pure.aber.ac.uk€¦ · Web viewRhyddiaith y 15fed Ganrif: Fersiwn 2.0 . adysgrifiwyd gan Katherine Himsworth, Silva Nurmio, Richard Glyn Roberts, Sara Elin Roberts, Sarah Rowles,

[2]ac yn wastat yr av[- - -] ae synnya kannys wynt dracheuen yr lle y llithrynt ohonaw y mor ar gwyn/noedd ae synnyant Canysh[w]ynt avfuddhaant iddaw ac aorffwyssant pan yharcho

Rhyddiaith y 15fed Ganrif: Fersiwn 2.0

adysgrifiwyd gan Katherine Himsworth, Silva Nurmio, Richard Glyn Roberts, Sara Elin Roberts, Sarah Rowles, Paul Russell, a Patrick Sims-Williams

(h) Adran y Gymraeg ac Astudiaethau Celtaidd, Prifysgol Aberystwyth 2019

15th-Century Welsh Prose Manuscripts: Version 2.0

transcribed by Katherine Himsworth, Silva Nurmio, Richard Glyn Roberts, Sara Elin Roberts, Sarah Rowles, Paul Russell, & Patrick Sims-Williams

© Department of Welsh & Celtic Studies, Aberystwyth University 2019

Noddwyd gan brosiect ‘Datblygiad yr Iaith Gymraeg’ yr Academi Brydeinig

Supported by the British Academy project ‘The Development of the Welsh Language’

Ariannwyd gwaith Dr Richard Glyn Roberts (ar wahân i Wynnstay 36) gan y

Modern Humanities Research Association, y diolchir iddi am ei nawdd

Dr Richard Glyn Roberts’s work (apart from Wynnstay 36) was funded by the

Modern Humanities Research Association, to whom grateful thanks are due

————————————

Saec. XV1

1. Oxford, Jesus College 23 [Sarah Rowles 2015 (Elucidarium) & Richard Glyn Roberts 2015, gol. Patrick Sims-Williams 2019 (Ymborth yr Enaid)][footnoteRef:1] [1: Ar gynnwys y llsgr. gw. PhD Sarah Rowles (Aberystwyth, 2008) (http://hdl.handle.net/2160/1877), I, 114; R. I. Daniel, Ymborth yr Enaid (Caerdydd, 1995), t. lxxii, llsgr. D. Mae’r prosiect yn ddyledus iawn i Dr Rowles am gopïo’r llsgr. yn Rhydychen, ac i Dr Daniel am roi benthyg ei luniau o’i lsgr. D.]

2. Aberystwyth, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Llanstephan 3 [Richard Glyn Roberts 2015][footnoteRef:2] [2: Ar gynnwys y llsgr. gw. J. E. C. Williams, Bwletin y Bwrdd Gwybodau Celtaidd, 10 (1940), 120-24; B. F. Roberts, BBGC, 21 (1965), 203; J. E. C. Williams, Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, 4 (1940), 188; R. I. Daniel, Ymborth yr Enaid, tt. lxxi, 17-22 a 39-45 (llsgr. C); B. F. Roberts, BBGC, 16 (1956), 272, a 21 (1965), 207-8; G. J. Williams a E. J. Jones, Gramadegau’r Penceirddiaid (Caerdydd, 1934), tt. 19-37; R. G. Gruffydd a Rh. Ifans, Gwaith Einion Offeiriad a Dafydd Ddu o Hiraddug (Aberystwyth, 1997), tt. 33-82.]

3. London, British Library, Cotton Titus D.xxii [Richard Glyn Roberts 2015, gol. Patrick Sims-Williams 2019][footnoteRef:3] [3: Ar gynnwys y llsgr. gw. A. W. Wade-Evans, Vitae Sanctorum Britanniae et Genealogiae (Caerdydd, 1944), tt. xiii-xvi; T. Powel, Y Cymmrodor, 4 (1881), 106-30; W. J. Rees, Lives of the Cambro-British Saints (Llanymddyfri, 1853), tt. 102-16 (cf. K. Meyer, Y Cymmrodor, 13 (1900), 76–96); D. Simon Evans, Buchedd Dewi (Caerdydd, 1965), llsgr. Ch; T. Powel, Y Cymmrodor, 8 (1887), 164-68; Rees, Lives of the Cambro-British Saints, tt. 219-31 (cf. M. Richards, BBGC, 9 (1939), 325); H. I. Bell, Vita Sancti Tathei and Buched Seint y Katrin (Bangor, 1909), tt. 31-39.]

4. LlGC, Wynnstay 36 [Sara Elin Roberts (Cyfraith, Q) & Richard Glyn Roberts (Diarhebion) 2019]

5. LlGC, Peniarth 263 [Richard Glyn Roberts 2015, gol. Patrick Sims-Williams 2019][footnoteRef:4] [4: Ar gynnwys y llsgr. gw. B. G. Owens, ‘Y Fersiynau Cymraeg o Dares Phrygius (Ystorya Dared), eu Tarddiad, eu Nodweddion, a’u Cydberthynas’, MA (Prifysgol Cymru, 1951), tt. cii a 40-41; B. F. Roberts, Studia Celtica, 12/13 (1977-78), 147-86, llsgr. P.]

6. Cambridge, Corpus Christi College 454 (Cyfraith, Lladin E) [Paul Russell 2019][footnoteRef:5] [5: Ar gynnwys y llsgr. gw. Hywel D. Emanuel, The Latin Texts of the Welsh Laws (Caerdydd, 1967), tt. 419-517. ‘All sentences containing more than one Welsh word have been included here, and also runs of sentences where there is significant Welsh content. For ease of reference the earlier foliation (which has folios 27a and 27b) is followed here as this is used in LTWL. Hyphenation is noted where it is visible, even though it not clear whether they are original or later scribal additions. Please also note that n and u, and t and c, are virtually indistinguishable in the manuscript, and I have transcribed them as sense requires’ (P.R.).]

Saec. XV med.

7. LlGC 5267B (detholiad) [Patrick Sims-Williams 2019, ar sail golygiad Rebecca Try][footnoteRef:6] [6: Rebecca Try, ‘NLW MS 5267B: A Partial Transcription and Commentary’, MPhil. (Prifysgol Caerdydd, 2015). Diolchir iddi am ei chaniatâd.]

8. LlGC, Llanstephan 116 [Patrick Sims-Williams 2019][footnoteRef:7] [7: Cyfeiria croesgyfeiriadau megis ‘Tim 5’ at dudalennau Timothy Lewis, The Laws of Howel Dda (Llundain, 1912). Gw. hefyd Patrick Sims-Williams, ‘The Legal Triads in Llanstephan MS 116, folios 1-2’, Studia Celtica, 53 (2019), 73-81.]

9. BL, Add. 22356 [Patrick Sims-Williams 2019, ar sail golygiad Christine James][footnoteRef:8] [8: Christine James, Machlud Cyfraith Hywel: Golygiad Beirniadol ac Eglurhaol o Lsgr. BL Add. 22356 (S), 2013, ar Wefan Cyfraith Hywel Diolchir i’r Athro James am ei chaniatâd. Mae'r ysgrifydd yn gadael allan nifer o eiriau passim; ar gyfer y bylchau hyn gw. Machlud Cyfraith Hywel.]

10. LlGC, Peniarth 22 [Katherine Himsworth 2019][footnoteRef:9] [9: Cymh. Katherine Himsworth, ‘The Peniarth MS 22 Brut y Brenhinedd and Continuation Chronicle, and its 15th Century Aberystwyth Scribe, Dafydd ap Maredudd Glais’, PhD. (Prifysgol Aberystwyth, 2015); eadem, ‘A Fifteenth-Century Brenhinedd y Saesson, written by the Aberystwyth Scribe, Dafydd ap Maredudd Glais’, Studia Celtica, 51 (2017), 129-49.]

Saec. XV2

11. LlGC, Peniarth 23 [Richard Glyn Roberts & Patrick Sims-Williams 2015, gol. Patrick Sims-Williams 2019][footnoteRef:10] [10: Cymh. Patrick Sims-Williams, Liber Coronacionis Britanorum: A Medieval Welsh Version of Geoffrey of Monmouth, 2 gyfrol (Aberystwyth, 2017).]

12. LlGC, Peniarth 24 (detholiad: Brut y Brenhinedd) [Patrick Sims-Williams 2019, ar sail copi J. G. Evans][footnoteRef:11] [11: Patrick Sims-Williams, Rhai Addasiadau Cymraeg Canol o Sieffre o Fynwy Aberystwyth, 2011), t. 50 = ‘The Welsh Versions of Geoffrey of Monmouth’s “History of the Kings of Britain”’, Adapting Texts and Styles in a Celtic Context, gol. Axel Harlos & Neele Harlos (Münster, 2016), tt. 53-74 (t. 66).]

13. LlGC 7006D, Llyfr Du Basing/The Black Book of Basingwerk (detholiad: Brut y Brenhinedd) [Katherine Himsworth 2019]

14. Oxford, Jesus College 141 (detholiad: Brut y Brenhinedd, gan Gutun Owain, 89r-101v, 37r-48v) [Katherine Himsworth 2019]

Saec. XV/XVI

15. LlGC, Peniarth 27ii (detholiad: Arwyddion y Sodiac) [Silva Nurmio 2019]

Copïwyd y llawysgrifau fesul llinell, fel y testunau ar y gryno-ddisg Rhyddiaith Gymraeg o Lawysgrifau’r 13eg Ganrif: Testun Cyflawn, golygwyd gan G. R. Isaac a Simon Rodway (2002). Ar hyn gweler: doi.org/10.20391/3abf4ef1-e364-4cce-859d-92bf4035b303 [hen gyfeiriadau:

http://cadair.aber.ac.uk/dspace/handle/2160/5812 & http://hdl.handle.net/2160/5813].

Seilir trefn y testunau ar restr gronolegol Daniel Huws, Medieval Welsh Manuscripts (Caerdydd ac Aberystwyth, 2000), tt. 61-63.[footnoteRef:12] [12: ‘Saec. XV1’ yw dyddiad Pen. 47ii yn y rhestr hon, ond yn ei Repertory of Welsh Manuscripts and Scribes (i ymddangos) mae Daniel Huws wedi symud y llsgr. hon (bellach Pen. 47iii) i ‘Saec. XIV1’.]

Gobeithir, yn y pen draw, lenwi’r bylchau rhwng ‘XV1’ a ‘XV/XVI’ yn ogystal â chreu fersiwn chwiliadwy tebyg i Rhyddiaith y 13eg Ganrif: Fersiwn 2.0. Ar hyn gweler: : doi.org/10.20391/3abf4ef1-e364-4cce-859d-92bf4035b303 [hen gyfeiriad:

http://cadair.aber.ac.uk/dspace/handle/2160/11163].

The manuscripts are copied line by line, as in the CD Rhyddiaith Gymraeg o Lawysgrifau’r 13eg Ganrif: Testun Cyflawn, edited by G. R. Isaac and Simon Rodway (2002).

For this see: doi.org/10.20391/3abf4ef1-e364-4cce-859d-92bf4035b303 [former references:

http://cadair.aber.ac.uk/dspace/handle/2160/5812 & http://hdl.handle.net/2160/5813].

The order of texts is based on the chronological list in Daniel Huws, Medieval Welsh Manuscripts (Cardiff and Aberystwyth, 2000), pp. 61-63.[footnoteRef:13] [13: ‘Saec. XV1’ is the date of Pen. 47ii in this list, but in his Repertory of Welsh Manuscripts and Scribes (forthcoming) Daniel Huws has moved this MS (now Pen. 47iii) to ‘Saec. XIV1’.]

It is hoped eventually to fill in the gaps between XV1 and XV/XVI and to present a searchable text similar to Rhyddiaith y 13eg Ganrif: Fersiwn 2.0, for which see: doi.org/10.20391/3abf4ef1-e364-4cce-859d-92bf4035b303 [former reference:

http://cadair.aber.ac.uk/dspace/handle/2160/11163].

Confensiynau copïo

1. Nodir rhaniad rhwng geiriau a ysgrifennwyd yn y llsgr. fel un ‘gair’ (e.e. ‘ahonno’) fel hyn: a | honno. (Ar hyn o bryd, ni ddefnyddir | yn yr adysgrifiadau o Llanstephan 3 a Peniarth 24.) Mae’r adysgrifiad o’r Elucidarium (Jesus 23) yn cynnwys (mewn coch) rhaniadau (neu atalnodi) a farciwyd yn y llsgr. â / (gan Syr Thomas Wiliems, mae’n debyg). Yn LlGC 5267D defnyddiwyd / gan yr ysgrifydd gwreiddiol. Yn y rhan fwyaf o’r adysgrifiadau, ni rennir arddodiaid cyfansawdd (e.e. ygan, ywrth), ac eithrio y | am, y | ar, i | ar, ac o | vewn; ac ni rennir ydaeth, ydanvones ayyb, sy’n gallu bod yn amwys (y daeth ~ yd aeth).

2. Lle mae’r ysgrifennydd yn rhannu geiriau’n anghywir o’n safbwynt ni, e.e. o nadunt, defnyddir ! yn yr adysgrifiadau e.e. o!nadunt.

3. Defnyddir strikethrough i ddangos llythrennau a ddilewyd yn y llsgr. mewn unrhyw ffordd (e.e. drwy danlinellu â dotiau). Cynnwys Jesus College 23 gymysgedd o groesi allan, tanlinellu â dotiau, ac weithiau’r ddau ar yr un pryd (o bosib gan Th. Wiliems); mae Dr Rowles wedi cadw’r rhain yn ei hadysgrifiad o’r Elucidarium.

4. Dynoda [bachau petryal] lythrennau tebygol nad ydynt yn hollol weladwy.

5. Yn achos [..], [....], ayyb mae’r dotiau’n dangos yn fras faint o lythrennau sy’n annarllenadwy. Mae [] yn golygu nifer amhendant o lythrennau annarllenadwy.

6. < > = ychwanegiadau uwchben y llinell, ar ymyl y tudalen, ayyb.

7. / ar ddiwedd llinell = gair wedi’i rannu ar draws dwy linell.

8. Dynoda { } yn po{n}t ayyb dalfyriad llawysgrifol.

9. Yn yr adysgrifiad o Peniarth 23 defnyddir llythrennau breision ar gyfer rhuddelliadau a theitlau’r lluniau. Weithiau, er mwyn peidio â thorri ar draws y rhyddiaith, symudwyd teitlau’r lluniau ryw ychydig. Am eu lleoliad iawn ar y tudalen gw. yr Oriel Ddigidol ar wefan Llyfrgell Genedlaethol Cymru.

10. Yn yr adysgrifiad o Llanstephan 116 defnyddir porffor ar gyfer ‘words that were erased and re-written’ yn ôl barn Timothy Lewis. {ch} = yogh.

Copying conventions

1. Word division between words written in the MS as a single ‘word’ is denoted as follows: a | honno. (At present, words are not divided with | in the transcriptions of Llanstephan 3 and Peniarth 24.) The transcript of the Elucidarium (Jesus 23) also includes (in red) word divisions (or punctuation) marked in the MS with / (by Sir Thomas Wiliems probably). In NLW 5267D / was used by the original scribe. In most transcriptions compound prepositions (e.g. ygan, ywrth) are not divided, except for y | am, y | ar, i | ar, and o | vewn; nor are ydaeth, ydanvones etc., divided since they are potentially ambiguous (y daeth ~ yd aeth).

2. Words divided by scribes contrary to modern practice, e.g. o nadunt, are indicated by ! in the transcriptions e.g. o!nadunt.

3. Strikethrough is used to show letters deleted in the MS in any manner (e.g. by underdotting). In Jesus 23 there is a mixture of crossing out, underdotting, and sometimes the two together (possibly by Th. Wiliems); Dr Rowles has retained these in her transcript of the Elucidarium.

4. [Square brackets] indicate probable but not fully visible letters.

5. In [..], [....], etc the dots indicate the approximate number of illegible letters; [-] means an unspecified number of illegible letters.

6. < > = additions above line, in margin, etc.

7. / at the end of a line = word split across two lines.

8. { } in po{n}t etc. = MS abbreviation/suspension.

9. In the transcription of Peniarth 23 bold is used for rubrics and the captions for the illustrations. Some picture captions have been moved slightly, so as not to break up the prose. For their true position on the page see the Digital Gallery on the National Library of Wales website.

10. In the transcription of Llanstephan 116 purple is used for ‘words that were erased and re-written’ in the opinion of Timothy Lewis. {ch} = yogh.

Oxford, Jesus College 23 t. 1

ef y | defnyddyeu Ac yn yr rei ereill pob [peth - ] yn y

defnyddyeu Y | dydd kynntaf dydd tragwyddolder

Sef yw hynny lleuuer ysprydawl Yn yr eil dydd y

gwnaeth ef y | nef Ac y gwahanawdd y kryadur ys/

prydawl y | wrth yr hwnn korforawl Yn | y trydyd5[footnoteRef:14] [14: Er hwylustod rwyf wedi rhifo’r llinellau yn y trawsgrifiad (S.R.).]

dydd y gwnaeth ef y | nef Ac y | gwahanawdd y | kryadur ys/

prydawl y | wrth yr hwnn korforawl Yn y trydyd

dydd y | gwnaeth y | mor ar ddayar yn | y tri dieu ereill

y | gwnaeth ef pob peth o | vywn y | defnyddyeu hynny

nyt amgen y | dydd kyntaf y | gwnaeth ef y | dydd am/10

serawl Sef oedd ywn[n]w yr heul ar lloer ar syr y/

n | y dyddyeu ar defnydd vchaf Sef yw hwnnw y | tan

Yn | yr eil dydd yn | y defnydd peruedd Sef yw hwnnw

y | dwfyr y | goruc ef y | pysgot ar adar y | pysgawt yn | yr

rann dewhaf or | dwfyr ar adar yn | yr rann deneu/ 15

haf Sef yw hwnnw yr awyr / yn | y trydyd | dydd y goruc

ef yr annieileit A | dyn or defnydd yssaf. nyt amgenn

A | ossodes ef synnwyr gann y | defnyddyeu y | atnabot

duw / Nyt oes [du] [u]ned sein Jeromni or a oruc yr

arglw<[y]>d eiryoet nys hadnapo ef Kannys y | petheu hyn/20

ny awelir vni eu | bot yn | ddieueidawl synnwyr a me/

gys marw wynt hagen A vyddant vyw yn duw A

synnant hwy oe roddyawdyr / Y nef yn ddiheu ae [ha]/

dwen kannys oe ar[ch] ef y | rot hi Ac y | try heb or/

fywys megys ydyweit davyd proffwyt ef a | oruc25

nef o | ddyall yr heul y | lloer ar syr ae synn[y]ant ef

kannys hwynt a [wn]ant y | kwrs ac a |ddoant drachef/

fen iddaw ar [-] [-][footnoteRef:15] Y | ddayar ae synnya kannys [15: [ar y redeg] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227 yn Selections from the Hengwrt Manuscripts ii (1892).]

hi adduc [-] [-][footnoteRef:16] ae gwreiddeu yn amsera6l [16: [y phrwythau] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227.]


ac yn wastat yr av[-][footnoteRef:17] ae synnya kannys wynt 30 [17: [auonydh] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227.]

dracheuen yr lle y llithrynt ohonaw y mor ar gwyn/

noedd ae synnyant hwynt a | vfuddhaant iddaw ac

a | orffwyssant pan y | harcho vddunt yn ddiannot. Y

meirw ae synnyant kannys pan archo ef vddunt

hwy a | gyfodant o | veirw Vffern ae synnya kannys 35

yr rei a | lygko hi ae atuer dracheuen pann y | harcho

iddi yr holl aniueileit mut ae synnyant kannys

hwy a | gadwant y | gyfreith a orchmynnawdd vddunt

pa ryw beth a | dywedir Ef a | wnaethpwyt y | gosper ar

bore Y | gosper yw diwedd y | dydd ar peth a | orphenner 40

Ar bore yw y | dechreu Dywet athro a | uo amlygach

Mi a | wnaf yn gyntaf y gossodes duw megys brenin

kyuoethawl y | lys arddechawc iddaw aelwir teyrn/

nas nef ac oddyna nyt amgen y | byt hwnn ac

yndaw ynteu lle angheuawl Sef yw hwnnw vffern 45

ac yr llys honno y | racwelas ef anuonn rif hyspys

o etholedigyon A hynny o | eghylyonn a | dynnyonn

nyt amgen naw or egylyon ar ddecuet

or dynnyonn Paham y | gwnaeth y | naw or egylyon o | ach/

aws ydrindaw kannys ynn |y naw y | bydd y | tri teir 50

gweith A | dyn o | un radd o | achos vnnolder megys

ydd | adoler yn vn ac yn tri y | gann yr egylyonn ar

dynnyon Paham nat or egylyonn e | hunhein y | gw/

nay ef rif yr etholedigyon Deu ryw natur yn

bennaf a | wnaeth duw vn ysprydawl ac arall 55


korfforawl Sef y | mynnawd[d] ef y bop vn y voli nyt

amgen or ysprydawl megys yr egylion pann

ddywetpwyt bit y goleuni Ac y | gwynaethpwyt

y | goleuni A ddywat duw hynny o | eireu na | ddywat

namyn drwy y | geireu hynny y | dangossir y | goruch/60

el natur yw yny am eu gallu yn oleuni Pa na/

tur yw vn yr egylyon Tan ysprydawl megys

y | dywedir ef a | wnaeth yr egylyon o | flam dan ae

enw yw gabriel a | mihangel a | raphel ys mwy maent

yn llyssennweu kanys o | ddamwein y | gelwis dannyon 65

hwy velly ac nyt oes briawt yr ennweu hynny

arnunt ynn | y nef Ar agel kyntaf o | ddamwein a

elwit sattan Sef yw hwnnw gwrthwynebwr y | duw

Dywet ym pa | beth y | bu wrthnebwr ef y | dduw.

Pann welas ef y vot yn ragori rac yr holl raddeu 70

yr egylyonn o ogonnyan a | thegwch gann dremygu

pawb ef a aruaethawd ym!ogyfuchaw a | duw neu

y | vot yn vwy noc ef ac vch Paham yn gyfuch

neu y vwy Ef a vynnassai gymryt anssawdd a

vei well noc a | roddassei dduw iddaw oe | gyfrannu ac 75

ereill drwy greulonder o anuodd duw a | bot yn argl6yd

arnunt Beth yw hynny o bale is llys nef a | gwym/

pwyt ac a | uyrywyt yr karcar issaf a | megys ydd | oedd

ef loywaf gynt y | bu dywyllaf ef wedy hynny A

megys ydd | oedd ef volyannaf gynt o | bop anry/80

dedd y | bu ysgymundicaf wedy hynny o | bop kyfue/

ilorn A | wybu ef y | dygwyddei Pell iaw Pa hyt y


trigyawdd yn | y nef ni bu yno hanner vn awr

kannys a | uawdd yn | y wiryoneth kannys pann wna/

ethpwyt ef y | dygwyddawdd Paham na bu ef yno hwy 85

no hynny Rac archwadu o | hynny dim or melyster

o | vywn ohonaw ac ynteu y | dreis y | geissaw me/

ddyant kymeint a | hwnnw mor ebrwydd a hyn/

ny Pa | beth a | bechawdd yr egylyonn ereill. / kyt syn/

nyaw ac ef / Pa | furyf. Da oedd gantunt pay i 90

goruuessit ar dduw mal y | goruuessit hwyn/

teu ar yr egylyonn ereill. / Beth a | ddaruu vddunt wy

ygyt ac ef y | byrywt y | rei pennaf ohonunt yr llyn agh/

euawl yn vffernn Ereill yn awyr tywyll y | byt hwnn Ae

poeneu arnunt megys yn vffern Paham nat y 95

vn vffern y | byrywyt hwy oll Y | broui etholedigyonn

drwyddunt gann vot yn vwy y | gobrwyeu Ac y | dwll/

aw ereill gann y | roddi yn | y | tan tragwyddawl yn | y

varn ddiwethaf Paham nat ymhoelassant wynt

dracheffen nys gallassant Paham am | ddygwyddaw 100

ohonunt heb y | annoc o | neb vddunt velly ni ddylyant

hwynteu gaffel nerth y | gann ney y | gyffodi A | pheth a/

rall heuyt a | oedd yn | y herbyn nyt amgen am | dde/

wissaw y | drwc ohonunt ac oe bodd iawn oedd dwyn

y | ganntunt hwynteu ewyllus pob daoni Ac wrth 105

hynny nys mynnassant ac wrth nas mynnassant

nys gallyssant Paham na phrynawdd krist hwynt

megys prynawdd y | dynnyonn ar egylyon a | grewyt

oll y | gyt ac o vn agel megys y | ganet yr holl ddyn/

nyonn o vn dyn wrth hynny os crist a | gymerei 110


egylyawl annyan y | gann vn agel hwnnw y | hun abry/

nei ar lleill oll a | uyddyn oddi | eityr y | prynedigaeth

ac ny phrynei ynteu hwnnw e | hunniann ac ny

allei ef heuyt varw kany mynnawd duw amgenn

iawn noc ageu dros bechawt ac yn varwawl yw 115

hynt yr egylyonn ac am hynny nyt achubwyt

Paham na | chreaw duw hwynteu megys na | phech/

ynn ac na ellyn bechu O | achos kyffyawnder megys

y | heddynt obrwyeu ac or | kreuydd hwynt val na

ellynt bechu rwymedic vyddynt ac ny | chefyn obrwy 120

megys pei ys | gwnelynt drwy gymell ac wrth hyn/

ny duw a | roddes vdunt rwydd ewyllus megys

y | gellynt ac y | mynnynt dewissaw y | da mwyaf Ac

os hynny a | etholynt oe bodd e | hun iawn oedd v/

ddunt kaffel tal a | gobrwy ac na ellynt bechu 125

vyth Paham y | keawdd duw hwy ac ef yn gwybot

y | byddei vddunt val ybit o | achos addurn yweith/

ret kannys megys y | dy[-]t y | lliwydd y | lliw du val

bo gwerthuawrussaf y | lliw gwyn neur koch ger

y | law velly o | gyffelyprwydd y | rei drwc y | byddant eg/130

lurach y | rei kyfuyawn Paham na chreawdd ef

egylyawn ereill yn lle y | rei hynny nys dylyei

ony bei rei kyfryw ar rei hynny pei trickyynt

yr | hynn ny allei vot kanys yr awr y | pechyssant

hwy y | dwygwyssant A | wybydd y | kythreul pob peth 135

O | natur agel ef a | wybydd llawer ny wybydd ha/

genn pob peth yny megys y | mae manweddei/


ddach natur a{n}gel noc vn dyn velly kyfuarwy/

ddach a | huotlach nac ef Y | petheu a | ddelont

rac llaw ny wddant ddim ohonunt. eithyr 140

a | gynullont or petheu a | aethant heibaw

A | chymeint ac a | ganhato duw vddunt y | wybot

meddylyeu dynnyon ae hewyllus nys gwyr neb

namyn duw e | hun Ar neb y | mynno duw y | uenegi

iddaw A allant hwynteu pob peth or | a | uynnont 145

Da nys mynnant ac nys gallant ar drwc

hagenn y | maent yn | graf arnaw ac ny allant

hagen wneuthur kymeint ac a | uynnon eithyr

kymeint ac a | atto yr engylyon da vddunt y gw/

neuthur Beth a | ddywedy di am yr egylyon da 150

Gwedy kwympaw y | rei ereill y | kadarnhawyt hw/

ynt hyt na ellynt vyth dygwyddaw na | phechu

wedy hynny Paham nas gellynt am nas myn/

nynt Paham na | chadarnhawyt y | lleill velly Am

nat arhoassant kyhyt a | hynny Ae kwympaw y 155

lleill a | uu achos y | kadarnhau Nac ef namyn

y | obryn ohonunt kanys pann welsant hwy y | rei

drwc yn dewis y | drwc drwy syberwyt sorri a | oru/

gant a | glynu wrth y | da mwyaf yn gadarn ac ym

pwyth hynny y | kadarnhawyt hwynt A | rei a | oedd 160

anhysbys kynn no hynny oe gwynuydedigrwydd


o | hynny allann hyspys dieu oeddynt Pa ryw

lun ysydd ar yr engylyon vn agwedd a | duw o | ryw

vodd kanys megys y | tric llun ar inseil ar y | kwyr

velly y | mae eilun duw yndunt hwynteu ae kyf/165

fylyprwydd / Pa gyffylyprwydd ynt herwydd y | bot

yn oleuni ac yn anghorforawl ac yn | gyflawn o

bop tegwch A | wddant hwy neu a | allant pob peth

Nyt oes dim o | uywn natur y | defnyddyeu annwy/

bot vddunt kanys yn duw y | gwelant hwy pob 170

peth A | phob peth or auynnont y | wneuthur hwynt

ae gallant A | uu lei rif y | rei da er dygwyddaw y | rei

drwc Na | uu namyn er kyflewni rif y | rei etholedic/

gyonn y | krewyt dyn yn | y decuet O | ba beth y krewyt

dyn O | gedernyt korforawl ac vn ysprydawl Ykor/175

forawl o | bedwar defnydd megys y | byt ac am hynny

y | gelwir ef y | byt bychan kanys or ddayar y | mae y | gic

or dwffwr y | waet or awyr y | anadyl or tan y | wres

ae benn yn grwn a | llun kwmpas y | nef ae ddeu | ly/

gat megys deu lugornn heul a | lloer yn echtyw/180

ynnu yn | y nef Y uronn yn | y | lle . ymae . chwythyat

ae . bessychu yn kyfflybu yn | yr awyr yn lle . y | kyf/

roir y | gwynt ar taranev Y | groth yn | kymryt yr

holl wlybwr megys y | mor yn | kymryt yr holl a

uoddyn Y | traet yn kynnal holl pwys y | korf megys 185


y | ddaear yn kynnal pob peth or tan nefawl y | o/

lwc or awyr vchaf y | glywet or issaf y | ymyfuaelat

Or dwffyr y | ulas Or ddaear y | gerddedyat Y | galedi

mewn y | esgyrnn Irder y | gwyd yn | y esgyrn Tegwch

y | gwyllt yn | y wallt Ae synnwyr gyt ar annyuei/190

leit A | llyna y | gallu korfforawl Y | gedernyt ae | ansa/

wdd yspyrydawl A | gredir y | vot or tan ysprydawl

yn | yr hwnn y | dangossir delw ac eilun duw. Pa ryw

ddelw a | pha ryw eilun yw vn duw Delw a | gymerir

yn eilun ffuruedigaeth o | ryw amneit a | drych y | d/195

dwyuolder yn | y drindawt Y | ddelw honno ysyd yn | yr

eneit A | thrwy honno y | mae gwybot a | uu ac a

uydd A | dyall y | peth kyndrychawl ar hynn ny weler

Ac ewyllus y | ddewis y | da a | gwrthot y | drwc Ac megys

nac ymorddiwedd vn kreadur a | duw ac ef yn ymor/200

ddiwes a | phob peth. velly nyt oes vn kreadur or

a | weler a | allo ymorddiwes ar eneit kanys ef a | ymor/

ddiwedd a | phob kreadur gweledic kany dichawnn

y | neb gwrthwynebu iddaw val na meddylyaw peth/

eu nefuawl nar eigawn heuyt val na medylyo am 205

vffernn A | llyna y | substans ysprydawl ef D a | w/

naeth duw dyn ae ddwylaw e | hun ay o | erchi drwy

eireu ohonaw e | hun y | gwnaeth ef D Paham y

gwnath ef ddyn o ddefnydd mor | ddielw a | hwnnw

Yr gwradwydd yr kythreul ac er kythrud idaw 210


bot pob prithlyt tomlyt llychawl megys hwnnw

yn meddu y | gogonnyant y | dygwyddawdd ef ohonaw

D O | ba beth y | kauas ef y | enw kanys ef a | oed byt bych/

an ay o[l] bedeir rann y | byt y | kauas ef y | enw y | ddangos

y | kyflawnei y | genedyl ef or ddaear D Ac megys y 215

ragorei dduw rac pob peth yn | y nef velly y | ragorei

rac pob peth ar | y | ddaear D Paham y | gwnaeth duw

yr anniueileit ac nad | oedd ar ddyn yna y | heisseu [.]

Ef a | ddywat y | pechei ddyn Ac y | byddei reit iddaw

ef hwynt oll Ae duw a | wnaeth yr etnot ar gwydbet/220

dyn ar | pryuet ereill oll ac agyweddant y | ddyn

M kymeint yn krafder duw yn kreu etnog a | chw/

ein a | bywyonn ac yn kreu yr egylyonn D Y| pa beth

er molyant iddaw e | hun y | goruc ef pob peth y | pry/

uet hagenn a | rywnaeth rac balchau o | ddyn y | ued/225

dylyaw pann vratho vn o | rei hynny dyn na | di/

gawnn wrthnebu yr pryf lleiaf kyt darestygho

duw pob peth dan veddyant iddaw ef kanys nyt

eirth ar llewawt a | ddistrywyssant phamo vrenhin

gynt namyn lleu a | chwein a | phumes Y | bywyon ha/230

genn ar adarcop ar pryuet a ereill a | ymroddant

y | weith a | llauur a | oruc duw yr kymryt ohenam

nynheu agkreifft y | gantunt hwy y ystudyaw

ae lauuryaw ar y | da D Pale. y | krewyt dyn Yn

ebronn yn | y lle. y bu ac y | claddwyt wedy hynny Ac 235

oddyna y | gossodet ef ympratwys D Pa | ryw beth


yw paradwys neu pa | le y | mae Y | lle teccaf yn | y

dwyrein yn | yr hwnn y | gossodet amyrauaelonn

diffygyev megys bei bwytaei dyn o | ffrwyth yr

ryw brenn yn | y amser no byddei newyn arnaw o 240

hynny allan vyt Ac o | arall o | bwytay ohonaw

ny byddei sychet arnaw. O | arall ny blinhay vyth

O arall ny henhay vyth Ac yn | y diwedd yr hwnn a

vwytay o | brenn y | uuchedd ny | chleuychey vyth ac ny

byddei varw vyth D Pale y | krewyt gwreic Ym245

paradwys o | ystlys gwr ac ef yn kysgu D Paham

or gwr megys y | byddynt vn gnawt Ac vn veddwl

drwy garyat Pa ryw gysgu oedd hwnnw / llewyc ys/

prydawl kanys duw ae duc ef o | bradwys nefua/

wl yn | y lle y | dangosset iddaw y | genit crist ar eglwys 250

ohonaw ynteu Ac yn | y lle pann deffroet y | proffwy/

dawdd ef ohonunt hwy D Paham na | chreawdd duw

yr holl etholedigyon y | gyt megys yr egylyon oll

duw a | uynnawdd bot dyn yn gyfelyp iddaw e | hun

A | hynny yr geni yr holl ddynyaddon y | gann addaf 255

megys y | ganet pob peth y | gann duw Paham y | kre/

awdd duw hwynteu / megys y | gellynt bechu / yr bot

yn | uwy y | gobrwyeu kanys duw a roddes rydit ud/

dunt y | ddethol y | da. ac y wrthot y | drwc D Pa | ddelw

y | buynt wy pei trigyyssynt ym | pyradwys 260


megys y | gwesgir y | llaw wrth y | llall Velly ydd | ymwesgynt

hwynteu heb ddim o | chwant wrth hilyaw A megys y

dycheif y | llygat y edrych velly y | gwnay yr aelawt synn/

yedic hwnnw yw wassanaeth D Pa | wedd ydd | ysgorei hi

Heb uudredd a | heb ddolur arney D A | uyddey wann y 265

mab a | heb allu dywedut pann enit megys yr awr honn

Yn yr awr y | genit ef a | gerddey ac a | ddywedei ac ebrwydd

hagenn y | difygyei ac o | frwytheu y | gwydd a | oeddynt yno

ydd | ymborthei ac y | bwytaei ac yn | yr amser gosodedic y

gann duw y | bwytay ef o | brenn y | uuched ac yn | yr an/270

ssawdd honno y | byddei vyth wedy hynny D Pa hyt

y | dylyynt wy vot ym | pradwys Yny gyflewnit rif yr

etholedigyonn ar egylyon a | ddygwyddessynt oddyno D

Pa | ddelw y | gallei paradwys gynhal y | nifer hwnnw oll

Megys ydd | <[a]>nt ymeith y | genedyl yr awr honn drwy 275

a{n}gheu ac y | doant y | rei areill byw yn | y hol velly y | kre/

dynt mynet y | rieni gynt yn ansawdd a | uei well ae

hetiuedd hwynteu / gwedy bwyteynt o | brenn y | uuched

yghylch deg | mlwydd a | deugeint yn | y hol hwynteu

egylyonn A oeddynt noethonn hwy yna Oeddynt ac 280

nyt oedd vwy y | kywilydd oe | haelodeu kuddyedic noc oe

llygeit D Paham y | dywedir hwynt a | welsant eu bot

ynoethonn wedy eu pechawt yr hynn nys gwelsynt

kynn no | hynn[y] Gwedy pechu onaddunt hwy yd!d | ym/


losgysant pob vn o chwant y | gilyd Ac yn yr aelawt]285

hwnnw [-] [-][footnoteRef:18] A gwedy hynny y teruysc [18: [y dechreuawdh] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227 yn Selections from the Hengwrt Manuscripts ii (1892).]

hwnnw a | gerddawdd ymplith y dynyawl etivedd

D Paham y | bu hynny yn yr aelawt hwnnw m6y nac

yn yr | vn o | rhei ereill Y | wybot or holl etiuedd eu bod

yn argyweddus or vn ryw | garedd D A welsant290

hwy dduw ym | pradwys Gwelsant drwy ymrithyaw

oahonaw yn | ffuryff arall megys y | gwelas Abrah/

am a | loth ar proffwydi D Paham y | twyllawdd y | cythreul

hwynt O | achaws kenuigenn kanys kynghor/

wynt vu gantaw dyuot ar yr anrydedd y | dygwydd/295

ddawdd ohonaw drwy valchder D Drwy ba ford

y | kauas ef y | broui. Drwy syberwyt. kannys dyn

a | vynnawdd y vot yn briawt vedyant e | hun A | dyw/

edytt yn | y amylder e | hun val hynn Nym kyffro/

ir i vyth D Paham y | gadawdd duw y | broui ef 300

ac ynteu | yn | gwybot y | goruydit arnaw. Am | wybot

meint a | wnay o | dda oe | bechawt ef A | ddywat y | ky/

threul ddim. Na | ddywawt. diewl hagen a | ddywawt

wrth y | sarf megys y | dyweit heddiw drwy ddyn

a | gaffo arnaw graff Ac val y | dywat yr anghel 305

drwy yr assen megys y | gwypit beth a | synnyei

y | geireu hynny drwyddunt hwy D Paham

drwy y | sarff y | twyllwyt y | dyn Am y uot yn an/


nyueil troedic llithric Ac y | diawl a | wna y | neb a dy/

wyllo ef yn droedic o dwyll. Ac yn llithredic o odineb 310

D A fu wybot drwc a | da yn un aual Na fu yn | yr a/

ual namyn yn | yr anghyfreith kanys kynn pech/

u y | gwybu y | dyn a | da a | drwc. Da drwy y | broui

Drwc drwy y | wybot A | enit dynnyon drwc ym | pra/

dwys Na | enit onyt yr | etholedigyonn e | hunein D Pa/315

ham y | genit y | rei drwc yr awr honno O | achawys

yr etholedigyonn llauuryaw a | phroui drwyddunt wy

megys y | prouir yr eur yn | y fwrneis D Pah hyt y

buant wynt ym | paradwys. Seith awr Paham na

buant wy yno hwy no hynny Kannys yn | y lle gwedy 320

gwneuthur gwreic y | troes hi ar y | kam D Pa

awr y gwnaethpwyt dyn / yn | y drydedd awr y | gwna/

ethpwyt ef Ac ydd | ennwys yr holl anniueileit ac

yn | y chwechet awr y | gwnaethpwyt gwreic ac yn

y lle y | kymerth hi yr aual gwaharddedic ac y325

ystynnawdd ef yn agheu ef oe gwr Ac yr ag/

heu iddaw y | bwytaawdd Ac yn | y seithuet awr

yn ddiannawt y | gyrawdd yr arglwydd hwynt

o | bradwys D Pa | beth vu cherubin ar cledyf

tan yn | y law Y | kleddyf yw y | kylch tan ysydd 330

yghylch paradwys er pann bechwyt yndi hyt


heddiw Cherubin yw enghylyawl geidwadaeth me/

gys tan D Pa | le ydd | aeth addaf oddyna Y | ebron

yr lle y | gwnaethpwyt Ac yno y | kreawdd ef veibon

Ac yno y | lladdawdd kaym abel Ac yno y | bu addaf 335

kann mylynedd heb achaws iddaw ac ef aua

Ac y | ganet seth yna yn lle abel Ac o | etiuedd hwnn6

y | ganet crist A mi a | uanagaf hynn yn wir na | bu

amser addaf hyt ar noe dauan glaw ac na | bu

enuys ac na | bwytay neb gic Ac nat yuynt win 340

A | phob amser oedd megys gwannwynn Ac amyl/

der o | bop ryw da A | gwedy hynny y | symudwyt pob

peth o | achos pechodeu y | dynnyon D Pa bechawt

a | wnaeth addaf pann yrwyt ovffern o | baradwys

hwennychu a | wnaeth bot megys duw Ac wrth hynny 345

yn erbynn y | gorchymyn y | bwytaawdd ef yr aual or

prenn gwaharddedic Pa | ddrwc vu vwyta yr aual

kynddrwc yw hynny o | bechawt ac na allei yr holl

vyt gwneuthur iawn drostaw kannys dyn a

ddylyei vot yn vfydd y | ueddyant duw ac oe ewy/350

llys A mwy yw ewyllys duw nor holl vyt kannys

bei safut ti ger bronn duw a | dywedut o | ddyn

wrthyt y | diflannei y | byt oll onyt edrychut dra/

chefyn A | dywedut yna oddyna o | dduw wrthyt

ny mynnassei edrych ohonat ti drachefen namyn 355


edrych arnaf A ny ddylyeit ti trymygu duw yr hwn

ysydd lewenydd y | ddynyonn Ac yr engylyonn yr rydit

yr byt tra{n}ghedic A | hynny a | wnaeth addaf seuyll ger

bronn duw ar kythreul yn | galw arnaw edrych a | oruc

ef drachefuen at y | kythreul ac wrth hynny mwy 360

vu y | pechaw hwnnw rywnaeth ef noc y | gallei yr

holl vyt y | ddiwygu Kanny am wneuthur ohonaw

y | hwech pechawt marwawl yn | yr vn Am hynny y | trei/

glawdd ef y | hwechoes yn ol y | angheu Parei vu y

y | pechodeu hynny Kyntaf vu syberwyt Pann 365

ddamunawdd vot yn gyffelyp y | dduw Am | hynny y | gw/

naethpwyt ef yn is o | bop peth ac ef kynn no hy/

ny yn arglwydd ar bop peth ac am hynny y | ddyw/

edir fieidd yw ger bronn duw pawb or | a ymdrych/

auo yn | y gallo Yr eil peth anufydd vu pann aeth 370

dros y | gorchymyn ac am hynny anuuydd yw pob peth

iddaw or | a | oeddynt yn | darystyghedic iddaw Ac am | hyn/

ny y | dywedir tebic yw pechawt kyfarwyddon y | annu/

fylldawt Trydydd yw kebyddyaeth am hwennychu

ohonaw mwy noc a | genadyssit iddaw am hynny y | dyw/375

edir Gwassanaeth geuddwyeu yw kebyddyaeth [Pe]/

dwerydd pechawt vu lledrat kanys megys lledrat

oed kymryt da dros wahardd yn lle kyssegredic

Ac wrth hynny y | hayddawdd y | uwrw maes or ky[ssegr]

Pymet yw torri priodas yn ysprydawl kannys 380


y | eneit [Ac] ef oedd gyss[agre]dic y | dduw A | phann aeth ef

yghydymeithas y | diawl gann dremygu duw y | kolles

ynteu gydymeithas duw am dduunaw ohonaw ac

estrawn ac am hynny ti a | uwry bawb ychyuyrgoll or

a | dorro y | priodas a | thi Hwechet lladd kelein kanys ef 385

ae byryawdd e | hun ae holl etiueddyon benndramynwgyl

yn angheu Ac am hynny y | dywedir a | laddo ef a | uydd ma/

rw nyt amgen o | angeu tragywydd Oddyna pann oruc

ef y | pechawt byu varw yr | eneit ac y | kladdwyt yn | y korf

Paham na bei lei y | gerydd am | y | dwyllaw or yspryt enwir 390

kelwyddawc Na vu herwydd duw kanys pwy bynnac

a | orchymynnei oe was wneuthur ruw weith ac erchi

iddaw ymoglyt y | fos ac yna tremygu ohonnaw ynteu

y | gorchymyn y | arglwydd a | dygwyddaw oe vodd yn | y fos

ac gadaw y | gweith yn annorffenn pony byddei ef gam/395

gylus yna byddei o | ddwy | ffordd vn am dremygu yr ar/

glwydd ar llall am | adaw y | gweith yn annorfenn velly y

goruc duw addaf tremygu duw A | gadaw y | gweith

vuylldawt y | ddygwyddaw yn | y fos angheu Pa | wedd y

bu reit iddaw ef ymhoelut Ef a | ddylyawdd ymtalu 400

drachefen yr anrydedd a | dduc y | gann dduw A | gwne/

uthur iawn iddaw drachefuen dros y | pechawt ry/

wnaeth kanny kyffyawn yw yr neb a | ddycco da arall

y | ddetryt iddaw drachefen A | gwneuthur iawn ida6

heuyt dros y | sarhaet Beth a | dduc ef y | gann du6 405


kwbyl or a | uynnassei y | wneuthur am y | genedyl ef Pa

wedd y | talawdd ef y anrydedd a | duc Gorchy[vygaw]

kythreul megys y | gorchyuygawdd y | kythreul yn/

teu ae ddwyn ef ae etiuedd yr uuchedd yn vn funyt

a | phay trigyessynt yn | y hansawdd Pa | wedd y | gwna/410

eth ef iawnn am | wneuthur ohonaw pechawt m6y

nor byt Ynteu a | dalawdd drostaw ef y | dduw mwy

nor holl vyt Ny | allei wneuthur yr vn o | hynny Ac

am hynny y | dywedir y | uynet ef y angheu Paha{m}

na ddiuawyt ynteu o | gwbyl Ny all6yt symuda6 415

gosodedigaetheu duw kanys o | genedyl addaf yd

aruaethawdd ef gwpplau rif yr etholedigyonn

Beth a | wnaeth am | ddwyn ohonaw y | gann dduw

y | anrydedd heb y | dalu yna y | byrrywyt ynteu

ym | poeneu ae anrydedd gann dduw poeni dyn 420

neu pa | wedd y | may Am dremygu ohonaw me/

lyster y | dat yn | y gogonyant Am hynny y | sym/

udawdd ynteu megys gwas gwrthgas y | uot

ef yn | duw pann boenet Paham na | maddeuei

duw iddaw ynteu ac ef yn drugarawc yr 425

hwnn ny allei y | dalu Pei kymerei ef pecha/

dur o | ddyn yn ddiboen y | gogonyant a | bwr[w]

ohonaw angel oe achaws vn veddwl yghy/

fyrgoll anghyfyawn vyddei yr hwnn ny allei

vot ac nyt edewit dim yn teyrnas nef heb 430


luneithaw Ac wrth hynny dyledus vu proui

pechawtdur Kany dodei neb yn | y dryzor gem

wedy dygwydaw yn | y dom yny glanhau yn | gynn/

taf Beth a | ddaruu yn | y diwed iddaw ef kilya[6]

a | oruc y | megys gwas foawdur a | da y arglwyd gan/435

taw yn lledrat hyt at vrenhin kreulawn Ac yna

yd | anuonet mab y | brenhin or llys anrydeddus yn/

ol y | gwas alltut A y estwng y | brenhin kreulawnn

hwnnw ac y | dwyn drachefuen y | gwas foadur y

lys y | bre{n}hin Paham y | gallawdd dyn ymhoylut 440

y kwympeu megys y | dygwydawdd ef drwy arall

ac nyt drwyddaw e | hun velly y | bu teilwg iddaw yn/

teu pryt na allei gyuodi ac ef yn | y vynnu drwy

ganhorthwy arall Paham nat anuones duw a{n}gel

y | brynu dyn Pay a{n}gel a | brynei dyn ef a | uydei445

was dyn iddaw a | dyledus vu eturyt dyn megys

y | bei gyfelyp yr engylyon a | gwan heuyt oedd

annyan angel y | brynu dyn Ac o | chymerei heuyt

gnawt dyn gwannach vydei Paham na | wna/

eth ynteu arall or dayar yn lle addaf Pei gw/450

nelei duw dyn arall or dayar ae rodi yn | y lle.

perthynei arnaw y | brynu etiued addaf A | heuyt

dylyet oed vot oe genedel e | hum a | wnelei iawn

drostaw Paham nat anuones ef pedriarch neu


brofwyt oe brynu Y pedrairch ar pro[fwydi] a | ga/455

fat ac a | anet ym | pechodeu ac wrth hynny ny

ellynt h6y prynu kenedyl dyn ac nyt reit

eu prynu hwynteu Ac am na | dylyawd angel

prynu dyn Ac am na allei dyn e | hun wneuthur

iawn y | dduw y | kymerth mab du6 g6byl o | dyn 460

megys yd!doed deu annyan yndaw ef o | gwbyl

ac yna goruot ar kythreul herwyd y | vot y | du6

ac agori pyrth nef yr etholedigyonn a | gwneuthur

yn kyffelyp yr e{n}gylyon ac o | anyan dyn godef a{n}gheu

yn andylyedus yr hwnn a | oed vwy nor byt ac 465

a | oed dylyet ar dyn e | hun y | wneuthur Paham yn/

teu y | mynnawdd duw y | eni or wyry o | pedwar mod

y | mynnawd duw wneuthur dynnyon vn yw

heb dat a | heb vam megys addaf or dayar yr

eil yw o | dat heb vam megys eua o | addaf Y | trydyd 470

yw o | vam a | that megys pob dyn ohonam ni

yr awr hon Y | pedweryd yw o | vam e | hun megys

crist or wyry A megys y | deuth angheu yr byt

drwy eua velly y | deuth iechyt yr byt drwy yr

wyry veir Paham o veir mwy noc o | vor6yn arall 475

Am rodi ohonei goduuc yn gyntaf eriot y | duw

kynnal gwyrydawt yn | y byt hwn Paham na

deuth ef ygkna6t kyn diliw yn | y lle pei doe[-][footnoteRef:19] [19: [doethawdh] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227 yn Selections from the Hengwrt Manuscripts ii (1892).]


ef kynn diliw ef a | ddywedei y | mae y | gann y | rieni a | oed

[newyd] dyuot o | baradwys y | dysgyssynt ydaw y | da Neu 480

pei doethoed ef yn | y lle wedy diliw hwynt a | ddywedynt

y | mae wrth noe ac euvam y | dywedyssei duw pob peth

ac a | dywdyssynt yna Paham na | deuth ynteu yn | am/

ser y | deddef Pei doethoedd ef a | dywedei yr iddewon y

mae y | ddedef ae dysgyssei hwyn yn doethon Ar saras/485

sinnyeit a | dywedynt y | may y | doethon ae dysgyssei hwynt

Paham nat annodes ynteu dyuo hyt y | diwed yr oes

O | achos yuychan yna y | disgyblynt wrtha6 ac na | chyf/

lewnit rif yr etholedigyonn Ac wrth hynny y | bu reit

idaw dyuot yg | kyflawnder yr amser Pa amser vu hwn/490

nw Ym | peruedd y | byt Pa | furyf y | ganet ef or wyry

heb vudered A | heb dolur Paham y | bu ef naw mis

ym | bru yr wyry yr dangos y | dygei bawb or a | yttoed/

dynt g gwarchae trueni y | byt hwnn yg | kedymeith/

as naw rad yr egylyonn Pa awr y | ganet ef 495

Megys y | dyweit y | proffwyt hanner nos y | deuth ef oe eisted/

uaeu brenhinawl Paham nos Y | dwynu y | rei a | oed/

dynt yn | y tywyllwch kyfueilyornn y | oleuni gwiryo/

ned A | oed synnwyr gan g{ri}st ac ef yn vychan Ef a

dywawt pob peth megys duw yn | yr hwnn ydd | oed/500

dynt holl tryzor gwybot a | doethineb kuddyedic A

allei ef dywedut neu gerdet Pann anet na cherdet

a | allei pei as mynnei ny | mynnawd hagen symu/

daw dynawl annyan A | damweinawdd neb ryw anry/


uedawt pan anet c{ri}st Damweinawdd saith [gwahan]/505

redawl Pa | rei oed y | rei hynny Y kyntaf ser[en]

diruawr y | goleuni A | ymdangossess vdunt Yr eil

kylch eureit a | ymdywnygawdd y!ghylch yr heul

Y | trydyd fynnawnn o | olew a | dardawd or | dayar / y | pedweryd

Y deguaf auu yr holl vyt / Pymet yw yscriuennu 510

a | wnaethpwyt yr holl vyt y | dalu swllt ruuein / hwe/

chet yw deg | mil ar | hugeint or rei a | ymwrthodes

a | duw a | las yn | yr vn dyd / Seithuet yw yr | aniueileit

mut a | dywat A | uuynawn wybot ystyr yr rei hynny

ae rinwedeu Sef arwydoccaynt y | seint ar serenn 515

rac eglur yw y | pennaf or seint Sef yw hwnnw c{ri}st

Y | kylch eur yr hwnn a | ddisgeirawd yghylch yr heul

a | arwydoccaa eglwys duw a | oleuha o | heul y | wiryo/

nedd Ac a | goronawd o | borfor y | diodeuieint ef / Y | ffyn/

nawn o | olew a | dardawd or | dayar yw fynnawn y | dru/520

gared a | llithrawd or wyry veir Yscriuennu y | byt

a | wnaethpwyt ar | dangos eu bot yn | darystygedic

yr gwir vrawdwr Tagneued a | uu yn | y | byt Pann

deuth gwir tagneued yn | y dayar / yr rei a | las a | den/

gys ydd | aant yghyfyrgoll y | niuer a | ymwrthotto525

a | duw ac ae orchymynneu / Yr anniueil mut a | dy/

wat o | achos ymhoelut pobyl y | sarasynyeit y | uoli

duw / Paham y | deuth y | tri bre{n}hin ar teir anrec

y | adoli c{ri}st Y | dangos tymnu ohonaw attaw teir ran

y | dayar nyt amgen yr asya africa ac europa 530


Paham y foes ef yr eift mwy noc | y | wlat arall Y

dangos y | vot yn wir [y] voessen y | dwyn ohonunt plant

addaf o | geithiwet y kythreul megys y | but moyssen

pobl yr israel o | geithiwet pharaon brenhin yr

eifft Ac oddyna ym | penn y | seith mlyned yd | ymhoe/535

lawdd dracheffen y | garusalen nefawl drwy seith

donnyeu yr yspryt glan / Paham na mynnawdd

ef yna dysgu na gwneuthur gwyrtheu yni vu

deg mlwyd ar | hugeint / Y roddi aghreifft y | bawb yn | y

byt hwnnw na | dysco yny del oedran deduawl Paham 540

y | kymerth ef vedydd ac ef yn gyflawn o | rat a | dwyuol/

der Yr kyssegru y | dwfyr y | ni Paham y | bedydwyt

ef yn | y dwfyr Am vot y | dwfyr yn wrthwyneb yr

tan a | megys y | difyd y | dwfyr y | tan velly y | difyd y

pechawt yn | y bedyd A | pheth arall yw y | dwfyr ef a | wylch545

pob peth budyr Ac ef a | difyd sychet Ac a | welir gwas/

gawt yndaw velly y | gwlych rat yr yspryt glan

budredred y | pechodeu drwy y | bedyd A | dileu sychet

yr eneit a | wna o | eireu duw A | gogysgawt yw duw

Ae delw a | elwir pann ymadawer ar pechodeu 550

A | oed dec jessu herwyd a{n}nyan kyn decket oed ac

yd | ymdangosses yn | y | mynyd Paham y | bu varw

crist O | achos uffylldawt megys y | dywedir ef a

uu vfyd hyt yn a{n}gheu Ef a | erchis y | tat idaw

ef varw Nac erchis Paham y | lladawd yr idewon 555

iessu Am vuchedockau trwy wyryoned a | chyn/


nal y | wyryoned o | amlgyfyawnder yr hynn a [-][footnoteRef:20] [20: [a gais] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227 yn Selections from the Hengwrt Manuscripts ii (1892).]

duw y | gan bop cryadur dosparthus Paham y | gadei

y | tat ladd y | vn mab ac yn | gallu y | iudyas Pann w/

elas duw med ef y vab yn mynnu perffeithaw560

gweithret mor arderchawc ac ymlad ar brenhin

kreulawn a | rydhau y | kaeth oe | uedyant. duw a

gytsynnyaw ac ef ar | y | weithret molyannus hwnnw

Ac adawdd idaw varw Pa | delw y | bu kyfyawn ga{n}n | duw

rodi gwiryon dros ennwir Am dwyllaw or gwaethaf 565

y | dyn mul yawn yna yw rodi y | gwestyll goreu dros/

daw y | warchae y | gelyn Ac y | eturyt yn | diargywedd

yn hen rydit Ac velly y | dangosses duw yr y | garyat

ar y | byt megys y | d!ywedir Ti a | rodeist dy vab y | bry/

nu dy | was Os ef e | hun a | rodes y | uab oe vod beth 570

a | bechawdd iudas yr rodi ynteu Y | tat a | roddes y

mab ar mab e | hun a | ymrodes yr karyat Judas hagen

ae rodes e | hun yr | chwant da Paham mynnawd ef

y varw ar y | prenn ar | groc Yr prynu pedwar bann

y | byt Py sawl awr y | bu c{ri}st yn varw deugein awr 575

Paham yr prynu pedeir ba{n}n y | byt Yr rei hynny a

vuessy{n}t veirw yn | y degheir dedef Pa | hyt y | gorwed/

dawd ef yn | y bed Dwy nos a | diwarnawt Y dwy nos

a | arwydoccaant y | deu ryw agheu ysyd vn y | gorf ac vn

yr eneit Ar | dydd ynteu yr | angeu hwnnw yssyd 580

oleuni yn angheu nynheu Ac vn ohonunt nyt

amgenn angeu yr eneit a | distrywawd ar y | llall


a | dewis yr trallawt yr etholedigyonn A | honno he/

uyt yn | y diwedd pann del ae distrywa Pa | du yd | a/

eth y | eneit ef wedy y varw Y | baradwys nefuawl 585

megys y | dywawt wrth y | lleidyr Hediw y | bydy di y/

gyt a | mi ym | pradwys Pa | bryt yd | ysgynnawd ef

ar vffernn Hanner nos Y | nos y kyfuodes yn | yr awr

y | distrywawdd yr angel yr eift yn | yr awr honno Sef

oedd hynny hanner nos yr yspeilaw crist vffernn 590

ac y | kyfuleawd yr etholedigyonn ym | paradwys

ac y goleuh[a]od ef y | nos megys dyd val y | dywedir

y | nos a | oleuheir megys y | dyd A | gwedy hynny y

gogwyddawd y | gorff yn | y bed A | defroi o | veirw

Rei hagen ohonunt a | synnyawd mae or pann vu varw 595

ef yny gyuodes y | bu ygyt ae etholedigyonn

yn vffernn ac yna mynet ygyt ac wynt y | gyuodi

Ac nyt velly y | bu Kyhyt y | bu ef yn vfernn ac

y | bu yn yspeilaw ac y | byd yn | barnu dyd | brawt

Sef yn hynny ennyt y | trewit yr amrant ar | y | llall 600

Paham na chyfuodes yr awr y | bu varw neu nat

arhoe[s] ynteu a | vei hwy am | gyfuodi Rac dywe

na | buassei varw Neu pei kyfuotei ynteu ym

penn llawer o | amser petrus vydei ea ef oedd

Paham y | kyfuodes mor ebrwyd a | hynny Yr605

diddanu y | rei eidaw a | oedynt trist am | y varw

Paham y | kyfuodes y | dyd kynntaf or | wythnos

Yr | atnewydu y | byt o | lewenyd y | gyuodedigaeth


ef yn | yr vn ryw dyd ac y | gwnathoed Paham y | trydyd

dyd oe diodeuieint ef wrth dyrchafuel y | uynyd y | rei 610

a | oedynt veirw yn | y poeneu yn | y tri amser. nyt am/

gen amser dedef ac amser kyn | dedef ac amse rat Ac

yn kyuodi drwy fydd y | drindawt o ach yn | dygwydaw

o | eireu a | medylyeu a | gweithredoed Paham na | dywedy | di

ymi y | pale y | bu ef y | deugein nieu Gwedy y | gyfodi ef615

o ueirw y | daeth y | baradwys dayarawl gyt ac ely ac

Enoc a | rei a | gyuodyssynt ygyt ac ef Pa | furyf a | uu ar/

naw ef gwedy kyfuodi Gloewach oed seithweith nor

heul Pa | furyf y | gwelsant wynt y | rei a | oed eiddyaw

ef Yn | y furyf y | gnottayssynt kyn no hynny y | welet 620

A | oed dillat ym danaw ef yna Ef a | gymerassoed gw/

isc or awyr A | phann y | gwisgawdd ef ar | y | nef y | disgyn/

nawdd yr awr amkan y | deudeg | weith hyt pann ym/

dangossess crist Py sawl gweith yd | ymdangosses ef

Deudeg | weith vyth yn | y | dyd kynntaf y ioseb arama/625

thia a | oed ygharchar o | achos y | gladu ef megys y | den/

gys yscriuen nichodemus Yr eilweith oe vam e

hun val y | dywat sedulius Y | drydet weith y veir

vadlenn val y | kadarnhaa marcus Pedwared yr

dwy | wragedd yn ymhoelut y | wrth y | bed val y | diweit 630

matheus Pymet y iago megys y | tysta pawl ka/

nys ef a | rodassei godunet na vwytaei vyth yny

welei grist yn vyw Y | chwechet y | bedyr megys y

tysta lucas A | daroed iddaw ymwadu a | rei ereill


ac ynteu yn wylaw yn wastat am | y | wadu ef Y | seithuet 635

yr deu | disgybyl ar | y ford ynn mynet y | emaus

val y | tysta lucas heuyt Yr wythuet adunt oll ga{n}n

gwrthucher Ar | drysseu yn gaeat megys yd | yscri/

uennawd Ieuan ebostyl Y | nawuet weith yn | yr vn/

vettyd ar | dec vdunt oll pann deymlawdd thomas 640

yr archolleu Y | decuet weith ar vor tiberiadis Yr

vnuet ar | dec y | mynyd galylya Y | deudecuet vu

yr vn disgybyl ar | dec ac wynt yn | gwediaw pann

aeth e y | nef Paham y | dyweit yr | euegyl y | mae y

veir vadalenn yd | ymdangosses ef yn gynntaf Drwy 645

awdurdawt mawr y | gwnaethpwyt yr yuegylyeu

ac nyt yscriue{n}nwyt yndunt onyt yr hynn a | oed

hyspys gann bawp ac wrth hynny y | dywedir llawer

a | wnaeth iessu ar nyt yscriuennwyt yn | y llyuyr

hwnn Sef yw hynny yn | yr euegyl yn | y llyfreu ereill 650

petheu a | yscriuennwyt yndunt petheu a | dodet yn/

dunt ereill ny | dodet Ae ef e | hun a | yscriuenna6d

yr nef yr rei a | gyuodassant y | gyt ac ef yn | y | mod

ydoed kynn y | diodef yny | deuth yr wybyr A | gwedy

y | gymryt or wybyr ef yn | y furyf honno yd | ym/655

dangosses yn | y mynyd oe vynedyat ar y | nef

Paham nat ysgynnawdd ef yn | y lle wedy y | gyfodi

O | dri achaws Kynntaf yw y | allu o | rei eidaw ef e

dywedut yn | wir drwy braw y | gyfuodi Yr eil yw

ym penn y | deugeinuet | dyd yd | ysgynnawd ef y 660


y | dangos gallu o | bawp or | a | gyfflaw{n}ho y | dygheir dedyf

drwy y | pedwar euengyl ysgynnu yr nef ar y | ol yntev

Trydyd yw yr eglwys yma yw korf crist a | gwedy tralla/

wt a | oddefo hi yma dan yr antikrist ef a | gredir iddaw

dyd | brawt hyt ym | penn y | deugein nieu Ac yna yd | ys/665

gynn pawb yr nef Py | wedd ydd | eiryawl ef drostom ni

ar | y | dat ef Gann dangos y | diodeuieint yn wastat Pa/

ham nac anuones ef yr yspryt glan ym | penn y | deu/

gein nihev O | tri achos kynntaf yw y ymgyweiraw

or | ebystyl o | wedieu a | dyrwest erbyn y | dyuot ef Yr | eil yw 670

dangos y | mae y | neb a | gwplaei gorchmynneu crist a

gymerynt yr yspryt glan Trydyd yw megys y | rod/

ed dedef karyat y | bobyl duw ym | penn y | deugein niheu

gwedy y | deugein eu | rydhau or reifft velly kymeint

a | hynny o amser pobyl gret y | rydit a | gollyssynt ar 675

dref eu | tat ym paradwys gwedy kyuodi crist A

ydiw y | gyflawn lewenydd yn awr ygkrist O | beth y

mae. o | beth arall nyt ydiw herwyd y | besonn e | hun

y | mae ydaw yn | gyflawnn herwyd yr eglwys yr ho{n}n

yssyd gorf iddaw nyt ydiw kan | nyt yttynt gwbyl 680

gwedy darestwg dan y | draet ef etwa Y | maynt yr

idewonn yn gwattwar yndanaw ef Ar sarasinyeit

yn | y gellweiraw yr rei heuyt yssyd a | chamgred gan/

tunt yn | y twyllaw A | rei drwc yn ymlad ac ef Ac

velly yn | y aelodeu e | hunan y | mae beunydd yn | y dio/685

def ganntunt pan gynnullo ef hynny oll gantaw


y | keiff ef y | kyflawn lewenyd Pa | delw y | may yr | eglwys

yn | gorf idaw ef megys y | mae y | korf yglyn wrth y

penn ar penn yn llywydd arnaw Velly y | mae yr

eglwys drwy leindit korf krist gwedy rygysylldu 690

wrthaw ac yn vn ac ef A | phawp or rei kyfuyawn y/

n | y vrdas megys y | aelodeu Ar penn hwnnw yn | y

llywyaw Llygeit y penn hwnnw yw y | proffwydi

a | dywedyssant y | petheu a | delei rac llaw Ar ebystyl

yr rei a | dugant lawer o | gyffeilornn y | oleuni gwiry/695

oned Y | klusteu ynt y | rei a | wrandawont y | da Y | ffroe/

neu ynt y | doethonn dosparthus Y | glwybyr yw a

vyrif ymeith or froeneu ywr | dynnyon a | cham gret

gantunt A | uyrir drwy varn y | doethyonn o | ben crist

y | maes Y | danned ynt ysponwyr yr | yscrythur lan 700

Y | dwylaw ynt amdiffynnwyr yr eglwys duw Y

deint ynt y | treiswyr yssyd yn | gorthrymu dynyon

gwiryonn Y | draet y6 y | llauurwyr ysyd yn porthi

eglwys duw Ac a | vyrir allan o | grooth yr | eglw/

ys y | llygku or diefyl wynt drwy eissywet ac705

[a]geu megys y | llwg y | moch y | soec ar budred

ar corf hwnnw a | gyssylltir ygyt yn vn o | ysgra[6]/

ling karyat am | gorf krist / Paham y | gwneir y

gorf ef or bara / am wedut bara byw wyfi A

megys y | porthir y korf or bara velly y | megir 710


yr | eneit o | vwyt neffawl A megys y | gwneir y | bara or

grawn llawer velly y | kynnullir korf c{ri}st o | lawe or eth/

oledigyon A megys berwir y | bara o | nerth y | tan velly

y pobet c{ri}st mywn tanllwyth y | diodeuieint ar | bara

hwnnw a | dywedir y | vot yn gic o | achos y | aberthu | dro/715

ssom ni megys oen ac val yd | hidlir or soec ar gra/

wn y | cyssylltir korf c{ri}st o | lawer o | rei kyfuawn ac y

gwasgwyt y | mywn traffael y | groc mal y | gwesgir

y | gwin yn | trauael y | gwin Ac am vot bywyt yn

heneit ni yn | y gwaet am hynny y | troir y | gwin yn 720

waet Ac yn gwelet gosged y | bara ar gwin yn | y hei/

lun e | hunein Pa | delw y | dywedir y | uot ef y | gic ac

yn waet Med y | sant diogel yw y | mae ef y | korf a | anet

o ueir wyry Ac a | dibynnawd yn | y groc ac a | ystynawd

yr nef A | llyna paham y | trigyawd ef yn | rith y | bara 725

ar | gwin rac bot yn aruthur gennyt gymryt y | m[ewn]

dy | eneu y | gwaet a | welut yn defni oe ystlys ef neu

vwyta kic y | gorf a | thi yn | y welet ynteu Pa iechyt

ysyd yndaw ef Yndaw y | mae mwyhaf megys y | troir

y | bwyt yn gic yr neb ae bwytao Velly trossir pob 730

fydlawn yn gorf y | grist drwy y | bwytaedigaeth hwn/

nw Wrth hynny kyt!diodef a | christ a | nawn ni drwy

ymadaw a | chwant y | byt hwnn ac ae wedieu ac [yn]

kytgladu a | wneir ac ef pann yn soder yn | y dwfyr

bedyd Ac wrth hynny y | sodir teir gweith ar | gyueir 735


y | teir personn A | thrwy vwyttaedigaeth y | gorf ef yn

gwneir ni yn vn gorf ac ef Ac am hynny reit yw

yn | dwyn ni yr lle y | mae crist A | uydei vwy gleindit

yr neb mwyaf a | gymerei a | gymero ohonaw Megys

y | dywedir am | y manna na | byddei lei yr neb a | gymerei 740

ychydic ohonaw no llawer Velly y | mae pawb yn kym/

ryt kymeint ae gilyd ohonaw ynteu kanys pawb

a uwytta oen duw yn gwbyl Sef yw hwnnw crist

ac ynteu val kynt yn | y nef yn gyffann Pa dal a | geif

y | neb y | neb ae traetho ef yn | deilwg Dwy goron a | geff 745

vn am y | anrydedu ef Ac arall am vot dedueu teilwng

gantaw yn | y gymryt Am yr offeireit Beth a | synnyy | di

am y | neb a | wnel y gymryt ef yn | antheilwg Y | neb a | dycko

y uuched yn erbyn kyfreith duw a | chyfyanwder trwy

odineb a | phuteinrwyd a | gwedieu ereill neu a | werthont 750

neu a brynont eglwysseu neu onryded eglwyssic ac

a | laddo pobyl duw yn | y mod hwnnw o | dybryt disgybla/

eth Kynhebic ynt yr neb a | urataawd duw neu ae

kroges Prawf pony dyly ofeireit kanu o | achaws

duw e | hun ac yr iechyt vdunt hwynteu ac yr holl 755

eglwys kanu offerenneu Wynteu hagen yr ennill

vdunt e | hunein ac yr y | hanrydedu wynt o | dynnyon

Aberthyssant yr y | kyuoethogi a | da amserawl A | phwy

bynnac a a | wertho rinwedeu diodeuieint crist yr

kanmawl dynawl neu yr ennill amserawl beth 760


amgen y | maent yn | y wneuthur yn | waeth no gwerthu

y | harglwyd Paham draethont y | dwylaw budyr a

chytwybot halawc y | maent yn | y grogi ef a | uyd

kared ar | y | bobyl o | achos y | rei hynny Am halogi o | vei/

bon ely gynt aberth yr arglwy hwynt a | las oll ar 765

bobyl y | gyt ac wynt hayach ac wrth hynny os deillon

a | dywyssa deillon ereill wynt a | dygwydant yn | y klawd

ygyt ac wrth hynny a | gyt!synnyo ac wynt a | uy/

dant gyfrannawc ar y | poeneu A | wna y | rei hynny

korf crist kyt boet amperffeith y | ganntunt eissoes 770

drwy y | geireu a | datkanont hwy y | bydd korf yr | ar/

glwyd kanys crist e | hun ae | gwna ef ac nyt hwyn/

twy a | thrwy y | elynyon y | gwna ef yechyt oe vei/

bon Ac ny byd gwell o | law y | rei goreu korf yr ar/

glwyd ac nyt Ac nyt gwath o | law yr rei gwaethaf me/775

gys na helyc paladayr yr heul gan dom yr ysteuyll

bychein Ac na | loewheir y | tywyn ar y | kreireu

Paham y | byd drwc da kymeint a | hwnnw yr neb ae

kymero. Am | gymryt ef dros wahard kanys gw/

ahardedic yw y | gymryt ef yn anheilwg Nyt 780

ood vn aual drwc ym | pradwys Ac eissoes ef

a | droes yn | drwc yr | dyn oe | gymryt y | gann y

kythreul A | allant yw tagnauedu a | duw dros

y | bobyl Ys | mwy y | kodant ef kanys halogi y


kysegr a | wnant pann y | sathront Ac halogi y | gwisgoed 785

ar llestri kessegredic Pann y | teimlont aruthyr a | fieid

vydant gann yr e{n}gylyonn ar engylyonn yn | fo rac/

dunt A | wna duw megys y | dywedir Y | ueibon a | heuyt

nyt y | veibon ae llidyant ef am | y | budredi Wrth hyn/

ny med yr arglwyd mi a | gudyaf vy | wyneb y | wrthunt 790

Ac yr radunt Y | veibon y | geilw ef wynt o | achaws y

offeiryadaeth hwy Ac am y | budred y | dyweit nat ynt

veibyon iddaw Ac ny | chymer duw eu haberth hwy na/

myn y | fiedaw megys y | dywedir Vy eneit i agassa ych

aberth chwi megys yr arglwyd Kanys bara halawc 795

a | offrymassawch ymi A | chyny aller halogi korf yr

arglwyd herwyd y | gallont wy ef a | halogir yn annos/

parthus A | megys y | bara arall y | kymerant ny | chyme/

rir hagen y | gwedi wy namyn yn bechawt y | byd vdunt

Kany werendeu duw wynt Ae benndith a | drosir yn e/800

melldith megys y | dywedir mi a | drossaf yr benndith chwi

yn emelldith ywch med yr arglwyd Meibon duw e | hun

ae kymerant A | rei nyt ydiw duw y | gyt a | hwy kyt

gweler y | bot<6y> yn | y dodi yn | y geneu nys kymerant val

kynt namyn e{n}gylyon ae dwc ef yr nef A | chythreul a 805

vwrw maroryn vfernawl yn | y geneu wynteu yn lle

y | bara hwnnw Ac yn | lle y | gwin y | gwenwyn dreigeu a | uwr6

megys y | dyweit cyprianus Ponyt vn | ryw a | gymerth

iudas a | phedyr Nac ef Pedyr a | garawd yr arglwyd Ac

wrth hynny y | kymerth y | rinwed ae nerth A iudas ae 810


kassaawdd ac wrth hynny yn | ol y | ta{m}meit hwnnw y | daeth

y | kythreul yndaw ef A | dylyir vfydhav y | ryw ofeirat

hynny Lle gorchmynont wy da. ef a | dylyir bot yn vfyd

vdunt ar eireu duw Ac nyt ar y | hewyllys hwy Yn | y

lle y | tystont wyntwy ef a | dylyir eu tremygu kanys 815

reit yw vfydhav y | duw yn vwy noc y | dynnyonn

A | allant wy ellw{n}g neu dillwng Gallant ony bydant

wahardedic o | uarnn yr eglwys Kanys crist e | hun

drwy eu gwassanaeth hwy ysyd yn rwymaw ac yn gellwng

O | bydant hwy hagen wahardedic nys gallant kanys 820

tra | uu iudas gyt ar ebystyl ef a | bregethawd ac a

vedydyawd ac a | wnaeth wyrtheu Ac gwedy y | gilyaw y | wrth/

unt ef a | ymdangosses megys gelyn kyhoedawc velle

y | tra | uont hwy ygkyffredinrwyd yr eglwys ef a | uyd

kadarn pob rinwed a | wnelont pryt na bont hwynteu 825

difrwyth vyd eu gweithredoed Ac wrth hynny bleideu

ynt A | phawb a | dylyeu gwechlyt megys y | diwedir vy

pobyl .i. ewch oc eu plith hwy rac ych | bot yn | gyfran/

nawc ar eu poeneu Y | gochel hwynt a | dylyir o | ued6l

ac o | ewyllys rac kytsynnyaw ae drwc weithredoed 830

Pa | ryw gytsynyaw O molir y | drwc wethredoed neu

o | nerthir wynt Ac o | da ae o | gyghor nyt y | rei ysyd

yn | gwneuthur y | drwc e | hun ysyd yn deilwg y | agheu

namyn a | gytsynnyo ac wynt Ac o | chytsynnyir ac

wynt ef a | dylyir eu gochel rac eu bot yn achos y 835


gwymp y | bobyl A | dylyir dywedut geireu du6 y | rei drwc

O | gwybydir eu | bot yn honneit elynnyon idda6 ny | dy/

lyir y | dy6edut vdunt Kanys t6yll6yr ynt y | neb a

adefuo kyfrnach yr arglwyd yr neb a | 6yppo y | vot

Odyna y | gorchmynnir val hyn na rod6ch y | bara ben/840

digeit yr k6n Ac na vyry6ch y | gemeu eur yr moch

rac eu sathru dan eu | traet a | gwattwr ymdana6ch

lle ny wyper hagen eu bot wy velly ef a | dylyir bre/

gethu vdunt ae trosi yr iawn Ar arglwyd a | bregeth/

awd gynt y | bedyr ac yr ebystyl am wybot vot iudas 845

ar phalst tywysogyon yn teruyscu A | dylyir y | godef

wynt val y goddefuawd crist iudas Ef a | dylyir

ym!gyffylybu ac wynt yny del duw e | hun ar nith/

len gantaw y | dethol y | grawn o | plith y | peisswyn

Ac y | vwrw y | gwyc yn | y | tan Ac y | dwyn y | gwenit oe850

ysguboryeu Gwrthoditt du6 pob drwc y | wrthyt

gan dy | gyfulehau yn | y nef Ac yn | y mod hwnnw y | ter/

uyna y | llyuyr kyntaf o ansawd yr eglwys Bit lawen uy eneit i yn | yr arglwyd am

rywaret ohonat nywlen anwybot y | ar/

naf i ac am vy | goleuhau o | baladyr y | doe/855

thineb wrth hynny tegwch yr eglwys mi a | eruyn/

naf yt gennettau ymi gofyn yt betheu ereill

ettwa Gouynn yr hynn a | uynnych A | thi a | glywy

yr | hynn a | hwenychych Ef a | dywedir am drwc


nat dim A | ryued yw y | duw gyfuyrgolli egyly/860

onn na | dynyon yr gwneuthur peth heb dim oho/

naw os y | ryw beth yw aelwir y | mae y | gan duw

y | byd. Kanys duw a | oruc pob peth ac yna y | pro/

uir y | mae. duw ysyd audur y drwc. Ac wrth hyn/

ny kam yw bwrw yghyfyrgoll y | rei a | wnel drwc865

Gwir yw y | mae duw a | wnaeth pob peth ac wrth

hynny y | prouir nat dim drwc herwyd gallu ka/

nys pob gallu ysyd da ar | drwc nyt oes allu

idaw ac wrth hynny nyt dim A | megys y | dy/

wedir dellir yn | y lle. ny bo golwc A | thywyllwch 870

yn | y lle ny | bo goleuni Velly y | byd drwc yn | y lle ny

bo da Kanyt yttynt vn allu kanys tri pheth

ysyd Cryadur. A | natur a | gwithret Cryadur me/

gys y | defnydyeu Natur yw megys yr hwn a | del

y | gantunt hwynteu Gweithret yw yr | hwnn a | w/875

nel dyn ney a | odefuo dyn neu angel Wynt a | wna{n}t

pechodeu ac a | odfant poeneu pechodeu yr hwnn

nys gwnaeth duw Ynteu hagen ae. gadawdd wynt/

wy megys y | dywedir. Ny | wnaeth duw angheu ac

nyt oed dim o | bechawt amgen onyt na | wneler 880

y | gorchymynn neu wneuthur yn erbyn y | gorchy/

mynn Sef yw y | drwc na | chafer y | da Sef yw

hynny llewenyd A | theilw{n}g yw kyfyrgolli y | neb

ny wnel yr hynn a | orchmynner vdunt neu a | wne/


lont yn erbyn a | orchmynner vdunt Pwy yn/885

teu ysyd audur yr pechawt Y | dyn e | hun a | diewl

yn annogwr Ae gorthrwm pechawt Pecha6t dan

wybot y uot yn bechawt ys | trymach nor holl

vyt A | pha | beth yw pechawt bynnac o | drwc neu o

bechawt a | wneler ef a | drosir o | gwbyl yn uolyant y 890

duw Ponyt drwc llad kelein neu odineb Da

yw lla6er g6eith megys y | bu da llad o | dauid y | ka6r

neu lad o | iudith olofennes Paham y | mae drwc

ynteu pan lader O | dryc annyant y | mae dr6c Prio/

das gyfuya6n da yw Godineb hagen yn erbyn 895

kennat dr6c y6 Ac am y | dial wynt dr6y gyfy/

a6nder trossir wynt yn volyant y | duw A | megys

y | molir arglwyd a | dalho yn | da eu llauur oe varcho/

gyon mwy no hynny ympell y | molir odina yr her/

wyr ar lladron wrth | hynny gogonedus y6 | du6 o 900

iachau y | rei gwiryon A | molyannus yw o | gyfyrgolli y | rei

enwir Yscuennedic yw na | chassaa6d dim or | a | wnaeth

Pa | delw y | gellir dywedut karu o | duw y | rei da a | chassau

y | rei dr6c Ef a | gar du6 pob peth or | a grea6d Ac ny

dodes pob peth yn vn a | megys y kar y | lliwyd pob 905

lli6 a | rei ohonunt auyd hoffach noe gilyd velly y | ryd

ef pob vn yn | y lle y | g6edo ac wrth hynny y | dywedir

karu o | duw y | neb a | erbynno ef y | lys nef a | chassau

ohona6 y | rei a | soda6 yn vffernawl garchar


Beth yw ryd ewyllus Rydit y | dewissaw y | da neu 910

y | drwc a | hynny a | gauas dyn kyntaf a | uu ym | para/

dwys Ac yn | yr amser hwnn ny | dichawn neb wneu/

thur da nae dewissaw heb gaffel rat y | gan duw

Beth a dywedy di am y | neb a | gymero abit kreuyd

A | chwedy eu profes ymhoelut yr | byt drachefen y | rei 915

a | dechreuho wneuthur y | da ac odyna ymhoelut ar

enwired y | rei hynny y | llittya duw wrthunt ac ny ve/

nyc y | gwas ford yr mab a uo ar | gyueilornn y | dyuot

at y | dat Ac odyna yd | ymhyl ef oe. weith drach dra/

chefen Velly y | tyn y | rei drwc yr etholedigyonn 920

y | grist at duw ac yd | ymhoelant hwynteu ar | y | dr6c

lauuryeu A | megys y | dwc oofyn karyat yr | teyrnas

ac nyt a | ef e | hun velly wynteu A megys y | gwa/

ssanaetha dia6l y | duw velly y | gwassanaetha y | ael/

odeu ynteu yr etholedigyon Pa | delw y | gwassanaetha 925

diawl y | duw Am dremygu ohonaw ef duw Ac ef

yn dywyssawc gogonedus Ponyt ym plas y | gwna/

eth ef du6 ynteu Megys gof llauurus yn | y byt

hwnn Ae gymell ef yn gaeth y | wassanaethu oe

holl nerthoed megys y | dy6edir mi ath | wnaf yn 930

was kaeth ym tragwydawl Einon y | gof yw poen

a | thrallawt Y uegineu ae yrd yw prouedigaetheu

Y lifyeu yw tauodeu y | gogannwyr ar [ymgeinwyr]

a | wna{n}t Ac ar y | peiryanneu hynny y | purhaa ef


eureit lestri y | nefawl vrenhin Sef yw y | rei hyn/ 935

ny yr etholedigyonn y | rei a | atnewyddaa ef trwy

y | purdan ar eilun duw e | hun Y | rei drwc a | boena

ynteu mal y | poena y | gelyn y | llall Ac velly y | gwas/

sanaetha diawl y | du6 Pa | del6 y | gwassanaetha y | ae/

lodeu ef y | rei etholedigyonn Pann dyckont yr 940

deyrnnas dr6y anhyed gann geissa6 y | b6r6 ygky/

feilornn yn rith les A | hynny dr6y d6yll Ac yna

y | byd kadarnach y | rei da yn sefuyll yn eu fyd O/

dyna dr6y wrthnebed gann d6yn y | gantunt yr

hynn y | maent yn | y garu yn v6y no ia6nder A | chan 945

y | gost6ng hyt na nelont damunet y | kna6t o | g6byl

Ac velly yd | ant y | nef dr6y odef gofut y | gann y | rei

dr6c Paham y | byd kyfuotha6c y | rei dr6c yman

A | iach a | chadarn Ac y | 6rth6yneb y | hynny y | rei | da

yn eissywedic a | rei dr6c yn | y gost6{n}g. y | rei dr6c 950

amylder o | achos yr | etholedigyon megys y | tre/

myckont yr | hyn a | wnelont y | rei g6aethaf yn

blodeua6 ohonunt ynda6 yn | gantaf kyfuoeth/

awc vydant megys y | gallont o | uarn gyfya/

6n du6 g6rthlad drwy y | golut y | drygeu y | ma/955

ent yn | y | ch6ennychu / Yr eil y6 or g6nant da wynt

a | gafant ymdana6 Kanys yr petheu dayara6l y

gwnant pob peth or a | wnelont Ac odyna y | kyme/

rant yma y | kyfloc a | thal ymdana6 / Kadarn vyd/

dant yn gyntaf oe hacha6s e | hunein megys y 960


gallont y drygeu y | maent yn | y garu. Yr eilweith o | achos

y | rei kamwedawc oe hamddiffyn wynteu yn | y drwc Y

trydyd achos yw y | gospi yr | etholedigyonn ac oe emenda/

nu oe dryc weithredoed Odyna iach vydant megys

na | symudant yma boen ygyt a | dynnyon y | rei y llysc 965

wynt yn | y gorthrymaf dolur rac law Y | rei gwiryon

a | uyd eisseu ac amarch a | heint arnunt yma rac y | digri/

fhau wynt mywn y | petheu drwc Ac y | dieil or | gwnent

petheu yn erbyn duw Ac onys gwnelynt y | gafael tal

y | gan duw dros eu hannuned Paham y | gwrthwyneb y 970

hynny y | byd kyfuoethawc y | rei da a | chedyrn a | iachus

A | rei drwc yn dylodyon ac yn | wan ac yn heinus Y | rei

or etholedigyon y | rodir vdunt oludoed y | allu kwpplau

oe da a | vynnont y | wneuthur Ac y | dangos vdunt h6y

os esmwyth yma gantunt y | da amserawl y | mae. es/975

mwythach rac llaw o | lawer y | da tragywydawl Keder/

nyt vydant yn gyntaf oe | hachos e | hun y | allu kwp/

plau yr hyn a | uedylyont Ar eil peth o achos yr etho/

ledigyonn allu rodi amdifyn vdunt ar y | da. Ar try/

dyd peth o | achos y | rei drwc allu y | gostwng rac gw/980

neuthur ohonunt kymeint ac a | uynnont Yach

vydant rac tristau y | rei gwiryon hwynt oc eu kle/

uyt Ac y | llawenhau wynt oe hiechyt Yggwrthwyneb y

hynny neb rei drwc a | boenir yman o | eisseu A | thrallot

a | dolur y | dysgu vdunt chwerwed y | poeneu y | maent yn 985

dyfrystyaw vdunt drwy eu kam weithredoed Paham


y | byd byw rei or rei dr[wc] A | rei o | rei da yn marw yn yr

ehegyr Ac yn wrthwyneb y | hynny rei o | rei da yn vyw

yn | hir a | rei o rei drwc yn marw yr ehegyr Y | rei dr6c

a | edir yn vyw yn hir y | ofuudyaw y | rei gwiryawn990

Ac y | burhau eu pechodeu drwydunt Ac oe poeni wyn/

teu yn vwy rac llaw Y | rei da a | dygir ynteu yn | yr

ehegyr y | dwyn gwrthwynebed y | byt y | wrthunt ac y

gossot yn llewnydd tragwydawl yggwrthwyneb y

hynny hoedel hir a | rodir y | rei gwiryon y | chwanackau 995

eu | gobrwyeu. Ac y | ymhoelut llawer ohonunt ar da

drwy angkreiffyttyeu a | rei drwc a | dygir opoeni y | uot

aryneic ar yr etholedigyonn ysyd ar gyfeilorn oc

eu dwyn yr iawn Am | dedwydyt Y | neb ny | chyfuarffo

gwrthwyneb ac ef yma y | direitaf dynnyon ynt 1000

Y | rei a | gaffo y | byt hwn wrth eu kyghor ae hewyllus

o | bop peth heb wrthwyneb vdunt vn | funyt ydys

yn | y meithryn Y | rei hynny y | sychwyt yn | y dodi ar

y | tan Ac yggwrthwyneb y hynny y | dywedaf dynny/

on yw y | rei a | waharder y | hewyllus radunt yma 1005

Ac a | gyfuarfo gofuut llawer ac wynt yma kanys

y | rei hynny megys meibon yol y gware!ffonneu a

dygir yr deyrnas megys y | dywedir duw a | gospa pob

mab or | a gymero Arglwydi kyt kaffo y | rei | drwc ko/

ron y | vrenhinyath yma Ygkenogyon vydant og6/1010

byl rac llaw Ac ny | bydant vyth heb poeneu ar/

nunt Ar etholedigyon kyt boent ygkeithiwet


ac ygkarchar yma kyuoetha6 vydant rac lla6 Ac ny

bydant heb poeneu arnunt y | wastat yn | y byt h6nn

Yr karyat du6 pam ym | gly6et hynny yn vuanach Yr 1015

rei drwc ysyd dlodyon yn | 6astat am vot bar duw ar/

nunt ac na mynnant y | da ac wrth hynny nys gallant

Ac ef a | brouet vchot am drwc nat dim wrth hyn/

ny diogel yw nat oes dim ar y | helw Ny | bydant heb

obrwy kanys diofyn vydant a | lla6en o | hyspysr6yd 1020

rydit rac llaw Odyna y | dywedir gwiryon a uydd

heb ouyn a | heb dechryn arnaw A | mi a | uynnaf dan/

gos peth arall ytt Ny damweina dim o | da y | rei drwc

ac ny | daw dim or | drwc y | rei da Ny bydant wynteu byth

heb poen arnunt Kanys y | kyt wybot kreulawn ysyd 1025

yn | y llosci A | phennydawl ofyn ysyd yn | y gofualus rac

eu daly a | rac eu llad a | rac dwyn eu | da Odyma y | dyw/

edir nyt oes dagneued yr arglwyd y | rei enwir Yn

enw duw manac di ym yr hynn ydwyt yn | y dyedut

Ponyt y | rei drwc a | gaffant yma drythyllwch a | gw/1030

ledeu A | digrifueir o | edrych ac o | ymgyscu a | gwraged

tec Ac a | ualcheir or gwisgoed maweirthawc ac am/

dyrchafuant o | oludoed Ac or | adeiladeu mawrhydic

Yggwrthwyneb y hynny y | rei da yma a | garcherir ac

a | uedir Ac a | boenir o | newyn a | sychet a | gofudyeu ereill 1035

Pan vo r6yd y | dyghetuen rac y | rei dr6c a | chafel

amylder onadunt or daroed a | rueisti yna y | tebic

ef ryglyncku yr enwir drwy d. lewenyd A | phann


dynner ef or d6fyr y | kyll y | eneit A | thebic heuyt y6 y | dyn

y | roder dia6t vechan ida6 o | ued Odyna heb dra{n}c a | heb 1040

orfen kymell arnaw yuet y | 6eilgi cherw kanys yn

lle y | g6ledeu y | llenwir hwynt or | 6ermot a | h6erwed me/

gys berthal gynt a | gladwyt yn | y tan vferna6l g6e[dy]

y | wledeu Yn lle karyat y | g6raged y | llenwir hwynt o

vr6nston drewant yn lle y | gwisgoed tec y | g6isgir wynt 1045

o | gythrut yn lle y | goludoed ae hadeiladeu pryuet

ae goresgyn wynt yggofueu vferna6l Odyna y | dy6e/

dir h6ynt a | dygant eu dieuoed yna ac a | disgynant

y vfernn ac ar ennyt p6ynt bychan y | dygwydant y | rei

a | dy6edy di ac a | gederhey eu bot yn da ny | chyueruyd 1050

ac wynt y | ryw anghymwynasseu a | rei hynny tebyc

ynt yr neb a | ar6aedont pryuet neu lysseu ch6er6

a | gwedy hynny g6ell vyd blas y | gwin Ac yn | lle y | kar/

char h6y y | derbynnir wynteu y | bebylleu trag6yda6l

a | thros eu hamarch wynt yma y | kaffant hwynteu 1055

gogonnyant rac lla6 a | ma6 le6enyd Dros eu eisseu

wynt yma ny byd arnunt na newyn na sychet byth

Ac am y | gofunt wy yma ny byd arnunt na dolur

na chwynuann Ac yn | y mod hwnn6 y | prouir bot y | rei

gwiryon yn gyfuoethogyonn ac yn 6ynuydedic vyth 1060

a | rei enn6ir yssyd truein ac eisswedic O | bale y | bydd

teilygdawt Pob teilygdawt y | mae y | gan duw a | phob


medyant na dr6c na | da vont O | dy y | dywedir nyt oes

vedyant onyt y | gan duw Ef a | uenyc hagen weitheu

paham y | keiff y | rei drwc vedyant ar y | rei da Beth 1065

a verny di yr neb a | wertho neu a | bryno teilygda6t

Y | neb ae pryno a | a ygyt a | symon magus yghyfyrgoll

vffernawl Ac ae gwertho ef a | daw klafri ar | y eneit

y | gyt a | giezi A | uyd mwy gan duw gobrwy y | prelady/

eit noc ereill Y | rei auo ragor arnunt o | deilygda6t 1070

eglwysic yma arnaw megys esgyb neu ofeireit os

wynt a | dysgant y | bobyl o | eir ac a{n}gkreiff y | gyfniuer

eneit a | yachaer drwydunt yw y | veint honno o | obr6y

a | gaffant wynteu yn ragor rac ereill megys y | dywedir

ef a | gynhwyssir hwynt yr holl da Os hwynteu a | dyn geir 1075

yechyt y | gan y | rei ysyd y | dan eu medyant ac ae tywys/

sant wynt y | ogof agheu drwc anghreitheu dybryt

hwynt a | gaffant y | gyniuer poen yn ragor rac ereill

yghyueir hynny y | gyniuer eneit or | a | gollet oc eu ang/

kreithyeu wyn dybryt neu a | wallygyassant oe iachav 1080

gan eisseu pregethu vdunt Odyna y | dywedir m6y

a | holir yr neb mwyaf or a | orchmynner ida6 noc yr

lleia Ar eilweith y | dywedir Y | kedyrnn a | odeffant poeneu

yn gadarn y | pechaduryeit bydawl megys y | brenhi/

ned ar brawdwyr O | barnant hagen yn | gyfyawn a | th/1085

raethu y | gweineit yn trugarawc mwy vyd eu | gobr6y

wynteu noc ereill y | gan duw y | gwr ysyd gyfyawn


vrawdwr Kanys a | wsanetho yn da tal da a | geif ef

Os hwynteu a | uyd anghyfyawn A | gost6ng y | bobyl

dr6y greulonder mwy vyd eu poeneu noc ereill 1090

Kanys kalettaf bernnir ar y pennaduryeit A | barnn

heb drugared a | uyd ar | y | neb ny | wnel trugared Pah[am]

y | godef yr | etholedigyonn gwrthnebed y | byt hwn y/

gyt a | rei drwc y | mywn petheu bydawl Ac am | hynny

y | poenir hwynt o | aflonydwch y | byt hwnn a | duw holl/1095

gyfuoethawc val y | dywedir ef a | wnaeth pob peth or

a | brynawd Ar eilweith y | dywedir ti a | elly pob peth or

a | vynnych Paham y | dywedir ymdanaw ynteu vot

ryw betheu ny dichawn ef eu gwneuthur hwy me/

gys dywedut kelwyd neu wneuthur yr | hyn ny | my{n}/1100

nawd gynt y | gwneuthur Nyt an!allu hwnnw

namyn goruchel allu Kanyt oes neb ryw gre/

adur a | allo y | drossi y | symudaw yr | hynn a | osodes

Beth yw racweledigaeth duw / atnabot y | wybot

y | peth a | del rac llaw Ac na ellir y | dwyllw ef yn | y 1105

wyd ac oe heturyt megys y | petheu kyndrych/

awl a | gwybu duw pob peth or a | del rac llaw a

dywedut drwy y | proffwydi yr hyn a | delynt rac

llaw Ac na ellir y | dwyllaw yn | y wyd a | chynt heuyt

y | d[ygawd] y | nef ar daear noc y | gellir symudaw 1110

dim o | eireu duw Ef a | 6elir bot yn dir dyuot


pob peth or ny damweinassant eiryoet am anghen/

reit Deu | ryw anghenreit yssyd vn anyanawl megys

kyuodi yr heul yn | y dwyrein neu dyuot y | nos yn | ol

y | dydyd Arall yw ewyllussaw megys kerdet o | dyn neu 1115

eisted Ar hynn a | uynno duw y | uot megys nef a | day/

ar ny ellir gochel na | del hynny namyn a{n}ghe{n}nreit

yw y | bot. Pa beth yw o | damhweina velly vot petheu

ereill a | at duw vot megys ewyllus dyn y | wneuthur

da neu drwc. A | hynny nyt amgen y | dyuot pob peth 1120

or a | wnel dyn rac llaw. Duw ae gwyr ac ae dywat

drwy y | profwydi y | g6neit Ac ny ossodes du6 a{n}ghenn/

reit or byt y | hynny namyn dynnyon e | hunein a | os/

sodassant vdunt neu anghenreit pan wnaethant

y | hewyllus o | gwbyl A | daw dim o | damwein Na | da6 namyn

pob peth o lunyeith duw. Pa | delw y | llosgassant yr eglw/1125

ysseu neu adeiladeu o | damwein Nyt dim damwein

Ac yscriueiniedic na byd dim a | y | dayar heb acha6s

ydaw Wrth hynny amlwc y6 na losgir ac na distry/

wir nac eglwys na | thy yn | y byt h6nn onyt y | var/

nu o | du6 yn | gyntaf Ef a | damh6eina hynny o | tri1130

acha6s Kyntaf yw or adeilir tr6y da a | geisser ac am/

lyner ar gam Eil y6 os y | neb ae kyuanheda ae | helyc

drwy afulanweithr6yd ac ysgymunda6t Trydyd yw


os perchnogyon ae karant yn v6y no | phebylleu

trag6yda6l A | hyspys yw hyn na | byd mar y | llwdyn

lleiaf y | dyn Ac na byd klaf onyt o | beri o | duw Os a{n}gheu 1135

neu gleuyt ysyd boeneu y | pecha6t Paham y | godef yr

ysgrybyl y | poeneu hynny pryt na wypont syn6yr y

bechu Drwy y | rei hynny y poenir dyn pa{n}n dristaer

o | dolur neu o | angheu ef a | dicha6n hynny vot yn wir

Am yr aniueileit dof Beth a | dywedy ditheu am y | rei 1140

gwyllt Yr heint a | uo arnunt a | dam6eina vdunt or a/

wyr llygredic neu o | achaws petheu ereill gwrthwyneb

a | damweinont o | bechawt Beth yw rac anuoneidgaeth

duw Y | llunyeith a | 6naeth du6 e | hun Gwneuthur y | byt

y | drossi rei oe | deyrnas ef ac ny dichawn neb onadunt 1145

mynet yghyuyrgoll Ac ysyd reit y | g6neuthur oll

yn iach Ony dicha6n neb onyt y | rei | da vot yn yach

Paham y | krewyt y | rei dr6c neu Paham y | kyfyrgollir

y | rei kamgylus Beth bynnac a | 6nel y | rei da ny | allant

h6y vynet yghyfuyrgoll kanys pob peth a | lauury/1150

ant yn da hyt yn oet eu pecha6t kanys g6edy y

pechodeu gorthrymaf y | bydant vfydach gann

diol6ch y | du6 y | hiechyt yn | fr6ythlonach yna a

wnant o | achos y | r!ei dr6c Ac oe emendan6 oe gwy/

dyeu megy y | boent gogonedussach o | welet y | rei dr6c 1155

A | phann 6elont y | rei | hynny yn | y poeneu m6yhaf

vyd eu lle6enyd h6ynteu yna oe | diang a | chyfy/


awn y6 y | rei dr6c oe hachos e | hunein mynet yg/

kyfyrgoll kanys oe bod e | hunein y | de6issant y

dr6c Ac y | karyssant ac wy a | uynnynt y | byw yn 1160

dragy6yd Paham y | gat duw yr | etholedigyon bechu

y | dangos meint y | drugared ef vdunt wy / A uyd/

dant yach 6y yr | ethoedigyon ony lauuryant

Wynt a | gaffant y | deyrnnas dr6y wedieu neu dr6y

lauuryeu megys y dywedir dr6y lawer o | drallo/1165

deu y | mae reit ym dyuot y | deyrnnas duw / kanys

y | rei bychein dr6y h6er6ed angheu y | deuant yr nef

A | rei oedawc a | deuant drwy lauur / kannys yscri/

vennedic y6 yn ty vyntat i y | mae llawer o | gy/

fuanhedeu A | pha6b a | gef y | bress6yluot herwyd 1170

y | bria6t lauur Ar m6yaf ohonunt y | lauur vch/

af vyd y | le Ar lleiaf issaf vyd y | le Ac ny | dicha/

wn neb lauuryaw m6y noc a | dangossa6 d6y6a6l

rat ida6 Ac ny | cheif neb amgen bress6yluot noc

a | racwelas duw ida6 kyn dechreu byt kanys [a]da6 1175

y | neb <[onyt]> a | uynno du6 oe drugared / velly ny dicha6n

y | rei drwc gwneuthur mwy noc a | atto duw ida6

ae dwy6a6l varn Ac ny | by[dd] m6y eu poeneu

noc a | wyr duw yr dechreu byt [hyt] diliw y | dileu

onadunt na | da na | dr6c megys y | dy6edir kynn 1180

g6neuthur onadunt na da na dr6c mi a | gasseis

eseu ac a | greeis iacob a | megys y | g6elir bot y[n]


gamgylus y | neb a | gly6ho lla6er y | 6rth du6 ac

ac or achos h6nn6 ny | 6naethant ida6 dim g6assanaeth

a | dynnyon a | gre6t yr g6assanaethu onadunt y | krea/1185

wdyr drwy garu y kyfnessaf herwyd anyan megys

y | dywedir na wna dim y | arall onyt a | uynnych y ti | dy

hun Ny myn neb ledratta arnaw nae lad na d6yn y

gymar racdaw Wrth hynny na | wnaet ynteu hynny

y | arall A | phan dremycko dynnyon y | kyfnesseiueit yn 1190

yr ryw betheu hynny y | maent yn gwrthnebu yr | gwr

ysyd wir garyat A | chanyt os yn | y byt goghyl nyt

adnapper duw yndi Am hynny nyt oes escus ym/

danaw / A | dicha6n y | neb ny wyppo dim y | wrth duw Ac

a | welont a | da a | drwc Ar neb nyt adnappont dim y 1195

wrth duw o | fyd a | g6eithret val y sarassinyeit du6 ae

kyfyrgolla wynt megys y | elynnyon Ar neb a | gretto

y | du6 ac ny wypont y | ewyllus megys muleineit ot

ant yghyfyrgoll ny | phoneir wynt yn orthr6m val

dy6edir g6as ny wnel ewyllus y | argl6yd ac ef heb 1200

y | wybot gware[f]fon vechan a | gei[f]f Pwy | bynnac hagen{n}

drwy thrylyth a | wyppo ewyllus duw a | nys gwnelont

megys yscolheigon drudach y | poenir y | rei hynny

megys y | d[d]ywedir A | wyppo e6yllus yr | arglwyd ac nys

gwnel Gware!fynn a | geif h6nn6 A | ph6y | bnnac ny myn/1205

[na] gwranda6 da ac a | dremycko dyscu yr | hynn a | dylyynt


y | wneuthur d6y | boen a vgaffant vn dros y | tremyc

am | bechu ohonunt da y | 6ybot / Yr | eil yw am | wybot

dyscu da megys y | dywedir y | nefuoed a | dango[s]/

sant y | hen6ired Ar dayar a | gyuyt yn | y herbyn yn 1210

dyd kyndared yr | argl6yd / am dy6edut ohonno ef wrth

yr | argl6yd kilya y | wrthym ny mynn6n ni wybot dy uryt

ti Du6 a | oruc pob peth y | gyt ar vn6eith megys

y | dy6edir or | a vyd wrth hynny ef a | nellduawd pob

peth ef a | grewyt yr | eneideu or | dechreu o | an6eledic 1215

defnyd Ac wynt a | phurfuir beunyd Ac a | anuonir

y | eilun y | korforoed megys y | dywedir vyn tat .i. a | la/

uuyrya6d yr hwnn a | ossodes eu kalonneu yn insei/

ledic Sef yw hynny y | heneidein Pryt na | chreo

duw namyn eneideu glan da ac wynteu yn vfyd 1220

idaw ef yn | mynet yn | y korforoed ryued yw y | my/

net hwy y vfern pan vo marw y | korf hwnnw

Gann duw y | mae pob daeoni a | phob glendit ganta6

ny | chrea6d ef namyn yr | eneideu glan da a | rei

hynny oher6yd annyan a | damunant mynet yn | y 1225

korforoed megys y | damun6n nynheu yn | byw her6/

yd annyan eisoes pan elont wy y | mywn llester bu/

dyr halawc hwnnw kymeint y | gwnant wy y | ewyllys

ef ac y | karant ef yn vwy no | duw Wrth hynny pa{n}n

vo trech gantunt wy y | llester budur hwnnw y | mant 1230


ygharchar yn!da6 no | charyat duw ia6n y6 y | duw eu

gwahard wynteu oe gydymdeithas ef A | wybyd yr

eneideu a | uont yghorforoed y | dynnyon bychein dim

ef a | darlleir am Jeuan vedydywr rysynya6 oe eneit

ef ac ef yghroth | y | uam Ac ef a | wybu rydyuot c{ri}st 1235

atta6 wrth hynny aml6c yw nat oes eiseu syn6yr

ar eneideu y | rei | bychein Kyt boet eisseu gweithret

Paham y | gelwir y | korf a | aner o | gristona6l hat yn

vudyr Am | y gaffel o | hat aflan megys y | dywedir

Pwy a | dichawn gwneuthur yn | lan y | peth a | gaffer o 1240

hat aflan Ac yn lle arall y | dywedir yn | enwired ym

kaffant i Pan lanhaer dyn yn gwbyl drwy vedyd

Ac yn | wir bot priodas yn lan ac yn da Dyn a | lanheir

o | vy6n ac o | dieithyr trwy y | bedyd Ac elweith yd | ha/

logir y | hat ef drwy chwant y | knawt Pryt na al

Documents

pure.aber.ac.uk€¦ · Web viewRhyddiaith y 15fed Ganrif: Fersiwn 2.0 . adysgrifiwyd gan Katherine Himsworth, Silva Nurmio, Richard Glyn Roberts, Sara Elin Roberts, Sarah Rowles,