PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Berisha 4.pdf · 1.Ndajfolja 1.Emri 2.Parafjala 2.Mbiemri 3.Lidhëza 3.Përemri 4.Pjesëza dhe 4.Numërori dhe 5.Pasthirrma 5.Folja 1.Folja Folja

1

UNIVERSITETI I GJAKOVES“FEHMI AGANI”

FAKULTETI I EDUKIMITPROGRAMI FILLOR

PUNIM DIPLOME

Mentorja: Kandidatja:Prof. Ass. Dr. Sindorela Doli- Kryeziu Qamile Berisha

Gjakovë, 2017

2

UNIVERSITETI I GJAKOVES“FEHMI AGANI”

FAKULTETI I EDUKIMITPROGRAMI FILLOR

PUNIM DIPLOME

Tema:Analizë gramatikore e foljes tek vepra “Kështjella” eIsmail Kadaresë

Mentorja: Kandidatja:Prof. Ass. Dr. Sindorela Doli- Kryeziu Qamile Berisha

Gjakovë, 2017

3

PërmbajtjaFalënderim dhe mirënjohje.............................................................................................................4

Abstrakt...........................................................................................................................................5

Parathënie........................................................................................................................................6

Kapitulli I.......................................................................................................................................7

Metodologjia...................................................................................................................................7

Hyrje..............................................................................................................................................10

1. Folja....................................................................................................................................11

1.1. Foljet kalimtare dhe jo kalimtare............................................................................11

1.2. Format veprore dhe joveprore.................................................................................12

1.3. Mënyrat e foljes......................................................................................................12

1.4. Format e pashtjelluara të foljes...............................................................................13

1.5. Format e shtjelluara të foljes...................................................................................14

1.6. Kohët e foljes..........................................................................................................15

1.7. Vetat dhe numrat e foljes........................................................................................16

1.8. Foljet njëvetore dhe pavetore................................................................................17

Kapitlli II.....................................................................................................................................17

2. Analizë gramatikore e foljes tek romani “Kështjella”, Ismail Kadare......................17

2.1. Zgjedhimi i foljeve, në mënyrë, kohë, vetë dhe numër...........................................20

2.2. Aspekti përmbajtësor dhe tematik i vepres “Kështjella”.........................................26

2.3. Subjekti i romanit “Kështjella”................................................................................29

2.4. Vlerat letraro- artistike dhe gjuhësore të romanit “Kështjella”...............................30

2.5. Ismail Kadare...........................................................................................................32

Përfundim.......................................................................................................................................34

Biografia........................................................................................................................................35

Literatura........................................................................................................................................36

4

FALËNDERIM DHE MIRËNJOHJE!

Unë dua të shpreh falënderimet dhe mirënjohjen time për ata të cilët kanë luajtur një rol tërëndësishëm në studimet e mia, bachelor.

Veçanërisht falënderoj mentoren time Prof .Ass.Dr.Sindorela Doli – Kryeziu, për mbështetjen,durimin, profesionalizimin e saj. Ajo qartësoi idetë e mija për realizimin e studimit të temës sëdiplomës. Unë i jam mirënjohëse për marrëdhënien bashkëpunuese. Do të jetë udhërrëfyese,model në punën time profesionale. Ndihma profesionale dhe inkurajimi i saj më sollën në këtënivel.

Ju falënderoj profesoreshë!

Përgjithmonë mirënjohëse!

Në fund dëshiroj të shpreh mirënjohje të thellë për familjen time, së cilës i detyrohem shumë përfillimin dhe finalizimin me sukses të këtij udhëtimi, aq të vështirë por edhe aq të bukur.

5

ABSTRAKT

Punimi si tërësi ka pretendime që të trajtojë aspektet përmbajtësore të foljes tek romani

“Kështjella” si dhe leximin tematik të këtij romani.

Duke lexuar romanin dhe analizuar foljet në këtë vepër mund të themi se ka plotë e përplot, ku i

gjithë romani e ka lidhshmërinë e tij përmes foljeve të cilat ndodhen në shumë mënyra, duke e

marrë parasysh vendin ku gjenden ato.Gjithashtu jam munduar që të paraqes me pak fjalë

përmbajtjen e romanit, qëndresën heroike te shqiptarëve, kundër një ushtrie më të fuqishme të

mesjetës.

Gjatë këtij rrugëtimi hasa edhe në shumë gjëra të tjera, duke fituar eksperinca të reja, ku si

përfundim u mundova që të bëja një analizë dhe vlerësim gjithpërfshires të foljeve tek vepra

“Kështjella” të Kadaresë, duke pasur qëllim që të nxjerrë idetë dhe mesazhet kryesore të temës.

Fjalët kyçe: vlerë gjuhësore, analizë, veprim, diatezë, mënyrë.

6

PARATHËNIE

Nga një pikëpamje, parimet gjuhësore të çdo gjuhë zhvillohen në mënyrë që tì shërbejnë

qëllimeve të përdoruesve të saj kur ata konceptojne, komunikojne ose bashkëpunojne. Në

ligjërim funksionet më të përdorshme luajnë rolin më kryesor duke formësuar në këtë mënyrë

vetë gramatikat. E kemi zgjedhur këtë temë duke qenë të ndërgjegjshem se kërkimi studimor në

brumin gjuhësor të shqipes, sipas modelit të gramatikës gjenerative jep mundësi të gjera trajtimi

dhe interpretimi.

Punimi i diplomës “Analizë gramatikore e Foljes tek vepra “Keshtjella” Ismail Kadare”, është

një arritshmëri e punës dhe e studimit ne disa aspekte te veçanta gjuhësore.

Trajtimi i foljes si pjesë e ndryshueshme e ligjeratës te shtyn që sa më shumë hulumton, të

bëhesh aq më kurioz për kategoritë gramatikore dhe përdorimin e saj në fjali të ndryshme.

Kështu lirisht mund te themi se Folja është temeli i fjalisë. Nga ketu marrim përgjigjen e të gjitha

fjalëve në fjali. Folja është e domosdoshme në fjali, rrallëherë mungon, por edhe atëherë mund te

nënkuptohet ose mund të ia japim fjalisë.

Edhe autori është njohës i mirë i rregullave gjuhësore dhe stilit ne veçanti.Ky roman ka

pesëmbëdhjetë kapituj që janë të lidhura në mënyre kronologjike njëri me tjetrin. Kritika letrare e

vlerëson lartë në gjuhën e përdorur, ku sjell edhe shumë neologjizma.

Gjithashtu tema e veprës gjithnjë është aktuale dhe gjithëkohore duke e kthyer në art kohor dhe

mahnitës historinë kombëtare.

7

Kapitulli – I --

Metodologjia e përdorur

Gjatë trajtimit të temës, kryesisht kam përdorur metodën e analizës dhe sintezës, me anën e

secilës kam pasur mundësi që ta vështroja në gjerësi e thellësi materialin e përcaktuar. Pra

metodologjia është zgjedhur dhe përshtatur në raport me përmbjatjen e temës, por duke pasur

kujdes edhe anën arsimore dhe didaktike të nivelit arsimor.

Për shkrimin e këtij punimi të diplomës është përdorur literature përkatëse si dhe konsultimet me

mentoren time. Gjatë periudhës së studimeve të mia në Fakultetin e Edukimit në Gjakovë, në

degën Programi Fillor, isha më se e bindur që ato vite studimi të mos më zhgënjejnë në

përzgjedhjen time, sidomos në punimin e diplomës.

Sa i përket metodologjisë që kam përdorur:

- Hulumtimi i literaturës përkatëse në librat e Gjuhës Shqipe.

- Konsultimi me mësimdhënës e njerëz që merren me arsimim.

- Analistë e kritikë qe merren me kritikë letrare.

Në këtë punim me temën “ Analizë gramatikore e foljeve tek keshtjella”, do të trajtohen foljet në

veprën “KËSHTJELLA” të Ismail Kadaresë në kohë të ndryshme si dhe do të analizohet

përdorimi i tyre. Objekti i studimit në këtë hulumtim përfshinë këndvështrimin në mes

përdorimit të kohëve të foljeve në kategorinë e gjuhës së veprave për të studiuar si mjete për

këndvështrimin folës. Meqë këndvështrimi shprehet më shumë nëprërmjet kategorisë së foljes,

ka rëndësi studimi i tyre si mjet përbërës të tekstit. Kohët në fjali janë sinonime dhe gjithashtu ka

rëndësi studimi i tyre që të shihet dallimi i madh i përdorimit të njërës dhe kohës tjetër. Si një

përbërës i tekstit, njësia e këndvështrimit do të mund të përkufizohej si qëndrim fizik ose

mendim, nga i cili dëgjuesi e bart mesazhin nga një process të komunikimit dhe ndaj të cilit ai i

lidh të gjitha referimet e veprimit (Ëëerich, 198:133- cituar Rugova, 2009; 175). Punimi është

bazuar në materiale të marra në veprën “Kështjella”.

8

Synimi im ka qenë të jap një rezultat të matjes së kohëve të foljes në tekst, konkretisht në këtë

vepër, të paraqes këndvështrmin e lexuesit, i cili e bart mendimin marrësit përmes veprimit të

kohëve të foljeve, më konkretisht të kohëve në këtë vepër, me qëllim që të shohim rezultatin e

përdorimit të këtyre kohëve kundrejt fjalëve tjera në tekst.

Nëpërmjet kategorisë së kohës shprehet lidhja midis kohës kur kryhet veprimi i emërtuar nga

folja dhe një çasti të caktuar që mërret si bazë për marrdhëniet kohore. Si bazë për marrëdhënie

kohore në gjuhën e folur merret çasti i ligjerimit, kurse në gjuhën e shkruar merren ose çasti kur

shkruajmë, ose çasti tjetër i përftyruar : ( Morfologjia , 1989: 196). Sipas Rexhep Ismajlit (1980:

96) nëse midis kohës kohë dhe kohës së foljes do të vërehen shenja barazimi, atëherë do të

kishim një kohë të tashme në të tashmen dhe një kohë të shkuar në të shkuarën, ndërsa përvoja

gjithmonë na mëson se distribucioni i kohëve të foljeve në tekst është larg në ndryshim, sepse

këto kohë funksionojnë si shenja “ si të gjitha shenjat e gjuhës”.

Harold Ëeinich kohët i ndan në kohë të kontestit dhe të rrëfimit, sipas faktit se folësit duhet të

konsiderohen ose të paktën drejtpërdrejt nga veprimi i përshkruar. Ai e bën këtë ndarje duke u

mbështetur në të parin nga tri boshte informimi: qëndrimi i folësit, këndvështrimi dhe reflektimi i

tekstit .

Në gjuhën shqipe në kohën e komenteve do të mund të bënin pjesë: koha e tashme, koha e kryer,

koha më se e kryer, dhe e ardhme e dëftores. Në kohën e rrëfimit, bëjnë pjesë: e pakryera,e

kryera e thjeshtë, e kryera e tejshkuar dhe e tashmja e lidhores. Problemet e kohësisë që shtrohen

brenda ligjerimit organizohen në mënyrë relativisht të pavarur nga kohët gramatikore. Bëhen

posaqërisht të ndërliqshme në rastin e fiksionit, më saktësisht të një ligjërate pasqyruese , brenda

së cilës, së pari, duke dalluar, koha e histories ( koha e fiksionit, koha e rrëfyer, koha e

paraqitur); koha e shkrimit ( ose e rrëfimit ose rrëfyese),

kohë e lidhur me procesin e të thënit , gjithashtu të pranishëm brenda tekstit dhe koha e leximit

(më pak e qartë), paraqitje e domosdoshme e kohës në mënyrë që teksti të lexohet.

9

Rasti i shqipes na del pak i komplikuar, për shkak se gramatikat e deritashme të shqipes nuk kanë

përfillur fare studimin e tekstit dhe janë mjaftuar me periudhen si njësi më e madhe të studimit të

gjuhës. Kohët themelore të foljes janë: e tashmja, e shkuara dhe e ardhmja. Kategoria e kohës në

shqipen shfaqet në trajta të ndryshme në mënyrat e shqipes: dëftore,lidhore,kushtore,habitore,

dëshirore dhe urdhërore. Këto kanë forma të ndryshme gramatikore që nga pikëpamja kohore i

kundërvihen njëra –tjetrës. Më e pasura me kohë foljesh është mënyra dëftore.

10

Hyrje

Gjuha Shqipe ka dhjetë klasë të fjalëve, pesë të ndryshueshme dhe pesë të pandryshueshme.

Të pandryshueshme: Të ndryshueshme:

1.Ndajfolja 1.Emri

2.Parafjala 2.Mbiemri

3.Lidhëza 3.Përemri

4.Pjesëza dhe 4.Numërori dhe

5.Pasthirrma 5.Folja

1.Folja

Folja është pjesë e ndryshueshme e ligjërates që shënon një veprim, gjendje apo një të ndodhur.

Në gjuhën shqipe ajo ka kategori gramatikore të mënyres, kohës, vetës, numrit, diatezës dhe

zgjedhimit.

Folje janë ato fjalë qe tregojnë subjektin se si vepron ose pëson diqka a ndodhet në një gjendje të

caktuar.

Kur themi motra, macja, mollët e kuptojmë se është fjala për njerëz, kafshë dhe sende, por nuk

dimë se çfarë bëjnë ose çfarë ndodhë me ta.1 Po kur themi motra punon, mollët

u poqën, macja fle, atëherë prej fjalës punon mësojme se motra po kryen një veprim (punon)

prej fjalës u poqën mësojmë se mollët pësuan diçka (poqën), prej fjalës fle mësojme se macja

ndodhet në nje gjendje të caktuar (fle).

Fjalët punon, u poqën, fle janë folje.

1 https://sq.wikipedia.org/wiki/Folja

11

1.1Foljet kalimtare dhe jo kalimtare:

Sipas mundësisë ose pamundësisë për të pasur një kundrinor të drejtë, të zhdrejtë ose të dy

njëkohësisht në fjali, foljet ndahen në dy grupe të mëdha: kalimtare dhe jokalimtare.

Foljet kalimtare:

Përpara se të mì veshë sytë mjegulla, dëshiroj t`ju them them dy fjalë shokë e miq!

Të mì veshë sytë << kundrinor i zhdrejtë dhe

<< kundrinor i drejtë

Dëshiroj t`ju them dy fjalë... << pjesë e nënrenditur me funksionin

e kundrinorit të drejtë

T`ju them dy fjalë << kundrinor i zhdrejtë dhe i drejtë

Folje jokalimtare:

Vendi i nderit për ushtarin është fusha e betjes.

E njëjta folje mund të jetë herë kalimtare e herë jokalimtare. Për tì dalluar duhet parë se në qfarë

kuptimi janë përdorur.2

Mira nesër fillon shkollën. (folje kalimtare)

Mësimi fillon ora dhejtë. (folje jokalimtare)

2 Prof. dr. Bahri Beci- Gjuha Shqipe 9Gramatikë- drejtshkrim- gjuhë e folur dhe e shkruarPër klasën e nëntë

12

1.2 Fomat veprore dhe joveprore të foljes

Te foljet kalimtare i njëjti veprim mund të shprehet si në formen veprore, ashtu edhe në formën

joveprore.

Forma veprore Forma joveprore

laj, fshij, thaj lahem, fshihem, thahem

Veprore janë foljet që tregojnë se subjekti vepron.

- Kujt i rreh zemra për lirinë e popullit, stërvit krahun dhe armët i mban gati.3

Joveprore janë foljet që tregojnë se subjekti pëson, d.m.th i nënshtrohet veprimit të një tjetri.

-U dogjën dhe u thyen. Ca u vranë, ca shpëtuan

1.3 Mënyrat e foljes

Kuptimi i asaj që shprehet nga folja mund të paraqitet prej folësit ne mënyra të ndryshme,

poashtu trajtat e ndryshme qe merr folja për të shprehur pikërisht këto quhen mënyra të foljes.

Në gjuhën tonë folja ka nëntë mënyra nga të cilat tri jan te pashtjelluara :4

- pjesorja –mësuar

- përcjellorja-duke mësuar

- paskajorja –për të mësuar, si dhe gjashtë te shtjelluara :

- dëftore-mësoj,

- lidhore-te mësoj,

- kushtore-të mësoja ,

- habitore- mësuar kam,

3 Prof. dr. Bahri Beci- Gjuha Shqipe 9Gramatikë- drejtshkrim- gjuhë e folur dhe e shkruarPër klasën e nëntë4 Prof. dr. Bahri Beci- Gjuha Shqipe 9Gramatikë- drejtshkrim- gjuhë e folur dhe e shkruarPër klasën e nëntë

13

- dëshirore-mësofsha dhe

- urdhërore-mëso.

1.4 Format e pashtjelluara të foljes

Pjesorja shërben për të formuar kohët e përbëra të foljes:

- kam mësuar

- jam mësuar

- kisha mësuar

- isha mësuar

- pata mësuar

- qesh mësuar

Me pjesmarrjen e saj ndërtohen edhe format e pashtjelluara:

- përcjelloren- duke mësuar

- paskajoren- për të punar

- mohoren- pa mësuar si dhe

- mbiemra foljor- i mësuari.

Përcjellorja ndërtohet duke vënë përpara pjesores së foljes fjalëzen duke. Ajo shpreh një veprim

që shoqeron veprimin e foljes kryesore të fjalisë.5 Përcjellorja përdoret kryesisht në ndërtime:

- me funksion mënyror

- me funksion kohor

- me funksion shkakor dhe

- me funksion kushtor.

Pëecjellorja përdoret shpesh edhe për të shprehur një veprim të dytë të bashkërenditur me

veprimin e foljes kryesore.

5 https://sq.wikipedia.org/wiki/Format_e_pashtjelluara_t%C3%AB_foljes

14

Paskajorja formohet duke vënë përpara pjesores së foljes fjalëzat për të. Ajo emërton një veprim

si proces pa e lidhur atë me një vetë të caktuar. Paskajorja përdoret kryesisht në ndërtime:

- me funksion qëllimor dhe

- me funksion përcaktor.

Mohorja ndërtohet duke e vënë përpara pjesores së foljes fjalëzen me kuptim mohor- pa.

Forma e pashtjelluar mohore shpreh moskryerjen e një veprimi në të shkuaren ose në të ardhmen.

Ajo përdoret kryesisht në ndërtime:

- me funksion kohor

- me funksion mënyror dhe

- me funksion kushtor.

1.5 Format e shtjelluara të foljes

Mënyra dëftore e paraqet kuptimin e shprehur prej foljes si diçka të vertetë, qoftë ky:

- pohim

- mohim dhe

- pytje

Mënyra lidhore e paraqet kuptimin e shprehur prej foljes si diçka që dëshirojmë ose presim të

ndodhë.

Mënyra kushtore e paraqet kuptimin e shprehur prej foljes si diçka të mundshme që varet

(kushtëzohet) nga një veprim tjetër6.

Mënyra habitore e paraqet kuptimin e shprehur prej foljes si diçka të papritur që shkakton habi.

Mënyra dëshirore e paraqet kuptimin e shprehur prej foljes në formë:

- urimi

- mallkimi.

Mënyra urdhërore paraqet kuptimin e shprehur prej foljes në formë:

- urdhri

6 https://sq.wikipedia.org/wiki/Format_e_shtjelluara_t%C3%AB_foljes

15

- kërkese dhe

- këshille.

Dëftorja, lidhorja, kushtorja, habitorja, dëshirorja dhe urdhërorja kanë forma të veqanta për kohë

dhe për veta të ndryshme të qdo numri.

1.6 Kohët e foljes

Kohët themelore të foljes janë:

- e shkuara

- e tashmja dhe

- e ardhmja.

E shkuara e dëftores ka pesë nëndarje:

- të pakryeren

- të kryeren e thjeshtë dhe

- të kryeren qe shprehin veprime te kryera para çastit kur flasim e

- më se të kryeren dhe

- të kryeren e tejshkuar që shprehin veprimin para një çasti të caktuar të së shkuarës.

E tashmja tregon diçka qe bëhet tani për tani dhe ka vetëm këtë kohë:

- të tashmen.

E ardhmja shpreh një veprim qe pritet të kryhet pas çastit kur flasim ose që do te kryhet në të

ardhmen.7 E ardhmja ka dy kohë:

- të ardhmen dhe

- të ardhmen e përparme.

Përveç përdorimeve themelore kohët kanë edhe përdorime të tjera më të veçanta.

Kohët e foljeve jane : të thjeshta dhe të përbëra .


16

Të tjeshta janë :

- e tashmja (mëso-j)

- e pakryera (mëso-ja)

- e kryera e thjeshtë (mëso-va)dhe

- e ardhmja (do të mëso-j). Këto formohen kryesisht me mbaresa që i shtohen foljes.

Të përbëra janë :

- e kryera (kam mësuar)

- më se e kryera (kisha mësuar)

- e kryera e tejshkuar (pata mësuar)

- e ardhme e përparme (do të kem mësuar).

Ndërsa në jo veprore :

- e kryer (jam mësuar)

- më se e kryer (isha mësuar)

- e kryera e tejshkuar (qesh mësuar)

- e ardhme e përparme (do të isha mësuar).8

1.7 Vetat dhe numrat e foljes

Vetat e foljes quhen forma foljore që tregon se kush e kryen veprimin e caktuar.

Numër i foljes quhet forma foljore që tregon se veprimi kryhet nga një ose më shumë qenie apo

sende.Folja ka dy numra : njëjësin dhe shumësin.9

Unë (veta I) - njëjës Ne (veta I) – shumës

Ti (veta II) - njëjës Ju (veta II) - shumës

Ai-Ajo (veta III ) - njëjës Ata-Ato (veta III) – shumës

8 gjuha-shqipe-30/kohet-e-foljes-76/9 Prof. dr. Bahri Beci- Gjuha Shqipe 9Gramatikë- drejtshkrim- gjuhë e folur dhe e shkruarPër klasën e nëntë

17

1.8 Foljet njëvetore dhe pavetore

Folje njëvetore janë foljet që përdoren vetëm në vetën e tretë :

-bie (shi,bore), fryn (erë), bleron (ara), gjelbëron (bari), ushton (mali).

-hingëllin (kali), hungron (ujku), leh (qeni), kakaris (pula), pëllet (lopa).

-dihet, flitet, thuhet, kuptohet, parashikohet, etj.

Folje pavetore janë:

-vetëtin, bubullin, veson, bën ftohtë, etj

-duhet, do

-kam (në kuptimin ndodhet, ekziston).

Foljet pavetore nuk marrin kryefjalë. Tù bësh këtyre foljeve pyetjen cili, cila, për të gjetur

kryefjalën është pa kuptim.Gjithashtu disa folje përdoren herë si vetore e herë si pavetore.10


18

Kapitulli – II –

2. Analizë gramatikore e foljes tek vepra “Kështjella” Ismail Kadare

Kadare nuk është vetem mjeshtër i fjalës po ai është edhe njohës i mirë i gjuhës. Ai përdori

rregulla gramatikore, strukturimin e fjalëve në fjali e foljet në përgjithësi.

Ai në romanin “Kështjella” përdori pothuajse të gjitha kategoritë e foljes. Po të analizosh të

gjitha ato që janë të shprehura në këtë vepër dalin të shumta, por kemi bërë përzgjedhjen e disa

prej tyre, duke i klasifikuar në atë mënyrë që gjinden.

Unë në punimin tim po i trajtoj disa fjali ku i nxorra sipas mënyrave të foljes duke filluar nga ato

të pashtjelluarat e në vazhdimësi.11

-Shkruar nga raporti mjekësor i mjekut së ushtrisë turke Siri Selimi për epideminë e minjëve.

Në fjalinë e dhënë fjala shkruar është pjesorja.

Pjesorja trajton edhe formën mohore:

- Pa kthyer kokën nga asnjëri, u largua drejt çadrës kryeveqilharxhi.

Pjesorja pa kthyer është përdorur në trajtën mohore

E dimë se pjesorja ndërton edhe mbiemra foljor psh:- Sedadini doli i heshtur prej çadrës pa ditur

se ku do vente.

Fjala i heshtur është mbiemër foljor i ndërtuar nga pjesorja.

Poashtu, përcjellorja ndërtohet nga pjesorja si dhe nga fjalëza duke, ku është përdorur shumë

herë në roman, psh:- Duke mbyllur mbledhjen, Tursun Pashai i paralajmëroi të gjithë për

mbajtjen e sekretit. Në fjalinë e dhënë përcjellorja është duke mbyllur...

Shembulli me paskajoren është marrur po aty : Nga të gjitha anët njerëzit po vraponin për të

parë ata që po ktheheshin. Fjala për të parë është paskajorja e ndërtuar nga pjesorja parë si dhe

fjalëzat për të e që në këtë rast tregon qëllimin e veprimit të ushtarëve turq që ishin duke i pritur

robinjat shqiptare e që nuk iu doli ashtu siç pritën, ngase ushtarët turq gjysma e tyre lanë brinjët

atje.

11 Ismail Kadare (Kështjella)

19

Mënyra dëftore.:

-Shiu vazhdimisht bënte zhurmë mbi çadër.

Në këtë fjali, fjala bënte është folje, në mënyren dëftore, në kohën e pakryer, veta e tretë, numri

njëjës, forma veprore.

Mënyra lidhore:

-Prit sa të futemi në hije.12

Përderisa bëheshin gati për sulm ata ndonjëherë edhe pinin raki, duke menduar të qetësosheshin,

endeshin nëpër çadra herë tek njëra e her tek tjetra, e bashkoheshin ne vende te ndryshme për të

pirë raki, edhe poetit (Sadedinit) nuk i zihej vendi vend e duke ecur u takua me një jeniçer ku ia

kërkoi një gllënkë, por derisa të futeshin diku në hije sepse ai nuk guxonte të pinte.13

Nga ky shembull vërejmë se fjala të futemi është folje e mënyres lidhore, koha e tashme, veta e

parë, numri shumës, forma veprore.

Mënyra kushtore:

-Ti do të flisje ndryshe sikur të ndodhte e kundërta - vazhdoi Kara Mukbili i nxehur .

Këtu lindën shum përleshje mes tyre duke diskutuar për fillimin e sulmeve kundër shqiptarëve,

ku Tursuan Pashai merrte mendimin e të gjithë atyre që kishte në luftë (astroologut, arkitektit.

komandantëve).

Këtu folja ti do të flisje, gjindet në mënyrën kushtore, koha e tashme, veta e dytë, numri njëjës,

forma veprore.

Mënyra habitore:

-Sa qenka vështirë këtu!

Turqit menduan se do ta kenë të lehtë me shqiptarët, por kur arritën në Shqipëri, nga mesi i

qershorit e panë kështjellën po Tursun Pashait seç i dukej si e zymtë, mendonte athu vallë

çàrkitekt mund ta kishe projektuar këtë kështjellë, që gjithçka në të ishte ters, duke filluar nga

12 Ismail Kadare (Kështjella) enti i teksteve dhe mjeteve mësimore Kosovë Prishtinë13 Ismail Kadare (Kështjella) enti i teksteve dhe mjeteve mësimore Kosovë Prishtinë

20

pozicioni e deri te vendosja e flamurit, një flamur i frikshëm i kuq, me një zog të zi me dy kokë

në mes.Vetëm tani e pa se sa e vështirë do të jetë kjo luftë...

Ndërsa në këtë, fjali fjala qenka është folje në mënyrën habitore, koha e tashme, veta e tretë,

numri njëjës, forma veprore.

Mënyra dëshirore:

-Oh vetëm udhë mos bëfshim më- rënkoi Exheri.!

Vajzat që kishin marrë nga haremi tashmë ishin lodhur, dhe rrugës duke u kthyer pas përfundimit

të luftës e disfatës që pësuan, bisedonin se si ishin nisur për këtë luftë me muzikë e daulle, thonin

se sa bukur ishte , por kujt ia merrte mendja se do të ktheheshim kështu vetëm nëpër këtë udhë

qe s`ka të mbaruar? Mendonin se kush do tì blinte tani ?

Këtë verë gjaku rrodhi lumë, një fallxhor kishte thënë që motin që vjen gruri do të mbijë i

kuqrremtë dhe nga lodhja ato thonin që vetëm rrugë të mos bënim më , e që iu dukej rrugë

xhehnemi...

Fjala bëfshim është folje në mënyrën dëshirore, koha e tashme, veta e parë, numri shumës ,

forma veprore.

Mënyra urdhërore:

-Qetësi- mos lëviz!- thirri oficeri.

Kur Turqit nuk mund që të thenin kalanë ashtu si menduan, nisën të mendojnë për zgjidhje të

tjera e që u pajtuan të hapnin llagëme për tu futur nëpër bodrume të kështjellës. Punuan shumë

kohë nër tokë por ne momentin që menduan se gati u futën, filluan të ndëgjonin zëra nga ana

tjetër e që ishte si mallkim për ta , ngase nuk kishin qtë bënin më, as të ktheheshin dhe as që të

vazhdonin. E vetmja zgjidhje ishte që të dorëzoheshin, e shumica e jeniçerëve kërkonin atë por

komandanti Ullug beu nuk lejonte sepse thoshte që më keq është që të dorëzohen ngase do të na

grinin si berrat për të nxerrë hakun për masakrat e akënxhinjeve.

Nga këtu vërejme se fjala mos lëviz është folje në mënyren urdhërore, veta e dytë, numri njëjës,

forma veprore.14

14 Ismail Kadare (Kështjella) enti i teksteve dhe mjeteve mësimore Kosovë Prishtinë

21

2.1 Zgjedhimi i foljeve të analizuara në romanin “Kështjella”Tek mënyra dëftore kemi foljen bënte, të marrë nga romani, që do ta zgjedhojmë në secilën kohë

të saj .15

Koha e tashme Koha e pakryre

Vetat Veprore Joveprore Vetat Veprore Joveprore

Unë bëj bëhem Unë bëja bëhesha

Ti bën bëhesh Ti bëje bëheshe

Ai/ajo bën bëhet Ai/ajo bënte bëhej

Ne bëjmë bëhemi Ne bënim bëheshim

Ju bëni bëheni Ju bënit bëheshit

Ata/ato bëjnë bëhen Ata/ato bënin bëheshin

Koha e kryer e thjeshtë Koha e kryer


Unë bëra u bëra Unë kam bërë jam bërë

Ti bëre u bëre Ti ke bërë je bërë

Ai/ajo bëri u bë Ai/ajo ka bërë është bërë

Ne bëmë u bëmë Ne kemi bërë jemi bërë

Ju bëni u bëtë Ju keni bërë jeni bërë

Ata/ato bënë u bënë Ata/ato kanë bërë janë bërë

Koha më se e kryer Koha e kryer e tejshkuar


Unë kisha bërë isha bërë Unë pata bërë qeshë bërë

Ti kishe bërë ishe bërë Ti pate bërë qe bërë

Ai/ajo kishte bërë ishte bërë Ai/ajo pati bërë qe bërë

Ne kishim bërë ishim bërë Ne patëm bërë qemë bërë

Ju kishit bërë ishit bërë Ju patët bërë qetë bërë16

15 Material studimor Gjuha Shqipe- 1

22

Ata/ato kishin bërë ishin bërë Ata/ato patën bërë qenë bërë

Koha e ardhme Koha e ardhme e përparme


Unë do të bëj do të bëhem Unëdo të kem

bërë

do të jem

bërë

Ti do të bësh do të bëhesh Tido të keshë

bërë

do të jeshë

bërë

Ai/ajo do të bëj do të bëhet Ai/ajodo të ketë

bërë

do të jetë

bërë

Ne do të bëjmë do të bëhemi Nedo të kemi

bërë

do të jemi

bërë17

Ju do të bëni do të bëheni Judo të keni

bërë

do të jeni

bërë

Ata/ato do të bëjnë do të bëhen Ata/atodo të kenë

bërë

do të jenë

bërë

Tek mënyra lidhore kemi foljen të futemi të marrë nga romani, që do ta zgjedhojme në secilën

kohë të saj.

Koha e tashme Koha e pakryrer


Unë të futem të futesha Unë të futja të futesha

Ti të futesh të futeshe Ti të futje të futeshe

16 Ismail Kadare (Kështjella) enti i teksteve dhe mjeteve mësimore Kosovë PrishtinëMaterial studimor Gjuha Shqipe- 1


23

Ai/ajo të futet të futej Ai/ajo të futej te futej

Ne të futemi të futeshim Ne të futemi të futeshim

Ju të futeni të futeshit Ju të futnit të futeshit

Ata/ato të futen të futeshin Ata/ato të futnin të futeshin

Koha e kryer Koha më se e kryer


Unë të kem futur të jem futur Unë të kisha futur të isha futur

Ti të kesh futur të jesh futur Ti të kishë futur të ishe futur

Ai/ajo të ketë futur të jetë futur Ai/ajo të kishte futur të ishte futur

Ne të kemi futur të jemi futur Netë kishim

futurtë ishim futur

Ju të keni futur të jeni futur Ju të kishit futur të ishit futur

Ata/ato të kenë futur të jenë futur Ata/atotë kishin

futurtë ishin futur

Tek mënyra kushtore kemi foljen do të flisje të marrë nga romani, që do ta zgjedhojmë në

secilën kohë te saj.

Koha e tashme Koha e kryer


Unë do të flisjado të

flisëshaUnë

do të kisha

folurdo të isha

folur

Ti do të flisjedo të

flisesheTi

do të kishe

folur

do të ishe

folur

24

Ai/ajo do të fliste do të flitej Ai/ajodo të kishte

folur

do të ishte

folur

Ne do të flisnimdo të

flisneshimNe

do të kishim

folur

do të ishim

folur

Ju do të flisnitju do të

flisneshitJu

do të kishit

folur

do të ishit18

folur

Ata/ato do të flisnindo të

flisneshinAta/ato

do të kishin

folur

do të ishin

folur

Tek mënyra dëshirore kemi foljen bëfshim të marrë nga romani, që do ta zgjedhojmë në secilën

kohë të saj.



Unë bëfsha u bëfsha Unë paça bërë qofsha bërë

Ti bëfsh u bëfsh Ti paçe bërë qofshe bërë

Ai/ajo bëftë u bëftë Ai/ajo pastë bërë qoftë bërë

Ne bëfshim u bëfshim Ne paçim bërë qofshim bërë

Ju bëfshi u bëfshi Ju paçit bërë qofshi bërë

Ata/ato bëfshin u bëfshin Ata/ato paçin bërë qofshin bërë


25

Tek mënyra habitore kemi foljen qenka të marrë nga romani, që do ta zgjedhojmë në secilën

mënyrë të saj.



Unë qenkam u qënkam Unë qënkesha u qënkesha

Ti qenke u qenke Ti qënkeshe u qënkeshe

Ai/ajo qenka u qenka Ai/ajo qenkeshë u qënkesh

Ne qenkemi u qenkemi Ne qenkëshim u qenkëshim

Ju qenkeni u qenkeni Ju qënekshi u qënkshit19

Ata/ato qenkan u qenkan Ata/ato qënkeshin u qenkeshin

Koha e kryer Koha më se e kryer


Unëpaskam

qenë

qenkam

qenëUnë

paskësha

qenë

qenkësha

qenë

Ti paske qenë qenke qenë Tipaskeshe

qenë

qenkëshe

qenë

Ai/ajo paska qenë qenka qenë Ai/ajo paskësh qenë qenkësh qenë

Nepaskemi

qenë

qenkemi

qenëNe

paskeshim

qenë

qenkëshim

qenë

Jupaskeni

qenë

qenkeni

qenëJu

paskëshit

qenë

qenkëshit

qenë

Ata/ato paskan qenë qenkan qenë Ata/atopaskëshin

qenë

qenkëshin

qenë


26

Tek mënyra urdhërore kemi foljen mos lëviz të marrë nga romani, që do ta zgjedhojmë në kohët

që ajo ka.

Kjo mënyre ka trajta vetëm për vetën e dytë njëjës dhe shumës.

Në këtë fjali folja mos lëviz është e përdorur me pjesëzën mohuese mos.

Vetat

Ti mos lëviz

Ju mos lëvizni20

Të lexosh romanin e mos të flasësh dy fjalë për të së paku në aspektin përmbajtësor dhe tematik

kjo temë diplome do të dilte e zbehtë, anemike ndaj po e jap këtë version.

2.2 Aspekti përmbajtësor dhe tematik i veprës “Kështjella”

Në romanin “Kështjella” Ismail Kadare kthen sytë nga mesjeta shqiptare. Bën kështu një kthesë

për tù ikur temave tabu të kohës socialiste. Në dukje e distancuar dhe i paanshëm, ai rroku

veprimet për rrehtimin e një kështjelle shqiptare nga një ushtri truke prej afërsisht

shtatëdhjetëmijë vetash në formën e një romani historik. Rrëfimi bëhet nga perspektiva e

rrethuesve osman, çadrave të bardha, te të cilëve kanë kthyer mjedisin afër kështjelles në një

peisazh dimëror. Më se një duzinë grupesh etnike, që nga akënxhinjtë deri te batalionet e elitës së

jeniçerëve apo të serdenxheshlerëve, të renditur në mënyrë hierarkike, e përbëjnë kontigjentin e

trupave osman.


27

Në kampin e turqve gjendet gjithçka që i duhet ushtrisë dhe kryekomandantit të saj të

pergjithshëm, Tursun Pashait, për fuqizimin e forcës së tyre luftarake, që nga fonderia e derdhjes

së topave, deri te hanmet naziake të haremit. Në fillim mënyra e tregimit të romanit është

irrituese, sepse nuk pritet që një autor shqiptar të rrëfejë nga këndvështrimi i pushtuesit të

mëvonshëm. Por shpejt kjo perspektivë bëhet bindëse, sepse ajo arrinë të hedhë dritë mbi

karakterin psikologjik të kundërshtarit.

Tursun Pashai, i cili e udhëhiqte këtë fushatë lufte, karakterizohet nga një passion i çmendur për

pushtet që e kthen mënyrën e tij të veprimit në një refleks të ulët, të pamenduar mirë. Nga ky

veprim varet tërë nderi personal i tij.

Romani “Kështjella”, i botuar më 1970, është ndër veprat e para të Ismail Kadaresë, me të cilën

sikurse edhe në “Gjeneralin e ushtrisë së vdekur”, i ikën në mënyrë mjeshtërore skematizmit që e

impononte metoda e realizimit socialist, duke krijuar kështu një vepër, e cila edhe si përmbajtje,

edhe si strukturë, qysh atëherë qëndron përkrah vlerave letrare të popujve me demokraci të

zhvilluara.21

Temën themelore të veprës autori e merr nga e kaluara historike e popullit tonë, nga periudha e

Skënderbeut. Si i këtillë, romani është historik, ku pasqyron rrethimin e Kështjellës së Krujës

nga ushtria osmane dhe rezistencën e kështjellarëve ndaj këtyre pushtuesve.

Kështu duket në kuptimin e parë, por në kuptimin më të thellë Kadare shtjellon edhe tematika të

kohës që ndodhin në politikat e vendit dhe jashtë saj.

Kadare siç duket ka marrë një mbështetje edhe në veprat e mëhershme, siç ishte ajo e Marin

Barletit, që jep një histori për jetën dhe veprat e Skënderbeut si dhe veprës “Rrethimi i

Shkodrës”, që u botua më 1942 në Venedik në gjuhën latine. Kjo vepër u botua edhe në shumë

kryeqytete të Evropës, e cila është një nga dëshmitë më tronditëse të kohës për mizëritë e bëra

nga turqit.

Edhe pse në librin “Kështjella”, flitet për fillimin e luftrave, që vazhduan 35 vjet, libri i Barletit i

shërben si material bazë për të. Ai ia dha njërën optikë të dramës, atë të mbrojtësve. Optikën e

jashtme, atë të rrethuesve, e gjeta ne kronikën e kronistëve turq, që shoqëronin ushtrinë gjatë

21 Ismail Kadare (Kështjella) Enti I Teksteve Dhe I Mjeteve MësimoreI Kosovës- Prishtinë

28

fushatës ushtarake. Pra ky është leximi i parë i romanit si një vepër që rikujton qëndresën

shqiptare në shek XV .

Leximi tjetër apo më i ndërlikuar i kësaj vepre kuptohet që me rastin e botimit në Shqipëri në

vitin 1970, ku romani u botua dhe një vit më pas në Francë ku është aktualizuar sërish.

Në parathënie të botimit, qysh në atë kohë u tha se kemi të bëjmë jo vetëm me një ngjarje

mesjetare, por edhe me ngjarjen që sapo kishte ndodhur: daljen e Shqipërisë nga kampi socialist

dhe Traktati i Varshavës si dhe bllokada (rrethimi) i saj prej vendeve të Lindjes, (kaq qartë qe

thënë kjo, sa që përmendet edhe pushtimi i çekosllovakisë prej sovjetikëve më 1968, fat që nuk

e pësoi edhe Shqipëria).

Prandaj sipas këtij leximi tjetër rrethimi i osmanëve ngjan në një rrethim tjetër :atë të vendeve

komuniste. Çdo kapitull i këtij romani ka detaje që të kujtojnë kohën tonë dhe për lexuesin është

fare e lehtë që pas mizorisë së rrethuesve osman, të shkojnë herë sovjetikët , herë kinezët

përgjithësisht lindorët.

Shqipëria e asaj kohe kishte qenë e rreshtuar në kampin komunist, por sa prishej me njërin kamp,

i mvishej tjetrit. Pra ajo kishte qenë edhe skishte qenë e rrethuar nga kampi komunist.22

Kjo ka qenë një ëndërr e përjetuar në realitet. Edhe sot është enigma dhe nuk e kuptojmë se si

shpëtoi Shqipëria nga pushtimi i sovjetikëve. Ndoshta nuk ishte ndonjë interes strategjik, apo

ishte në pyetje diç më e madhe.

Shqiptarët ishin dëshmitarë të ngjarjeve të mëdha se si ndodhen njëra pas tjetrës, se si u prenë

njëra pas tjetrës të gjitha marrëdhëniet me botën komuniste, se si u paralizua njëfarë kohe prej

embargos jeta e vendit dhe së fundi pritej me ankth zbarkimi i sovjetikëve si ai në çekosllovakinë

1968.

Ky rrethim i Shqipërisë më duket më shumë ishte në vetvete, ku kjo dëshmohet më vonë, se frika

nga armiqtë e jashtëm që ishte krijuar në vetëdijen e partisë udhëheqëse komuniste, se në çdo

çast mund të sulmohej Shqipëria, prandaj u bë gjithë ai bunkerizim në vetvete.

Pas shembjës së komunizmit vepra “Kështjella” e Kadaresë, mori edhe vlerësimet e tjera kritike

në leximin e tematikës së shtjellimit të saj. Sipas kritikut të ri shqiptar, Ardian Vehbiut, kemi një

lexim të ri, pra lexim që dallon nga dy të tjerët dhe si duket për kohën është më i përafërmi dhe

22 Demolli, Arif; Syla Xhevat, Letërsia 9, Libri shkollor, Prishtinë 2004Kadare, Ismail, Kështjella, (Berati), Prizeren 2004

29

më i logjikshmi. Sipas tij, përpara se të kemi rrethimin e Shqipëris prej perandorisë osmane dhe

prej kampit socialist, kemi një tjetër rrethim: rrethimin e pjesës më të mirë, më fisnike të

Shqipërisë, prej pjesës më barbare të saj. Këtu logjika vihet ne vend. Shqipëria stërkomuniste ka

rrethuar dhe kërkon tì marrë pjesë më liberale të saj. Pra e rrethuara dhe rrethuesja është ajo

vetë. Ky zbërhtim i veprës do të ndihej fare qartë në qoftëse Kadareja do të mund të botonte atë

kohë disa detaje, me të cilat është i mbushur libri i Baletit, si lutjet në kishën brenda kështjellës e

sidomos ikonat që mbrojtësit shqiptar i nxjerrnin në ledhet e kështjellës për të marrë zemër.

Mirëpo ishte viti 1969 kur u shkrua romani dhe në këtë kohë në Shqipëri feja sapo ishte ndalur

në dekret. Kishat dhe xhamitë ishin rrënuar, me mijëra ikona ishin djegur dhe vetë feja ishte

ndalur. Megjithatë, ndonëse nuk duken, ato ndihen. Të gjitha hyrjet përpara kapitujve janë

shkruar me një stilt të veçantë që të kujton stilin kishtar. Në vitin 1971shkrimtari francez Alain

Bosque, në një artikull botuar për këtë roman e kishte vërejtur këtë hollësi të cekur më lartë dhe

theksoi se këto hyrje të kapitujve tingëllojnë si psalme.

Me këtë roman siç e kemi cekur edhe herë tjetër, Kadareja i kapërcen kufijtë e Shqipërisë, pra

shtjellon tematikë universale e sidomos pas leximit të ri të tematikës së veprës “Kështjella”. Kjo

dukuri e vet rrethimit ka qenë pothuaj se në të gjitha shtetet e kampit komunist, por në Shqipëri

si duket ka qenë më i vrazhdë, më i egër, më barbarë. 23


30

2.3 Subjekti i romanit “Kështjella”

Romani “Kështjella” fillon me një kronikë gjithpërfshirës të përshkruar nga kronikani shqiptar si në

vijim. Në të dalë të dimrit, kur delegatët e sulltanit u larguan, ne e kuptuam që lufta ishte e

pashmangshme. Ata na bënë gjithfare presionesh që ne të pranonim vasalitetin. Në fillim

përdorën lajkat dhe premtimet, pastaj na akuzuan si renegatë dhe mosmirënjohës, qe u jemi

shitur frengjëve, domëthenë Evropës. Më në fund na kërcënuan hapur se do të na mposhtin me

anë të luftës. Ju u besoni shumë murëve të kështjellave, na thanë ata, por edhe në qoftë se ato

mure janë vërtetë të pathyeshme, atëherë ne do tì rrethojme me unazen hekurt të bllokadës. Ne

do të bëjmë që ju të dorzoheni nga urija. Ne do të bëjmë që sa herë që të vijë koha e korrjeve dhe

ditëve te limit, ju të shikoni qiellin sikur të ishte fushë e mbjellë dhe hëna t`ju duket si drapër.

Pastaj ata ikën. Pas dy javëve erdhi tek ne një vasal i sulltanit, i cili hiqej si miku ynë dhe u

përpoq të ndërmjetësonte për pajtim. Edhe ai dështoi. Atëherë nuk kaloi asnjë muaj kur të gjithë

vasalët e sulltanit, pasi morrën letra prej tij, njëri pas tjetrit i prejnë marrëdhëniet me ne. Tani ne

e dinim se herët ose vonë ata do të vinin. Ne e dinim se ata nuk do të dërgonin më një ekspeditë

ndëshkimore si ajo që Gjergji ynë e shpartalloi në Torvioll, por mizërinë e pafund të ushtrisë më

të madhe të botës. Kështjella jonë ishte e para që do të priste dyndjen e tyre. Gjatë gjithë

pranverës ne forcuam muret e saj, rindërtuam kullat e dëmtuar, shtuam rezervat e armëve dhe të

ushqimeve e i stërvitem ditë e natë të rinjtë për luftë.

Më në fund erdhi lajmi se ata ishin nisur. Ata lëvizen ngadalë. Në mesin e qershorit kapërcyen

kufirin. Një ditë më vonë Gjergji erdhi për të inspektuar kështjellën. Sipas taktikës së tij të

përhershmë, ai do të mbetej për të luftuar jashtë murëve. Pasi kontrolloi çdo gjë dhe pasi dha

udhëzime për gjithqka, ne mbasditën e 11 qershorit ai doli bashkë me shoqëronjësit, duke marrë

me vete pleqtë e një pjesë të grave dhe fëmijëve tanë, te cilët gjate gjithë kohës do të strehohen

lartë në male. Ne i përcollem ata një copë udhë në heshtje të plotë. Pastaj si u ndamë e u kthyem

në kështjellë, hypum nëpër kulle u mure dhe ndoqëm me sy për një kohë të gjatë varganin e tyre,

qe largohej vazhdimisht. I pamë kur dolën te pllaja e dheve, pastaj në të përpjeten e keqe dhe më

në fund, te gryka e erës. Pastaj nuk i pamë më. Kështejlla na u duk e shurdhër pa zëra të

kalamajëve. I mbyllem portat e rënda dhe pritëm shfaqjen e armikut. Në mengjesin e 12 qershorit

31

akoma pa u gdhirë mirë, njëri nga rojet lajmëroi se në largësi po shihte një si mjegull të verdhë.

Ishte pluhuri i tyre.24

2.4 Vlerat letraro- artistike dhe gjuhësore të romanit “Kështjella”Romani “Kështjella” është shkruar me një stil dhe gjuhë tipike kadareane, si një mjeshtër i madh

i gjuhës dhe figurës poetike, është njëkohësisht edhe njohës i mirë i simbolikës dhe mitologjisë

kombëtare. Ai nuk e ndjekë rrugën e shkrimtarëve modern që në trajtimin e temave ose ideve të

përgjithshme i shfrytëzojnë mitet dhe simbolet antike greke o romake por edhe biblike. Ai

shfrytëzon në radhë të parë historinë, mitologjinë dhe simbolikën kombëtare. Kësaj radhe duke

folur me gjuhën simbolike të historisë, ai ka realizur një ide të rëndësishme kombëtare, por

njëkohësisht edhe universale: dhuna ka hasur në aso kështjellash qe s`ka mundur tì rrënojë

kurrë.

Në këtë roman historia ka dy faqe, faqen e dhunës dhe faqen mbrojtjes. Prej tij shihet edhe

njëherë si historia është arenë e topave, që njeriu vjen duke i përsosur gjithnjë e më shumë dhe e

kështjellave në të cilat ata topa dështojnë. Një vepër letrare në të cilën kjo e vërtetë e ditur dhe e

përseritur sa herë, është konkretizura simbolikisht përmes një epizodi historik gjë që nuk mund të

mos jetë një vepër e rëndësishme, me vlera të larta letrarë e letërsisë sonë. Nuk është aspak çudi

që një ide e këtillë, në qenësi revolucionare, gjen shprehjen në letërsinë e një populli të vogël të

Ballkanit; nuk është çudi, gjithashtu, pse disa popuj të vegjël janë bërë bartësit të ideve

progresiste, kurse disa shtete të mëdha nuk janë bërë bartës të këtyre nga dëshirat që të

dominojnë në botë.

Romani “Kështjella” është i shkruar nga një arkitekt i talentuar letrar, që edhe sot pas shumë

vitesh ideja e tij nuk vjetrohet. Këtij romani ia shtojnë vlerën stolitë figurative, simbolike

metaforike, metonimike, që e shquajnë artin letrar. Kompozicioni i veprës është i thjeshtë dhe i

qartë. Përmes tij nxirret në pah konflikti dhe ideja themelore e romanit. Megjithatë sa më shumë

që thellohesh n ëide, prapë se prap nuk shterohet, por lindin ide të reja që përkojnë me botën

bashkëkohore. Gjithsesi vlerat estetike, filozofike dhe simbolike asnjëherë nuk janë vënë në

dyshim, por gjithnjë i kanë qëndruar kohës. Romani “Kështjella” është i dy prirjeve artistike,


32

poseduet tradicional dhe modern njëkohësisht, pikërisht për këtë i rritet vlera artistike.

“Kështjella” është roman i simbolikës në të cilën e kaluara u flet kohëve që pasojnë, ndërsa e

tashmja bisedon me të kaluarën dhe pret të zgjuar të ardhmen që do të trokas në derë.

“Kështjella” është edhe roman i aksionit. Të theksojmë se në romanet që u krijuan në të njëjtën

periudhë me romanin “Kështjella” rrallë mund të gjinden të gërshetuara mes veti këto dy

elemente artistike. Në këtë roman përballen dy botëra, dy ideologji, dy etika kundërshtare: idea e

dhunës që e mbron pala turke dhe idea liridashëse që e mbron pala shqiptare. Megjithëse

tradicional dhe modern njëkohësisht për nga procedura romani “Kështjella” nuk është i shkruar

as si romanet e njohura historike të Leon Tolstojit, as si romanet psikologjike të Xhems Xhojsit,

as si romani poetik i Marsel Prustit. Ismail Kadare është i veçantë dhe i është përmbajtur

besnikërisht. Kundruall mizorisë së ushtrisë turke ia ka vënë kështjellën shqiptare me mbrojtësit

e saj, që është i vetmi personazh i palës shqiptare, që nënkupton personazhet e tjerë brenda saj.

Në romanin e Kadaresë si palë shqiptare ekziston vetëm populli, kolektivi, uniteti. Kështjella,

respektivisht populli, është ai kryeprotagonist i romanit që i then sulmet turke. Nuk është

vështirë, për këtë shkak për të parë një simbolikë edhe në kompozimin dhe posedimin krijues të

romanit të Kadaresë.

Romani “Kështjella” i Ismail Kadaresë ka paragrafë rrëfimtar homogjen me të gjitha llojet e tij.

Mbizotërimi i këtij paragrafi rrëfimtar dëshmon për strukturën homogjene të këtij romani, i cili

mundohet ta rindërtojë artistikisht periodën e Skënderbeut apo ta përdorë atë si kornizë25simbolike për për projektimin e bashkëkohësisë. S`ka dyshim se Ismail Kadare ka mundur tì

zhvillojë akoma më tepër disa ide , e tì thellojë tutje disa skena dhe situata të romanit. Ushtinë

turke, atë botë hibride, mistike, moralisht të shfrenuar dhe gjithsesi të çuditshme, ka mundur ta

përshkruaj më thellësisht dhe ta shikojë prej më shumë këndesh etike, psikologjike, filozofike,

religjioze e të tjera. Duke i hedhur më tepër si në paraqitjen e psikologjisë së kësaj turme, duke i

atomizuar më tepër disa ide, konflikte dhe situata, ai ka mundur më tepër të shtojë tensionin

artistik dhe tì pasurojë shtresat e romanit në përgjithësi. Ai i është shmangur me sukses një

rreziku të dukshëm që aq shpesh shprehet në prozën tonë: rrezikut që mirret me stivimin e

imtësive dhe detajeve artistikisht të parëndësishme, që nuk janë funksionale në një vepër letrare.

25 Ismail Kadare romani (Kështjella)

33

2.5 Ismail Kadare

Ismail Kadare është një nga shkrimtarët më gjenialë bashkëkohor, disa herë i nominuar për

çmimin “Nobel” në letërsi. Ai shquhet për novela, romane, por ka botuar edhe vëllime me poezi

dhe sprova. Nisi të shkruajë kur ishte ende i ri dhe veprat e tij janë përkthyer në mbi tridhjetë

gjuhë të botës. Në vitin 1996 Kadare u bë anëtar përjetë i Akademisë së Shkencave Morale dhe

Politike në Francë. Në vitin 1992 u vlerësua me Prix Mondial Cino Del Duca; në 2005 fitoi Man

booker International Prize dhe në vitin 2009 mori çmimin Prince of Asturias për Artet. Ai e ka

ndarë jetën e tij mes Francës dhe Shqipërise, dhe u martua me shkrimtaren e njohur të skicave

dhe tregimeve për fëmijë, Helena Kadare. Nga viti 2015, me pëlqimin e autorit, fondacioni Mapo

filloi të ndajë çmimin “Kadare” për letërsi. Më 30 maj 2016, presidenti francez Françoiz

Hollande i ndau Kadaresë titullin”Komandant i Legjionit Të Nderit” i cili ishte shpallur në fillim

të po atij vitit, duke përkuar në muajin e 80-vjetorit të lindjes së shkrimtarit.

Në vjeshtën e vitit 1990 Ismail Kadare vendosi të largohet nga Shqipëria dhe të qëndroj në Paris.

Shkrimtari në atë kohë e përligji këtë largim me “mungesën e ndryshimeve demokratike”.26

Autoritetet e diktaturës komuniste e dënuan largimin e Ismail Kadaresë, por krijmtaria e tij nuk u

ndalua.

Nga viti 1990 e më pas vepra e tij bëhet shprehja më e fuqishme e vlerave gjuhësore dhe artistike

të shqipes letrare, brenda dhe jashtë vendit. Letërsia e Ismail Kadaresë pas vitit 1990 bart të

njëjtat tipare thelbësore të asaj të mëparshme: frymën etnografike dhe shpërfaqjen e identitetit

shqiptar. Duke shtuar lirinë e autorit për të trajtuar tema që më pare nuk mund të trajtoheshin

lirshëm.

Ismail Kadare është një nga shkrimtarët më të mëdhenjtë të letersisë shqipe dhe gjithashtu një

nga shkrimtarët më të njohur të letërsisë botërore bashkëkohore. Me vepren e tij, që ka shënuar

një numër rekord të përkthimeve (në mbi 45 gjuhë te huaja), ai e ka bërë të njohur Shqipërinë në

botë, me historinë dhe kulturën e saj shekullore. Rrugën e krijmtarisë letrare e nisi si poet që në

vitet e gjimnazit "Frymëzimet" djaloshare, (1954), "Ëndërrimet", (1957), por u bë i njohur

26 https://sq.wikipedia.org/wiki/Ismail_Kadare

34

sidomos me vëllimin Shekulli im (1961), që u pasua nga vëllimet e tjera poetike, si: Përse

mendohen këto male (1964), Motive me diell (1968) dhe Koha (1976).

Vepra e parë e rëndësishme e Ismail Kadaresë në prozë është romani “Qyteti pa reklama” , që

nuk u lejua të botohej i plotë deri në vitin 2003. Prozën e tij e karakterizojnë përgjithësimet e

gjëra historike-filozofike, subjekti i ngjeshur dhe mendimi i thellë i shprehur shpesh me anë të

parabolës, mbi bazën e asociacionit apo të analogjive historike. Ideja e romanit Gjenerali i

ushtrisë së vdekur (1964) është shpirti liridashës i popullit shqiptar. Temën e shpirtit të

pamposhtur të shqiptarëve nëpër shekuj autori e trajtoi edhe në romanin Kështjella (1970)

Kadare kritikoi psikologjinë provincial dhe traditat prapanike.

Probleme të rëndësishme të historisë janë trajtuar edhe në përmbledhjet me tregime e novela

Emblema e dikurshme(1977), Ura me tri harqe (1978) dhe Gjakftohtësia (1980). E veçanta e

talentit të Ismail Kadaresë shfaqet sidomos në trajtimin, nga një këndvështrim i ri, temës

historike dhe në tingëllimin e mprehtë actual që është i aftë tì japë asaj. Një nga krijimet më të

shquara të Ismail Kadaresë dhe të të gjithë letërsisë së re shqiptare është romani Pallati i

ëndrrave(1981).27

27 https://sq.wikipedia.org/wiki/Ismail_Kadare

35

PËRFUNDIM

Si përfundim mund të konklodojmë se me kategorinë gramatikore të foljes u morën edhe

filozofët e vjetër , Platoni dhe Aristoteli.

Platoni e konsideron foljen element bazë ku nisin fjalët, ndërsa Aristotelin e njohim si themelues

të Gramatikës klasike evropiane, ku foljet i ndan si (rhema)- ku i lidhin fjalët me procese logjike.

Kështu edhe gramatika e ka etimologjinë burimore nga atje.

Kjo studion rregullat dhe parimet gjuhësore. Përmes degëve të saja : fonetikës, morfologjisë dhe

sintaksës ku njëra me tjetrën janë ngushtë të lidhura dhe e përcjellin lidhshmërinë e tyre në

formë, strukturë dhe përmbajtje.

Ndaj fonetika e nis me tinguj dhe shkronja e që u bënë një gërshëtim rrënjësor ku lidhet ngushtë

me morfologjinë si ndërtuese e fjalëve.

Të dyja bashkë ruajnë një korelacion edhe me ndërtimin e fjalive që si strukturë i studion

sintaksa.

Ndarja e këtyre si disiplina të veçanta gjuhësore mundësojnë një studim të mirëfilltë.

Ndaj dhe Kadare ishte njohës i mirë i stilit dhe gjuhës, e këto i ka përshkruar mirë në vepër e që

është edhe njohës i mirë i shprehjeve dhe lidhjeve në mes tyre duke i mishëruar edhe me figurat

tropet stilistike, të cilat janë shumë të pranishme në roman.

Ai është dhe ishte një ambasador i letrave shqipe – ku bëri edhe famë në art dhe kulturë

gjuhësore shqiptare.

Kështu në këtë roman, lirisht mund të mendojmë se përballen dy botëkuptime njerëzore njëra

kundër tjetrës, njerëzorja dhe panjerëzorja, të cilat mjerisht i gjejmë edhe sot e kësaj dite...

36

Biografia e shkurtër e kandidatës - CV

Informatat personale

Emri dhe mbiemri Qamile Berisha

Datëlindja 18.09.1995

Gjinia Femër

Numri personal 1240907956

Të dhënat kontaktuese

Numri i telefonit +37745518629

Adresa Fshati: Dejnë

E-maili [email protected]

Të dhënat e kualifikimit

Shkolla e mesme e lartë Gjimnazi Natyror “ 12 Maji” Ratkoc

Fakulteti Edukimit

Universiteti “Fehmi Agani” Gjakovë

Programi Fillor

Statusi E rregullt

Numri i ID-së 130101105

37

Literatura

1. Eqrem Qabej “Studime për fonetiken historike te gjuhës shqipe”, Tiranë, 1988

2. Aliu, Ali “Kërkime”, Rilindja, Prishtinë 1980

3. “Gjuha jon” 2/1987 Tiranë

4. K. Cipo, “Gramtika shqipe” Tiranë 1949

5. Sh. Demiraj, “Morfologjia e sotme së gjuhës shqipe” 1971 Prishtinë

6. O. Myderizi, “Gramatika e Re e Shqipes” Tiranë 1944

7. M. Domi, “Sintaksa e gjuhës shqipe” Prishtinë 1971

8. S. Prifti, “Sintaksa e gjuhës shqipe” Prishtinë 1971

9. Grup autoresh, “Gramatika e gjuhës së sotme letrare shqipe” Prishtinë 1985

10. Hamiti, Sabri “Variante”, Rilindja, Prishtinë 1974

11. Kadare, Ismail, “Kështjella”, Onufri, Tiranë 2003

12. A. Kostallari: “Gjuha e sotme letrare shqipe” Prishtinë 1974

13. Demolli, Arif; Syla Xhevat, “Letërsia 9”, Libri shkollor, Prishtinë 2004

14. “Gjuha Shqipe 9” Prof. Dr. Bari Beci Dukagjini 2015

15. Radogoshi, Kadrush “Interpretime”, Rilindja, Prishtinë 1993

Documents

PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Berisha 4.pdf · 1.Ndajfolja 1.Emri 2.Parafjala 2.Mbiemri 3.Lidhëza 3.Përemri 4.Pjesëza dhe 4.Numërori dhe 5.Pasthirrma 5.Folja 1.Folja Folja