:خ -قاموس قرآن کریم »به نام پروردگار یکتا« .است ششصد اجبد حساب در.ندارد معنائى تنهائى به شود، مى واقع كلمه جزء.است عرىب الفباى حروف از حرف هفتمني =خاء

_______________________________________________ .»ستره:خبأ ء الشى خباء« گويند خبأ را پوشيده شده ذخريه هر:گويد راغب)اقرب (ان.پوشيده =ء خب

١٤٨ حكمت در و.عيبهاست پوشيدن تسامل:»العيوب خبأ والمسالمة«:آمده ٥ حكمت البالغه ج در آيد مى مفعول معناى به كه است مصدر اصل در كلمه اين .شود مى معلوم قدرش گويد سخن چون يعىن است پنهان زبانش زير مرد »لسانه تحت خبوءم المرء«:هست

.نكنند سجده ميداند، داريد مى آشكار و كنيد مى پنهان آنچه و كند مى آشكار را ان زمني و آمساا در كه را خدائى تا آراسته آنان بر را اعمالشان شيطان]٢٥:منل [ .خبوانيم مشدد آيه آول در را »الا« كه است آن بر ينا ترمجه اين يعىن كند مى آشكار را ان.است دقت قابل و عجيب اى كلمه وىل است گفته سباء قوم درباره سليمان به خطاب كه است هد هد سخن آيه اين كه است آن قرآن ظاهر

وسيله به و كند مى آشكار ابرها ميان از را ان برق الكتريكى ختليه وسيله به خداوند است ان علفها و اگله در شري و عسل و ابر ذرات ميان در برق:مناند گفته نا چه؟ .سازد مى ظاهر را هنان شري و عسل گاو، و عسل زنبور

اندازه به سال هر را آا درختان و گياهان و گلها يلهوس به خداوند اند ان و پنهان آب، و خاك و دريا امالح و هوا گازهاى در غريه و ها ميوه و حبوبات متام ايضا و وجود به و شوند مى آشكار تدريج به و مستوراند و خمفى عامل در مهه حشرات و حيوانات و بشر آينده هاى نسل نيز و دهد مى قرار مردم اختيار در و سازد مى آشكار معين .دهند مى ادامه خود

.باشد مهني]٢١:حجر [آيه معىن شايد و!است؟ عجيىب درك چه هدهد درك !!است؟ واقعيىت چه الله سبحان _______________________________________________

].٢٣:هود [است رفته كار يه تواضع و نرمى معىن به اخبات سپس:گويد راغب.است گفته وسيع مهوار زمني جممع در)مفردات. (مهوار زمني)فلس وزن بر = (خبت .خداست وعده دانسنت حتمى اطمينان از مراد گويا.است اطمينان معىن به اخبات:گويد جممع در مطمـئن بدان دلشان و آورند اميان آن به تا]٥٤:حج. [اند شت ياران شدند، مطمئن خدا به و دادند اجنام نيك اعمال و آوردند اميان آنانكه:است چنني آيه معىن

.بده بشارت را متواضعان و شويد تسليم او به است يگانه مشا معبود]٣٤:حج. [باشد_______________________________________________

راغب،.كم مگر رويد منى نباتش است ناپاك و پليد سرزمينيكه و رويد مى پروردگارش اذن به رئيدنش و پاك سرزمني]٥٨:اعراف. [پليدى.ناپاكى)قفل وزن بر = (خبث .است پليدى اثر در كه ناپسندىي كرده معىن ناپسند را ثخبي

.است)پليدى (ردائت آن اصل شود، مى جدا آهن و نقره از گداخنت از بعد كه است مهان آهن و نقره خبيث:گويد بقره:٢٦٧ آيه ذيل جممع در .است دلچسب و پاك معىن به كه است طيب آن ضد و غريه و طعام و قانون و كالم و انسان از اعم باشد آور تنفر و پليد ناپاك، كه است آن خبيث هذا على

.است ناپاك مردان و زنان خبيثني و خبيثات از مراد]٢٦:نور * [ خوش روزى و مغفرت ها آن راىب و اند دور به نسبتها اين از اميان حكم به پاك زنان و مردان كه است آن مراد گويا شده واقع افك و لعان و زنا آيات از بعد شريفه آيه

.است »طيب« در سخن بقيه.هست آيند به كه هست معنوى كشش نوع يك پاكان ميان زيرا است الفت و متايل و انس منظور گويا اند ناپاك مردان براى ناپاك زنان و پاك مردان براى پاك زنان:فرموده اينكه و

.زپروا مهجنس با چنانكه كنند مى متايل يكديگر »مشرك او زان الا ينكحها ال الزانية و مشركة او زانية الا ينكح ال الزانية« آيه نظري آيه اين:فرمودند كه است نقل عليهما الله صلوات صادق و باقر امام از جممع در

.است دو آن عدم و عمل و اميان با انسان، در طيب و خبيث فرق و.اند خبيث فساد و كفر هلا و طيب عمل، و اميان اهل آيد مى دست به جميد قرآن از است و است سلم و آله و عليه و الله صلى ل.رس حضرت وصف در شريفه آيه.است آور تنفر و پليد چيز هر خبائث و دلچسب و پاك چيز هر طيبات]١٥٧:اعراف * [ بـه كرد استناد آيه عموم به شود مى اند حرام و حالل مبين كه خاص نصهاى از خارج در ظاهرا است، حرام پليد هر و حالل ماسال در پاكيزه هر كه است آن دليل

.كنيد مطالعه »طيب« لفظ در را مطلب بقيه منود استنباط حكم آا به راجع كه چيزهائى در ديگر عبارت كلمات و طبيعى غري قانواى و شرك عموم آن از مراد:گفت شود مى وىل.توحيد كلمه قبل ما آيه در را طيبه كلمه چنانكه اند گفته شرك و كفر كلمه]٢٦:ابراهيم [

.»طيب« به شود رجوع.آن خالف طيبه كلمه از مراد و باشد ناحق_______________________________________________

بـود او نزد را آنچه]٩١:كهف) [اقرل (شود مى حكايت و نقل آنچه)فرس وزن بر (خرب و »علمه:خربا ء الشى ربخ«.ء شى به علم و دانسنت)قفل وزن بر = (خرب .است نكرده احاطه تو دانش انچه در شوى مى شكيبا چگونه]٦٨:كهف [دانستيم و كردمي احاطه .آورن مى خربى مشا براى آن از زودى به ديدم آتشى من:گفت اش خانواده به موسى]٧:منل * [

.است كار باطن دانسنت خربه:اند گفته و حكايت و اخبار طريق از است اشياء به علم)دوم و اول فنح به (خرب:گويد راغب

علم معىن به آن و است مؤخوذ خربه از خبري:فرموده امليزان در]١٨:انعام] [٨:مائده [است آمده جميد قرآن در بار پنج و چهل و است حسىن امساء از آن و دانا:خبري .است عليم از اخص آن و است جزئيات به

امليزان در دهد منى خب دانا خمرب مثل تو به احدى:يعىن باشد »احد« آن فاعل شايد و است گرفته را آن جاى »خبري مثل« و است حمذوف »ينبئك« فاعل]١٤:فاطر * [ .دانا خمرب مثل خمربى امر حقيقت از را تو هدد منى خرب:گفته چنني را آن تقدير

_______________________________________________ رسول حضرت دعاى در.شود مى يافت قرآن در بار يك تنها بفظ اين.كنم مى مخل نان سرم باالى كه بينم مى را خودم من گفت ديگرى و]٣٦:يوسف. [نان =خبز

):خيز البحار سفيتة(»ربنا فرائض ادينا وال صلينا ال و صمنا ما الخبز فلوال بينه و بيننا تفرق ال و الخبز ىف لنا بارك همالل«:هست نان درباره)ص( .كردمي منى ادا را خدا واجبات خواندمي، منى مناز گرفتيم، منى روزه نبود نان اگر نيانداز، جدائى آن و ما ميان ده، بركت را ما نان يا خدا

_______________________________________________ مدينه و مكه درباره.زمني به را پايش شتر زدن و عصا به درخت زدن مثل گفته زدن مهوار نا را آن راغب)قاموس (»شديدا ضربه:خببطه خبطه«.شديد ضرب =خبط .بريزد برگش تا بزىن عصا با را درخت كه است آن شجر خبط:گويد و مكه درخت اينكه از فرمود ى »شجرها خيبط ان ى«:شده نقل

].٢٧٥:بقره [»شديدا ضربه:ختبطه« هست اقرب در اف (است جمنون معىن به ممسوس و جنون معىن به آيه در مسمن« است جنون از كنايه آن:گويد راغب)كش طه« به متعلق »املساست بيان براى »من« و است »يتخب ).جممع( گويند مى آا زيرا.باشد رسانده حواس اختالل و ديوانگى او به شيطان كه كسى مانند مگر)كنند منى زندگى (خيزد منى بر خورند مى ربا كسانيكه:شود مى چنني آيه معىن

خواران ربا:اند گفته و گرفته حشر روز در قرب از برخاسنت معىن به را »يقومون ال« تفاسري ارباب.است دهكر حرام را ربا و حالل را بيع خدا آنكه حال رباست مثل بيع .است معىن اين از مانع »...قالوا بانهم ذلك« قيد وىل دارند مى بر سر قرب از ديوانه

و نان با پول معاوضه كه است آن زندگى متعادل طريق زيرا است ديوانه شخص مثل زندگى در مردان چنني ايستادن:يعىن گرفته زندگى قيام را آن امليزان و املنار در .است ديوانه مثل و شده خارج متعادل طريق از كند مى معاوضه اضافه با پول با را پول شخصيكه

ميكرب كه پيداست و باشد ميكرب كه پيداست و باشد ميكرب آيه در انشيط از مراد كه داده احتمال اثبات و نقض از پس املنار در.جنون در شيطان بودن مؤثر اما و .است يقيىن هست، شأىن را جن ضربت از طاعون يعىن »خزاجلن و من الطاعون«:شده نقل كه روايىت تأويل را سخن اين:گويد و است امراض از بسيارى پيدايش علت

].١١٢:انعام] [١٤:بقره [مثل است رفته كار به نيز ابليس غري در و است موذى و شرير معىن به شيطان دامن، مى قريب را املنار احتمال:نگارنده بيمارى سبب شيطان اينكه نه است وسوسه كه دادمي احتمال نيز »عذاب و بنصب الشيطان مسنى« آيه درباره »ايوب« در و باشد ميكرب شيطان از مراد شايد بنابراين

.بود او .العامل الله و است جن و ابليس در »المس من الشيطان يتخبطه« ظهور:كه گذشت نبايد انصاف از وىل به مطلب اين جميد قرآن زيرا است باطل و پايه ىب سخىن.داشتند عقيده چنني جن درباره كه است عدب معمول بر بنا سخن اين كه گفته بيضاوى و زخمشرى آنچه اما و

.آورد منى قبول قالب در چنان هرگز بود نظر در عرب رسوم اگر كند مى نقل قبول ورتص_______________________________________________

]٤٧:توبه [ندكن منى كوتاهى مشا فساد در كه مكرييد مهراز خودتان غري از]١١٨:عمران آل [گفته راغب چنانكه است فساد معىن به نيز خبال)صحاح (فساد =خبل آا زيرا است فكر اعوجاج سبب جنگ، در منافق بودن رفيق و كافر بودن مهراز مناند گفته نا.افزودند مى تباهى فقط را مشا شدند مى بريون جنگ به مشا با منافقان اگر

معىن در راغب كه لذاست.است فكرى فساد و تباهى بلكه نيست تباهى بلكه نيست تباهى هر خبال پس.كنند مى پريشان را افكار باطل، سخنان و ها وسوسه با مهيشه معىن به خبال گفته اقرب در است مؤثر عقل و فكر در كه مرضى يا جنون مثل گردد مى اضطراب موجب و شود مى عارض حيوان بر كه است فسادى آن:گفته آن

.اند گفته نيز افساد را خبل.باشد عقول و بدان و افعال در كه است فساد .است آمده فوق آيه دو در فقط كلمه اين

_______________________________________________ »مخدت و سكنت:خبوا احلرب و النار خبت«.شدن خاموش)فلس وزن بر = (خبو .آابيافزائيم بر اى شعله نشيند فرو اش شعله كه وقت هر]٩٧:اسراء [ .پوشانند مى را چيزى آن با كه است اى پرده معىن خباءبه اصل و پوشاند مى را آن روى خاكستر از اى پرده كه است آن شعله نشسنت فرو آتش، خبو گويد راغب .نشيند منى فرو نورش چراغيكه »توقده يخبو ال سراجا و«:فرموده قرآن وصف در ١٩٦ خطبه چ در .كند مى اضافه بلكه و جربان را آن ناقص خدا وىل شود مى كاسته كه دارد احتمال و نشيند منى فرو هرگز آخرت آتش شعله:هك باشد آن شريفه آيه از مراد دارد احتمال

.است آمده الله كالم در بار يك فقط كلمه اين_______________________________________________

.است گفته حيله بدترين اقرب و جممع در)ايه (حيله.غدر =ختر .است شكىن عهد در حيله مراد ظاهرا پيشه، كفران عهدشكن هر مگر كند منى تكذيب را ما آيات]٣٢:لقمان [

.ردك مسلط آا بر را دمشن خدا آنكه مگر نكردند شكىن پيمان مردمى هيچ)ايه (»العدو عليهم الله سلط الا قوم ختر ما«:آمده حديث در .است آمده قرآن در دفعه يك تنها كلمه اين

_______________________________________________ ].٧٤:يونس [،]١٠٨:حنل [است آمده طبع ختم، جاى به ديگرى آيه در]٢٣:جاثية) [اقرب (»على« به گاهى و شود مى متعدى بنفسه گاهى.زدن مهر =ختم ]٧:بقره * [

ر مبتداى »غشاوة« كه است آن قوى ظنم خرب »مسعهم على« و مؤخا بدهلاى خدا:شود مى اين آيه معىن.باشد »مسعهم على« بر معطوف »ابصارهم على« و مقدمهر آ .گبزر عذاب راست آا و هست خبصوصى پرده آنان چشمهاى و ها گوش بر و مهرزده آا و هست خصوصى به پرده آنان چشمهاى و ها گوش بر و زده

شنيدن از گوش اگر كه پيداست دادند پرده چشم و برگوش چون زده مهر دهلايشان بر يعىن است »قلوبهم على الله ختم« دليل بعدى مجله صورت اين در مناند گفته نا .شود مى زده مهر قلب باشد، پرده در حق

.گردد مى ممهور دل شده مأخوذ چشم و گوش چون و است قلب براى فقط مهر كه است]٤٦:انعام [آيه نظري آيه اين هذا على ].٢٣:جاثية [است شده ذكر چشم براى پرده و گوش و قلب براى مهر ديگرى آيه در و.است ممهور دو هر او گوش و لبق باشد گمراه دانسته كه كسى است شنيدن وسيله به نوعا دانسنت چون باشد »علم على الله اضله« مجله تعبري اين علت ميايد نظر

.است آمده چشم براى فقط غشاوه كه لذاست.شد منى گمراه دانسنت وجود با نداشت مهر نداشت مهر وشش گ اگر مـشك طعـم يعىن اند گفته طعم آخر و به ماخيتم راغب و طربسى را ختام.است گفته خالص شراب را آن جممع.است خمصوصى مخر:رحيق].٢٦-٢٥:مطففني * [

رغبـت پس است مشك نوعى آن مهر شود مى نوشانده خورده مهر خالص شراب از:است اين آيه معىن هذا على يعىن اند گفته مهر را آن ها بعضى.است خمصوصى .كنند مهچشمى آن در كنندگان

].٤٠:احزاب * [ ).راغب (رساندم آخر به قرآن قرائت يعىن »القرآن ختمت« است ختم معاىن از يكى رسيدن آخر به و دادن پايان:مناند ناگفته .است زدن مهر نوعى ء شى يك دادن پايان كه است جهت آن از اين ختم را ربانپيغم كه زيرا است كننده متام و كننده ختم معىن به كسر قرائت بنابر آن و اند خوانده تاء كسر به قراء بقيه خوانده تا فتح به عاصم فقط شريفه آيه در را خامت

.است افتتاح ضد اختتام.رسيدم آخرش به يعىن »القرآن ختمت«:گويد صحاح در)جممع (است النبيني آخر معىن به فتح قرائت بر بنا و.است رسانده آخر به و كرده .آن آخر يعىن ء شى خامته است معىن يك به دو هر آن فتح و تاء كسر به خامت

آمده االنبياء آخر معىن به نيز غريه و بيضاوى تفسري و كشاف در.است آمده غريه و ء شى عاقبت و قوم اخر و انگشتر)آن فتح و تاء كسر به (خامت قاموس و اقرب در .است

به احتياج نامه ختم براى كه است گفته سلطان خامت درباره ايه در چنانكه اند كرده مى مهر و ختم آن با را نامه كه اند گفته خامت جهت آن از را انگشتر:مناند گفته نا .دارد خامت

بـه آمد بر روم امپراطور و ايران شاهنشاه به نوشنت نامه صدد در)ص (پيغمرب مهينكه:گويد خامت كلمه ذيل)ترمجه (٢٢ ص ١ ج اسالم متدن تاريخ در زيدان جرجى .بود شده نقش الله رسول حممد مجله آن ىرو كه فرمود يه نقره از مهرى ىب نامه اگر كه شدند آور ياد حضرتش

آخرين شريفع آيه از و است پيغمربان زينت معىن به النبينت خامت لذا است انگشت زينت انگشتر چون و است انگشتر معىن به خامت:اند گفته نفهميده و ندانسته ها بعضى .نيست مستفاد حضرت آن بودن پيامرب

.كردند مى مهر و ختم آن با را نامه كه بود آن براى شد گفته چنانكه انگشتر به خامت لفظ قاطال ايه كه است امحثانه قدر چه دادن، طـالق از پس و گرفت بزىن را زينب بود حضرت آن خوانده پسر كه زيد.است زينب خودش دختر يا)ص (رسول حضرت ازدواج درباره شريفه آيه صدر

.است آورده در خود نكاح عقد به را شپسر زن حضرت آن كه انداختند را او حضرت از يك هيچ پدر حممد:فرمود قرآن باشد منى حرام او زن با ازدواج و نيست پسر خوانده پسر]٤:احزاب [حكم به و بود حضرت آن پسرخوانده حارثه بن زيد چون و

.باشد داشته مانعى زيد زن با او ازدواج تا نيست، مشا مردان مهچـنني نيست آاشامل به »رجالكم« و رفتند دنيا از بلوغ حد از پيش بودند حضرت آن پسران كه ابراهيم و طاهر و طيب و قاسم اما:گويد امليزان و كشاف در

از يـك هيچ پدر حنضرتآ كه است آن آيه از مراد.بودند خارج آيه ل.نز وقت در »رجالكم« از و رفت دنيا از آا بلوغ از قبل آحنضرت كه عليهماالسالم حسنني .نيست هم كودكان پدر اينكه نه نيست مشا مردان

.نيست هم كودكان پدر است مردان از يك يك هيچ پدر حممد:شود مى چنني آيه معىن ).است بالمانع او راىب زيد زن با ازدواج و نيست هم او پدر است مردان از يكى زيد و (نيست مشا مردان از يك هيچ پدر حممد:شود مى چنني آيه معىن خامت اينكه درباره.است حكمت و علم ريو از فرموده آنچه داناست هرچيز به خدا و خدا و رسيده پايان به نبوت او با و است پيامربان آخر و خدا رسول او وليكن

.»رسل« به شود رجوع هست نيز رسولني خامت مستلزم نبيني حضرت آن خامتيت .آمد؟ خنواهد پيغمربى وى از بعد چرا و است پيغمربان خامت حضرت آن چرا:گويند اگر

از آن جامعيت و است تطبيق قابل زندگى مراحل متام و پيشرفت و ترقى متام با حضرت آن دين و احكام:آنكه يكى است چيز دو حضرت آن خامتيت علت:گوئيم .نيست جديد پيغمرب و جديد قانون به حدى به معنوى و مادى و جتماعا و فرد احتياجات تأمني و جهاندارى و بيىن جهان حلاظ

مشاوره و بنشينيد سال پنجاه:بگوئيم و بگذارمي اختيارشان در وسائل گونه مهه و كرده انتخاب جهان ممالك از ممتاز دانشمند نفر پنجاه اگر:مفكرين از يكى قول به واقع با مطابق كه آن از اعم اسالم جامعيت به قانوىن توانند منى مدت اين عرض در دانشمند اين.منائيد تنظيم باشد بشرى گىزند شئونات متام شامل كه قانوىن تا كنيد .منايند تدوين نه يا باشد

.شد خواهد روشن برايش ادعا اين واقعيت باشد وارد »السالم عليهم« بيت اهل ائمه نظر از خمصوصا اسالم فقه به كه هر و است حق سخن اين اسالم برنامه داشنت دست درد با توانست مى و بود رسيده رشد و بلوغ حبد بشريت كه شد مبعوث روزگارى در »آله و عليه الله صلى« رسول حضرت كه آن ديگرى .ودب خواهد باطل و لغو جديد پيغمرب آمدن صورت اين در برود پيش و كند زندگى خود فهم و عقل راهنمائى با و بقدر ديگر تو:گويند رسيد درك و رشد حد به چون و آورند مى جاى به را الزم هاى داهنمائى و كنند مى تربيت را كودك مدتى تا استاد و مادر و پدر:اينكه توضيح

كار كن زندگى برو ندارى مربى و مادر و پدر به احتياج رديگ كىن زندگى تنهائى به امي كرده كه هائى راهنمائى و خود عقل و فهم با تواىن مى و دارى درك و فهم كفايت .نيست مربوط كسى به و تواست پاى به ديگر دو هر خوب و بد .نداشت جديد پيامرب و جديد كتاب ب حاجىت ديگر دهد ادامه زندگى به كرده استفاده خدا قوانني و عقل و فهم از توانست مى داشت قرار حاىل چنني در نيز بشريت اى خانه كه است كسى مثل انبياء ميان در من مثل:فرموده »آله و عليه الله صلى« خدا رسول كه رسيده بصحت جابر از حديث اين:گويد مى شريفه آيه ذيل رجممع د

خشت، اين جاى مگر زيباست چه خانه اين:گفت مى كرد مى متاشا و شد مى وارد خانه آن به كه هر ماند باقى خشىت جاى فقط كوشيد آن زيبائى و كمال در و كرده بنا .اند كرده نقل مسلم و خبارى را حديث اين رسيدند آخر به من با انبياء.هستم خشت اين جاى به من:فرمود

_______________________________________________ را دو آن حد قاموس.است منوده احاطه را او بيىن چپ و راست از كه است نمها انسان خد دو:گويد راغب]١٨:لقمان [است چهره و رخسار معىن به خد =خدد ىب مردم به (نگردان روى مردم از:شود مى چنني آيه معىن است كرده معين كند، مى احاطه راست و چپ از را بيىن كه صورت از قسمت آن و لب گوشه تا چشم زير

.مزن گام شادماىن و تكبر به زمني در و)مكن حتقري و مباش اعتنا معىن به اخدود و حفره معىن به خد:گويد قاموس.ندارد عميق و مستطيل است گوداىل معىن به اخدود و خد:راغب قول به.شدند هالك گودال اصحاب]٤:بروج * [

.است جدول و كند ذليل را هايتان چهره خدا:»خدودكم الله اضرع« هست ٦٧ طبهخ البالغه ج در.است استعاره گودال در استعمالش و رخسار معىن به آن اصل راغب نظر به

.است داده اسكان زميىن هاى گودال در كه آائى »االرض اخاديد اسكنها الىت« آمده طيور صفت در ١٦٣ خطبه در اخدود اصحاب مؤمنـان بـه كه اى شكنجه بر و.بودند هيزمدار و مشتعل آتش اهل كه شدند هالك گودال هلا]٨-٤:بروج [است آمده چنني جميد قرآن در اخدود اصحاب قصه

.بودند آورده اميان ستوده و توانا خداى به آنچه براى مگر نكشيدند انتقام آا از.بودند ناظر كردند مى ده شكنجه ستمگران و اند شده انداخته آتش گودال در و ديده شكنجه توحيد و انامي از طرفدار روى اى وعده است بوده كار در اى واقعه كه دهد مى نشان آيات ظاهر

.است بوده حق دين آا دين و اند نداشته تقصريى باره اين در مؤمنان و اند بوده آا دين و اند نداشته تقصريى باره اين ناظر ديـن بر اى عده »جنران« در كه دادند خرب بوى.بود متعصب يهوديت دين در كه ذونواس نام هب بود پادشاهى مين در:شده نقل ابراهيم بن على از برهان تفسري در

و نداده امهيت بوى آا.گردند بر خود دين از تا كرد وادارشان و كشيد بنجران لشگرى آا بردن بني از براى ذونواس.دارند عقيده مسيح عيساى به و اند نصرانيت .افكندند آغوش در را نصارى و افروختند آن در آتش و رخيتند فراوان هيزم آن در و كرده حفر خندقى داد دستور ذونواس.كردند پافشارى خود دين در .دارد نظر سوختگان جريان به فقط جميد قرآن وىل.كشند مششري با هم را اى عده كه هست نقل اين درا در قضيه اين كه دهد مى نشان بروج سوره آيات در دقت و مراجعه اند كرده نقل ذونواس حاالت در تاريخ اهل كه است مهان مطابق شد نقل ابراهيم بن على از آنچه

آنگاه و ديافتن لقب »الله ىف المعذبني« آا از اى عده و دادند مى شكنجه و كردند مى اذيت را مسلمانان اسالم صدر در مكه كفار كه شده ذكر مناسب بدان جميد قرآن .است اليم عذاب و خداوندى خشم باعث كار اين كه كند مى ديد جميد قرآن

_______________________________________________ .است حيله معىن به نيز خديعه و »يعلم ال حيث من املكروه به واراد ختله:خرعا خدعه«:گويد قاموس در.دادن فريب.كردن حيله =خدع

].٩:بقره. [است كاىف برايت خدا دهند فريب خبواهند گاه هر]٦٢:فالان [ .است خدع مثل خمادله گويد املوارد اقرب در »اللص عاقبت و الله عافاه« مثل آيد مى يكطرىف گاهى مفاعله زيرا نيست االثنني بني آيه در خيادعون:فرموده طربسى :يعىن باشد كثرت براى فوق آيه در مفاعله آيد مى بنظر.است گفته املنجد مقدمه در چنانكه آيد مى تكثري براى گاهى و الست االثنني نيب براى اغلب مفاعله:مناند ناگفته

.كنند مى خدعه خدا با شديدا منافقان .آاست دهنده فريب خدا دهند مى فريب را خدا منافقان كه حقا]١٤٢:نساء * [

.دهد؟ مى فريب خدا كه گفت شود مى آيا داد؟ خمادله نسبت خدا به ودش مى آيا:گويند اگر ].٣٠:انفال [،]٥٠:منل [،]٤٢:رعد [،]٥٤ :عمران آل [مثل است بسيار قرآن در آن نظري و تعبري اين:گوئيم

دزدد به را او پول و دهد خواب به را شخصى خواهد مى كه كسى مثال است ستايش قابل و ممدوح مكر مقابل در مكر وىل است ناپسند صفات از و مذموم ابتدائى مكر .باشد مى ممدوح است حيله مقابل در جوئى چاره واقع ر د كه دوم شخص حيله وىل است قبيح و مذموم اوىل تصميم.كند مى عوض را پول جاى شده متوجه شخص اين

.نيست مذموم و است پسنديده مكر هذا على آمده ثاىن مقام رد خدا خمادله و مكرد كه است اين است، دقت قابل فوق آيات در آنچه خـدا هدايت از كسيكه وىل است بدور دو آن از خدا و است نقصان و جهل اثر در كردن حيله و دادن فريب دهد، منى فريب را كسى و كند منى حيله كسى به خدا

.است خدائى مكر ديگر، عبارت اين و شود مى تعاىل حق سخط گرفتار و ميدهد قرار خداوند غضب مورد را خود كند مى اعراض و خدا ساخته معلوليت و عليت اين چون و است حق به اعتنائى ىب معلول بدخبىت و شقاوت مهانطور است روماتيسم و پا درد موجب نشسنت رطوبىت جاى در مهچنانكه

.بود داده قرار خدا كه حساىب اثر در شد گرفتار خود عمل قبيح اثر به كه است ينا واقع وىل كرد مكر او به خدا كه گوئيم مى لذا خداست خملوق_______________________________________________

كه شود مى لاستعما كسى در اكثر و است رفيق معىن به آن:گويد راغب شود مى اطالق دو هر مؤنث و مذكر به است اخدان مجع)قاموس. (رفيق)حرب وزن بر = (خدن .شود مى رفيق شهوت روى از .نيستند رفيقگري و كار زنا و اند عفيف حاليكه در بدهيد متعارف طور به را آا اجرت]٢٥:نساء [ چون و.است خمفى زناى يقرق اتخاذ از و آشكار زناى سفاح از مراد:اند گفته ها بعضى.كردند مى زنا او با و كرده اتخاذ رفيقى خود براى كه هستند زناىن مقصود

زناى وىل دانستند مى حرام را آشكار زناى جاهليت اهل از اى عده كه كرده نقل عباس ابن از جممع در.رسد مى نظر به قريب قول اين است مقابل خدن اتخاذ با سفاح .فرمود ى دو هر از خدا.مشردند مى جايز را سرى

بر خدين:مناند گفته نا نيز و.است گري رفيقه مردان درباره كه مائده ٥ آيه ديگر و است زنان درباره كه فوق آيه يكى آمده جميد رآنق در دوبار اخدان:مناند گفته نا تـرين پست و رفيق بدترين يعىن »خليل الأم و خدين فشر«:فرموده آشنايان از بعضى درباره ١٢٤ خطبه البالغه ج در است آمده رفيق معىن به ماده اين از امري وزن

.است دوست_______________________________________________

آل [.كند رها را تو او و باشى اميدوار دوسىت يارى به كه است آن خذالن راغب نظر به »اعانته و نصرته ترك:خذالنا و خذال خذله«.نكردن يارى.كردن رها =خذل .دهد؟ نصرت را مشا او از بعد كه كيست پس ندهد يارى و كند رها را مشا خدا اگر]١٦٠:عمران

].٢٢:اسراء. [گرداند مى خوار و كند مى اميدوار.است انسان كننده خوار و كننده رها بسيار شيطان يعىن است مبالغه صيغه خذول]٢٩:فرقان * [ خذلوا«:فرموده نشستند خود هاى خانه در و نكردند يارى را امام جنگ در آنانكه درباره ١٧ حكمت در البالغه ج است آمده جميد قرآن در بار سه تنها كلمه اين

قالح لما ورصنننمودند يارى نيز را باطل و كردند رها را حق »الباطل ي _______________________________________________

و خرب.است گفته الزم علم باب از و متعدى يضرب ضرب باب از را آن املوارد اقرب در.است كردن ويران و شدن ويران معىن به خراب و)فلس نوز بر = (خرب .است كردن خراب معىن به دو هر اخرب

.كيست]١١٤:بقره [ كه فهماند مى آيه صدر.باشد كردن ويران و شدن ويران معىن به است ممكن آيه در بخرا.بكوشد آا خراىب در و باشد مساجد در خدا ياد از مانع آنكه از ستمكار

.است جايز نيز شدن ويران به محل گرچه است آن ماندن خاىل مسجد، شدن خراب مـورد اسالم اهل براى رفنت از بعد تا دندكر مى خراب داخل از را خود هاى خانه كه است مدينه اطراف از يهود از اى عده راندن بريون درباره آيه اين]٢:حشر * [

مسلمانان دست به را خود هاى خانه:فرموده لذا بودند اينكار سبب خود چون.كنند گرفتارشان كرده باز راه تا كردند مى ويران خارج از مسلمانان و نشود استفاده .كردند مى خراب

_______________________________________________ فارسى هم خردل.است گفته دانه خود را آن املوارد اقرب »اسود جدا صغري حب له نبات«:گويد امد در.دارد ريز بسيار و سياه ختمهاى كه است علفى =خردل آن و اسـت فارسى خردل:گويد سپندان كلمه زير قاطع برهان در است تيزك تره ختم و خمصوص ختمب فارسى خردل كندو مى تصريح اقرب چنانكه عرىب هم و است .خوانند الرشاد حب عرىب به و اند گفته نيز را تيزك تره ختم و دوائى است ختمى

ميزااى قيامت روز براى]٤٧:انبياء [است عمخل كوچكى دادن منظورشان دو هر در و ١٦ لقمان و ٤٧ انبياء رفته كار به بار دو جميد قرآن در كلمه اين حال هر به .ما حسابگرى بر كن كفايت آورمي مى را آن باشد خردىل دانه وزن هم چند هر عمل فهميم مى را عدل

.است عقاب و ثواب مورد و نيست مستور خدا علم از باشد خردل دانه اندازه به چند هر آدمى بد و خوب عمل كه است آن غرض _______________________________________________

مطلـق را خرور ديگران.است غريه و باد و آب جريان صداى خرير)مفردات (است صدا با توأم سقوط معىن به)عقول وزن بر (خرور و)فلس نوز بر (خر =خرر .اند گفته افتادن و سقوط

.است صدا با توأم سقوط مراد]٣١:حج [،]١٤:سباء [،]٢٦:حنل [نظري آياتى در هذا على .است صيحه حال در افتادن منظور گويا افتاد يهوشب موسى]١٤٣:اعراف [آيه در و

آن به اشاره]١٥:سجده [كلمه و تسبيح به صدا ديگر و افتادن يكى است امر دو به تنبيه براى »خروا« رفنت كار به راغب عقيده به آن، نظري و]٥٨:مرمي [آيه در و .است بوده متحيد و تسبيح فقط صدايشان و خرير كه است

_______________________________________________ .است كرده معىن گفنت دروغ جممع در.ختمني و حدس روى از گفنت سخن =خرص

).اقرب (»حدس:فيه خرص - كذب:خرصا خرص«)قاموس (باشد ظن روى از كه سخن هر و گفنت دروغ ].١١٦:انعام [،]١٤٨:انعام[ گمـان از فقط:يعىن باشد مى »الظن الا يتبعون ان« اخراى عبارت »يخرصون الا هم ان« صورت اين در باشد حدس و ختمني »خترصون« از منظور كه آيد مى نظر به

.است قول به نسبت خرص و عقيده به نسبت ظن شايد.گويند مى سخن حدس و ختمني روى فقط و كنند مى پريوى خدا وقت آن.شدمي منى چنني خواست منى او اگر و خداست خواست چيزهارا بعضى ما دانسنت حرام و بودن مشرك:گفتند مى مشركان كه تاس اين در اول آيه قبل ما

است قول به راجع »تخرصون الا انتم ان« و عقيده به راجع »نالظ الا تتبعون ان« هذا على »...الظن الا تتبعون ان فتخرجوه علم من عندكم هل قل«:گويد مى جواب در .است احتمال اين مؤيد نيز اول آيه قبل ما است ختمني روى سخنتان و ظن روى تان عقيده كه آن خالصه و .است علم روى زا سخن مقابل حدس روى از سخن كه است پيدا]٢٠:زخرف [است قبل آيه از روشنتر دالللتش ذيل آيه

.رسد؟ مى كى جزا روز:پرسند مى اند مانده كار خطا و غافل اى ورطه در آنانكه شدند هالك دروغگويان يعىن اند كرده معىن كذابون را خراصون]١٢-١٠:ذاريات * [ .گفتند مى سخن حدس روى از و كرده شك قيامت درباره كه ندا ختمني و حدس روى از گويان سخن آن از مراد كه دهد مى نشان بعد ما و قبل ما آيات در تدبر وىل

_______________________________________________ روى داغى مثل باشد مهيشگى كه است عاروننگى عالمت، از منظور گويا گذارمي مى عالمت او بيىن روى حتما]١٦:قلم) [صحاح - اقرب - قاموس (بيىن =خرطوم

.بيىن.است مشوش حدى تا مفردات عبارت گرچه است مشرذن قبيح مراد رود كار به انسان بيىن در هرگاه و است فيل بيىن اصل در خرطوم كه آيد مى دست به داتمفر از

كالم در كلمه اين)صحاح (است مدهآ مخر معىن به خرطوم نيز و رفته كار به قوم يزرگان معىن به قوم خراطيم:است گرفته استخفاف بر دال نرا آ استعمال نيز زخمشرى .است گرديده استعمال يكبار فقط جميد الله

_______________________________________________ .است آمده شكافنت جممع در.است گفته غريه و شكافنت و كردن پاره قاموس.شكافنت =خرق

!!/كىن؟ غرق را آن اهل تا شكافىت را كشىت:گفت موسى)بشكافت (بشكست را كشىت شدند سوار كشىت در وقتيكه تا]٧١:كهف [ .ساختند دختران و پسران خدا براى بدانند آنكه ىب دروغ به و است آفريده خدا را جن آنكه حال دادند قرار خدا شريكان را جن]١٠٠:انعام * [

است اعم بلكه گفته راغب چنانكه نيست الزم فساد قيد خرق معىن در »صنعه:لكذبا خرق«:هست قاموس در است آمده نيز افتراء و ساخنت دروغ معىن به خرق .فهميد چنان موسى زيرا است فساد با توأم است موسى كالم كه »اخرقتها« بلكه نبود فساد روى از است عامل آن عمل حكايت كه »خرقها« اول آيه در زيرا

و اينجا در كه پيداست.است شكافته را ها پوشيده باطن خدا علم يعىن »السترات غيب باطن علمه خرق«:آمده داخ علم درباره ١٠٦ خطبه البالغه ج در مهچنني .است جارى تدبرى ىب و فساد قيد »عقله الشهوات خرقت« ١٠٧ خطبه در وىل نيست جارى فساد قيد و رويه بدون قيد آن امثال .شكافت نتواىن را زمني هرگز مرو، راه تكبر به زمني در]٣٧:اسراء * [

_______________________________________________ .كردند مى فراهم را آن وسيله بودند مى مايل جهاد براى از رفنت بريون اگر]٤٦:توبه. [شدن آشكار.شدن بريون =خروج

شدن آشكار مهان كه اوىل معىن وىل است رفته كار به آن نظائر و درخت از ميوه خروج مثل شدن ظاهر در و لمرت از شدن خارج مثل معموىل كردن خروج و اخراج .باشد مرتبه و مقام از خروج منظور، شايد]١٣:اعراف [،]٣٤:حجر [،]١٨:اعراف [آيات در و است ملحوظ جا مهه در باشد

آيه جواب در و خواست سرب و آهن هاى تكه و كارگر آا از ذوالقرنني كه كند مى حكايت بعدى آيات چون و است اجرت و مزد معىن به]٩٤:كهف [آيه در خرج .سد وسائل نه است بوده اجزت و مزد خرج از آا غرض كه پيداست لذا »...خير ربى فيه مكنى ما«:گفت فوق

خراج از اعم خرج:گويد راغب وىل خراج است مهچنني.اند گفته خرج آن به شود مى جدا و آشكار مزد صورت به يا شود مى خارج دهنده اجرت مال از مزد چون و .شود مى گفته االرض حق به اغلب خراج و است ].٧٢:مؤمنون * [

.رضا خراج است آن از و شود مى اخراج اى وظيفه سبيل بر كه است اى غله آن و است يكى دو هر خرج و خراج اصل:گويد جممع در روزى خداست تو رازق است گران برايشان گران ايشان بر رسالت قبول جهت اين از يا:شود مى چنني معىن است رزق »الرازقني خير« قرينه به آيه در خراج از منظور

.باشد مى دهندگان روزى تر پروردگارت .٢٣:شورى -]٩٠:انعام [خواهند منى مزدى رسالت آابر كه شده تكرار سلم و آله و هعلي الله صلى رسول حضرت خمصوصا و پيامربان درباره قرآن آيات در

_______________________________________________

خزائن خزانه مجع و آمده اقرب در چنانكه است ء شى حفظ مكان)اول كسر به (خزانه و)مفردات. (خزانه در آن كردن ذخريه و ء شى حفظ)فلس وزن بر = (خزن .باشد مى كردن ذخريه با توأم كه آمده نگهدارى و حفظ معىن به نيز جممع و قاموس در است و حافظ بلكه نيستيد آن نگهدارنده مشا و منودمي سرياب آن با را مشا و كردمي نازل آب آمسان از يعىن است حافظني معىن به شد گفته آنچه بنابر خازنني]٢٢:حجر * [

.كنيم مى حفظ و ذخريه قعرزمني در و كرده نازل آمسان از كه مائيم آن كننده ذخريه اسـت آمـده نيز شت مأموران درباره كلمه اين چنانكه باشد مى آن نگهبانان و مأموران جهنم خزنه است نگهبان و حافظ معىن به خازن مجع خزنة]٤٩:غافر * [

].٧٣:زمر[ .]٢١:حجر [،]٧:منافقون [،]١٠٠:اسراء * [

.شود مى نگهدارى و شده ذخريه آن در مشار ىب چيزهاى كه است مكاائى قهرا چيست؟ خزائن اين از مراد هوا در اوليه مواد صورت به مهه آمد خواهند بعدا و آمده دنيا به حال به تا حبوبات و ها ميوه و اشجار از آنچه و جنبندگان ساير و حيوان و انسان از آنچه:مناند گفته نا و انسان صورت به و آميخته هم به را اوليه مواد خبواهند، كه قدر هر و زمان هر و زمان هر در خداوند و هستند و بوده موجود خاكها و دريا امالح و آا و گازها و

.آورد مى وجود به غريه و نباتات و خوراك و حيوان مواد.هستند خدا رمحت خزائن و خدا خزائن حصر و حد ىب خاكهاى وسيع، درياهاى جو، طبقات رشيدخو بيكران نور:گفت توان مى كوچك مقياس يك در هذا على

.آيند مى وجود به خدا مشيت به و شود مى نگاهدارى آجناها در غريه و ها ميوه و مشار ىب جنبندگان الا ء شى من ان و« »والارض السموات خزائن ولله« شد خواهد روشن مطلب خدايند، خزائن آا:بگوئيم و بگريمي نظر در را عامل نريوهاى و مواد متام اگر وقت آن

.»خزائنه عندنا خزائن مهه آا .دارند متام دخالت زمني حوادث در غريه، و كيهاىن اشعه و رسند مى زمني به خورشيد از خمصوصا و كهكشاا از كه پرتوها انواع كه شده ثابت امروز

العامل والله باشد ازاينها غري خزائن معىن شايد.بالله الا قوة ال و حول ال و احلمدلله و الله سبحان.شود مى نازل اوليه مواد آاو از شود مى نازل چه هر و.خدايند رمحت »ء خب« به رجوع بگريد عهده به را مصر اهل ارزاق تقسيم و مجع تا كند واگذار وى به را آا خواست مصر پادشاه از يوسف كه بود مصر انبارهاى ظاهرا لرض خزائن]٥٥:يوسف * [

.قحط هفت تقسيم و اول سال هفت آورى مجع خمصوصا_______________________________________________

.بزرگ عذاىب آخرت در و خمصوص خوارى دنيا در آاست ىبرا]١١٤:بقره) [اقرب (آورد مى شرمسارى كه است ذلىت آن اصل.خوارى =خزى خدا كه هر]١٨:حج [مثل و كند مدفونش خاك در يا دارد نگاه را دختر آن زبوىن و خوارى با آيا]٥٩:حنل [مثل است آمده هون لفظ به گاهى كه است مهان نيز و

.داشت خنواهد اى دارنده حمترم كند خوارش زمرته ىف واحشرنا«:آمده ١٠٤ خطبه البالغه ج در كرده، تصريح مفردات و اقرب در چنانكه است)اول كسر به (خزاية آن مصدر و آمده مشر معىن به گاهى خزى

رزايا غيخ فرما حمشور نيستيم نپشيما و شرمنده حاليكه در حضرت آن زمره در را ما:يعىن است خجل و شرمنده معىن به خزيان مجع خزايا »نادمني ال و. نيز و نيست؟ كاملى مرد مشا ميان در آيا نكنيد خجل و شرمنده ميهمامن درباره مرا]٧٨:هود [آيه در فقط و است رفته كار به خوارى معىن به پيوسته جميد قرآن در وىل

]٦٩:حجر [آيه در .است عذاب از ناشى كه باشد زبوىن يا و عذاب خزى از مراد شايد]٦٦:هود [آيه در و حنو است آمده فاعل اسم و تفضيل اسم نيز و]١٩٢:عمران آل [مثل و]١٣٤:طه [مثل است رفته كار به در هر افعال باب و جمرد ثالثى از قرآن در ماده اين افعال ].٢:توبه [حنو و]١٦:فصلت[ .اند زبوىن و ىخز اسباب آا مهه اند گفته غريه و عار و عذاب و فضيحت را خزى اينكه و

_______________________________________________ )مفـردات - اقـرب (شـد دور پـس كردم دور و طرد را سگ يعىن »فخسا الكلب خسأت«:گويند است آمده متعدى و الزم.كردن طرد و شدن طرد =خسأ

بوزينگـان:گفتيم آا به:يعىن.اند گفته شدگان دور و شده رانده را خاسئني]١٦٦:اعراف [،]٦٥:بقره. [نگوئيد سخن من با و شويد دور گفت]١٠٨:مؤمنون[ .شويد مطرود

.است گفته مفردات و كشاف در چنانكه است ملحوط نيز خوارى و حقارت معىن ماده اين در مناند گفته نا باز تو به هدف از دورمانده چشم بگردان را نظر دوباره:يعىن است شده زبون و مانده دور چشم كه است آن منظور شايد و اند كرده معىن خسته را خاسئا]٤:ملك [

.باشد مانده وا و گردد را اول آيه معاصر، مترمجني از بعضى حىت و اند گفته سگ راندن درباره را كلمه اين اوىل استعمال است غريه و صحاح و اقرب و مفردات در در چنانكه:مناند ناگفته

... .شويد دوزخ به ايسگان:است كرده مجهتر اينطور آن استعمال موارد چنانكه است، خوارى و حقارت با طرد مهان آن معىن وىل رفته كار به سگ راندن در چند هر ماده اين و است، دور به قرآن ادب از سخن اين وىل

.نيست سگ درباره نيز قرآن در_______________________________________________

وزن بر خسر و)زيان (است گفته آن رفنت بني از و املال رأس نقصان را خسران بقره، ٢٧ آيه ذيل جممع در)قاموس (خسران است مهچنني كردن كم و شدن كم =خسر آن بقره ٢٧ آيه ذيل جممع در:خسار اما]٩:طالق [،]١:عصر [مثل است رفته كار به قفل وزن بر فقط جميد قرآن در وىل)اقرب (است آمده عنق و قفل فرس، فلس،

.است شده نقل زيان و ضاللت قاموس در ضاللت صحاح در هالكت، را .افزايد منى ضاللت و هالكت جز را ظاملان قرآن:كه است آن]٨٢:اسراء [معىن هذا على مثل و افتادند زيان به كه حقا كردند تكذيب را لقاءالله آنانكه]٣١:انعام [مثل.متعدى هم و آمده الزم هم جميد قرآن در يعلم علم باب از خسر فعل:مناند گفته نا .آورند منى اميان انداختند زيان به را خود آنانكه]١٢:انعام[ و ضاللت اينكه و است ]٣:مطففني [آيه و]٩:رمحن [آيه صريح چنانكه است شدن كم و نقصان آن و ندارد بيشتر معىن يك خسار و خسران خسر،:كه دانست بايد

.است زيان و تقصان نوع يك هالكت و ضاللت كه است جهت بدان اند مشرده آن معاىن از را هالكت ].١١:حج * [

مشتش و شده روشن اآمده پيش اثر در نفاقش دنيا در متلون شخص كه است جهت بدان اين و است آمده »الآخرة و الدنيا خسر« كه است آيه اين فقط جميد قرآن در .گذشت »حرف« در مطلىب آيه، اين به راجع.بود خواهد ذليل و خاسر آخرت در نيز و گردد مى قدر ىب و خوار و رود مى بني از اعتبارش و حيثيت و شود مى باز

!چه؟ يعىن اند، انداخته زيان به قيامت روز در را ويشخ اهل و خود يافتگان، هالكت و زيانكاران:كه سخن اين از منظور]٤٥:شورى [آيه، اين نظري]١٥:زمر * [ نيز دنيا در او تلقني و رفتار و عمل آنكه حال اندازد مى زيان به قيامت در فقط چرا وقت آن!.دارد؟ اهل به ربطى چه اين اندازد مى هالكت به را خودش فقط زيانكار

.دارد؟ اثر اهلش درباره .كنند مى خاسر نيز را آا علت بدين كنند مى حتميل خويش خواص و بيت اهل بر را خود تضالل زيانكاران چون:اند گفته اهل »اهليهم« از مراد كه است آن يقني به نزديك احتمال.اند چنني خاسرين مهه يعىن است كليت مفيد الم و الف به حملى مجع »...الخاسرين ان«.ندارد كليت اين وىل

اهل به ربطى و شده، توليد انسان عمل از كه اهلى.است عمل اهل]٩:انشقاق [آيه در اهل از مراد قوى احتمال به چنانكه آيد مى وجود به عمل زا كه است آخرت .اند برده بني از و كرده خالك را خود اهل يعىن ندارند اهل آخرت در.ندارند صاحل عمل زيانكاران چون اينصورت در.ندارد دنيا اين

و.است آمده وجود به آا براى اهلى نه و مانده اى سرمايه نفوسشان از نه يعىن است، كلى زيان و املال رأس متام بردن بني از »خسرواخسران« از منظور:آيد مى نظر به نـسبت است مفسران از يكى كه حسن به را نآ جممع در و و است پسنديده و نقل را فوق احتمال اول قول ذكر از بعد امليزان، در است متعدى آيه در »خسران«

و رود مى آتش به منود فرماىن نا كه هر و شود مى داده او به كرد خدا اطاعت كه هر هست، اهلى و مرتىل شت در كس هر براى:كند مى نقل عباس ابن از و دهد مى .است تطبيق قابل فيه حنن ما آيه با سخن اين »لوارثونا هم اولئك« معىن است اين و گردد مى حتويل و طاعت اهل به اهلش و مرتل ].٣-١:عصر * [

با و شود مى شروع زندگانيش و عمر آمدن دنيل با كسى هر.است طبيعى حساب يك اين و است عمر رفنت بني از و معموىل شدن كم »خسر« از مراد آيد مى نظر به .هستند شدن كم و نقصان در مهه هذا على.كاهد مى آدمى عمر از تدريج به زمان گذشت.يابد مى پايان مردن

اند؟ شده استثنا نيگوكاران و اميان اهل چرا پس اند چنني دو هر طالع و صاحل است، مهه شامل حكم اين:كوئى اگر اش زنده سلول و شده بريان يكى كه را گندم دانه دو اگر صورت اين در.داند منى جدا هم از را دو آن و كند مى حساب جا يك را آخرت و دنيا جميد قرآن:گوئيم

شدن تلخ و پوسيدن حال در دومى اما ماند، منى باقى آن از چيزى و پوسد مى فقط اوىل وىل گردند مى تلخ و پوسند مى دو هر بكارمي زمني در است عادى يكى و مرده .گردد مى تبديل بركت پر و قوى و عاىل كه ديگر زچي به و كند مى بريون خاك از سر دواند، مى ريشه زند، مى جوانه

و عاىل كه ديگر ء شى به شدن كم حال در مؤمن وىل دهد مى دست از را خود مهلت و زندگاىن تدريج به شود مى متام و تباه فقط كافر است مهني كافر و مؤم حساب .آخرت و دنيا حساب بودن توأم با البته گردد مى تبديل بقاست قابل

.شود مى تطبيق ضاللت به مهه و نوح سوره از ١ آيه سومى و]٣٩:فاطر [ديگرى و فوق آيه يكى است آمده جميد قرآن در بار سه جمموعا »خسار«:]٨٢:اسراء[ * تباهى و ضاللت فزوىن موجب كفار براى وىل است بريوىن و دروىن دردهاى شفاى و رمحت مؤمنان به نسبت قرآن كه است آن از حاكى است قرآن درباره كه اول آيه

است شر مناسبىت به و خري جهىت از چيز مهه دنيا در.است خسار زيادت سبب آن و شود مى متام ايشان بر حجت و كنند منى اعتنا آن به و شوند مى را قرآن آا است .باشد مى شر ستمگر اشخاص به نسبت جميد قرآن است مهچنني

اول خلقت به باز شومي، خاك مبريم، چه يعىن:گفتند مى شنيدند مى را قيامت آيات كه كفار.است اول خلقت معىن به گذشت »حفر« در چنانكه حافرة]١٢:نازعات * [ اگر:گفتند مى و ردندك مى تصديق را عذاب كفار كه است آن »خاسرة كرة«!.مريمي؟ مى چرا است اينطور كه حاال.است فايده ىب و زيانبار برگشت اين!گردمي؟ بر

.نداشتند باور را اخروى عذاب آا نظر به وىل.بود خواهيم خبت بد شدمي زنده ايـن...شد خواهيم گردانده باز و مردود اول خلقت به پوسيدن از پس ما آيا:گويند مى:شود مى چنني آيه معىن.گفتيم اول در كه است آن مراد قوى ظن به بلكه

.است حاصل ىب و يانبارز رجعت و عودت اخـسراند مهه عذاب اهل كه گفت شود مى.اخسراند ها بعضى و خاسر ها بعضى قيامت روز در كه دارد آن از حكايت و است تفضيل اسم اخسرون]٢٢:هود * [

.است مفهوم داراى تفضيل اسم:بگوئيم است رت لذا]١٤٥:نساء [مثل اند متفاوت عذاب در عذاب اهل كه پيداست جميد قرآن از وىل گذشت »احسن« در چنانكه .افزائيد منى كردن تباه و انداخنت خبسران جز مرا]٦٣:هود * [

_______________________________________________ او خدا »االرض به الله خسف« گويد مى معجم در)راغب (رفت فرو زمني به او و برد فرو زمني به را او خدا »هو خسف و خسفةالله«.بردن فرو و رفنت فرو =خسف

.شود مى زائل و غائب بيننده نظر در ماه نور كه گويند خسوف جهت آن از گرفنت ماه به هذا على كرد پديد نا زمني از را قرار بر)حكم و دستور (سنت سه وى فوت در كرد، فوت سلم و آله و عليه الله صلى خدا ول رس پسر ابراهيم چون:فرمود السالم عليه كاظم امام كه آمده حديث در

را خدا و برد تشريف منرب به حضرت.گرفت آفتاب سلم و آله و عليه الله صلى خدا رسول فرزند فوت اثر در:گفتند مردم گرفت، آفتاب مرد او چون آنكه يكى شد واحدة او انكسفتا فاذا لحياته، وال احد لموت تنكسفان ال له، بامره،مطيعان الله،تجريان آيات من آيتان روالقم الشمس ان الناس ايها«:فرمود آن از پس گفت ثنا و محد

).١ باب الكسوف صالة ابواب وسائل (»الكسوف صالة بالناس فصلى نزل ثم فصل منهما گرديده اطالق خسوف تغليب باب از دو هر به آن در كه است نقل حديثى مفردات و ايه در چنانكه شده اطالق كسوف تغليب باب از ماه و افتاب گرفنت به ظاهرا

.است .برد مى فرو نيز را ما گذاشت منى منت ما بر خدا اگر...بردمي فرو زمني به را اش خانه و قارون]٨٢-٨١:قصص * [ ].٨:قيامه [،]٦٨:اسراء [،]٩:سباء * [

آفتاب به ماه پيوسنت منظور »القمر و الشمس جمع« از شايد و شود مى مدئى غري و گريد مى ماه و گرد مى ناپديد ماه نور شود خاموش آفتاب]١:تكوير [موجب به چون .گردد مى اپديدن آفتاب در ماه يعىن است »القمر خسف« بيان آيه اين وقت آن باشد

آن اثر در و كند مى زلزله خدا دستور به زمني است آسان و طبيعى بسيار اند، شده ديد آن با كفار و شد دچار بدان قارون كه زمني در رفنت فرو تصور:مناند ناگفته .برد مى فرو خود در خواست خدا را چه هر گشوده دهان

.است شده متعدى »باء« با فقط و رفته كار به ارب هشت جمموعا جميد قرآن در ماده اين _______________________________________________

تكيه چواى آا گوئى دهى فرا گوش سخنشان به گويند سخن گاه هر]٤:منافقون [است)عنق وزن بر (خشب آن مجع)اقرب (ضخيم چوب)فرس وزن بر = (خشب .ديواراند به داده

ممكن و.پاك درون و روشن قلب نه دارند چرب زبان و هيكل و قيافه فقط زيرا اند شده تشبيه ضخيم چوب به اميان عدم و بودن خاىل تو براى.است منافقان ارهدرب آيه .آورند مى شرم ىب شخص ارهدرب را كلمه اين:گويد مى راغب اند چوب مانند و نيست اثرى آا در را حق حرف يعىن باشد فهمى نا تشبيه اين از مراد است

.است نظر در بودن خاىل تو مهان شبه وجه در كه آيد مى بدست »...اجسامهم تعجبك رأيتهم واذا« آيه صدر از وىل _______________________________________________

اكثـر و است تذلل و ضراعة معىن به خشوع:گويد مى راغب)اقرب (»...خاشع فهو أمنتط و ذل:خشوعا له خشع« است تواضع و تذلل معىن به خشوع =خشع .است قلىب تواضع و تذلل در ضراعة استعمال اكثر چنانكه است جوارح در آن استعمال

خضوع آنكه مگر اند املعىن قريب خضوع و خشوع و است خودپسندى و تكبر خشوع ضد و اند هم نظري اخبات و تذلل و خشوع:آمده بقره ٤٥ آيه ذيل جممع در .است آساىن و نرمى از ماده اصل و است چشم و صدا تواضع در خشوع و خدمت به اقرار و بدىن تواضع در .نيست قائل فرقى دو آن ميان و دانسته يكى معىن در را خشوع و خضوع خضع، ماده در راغب .است شده مشرده فروتىن و سكون آن، معاىن مجله از قاموس در.است گفته چنني صحاح در نيز جوهرى اما و.است تطبيق و مجع قابل انداخنت زير به سر و اطاعت و آرامى و سكوت با آن و است تواضع و تذلل معىن به خشوع كه است اين است مسلم آنچه:مناند گفته نا

.است رفته و رود مى كار به دو هر در قرآن تصريح بر بنا بريوىن، و دروىن تذلل به راجع ديگر عبارت به و جوارحى يا قلىب تذلل به راجع .شود متواضع و خاشع شده نازل كه حقى آن و خدا ياد به دهلايشان كه نرسيده آن وقت مؤمنان براى آيا]١٦:حديد [مثل .است رفته كار به قلىب تواضع در خشوع بينيم مى چنانكه كرميه اين در

بريوىن تذلل و تواضع در آيه سه اين در و]٢:غاشيه [،]٤٣:قلم. [نشنوى حفيف صداى جز و شود مى آرام و بيفتد خدا، پيشگاه در مذلت براى اهاصد]١٠٨:طه [ .است شده استعمال

كنند نزديكانش عذاب به بيىن مى را آا:شود مى چنني آيه معىن است زبوىن و ذلت اثر در فروتىن و خشوع اين يعىن است »خاشعني« بيان »الذل من«]٤٥:شورى * [ .نگرند مى چشم گوشه از و اند آرام ذلت از حاليكه در ].٣٩:فصلت [مثل و]٢١:حشر [مثل آمده نيز جامد موجودات صفت قرآن در خشوع:مناند گفته نا نسبت]٧٤:بقره [آيه در چنانكه كردند مى اطاعت و فروتىن خدا ترس از شد مى نازل آا هب قرآن اگر و اند درك و شعور با خدا به نسبت كوهها كه فهماند مى اول آيه

حركـت ىب و آرام را زمني كه است آن خدا هاى نشانه مجله از:يعىن است بودن حركت ىب و آرام خشوع از منظور دوم آيه در و.است شده داده سنگ به خشيت ...آيد مى و كند مى ركتح كردمي نازل آن بر آب چون و بيىن مى

_______________________________________________

گويند را درخىت ان و »خاشية شجرة« از است ذ.مأخ كلمه اين چون است شديدتر خوف از خشيت:شده نقل ابوالبقاء كليات از املوارد اقرب در.شديد ترس =خشية خموف ء شى كه شود مى گفته صورتى در خشيت و نرفته بني از وىل است مريضى كه شده اخذ)مريض شتر (»خوفاء ناقة« زا و نقصان معىن به خوف و خبشكد بالكليه كه

.است خائف ضعف از خوف وىل باشد عظمت داراى مثـل اسـت آمده ممدوح دجمي قرآن موارد از بسيارى در خوف و و است جنب آن بلكه نيست قرآن تصديق مورد است، خائف نفس ضعف از خوف:گويد اينكه ].٢٨:مائده [،]٤٦:رمحن[ ].٢٨:فاطر [آيه در شده خمصوص آن به علماء لذا و است، توأم ترسند مى آن از چيزيكه به علم با اكثرا و تعظيم با آميخته است ترسى خشية:گويد مى مفردات در مضاف به مربوط شود مى استفاده تعظيم كه جاها ها بعضى در و ندارد معنائى تعظيم]١٠٠:راءاس [و]٢٤:توبه [قبيل از جاهائى در مثال ندارد كليت راغب قول وىل

.خشيت خود نه.العذاب خشية القيامة، خشية الرب، خشية مثل است آن اليه .شود مى فهميده آن مصاديق از چنانكه پرهيز با توأم بيم يا و شد نقل چنانكه بدانيم شديد ترس را آن است تر

باشد خدا سخن قرآن در آن، اگر وىل.است كرده نقل بعضى از را آن نيز البيان جممع است كراهت معىن به »خشينا« كه كرده نقل اخفش از جوهرى]٨٠:كهف * [ و سهل مطلب باشد خضر كالم زا اگر و كشد در كفر و طغيان به را مادرش و پدر كه داشتيم آن بيم بودند مؤمن والدينش پسر،:يعىن آمده بشر گفتگوهاى مطابق .است عادى و بترسـيد الاقل يا و بياوريد اميان شايد گوئيد سخن او با خوش زبان به:يعىن باشد مى قبول مقدمات از خشيت و است آن به اميان و تذكري قبول تذكر]٤٤:طه * [

.بپذيريد گوئيد مى كه را آنچه بعض باشد اميان به نزديك »غيب« به شود رجوع يس، ١١ و ق ٣٣ آيه و فوق آيه مثل رفته كار به آيات از اى عده در غيب به خشية]١٢:ملك * [ ...افتد فرود خدا ترس از آا از بعضى و آيد مى بريون آب آن از و شده شكافته آا از بعضى و بشكافد آن از رها سنگها بعض]٧٤:بقره * [

.است شده داده كوهها به خشوع نسبت]٢١:حشر [آيه در كه مهانطور ذيشعوراست افعال از كه شده داده خشيت نسبت سنگها به آيه، اين در سـبب حجم، ازدياد اثر در كه سنگهاست شكاف ميان باران قطرات بسنت يخ اثر در يا و كوهها از سيالا شدن جارى يا زلزله اثر در سنگها، افتادن:مناند گفته نا

!.است؟ شده ناميده خدا از ترس سبب به هبوط رخينت، فرو اين چرا وىل گردد مى آا فرورخينت و شدن شكافته فرمـوده و]٤٤:اسـراء [فرموده چنانكه فهمند مى را خدا دستور آا.خداست دستور از پريوى سنگها افتادن.است سبحان خداى به منتهى سببها علت در امليزان .خالصه...است]١٣:رعد [مثل آيه و افتند مى فرود خدا خوف از ا ل پس است خشيت مهان شعورى انفعال]١١٦:بقره[ .دارند شعور كوهها كه كند مى روشن ديگر آيات و آيه اين

.شود رجوع »شفق« به انبياء سوره ٢٨ آيه و آيه اين درباره]٥٧:مؤمنون * [_______________________________________________

راغب.است اشتراك آن ضد و باشد تنها آن در كه است آن چيزى، به اختصاص:گويد مى بقره ١٠٥ آيه ذيل جممع در.است شدن ويژه معىن به اختصاص =خصص .است گفته چنني نيز

رمحـت به خواهد را كه هر خدا:يعىن رفته كار به متعدى فوق آيه در و است آمده دو هر متعدى و الزم تصريح املوارد اقرب در چنانكه اختصاص]١٠٥:بقره * [ .عمران آل ٧٤ آيه است مهچنني.كند مى خمصوص خويش

تاء و »ظلموا الذين« از است حال يا و مطلق مفعول فوق، آيه در آن و باشد خمصوص قومى به يا فردى به كه است چيزى درباره و عامه ضد »خاصه«]٢٥:انفال * [ .گريد مى فرا را عموم بلكه رسد منى ستمگران بر تنها كه اى فتنه از بترسيد:يعىن)اقرب (رواية مثل است مبالغه براى اند گفته آن

آن اصل گويند و شود مى خمصوص و منفرد اليه حمتاج ء شى در انسان گويا است اختصاص از آن اصل:فرمايد طربسى است احتياج و فقر معىن به خصاصه]٩:حشر * [ .شد آشكار ابر شكاف از ماه يعىن »الغيم خصاص بدامن القمر« مثل است روزنه و شكاف معىن به ترجيح خود نفس بر را ديگران:شود مى چنني آيه معىن.است خصاصه آن مفرد و باشد غريه و پرده و درب در كه است خرقى و خلل هر خصاص:گويد اقرب در

.باشند فقري و حمتاج خود چند هر كنند مى اختيار و دهند مى .است آمده فوق حمل چهار در فقط كرمي قرآن در خصص ماده

_______________________________________________ .گردد مستور عورتشان تا دهند قرار و بچسبانند باغ برگهاى از خويش عورت دو بر كردند شروع ١٢١:طه -]٢٢:اعراف [دادن قرار.چسباندن =خصف

و« القرآن ىف ليستترو ورقة ورقة عليه اطبقه و الصقه:بدنه على الورق العريان خصف«:آمده املوارد اقرب در است كردن جكع و ضم خصف لاص:فرمايد طربسى .»الجنة ورق من عليهما يخصفان طفقا

.است آمده جميد قرآن در فوق حمل دو در فقط كلمه اين را خـويش كفـش خـود دست با:»ثوبه بيده يرقع و نعله بيده يخصف« فرموده سلم و آله و عليه الله صلى رسول حضرت وصف در ١٥٨ خطبه البالغه ج در

خدا رسول كرده لنق خدرى سعيد ابو است مشهور فرموده السالم عليه على درباره آحنضرت كه »النعل ختصف« حديث و زد مى وصله را خويش لباس و دوخت مى الولكنـه«:فرمـود منم؟ او:گفت عمر.نه فرمود منم؟ او:گفت ابوبكر.كردم جهاد ترتيل روى من چنانكه جنگد مى قرآن تأويل روى كه است كسى مشا از فرمود

.زند مى وصله را حضرت آن كفش)ع (على ديدمي شدمي متوجه »النعل خاصف

_______________________________________________ است رفته كار به مجع و واحد در نيز و آمده دو هر صفت و مصدر »خصم«.رفتند باال حمراب از كه گاه آن اى؟ دانسته را دمشنان خرب آيا]٢١:ص. [دمشن =خصم

.است كافر و مؤمن گروه دو مراد كه]١٩:حج [آيه در است مهچنني و است مجع آن از منظور فوق آيه در چنانكه آن در و شده بدل صاد به تاء بود »يختصمون« اصل در ]٤٩:يس [آيه در »يخصمون«]٦٤:ص [،]٢٨:ق) [اقرب (است خماصمه معىن به دو هر ختاصم و اختصام

.است گرديده ادغام و صعب مثل شود مى بسته مجع)اول كسر به (فعال وزن بر باشد صفت اگر)دوم سكون و اول فتح به (فعل و است خصم مجع زجاج قول به]٢٠٤:بقره [در خصام

است خمامصه معىن به و مصدر يقينا]١٨:زخرف [آيه در وىل)البيان جممع (خمامصه معىن به است مصدر آن كه شده نقل خليل از و صعاب .گراند خمامصه مردمى آا بلكه]٥٨:زخرف [مثل است جمادل و خماصم معىن به)اول فتح به (خصوم و)كتف وزن بر (خصم ].٤:حنل [باشد مى كثرياملخاصمه معىن به:خصيم

كه اى مناقشه.است لعني ابليس خمالفت و زمني روى در او خالفت و آدم خلقت درباره مالئكه مناقشه مهان اعلى مالء اختصام از مراد:آيد مى نظر به]٧٠-٦٧:ص * [ .باشد مى فوق اختصام قرينه و شيطان خمالفت و آدم خالفت و خلقت درباره بعدى آيات چنانكه بود خودشان ميان كه اى مناقشه يا و كردند خدا با .دهيد منى امهيت آن به و كنيد مى اعراض آن از مكه كفار اى مشا و است كرده وحى خدا و نبودم دانا اينها به من:يعىن

بشارت داده نسبت خدا به كه)دخترى (چيزى به را يكيشان چون و است؟ برگزيده پسران با را مشا و كرده اخذ راندخت ميافريند آنچه از يا]١٨-١٦:زخرف * [ .نيست؟ دليل كننده آشكار خمامصه در و شود مى بزرگ زيور در آنكه آيا.گردد مى غصه از پر دلش و سياه اش چهره دهند بشارت داده

خماصمه موقع در و شود مى بزرگ و تربيت زيور در كه را دختراىن فرزندى، براى كرده اختاذ خدا آيا يا دادند قرار خدا براى و ياآ:اند كرده معىن چنني را سوم آيه .ندارند؟ قدرت خويش دليل و حجت بتقدير

واضح شاهد و باشد مى زن عكس به مرد و است عيفض مرد از تعقل حيث از و قوى مرد از عاطفه حيث از طبعا زن زيرا است واقع بيان سخن اين امليزان عقيده به .است خويش دليل تقرير در او ضعف و زيور به او شديد عالقه مهان اش عاطفه

.گفته امليزان چنانكه است واقع بيان باشد خدا كالم از اگر و...كه را دخترى دهيد مى بشارت آيا:گفتند مى دختر به سخن اين:بگوئيم است ممكن _______________________________________________

كه خمصوصى درخت و شده خم ميوه كثرت از اش شاخه كه اند خمصوصى سدر درخت كنار در ميني اصحاب چه ميني اصحاب]٢٨:واقعة [نرم شاخه كردن خم =خضد .است ديگر هم باالى آن ميوه

. است نرم چوب كردن خم خضد اصل:گويد مى البيان جممع در اقرب و قاموس در است گفته كردن خم:نيز صحاح در باشد قطع معىن بقه گاهى و نشود جدا حمل از طوريكه به است نرم ء شى شكسنت خضد اصل:آورده ايه در

.است گفته حمل از شدن جدا بدون شكسنت:را آن معاىن از يكى .است ميوه كثرت از شده خم شريفه آيه در »خمضود« از مراد هذا على خارش كه درخىت را خمضود وىل گفته كردن خم را خضد اصل آنكه با جممع در.است كرده معىن)خار ىب (الشوك مكسور را خمضود و گرفته قطع معىن به را آن راغب

.كرده معىن ندارد خار درختيكه را آن نيز كشاف.منوده تفسري)خار ىب (شده قطع در كه ١٠٣ خطبه البالغه ج در عبده حممد و است شده مقل جماهد از دركشاف دوم احتمال.باشد بار كثرت از شده خم يا و ارخ ىب مراد كه داده احتمال بيضاوى

.است داده را احتمال دو هر نيز »المخضود السدر بمنزلة اقوام عند حرامها قدصار« فرموده دنيا وصف .است آمده دفعه يك فقط جميد الله كالم در كلمه اين

_______________________________________________ آيه در آن از مراد و است سبز و اخلضر معىن به)كتف وزن بر (خضر.شود مى سبز زمني و باراند مى آب آمسان از خدا كه نديدى آيا]٦٣:حج [بودن سبز =خضرة

.آوردمي بريون شده سوار هم روى هاى دانه زرع از و روياندمي عزر آب آن از:يعىن است كشت]٩٩:انعام[ ].٧٦:رمحن [مثل و]٢١:انسان [مثل و]٤٦:يوسف [مثل است اخضر مجع)قفل وزن بر (خضر

.افروزيد مى آن از كه آورد پديد آتشى مشا براى سبز درخت از خدائيكه]٨٠:يس * [ خواهد »عصر« در كه جنگلها سوزى آتش.گريند مى آتش و سوزند مى شوند سائيده هم به تر چوب دو اگر بطوريكه ستا فته آتش سبز درخت هر در:مناند گفته نا

در معلومى درخت آن از لذا است ذهىن عهد براى شريفه آيه در »الشجر« الم و الف چون وىل.گردبادهاست اثر در جنگلى درختان شدن سائيده هم به بواسطه آمد .است نظر

.گردند مى مشتعل و گريند مى آتش يكديگر به سائيدن با كه اند درخت دو)مدار وزن بر (عفار درخت و)فلس وزن بر (مرخ درخت:اند كرده لنق آيه در.است درخت دو مهان »شجرال«از مراد گفت بايد لذا.اند افروخته مى يكديگر به دو آن سائيدن با عرا كه شود مى روشن »توقدون منه انتم فاذا« كلمه از و

.آورد بريون زنده آدم پوسيده استخوان از تواند مى كند، مى خارج سوزان آتش وتر سبز درخت از كه خدائى:يعىن است نظر در معاد تقويت مطلب، اين از شريفه .افروزند مى آتش باآن كه است درخىت عفار و شود مى مشتعل زود كه است درخىت مرخ:گويد مى قاموس در

_______________________________________________

ميان راغب.است گفته انداخنت زير به سر و فروتىن آنرا نيز صحاح.است آرامى و انداخنت زير به سر تواضع،:معىن به گويد قاموس و اقرب كه چنان خضوع =خضع .داند منى فرقى گذشت كه خشوع و آن عشوه و ناز با گفنت سخن مهان كه اند كرده معىن گفنت سخن نرم و نازك آيه در را خضوع است »آله و عليه الله صلى« رسول حضرت زنان بارهدر آيه]٣٢:احزاب [

.گوئيد متعارف بطور سخن و كند طمع مشا در القلب مريض تا نكنيد)ناز و (نرمى گفنت سخن در:يعىن.است گفنت سخن در تواضع نوع يك آن و.است اقرب در است، مراد فرمانربدارى و طاعت آن از كه شود مى استفاده ماقبل آيه از وىل خوارى، و زبوىن اثر در آاست افتادن زير به سر اعناق خضوع]٤:شعراء * [

وىل »لعظمته مستكينة ذلت و له الاشياء ضعتخ« آمده ١٨٤ خطبه البالغه ج در »انقاد:له خضع« آيد اطاعت معىن به شود متعدى الم با خضوع چون:آمده املوارد .است فروتىن و تواضع خضوع از مقصود ،٣١ نامه البالغه ج » الغىن عند الجفاء و الحاجة عند الخضوع اقبح ما« مجله در .است نيامده فوق مورد دو از بيشتر ماده اين:جميد قرآن در كه مناند خمفى خلتمه در

_______________________________________________ مـورد و آور مسئوليت خطا گونه اين دهند، اجنام اعتنائى ىب و عمد روى از را ناشايست كارى آنكه اول.است قسم سه اشتباه و خطا:مناند ماگفته.اشتباه =خطأ

و كشتند مى اراده و عمد روى از را خويش فرزندان مشركان كه پيداست]٣١:اسراء [مثل گذشت »جهل« در كه است عمدى جهالت مثل آن و است بازخواست .است عمل آن بودن ناشايست مهان بودن خطا علت

در است عمدى گناه يا گناه معىن به آن:گويد قاموس در اند كرده معىن گناه اول، بكسر را آن و.است شده خوانده دو هر آن فتح و خاء بكسر شريفه آيه در »خطاء« مفردات در نيز راغب است خطاكار عمد روى از كه آن يعىن است آن از نيز ء خاطى و باشد عمد روى از گناه كه گويند گاه آن »خطاء خيطاء ء خطى«:آمده جممع .است گفته چنني

].٧٣:طه [،]٢٥:نوح [،]٨١:بقره [مثل اند قبيل اين از مهه شده تعبري خطايا و خطيئه و خبطا آا از كه گناهان متام مسئول غري و عفو قابل خطا اين.كشت را انساىن اشتباها كند شكار اى پرنده خواست مى كه آن مثل شود واقع آن خالف وىل كند اراده اى شايسته كار كه آن دوم

].٩٢:نساء [مثل و]٥:احزاب [مثل ء خاطى نه گويند ء خمطى را آن فاعل و است ).اقرب (است معىن يك به دو هر اخطاء و خطاء شق اين به راجع.نيست ممدوح نيز فعلش درباره و بوده مذموم اش اراده درباره شخص گونه اين.دهد اجنام را خوىب كار اشتباها و كند اراده را خالىف كار كه آن سوم

.است نيامده مصداقى قرآن در شده استفاده مفردات از قسم سه اين تعيني در.است عكس به سوم قسم در و خطا فعل و صواب اراده دوم قسم در و است مسئول خطاى شد گفته كه چنان اول قسم

.آيد مد با اكثر اخري معىن در و صواب ضد و عمد ضد گناه، است معىن سه بر خطا:اند گفته:هست املوارد اقرب در.است .گذشت »حوط« در آيه اين توجيه]٨١:بقره * [ باشد اعتنائى ىب و امهال اثر در خطا و نسيان اينكه مثل دارد مؤاخذه خطاها و ها نسيان از بعضى كه است صريح باشد دوم معىن به خطا آيه از مراد اگر]٢٨٦:بقره * [

رسـد خطاب كردى حمشر كور مرا چرا خدايا:گويد مى قيامت روز كه آمده جمرم شخص درباره است خمتار غري خطا و نسيان موقع در عامل چند هر صورت اين در .است توجه قابل كه دارد متقىن توجيه فبه حنن ما آيه درباره املنار.است عمل ترك و اعتنائى ىب آيه اين در نسيان از مراد چه گر]١٢٦:طه[ گناهكـار به ء خاطى كه:گفتيم سابق در و]٨:قصص [مثل اند كرده گناه و خطا داعم كه است كساىن درباره مهه و آمده جميد قرآن در بار پنج خاطئني و خاطئون *

را آن جممع در.گفته راغب كه چنان است گناه معىن به]٩:حاقة [آيه در و]١٦:علق [مثل است ء خاطى مؤنث خاطئه.معذور كننده خطا به ء خمطى و شود مى اطالق .عاقبت مثل است مصدر:گويد مى اقرب در و است كرده معىن مصدر اسم و گرفته مصدر .است گرفته بدوش آشكار گناهى و تاىن افكند، بيگناهى بگردن را آن و كند گناهى يا خطا كه هر]١١٢:نساء * [

كامال امث و خطيئه ميان ترديد صورت اين در.است معتقد چنني نيز راغب.است مسئول غري و معذور خطاى كه خطاست دوم شق خطيئه از مراد كه آيد مى نظر به و كه گرفته گناهى معىن به را امث و خون، خوردن و روزه ترك مثل كند منى جتاوز موردش از آن بال و كه معصيىت گرفته معصيت معىن به را خطيئه امليزان در است روشن

.است كرده شاياىن حتقيق باره اين در و.سرقت و نفس قتل مثل است مستمر آن بال.آيد منى در جور چندان آيه امساق به ديگرى، به مثال خون خوردن و روزه ترك نسبت »بريئا به يرم ثم« است ديگرى به گناه نسبت درباره آيه ذيل كه دانست بايد وىل

كسى مثال شود مرتكب خطائى كه هر:يعىن شود مى فهم مطابق و طبيعى كامال آيه معىن وقت آن گفتيم كه چنان بگريمي معذور خطاى معىن به را خطيئه كه است آن تر .است شده متحمل بزرگ گناهى افكند بيگناهى بگردن را آن سپس بدزدد پوىل مثال شود مرتكب گناهى يا و بكشد اشتباه به را دومى و گناه درباره حتما اوىل.فيه حنن ما آيه سومى و شعراء ٨٢ هآي ديگرى و گذشت كه بقره ٨١ آيه يكى آمده جميد قرآن در بار سه فقط مفرد طور به خطيئه كلمه

.است معذور خطاى معىن به شد گفته آنكه بر بنا سومى و است حمتمل .»خطأ امؤمن قتل من و« فرمده چنانكه شود مى گفته خطا فقط آن با يا و شود مى اطالق حمض خطاى بر خطيئه آيا كه ماند مى اشكال اين فقط

_______________________________________________ خمتص)بضم (خطبه لكن)آن ضم و اول بكسر (خطبه است مهني از و است كالم در مراجعه معىن به ختاطب و خماطبه خطب،.گفنت سخن روبرو)فلس وزن بر = (خطب فقط دومى وصف قعدة، و جلسة مثل است حالت آن در خواستگار كه است حالىت)اول كسر به (هخطب اصل و.زن خواستگارى خمصوص)بكسر (خطبه و است موعظه ).مفردات. (شود مى بسيار ختاطب آن در كه است عظيم امر معىن به)فلس وزن بر (خطب و.است خطيب و خاطب اوىل وصف و)خواستگار يعىن (آيد مى خاطب

و شأن معىن به خطب:گويد مى اقرب در.است جليل خطب اين گويند كند مى خطاب را خود رفيق آن درباره شخص كه است بزرگى كار خطب:گويد مى جممع در .»جليل خطب و يسري خطب هذا« مجله اين است آن از و كوچك يا باشد بزرگ است شغل .خمواه را عذاب برگشنت و نكن مراجعه من به ظاملان بارهدر يعىن دهد مى مراجعه معىن شود متعدى »ىف» با چون خماطبه]٢٧:مؤمنون [،]٦٣:فرقان * [ شد نقل راغب و طربسى از چنانكه شود مى استفاده آن از نيز عظمت و است امر معىن به آيات اين در خطب]٥١:يوسف [،]٩٥:طه * [

حمـل كه آيد مى بدست نيز مجالت اين از ١٦٠:خطبه »سفيان اىب ابن ىف الخطب هلم« ٣٥ طبهخ »الفادح بالخطب الدهر اتى ان و الحمدلله« هست البالغه ج در .باشد نادر شايد شد نقل اقرب از آنچه و است عظيم امر خطب استعمال

].٢٣:ص [،]٢٠:ص * [ او به:است چنني معىن باشد مصدر معناى به اگر و دادمي الباطل و احلق بني اصلف كالم و حكمت داود به كه است آن معىن باشد فاصل معىن به فصل اگر مناند گفته نا

به را آن و كن كفيل آن بر مرا گفت:است چنني دوم آيه معىن.شده نقل فهم و قضاوت مسعود ابن از لذا سازد مى غريه و قضاوت با اين و دادمي كالم تشخيص و فهم .كرد مفلوب گفنت سخن در مرا و ده من

.است خواستگارى آيه، در خطبه از مراد.كنيد ان خويش دل در يا گوئيد اشاره با زنان خواستگارى درباره آنچه نيست مشا بر گناهى]٢٣٥:بقره * [_______________________________________________

كار از باطل اهل گرنه و نوشىت مى كتاىب خويش بدست نه و خواندى منى كتاىب آنقر نزول از پيش]٤٨:عنكبوت [»كتب:غريه و بالقلم خط«.نوشته و نوشنت =خط .شدند مى در شك به قرآن

راجع مردم ارهدرب ١٤٥ خطبه در و جلد دو ميان نوشته است خطى فقط قرآن اين »...الدفتين بين مستور خط هو انما القرآن هذا و« هست ١٢٣ خطبه البالغه ج در .را آن نوشنت و قرآن خط مگر شناسند منى »زبره و خطه الا يعرفون وال« فرموده قرآن به .است رفته كار به نوشنت معاىن در فقط جميد قرآن در وىل است آمده غريه و هندسى خط و راه معىن به خطه منتند گفته نا روايات از بعضى است ساكت وحى نزول از بعد به راجع وىل نداشت نوشنت و خواندن وحى نزول از قبل حضرت آن كه دارد لتدال فقط شريفه آيه كه دانست بايد

خود عمر اواخر در بزرگوتر آن سنت اهل و شيعه اتفاق به مثال است نوشته مى وحى نزول از بعد آحنضرت كه است آن از حاكى روايات از بعضى است آن از حاكى .نكنيد اختالف من از بعد تا بنويسيم مشا براى چيزى بياوريد گوسفند شانه و دوات:فرمود

حضرت آن از شريفه آيه وانگهى.خبوانيد فرمود عمر و ابابكر به نوشت زمني در خود انگشت با را آن از قسمىت يا قدر سوره حضرت آن كه ام ديده كجا در دامن منى .كردى منى كار دو اين قرآن نزول از پيش:گويد مى فقط كند منى قدرت سلب وحى نزول از فبل به راجع

_______________________________________________ .»بسرعة استلبه:خطفا خطفه« آمده اقرب در.است كردن اخذ سرعت به اختطاف و خطف:گويد مى راغب.ربودن =خطف

]٥٧:قـصص. [ربايد مى را چشم برق، گوئى است آمده »خيطف« لذا گريد مى اجنام سرعت به زدن برق چون.بربايد را چشمهايشان برق است نزديك]٢٠:بقره [ .برند مى بني از را ما اسارت و غارت و قتل با ديگران شومي مى ربوده خويش شهر از بكنيم پريوى هدايت از اگر:گفتند به وىل كردند مى غارت را حرم اطراف غارتگران.بودند امان در گرفتاريها اين از كعبه احترام به همك اهل وىل بود دزدى و غارت و قتل عرب عادت]٦٧:عنكبوت * [ غارتگران بوسيله مكه اهل اطراف از مردم و دادمي قرار امن حمل را حرم ما كه ندانستند آيا:گويد مى موهبت اين تذكر مقام در شريفه آيه نداشتند، روا جسارت حرم

!.ورزند؟ مى كفر خدا نعمت به و آورده نعمت به و آورده اميان بتان و باطل به اينها آيا حال اين با ندشو مى ربوده خطفه از مراد چون:گويد مى بيضاوى.شود او پى از نافذى شهاب پس معهود ربودن بربايد كه كس آن مگر يعىن ربودن معىن به است مصدر »خطفة«]١٠:صافات * [

چ.است آمده الم و الف با لذا است ئكهمال از مسع استراق ...را اعلى مالء از وختصر بايد بر يعىن است عهد براى آن الم و الف و قلت براى »خطفة« تاء بگوئيم است تر

_______________________________________________ .است رفنت راه در پا دو ميان فاصله)اول ضم به (خطوه =خطو

اسـت ضربات وزن بر اول فتح به دومى در و)دوم و اول ضم به (خطوات اوىل در آن مجع و)قاموس - مفردات - جممع (است برداشنت گام يكدفعه اول فتح به و ).قاموس(

.باشد مى او هاى دغده و سوساو از تبعيت مراد، باالخره و است او پاى جاى در گذاشنت پا و او از پريوى شيطان خطوات به شدن تابع]١٦٨:بقره [ .خداست غري به سوگند هر و معاصى، در نذر طالق، به قسم شيطان خطوات مجله از كه است مرورى عليهماالسالم صادق و بلقر امام از جممع در او پاى جاى در پا باشد شيطان وساوس تابع زندگى رد كه هر رود، راه او مانند و بگذارد متبوع پاى جاى در را خويش پاى تابع كه است آن رفنت راه در واقعى تبعيت

.شد خواهد خبت بد جهان دو هر در و گذاشته از و نشده شيطاىن تسويالت و هوى تابع زندگى مسري در ادمى كه است آن منظور و ٢١:نور ،١٥٢:انعام - ٢٠٨و١٦٨:بقره:است آمده مجع صورت به كلمه اين

.منايد پريوى شده عرضه پاك انپيغمرب بوسيله كه صحيح منطق و راه_______________________________________________

و نكـرد بلند را صدايش يعىن »بصوته الرجل خفت« گفته مصباح در است شدن آرام و ساكت معىن به اول ضم به خفوت گفنت سخن آهسته)فلس مثل = (خفت .گزين بر راهى دو اين ميان و خموان آهسته بسيار صداى با و بلند صداى با را منازت]١١٠:اسراء. [واندخن بلند آواز با را قرائت »خمافة بقرائته خافت« .نشنود نيز خوان خود كه است آهسته بسيار »ختافت« از مراد و فرياد »جهر« در آيه اين تفصيل

مشا پيش باغ آن در فقريى امروز:گفتند مى آرامى به حاليكه در افتادند راه به]٢٣:قلم. [روز ده مگر نكرديد توقف كه گويند سخن آهسته خويش ميان]١٠٣:طه * [ .نيايد

_______________________________________________ اين به راجع.آور فرود را تواضع بال دو آن براى]٢٤:اسراء. [باشد مى آرام سري و راحىت معىن به نيز و است رفع ضد خفض:گويد مى راغب.آوردن فرود =خفض .شد صحبت مفصال »جناح« در آيه اين به راجع.آور فرود را تواضع

.بود مأمور بدان حضرت آن كه است مؤمنان با مهرباىن و فروتىن و تواضع جناح خفض از مراد]٨٨:حجر [ .است برنده باال و آورنده فرود يعىن است قيامت وصف در آيه اين]٣:واقعة [ :كه است نقل مفسر حسن از و.برد مى باال را مردمى و آورد مى فرود را مردمى قيامت كه است آن مراد عباس بنا نظر به پائني بودند مرتبه بلند و عزيز دنيا در كه را مردمى قيامت:كه است آن قول دو اين جامع گويد مى طربسى.كند باال شت به را ديگران و برد فرو آتش به را قومى

.منايد مى مرتبه بلند و عزيز شت به ورود با بودند ذليل دنيا در كه را ديگر مردم و گرداند مى ذليل آتش به بردن با و برد مى چنانكه آن و »منبثا هباء فكانت بسا الجبال بست و رجا الارض رجت اذا« است چنني آيه آن بعد ما زيرا است كننده رو و زير قيامت است آن مراد كه گفت شود مى

.دارد حكايت شدن رو و زير و رخينت هم در از بينيد مى_______________________________________________

است كردن يبك معىن به فيفخت.است ثقيل مقابل در خفيف:گويد مى راغب)اقرب (است سبكى معىن به)آن فتح و اول كسر به (خفت و)فلس وزن بر (خف =خفف ].٨٦:بقره [مثل و.مشاست پروردگار از مرمحىت و ختفيف آن]١٧٨:بقره [مثل »ثقله ضد:خففه« از مراد.كنيد جهاد جاا و اموال با خدا راه در و رويد بريون جنگ به سنگينباران و سبكباران يعىن است ثقيل مجع ثقال چنانكه خفيف مجع]٤١:توبه [آيه در خفاف

.است موانع وجود عدم بودن سبك از مراد و غريه و مشغله كثرت راحله، و زاد نبودن اوالد، امثال است رفنت بريون از موانع وجود اند، گفته چنانكه بودن ثقيل آيا:گفت مردم به فرعون كه قبل ما آيات گرفنت نظر در با و كنند اطاعت روى بر كه كرد سبكى طلب خويش قوم از كه است آن اللفظى حتت معىن]٥٤:زخرف * [

كرد وادار اطلعت در سبكبارى بر را خويش قوم:است آن منظور كه شود مى روشن نيست؟ جارى من كاخ درختان زير در رها اين آيا نيست؟ من از مصر حكومت .منودند اطاعت وى از پس

ذم مقام در سوم و اول آيه در استخفاف ندارد وا سبكسرى به را تو ندارند اميان آنانكه]٦٠:روم. [امتاق روز در و كوچ روز در مشاريد مى سبك را آا]٨٠:حنل * [ .است ارادگى ىب و تصميم عدم و سبكسرى از عبارت كه است رفته بكار سبب بلكه نيك اعمال براى فقط وزن ظاهرا آمدكه خواهد »وزن« در ميزااست، بودن سبك آن از مراد و است آمده نيز ٨ قارعه و]١٠٣:مؤمنون [،]٩:اعراف * [

.اند حسنات سبكى حسنات سبكى_______________________________________________

.ماند منى پوشيده و ان خدا بر زمني و آمسان در چيزى]٥:عمران آل. [اىن.پنهاىن:خفاء =خفى و كرده نصريح املوارد اقرب در چنانكه است اضداد از آن و آمده دو هر منودن پنهان و كردن ظاهر معىن به و متعدى ضربي ضرب باب از ماده اين فعل:مناند گفته نا

است آمده ىپوشيدگ و پنهان معناى به و يعلم علم باب از مهه قرآن در آن هاى ثالثى وىل.است رفته كار به كار به پنهاىن معىن به و الزم معىن به و الزم يعلم علم باب از. ].٢٨٤:بقره [حنو و]١:ممتحنه [مثل است ابداء و اعالن مقابل كردن پنهان:اخفاء از جممع در قول اين منامي آشكار را آن و كنم زايل را آن پرده است نزديك كه است آن]١٥:طه [آيه معىن:گويد و گرفته خفاء ازاله معىن به را اخفاء املوارد اقرب در

.است شده نقل نيز ابوعبيده نظر به بعيد است آمده كردن پنهان معىن به افعال باب از جميد قرآن در آن استعمال موارد متام و اند گفته داشنت پنهان معىن به را اخفاء مفردات و ايه و قاموس وىل

.است گفته دو هر پوشيدن و اظهار معىن به را اخفاء البيان جممع در گرچه.باشد اظهار معىن به ديگر آيات خالف بر فوق آيه كه رسد مى .آاست با خدا آنكه حال دارند پنهان خدا از خواهند منى وىل كنند خمفى مردم از را خود خواهند مى يعىن]١٠٨:نساء) [مفردات (است كردن پنهان طلب:استخفاء

را خود شب در آنكه يعىن]١٠:رعد [گذشت »ثىن« در آيه اين توضيح بدارند خمفى قرآن شنيدن از را خود تا گردانند مى بر را هايشان سينه آا بدان]٥:هود * [ .است رونده راه آشكارا روز در يا كند مى پنهان

فاعل اسم معىن به يفهشر آيه در آن و.ماند منى پنهان مشاست، از كه اىن هيچ و شويد مى آشكار روز آن]١٨:حاقة) [اقرب (است پنهان ء شى و پوشيده معىن به:خافيه .است

بودن آشكارا تضرع، از مراد كه داده احتمال امليزان در.پنهاىن و تضرع با خبوانيد را خود پروردگار يعىن]٥٥:اعراف. [پنهاىن معىن به است مصدر اول ضم به:خفيه * .است آمده تضرع آن، جاى به لذا نيست عبوديت مناسب

چنانكه است منهى فرياد و بلند صداى با فقط است، مشهود السالم عليهم اولياء اعمال و روايات از چنانكه ندارد اشكال صدا با و آشكارا اخد خواندن مناند گفته نا .است فرياد نگارنده نظر به آن از مراد كه گذشت »جهر« در و است]٢٠٥:اعراف [آيه مضمون

.داند مى ار انتر و ان او گوئى آشكار سخن اگر]٧:طه * [ كه است آن امليزان عقيده به سر از تر خمفى و است تفضيل اسم اخفى و است نفس در مكنوم حديث مهان سر و كىن آشكار را الضمري ىف ما كه است آن قول به جهر

آن سر:شده نقل عليهماالسالم صادقني از جممع در.ميداند است پوشيده شخص خود بر حتى سريكه و ان سر و آشكار سخن خدا، يعىن باشد خمفى نيز انسان برخود ديگرى اقوال خصوص اين در و.است سخن اين به نزديك امليزان قول.اى كرده فراموش سپس رسيده خاطرات به كه است آن اخفى و اى كرده پنهان دل در كه است

.نيستند مفيد چندان كه هست نيز_______________________________________________

نيز و ماند باقى حالت يك در و بوده دور به فساد عروض از ء شى كه است آن خلود:گويد راغب.خلود است مهچنني.طويل مكث.بودن مهيشه)اول ضم به = (خلد براى بلكه بودن مهيشه براى نه گويند خوالد رندگذا مى آن روى را ديك كه سنگهائى به و كند مى توصيف خلود با را آن عرب شود عارضش دير فياد و تغيري آنچه هر

.»خلودا خلد«:گويند مانده جوان سن كثرت با آنكه به گفته نيز و است كرده نقل ابولبقا كليات از عينا املوارد اقرب را دوم معىن.بودن پايدار زياد و طويل مكث شد گفته كه ديك سنگهاى و ماندن جوان درباره نيز و است بقا و دوام معىن به خلود و خلد:گفته موسقا در »...هوالدوام اخللود«:فرمود بقره ٢٥ آيه ذيل طربسى

.است قاموس پى در قدم به قدم به نيز املوارد اقرب.است كرده نقل را خلود .است آورده را كشاف عبارت عني امعاجل جوامع در »ينقطع ال الذى الالزم البقاء و الدائم الثبات:اخللد«:گفته بقره ٢٥ آيه ذيل كشاف .نداشت جا استثنا گرنه و است مهيشگى و دوام معىن به خلود كه دهد مى نشان]١٢٨:انعام [،]١٠٨و١٠٧:هود [آيات در استثنا وجود نـه اسـت تأكيد ديگر آيات قرينه به نكهچنا باشد تأكيد براى صرفا »ابدا« كه است مهيشگى مفيد صورتى در ١١٩:مائده]١٦٩و١٢٢و٥٧:نساء [آيات در وىل

.مهيشگى نه باشد دنيا عمر خلد از مراد آيد مى نظر به]٣٤:انبياء [آيه در.تأسيس ].٣٤:ق [آمده قرآن در يكبار فقط:خلود .آا نظري و]٢٨:فصلت [،]١٢٠:طه [،]٥٢:يونس [است رفته بكار بار شش اول ضم به خلد وىل كردمي مى اال و آيات آن بوسيله را او خواستيم مى اگر:يعىن فرموده زمني به چسبيدن را آن جممع]١٧٦:اعراف [است ركون و ميل معىن به »اليه اخلد و خلداليه«

.منود پريوى نفس هواى از و كرد ميل دنيا به و چسبيد زمني به او ليكن معتقد و مؤمن خودش و بكشد عمد روى از را مؤمىن كه كسى واقعا آيا باشد اميان داراى لو و ستا آتش در خملد مؤمن قاتل كه است آن در آيه ظهور]٩٣:نساء * [

.يافت؟ خواهد جنات شدن معذب از پس باالخره يا بود خواهد خملد عذاب در باشد خدا به]٥٣:زمـر [آيه و]٤٨:نساء [آيه كه دانستىن وىل است كرده ديد جاويدان آتش به و فرموده تغليظ مؤمن عمدى قاتل خصوص در خداوند:گويد مى امليزان در

.شود خبشوده شفاعت يا و توبه وسيله به است ممكن و نيست صريح حتميت در وىل داده ابدى آتش وعده ايه اين.شوند واقع آيه اين قيد كه دارند صالحيت يعىن. (شده نازل فيه حنن ما آيه از بعد »يشاء لمن ذلك دون ما يغفر و به يشرك يغفران ال الله ان« هآي كه كرده نقل مجله از و گفته سخن تفضيل به باره اين در جممع در

.است قيد »...يقتل من و« آيه براى آن و شـده نقل نيز صاحل ابو از قول اين.كند جمازات خداوند اگر است ابدى آتش مؤمن قاتل جزاى يعىن كرده منظور آيه ذيل در شرطى كه كند مى نقل جمدز ابو از و

اگـر اوست جزاى آن:فرموده كه منوده نقل سلم و آله و عليه الله صلى رسول حضرت از مرفوعا نيز و است كرده روايت السالم عليه صادق امام از را آن عياشى .كند جمازات

قرار مقتول اولياء اختيار در را خود و است)مجع كفاره (فقري شصت اطعام و بنده يك كردن آزاد و روزه ماه دو آن و دهد كفاره و كند توبه اگر قاتل مناند گفته نا وىل كرده بيان آيه كه است مهان عذابش رفت دنيا از توبه بدون اگر و است غفران قابل او گناه صورت اين در كنند عفو خواستند اگر و بكشند خواستند اگر كه بدهد

داده ابد عذاب عده و ربا اكل درباره كه بقره ٢٧٥ آيه از و.العامل والله است باقى خود قوت به شد نقل باال در شرطيكه و كرد انكار توان منى را خدا غفران احتمال .دباش مى فوق آيه مثل نباشد كفر با توأم اگر و است كفر با توأم صورت بدان ربا اكل كه شود مى شن.ر شده،

دقت قابل .كنيم مى بررسى را آا سپس نقل را آيات اول ما است تدبر و دقت جاى كامال آتش و شت اهل خلود درباره زير آيات ].١٠٧-١٠٥:هود [-١ ].١٠٨:هود [-٢ ].١٢٨:انعام [-٣ ].٢٣-٢١:نباء [-٤ ربك ان« مجله و خبواهد را شدن بريون خدا وقتيكه در مگر خملد آتش در آا يعىن مياندازد قوت از را آن »ربك شاء ما الا« وىل است صريح آتش اهل خلود در اول آيه

عطائى آا شت يعىن »ذمجذو غير عطاء«:فرموده استثناء از پس كه دوم آيه ذيل خالف بر)العامل والله (است شدىن واقع استثناء اين كه آيد مى نظر به »يريد لما فعال است قادر حال هر در خدا اما اند خملد گرچه شت اهل و نيست القدرة مسلوب خدا كه است آين براى فقط دوم آيه در استثنا كه رساند مى اين است، قطع قابل غري .است اين از غري شد گفته چنانكه اول آيه ذيل وىل.كند بريونشان كه

مگـر:فرمايد كرده)ص (رسول حضرت متوجه را خطاب وقت آن خملد آتش در يعىن:گويد مى خلود وعده از پس وىل است آتش اهل مهه شامل و مطلق سوم آيه .العامل واهللا است شدىن واقع استثنا كه رساند مى دارند خدا دانائى و حكمت از حكايت كه عليم و حكيم اسم دو آمدن و شوند خارج خبواهد خدا وقتيكه

انهم«:فرموده آن علت بيان در كه معاداند و حق آيات مكذبني و كفار »الطاغني« از مراد كه دهد مى نشان ذيل آيات وىل است طاغيان مطلق درباره گرچه چهارم آيه .»كذابا بآياتنا كذبوا و حسابا يرجون ال كانوا

خواهند آتش در متمادى ساهلاى و زياد مداى معاد مكذبني كه شود مى اين نتيجه است مفصل زمااى و زياد مداى معىن به گذشت »حقب« در چنانكه »احقاف« و .اعلم الله و مهيشه نه بود

دربـاره و شوند مى مقيد آيات اين با مهه اند عذاب اهل خلود درباره آياتيكه صورت اين در شد گفته كه باشد آن استثناها از و چهارم آيه از مراد اگر:مناند ناگفته .خبواهد خدا آنكه مگر خملداند آتش اهل:گفت آابايد

.است وجه دو مهه از تر قوى كه اند گفته متعددى وجوه استثناها اين درباره در خدا كه نيست طورى خلود اين وىل خملداند دو هر شآت و شت اهل يعىن خداست قدرت اثبات براى يعىن خداست قدرت اثبات براى صرفا استثناها اين:آنكه اول

.كرد خنواهد اما كند مى خارجشان خواست وقت هر خدا باشد القدرة مسلوب آن مقابل دهد مى نشان »مجذوذ غير عطاء« مجله وىل كند مى خندوش را آن اقل ال و است محل اين از مانع »يريد لما فعال ربك ان - عليم حكيم ربك ان« مجله گفتيم چنانكه وىل

.نيست شدىن قطع عطا اين كه گويد مى آن صريح و است قدرت اثبات براى دوم آيه در استثنا كه در برهان تفسري در است واقع خود جاى در استثنا و شد خواهند آزاد آتش از مدتى از پس كه است آتش اهل از بعضى درباره)سوم آيه قهرا و (اول آيه:آنكه دوم

من خيرجون الذين ىف هذه«:فرمود محران به السالم عليه صادق امام مجله از.شد خواهند خالص مدتى از پس كه است آائى درباره آيه كه كرده نقل روايت ١١ حدود حدى تا روايت اين »بعفوالله خيرجون و بذنوم النار يدخلون« فرمود مى آتش اهل درباره نيدمش)السالم عليه كاظم امام ظاهرا (صاحل عبد از:گويد ابان بن عمر و »النار

.است اعم اوىل از ناهكارانگ درباره استثنا:اند گفته كه كند مى نقل را حسن و عباس ابن قول آنگاه دارند زيادى اقوال اول آيه استثناء درباره مفسران:گويد خويش تفسري در كثري ابن

اصال چند هر ماند منى آتش در گفته الله الا الاله روزگار از روزى در فقط كه كسى حتى و شوند مى خارج آتش از خدا رمحت و شفاعت اثر در كه است توحيد اهل .است شده لنق سلم و آله و عليه الله صلى رسول حضرت از مستفيض و صحيح روايت باره اين در است نداده اجنام خوىب عمل

.درناراند خملد نيز توحيد اهل از كبائر مرتكبني حىت دارد عقيده بلكه كند منى قبول هم را اندازه اين رخمشرى:مناند گفته نا الله صلى خدا رسول كه شده نقل جابر از مرفوعى حديث در:گفته مجله از است كرده نقل بسيارى توجيهات و اقوال و گفته سخن تفصيال اول آيه ذيل املنار تفسري در

.كند مى كند، شت داخل كرده خارج آتش از را اشقيا از كساىن خبواهد خدا اگر فرمود »ربك شاء ما الا« به رسيد تا كرد قرائت را اول آيه سلم و اله و عليه بيايد »خالدين« كلمه كه جا هر است حاكم خلود آيات متام بر »يريد لما فعال ربك ان كرب شاء ما الا« آيه:گفته كه كرده نقل ديگرى كس از يا و خدرى سعيد ابو از

.است ملحوظ آجنا در استثناء اين چيز هر در او اراده كه ميدارد بر دارد بر را آن از مقدارى يا عذاب مهه خبواهد اگر اوست، خواست به بسته و شود مى واقع خدا اختيار به عقوبت اين:گويد مى گاه آن

.خداست به موكول امر كه كند مى تأييد را ما قول آمده روايات در لنچه و داند مى خدا فقط كه است چيزى اين نه يا خواهد مى آيا وىل.است نافذ از بـاالتر عقوباتى حمتاج فطرت تطهري در نشد، مؤثر خدا آيات چون و يافت تغيري آا فطرت تا شدند مستمر توحيد فطرت تبديل در اشقيا:گويد ٨ ج ٨٣ ص در

از عذاب رفت، بني از عذاب و سوخنت با باشد ذات جناست مهان كه عذاب موجب چون و است زوال قابل آخرت آتش با فقط جناست و خبث آن.شدند دنيا عقوبات .شد متام.ماند مى معارض بال رمحت مقتضاى و رود مى بني

.است آتش در كفار خلود عدم تقريب اين از مرادش:گويد نگارنده مانند آتشيان:فرموده اول آيه ذيل در و كرد خنواهد خارج چند هر كند خارج را آا تواند مى و خداست قدرت اثبات براى استثنا:فرموده سوم آيه ذيل امليزان در

.نيست خدا بودن القدرة مسلوب موجب تابدي اين وىل شوند منى خارج آن از وجه هيچ به و خنلداند شتيان براى فقط استثناها اينكه و عذاب اهل خلود درباره.منائيم استنتاج و گردانده بر يكديگر به را آا و كنيم تدبر و فكر خداوند ايات درباره دارمي حق ما:گويد نگارنده

.هستيم تسليم آن به خداست علم در آنچه و است خدا پيش حقيقت شد خواهد عملى يا و است قدرت اثبات مسئله چند .منائيم بررسى را مسئله سه بايد اينجا در .نيايد؟ راه آن در فسادى و تغيري و باشد حال يك در مهيشه موجودى است متصور چطور و چه يعىن بودن جاوداىن و خلود -١ خذاب احساس از زمان گذشت اثر در ها جهنمى آيا ديگر عبارت به نه؟ يا دهد مى دست از را خود اوليه حالت و شود مى عادت تدرجيا شت و آتش در خلود آيا -٢

.دهند؟ منى دست از را حظ احساس يكنواخت لذت اثر در ها شىت آيا شوند؟ منى خالص آيا اند رسانده متام با بد كارهاى در را خود عمر و كرده يبتكذ را خدا آيات و ورزيده كفر سال شصت مثال كسانيكه نيست؟ ظلم كفار براى آتش در خلود آيا -٣

رواست؟ آا حق در ابدى عذاب و كم ىب و ثابت ماده اندازه و وزن و كميت.اند تبدل و تغيري در كيفيت حيث از و ثابت كميت حيث از دنيا اين در مادى موجودات:دانست بايد اول مطلب درباره

در ديگر طرف از.مانند منى پايدار و ثابت حاىل و وضعى در وقت هيچ و اند زوال و فساد و فنا و تبدل و تغيري در پيوسته جهان اشياء كيفيت، حلاظ از وىل است كاست

سوى به تدريج طور به نرسد دانب امدادى و شده رها خود حالت به كه موجودى هر فرماست، حكم نريوها و مواد متام بر)آنتروپى (كهولت اصل نام به اصلى ما دنياى خملد زندگى اين در ما و كرد مى حكومت عامل در ثبات و بقا اصل نبود جهان در اصل اين اگر است، مهني عامل در مرگ و فساد علت رود، مى سكون و پريى و مهوارى

.نبود اثرى فنا و مرگ از و شدمي مى وجـود آخرت و دنيا ميان فارق مرز بزرگترين و است مهيشگى و خلود اخراى عبارت آن شدن برداشته و ودش مى برداشته مواد از كهولت اصل آخرت زندگى در

يا ناشى متاما دارد حكومت انرژيها و مواد بر دنيا اين در كه قوانيىن و جرياا:گويد مى ٨٥ ص انتها ىب ذره كتاب در بازرگان مهندس آقاى است، آن عدم و كهولت آنتروپى برداشنت با...ارزشها زوال و ضعف و ها كيفيت احنطاط اصل يعىن كهولت يا آنتروپى ٢ - ها كميت ثبات و بقاء اصل ١ است ترموديناميك اصل دو بر منطبق

آخرت و دنيا فارق و رزم توان مى را آنتروپى و كهولت بطوريكه است آنتروپى لغو آا مهه الزمه و شود مى ظاهر آخرت مشخصات و خصوصيات)كهولت و پريى( .دانست

قـاموس از پـريى و زوال و فنا كلمه و شود مى خملد چيز هر و شود مى داشته بر موجودات از پريى و كهولت اصل خدا، مؤثر و نافذ اراده با آخرت در خالصه و ما براى آن تصور گرچه است حتمى مطلب اين.گردد مى حذف موجودات

.است مشكل عذاب و سريى و عادت به را سعادت ايام، گذشت و بود خواهد جوان و تازه مهيشه چيز مهه اشياء از كهولت اصل شدن برداشته با:دانست بايد دوم بمطل به راجع

.كرد خنواهد تبديل راحىت به را ناراحـت پيوسته و تازه مهيشه آا عذاب و شكنجه اينكه بر دارد داللت عذاب ختفيف عدم وعده]٨٨:عمران آل [و]١٦٢:بقره: [فرموده چنني باره اين در قرآن

عوض آا بر را ديگرى پوستهاى شد، حس ىب و پخت آا پوستهاى وقت هر يعىن گذشت »جلد« در »جلودهم نضجت« توضيح]٥٦:نساء [فرموده نيز و است كننده .است وشنر كامال مطلب اثبات در شريفه آيه.بچشند را عذاب تا گريمي مى

.كند مى نفى عذاب اهل از را ختفيف و راحىت و مرگ كه.است]٣٦:فاطر [آيه اينها از تر روشن و ،]٤٩:غافر [،]٨٥:حنل [،]٨٦:بقره [آيات است مهچنني در و شنوند منى را آتش صداى]١٠٢:نبياءا. [شوند منى سري آن از و نيستند طالب را آن از انتقال و اند مهيشگى شت در يعىن]١٠٨:كهف [آمده شت اهل درباره

.اند دائمى دارد ميل نفسشان آنچه .دانست يكى را دو هر قوانني و.گرفت قياس جهان اين از را آخرت عامل اوضاع توان منى وىل است مشكل ما براى حقيقت اين درك گرچه بـد و خوب اعمال:آنكه توضيح است دائم و الزم آن و است دنيا خمالف و عصيان ىواقع صورت آخرت گرفتارى و شكنجه و عذاب:سوم مطلب به راجع اما و

آن.شود منى كاسته آا از اى ذره و مانند مى باقى عامل در اعمال بقاء حقيقت بر بنا نريوها مهان و ريزد مى بريون وى بدن از نريو شكل به كه اوست بدن اجزاء آدمى، چشم و.شود مى تبديل اعضا مهان به و نشيند مى هكذا و دست جاى در دست اعمال و چشم جاى در چشم اعمال بسا اى و گردند مى رب آدم خود به آخرت در نريوها

شاد مهيشه و وياگ مهيشه و راحت مهيشه يافته تشكيل الله الا اله ال ميليوا كه زباىن مثال بود خواهد رمحت در يا عذاب در مهيشه شده آاتشكيل از كه غريه و گوش و نيست شدىن جدا روغن از چرىب آب، از ترى منك، از شورى كه مهانطور.بود خواهد عذاب در مهيشه آمده فراهم غريه و دشنام و تان و غيبت از زبانيكه و بود خواهد جميد قرآن بود خواهند رمحت در يا و عذاب در مهواره است عذاب يا رمحت مهان آا مخريه اصل و ذات چون اند آمده وجود به بد و نيك اعمال از كه نيز اعضاؤ اينگونه بيان در قرآن آيات.است گشته باز خودتان به كه است اعمال مهان عني اينها يعىن شويد، مى داده سزا كرديد مى كه را آنچه فقط مياريد عذر امروز]٧:حترمي [فرموده

.است آمده زمينه اين در زيادى آيات بلكه نيست تا دو يكى حقيقت اين واضح طور به را مطلب اين شود مى ساخته رنج از يا و لذت از كه انساىن عنوان ذيل ٤٢ ص ماده به نريو تبدل يا عمل جتسم كتاب در سلدوزى رضوى امني حممد آقاى

.است نظري ىب يا و نظري كم كتاىب باره اين در كه كنم مى توصيه ار كتاب مهان مطالعه اند بيشتر توضيح و حتقيق خواهان زمينه اين در كه را كساىن.است داده شرح .كرد موكول خدا به را كار حقيقت و نداشت دور نظر از شد داده كه را توضيحاتى و گذشته چهارگانه آيات بايد حال عني در

_______________________________________________ راغـب باشـد صاف آلودگى هر از ء شى كه است آن خلوص اصل:گويد مى بقره ٩٤ آيه ذيل طربسى.است شدن طخل ىب و شدن صاف معىن به خلوص =خلص

.ندارد آميختگى اصال كه گويند آن به گاهى صاف وىل باشد رفته بني از آن آميختگى است آن خالص كه فرق اين با است صاف مثل خالص:گويد مى از يوسـف برادران چون:شود مى چنني آيه معىن.شدند مصرجدا اهل از و بودند برادر كه ماندند خودشان فقط و شدند خالص ديگران از چون يعىن]٨٠:يوسف [

.بودند مشغول گفتگو و حنوى به خود ميان حاليكه در گشتند كنار مردم از شدند مأيوس كند رها را برادرشان كه يوسف .است آميخته گياه و خون به كه را خالص شري خون، و شده خورده گياه ميان از هست يواناتح شكم در آنچه از مشا به نوشانيم مى]٦٦:حنل * [

براى شرك از شده پاك و خالص دين بدان]٣:زمر. * [كنيم ترمجه جويده گياه را آن است تر لذا گويند فرث است، شكمبه در كه وقىت تا را سرگني مناند گفته نا )امليزان (را خدا غري عبادت پذيردنه مى را لصخا عبادت فقط خداوند و خداست

و تذكر كه خالصى خصلت سبب به كردمي خالص را آا ما:يعىن است سببيت براى »باء« و است حمذوىف موصوف صفت »خالصه«:گويد مى امليزان در]٤٦:ص * [ .باشد آخرت دار يادآورى

اسم و ماضى هاى صيغه.كنيم صاف و پاك و خالص خدا، غري مطلق و يهود تشبيه و نصارى تثليت و پرستان تب شرك از را دين كه است آن خدا، براى دين اخالص * .است معىن اين به راجع مهه آن فاعل

.اند دين اخالص درباره مهه و آمده جميد قرآن در بار هفت خملصني بار، يك خملصون بار، چهار خملص و]٢٩:اعراف [،]١٣٩:بقره [،]١٤٦:نساء [مثل

آـا درباره شيطان چنانكه نيست نصيىب آن در را خدا غري و است كرده خالص خود براى را او خدا كه است آن معىن به مفعول اسم صيغه به خملصني و خملص اما خالص بنده او كه كن ياد كتاب در را موسى]٥١:مرمي [است شده تكرار جميد قرآن در بار هشت خملصني]٤٠-٣٩:حجر [مثل ندارم راهى آا باغواء كه:گويد مى

و برگزيـده را آا خدا كه شوند مى تطبيق پيامربان با ابتدا خملصني.غريه و]٢٤:يوسف [است مهچنني.بود فرستاده پيامرب و نبود راهى او در را خدا غري و بود شده ].٤٧:ص [،]٥٩:منل [،]٣٣:عمران آل [فرموده آا درباره نكهچنا نيست راهى آا در را نفس هواى و شيطان خدايند، خمصوص و كرده انتخاب

.نيكوكار عابد، خريات، در سارع عيب، ىب مرته، پاك، اند بندگاىن آا نيز خدا و دهند قرار خدا و دهند قرار خويش هدف را خدا رضاى مهواره نيك اعمال و قوى اميان اثر در پاكاىن است ممكن السالم عليهم ائمه و پيامربان از گذشته

.نباشد نصيىب آا در را خدا غري و باشد كرده خالص بندگان از و دهد قرار خود خمصوص را_______________________________________________

از آن و جامد ديگرى و مايع يكى يا جامد يا دباشن مايع دو هر آنكه از اعم كنند مجع را بيشتر يا چيز دو اجزاء ميان كه است آن خلط:گويد مى راغب.آميخنت =خلط .است آن از اعم خلط و.مايعات آميخنت مثل نباشد ممكن آن كردن جدا كه است آميخىت مزج:گويد مى املوارد اقرب.است اعم مزج

.نباشد ممكن آن شدن جدا كه است شدىن آميخته خمالطه:گويد مى بقره ٢٢٠ آيه ذيل جممع در طربسى وىل است اعم خلط و اخص مزج هذا على .سازد مى تر قرآن استعمال با اند گفته اعم را خلط كه املوارد اقرب و راغب قول مناند ناگفته

است خوب)اموال الحاص (آا براى اصالح:بگو پرسند مى يتامى از را تو:يعىن است خود مال با يتيم مال آميخنت گفته طربسى كه چنان خمالطه از منظور]٢٢٠:بقره [ .اند گفته نيز معاشرت را خمالطه.مشايند برادران آا آميختند خود اموال با را آا اموال اگر و

.اند داده اجنام طاحل عمل هم و صاحل عمل هم يعىن.اند آميخته ديگر بد عمل با را اى شايسته عمل كرده اعتراف خويش گناهان به كه ديگران و]١٠٢:توبه * [ خمصوص گازهاى با آميخته كه است باران آب نيست امتزاج قابل هوا گازهاى و زمني امالح نباشد آب تا است، شدن آميخته و امتزاج معىن به اختالط]٤٥:كهف * [

به آا و دهند مى تشكيل را گياه كه است موادى هآي در نبات از منظور كنم مى گمان.كند مى گياه تغذيه قابل و كرده حل را خاك امالح آنگاه و ريزد مى زمني به هوا از آميخته آب با زمني گياه يعىن گرفت تعديه براى را باء است ممكن.است سببيت براى »به« با هذا على.آيند مى در گياه صورت به و شوند مى ممتزج و آميخته م واسطه

.شد ]٢٤:ص * [

.آميزند مى خود شريك مال با را خود مال كه است شركاء شريفه آيه در آن از مراد است شريك و ىمهسا و رفيق معناى به آن و خليط مجع خطاء _______________________________________________

.هسىت طوى پاك وادى در تو كه كن بر را خود پوش پا تو پروردگار منم]١٢:طه. [بركندن =خلع به امر لذا باشد كفش ىب جا آن در موسى كه بود آن ادب شرط و شد مقدس مناجات، و حضور موطن و قرب مقام و خدا خطاب اثر در سينا وادى امليزان عقيده به

آن در كـه است حمترمى واقعه يا و خمصوص عبادت سبب به مكان شرافت است، باب اين از مهه مشرفه مشاهد و مساجد و شريف كعبه بودن مقدس شد، نعل خلع .نيست تفاضلى مكان و زمان اجزاء ميان گرنه و شده واقع جا آن رد يا و تشريع

اين علت:كرده نقل عكرمه و كعب از جممع در اند آن شاهد بعد، ما آيات و » موسى يا نودى« قبل ما آيه و »ربك انا انى« آيه صدر و است صحيح و قوى سخن اين فروتىن و تواضع عالمت بودن برهنه پا كه است آن دستور اين علت:گويد مى چهارگانه وجوه از سوم وجه در و بود خر ميته پوست از موسى كفش كه بود آن خطاب .است پسند طبع و قبول قابل نيز وجه اين.كند مى نقل اصم از آنرا و كردند مى طواف برهنه پا سلف بزرگان لذا و است

.است آمده حق كالم در يكبار فقط كلمه اين.باشد مى اعتبار از خاىل و مدرك ىب است استقامت و متكن آن از مراد كه شده نقل صوفيه بعض از چه آن _______________________________________________

كه كساىن براى از تا افكنيم مى بريون آب از و دهيم مى جنات را تو پيكر امروز]٩٢:يونس [است قدام ضد خلف:گويد راغب.سر پشت.پس)فلس وزن بر = (خلف »فرعون« به شود رجوع باشى عربتى تواند پس از .باشد مى ملحوظ معىن به اين آن مشتقات متام در.است سر پشت و پس معىن به غريه و آيه اين در خلف]٤٥:يس [ هر سكون و حتريك به خلف:گويد مى ايه در اثري ابن]٥٩:مرمي [،]١٦٩:اعراف [مثل بد، مانده آخر و بد جانشني معىن به است وصف)فلس وزن بر (خلف ايضا

ايه قول نظري راغب و طربسى قول سوء خلف و صدق خلف گويند رود مى كار به بد جانشني در دوم و اول فتح به ليكن آيد در ديگرى رفنت از پس كه است كسى .باشد مى ].٤٧:ابراهيم [حنو و]٢٢:ابراهيم [مثل رفته بكار افعال باب از مهه آن فعل و است آن به و نكردن وفا و وعده در خمالفت معىن به)قفل وزن بر: (خلف * داده قرار هم پى را روز و شب كه است كسى او]٦٢:فرقان [مثل)مفردات (آيد در ديگرى پى از يكى كه شود مى گفته جائى در ثاىن سكون و اول بكسر:خلفة *

زيرا است شب خلفه روز و روز خلفه شب:شده نقل جممع در شدن جانشني يا گذاشنت جانشني از است اسم:گويد اقرب در گذارد شكر يا باشد متذكر كه كسى براى :شود مى جانشني ديگرى آن از يكى

رسول خالف بر قعودشان به گذاشتگان باز]٨١:توبه [تاس)پس (بعد معىن به ابوعبيده گمان به و است ناسازگارى و خمالفت معىن به مفاعله باب مصدر:خالف * آيه هكذا منانند اندكى جز تو پس از يعىن است پس آيه دو هر در آن معىن ابوعبيده قول بنابر.كنند منى توقف اندكى جز تو خمالفت در آنگاه]٧٦:اسراء [شدند شاد خدا .اول

در آورند اميان موسى به كه ساحران به نسبت است فرعون سخن اين بربند بالعكس يا و چپ پاى با را راست دست مثال كه است آن خالف از قطع]١٢٤:اعراف * [ .است آمده نيز ٤٩:شعراء - ٧١:طه سوره

).شوند منى نبريو جهاد به و مانند مى كه اطفال و زنان مثل. (بازماندگان با بنشينيد]٨٣:توبه) [مفردات (است شده ترك مثل مانده معىن به:خالف * شدند راضى]٩٣-٨٧:توبه) [مفردات (كنند مى تعىب خوالف جنگ به نشدن خارج و خانه در ماندن مناسبت به زنان از گاهى و است خيمه آخر عمد معىن به:خافه * شود استعمال مردان در و باشد خالفه مجع كه است جايز وىل جهاد از ختلف علت به گويند خوالف را زنان:كند مى نقل زجاج از طربسى باشند مانده، باز زنان با كه

زنان با كه اين شدند راضى:آنست طربسى عقيده به آيه معىن.هوالك هالك و فوارس فارس مثل آمده فواعل فاعل مجع حمل دو در باشد ناجنيب كه آنست خالفه و خالف .است آمده آنقر در بار دو فقط خوالف.باشند بازنشستگان و مريضان و اطفال و خروج از را ما اهل، و اموال:كه گفت خواهند نشني باديه اعراب از گذاشتگان باز]١١:فتح [شود گذاشته باز و شده ترك كه است كسى)مفعول صيغه به: (خملف * ].١٦:فتح [،]١١٨:توبه. [كردند مشغول جهاد به يا و بودنش عاجز براى يا و مرگش براى يا و عنه منوب غيبت اثر در است غري از نيابت خالفت:گويد مى اقرب و مفردات در است جانشني و نائب معىن به خليفه *

].١٦٥:انعام [مثل اولياء شرافت براى يعىن كرده خلفه ارض در را خويش اولياء خداوند كه است قبيل اين از و نائب شرافت براى در مذكر و مؤنث گرنه و است مجع قاعده بنابر سخن اين مناند ناگفته »نوح قوم بعد من خلفا جعلكم« مثل است خليف مجع خلفاء و خليفه مجع خالئف:گويد مى راغب

وىل »خلفا ثالثة«:گويند است مذكر خلفاء.است خليفه مجع دو هر خالئف و خلفاء:گويد مى املوارد اقرب در]٢٦:ص [آمده داود حضرت درباره نيست حساب آن دو هر كه آنست اقرب قول شاهد اند فصيح لغت)خلفاء و خالئف (دو هر و »خالئف ثلث و خالئف ثالثة«:شود مى گفته است جايز دو هر تأنيث و تذكري خالئف در .است آمده جميد قران در معىن به اختالف لذا شود مى تنازع به منجر گاهى قول در اختالف چون و قول در يا فعل در بگريد ديگرى راه از غري راهى يك هر كه آنست ناسازگارى و اختالف *

].١٩:عمران آل [،]٣٧:مرمي [است اتفاق ضد اختالف گويد مى اقرب)مفردات (استعاره طور به آيد مى جمادله و نزاع .ستا آمده جميد قرآن در بار پنج مجله اين]٦:يونس [است دو آن بودن هم پى در پى:روز و شب اختالف

.كند مى جانشني خبواهد آنكه مشا پس از و ميربد را مشا خبواهد اگر]١٣٣:انعام [است ملحوظ آن در طلب معىن و است گذاشنت جانشني:استخالف * ].٣٠:بقره [است خليفةالله يشر پذير حتقق انسان كثرت صورت در دماء سفك و فساد »الدماء يسفك و فيها يفسد من« گفتند منى مالئكه خدا جواب در وگرنه نيست نفر يك از صحبت شريفه آيه در

گذاشنت وديعه امساء تعليم از مراد و باشد بني در اختصاصى آنكه ىب اند شريك آن در نيز اوالدش بلكه نيست منحصر السالم عليه آدم بر خالفت:گفته امليزان در است .شود مى ظاهر انسان از دائما جياوتدر آن آثار بطوريكه انسان در علم اين

وىل شـده خلق ضعيف انسان:گويد مى ٢٦٠ :ص در و.الوست ذرية جمموع و آدم خليفه از مراد كه است آن)اعلم والله (ظاهر:گويد مى ٢٥٨ ص ١ املنارج در خواهد جائى يه آينده در و شده عجيبه اختراعات مهه اين داراى لذا كشد مى خود سلطه زير را آا و كند مى تصرف كائنات در دو آن با و است شعور و حس داراى .كرد حساب توان منى كه رسيد

و خليفه مواهب اين با را او خدا.گردد آشكار خلقت اسرار او بواسطه تا داده او به را مواهب اين خداوند.است حمدود غري عمل و علم و آرزو ئ استعداد حيث از ).املنار سخن خالصه (سازد مى آشكار را او حكمت بدايع و خدا خلقت اسرار و خدا صنع عجائب او و داده قرار زمني در خود جانشني

را خدا كارهاى خويش شئون متام در و است زمني در خدا جانشني و خليفه آا متامى در بشر و علياست صفات و حسىن امساء داراى خداوند كه است آن سخن توضيح انسان متام شامل خالفت اين و است شده عطا آا از مقدارى انسان به و خداست در صفات آن امت و كمال النهايه است حق صفات و امساء مظهر و كند مى حكايتنيكوكار و بدكار كافر، و مؤمن بد، و نيك از استاعم.

خلق را مهه خدا.خداست جانشني امساء و صفات اين متام در بشر.است تعاىل حق امساء از...و غفور حكيم، رحيم، بصري، مسيع، غفور، قادر، عليم، رازق، خالق، مثال دارد، قدرت آورد،داناست، مى فراهم روزى خود اوالد به و آورد، مى وجود به را آا دادى خدا باقدرت و كند مى خلق را غريه و كارخانه ساختمان، مثال نيز بشر كرده

.است تعاىل حق حضرت از حضرت از جانشيىن مهه اينها.است مدبر و ساز چاره كار، حمكم ،مهربان بيند، شنود،مى مى اگـر و اند مافوق ديگران از خدا صفات اظهار در يعىن اند حق صفات مظهر:كه خوانيم مى مثال السالم عليه املؤمنني امري درباره خمصوصا و امامان درباره هذا على

مثل نه وىل اند يدالله مهه ها انسان گفت شود مى گرچه است دهنده جنات و كارساز و قوى خدا جانشيىن به و خدا مانند او يعىن است يدالله السالم عليه على:گفتيم.انـد خـوب جانشينان كاران بد منتهى باشد مى خدا از داراست بشر كه صفات و نريوها اصل.خداست جانشني و است صفت خدا بشر:آنكه خالصه و آحنضرت

پيش در او كفر اما خداست خليفه نيز كافر و است انسان بودن الله خليفة نيز كافر و است انسان بودن خليفةالله قوى احتمال به منظور]٣٩:فاطر [،]١٦٥:انعام[ .كرد خواهد رسوايش خدا

يونس ٧٤ آيه از منظور شايد وىل اعراف ٨٤ آيه است مهچنني بودن فةاللهخلي نه است گذشتگان از شدن جانشني ظاهرا]٦٩:اعراف [،]١٤:يونس [مثل آياتى در وىل .باشد بودن الله خليهة منل ٦٢ و زندگى در آن بيشتر مظهر و بود خواهد صفت خدا بيشتر چه هر عمل و كار و صنعت حيث از آينده در بشر كه است آن بودن الله خليفة معناى مناند گفته نا خامته در

ايـن كه بود دنيا در بشر عجيب ترقيات منتظر بايد ام داده توضيح علم و قرآن نظر از معاد كتاب در را مطلب اين و كرد خواهد كار اراده با انسان كه تاس شىت .خداست قدرت كمال معرف حال نيع در و است بودن حق صفات مظهر و الله خليفة دليل كارها آن ظهور و داد خواهد اجنام كارهائى چه الله خليفة و مرموز موجود

فقط داود جانشيىن زيرا شد گفته انسان درباره كه است سابق خالفت از اخص آن و است قضاوت و حكومت خالفت خالفت، اين از مراد آيد مى نظر بخ]٢٦:ص [ .بود حسىن امساء از بعضى در آن وىل است سابق پيامربان از بودن جانشني مراد:اند گفته بعضى.است داود خالفت منطبق]٣٠:هبقر [آيه به:گويد مى و گرفته سابق خالفت كصداق را آن امليزان

.است آيه ظاهر خالفت مذموم و ممدوح اختالف

].١١٨-١١٧:هود * [ :است بررسى قابل جهت چند از ايه دو اين .غريه؟ و اعمال مقاصد، آداب، يات،ذوق سنن، سالئق، در اختالف يا است دين در اختالف »خمتلفني« از مراد -١ .آن؟ الزم معىن از يا »مختلفني يزالون ال« مجله از است استثنا »ربك رحم من الا« -٢ يا و رمحت؟ يا آفريده الفاخت براى را مردم خدا كه است آن مراد ديگر عبارت به مستفاداند سابق كالم از دو هر كه اختالف يا است رمحت »لذلك« مشاراليه -٣

.باشد بوده رمحت هم و اختالف هم كه است سابق كالم مضمون آن مشاراليه .اختيارى؟ يا است اجبارى جعل »...الناس لجعل« از مراد آيا -٤ امت از مراد اينكه در است روشن آيه]٤٨:مائده [:فرموده چنانكه است دين در اختالف اختالف، از مراد ديگر آيات مالحظه با:گفت شود مى اول مطلب به راجع

.است نيكوكارى در احتاد مراد ظاهرا شورى ٨ و حنل ٩٣ آيه در وىل.باشد آئني يك و دين يك داراى كه است امىت واحده دين در پيوسشته لذا بپذيرند را حق دين خويش اختيار به مردم خواهد مى و خنواسته را اجبارى جعل خدا چون و است اجبارى جعل »الناس لجعل« از مراد هذا على

.»مختلفني يزالون وال« داشت خواهند اختالف يا و آيد منى وجود به يا اصال اصول در اختالف اينصورت در وىل است موجه عذر خدا پيشگاه در قهرا باشد حقيقت حترى و واقع طلب روى از اگر دين در اختالف

پيش باشد جلاجت و عناد روى از اختالف اگر اما.شد خواهد روشن حق تفكر و تالش كمترين با باشند حقيقت طلب در طالبان اگر كه بود خواهد جزئى و كم خيلى .واقع شدن روشن از پس است عمدى اختالف و جلاجت اثر در ديىن اختالفات نوعا و بود خواهد عذاب و مسئوليت موجب خدا

آل [-]٣٢:روم [ايـضا]٧١:عمـران آل: [فرمـوده ايضا و]١٩:عمران آل: [فرموده ايضا و]١٩:عمران آل: [فرموده نيز و]٢١٣:بقره: [فرموده چنانكه ].١٤:شورى [-]١٠٥:عمران

آن كندن بر مقام در و خداست مبغوض اختالف اين حقيقت، ماندن خمفى نه باشد مى عناد آن موجب و علم روى از و عمدى اختالف آيات اين در بينيم مى چنانكه ].٦٤:عمران آل [،]١٣:شورى: [فرموده و كرده اتفاق به دعوت

گفته چنانكه وىل كرد منى ترقى و پيشرفت دنيا صورت آن غري در و است قرآن تصديق مورد و عامل ضرورت از غريه و سالئق روحيات، آداب، سنن، در اختالف اما و .نيست فيه حنن ما آيه نظر مورد فاختال اين شد

اين در.نكند خلتالف و باشد حق تابع كند رحم خدايت كه كسى آن مگر يعىن»مختلفني« از است استثنا »ربك منرحم الا« گذشت آنچه بنابر:دوم مطلب به راجع .است آمده]٢١٣:بقره [آيه در كه بود خواهد »منواآ الذين الله فهدى« مهان مصداق »ربك رحم من« صورت

خلقت علت و نيست خدا رضاى مورد ديىن اختالف كه اختالف به نه است رمحت به راجع »لذلك« فوق حتقيق بر بنا:سوم مطلب به حتقيق بر بنا:سوم مطلب به راجع .است بشر پيشرفت مهم عامل كه باشد روحيات و سالئق اختالف اختالف، از مراد مه بود حصحي صورتى در »مختلفني« به اشاره رجوع.باشد تواند منى

نـه و]٥٦:اعراف [،]٩٨:كهف [آمده لذا نيست حقيقى مؤنث رمحت دانست بايد شود گفته »خلقهم لتلك« بود الزم صورت آن در است مؤنث رمحت اينكه و .»قرينة هذاه«:فرموده

_______________________________________________ با توأم آفريدن چون و است تقدير و گريى اندازه با توأم آفريدن چون و است تقدير و گريى اندازه معىن به خلق اصل مناند گفته نا.آفريده و آفريدن)فلس مثل = (خلق

و...ء شى ابداع در ئ)املستقيم التقدير(باشد مى درست گريى اندازه معىن به خلق اصل:ويدگ مى راغب.كنند مى معىن ريدنآف و آفريده را خلق لذا است گريى اندازه ...رود مى كار به آن اجياد

.ايه در اثري ابن قول است مهچنني »التقدير اخللق اصل«:گويد مى بقره ٢٩ آيه ذيل طربسى است تقدير معىن به خلق گفته قاموس در ،]١٩١:عمـران آل. [اسـت آمـده قرآن در بار چهل از بيشتر معىن بدين ان و خداست مال دستور و آفريدن بدان]٥٤:اعراف [مثل دنآفري معىن به خلق اما ].٢٨:لقمان[ كار در بعضا وىل شده استعمال خدا كار در متام به نزديك اغلب كرمي قرآن در خلق آيات ساير و]١٩:ابراهيم [،]٤٩:اسراء [حنو)خملوق (آفريده معىن به خلق اما

].١٤:مؤمنون [مثل و]١١٠:مائده [آمده عيسى حضرت درباره چنانكه رفته كار به نيز آدمى كار به نيز آدمى ].٣:فاطر [فرموده گرنه و كردن درست خانه چوب و خاك از مثال يعىن است الله خلق در تصرف خلقت اين:مناند گفته نا :گويد مى راغب استوارى عظيمى خلق بر نو كه حقا]٤:قلم [گفته اقرب و قاموس در چنانكه است دين و مروت و طبع و عادت عىنم به)عنق و قفل وزن بر (خلق

.باشد مى درك قابل بصريت با كه است صفات و قوا به خمصوص دومى و است ظاهرى صور و اشكال و هيئت خمصوص اوىل اند يكى اصل در)قفل و فلس وزن بر (خلق

]٧٧:عمران آل [كند مى معىن آيد مى بدست خوب اخالق با كه فضيلىت را آن راغب دارند نيز را وافر قيد اقرب و قاموش)جممع (است خوب نصيب معىن به:خالق .است آمده جميد قرآن در بار شش كلمه اين.ندارند آخرت در اى ره آنان

.٨١ يس - ٨٦حجر:است آمده جميد قرآن در ربا دو و است حسىن امساء از و مبالغه صيغه:خلاق كذب معناى رود كار به كالم وصف در خلق كه جا هر:گفته راغب.اند هم قريب معىن در افتراء فرى، اختالق، خلق،:فرموده است افتراء و كذب معىن به:اختالق

.نيست دروغ جز اين امي نشيده آخر ملت در سخىن چنني اين ما]٧:ص [دهد مى على ابو.الم و خاء ضم به ديگران و اند خوانده خاء فتح به را آن اى عده:فرموده طربسى.پيشنيان افتراء و دروغ مگر اين نيست:اند گفته]١٣٧:شعراء [آيه درباره

كار اين.است گذشتگان دروغ مهان تو سخنان:گفتند هود به عاد قوم يعىن كرده معىن كذب را آن خودش طربسى آا دروغ و پيشينيان عادت يعىن الاولني خلق:گفته ندارد وجود استقالل به خالق او از غري و اند خدا آفريده كلى طور به خملوقات كه است آن دليل شريفه آيه]٢:فرقان. * [ماست پيشينيان عادت مصانع، و بناء اين و ما ٦٢ آيه آست مهچنني]١٦:رعد [،]١٠٢:انعام [آيات است آيه اين نظري.دانند مى اهرمين خملوق را ظلمت و شرور و دانسته تا دو را عامل مبدأ كه ثنويه قول خالف بر

.گذشت »الل« جالله لفظ حبث در مطلب اين و.غافر ٦٢ و زمر .نيست صرف عدم و است آفريده و خملوق زندگى مهچون مرگ كه كند مى روشن آيه اين]٢:ملك * [ آيه معىن]٢٣:جنم [مثل اند ينفع ال و يضر ال و نيستند معبود اينها خوانيد مى معبود را اينها دروغ به:كه است آن »افكا تخلقون « از مراد گويا]١٧:عنكبوت * [ .سازيد مى دروغ و خوانيد مى معبود دروغ به را آا و پرستيد مى را بتهائى خدا از غري:شود مى چنني

.است شده تعبري خلق ارم بناى ازساخنت]٨:فجر [آيه در چنانكه.است شده خوانده االفك خلق سازى دروغ آيه اين در.سازيد مى دروغ آيه اين در السالم عليه صادق امام از سخن اين دهند مى تغيري را خدا دستور و خدا دين كنم مى امر را آا يعىن خداست امر و خدا دين:اند گفته الله خلق از مراد]١١٩:نساء * [ و شده اطالق الله خلق و الله فطرة بدين كه]٣٠:روم [فرموده كه است خداوند قول آن مؤيد و.اند گفته چنني نيز غريه و عباس ابن مثل مفسرين ماء قد و شده نقل

.اند گفته ايانچهارپ كردن اخته و خصى را آن ها بعضى)جممع (است حالل حترمي و حرام حتليل سابق آيه از مراد دين ترك و فطرت حكم از خروج الله خلق تغيري از مراد كه نيست بعيد و سحق و لواط و مثله انواع و كردن اخته بر شود مى منطبق الله خلق تغيري:گويد مى امليزان در

فرموده خدا باشد حق »فاقم كهجين ونيفا للدنقل الله دين حضرت آن از ديگر حديث در و است امرالله آن از مراد كرده نقل سالمال عليه باقر امام از عياشى »...ح .است كرده

خصوص ذكر:گفت بايد است مطلق اضالل در آيه صدر و باشد دين تغيري از مراد اگر است چهارپايان گوشهاى شكافنت و بريدن درباره فوق مجله قبل ما:مناند نالگفته .بود متعارف جاهليت اهل ميان در كه است بدعت آن امهيت بابت از مومع دو ميان بريدن گوش .نيكوتر نامهاى اوست براى ده، صورت آفريننده، گري، اندازه خداى اوست:شود مى چنني آيه معىن گذشت »برء« در آنچه بنابر]٢٤:حشر * [ .اند گفته گرفته صورت غري و گرفته صورت نيز و اند گفته اخللقة تام غري و اخللقة تام را خملثه غري و خملقه]٥:حج * [

و...كرده ميثاق اخذ و خلق السالم عليه آدم صلب در خدا كه است آائى خملقه:است نقل السالم عليه باقر امام از ١٢ ص كاىف ٦ ج در گفته عيب ىب كشاف)جممع ( از قبل شده سقط هاى بچه و شده عزل هاى نطفه از عبارتند آا و...نكرده خلقش آدم صلب در كه است نسانا هر خملقه غري اما...آيند مى دنيا به كه اند مهان آا

.روح ولوج_______________________________________________

.شود مى خارج ابرها ميان زا كه را باران بيىن مى]٤٣:نور) [جممع - مفردات (است خالل آن مجع.چيز دو ميان گشادگى)فرس وزن بر = (خلل و ساختند مى اراجيف مشا ميان]٤٧:توبه [است گفته ايه در اثري ابن چنانكه وسط معىن به رفته كار به مفرد نيز و آمد خواهد چنانكه آمده نيز مفاعله باب مصدر خالل

.را ها خانه ميان كنند مى كاوش]٥:اسراء [كردند مى جوئى فتنه نفس وسط در مودت و دوسىت آنكه يكى كرده ذكر علت سه آن وجه در راغب است گفته خالص مودت را آن طربسى است دوسىت و مودت معىن به لاو ضم به:خلة

آن در)احتيـاج (خلت ىمعنا آنكه بر بنا (است زياد مودت آن به احتياج اينكه يا و.هدف در تري مثل گذارد مى اثر آن در و شكافد مى را نفس آنكه يا و دارد قرار .است گفته ايه در نيز اثري ابن را اول وجه باشد منظور

.است دوسىت معىن به و مفاعله باب مصدر شريفه آيه در خالل]٣١:ابراهيم. [نيست شافعت و دوسىت فروش، و خريد آن در روزيكه]٢٥٤:بقره [ .پرهيزگاران مگر اند دمشن بعضى به بعضى روز آن در دوستان]٦٧:زخرف [مثل است اخالء خليل مجع]١٢٥:نساء [،]٢٨:فرقان [دوست:خليل

_______________________________________________ و خالء =خلو ايضا)اقرب (است شدن خاىل معىن به خلو گويد مى راغب رود مى كار ب زمان گذشنت معىن به خلو:ليكن شود مى استعمال دو هر مكان و زمان در خلو .اند كرده معىن گذشت زمان:را »الزمان خال« لغت اهل لذا آمده نظر به آن گذشنت شدن، خاىل از چون

،]١٤٤:عمـران آل [،]١٣٤:بقـره. [اسـت گذشـته اى كننـده انذار آن در آنكه مگر نيست امىت هيچ]٢٤:فاطر [مثل قبيل اين از مهه جميد قرآن استعماالت ].٣٨:احزاب[

به خلوت در چون و:شود مى چنني آيه معىن هذا على.رسيد او به خلوت در يعىن »خالاليه« است خاىل اغيار از كه گويند خلوت جهت آن از را خلوت]١٤:قرهب * [ .گزند دندان بد مشا بر خشم از را انگشتان سر كنند خلوت چون و]١١٩:عمران آل. [مشائيم با ما گويند مى رسيدند خود شياطني

.باشد خالص و يوسف حب از خاىل مشا براى پدرتان توجه تا بياندازيد معلومى نا زمني به يا و بكشيد را يوسف]٩:يوسف* [

].٥:توبه [است گفته خاىل جاى در كردن ترك را آن اصل راغب شود مى كنار و خاىل شده ترك از شخص كردن، ترك از شخص كردن، ترك:ختليه ].٢٤:حاقة [گذشته روزهاى:خالية ايام]٤:انشقاق [شدن خاىل:ختلى

.اند آمده خدا جانب از پيامرباىن آا متام در و نبوده پيغمرب بدون امتها از امىت هيچ كه كند مى روشن آيه اين]٢٤:فاطر* [ ريشه اند گفته لذا شود مى پرسىت بت و كفر و شرك به آلوده زمان مرور اثر در دينش او گذشنت از بعد شود مبعوث خدا جانب از پيامربى امىت در چون:آنكه توضيح

»پرو« مملكت وارد چون آن كاشفني:ام ديده آمريكا تاريخ در است بوده پيامربى ابتدا كه برد پى بايد باشد بوده دو آن كه جا هر و است توحيد ها پرسىت بت و شرك .است داشته وجود پيامرباىن نيز آجنا در كه دريافت اين از بايد.اند آفتاب پسران واردها تازه اين:گفتند مى آجنا مردم حىت يافتند آفتاب معبد جا آن در شدند

ىپيغمرب غرب ممالك در چه گر.كرد كشف آا در را اهلى موهبت عموم و برد پى آا در پيامربان بوجود توان مى امتها تاريخ در حتقيق و آيه اين در دقت با كلى بطور آا ميان در پيامرباىن حتما شود دقت آا سابقه در اگر وىل اند شرق اهل از »عليهم الله صلوات« حممد عيسى، موسى، ابراهيم، نوح، امثال پيامربان متام و ندارمي سراغ ].٧٨:غافر [ننمودمي حكايت را برخى و كردمي حكايت تو بر را پيامربان از بعضى:فرمايد مى قرآن.است بوده

_______________________________________________ تا بود چنني پيوسته ادعايشان].١٥:انبياء [است مرگ از كنايه انسان در آن و)مفردات (»هلبها ء طفى:مخودا النار مخدت« است آتش زبانه نشسنت فرو:مخود =مخد .كردمي بيجانشان شده درو .»اركانه تهدم ال تبيانا و برهانه يخمد ال فرقانا و« فرموده قرآن وصف در ١٩٦ بهخط البالغه ج در]٢٩:يس [

_______________________________________________ آنچه به شده خمصوص مخار تعارف، در وىل دگوين مخار پوشانند معىن به مخر اصل:گويد مى راغب.است پوشاندن ستر معىن به مخر اصل:گويد طربسى.پوشاندن =مخر .گذشت »جيب« در آيه اين معىن بزنند خويش گريبااى بر خود روسريهاى]٣١:نور [است)عنق وزن بر (مخر آن مجع و پوشاند مى آن با را خود سر زن

.است گفته اموسق و مفردات در چنانكه كند مى زايل و پوشانند مى را عقل كه گويند مخر آجنهت از شراب به .مائده ٩١ و ٩ آيه]٢١٩:بقره * [ و است اليه مايؤل اعتبار به مخر كه كرده نقل انبارى ابن و زجاج از و است »مخر عنب اعصر« آن اصل گويد و كرده مقدر مضاف آيه اين در طربسى]٣٦:يوسف * [

.شده خوانده مخر مايؤل اعتبار به عنب كه دارد عقيده امليزان.نامند مى مخر را انگور عرب كه اند گفته بعضى انگور معىن به آيه در مخر:گويد اقرب در.فشارم مى كردن درست شراب براى:يعىن باشد اله مفعول »مخرا« كه است آن رسد مى نگارنده بنظر كه ديگرى احتمال

.است شت شراب

مثل شت مخر كه شود فهميده »لشاربني لذة« از شايد است؟ عقل مزيل و كننده مست شىت مخر آيا ر، ر هم آن است شت شراب درباره آيه اين]١٥:حممد * [ .است فهميده چنني آيه از الله رمحة طربسى است چنني دنيا مخر چنانكه ندارد وع و سر درد و عقل ازاله قبيل از ضررى و است خالص لذت آن بلكه نيست دنيا مخر

در چنانكه وىل.اخل برد منى و كند منى اغتيال را آا عقل شت شراب يعىن »غول الفيها«:فرموده طربسى]٤٧-٤٥:صافات [آمده شىت شراب درباره قرآن سوره در ].١٩:واقعة [آيه هكذا و.است درد سر آن از مراد ظاهرا آمد خواهد »غول« نزع و نزف عقلش گويند نزيف مست به و باشد شده كشيده آبش كه است چاهى نزوف بئر و بكشد متاما را چاه آب سىك كه گويند آنگاه املاء نزف مناند گفته نا

).مفردات (است شده به آن از)تصافا (شوند مى باخته عقل آن از نه و نيست شدن هالك شىت مخر در:يعىن است عقل شدن زايل آيه دو در »يرتفون« از مراد كه ماند منى شكى هذا على

.شود ديده »نزف« در »يرتفون« قرائ اختالف)١٨ واقعه (بازند منى عقل و افتند منى درد سر .نيست خمصوص شراب مخر

از که است انمه اين.است مخر نيز آن قليل باشد کننده مست آن کثري آنچه و است آن پوشاننده و عقل با آميزنده و کننده مست شراب هر مخر:فرموده اهللا رمحه طربسى .شود شديد و آيد جبوش که آنگاه است انگور عصري مخر:اند گفته بعضى وىل است چنني نيز شافعى مذهب و است ظاهر ما اصحاب روايات الله صلى« رسول رتحض از چون شود گرفته خرما و انگور از که است شراىب نام بعضى نزد در و است کننده مست هر نام بعضى نزد در مخر:گويد مفردات در راغب .»...است انگور و خرما درخت دو اين از مخر«:شده روايت »آله و عليه

انگور شراب مدينه در که حاىل در شد حترمي مخر زيرا است اصح عموم وىل آن غري و انگور از اعم يا و باشد انگور از و آورد مسىت که آنست مخر:گويد مى قاموس در .بود خشک خرماى و تر رماىخ از آا شراب و نبود را جو و خرما و انگور شراب فقط آن اقسام از عرب باشد شده درست کردن مست براى که است مايعى هر آيد مى بدست لغت از آنچه بر بنا مخر:فرموده امليزان در .است مخر آن مهه و کردن مست درجات بحس به.است زياد انواع داراى که امروز تا کردند اضافه آن اقسام در تدريج به مردم.دانست مى

مخر حترمي جريان آب درباره و شد نقل امليزان و قاموس و جممع از چنانکه است حرام و مخر باشد کننده مست آنچه هر و است آن کردن مست شراب، حترمي در اسالم نظر:مناند ناگفته

.اند مشرده کوچک را آن مردم وىل است مخر آجبو يعىن »الناس استصغره مخر الفقاع« شده روايت جو

با باالخره و چيىن مقدمه و سازى زمينه با کرمي قرآن که کرد استفاده آا از شود مى و است متفاوت هم با حدى تا آيات حلن که دانست بايد مخر آيات ترتيب به راجع زماىن در يا و ديىن در را آن خداوند بگوئيم که است معقول غري و است حرام مطلقا انادي متام و اسالم شريعت اصل در وىل است، کرده حرام را آن مردم کردن آماده :کنيم مى نقل را آيات اينک.باشد شده حالل خدا دين در ندارد امکان است عقل مزيل که چيزى است، کرده حالل

مخر حرمت]٣٣:اعراف [آيه مقايسه با گرچه است بيشتر آا فايده از رابش و قمار ضرر که است آن از حاکى فقط نيست تند چندان آيه اين حلن]٢١٩:بقره [-١ و حرام امث هذا على کند مى تصريح مخر در امث وجود به و است مدىن بقره آيه و است شده حترمي »امث« که کند مى روشن و است مکى آيه اين زيرا شود مى استفاده آيه از .است فرموده استدالل چنني عباسى مهدى براى آمد خواهد چنانکه »السالم عليه« جعفر نب موسى حضرت و است حرام مخر نتيجه در کند مى ى مناز حال در مسىت از فقط و شده نازل مدينه در نيز آيه اين.گوئيد مى چه بدانيد تا نيايستيد مناز به مسىت حال در ايد آورده اميان که مشا يعىن]٤٣:نساء [-٢ شراب باز آيه اين نزول از بعد صحابه از بعضى شده نقل چنانکه.شدند ى آن از حاالت بعضى در که بودند نکشيده دست شراب از هنوز مسلمني هک آيد مى نظر به و

.آمد خواهد چنانکه خوردند مى و شود نزديک آن به ندارد حق کسى ديگر که کند مى روشن »ونمنته انتم فهل« و »فاجتنبوه« مجله اند، ى در صريح و است مدىن آيه دو اين]٩١و٩٠:مائده [-٣

.بودند نکرده ترک را آن زمان آن تا که فهماند مى »منتهون انتم فهل«:گفته امليزان در چنانکه ايضا از بعضى آيه اين از بعد »وامليسر اخلمر عن يسئلونک«:شد ازلن آيه سه مخر درباره:گويد شده نقل االبرار ربيع در زخمشرى از:گويد مى مائده ٩٠ آيه ذيل امليزان در

»سکارى انتم و الصلوة التقربوا آمنوا الذين ايها يا« آيه گفت پريشان و شد مناز داخل و خورد شراب مردى اينکه تا منودند ترک بعضى و کردند مى مخر شرب مسلمانان نوحه به کرد شروع و نشست بعد و بشکست را عوف بن عبدالرمحن سر شترى استخوان با و خورد نيز اخلطاب عمربن حىت خوردند شراب بعضى سپس گرديد نازل

:است اين آن و خواند مى خود نوحه در را يغفر بن اسود شعر و مشرکان از بدر جنگ کشتگان بر خواندن الکرام والشرب القنيات من بدر قليب بالقليب وکاين ن وبالقليب کاي در قليبب رى مننام املکامل السبالس وهام اصداء حياة کيف و نحيى ان کبشة ابن ايوعدنا زعجان اي دري ى املوتنىن عرنشيت اذا وليظامىع ب الصيام شهر تارک بانى عنى الرمحن مبلغ من اال طعامى يمنعىن:لله وقل شراىب يمنعىن:لله فقل

داشت دست در که چيزى کشيد مى را خويش ىردا و بود منايان اش چهره در خشم عالمت که حاىل در شد خارج رسيد »آله و عليه اهللا صلى« خدا رسول به ماجرا اين بس:گفت عمر »منتهون انتم فهل - تا - الشيطان يريد انما«:فرمود نازل خدا پس.رسولش و خدا غضب از برم مى پناه خدا به:گفت عمر بزند را عمر تا برد باال

.کردمي کامل او دين اگر که بود خدا علم در آنکه مگر نفرستاد پيامربى هيچ خداوند:کرده نقل »السالم عليه« باقر ماما از ذيب و کاىف از ١٤٤ ص ٦ ج امليزان در نيز و

بـدين شد مى محل مردم بر بار يک دين احکام مهه اگر و شوند مى نقل خصلىت به خصلىت از فقط مردم است بوده حرام پيوسته مخر.کند حترمي او دين در را مخر شود احکام مهه اگر و کند مى نقل خصلىت به خصلىت از را مردم که خداست رفق از و نيست خدا از تر کننده ارفاق کسى فرمود »السالم عليه« امام:گفت راوى درسيدن منى را مردم و کرده سازى زمينه مخر حترمي به راجع جميد قرآن:آيد مى بدست آيات از گفتيم که است مهان اين مناند ناگفته.افتادند مى هالکت به شد مى بار مردم بر دفعه يک

از عباسـى مهدى:شده نقل يقطني بن على از کاىف از ٢٠٧ ص ٢ ج امليزان در ايضا.است بوده حرام مهواره شراب دين اصل در وگرنه است منوده آماده تدريج به »السالم عليه« امام دانند؟ منى را بودنش حرام دانند مى را شدنش ى فقط مردم است حرام خدا کتاب در شراب آيا:پرسيد »السالم عليه« جعفر بن موسى حضرت

و االمث و بطن ما و منها ظهر ما الفواحش ربي حرم انما« خدا قول:فرمود ابااحلسن؟ يا است شده حترمي خدا کتاب از حمل کدام در گفت.است حرام آن بلکه:فرمودغىالب ريبغ ا فرمود تا »احلقفرموده ديگر حمل در خدا است مخر بعينه آن امث، ام:»کسئلونن يامليسر اخلمر عامث فيهما قل و کبري و نافعاس مللن ما وامثه رفعهما من اکبن« :گفتم او به است هامشيه فتواى اين يقطني بن على اى:گفت مهدى.فرموده خدا چنانکه است شتربي نفعشان از آا امث و است قمار و شراب آن خدا کتاب در امث فاما

اى گفـىت راست:گفت تا نکرد صرب مهدى قسم خدا به پس:گويد.است نکرده خارج بيت اهل مشا از را علم اين که راست خدائى محد امرياملؤمنني يا گفىت راست .رافضى

شراب، براى انگور کارنده:است مجله آن از که کرده لغت آن درباره را نفر ده رسول حضرت خداست غضب مورد و حرام شراب، اقسام متام که مناند ناگفته خامته در .آن قيمت خورنده و خريدار و فروشنده شده، محل او سوى به که کسى آن، حامل و ساقى آن، نوشنده آن، فشارنده آن، نگهبان

اجنيل و تورات شريعت در شراب حرمت به راجع و.شد گفته قبال چنانکه نيست آمساىن اديان اصل به مربوط دانند مى حالل را آن اديان ساير باربا و مسيحيان اينکه و ٧-١ بند ٢٨ ابب و ٢٢ بند ٥ باب اشعياء کتاب - ٣٥ و ٢٩ بند ٢٣ باب و ١ بند ٢٠ باب سليمان امثال -١٥ بند اول باب لوقا اجنيل به شود رجوع منونه براى .١١ بند ٤ باب يوشع کتاب - ١٢ بند ٥٦ باب

_______________________________________________ ].١٤:عنكبوت [پنجم:مخسني]٩:نور [پنجم:خامس.است سگشان آا ششم نفراند پنج گويند مى و]٢٢:كهف [پنج =مخس .است شده ث »عرج« در آيه اين به راجع]٤:معارج * [ ] .٤١:انفال * [

اول:است دقت قابل جهت چند از آيه اين است ديگر پنجگانه فرق و خدا مال غنائم پنجم يك اينكه در است صريح آيه و است پنجم يك و يك پنج عنق وزن بر مخس ما و قبل ما از و آيه خود از چنانكه است بدر جنگ ايضا و است آمده »غنمتم« لفظ آيه در زيرا است جنگى غنائم به منحصر مخس كه دارند عقيده سنت اهل آنكه

را آن املنجد در.كرده معىن...آيد بدست چيزيكه هر و جنگى غنائم را آن املوارد اقرب در نيست جنگى غنائم معىن به فقط غنيمت:دانست بايد وىل است روشن بعدش و نكردم خزانه اى نقره ريزه و زرى ريزه مشا دنياى از خدا به »وفا غنائمها من كنزت ما فوالله« فرموده ٤٥ نامه غهالبال ج در.است گفته ديگر فائده هر و جنگى غنائم

در:فرموده است كامل سند لغت حلاظ از او قول كه الله رمحة طربسى جنگى غنائم نه است دنيا هاى فايده و اموال غنائم از مراد كه پيداست نياندوختم ماىل آن غنائم از .اند گفته رزق و نعمتها و فواضل آلرا طربسى و املنار هاست فائده و ها ره مغامن از مراد]٩٤:نساء [آيه در نيز و.شود مى اطالق غنيمت و غنم فائده هر به لغت عرف

غريه و دمشن از چيزيكه هر در سپس است آن آوردن بدست و گوسفند به رسيدن)قفل وزن بر (غنم و...است معروف فرس وزن بر غنم:گفته مفردات در راغب .است رفته بكار آيد بدست

چيزى هر در آن:فرموده پرسيدم مخس از السالم عليه ابواحلسن از كه است منقول مساعة از كاىف در اند گرفته فائده هر را آن السالم عليهم بيت اهل كه اينجاست از .زياد يا باشد كم اند دهبر فائده مردم كه است

.است شده كلى حكم اين صدور سبب بدر جنگ غنائم بلكه نيست آيه خمصص مورد وىل است بدر جنگ گرچه آيه مورد ئر وانگهى مسلماىن از ذمى كافر زمينيكه حرام، به خملوط مال، معادن، كرت، مكاسب، ارباح، جنگى، غنائم است راجع چيز هفت به مخس السالم عليهم بيت اهل روايات موجب به

.آيد بدست غواصى واسطه به جواهريكه خبرد، تطبيق دارد عقيده شيعه كه پيغمرب جانشني و امام با ان و دارد قرابت رسول حضرت با كه كسى يعىن ندارد بيشتر مصداق يك و است مفرد آيه در »القرىب ذى« دوم

.شود مى نفر يك فقط رتحض آن جانشني و امام عصر هر در شود مى لذى« به عطف و آمده الم بدون »السبيل وبن والمساكني اليتامى« و آمده است ماكيت و اختصاص مفيد كه الم با سه هر »القرىب لدى و للرسول و لله« آنكه سوم

السالم عليهم ائمه كه است مهان اين و برند مى سهم مخس از بودن القرىب ذى واسطه به و اند لقرىبا ذى در داخل گانه سه فرق اين كه كند مى روشن اين و اند »القرىب .اند هاشم بىن سادات سبيل ابن و مساكني و يتامى گروه، سه اين از مراد:اند فرموده

.ديد بايد شيعه فقه در كه هست ديگرى مطالب شريفه آيه به راجع _______________________________________________

اصل:مناند گفته نا است مهربان و آمرزنده خدا است ميل ىب گناه به حاليكه در شود غريه و ميته خبوردن مضطر گرسنگى در كه هر]٣:مائده) [ايه (گرسنگى =مخص راغب شود مى آن رفنت فرو و شكم الغرى سبب كه گويند صهخمم آن از را گرسنگى است آن نظري و زخم ورم كاسنت و گرسنگى از شكم الغرى و رفنت فرو مهص

البالغه ج در.فرورفتگى اثر در رسد منى زمني به كه است پا باطن از قسمت آن قدم امخص البيان جممع در ايضا گفته شود مى شكم الغرى باعث كه گرسنگى را خممصه و گريه از اند چشم آزرده يعىن است امخص و امره مجع عنق وزن بر مخص و مره »الصيام من البطون خمص البكاء من العيون مره« فرموده مؤمنان درباره ١١٩ خطبه .ترف بريون خاىل شكم دنيا از »خميصا الدنيا من خرج« فرموده ١٥٨ خطبه در سلم و آله و عليه الله صلى رسول حضرت وصف در و روزه از اند الغر شكم

.١٢٠ توبه ،٣ مائده:آمده جميد قرآن در بار دو فقط خممصه كلمه _______________________________________________

كرده نقل آن براى معىن چند طربسى است مسواك درخت آن كه اند گفته ندارد خار كه است درخىت مخط:گويد راغب]١٦:سباء [ندارد خار كه درخىت و تلخ =مخط ىب درخت هر مجله از و.دارد تلخ طعم كه است گياهى هر و است تلخ يا ترش چيز هر مخط:گويد قاموس در ندارد خار كه است درخىت هر آن شده گفته:گويد مجله از

.است گفته غريه و مسواك درخت و خار باغى دو به را آا باغ تا دو:يعىن است »اكل« به عطف »ء شى و اثل« و است »لاك« صفت آن و باشد تاخ معىن به شريفه آيه در مخط كه آيد مى نظر به:مناند ناگفته

.كردمي مبدل داشت كنار اندكى و گز شوره و تلخ ميوه كه ايـن وىل بود گز شوره و مسواك آا درخت كه دار ميوه باغ دو يعىن است »اكل« بيان دو هر اثل و مخط و است مسواك درخت معىن به مخط:بگوئيم است ممكن

.است آمده قرآن در يكبار تنها كلمه اين.نيست ميوه داراى اصال گز شوره زيرا نيست درست_______________________________________________

خنازير كلمه و است آمده جميد قرآن در بار رچها خرتير كلمه »مسخ« به شود رجوع اخري آيه به راجع]٦٠:مائده [است خنازير آن مجع]٣:مائده. [خوك =خرتير .نيست خوردن قابل و حرام قرآن تصريح به خوك گوشت.يكبار

_______________________________________________ ].١٩-١٥:تكوير. [شدن پنهان.ماندن پس وا.رفنت كنار =خنس

.است شده ذكر ماندن واپس و تأخر ناس، سوره ذيل كشاف و بيضالوى تفسري و صحاح و قاموس در خنوس و خنس اوىل معناى صلوته علب اقبل فلما« نشاند خود روى پيش مرا خبواند مناز خواست مى رفنت سلم و آله و عليسه الله صلى خدا رسول حمضر كه كرده نقل عباس ابن از و گفته ايه در

تسخذنآمده انقباض و ماندن واپس شدن، كنار رجوع، املوارد، اقرب در است گفته انداخنت تأخري و انقباض نيز راغب.شدم كنار كرد مناز به شروع چون يعىن »ان .است

بضم كناس گردد مى پنهان و رود مى كنار خدا ياد هنگام كه گويند خناس را شيطان است پوشاندن و ستر معىن به اصل در دو هر كنس و خنس:گويد مى البيان جممع در .است ظهور از بعد شدن پنهان خنوس:فرموده الناس سوره تفسري در و شود مى خمفى آن در و كرده اتخاذ خود براى وحشى پرنده كه است اى خانه كاف

انگاه در كه آهو درباره است شدن ان معىن به نيز كنس.اند م قريب معاىن اين و است شدن پنهان و ماندن واپس رفنت، كنار معىن به خنوس و خنس:كه آن خالصه ).جممع (است رفته كار به ضد دو در رفت شب و آورد روى شب يعىن »الليل عسعس«)ايه (»كناسه استترىف و تغيب اذا ء الظىب كنس«:گويند شود مى پنهان خود

داراى و شونده واپس كه موصوفاتى.اند صفت سه هر داراى كه دارند داللت موصوفهائى به سه هر نتيجه در و است »لخنسا« صفت »الكنس الجوار« مناند ناگفته .زماىن و آىن نه است آا ذاتى و الزم اوصاف اين و اند حركت و جريان در نيز و اند شونده ان و انقباض

اند زندگى راه نيمه در آخر در بعضى كنند مى متام را خويش سوخت اند، انقالب و حتول حال در پيوسته آا اند چنني گويند مى دانشمندان كه چنان آمسان مشار ىب ستارگان )اسـت مـنظم و آهسته نبض ضربان مانند آا ظاهر قشر كه (تپنده ستارگان قبيل از خمتلف گروههاى به را آا لذا:تشكيل ابتداى در بعضى و عمر آخر در بعضى آخر مراحل در كه اند گفته سفيد كوتولوهاى درباره و است تبدل و انفعال در پيوسته آا مواد كه سفيد كوتولوهاى سرخ، كوتولوهاى سرخ، هاى غول آىب، هاى غول

.هستند زندگى .دارد جهان دائمى انقالب و حتول از حكايت روز شدن روشن و شب دائمى رفنت و آمدن ديگر طرف از اين كه شده ياد قسم كنس و خنس به آن از پس رفته سخن غريه و درياها تبخري و جنوم شدن تريه و منكدر از و آفتاب شدن خاموش و تكوير از تكوير سوره اول در

پيوسته كه است جهان مشار ىب خورشيدهاى و ستارگان درباره اوصاف اين كه آيد مى نظر به بنابراين »آله و عليه الله صلى« پيامرب ساخته نه است وحى فرشته از سخنان به و رود مى و آيد مى كه شب به و شونده ان و روان شوندگان واپس به قسم نه، پس:شود مى چنني شريفه آيه معىن دارند عامل ادام از حكايت و اند انقالب حال در

.است بزرگوار فرشته قول سخنان اين كه يابد مى گسترش و دمد مى كه صبح و است سطحى خيلى سخن اين كه آيد مى نظر به.گردند مى غائب روز در و شوند مى آشكار شب در:اند گفته و گرفته ستارگان عموم و سيارات را آا مفسران اينكه

اللـه رمحهم آا مانند بودمي مى گذشته زمان در اگر هم ما وىل.ندارد قيامت به داللت چندان اين و نيست شب در برگشنت و روز در شدن غايب درباره اوصاف اين .دارد بسزائى سهم قرآن عاليه مفاهيم مناياندن در علم ترقى و زمان گذشت زيرا گفتيم مى

-١:ناس [است سواسو صفت شريفه آيه در خناس:مناند ناگفته وىل.گردد مى ان و منقبض شود ياد خدا چون كه است شيطان نام اند گفته خناس درباره]٤:ناس * [ صـفت و ان سخت معىن به خناس گفت بايد لذا.كند مى حس آنرا وجود كمتر آدمى كه است ان و خمفى بسيار بسيار و است آدمى قلب و سينه در وسوسه]٦

پروردگار به برم مى پناه بگو:است چنني آيات ىنمع.كند مى پيدا راه آدمى قلب مردم و جن از وسوسه اين كه فرموده سوره ذيل در آرى شيطان صفت نه است وسوسه .نيست صفت و است وساوس آن مجع و وسوسه اسم وسواس و.كند مى آمد و رفت مردم هاى سينه در و است پوشيده و ان بسيار كه وسوسه شر از...مردم

_______________________________________________ مرضى اول بضم خناق است آمده جميد قرآن در يكبار فقط و است حمرمات از آن گوشت و كنند خفه را آن كه است حيواىن خفتهمن]٣:مائده. [كردن خفه =خنق .كنند مى خفه را انساىن يا و حيواىن آن با كه است آن حنو و ريسمان آن كسر به و)ديفترى (شود مى پيدا گلو در كه است

_______________________________________________ از وى رفـنت از بعد قوم]١٤٨:اعراف [شود مى گفته شتر صداى به استعاره بطور گاهى و است گاو صداى به خمصوص خوار:گويد مى راغب.گاو صداى =خوار

البالغه ج در.٨٨:طه - ١٤٨:اعراف:تاس آمده جميد قرآن در بار دو فقط كلمه اين.داشت گوساله صداى كه ساختند به بود پيكر كه اى گوساله خود زيورهاى سكه است شده تشبيه گاو صداى به لرزه هنگام به زمني صداى »الخوارة الارض فى المحماة السكة خوار بالخسفة ارضهم خارت« فرموده مثود قوم درباره ١٩٩ خطبه .است نرم نيزم خواره ارض.داده آب آهن گاو يعىن حمماة

_______________________________________________ اكثـر و شود مى اطالق امور، در شدن وارد به استعاره بطور و است آن در رفنت و آب در شدن وارد خوض:گويد مى راغب)قاموس (آب در شدن داخل =خوض آن بـه قول در دخول قدم، با آبست در شدن وارد خوض:گويد مى آيه اين ذيل در طربسى]١٢:طور. [است مذموم آن در ورود كه است حملى قرآن در آن موارد .است شده تشبيه

سرگرم اند شده وارد كه باطلشان در بگذار سپس خدا، بگو]٩١:انعام [گويند مى باطل سخن و كنند مى بازى باطل حديث در كه آنان مكذبني بر واى روز آن يعىن .باشند يعىن شود مى استفاده »خضتم« از كه است خوض صفت »الذى« ،]٦٩:توبه. [شدمي مى وارد باطل به بودند شده وارد باطل به كه آن با]٤٥:مدثر [،]١٤٠:نساء * [ .است كرده نقل اخفش و يونس از را اين طربسى.شدند وارد باطل به كه آنان ورود مثل شديد وارد

حضرت وصف در ١٩٢ خطبه البالغه ج در.است باطل در خوض آن موارد جا، مهه در و نرفته كار به اصال آب به ورود در كرمي نقرآ در كلمه اين مناند ناگفته .»شدة كل فيه تجرع و غمرة كل الله رضوان اىل خاض« فرمده »آله و عليه الله صلى« رسول

_______________________________________________ .دو آن روى از است حمبوىب توقع طمع و رجاء كه چنان معلوم يا مظنون عالمت روى از است مكروهى توقع خوف:گويد مى راغب.ترس =خوف

].٣٨:بقره [

)راغـب (رود مـى كار به خوف جاى رد و شود مى عارض انسان به خوف از كه است حالىت:خفية ،]١٧٥:عمران آل [،]١٦:زمر [است ترساندن معىن به ختويف .كرد خوف احساس خويش نفس در موسى]٦٧:طه[ كند مى گرفتار را انسان غفلتا دفعه يك خداوند بگريند خوف ظهور با را كسى كه است آن ختوف به اخذ]٤٧-٤٦:حنل) [راغب (است خوف ظهور معىن به ختوف

به آن از ترس و مردن به علم با بود خواهد بني از را او مرض اين داند مى شخص كه »منه بالله نعوذ« مثال سرطان مثل خوف ظهور با ديگر دفعه و سكته و زلزله مثل تالش حال در را آا يا:شود مى چنني آيه معىن شود مى گرفتار خوف ظهور با شخصى چنني كرد خواهند اعدام را او داند مى كه كسى مثل يا و رود مى بني از تدريج

...منايد گرفتار لرزند مى و ترسند مى كه حاىل در و خوف حال در آا يا و نيستند خدا كننده عاجز آا كند، رفتارگ و دنيا ذلت از خوف آخرت، عذاب از خوف خدا، از خوف مثل دهد مى جنات آخرت و دنيا هاى خبىت بد از را انسان و است نيك صفات از يكى خوف:مناند ناگفته

نقص عالمات از و است ناشى نفس ضعف كه جنب خالف به خداست بندگان شعار و صفات از و است رفته كار به موارد گونه اين در كرمي قرآن در غريه، و آخرت ].٤١-٤٠:نازعات. [است

_______________________________________________ آن:يعىن]٩٤:انعام. [است داده تو به غريه و كنيزان و غالمان و نعمتها از خدا كه است اى عطيه هر خول:گويد مى اقرب و قاموس در عطيه)فرس وزن بر = (خول

.كند مى فراموش را خويش قبل دعاى كرد عطا دو به نعمىت چون پس:يعىن]٨:زمر. [گذاشتيد سر پشت در بودمي كرده عطا مشا به كه را چه .است مال متليك معىن به متويل كه چنان است عطيه متليك آن اصل و است اعطاء معىن به حتويل:گفته طربسى شـوند امت اين واىل بدكاران و سفيهان اينكه از ناراحتم من.فرموده ٦٢ نامه البالغه ج در است آمده نيز غالم معىن به خوىل مجع فرس وزن بر خول:مناند ناگفته خود ميان را خدا مال:يعىن است بردگان و بندگان معىن به خول و است نفر چند ميان مال گرداندن معىن به صرد وزن بر دول »خوال هعباد و دوال الله مال فيتخذوا« .بدانند خود بردگان را خدا بندگان و ندهند خدا بندگان به و گردانند به .است كرده عطا برده آا به را مردم خدا كه كنند خيال يعىن است ملحوظ عطيه معناى نيز اينجا در اتخذوا رجال ثلثني العاص ابى بنو بلغ اذا« است چنني آن و است ماده مهني از شده نقل »آله و عليه الله صلى« رسول حضرت از كه اميه بىن درباره مشهور حديث و

.»خوال لهال عباد و دخال الله دين و دوال الله مال ].٦١:نور [و]٥٠:احزاب [مثل است اخوال آن مجع و دائى معىن به:خال .گذشت كه است خاالت آن مجع و است مادر خواهر:وخاله

_______________________________________________ وىل است يكى دو هر نفاق و خيانت:گويد مى راغب است حق منع معىن به گفته بقره ١٨٦ آيه ذيل جممع در كه چنان آن اصل و.است امانت مقابل خيانت =خون

.ان در عهد نقض با است حق خمالفت خيانت پس.شوند مى هم با سپس شود مى گفته بدين نسبت نفاق و امانت و عهد به نسبت نفاق و امانت و عهد به نسبت خيانت آزادى از پس خواستند مى مثال اسريان كه است حق خمالفت و عهد نقض جا اين در خيانت از مراد]٧١:انفال. [ستا حق با خمالفت و حق منع معىن به خيانت هذا على

.انداخت بدامشان خدا پس اند كرده حق با خمالفت و كرده خيانت خدا به پيش از كنند عهد نقض و حيله و خيانت تو با خبواهند اگر يعىن بيايند حضرت آن جنگ به باز .ننمائيد خيانت نيز خود امانت در و نكنيد خمالفت رسول و خدا با]٢٧:فالان [

].١٠٧:نساء [،]١٨٧:بقره * [ :است رساتر و ابلغ خيانت از اختنان كه اين الا است خيانت مهان اختنان گويد مى اقرب در است خيانت معىن به صحاح و قاموس و طربسى عقيده به اختنان كنيد خيانت خويش نفس به خواستيد مى كه دانست خدا:است چنني اول آيه معىن راغب عقيده به.خيانت خود نه است خيانت به انسان ميل ركحت آن:گويد مى راغب

.دوم آيه است مهچنني خويـشنت بر كه كساىن از گويد مى دوم آيه مهچنني و اشتندد خيانت به ميل كه اين نه اند كرده مى خيانت آا كه دهد مى نشان »عفاعنكم و عليكم فتاب« كلمه وىل

.منما دفاع آنان از اند خويش به خيانت فكر در كه آنان يعىن است صحيح معناى نيز آن چه گر دارند خبيانت ميل اينكه نه.مكن دفاع كنند مى خيانت اين در.است افتعال معاىن از يكى شده گفته املنجد در آنكه بنابر مبالغه و شد نقل املوارد اقرب از كه چنان است مبالغه معىن به اينجا در افتعال كه بگوئيم است تر

.است آن ادامه خيانت در مبالغه از مراد كه گفت توان مى صورت .مكن دفاع و خماصمه خائنان نفع به يعىن شود مى روشن كامال معىن است انتفاع براى »الم« گوئيم اگر و مباش طرفگري و مدافع خائنان براى]١٠٥:نساء * [ عهد نقض مراد شود گفته است تر وىل است مشركان بر سر افشاء و منامى گويد ضحاك اند، گفته نفاق بعضى است، كفر سدى عقيده به خيانت از مراد]١٠:حترمي * [

.نياوردند اميان و كردند لفتخما دين و حق به نسبت دو آن با لوط زن و نوح زن يعىن است حق با خمالفت و ].٣٨:حج [خائن مهيشه يا خائن بسيار يعىن است مبالغه صيغه:خوان كاذبه كه چنان خيانت مثل است مصدر خائنه:فرموده طربسى.است حرام نگاه آن و داند مى را چشمها خيانت:يعىن باشد مصدر است ممكن]١٩:غافر [آيه در خائنه مقدر مجاعة راغب]١٣:مائده [آيه در و »منهم الخائنة الاعين يعلم« يعىن است موصوف سوى به صفت اضافه قبيل از اند گفته بعضى است لغو و كذب معىن به الغيه و

.رسد مى اقرب نظر به جممع قول.كاذيه طافيه، عافية، مثل است زياد مصادر در فاعله وزن:گفته و گرفته معىن به را آن طربسى وىل »خائنة جماعة على« يعىن كرده_______________________________________________

و سقوط ديگران وىل.شد خاىل طعام از شكمش »الطعام من بطنه خوى« گويند است شدن خاىل خواء اصل:گويد مى مفردات و جممع در شدن خاىل.سقوط =خوى .اقرب و صحاح قول است مهچنني »خالية اى خاوية ارض و اهلها من خلت:خويت و خوت و دمت:الدار خوت« گفته قاموس در اند گفته نيز ادام

و افتاده سقفها بر آن و كرد گذر اى دهكده بر كه آن مانند يا:يعىن است گفته خاليه جممع در چه گر باشد ساقط معىن به آيه در خاويه كه كنم مى فكر]٢٥٩:بقره [ خانه ستم زيرا رسد مى نظر به تر بودن خاىل وىل است ساقط يا و خاليه معىن به خاويه]٥٢:منل: [هست ٩٨ خطبه البالغه ج در.بود افتاده سقفها روى بر يوارهاد بعد .اند كرده سقوط خنل هاى تنه گوئى اند افتاده كه بيىن مى حمل آن در را قوم]٧:حاقة. [گذارد مى صاحب ىب و خاىل را ).اقرب (است خواه و خوى اش مصدريائى خو آن واوى مصدر و رفته بكار دو هر يائى و واوى آن ماده و است آمده بار پنج جميد قرآن در خاويه مناند ناگفته

_______________________________________________ رمحت از]٦١:طه. [است گفته حرمان و زيان و نوميدى را آن قاموس.است حرمان و خسران عىنم به خيبة:گويد مى ايه در.شدن حمروم.خسران.اميدى نا =خيبة .گردند بر ديده زيان يا نوميد پس]١٢٧:عمران آل [بست دروغ آنكه افتاد ضرر به يا و شد نوميد خدا

_______________________________________________ و كالعقل الكل فيه برغب ما اخلري« گفته قاموس در.است شر آن مقابل...عقل مثل كنند رغبت بدان مهه كه است آن خري:دگوي مى راغب.مرغوب و دلپسند =خري

.»مثال العدل اگر يعىن]١٨٠:بقره [لمث است ميل مورد و ورغوب كه گويند خري آجنهت از دنيا مال به.باشد مى معترب آن موارد متام در و است مهني خري كامل معىن مناند گفته نا

شـده اطالق خري بدان لذا است دلپسند و مرغوب حكمت چون]٢٦٩:بقره [نظري كند مى ميل بدان آدمى و است داپسند زيرا گويند خري خوب چيز به بگذارد ماىل .است تو دست در كارها اين اختيار يعىن است اختيار معىن به خري ظاهرا]٢٦:عمران آل [آيه در.است

برگزيدمي مردم بر را آنان دارمي كه علمى روى ]٣٢:دخان [حنو است مرغوب و دلپسند گزيننده بر به نسبت برگزيده ء شى زيرا گوئيم اختيار را انتخاب و برگزيدن ].١٣:طه[ .اند نيكان و برگزيدگان از ما نزد در آا]٤٧:ص [نيكان يعىن است خري مجع:اخيار * تشريع مقام در خواهد مى كه آنچه و آفريد مى خواهد مى كه آنچه پروردگارت يعىن]٦٨:قصص [مثل اختيار معىن به است مصدر اسم)دوم فتح و لاو كسر به (خريه *

محمد« مثل آيد يدهبرگز معىن به خريه گاهى و]٣٦:احزاب [است شبيه ذيل آيه مضمون به شريفه آيه نيست خدا مقابل در اختيار حق مردم براى كند مى اختيار حكم ).جممع (»خلقه من الله خيرة آله و عليه الله صلى

فائـده پر كارهاى خريات از منظور]١١٤:عمران آل) [اقرب (است خريات آن مجع چيز، هر برتر و اخلري كثري يعىن)سوم فتح و دوم سكون و اول فتح به (خيره * .است شده خمفف بوده مشدد آن اصل اند گفته بعضى اند شىت فاضله زنان خريات از مراد]٧٠:رمحن [است

آنچه از ميوه است آا براى كه است آن]٢٠:واقعة [آيه معىن هذا على است نوشيدن جرعه جرعه كه جترع مثل باشد اختيار از بعد اختيار معىن به كنم مى فكر:ختير * ].٣٨:قلم [است مهچنني كنند مى يلم و اختيار پى در پى]١٩٧:بقره [حنو و]١٠٦:بقره [مثل.است رفته كار به گاهى و شده استعمال اسم بيشتر جميد قرآن در است رفته كار به اسم هم و تفضيل اسم هم خري:مناند گفته نا

از باشد پاك و بسيار كه شود مى اطالق خري وقت آن ما به:كرده نقل علماء بعضى از راغب كه مناند گفته نا باز گذاشت فرق تفضيل »من« بودن با دو آن ميان بايد زيـاد مال تو و »خيرا ترك ان« فرموده خدا چون فرمودنه نكنم؟ وصيت آيا املؤمنني امري يا:گفت او رفت خود مواىل از يكى مرتل به كه است نقل السالم عليه على

.است حمكم كثري مال دوسىت در بشر]٨:عاديات [هآي است قول مهني بر و ندارى_______________________________________________

با خوردن كه صبح از اى اندازه:فرمود تشبيه اين وجه در طربسى است شب تاريكى اسود خيط از و صبح يفيدى سفيد، رشته از مراد]١٨٧:بقره. [نخ.رشته =خيط كردم مى آانگاه به و گذاشتم دست در سياه و سفيد نخ دو كخ شده نقل حامت بن عدى و رود مى بني از شب تاريكى آن اندازه با و است نخ به شبيه شود مى حرام آن صلى رسول حضرت)وندش داده متيز سياه و سفيد تا شود روشن حدى به هوا كه است آن آيه از منظور كرد مى خيال (شدند منى داده تشخيص مهديگر از تاريكى اثر در

.است شب سياهى و روز سفيدى آن حامت پسر:فرمود شد آشكار دنداايش تا خنديد ديد مرا سلم و آله و عليه الله .گذشت »رجل« در آيه معىن است سوزن معىن به خياط]٤٠:اعراف * [

_______________________________________________ حركت شتاب به كه رفت مى گمان موسى به سحرشان، از آا عصاهاى و ها رشته گاه آن]٦٦:طه) [اقرب (»ظنه:ء الشى خال«.گمان)فلس و علم وزن بر = (خيل .كند مى

.كشد مى مردم خر به و مشارد مى را خود مناقب كه است كسى فخور]١٨:لقمان [است مهني از متكبر معىن به خمتال و است فرض و خيال روى از تكبر معىن به خيالء قابل بودن فخور از گوئى است توأم فخور لفظ با سه هر در و رفته بكار بار سه هر در و رفته كار به بار سه جميد قرآن در كلمه امي.است نفس در پسندى خود تكبر وىل

.نيست انفكاك تكبر احساس خود در شود سوار آن به كه هر كه اند گفته خيل جهت آن از را ناسبا راغب عقيده به ندارد مفرد خود لفظ از و است اسبان معىن به خيل]٨:حنل * [ .است متكبر رفنت راه در اسب كه است آن تسميه اين علت طربسى عقيده يه و كند مى

چنانكه شود مى استعمال منفردا يك هر در نيز و است مراد دو هر]٦٠:انفال [خداوند قول در و است سواران و اسبان معىن به اصل در خيل:گويد مى مفردات در مشا به نسبت را اسبان زكوة »الخيل صدقه عن لكم عفوت« حضرت آن قول مثل و است سواران مراد كه شو سوار خدا لشگر اى »اركىب الله خيل يا« شده روايت

.است اسبان مراد كه كردم عفو را مجله اين الله، لعائن اتباعه على و عليه سعد ابن داد مى دستور چنان كه است سلم و آله و عليه الله صلى رسول حضرت سخن »اركىب للها خيل يا« كلمه مناند ناگفته

وىل گذشت »جلب« در و اند ديگر حنوه شيطان سواران گرچه اند مراد دو هر سواران و اسبان ]٦٤:اسراء [آيه در خيل و.گفت خود منحوس لشگريان به كربال در خيل، از كه هست مواردى البالغه ج در وىل سواران اراده از مانع است بسنت معىن به كه »رباط« كلمه و است مراد اسبان فقط ظاهرا »الخيل رباط من و« آيه در

).٢٧ خطبه (»مسالحها عن خيلكم ازال و...ارالانب خيله قدوردت و غامد اخو هذا« مثل شده اراده دو هر سواران و اسبان_______________________________________________

سـاخته درختان هاى شاخه از كه است اى خانه خيمه:گويد تكيه ميخ و ستوا بر و كنند درست پارچه از كه است اى خانه هر خيمه:فرموده طربسى.چادر =خيمه و اند خمصوص خود شوهران به كه بدن سفيد زنان يعىن باشد خمصوصات مقصودات، از مراد كه آيد مى نظر به]٧٢:رمحن [است كرده ذكر را دو هر قاموس و شود مى .»حور« به شود رجوع اند شىت هاى خيمه در .دارند جا شىت هاى خيمه در مه و شىت ساختمااى در هم شت حوريان كه آيد مى بدست جميد قرآن آيات به كراجعه با

_______________________________________________

).عج(تقدیم به محضر موال حضرت مهدي این تالش).عج(يا قائم املهدی.فرجاللهم عجل لوليک ال ).ع( بر بنده و ولی خدا، حضرت علیسالم).ص(سالم بر بنده و رسول خدا، حضرت محمد

).عج(سالم بر کاملترین مخلوق و حجت خدا ، حضرت مهديJadeye_tariki@yahoo.com

http://nilofare-abi.persianblog.com یا http://nilofare-abi.persianblog.irhttp://p-mr-yahyaie.mihanblog.com

http://nilofare-abi-lib.blogfa.com:لوفر آبیکتابخانه نی

خورشیدی١٣٨۶مرداد ماه

http://www.esnips.com/web/amir-master3298-pdf :نشانی صفحه دانلود کتابهاي الکترونیکی دیگر