Upload
others
View
8
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhuù
bhagavad-bhakti-bheda-nirüpakaùpürva-vibhägaù
prathama-laharé sämänya-bhaktiù
çré-çré-rädhä-govinda-devau vijayete
akhila-rasämåta-mürtiù prasåmara-ruci-ruddha-tärakä-päliù |kalita-çyämä-lalito rädhä-preyän vidhur jayati ||1||hådi yasya preraëayä pravartito 'ham varäka-rüpo 'pi |tasya hareù pada-kamalaà vande caitanya-devasya ||2||viçräma-mandiratyä tasya sanätaëa-tanor mad-éçasya |bhakti-rasämåta-sindhur bhavatu sadäyam pramodäya ||3||bhakti-rasämåta-sindhau carataù paribhüta-käla-jäla-bhiyaù |bhakta-makarän açélita-mukti-nadékän namasämi ||4||mémäàsaka-baòavägneù kaöhinäm api kuëöhayann asau |sphuratu sanätana suciraà tava bhakti-rasämåtämbhodhiù ||5||bhakti-rasasya prastutir akhila-jagaì-maìgala-prasaìgasya |ajïenäpi mayäsya kriyate suhådäm pramodäya ||6||
etasya bhagavad-bhakti-rasämåta-payonidheù |catvärah khalu vakñyante bhägäù pürvädayaù kramät ||7||tatra pürve vibhäge 'smin bhakti-bheda-nirüpake |anukrameëa vaktavyaà laharéëäà catuñöayam ||8||ädyä sämänya-bhakty-äòhyä dvitéyä sädhanänvitä |bhäväçritä tåtéyä ca turyä prema-nirüpikä ||9||taträdau suñöhu vaiçiñöyam asyäù kathayituà sphuöam |lakñaëaà kriyate bhakter uttamäyäù satäà matam ||10||
anyäbhiläñitä-çünyaà jïäna-karmädy-anävåtam |änukülyena kåñëänuçélanaà bhaktir uttamä ||11||
yathä çré-närada-païcarätre --sarvopädhi-vinirmuktaà tat-paratvena nirmalam |håñékeëa håñékeça-sevanaà bhaktir ucyate ||12||
çré-bhägavatasya tåtéya-skandhe ca (3.29.11-13) --lakñaëaà bhakti-yogasya nirguëasya hy udähåtam |ahaituky avyavahitä yä bhaktiù puruñottame ||13||sälokya-särñöi-sämépya-särüpyaikatvam apy uta |déyamänaà na gåhëanti vinä mat-sevanaà janäù ||14||sa eva bhakti-yogäkhya ätyantika udähåtaù |yenätivrajya triguëaà mad-bhäväyopapadyate ||15||
sälokyetyädi-padyastha-bhaktotkarña-ëirüpaëam |bhakter viçuddhatä-vyaktyä lakñaëe paryavasyati ||16||kleñaghné çubhadä mokña-laghutä-kåt sudurlabhä |sändränanda-viçeñätmä çré-kåñëäkarñiëé ca sä ||17||
taträsyäù kleçaghnatvam -kleçäs tu päpaà tad-béjam avidyä ceti te tridhä ||18||
tatra päpam --aprärabdhaà bhavet päpaà prärabdhaà ceti tad dvidhä ||19||
tatra aprärabdha-haratvam, yathä ekaòaçe (11.14.19) -
yathägniù susamiddhärciù karoty edhäàsi bhasmasät | tathä mad-viñayä-bhaktir uddhavainäàsi kåtsnaçaù ||20||
prärabdha-haratvam, yathä tåtéye (3.33.6) -yan-näma-dheya-çravaëänukértanädyat-prahvaëad yat-smaraëäd api kvacit |çvädo'pi sadyaù savanäya kalpatekutaù punas te bhagavan nu darçanät ||21||
durjätir eva savanäyogyatve käraëam matam |durjäty-ärambhakaà päpaà yat syät prärabdham eva tat ||22||
padma-puräne ca --aprärabdha-phalaà päpaà küöaà béjaà phalonmukham |krameëaiva praléyeta viñëu-bhakti-ratätmanäm ||23||
béja-haratvam, yathä ñañöhe (6.2.17) -tais täny aghäni püyante tapo-däna-vratädibhiù |nädharmajaà tad-hådayaà tad apéçäìghri-sevayä ||24||
avidyä-haratvam, yathä caturthe (4.22.39) -yat-päda-paìkaja-paläça-viläsa-bhaktyäkarmäçayaà grathitam udgrathayanti santaù |tadvan na rikta-matayo yatayo 'pi ruddha-sroto-gaëäs tam araëaà bhaja väsudevam ||25||
pädme ca --kåtänuyäträ-vidyäbhir hari-bhaktir anuttamä |avidyäà nirdahaty äçu däva-jväleva pannagém ||26||
çubhadatvam --çubhäni préëanaà sarva-jagatäm anuraktatä |sadguëäù sukham ity-ädény äkhyätäni manéñibhiù ||27||
tatra jagat-préëanädidvaya-pradatvam, yathä pädme --yenärcito haris tena tarpitäni jaganty api |rajyanti jantavas tatra jangamäù sthävarä api ||28||
sad-guëädi-pradatvam, yathä païcame (5.18.12) -yasyästi bhaktir bhagavaty akiïcanä sarvair guëais tatra samäsate suräù |haräv abhaktasya kuto mahad-guëä manorathenäsati dhävato bahiù ||29||
sukhapradatvam --sukhaà vaiñayikaà brähmam aiçvaraà ceti tat tridhä ||30||
yathä tantre --siddhayaù paramäçcaryä bhuktir muktiç ca çäçvaté |nityaà ca paramänando bhaved govinda-bhaktitaù ||31||
yathä hari-bhakti-sudhodaye ca --bhüyo 'pi yäce deveça tvayi bhaktir dåòhästu me |yä mokñänta-caturvarga phaladä sukhadä latä ||32||
mokña-laghutäkåt --manäg eva prarüòhäyäà hådaye bhagaväd-ratau |
puruñärthäs tu catväräs tåëäyante samantataù ||33||
yathä çré-närada-païcarätre --hari-bhakti-mahä-devyäù sarvä mukty-ädi-siddhayaù |bhuktyaç cädbhutäs tasyäç ceöikävad anuvratäù ||34|| iti |
sudurlabhä --sädhanäughair anäsangair alabhyä suciräd api |
hariëä cäçvadeyeti dvidhä sä syät sudurlabhä ||35||
tatra ädyä, yathä täntre --jïänataù sulabhä muktir bhuktir yajïädi-puëyataù |seyaà sädhana-sähasrair hari-bhaktiù sudurlabhä ||36||
dvitéyä, yathä païcama-skandhe (5.6.18) --räjän patér gurur alaà bhavatäà yadünäàdaivaà priyaù kula-patiù kva ca kiìkaro vaù |astv evam aìga bhajatäà bhagavän mukundomuktià dadäti karhicit sma na bhakti-yogam ||37||
sändränanda-viçeñätmä --brahmänando bhaved eña cet parärddha-guëékåtaù |naiti bhakti-sukhämbhodheù paramäëu-tuläm api ||38||
yathä, hari-bhakti-sudhodaye --tvat-säkñät-karaëähläda-viçuddhäbdhi-sthitasya me |sukhäni goñpadäyante brähmäëy api jagad-guro ||39||
tathä bhävärtha-dépikäyäà (10.88.11) ca -tvat-kathämåta-päthodhau viharanto mahä-mudaù |kurvanti kåtinaù kecit catur-vargaà tåëopamam ||40||
çré-kåñëäkarñiëé --kåtvä harià prema-bhäjaà priya-varga-samanvitam |bhaktir vaçékarotéti çré-kåñëäkarñiëé matä ||41||
yathaikädaçe (11.14.20) --na sädhyati mäm yogo na säìkhyaà dharma uddhava |na svädhyäyas tapas tyägo yathä bhaktir mamorjitä ||42||
saptame (7.10.48) ca näradoktau --yüyaà nåloke bata bhüri-bhägä lokaà punänä munayo'bhiyanti |yeñäà gåhän ävasatéti säkñäd guòhaà paraà brahma manuñya-liìgam ||43||
agrato vakñyamäëäyäs tridhä bhakter anukramät |dviçaù ñaòbhiù padair etan mähätyaà parikértitam ||44||
kià ca -svalpäpi rucir eva syäd bhakti-tattvävabodhikä |yuktis tu kevalä naiva yad asyä apratiñöhatä ||45||
tatra präcénair apy uktam -yatnenäpädito 'py arthaù kuçalair anumätåbhiù |abhiyuktatarair anyair anyathaivopapädyate ||46||
iti çré çré bhakti-rasämåta-sindhaupürva-bhäge bhakti-sämänya laharé prathamä
-=o0o=-
dvitéyä laharésädhana-bhaktiù
sä bhaktiù sädhanaà bhävaù premä ceti tridhoditä ||1||
tatra sädhana-bhaktiù -kåti-sädhyä bhavet sädhya-bhävä sä sädhanäbhidhä |nitya-siddhasya bhävasya präkaöyaà hådi sädhyatä ||2||sä bhaktiù saptama-skandhe bhaìgyä devarñiëoditä ||3||
yathä saptame (7.1.31) --tasmät kenäpy upäyena manaù kåñëe niveçayet ||4|| iti |
vaidhé rägänugä ceti sä dvidhä sädhanäbhidhä ||5||
tatra vaidhé --yatra rägänaväptatvät pravåttir upajäyate |çäsanenaiva çästrasya sä vaidhé bhaktir ucyate ||6||
yatha, dvitéye (2.1.6) --tasmäd bhärata sarvätmä bhagavän éçvaro hariù |çrotavyaù kértitavyaç ca smartavyaç cechatäbhayam ||7||
pädme ca --smartavyaù satataà viñëur vismartavyo na jätucit |sarve vidhi-niñedhäù syur etayor eva kiìkaräù ||8||
ity asau syäd vidhir nityaù sarva-varëäçramädiñu |nityatve 'py asya nirëétam ekädaçy-ädivat-phalam ||9||
yathä, ekädäçe (11.5.2-3) tu vyaktam evoktam --mukha bähüru-pädebhyaù puruñasyäçramaiù saha |catväro jajïire varëä guëair viprädayaù påthak ||10||ya eñäà puruñaà säkñäd ätma-prabhavam éçvaram |na bhajanty avajänanti sthänäd bhrañöäù patanty adhaù ||11||
tat phalaà ca, tatraiva (11.27.49) -- evaà kriyä-yoga-pathaiù pumän vaidika-täntrikaiù |arcann ubhyataù siddhià matto vindaty abhépsitäm ||12||
païcarätre ca --surarñe vihitä çästre harim uddiçya yä kriyä |saiva bhaktir iti proktä tayä bhaktiù parä bhavet ||13||
tatra adhikäré --yaù kenäpy atibhägyena jäta-çraddho 'sya sevane |nätisakto na vairägya-bhäg asyäm adhikäry asau ||14||
yathaikädaçe (11.20.28) --yadåcchayä mat-kathädau jäta-çraddho 'stu yaù pumän |na nirviëëo nätisakto bhakti-yogo 'sya siddhidaù ||15||
uttamo madhyamaç ca syät kaniñöhaç ceti sa tridhä ||16||
tatra uttamaù -çästre yuktau ca nipuëaù sarvathä dåòha-niçcayaù |prauòha-çraddho 'dhikäré yaù sa bhaktäv uttamo mataù ||17||
tatra madhyamaù -yaù çästrädiñv anipuëaù çraddhävän sa tu madhyamaù ||18||
tatra kaniñöhaù -yo bhavet komala-çraddhaù sa kaniñöho nigadyate ||19||
tatra gétädiñüktänäà caturëäm adhikäriëäm |madhye yasmin bhagavatah kåpä syät tat-priyasya vä ||20||sa kñéëa-tat-tad-bhävaù syäc chuddha-bhakty-adhikäravän |yathebhaù çaunakädiç ca dhruvaù sa ca catuùsanaù ||21||bhukti-mukti-spåhä yävat piçäcé hådi vartate |tävad bhakti-sukhasyätra katham abhyudayo bhavet ||22||taträpi ca viçeñeëa gatim aëvém anicchataù |bhaktir håta-manaù-präëän premëä tän kurute janän ||23||
tathä ca, tåtéye (3.25.36) --
tair darçanéyävayavair udära-viläsa-häsekñita-väma-süktaiù |håtätmano håta-präëäàç ca bhaktir anicchato me gatim aëvéà prayuìkte ||24||
çré kåñëa-caraëämbhoja-sevä-nirvåta-cetasäm |eñäà mokñäya bhaktänäà na kadäcit spåhä bhavet ||25||
yathä tatraiva, çrémad-uddhavoktau (3.4.15) --ko nv éça te päda-saroja-bhäjäàsudurlabho 'rtheñu caturñv apéha |tathäpi nähaà pravåëomi bhümanbhavat-padämbhoja-niñevaëotsukaù ||26||
tatraiva, çrékapila-devoktau (3.25.35) –naikätmatäà me spåhayanti kecinmat-päda-seväbhiratä mad-éhäù |ye 'nyonyato bhägavatäù prasajyasabhäjayante mama pauruñäëi ||27||
tatraiva (3.29.13) --sälokya-särñöi-sämépya- särüpyaikatvam apy uta |déyamänaà na gåhëanti vinä mat-sevanaà janäù ||28||
caturthe çré-dhruvoktau (4.9.10) --yä nirvåtis tanu-bhåtäà tava päda-padma-dhyänäd bhavaj-jana-kathä-çravaëena vä syät |sä brahmaëi sva-mahimany api nätha mä bhütkià tv antakäsi-lulität patatäà vimänät ||29||
tatraiva çrémad-ädiräjoktau (4.20.24) –na kämaye nätha tad apy ahaà kvacinna yatra yuñmac-caraëämbujäsavaù |mahattamäntar-hådayän mukha-cyutovidhatsva karëäyutam eña me varaù ||30||
païcame çré-çukoktau (5.14.44) –yo dustyajän kñiti-suta-svajanärtha-däränprärthyäà çriyaà sura-varaiù sadayävalokäm |naicchan nåpas tad-ucitaà mahatäà madhudviö-sevänurakta-manasäm abhavo 'pi phalguù ||31||
ñañöhe çré-våtroktau (6.11.25) –na näka-påñöhaà na ca pärameñöhyaàna särva-bhaumaà na rasädhipatyam |na yoga-siddhér apunar-bhavaà väsamaïjasa tvä virahayya käìkñe ||32||
tatraiva çré-rudroktau (6.17.28) –näräyaëa-paräù sarve na kutaçcana bibhyati |svargäpavarga-narakeñv api tulyärtha-darçinaù ||33||
tatraiva indroktau (6.18.74) –ärädhanaà bhagavata éhamänä niräçiñaù |ye tu necchanty api paraà te svärtha-kuçaläù småtäù ||34||
saptame prahlädoktau (7.6.25) –tuñöe ca tatra kim alabhyam ananta ädyekià tair guëa-vyatikaräd iha ye sva-siddhäù |dharmädayaù kim aguëena ca käìkñitenasäraà juñäà caraëayor upagäyatäà naù ||35||
tatraiva çakroktau (7.8.42) –pratyänétäù parama bhavatä träyatä naù sva-bhägädaityäkräntaà hådaya-kamalaà tad-gåhaà pratyabodhi |
käla-grastaà kiyad idam aho nätha çuçrüñatäà temuktis teñäà na hi bahumatä närasiàhäparaiù kim ||36||
añöame çré-gajendroktau (8.3.20) –ekäntino yasya na kaïcanärthaàväïchanti ye vai bhagavat-prapannäù |aty-adbhutaà tac-caritaà sumaìgalaàgäyanta änanda-samudra-magnäù ||37||
navame çré-vaikuëöhanäthoktau (9.4.67) --mat-sevayä pratétaà te sälokyädi-catuñöayam |necchanti sevayä pürëäù kuto 'nyat käla-viplutam ||38||
çré-daçame nägapatné-stutau (10.16.37) –na näka-påñöhaà na ca särva-bhaumaàna pärameñöhyaà na rasädhipatyam |na yoga-siddhér apunar-bhavaà väväïchanti yat-päda-rajaù-prapannäù ||39||
tatraiva çré-veda-stutau (10.87.21) –duravagamätma-tattva-nigamäya tavätta-tanoçcarita-mahämåtäbdhi-parivarta-pariçramaëäù |na parilañanti kecid apavargam apéçvara tecaraëa-saroja-haàsa-kula-saìga-visåñöa-gåhäù ||40||
ekädaçe çré-bhagavad-uktau (11.20.34) –na kiïcit sädhavo dhérä bhaktä hy ekäntino mama |väïchanty api mayä dattaà kaivalyam apunar-bhavam ||41||
tathä (11.14.14) –na pärameñöhyaà na mahendra-dhiñëyaàna särvabhaumaà na rasädhipatyam |na yoga-siddhér apunar-bhavaà vämayy arpitätmecchati mad vinänyat ||42||
dvädaçe çré-rudroktau (12.10.6) –naivecchaty äçiñaù kväpi brahmarñir mokñam apy uta |bhaktià paräà bhagavati labdhavän puruñe 'vyaye ||43||
padma-puräëe ca kärttika-mähätmye (dämodaräñöake) –varaà deva mokñaà na mokñävadhià väna cänyaà våëe’haà vareçäd apéha |idaà te vapur nätha gopäla-bâlaàsadä me manasy avirästäà kim anyaiù ||44||
kuverätmajau baddha-mürtyaiva yadvattvayä mocitau bhakti-baddhau kåtau ca |tathä prema-bhaktià svakäà me prayacchana mokñe graho me’sti dämodareha ||45||
hayaçérñéya-çré-näräyaëa-vyüha-stave ca -na dharma kämam arthaà vä mokñaà vä varadeçvara |prärthaye tava pädäbje däsyam eväbhikämaye ||46||
tatraiva -punaù punar varän ditsur viñëur muktià na yäcitaù |bhaktir eva våtä yena prahlädaà taà namämy ahaà ||47||yadåcchayä labdham api viñëor däçarathes tu yaù |naicchan mokñaà vinä däsyaà tasmai hanumate namaù ||48||
ataeva prasiddham çré-hanumad-väkyam --bhava-bandha-cchide tasyai spåhayämi na muktaye |bhavän prabhur ahaà däsa iti yatra vilupyate ||49||
çré-närada païcarätre ca jitante-stotre -
dharmärtha-käma-mokñeñu necchä mama kadäcana |tvat-päda-païkajasyädho jévitaà déyataà mama ||50||mokña-sälokya-särüpyän prärthaye na dharädhara |icchämi hi mahäbhäga käruëyaà tava suvrata ||51||
ataeva çré-bhägavate ñañöhe (6.14.5)muktänäm api siddhänäà näräyaëa-paräyaëaù |sudurlabhaù praçäntätmä koöiñv api mahä-mune ||52||
prathame ca çré-dharmaräja-mätuù stutau (1.8.20) –tathä paramahaàsänäà munénäm amalätmanäm |bhakti-yoga-vidhänärthaà kathaà paçyema hi striyaù ||53||
tatraiva çré-sütoktau (1.7.10) –ätmärämäç ca munayo nirgranthä apy urukrame |kurvanty ahaitukéà bhaktim ittham-bhüta-guëo hariù ||54||
atra tyäjyatayaivoktä muktiù païca-vidhäpi cet |sälokyädis tathäpy atra bhaktyä nätivirudhyate ||55||sukhaiçvaryottarä seyaà prema-sevottarety api |sälokyädir dvidhä tatra nädyä sevä-juñaà matä ||56||kintu premaika-mädhurya-juña ekäntino harau |naiväìgékurvate jätu muktià païca-vidhäm api ||57||taträpy ekäntinäà çreñthä govinda-håta-mänasäù |yeñäà çréça-prasädo'pi mano hartuà na çaknuyät ||58||siddhäntatas tv abhede'pi çréça-kåñëa-svarüpayoù |rasenotkåñyate kåñëa-rüpam eñä rasa-sthitiù ||59||çästrataù çrüyate bhaktau nå-mätrasyädhikäritä |sarvädhikäritäà mägha-snänasya bruvatä yataù |dåñtäntitä vaçiñöhena hari-bhaktir nåpaà prati ||60||
yathä pädme -sarve 'dhikäriëo hy atra hari-bhaktau yathä nåpa ||61||
käçé-khaëòe ca tathä -antyajä api tad-räñöre çaìkha-cakräìka-dhäriëaù |sampräpya vaiñëavéà dékñäà dékñitä iva sambabhuù ||62||
api ca -ananuñöhänato doño bhakty-aìgänäà prajäyate |na karmaëäm akaraëäd eña bhakty-adhikäriëäm ||63||niñiddhäcärato daivät präyaçcittaà tu nocitam |iti vaiñëava-çästräëäà rahasyaà tad-vidäà matam ||64||
yathaikädaçe (11.20.26, 11.21.2) -- sve sve 'dhikäre yä niñöhä sä guëaù parikértitaù |viparyayas tu doñaù syäd ubhayor eña niçcayaù ||65||
prathame (1.5.17) --tyaktvä svadharmaà caraëämbujam harer bhajann apakvo 'tha patet tato yadi |yatra kva väbhadram abhüd amuñya kià ko värtha äpto 'bhajatäà sva-dharmataù ||66||
ekädaçe (11.11.37)-äjïäyaiva guëän doñän mayädiñöän api svakän |dharmän santyajya yaù sarvän mäà bhajet sa ca sattamaù ||67||
tatraiva (11.5.41) -devarñi-bhütäpta-nèëäà pitèëäà na kiìkaro näyam åëé ca räjan |sarvätmanä yaù çaraëaà çaraëyaà gato mukundaà parihåtya kartam ||68||
çré-bhagavad-gétäsu (18.66) -
sarva-dharman parityäjya mäm ekaà çaraëaà vraja |ahaà tväà sarva-päpebhyo mokñayiñyämi mä sucaù ||69||
agastya-saàhitäyäm --yathä vidhi-niñedhau tu muktaà naivopasarpataù |tathä na spåçato rämopäsakaà vidhi-pürvakam ||70||
ekädaçe eva (11.5.42) -svapäda-mulaà bhajataù priyasya tyaktäny abhävasya hariù pareçaù |vikarma yac cotpatitaà kathaïciddhunoti sarvaà hådi sanniviñöaù ||71||
hari-bhakti-viläse 'syä bhakter aìgäni lakñaçaù |kintu täni prasiddhäni nirdiçyante yathämati ||72||
atra aìga-lakñaëam -äçritäväntaräneka-bhedaà kevalam eva vä |ekaà karmätra vidvadbhir ekaà bhakty-aìgam ucyate ||73||
atha aìgäni -guru-pädäçrayas tasmät kåñëa-dékñädi-çikñaëam |viçrambheëa guroù sevä sädhu-vartmänuvartanam ||74||sad-dharma-påcchä bhogädi-tyägaù kåñëasya hetave |niväso dvärakädau ca gaìgäder api sannidhau ||75||vyävahäreñu sarveñu yävad-arthänuvartitä |hari-väsara-sammäno dhätry-açvatthädi-gauravam ||76||eñäm atra daçäìgänäà bhavet prärambha-rupatä ||77||saìga-tyägo vidüreëa bhagavad-vimukhair janaiù |çiñyädy-ananubandhitvaà mahärambhädy-anudyamaù ||78||bahu-grantha-kaläbhyäsa-vyäkhyä-väda-vivarjanam ||79||vyävahäre 'py akärpaëyaà çokädy-avaça-vartitä ||80||anya-devän avajïä ca bhütänudvega-däyitä |sevä-nämäparädhänäm udbhaväbhäva-käritä ||81||kåñëa-tad-bhakta-vidveña-vinindädy-asahiñëutä |vyatirekatayäméñäà daçänäà syäd anuñöhitéù ||82||asyäs tatra praveçäya dväratve 'py aìga-viàçateù |trayäà pradhänam evoktaà guru-pädäçrayädikam ||83||dhåtir vaiñëava-cihëänäà harer nämäkñarasya ca |nirmälyädeç ca tasyägre täëòavaà daëòavan-natiù ||84||abhyutthänam anuvrajyä gatiù sthäne parikramaù |arcanaà paricaryä ca gétaà saìkértanaà japaù ||85||vijïaptiù stava-päöhaç ca svädo naivedya-pädyayoù |dhüpa-mälyädi-saurabhyaà çré-mürteù spåñöir ékñaëam ||86||ärätrikotsavädeç ca çravaëaà tat-kåpekñaëam |småtir dhyänaà tathä däsyaà sakhyam ätma-nivedanam ||87||nija-priyopaharaëaà tad-arthe 'khila-ceñöitam |sarvathä çaraëäpattis tadéyänäà ca sevanam ||88||tadéyäs tulasé-çästra-mathurä-vaiñëavädayaù |yathä-vaibhava-sämagré sad-goñöhébhir mahotsavaù ||89||ürjädaro viçeñeëa yäträ janma-dinädiñu |çraddhä viçeñataù prétiù çré-mürter aìghri-sevane ||90||çrémad-bhägavatärthänäm äsvädo rasikaiù saha |sajätéyäçaye snigdhe sädhau saìgaù svato vare ||91||näma-saìkértanaà çré-mathurä-maëòale sthitiù ||92||aìgänäà païcakasyäsya pürvaà vilikhitasya ca |nikhila-çraiñöhya-bodhäya punar apy atra kértanam ||93||iti käya-håñékäntaù-karaëänäm upäsanäù ||94||catuùñañöiù påthak säìghätika-bhedät kramädinäù ||95||athärñänumatenaiñäm udäharaëam éryate ||96||
1 - tatra gurupädäçrayo, yathä ekädaçe (11.3.21) -tasmäd guruà prapadyeta jijïäsuù çreya uttamam |çäbde pare ca niñëätaà brahmaëy upaçamäçrayam ||97||
2 - çré-kåñëa-dékñädi-çikñaëaà, yathä tatraiva (11.3.22)tatra bhägavatän dharmän çikñed gurv-ätma-daivataù |amäyayänuvåttyä yais tuñyed ätmätma-do hariù ||98||
3 - viçrambheëa guroù sevä, yathä tatraiva (11.17.27)-äcäryaà mäà vijänéyän nävamanyeta karhicit |na martya-buddhyäsüyeta sarva-deva-mayo guruù ||99||
4 - sädhu-vartmänuvartanam, yathä skände -sa mågyaù çreyasäà hetuù panthäù santäpa-varjitaù |anväpta-çramaà pürve yena santaù pratasthire ||100||
brahma-yämale ca -çruti-småti-puräëädi-païcarätra-vidhià vinä |aikäntiké harer bhaktir utpätäyaiva kalpate ||101||
bhaktir aikäntiké veyam avicärät pratéyate |vastutas tu tathä naiva yad açästréyatekñyate ||102||
5 - sad-dharma-påcchä, yathä näradéye --aciräd eva sarvärthaù sidhyaty eñäm abhépsitaù |sad-dharmasyävabodhäya yeñäà nirbandhiné matiù ||103||
6 - kåñëärthe bhogädi-tyägo, yathä pädme -harim uddiçya bhogäni käle tyaktavatas tava |viñëu-loka-sthitä sampad-alolä sä pratékñate ||104||
7 - dvärakädi-niväso, yathä skände --saàvatsaraà vä ñaëmäsän mäsaà mäsärdham eva vä |dvärakä-väsinaù sarve narä näryaç caturbhujäù ||105||
ädi-padena puruñottama-väsaç ca, yathä brähme --aho kñetrasya mähätmyaà samantäd daça-yojanam |diviñöhä yatra paçyanti sarvän eva caturbhujän ||106||
gaìgädi-väso, yathä prathame (1.19.6) --yä vai lasac-chré-tulasé-vimiçra-kåñëäìghri-reëv-abhyadhikämbu-netré |punäti seçän ubhayatra lokän kas täà na seveta mariñyamäëaù ||107||
8 – yävad-arthänuvartitä, yathä näradéye --yävatä syät sva-nirvähaù svékuryät tävad artha-vit |ädhikye nyünatäyäà ca cyavate paramärthataù ||108||
9 - hari-väsara-sammäno, yathä brahma-vaivarte -sarva-päpa-praçamanaà puëyam ätyantikaà tathä |govinda-smäraëaà nèëäm ekadaçyäm upoñaëam ||109||
10 – dhätry-açvatthädi-gauravam, yathä skände -açvattha-tulasé-dhätré-go-bhümisura-vaiñëaväù |püjitäù praëatäù dhyätäù kñapayanti nèëäm agham ||110||
11 - atha çré-kåñëa-vimukha-jana-saàtyägo, yathä kätyäyana-saàhitäyäm -varaà huta-vaha-jvälä-païjaräntar-vyavasthitiù |na çauri-cintä-vimukha-jana-saàväsa-vaiçasam ||111||
viñëu-rahasye ca -äliìganaà varaà manye vyäla-vyäghra-jalaukasäm |na saìgaù çalya-yuktänäà nänä-devaika-sevinäm ||112||
12 - 13 - 14 - çiñyänanubanddhitvädi-trayaà, yathä saptame (7.13.8) -na çiñyän anubadhnéta granthän naiväbhyased bahün |na vyäkhyäm upayuïjéta närambhän ärabhet kvacit ||113||
15 - vyävahäre 'py akärpaëyaà, yathä pädme --alabdhe vä vinañöe vä bhakñyäcchädana-sädhane |aviklava-matir bhütvä harim eva dhiyä smaret ||114||
16 – çokädy-avaça-vartitä, yathä tatraiva --çokämarñädibhir bhävair äkräntaà yasya mänasam |kathaà tatra mukundasya sphürti-sambhävanä bhavet ||115|||
17- anya-devänajïä, yathä tatraiva --harir eva sadärädhyaù sarva-deveçvareçvaraù |itare brahma-rudrädyä nävajïeyäù kadäcana ||116||
18- bhütänudvega-däyitä, yathä mahäbhärate --piteva putraà karuëo nodvejayati yo janam |viçuddhasya håñékeças türëaà tasya prasédati ||117||
19 - sevä-nämäparädhänäà varjanaà, yathä värähe --mamärcanäparädhä ye kértyante vasudhe mayä |vaiñëavena sadä te tu varjanéyäù prayatnataù ||118||
pädme ca --sarväparädha-kåd api mucyate hari-saàçrayaù |harer apy aparädhän yaù kuryäd dvipadapäàçulaù ||119||nämäçrayaù kadäcit syät taraty eva sa nämataù |nämno hi sarva-suhådo hy aparädhät pataty adhaù ||120||
20- tan-nindädy asahiñëutä, yathä çré-daçame (10.74.40) –nindäà bhagavataù çrëvaàs tat-parasya janasya vä |tato näpaiti yaù so 'pi yäty adhaù sukåtäc cyutaù ||121||
21 - atha vaiñëava-cihëa-dhåtiù, yathä pädme --ye kaëöha-lagna-tulasé-nalinäkñä-mäläye bähu-müla-paricihëita-çaìkha-cakräù |ye vä laläöa-phalake lasad-ürdhva-puëòräste vaiñëavä bhuvanam äçu pavitrayanti ||122||
22 - nämäkñara-dhåtiù, yathä skände --hari-nämäkñara-yutaà bhäle gopé-måòaìkitam |tulasé-mälikoraskaà spåçeyur na yamodbhaöäù ||123||
pädme ca --kåñëa-nämäkñarair gätram aìkayec candanädinä |sa loka-pävano bhutvä tasya lokam aväpnuyät ||124||
23 - nirmälya-dhåtiù, yathä ekädaçe (11.6.46)--tvayopayukta-srag-gandha-väso'laìkära-carcitäù |ucchiñöa-bhojino däsäs tava mäyäà jayemahi ||125||
skände ca --kåñëottérëaà tu nirmälyaà yasyäìgaà spåçate mune | sarva-rogais tathä päpair mukto bhavati närada ||126||
24 - agre täëòavaà, yathä dvärakä-mähätmye --yo nåtyati prahåñöätmä bhävair bahuñu bhaktitaù |sa nirdahati päpäni manvantara-çateñv api ||127||
tathä çré-näradoktau ca --nåtyatäà çré-pater agre tälikä-vädanair bhåçam |uòòéyante çaréra-sthäù sarve pätaka-pakñiëaù || 128 ||
25 – daëòavan-natiù, yathä näradéye --eko 'pi kåñëäya kåtaù praëämo daçäçvamedhävabhåthair na tulyaù |daçäçvamedhé punar eti janma kåñëa-praëämé na punar-bhaväya ||129||
26 - abhyütthänaà, yathä brahmäëòe --yän ärüòhaà puraù prekñya samäyäntaà janärdanam |abhyutthänaà naraù kurvan pätayet sarva-kilbiñam || 130 ||
27 - anuvrajyä, yathä bhaviñyottare --rathena saha gacchanti pärçvataù påñöhato 'grataù |viñëunaiva samäù sarve bhavanti çvapadädayaù || 131 ||
28 - sthäne gatiùsthänaà térthaà gåhaà cäsya tatra térthe gatir yathä || 132 ||
puräëäntare --saàsära-maru-käntära-nistära-karaëa-kñamau |släghyau täv eva caraëau yau hares tértha-gäminau || 133 ||
älaye ca, yathä hari-bhakti-sudhodaye --pravéçann älayaà viñëor darçanärthaà subhaktimän |na bhüyaù praviçen mätuù kukñi-kärägåhaà sudhéù || 134 ||
29 - parikramo, yathä tatraiva --viñëuà pradakñiné-kurvan yas taträvartate punaù |tad evävartanaà tasya punar nävartate bhave || 135 ||
skände ca caturmäsya-mähätmye --catur-väraà bhramébhis tu jagat sarvaà caräcaram |kräntaà bhavati viprägrya tat-tértha-gamanädikam || 136 ||
30 - atha arcanam --çuddhi-nyäsädi-pürväìga-karma-nirväha-pürvakam |
arcanam tüpacäräëäà syän mantreëopapädanam || 137 ||
tad, yathä daçame -- (10.81.19)svargäpavargayoù puàsäà rasäyäà bhuvi sampadäm |sarväsäm api siddhénäà mülaà täc-caraëärcanaà || 138 ||
viñëurahasye ca --çré-viñëor arcanaà ye tu prakurvanti narä bhuvi |te yänti çäçvataà viñëor änandaà paramaà padam || 139 ||
31 - paricaryä --paricaryä tu sevopakaraëädi-pariñkriyä |tathä prakérëaka-cchatra-väditrädyair upäsanä || 140 ||
yathä näradéye --muhürtaà vä muhürtärdhaà yas tiñöhed dhari-mandire |sa yäti paramaà sthänaà kim u çuçrüñaëe ratäù || 141 ||
yathä caturthe (4.21.31) --yat-päda-seväbhirucis tapasvinäm açeña-janmopacitaà malaà dhiyaù |sadyaù kñiëoty anvaham edhaté saté yathä padäìguñöha-viniùsåtä sarit || 142 ||
aìgäni vividhäny eva syuù püjä-paricaryayoù |na täni likhitäny atra grantha-bähulya-bhétitaù || 143 ||
32 - atha gétaà, yathä laiìge --brähmaëo väsudeväkhyaà gäyamäno 'niçaà param |hareù sälokyam äpnoti rudra-gänädhikaà bhavet || 144 ||
33 - atha saàkértanam --näma-lélä-guëadénäm uccair-bhäñä tu kértanam || 145 ||
tatra näma-kértanam, yathä viñëu-dharme --
kåñëeti maìgalaà näma yasya väci pravartate |bhasmébhavanti räjendra mahä-pätaka-koöayaù || 146 ||
lélä-kértanam, yathä saptame (7.9.18) --so 'haà priyasya suhådaù paradevatäyä lélä-kathäs tava nåsiàha viriïca-gétäù |aïjas titarmy anugåëan guëa-vipramukto durgäëi te pada-yugälaya-haàsa-saìgaù || 147 ||
guëa-kértanam, yathä prathame (1.5.22) --idaà hi puàsas tapasaù çrutasya vä sviñöasya süktasya ca buddhi-dattayoù |avicyuto 'rthaù kavibhir nirüpito yad uttamaùçloka-guëänuvarëanam || 148 ||
34 - atha japaùmantrasya sulaghüccäro japa ity abhidhéyate || 149 ||
yathä pädme --kåñëäya nama ity eña mantraù sarvärtha-sädhakaù |bhaktänäà japatäà bhüpa svarga-mokña-phala-pradaù || 150 ||
35 - atha vijïaptiù, yathä skände --harim uddiçya yat kiïcit kåtaà vijïäpanaà girä |mokña-dvärärgalän mokñas tenaiva vihitas tava || 151 ||
samprärthanätmikä dainya-bodhikä lälasämayé |ity ädir vividhä dhéraiù kåñëe vijïaptir éritä || 152 ||
tatra samprärthanätmikä, yathä pädme --yuvaténäà yathä yüni yünäà ca yuvatau yathä |mano 'bhiramate tadvan mano 'bhiramatäà tvayi || 153 ||
dainya-bodhikä, yathä tatraiva --mat-tulyo nästi päpätmä näparädhé ca kaçcana |parihäre 'pi lajjä me kià brüve puruñottama || 154 ||
lälasämayé, yathä çré-närada-païcarätre --kadä gambhérayä väcä çriyä yukto jagat-pate |cämara-vyagra-hastaà mäm evaà kurv iti vakñyasi || 155 ||
yathä vä --kadähaà yamunä-tére nämäni tava kértayan |udbäñpaù puëòarékäkña racayiñyämi täëòavam || 156 ||
36 - atha stava-päöhaù --proktä manéñibhir gétä-stava-räjädayaù staväù || 157 ||
yathä skände --çré-kåñëa-stava-ratnaughair yeñäà jihvä tv alaìkåtä |namasyä muni-siddhänäà vandanéyä divaukasäm || 158 ||
närasiàhe ca --stotraiù stavaç ca devägre yaù stauti madhusüdanam |sarva-päpa-vinirmukto viñëu-lokam aväpnuyät || 159 ||
37 - atha naivedyäsvädo, yathä pädme --naivedyam annaà tulasé-vimiçraà véçeñataù päda-jalena siktam |yo 'çnäti nityaà purato muräreù präpëoti yajïäyuta-koöi-puëyam || 160 ||
38 - atha pädyäsvädo, yathä tatraiva --na dänaà na havir yeñäà svädhyäyo na surärcanam |te’pi pädodakaà pétvä prayänti paramäà gatim || 161 ||
39 - atha dhüpa-saurabhyam, yathä hari-bhakti-sudhodaye --äghräëaà yad dharer datta-dhüpocchiñöasya sarvataù |tad-bhava-vyäla-dañöänäà nasyaà karma viñäpaham || 162 ||
atha mälya-saurabhyaà, yathä tantre --praviñöe näsikä-randhre harer nirmälya-saurabhe |sadyo vilayam äyäti päpa-païjara-bandhanam || 163 ||
agastya-saàhitäyäà ca --äghräëaà gandha-puñpäder arcitasya tapodhana |viçuddhiù syäd anantasya ghräëasyehäbhidhéyate || 164 ||
40 - atha çré-mürteù sparçanaà, yathä viñëu-dharmottare --spåsövä viñëor adhiñöhänaà pavitraù çraddhayänvitaù |päpa-bandhair vinirmuktaù sarvän kämän aväpnuyät || 165 ||
41 - atha çré-mürter darçanam, yathä värähe --våndävane tu govindaà ye paçyanti vasundhare |na te yama-puraà yänti yänti puëya-kåtäà gatim || 166 ||
42 - ärätrika-darçanaà, yathä skände --koöayo brahma-hatyänäm agamyägama-koöayaù |dahaty äloka-mätreëa viñëoù särätrikaà mukham || 167 ||
utsava-darçanaà, yathä bhaviñyottare --ratha-sthaà ye nirékñante kautikenäpi keçavam |devatänäà gaëäù sarve bhavanti çvapacädayaù || 168 ||
ädi-çabdena püjä-darçanaà, yathägneye --püjitaà püjyamänaà vä yaù paçyed bhaktito harim ||169||
43 - atha çravaëamçravaëaà näma-carita-guëädénäà çrutir bhavet || 170 ||
tatra näma-çravaëaà, yathä gäruòe --saàsära-sarpa-dañöa-nañöa-ceñöaika-bheñajam |kåñëeti vaiñëavaà mantraà çrutvä mukto bhaven naraù || 171 ||
caritra-çravaëaà, yathä caturthe -- (4.29.41)tasmin mahan-mukharitä madhubhic-caritra-péyüña-çeña-saritaù paritaù sravanti |tä ye pibanty avitåño nåpa gäòha-karëaistän na spåçanty açana-tåò-bhaya-çoka-mohäù || 172 ||
guëa-çravaëaà, yathä dvädaçe (12.3.15) --yas tüttamaùçloka-guëänuvädaù saìgéyate 'bhékñëam amaìgala-ghnaù |tam eva nityaà çåëuyäd abhékñëaà kåñëe 'maläà bhaktim abhépsamänaù || 173 ||
atha tat-kåpekñaëaà, yathä daçame (10.14.8) --tat te 'nukampäà su-samékñamäëo bhuïjäna evätma-kåtaà vipäkam |håd-väg-vapurbhir vidadhan namas te jéveta yo mukti-pade sa däya-bhäk || 174 ||
atha småtiù --yathä kathaà cin-manasä sambandhaù småtir ucyate || 175 ||
yathä viñëu-puräëe (5.17.17) --småte sakala-kalyäëa-bhäjanaà yatra jäyate |puruñaà tam ajaà nityaà vrajämi çaraëaà harim || 176 ||
yathä ca pädme --
prayäëe cäprayäëe ca yan-näma smaratäà nèëäm |sadyo naçyati päpaugho namas tasmai cid-ätmane || 177 ||
atha dhyänam --dhyänam rupa-guëa-kréòä-sevädeù suñöhu cintanam || 178 ||
tatra rüpa-dhyänaà, yathä närasiàhe --bhagavac-caraëa-dvandva-dhyänaà nirdvandvam éritam |päpino 'pi prasaìgena vihitaà suhitaà param || 179 ||
guëa-dhyänaà, yathä viñëudharme --ye kurvanti sadä bhaktyä guëänusmaraëaà hareù |prakñéëa-kaluñaughäs te praviçanti hareù padam || 180 ||
krédä-dhyänaà, yathä padme --sarva-mädhurya-säräëi sarvädbhutamayäni ca |dhyäyan hareç cariträëi lalitäni vimucyate || 181 ||
sevä-dhyänaà, yathä puräëäntare --mänasenopacärena paricarya harià sadä |pare väì-manasä 'gamyaà taà säkñät pratipedire || 182 ||
atha däsyam --däsyaà karmärpaëaà tasya kaiìkaryam api sarvathä || 183 ||
tatra ädyaà yathä skände --tasmin samarpitaà karma sväbhävikam apéçvare |bhaved bhägavato dharmas tat-karma kimutärpitam || 184 ||
karma sväbhävikaà bhadraà japa-dhyänärcanädi ca |itédaà dvividhaà kåñëe vaiñëavair däsyam arpitam || 185 ||mådu-çraddhasya kathitä svalpä karmädhikäritä |tad-arpitaà harau däsyam iti kaiçcid udéryate || 186 ||
dvitiyaà, yathä näradéye --éhä yasya harer däsye karmaëä manasä girä |nikhiläsv apy avasthäsu jévan-muktaù sa ucyate || 187 ||
atha sakhyam --viçväso mitra-våttiç ca sakhyaà dvividham éritam || 188 ||
tatra ädyaà, yathä mahäbhärate --pratijïe tava govinda na me bhaktaù praëaçyati |iti saàsmåtya saàsmåtya präëän saàdhärayämy aham || 189 ||
tathä ekädaçe (11.2.53) ca --tri-bhuvana-vibhava-hetave 'py akuëöha-småtir ajitätma-surädibhir vimågyät |na calati bhagavat-padäravindäl lava-nimiñärdham api yaù sa vaiñëavägryaù ||190||
çraddhä-mätrasya tad-bhaktäv adhikäritva-hetutä |aìgatvam asya viçväsa-viçeñasya tu keçave || 191 ||
dvitéyaà, yathä agastya-saàhitäyäm --paricaryä paräù kecit präsädeñu ca çerate |manuñyam iva taà drañöuà vyävahartuà ca bandhuvat || 192 ||
atha ätma-nivedanaà, yathä ekädaçe (11.29.34) --martyo yadä tyakta-samasta-karmä niveditätmä vicikérñito me |tadämåtatvaà pratipadyamäno mayätma-bhuüyäyä ca kalpate vai || 194 ||
artho dvidhätma-çabdasya paëòitair upapäyate |
dehy-ahantäspadaà kaiçcid dehaù kaiçcin mamatva-bhäk || 195 ||
tatra dehé, yathä yämunäcärya-stotre (49) --vapurädiñu yo’pi ko'pi vä guëato 'säni yathä tathä-vidhaù |tad ayaà tava päda-padmayor aham adyaiva mayä samarpitaù || 196 ||
deho, yathä bhakti-viveke --cintäà kuryän na rakñäyai vikrétasya yathä paçoù |tathärpayan harau dehaà viramed asya rakñanät || 197 ||
duñkaratvena virale dve sakhyätma-nivedane |keñäàcid eva dhéräëäà labhate sädhanärhatäm || 198 ||
atha nija-priyopaharaëaà, yathä ekädaçe (11.11.41) --yad yad iñöatamaà loke yac cäti-priyam ätmanaù |tat tan nivedayen mahyaà tad änantyäya kalpate || 199 ||
atha tad-arthe 'khila-ceñöitaà, yathä païcarätre --laukiké vaidiké väpi yä kriyä kriyate mune |hari-sevänukülaiva sä käryä bhaktim icchatä || 200 ||
atha çaraëäpattiù, yathä hari-bhakti-viläse (11.677) --taväsméti vadan väcä tathaiva manasä vidan |tat-sthänam äçritas tanvä modate çaraëägataù || 201 ||
çré-närasiàhe ca --tväà prapanno 'smi çaraëaà deva-deva janärdana |iti yaù çaraëaà präptas taà kleçäd uddharämy aham || 202 ||
53 -- atha tadéyänäà sevanam | tuläsyaù, yathä skände --yä dåñöä nikhilägha-saìga-çamané spåñöä vapuù-pävané rogäëäm abhivanditä nirasané siktäntaka-träsiné |pratyäsatti-vidhäyiné bhagavataù kåñëasya saàropitä nyastä tac-caraëe vimukti-phaladä tasyai tulasyai namaù || 203 ||
tathä ca tatraiva --dåñtä spåñöä tathä dhyätä kértitä namitä stutä |ropitä sevitä nityaà püjitä tulasé çubhä || 204 ||navadhä tulaséà devéà ye bhajanti dine dine |yuga-koöi-sahasräëi te vasanti harer gåhe || 205 ||
54 -- atha çästrasya, çästram atra samäkhyätaà yad bhakti-pratipädakam || 206 ||
yathä skände --vaiñëaväni tu çästräëé ye çåëvanti paöhanti ca |dhanyäs te mänavä loke tesäà kåñëaù prasédati || 207 ||vaiñëaväni tu çästräëé ye ‘rcayanti gåhe naräù |sarva-päpa-vinirmuktä bhavanti sura-vanditäù || 208 ||tiñöhate vaiñëavaà çästraà likhitaà yasya mandire |tatra näräyaëo devaù svayaà vasati närada || 209 ||
tathä çré-bhägavate dvädaçe (12.13.15) ca --sarva-vedänta-säraà hi çré-bhägavatam iñyate |tad-rasämåta-tåptasya nänyatra syäd ratiù kvacit || 210 ||
55 -- atha mathuräyäù, yathä ädi-värähemathuräà ca parityajya yo 'nyatra kurute ratim |müòho bhramati saàsäre mohitä mama mäyayä || 211 ||
brahmäëòe ca --trailokya-varti-térthänäà sevanäd durlabhä hi yä |paränanda-mayé siddhir mathurä-sparña-mätrataù || 212 ||
çrutä småtä kértitä ca väïchitä prekñitä gatä |spåñöä çritä sevitä ca mathuräbhéñöadä nåëäm |iti khyätaà puräëeñu na vistära-bhiyocyate || 213 ||
56 --atha vaiñëavänäà sevanaà, yathä pädme (6.253.176) --ärädhanänäà sarveñäà viñëor ärädhanaà param |tasmät parataraà devi tadéyänäà samarcanam || 214 ||
tåtéye (3.7.19) ca --yat-sevayä bhagavataù küöa-sthasya madhu-dviñaù |rati-räso bhavet tévraù pädayor vyasanärdanaù || 215 ||
skände ca --çaìkha-cakräìkita-tanuù çirasä maïjaré-dharaù |gopé-candana-liptäìgo dåñtaç cet tad-aghaà kutaù || 216 ||
prathame (1.19.33) ca --yeñäà saàsmaraëät puàsäà sadyaù çuddhyanti vai gåhäù |kià punar darçana-sparça-päda-çaucäsanädibhiù || 217 ||
ädé-puräëe --ye me bhakta-janäù pärtha na me bhaktäç ca te janäù |mad-bhaktänäà ca ye bhaktäs te me bhaktatamä matäù || 218 ||
yävanti bhagavad-bhakter aìgäni kathitänéha |präyas tävanti tad-bhakta-bhakter api budhä viduù || 219 ||
57 - atha yathä-vaibhava-mahotsavo, yathä pädme --yaù karoti mahépäla harer gehe mahotsavam |tasyäpi bhavati nityaà hari-loke mahotsava || 220 ||
58 - atha ürjädaro, yathä pädme --yathä dämodaro bhakta-vatsalo vidito janaiù |tasyäyaà tädåço mäsaù svalpam apy uru-kärakaù || 221 ||
taträpi mathuräyäà viçeño, yathä tatraiva --bhuktià muktià harir dadyäd arcito 'nyatra sevinäm |bhaktià tu na dadäty eva yato vaçyakaré hareù || 222 ||sä tv aïjasä harer bhaktir labhyate kärttike naraiù |mathuräyäà sakåd api çré-dämodara-sevanät || 223 ||
59 -- atha çré-janma-dina-yäträ, yathä bhaviñyottare --yasmin dine prasüteyaà devaké tväà janärdana |tad-dinaà brühi vaikuëöha kurmas te tatra cotsavam |tena samyak-prapannänäà prasädaà kuru keçavaù || 224 ||
60 -- atha çré-mürter-anghri-sevane prétiù, yathä ädi-puräëe --mama näma-sadägrähé mama sevä-priyaù sadä |bhaktis tasmai pradätavyä na tu muktiù kadäcana || 225 ||
61 -- atha çré-bhägavatärthäsvädo, yathä prathame (1.1.3) --nigama-kalpa-taror-galitaà phalaàçuka-mukhäd amåta-drava-saàyutam |pibata bhägavataà rasam älayaà muhur aho rasikä bhuvi bhävukäù || 226 ||
tathä dvitéye (2.1.9) ca --pariniñöhito 'pi nairguëye uttamaùçloka-lélayä |gåhita-cetä räjarñe äkhyänaà yad adhétavän || 227 ||
62 --atha sa-jätéyäçaya-snigdha-çré-bhagavad-bhakta-saìgo, yathä prathame (1.18.13) --tulayäma lavenäpi na svargaà näpunar-bhavam |bhagavat-saìgi-saìgasya martyänäà kimutäçiñaù || 228 ||
hari-bhakti-sudhodaye ca --yasya yat-saìgatiù puàso maëivat syät sa tad-guëaù |sva-külarddhyai tato dhémän sva-yüthyän eva saàçrayet || 229 ||
63 -- atha çré-näma saàkértanaà, yathä dvitéye (2.1.11)etan nirvidyamänänäm icchatäm akuto-bhayam |yoginäà nåpa nirëétaà harer nämänukértanaà || 230 ||
ädi-puräëe ca --gétvä ca mama nämäni vicaren mama sannidhau |iti bravémi te satyaà kréto 'haà tasya cärjuna || 231 ||
pädme ca --yena janma-sahasräëi väsudevo niñevitaù |tan-mukhe hari-nämäni sadä tiñöhanti bhärata || 232 ||
yatas tatraiva ca --näma cintämaëiù kåñëaç caitanya-rasa-vigrahaù |pürëaù çuddho nitya-mukto 'bhinnatvän näma-näminoù || 233 ||
ataù çré-kåñëa-nämädi na bhaved grähyaà indriyaiù |sevonmukhe hi jihvädau svayam eva sphuraty adaù || 234 ||
64 - atha çré-mathurä-maëòale sthitiù, yathä pädme --anyeñu puëya-tértheñu muktir eva mahä-phalam |muktaiù prärthyä harer bhaktir mathuräyäà tu labhyate || 235 ||tri-vargadä käminäà yä mumukñüëäà ca mokñadä |bhaktécchor bhaktidä kas täà mathuräà näçrayed budhaù || 236 ||aho madhu-puré dhanyä vaikuëöhäc ca garéyasé |dinam ekaà niväsena harau bhaktiù prajäyate || 237 ||
durühädbhuta-vérye 'smin çraddhä düre 'stu païcake |yatra svalpo 'pi sambandhaù sad-dhiyäà bhäva-janmane || 238 ||
tatra çré-murtiù yathä --smeräà bhaìgé-traya-paricitäà säci-vistérëa-dåñöiàvaàçé-nyastädhara-kiçalayäm ujjvaläà candrakeëa |govindäkhyäà hari-tanum itaù keçi-téthopankaëöhemä prekñiñöhäs tava yadi sakhe bandhu-sange 'sti raìgaù || 239 ||
çré-bhägavataà yathä --çaìke nétäù sapadi daçama-skandha-padyävalénäà varëäù karëädhvani pathi katämänupurvyäd bhavadbhiù |haàho dimbhäù parama-çubhadän hanta dharmärtha-kämänyad garhantaù sukhamayam amé mokñam apy äkñipanti || 240 ||
kåñëa-bhakto yathä --dåg-ambhobhir dhautaù pulaka-patalé maëòita-tanuùskhalann antaù-phullo dadhad atipåthuà vepathum api |dåçoù kakñäà yävan mama sa puruñaù ko 'py upayayauna jäte kià tävan matir iha gåhe näbhiramate || 241 ||
näma yathä --yadavadhi mama çétä vaiëikenänugétäçruti-patham agha-çatror nämä-gäthä prayätä |anavakalita-pürväà hanta käm apy avasthäàtadavadhi dadhad-antar-mänasaà çämyatéva || 242 ||
çré mathurä-maëòalaà yathätaöa-bhuvi kåta-käntiù çyämalä yäs taöinyäùsphuöita-nava-kadambälambi-küjad-dvirephä |niravadhi-madhurimëä maëòiteyaà kathaà me manasi kam api bhävaà känana-çrés tanoti || 243 ||
alaukika-padärthänäm acintyä çaktir édåçé |
bhävaà tad-viñayaà cäpi yä sahaiva prakäçayet || 244 ||keñäàcit kvacid aìgänäà yat kñudraà çrüyate phalaà |
bahir-mukha-pravåttyaitat kintu mukhyaà phalaà ratiù || 245 ||saàmataà bhakti-vijïänäà bhakty-aìgatvaà na karmaëäm || 246 ||
yatha caikädaçe (11.20.9)tävat karmäëi kurvéta na nirvidyeta yävatä |mat-kathä-çravaëädau vä çraddhä yävan na jäyate || 247 ||
jïäna-vairägyayor-bhakti-praveçäyopayogitä |éñat prathamam eveti näìgatvam ucitaà tayoù || 248 ||
yad ubhe citta-käöhinya-hetü präyaù satäà mate |sukumära-svabhäveyaà bhaktis tad-hetur éritä || 249 ||
yathä tatraiva (11.20.31) --tasmän mad-bhakti-yuktasya yogino vai mad-ätmanaù |na jïänaà na ca vairägyaà präyaù çreyo bhaved iha || 250 ||
kintu jïäna-virakty-ädi-sädhyaà bhaktyaiva sidhyati || 251 ||
yathä tatraiva (11.20.32-33) --yat karmabhir yat tapasä jïäna-vairägya taç ca yat |yogena däna dharmeëa çreyobhir itarair api || 252 ||sarvaà mad-bhakti-yogena mad-bhakto labhate 'njasä |svargäpavargaà mad-dhäma kathaïcid yadi väïchati || 253 ||
rucim udvahatas tatra janasya bhajane hareù |viñayeñu gariñöho 'pi rägaù präyo viléyate || 254 ||anäsaktasya viñayän yathärham upayuïjataù |nirbandhaù kåñëa-sambandhe yuktaà vairägyam ucyate || 255 ||präpaïcikatayä buddhyä hari-sambandhi-vastunaù |mumukñubhiù parityägo vairägyaà phalgu kathyate || 256 ||proktena lakñaëenaiva bhaktir adhikåtasya ca |aìgatve suniraste 'pi nityädy-akhila-karmaëäà || 257 ||jnänasyädhyätmikasyäpi vairagyasya ca phalgunaù |spañöatärthaà punar api tad evedaà niräkåtaà || 258 ||dhana-çiñyädibhir dvärair yä bhaktir upapädyate |vidüratväd uttamatä-hänyä tasyäç ca näìgatä || 259 ||viçeñaëatvam evaiñäà saàçrayanty adhikäriëäm |vivekädény ato 'méñäm api näìgatvam ucyate || 260 ||kåñëonmukhaà svayaà yänti yamäù çaucädayas tathä |ity eñäà ca na yuktä syäd bhakty-aìgäntara-pätitä || 261 ||
yathä skände --ete na hy adbhutä vyädha tavähiàsädayo guëäù |hari-bhaktau pravåttä ye na te syuù para-täpinaù || 262 ||
tatraiva --antaù-çuddhir bahiù-çuddhis tapaù-çänty-adayas tathä |amé guëäù prapadyante hari-seväbhikäminäm || 263 ||
sä bhaktir eka-mukhyäëgäçritänaikäìgi kätha vä |svaväsanänusäreëa niñöhätaù siddhi-kåd bhavet || 264 ||
tatra ekäìgä, yathä granthäntare1 --
çré viñëoù çravaëe parékñid abhavad vaiyäsakiù kértaneprahlädaù smaraëe tad-aìghri-bhajane lakñméù påthuù püjane |akrüras tv abhivandane kapi-patir däsye 'tha sakhye 'rjunaùsarvasvätma-nivedane balir abhüt kåñëäptir eñäà parä || 265 ||
anekäìgä, yathä navame (9.4.18-20) --sa vai manaù kåñëa-padäravindayor vacäàsi vaikuëöha-guëänuvarëane |karau harer mandira-märjanädiñu çrutià cakäräcyuta-sat-kathodaye || 266 ||mukunda-liìgälaya-darçane dåçau tad-bhåtya-gätra-sparçe 'ìga-saìgamaà |ghräëaà ca tat-päda-saroja-saurabhe çrémat-tulasyä rasanäà tad-arpite || 267 ||
pädau hareù kñetra-padänusarpaëe çiro håñékeça-padäbhivandane |kämaà ca däsye na tu käma-kämyayä yathottamaùçloka-janäçraya ratiù || 268 ||
çästroktayä prabalayä tat-tan-maryäda yänvitä |vaidhi bhaktir iyaà kaiçcan maryädä-märga ucyate || 269 ||
atha rägänugä –viräjantém abhivyaktäà vraja-väsé janädiñu |rägätmikäm anusåtä yä sä rägänugocyate || 270 ||rägänugä-vivekärtham ädau rägätmikocyate || 271 ||iñöe svärasiké rägaù paramäviñöatä bhavet |tan-mayé yä bhaved bhaktiù sätra rägätmikoditä || 272 ||sä kämarüpä sambandha-rüpä ceti bhaved dvidhä || 273 ||
tathä hi saptame (7.1.29-30) --kämäd dveñäd bhayät snehäd yathä bhaktyeçvare manaù |äveçya tad aghaà hitvä bahavas tad-gatià gatäù || 274 ||gopyaù kämäd bhayät kaàso dveñäc caidyädayo nåpäù |sambandhäd våñëayaù snehäd yüyaà bhaktyä vayaà vibho || 275 || iti ||
änukülya-viparyäsäd bhéti-dveñau parähatau |snehasya sakhya-väcitväd vaidha-bhakty-anuvartitä || 276 ||kià vä premäbhidhäyitvän nopayogo’tra sädhane |bhaktyä vayam iti vyaktaà vaidhé bhaktir udéritä || 277 ||
yad-aréëäà priyäëäà ca präpyam ekam ivoditam |tad brahma-kåñëayor aikyät kiraëärkopamä-juñoù || 278 ||
brahmaëy eva layaà yänti präyeëa ripavo hareù |kecit präpyäpi särüpyäbhäsaà majjanti tat-sukhe || 279 ||
tathä ca brahmäëòa puräëe –siddha-lokas tu tamasaù päre yatra vasanti hi |siddhä brahma-sukhe magnä daityäç ca hariëa hatäù || 280 ||
räga-bandhena kenäpi taà bhajanto vrajanty amé |aìghri-padma-sudhäù prema-rüpäs tasya priyä janäù || 281 ||
tathä hi çré-daçame (10.87.23) –nibhåta-marun-mano’kña-dåòha-yoga-yujo hådi yanmunaya upäsate tad-arayo’pi yayuù smaraëät |striya uragendra-bhoga-bhuja-daëòa-viñakta-dhiyovayam api te samäù sama-dåço’ìghri-saroja-sudhäù || 282 ||
tatra kämarüpä –sä kämarüpä sambhoga-tåñëäà yä nayati svatäm |yad asyäà kåñëa-saukhyärtham eva kevalam udyamaù || 283 ||
iyaà tu vraja-devéñu suprasiddhä viräjate |äsäà prema-viçeño’yaà präptaù käm api mädhuréà |tat-tat-kréòä-nidänatvät käma ity ucyate budhaiù || 284 ||
tathä ca tantre –premaiva gopa-rämäëäà käma ity agamat prathäm || 285 ||
ity uddhavädayo’py etaà väïchati bhagavat-priyäù || 286 ||käma-präyä ratiù kintu kubjäyäm eva sammatä || 287 ||
tatra sambandha-rüpä –sambandha-rüpä govinde pitåtvädy-äbhimänitä |atropalakñaëatayä våñëénäà vallavä matäù |yadaiçya-jïäna-çünyatväd eñäà räge pradhänatä || 288 || käma-sambandha-rüpe te prema-mätra-svarüpake |nitya-siddhäçrayatayä nätra samyag vicärite || 289 ||rägätmikäyä dvaividhyäd dvidhä rägänugä ca sä |
kämänugä ca sambandhänugä ceti nigadyate || 290 ||
tatra adhikäré –rägätmikäika-niñöhä ye vraja-väsi-janädayaù |teñäà bhäväptaye lubdho bhaved aträdhikäravän || 291 ||tat-tad-bhävädi-mädhurye çrute dhér yad apekñate |nätra çästraà na yuktià ca tal-lobhotpatti-lakñaëaà || 292 ||vaidha-bhakty-adhikäré tu bhävävirbhavanävadhi |atra çästraà tathä tarkam anukülam apekñate || 293 ||kåñëaà smaran janaà cäsya preñöhaà nija-saméhitam |tat-tat-kathä-rataç cäsau kuryäd väsaà vraje sadä || 294 || sevä sädhaka-rüpeëa siddha-rüpeëa cätra hi |tad-bhäva-lipsunä käryä vraja-lokänusärataù || 295 ||çravaëotkértanädéni vaidha-bhakty-uditäni tu |yäny aìgäni ca täny atra vijïeyäni manéñibhiù || 296 ||
tatra kämänugä –kämänugä bhavet tåñëä käma-rüpänugäminé || 297 ||sambhogecchä-mayé tat-tad-bhävecchätmeti sä dvidhä || 298 ||keli-tätparyavaty eva sambhogecchä-mayé bhavet |tad-bhävecchätmikä täsäm bhäva-mädhurya-kämitä || 299 ||çré-mürter mädhuréà prekñya tat-tal-léläà niçamya vä |tad-bhäväkäëkñiëo ye syus teñu sädhanatänayoù |puräëe çruyate pädme puàsam api bhaved iyam || 300 ||
yathä –purä maharñayaù sarve daëòakäraëya-väsinaù |dåñövä rämaà harià tatra bhoktum aicchan suvigraham || 301 ||te sarve strétvam äpannäù samudbhütäç ca gokule |harià sampräpya kämena tato muktä bhavärëavät || 302 ||
riraàsäà suñöhu kurvan yo vidhi-märgeëa sevate |kevalenaiva sa tadä mahiñétvam iyät pure || 303 ||
tathä ca mahä-kaurme –agni-puträ mahätmänas tapasä strétvam äpire |bhartäraà ca jagad-yonià väsudevam ajaà vibhum || 304 ||
atha sambandhänugä --sä sambandhänugä bhaktiù procyate sadbhir ätmani |yä pitåtvädi-sambandha-mananäropanätmikä || 305 ||lubdhair vätsalya-sakhyädau bhaktiù käryätra sädhakaiù |vrajendra-subalädénäà bhäva-ceñöita-mudrayä || 306 ||tathä hi çruyate çästre kaçcit kurupuré-sthitaù |nanda-sünor adhiñöhänaà tatra putratayä bhajan |näradasyopadeçena siddho’bhüd våddha-vardhakiù || 307 ||
ataeva näräyaëa-vyüha-stave –pati-putra-suhåd-bhrätå-pitåvan maitravad dharim |ye dhyäyanti sadodyuktäs tebhyo’péha namo namaù || 308 ||
kåñëa-tad-bhakta-käruëya-mätra-läbhaika-hetukä |puñöi-märgatayä kaiçcid iyaà rägänugocyate || 309 ||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhaupurva-vibhäge sädhana-bhakti-laharé-dvitiyä ||
atha bhävaù
çuddha-sattva-viçeñätmä prema-süryäàçu-sämya-bhäk |rucibhiç citta-mäsåëya-kåd asau bhäva ucyate || 1 ||
tathä hi tantre --
premëas tu prathamävasthä bhäva ity abhidhéyate |sättvikäù svalpa-mäträù syur aträçru-pulakädayaù || 2 ||
sa yathä padma-puräëe --dhyäyaà dhyäyaà bhagavataù pädämbuja-yugaà tadä |éñad-vikriyamäëätmä särdra-dåñtir abhüd asau || 3 ||
ävirbhüya mano-våttau vrajanti tat-svarüpatäà |svayaà-prakäça-rüpäpi bhäsamänä präkäçyavat || 4 ||vastutaù svayam äsväda-svarüpaiva ratis tv asau |kåñëädi-karmakäsväda-hetutvaà pratipadyate || 5 ||sädhanäbhiniveçena kåñëa-tad-bhaktayos tathä |prasädenätidhanyänäà bhävo dvedhäbhijäyate |ädyas tu präyikas tatra dvitéyo viralodayaù || 6 ||
tatra sädhanäbhiniveça-jaùvaidhé-rägänugä-märga-bhedena parikértitaù |dvividhaù khalu bhävo'tra sädhanäbhiniveçajaù || 7 ||sädhanäbhiniveças tu tatra niñpädayan rucim |haräv äsaktim utpädya ratià saàjanayaty asau || 8 ||
tatra ädyo (1.5.26) --tatränvahaà kåñëa-kathäù pragäyatämanugraheëäçåëavaà manoharäù |täù çraddhayä me 'nupadaà viçåëvataùpriya-çravasy aìga mamäbhavad ratiù || 9 || iti |
ratyä tu bhäva evätra na tu premäbhidhéyate |mama bhaktiù pravåtteti vakñyate sa yad agrataù || 10 ||
yathä tatraiva (1.5.28) --itthaà çarat-prävåñikäv åtü harerviçåëvato me 'nusavaà yaço 'malam |saìkértyamänaà munibhir mahätmabhirbhaktiù pravåttätma rajas-tamopahä || 11 ||
tåtéye ca (3.25.25) --satäà prasaìgän mama vérya-saàvidobhavanti håt-karëa-rasäyanäù kathäù |taj-joñaëäd äçv apavarga-vartmaniçraddhä ratir bhaktir anukramiñyati || 12 ||
puräëe nätya-çästre ca dvayos tu rati-bhävayoù |samänärthatayä hy atra dvayam aikyena lakñitam || 13 ||
dvitéyo, yathä pädme --itthaà manorathaà bälä kurvaté nåtya utsukä |hari-prétyä ca täà sarväà rätrim evätyavähayat || 14 ||
atha çri-kåñëa-tad-bhakta-prasädajaùsädhanena vinä yas tu sahasaiväbhijäyate |sa bhävaù kåñëa-tad-bhakta-prasädaja itéyate || 15 ||
atha çré-kåñëa-prasädajaù --prasädä väcikäloka-däna-härdädayo hareù || 16 ||
tatra väcika-prasädajaù, yathä näradéye --sarva-maëgala-mürdhanyä pürëänanda-mayé sadä |dvijendra tava mayy astu bhaktir avyäbhicäriëé || 17 ||
äloka-dänajaù, yathä skände --adåñöa-pürvam älokya kåñëaà jäìgala-väsinaù |viklidyad-antarätmano dåñöià näkrañöum éçire || 18 ||
härdaù --
prasäda äntaro yaù syät sa härda iti kathyate || 19 ||
yathä çuka-saàhitäyäà --mahäbhägavato jätaù putras te bädaräyaëa |vinopäyair upeyäbhüd viñëu-bhaktir ihoditä || 20 ||
atha tad-bhakta-prasädajaù, yathä saptame (7.4.36)guëair alam asaìkhyeyair mahätmyaà tasya sücyate |väsudeve bhagavati yasya naisargiké ratiù || 21 ||
näradasya prasädena prahläde çudha-väsanä |nisargaù saiva tenätra ratir naisargiké matä || 22 ||
skände ca --aho dhanyo 'si devarñe kåpayä yasya tat-kñaëät |néco 'py utpulako lebhe lubdhako ratim acyute || 23 ||
bhaktänäà bhedataù seyaà ratiù païca-vidhä matä |agre vivicya vaktavyä tena nätra prapaïcyate || 24 ||kñäntir avyärtha-kälatvaà viraktir mäna-çunyatä |äçä-bandhaù samutkaëöhä näma-gäne sadä ruciù || 25 ||
äsaktis tad-guëäkhyäne prétis tad-vasati-sthale |ity ädayo 'nubhäväù syur jäta-bhäväìkure jane || 26 ||
tatra kñäntiù --kñobha-hetäv api präpte kñäntir akñubhitätmatä || 27 ||
yathä prathame (1.19.15) --taà mopayätaà pratiyantu viprägaìgä ca devé dhåta-cittam éçe |dvijopasåñöaù kuhakas takñako vädaçatv alaà gäyata viñëu-gäthäù || 28 ||
atha avyärtha-kälatvaà, yathä hari-bhakti-sudhodaye vägbhiù stuvanto manasä smarantastanvä namanto 'py aniçaà na tåptäù |bhaktäù sravan-netra-jaläù samagramäyur harer eva samarpayanti || 29 ||
atha viraktiù --viraktir indriyärthänäà syäd arocakatä svayaà || 30 ||
yathä païcame (5.14.43) --yo dustyajän dära-sutän suhåd räjyaà hådi-spåçaù |jahau yuvaiva malavad uttamaùçloka-lälasaù || 31 ||
atha mäna-çünyatä --utkåñöatve 'py amänitvaà kathitä mäna-çünyatä || 32 ||
yathä pädme --harau ratià vahann eña narendräëäà çikhä-maëiù |bhikñäm aöann ari-pure çvapäkam api vandate || 33 ||
atha äçä-bandhaù --äçä-bandho bhagavataù präpti-sambhävanä dåòhä || 34 ||
yathä çrémat-prabhupädänäà --na premä çravaëädi-bhaktir api vä yogo 'thavä vaiñëavojïänaà vä çubha-karma vä kiyad aho saj-jätir apy asti vä |hénärthädhika-sädhake tvayi tathäpy acchedya-mülä satéhe gopé-jana-vallabha vyathayate hä hä mad-äçaiva mäm || 35 ||
atha samutkaëöhä --samutkaëöhä nijäbhéñöa-läbhäya guru-lubdhatä || 36 ||
atha kåñëa-karëämåte (54) --änamräm asita-bhruvor upacitam akñéëa-pakñmäìkureñväloläm anurägiëor nayanayor ärdräà mådau jalpite |ätämräm adharämåte mada-kaläm amläna vaàçé-svaneñväçäste mama locanaà vraja-çiçor-mürtià jagan-mohiném || 37 ||
atha näma-gäne sadä ruciù, yathä --rodana-bindu-maranda-syandi-dåg-indévarädya govinda |tava madhura-svara-kaëöhé gäyati nämävaléà bälä || 38 ||
tad-guëäkhyäne äsäktiù, yathä kåñëa-karëämåte (88) --mädhuryäd api madhuraàmanmathatä tasya kim api kaiçoram |capalyäd api capalaàceto bata harati hanta kià kurmaù || 39 ||
tad vasati-sthale prétiù, yathä padyävalyäm2 --
aträsét kila nanda-sadma çakaöasyäträbhavad bhaïjanaàbandha-ccheda-karo 'pi dämabhir abhüd baddho 'tra dämodaraù |itthaà mäthura-våddha-vaktra-vigalat-péyüña-dhäräà pibannänandäçru-dharaù kadä madhu-puréà dhanyaç cariñyämy aham || 40 ||
api ca --vyaktaà masåëiteväntar lakñyate rati-lakñaëam |mumukñu-prabhåténäà ced bhaved eñä ratir na hi || 41 ||vimuktäkhila-tarñair yä muktir api vimågyate |yä kåñëenätigopyäçu bhajadbhyo 'pi na déyate || 42 ||sä bhukti-mukti-kämatväc chuddhäà bhaktim akurvatäm |hådaye sambhavaty eñäà kathaà bhägavaté ratiù || 43 ||kintu bäla-camatkära-karé tac-cihna-vékñayä |abhijïena subodho 'yaà raty-äbhäsaù prakértitaù || 44 ||pratibimbas tathä cchäyä raty-äbhäso dvidhä mataù || 45 ||
tatra pratibimbaù --açramäbhéñöa-nirvähé rati-lakñaëa-lakñitaù |bhogäpavarga-saukhyäàça-vyaïjakaù pratibimbakaù || 46 ||daivät sad-bhakta-saìgena kértanädy-anusäriëäm |präyaù prasanna-manasäà bhoga-mokñädi rägiëäm || 47 || keñäàcit hådi bhävendoù pratibimba udaïcati |
tad-bhakta-hån-nabhaù-sthasya tat-saàsarga-prabhävataù || 48 ||
atha chäyä --kñudra-kautühala-mayé caïcalä duùkha-häriëé |
rateç chäyä bhavet kiàcit tat-sädåçyävalambiné || 49 ||hari-priya-kriyä-käla-deça-päträdi-saìgamät |apy änuñaìgikäd eña kvacid ajïeñv apékñyate || 50 ||kintu bhägyaà vinä näsau bhäva-cchäyäpy udaïcati |yad abhyudayataù kñemaà tatra syäd uttarottaram || 51 ||hari-priya-janasyaiva prasäda-bhara-läbhataù |bhäväbhäso 'pi sahasä bhävatvam upagacchati || 52 ||tasminn eväparädhena bhäväbhäso 'py anuttamaù |krameëa kñayam äpnoti kha-sthaù pürëa-çaçé yathä || 53 ||
kià ca --bhävo 'py abhävam äyäti kåñëa-preñöhäparädhataù |
äbhäsatäà ca çanakair nyüna-jätéyatäm api || 54 ||gäòhäsaìgät sadäyäti mumukñau supratiñöhite |äbhäsatäm asau kiàvä bhajanéyeça-bhävatäm || 55 ||ataeva kvacit teñu navya-bhakteñu dåçyate |kñaëam éçvara-bhävo 'yaà nåtyädau mukti-pakñagaù || 56 ||sädhanekñäà vinä yasminn akasmäd bhäva ékñyate |vighna-sthagitam atrohyaà präg-bhavéyaà susädhanaà || 57 ||lokottara-camatkära-kärakaù sarva-çaktidaù |yaù prathéyän bhaved bhävaù sa tu kåñëa-prasädajaù || 58 ||
jane cej jäta-bhäve 'pi vaiguëyam iva dåçyate |
käryä tathäpi näsüyä kåtärthaù sarvathaiva saù || 59 ||
yathä närasiàhe --bhagavati ca haräv ananya-cetäbhåçam alino 'pi viräjate manuñyaù |na hi çaça-kaluña-cchaviù kadäcittimira-paräbhavatäm upaiti candraù || 60 ||
ratir aniça-nisargoñëa-prabalataränanda-püra-rüpaiva |uñmäëam api vamanté sudhäàçu-koöer api svädvé || 61 ||
iti çré-çré bhakti-rasämåta-sindhaupurva-vibhäge bhäva-bhakti-laharé tåtéyä ||
atha premä
samyaì-masåëita-svänto mamatvätiçayäìkitaù |bhävaù sa eva sändrätmä budhaiù premä nigadyate || 1 ||
yathä païcarätre ananya-mamatä viñëau mamatä prema-saìgatä |bhaktir ity ucyate bhéñma-prahlädoddhava-näradaiù || 2 ||
bhaktiù premocyate bhéñma-mukhyair yatra tu saìgatä |mamatänya-mamatvena varjitety atra yojanä || 3 ||bhävottho 'ti-prasädotthaù çré-harer iti sa dvidhä || 4 ||
tatra bhävotthaù --bhäva eväntar-aìgäëam-aìgänäm-anusevayä |ärüòhaù parama-utkarñam bhäva-uttaù parikértitaù || 5 ||
tatra vaidha-bhävottho, yathaikädaçe (11.2.40)evaà-vrataù sva-priya-näma-kértyä jätänurägo druta-citta uccaiù |hasaty atho roditi rauti gäyaty unmädavan nåtyati loka-bähyaù || 6 ||
rägänugéya-bhävottho, yathä pädme na patià kämayet kaïcid brahmacarya-sthitä sadä |tam-eva mürtià dhyäyanté candrakantir-varänanä || 7 ||çré-kåñëa-gäthäà gäyanté romäëcodbheda-lakñaëä |asmin-manvantare snigdhä çré-kåñëa-priya-vartayä || 8 ||
atha harer atiprasädotthaù --harer atiprasädo 'yaà saìga-dänädir ätmanaù || 9 ||
yathaikädaçe (11.12.7) --te nädhéta-çruti-gaëä nopäsita-mahattamäù |avratätapta-tapasaù mat-saìgän mäm upägatäù || 10 ||
mähätmya-jïäna-yuktaç ca kevalaç ceti sa dvidhä || 11 ||
atha ädyo, yathä païcarätre --mähätmya-jïäna-yuktas tu sudåòhaù sarvato 'dhikaù |sneho bhaktir iti proktas tayä särñöyädinänyathä || 12 ||
kevalo, yathä tatraiva --manogatir avicchinnä harau prema-pariplutä |abhisandhi-vinirmuktä bhaktir-viñëu-vaçaìkaré || 13 || iti |
mahima-jïäna-yuktaù syäd vidhi-märgänusäriëäm |rägänugäçritänäà tu präyaçaù kevalo bhavet || 14 ||
ädau çraddhä tataù sädhu-saìgo 'tha bhajana-kriyä |
tato 'nartha-nivåttiù syät tato niñöhä rucis tataù || 15 ||athäsaktis tato bhävas tataù premäbhyudaïcati |sädhakänäm ayaà premnaù prädurbhäve bhavet kramaù || 16 ||dhanyasyäyaà navaù premä yasyonmélati cetasi |antarväëébhir apy asya mudrä suñöhu sudurgamä || 17 ||
ataeva çré-närada-païcarätre, yathä --bhävonmatto hareù kiïcin na veda sukham ätmanaù |dukhaà ceti maheçäni paramänanda äplutaù || 18 ||
premëa eva viläsatväd vairalyät sädhakeñv api |atra snehädayo bhedä vivicya na hi çaàsitäù || 19 ||
çrémat-prabhupadämbhojaiù sarvä bhägavatämåte |vyaktékåtästi güòhäpi bhakti-siddhänta-mädhuré || 20 ||gopäla-rüpa-çobhäà dadhad api raghunätha-bhäva-vistäré |tuñyatu sanätanätmä prathama-vibhäge sudhämbu-nidheù || 21 ||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhaupürva-vibhäge prema-bhakti-laharé-caturthé
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhaurasopayogi-sthäyi-bhävopapädano näma
pürvavibhägaù samäptaù
sämänya-bhagavad-bhakti-rasa-nirüpako
dakñiëa-vibhägaù
vibhäväkhyä prathama-laharé
prabalam ananya-çrayiëä niñevitaù sahaja-rüpeëa |agha-damano mathuräyäà sadä sanätana-tanur jayati ||1||rasämåtäbdher bhäge’smin dvitéye dakñiëäbhidhe |sämänya-bhagavad-bhakti-rasas tävad udéryate ||2||asya païca laharyaù syur vibhäväkhyägrimä matä |dvitéyä tv anubhäväkhyä tåtéyä sättvikäbhidhä |vyabhicäry-abhidhä turyä sthäyi-saàjïä ca païcamé ||3||
athäsyäù keçava-rater lakñitäyä nigadyate |sämagré-paripoñena paramä rasa-rüpatä ||4||vibhävair anubhävaiç ca sättvikair vyabhicäribhiù |svädyatvaà hådi bhaktänäm änétä çravaëädibhiù |eñä kåñëa-ratiù sthäyé bhävo bhakti-raso bhavet ||5||präktany ädhuniké cästi yasya sad-bhakti-väsanä |eña bhakti-rasäsvädas tasyaiva hådi jäyate ||6||bhakti-nirdhüta-doñäëäà prasannojjvala-cetasäm |çré-bhägavata-raktänäà rasikäsaìga-raìgiëäm ||7||jévané-bhüta-govinda-päda-bhakti-sukha-çriyäm |premäntaraìga-bhütäni kåtyäny evänutiñöhatäm ||8||bhaktänäà hådi räjanté saàskära-yugalojjvalä |ratir änanda-rüpaiva néyamänä tu rasyatäm ||9||
kåñëädibhir vibhävädyair gatair anubhavädhvani |prauòhänanda-camatkära-käñöhäm äpadyate paräm ||10||kintu premä vibhävädyaiù svalpair néto’py aëéyasém |vibhävanädy-avasthäà tu sadya äsvädyatäà vrajet ||11||
atra vibhävädi-sämänya-lakñaëam –ye kåñëa-bhakta-muralé-nädädyä hetavo rateù |kärya-bhütäù smitädyäç ca tathäñöau stabdhatädayaù ||12||
nirvedädyäù sahäyäç ca te jïeyä rasa-bhävane |vibhävä anubhäväç ca sättvikä vyabhicäriëaù ||13||
tatra vibhäväù --tatra jïeyä vibhäväs tu raty-äsvädana-hetavaù |te dvidhälambanä eke tathaivoddépanäù pare ||14||
tad uktam agni-puräëe (Alaìkära section, 3.35) --vibhävyate hi raty-ädir yatra yena vibhävyate |vibhävo näma sa dvedhälambanoddépanätmakaù ||15||
tatra älambanäù --kåñëaç ca kåñëa-bhaktäç ca budhair älambanä matäù |raty-äder viñayatvena tathädhäratayäpi ca ||16||
tatra çré-kåñëaù –näyakänäà çiro-ratnaà kåñëas tu bhagavän svayam |yatra nityatayä sarve viräjante mahä-guëäù |so’nyarüpa-svarüpäbhyäm asminn älambano mataù ||17||
tatra anya-rüpeëa, yathä –hanta me katham udeti sa-vatse, vatsa-päla-paöale ratir atra |ity aniçcita-matir baladevo, vismaya-stimita-mürtir iväsét ||18||
atha svarüpam –ävåtaà prakaöaà ceti svarüpaà kathitaà dvidhä ||19||
tatra ävåtam –anya-veçädinäcchannaà svarüpaà proktam ävåtam ||20||
tena, yathä –mäà snehayati kim uccair, mahileyaà dvärakävarodhe’tra |äà viditaà kutukärthé, vanitä-veço hariç carati ||21||
prakaöa-svarüpeëa, yathä –ayaà kambu-grévaù kamala-kamanéyäkñi-paöimätamäla-çyämäìga-dyutir atitaräà chatrita-çiräù |dara-çré-vatsäìkaù sphurad-ari-darädy-aìkita-karaùkaroty uccair modaà mama madhura-mürtir madhuripuù ||22||
atha tad-guëäù -- ayaà netä suramyäìgaù sarva-sal-lakñaëänvitaù |ruciras tejasä yukto baléyän vayasänvitaù ||23||vividhädbhuta-bhäñä-vit satya-väkyaù priyaà vadaù |vävadükaù supäëòityo buddhimän pratibhänvitaù ||24||vidagdhaç caturo dakñaù kåtajïaù sudåòha-vrataù |deça-käla-supätrajïaù çästra-cakñuù çucir vaçé ||25||sthiro däntaù kñamä-çélo gambhéro dhåtimän samaù |vadänyo dhärmikaù çüraù karuëo mänya-mänakåt ||26||dakñiëo vinayé hrémän çaraëägata-pälakaù |sukhé bhakta-suhåt prema-vaçyaù sarva-çubhaìkaraù ||27||pratäpé kértimän rakta-lokaù sädhu-samäçrayaù |näré-gaëa-manohäré sarvärädhyaù samåddhimän ||28||varéyän éçvaraç ceti guëäs tasyänukértitäù |samudrä iva païcäçad durvigähä harer amé ||29||jéveñu ete vasanto 'pi bindu-bindutayä kvacit |paripürëatayä bhänti tatraiva puruñottame ||30||
tathä hi pädme pärvatyai çiti-kaëöhena tad-guëäù |kandarpa-koöi-lävaëya ity ädyäù parikértitäù ||31||eta eva guëäù präyo dharmäya vana-mälinaù |påthivyä prathama-skandhe prathayäïcakrire sphuöam ||32||
yathä prathame (1.16.27-30) --satyaà çaucaà dayä kñäntis tyägaù santoña ärjavam |
çamo damas tapaù sämyaà titikñoparatiù çrutam ||33||jïänaà viraktir aiçvaryaà çauryaà tejo balaà småtiù |svätantryaà kauçalaà käntir dhairyaà märdavam eva ca ||34||prägalbhyaà praçrayaù çélaà saha ojo balaà bhagaù |gämbhéryaà sthairyam ästikyaà kértir mäno 'nahaìkåtiù ||35||ime cänye ca bhagavan nityä yatra mahä-guëäù |prärthyä mahattvam icchadbhir na viyanti sma karhicit ||36||
atha païca-guëä ye syur aàçena giriçädiñu ||37||sadä svarüpa-sampräptaù sarva-jïo nitya-nütanaù |sac-cid-änanda-sändräìgaù sarva-siddhi-niñevitaù ||38||athocyante guëäù païca ye lakñméçädi-vartinaù |avicintya-mahä-çaktiù koöi-brahmäëòa-vigrahaù ||39||avatärävalé-béjaà hatäri-gati-däyakaù |ätmäräma-gaëäkarñéty amé kåñëe kilädbhutäù ||40||sarvädbhuta-camatkära- lélä-kallola-väridhiù |atulya-madhura-prema-maëòita-priya-maëòalaù ||41||trijagan-mänasäkarñi-muralé-kala-küjitaù |asamänordhva-rüpa-çré-vismäpita-caräcaraù ||42||lélä premëä priyädhikyaà mädhuryaà veëu-rüpayoù |ity asädhäraëaà proktaà govindasya catuñöayam ||43||evaà guëäç catur-bhedäç catuù-ñañöir udähåtäù |sodäharaëam eteñäà lakñaëaà kriyate kramät ||44||
tatra (1) suramyäìgaù -- çläghyäìga-sanniveço yaù suramyäìgaù sa kathyate ||45||
yathä –mukhaà candräkäraà karabha-nibham uru-dvayam idaàbhujau stambhärambhau sarasija-vareëyaà kara-yugam |kaväöäbhaà vakñaù-sthalam aviralaà çroëi-phalakaà parikñämo madhyaù sphurati murahantur madhurimä ||46||
(2) sarva-sal-lakñaëänvitaù –tanau guëottham aìkottham iti sal-lakñaëaà dvidhä ||47||
tatra guëottham –guëotthaà syäd guëair yogo raktatä-tuìgatädibhiù ||48||
yathä --rägaù saptasu hanta ñaösv api çiçor aìgeñv alaà tuìgatävisäras triñu kharvatä triñu tathä gambhératä ca triñu |dairghyaà païcasu kià ca païcasu sakhe samprekñyate sükñmatädvätriàçad-vara-lakñaëaù katham asau gopeñu sambhävyate ||49||
aìkottham –rekhämayaà rathäìgädi syäd aìkotthaà karädiñu ||50||
yathä --karayoù kamalaà tathä rathäìgaà sphuöa-rekhämayam ätmajasya paçya |pada-pallavayoç ca vallavendradhvaja-vajräìkuça-ména-paìkajäni ||51||
(3) ruciraù –saundaryeëa dåg-änanda-käré rucira ucyate ||52||
yathä tåtéye (BhP 3.2.13) --yad dharma-sünor bata räjasüyenirékñya dåk-svastyayanaà tri-lokaù |kärtsnyena cädyeha gataà vidhäturarväk-såtau kauçalam ity amanyata ||53||
yathä vä –añöänäà danujabhid-aìga-paìkajänäm
ekasmin katham api yatra ballavénäm |loläkñi-bhramara-tatiù papäta tasmännotthätuà dyuti-madhu-paìkilät kñamäsét ||54||
(4) tejasä yuktaù tejo dhäma prabhävaç cety ucyate dvividhaà budhaiù ||55||
tatra dhäma –dépti-räçir bhaved dhäma ||56||
yathä –ambara-maëi-nikurambaà viòambayann api maréci-kulaiù |hari-vakñasi ruci-niviòe maëiräò ayam uòur iva sphurati ||57||
prabhävaù –prabhävaù sarvajit-sthitiù ||58||
yathä –düratas tam avalokya mädhavaàkomaläìgam api raìga-maëòale |parvatodbhaöa-bhujäntaro’py asaukaàsa-malla-nivahaù sa vivyathe ||59||
(5) baléyän –präëena mahatä pürëo baléyän iti kathyate ||60||
yathä –paçya vindhya-girito’pi gariñöhaàdaitya-puìgavam udagram ariñöam |tula-khaëòam iva piëòitam ärätpuëòaréka-nayano vinunoda ||61||
yathä vä –vämas tämarasäkñasya bhuja-daëòaù sa pätu vaù |kréòä-kandukatäà yena néto govardhano giriù ||62||
(6) vayasänvitaù –vayaso vividhatve’pi sarva-bhakti-rasäçrayaù |dharmé kiçora evätra nitya-nänä-viläsavän ||63||
yathä –tadätväbhivyaktékåta-taruëimärambha-rabhasaàsmita-çré-nirdhüta-sphurad-amala-räkä-pati-madam |darodaïcat-païcäçuga-nava-kalä-meduram idaàmurärer mädhuryaà manasi madiräkñér madayati ||64||
(7) vividhädbhuta-bhäñävit –vividhädbhuta-bhäñävit sa prokto yas tu kovidaù |nänä-deçyäsu bhäñäsu saàskåte präkåteñu ca ||65||
yathä –vraja-yuvatiñu çauriù çaurasenéà surendre praëata-çirasi sauréà bhäratém ätanoti |ahaha paçuñu kéreñv apy apabhraàsa-rüpäà katham ajani vidagdhaù sarva-bhäñävaléñu ||66||
(8) satya-väkyaù –syän nänåtaà vaco yasya satya-väkyaù sa kathyate ||67||
yathä –påthe tanaya-païcakaà prakaöam arpayiñyämi teraëorvaritam ity abhüt tava yathärtham evoditam |ravir bhavati çétalaù kumuda-bandhur apy uñëalastathäpi na muräntaka vyabhicariñëur uktis tava ||68||
yathä vä –güòho’pi veñeëa mahé-surasyaharir yathärthaà magadhendram üce |saàsåñöam äbhyäà saha päëòaväbhyäàmäà viddhi kåñëaà bhavataù sapatnam ||69||
(9) priyaàvadaù – jane kåtäparädhe’pi säntva-vädé priyaàvadaù ||70||
yathä –kåta-vyaléke’pi na kuëòaléndratvayä vidheyä mayi doña-dåñöiù |praväsyamäno’si surärcitänäàparaà hitäyädya gaväà kulasya ||71||
(10) vävadükaù –çruti-preñöhoktir akhila-väg-guëänvita-väg api |iti dvidhä nigadito vävadüko manéñibhiù ||72||
tatra ädyo, yathä –açliñöa-komala-padävali-maïjulenapratyakña-rakña-rada-manda-sudhä-rasena |sakhyaù samasta-jana-karëa-rasäyanenanähäri kasya hådayaà hari-bhäñitena ||73||
dvitéyo, yathä –prativädi-citta-parivåtti-paöurjagad-eka-saàçaya-vimarda-karé |pramitäkñarädya-vividhärthamayéhari-väg iyaà mama dhinoti dhiyaù ||74||
(11) supaëòityaù –vidvän nétijïa ity eña supaëòityo dvidhä mataù |vidvän akhila-vidyä-vin nétijïas tu yathärha-kåt ||75||
tatra ädyo, yathä –yaà suñöhu pürvaà paricarya gauravätpitämahädy-ambudharaiù pravartitäù |kåñëärëavaà käçya-guru-kñamäbhütastam eva vidyä-saritaù prapedire ||76||
yathä vä –ämnäya-prathitänvayä småtimaté bäòhaà ñaò-aìgojjvalä nyäyenänugatä puräëa-suhådä mémäàsayä maëòitä |tväà labdhävasarä ciräd gurukule prekñya svasaìgärthinaàvidyä näma vadhüç caturdaça-guëä govinda çuçrüyate ||77||
dvitéyo, yathä –måtyus taskara-maëòale sukåtinäà vånde vasantänilaùkandarpo ramaëéñu durgata-kule kalyäëa-kalpa-drumaù |indur bandhu-gaëe vipakña-paöale kälägni-rudräkåtiùçästi svasti-dhurandharo madhupuréà nétyä madhünäà patiù ||78||
(12) buddhimän –medhävé sükñmadhéç ceti procyate buddhimän dvidhä ||79||
tatra medhävé, yathä –avanti-pura-väsinaù sadanam etya sändépanerguror jagati darçayan samayam atra vidyärthinäm |sakån nigada-mätrataù sakalam eva vidyä-kulaàdadhau hådaya-mandire kim api citravan mädhavaù ||80||
sükñma-dhéù, yathä –yadubhir ayam avadhyo mleccha-räjas tad enaàtarala-tamasi tasmin vidravann eva neñye |
sukhamaya-nija-nidrä-bhaïjana-dhvaàsi-dåñöirjhara-muci mucukundaù kandare yatra çete ||81||
(13) pratibhänvitaù –sadyo navanavollekhi-jïänaà syät pratibhänvitaù ||82||
yathä padyävalyäà (283) –väsaù samprati keçava kva bhavato mugdhekñaëe nanv idaàväsaà brühi çaöha prakäma-subhage tvad-gätra-saàsargataù |yäminyäm uñitaù kva dhürta vitanur muñëäti kià yäminéçaurir gopa-vadhüà chalaiù parihasann evaàvidhaiù pätu vaù ||83||
(14) vidagdhaù –kalä-viläsa-digdhätmä vidagdha iti kértyate ||84||
yathä --gétaà gumphati täëòavaà ghaöayati brüte prahelé-kramaàveëuà vädayate srajaà viracayaty älekhyam abhyasyati |nirmäti svayam indrajäla-paöaléà dyüte jayaty unmadän paçyoddäma-kalä-viläsa-vasatiç citraà hariù kréòati ||85||
(15) caturaù –caturo yugapad-bhüri-samädhäna-kåd ucyate ||86||
yathä –pärävaté-viracanena gaväà kaläpaàgopäìganä-gaëam apäìga-taraìgitena |miträëi citratara-saìgara-vikrameëadhinvann ariñöa-bhayadena harir vireje ||87||
(16) dakñaù –duñkare kñipra-käré yas taà dakñaà paricakñate ||88||
yathä çré-daçame (10.59.17) --yäni yodhaiù prayuktäniçasträsträëi kurüdvaha |haris täny acchinat tékñëaiùçarair ekaika-çastribhiù ||89||
yathä vä –aghahara kuru yugmébhüya nåtyaà mayaiva tvam iti nikhila-gopé-prärthanä-pürti-kämaù |atanuta gati-lélä-läghavormià tathäsaudadåçur adhikam etäs taà yathä sva-sva-pärçve ||90||
(17) kåtajïaù –kåtajïaù syäd abhijïo yaù kåta-sevädi-karmaëäm ||91||
yathä mahäbhärate3 –
åëam etat pravåddhaà me hådayän näpasarpati |yad govindeti cukroça kåñëä mäà düra-väsinam ||92||
yathä vä –anugatim ati-pürvaà cintayann åkña-maulerakuruta bahumänaà çaurir ädäya kanyäm |katham api kåtam alpaà vismaren naiva sädhuù kim uta sa khalu sädhu-çreëi-cüòägra-ratnam ||93||
(18) sudåòha-vrataù –pratijïä-niyamau yasya satyau sa sudåòha-vrataù ||94||
tatra satya-pratijïo, yathä hari-vaàçe (2.68.38)4 –
na deva-gandharva-gaëä na räkñasä na cäsurä naiva ca yakña-pannagäù |mama pratijïäm apahantum udyatä
mune samarthäù khalu satyam astu te ||95||
yathä vä –sa-helam äkhaëòala-päëòu-putrauvidhäya kaàsärir apärijätau |nija-pratijïäà saphaläà dadhänaùsatyäà ca kåñëäà ca sukhäm akärñét ||96||
satya-niyamo, yathä –girer uddharaëaà kåñëa duñkaraà karma kurvatä |mad-bhaktaù syän na duùkhéti sva-vrataà vivåtaà tvayä ||97||
(19) deça-käla-supätrajïaù –deça-käla-supätrajïas tat-tad-yogya-kriyä-kåtiù ||98||
yathä –çaraj-jyotsnä-tulyaù katham api paro nästi samayastrilokyäm äkåéòaù kvacid api na våndävana-samaù |na käpy ambhojäkñé vraja-yuvati-kalpeti vimåçanmano me sotkaëöhaà muhur ajani räsotsava-rase ||99||
(20) çästra-cakñuù –çästränusäri-karmä yaù çästra-cakñuù sa kathyate ||100||
yathä –abhüt kaàsa-ripor netraàçästram evärtha-dåñöaye |neträmbujaà tu yuvaté-våndän mädäya kevalam ||101||
(21) çuciù –pävanaç ca viçuddheç cety ucyate dvividhaù çuciù |pävanaù päpa-näçé syäd viçuddhas tyakta-düsaëaù ||102||
tatra pävano, yathä pädme --taà nirvyäjaà bhaja guëa-nidhe pävanaà pävanänäàçraddhä-rajyan-matir atitaräm uttamaù-çloka-maulim |prodyann antaù-karaëa-kuhare hanta yan-näma-bhänoräbhäso 'pi kñapayati mahä-pätaka-dhvänta-räçim ||103||
viçuddho, yathä –kapaöaà ca haöhaç ca näcyutebata saträjiti näpy adénatä |katham adya våthä syamantakaprasabhaà kaustubha-sakhyam icchasi ||104||
(22) vaçé vaçé jitendriyaù proktaù ||105||
yathä prathame (1.11.37) --uddäma-bhäva-piçunämala-valgu-häsa- vréòävaloka-nihato madano 'pi yäsäm |saàmuhya cäpam ajahät pramadottamäs täyasyendriyaà vimathituà kuhakair na çekuù ||106||
(23) sthiraùäphalodayakåt sthiraù ||107||
yathä,nirvedam äpa na vana-bhramaëe murärirnäcintayad vyasanam åkña-vilapraveçe |ähåtya hanta maëim eva puraà prapedesyäd udyamaù kåta-dhiyäà hi phalodayäntaù ||108||
(24) däntaù –
sa dänto duùsaham api yogyaà kleçaù saheta yaù ||109||
yathä –gurum api guru-väsa-kleçam avyäja-bhaktyäharir aja-gaëa-dantaù komaläìgo’pi näyam |prakåtir ati-durühä hanta lokottaräëäà kim api manasi citraà cintyamänä tanoti ||110||
(25) kñamäçélaùkñamäçélo’parädhänäà sahanaù parikértyate ||111||
yathä mägha-kävye5 (16.25)
prativäcam adatta keçavaù çapamänäya na cedi-bhübhåte |anahuìkurute ghana-dhvaniù na hi gomäyu-rutäni keçaré ||112||
yathä vä yämunäcärya-stotre6 (60) –
raghuvara yad abhüs tvaà tädåço väyasasya praëata iti dayälur yac ca caidyasya kåñëa |pratibhavam aparäddhur mugdha säyujyado’bhürvada kim apadam ägatas tasya te’sti kñamäyäù ||113||
(26) gambhéraù –durvibodhäçayo yas tu sa gambhéraù itéryate ||114||
yathä –våndävane varätiù stutibhir nitaräm upäsyamäno’pi |çakto na harir vidhinä ruñöas tuñöo’thavä jïätum ||115||
yathä vä –unmado’pi harir navya-rädhä-praëaya-sédhunä |abhijïenäpi rämeëa lakñito’yam avikriyaù ||116||
(27) dhåtimän – pürëa-spåhaç ca dhåtimän çäntaç ca kñobha-käraëe ||117||
tatra ädyo –svékurvann api nitaräà yaçaù-priyatvaàkaàsärir magadha-pater vadha-prasiddhäm |bhémäya svayam atuläm adatta kértià kià lokottara-guëa-çälinäm apekñyam ||118||
dvitéyo, yathä –ninditasya dama-ghoña-sünunäsambhrameëa munibhiù stutasya ca |räjasüya-sadasi kñitéçvaraiù käpi näsya vikåtir vitarkitä ||119||
(28) samaù –räga-dveña-vimukto yaù samaù sa kathito budhaiù ||120||
yathä çré-daçame (10.16.33) --nyäyyo hi daëòaù kåta-kilbiñe 'smiàstavävatäraù khala-nigrahäya |ripoù sutänäm api tulya-dåñöer dhatse damaà phalam evänuçaàsan ||121||
yathä vä –ripur api yadi çuddho maëòanéyas taväsauyaduvara yadi duñöo daëòanéyaù suto’pi |na punar akhila-bhartuù pakñapätojjhitasyakvacid api viñamaà te ceñöitaà jäghaöéti ||122||
(29) vadänyaù –
däna-véro bhaved yas tu sa vadänyo nigadyate ||123||
yathä –sarvärthinäà bäòham abhéñöa-pürtyä vyarthékåtäù kaàsa-nisüdanena |hriyeva cintämaëi-kämadhenu-kalpa-drumä dväravatéà bhajanti ||124||
yathä vä –yeñäà ñoòaça-püritä daça-çaté sväntaù-puräëäà tathä cäñöäçliñöa-çataà vibhäti paritas tat-saìkhya-patné-yujäm |ekaikaà prati teñu tarëaka-bhåtäà bhüñä-juñäm anvahaàgåñöénäà yugapac ca baddham adadäd yas tasya vä kaù samaù ||125||
(30) dhärmikaù – kurvan kärayate dharmaà yaù sa dhärmika ucyate ||126||
yathä –pädaiç caturbhir bhavatä våñasya guptasya gopendra tathäbhyavardhi |svairaà carann eva yathä trilokyämadharma-sparçäëi haöhäj jaghäsa ||127||
yathä vä –vitäyamänair bhavatä makhotkarairäkåñyamäëeñu patiñv anäratam |mukunda khinnaù sura-subhruväà gaëastavävatäraà navamaà namasyati ||128||
(31) çüraù –utsähé yudhi çüro’stra-prayoge ca vicakñaëaù ||129||
tatra ädyo, yathä – påthu-samara-saro vigähya kurvandviñad aravinda-vane vihära-caryäm |sphurasi tarala-bähu-daëòa-çuëòastvam agha-vidäraëa-rävaëendra-lélaù ||130||
dvitéyo, yathä –kñaëäd akñauhiëé-vånde jaräsandhasya däruëe |dåñöaù ko’py atra nädañöo hareù praharaëähibhiù ||131||
(32) karuëaù --para-duùkhäsaho yas tu karuëaù sa nigadyate ||132||
yathä –räjïäm agädha-gatibhir magadhendra-kärä-duùkhändhakära-paöalaiù svayam andhitänäm |akñéëi yaù sukhamayäni ghåëé vyatänédvånde tam adya yadunandana-padma-bandhum ||133||
yathä vä –skhalan-nayana-väribhir viracitäbhiñeka-çriyetvaräbhara-taraìgataù kavalitätma-visphürtaye |niçänta-çara-çäyinä sura-sarit-sutena småteùsapadya-vaça-vartmaëo bhagavataù kåpäyai namaù ||134||
(33) mänyamänakåt –guru-brähmaëa-våddhädi-püjako mänyamäna-kåt ||135||
yathä –abhivädya guroù padämbujaà pitaraà pürvajam apy athänataù |harir aïjalinä tathä giräyadu-våddhänana-mat-kramädayam ||136||
(34) dakñiëaù -- sauçélya-saumya-carito dakñiëaù kértyate budhaiù ||137||
yathä --bhåtyasya paçyati gurün api näparädhänseväà manäg api kåtäà bahudhäbhyupaiti |äviñkaroti piçuneñv api näbhyasüyäàçélena nirmala-matiù puruñottamo 'yam ||138||
(35) vinayé –auddhatya-parihäré yaù kathyate vinayéty asau ||139||
yathä mägha-kävye (13.7) –avaloka eña nåpateù sudüratorabhasäd rathäd avatarétum icchataù |avatérëavän prathamam ätmanä harir vinayaà viçeñayati sambhrameëa saù ||140||
(36) hrémän –jïäte’smara-rahasye’nyaiù kriyamäëe stave’thavä |çälénatvena saìkocaà bhajan hrémän udéryate ||141||
yathä lalita-mädhave (9.40) –darodaïcad-gopé-stana-parisara-prekñaëa-bhayät karotkampädéñac calati kila govardhana-girau |bhayärtair ärabdha-stutir akhila-gopaiù smita-mukhaàpuro dåñövä rämaà jayati namitäsyo madhuripuù ||142||
(37) çaraëägata-pälakaù –pälayan çaraëäpannän çaraëägata-pälakaù ||143||
yathä –jvara parihara viträsaà tvam atra samare kåtäparädhe’pi |sadyaù prapadyamäne yad indavati yädavendro’yam ||144||
(38) sukhé –bhoktä ca duùkha-gandhair apy aspåñöaç ca sukhé bhavet ||145||
tatra ädyo, yathä –ratnälaìkära-bhäras tava dhana-damanor äjya-våttyäpy alabhyaùsvapne dambholi-päëer api duradhigamaà dväri tauryatrikaà ca |pärçve gauré-gariñöhäù pracura-çaçi-kaläù känta-sarväìga-bhäjaùsémantinyaç ca nityaà yaduvara bhuvane kas tvad-anyo’sti bhogé ||146||
dvitéyo, yathä –na hänià na mlänià nija-gåha-kåtya-vyasanitäàna ghoraà nodghürëäà na kila kadanaà vetti kim api |varäìgébhiù säìgékåta-suhåd-anaìgäbhir abhitoharir våndäraëye param aniçam uccair viharati ||147||
(39) bhakta-suhåt –susevyo däsa-bandhuç ca dvidhä bhakta-suhån mataù ||148||
tatra ädyo, yathä viñëu-dharme –tulasé-dala-mätreëa jalasya culukena ca |vikréëéte svam ätmänaà bhaktebhyo bhakta-vatsalaù ||149||
dvitéyo, yathä prathame (1.9.37) --sva-nigamam apahäya mat-pratijïämåtam adhikartum avapluto rathasthaù |dhåta-ratha-caraëo 'bhyayäc caladgurharir iva hantum ibhaà gatottaréyaù ||150||
(40) prema-vaçyaù –
priyatva-mätra-vaçyo yaù prema-vaçyo bhaved asau ||151||
yathä çré-daçame (10.80.19) --sakhyuù priyasya viprarñer aìga-saìgäti-nirvåtaù |préto vyamuïcad adhvindün neträbhyäà puñkarekñaëaù ||152||
yathä vä tatraiva (10.9.18) --sva-mätuù svinna-gäträyä visrasta-kavara-srajaù |dåñövä pariçramaà kåñëaù kåpayäsét sva-bandhane ||153||
(41) sarva-çubhaìkaraù –sarveñäà hita-käré yaù sa syät sarva-çubhaìkaraù ||154||
yathä –kåtäù kåtärthä munayo vinodaiù khala-kñayeëäkhila-dhärmikäç ca |vapur-vimardena khaläç ca yuddhe na kasya pathyaà hariëä vyadhäyi ||155||
(42) pratäpé –pratäpé pauruñodbhüta-çatru-täpi prasiddhi-bhäk ||156||
yathä –bhavataù pratäpa-tapanebhuvanaà kåñëa pratäpayati |ghoräsura-ghukänäàçaraëam abhüt kandarä-timiram ||157||
(43) kértimän –sädguëyair nirmalaiù khyätaù kértimän iti kértyate ||158||
yathä –tvad-yaçaù-kumuda-bandhu-kaumudéçubhra-bhävam abhito nayanty api |nandanandana kathaà nu nirmamekåñëa-bhäva-kalilaà jagat-trayam ||159||
yathä vä lalita-mädhave (5.18) –bhétä rudraà tyajati girijä çyämam aprekñya kaëöhaàçubhraà dåñövä kñipati vasanaà vismito néla-väsäù |kñéraà matvä çrapayati yamé-néram äbhérikotkägéte dämodara-yaçasi te véëayä näradena ||160||
(44) rakta-lokaù --pätraà lokänurägäëäà rakta-lokaà vidur budhäù ||161||
yathä prathame (1.11.9) --yarhy ambujäkñäpasasära bho bhavänkurün madhün vätha suhåd-didåkñayätaträbda-koöi-pratimaù kñaëo bhavedravià vinäkñëor iva nas taväcyuta ||162||
yathä vä –äçés-tathyä jaya jaya jayety äviräste munénäàdeva-çreëé-stuti-kala-kalo meduraù prädurasti |harñäd ghoñaù sphurati parito nägaréëäà garéyänke vä raìga-sthala-bhuvi harau bhejire nänurägam ||163||
(45) sädhu-samäçrayaù –sad-eka-pakñapäté yaù sa syät sädhu-samäçrayaù ||164||
yathä –puruñottama ced avätariñyadbhuvane’smin na bhavän bhuvaù çiväya |vikaöäsura-maëòalän na jäne
sujanänäà bata kä daçäbhaviñyat ||165||
(46) näré-gaëa-mano-häré --näré-gaëa-mano-häré sundaré-vånda-mohanaù ||166||
yathä çré-daçame (10.90.26) --çruta-mätro’pi yaù stréëäà prasahyäkarñate manaù |urugäyorugéto vä paçyanténäà ca kià punaù ||167||
yathä vä --tvaà cumbako’si mädhava loha-mayé nünam aìganä-jätiù |dhävati tatas tato’sau yato yataù kréòayä bhramasi ||168 ||
(47) sarvärädhyaù –sarveñäm agra-püjyo yaù sa sarvärädhya ucyate ||169||
yathä prathame (1.9.41)muni-gaëa-nåpa-varya-saìkule 'ntaù-sadasi yudhiñöhira-räjasüya eñäm |arhaëam upapeda ékñaëéyomama dåçi-gocara eña ävir ätmä ||170||
(48) samåddhimän --mahä-sampatti-yukto yo bhaved eña samåddhimän ||171||
yathä –ñaö-païcäçad-yadu-kula-bhuväà koöayas tväà bhajantevarñanty añöau kim api nidhayaç cärtha-jätaà tavämé |çuddhäntaç ca sphurati navabhir lakñitaù saudha-lakñmairlakñméà paçyan mura-damana te nätra citräyate kaù ||172||
yathä vä kåñëa-karëämåte7 --
cintämaëiç caraëa-bhüñaëam aìganänäàçåìgära-puñpa-taravas taravaù suräëäm |våndävane vraja-dhanaà nanu käma-dhenu-våndäni ceti sukha-sindhur aho vibhütiù ||173||
(49) varéyän --sarveñäm ati-mukhyo yaù sa varéyän itéryate ||174||
yathä —brahmann atra puru-dviñä saha puraù péöhe niñéda kñaëaàtuñëéà tiñöha surendra cäöubhir alaà väréça dürébhava |ete dväri muhuù kathaà sura-gaëäù kurvanti kolähalaàhanta dväravaté-pater avasaro nädyäpi niñpadyate ||175||
(50) éçvaraù –dvidheçvaraù svatantraç ca durlaìghyäjïaç ca kértyate ||176||
tatra svatantro, yathä—kåñëaù prasädam akarod aparädhyate’pipädäìkam eva kila käliya-pannagäya |na brahmaëe dåçam api stuvate’py apürvaàsthäne svatantra-carito nigamair nuto’yam ||177||
durlaìghyäjïo, yathä tåtéye (3.2.21) --balià haradbhiç cira-loka-pälaiùkiréöa-koöy-eòita-päda-péöhaù |tat tasya kaiìkaryam alaà bhåtän novigläpayaty aìga yad ugrasenam ||178||
yathä vä –navye brahmäëòa-vånde såjati vidhigaëaù såñöaye yaù kåtäjïorudraughaù käla-jérëe kñayam avatanute yaù kñayäyänuçiñöaù |rakñäà viñëu-svarüpä vidadhati taruëe rakñiëo ye tvad-aàçäù
kaàsäre santi sarve diçi diçi bhavataù çäsane’jäëòanäthäù ||179||
atha (51) sadä-svarüpa-sampräptaù --sadä-svarüpa-sampräpto mäyä-kärya-vaçékåtaù ||180||
yathä prathame (1.11.39) --etad éçanam éçasya prakåti-stho 'pi tad-guëaiù |na yujyate sadätma-sthair yathä buddhis tad-äçrayä ||181||
(52) sarvajïaù –para-citta-sthitaà deça-kälädy-antaritaà tathä |yo jänäti samastärthaù sa sarvajïo nigadyate ||182||
yathä prathame (1.1511) --yo no jugopa vana etya duranta-kåcchräddurväsaso 'ri-racitäd ayutägra-bhug yaù |çäkänna-çiñöam upayujya yatas tri-lokéàtåptäm amaàsta salile vinimagna-saìghaù ||183||
(53) nitya-nütanaù –sadänubhüyamäno’pi karoty ananubhütavat |vismayaà mädhurébhir yaù sa prokto nitya-nütanaù ||184||
yathä prathame (1.11.34) --yadyapy asau pärçva-gato raho-gatastathäpi tasyäìghri-yugaà navaà navam |pade pade kä virameta tat-padäccaläpi yac chrér na jahäti karhicit ||185||
yathä vä lalita-mädhave (1.52) --kulavara-tanu-dharma-gräva-våndäni bhindansumukhi niçita-dérghäpäìga-öaìka-cchaöäbhiù |yugapad ayam apürvaù kaù puro viçva-karmä marakata-maëi-lakñair goñöha-kakñäà cinoti ||186||
(54) sac-cid-änanda-sändräìgaù –sac-cid-änanda-sändräìgaç cidänanda-ghanäkåtiù ||187||
yathä –kleçe kramät païca-vidhe kñayaà gateyad-brahma-saukhyaà svayam asphurat param |tad vyarthayan kaù purato naräkåtiùçyämo’yam ämoda-bharaù prakäçate ||188||
yathä va brahma-saàhitäyäm ädi-puruña-rahasye (5.51) – yasya prabhä prabhavato jagad-aëòa-koöi-koöiñv açeña-vasudhädi vibhüti-bhinnam |tad brahma niñkalam anantam açeña-bhütaàgovindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||189||
ataù çré-vaiñëavaiù sarva-çruti-småti-nidarçanaiù |tad brahma çré-bhagavato vibhütir iti kértyate ||190||
tathä hi yämunäcärya-stotre (14) --yad-aëòäntara-gocaraà ca yaddaçottaräëy ävaraëäni yäni ca |guëäù pradhänaà puruñaù paraà padaàparätparaà brahma ca te vibhütayaù ||191||
(55) sarva-siddhi-niñevitaù –sva-vaçäkhila-siddhiù syät sarva-siddhi-niñevitaù ||192||
yathä –daçabhiù siddha-sakhébhir våtä mahä-siddhayaù kramäd añöau |aëimädayo labhante nävasaraà dväri kåñëasya ||193||
(56) atha avicintya-mahä-çaktiù –divya-sargädi-kartåtvaà brahma-rudrädi-mohanam |bhakta-prärabdha-vidhvaàsa ity ädy acintya-çaktitä ||194||
tatra dviya-sargädi-kartåtvaà, yathä –äséc chäyädvitéyaù prathamam atha vibhur vatsa-òimbhädi-dehänaàçenäàçena cakre tad anu bahu-catur-bähutäà teñu tene |våttas tattvädi-vétair atha kam alabhavaiù stüyamäno’khilätmä tävad brahmäëòa-sevyaù sphuöam ajani tato yaù prapadye tam éçam ||195||
brahma-rudrädi-mohanaà, yathä –mohitaù çiçu-kåtau pitämahohanta çambhur api jåmbhito raëe |yena kaàsa-ripuëädya tat-puraù ke mahendra vibudhä bhavad-vidhäù ||196||
bhakta-prärabdha-vidhvaàso, yathä çré-daçame (10.45.45) –guru-putram ihänétaà nija-karma-nibandhanam |änayasva mahäräja mac-chäsana-puraskåtaù ||197||
ädi-çabdena durghaöa-ghaöanäpi –api jani-parihénaù sünur äbhéra-bharturvibhur api bhuja-yugmotsaìga-paryäpta-mürtiù |prakaöita-bahu-rüpo’py eka-rüpaù prabhur medhiyam ayam avicintyänanta-çaktir dhinoti ||198||
(57) koöi-brahmäëòa-vigrahaù – agaëya-jagad-aëòäòhyaù koöi-brahmäëòa-vigrahaù |iti çré-vigrahasyäsya vibhutvam anukértitam ||199||
yathä tatraiva (10.14.11) --kvähaà tamo-mahad-ahaà-kha-carägni-vär-bhü-saàveñöitäëòa-ghaöa-sapta-vitasti-käyaù |kvedåg-vidhävigaëitäëòa-paräëu-caryä-vätädhva-roma-vivarasya ca te mahitvam ||200||
yathä vä –tattvair brahmäëòam äòhyaà surakula-bhuvanaiç cäìkitaà yojanänäàpaïcäçat-koöy-akharva-kñiti-khacitam idaà yac ca pätäla-pürëam |tädåg-brahmäëòa-lakñäyuta-paricaya-bhäg eka-kakñaà vidhäträdåñöaà yasyätra våndävanam api bhavataù kaù stutau tasya çaktaù ||201||
(58) avatärävalé-béjam avatärävalé-béjam avatäré nigadyate ||202||
yathä çré-géta-govinde (1.16) –vedän uddharate jaganti vahate bhügolam udbibhratedaityaà därayate balià chalayate kñatra-kñayaà kurvate |paulastyaà jayate halaà kalayate käruëyam ätanvatemlecchän mürcchayate daçäkåti-kåte kåñëäya tubhyaà namaù ||203||
(59) hatäri-gati-däyakaù –mukti-dätä hatäréëäà hatäri-gati-däyakaù ||204||
yathä –paräbhavaà phenila-vaktratäà ca bandhaà ca bhétià ca måtià ca kåtvä |pavarga-dätäpi çikhaëòa-mauletvaà çätraväëäm apavargado’si ||205||
yathä vä –citraà muräre sura-vairi-pakñastvayä samantäd anubaddha-yuddhaù |amitra-våndäny avibhidya bhedaà
mitrasya kurvann amåtaà prayäti ||206||
(60) ätmäräma-gaëäkarñé –ätmäräma-gaëäkarñéty etad vyaktärtham eva hi ||207||
yathä –pürëa-paramahaàsaà mäà mädhava lélä-mahauñadhir ghrätä |kåtvä bata säraìgaà vyadhita kathaà särase tåñitam ||208||
athäsädharaëa-guëa-catuñke – (61) lélä-mädhuryaà --
yathä båhad-vämane –santi yadyapi me präjyä léläs täs tä manoharäù |na hi jäne småte räse mano me kédåçaà bhavet ||209||
yathä vä –parisphuratu sundaraà caritram atra lakñmé-patestathä bhuvana-nandinas tad-avatära-våndasya ca |harer api camatkåti-prakara-vardhanaù kintu mebibharti hådi vismayaà kam api räsa-lélä-rasaù ||210||
(62) premëä priyädhikyam, yathä çré-daçame (10.31.15) --aöati yad bhavän ahni känanaà truöir yugäyate tväm apaçyatäm |kuöila-kuntalaà çré-mukhaà ca te jaòa udékñitäà pakñma-kåt dåçäm ||211||
yathä vä --brahma-rätri-tatir apy agha-çatrosä kñaëärdhavad agät tava saìge |hä kñaëärdham api vallavikänäàbrahma-rätri-tativad virahe’bhüt ||212||
(63) veëu-mädhuryam, yathä tatraiva (10.33.15) –savanaças tad-upadhärya sureçäùçakra-çarva-parameñöhi-purogäù |kavaya änata-kandhara-cittäù kaçmalaà yayur aniçcita-tattväù ||213||
yathä vä vidagdha-mädhave (1.26) --rundhann ambu-bhåtaç camatkåti-paraà kurvan muhus tumburuàdhyänäd antarayan sanandana-mukhän vismerayan vedhasam |autsukyävalibhir balià caöulayan bhogéndram äghürëayanbhindann aëòa-kaöäha-bhittim abhito babhräma vaàçé-dhvaniù ||214||
(64) rüpa-mädhuryaà, yathä tåtéye (3.2.12)yan martya-lélaupayikaà sva-yoga-mäyä-balaà darçayatä gåhétam |vismäpanaà svasya ca saubhagarddheùparaà padaà bhüñaëa-bhüñaëäìgam ||215||
çré-daçame ca (10.29.40) --kä stry aìga te kala-padäyata-mürcchitena saàmohitä 'ryapadavéà na calet trilokyäm |trailokya-saubhagam idaà ca nirékñya rüpaà yad go-dvija-druma-mågän pulakäny abibhrat ||216||
yathä vä, lalita-mädhave (8.34) --aparikalita-pürvaù kaç camatkära-kärésphurati mama garéyän eña mädhurya-püraù |ayam aham api hanta prekñya yaà lubdha-cetäùsarabhasam upabhoktuà kämaye rädhikeva ||217||
samasta-vividhäçcarya-kalyäëa-guëa-väridheù |guëänäm iha kåñëasya diì-mätram upadarçitam ||218||
yathä ca çré-daçame (10.14.7) –guëätmanas te 'pi guëän vimätuàhitävatérëasya ka éçire 'sya |kälena yair vä vimitäù sukalpairbhü-päàçavaù khe mihikä dyubhäsaù ||219||
nitya-guëo vanamälé, yad api çikhämaëir açeña-netèëäm |bhaktäpekñikam asya, trividhatvaà likhyate tad api ||220||hariù pürëatamaù pürëataraù pürëa iti tridhä |çreñöha-madhyädibhiù çabdair näöye yaù paripaöhyate ||221||prakäçitäkhila-guëaù småtaù pürëatamo budhaiù |asarva-vyaïjakaù pürëataraù pürëo 'lpa-darçakaù ||222||kåñëasya pürëatamatä vyaktäbhüd gokuläntare |pürëatä pürëataratä dvärakä-mathurädiñu ||223||
sa punaç caturvidhaù syäd dhérodättaç ca dhéra-lalitaç ca |dhéra-praçänta-nämä tathaiva dhéroddhataù kathitaù ||224||bahuvidha-guëa-kriyäëäm äspada-bhütasya padmanäbhasya |tat-tal-lélä-bhedäd virudhyate na hi catur-vidhäù ||225||
tatra dhérodättaù –gambhéro vinayé kñantä karuëaù sudåòha-vrataù |akatthano güòha-garvo dhérodättaù su-sattva-bhåt ||226||
yathä –véraà-manya-mada-prahäri-hasitaà dhaureyam ärtoddhåtaunirvyüòha-vratam unnata-kñiti-dharoddhäreëa dhéräkåtim |mayy uccaiù kåta-kilbiñe’pi madhuraà stutyä muhur yantritaàprekñya tväà mama durvitarkya-hådayaà dhér géç ca na spandate ||227||
gambhératvädi-sämänya-guëä yad iha kértitäù |tad eteñu tad-ädhikya-pratipädana-hetave ||228||idaà hi ttatvaà pürvaiù proktaà raghüdvahe |tat-tad-bhaktänusäreëa tathä kåñëe vilokyate ||229||
dhéra-lalitaù --vidagdho nava-täruëyaù parihäsa-viçäradaù |niçcinto dhéra-lalitaù syät präyaù preyasé-vaçaù ||230||
yathä --väcä sücita-çarvaré-rati-kalä-prägalbhyayä rädhikäàvréòä-kuïcita-locanäà viracayann agre sakhénäm asau |tad-vakño-ruha-citra-keli-makaré-päëòitya-päraà gataùkaiçoraà saphalé-karoti kalayan kuïje vihäraà hariù ||231||
govinde prakaöaà dhéra-lalitatvaà pradarçyate |udäharanti näöya-jïäù präyo’tra makara-dhvajam ||232||
dhéra-çäntaù –çama-prakåtikaù kleça-sahanaç ca vivecakaù |vinayädi-guëopeto dhéra-çänta udéryate ||233||
yathä –vinaya-madhura-mürtir manthara-snigdha-tärovacana-paöima-bhaìgé-sücitäçeña-nétiù |abhidadhad iha dharmaà dharma-putropakaëöhedvija-patir iva säkñät prekñyate kaàsa-vairé ||234||
yudhiñöhirädiko dhérair dhéra-çäntaù prakértitaù ||235||
dhéroddhataù –mätsaryavän ahaìkäré mäyävé roñaëaç calaù |vikatthanaç ca vidvadbhir dhéroddhata udähåtaù ||236||
yathä –äù päpin yavanendra dardura punar vyäghuöya sadyas tvayäväsaù kutracid andha-küpa-kuhara-kroòe’dya nirméyatäm |helottänita-dåñöi-mätra-bhasita-brahmäëòäëòaù purojägarmi tvad-upagrahäya bhujagaù kåñëo’tra kåñëäbhidhaù ||237||
dhéroddhatas tu vidvadbhir bhémasenädir ucyate ||238||mätsaryädyäù pratéyante doñatvena yad apy amé |lélä-viçeña-çälitvän nirdoñe’tre guëäù småtäù ||239||
yathä vä –ambho-bhära-bhara-praëamra-jalada-bhräntià vitanvann asaughoräòambara-òambaraù suvikuöäm utkñipya hastärgaläm |durväraù para-väraëaù svayam ahaà labdho’smi kåñëaù purore çrédäma-kuraìgasaìgara-bhuvo bhaìgaà tvam aìgékuru ||240||
mitho virodhino’py atra kecin nigaditä guëäù |harau niraìkuçaiçvaryät ko’pi na syäd asambhavaù ||241||
tathä ca kaurme –asthülaç cäëuç caiva sthülo’ëuç caiva sarvataù |avarëaù sarvataù proktaù çyämo raktänta-locanaù |aiçvarya-yogäd bhagavän viruddhärtho’bhidhéyate ||242||tathäpi doñäù parame naivähäryäù kathaïcana |guëä viruddhä apy ete samähäryäù samantataù ||243||
mahävärähe ca –sarve nityäù çäçvatäç ca dehäs tasya parätmanaù |hänopädäna-rahitä naiva prakåtijäù kvacit ||244||paramänanda-sandohä jïäna-mäträç ca sarvataù |sarve sarva-guëaiù pürëäù sarva-doña-vivarjitäù ||245||
vaiñëava-tantre’pi –añöädaça-mahä-doñai rahitä bhagavat-tanuù |sarvaiçvaryamayé satya-vijïänänanda-rüpiëé ||246||
añöädaça-mahä-doñäù, yathä viñëu-yämale –mohas tandrä bhramo rukña-rasatä käma ulbaëaù |lolatä mada-mätsarye hiàsä kheda-pariçramau ||247||asatyaà krodha äkäìkñä äçaìkä viçva-vibhramaù |viñamatvaà paräpekñä doñä añöädaçoditäù ||248||
itthaà sarvävatärebhyas tato’py aträvatäriëaù |vrajendra-nandane suñöhu mädhurya-bhara éritaù ||249||
tathä ca brahma-saàhitäyäm ädi-puruña-rahasye (5.59) –yasyaika-niçvasita-kälam athävalambyajévanti loma-bilajä jagad-aëòa-näthäù |viñëur mahän sa iha yasya kalä-viçeñogovindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||250||
athäñöäv anukértyante sad-guëatvena viçrutäù |maìgalälaìkriyä-rüpäù sattva-bhedäs tu pauruñäù ||251||çobhä viläso mädhuryaà mäìgalyaà sthairya-tejasé |lalitaudäryam ity ete sattva-bhedäs tu pauruñäù ||252||
tatra çobhä –néce dayädhike spardhä çauryotsähau ca dakñatä |satyaà ca vyaktim äyäti yatra çobheti täà viduù ||253||
yathä –svarga-dhvaàsaà vidhitsur vraja-bhuvi kadanaà suñöhu vékñyätivåñöyä nécän älocya paçcän namuci-ripu-mukhänüòha-käruëya-véciù |aprekñya svena tulyaà kam api nija-ruñäm atra paryäpti-pätraàbandhün änandayiñyann udaharatu hariù satya-sandho mahädrim ||254||
viläsaù –våñabhasyeva gambhérä gatir dhéraà ca vékñaëam |sa-smitaà ca vaco yatra sa viläsa itéryate ||255||
yathä –malla-çreëyäm avinayavatéà mantharäà nyasya dåñöià vyädhunväno dvipa iva bhuvaà vikramäòambareëa |väg-ärambhe smita-parimalaiù kñälayan maïca-kakñäàtuìge raìga-sthala-parisare särasäkñaù sasära ||256||
mädhuryam –tan mädhuryaà bhaved yatra ceñöädeù spåhaëéyatä ||257||
yathä –varäm adhyäsénas taöa-bhuvam avañöambha-rucibhiùkadambaiù prälambaà pravalita-vilambaà viracayan |prapannäyäm agre mihira-duhitus tértha-padavéàkuraìgé-neträyäà madhu-ripur apäìgaà vikirati ||258||
mäìgalyam –mäìgalyaà jagatäm eva viçväsäspadatä matä ||259||
yathä –anyäyyaà na haräv iti vyapagata-dvärärgalä dänavärakñé kåñëa iti pramattam abhitaù kréòäsu raktäù suräù |säkñé vetti sa bhaktim ity avanata-vrätäç ca cintojjhitäùke viçvambhara na tvad-aìghri-yugale viçrambhitäà bhejire ||260||
sthairyam –vyavasäyäd acalanaà sthairyaà vighnäkuläd api ||261||
yathä –pratikule’pi sa-çüle, çive çiväyäà niraàçukäyäà ca |vyalunäd eva mukundo vindhyävali-nandanasya bhujän ||262||
tejaù –sarva-cittävagähitvaà tejaù sadbhir udéryate ||263||
yathä çré-daçame (10.43.17) –mallänäm açanir nèëäà naravaraù stréëäà smaro mürtimängopänäà svajano’satäà kñitirbhujäà çästä sva-pitroù çiçuù |måtyur bhoja-pater viräò aviduñäà tattvaà paraà yoginäàvåñëénäà paradevateti vidito raìgaù gataù sägrajaù ||264||
yathä --tejo budhair avajïäder asahiñëutvam ucyate ||265||
yathä –äkruñöe prakaöaà didaëòayiñuëä caëòena raìga-sthale nande cänakadundubhau ca purataù kaàsena viçva-druhä |dåñöià tatra suräri-måtyu-kulaöä-samparka-dütéà kñipanmaïcasyopari saïcukurdiñur asau paçyäcyutaù präïcati ||266||
lalitam –çåìgära-pracurä ceñöä yatra taà lalitaà viduù ||267||
yathä—vidhatte rädhäyäù kuca-mukulayoù keli-makaréàkareëa vyagrätmä sarabhasam asavyena rasikaù |ariñöe säöopaà kaöu ruvati savyena vihasannudaïcad-romäïcaà racayati ca kåñëaù parikaram ||268||
audäryam –ätmädy-arpaëa-käritvam audäryam iti kértyate ||269||
yathä—vadänyaù ko bhaved atra vadänyaù puruñottamät |akiïcanäya yenätmä nirguëäyäpi déyate ||270||
sämänyä näyaka-guëäù sthiratädyä yad apy amé |tathäpi pürvataù kiïcid viçeñät punar éritäù ||271||
athäsya sahäyäù –asya gargädayo dharme yuyudhänädayo yudhi |uddhavädyäs tathä mantre sahäyäù parikértitäù ||272||
atha kåñëa-bhaktäù –tad-bhäva-bhävita-sväntäù kåñëa-bhaktä itéritäù ||273||yo satya-väkya ity ädyä hrémän ity antimä guëäù |proktäù kåñëe’sya bhakteñu te vijïeyä manéñibhiù ||274||te sädhakäç ca siddhäç ca dvi-vidhäù parikértitäù ||275||
tatra sädhakäù – utpanna-ratayaù samyaì nairvighnyam anupägatäù |kåñëa-säkñät-kåtau yogyäù sädhakäù parikértitäù ||276||
yathaikädaçe (11.2.46) –éçvare tad-adhéneñu bäliçeñu dviñatsu ca |prema-maitré-kåpopekñä yaù karoti sa madhyamaù ||277||
yathä vä –siktäpy açru-jalotkareëa bhagavad-värtä-nadé-janmanä tiñöhaty eva bhavägni-hetir iti te dhémann alaà cintayä |håd-vyomany amåta-spåhä-hara-kåpä-våñöeù sphuöaà lakñate nediñöaù påthu-roma-täëòava-bharät kåñëämbudhasyodgamaù ||278||
bilvamaìgala-tulyä ye sädhakäs te prakértitäù ||279||
atha siddhäù – avijïätäkhila-kleçäù sadä kåñëäçrita-kriyäù |siddhäù syuù santata-prema-saukhyäsväda-paräyaëäù ||280||sampräpta-siddhayaù siddhä nitya-siddhäç ca te tridhä ||281||
tatra sampräpta-siddhayaù –sädhanaiù kåpayä cäsya dvidhä sampräpta-siddhayaù ||282||
tatra sädhana-siddhäù, yathä tåtéye (3.15.25) –yac ca vrajanty animiñäm åñabhänuvåttyädüre yamä hy upari naù spåhaëéya-çéläù |bhartur mithaù su-yaçasaù kathanänuräga-vaiklavya-bäñpa-kalayä pulaké-kåtäìgäù ||283||
yathä vä –ye bhakti-prabhaviñëutä-kavalita-kleçormayaù kurvatedåk-päte’pi ghåëäà kåta-praëatiñu präyeëa mokñädiñu |tän prema-prasarotsava-stavakita-sväntän pramodäçrubhirnirdhautäsya-taöän muhuù pulakino dhanyän namaskurmahe ||284||
märkaëòeyädayaù proktäù sädhanaiù präpta-siddhayaù ||285||
atha kåpä-siddhäù, yathä çré-daçame (10.23.42-43) –näsäà dvijäti-saàskäro na niväso guräv api |na tapo nätma-mémäàsä na çaucaà na kriyäù çubhäù ||286||athäpi hy uttamaùçloke kåñëe yogeçvareçvare |bhaktir dåòhä na cäsmäkaà saàskärädimatäm api ||287||
yathä vä –na käcid abhavad guror bhajana-yantraëe’bhijïatäna sädhana-vidhau ca te çrama-lavasya gandho’py abhüt |
gato’si caritärthatäà paramahaàsa-mågya-çriyämukunda-pada-padmayoù praëaya-sédhuno dhärayä ||288||
kåpä-siddhä yajïa-patné-vairocani-çukädayaù ||289||
atha nitya-siddhäù –ätma-koöi-guëaà kåñëe premäëaà paramaà gatäù |nityänanda-guëäù sarve nitya-siddhä mukundavat ||290||
yathä pädme çré-bhagavat-satyabhämä-devé-saàväde –atha brahmädi-devänäà tathä prärthanayä bhuvaù |ägato’haà gaëäù sarve jätäs te’pi mayä saha ||291||ete hi yädaväù sarve mad-gaëä eva bhämini |sarvadä mat-priyä devi mat-tulya-guëa-çälinaù ||292||
tathä ca çré-daçame (10.14.32) – aho bhägyam aho bhägyaà nanda-gopa-vrajaukasäm |yan-mitraà paramänandaà pürëaà brahma sanätanam ||293||
tatraiva (10.26.13) –dustyajaç cänurägo’smin sarveñäà no vrajaukasäm |nanda te tanaye’smäsu tasyäpy autpattikaù katham ||294||
sanätanaà mitram iti tasyäpy autpattikaù katham |sneho’smäsv iti caiteñäà nitya-preñöhatvam ägatam ||295||ity ataù kathitä nitya-priyä yädava-vallaväù |eñäà laukikavac-ceñöä lélä mura-ripor iva ||296||
tathä hi pädmottara-khaëòe –yathä saumitri-bharatau yathä saìkarñaëädayaù |tathä tenaiva jäyante nija-lokäd yadåcchayä ||297||punas tenaiva gacchanti tat-padaà çäçvataà param |na karma-bandhanaà janma vaiñëavänäà ca vidyate ||298||
ye proktäù païca-païcäçat kramät kaàsaripor guëäù |te cänye cäpi siddheñu siddhidatvädayo matäù ||299||bhaktäs tu kértitäù çäntäs tathä däsa-sutädayaù |sakhäyo guru-vargäç ca preyasyaç ceti païcadhä || ||
atha uddépanäù --uddépanäs tu te proktä bhävam uddépayanti ye |te tu çré-kåñëa-candrasya guëäç ceñöäù prasädhanam ||301||smitäìga-saurabhe vaàça-çåìga-nüpura-kambavaù |padäìka-kñetra-tulasé-bhakta-tad-väsarädayaù ||302||
tatra guëäù –guëäs tu trividhäù proktäù käya-väì-mänasäçrayäù ||303||
tatra käyikäù –vayaù-saundarya-rüpäëi käyikämådutädayaù ||304||guëäù svarüpam eväsya käyikädyä yadapy amé |bhedaà svékåtya varëyante tathäpy uddépanä iti ||305||atas tasya svarüpasya syäd älambanataiva hi |uddépanatvam eva syäd bhüñaëädes tu kevalam ||306||eñäm älambanatvaà ca tathoddépanatäpi ca ||307||
tatra vayaù –vayaù kaumära-paugaëòa-kaiçoram iti tat tridhä ||308||kaumäraà païcamäbdäntaà paugaëòaà daçamävadhi |ä-ñoòaçäc ca kaiçoraà yauvanaà syät tataù param ||309||aucityät tatra kaumäraà vaktavyaà vatsale rase |paugaëòaà preyasi tat-tat-khelädi-yogataù ||310||çraiñöhyam ujjvala eväsya kaiçorasya tathäpy adaù |präyaù sarva-rasaucityäd atrodähriyate kramät ||311||ädyaà madhyaà tathä çeñaà kaiçoraà trividhaà bhavet ||312||
tatra ädyam –varëasyojjvalatä käpi netränte cäruëa-cchaviù |romävali-prakaöatä kaiçore prathame sati ||313||
tathä – harati çitimä ko’py aìgänäà mahendra-maëi-çriyaàpraviçati dåçor ante käntir manäg iva lohiné |sakhi tanu- ruhäà räjiù sükñmä daräsya virohate sphurati suñamä navyedänéà tanau vana-mälinaù ||314||
vaijayanté-çikhaëòädi-naöa-pravara-veçatä |vaàçé-madhurimä vastra-çobhä cätra paricchadaù ||315||
yathä çré-daçame (10.21.5) --barhäpéòaà naöa-vara-vapuù karëayoù karëikäraàbibhrad-väsaù kanaka-kapiçaà vaijayantéà ca mäläm |randhrän veëor adhara-sudhayä pürayan gopa-våndairvåndäraëyaà sva-pada-ramaëaà präviçad géta-kértiù ||316||
kharatätra nakhägräëäà dhanur ändolitä bhruvoù |radänäà raïjanaà räga-cürëair ity ädi ceñöitam ||317||
yathä—navaà dhanur ivätanor naöad-agha-dviñor bhrü-yugaàçarälir iva çäëitä nakhara-räjir agre kharä |viräjati çarériëé rucira-danta-lekhäruëäna kä sakhi samékñaëäd yuvatir asya vitrasyati ||318||
tan-mohanatä, yathä –kartuà mugdhäù svayam acaöunä na kñamante’bhiyogaàna vyädätuà kvacid api jane vaktram apy utsahante |dåñövä täs te nava-madhurima-smeratäà mädhavärtäùsva-präëebhyas trayam udasåjann adya toyäïjalénäm ||319||
atha madhyamam –üru-dvayasya bähvoç ca käpi çrér urasas tathä |mürter mädhurimädyaà ca kaiçore sati madhyame ||320||
yathä –spåhayati kari-çuëòä-daëòanäyoru-yugmaàgaruòa-maëi-kaväöé-sakhyam icchaty uraç ca |bhuja-yugam api dhitsaty argalävarga-nindämabhinava-taruëimnaù prakrame keçavasya ||321||
mukhaà smita-viläsäòhyaà vibhramottarale dåçau |tri-jagan-mohanaà gétam ity ädir iha mädhuré ||322||
yathä –anaìga-naya-cäturé-paricayottaraìge dåçaumukhämbujam udaïcita-smita-viläsa-ramyädharam |acaïcala-kuläìganä-vrata-viòambi-saìgétakaàhares taruëimäìkure sphurati mädhuré käpy abhüt ||323||
vaidagdhé-sära-vistäraù kuïja-keli-mahotsavaù |ärambho räsa-léläder iha ceñöädi-sauñöhavam ||324||
yathä –vyaktälakta-padaiù kvacit pariluöhat-piïchävataàsaiù kvacittalpair vicyuta-käïcibhiù kvacid asau vyäkérëa-kuïjotkarä |prodyan-maëòala-bandha-täëòava-ghaöälakñmollasat-saikatägovindasya viläsa-våndam adhikaà våndäöavé çaàsati ||325||
tan-mohanatä, yathä –vidürän märägnià hådaya-ravi-känte prakaöayann
udasyan dharmenduà vidadhad abhito räga-paöalam |kathaà hä nas träëaà sakhi mukulayan bodha-kumudaà tarasvé kåñëäbabhre madhurima-bharärko’bhyudayate ||326||
atha çeñam –pürvato’py adhikotkarñaà bäòham aìgäni bibhrati |tri-vali-vyaktir ity ädyaà kaiçore carame sati ||327||
yathä –marakata-girer gaëòa-gräva-prabhä-hara-rakñasaàçata-makha-maëi-stambhärambha-pramäthi-bhuja-dvayam |tanu-taraëijä-véci-cchäyä-viòambi-bali-trayaàmadana-kadalé-sädhiñöhoruà smarämy asuräntakam ||328||
tan-mädhuryaà, yathä –daçärdha-çara-mädhuré-damana-dakñayäìga-çriyävidhünita-vadhü-dhåtià varakalä-viläsäspadam |dåg-aïcala-camatkåti-kñapita-khaïjaréöa-dyutiàsphurat-taruëimodgamaà taruëi paçya pétämbaram ||329||
idam eva hareù präjïair nava-yauvanam ucyate ||330||atra gokula-devénäà bhäva-sarvasva-çälitä |abhüta-pürva-kandarpa-tantra-lélotsavädayaù ||331||
yathä –käntäbhiù kalahäyate kvacid ayaà kandarpa-lekhän kvacitkérair arpayati kvacid vitanute kréòäbhisärodyamam |sakhyä bhedayati kvacit smara-kalä-ñäòguëyavän éhatesandhià kväpy anuçästi kuïja-nåpatiù çåìgära-räjyottamam ||332||
tan-mohanatä, yathä –karëäkarëi sakhé-janena vijane düté-stuti-prakriyäpatyur vaïcana-cäturé guëanikä kuëòa-prayäë niçi |vädhiryaà guru-väci veëu-virutäv utkarëateti vratänkaiçoreëa tavädya kåñëa guruëä gauré-gaëaù paöhyate ||333||
netuù svarüpam evoktaà kaiçoram iha yadyapi |nänäkåti-prakaöanät tathäpy uddépanaà matam ||334||bälye’pi nava-täruëya-präkaöyaà kvacit |tan nätirasa-vähitvän na rasajïair udähåtam ||335||
atha saundaryam –bhavet saundaryam aìgänäà sanniveço yathocitam ||336||
yathä –mukhaà te dérghäkñaà marakata-taöé-pévaram urobhuja-dvandvaà stambha-dyuti-suvalitaà pärçva-yugalam |parikñéëo madhyaù prathima-laharé-häri jaghanaà na kasyäù kaàsäre harati hådayaà paìkaja-dåçaù ||337||
atha rüpam –vibhüñaëaà vibhüñyaà syäd yena tad rüpam ucyate ||338||
yathä –kåñëasya maëòana-tatir maëi-kuëòalädyä nétäìga-saìgatim alaìkåtaye varäìgi |çaktä babhüva na manäg api tad-vidhänesä pratyuta svayam analpam alaìkåtäsét ||339||
atha mådutä –mådutä komalasyäpi saàsparçäsahatocyate ||340||
yathä –ahaha navämbuda-känter amuñya sukumäratä kumärasya |api nava-pallava-saìgäd aìgäny aparajya çéryanti ||341||
ye näyaka-prakaraëe väcikä mänasäs tathä |guëäù proktänta evätra jïeyä uddépanä budhaù ||342||
ceñöä –ceñöä räsädi-léläù syus tathä duñöa-vadhädayaù ||343||
tatra räso, yathä –nåtyad-gopa-nitambiné-kåta-parérambhasya rambhädibhirgérväëébhir anaìga-raìga-vivaçaà sandåçyamäna-çriyaù |kréòä-täëòava-paëòitasya paritaù çré-puëòarékäkña teräsärambha-rasärthino madhurimä cetäàsi naù karñati ||344||
duñöa-vadho, yathä lalita-mädhave (9.50) --çambhur våñaà nayati mandara-kandaräntarmlänaù salélam api yatra çiro dhunäne |äù kautukaà kalaya keli-laväd ariñöaàtaà duñöa-puìgavam asau harir unmamätha ||345||
atha prasädhanam --kathitaà vasanäkalpa-maëòanädyaà prasädhanam ||346||
tatra vasanam –navärka-raçmi-käçméra-haritälädi-sannibham |yugaà catuñkaà bhüyiñöhaà vasanaà tri-vidhaà hareù ||347||
tatra yugam –paridhänaà sa-saàvyänaà yuga-rüpam udéritam ||348||
yathä stavävalyäà mukundäñöake (3) –kanaka-nivaha-çobhänandi pétaà nitambetad-upari navaraktaà vastram itthaà dadhänaù |priyam iva kila varëaà räga-yuktaà priyäyäù praëayatu mama neträbhéñöa-pürtià mukundaù ||349||
catuñkam –catuñkaà kaïcukoñëéña-tunda-bandhäntaréyakam ||350||
yathä –smeräsyaù parihita-päöalämbara-çréçchannäìgaù puraöa-rucoru-kaïcakena |uñëéñaà dadhad aruëaà dhaöéà ca citräùkaàsärir vahati mahotsave mudaà naù ||351||
bhüyiñöham –khaëòitäkhaëòitaà bhüri naöa-veça-kriyocitam |aneka-varëaà vasanaà bhüyiñöhaà kathitaà budhaiù ||352||
yathä –akhaëòita-vikhaëòitaiù sita-piçaìga-néläruëaiùpaöaiù kåta-yathocita-prakaöa-sanniveçojjvalaù |ayaà karabha-räö-prabhaù pracura-raìga-çåìgäritaùkaroti karabhoru me ghana-rucir mudaà mädhavaù ||353||
atha äkalpaù –keça-bandhanam älepo mälä-citra-viçeñakaù |tämbüla-keli-padmädir äkalpaù parikértitaù ||354||syäj jüöaù kavaré cüòä veëé ca kaca-bandhanam |päëòuraù karburaù péta ity älepas tridhä mataù ||355||mälä tridhä vaijayanté ratna-mälä vana-srajaù |asyä vaikakñakäpéòa-prälambädyä bhidä matäù ||356||makaré-patra-bhaìgäòhyaà citraà péta-sitäruëam |tathä viçeñako’pi syäd anyad ühyaà svayaà budhaiù ||357||
yathä –
tämbüla-sphurad-änanendur amalaà dhaàmillam ulläsayanbhakti-ccheda-lasat-sughåñöa-ghusåëälepa-çriyä peçalaù |tuìgoraù-sthala-piìgala-srag alika-bhräjiñëu-paträìguliùçyämäìga-dyutir adya me sakhi dåçor dugdhe mudaà mädhavaù ||358||
atha maëòanam –kiréöaà kuëòale häraç catuñké valayormayaù |keyüra-nüpurädyaà ca ratna-maëòanam ucyate ||359||
yathä –käïcé citrä mukuöam atulaà kuëòale häri-hérehäras täro valayam amalaà candrä-cäruç catuñké |ramyä cormir madhurima-püre nüpure cety aghäreraìgair eväbharaëa-paöalé bhüñitä dogdhi bhüñäm ||360||
kusumädi-kåtaà cedaà vanya-maëòanam éritam |dhätu-kÿptaà tilakaà patra-bhaìga-latädikam ||361||
atha smitaà, yathä kåñëa-karëämåte (99) --akhaëòa-nirväëa-rasa-pravähairvikhaëòitäçeña-rasäntaräëi |ayantritodvänta-sudhärëaväni jayanti çétäni tava smitäni ||362||
atha aìga-saurabhaà, yathä –parimala-sarid eñä yad vahanté samantät pulakayati vapur naù käpy apürvä munénäm |madhu-ripur uparäge tad-vinodäya manye kuru-bhuvam anavadyämoda-sindhur viveça ||363||
atha vaàçaù –dhyänaà balät paramahaàsa-kulasya bhindannindan sudhä-madhurimäëam adhéra-dharmä |kandarpa-çäsana-dhuräà muhur eña çaàsan vaàçé-dhvanir jayati kaàsa-nisüdanasya ||364||
eña tridhä bhaved veëu-muralé-vaàçikety api ||365||
tatra veëuù –pärikäkhyo bhaved veëur dvädaçäìguler dairghya-bhäk ||366||
muralé –hasta-dvayam itäyämä mukha-randhra-samanvitä |catuù-svara-cchidra-yuktä muralé cäru-nädinä ||367||
vaàçé –ardhäìguläntaronmänaà tärädi-vivaräñöakam |tataù särdhäìguläd yatra mukha-randhraà tathäìgulam ||368||çiro vedäìgulaà pucchaà try-aìgulaà sä tu vaàçikä |nava-randhrä småtä sapta-daçäìgula-mitä budhaiù ||369||daçäìguläntarä syäc cet sä tära-mukha-randhrayoù |mahänandeti vyäkhyätä tathä saàmohinéti ca ||370||bhavet süryäntarä sä cet tata äkarñiëé matä |änandiné tadä vaàçé bhaved indräntarä yadi ||371||gopänäà vallabhä seyaà vaàçuléti ca viçrutä |kramän maëimayé haimé vaiëavéti tridhä ca sä ||372||
atha çåìgam –çåìgaà tu gavalaà hema-nibaddhägrima-paçcimam |ratna-jäla-sphuran-madhyaà mandra-ghoñäbhidhaà småtam ||373||
yathä –tärävalé veëu-bhujaìgamenatärävalélä-garalena dañöä |viñäëikä-näda-payo nipéya
viñäëi kämaà dvi-guëé-cakära ||374||
atha nüpuraà, yathä –agha-mardanasya sakhi nüpura-dhvaniàniçamayya sambhåta-gabhéra-sambhramä |aham ékñaëottaralitäpi näbhavaàbahir adya hanta guravaù puraù sthitäù ||375||
atha kambuù –kambus tu dakñiëävartaù päïcajanyatayocyate ||376||
yathä –amara-ripu-vadhüöé-bhrüëa-hatyä-viläsétridiva-pura-purandhré-vånda-nändékaro’yam |bhramati bhuvana-madhye mädhavädhmäta-dhämnaùkåta-pulaka-kadambaù kambu-räjasya nädaù ||377||
atha padäìkaù, yathä çré-daçame (10.38.26) –tad-darçanähläda-vivåddha-sambhramaù premëordhva-romäçru-kaläkulekñaëaù |rathäd avaskandya sa teñv aceñöataprabhor amüny aìghri-rajäàsy aho iti ||378||
yathä vä –kalayata harir adhvanä sakhäyaù sphuöam amunä yamunä-taöém ayäsét |harati pada-tatir yad-akñiëé medhvaja-kuliçäkuça-paìkajäìkiteyam ||379||
atha kñetram, yathä –hari-keli-bhuväà vilokanaà bata düre’stu sudurlabha-çriyäm |mathurety api karëa-paddhatiàpraviçan näma mano dhinoti naù ||380||
atha tulasé, yathä bilvamaìgale8 --
ayi paìkaja-netra-mauli-mäle tulasé-maïjari kiïcid arthayämi |avabodhaya pärtha-särathes tvaà caraëäbja-çaraëäbhiläñiëaà mäm ||381||
atha bhakto, yathä caturthe (4.12.21) –vijïäya täv uttama-gäya-kiìkarävabhyutthitaù sädhvasa-vismåta-kramaù |nanäma nämäni gåëan madhu-dviñaùpärñat-pradhänäv iti saàhatäïjaliù ||382||
yathä vä –subala bhuja-bhujaìgaà nyasya tuìge taväàsesmita-vilasad-apäìgaù präìgaëe bhräjamänaù |nayana-yugam asiïcad yaù sudhä-vécibhir naùkathaya sa dayitas te kväyam äste vayasyaù ||383||
atha tad-väsaro, yathä –adbhutä bahavaù santu bhagavat-parva-väsaräù |ämodayati mäà dhanyä kåñëa-bhädrapadäñöamé ||384||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau dakñiëa-vibhägebhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe vibhäva-laharé prathamä |
2.2
anubhäväkhyä dvitéya-laharé
anubhäväs tu citta-stha-bhävänäm avabodhakäù |te bahir vikriyä präyäù proktä udbhäsvaräkhyayä ||1||
nåtyaà viluöhitaà gétaà kroçanaà tanu-moöanam |huìkäro jåmbhaëaà çväsa-bhümä lokänapekñitä |lälä-sravo’ööahäsaç ca ghürëä-hikkädayo’pi ca ||2||te çétäù kñepaëäç ceti yathärthäkhyä dvidhoditäù |çétäù syur géta-jåmbhädyä nåtyädyäù kñepaëäbhidhäù ||3||
tatra nåtyaà, yathä –muralé-khuralé-sudhä-kiraàhari-vaktrendum avekñya kampitaù |gaëane sagaëeça-òiëòima-dhvanibhis täëòavam äçrito haraù ||4||
viluöhitaà, yathä tåtéye (3.1.32) kaccid budhaù svasty-anaméva ästeçvaphalka-putro bhagavat-prapannaù |yaù kåñëa-pädäìkita-märga-päàsuñvaceñöata prema-vibhinna-dhairyaù ||5||
yathä vä –navänurägeëa tavävaçäìgévana-srag-ämodam aväpya mattä |vrajäìgane sä kaöhine luöhantégätraà sugätré vraëayäïcakära ||6||
gétaà, yathä –räga-òambara-karambita-cetäùkurvaté tava navaà guëa-gänam |gokulendra kurute jalatäà särädhikädya-dåñadäà suhådäà ca ||7||
kroçanaà, yathä –hari-kértana-jäta-vikriyaùsa vicukroça tathädya näradaù |acirän nara-siàha-çaìkayädanujä yena dhåtä vililyire ||8||
yathä vä –urarékåta-käkur äkuläkararéva vraja-räja-nanda |muralé-taralé-kåtäntarämuhur äkroçad ihädya sundaré ||9||
tanu-mocanaà, yathä –kåñëa-nämani mudopavéëitepréëite manasi vaiëiko muniù |udbhaöaà kim api moöayanvapus troöayaty akhila-yajïa-sütrakam ||10||
huìkäro, yathä –vaiëava-dhvanibhir udbhramad-dhiyaùçaìkarasya divi huìkåti-svanaù |dhvaàsayann api muhuù sa dänavaàsädhu-våndam akarot sadä navam ||11||
jåmbhaëam, yathä –viståta-kumuda-vane’sminnudayati pürëe kalänidhau purataù |tava padmini mukha-padmaàbhajate jåmbhäm aho citram ||12||
çväsa-bhümä, yathä –upasthite citra-paöämbudägamevivåddha-tåñëä lalitäkhya-cätaké |niùçväsa-jhaïjhä-marutäpavähitaàkåñëämbudäkäram avekñya cukñubhe ||13||
lokänapekñitä, yathä çré-daçame (10.23.41) --aho paçyata näréëäm api kåñëe jagad-gurau |duranta-bhävaà yo’vidhyan måtyupäçän gåhäbhidhän ||14||
yathä vä padyävalyäm (73) –parivadatu jano yathä tathä vänanu mukharo na vayaà vicärayämaùhari-rasa-madirä madätimattäbhuvi viluöhäma naöäma nirviçäma ||15||
lälä-sravo, yathä –çaìke prema-bhujaìgena dañöaù kañöaà gato muniù |niçcalasya yad etasya lälä sravati vaktrataù ||16||
aööahäsaù –häsäd bhinno’ööahäso’yaà citta-vikñepa-sambhavaù ||17||
yathä –çaìke ciraà keçava-kiìkarasyacetas taöe bhakti-latä praphullä |yenädhi-tuëòa-sthalam aööahäsa-prasüna-puïjäç caöulaà skhalanti ||18||
ghürëä, yathä –dhruvam agharipur ädadhäti vätyäà nanu murali tvayi phutkåti-cchalena |kim ayam itarathä dhvanir vighürëanaàsakhi tava ghürëayati vrajämbujäkñéù ||19||
hikkä, yathä –na putri racayauñadhaà visåja romam atyuddhataàmudhä priya-sakhéà prati tvam açivaà kim äçaìkase |hari-praëaya-vikriyäkulatayä bruväëä muhurvaräkñi harir ity asau vitanute’dya hikkä-bharam ||20||
vapur utphullatäraktodgamädyäù syuù pare’pi ye |atéva-viralatvät te naivätra parikértitäù ||21||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau dakñiëa-vibhägebhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe’nubhäva-laharé dvitéyä |
2.3
sättvikäkhyä tåtéya-laharé
kåñna-sambandhibhiù säkñät kiïcid vä vyvadhänataù |bhävaiç cittam ihäkräntaà sattvam ity ucyate budhaiù ||1||sattväd asmät samutpannä ye ye bhäväs te tu sättvikäù |snigdhä digdhäs tathä rukñä ity amé trividhä matäù ||2||
tatra snigdhäù --snigdhäs tu sättvikä mukhyä gauëäç ceti dvidhä matäù ||3||
tatra mukhyäù --äkramän mukhyayä ratyä mukhyäù syuù sättvikä amé |vijïeyaù kåñëa-sambandhaù säkñäd evätra süribhiù ||4||
yathä –kundair mukundäya mudä såjantésrajäà varäà kunda-viòambi-danté |babhüva gändharva-rasena veëorgändharvikä spandana-çünya-gätré ||5||
mukhyaù stambho’yam itthaà te jïeyäù svedädayo’pi ca ||6||
atha gauëäù –ratyäkramaëataù proktä gauëäs te gauëa-bhütayä |atra kåñëasya sambandhaù syät kiïcid vyavadhänataù ||7||
yathä –sva-vilocana-cätakämbudepuri néte puruñottame purä |atitämra-mukhé sagadgadaà nåpam äkroçati gokuleçvaré ||8||
imau gauëau vaivarëya-svara-bhedau |
atha digdhäù –rati-dvaya-vinäbhütair bhävair manasa äkramät |jane jäta-ratau digdhäs te ced raty-anugäminaù ||9||
yathä –pütanäm iha niçämya niçäyäàsä niçänta-luöhad-udbhaöa-gätrém |kampitäìga-latikä vraja-räjïéputram äkula-matir vicinoti ||10||
kampo raty-anugämitväd asau digdha itéryate ||11||
rukñäù –madhuräçcarya-tad-värtotpannair mud-vismayädibhiù |jätä bhaktopame rukñä rati-çünye jane kvacit ||12||
yathä –bhogaika-sädhana-juñä rati-gandha-çünyaàsvaà ceñöayä hådayam atra vivåëvato’pi |ulläsinaù sapadi mädhava-keli-gétaistasyäìgam utpulakitaà madhurais tadäsét ||13||
rukña eña romäïcäù –rukño’yaà rati-çünyatväd romäïcaà kathito budhaiù |mumukñu-prabhåto pürvaà yo ratäbhyäsa éritaù ||14||cittaà sattvébhavat präëe nyasyaty ätmänam udbhaöam |präëas tu vikriyäà gacchan dehaà vikñobhayaty alam |tadä stambhädayo bhävä bhakta-dehe bhavanty amé ||15||te stambha-sveda-romäïcäù svara-bhedo’tha vepathuù |vaivarëyam açru pralaya ity añöau sättvikäù småtäù ||16||catväri kñmädi-bhütäni präëo jätv avalambate |kadäcit sva-pradhänaù san dehe carati sarvataù ||17||stambhaà bhümi-sthitaù präëas tanoty açru-jaläçrayaù |tejasthaù sveda-vaivarëye pralayaà viyad-äçrayaù ||18||svastha eva kramän manda-madhya-tévratva-bheda-bhäk |romäïca-kampa-vaivarëyäëy atra tréëi tanoty asau ||19||bahir antaç ca vikñobha-vidhäyitväd ataù sphuöam |proktänubhävatäméñäà bhävatä ca manéñibhiù ||20||
tatra stambhaù –stambho harña-bhayäçcarya-viñädämarña-sambhavaù |tatra väg-ädi-rähityaà naiçcalyaà çünyatädayaù ||21||
tatra harñäd, yathä tåtéye (3.2.14)yasyänuräga-pluta-häsa-räsa-lélävaloka-pratilabdha-mänäù |vraja-striyo dågbhir anupravåtta-dhiyo 'vatasthuù kila kåtya-çeñäù ||22||
bhayäd, yathä –giri-sannibha-malla-cakra-ruddhaàpurataù präëa-parärdhataù parärdhyam |tanayaà janané samékñya çuñyan
nayanä hanta babhüva niçcaläìgé ||23||
äçcaryäd, yathä çré-daçame (10.13.56)tato 'tikutukodvåtya- stimitaikädaçendriyaù |tad-dhämnäbhüd ajas tüñëéà pür-devy-antéva putrikä ||24||
yathä vä –çiçoù çyämasya paçyanté çailam abhraàlihaà kare |tatra citrärpiteväséd goñöhé goñöha-niväsinäm ||25||
viñädäd, yathä –baka-sodara-dänavodarepürataù prekñya viçantam acyutam |diviñan-nikaro viñaëëa-dhéùprakaöaà citrapaöäyate divi ||26||
amarñäd, yathä –kartum icchati mura-dviñe puraùpatri-mokñam akåpe kåpé-sute |satvaro’pi ripu-niñkraye ruñäniñkriyaù kñaëam abhüt kapi-dhvajaù ||27||
atha svedaù –svedo harña-bhaya-krodhädi-jaù kleda-karas tanoù ||28||
tatra harñäd, yathä –kim atra süryätapam äkñipantémugdhäkñi cäturyam urékaroñi |jïätaà puraù prekñya saroruhäkñaàsvinnäsi bhinnä kusumäyudhena ||29||
bhayäd, yathä –kutukäd abhimanyu-veñiëaàharim äkruçya girä pragalbhayä |viditäkåtir äkulaù kñaëädajani svinna-tanuù sa raktakaù ||30||
krodhäd, yathä –yajïasya bhaìgäd ativåñöi-käriëaàsamékñya çakraà saruño garutmataù |ghanopariñöäd api tiñöhatas tadänipetur aìgäd ghana-néra-bindavaù ||31||
atha romäïcaù –romäïco’yaà kiläçcarya-harñotsäha-bhayädijaù |romëäm abhyudgamas tatra gätra-saàsparçanädayaù ||32||
tatra äçcaryäd, yathä --òimbhasya jåmbhäà bhajatas trélokéàvilokya vailakñyavaté mukhäntaù |babhüva goñöhendra-kuöumbinéyaà tanu-ruhaiù kuòmalitäìga-yañöiù ||33||
harñäd, yathä çré-daçame (10.30.10) –kià te kåtaà kñiti tapo bata keçaväìghri-sparçotsavotpulakitäìga-ruhair vibhäsi |apy aìghri-sambhava urukrama-vikramäd vä äho varäha-vapuñaù parirambhaëena ||34||
utsähäd, yathä –çåìgaà kelir aëärambhe raëayaty agha-mardane |çrédämno yoddhu-kämasya reme romäïcitaà vapuù ||35||
bhayäd, yathä –viçva-rüpa-dharam adbhutäkåtià
prekñya tatra puruñottamaà puraù |arjunaù sapadi çuñyad-änanaù çiçriye vikaöa-kaëöakäà tanum ||36||
atha svara-bhedaù –visäda-vismayämarña-harña-bhéty-ädi-sambhavam |vaisvaryaà svara-bhedaù syäd eña gadgadikädikåt ||37||
tatra viñädäd, yathä –vraja-räjïi rathät puro hariàsvayam ity ardha-viçérëa-jalpayä |hriyam eëadåçä guräv api çlathayantyä kila roditä sakhé ||38||
vismayäd, yathä çré-daçame (10.13.64) –çanair athotthäya vimåjya locanemukundam udvékñya vinamra-kandharaù |kåtäïjaliù praçrayavän samähitaùsa-vepathur gadgadayailatelayä ||39||
amarñäd, yathä tatraiva (10.29.30) –preñöhaà priyetaram iva pratibhäñamäëaàkåñëaà tad-artha-vinivartita-sarva-kämäù |netre vimåjya ruditopahate sma kiïcitsaàrambha-gadgada-giro’bruvatänuraktäù ||40||
harñäd, yathä tatraiva (10.39.56-57)håñyat-tanüruho bhäva-pariklinnätma-locanaù ||girä gadgadayästauñét sattvam älambya sätvataù |praëamya mürdhnävahitaù kåtäïjali-puöaù çanaiù ||41||
bhéter, yathä –tvayy arpitaà vitara veëum iti pramädéçrutvä mad-éritam udérëa-vivarëa-bhävaù |türëaà babhüva guru-gadgada-ruddha-kaëöhaùpatré mukunda tad anena sa härito’sti ||42||
atha vepathuù –viträsämarña-harñädyair vepathur gätra-laulya-kåt ||43||
tatra viträsena, yathä –çaìkha-cüòam adhirüòha-vikramaà prekñya viståta-bhujaà jighåkñayä |hä vrajendra-tanayeti-vädinékampa-sampadam adhatta rädhikä ||44||
amarñeëa, yathä –kåñëädhikñepa-jätena vyäkulo nakulämbujaù |cakampe dräg amarñeëa bhü-kampe giriräò iva ||45||
harñeëa, yathä –vihasasi kathaà hatäçe paçya bhayenädya kampamänäsmi |caïcalam upasédantaà niväraya vraja-pates tanayam ||46||
atha vaivarëyam –viñäda-roña-bhéty-äder vaivarëyaà varëa-vikriyä |bhäva-jïair atra mälinya-kärçyädyäù parikértitäù ||47||
tatra viñädäd, yathä –çvetékåtäkhila-janaà viraheëa tavädhunä |gokulaà kåñëa devarñeù çvetadvépa-bhramaà dadhe ||48||
roñäd, yathä –kaàsa-çakram abhiyuïjataù purovékñya kaàsa-sahajänudäyudhän |
çré-balasya sakhi tasya ruñyataùprodyad-indu-nibham änanaà babhau ||49||
bhéter, yathä –rakñite vraja-kule bakäriëäparvataà vara-mudasya lélayä |kälimä bala-ripor mukhe bhavannücivän manasi bhétim utthitäm ||50||
viñäde çvetimä proktä dhausaryaà kälimä kvacit |roñe tu raktimä bhétyäà kälimä kväpi çuklimä ||51||raktimä lakñyate vyakto harñodreke’pi kutracit |aträsärvatrikatvena naiväsyodähåtiù kåtä ||52||
atha açru –harña-roña-viñädädyair açru netre jalodgamaù |harñaje’çruëi çétatvam auñëyaà roñädi-sambhave |sarvatra nayana-kñobha-räga-saàmärjanädayaù ||53||
atra harñeëa, yathä --govinda-prekñaëäkñepi-bäñpa-püräbhivarñiëam |uccair anindad änandam aravinda-vilocanä ||54|
roñeëa, yathä hari-vaàçe (2.66.24) –tasyäù susräva neträbhyäà väri praëaya-kopajam |kuçeçaya-paläçäbhyäm avaçyäya-jalaà yathä ||55||
yathä vä –bhémasya cedéça-vadhaà vidhitsoreje’çru-visrävi ruñoparaktam |udyan-mukhaà väri-kaëävakérëaàsändhya-tviñä grastam ivendu-bimbam ||56||
viñädena, yathä çré-daçame (10.60.23) –padä sujätena nakhäruëa-çriyä bhuvaà likhanty açrubhir aïjanäsitaiù |äsiïcaté kuìkuma-rüñitau stanau tasthäv adho-mukhy atiduùkha-ruddha-väk ||57||
atha pralayaù –pralayaù sukha-duùkhäbhyäà ceñöä-jïäna-niräkåtiù |atränubhäväù kathitä mahé-nipatanädayaù ||58||
tatra sukhena, yathä –milantaà harim älokya latä-puïjäd atarkitam |jïapti-çünya-manä reje niçcaläìgé vrajäìganä ||59||
duùkhena, yathä çré-daçame (10.39.15) –anyäç ca tad-anudhyäna-nivåttäçeña-våttayaù |näbhyajänan imaà lokam ätma-lokaà gatä iva ||60||
sarve hi sattva-mülatväd bhävä yadyapi sättvikäù |tathäpy améñäà sattvaika-mülatvät sättvika-prathä ||61||sattvasya täratamyät präëa-tanu-kñobha-täratamyaà syät |tata eva täratamyaà sarveñäà sättvikänäà syät ||62||dhümäyitäs te jvalitä déptä uddépta-saàjïitäù |våddhià yathottaraà yäntaù sättvikäù syuç catur-vidhäù ||63||sä bhüri-käla-vyäpitvaà bahv-aìga-vyäpitä’pi ca |svarüpeëa tathotkarña iti våddhis tridhä bhavet ||64||tatra neträmbu-vaisvarya-varjänäm eva yujyate |bahv-aìga-vyäpitäméñäà tayoù käpi viçiñöatä ||65||taträçrüëäà dåg-aucchünya-käritvam avadätatä |tathä tärätivaicitré-vailakñaëya-vidhäyitä |vaisvarëyasya tu bhinnatve kauëöhya-vyäkulatädayaù ||66||bhinnatvaà sthäna-vibhraàçaù kauëöhyaà syät sanna-kaëöhatä |
vyäkulatvaà tu nänocca-néca-gupta-viluptatä ||67||präyo dhümäyitä eva rukñäs tiñöhanti sättvikäù |snigdhäs tu präyaçaù sarve caturdhaiva bhavanty amé ||68||mahotsavädi-våtteñu sad-goñöhé-täëòavädiñu |jvalanty ulläsinaù kväpi te rukñä api kasyacit ||69||sarvänanda-camatkära-hetur bhävo varo ratiù |ete hi tad-vinäbhävän na camatkäritäçrayäù ||70||
tatra dhümäyitäù –advitéyä amé bhävä athavä sa-dvitéyakäù |éñad-vyaktä apahnotuà çakyä dhümäyitä matäù ||71||
yathä –äkarëayann aghaharäm agha-vairi-kértiàpakñmägra-miçra-viraläçrur abhüt purodhäù |yañöä darocchvasita-loma-kapolam éñat-prasvinna-näsikam uväha mukhäravindam ||72||
atha jvalitäù –te dvau trayo vä yugapad yäntaù suprakaöäà daçäm |çakyäù kåcchreëa nihnotuà jvalitä iti kértitäù ||73||
yathä – na guïjäm ädätuà prabhavati karaù kampa-taralodåçau säsre piïchaà na paricinutaà satvara-kåti |kñamäv ürü stabdhau padam api na gantuà tava sakhevanäd vaàçé-dhväne parisaram aväpte çravaëayoù ||74||
yathä vä –niruddhaà bäñpämbhaù katham api mayä gadgada-girohriyä sadyo güòhäù sakhi vighaöito vepathur api |giri-droëyäà veëau dhvanati nipuëair iìgita-mayetathäpy ühäïcakre mama manasi rägaù parijanaiù ||75||
atha déptäù –prauòhäà tri-caturä vyaktià païca vä yugapad-gatäù |saàvarétum açakyäs te déptä dhérair udähåtäù ||76||
yathä –na çaktim upavéëane ciram adhatta kampäkulona gadgada-niruddha-väk prabhur abhüd upaçlokane |kñamo’jani na vékñaëe vigalad-açru-puraù puromadhu-dviñi parisphuraty avaçam-mürtir äsén muniù ||77||
yathä vä –kim unmélaty asre kusumaja-rajo gaïjasi mudhäsa-romäïce kampe himam anilam äkroçasi kutaù |kim üru-stambhe vä vana-viharaëaà dvekñi sakhi teniräbädhä rädhe vadati madanädhià svara-bhidä ||78||
atha uddéptäù –ekadä vyaktim äpannäù païca-ñäù sarva eva vä |ärüòhä paramotkarñam uddéptä iti kértitäù ||79||
yathä –adya svidyati vepate pulakibhir nispandatäm aìgakairdhatte käkubhir äkulaà vilapati mläyaty analpoñmabhiù |stimyaty ambubhir ambaka-stavakitaiù pétämbaroòòämaraàsadyas tad-viraheëa muhyati muhur goñöhädhiväsé janaù ||80||
uddéptä eva süddiptä mahä-bhäve bhavanty amé |sarva eva paräà koöià sättvikä yatra bibhrati ||81||
kià ca –athätra sättvikäbhäsä vilikhyante catur-vidhäù ||82||
raty-äbhäsa-bhaväs te tu sattväbhäsa-bhaväs tathä |niùsattväç ca pratépäç ca yathä-pürvam amé varäù ||83||
tatra ädyäù –mumukñu-pramukheñv ädyä raty-äbhäsät purodität ||84||
yathä –väräëasé-niväsé kaçcid ayaà vyäharan hareç caritam |yati-goñöhyäm utpulakaù siïcati gaëòa-dvayém asraiù ||85||
atha sattväbhäsa-bhaväù –mud-vismayäder äbhäsaù prodyan jätyä çlathe hådi |sattväbhäsa iti proktaù sattväbhäsa-bhaväs tataù ||86||
yathä –jaran-mémäàsakasyäpi çåëvataù kåñëa-vibhramam |håñöäyamäna-manaso babhüvotpulakaà vapuù ||87||
yathä vä –mukunda-caritämåta-prasara-varñiëas te mayäkathaà kathana-cäturé-madhurimä gurur varëyatäm |muhürtam atad-arthino’pi viñayiëo’pi yasyänanänniçamya vijayaà prabhor dadhati bäñpa-dhäräm amé ||88||
atha niùsattväù –nisarga-picchila-svänte tad-abhyäsa-pare’pi ca |sattväbhäsaà vinäpi syuù kväpy açru-pulakädayaù ||89||
yathä –niçamayato hari-caritaà na hi sukha-duùkhädayo’sya hådi bhäväù |anabhiniveçäj jätä katham asravad asram açräntam ||90||
prakåtyä çithilaà yeñäà manaù picchilam eva vä |teñv eva sättvikäbhäsaù präyaù saàsadi jäyate ||91||
atha pratépäù –hitäd anyasya kåñëasya pratépäù krud-bhayädibhiù ||92||
tatra krudhä, yathä hari-vaàçe (2.30.63)9 –
tasya prasphuritauñöhasya raktädhara-taöasya ca |vaktraà kaàsasya roñeëa rakta-süryäyate tadä ||93||
bhayena, yathä –mlänänanaù kåñëam avekñya raìgesiñveda mallas tv adhi-bhäla-çukti |mukti-çriyäà suñöhu puro milantyämatyädarät pädyam iväjahära ||94||
yathä vä –praväcyamäne purataù puräëeniçamya kaàsasya bhayätirekam |pariplaväntaùkaraëaù samantät parimläna-mukhas tadäsét ||95||
nästy arthaù sättvikäbhäsa-kathane ko’pi yadyapi |sättvikänäà vivekäya dik tathäpi pradarçitä ||96||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau dakñiëa-vibhägebhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe sättvika-laharé tåtéyä |
2.4
vyabhicäryäkhyä caturtha-laharé
athocyante trayas-triàçad-bhävä ye vyabhicäriëaù |viçeñeëäbhimukhyena caranti sthäyinaà prati ||1||
väg-aìga-sattva-sücyä jïeyäs te vyabhicäriëaù |saïcärayanti bhävasya gatià saïcäriëo 'pi ||2||unmajjanti nimajjanti sthäyiny amåta-väridhau |ürmivad vardhayanty enaà yänti tad-rüpatäà ca te ||3||nirvedo’tha viñädo dainyaà gläni-çramau ca mada-garvau |çaìkä-träsävegä unmädäpasmåté tathä vyädhiù ||4||moho måtir älasyaà jäòyaà vréòävahitthä ca |småtir atha vitarka-cintä-mati-dhåtayo harña utsukatvaà ca ||5||augryam arñäsüyäç cäpalyaà caiva nidrä ca |suptir bodha itéme bhävä vyabhicäriëaù samäkhyätäù ||6||
tatra (1) nirvedaù –mahärti-viprayogerñyä-sad-vivekädi-kalpitam |svävamänanam evätra nirveda iti kathyate |atra cintäçru-vaivarëya-dainya-niùçvasitädayaù ||7||
tatra mahärtyä, yathä –hanta deha-hatakaiù kim amébhiù pälitair viphala-puëya-phalair naù |ehi käliya-hrade viña-vahnausvaà kuöumbini haöhäj juhaväma ||8||
viprayogeëa, yathä –asaìgamän mädhava-mädhuréëämapuñpite nérasatäà prayäte |våndävane çéryati hä kuto’saupräëity apuëyaù subalo dvirephaù ||9||
yathä vä, däna-keli-kaumudyäm (20) bhavatu mädhava-jalpam açåëvatoù çravaëayor alam açravaëir mama |tam avilokayator avilocaniù sakhi vilocanayoç ca kilänayoù ||10||
érñyayä, yathä hari-vaàçe (2.67.11)10 satyädevé-väkyam –
stotavyä yadi tävat sä näradena tavägrataù |durbhago’yaà janas tatra kim artham anuçabditaù ||11||
sad-vivekena, yathä çré-daçame (10.51.47) –mamaiña kälo’jita niñphalo gatoräjya-çriyonnaddha-madasya bhüpateù |martyätma-buddheù suta-dära-koña-bhüñväsajjamänasya duranta-cintayä ||12||
amaìgalam api procya nirvedaà prathamaà muniù |mene’muà sthäyinaà çänta iti jalpanti kecana ||13||
atha (2) viñädaù –iñöänaväpti-prärabdha-käryäsiddhi-vipattitaù |aparädhädito’pi syäd anutäpo viñaëëatä ||14||atropäya-sahäyänusandhiç cintä ca rodanam |viläpa-çväsa-vaivarëya-mukha-çoñädayo’pi ca ||15||
tatra iñöänaväptito, yathä –jaräà yätä mürtir mama vivaçatäà väg api gatämano-våttiç ceyaà småti-vidhuratä-paddhatim agät |agha-dhvaàsin düre vasatu bhavad-älokana-çaçémayä hanta präpto na bhajana-rucer apy avasaraù ||16||
prärabdha-käryäsiddheù, yathä –svapne mayädya kusumäni kilähåtäni yatnena tair viracitä vana-mälikä ca |yävan mukunda-hådi hanta nidhéyate sähä tävad eva tarasä viraräma nidrä ||17||
vipattiteù, yathä –katham anäyi pure mayakä sutaùkatham asau na nigåhya gåhe dhåtaù |amum aho bata danti-vidhuntudovidhuritaà vidhum atra vidhitsati ||18||
aparädhät, yathä çré-daçame (10.14.9) –paçyeça me’näryam ananta ädyeparätmani tvayy api mäyi-mäyini mäyäà vitatyekñitum ätma-vaibhavaàhy ahaà kiyän aiccham ivärcir agnau ||19||
yathä vä –syamantakam ahaà håtvä gato ghoräsyam antakam |karavai taraëéà käà vä kñipto vaitaraëéyam anu ||20||
atha (3) dainyam –duùkha-träsäparädhädyair anaurjityaà tu dénatä |cäöu-kån-mändya-mälinya-cintäìga-jaòimädi-kåt ||21||
tatra duùkhena, yathä çré-daçame (10.51.57) –ciram iha våjinärtas tapyamäno’nutäpairavitåña-ñaòa-mitro labdha-çäntiù kathaìcit |çaraëada samupetas tvat-padäbjaà parätmannabhayam åtam açokaà pähi mäpannam éça ||22||
träsena, yathä prathame (1.8.10)abhidravati mäm éça çaras taptäyaso vibho |kämaà dahatu mäà nätha mä me garbho nipätyatäm ||23||
aparädhena, yathä çré-daçame (10.14.10)ataù kñamasväcyuta me rajo-bhuvohy ajänatas tvat-påthagéça-mäninaù ajävalepändhatamo’ndhacakñuñaeño’nukampyo mayi näthavän iti ||24||
ädya-çabdena lajjayäpi, yathä tatraiva (10.22.14) –mä’nayaà bhoù kåthäs tväà tu nanda-gopa-sutaà priyam |jänémo’ìga vraja-çläghyaà dehi väsäàsi vepitäù ||25||
atha (4) mläniù –ojaù somätmakaà dehe bala-puñöi-kåd asya tu |kñayäccham ädhi-raty-ädyair glänir niñpräëatä matä |kampäìga-jäòya-vaivarëya-kärçya-dåg-bhramaëädi-kåt ||26||
tatra çrameëa, yathä –äghürëan-maëi-valayojjvala-prakoñöhägoñöhäntar-madhuripu-kérti-nartitauñöhé |loläkñé dadhi-kalasaà viloòayantékåñëäya klama-bhara-niùspåhä babhüva ||27||
yathä vä –gumphituà nirupamäà vana-srajaàcäru puñpa-paöalaà vicinvaté |durgame klama-bharätidurbalä känane kñaëam abhün mågekñaëä ||28||
ädhinä, yathä –sä rasavaty atikareëa vihénäkñéëa-jévana-taroccala-haàsä |mädhavädya viraheëa tavämbä çuñyati sma sarasé çucineva ||29||
ratyä, yathä rasa-sudhäkare (2.13f) –ati-prayatnena ratänta-täntä
kåñëena talpävaropitä sä |älambya tasyaiva karaà kareëajyotsnä-kåtänandam alindam äpa ||30||
atha (5) çramaù –adhva-nåtya-rathädy-utthaù khedaù çrama itéryate |nidrä-svedäìga-saàmarda-jåmbhäçväsädi-bhäg asau ||31||
atha adhvano, yathä –kåtägasaà putram anuvrajantévrajäjiräntar vraja-räja-räjïé |pariskhalat-kuntala-bandhaneyaàbabhüva gharmämbu-karambitäìgé ||32||
nåtyädeù, yathä –vistéryottaralita-häram aìga-häraàsaìgétonmukha-mukharair våtaù suhådbhiù |asvidyad viracita-nanda-sünur väkurväëas taöa-bhuvi täëòaväni rämaù ||33||
ratäd, yathä çré-daçame (10.33.20)täsäm ativihäreëa çräntänäà vadanäni saù |prämåjat karuëaù premëä çantamenäìga päëinä ||34||
atha (6) madaù –viveka-hara ulläso madaù sa dvi-vidho mataù |madhu-päna-bhavo’naìga-vikriyä-bhara-jo’pi ca |gaty-aìga-väëé-skhalana-dåg-ghürëä-raktimädi-kåt ||35||
tatra madhu-päna-bhavo, yathä lalita-mädhave (5.41) –-bile kva nu vililyire nåpa-pipélikäù péòitäù pinasmi jagad-aëòakaà nanu hariù krudhaà dhäsyati |çacé-gåha-kuraìga re hasasi kià tvam ity unnadannudeti mada-òambara-skhalita-cüòam agre halé ||36||
yathä vä präcäm11 –
bha-bha-bhramati mediné la-la-landate candramäùkå-kåñëa vavada drutaà ha-ha-hasanti kià våñëayaù |sisédhu mu-mu-muïca me pa-pa-pa-päna-pätre sthitaùmada-skhalitam älapan hala-dharaù çriyaù vaù kriyät ||37||
uttamas tu madäc chete madhyo hasati päyati |kaniñöhaù kroçati svairaà puruñaà vakti roditi ||38||mado’pi tri-vidhaù proktas taruëädi-prabhedataù |atra nätyupayogitväd vistärya na hi varëitaù ||39||
anaìga-vikriyä-bharajo, yathä – vrajapati-sutam agre vikñya bhugnébhavad-bhrürbhramati hasati rodity äsyam antardadhäti |pralapati muhur äléà vandate paçya våndenava-madana-madändhä hanta gändharvikeyam ||40||
atha (7) garvaù –saubhägya-rüpa-täruëya-guëa-sarvottamäçrayaiù |iñöa-läbhädinä cänya-helanaà garva éryate ||41||atra solluëöha-vacanaà lélänuttara-däyitä |sväìgekñä nihnuvo’nyasya vacanäçravaëädayaù ||42||
tatra saubhägyena, yathä çré-kåñëa-karëämåte (3.93) –hastam utkñipya yäto’si balät kåñëa kim adbhutam |hådayäd yadi niryäsi pauruñaà gaëayämi te ||43||
rüpa-täruëyena, yathä –yasyäù svabhäva-madhuräà pariñevya mürtiàdhanyä babhüva nitaräm api yavana-çréù |
seyaà tvayi vraja-vadhü-çata-bhukta-muktedåk-pätam äcaratu kåñëa kathaà sakhé me ||44||
guëena, yathä –gumphantu gopäù kusumaiù sugandhibhirdämäni kämaà dhåta-rämaëéyakaiù |nidhäsyate kintu sa-tåñëam agrataùkåñëo madéyäà hådi vismitaù srajam ||45||
sarvottamäçrayeëa, yathä çré-daçame (10.2.33)tathä na te mädhava tävakäù kvacidbhraçyanti märgät tvayi baddha-sauhådäùtvayäbhiguptä vicaranti nirbhayävinäyakänékapa-mürdhasu prabho ||46||
iñöa-läbhena, yathä –våndävanendra bhavataù paramaà prasädamäsädya nandita-matir muhur uddhato’smi |äçaàsate muni-manoratha-våtti-mågyäàvaikuëöha-nätha-karuëäm api nädya cetaù ||47||
atha (8) çaìkäsvéya-cauryäparädhädeù para-krauryäditas tathä |sväniñöotprekñaëaà yat tu sä çaìkety abhidhéyate |aträsya-çoña-vaivarëya-dik-prekñä-lénatädayaù ||48||
tatra cauryäd, yathä –sa-tarëakaà òimbha-kadambakaà haransad-ambham ambhoruha-sambhavas tadä |tirobhaviñyan haritaç calekñaëairañöäbhir añöau haritaù samékñate ||49||
yathä vä –syamantakaà hanta vamantam arthaànihnutya düre yad ahaà prayätaù |avadyam adyäpi tad eva karma çarmäëi citte mama nirbhinatti ||50||
aparädhäd, yathä –tad-avadhi malino’si nanda-goñöheyad-avadhi våñöim acékaraù çacéça |çåëu hitam abhitaù prapadya kåñëaàçriyam aviçaìkam alaìkuru tvam aindrém ||51||
para-krauryeëa, yathä padyävalyäm (331) --prathayati na tathä mamärtim uccaiùsahacari vallava-candra-viprayogaù |kaöubhir asura-maëòalaiù paréte danujapater nagare yathäsya väsaù ||52||
çaìkä tu pravara-stréëäà bhérutväd bhaya-kåd bhavet ||53||
atha (9) träsaù –träsaù kñobho hådi taòid-ghora-sattvogra-nisvanaiù |pärçvasthälamba-romäïca-kampa-stambha-bhramädi-kåt ||54||
tatra taòitä, yathä –bäòhaà niviòayä sadyas taòitä täòitekñaëaù |rakña kåñëeti cukroça ko’pi gopé-stanandhayaù ||55||
ghora-sattvena, yathä –adüram äseduñi vallaväìganä svaà puìgavékåtya suräri-puìgave |kåñëa-bhrameëäçu taraìgad-aìgikätamälam äliìgya babhüva niçcalä ||56||
ugra-nisvanena, yathä –äkarëya karëa-padavé-vipadaà yaçodävisphürjitaà diçi diçi prakaöaà våkäëäm |yämän nikäma-caturä caturaù sva-putraàsä netra-catvara-caraà ciram äcacära ||57||
gätrotkampé manaù-kampaù sahasä träsa ucyate |pürväpara-vicärotthaà bhayaà träsät påthag bhavet ||58||
atha (10) ävegaù –cittasya sambhramo yaù syäd ävego’yaà sa cäñöadhä |priyäpriyänala-marud-varñotpäta-gajäritaù ||59||priyotthe pulakaù säntvaà cäpalyäbhyudgamädayaù |apriyotthe tu bhü-päta-vikroça-bhramaëädayaù ||60||vyatyasta-gati-kampäkñi-mélanäsrädayo’gnije |vätaje’jävåti-kñipra-gati-dåì-märjanädayaù ||61||våñöijo dhävana-cchatra-gätra-saìkocanädi-kåt |autpäte mukha-vaivarëya-vismayo’kaëöhitädayaù ||62||gäje paläyanotkampa-träsa-påñöhekñaëädayaù |arijo varma-çasträdi-grahäpasaraëädikåt ||63||
atra priya-darçanajo, yathä –prekñya våndävanät putram äyäntaà prasnuta-stané |saìkulä pulakair äséd äkulä gokuleçvaré ||64||
priya-çravaëajo, yathä çré-daçame (10.23.18) –çrutväcyutam upäyätaà nityaà tad-darçanotsukäù |tat-kathäkñipta-manaso babhüvur jäta-sambhramäù ||65||
apriya-darçanajo, yathä –kim idaà kim idaà kim etad uccairiti ghora-dhvani-ghürëitä lapanté |niçi vakñati vékñya pütanäyästanayaà bhrämyati sambhramäd yaçodä ||66||
apriya-çravaëajo, yathä –niçamya putraà kraöatos taöäntemahéjayor madhyagam ürdhva-neträ |äbhéra-räjïé hådi sambhrameëa biddhä vidheyaà na vidäïcakära ||67||
agnijo, yathä –dhér vyagräjani naù samasta-suhådäà täà präëa-rakñä-maëiàgavyä gauravataù samékñya niviòe tiñöhantam antar-vane |vahniù paçya çikhaëòa-çekhara kharaà muïcann akhaëòa-dhvanià dérghäbhiù sura-dérghikämbu-laharém arcibhir äcämati ||68||
vätajo, yathä –päàçu-prärabdha-ketau båhad-aöavi-kuöonmäthi-çauöérya-puïjebhäëòéroddaëòa-çäkhä-bhuja-tatiñu gate täëòaväcärya-caryäm |väta-vräte karéñaì-kañatara-çikhare çärkare jhätkariñëaukñauëyäm aprekñya putraà vrajapati-gåhiëé paçya sambambhraméti ||69||
varñajo, yathä çré-daçame (10.25.11) –atyäsärätivätena paçavo jäta-vepanäù |gopä gopyaç ca çétärtä govindaà çaraëaà yayuù ||70||
yathä vä –samam uru-karakäbhir danti-çuëòä-sapiëòäùpratidiçam iha goñöhe våñöi-dhäräù patanti |ajaniñata yuväno’py äkuläs tvaà tu bälaùsphuöam asi tad-agärän mä sma bhür niryiyäsuù ||71||
utpätajo, yathä –
kñitir ativipulä öalaty akasmädupari ghuranti ca hanta ghoram ulkäù |mama çiçur ahi-düñitärka-putré-taöam aöatéty adhunä kim atra kuryäm ||72||
gäjo, yathä –apasaräpasara tvarayä gururmudira-sundara he purataù karé |mradima-vékñaëatas tava naç calaàhådayam ävijate pura-yoñitäm ||73||
gajena duñöa-sattvo’nyaù paçv-ädir upalakñyate ||74||
yathä vä –caëòäàços turagän saöägra-naöanair ähatya vidrävayandräg andhaìkaraëaù surendra-sudåçäà goñöhoddhütaiù päàçubhiù |pratyäsédatu mat-puraù sura-ripur garvändham arväkåtir dragiñöhe muhur atra jägrati bhuje vyagräsi mätaù katham ||75||
arijo, yathä lalita-mädhave (2.29) –sthülas täla-bhujän natir giritaöé-vakñäù kva yakñädhamaùkväyaà bäla-tamäla-kandala-måduù kandarpa-käntaù çiçuù |nästy anyaù saha-käritä-paöur iha präëé na jänémahe hä goñöheçvari kédåg adya tapasäà päkas tavonmélati ||76||
yathä vä tatraiva (5.30) –saptiù sapté ratha iha rathaù kuïjaro metüëas tüëo dhanur uta dhanur bhoù kåpäëé kåpäëé |kä bhéù kä bhér ayam ayam ahaà hä tvaradhvaà tvaradhvaàräjïaù putré bata håta-håtä käminä vallavena ||77||
ävegäbhäsa eväyaà paräçrayatäpi cet |näyakotkarña-bodhäya tathäpy atra nidarçitaù ||78||
atha (11) unmädaù –unmädo håd-bhramaù prauòhänandäpad-virahädijaù ||79||aträööa-häso naöanaà saìgétaà vyartha-ceñöitam |praläpa-dhävana-kroça-viparéta-kriyädayaù ||80||
tatra prauòhänandäd, yathä karëämåte (2.25) --rädhä punätu jagad acyuta-datta-cittämanthänakaà vidadhaté dadhi-rikta-pätre |yasyäù stana-stavaka-caïcala-locanälirdevo’pi ruddha-hådayo dhavalaà dudoha ||81||
äpado, yathä –paçün api kåtäïjalir namati mäntrikä ity alaàtarün api cikitsakä iti viñauñadhaà påcchati |hradaà bhujaga-bhairavaà hari hari praviñöe harauvrajendra-gåhiëé muhur bhrama-mayém avasthäà gatä ||82||
virahäd, yathä çré-daçame (10.30.4) --gäyantya uccair amum eva saàhatävicikyur unmattakavad vanäd vanam |papracchur äkäçavad antaraà bahirbhüteñu santaà puruñaà vanaspatén ||83||
unmädaù påthag utko’yaà vyädhiñv antarbhavann api |yat tatra vipralambhädau vaicitréà kurute paräm ||84||adhirüòhe mahä-bhäve mohanatvam upägate |avasthäntaram äpto’sau divyonmäda itéryate ||85||
atha (12) apasmäraù –duùkhottha-dhätu-vaiñamyädy-udbhütaç citta-viplavaù |apasmäro’tra patanaà dhävanäsphoöana-bhramäù |
kampaù phena-srutir bähu-kñepaëa-vikroçanädayaù ||86||
yathä –phenäyate pratipadaà kñipate bhujormim äghürëate luöhati kujati léyate ca |ambä tavädya virahe ciram amburäja-beleva våñëi-tilaka vraja-räja-räjïé ||87||
yathä vä –çrutvä hanta hataà tvayä yadu-kulottaàsätra kaàsäsuraàdaityas tasya suhåttamaù pariëatià ghoräà gataù käm api |lälä-phena-kadamba-cumbita-mukha-präntas taraìgad-bhujoghürëann arëava-sémni maëòalatayä bhrämyan na viçrämyati ||88||
unmädavad iha vyädhi-viçeño’py eña varëitaù |paräà bhayänakäbhäse yat karoti camatkåtim ||89||
atha (13) vyädhiù –doñodreka-viyogädyair vyädhayo ye jvarädayaù |iha tat-prabhavo bhävo vyädhir ity abhidhéyate |atra stambhaù çlathäìgatva-çväsottäpa-klamädayaù ||90||
yathä –tava cira-viraheëa präpya péòäm idänéàdadhad-uru-jaòimäni dhmäpitäny aìgakäni |çvasita-pavana-dhäöé-ghaööita-ghräëa-väöaàluöhati dharaëi-påñöhe goñöha-väöé-kuöumbam ||91||
atha (14) mohaù –moho hån-müòhatä harñäd viçleñäd bhayatas tathä |viñädädeç ca tatra syäd dehasya patanaà bhuvi |çünyendriyatvaà bhramaëaà tathä niçceñöatä-mayaù ||92||
tatra harñäd, yathä çré-daçame (10.12.44) itthaà sma påñöaù sa tu bädaräyaëistat-smäritänanta-håtäkhilendriyaù |kåcchrät punar labdha-bahir-dåçiù çanaiùpratyäha taà bhägavatottamottamam ||93||
yathä vä –nirucchvasita-rétayo vighaöitäkñipa-kñma-kriyäniréha-nikhilendriyäù pratinivåtta-cid-våttayaù |avekñya kuru-maëòale rahasi puëòarékekñaëaàvrajämbuja-dåço’bhajan kanaka-çälabhaïjé-çriyam ||94||
viçleñäd, yathä haàsadüte (4) –kadäcit khedägnià vighaöayitum antar-gatam asausahälébhir lebhe taralita-manä yämuna-taöém |ciräd asyäç cittaà paricita-kuöéra-kalanädavasthä tastära sphuöam atha suñupteù priya-sakhé ||95||
bhayäd, yathä –mukundam äviñkåta-viçva-rüpaànirüpayan vänara-varya-ketuù |karäravindät purataù skhalantaàna gäëòévaà khaëòita-dhér viveda ||96||
viñädäd, yathä çré-daçame (10.11.49) –kåñëaà mahä-baka-grastaà dåñövä rämädayo 'rbhakäù |babhüvur indriyäëéva vinä präëaà vicetasaù ||97||
asyänyaträtma-paryante syät sarvatraiva müòhatä |kåñëa-sphürti-viçeñas tu na kadäpy atra léyate ||98||
atha (15) måtiù –
viñäda-vyädhi-santräsa-samprahära-klamädibhiù |präëa-tyägo måtis tasyäm avyaktäkñara-bhäñaëam |vivarëa-gätratä-çväsa-mändya-hikkädayaù kriyäù ||99||
yathä –anulläsa-çväsä muhur asaralottänita-dåçovivåëvantaù käye kim api nava-vaivarëyam abhitaù |harer nämävyaktékåtam alaghu-hikkä-laharébhiù prajalpantaù präëän jahati mathuräyäà sukåtinaù ||100||
yathä vä –viramad-alaghu-kaëöhodghoña-ghutkära-cakräkñaëa-vighaöita-tämyad-dåñöi-khadyota-déptiù |hari-mihira-nipéta-präëa-gäòhändhakäräkñayam agamad akasmät pütanä käla-rätriù ||101||
präyo’tra maraëät pürvä citta-våttir måtir matä |måtir atränubhävaù syäd iti kenacid ucyate |kintu näyaka-véry ärthaà çatrau maraëam ucyate ||102||
atha (16) älasyam –sämarthyasyäpi sad-bhäve kriyänunmukhatä hi yä |tåpti-çramädi-sambhütä tad-älasyam udéryate ||103||aträìga-bhajo jåmbhä ca kriyä dveño’kñi-mardanam |çayyäsanaika-priyatä tandrä-nidrädayo’pi ca ||104||
tatra tåpter, yathä –vipräëäà nas tathä tåptir äséd govardhanotsave |näçérväde’pi gopendra yathä syät prabhaviñëutä ||105||
çramäd, yathä –suñöhu niùsaha-tanuù subalo’bhütprétaye mama vidhäya niyuddham |moöayantam abhito nijam aìgaànähaväya sahasähvayatäm amum ||106||
atha (17) jäòyam –jäòyam apratipattiù syäd iñöäniñöha-çrutékñaëaiù |virahädyaiç ca tan-mohät pürvävasthäparäpi ca |atränimiñatä tüñëém-bhäva-vismaraëädayaù ||107||
tatra iñöa-çrutyä, yathä çré-daçame (10.21.13) –gävaç ca kåñëamukha-nirgata-veëu-géta-péyüñam uttabhita-karëa-puöaiù pibantyaù |çäväù snuta-stana-payaù-kavaläù sma tasthurgovindam ätmani dåçäçru-kuläù spåçantyaù ||108||
aniñöa-çrutyä, yathä –äkalayya parivartita-goträà keçavasya giram arpita-çalyäm |biddha-dhér adhika-nirnimiñäkñé-lakñaëä kñaëam avartata tüñëém ||109||
iñöekñaëena, yathä çré-daçame (10.71.40) –govindaà gåham änéya deva-deveçam ädåtaù |püjäyäà nävidat kåtyaà pramädopahato nåpaù ||110||
aniñöekñaëena, yathä tatraiva (10.39.36)yävad älakñyate ketur yävad reëü rathasya ca |anuprasthäpitätmäno lekhyänévopalakñitäù ||111||
viraheëa, yathä –mukunda viraheëa te vidhuritäù sakhäyaç cirädalaìkåtibhir ujjhitä bhuvi niviçya tatra sthitäù |skhalan-malina-väsasaù çavala-rukña-gätra-çriyaù
sphuranti khala-devala-dvija-gåhe surärcä iva ||112||
atha (18) kréòä –navéna-saìgamäkäryas tavävajïädinä kåtä |adhåñöatä bhaved vréòä tatra maunaà vicintanam |avaguëöhana-bhü-lekhau tathädhomukhatädayaù ||113|| tatra navéna-saìgamena, yathä padyävalyäm (198) –govinde svayam akaroù saroja-netrepremändhä vara-vapur arpaëaà sakhi |kärpaëyaà na kuru darävaloka-dänevikréte kariëi kim aìkuçe vivädaù ||114||
akäryeëa, yathä –tvam aväg iha mä çiraù kåthävadanaà ca trapayä çacé-pate |naya kalpa-taruà na cec chacéàkatham agre mukham ékñayiñyasi ||115||
stavena, yathä –bhüri-sädguëya-bhäreëa stüyamänasya çauriëä |uddhavasya vyarociñöa namré-bhütaà tadä çiraù ||116||
avajïayä, yathä hari-vaàçe (2.67.19)12 satyädevé-väkyam –
vasanta-kusumaiç citraà sadä raivatakaà girim |priyä bhütvä’priyä bhütä kathaà drakñyämi taà punaù ||117||
atha (19) avahitthä –avahitthäkära-guptir bhaved bhävena kenacit ||118||aträìgädeù paräbhyüha-sthänasya parigühanam |anyatrekñä våthä-ceñöä väg-bhaìgéty-ädayaù kriyäù ||119||
tathä coktam –anubhäva-pidhänärtho’vahitthaà bhäva ucyate ||120||
tatra jaihmyena, yathä çré-daçame (10.32.15) –sabhäjayitvä tam anaìga-dépanaàsahäsa-lélekñaëa-vibhrama-bhruvä |saàsparçanenäìka-kåtäìghri-hastayoùsaàstutya éñat kupitä babhäñire ||121||
däkñiëyena, yathä –säträjité-sadana-sémani pärijäte néte praëéta-mahasä madhusüdanena |dräghéya-sémani vidarbha-bhuvas taderñyäàsauçélyataù kila na ko’pi vidämbabhüva ||122||
hriyä, yathä prathame (1.11.33) –tam ätmajair dåñöibhir antarätmanäduranta-bhäväù parirebhire patim |niruddham apy äsravad ambu netrayorvilajjaténäà bhågu-varya vaiklavät ||123||
jaihmya-hrébhyäà, yathä –kä våñasyati taà goñöha-bhujaìgaà kula-pälikä |düti yatra småte mürtir bhétyä romäïcitä mama ||124||
saujanyena, yathä –güòhä gäbhérya-sampadbhir mano-gahvara-garbhagä |prauòhäpy asyä ratiù kåñëe durvitarkä parair abhüt ||125||
gauraveëa, yathä –govinde subala-mukhaiù samaà suhådbhiùsmeräsyaiù sphuöam iha narma nirmimäëe |änamrékåta-vadanaù pramoda-mugdho
yatnena smitam atha saàvavära patré ||126||
hetuù kaçcid bhavet kaçcid gopyaù kaçcana gopanaù |iti bhäva-trayasyätra viniyogaù samékñyate ||127||hetutvaà gopanatvaà ca gopyatvaà cätra sambhavet |präyeëa sarva-bhävänäm ekaço’nekaço’pi ca ||128||
atha (20) småtiù –yä syät pürvänubhütärtha-pratétiù sadåçekñayä |dåòhyäbhyäsädinä väpi sä småtiù parikértitä |bhaved atra çiraù-kampo bhrü-vikñepädayo’pi ca ||129||
tatra sadåçekñaëä, yathä –vilokya çyämam ambhodam ambhoruha-vilocanä |smäraà smäraà mukunda tväà smäraà vikramam anvabhüt ||130||
dåòhäbhyäsena, yathä –praëidhäna-vidhim idäném akurvato’pi pramädato hådi me |hari-pada-paìkaja-yugalaà kvacit kadäcit parisphurati ||131||
atha (21) vitarkaù –vimarñät saàçayädeç ca vitarkas tüha ucyate |eña bhrü-ksepaëa-çiro’ìguli-saïcälanädi-kåt ||132||
tatra vimarñäd, yathä vidagdha-mädhave (2.27) –na jänéñe mürdhnaç cyutam api çikhaëòaà yad akhilaàna kaëöhe yan mälyaà kalayasi purastät kåtam api |tad unnétaà våndävana-kuhara-lélä-kalabha hesphuöaà rädhä-netra-bhramara-vara véryonnatir iyam ||133||
saàçayät, yathä –asau kià täpiïcho na hi tad-amala-çrér iha gatiùpayodaù kià vämaà na yad iha niraìgo himakaraù |jagan-mohärambhoddhüra-madhura-vaàçé-dhvanir itodhruvaà mürdhany adrer vidhumukhi mukundo viharati ||134||
vinirëayänta eväyaà tarka ity ücire pare ||135||
atha (22) cintä –dhyänaà cintä bhaved iñöänäpty-aniñöäpti-nirmitam |çväsädhomukha-bhülekha-vaivarëyän nidratä iha |viläpottäpa-kåçatä-bäñpa-dainyädayo’pi ca ||136||
tatra iñöänäptyä, yathä çré-daçame (10.29.29)kåtvä mukhäny avaçucaù çvasanena çuñyadbimbädharäëi caraëena likhantyaù |asrer upättamasibhiù kucakuìkumäni tasthur måjantya uruduùkha-bharäù sma tüñëém ||137||
yathä vä –aratibhir atikramya kñämä pradoñam adoñadhéùkatham api ciräd adhyäsénä praghäëam aghäntaka |vidhürita-mukhé ghürëaty antaù prasüs tava cintayä kim ahaha gåhaà kréòä-lubdha tvayädya visasmare ||138||
aniñöäptyä, yathä –gåhiëi gahanayäntaçcintayonnidra-neträ glapaya na mukha-padmaà tapta-bäñpa-plavena |nåpa-puram anuvindan gändineyena särdhaàtava sutam aham eva dräk parävartayämi ||139||
atha (23) matiù –çästrädénäà vicärottham artha-nirdhäraëaà matiù ||140||atra kartavya-karaëaà saàçaya-bhramayoç chidä |upadeçaç ca çiñyäëäm ühäpohädayo’pi ca ||141||
yathä pädme vaiçäkha-mähätmye –vyämohäya caräcarasya jagatas te te puräëägamästäà täm eva hi devatäà paramikäà jalpantu kalpävadhi |siddhänte punar eka eva bhagavän viñëuù samastägama-vyäpäreñu vivecana-vyatikaraà néteñu niçcéyate ||142||
yathä vä çré-daçame (10.60.39) –tvaà nyasta-daëòamunibhir gaditänubhävaätmätmadaç ca jagatäm iti me våto’si |hitvä bhavad-bhruva udérita-käla-vega-dhvastäçiño’bja-bhavanäkapatén kuto’nye ||143||
atha (24) dhåtiù –dhåtiù syät pürëatä jïäna-duùkhäbhävottamäptibhiù |apräptätéta-nañöärthän abhisaàçocanädi-kåt ||144||
tatra jïänena, yathä vairägya-çatake (55) bhartåhariù –açnémahi vayaà bhikñäm äçäväso vasémahi |çayémahi mahé-påñöhe kurvémahi kim éçvaraiù ||145||
duùkhäbhävena, yathä –goñöhaà ramä-keli-gåhaà cakästigävaç ca dhävanti paraù-parärdhäù |putras tathä dévyati divya-karmätåptir mamäbhüd gåhamedhi-saukhye ||146||
uttamäptyä, yathä –harilélä-sudhä-sindhos taöam apy adhitiñöhataù |mano mama caturvargaà tåëäyäpi na manyate ||147||
atha (25) harñaù –abhéñöekñaëa-läbhädi-jätä cetaù-prasannatä |harñaù syäd iha romäïcaù svedo’çru mukha-phullatä |ävegonmäda-jaòatäs tathä mohädayo’pi ca ||148||
tatra abhéñöekñaëena, yathä çré-viñëu-puräëe [ViP 5.17.25]tau dåñövä vikasad-vaktra-sarojaù sa mahämatiù |pulakäïcita-sarväìgas tadäkrüro’bhavan mune ||149||
abhéñöa-läbhena, yathä çré-daçame (10.33.12)tatraikäàsagataà bähuà kåñëasyotpalasaurabham |candanäliptam äghräya håñöaromä cucumba ha ||150||
atha (26) autsukyam –käläkñamatvam autsukyam iñöekñäpti-spåhädibhiù |mukha-çoña-tvarä-cintä-niùçväsa-sthiratädikåt ||151||
tatra iñöekñä-spåhayä, yathä çré-daçame (10.71.34)präptaà niçamya nara-locana-päna-pätramautsukya-viçlathita-keça-duküla-baddhäù |sadyo visåjya gåha-karma patéàç ca talpedrañöuà yayur yuvatayaù sma narendra-märge ||152||
yathä vä, stavävalyäà çré-rädhikäñöake (14.7) –prakaöita-nija-väsaà snigdha-veëu-praëädairdruta-gati harim ärät präpya kuïje smitäkñé |çravaëa-kuhara-kaëòuà tanvaté namra-vakträsnapayati nija-däsye rädhikä mäà kadä nu ||153||
iñöäpti-spåhayä, yathä –narma-karmaöhatayä sakhé-gaëedräghayaty aghaharägrataù kathäm |gucchaka-grahaëa-kaitaväd asaugahvaraà druta-pada-kramaà yayau ||154||
atha (28) augryam –aparädha-durukty-ädi- jätaà caëòatvam ugratä |vadha-bandha-çiraù-kampa-bhartsanottäòanädi-kåt ||155||
tatra aparädhäd, yathä –sphurati mayi bhujaìgé-garbha-viçraàsi-kértauviracayati mad-éçe kilbiñaà käliyo’pi |huta-bhuji bata kuryäà jäöhare vauñaò enaàsapadi danuja-hantuù kintu roñäd bibhemi ||156||
duruktito, yathä sahadevoktiù –prabhavati vibudhänäm agrimasyägra-püjäàna hi danuja-ripor yaù prauìdha-kérter visoòhum |kaöutara-yama-daëòoddaëòa-rocir mayäsau çirasi påthuni tasya nyasyate savya-pädaù ||157||
yathä vä baladevoktiù –ratäù kila nåpäsane kñitipa-lakña-bhuktojjhite khaläù kuru-kulädhamäù prabhum ajäëòa-koöiñv amé |hahä bata viòambanä çiva çivädya naù çåëvatäàhaöhäd iha kaöäkñayanty akhila-vandyam apy acyutam ||158||
atha (28) amarñaù –adhikñepäpamänädeù syäd amarño’sahiñëutä ||159||tatra svedaù çiraùkampo vivarëatvaà vicintanam |upäyänveñaëäkroça-vaimukhyottäòanädayaù ||160||
tatra adhikñepäd, yathä vidagdha-mädhave (2.53) –nirdhautänäm akhila-dharaëé-mädhuréëäkalyäëé me nivasati vadhüù paçya pärçve navoòhä |antargoñöhe caöula naöayann atra netra-tribhägaàniùçaìkas tvaà bhramasi bhavitä näkulatvaà kuto me ||161||
apamänäd, yathä padmoktiù –kadamba-vana-taskara drutam apehi kià cäöubhirjane bhavati mad-vidhe paribhavo hi nätaù paraù |tvayä vraja-mågé-dåçäà sadasi hanta candrävalévaräpi yad ayogyayä sphuöam adüñi täräkhyayä ||162||
ädi-çabdäd vaïcanäd api, yathä çré-daçame (10.31.16) –pati-sutänvaya-bhärtå-bändhavän ativilaìghya te 'nty acyutägatäù |gati-vidas tavodgéta-mohitäù kitava yoñitaù kas tyajen niçi ||163||
atha (29) asüyä –dveñaù parodaye’süyänya-saubhägya-guëädibhiù |tatrerñyänädaräkñepä doñäropo guëeñv api |apavåttis tiro-vékñä bhruvor bhaìguratädayaù ||164||
tatra anya-saubhägyena, yathä padyävalyäm (302)13 –
mä garvam udvaha kapola-tale cakästi kåñëa-svahasta-likhitä nava-maïjaréti |anyäpi kià na sakhi bhäjanam édåçénäàvairé na ced bhavati vepathur antaräyaù ||165||
yathä vä çré-daçame (10.30.30) –tasyä amüni naù kñobhaà kurvanty uccaiù padäni yat |yaikäpahåtya gopénäà raho bhuìkte 'cyutädharam ||166||
guëena, yathä –svayaà paräjayaà präptän kåñëa-pakñän vijitya naù |baliñöhä bala-pakñäç ced durbaläù ke tataù kñitau ||167||
atha (30) cäpalyam –räga-dveñädibhiç citta-läghavaà cäpalaà bhavet |taträvicära-päruñya-svacchandäcaraëädayaù ||168||
tatra rägeëa, yathä çré-daçame (10.52.41) –çvo bhävini tvam ajitodvahane vidarbhänguptaù sametya påtanä-patibhiù parétaù |nirmathya caidya-magadheça-balaà prasahya mäà räkñasena vidhinodvaha vérya-çulkäm ||169||
dveñeëa, yathä –vaàçé-püreëa kälindyäù sindhuà vindatu vähitä |guror api puro névéà yä bhraàçayati subhruväm ||170||
atha (31) nidrä –cintälasya-nisarga-klamädibhiç citta-mélanaà nidrä |taträìga-bhaìga-jåmbhä-jäòya-çväsäkñi-mélanäni syuù ||171||
tatra cintayä, yathä –lohitäyati märtaëòe veëu-dhvanim açåëvaté |cintayäkränta-hådayä nidadrau nanda-gehiné ||172||
älasyena, yathä –dämodarasya bandhana-karmabhir atiniùsahäìga-latikeyam |dara-vighürëitottamäìgä kåtäìga-bhaìgä vrajeçvaré sphurati ||173||
nisargeëa, yathä –aghahara tava vérya-proñitäçeña-cintäùparihåta-gåha-västu-dvära-bandhänubaddhäù |nija-nijam iha rätrau präìganaà çobhayantaùsukham avicalad-aìgäù çerate paçya gopäù ||174||
klamena, yathä –saìkränta-dhätu-citrä suratänte sä nitänta-täntä’dya |vakñasi nikñiptäìgé harer viçäkhä yayau nidräm ||175||
yuktäsya sphürti-mätreëa nirviçeñeëa kenacit |hån-mélanät puro’vasthä nidrä bhakteñu kathyate ||176||
atha (32) suptiù –svuptir nidrä-vibhävä syän nänärthänubhavätmikä |indriyoparati-çväsa-netra-saàmélanädi-kåt ||177||
yathä –kämaà tämarasäkña keli-vitatiù präduñkåtä çaiçavédarpaù sarpa-pates tad asya tarasä nirdhüyatäm uddhüraù |ity utsvapna-girä ciräd yadu-sabhäà vismäpayan smerayanniùçväsena darottaraìgad-udaraà nidräà gato läìgalé ||178||
atha (33) bodhaù –avidyä-moha-nidräder dhvaàsodbodhaù prabuddhatä ||179||
tatra avidyä-dhvaàsataù –avidyä-dhvaàsato bodho vidyodaya-puraùsaraù |açeña-kleça-viçränti-svarüpävagamädi-kåt ||180||
yathä –vindan vidyä-dépikäà sva-svarüpaàbuddhvä sadyaù satya-vijïäna-rüpam |niñpratyühas tat paraà brahma mürtaàsändränandäkäram anveñayämi ||181||
moha-dhvaàsataù –bodho moha-kñayäc chabda-gandha-sparça-rasair hareù |dåg-unmélana-romäïca-dharotthänädi-kåd bhavet ||182||
tatra çabdena, yathä –prathama-darçana-rüòha-sukhävalé-kavalitendriya-våttir abhüd iyam |agha-bhidaù kila nämny udite çrutaulalitayodamimélad ihäkñiëé ||183||
gandhena, yathä –aciram agha-hareëa tyägataù srasta-gätrévana-bhuvi çavaläìgé çänta-niùçväsa-våttiù |prasarati vana-mälä saurabhe paçya rädhä pulakita-tanur eñä päàçu-puïjäd udasthät ||184||
sparçena, yathä –asau päëi-sparço madhura-masåëaù kasya vijayé viçéryantyäù saura-pulina-vanam älokya mama yaù |durantäm uddhüya prasabham abhito vaiçasa-mayéàdrutaà mürcchäm antaù sakhi sukha-mayéà pallavayati ||185||
rasena, yathä –antarhite tvayi balänuja räsa-kelausrastäìga-yañöir ajaniñöa sakhé visaàjïä |tämbüla-carvitam aväpya tavämbujäkñényastaà mayä mukha-puöe pulakojjvaläsét ||186||
nidrädhvaàsataù –bodho nidräkñayät svapna-nidrä-pürti-svanädibhiù |taträkñi-mardanaà çayyä-mokño’ìga-valanädayaù ||187||
tatra svapnena, yathä –iyaà te häsa-çrér viramatu vimuïcäïcalam idaàna yävad-våddhäyai sphuöam abhidadhe tvac-caöulatäm |iti svapne jalpanty aciram avabuddhä gurum asau puro dåñövä gauré namita-mukha-bimbä muhur abhüt ||188||
nidrä-pürtyä, yathä –düté cägät tad-ägäraà jajägära ca rädhikä |türëaà puëyavaténäà hi tanoti phalam udyamaù ||189||
svanena, yathä –düräd vidrävayan nidrä-marälér gopa-subhruväm |säraìga-raìgadaà reje veëu-värida-garjitam ||190||
iti bhäväs trayas-triàçat kathitä vyabhicäriëaù |çreñöha-madhya-kaniñöheñu varëanéyä yathocitam ||191||mätsaryodvega-dambherñyä viveko nirëayas tathä |klaibyaà kñamä ca kutukam utkaëöhä vinayo’pi ca ||192||saàçayo dhärñöyam ity ädyä bhävä ye syuù pare’pi ca |ukteñv antarbhavantéti na påthaktvena darçitäù ||193||
tathä hi –asüyäyäà tu mätsaryaà träse’py udvega eva tu |dambhas tathävahitthäyäm érñyämarñe matäv ubhau |viveko nirëayaç cemau dainye klaibyaà kñamä dhåtau ||194||autsukye kutukotkaëöhe lajjäyäà vinayas tathä |saàçayo’ntarbhavet tarke tathä dhärñöyaà ca cäpale ||195||eñäà saïcäri-bhävänäà madhye kaçcana kasyacit |vibhävaç cänubhävaç ca bhaved eva parasparam ||196||nirvede tu yatherñyäyä bhaved atra vibhävatä |asüyäyäà punas tasyä vyaktam uktänubhävatä ||197||autsukyaà prati cintäyäù kathitätränubhävatä |nidräà prati vibhävatvam evaà jïeyaù pare’py amé ||198||eñäà ca sättvikänäà ca tathä nänä-kriyä-tateù |kärya-käraëa-bhävas tu jïeyaù präyeëa lokataù ||199||nindäyäs tu vibhävatvaà vaivarëyämarñayor matam |
asüyäyäà punas tasyäù kathitaivänubhävatä ||200||prahärasya vibhävatvaà saàmoha-pralayau prati |augryaà pratyanubhävatvam evaà jïeyäù pare’pi ca ||201||träsa-nidrä-çramälasya-mada-bhid-bodha-varjinäm |saïcäriëäm iha kväpi bhaved raty-anubhävatä ||202||säkñäd-rater na sambandhaù ñaòbhis träsädibhiù saha |syät parasparayä kintu lélänuguëatäkåte ||203||vitarka-mati-nirveda-dhåténäà småti-harñayoù |bodha-bhid-dainya-supténäà kvacid rati-vibhävatä ||204||paratanträù svatanträç cety uktäù saïcäriëo dvidhä ||205||
tatra paratanträù –varävaratayä proktäù paratanträ api dvidhä ||206||
tatra varaù –säkñäd vyavahitaç ceti varo’py eña dvidhoditaù ||207||
tatra säkñät –mukhyäm eva ratià puñëan säkñäd ity abhidhéyate ||208||
yathä –tanuruhälé ca tanuç ca nåtyaà tanoti me näma niçamya yasya |apaçyato mäthura-maëòalaà tad-vyarthena kià hanta dåçor dvayena ||209||
atha vyavahitaù –puñëäti yo ratià gauëéà sa vyavahito mataù ||210||
yathä –dhig astu me bhuja-dvandvaà bhémasya parighopamam |mädhaväkñepiëaà duñöaà yat pinañöi na cedipam ||211||
nirvedaù krodha-vaçyatväd ayaà vyavahito rateù ||212||
atha avaraù –rasa-dvayasyäpy aìgatvam agacchann avaro mataù ||213||
yathä –lelihyamänaà vadanair jvaladbhirjaganti daàñöräsphuöad-uttamäìgaiù |avekñya kåñëaà dhåta-viçvarüpaà na svaà viçuñyan smarati sma jiñëuù ||214||
ghora-kriyädy-anubhäväd äcchädya sahajäà ratim |durvarävirabhüd bhétir moho’yaà bhé-vaças tataù ||215||
atha svatanträù –sadaiva päratantrye’pi kvacid eñäà svatantratä |bhüpäla-sevakasyeva pravåttasya kara-grahe ||216||bhävajïai rati-çünyaç ca raty-anusparçanas tathä |rati-gandhiç ca te tredhä svatanträù parikértitäù ||217||
tatra rati-çünyaù –janeñu rati-çünyeñu rati-çünyo bhaved asau ||218||
yathä çré-daçame (10.23.39) –dhig janma nas trivåd-vidyäà dhig vrataà dhig bahujïatäm |dhik kulaà dhik kriyä-dékñäà vimukhä ye tv adhokñaje ||219||
atra svatantro nirvedaù |
tatra raty-anusparçanaù –yaù svato rati-gandhena vihéno’pi prasaìgataù |paçcäd ratià spåçed eña raty-anusparçano mataù ||220||
yathä –gariñöhäriñöa-öaìkärair vidhurä vadhiräyitä |hä kåñëa pähi pähéti cukroçäbhéra-bälikä ||221||
atra träsaù |
atha rati-gandhiù –yaù svätantrye’pi tad-gandhaà rati-gandhir vyanakti saù ||222||
yathä –pétäàçukaà paricinomi dhåtaà tvayäìgesaìgopanäya na hi naptri vidhehi yatnam |ity äryayä nigaditä namitottamäìgärädhävaguëöhita-mukhé tarasä tadäsét ||223||
atra lajjä |
äbhäsaù punar eteñäm asthäne våttito bhavet |prätikülyam anaucityam asthänatvaà dvidhoditam ||224||
tatra prätikülyam –vipakñe våttir eteñäà prätikülyam itéryate ||225||
yathä –gopo’py açikñita-raëo’pi tam açva-daityaàhanti me hanta mama jévita-nirviçeñam |kréòä-vinirjita-surädhipater alaà medurjévitena hata-kaàsa-narädhipasya ||226||
atra nirvedasyäbhäsaù |
yathä vä –òuëòabho jalacaraù sa käliyo goñöha-bhübhåd api loñöra-sodaraù |tatra karma kim ivädbhutaà janeyena mürkha jagadéçateryate ||227||
aträsüyäyäù |
atha anaucityam –asatyatvam ayogyatvam anaucityaà dvidhä bhavet |apräëini bhaved ädyaù tiryag-ädiñu cäntimam ||228||
tatra apräëini, yathä –chäyä na yasya sakåd apy upasevitäbhütkåñëena hanta mama tasya dhig astu janma |mä tvaà kadamba vidhuro bhava käliyähiàmådnan kariñyati hariç caritärthatäà te ||229||
atra nirvedasya |
tiraçci, yathä –adhirohatu kaù pakñé kakñäm aparo mamädya medhyasya |hitväpi tärkñya-paksaà bhajate pakñaà harir yasya ||230||
atra garvasya |
vahamäneñv api sadä jïäna-vijïäna-mädhurém |kadambädiñu sämänya-dåñöy-äbhäsatvam ucyate ||231||bhävänäà kvacid utpatti-sandhi-çävalya-çäntayaù |daçäç catasra etäsäm utpattis tv iha sambhavaù ||232||
yathä –maëòale kim api caëòa-marécerlohitäyati niçamya yaçodä |vaiëavéà dhvani-dhuräm avidüreprasrava-stimita-kaïculikäsét ||233||
atra harñotpattiù |
yathä vä --tvayi rahasi milantyäà sambhrama-nyäsa-bhugnäpy
uñasi sakhi tavälé mekhalä paçya bhäti |iti vivåta-rahasye kuïcita-bhrürdåçam anåju kiranté rädhikä vaù punätu ||234||
aträsüyotpattiù |
atha sandhiù –sarüpayor bhinnayor vä sandhiù syäd bhävayor mürtiù ||235||
tatra sarüpayoù sandhiù –sandhiù sarüpayos tatra bhinna-hetütthayor mataù ||236||
yathä –räkñaséà niçi niçämya niçänte gokuleça-gåhiëé patitäìgém |tat-kucopari sutaà ca hasantaàhanta niçcala-tanuù kñaëam äsét ||237||
aträniñöeñöa-saàvékñäkåtayor jäòyayor yutiù |
atha bhinnayoù –bhinnayor hetunaikena bhinnenäpy upajätayoù ||238||
atha eka-hetu-jayoù, yathä –durväracäpalo’yaà dhävann antar bahiç ca goñöhasya |çiçur akutaçcid bhétir dhinoti hådayaà dunoti ca me ||239||
tatra harña-çaìkayoù |
tatra bhinna-hetujayoù, yathä –vilasantam avekñya devaké sutam utphulla-vilocanaà puraù |prabaläm api malla-maëòaléà himam uñëaà ca jalaà dåçor dadhe ||240||
atra harña-viñädayoù sandhiù |
ekena jäyamänänäm anekena ca hetunä |bahünäm api bhävänäà sandhiù sphuöam avekñyate ||241||
tatra eka-hetujänäà, yathä –niruddhä kälindé-taöa-bhuvi mukundena balinä haöhäd antaù-smeräà taralatara-tärojjvala-kaläm |abhivyaktävajïäm aruëa-kuöiläpäìga-suñamäàdåçaà nyasyanty asmin jayati våñabhänoù kula-maëiù ||242||
atra harñautsukya-garvämarñäsüyänäà sandhiù |
aneka-hetujänäà, yathä –parihita-hari-härä vékñya rädhä savitréànikaöa-bhuvi tathägre tarka-bhäk smera-padmäm |harim api dara-düre sväminaà tatra cäsénmahasi vinata-vakra-prasphura-mläna-vakträ ||243||
atra lajjämarña-harña-viñädänäà sandhiù |
atha çävalyam –çavalatvaà tu bhävänäà saàmardaù syät parasparam ||244||
yathä –çaktaù kià näma kartuà sa çiçur ahaha me mitra-pakñänadhäkñédätiñöheyaà tam eva drutam atha çaraëaà kuryur etan na véräù |äà divyä malla-goñöhé viharati sa kareëoddadhärädri-varyaàkuryäm adyaiva gatvä vraja-bhuvi kadanaà hä tataù kampate dhéù ||245||
atra garva-viñäda-dainya-mati-småti-çaìkämarña-träsänäà çävalyam |
yathä vä –dhig dérghe nayane mamästu mathurä yäbhyäà na sä prekñyatevidyeyaà mama kiìkaré-kåta-nåpä kälas tu sarvaìkaraù |lakñmé-keli-gåhaà gåhaà mama hahä nityaà tanuù kñéyatesadmany eva harià bhajeya hådayaà våndäöavé karñati ||246||
atra nirveda-garva-çaìkä-dhåti-viñäda-maty-autsukyänäà çävalyam |
atha çäntiù –atyärüòhasya bhävasya vilayaù çäntir ucyate ||247||
yathä –vidhurita-vadanä vidüna-bhäsastam aghaharaà gahane gaveñayantaù |mådu-kala-muraléà niçamya çailevraja-çiçavaù pulakojjvalä babhüvuù ||248||
atra viñäda-çäntiù |
çabdärtha-rasa-vaicitré väci käcana nästi me |yathä-kathaïcid evoktaà bhävodäharaëaà param ||249||trayastriàçad ime’ñöau ca vakñyante sthäyinaç ca ye |mukhya-bhäväbhidhäs tv eka-catväriàçad amé småtäù ||250||çarérendriya-vargasya vikäraëäà vidhäyakäù |bhävävirbhäva-janitäç citta-våttaya éritäù ||251||kvacit sväbhäviko bhävaù kaçcid ägantukaù kvacit |yas tu sväbhäviko bhävaù sa vyäpyäntar-bahiù-sthitaù ||252||maïjiñöhädye yathä dravye rägas tan-maya ékñyate |atra syän näma-mätreëa vibhävasya vibhävatä ||253||etena sahajenaiva bhävenänugatä ratiù |eka-rüpäpi yä bhakter vividhä pratibhäty asau ||254||ägantukas tu yo bhävaù paöädau raktimeva saù |tais tair vibhävair eväyaà dhéyate dépyate’pi ca ||255||vibhävanädi-vaiçiñöyäd bhaktänäà bhedatas tathä |präyeëa sarva-bhävänäà vaiçiñöyam upajäyate ||256||vividhänäà tu bhaktänäà vaiçiñöyäd vividhaà manaù |mano’nusäräd bhävänäà täratamyaà kilodaye ||257||citte gariñöhe gambhére mahiñöhe karkaçädike |samyag-unmélitäç cämé na lakñyante sphuöaà janaiù ||258||citte laghiñöhe cottäne kñodiñöhe komalädike |manäg-unmélitäç cämé lakñyante bahir ulbaëäù ||259||gariñöhaà svarëa-piëòäbhaà laghiñöhaà tula-piëòavat |citta-yugme’tra vijïayä bhävasya pavanopamä ||260||gambhéraà sindhuvac cittam uttänaà palvalädivat |citta-dvaye’tra bhävasya mahädri-çikharopamä ||261||pattanäbhaà mahiñöhaà syät kñodiñöhaà tu kuöiravat |citta-yugme’tra bhävasya dépenebhena vopamä ||262||karkaçaà trividhaà proktaà vajraà svarëaà tathä jatu |citta-traye’tra bhävasya jïeyä vaiçvänaropamä ||263||atyanta-kaöhinaà vajram akutaçcana märdavam |édåçaà täpasädénäà cittaà tävad avekñyate ||264||svarëaà dravati bhävägnes täpenätigaréyasä |jatu dravatvam äyäti täpa-leçena sarvataù ||265||komalaà ca tridhaivoktaà madanaà navanétakam |amåtaà ceti bhävo’tra präyaù süryätapäyate ||266||draved aträdya-yugalam ätapena yathäyatham |dravébhütaà svabhävena sarvadaivämåtaà bhavet |govinda-preñöha-varyäëäà cittaà syäd amåtaà kila ||267||kåñëa-bhakti-viçeñasya gariñöhatvädibhir guëaiù |samavetaà sadämébhir dvitrair api mano bhavet ||268||kintu suñöhu mahiñöhatvaà bhävo bäòham upägataù |sarva-prakäram evedaà cittaà vikñobhayaty alam ||269||
yathä däna-keli-kaumudyäm (4) --gabhéro’py açräntaà duradhigama-päro’pi nitarämahäryäà maryädäà dadhad api harer äspadam api |satäà stomaù premaëy udayati samagre sthagayituàvikäraà na sphäraà jala-nidhir ivendau prabhavati ||270||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau dakñiëa-vibhäge bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe vyabhicäri-laharé caturthé ||
2.5
sthäyibhäväkhyä païcama-laharé
aviruddhän viruddhäàç ca bhävän yo vaçatäà nayan |su-räjeva viräjeta sa sthäyé bhäva ucyate ||1||sthäyé bhävo 'tra sa proktaù çré-kåñëa-viñayä ratiù |mukhyä gauëé ca sä dvedhä rasa-jïaiù parikértitä ||2||
tatra mukhyä –çuddha-sattva-viçeñätmä ratir mukhyeti kértitä |mukhyäpi dvi-vidhä svärthä parärthä ceti kértyate ||3||
tatra svärthä –aviruddhaiù sphuöaà bhävaiù puñëäty ätmänam eva yä |viruddhair duùkha-gläniù sä svärthä kathitä ratiù ||4||
atha parärthä ---aviruddhaà viruddhaà ca saìkucanté svayaà ratiù |yä bhävam anugåhëäti sä parärthä nigadyate ||5||çuddhä prétis tathä sakhyaà vätsalyaà priyatety asau |svaparärthyaiva sä mukhyä punaù païca-vidhä bhavet ||6||vaiçiñöyaà pätra-vaiçiñöyäd ratir eñopagacchati |yathärkaù pratibimbätmä sphaöikädiñu vastuñu ||7||
tatra çuddhä --sämänyäsau tathä svacchä çäntiç cety ädimä tridhä |eñäìga-kampatä-neträmélanonmélanädi-kåt ||8||
tatra sämänyä --kaïcid viçeñam apräptä sädhäraëa-janasya yä | bälikadaiç ca kåñëe syät sämänyä sä ratir matä ||9||
yathä –asmin mathurä-véthyäm udayati madhure virocane purataù |kathasva sakhe mradimänaà mänasa-madanaà kim eti mama ||10||
yathä vä –tri-varñä bälikä seyaà varñéyasi samékñyatäm |yä puraù kåñëam älokya huìkurvaty abhidhävati ||11||
atha svacchä –tat-tat-sädhanato nänä-vidha-bhakti-prasaìgataù |sädhäkänäà tu vaividhyaà yänté svacchä ratir matä ||12||yadä yädåçé bhakte syäd äsaktis tädåçaà tadä |rüpaà sphaöikavad dhatte svacchäsau tena kértitä ||13||
yathä –kvacit prabhur iti stuvan kvacana mitram ity uddhasankvacit tanaya ity avan kvacana känta ity ullasan |kvacin manasi bhävayan parama eña ätmety asävabhüd vividha-sevayä vividha-våttir äryo dvijaù ||14||
anäcänta-dhiyäà tat-tad-bhäva-niñöhä sukhärëave |äryäëäm atiçuddhänäà präyaù svacchä ratir bhavet ||15||
atha çäntiù --mänase nirvikalpatvaà çama ity abhidhéyate ||16||
tatha coktam --vihäya viñayonmukhyaà nijänanda-sthitir yataùätmanaù kathyate so 'tra svabhävaù çama ity asau ||17||
präyaù çama-pradhänänäà mamatä-gandha-varjitä |paramätmatayä kåñëe jätä çänta-ratir matä ||18||
yathä –devarñi-véëayä péte hari-lélä-mahotsave |sanakasya tanau kampo brahmänubhavino’py abhüt ||19||
yathä vä –hari-vallabha-sevayä samantäd apara-vargänubhavaà kilävadhérya |ghana-sundaram ätmano’py abhéñöaà paramaà brahma didåkñate mano me ||20||
agrato vakñyamäëais tu svädaiù préty-ädi-saàçrayaiù |rater asyä asamparkäd iyaà çuddheti bhaëyate ||21||atha bheda-trayé hådyä rateù préty-ädir éryate |gäòhänukülatotpannä mamatvena sadäçritä ||22||kåñëa-bhakteñv anugrähya-sakhi-püjyeñv anukramät |tri-vidheñu trayé prétiù sakhyaà vatsalatety asau ||23||atra neträdi-phullatva-jåmbhaëodghürëanädayaù |kevalä saìkulä ceti dvi-vidheyaà rati-trayé ||24||
tatra kevalä –raty-antarasya gandhena varjitä kevalä bhavet |vrajänuge rasälädau çrédämädau vayasyake |gurau ca vrajanäthädau krameëaiva sphuraty asau ||25||
tatra saìkulä –eñäà dvayos trayäëäà vä sannipätas tu saìkulä |udbhavädau ca bhémädau mathurädau krameëa sä |yasyädhikyaà bhaved yatra sa tena vyapadiçyate ||26||
atha prétiù --svasmäd bhavanti ye nyünäs te 'nugrähyä harer matäù |ärädhyatvätmikä teñäà ratiù prétir itéritä ||27||taträsakti-kåd anyatra préti-saàhäriëé hy asau ||28||
yathä mukunda-mäläyäm (8)–divi vä bhuvi vä mamästu väsonarake vä narkäntaka prakämam |avadhérita-çäradäravindaucaraëau te maraëe’pi cintayämi ||29||
atha sakhyam --ye syus tulyä mukundasya te sakhäyaù satäà matäù |sämyäd viçrambha-rüpaiñäà ratiù sakhyam ihocyate |parihäsa-prahäsädi-käriëéyam ayantraëä ||30||
yathä –mäà puñpitäraëya-didåkñayägataà nimeña-viçleña-vidérëa-mänasäù |te saàspåçantaù pulakäïcita-çriyodüräd ahaàpürvikayädya remire ||31||
yathä vä –çrédäma-dor-vilasitena kåto’si kämaàdämodara tvam iha darpa-dhurä daridraù |sadyas tvayä tad api kathanam eva kåtvädevyai hriye trayam adäyi jvaläïjalénäm ||32||
atha vätsalyam --guravo ye harer asya te püjyä iti viçrutäù |anugraha-mayé teñäà ratir vätsalyam ucyate |idaà lälana-bhavyäçéç cibuka-sparçanädi-kåt ||33||
yathä –agräsi yan-nirabhisandhi-virodha-bhäjaù
kaàsasya kiìkara-gaëair girito’py udagraiù |gäs tatra rakñitum asau gahane mådur me bälaù prayäty avirataà bata kià karomi ||34||
yathä vä –sutam aìgulibhiù snuta-stanécibukägre dadhaté dayärdra-dhéù |samalälayad älayät puraù sthiti-bhäjaà vraja-räja-gehiné ||35||
mitho harer mågäkñyäç ca sambhogasyädi-käraëam | madhuräpara-paryäyä priyatäkhyoditä ratiù |asyäà kaöäkña-bhrü-kñepa-priya-väëé-smitädayaù ||36||
yathä govinda-viläse –ciram utkuëöhita-manaso rädhä-mura-vairiëoù ko’pi |nibhåta-nirékñaëa-janmä pratyäçä-pallavo jayati ||37||
yathottaram asau sväda-viçeñolläsamayy api |ratir väsanayä svädvé bhäsate käpi kasyacit ||38||
atha gauëé –vibhävotkarñajo bhäva-viçeño yo’nugåhyate |saìkucantyä svayaà ratyä sa gauëé ratir ucyate ||39||häso vismaya utsähaù çokaù krodho bhayaà tathä |jugupsä cety asau bhäva-viçeñaù saptadhoditaù ||40||api kåñëa-vibhävatvam ädya-ñaökasya sambhavet |syäd dehädi-vibhävatvaà saptamyäs tu rater vaçät ||41||häsädäv atra bhinne’pi çuddha-sattva-viçeñataù |parärthäyä rater yogäd rati-çabdaù prayujyate ||42||häsottarä ratir yä syät sä häsa-ratir ucyate |evaà vismaya-raty-ädyä vijïeyä ratayaç ca ñaö ||43||kaïcit kälaà kvacid bhakte häsädyäù sthäyitäm amé |ratyä cäru-kåtä yänti tal-lélädy-anusärataù ||44||tasmäd aniyatädhäräù sapta sämayikä ime |sahajä api léyante baliñöhena tiraskåtäù ||45||käpy avyabhicaranté sä svädhärän sva-svarüpataù |ratir ätyantika-sthäyé bhävo bhakta-jane’ khile |syur etasyä vinä-bhäväd bhäväù sarve nirarthakäù ||46||vipakñädiñu yänto’pi krodhädyäù sthäyitäà sadä |labhante rati-çünyatvän na bhakti-rasa-yogyatäm ||47||aviruddhair api spåñöä bhävaiù saïcäriëo’khiläù |nirvedädyä viléyante närhanti sthäyitäà tataù ||48||ity ato mati-garvädi-bhävänäà ghaöate na hi |sthäyitä kaiçcid iñöäpi pramäëaà tatra tad-vidaù ||49||sapta häsädayas tv ete tais tair nétäù supuñöatäm |bhakteñu sthäyitäà yänto rucir ebhyo vitanvate ||50||
tathä coktam –añöänäm eva bhävänäà saàskärädhäyitä matä |tat-tiraskåta-saàskäräù pare na sthäyitocitäù ||51||
tatra häsa-ratiù –ceto-vikäso häsaù syäd väg-veñehädi-vaikåtät |sa dåg-vikäsana-sauñöha-kapola-spandanädikåt ||52||kåñëa-sambandhi-ceñöotthaù svayaà saìkucad-ätmanä |pratyänugåhyamäëo’yaà häso häsa-ratir bhavet ||53||
yathä –mayä dåg api närpitä sumukhi dadhni tubhyaà çapesakhé tava nirargalä tad api me mukhaà jighrati |praçädhi tad imäà mudhä cchalita-sädhum ity acyutevadaty ajani dütikä hasita-rodhane na kñamä ||54||
atha vismaya-ratiù –
lokottarärtha-vékñäder vismayaç citta-viståtiù |atra syur netra-vistära-sädhükti-pulakädayaù |pürvokta-rétyä niñpannaù sa vismaya-ratir bhavet ||55||
yathä –gaväà gopälänäm api çiçu-gaëaù péta-vasanolasac-chrévatsäìkaù påthu-bhuja-catuñkair dhåta-ruciù |kåta-stoträrambhaù sa vidhibhir ajäëòälibhir alaàpara-brahmolläsän vahati kim idaà hanta kim idam ||56||
atha utsäha-ratiù –stheyasé sädhubhiù çläghya-phale yuddhädi-karmaëi |satvarä mänasäsaktir utsäha iti kértyate ||57||kälänavekñaëaà tatra dhairya-tyägodyamädayaù |siddhaù pürvokta-vidhinä sa utsäha ratir bhavet ||58||
yathä –kälindé-taöa-bhuvi patra-çåìga-vaàçénikväëair iha mukharé-kåtämbaräyäm |visphürjann agha-damanena yoddhu-kämaùçrédämä parikaram udbhaöaà babandha ||59||
atha çoka-ratiù –çokas tv iñöa-viyogädyaiç citta-kleça-bhavaù småtaù |viläpa-päta-niùçväsa-mukha-çoña-bhramädi-kåt |pürvokta-vidhinaiväyaà siddhaù çoka-ratir bhavet ||60||
yathä çré-daçame (10.7.25)ruditam anu niçamya tatra gopyobhåçam anutapta-dhiyo 'çru-pürëa-mukhyaù |rurudur anupalabhya nanda-sünuàpavana upärata-päàçu-varña-vege ||61||
yathä vä –avalokya phaëéndra-yantritaàtanayaà präëa-sahasra-vallabham |hådayaà na vidéryati dvidhädhig imäà martya-tanoù kaöhoratäm ||62||
atha krodha-ratiù –prätikülyädibhiç citta-jvalanaà krodha éryate |päruñya-bhrü-kuöé-netra-lauhityädi-vikära-kåt ||63||evaà pürvoktavat-siddhaà viduù krodha-ratià budhäù |dvidhäsau kåñëa-tad-vairi-bhävatvena kértitä ||64||
atha kåñëa-vibhäväù, yathä –kaëöha-sémani harer dyuti-bhäjaàrädhikä-maëi-saraà paricitya |taà cireëa jaöilä vikaöa-bhrü-bhaìga-bhématara-dåñöir dadarça ||65||
tad-vairi-vibhäväù, yathä --atha kaàsa-sahodarogra-däveharim abhyudyati tévra-heti-bhäji |rabhasäd alikämbare pralamba-dviñato’bhüd bhrü-kuöé-payoda-rekhä ||66||
atha bhaya-ratiù –bhayaà cittäticäïcalyaà mantu-ghorekñaëädibhiù |ätma-gopana-håcchoña-vidrava-bhramaëädikåt ||67||niñpannaà pürvavad idaà budhä bhaya-ratià viduù |eñäpi krodha-rativad dvi-vidhä kathitä budhaiù ||68||
tatra kåñëa-vibhäväù –yäcitaù paöimabhiù syamantakaà
çauriëä sadasi gändiné-sutaù |vastra-güòha-maëir eña müòha-dhéstatra çuñyad-adharaù klamaà yayau ||69||
duñöa-vibhäva-jäù, yathä –bhairavaà bruvati hanta hanta gokula-dväri värida-nibhe våñäsure |putra-gupti-dhåta-yatna-vaibhaväkampra-mürtir abhavad vrajeçvaré ||70||
atha jugupsä-ratiù –jugupsä syäd ahådyänubhaväc citta-nimélanam |tatra niñöhévanaà vaktra-küëanaà kutsanädayaù |rater anugrahäj jätä sä jugupsä-ratir matä ||71||
yathä --yadavadhi mama cetaù kåñëa-pädäravindenava-nava-rasa-dhämany udyataà rantum äsét |tadavadhi bata näré-saìgame smaryamänebhavati mukha-vikäraù suñöhu-niñöhévanaà ca ||72||
ratitvät prathamaikaiva sapta häsädayas tathä |ity añöau sthäyino yävad rasävasthäà na saàçritäù ||73||cet svatanträs trayas-triàçad bhaveyur vyabhicäriëaù |ihäñöau sättvikäç caite bhäväkhyäs tän asaìkhyakäù ||74||kåñëänvayäd guëätéta-prauòhänanda-mayä api |bhänty amé triguëotpanna-sukha-duùkha-mayä iva ||75||tatra sphuranti hré-bodhotsähädyäù sättvikä iva |tathä räjasavad-garva-harña-supti-hasädayaù |viñäda-dénatä-moha-çokädyäs tämasä iva ||76||präyaù sukha-mayäù çétä uñëä duùkha-mayä iha |citreyaà paramänanda-sändräpy uñëä ratir matä ||77||çétair bhävair baliñöhais tu puñöä çétäyate hy asau |uñëais tu ratir atyuñëä täpayantéva bhäsate ||78||ratir dvidhäpi kåñëädyaiù çrutair avagataiù småtaiù |tair vibhäväditäà yadbhis tad-bhakteñu raso bhavet ||79||yathä dadhy-ädikaà dravyaà çarkarä-maricädibhiù |saàyojana-viçeñeëa rasäläkhyo raso bhavet ||80||tad atra sarvathä säkñät kåñëädy-anubhavädbhutaù |prauòhänanda-camatkäro bhaktaiù ko’py anurasyate ||81||sa raty-ädi-vibhävädyair ekébhäva-mayo’pi san |jïapta-tat-tad-viçeñaç ca tat-tad-udbhedato bhavet ||82||
yathä coktam –pratéyamänäù prathamaà vibhävädyäs tu bhägaçaù |gacchanto rasa-rüpatvaà militä yänty akhaëòatäm ||83||yathä marica-khaëòäder ekébhäve prapänake |udbhäsaù kasyacit kväpi vibhävädes tathä rase ||84||
rate käraëa-bhütä ye kåñëa-kåñëa-priyädayaù |stambhädyäù kära-bhütäç ca nirvedädyäù sahäyakäù ||85||hitvä käraëa-käryädi-çabda-väcyatvam atra te |rasodbodhe vibhävädi-vyapadeçatvam äpnuyuù ||86||rates tu tat-tad-äsväda-viçeñäyätiyogyatäm |vibhävayanti kurvantéty uktä dhérair vibhävakäù ||87||täà cänubhävayanty antas tadvanty äsväda-nirbharäm |ity uktä anubhäväs te kaöäkñädyäù sa-sättvikäù ||88||saïcärayanti vaicitréà nayante täà tathä-vidhäm |ye nirvedädayo bhäväs te tu saïcäriëo matäù ||89||eteñäà tu tathä-bhäve bhagavat-kävya-näöyayoù |seväm ähuù paraà hetuà kecit tat-pakña-rägiëaù ||90||kintu tatra sudustarka-mädhuryädbhuta-sampadaù |rater asyäù prabhävo’yaà bhavet käraëam uttamam ||91||mahä-çakti-viläsätmä bhävo’cintya-svarüpa-bhäk |raty-äkhyä ity ayaà yukto na hi tarkeëa bädhitum |
bhäratädy-uktir eñä hi präktanair apy udähåtä ||92||
yathoktam udyama-parvaëi --acintyäù khalu ye bhävä na täàs tarkeëa yojayetprakåtibhyaù paraà yac ca tad acintyasya lakñaëam ||93||
vibhävatädén änéya kåñëädén maïjulä ratiù | etair eva tathäbhütaiù svaà saàvardhayati sphuöam ||94||yathä svair eva salilaiù paripürya balähakän |ratnälayo bhavaty ebhir våñöais tair eva väridhiù ||95||nave raty-aìkure jäte hari-bhaktasya kasyacit |vibhävatvädi-hetutvaà kiïcit tat kävya-näöyayoù ||96||harer éñac-chruti-vidhau rasäsvädaù satäà bhavet |rater eva prabhävo’yaà hetus teñäà tathäkåtau ||97||mädhuryädy-äçrayatvena kåñëädéàs tanute ratiù |tathänubhüyamänäs te vistérëäà kurvate ratim ||98||atas tasya vibhävädi-catuñkasya rater api |atra sähäyikaà vyaktaà mitho’jasram avekñyate ||99||kintv etasyäù prabhävo’pi vairüpye sati kuïcati |vairüpyas tu vibhäväder anaucityam udéryate ||100||alaukikyä prakåtyeyaà sudurühä rasa-sthitiù |yatra sädhäraëatayä bhäväù sädhu sphuranty amé ||101||eñäà sva-para-sambandha-niyamänirëayo hi yaù |sädhäraëyaà tad evoktaà bhävänäà pürva-süribhiù ||102||
tad uktaà çré-bharatena –çaktir asti vibhävädeù käpi sädhäraëé-kåtau |pramätä tad-abhedena svaà yayä pratipadyate ||103|| iti |
duùkhädayaù sphurantyo’pi jätu bhäntaù svéyatayä hådi |prauòhänanda-camatkära-carvaëäm eva tanvate ||104||paräçrayatayäpy ete jätu bhäntaù sukhädayaù |hådaye paramänanda-sandoham upacinvate ||105||sad-bhävaç ced vibhävädeù kiïcin-mätrasya jäyate |sadyaç catuñöayäkñepät pürëataivopapadyate ||106||
kià ca –ratiù sthitänukäryeñu laukikatvädi-hetubhiù |rasaù syän neti näöya-jïä yad ähur yuktam eva tat ||107||alaukiké tv iyaà kåñëa-ratiù sarvädbhutädbhutä |yoge rasa-viçeñatvaà gacchanty eva hari-priye ||108||viyoge tv adbhutänanda-vivartatvaà dadhaty api |tanoty eñä pragäòhärti-bharäbhäsatvam ürjitä ||109||taträpi vallavädhéça-nandanälambanä ratiù |sändränanda-camatkära-paramävadhir iñyate ||110||yat-sukhaugha-lavägastyaù pibaty eva sva-tejasä |remaça-mädhuré-säkñätkäränandäbdhim apy alam ||111||
kià ca –paramänanda-tädätmyäd ratyäder asya vastutaù |rasasya sva-prakäçatvam akhaëòatvaà ca sidhyati ||112||pürvam uktäd dvidhä bhdedän mukhya-gauëatayä rateù |bhaved bhakti-raso’py eña mukhya-gauëatayä dvidhä ||113||païcadhäpi rater aikyän mukhyas tv eka ihoditaù |saptadhätra tathä gauëa iti bhakti-raso’ñöadhä ||114||
tatra mukhyaù –mukhyas tu païcadhä çäntaù prétaù preyäàç ca vatsalaù |madhuraç cety amé jïeyä yathä-pürvam anuttamäù ||115||
atha gauëaù --häsyo 'dbhutas tathä véraù karuëo raudra ity api |bhayänakaù sa bébhatsa iti gauëaç ca saptadhä ||116||evaà bhakti-raso bhedäd dvayor dvädaçadhocyate |vastutas tu puräëädau païcadhaiva vilokyate ||117||
çvetaç citro’ruëaù çoëaù çyämaù päëòura-piìgalau |gauro dhümras tathä raktaù kälo nétaù kramäd amé ||118||kapilo mädhavopendrau nåsiàho nanda-nandanaù |balaù kürmas tathä kalké räghavo bhärgavaù kiriù |ména ity eñu kathitäù kramäd dvädaça devatäù ||119||pürter vikära-vistära-vikñepa-kñobhas tathä |sarva-bhakti-rasäsvädaù païcadhä parikértitaù ||120||pürtiù çänte vikäças tu prétädiñv api païcasu |vére’dbhute ca vistäro vikñepaù karuëograyoù |bhayänake’tha bébhatse kñobho dhérair udähåtaù ||121||akhaëòa-sukha-rüpatve’py eñäm asti kvacit kvacit |raseñu gahanäsväda-viçeñaù ko’py anuttamaù ||122||pratéyamänä apy ajïair grämyaiù sapadi duùkhavat |karuëädyä rasäù präjïaiù prauòhänanda-mayä matäù ||123||alaukika-vibhävatvaà nétebhyo rati-lélayä |sad-uktyä ca sukhaà tebhyaù syät suvyaktam iti sthitiù ||124|| tathä ca näöyädau –karuëädäv api rase jäyate yat paraà sukham |sucetasäm anubhavaù pramäëaà tatra kevalam ||125||
sarvatra karuëäkhyasya rasasyaivopapädanät |bhaved rämäyaëädénäm anyathä duùkha-hetutä ||126||tathätve räma-pädäbja-prema-kallola-väridhiù |prétyä rämäyaëaà nityaà hanumän çåëuyät katham ||127||api ca –saïcäré syät samäno vä kåñëa-ratyäù suhåd-ratiù |adhikä puñyamäëä ced bhävolläsä ratiù ||128||phalgu-vairägya-nirdagdhäù çuñka-jïänäç ca haitukäù |mémäàsakä viçeñeëa bhaktyäsväda-bahirmukhäù ||129||ity eña bhakti-rasikaç cauräd iva mahä-nidhiù |jaran-mémäàsakäd rakñyaù kåñëa-bhakti-rasaù sadä ||130||sarvathaiva durüho’yam abhaktair bhagavad-rasaù |tat-pädämbuja-sarvasvair bhaktair evänurasyate ||131||vyatétya bhävanä-vartma yaç camatkära-kära-bhüù |hådi sattvojjvale bäòhaà svadate sa raso mataù ||132||bhävanäyäù pade yas tu budhenänanya-buddhinä |bhävyate gäòha-saàskäraiç citte bhävaù sa kathyate ||133||
gopäla-rüpa-çobhäà dadhad api raghunätha-bhäva-vistäré |tuñyatu sanätanätmä daikñiëa-vibhäge sudhämbunidheù ||134||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau dakñiëa-vibhägebhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe sthäyi-bhäva-laharé païcamé |
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau sämänya-bhagavad-bhakti-rasa-nirüpako näma
dakñiëa-vibhägaù samäptaù ||
mukhya-bhaktirasa-nirüpakaù paçcima-vibhägaù
3.1
çänti-bhakti-rasäkhyä prathama-laharé
dhåta-mugdha-rüpa-bhäro bhägavatärpita-påthu-premä |sa mayi sanätana-mürtis tanotu puruñottamas tuñöim ||1||rasämåtäbdher bhäge’tra tåtéye paçcimäbhidhe |mukhyo bhakti-rasaù païcavidhaù çäntädér éryate ||2||ato’tra päïcavidhyena laharyaù païca kértitäù |athämé païca lakñyante rasäù çäntädayaù kramät ||3||
tatra çänta-bhakti-rasaù --vakñyamäëair vibhävädyaiù çaminäà svädyatäà gataùsthäyé çänti-ratir dhéraiù çänta-bhakti-rasaù småtaù ||4||präyaù svasukha-jätéyaà sukhaà syäd atra yoginäm |kintv ätma-saukhyam aghanaà ghanaà tv éçam ayaà sukham ||5||taträpéça-svarüpänubhavasyaivoru-hetutä |däsädi-van-mano-jïatva-léläder na tathä matä ||6||
tatra älambanäù –caturbhujaç ca çäntäç ca asminn älambanä matäù ||7||
tatra caturbhujaù –çyämäkåtiù sphurati cäru-caturbhujo’yamänanda-räçir akhilätma-sindhu-taraìgaù |yasmin gate nayanayoù pathi nirjihéte pratyak-padät paramahaàsa-muner mano’pi ||8||
saccidänanda-sändräìga ätmäräma-çiromaëiù |paramätmä paraà brahma çamo däntaù çucir vaçé ||9||sadä svarüpa-sampräpto hatäri-gati-däyakaù |vibhur ity ädi guëavän asminn älambano hariù ||10||
atha çäntäù –çäntäù syuù kåñëa-tat-preñöha-käruëyena ratià gatäù |ätmärämäs tadéyädhva-baddha-çraddhäç ca täpasäù ||11||
atha ätmärämäù –ätmärämäs tu sanaka-sananda-mukhä matäù |prädhänyät sanakädénäà rüpaà bhaktiç ca kathyate ||12||
tatra rüpam –te païcañäbda-bäläbhäç catväras tejasojjvaläù |gauräìgä väta-vasanäù präyeëa sahacäriëaù ||13||
tatra ca bhaktiù –samasta-guëa-varjite karaëataù pratécénatäàgate kim api vastuni svayam adépi tävat sukham |na yävad iyam adbhutä nava-tamäla-néla-dyutermukunda sukha-cid-ghanä tava babhüva säkñät-kåtiù ||14||
atha täpasäù –bhaktir muktyaiva nirvighnety ätta-yukta-viraktatäù |anujjhita-mumukñä ye bhajante te tu täpasäù ||15||
yathä –kadä çaila-droëyäà påthula-viöapi-kroòa-vasatirvasänaù kaupénaà racita-phala-kandäçana-ruciù |hådi dhyäyaà dhyäyaà muhur iha mukundäbhidham ahaàcidänandaà jyotiù kñaëam iva vineñyämi rajanéù ||16||
bhaktätmäräma-karuëä prapaïcenaiva täpasäù |çäntäkhya-bhäva-candrasya håd-äkäçe kaläà çritäù ||17||
atha uddépanäù –çrutir mahopaniñadäà vivikta-sthäna-sevanam |antar-våtti-viçeño’sya sphürtis tattva-vivecanam ||18||vidyäçakti-pradhänatvaà viçva-rüpa-pradarçanam |jïäni-bhaktena saàsargo brahma-saträdayas tathä |eñv asädhäraëäù proktä budhair uddépanä amé ||19||
atra mahopaniñac-chrutiù, yathä –akleçäù kamala-bhuvaù praviçya goñöhéà kurvantaù çruti-çirasäà çrutià çruta-jïäù |uttuìgaà yad-uparasaìgamäya raìgaà
yogéndräù pulaka-bhåto naväpy aväpuù ||20||
pädäbja-tulasé-gandhaù çaìkha-nädo mura-dviñaù |puëya-çailaù çubhäraëyaà siddha-kñetraà svaräpagä ||21||viñayädi-kñayiñëutvaà kälasyäkhila-häritä |ityädy uddépanä sädhäraëäs teñäà kiläçritaiù ||22||
atha pädäbja-tulasé-gandho, yathä tåtéye (3.15.43) –tasyäravinda-nayanasya padäravinda-kiïjalka-miçra-tulasé-makaranda-väyuù |antar-gataù sva-vivareëa cakära teñäàsaìkñobham akñara-juñäm api citta-tanvoù ||23||
atha anubhäväù –näsägra-nyasta-netratvam avadhüta-viceñöitam |yuga-mätrekñita-gatir jïäna-mudrä-pradarçanam ||24||harer dviñy api na dveño nätibhaktiù priyeñv api |siddhatäyäs tathä jévan-mukteç ca bahu-mänitä ||25||nairapekñyaà nirmamatä nirahaìkäritä kathä |maunam ity ädayaù çétäù syur asädhäraëäù kriyäù ||26||
tatra näsägra-nayanatvaà, yathä –näsikägra-dåg ayaà puro muniùspanda-bandhura-çirä viräjate |citta-kandara-taöém anäkulämasya nünam avagähate hariù ||27||
jåmbhäìga-moöanaà bhakter upadeço harer natiù |stavädayaç ca däsädyaiù çétäù sädhäraëäù kriyäù ||28||
tatra jåmbhä, yathä –hådayämbare dhruvaà tebhävämbara-maëir udeti yogéndra |yad idaà vadanämbhojaàjåmbhäm avalambate bhavataù ||29||
atha sättvikäù –romäïca-sveda-kampädyäù sättvikäù pralayaà vinä ||30||
atha romäïco, yathä –päïcajanya-janito dhvanir antaù kñobhayan sapadi biddha-samädhiù |yoginäà giri-guhä-nilayänäàpudgale pulaka-pälim anaiñét ||31||
eñäà nirabhimänänäà çarérädiñu yoginäm |sättvikäs tu jvalanty eva na tu déptä bhavanty amé ||32||
atha saïcäriëaù –saïcärino’tra nirvedo dhåtir harño matiù småtiù |viñädotsukatävega-vitarkädyäù prakértitäù ||33||
tatra nirvedo, yathä –asmin sukha-ghana-mürtau param-ätmani våñëi-pattane sphuratiätmärämatayä me våthägato bata ciraà kälaù ||34||
atha sthäyé –atra çänti-ratiù sthäyé samä sändrä ca sä dvidhä ||35||
tatra ädyä, yathä –samädhau yoginas tasminn asamprajïäta-nämani |lélayä mayi labdhe’sya babhüvotkampiné tanuù ||36||
sändrä, yathä –sarvävidyä-dhvaàsato yaù samastäd ävirbhüto nirvikalpe samädhau |jäte säkñäd yädavendre sa vindanmayy änandaù sändratäà koöidhäsét ||37||
çänto dvidhaiña pärokñya-säkñätkära-vibhedataù ||38||
atha parokñyaà, yathä –prayäsyati mahat-tapaù saphalatäà kim añöäìgikämunéçvara purätané parama-yogacaryäpy asau |naräkåti-navämbuda-dyuti-dharaà paraà brahma mevilocana-camatkåtià kathaya kià nu nirmäsyati ||39||
yathä vä –kñetre kuroù kim api caëòakaroparägesändraà mahaù pathi vilocanayor yadäsét |tan nérada-dyuti-jayi smarad utsukaà mena pratyag-ätmani mano ramate pureva ||40||
säkñätkäro, yathä –paramätmatayätimedurädbata säkñät-karaëa-pramodataù |bhagavann adhikaà prayojanaàkatarad brahma-vido’pi vidyate ||41||
yathä vä –håñöaù kambu-pati-svanair bhuvi luöhac-céräïcalaù saïcalanmürdhnä ruddha-dåg-açrubhiù pulakito dräg eña léna-vrataù |akñëor aìganam aïjana-tviñi para-brahmaëy aväpte mudä mudräbhiù prakaöékaroty avamatià yogé svarüpa-sthitau ||42||
bhavet kadäcit kuträpi nanda-sünoù kåpä-bharaù |prathamaà jïäna-niñöho’pi so’traiva ratim udvahet ||43||
yathä bilvamaìgaloktiù --advaita-véthé-pathikair upäsyäùsvänanda-siàhäsana-labdha-dékñäù |çaöhena kenäpi vayaà haöhenadäsé-kåtä gopa-vadhü-viöena ||44||
tat-käruëya-çlathébhüta-jïäna-saàskära-santatiù |eña bhakti-rasänanda-nipuëaù syäd yathä çukaù ||45||çamasya nirvikäratvän näöyajïair naiña manyate |çänty-äkhyäyä rater atra svékärän na virudhyate ||46||çamo man-niñöhatä buddher14 iti çré-bhagavad-vacaù |
tan-niñöhä durghaöä buddher etäà çänta-ratià vinä ||47||
kevala-çänto’pi, çré-viñëu-dharmottare yathä --nästi yatra sukhaà duùkhaà na dveño na ca matsaraù |samaù sarveñu bhüteñu sa çäntaù prathito rasaù ||48||
sarvathaivam ahaìkära-rahitatvaà vrajanti cet |aträntarbhävam arhanti dharma-vérädayas tadä ||49||sthäyinam eke tu nirveda-sthäyinaà pare |çäntam eva rasaà pürve prähur ekam anekadhä ||50||nirvedo viñaye sthäyi tattva-jïänodbhavaù sa cet |iñöäniñöa-viyogäpti-kåtas tu vyabhicäry asau ||51||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhaupaçcima-vibhäge mukhya-bhakti-rasa-païcaka-nirüpaëe
çänta-bhakti-rasa-laharé prathamä |
3.2
prétti-bhakti-rasäkhyä dvitéya-laharé
çrédhara-svämibhiù spañöam ayam eva rasottamaù |raìga-prasaìge sa-premakäkhyaù prakértitaù ||1||rati-sthäyitayä näma-kaumudé-kådbhir apy asau |çäntatvenäyam eväddhä sudevädyaiç ca varëitaù ||2||ätmocitair vibhävädyaiù prétir äsvädanéyatäm |nétä cetasi bhaktänäà préti-bhakti-raso mataù ||3||anugrähyasya däsatväl lälyatväd apy ayaà dvidhä |bhidyate sambhrama-préto gaurava-préta ity api ||4||däsäbhimäninäà kåñëe syät prétiù sambhramottarä |pürvavat puñyamäëo’yaà sambhrama-préta ucyate ||5||
tatra älambanäù –hariç ca tasya däsäç ca jïeyä älambanä iha ||6||
tatra hariù –älambano’smin dvibhujaù kåñëo gokula-väsiñu |anyatra dvi-bhujaù kväpi kuträpy eñu catur-bhujaù ||7||
tatra vraje –navämbudhara-bandhuraù kara-yugena vakträmbujenidhäya muraléà sphurat-puraöa-nindi paööämbaraù |çikhaëòa-kåta-çekharaù çikhariëas taöe paryaöana-prabhur divi divaukaso bhuvi dhinoti naù kiìkarän ||8||
anyatra dvi-bhujo, yathä –prabhur ayam aniçaà piçaìga-väsäùkara-yuga-bhäg arikambur ambudäbhaù |nava-ghana iva caïcaläpinaddhoravi-çaçi-maëòala-maëòitaç cakästi ||9||
tatra caturbhujo, yathä lalita-mädhave (5.15) –caïcat-kaustubha-kaumudé-samudayaù kaumodaké-cakrayoù sakhyenojjvalitais tathä jalajayor äòhyaç caturbhir bhujaiù |divyälaìkaraëena saìkaöa-tanuù saìgé vihaìgeçiturmäà vyasmärayad eña kaàsa-vijayé vaikuëöha-goñöhé-çriyam ||10||
brahmäëòa-koöi-dhämaika-roma-küpaù kåpämbudhiù |avicintya-mahä-çaktiù sarva-siddhi-niñevitaù ||11||avatärävalé-béjaà sadätmäräma-håd-guëaù |éçvaraù paramärädhyaù sarvajïaù sudåòha-vrataù ||12||samåddhimän kñamä-çélaù çaraëägata-pälakaù |dakñiëaù satya-vacano dakñaù sarva-çubhaìkaraù ||13||pratäpé dhärmikaù çästra-cakñur bhakta-suhåttamaù |vadänyas tejasä yuktaù kåtajïaù kérti-saàçrayaù ||14||varéyän balavän prema-vaçya ity ädibhir guëaiù |yutaç catur-vidheñv eña däseñv älambano hariù ||15||
atha däsäù –däsäs tu praçritäs tasya nideça-vaça-vartiëaù |viçvastäù prabhutä-jïäna-vinamrita-dhiyaç ca te ||16||
yathä –prabhur ayam akhilair guëair garéyäniha tulanäm aparaù prayäti näsya |iti pariëata-nirëayena namrän hita-caritän hari-sevakän bhajadhvam ||17||
caturdhämé adhikåtäçrita-päriñad-änurägäù ||18||
tatra adhikåtäù –brahma-çaìkara-çakrädyäù proktä adhikåtä budhaiù |rüpaà prasiddham evaiñäà tena bhaktir udéryate ||19||
yathä –kä paryety ambikeyaà harim avakalayan kampate kaù çiro’sautaà kaù stauty eña dhätä praëamati viluöhan kaù kñitau väsavo’yam |kaù stabdho hasyate’ddhä danujabhid-anujaiù pürvajo’yaà mametthaàkälindé jämbavatyäà tridaça-paricayaà jäla-randhräd vyatänét ||20||
atha äçritäù –te çaraëyä jïäni-caräù sevä-niñöhäs tridhäçritäù ||21||
yathä –kecid bhétäù çaraëam abhitaù saàçrayante bhavantaàvijïätärthäs tvad-anubhavataù präsya kecin mumukñäm |çrävaà çrävaà tava nava-naväà mädhuréà sädhu-våndädvåndäraëyotsava kila vayaà deva sevemahi tväm ||22||
tatra çaraëyäù –çaraëyäù käliya-jaräsandha-baddha-nåpädayaù ||23||
yathä –api gahanägasi näge prabhu-vara mayy adbhutädya te karuëä |bhaktair api durlabhayä yad ahaà pada-mudrayojjvalitaù ||24||
yathä vä aparädha-bhaïjane --kämädénäà kati na katidhä pälitä durnideçästeñäà jätä mayi na karuëä na trapä nopaçäntiù |utsåjyaitän atha yadu-pate sämprataà labdha-buddhistväm äyätaù çaraëam abhayaà mäà niyuìkñvätma-däsye ||25||
atha jïäni-caräù –ye mumukñäà parityajya harim eva samäçritäù |çaunaka-pramukhäs te tu proktä jïäni-caräù budhaiù ||26||
yathä vä hari-hakti-sudhodaye –aho mahätman bahu-doña-duñöo’pyekena bhäty eña bhavo guëena |sat-saìgamäkhyena sukhävahena kåtädya no yena kåçä mumukñä ||27||
yathä vä padyävalyäm (77) --dhyänätétaà kim api paramaà ye tu jänanti tattvaàteñäm ästäà hådaya-kuhare çuddha-cinmätra ätmä |asmäkaà tu prakåti-madhuraù smera-vakträravindomegha-çyämaù kanaka-paridhiù paìkajäkño’yam ätmä ||28||
atha sevä-niñöhäù –mülato bhajanäsaktäù sevä-niñöhä itéritäù |candradhvajo harihayo bahuläçvas tathä nåpäù |ikñväkuù çrutadeväç ca puëòarékädayaç ca te ||29||
yathä –ätmärämän api gamayati tvad-guëo gäna-goñöhéàçünyodyäne nayati vihagän apy alaà bhikñu-caryäm |ity utkarñaà kam api sa-camatkäram äkarëya citraàseväyäà te sphuöam aghahara çraddhayä gardhito’smi ||30||
atha päriñadäù –uddhavo däruko jaitraù çrutadevaç ca çatrujit |nandopananda-bhadrädyäù pärñadä yadu-pattane ||31||niyuktäù santy amé mantra-särathyädiñu karmasu |tathäpi kväpy avasare paricaryäà ca kurvate |kauraveñu tathä bhéñma-parékñid-vidurädayaù ||32||
teñäà rüpaà, yathä –sarasäù saraséruhäkña-veñäs
tridiveçävali-jaitra-känti-leçäù |yadu-véra-sabhäsadaù sadämépracurälaìkaraëojjvalä jayanti ||33||
bhaktiù, yathä –çaàsan dhurjaöi-nirjayädi-virudaà bäñpävaruddhäkñaraàçaìkä-païca-lavaà madäd agaëayan kälägni-rudräd api |tvayy evärpita-buddhir uddhava-mukhas tvat-pärñadänäà gaëodväri dväravaté-purasya purataù sevotsukas tiñöhati ||34||
eteñäà pravaraù çrémän uddhavaù prema-viklavaù ||35||
tasya rüpaà --kälindé-madhura-tviñaà madhupater mälyena nirmälyatäàlabdhenäïcitam ambareëa ca lasad-gorocanä-rociñä |dvandvenärgala-sundareëa bhujayor jiñëum abjekñaëaàmukhyaà päriñadeñu bhakti-laharé-ruddhaà bhajämy uddhavam ||36||
bhaktiù, yathä –mürdhany ähuka-çäsanaà praëayate brahmeçayoù çäsitäsindhuà prärthayate bhuvaà tanutaräà brahmäëòa-koöéçvaraù |mantraà påcchati mäm apeçala-dhiyaà vijïäna-väräà nidhirvikréòaty asakåd vicitra-caritaù so’yaà prabhur mädåçäm ||37||
atha anugäù –sarvadä paricaryäsu prabhor äsakta-cetasaù |purasthäç ca vrajasthäç cety ucyate anugä dvidhä ||38||
tatra purasthäù –sucandro maëòanaù stambaù sutambädyäù puränugäù |eñäà pärñadavat präyo rüpälaìkäraëädayaù ||39||
sevä yathä –upari kanaka-daëòaà maëòano viståëéte dhuvati kila sucandraç cämaraà candra-cärum |upaharati sutambaù suñöhu tämbüla-véöéàvidadhati paricaryäù sädhavo mädhavasya ||40||
atha vraja-sthäù –raktakaù patrakaù patré madhukaëöho madhuvrataù |rasäla-suviläsäç ca premakando marandakaù ||41||änandaç candrahäsaç ca payodo vakulas tathä |rasadaù çäradädyäç ca vrajasthä anugä matäù ||42||
eñäà rüpaà, yathä –maëi-maya-vara-maëòanojjvaläìgänpuraöa-javä-madhuliö-paöéra-bhäsaù |nija-vapur-anurüpa-divya-vastränvraja-pati-nandana-kiìkarän namämi ||43||
sevä, yathä –drutaà kuru pariñkåtaà bakula péta-paööäàçukaàvarair agurubhir jalaà racaya väsitaà värida |rasäla parikalpayor agalatädalair véöikäùparäga-paöalé gaväà diçam arundha paurandarém ||44||
vrajänugeñu sarveñu varéyän raktako mataù ||45||
asya rüpaà, yathä –ramya-piìga-paöam aìga-rociñäkharvitoru-çata-parvikä-rucam |suñöhu goñöha-yuvaräja-sevinaàrakta-kaëöham anuyämi raktakam ||46||
bhaktiù, yathä –
girivara-bhåti bhartå-därake’sminvraja-yuvaräjatayä gate prasiddhim |çåëu rasada sadä padäbhisevä-paööimaratä ratir uttamä mamästu ||47||
dhüryo dhéraç ca véraç ca tridhä päriñad-ädikaù ||48||
tatra dhüryaù –kåñëe’sya preyasé-varge däsädau ca yathäyatham |yaù prétià tanute bhaktaù sa dhürya iha kértyate ||49||
yathä –devaù sevyatayä yathä sphurati me devyas tathäsya priyäù sarvaù präëa-samänatäà pracinute tad-bhakti-bhäjäà gaëaù |småtvä sähasikaà bibhemi tam ahaà bhaktäbhimänonnataàprétià tat-praëate khare’py avidadhad yaù svästhyam älambate ||50||
atha dhéraù –äçritya preyasém asya nätiseväparo’pi yaù |tasya prasäda-pätraà syän mukhyaà dhéraù sa ucyate ||51||
yathä –kam api påthag-anuccair näcarämi prayatnaàyadukula-kamalärka tvat-prasäda-çriye’pi |samajani nanu devyäù pärijätärcitäyäù parijana-nikhiläntaù-pätiné me yad-äkhyä ||52||
atha véraù –kåpäà tasya samäçritya prauòhäà nänyam apekñate |atuläà yo vahana kåñëe prétià véraù sa ucyate ||53||
yathä –pralamba-ripur éçvaro bhavatu kä kåtis tena mekumära-makara-dhvajäd api na kiïcid äste phalam |kim anyad aham uddhataù prabhu-kåpä-kaöäkña-çriyäpriyä pariñad-agrimäà na gaëayämi bhämäm api ||54||
caturthe ca (4.20.28) --jagaj-jananyäà jagad-éça vaiçasaàsyäd eva yat-karmaëi naù saméhitamkaroñi phalgv apy uru déna-vatsalaùsva eva dhiñëye 'bhiratasya kià tayä ||55||
eteñu tasya däseñu trividheñv äçritädiñu |nitya-siddhäç ca siddhäç ca sädhakäù parikértitaù ||56||
atha uddépanäù –anugrahasya sampräptis tasyäìghri-rajasäà tathä |bhuktävaçiñöa-bhaktäder api tad-bhakta-saìgatiù |ity ädayo vibhäväù syur eñv asädhäraëä matäù ||57||
tatra anugraha-sampräptiù, yathä –kåñëasya paçyata kåpäà kåpädyäù kåpaëe mayi |dhyeyo’sau nidhane hanta dåçor adhvänam abhyagät ||58||
muralé-çåìgayoù svänaù smita-pürvävalokanam |guëotkarña-çrutiù padma-padäìka-nava-néradäù |tad-aìga-saurabhädyäs tu sarvaiù sädhäraëä matäù ||59||
atra muralé-svano, yathä vidagdha-mädhave –sotkaëöhaà muralé-kalä-parimalän äkarëya ghürëat-tanoretasyäkñi-sahasrataù suraäter açrüëi sasrur bhuvi |citraà väridharän vinäpi tarasä vair adya dhärämayairdürät paçyata deva-mätåtkam abhüd våndäöavé-maëòalam ||60||
atha anubhäväù –sarvataù svaniyogänäm ädhikyena parigrahaù |érñyä-lavena cäspåñöä maitré tat-praëate jane |tan-niñöhädyäù çétäù syur eñv asädhäraëäù kriyäù ||61||
tatra svaniyogasya sarvata ädhikyaà, yathä --aìga-stambhärambham uttuìgayantaàpremänandaà däruko näbhyanandatkaàsäräter véjane yena säkñädakñodéyän antaräyo vyadhäyi ||62||
udbhäsvaräù puroktä ye tathäsya suhåd-ädayaù |virägädyäç ca ye çétäù proktäù sädhäraëäs tu te ||63||
tatra nåtyam, yathä çré-daçame (10.86.38) –çrutadevo’cyutaà präptaà svagåhän janako yathä |natvä munéàç ca saàhåñöo dhunvan väso nanarta ha ||64||
yathä vä –tvaà kaläsu vimukho’pi nartanaàprema-näöya-guruëäsi päöhitaù |yad vicitra-gati-caryayäïcitaçcitrayasy ahaha cäraëän api ||65||
atha sättvikäù –stambhädyäù sättvikäù sarve prétädi-tritaye matäù ||66||
yathä,gokulendra-guëa-gäna-rasena stambham adbhutam asau bhajamänaù |paçya bhakti-rasa-maëòapa-müla-stambhatäà vahati vaiñëava-varyaù ||67||
çré-daçame (10.85.38) –sa indraseno bhagavat-padänujaà bibhran muhuù prema-vibhinnayä dhiyä |uväca hänanda-jaläkulekñaëaùprahåñöa-romä nåpa gadgadäkñaram ||68||
atha vyabhicäriëaù –harño dhåtiç cätra nirvedo’tha viñaëëatä |dainyaà cintä småtiù çaìkä matir autsukya-cäpale ||69||vitarkävega-hré-jäòya-mohonmädävahitthikäù |bodhaù svapnaù klamo vyädhir måtiç ca vyabhicäriëaù ||70||itareñäà madädénäà nätipoñakatä bhavet |yoge trayaù syur dhåtyas tä ayoge tu klamädayaù |ubhayatra pare çeñä nirvedädyäù satäà matäù ||71||
tatra harño, yathä prathame (1.11.5) --préty-utphulla-mukhäù procur harña-gadgadayä girä |pitaraà sarva-suhådam avitäram ivärbhakäù ||72||
yathä vä –harim avalokya puro bhuvipatito daëòa-praëäma-çata-kämaù |pramada-vimugdho nåpatiù punar utthänaà visasmära ||73||
klamo, yathä skände –açoñayan manas tasya mläpayan mukha-paìkajam |ädhis tad-virahe deva gréñme sara iväàçumän ||74||
nirvedo, yathä –dhanyäù sphurati tava sürya karäù sahasraàye sarvadä yadupateù padayoù patanti |
bandhyo dåçäà darçaçaté dhriyate mamäsaudüre muhürtam api yä na vilokate tam ||75||
atha sthäyé –sambhramaù prabhutä-jïänät kampaç cetasi sädaraù |anenaikyaà gatä prétiù sambhrama-prétir ucyate |eñä rase’tra kathitä sthäyi-bhävatayä budhaiù ||76||äçritädeù puraivoktaù prakäro rati-janmani |tatra päriñadädes tu hetuù saàskära eva hi |saàskärodbodhakäs tasya darçana-çravaëädayaù ||77||eñä tu sambhrama-prétiù präpnuvaty uttarottaram |våddhià premä tataù snehas tato räga iti tridhä ||78||
tatra sambhrama-prétiù, yathä çré-daçame (10.38.6) –mamädyämaìgalaà nañöaà phalaväàç caiva me bhavaù |yan namasye bhagavato yogi-dhyeyäìghri-paìkajam ||79||
yathä vä –kalinda-nandiné-kula-kadamba-vana-vallabham |kadä namaskariñämi gopa-rüpaà tam éçvaram ||80||
atha premä –kräsa-çaìkä-cyutä baddha-mülä premeyam ucyate |asyänubhäväù kathitäs tatra vyasanitädayaù ||81||
yathä—aëimädi-saukhya-vécém avéci-duùkha-pravähaà vä |naya mäà vikåtir na hi me tvat-padakamalävalambasya ||82||
yathä vä—ruñäjvalita-buddhinä bhågu-sutena çapto’py alaàmayä håta-jagat-trayo’py atanukaitavaà tanvatä |vinindya kåta-bandhano’py uraga-räja-päçair balädarajyata sa mayy aho dviguëam eva vairocaniù ||83||
atha snehaù --sändraç citta-dravaà kurvan premä 'sneha' itéryate |kñaëikasyäpi neha syäd visleñasya sahiñëutä ||84||
yathä –dambhena bäñpämbu-jharasya keçavaàvékñya dravac-cittam asusruvat tava |ity uccakair dhärayato vicittatäàciträ na te däruka däru-kalpatä ||85||
yathä vä –patnéà ratna-nidheù paräm upaharan püreëa bäñpämbhasäàrajyan-maïjula-kaëöha-garbha-luöhita-stoträkñaropakramaù |cumban phullakadamba-òambara-tuläìgaiù samékñiyäcyutaàstabdho’py abhyadhikäà çriyaà praëamatäà våndäd dadhäroddhavaù ||86||
atha rägaù –snehaù sa rägo yena syät sukhaà duùkham api sphuöamtat-sambandha-lave 'py atra prétiù präëa-vyayair api ||87||
yathä –gurur api bhujagäd bhés takñakät präjya-räjya-cyutir ati-çäyiné ca präyacaryä ca gurvé |atasanuta mudam uccaiù kåñëa-lélä-sudhäntar-viharaëa-sacivatväd auttareyasya räjïaù ||88||
yathä vä –keçavasya karuëä-lave’pi cedbäòavo’pi kila ñaòavo mama |asya yady adayatä-kuça-sthalé
pürëa-siddhir api me kuçasthalé ||89||
präya ädya-dvaye premä snehaù päriñadeñv asau |parékñiti bhaved-rägo däruke ca tathoddhave ||90||vrajänugeñv anekeñu raktaka-pramukheñu ca |asminn abhyudite bhävaù präyaù syät sakhya-leça-bhäk ||91||
yathä –çuddhäntän militaà bäñpa-ruddha-väg uddhavo harim |kiïcit-kuïcita-neträntaù sväntena pariñasvaje ||92||
ayoga-yogäv etasya prabhedau kathitäv ubhau ||93||
atha ayogaù – saìgäbhävo harer dhérair ayoga iti kathyate |ayoge tan-manaskatvaà tad-guëädy-anusandhayaù ||94||tat präpty-apäya-cintädyäù sarveñäà kathitäù kriyäù |utkaëöhitaà viyogaç cety ayoge 'pi dvidhocyate ||95||
tatra utkaëöhitam --adåñöa-pürvasya harer didåkñotkaëöhitaà matam ||96||
yathä närasiàhe –cakära meghe tad-varëe bahu-mäna-ratià nåpaù |pakñapätena tan-nämni måge padme ca tad-dåçi ||97||
yathä va, çré-daçame (10.38.10) –apy adya viñëor manujatvam éyuñorbhärävatäräya bhuvo nijecchayälävaëya-dhämno bhavitopalambhanaàmahyaà na na syät phalam aïjasä dåçaù ||98||
aträyoga-prasaktänäà sarveñäm api sambhave |autsukya-dainya-nirveda-cintänäà cäpalasya ca |jaòatonmäda-mohänäm api syäd atiriktatä ||99||
tatra autsukyaà, yathä çré-kåñëa-karëämåte (41) --amüny adhanyäni dinäntaräëihare tvad-älokanam antareëa |anätha-bandho karuëaika-sindhohä hanta hä hanta kathaà nayämi ||100||
yathä vä,vilocana-sudhämbudhes tava padäravinda-dvayévilocana-rasa-cchaöäm anupalabhya vikñubhyataù |mano mama manäg api kvacid anäpnuvan nirvåtiàkñaëärdham api manyate vraja-mahendra varña-vrajam ||101||
dainyaà, yathä tatraiva15 –
nibaddha-mürdhäïjalir eña yäcenérandhra-dainyonnati-mukta-kaëöham |dayämbudhe deva bhavat-kaöäkña-däkñiëya-leçena sakån niñiïca ||102||
yathä vä --asi çaçi-mukuöädyair apy alabhyekñaëas tvaàlaghur aghahara kéöäd apy ahaà küöa-karmä |iti visadåçatäpi prärthane prärthayämisnapaya kåpaëa-bandho mäm apäìga-cchaöäbhiù ||103||
nirvedo, yathä –sphuöaà çritavator api çruti-niñevayä çläghyatäàmamäbhava-niratayor bhavatu netrayor mandayoù |bhaven na hi yayoù padaà madhurima-çriyäm äspadaàpadämbujanakhäìkuräd api visäri rocis tava ||104||
cintäm, yathä –hari-pada-kamalävaloka-tåñëätaralamater api yogyatäm avékñya |avanata-vadanasya cintayä me hari hari niùçvasato niçäù prayäti ||105||
cäpalaà, yathä çré-kåñëa-karëämåte (32) --tvac-chaiçavaà tri-bhuvanädbhutam ity avehimac-cäpalaà ca tava vä mama vädhigamyam |tat kià karomi viralaà muralé-viläsimugdhaà mukhämbujam udékñitum ékñaëäbhyäm ||106||
yathä vä –hriyam aghahara muktvä dåk-pataìgé mamäsaubhayam api damayitvä bhakta-våndät tåñärtä |niravadhim avicärya svasya ca kñodimänaàtava caraëa-sarojaà leòhum anivcchatéça ||107||
jaòatä, yathä saptame (7.4.37) –nyasta-kréòanako bälo jaòavat tan-manastayä |kåñëa-graha-gåhétätmä na veda jagad édåçam ||108||
yathä vä –nimeñonmuktäkñaù katham iha parispanda-vidhuräàtanuà bibhrad bhavyaù pratikåtir iväste dvija-patiù |aye jïätaà vaàçé-rasika-nava-räga-vyasaninä puraù çyämämbhode bata vinihitä dåñöir amunä ||109||
unmädo, yathä saptame (7.4.40) –nadati kvacid utkaëöho vilajjo nåtyati kvacit |kvacit tad-bhävanä-yuktas tanmayo 'nucakära ha ||110||
yathä vä –kvacin naöati niñpaöaà kvacid asambhavaà stambhate kvacid vihasati sphuöaà kvacid amandam äkrandati |lasaty analasaà kvacit kvacid apärtham ärtäyate harer abhinavoddhura-praëaya-sédhum atto muniù ||111||
moho, yathä hari-bhakti-sudhodaye --ayogyam ätmänam itéça-darçanesa manyamänas tad-anäpti-kätaraù |udbela-duùkhärëava-magna-mänasaùçrutäçrudhäro dvija mürcchitäpatat ||112||
yathä vähari-caraëa-vilokäbdhi-täpävalébhirbata vidhüta-cid-ambhasy atra nas tértha-varye |çruit-puöa-pariväheneçanämämåtäni kñipata nanu satérthäç ceñöatäà präëa-haàsaù ||113||
atha viyogaù –viyogo labdha-saìgena vicchedo danuja-dvidhä ||114||
yathä –bali-suta-bhuja-ñaëòa-khaëòanäyakñataja-puraà puruñottame prayäte |vidhüta-vidhura-buddhir uddhavo’yaàviraha-niruddha-manä niruddhavo’bhüt ||115||
aìgeñu täpaù kåçatä jägaryälamba-çünyatä |adhåtir jaòatä vyädhir unmädo mürcchitaà budhaiù |viyoge sambhrama-préter daçävasthäù prakértitäù ||116||anavasthitr äkhyätä cittasyälamba-çünyatä |arägitä tu sarvasminn adhåtiù kathitä budhaiù |
anye’ñöau prakaöärthatvät täpädyä na hi lakñitäù ||117||
tatra täpo, yathä –asmän dunoti kamalaà tapanasya mitraàratnäkaraç ca baòavänala-güòha-mürtiù |indévaraà vidhu-suhåt katham éçvaraà vätaà smärayan munipate dahatéha sabhyän ||118||
kåçatä, yathä –dadhati tava tathädya sevakänäàbhuja-parighäù kåçatäà ca päëòutäà ca |patati bata yathä måëäla-buddhyäsphuöam iha päëòava-mitra päëòu-pakñaù ||119||
jägaryä, yathä –virahän mura-dviñaç ciraà vidhuräìge parikhinna-cetasi |kñaëadäù kñaëa-däyitojjhitä bahuläçve bahuläs tadäbhavan ||120||
ävalambana-çünyatä, yathä –vijaya-ratha-kuöumbinä vinänyan na kila kuöumbam ihästi nas trilokyäm |bhramad idam anavekñya yat-padäbjaàkvacid api na vyavatiñöhate’dya cetaù ||121||
adhåtiù, yathä –prekñya piïcha-kulam akñi pidhattenaiciké-nicayam ujjhati düre |vañöi yañöim api nädya muräreraktakas tava padämbuja-raktaù ||122||
jaòatä, yathä –yaudhiñöhiraà puram upeyuñi padmanäbhekhedänala-vyatikarair ativiklavasya |svedäçrubhir na hi paraà jalatäm aväpuraìgäni niñkriyatayä ca kiloddhavasya ||123||
vyädhir, yathä –cirayati maëim anveñöuàcalite murabhidi kuçasthalé-purataù |samajani dhåta-nava-vyädhiùpavana-vyädhir yathärthäkhyaù ||124||
unmädo, yathä –proñite bata nijädhidaivate raivate navam avekñya néradam |bhränta-dhér ayam adhéram uddhavaùpaçya rauti ramate namasyati ||125||
mürcchitaà, yathä –samajani daçä viçleñät te padämbuja-sevinäàvraja-bhuvi tathä näsén nidrä-lavo’pi yathä purä |yadu-vara dara-çväsenämé vitarkita-jévitäùsatatam adhunä niçceñöäìgäs taöäny adhiçerate ||126||
måtiù, yathä --danuja-damana yäte jévane tvayy akasmätpracura-viraha-täpair dhvanta-håt-paìkajäyäm |vrajam abhi paritas te däsa-käsära-paìktau na kila vasatim ärtäù kartum icchanti haàsäù ||127||
açivatvän na ghaöate bhakte kuträpy asau måtiù |kñobhakatväd viyogasya jäta-präyeti kathyate ||128||
atha yogaù –kåñëena saìgamo yas tu sa yoga iti kértyate |
yoge’pi kathitaù siddhis tuñöiù sthitir iti tridhä ||129||
tatra siddhiù –utkaëöhite hareù präptiù siddhir ity abhidhéyate ||130||
yathä çré-kåñëa-karëämåte (57) –mauliç candraka-bhüñaëo marakata-stambhäbhirämaà vapurvaktraà citra-vimugdha-häsa-madhuraà bäle vilole dåçau |väcaù çaiçava-çétayä mada-gaja-çläghyä viläsa-sthitirmandaà mandam aye ka eña mathurä-véthéà mitho gähate ||131||
yathä vä çré-daçame (10.38.34) –rathät türëam avaplutya so’krüraù prema-vihvalaù |papäta caraëopänte daëòavad räma-kåñëayoù ||132||
tuñöiù –jäte viyoge kaàsäreù sampräptis tuñöir ucyate ||133||
yathä prathame (1.11.10) –kathaà vayaà nätha ciroñite tvayiprasanna-dåñöyäkhila-täpa-çoñaëam |jévema te sundara-häsa-çobhitamapaçyamänä vadanaà manoharam ||134||
yathä vä –samakñam akñamaù prekñya harim aïjali-bandhane |däruko dvärakä-dväri tatra citra-daçäà yayau ||135||
sthitiù –saha-väso mukundena sthitir nigaditä budhaiù ||136||
yathä haàsadüte (50)16
purastäd äbhéré-gaëa-bhayada-nämä sa kaöhinomaëi-stambhälambé kuru-kula-kathäà saìkalayitä |sa jänubhyäm añöäpada-bhuvanam avañöabhya bhavitäguroù çiñyo nünaà pada-kamala-saàvähana-rataù ||137||
nijävasara-çuçrüñä-vidhäne sävadhänatä |puras tasya niveçädyä yoge’méñäà kriyä matäù ||138||kecid asyä rateù kåñëa-bhakty-äsväda-bahirmukhäù |bhavatvam eva niçcitya na rasävasthatäà jaguù ||139||iti tävad asädhéyo yat puräëeñu keñucit |çrémad-bhägavate caiña prakaöo dåçyate rasaù ||140||
tathä hi ekädaçe (11.3.32) –kvacit rudanty acyuta-cintayä kvacid dhasanti nandanti vadanty alaukikäù |nåtyanti gäyanty anuçélayanty ajaàbhavanti tüñëéà param etya nirvåtäù ||141||
saptame ca (7.7.34) –niçamya karmäëi guëän atulyänvéryäëi lélä-tanubhiù kåtäni |yadätiharñotpulakäçru-gadgadaàprotkaëöha udgäyati rauti nåtyati ||142||
eñätra bhaktäbhävänäà präyaké prakriyoditä |kintu kälädi-vaiçiñöhyät kvacit syät séma-laìghanam ||143||
atha gaurava-prétiù –lälyäbhimäninäà kåñëe syät prétir gauravottarä |sä vibhävädibhiù puñöä gaurava-prétir ucyate ||144||
tatra älambanäù –hariç ca tasya lälyäç ca bhavanty älambanä iha ||145||
tatra hariù, yathä –ayam upahita-karëaù prastute våñëi-våddhair yadupatir itihäse manda-häsojjvaläsyaù |upadiçati sudharmä-madhyam adhyäsya dévyanhitam iha nijayägre ceñöayaivätmajän naù ||146||
mahä-gurur mahä-kértir mahä-buddhir mahä-balaù |rakñé lälaka ity ädyair guëair älambano hariù ||147||
atha lälyäù –lälyäù kila kaniñöhatva-putratvädy-abhimäninaù |kaniñöhäù säraëa-gada-subhadra-pramukhäù småtäù |pradyumna-cärudeñëädyäù sämbädyäç ca kumärakäù ||148||
eñäà rüpaà, yathä –api muräntaka-pärñada-maëòalädadhika-maëòana-veça-guëa-çriyaù |äsata-péta-sita-dyutibhir yutä yadu-kumära-gaëäù puri remire ||149||
eñäà bhaktiù, yathä –sagdhià bhajanti hariëä mukham unnamayyatämbüla-carvitam adanti ca déyamänam |ghrätäç ca mürdhni parirabhya bhavanty adasräùsämbädayaù kati purä vidadhus tapäàsi ||150||
rukmiëé-nandanas teñu lälyeñu pravaro mataù ||151||
tasya rüpam –sa jayati çambara-damanaù sukumäro yadu-kumära-kula-mauliù |janayati janeñu janaka-bhräntià yaù suñöhu rüpeëa ||152||
asya bhaktiù –prabhävati samékñyatäà divi kåpämbudhir mädåçäàsa eña paramo gurur garuòa-go yadünäà patiù |yataù kim api lälanaà vayam aväpya daroddhuräùpurärim api saìgare guru-ruñaà tiraskurmahe ||153||
ubhayeñäà sadärädhya-dhiyaiva bhajatäm api |sevakänäm ihaiçvarya-jïänasyaiva pradhänatä ||lälyänäà tu sva-sambandha-sphürter eva samantataù ||154||vraja-sthänäà paraiçvarya-jïäna-çünya-dhiyäm api |asty eva vallavädhéça-putratvaiçvarya-vedanam ||155||
atha uddépanäù –uddépanäs tu vätsalya-smita-prekñädayo hareù ||156||
yathä –agre sänugrahaà paçyann agrajaà vyagra-mänasaù |gadaù padäravinde’sya vidadhe daëòavan-natim ||157||
atha anubhäväù –anubhäväs tu tasyägre nécäsana-niveçanam |guror vartmänusäritvaà dhuras tasya parigrahaù |svairäcära-vimokñädyäù çétä lälyeñu kértitäù ||158||
tatra nécäsana-niveçanam, yathä –yadu-sadasi surendrair dräg upavrajyamänäùsukhada-karaka-värbhir brahmaëäbhyukñitäìgaù |madhuripum abhivandya svarëa-péöhäni muïcanbhuvam abhi makaräìko räìkavaà svécakära ||159||
däsaiù sädhäräëäç cänye procyante’méñu kecana |praëämo mauna-bähulyaà saìkocaà praçrayäòhyatä |
nija-präëa-vyayenäpi tad-äjïä-paripälanam ||160||adho-vadanatä sthairyaà käsa-häsädi-varjanam |tadéyätirahaù-keli-värtädy-uparamädayaù ||161||
atha sättvikäù –kandarpa vindati mukunda-padäravinda-dvandve dåçoù padam asau kila niñprakampä |präleya-bindu-nicitaà dhåta-kaëöakä tesvinnädya kaëöaki-phalaà tanur anvakärñét ||162||
atha vyabhicäriëaù –anantaroktäù sarve’tra bhavanti vyabhicäriëaù ||163||
tatra harño, yathä –düre darendrasya nabhasy udérëedhvanau sthitänäà yadu-räjadhanyäm |tanüruhais tatra kumärakäëäànaöaiç ca håñyadbhir akäri nåtyam ||164||
nirvedo, yathä –dhanyaù sämba bhavän sa-riìgaëam ayan pärçve rajaù-karbüroyas tätena vikåñya vatsalatayä svotsaìgam äropitaù |dhiì mäà durbhagam atra çaìkara-mayair durdaiva-visphürjitaiùpräptä na kñaëikäpi lälana-ratiù sä yena bälye pituù ||165||
atha sthäyé –deha-sambandhitämänäd guru-dhér atra gauravam |tanmayé lälake prétir gaurava-prétir ucyate ||166||sthäyi-bhävo’tra sä caiñäm ämülät svayam ucchritä |kaïcid viçeñam äpannä premeti sneha ity api |räga ity ucyate cätra gaurava-prétir eva sä ||167||
tatra gaurava-prétiù, yathä –mudräà bhinatti na rada-cchadayor amandäà vaktraà ca nonnamayati sravad-asra-kérëam |dhéraù paraà kim api saìkucatéà jhañäìkodåñöià kñipaty aghabhidaç caraëäravinde ||168||
premä, yathä –dviñadbhiù kñodiñöhair jagad-avihitecchasya bhavataùkaräd äkåñyaiva prasabham abhimanyäv api hate |subhadräyäù prétir danuja-damana tvad-viñayikäprapede kalyäëé na hi malinimänaà lavam api ||169||
sneho, yathä –vimuïca påthu-vepathuà visåja kaëöhäkuëöhäyitaàvimåjya mayi nikñipa prasarad-açru-dhäre dåçau |karaà ca makara-dhvaja prakaöa-kaëöakälaìkåtaànidhehi savidhe pituù kathaya vatsa kaù sambhramaù ||170||
rägo, yathä –viñam api sahasä sudhäm iväyaànipibati cet pitur iìgitaà jhañäìkaù |visåjati tad-asammatir yadi syädviñam iva täà tu sudhäà sa eva sadyaù ||171||
triñv eväyoga-yogädyä bhedäù pürvavad éritäù ||172||
tatra utkaëöhitam, yathä –çambaraù sumukhi labdha-durvipaò-òambaraù sa ripur ambaräyitaù |ambu-räja-mahasaà kadä guruùkambu-räja-karam ékñitäsmahe ||173||
atha viyogaù –
mano mameñöäm api geëòu-léläà na vañöi yogyäà ca tathästra-yogyäm |gurau puraà kauravam abhyupetekäräm iva dväravatém avaiti ||174||
siddhiù –militaù çambara-purato madanaù purato vilokayan pitaram |ko’ham iti svaà pramadän na dhér adhér apy asau veda ||175||
tuñöiù –militam adhiñöhita-garuòaà prekñya yudhiñöhira-purän murärätim |ajani mudä yadu-nagare sambhrama-bhümä kumäräëäm ||176||
sthitiù –kuïcayann akñiëé kiïcid bäñpa-niñpandi-pakñiëé |vandate pädayor dvandvaà pituù prati-dinaà smaraù ||177||
utkaëöhita-viyogädye yad yad vistäritaà na hi |sambhrama-prétivaj jïeyaà tat tad eväkhilaà budhaiù ||178||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhaupaçcima-vibhäge mukhya-bhakti-rasa-païcaka-nirüpaëe
préti-bhakti-rasa-laharé dvitéyä |
3.3
preyobhaktirasäkhyä tåtéya-laharé
sthäyi-bhävo vibhävädyaiù sakhyam ätmocitair iha |nétaç citte satäà puñöià rasaù preyän udéryate ||1||
tatra älambanäù –hariç ca tad-vayasyäç ca tasminn älambanä matäù ||2||
tatra hariù –dvibhujatvädi-bhäg atra prägvad älambano hariù ||3||
tatra vraje, yathä –mahendra-maëi-maïjula-dyutir amanda-kunda-smitaùsphurat-puraöa-ketaké-kusuma-ramya-paööämbaraù |srag-ullasad-uraù-sthalaù kvaëita-veëur aträvrajanvrajäd aghaharo haraty ahaha naù sakhénäà manaù ||4||
anyatra, yathä –caïcat-kaustubha-kaumudé-samudayaà kaumodaké-cakrayoù sakhyenojjvalitais tathä jalajayor äòhyaà caturbhir bhujaiù |dåñövä häri-harin-maëi-dyuti-haraà çaurià hiraëyämbaraàjagmuù päëòu-sutäù pramoda-sudhayä naivätma-sambhävanäm ||5||
suveñaù sarva-sal-lakñma-lakñito balinäà varaù |vividhädbhuta-bhäñä-vid vävadükaù supaëòitaù ||6||vipula-pratibho dakñaù karuëo véra-çekharaù |vidagdho buddhimän kñantä rakta-lokaù samåddhimän |sukhé varéyän ity ädyä guëäs tasyeha kértitä ||7||
atha tad-vayasyäù –rüpa-veña-guëädyais tu samäù samyag-ayantritäù |viçrambha-sambhåtätmäno vayasyäs tasya kértitäù ||8||
yathä –sämyena bhéti-vidhureëa vidhéyamäna-bhakti-prapaïcam anudaïcad-anugraheëa |viçrambha-sära-nikuramba-karambitena vandetaräm aghaharasya vayasya-våndam ||9||
te pura-vraja-sambandhäd dvi-vidhäù präya éritäù ||10||
tatra pura-sambandhinaù –arjuno bhémasenaç ca duhitä drupadasya ca |çrédäma-bhüsurädyäç ca sakhäyaù pura-saàçrayäù ||11||
eñäà sakhyam, yathä –çirasi nåpatir drag aghräséd aghärim adhéra-dhérbhuja-parighayoù çliñöau bhémärjunau pulakojjvalau |pada-kamalayoù säsrau dasrätmajau ca nipetatustam avaçädhiyaù prauòhänandäd arundhata päëòaväù ||12||
çreñöhaù pura-vayasyeñu bhagavän vänaradhvajaù ||13||
asya rüpaà, yathä –gäëòéva-päëiù kari-räja-çuëòä ramyorur indévara-sundaräbhaù |rathäìginä ratna-rathädhirohésa rohitäkñaù sutaräm aräjét ||14||
sakhyaà, yathä –paryaìke mahati suräri-hantur aìkeniùçaìka-praëaya-nisåñöa-pürva-käyaù |unmélan-nava-narma-karmaöho’yaàgäëòévé smita-vadanämbujo vyaräjét ||15||
atha vraja-sambandhinaù –kñaëädarçanato dénäù sadä saha-vihäriëaù |tad-eka-jévitäù proktä vayasyä vraja-väsinaù |ataù sarva-vayasyeñu pradhänatvaà bhajanty amé ||16||
eñäà rüpaà, yathä –balänuja-sadåg-varo-guëa-viläsa-veña-çriyaùpriyaìkaraëa-vallaké-dala-viñäëa-veëv-aìkitäù |mahendra-maëi-häöaka-sphaöika-padma-räga-tviñaùsadä praëaya-çälinaù sahacarä hareù päntu vaù ||17||
sakhyaà, yathä –unnidrasya yayus tavätra viratià sapta kñapäs tiñöhatohanta çränta iväsi nikñipa sakhe çrédäma-päëau girim |ädhir vidhyati nas tvam arpaya kare kià vä kñaëaà dakñiëedoñëas te karaväma kämam adhunä savyasya saàvähanam ||18||
yathä vä çré-daçame (10.12.11) –itthaà satäà brahma-sukhänubhütyädäsyaà gatänäà para-daivatena |mäyäçritänäà nara-därakeëasäkaà vijahruù kåta-puëya-puïjäù ||19||
eñu kåñëasya sakhyaà, yathä –sahacara-nikurambaà bhrätar ärya praviñöaàdrutam agha-jaöharäntaù-koöare prekñamäëaù |skhalad-açiçira-bäñpa-kñälita-kñäma-gaëòaùkñaëam aham avasédan çünya-cittas tad äsam ||20||
suhådaç ca sakhäyaç ca tathä priya-sakhäù pare |priya-narma-vayasyäç cety uktä goñöhe catur-vidhäù ||21||
tatra suhådaù –vätsalya-gandhi-sakhyäà tu kiïcit te vayasädhikäù |säyudhäs tasya duñöebhyaù sadä rakñä-paräyaëäù ||22||subhadra-maëòalébhadra-bhadravardhana-gobhaöäù |yakñendrabhaöa-bhadräìga-vérabhadrä mahä-guëäù |vijayo balabhadrädyäù suhådas tasya kértitäù ||23||
eñäà sakhyaà, yathä –dhunvan dhävasi maëòalägram amalaà tvaà maëòalébhadra kià gurvéà närya gadäà gåhäëa vijaya kñobhaà våthä mä kåthäù |çaktià na kñipa bhadravardhana puro govardhanaà gähategarjann eña ghano balé na tu balévardäkåtir dänavaù ||24||
suhåtsu maëòalébhadra-balabhadrau kilottamau ||25||
atra maëòalébhadrasya rüpam, yathä --päöala-paöala-sad-aìgo lakuöa-karaù çekharé çikhaëòena |dyuti-maëòalé-mali-nibhäà bhäti dadhan maëòalébhadraù ||26||
asya sakhyaà, yathä –vana-bhramaëa-kelibhir gurubhir ahni khinnékåtaù sukhaà svapitu naù suhåd vraja-niçänta-madhye niçi |ahaà çirasi mardanaà mådu karomi karëe kathäàtvam asya visåjann alaà subala sakthiné lälaya ||27||
baladevasya rüpaà, yathä –gaëòäntaù-sphurad-eka-kuëòalam ali-cchannävataàsotpalaàkastüré-kåta-citrakaà påthu-hådi bhräjiñëu guïjä-srajam |taà véraà çarad-ambuda-dyuti-bharaà saàvéta-kälämbaraàgambhéra-svanitaà pralamba-bhujam älambe pralamba-dviñam ||28||
asya sakhyaà, yathä –jani-tithir iti putra-prema-saàvétayähaàsnapayitum iha sadmany ambayä stambhito’smi |iti subala girä me sandiça tvaà mukundaàphaëi-pati-hrada-kacche nädya gaccheù kadäpi ||29||
atra sakhäyaù –kaniñöha-kalpäù sakhyena sambandhäù préti-gandhinä |viçäla-våñabhaurjasvi-devaprastha-varüthapäù ||30||maranda-kusumäpéòa-maëibandha-karandhamäù |ity-ädayaù sakhäyo’sya sevä-sakhyaika-rägiëaù ||31||
eñäà sakhyaà, yathä –viçäla visiné-dalaiù kalaya béjana-prakriyäàvarüthapa vilambitälaka-varütham utsäraya |måñä våñabha jalpitaà tyaja bhajäìga-saàvähanaàyad-ugra-bhuja-saìgare gurum agät klamaà naù sakhä ||32||
sarveñu sakhiñu çreñöho devaprastho’yam éritaù ||33||
tasya rüpaà, yathä –bibhrad geëòuà päëòurodbhäsa-väsäù päçä-baddhottuìga-maulir baléyän |bandhükäbhaù sindhur aspardhi-lélodevaprasthaù kåñëa-pärçvaà pratasthe ||34||
asya sakhyaà, yathä –çrédämnaù påthuläà bhumäm abhi çiro vinyasya viçrämiëaàdämnaù savya-kareëa ruddha-hådayaà çayyä-viräjat-tanum |madhye sundari kandarasya padayoù saàvähanena priyaàdevaprastha itaù kåté sukhayati premëä vrajendrätmajam ||35||
atha priya-sakhäù –vayas-tulyäù priya-sakhä sakhyaà kevalam äçritäù |çrédämä ca sudämä ca dämä ca vasudämakaù ||36||kiìkiëi-stokakåñëäàçu-bhadrasena-viläsinaù |puëòaréka-viöaìkäkña-kalabiìkädayo’py amé ||37||ramayanti priya-sakhäù kelibhir vividhaiù sadä |niyuddha-daëòa-yuddhädi-kautukair api keçavam ||38||
eñäà sakhyaà, yathä –sagadgada-padair harià hasati ko’pi vakroditaiùprasärya bhujayor yugaà pulaki kaçcid äçliñyati |kareëa calatä dåçau nibhåtam etya rundhe paraùkåçäìgi sukhayanty amé priya-sakhäù sakhäyaà tava ||39||
eñu priya-vayasyeñu çrédämä pravaro mataù ||40||
tasya rüpam, yathä –väsaù piìgaà bibhrataà çåìga-päëiàbaddha-spardhaà sauhådän mädhavena |tämroñëéñaà çyäma-dhämäbhirämaà çrédämänaà däma-bhäjaà bhajämi ||41||
sakhyaà, yathä –tvaà naù projjhya kaöhora yämuna-taöe kasmäd akasmäd gatodiñöyä dåñöim ito’si hanta niviòäçleñaiù sakhén préëaya |brümaù satyam adarçane tava manäk kä dhenavaù ke vayaàkià goñöhaà kim abhéñöam ity acirataù sarvaà viparyasyati ||42||
atha priya-narma-vayasyäù –priya-narma-vayasyäs tu pürvato’py abhito varäù |ätyantika-rahasyeñu yuktä bhäva-viçeñiëaù |subalärjuna-gandharväs te vasantojjvalädayaù ||43||
eñäà sakhyaà, yathä –rädhä-sandeça-våndaà kathayati subalaù paçya kåñëasya karëeçyämä-kandarpa-lekhaà nibhåtam upaharaty ujjvalaù päëi-padme |pälé-tämbülam äsye vitarati caturaù kokilo mürdhni dhattetärä-dämeti narma-praëayi-sahacaräs tanvi tanvanti seväm ||44||
priya-narma-vayasyeñu prabalau subalärjunau ||45||
tatra subalasya rüpaà, yathä –tanu-ruci-vijita-hiraëyaà hari-dayitaà häriëaà harid-vasanam |subalaà kuvalaya-nayanaà naya-nandita-bändhavaà vande ||46||
asya sakhyaà, yathä –vayasya-goñöhyäm akhileìgiteñu viçäradäyäm api mädhavasya |anyair durühä subalena särdhaàsaàjïä-mayé käpi babhüva värtä ||47||
ujjvalasya rüpaà, yathä –aruëämbaram uccalekñaëaà madhu-puñpa-balibhiù prasädhitam |hari-néla-rucià hari-priyaàmaëi-härojjvalam ujjvalaà bhaje ||48||
asya sakhyaà, yathä –çaktäsmi mänam avituà katham ujjvalo’yaàdütaù sameti sakhi yatra milaty adüre |säpatrapäpi kulajäpi pativratäpi kä vä våñasyati na gopa-våñaà kiçoré ||49||
ujjvalo’yaà viçeñeëa sadä narmokti-lälasaù ||50||
yathä --sphurad-atanu-taraìgävardhitänalpa-velaùsumadhura-rasa-rüpo durgamävära-päraù |jagati yuvati-jätir nimnagä tvaà samudrastad iyam aghahara tväm eti sarvädhvanaiva ||51||
eteñu ke’pi çästreñu ke’pi lokeñu viçrutäù ||52||nitya-priyäù sura-caräù sädhakäç ceti te tridhä |
kecid eñu sthirä jätyä mantrivat tam upäsate ||53||taà häsayanti cäpaläù kecid vaihäsikopamäù |kecid ärjava-säreëa saraläù çélayanti tam ||54||vämä vakrima-cakreëa kecid vismäyayanty amum |kecit pragalbhäù kurvanti vitaëòäm amunä |saumyäù sünåtayä väcä dhanyä dhinvanti taà pare ||55||evaà vividhayä sarve prakåtyä madhurä amé |pavitra-maitré-vaicitré-cärutäm upacinvate ||56||
atha uddépanäù –uddépanä vayo-rüpa-çåìga-veëu-darä hareù |vinoda-narma-vikränti-guëäù preñöha-janäs tathä |räja-devävatärädi-ceñöänukaraëädayaù ||57||
atha vayaù –vayaù kaumära-paugaëòa-kaiçoraà ceha sammatam |goñöhe kaumära-paugaëòe kaiçoraà pura-goñöhayoù ||58||
tatra kaumäraà, yathä –kaumäraà vatsale väcyaà tataù saìkñipya likhyate ||59||
yathä çré-daçame (10.13.11) --bibhrad veëuà jaöhara-paöayoù çåìga-vetre ca kakñeväme päëau masåëa-kavalaà tat-phaläny aìguléñu |tiñöhan madhye sva-parisuhådo häsayan narmabhiù svaiùsvarge loke miñati bubhuje yajïa-bhug bäla-keliù ||60||
atha paugaëòam –ädyaà madhyaà tathä çeñaà paugaëòaà ca tridhä bhavet ||61|| tatra ädyaà paugaëòaà –adharädeù sulauhityaà jaöharasya ca tänavam |kambu-grévodgamädyaà ca paugaëòe prathame sati ||62||
yathä –tundaà vindati te mukunda çanakair açvatta-patra-çriyaàkaëöhaà kambuvad ambujäkña bhajate rakhä-trayém ujjvaläm |ärundhe kuruvinda-kandala-rucià bhü-candra danta-cchadolakñmér ädhuniké dhinoti suhådäm akñéëi sä käpy asau ||63||
puñpa-maëòana-vaicitré citräëi giri-dhätubhiù |péta-paööa-dukülädyam iha proktaà prasädhanam ||64||sarväöavé-pracäreëa naiciké-caya-cäraëam |niyuddha-keli-nåtyädi-çikñärambho’tra ceñöitam ||65||
yathä –våndäraëye samastät surabhiëi surabhé-vånda-rakñä-vihäréguïjähäré çikhaëòa-prakaöita-mukuöaù péta-paööämbara-çréù |karëäbhyäà karëikäre dadhad alam urasä phulla-malléka-mälyaànåtyan dor-yuddha-raìge naöavad iha sakhén nandayaty eña kåñëaù ||66||
atha madhya-paugaëòam –näsä suçikharä tuìgä kapolau maëòaläkåté |pärçvädy-aìgaà suvalitaà paugaëòe sati madhyame ||67||
yathä –tila-kusuma-vihäsi-näsikä-çrérnava-maëi-darpaëa-darpa-näçi-gaëòaù |harir iha parimåñöa-pärçva-sémäsukhayati suñöhu sakhén sva-çobhayaiva ||68||
uñëéñaà paööa-sütrottha-päçenätra taòit-tviñä |yañöiù çyämä tri-hastoccä svarëägrety ädi-maëòanam |bhäëòére kréòanaà çailoddhäraëädyaà ca ceñöitam ||69||
yathä –yañöià hasta-traya-parimitäà präntayoù svarëa-baddhäàbibhral-léläà caöula-camaré-cäru-cüòojjvala-çréù |baddhoñëéñaù puraöa-rucinä paööi-päçena pärçvepaçya kréòan sukhayati sakhe mitra-våndaà mukundaù ||70||
paugaëòa-madhya eväyaà harir dévyan viräjate |mädhyuryädbhuta-rüpatvät kaiçorägräàça-bhäg iva ||71||
atha çeña-paugaëòam –veëé nitamba-lambägrä lélälaka-latä-dyuti |aàsayos tuìgatety ädi paugaëòe carame sati ||72||
yathä –agre lélälaka-latikayälaìkåtaà bibhrad-äsyaàcaïcad-veëé-çikhara-çikhayä cumbita-çreëi-bimbaù |uttuìgäàsa-cchavir aghaharo raìgam aìga-çriyaiva nyasyann eva priya-savayasäà gokulän nirjihéte ||73||
uñëéñe vakrimä lélä-sarasé-ruha-päëitä |käçméreëordhva-puëòrädyam iha maëòanam éritam ||74||
yathä –uñëéñe dara-vakrimä kara-tale vyäjåmbhi-lélämbujaàgaura-çrér alike kilordhva-tilakaù kastürikä-bindumän |veñaù keçava peçalaù subalam apy äghürëayaty adya te vikräntaà kim uta svabhäva-måduläà goñöhäbalänäà tatim ||75||
atra bhaìgé giräà narma-sakhaiù karëa-kathä-rasaù |eñu gokula-bälänäà çré-çläghety-ädi-ceñöitam ||76||
yathä –dhürtas tvaà yad avaiñi håd-gatam ataù karëe tava vyäharekeyaà mohanatä-samåddhir adhunä godhuk-kumäré-gaëe |aträpi dyuti-ratna-rohaëa-bhuvo bäläù sakhe païca-ñäùpaïceñur jagatäà jaye nija-dhuräà yaträrpayan mädyati ||77||
atha kaiçoram –kaiçoraà pürvam evoktaà saìkñepeëocyate tataù ||78||
yathä –paçyotsikta-balé-trayé-vara-late väsas taòin-maïjulepronmélad-vana-mälikä-parimala-stome tamäla-tviñi |ukñaty ambaka-cätakän smita-rasair dämodarämbhodhare çrédämä ramaëéya-roma-kalikäkérëäìga-çäkhé babhau ||79||
präyaù kiçora eväyaà sarva-bhakteñu bhäsate |tena yauvana-çobhäsya neha käcit prapaïcitä ||80||
atha rüpaà, yathä –alaìkäram alaìkåtvä taväìgaà paìkajekñaëa |sakhén kevalam evedaà dhämnä dhéman dhinoti naù ||81||
atha çåìgaà, yathä –vraja-nija-vaòabhé-vitardikäyäm uñasi viñäëa-vare ruvaty udagram |ahaha savayasäà tadéya-romëämapi nivahäù samam eva jägrati sma ||82||
veëur, yathä –suhådo na hi yäta kätarä harim anveñöum itaù sutäà raveù |kathayann amum atra vaiëava-dhvani-dütaù çikhare dhinoti naù ||83||
çaìkho, yathä –päïcälé-patayaù çrutvä päïcajanyasya nisvanam |païcäsya paçya muditäù païcäsya-pratimäà yayuù ||84||
vinodo, yathä –sphurad-aruëa-dukülaà jäguòair gaura-gätraàkåta-vara-kavarékaà ratna-täöaìka-karëam |madhuripum iha rädhä-veñam udvékñya säkñätpriya-sakhi subalo’bhüd vismitaù sa-smitaç ca ||85||
athänubhäväù –niyuddha-kanduka-dyüta-vähya-vähädi-kelibhiù |laguòälaguòi-kréòä-saìgaraiç cäsya toñaëam ||86||palyaìkäsana-doläsu saha-sväpopaveçanam |cäru-citra-paréhäso vihäraù saliläçaye ||87||yugmatve läsya-gänädyäù sarva-sädhäraëäù kriyäù ||88||
tatra niyuddhena toñaëaà, yathä –aghahara jita-käçé yuddha-kaëòüla-bähustvam aöasi sakhi-goñöhyäm ätma-véryaà stuvänaù |kathaya kim u mamoccaiç caëòa-dor-daëòa-ceñöä-viramita-raëa-raìgo niùsahäìgaù sthito’si ||89||
yuktäyuktädi-kathanaà hita-kåtye pravartanam |präyaù puraùsaratvädyäù suhådäm éritäù kriyäù ||90||tämbulädy-arpaëaà vaktre tilaka-sthäsaka-kriyä |paträìkura-vilekhädi sakhénäà karma kértitam ||91||nirjité-karaëaà yuddhe vastre dhåtväsya karñaëam |puñpädyäcchedanaà hastät kåñëena sva-prasädhanam |hastähasti-prasaìgädyäù proktäù priya-sakha-kriyäù ||92||dütyaà vraja-kiçoréñu täsäà praëaya-gämitä |täbhiù keli-kalau säkñät sakhyuù pakña-parigrahaù ||93||asäkñät sva-sva-yütheçä-pakña-sthäpana-cäturé |karëäkarëi-kathädyäç ca priya-narma-sakha-kriyäù ||94||vanya-ratnälaìkärair mädhavasya prasädhanam |puras tauryatrikaà tasya gaväà sambhälana-kriyäù ||95||aìga-saàvähanaà mälya-gumphanaà béjanädayaù |etäù sädhäraëä däsair vayasyänäà kriyä matäù |pürvokteñv aparäç cätra jïeyä dhérair yathocitam ||96||
atha sättvikäù, tatra stambho, yathä –niñkrämantaà nägam unmathya kåñëaà çrédämäyaà dräk pariñvaktu-kämaù |labdha-stambhau sambhramärambha-çälébähu-stambhau paçya notkñeptum éñöe ||97||
svedo, yathä –kréòotsavänanda-rasaà mukundesväty-ambude varñati ramya-ghoñe |çrédäma-mürtir vara-çuktir eñäsvedämbu-muktä-paöaléà prasüte ||98||
romäïco, yathä däna-keli-kaumudyäm (37) --api guru-puras tväm utsaìge nidhäya visaìkaöevipula-pulakolläsaà svarä pariñvajate hariù |praëayati tava skandhe cäsau bhujaà bhujagopamaàkva subala purä siddha-kñetre cakatha kiyat-tapaù ||99||
svara-bhedädi catuñkaà, yathä –praviñöavati mädhave bhujaga-räja-bhäjaà hradaàtadéya-suhådas tadä påthula-vepathu-vyäkuläù |vivarëa-vapuñaù kñaëäd vikaöa-gharghara-dhmäyinonipatya nikaöa-sthalé-bhuvi suñuptim ärebhire ||100||
açru, yathä –
dävaà samékñya vicarantam iñéka-tulaistasya kñayärtham iva bäñpa-jharaà kiranté |sväm apy upekñya tanum ambuja-mäla-bhäriëyäbhéra-véthir abhito harim ävariñöa ||101||
atha vyabhicäriëaù –augryaà träsaà tathälasyaà varjayitväkhiläù pare |rase preyasi bhäva-jïaiù kathitä vyabhicäriëaù ||102||taträyoge madaà harñaà garvaà nidräà dhåtià vinä |yoge måtià klamaà vyädhià vinäpasmåti-dénate ||103||
tatra harño, yathä –niñkramayya kila käliyoragaàvallaveçvara-sute saméyuñi |sammadena suhådaù skhalat-padästad-giraç ca vivaçäìgatäà dadhuù ||104||
atha sthäyé –vimukta-sambhramä yä syäd viçrambhätmä ratir dvayoù |präyaù samänayor atra sä sakhya-sthäyi-çabda-bhäk ||105||viçrambho gäòha-viçväsa-viçeñaù yantraëojjhitaù |eñä sakhya-ratir våddhià gacchanté praëayaù kramät |premä snehas tathä räga iti païca-bhidoditä ||106||
tatra sakhya-ratiù, yathä –mukundo gändiné-putra tvayä sandiçyatäm iti |garuòäìka guòäkeças tväà kadä parirapsyate ||107||
praëayaù –präptäyäà sambhramädénäà yogyatäyäm api sphuöam |tad-gandhenäpy asaàspåñöä ratiù praëaya ucyate ||108||
yathä –surais tripura-jin mukhair api vidhéyamäna-stuterapi prathayataù paräm adhika-pärameñöhya-çriyam |dadhat-pulakinaà harer adhi-çirodhi savyaà bhujaàsamaskuruta päàçumän çirasi candrakän arjunaù ||109||
prema, yathä –bhavaty udayatéçvare suhådi hanta räjya-cyutir mukunda vasatir vane para-gåhe ca däsya-kriyä |iyaà sphuöam amaìgalä bhavatu päëòavänäà gatiùparantu vavådhe tvayi dvi-guëam eva sakhyämåtam ||110||
sneho, yathä çré-daçame (10.15.18) --anye tad-anurüpäëi manojïäni mahätmanaù |gäyanti sma mahäräja sneha-klinna-dhiyaù çanaiù ||111||
yathä vä --ärdräìga-skhalad-accha-dhätuñu suhåd-gotreñu lélä-rasaàvarñaty ucchvasiteñu kåñëa-mudire vyaktaà babhüvädbhutam |yä präg ästa sarasvaté drutam asau lénopakaëöha-sthaleyä näséd udagäd dåçoù pathi sadä nérorudhävätra sä ||112||
rägo, yathä –astreëa duñpariharä haraye vyakäri yä patri-paìktir akåpeëa kåpé-sutena |utplutya gäëòiva-bhåtä hådi gåhyamäëä jätäsya sä kusuma-våñöir ivotsaväya ||113||
yathä vä –kusumäny avacinvataù samantädvana-mälä-racanocitäny araëye |våñabhasya våñärkajä marécir divasärdhe’pi babhüva kaumudéva ||114||
atha ayoge utkaëöhitaà, yathä –dhanur-vedam adhéyäno madhyamas tvayi päëòavaù |bäñpa-saìkérëayä kåñëaù giräçleñaà vyajijïapat ||115||
atha viyoge, yathä –aghasya jaöharänalät phaëi-hradasya ca kñveòatodavasya kavaläd api tvam avitätra yeñäm abhüù |itas tritayato’py atiprakaöa-ghora-dhäöé-dharät kathaà na viraha-jvaräd avasitän sakhén adya naù ||116||
aträpi pürvavat proktäs täpädyäs tä daçä daça ||117||
tatra täpaù –prapannäù bhäëòére’py adhika-çiçire caëòim abharaàtuñäre’pi prauòhià dinakara-sutä-srotasi gataù |apürvaù kaàsäre subala-mukha-miträvalim asaubaléyän uttäpas tava viraha-janmä jvalayati ||118||
kåçatä –tvayi präpte kaàsa-kñitipati-vimokñäya nagaréà gabhéräd äbhérävali-tanuñu khedäd anudinam |catürëäà bhütänäm ajani tanimä dänava-riposamérasya ghränädhvani påthulatä kevalam abhüt ||119||
jägaryä, yathä –neträmbuja-dvandvam avekñya pürëaàbäñpämbu-püreëa varüthapasya |tatränuvåttià kila yädavendranirvidya nidrä-madhupé mumoca ||120||
älambana-çünyatä –gate våndäraëyät priya-suhådi goñöheçvara-sutelaghu-bhåtaà sadyaù patad-atitaräm utpatad api |na hi bhrämaà bhrämaà bhajati caöulaà tulam iva menirälambaà cetaù kvacid api vilambaà lavam api ||121||
adhåtiù –racayati nija-våttau päçupälye nivåttiàkalayati ca kalänäà vismåtau yatna-koöim |kim aparam iha väcyaà jévite’py adya dhatte yaduvara virahät te närthitäà bandhu-vargaù ||122||
jaòatä –anäçrita-paricchadäù kåça-viçérëa-rukñäìgakäùsadä viphala-våttayo virahitäù kila cchäyayä |viräva-parivarjitäs tava mukunda goñöhäntaresphurati suhådäà gaëäù çikhara-jäta-våkñä iva ||123||
vyädhiù –viraha-jvara-saàjvareëa te jvalitä viçlatha-gätra-bandhanä |yaduvéra taöe viceñöate ciram äbhéra-kumära-maëòalé ||124||
unmädaù –vinä bhavad-anusmåtià viraha-vibhrameëädhunäjagad-vyavahåti-kramaà nikhilam eva vismäritäù |luëöhanti bhuvi çerate bata hasanti dhävanty amé rudanti mathurä-pate kim api vallavänäà gaëäù ||125||
mürcchitam –dévyatéha madhure mathuräyäàpräpya räjyam adhunä madhu-näthe |viçvam eva muditaà ruditändhegokule tu muhur äkulatäbhüt ||126||
måtiù –kaàsärer viraha-jvarormi-janita-jvälävalé-jarjarägopäù çaila-taöe tathä çithilita-çväsäìkuräù çerate |väraà väram akharva-locana-jalair äplävya tän niçcalänçocanty adya yathä ciraà paricaya-snigdhäù kuraìgä api ||127||
prokteyaà virahävasthä spañöa-lélänusärataù |kåñëena viprayogaù syän na jätu vraja-väsinäm ||128||
tathä ca skände mathurä-khaëòe –vatsair vatsatarébhiç ca sadä kréòati mädhavaù |våndävanäntara-gataù sa-rämo bälakair våtaù ||129||
atha yoge siddhir, yathä –päëòavaù puëòarékäkñaà prekñya cakri-niketane |citräkäraà bhajann eva miträkäram adarçayat ||130||
tuñöir, yatha çré-daçame (10.71.27) –taà mätuleyaà parirabhya nirvåtobhémaù smayan prema-javäkulendriyaù |yamau kiréöé ca suhåttamaà mudäprabåddha-bäñpaù parirebhire’cyutam ||131||
yathä vä –kurujäìgale harim avekñya puraùpriya-saìgamaà vraja-suhån-nikaräù |bhuja-maëòalena maëi-kuëòalinaùpulakäïcitena pariñañvajire ||132||
sthitir, yathä çré-daçame (10.12.12)yat-päda-päàsur bahu-janma-kåcchratodhåtätmabhir yogibhir apy alabhyaù |sa eva yad-dåg-viñayaù svayaà sthitaùkià varëyate diñöam ato vrajaukasäm ||133||
dvayor apy eka-jätéya-bhäva-mädhurya-bhäg asau |preyän käm api puñëäti rasaç citta-camatkåtim ||134||préte ca vatsale cäpi kåñëa-tad-bhaktayoù punaù |dvayor anyonya-bhävasya bhinna-jätéyatä bhavet ||135||preyän eva bhavet preyän ataù sarva-raseñv ayam |sakhya-sampåkta-hådayaiù sadbhir evänubudhyate ||136||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhaupaçcima-vibhäge mukhya-bhakti-rasa-païcaka-nirüpaëe
preyo-bhakti-rasa-laharé tåtéyä |
3.4
vatsala-bhakti-rasäkhyä caturtha-laharé
vibhävädyais tu vätsalyaà sthäyé puñöim upägataù |eña vatsala-nämätra prokto bhakti-raso budhaiù ||1||
tatra älambanäù –kåñëaà tasya gurüàç cätra prähur älambanän budhäù ||2||
tatra kåñëo, yathä –nava-kuvalaya-däma-çyämalaà komaläìgaàvicalad-alaka-bhåìga-kränta-neträmbujäntam |vraja-bhuvi viharantaà putram älokayantévraja-pati-dayitäsét prasnavotpéòa-digdhä ||3||
çyämäìgo ruciraù sarva-sal-lakñaëa-yuto måduù |priya-väk saralo hrémän vinayé mänya-mäna-kåt |dätety-ädi-guëo kåñëo vibhäva iti kathyate ||4||
evaà guëasya cäsyänugrähyatväd eva kértitä |prabhävänäspadatayä vedyasyätra vibhävatä ||5||
tathä çré-daçame (10.8.45) --trayyä copaniñadbhiç ca säìkhya-yogaiç ca sätvataiù |upagéyamäna-mähätmyaà harià sämanyatätmajam ||6||
yathä vä – viñëur nityam upäsyate sakhi mayä tenätra nétäù kñayaàçaìke pütanikädayaù kñiti-ruhau tau vätyayonmülitau |pratyakñaà girir eña goñöa-patinä rämeëa särdhaà dhåtastat-tat-karma duranvayaà mama çiçoù kenäsya sambhävyate ||7||
atha guravaù –adhikaà-manya-bhävena çikñä-käritayäpi ca |lälakatvädinäpy atra vibhävä guravo matäù ||8||
yathä –bhüry-anugraha-citena cetasälälanotkam abhitaù kåpäkulam |gauraveëa guruëä jagad-gurorgauravaà gaëam agaëyam äçraye ||9||
te tu tasyätra kathitä vraja-räjïé vrajeçvaraù |rohiëé täç ca vallavyo yäù padmaja-håtätmajäù ||10||devaké tat-sapatnyaç ca kunté cänakadundubhiù |sändépani-mukhäç cänye yathä-pürvam amé varäù |vrajeçvaré-vrajädhéçau çreñöhau gurujaneñv imau ||11||
tatra vrajeçvaryä rüpaà, yathä çré-daçame (10.9.3) –kñaumaà väsaù påthu-kaöi-taöe bibhraté sütra-naddhaà |putra-sneha-snuta-kuca-yugaà jäta-kampaà ca subhrüù ||12||
yathä vä –òoré-juöita-vakra-keça-paöalä sindüra-bindüllasat-sémänta-dyutir aìga-bhüñaëa-vidhià näti-prabhütaà çritä |govindäsya-nisåñöa-säçru-nayana-dvandvä navendévara-çyäma-çyäma-rucir vicitra-sicayä goñöheçvaré pätu vaù ||13||
vätsalyam, yathä –tanau mantra-nyäsaà praëayati harer gadgadamayésa-bäñpäkñé rakñä-tilakam alike kalpayati ca |snuvänä pratyüñe diçati ca bhuje kärmaëam asauyaçodä mürteva sphurati suta-vätsalya-paöalé ||14||
vrajädhéçasya rüpaà, yathä –tila-taëòulitaiù kacaiù sphurantaànava-bhäëòéra-paläça-cäru-celam |ati-tundilam indu-känti-bhäjaàvraja-räjaà vara-kürcam arcayämi ||15||
vätsalyam, yathä –avalambya karäìgulià nijäà skhalad-aìghri prasarantam aìgane |urasi sravad-açru-nirjharo mumude prekñya sutaà vrajädhipaù ||16||
atha uddépanäù –kaumärädi-vayo-rüpa-veçäù çaiçava-cäpalam |jalpita-smita-lélädyäù budhair uddépanäù småtäù ||17||
tatra kaumäram –ädyaà madhyaà tathä çeñaà kaumäraà tri-vidhaà matam ||18||
tatra ädyam –
sthüla-madhyorutäpäìga-çvetimä svalpa-dantatä |pravyakta-märdavatvaà ca kaumäre prathame sati ||19||
yathä –tri-catura-daçana-sphuran-mukhenduà påthutara-madhya-kaöi-rakoru-sémä |nava-kuvalaya-komalaù kumäro mudam adhikäà vraja-näthayor vyatänét ||20||
asmin muhuù pada-kñepa-kñaëike rudita-smite |sväìguñöha-pänam uttäna-çayanädyaà ca ceñöitam ||21||
mukha-puöa-kåta-pädämbhoruhäìguñöha-mürdha-pracala-caraëa-yugmaà putram uttäna-suptam |kñaëam iha virudantaà smera-vaktraà kñaëaà sä tilam api viratäsén nekñituà goñöha-räjïé ||22||
atra vyäghra-nakhaà kaëöhe rakñä-tilaka-maìgalam |paööa-òoré kaöau haste sütram ity ädi maëòanam ||23||
yathä –tarakñu-nakha-maëòalaà nava-tamäla-patra-dyutià çiçuà rucira-rocanä-kåta-tamäla-patra-çriyam |dhåta-pratisaraà kaöi-sphurita-paööa-sütra-srajaàvrajeça-gåhiëé sutaà na kila vékñya tåptià yayau ||24||
atha madhyamam –dåk-taöé-bhäga-lakatä-nagnatä cchidri-karëatä |kalokti-riìganädyaà ca kaumäre sati madhyame ||25||
yathä –vicalad-alaka-ruddha-bhrü-kuöé caïcaläkñaàkala-vacanam udaïcan nütana-çrotra-randhram |alaghu-racita-riìgaà gokule dig-dukülaàtanayam amåta-sindhau prekñya mätä nyamäìkñét ||26||
ghräëasya çikhare muktä nava-nétaà karämbuje |kiìkiëy-ädi ca kaöyädau prasädhanam ihoditam ||27||
yathä –kvaëita-kanaka-kiìkiëé-kaläpaàsmita-mukham ujjvala-näsikägram uktam |kara-dhåta-navanéta-piëòam agretanayam avekñya nananda nanda-patné ||28||
atha çeñam –atra kiïcit kåçaà madhyam éñat-prathima-bhäg uraù |çiraç ca käka-pakñäòhyaà kaumäre carame sati ||29||
yathä –sa manäg apacéyamäna-madhyaùprathimopakrama-çikñaëärthi-vakñäù |dadhad-äkula-käka-pakña-lakñméàjananéà stambhayati sma divya-òimbhaù ||30||
dhaöé phaëa-paòé cätra kiïcid-vanya-vibhüñaëam |laghu-vetraka-ratnädi maëòanaà parikértitam ||31||vatsa-rakñä vrajäbhyarëe vayasyaiù saha khelanam |päva-çåìga-dalädénäà vädanädy atra ceñöitam ||32||
yathä –çikhaëòa-kåta-çekharaù phaëa-paöéà dadhatkare ca laguòéà laghuà savayasäà kulair ävåtaù |avann iha çakåt-karén parisare vrajasya priyesutas tava kåtärthayaty ahaha paçya neträëi naù ||33||
atha paugaëòam –paugaëòädi puraivoktaà tena saìkñipya likhyate ||34||
yathä --pathi pathi surabhéëän aàçukottaàsi-mürdhädhavalim ayug-apäìgo maëòitaù kaïcukena |laghu laghu pariguïjan-maïju-maïjéra-yugmaàvraja-bhuvi mama vatsaù kacca-deçäd upaiti ||35||
atha kaiçoram –aruëima-yug-apäìgas tuìga-vakñaù-kapäöé-viluöhad-amala-häro ramya-romävali-çréù |puruña-maëir ayaà me devaki çyämaläìgastvad-udara-khani-janmä netram uccair dhinoti ||36||
navyena yauvanenäpi dévyan goñöhendra-nandanaù |bhäti kevala-vätsalya-bhäjäà paugaëòa-bhäg iva ||37||sukumäreëa paugaëòa-vayasä saìgato’py asau |kiçoräbhaù sadä däsa-viçeñäëäà prabhäsate ||38||
atha çaiçava-cäpalam –pärér bhinatti vikiraty ajire dadhéni santänikäà harati kåntati mantha-daëòam |vahnau kñipaty avirataà nava-nétam itthaàmätuù pramoda-bharam eva haris tanoti ||39||
yathä vä –prekñya prekñya diçaù sa-çaìkam asakån mandaà padaà nikñipannäyäty eña latäntare sphuöam ito gavyaà hariñyan hariù |tiñöha svairam ajänatéva mukhare caurya-bhramad-bhrü-lataàtrasyal-locanam asya çuñyad-adharaà ramyaà didåkñe mukham ||40||
atha anubhäväù –anubhäväù çiro-ghräëaà kareëäìgäbhimärjanam |äçérvädo nideçaç ca lälanaà pratipälanam |hitopadeça-dänädyä vatsale parikértitäù ||41||
atra çiro-ghräëam, yathä çré-daçame (10.13.33) --tad-ékñaëotprema-rasäplutäçayäjätänurägä gata-manyavo 'rbhakän |uduhya dorbhiù parirabhya mürdhanighräëair aväpuù paramäà mudaà te ||42||
yathä vä –dugdhena digdhä kuca-vicyutena samagram äghräya çiraù sapiccham |kareëa goñöheçitur aìganeyamaìgäni putrasya muhur mamärja ||43||
cumbäçleñau tathähvänaà näma-grahaëa-pürvakam |upälambhädayaç cätra mitraiù sädhäraëäù kriyäù ||44||
atha sättvikäù –navätra sättvikäù stanya-srävaù stambhädayaç ca te ||45||
tatra stanya-srävo, yathä çré-daçame (10.13.22) --tan-mätaro veëu-rava-tvarotthitäutthäpya dorbhiù parirabhya nirbharam |sneha-snuta-stanya-payaù-sudhäsavaàmatvä paraà brahma sutän apäyayan ||46||
yathä vä lalita-mädhave (1.46) –niculita-giri-dhätu-sphéta-paträvalékänakhila-surabhi-reëün kñälayadbhir yaçodä |
kuca-kalasa-vimuktaiù sneha-mädhvéka-madhyaistava navam abhiñekaà dugdha-püraiù karoti ||47||
stambhädayo, yathä –katham api parirabdhuà na kñamä stabdha-gätrékalayitum api nälaà bäñpa-pura-plutäkñé |na ca sutam upadeñöuà ruddha-kaëöhé samarthä dadhatam acalam äséd vyäkulä gokuleçä ||48||
atha vyabhicäriëaù --taträpasmära-sahitäù prétoktäù vyabhicäriëaù ||49||
tatra harño, yathä çré-daçame (10.17.19) –yaçodäpi mahäbhägä nañöa-labdha-prajä saté |pariñvajäìkam äropya mumocäçru-kaläà muhuù ||50||
yathä vä vidagdha-mädhave (1.20) –jita-candra-paräga-candrikänaladendévara-candana-çriyam |parito mayi çaitya-mädhuréàvahati sparça-mahotsavas tava ||51||
atha sthäyé –sambhramädi-cyutä yä syäd anukampe’nukampituù |ratiù saivätra vätsalyaà sthäyé bhävo nigadyate ||52||yaçodädes tu vätsalya-ratiù prauòhä nisargataù |premavat snehavad bhäti kadäcit kila rägavat ||53||
tatra vätsalya-ratir, yathä çré-daçame (10.6.43)nandaù sva-putram ädäya pretyägatam udära-dhéù |mürdhny upäghräya paramäà mudaà lebhe kurüdvaha ||54||
yathä vä --vinyasta-çruti-pälir adya muralé-nisväna-çuçrüñäbhüyaù prasrava-varñiëé dviguëitotkaëöhä pradoñodaye |gehäd aìganam aìganät punar asau gehaà viçanty äkulä govindasya muhur vrajendra-gåhiëé panthänam älokate ||55||
premavad, yathä –prekñya tatra muni-räja-maëòalaiùstüyamänam asi mukta-sambhramä |kåñëam aìkam abhi gokuleçvaréprasnutä kuru-bhuvi nyavéviçat ||56||
yathä vä --devakyä vivåta-prasü-caritayäpy unmåjyamänänanebhüyobhir vasudeva-nandanatayäpy udghüñyamäëe janaiù |govinde mihira-grahotsukatayä kñetraà kuror ägate premä vallava-näthayor atitaräm ulläsam eväyayau ||57||
snehavat, yathä –péyüña-dyutibhiù stanädri-patitaiù kñérotkarair jähnavé kälindé ca vilocanäbja-janitair jätäïjana-çyämalaiù |ärän-madhyama-vedim äpatitayoù klinnä tayoù saìgamevåttäsi vraja-räjïi tat-suta-mukha-prekñäà sphuöaà väïchasi ||58||
rägavat, yathä –tuñävati tuñänalo’py upari tasya baddha-sthitirbhavantam avalokate yadi mukunda goñöheçvaré |sudhämbudhir api sphuöaà vikaöa-käla-küöaty alaàsthitä yadi na tatra te vadana-padmam udvékñyate ||59||
atha ayoge utkaëöhitam, yathä –vatsasya hanta çarad-indu-vinindi-vaktraàsampädayiñyati kadä nayanotsavaà naù |
ity acyute viharati vraja-bäöikäyämürvé tvarä jayati devaka-nandinénäm ||60||
yathä vä --bhrätas tanayaà bhräturmama sandiça gändiné-putra |bhrätåvyeñu vasantédidåkñate tväà hare kunté ||61||
viyogo, yathä çré-daçame (10.46.28) –yaçodä varëyamänäni putrasya caritäëi ca |çåëvaty açrüëy asräkñét sneha-snuta-payodharä ||62||
yathä vä –yäte räja-puraà harau mukha-taöé vyäkérëa-dhümrälakäpaçya srasta-tanuù kaöhora-luöhanair dehe vraëaà kurvaté |kñéëä goñöha-mahé-mahendra-mahiñé hä putra putrety asaukroçanté karayor yugena kurute kañöäd uras-täòanam ||63||
bahünäm api sad-bhäve viyoge’tra tu kecana |cintä viñäda-nirveda-jäòya-dainyäni cäpalam |unmäda-mohäv ity ädyä atyudrekaà vrajanty amé ||64||
atra cintä –manda-spandam abhüt klamair alaghubhiù sandänitaà mänasaàdvandvaà locanayoç ciräd avicala-vyäbhugna-täraà sthitam |niçväsaiù sravad eva päkam ayate stanyaà ca taptair idaà nünaà vallava-räjïi putra-virahodghürëäbhir äkramyase ||65||
viñädaù –vadana-kamalaà putrasyähaà nimélati çaiçavenava-taruëimärambhonmåñöaà na ramyam alokayam |abhinava-vadhü-yuktaà cämuà na harmyam aveçayaàçirasi kuliçaà hanta kñiptaà çvaphalka-sutena me ||66||
nirvedaù –dhig astu hata-jévitaà niravadhi-çriyo’py adya meyayä na hi hareù çiraù snuta-kucägram äghräyate |sadä nava-sudhä-duhäm api gaväà parärdhaà ca dhiksa luïcati na caïcalaù surabhi-gandhi yäsäà dadhi ||67||
jäòyam –yaù puëòarékekñaëa tiñöhatas te goñöhe karämbhoruha-maëòano’bhüt |taà prekñya daëòa-stimitendriyäd yad daëòäkåtis te janané babhüva ||68||
dainyam –yäcate bata vidhätar udasrä tväà radais tåëam udasya yaçodä |gocare sakåd api kñaëam adya matsaraà tyaja mamänaya vatsam ||69||
cäpalam –kim iva kurute harmye tiñöhann ayaà nirapatrapovrajapatir iti brüte mugdho’yam atra mudä janaù |ahaha tanayaà präëebhyo’pi priyaà parihåtya taà kaöhina-hådayo goñöhe svairé praviçya sukhéyati ||70||
unmädaù –kva me putro népäù kathayata kuraìgäù kim iha vaù sa babhrämäbhyarëe bhaëata tam udantaà madhukaräù |iti bhrämaà bhrämaà bhrama-bhara-vidünä yadupatebhavantaà påcchanté diçi diçi yaçodä vicarati ||71||
mohaù –kuöumbini manas taöe vidhuratäà vidhatse kathaà
prasäraya dåçaà manäk tava sutaù puro vartate |idaà gåhiëi gåhaà na kuru çünyam ity äkulaà sa çocati tava prasüà yadu-kulendra nandaù pitä ||72||
atha yoge siddhiù –vilokya raìga-sthala-labdha-saìgamaàvilocanäbhéñöa-vilokanaà harim |stanyair asiïcan nava-kaïcukäïcalaàdevyaù kñaëäd änakadundubhi-priyäù ||73||
tuñöir, yathä prathame (1.11.30) –täù putram aìkam äropya sneha-snuta-payodharäù |harña-vihvalitätmänaù siñicur netrajair jalaiù ||74||
yathä vä lalita-mädhave (10.14) --nayanayoù stanayor api yugmataùparipatadbhir asau payasäà jharaiù |ahaha vallava-räja-gåheçvarésva-tanayaà praëayäd abhiñiïcati ||75||
sthitir, yathä vidagdha-mädhave (1.19) --ahaha kamala-gandher atra saundarya-våndevinihita-nayaneyaà tvan-mukhendor mukunda |kuca-kalasa-mukhäbhyäm ambara-knopam ambätava muhur atiharñäd varñati kñéra-dhäräm ||76||
svékurvate rasam imaà näöya-jïä api kecana ||77||
tathähuù [SähD 3.201] –sphuöaà camatkäritayä vatsalaà ca rasaà viduù |sthäyé vatsalatäsyeha puträdy-älambanaà matam ||78||
kià ca –apratétau hari-rateù prétasya syäd apuñöatä |preyasas tu tirobhävo vatsalaysäsya na kñatiù ||79||eñä rasa-trayé proktä prétädiù paramädbhutä |tatra keñucid apy asyäù saìkulatvam udéryate ||80||saìkarñaëasya sakhyas tu préti-vätsalya-saìgatam |yudhiñöhirasya vätsalyaà prétyä sakhyena cänvitam ||81||ähuka-prabhåténäà tu prétir vätsalya-miçritä |jarad-äbhérikädénäà vätsalyaà sakhya-miçritam ||82||mädreya-näradädénäà sakhyaà prétyä karambitam |rudra-tärkñyoddhavädénäà prétiù sakhyena miçritä ||83||aniruddhäpi-naptèëäm evaà kecid babhäñire |evaà keñucid anyeñu vijïeyaà bhäva-miçraëam ||84||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhaupaçcima-vibhäge mukhya-bhakti-rasa-païcaka-nirüpaëe
vatsala-bhakti-rasa-laharé caturthé |
3.5
madhura-bhakti-rasäkhyä païcama-laharé
ätmocitair vibhävädyaiù puñöià nétä satäà hådi |madhuräkhyo bhaved bhakti-raso 'sau madhurä ratiù ||1||nivåttänupayogitväd durühatväd ayaà rasaù |rahasyatväc ca saàkñipya vitatäëgo vilikhyate || 2||
tatra älambanäù --asmin älambanaù kåñëaù priyäs tasya tu subhruvaù ||3||
tatra kåñëaù --tatra kåñëaù asamänordhva-saundarya-lélä-vaidigdhé-sampadäm | äçrayatvena madhure harir älambano mataù ||4||
yathä çré-géta-govinde (1.11) –viçveñäm anuraïjanena janayann änandam indévara-çreëé-çyämala-komalair upanayann aìgair anaìgotsavam |svacchandaà vraja-sundarébhir abhitaù praty-aìgam äliìgitaùçåìgäraù sakhi mürtimän iva madhau mugdho hariù kréòati ||5||
atha tasya preyasyaù –nava-nava-vara-mädhuré-dhuréëäùpraëaya-taraìga-karambitäs taraìgäù |nija-ramaëatayä harià bhajantiùpraëamata täù paramädbhutäù kiçoréù ||6||
preyaséñu harer äsu pravarä värñabhänavé ||7||
asyä rüpaà –mada-cakita-cakoré-cärutä-cora-dåñöirvadana-damita-räkärohiëé-känta-kértiù |avikala-kala-dhautoddhüti-dhaureyaka-çrérmadhurima-madhu-pätré räjate paçya rädhä ||8||
asyä ratiù --narmoktau mama nirmitoru-paramänandotsaväyäm api çrotrasyänta-taöém api sphuöam anädhäya sthitodyan-mukhé |rädhä läghavam apy anädara-giräà bhaìgébhir ätanvatémaitré-gauravato’py asau çata-guëäà mat-prétim evädadhe ||9||
tatra kåñëa-ratir, yathä çré-géta-govinde (3.1) –kaàsärir api saàsära-väsanäbaddha-çåìkhaläm |rädhäm ädhäya hådaye tatyäja vraja-sundaréù ||10||
atha uddépanäù |uddépanä iha proktä muralé-nisvanädayaù ||11||
yathä padyävalyäm (172)17
guru-jana-gaïjanam ayaçogåha-pati-caritaà ca däruëaà kim api |vismärayati samastaà çiva çiva muralé muräräteù ||12||
atha anubhäväù –anubhäväs tu kathitä dåg-natekñä-smitädayaù ||13||
yathä lalita-mädhave (1.14) –kåñëäpaìga-taraìgita-dyumaëijä-sambheda-veëé-kåterädhäyäù smita-candrikä-suradhuné-pure nipéyämåtam |antas toña-tuñära-samplava-lava-vyäléòhatäpodgamäù kräntvä sapta jaganti samprati vayaà sarvordhvam adhyäsmahe ||14||
atha sättvikäù, yathä padyävalyäm (181) --kämaà vapuù pulakitaà nayane dhåtäsreväcaù sa-gadgada-padäù sakhi kampi vakñaù |jïätaà mukunda-muralé-rava-mädhuré tecetaù sudhäàçu-vadane taralékaroti ||15||
atha vyabhicäriëaù –älasyaugrye vinä sarve vijïeyä vyabhicäriëaù ||16||
tatra nirvedo, yathä padyävalyäm (221) --mä muïca païcaçara païca-çaréà çaréremä siïca sändra-makaranda-rasena väyo |aìgäni tat-praëaya-bhaìga-vigarhitäninälambituà katham api kñamate’dya jévaù ||17||
harño, yathä däna-keli-kaumudyäm (34) --
kuvalaya-yuvaténäà lehayann akñi-bhåìgaiù kuvalaya-dala-lakñmé-laìgimäù sväìga-bhäsaù |mada-kala-kalabhendrollaìghi-lélä-taraìgaù kavalayati dhåtià me kñmädharäraëya-dhürtaù ||18||
atha sthäyé --sthäyé bhävo bhavaty atra pürvoktä madhurä ratiù ||19||
yathä padyävalyäm (158) --bhrüvalli-täëòava-kalä-madhuränana-çréùkaìkelli-koraka-karambita-karëa-püraù |ko’yaà navéna-nikañopala-tulya-veñovaàçéraveëa sakhi mäm avaçékaroti ||20||
rädhä-mädhavayor eva kväpi bhävaiù kadäpy asau |sajätéya-vijätéyair naiva vicchidyate ratiù ||21||
yathä –ito düre räjïé sphurati parito mitra-paöalédåçor agre candrävalir upari çailasya danujaù |asavye rädhäyäù kusumita-latä saàvåta-tanau dåg-anta-çrér lolä taòid iva mukundasya valate ||22||
ghorä khaëòita-çaìkhacüòam ajiraà rundhe çivä tämasébrahmiñöha-çvasanaù çama-stuti-kathä präleyam äsiïcati |agre rämaù sudhä-rucir vijayate kåñëa-pramodocitaàrädhäyäs tad api praphullam abhajan mlänià na bhävämbujam ||23||
sa vipralambha-sambhoga-bhedena dvi-vidho mataù ||24||
tatra vipralambhaù –sa pürva-rägo mänaç ca praväsädi-mayas tathä |vipralambho bahu-vidho vidvadbhir iha kathyate ||25||
tatra pürva-rägaù –präg-asaìgatayor bhävaù pürva-rägo bhaved dvayoù ||26||
yathä padyävalyäm (181) –akasmäd ekasmin pathi sakhi mayä yämuna-taöaàvrajantyä dåñöo yo nava-jaladhara-çyämala-tanuù |sa dåg-bhaìgyä kià väkuruta na hi jäne tata idaàmano me vyälolaà kvacana gåha-kåtyo na lagate ||27||
yathä çré-daçame (10.53.2) –yathä vinidrä yac cittä rukmiëé kamalekñaëä |tathäham api tac-citto nidräà ca na labhe niçi |vedähaà rukmiëyä dveñän mamodväho niväritaù ||28||
atha mänaù |mänaù prasiddha evätra ||29||
yathä çré-géta-govinde (2.1) –viharati vane rädhä sädhäraëa-praëaye harauvigalita-nijotkarñäd éåsyä-vaçena gatänyataù |kvacid api latä-kuïje guïjan-madhu-vrata-maëòalé-mukhara-nikhare lénä dénäpy uväca rahaù sakhém ||30||
atha praväsaù praväsaù saìga-vicyutiù ||31||
yathä padyävalyäm (350) –hastodare vinihitaika-kapola-päleraçränta-locana-jala-snapitänanäyäù |prasthäna-maìgala-dinävadhi mädhavasyanidrä-lavo’pi kuta eva saroruhäkñyäù ||32||
yathä prahläda-saàhitäyäm uddhava-väkyam –bhagavän api govindaù kandarpa-çara-péòitaù |na bhuìkte na svapiti ca cintayan vo hy aharniçam ||33||
atha sambhogaù –dvayor militayor bhogaù sambhoga iti kértyate ||34||
yathä padyävalyäm (199) --paramänuräga-parayätha rädhayäparirambha-kauçala-vikäçi-bhävayä |sa tayä saha smara-sabhäjanotsavaàniravähayac chikhi-çikhaëòa-çekharaù ||35||
çrémad-bhägavatädy-arha-çästra-darçitayä dåçä |iyam äviñkåtä mukhya-païca-bhakti-rasä mayä ||36||gopäla-rüpa-çobhäà dadhad api raghunätha-bhäva-vistäré |tuñyatu sanätanätmä paçcima-bhäge rasämbu-nidheù ||37||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhaupaçcima-vibhäge madhuräkhya-bhakti-rasa-laharé caturthé |
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau mukhya-bhakti-rasa-nirüpakaù paçcima-vibhägaù samäptaù |
gauëa-bhakti-rasa-nirüpakaùuttara-vibhägaù
4.1
häsya-bhakti-rasäkhyä prathama-laharé
bhakti-bhareëa prétià kalayann urarékåta-vrajäsaìgaù |tanutäà sanätanätmä bhagavän mayi sarvadä tuñöim ||1||rasämåtäbdher bhäge’tra turéye tüttäräbhidhe |rasaù sapta-vidho gauëo maitré-vaira-sthitir mithaù ||2||rasäbhäsäç ca tenätra laharyo nava kértitäù |präg aträniyatädhäräù kadäcit kväpy uditvaräù ||3||gauëä bhakti-rasäù sapta lekhyä häsyädayaù kramät ||4||bhaktänäà païcadhoktänäm eñäà madhyata eva hi |kväpy ekaù kväpy anekaç ca gauëeñv älambano mataù ||5||
tatra häsya-bhakti-rasaù --vakñyamäëair vibhävädyaiù puñöià häsa-ratir gatä |häsya-bhakti-raso näma budhair eña nigadyate ||6||asminn älambanaù kåñëas tathänyo’pi tad-anvayé |våddhäù çiçu-mukhäù präyaù proktä dhérais tad-äçrayäù |vibhävanädi-vaiçiñöhyät pravaräç ca kvacin matäù ||7||
tatra kåñëo, yathä –yäsyämy asya na bhéñaëasya savidhaà jérëasya çérëäkåtermätar neñyati mäà pidhäya kapaöäd ädhärikäyäm asau |ity uktvä cakitäkñam adbhuta-çiçäv udvékñyamäëe harauhäsyaà tasya niruddhato’py atitaräà vyaktaà tadäsén muneù ||8||
atha tad-anvayé ---yac ceñöä kåñëa-viñayä proktaù so’tra tad-anvayé ||9||
yathä –dadämi dadhi-phäëitaà vivåëu vaktram ity agratoniçamya jaraté-giraà vivåta-komalauñöhe sthite |tayä kusumam arpitaà navam avetya bhugnänaneharau jahasur uddhuraà kim api suñöhu goñöhärbhakäù ||10||
yathä vä –asya prekñya karaà çiçor munipate çyämasya me kathyatäàtathyaà hanta ciräyur eña bhavitä kià dhenu-koöéçvaraù |ity ukte bhagavan mayädya paritaç céreëa kià cäruëädräg ävirbhavad-uddhura-smitam idaà vaktraà tvayä rudhyate ||11||
uddépanä hares tädåg-väg-veña-caritädayaù |anubhäväs tu näsauñöha-gaëòa-niñpandanädayaù ||12||harñälasyävahitthädyä vijïeyä vyabhicäriëaù |sä häsa-ratir evätra sthäyi-bhävatayoditä ||13||ñoòhä häsa-ratiù syät smita-hasite vihasitävahasite ca |apahasitätihasitake jyeñöhädénäà kramäd dve dve ||14||vibhävanädi-vaicitryäd uttamasyäpi kutracit |bhaved vihasitädyaà ca bhävajïair iti bhaëyate ||15||
tatra citram –smitaà tv alakñya-daçanaà netra-gaëòa-vikäça-kåt ||16||
yathä –kva yämi jaraté khalä dadhi-haraà didhérñanty asaupradhävati javena mäà subala maìkñu rakñäà kuru |iti skhalad-udérite dravati kändiçéke harauvikasvara-mukhämbujaà kulam abhün munénäà divi ||17||
hasitam –tad eva dara-saàlakñya-dantägraà hasitaà bhavet ||18||
yathä –mad-vaçena puraù-sthito harir asau putro’ham eväsmi tepaçyety acyuta-jalpa-viçvasitayä saàrambha-rajyad-dåçä |mäm eti skhalad-akñare jaöilayä vyäkruçya niñkäsite putre präìgataù sakhé-kulam abhüd dantäàçu-dhautädharam ||19||
vihasitam –sa-svanaà dåñöa-daçanaà bhaved vihasitaà tu tat ||20||
yathä –muñäëa dadhi meduraà viphalam antarä çaìkasesa-niùçvasita-òambaraà jaöilayätra nidräyate |iti bruvati keçave prakaöa-çérëa-danta-sthalaàkåtaà hasitam utsvanaà kapaöa-suptayä våddhayä ||21|| avahasitam –tac cävahasitaà phulla-näsaà kuïcita-locanam ||22||
yathä –lagnas te nitaräà dåçor api yuge kià dhätu-rägo ghanaùprätaù putra balasya vä kim asitaà väsas tvayäìge dhåtam |ity äkarëya puro vrajeça-gåhiëé-väcaà sphuran-näsikädüté saìkucad-ékñaëävahasitaà jätä na roddhuà kñamä ||23||
apahasitam –tac cäpahasitaà säçru-locanaà kampitäàsakam ||24||
yathä –udasraà devarñir divi dara-taraìgad-bhuja-çiräyad abhräëy uddaëòo daçana-rucibhiù päëòarayati |sphuöaà brahmädénäà naöayitari divye vraja-çiçaujaratyäù prastobhän naöati tad anaiñéd dåçam asau ||25||
atihasitam –sahasra-tälaà kñiptäìgaà tac cätihasitaà viduù ||26||
yathä –
våddhe tvaà valitänanäsi valibhiù prekñya suyogyäm atastväm udvoòhum asau balé-mukha-varo mäà sädhayaty utsukaù |äbhir vipluta-dhér våëe na hi paraà tvatto bali-dhvaàsanädity uccair mukharä-girä vijahasuù sottälikä bälikäù ||27||
yasya häsaù sa cet kväpi säkñän naiva nibadhyate |tathäpy eña vibhävädi-sämarthyäd upalabhyate ||28||
yathä –çimbé-lambi-kucäsi dardura-vadhü-vispardhi näsäkåtistvaà jéryad-duli-dåñöir oñöha-tulitäìgärä mådaìgodaré |kä tvattaù kuöile parästi jaöilä-putri kñitau sundarépuëyena vraja-subhruväà tava dhåtià hartuà na vaàçé kñamä ||29||
eña häsya-rasas tatra kaiçiké-våtti-viståtau |çåìgärädi-rasodbhedo bahudhaiva prapaïcitaù ||30||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhägehäsya-bhakti-rasa-nirüpaëe adbhuta-bhakti-rasa-laharé prathamä ||
4.2
adbhuta-bhakti-rasäkhyä dvitéya-laharé
ätmocitair vibhävädyaiù svädyatvaà bhakta-cetasi |sä vismaya-ratir nétäd- bhuto-bhakti-raso bhavet ||1||bhaktaù sarva-vidho’py atra ghaöate vismayäçrayaù |lokottara-kriyä-hetur viñayas tatra keçavaù ||2||tasya ceñöä-viçeñädyäs tasminn uddépanä matäù |kriyäs tu netra-vistära-stambhäçru-pulakädayaù ||3||ävega-harña-jäòyädyäs tatra syur vyabhicäriëaù |sthäyé syäd vismaya-ratiù sä lokottara-karmataù |säkñäd anumitaà ceti tac ca dvividham ucyate ||4||
tatra säkñät, yathä –säkñäd aindriyakaà dåñöa-çruta-saìkértitädikam ||5||
tatra dåñöaà, yathä –ekam eva vividhodyama-bhäjaàmandireñu yugapan nikhileñu |dvärakäm abhi saméksya mukundaàspandanojjhita-tanur munir äsét ||6||
yathoktaà çré-daçame (10.69.2) –citraà bataitad ekena vapuñä yugapat påthak |gåheñu dvy-añöa-sähasraà striya eka udävahat ||7||
yathä vä –kva stanya-gandhi-vadanendur asau çiçus te govardhanaù çikhara-ruddha-ghanaù kva cäyam |bhoù paçya savya-kara-kandükitäcalendraùkhelann iva sphurati hanta kim indra-jälam ||8||
çrutaà, yathä –yäny akñipan praharaëäni bhaöäù sa devaùpratyekam acchinadamuni çara-trayeëa |ity äkalayya yudhi kaàsaripoù prabhävaà sphärekñaëaù kñitipatiù pulaké tadäsét ||9||
saìkértitaà, yathä –òimbäù svarëa-nibhämbarä ghana-ruco jätäç caturbähavovatsäç ceti vadan kåto’smi vivaçaù stambha-çriyä paçyata |äçcaryaà kathayämi vaù çåëuta bhoù pratyekam ekaikaçaùstüyante jagad-aëòavadbhir abhitas te hanta padmäsanaiù ||10||
anumitaà, yathä –unmélya vraja-çiçavo dåçaà purastädbhäëòéraà punar atulya vilokayantaù |sätmänaà paçu-paöaléà ca tatra dävädunmuktäà manasi camatkriyäm aväpuù ||11||
apriyädeù kriyä kuryän nälaukiky api vismayam |asädhäraëy api manäk karoty eva priyasya sä ||12||priyät priyasya kim uta sarva-lokottarottarä |ity atra vismaye proktä raty-anugraha-mädhuré ||13||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhägegauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe adbhuta-bhakti-rasa-laharé dvitéyä ||
4.3
véra-bhakti-rasäkhyä tåtéya-laharé
saivotsäha-ratiù sthäyé vibhävädyair nijocitaù |änéyamänä svädyatvaà véra-bhakti-raso bhavet ||1||yuddha-däna-dayä-dharmaiç caturdhä-véra ucyate |älambana iha prokta eña eva caturvidhaù ||2||utsähas tv eña bhaktänäà sarveñäm eva sambhavet ||3||
tatra yuddha-véraù –paritoñäya kåñëasya dadhad utsäham ähave |sakhä bandhu-viçeño vä yuddha-véra ihocyate ||4||pratiyoddhä mukundo vä tasmin vä prekñake sthite |tadéyecchäveçenätra bhaved anyaù suhåd-varaù ||5||
tatra kåñëo, yathä –aparäjita-mäninaà haöhäc caöulaà tväm abhibhüya mädhava |dhinuyäm adhunä suhåd-gaëaà yadi na tvaà samarät paräïcasi ||6||
yathä vä –saàrambha-prakaöékåta-pratibhaöärambha-çriyoù sädbhutaàkälindé-puline vayasya-nikarair älokyamänas tadä |avyutthäpita-sakhyayor api varähaìkära-visphürjitaùçrédämnaç ca baké-dviñaç ca samaräöopaù paöéyän abhüt ||7||
suhåd-varo, yathä –sakhi-prakara-märgaëän agaëitän kñipan sarvatastathädya laguòaà kramäd bhramayati sma dämä kåté |amaàsta racita-stutir vrajapates tanujo’py amuàsamåddha-pulako yathä laguòa-païjaräntaù-sthitam ||8||
präyaù prakåta-çüräëäà sva-pakñair api karhicit |yuddha-keli-samutsäho jäyate paramädbhutaù ||9||
tathä ca hari-vaàçe –tathä gäëòéva-dhanvänaà vikréòan madhusüdanaù | jigäya bharata-çreñöhaà kuntyäù pramukhato vibhuù ||10|| iti |
katthitäsphoöa-vispardhä-vikramästra-grahädayaù |pratiyodha-sthitäù santo bhavanty uddépanä iha ||11||
tatra katthitam –piëòéçüras tvam iha subalaà kaitavenäbaläìgaàjitvä dämodara yudhi våthä mä kåthäù katthitäni |mädyann eña tvad-alaghu-bhujäsarpa-darpäpahärémandradhväno naöati nikaöe stokakåñëaù kaläpé ||12||
katthitädyäù sva-saàsthäç ced anubhäväù prakértitäù |tathaivähopuruñikä kñveòitäkroça-valganam ||13||
asahäye’pi yuddhecchä samaräd apaläyanam |bhétäbhaya-pradänädyä vijïeyäç cäpare budhaiù ||14||
tatra katthitam, yathä –protsähayasyatitaräà kim ivägraheëa mäà keçisüdana vidann api bhadrasenam |yoddhuà balena samam atra sudurbalena divyärgalä pratibhaöas trapate bhujo me ||15||
ähopuruñikä, yathä –dhåtäöope gopeçvara-jaladhi-candre parikaraànibadhnaty ulläsäd bhuja-samara-caryä-samucitam |sa-romäïcaà kñveòä-niviòa-mukha-bimbasya naöataù sudämnaù sotkaëöhaà jayati muhur ähopuruñikä ||16||
catuñöaye’pi véräëäà nikhilä eva sättvikäù |garvävega-dhåti-vréòä-mati-harñävahitthikäù |amarñotsukatäsüyä-småty-ädyä vyabhicäriëaù ||17||yuddhotsäha-ratis tasmin sthäyi-bhävatayoditä |yä svaçakti-sahäyädyair ähäryä sahajäpi vä |jigéñä stheyasé yuddhe sä yuddhotsäha éryate ||18||
tatra sva-çaktyä ähäryotsäha-ratir, yathä –sva-täta-çiñöyä sphuöam apy anicchann ähüyamänaù puruñottamena |sa stoka-kåñëo dhåta-yuddha-tåñëaùprodyamya daëòaà bhramayäïcakära ||19||
sva-çaktyä sahajotsäha-ratir, yathä –çukäkäraà prekñya me bähu-daëòaà mä tvaà bhaiñéù kñudra re bhadrasena |helärambheëädya nirjitya rämaà çrédämähaà kåñëam evähvayeya ||20||
yathä va –balasya balino balät suhåd-anékam äloòayanpayodhim iva mandaraù kåta-mukunda-pakña-grahaù |janaà vikaöa-garjitair vadhirayan sa dhéra-svarohareù pramadam ekakaù samiti bhadraseno vyadhät ||21||
sahäyenähäryotsäha-ratir, yathä –mayi valgati bhéma-vikramebhaja bhaìgaà na hi saìgaräditaù |iti mitra-girä varüthapaù sa-virüpaà vibruvan harià yayau ||22||
sahäyena sahajotsäha-ratir, yathä –saìgräma-kämuka-bhujaù svayam eva kämaàdämodarasya vijayäya kåté sudämä |sähäyyam atra subalaù kurute balé cejjäto maëiù sujaöito vara-häöakena ||23||
suhåd eva pratibhaöo vére kåñëasya na tvariù |sa bhakta-kñobha-käritväd raudre tv älambano rase |rägäbhävo dåg-ädénäà raudräd asya vibhedakaù ||24||
atha dänavéraù –dvi-vidho däna-véraù syäd ekas tatra bahu-pradaù |upasthita-duräpärtha-tyägé cäpara ucyate ||25||
tatra bahu-pradaù – sahasä déyate yena svayaà sarvasvam apy uta |dämodarasya saukhyäya procyate sa bahu-pradaù ||26||sampradänasya vékñädyä asminn uddépanä matäù |väïchitädhika-dätåtvaà smita-pürväbhibhäñaëam ||27||
sthairya-däkñiëya-dhairyädyä anubhävä ihoditäù |vitarkautsukya-harñädyä vijïeyä vyabhicäriëaù ||28||dänotsäha-ratis tv atra sthäyi-bhävatayoditä |pragäòhä stheyasé ditsä dänotsäha itéryate ||29||dvidhä bahu-prado’py eña vidvadbhir iha kathyate |syäd äbhyudayikas tv ekaù paras tat-sampradänakaù ||30||
tatra äbhyudäyikaù –kåñëasyäbhyudayärthaà tu yena sarvasvam arpyate |arthibhyo brähmaëädibhyaù sa äbhyudäyiko bhavet ||31||
yathä –vrajapatir iha sünor jätakärthaà tathäsauvyatarad amala-cetäù saïcayaà naicikénäm |påthur api någa-kértiù sämprataà saàvåtäséditi nijagadur uccair bhüsurä yena tåptäù ||32||
atha tat-sampradänakaù –jïätaye haraye svéyam ahaàtä-mamatäspadam |sarvasvaà déyate yena sa syät tat-sampradänakaù ||33||tad-dänaà préti-püjäbhyäà bhaved ity uditaà dvidhä ||34||
tatra préti-dänam –préti-dänaà tu tasmai yad dadyäd bandhv-ädi-rüpiëe ||35||
yathä -- cärcikyaà vaijayantéà paöam uru-puraöodbhäsuraà bhüñaëänäàçreëià mäëikya-bhäjaà gaja-ratha-turagän karburän karbureëa |dattvä räjyaà kuöumbaà svam api bhagavate ditsur apy anyad uccairdeyaà kuträpy adåñövä makha-sadasi tadä vyäkulaù päëòavo’bhüt ||36||
pujä-dänaà --pujä-dänaà tu tasmai yad vipra-rüpäya déyate ||37||
yathä añöame (8.20.11) –yajanti yajïaà kratubhir yam ädåtäbhavanta ämnäya-vidhäna-kovidäù |sa eva viñëur varado 'stu vä parodäsyämy amuñmai kñitim épsitäà mune ||38||
yathä vä daça-rüpake –lakñmé-payodharotsaìga-kuìkumäruëito hareù |balinaiva sa yenäsya bhikñä-pätrékåtaù karaù ||39||
atha upasthita-duräpärtha-tyägé –upasthita-duräpärtha-tyagy asau yena neñyate |hariëä déyamäno’pi särñöy-ädis tuñyatä varaù ||40||pürvato’tra viparyasta-kärakatvaà dvayor bhavet |asminn uddépanäù kåñëa-kåpäläpa-smitädayaù ||41||anubhäväs tad-utkarña-varëana-draòhimädayaù |atra saïcäritä bhümnä dhåter eva samékñyate ||42||tyägotsäha-ratir dhéraiù sthäyé bhäva ihoditaù |tyägecchä tädåçé prauòhä tyägotsäha itéryate ||43||
yathä hari-bhakti-sudhodaye (7.28) –sthänäbhiläñé tapasi sthito 'haàtväà präptavän deva-munéndra-guhyam |käcaà vicinvann api divya-ratnaàsvämin kåtärtho 'smi varaà na yäce ||44||
yathä vä tåtéye (3.15.48) –nätyantikaà vigaëayanty api te prasädaàkià vänyad arpita-bhayaà bhruva unnayais te |ye 'ìga tvad-aìghri-çaraëä bhavataù kathäyäùkértanya-tértha-yaçasaù kuçalä rasa-jïäù ||45||
ayam eva bhavann uccaiù prauòha-bhäva-viçeña-bhäk |dhuryädénäà tåtéyasya vérasya padavéà vrajet ||46||
atha dayä-véraù –kåpärdra-hådayatvena khaëòaço deham arpayan |kåñëäyäcchanna-kåpäya dayä-véra ihocyate ||47||uddépanä iha proktäs tad-ärti-vyaïjanädayaù |nija-präëa-vyayenäpi vipanna-träëa-çélatä ||48||äçväsanoktayaù sthairyam ity ädyäs tatra vikriyäù |autsukyam atiharñädyä jïeyäù saïcäriëo budhaiù ||49||dayotsäha-ratis tv atra sthäyi-bhäva udéryate |dayodreka-bhåd utsäho dayotsäha ihoditaù ||50||
yathä –vande kuömalitäïjalir muhur ahaà véraà mayüra-dhvajaàyenärdhaà kapaöa-dvijäya vapuñaù kaàsa-dviñe ditsatä |kañöaà gadgadikäkulo’smi kathanärambhäd aho dhématäsolläsaà krakacena däritam abhüt patné-sutäbhyäà çivaù ||51||
hareç cet tattva-vijïänaà naiväsya ghaöate dayä |tad-abhäve tv asau däna-vére’ntar-bhavati sphuöam ||52||vaiñëavatväd ratiù kåñëe kriyate’nena sarvadä |kåtätra dvija-rüpe ca bhaktis tenäsya bhaktatä ||53||antar-bhävaà vadanto’sya däna-vére dayätmanaù |vopadevädayo dhérä véram äcakñate tridhä ||54||
atha dharma-véraù –kåñëaika-toñaëe dharme yaù sadä pariniñöhitaù |präyeëa dhéra-çäntas tu dharma-véraù sa ucyate ||55||uddépanä iha proktäù sac-chästra-çravaëädayaù |anubhävä nayästikya-sahiñëutva-yamädayaù ||56||dharmotsäha-ratir dhéraiù sthäyé bhäva ihocyate |dharmaikäbhiniveças tu dharmotsäho mataù satäm ||57||
yathä –bhavad abhi rati-hetün kurvatä sapta-tantünpuram abhi puru-hüte nityam evopahüte |danuja-damana tasyäù päëòu-putreëa gaëòaùsuciram araci çacyäù savya-hastäìka-çäyé ||58||
yajïaù püjä-viçeño’sya bhujädy-aìgäni vaiñëavaù |dhyätvendrädy-äçrayatvena yad eñv ähutir arpyate ||59||ayaà tu säkñät tasyaiva nideçät kurute makhän |yudhiñöhiro’mbudhiù premëäà mahä-bhägavatottamaù ||60||dänädi-trividhaà véraà varëayantaù parisphuöam |dharma-véraà na manyante katicid dhanikädayaù18 ||61||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhägevéra-bhakti-rasa-nirüpaëe adbhuta-bhakti-rasa-laharé tåtéyä ||
4.4
karuëa-bhakti-rasäkhyä caturtha-laharé
ätmocitair vibhävädyair nétä puñöià satäà hådi |bhavec choka-ratir bhakti-raso hi karuëäbhidhaù ||1||avyucchinna-mahänando’py eña prema-viçeñataù |aniñöäpteù padatayä vedyaù kåñëo’sya ca priyaù ||2||tathänaväpta-tad-bhakti-saukhyaç ca sva-priyo janaù |ity asya viñayatvena jïeyä älambanäs tridhä ||3||tat-tad-vedé ca tad-bhakta äçrayatvena ca tridhä |so’py aucityena vijïeyaù präyaù çäntädi-varjitaù |tat-karma-guëa-rüpädyä bhavaty uddépanä iha ||4||
anubhävä mukhe çoño viläpaù srasta-gätratä |çväsa-kroçana-bhüpäta-ghätoras täòanädayaù ||5||aträñöau sättvikä jäòya-nirveda-gläni-dénatäù |cintä-viñäda-autsukya-cäpalonmäda-måtyavaù |älasyäpasmåti-vyädhi-mohädyä vyabhicäriëaù ||6||hådi çokatayäàçena gatä pariëatià ratiù |uktä çoka-ratiù saiva sthäyé bhäva ihocyate ||7||
tatra kåñëo, yathä çré-daçame (10.16.10) –taà näga-bhoga-parivétam adåñöa-ceñöam älokya tat-priya-sakhäù paçupä bhåçärtäù |kåñëe 'rpitätma-suhåd-artha-kalatra-kämä duùkhänuçoka-bhayam üòha-dhiyo nipetuù ||8||
yathä vä –phaëi-hradam avagäòhe däruëaà piïcha-cüòeskhalad-açiçira-bäñpa-stoma-dhautottaréyä |nikhila-karaëa-våtti-stambhiném älalambe viñam agatim avasthäà goñöha-räjasya räjïé ||9||
tasya priya-jano, yathä –kåñëa-priyäëäm äkarñe çaìkha-cüòena nirmite |nélämbarasya vaktrendur nélimänaà muhur dadhe ||10||
sva-priyo, yathä haàsadüte (54) --viräjante yasya vraja-çiçu-kula-steya-vikala-svayambhü-cüòägrair lulita-çikharäù päda-nakharäù |kñaëaà yän älokya prakaöa-paramänanda-vivaçaùsa devarñir muktän api tanu-bhåtaù çocati bhåçam ||11||
yathä vä –mätar mädri gatä kutas tvam adhunä hä kväsi päëòo pitaùsändränanda-sudhäbdhir eña yuvayor näbhüd dåçäà gocaraù |ity uccair nakulänujo vilapati prekñya pramodäkulogovindasya padäravinda-yugala-proddäma-känti-cchaöäm ||12||
ratià vinäpi ghaöate häsyäder udgamaù kvacit |kadäcid api çokasya näsya sambhävanä bhavet ||13||rater bhümnä kraçimnä ca çoko bhüyän kåçaç ca saù |ratyä sahävinä-bhävät käpy etasya viçiñöatä ||14||
api ca –kåñëaiçvaryädy-avijïänaà kåtaà naiñäm avidyayä |kintu premottara-rasa-viçeñeëaiva tat kåtam ||15||ataù prädurbhavan çoko labdhäpy udbhaöatäà muhuù |durühäm eva tanute gatià saukhyasya käm api ||16||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhägegauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe karuëa-bhakti-rasa-laharé caturthé ||
4.5
raudra-bhakti-rasäkhyä païcama-laharé
nétä krodha-ratiù puñöià vibhävädyair nijocitaiù |hådi bhakta-janasyäsau raudra-bhakti-raso bhavet ||1||kåñëo hito’hitaç ceti krodhasya viñayas tridhä |kåñëe sakhé-jaraty-ädyäù krodhasyäçrayatäà gatäù |bhaktäù sarva-vidhä eva hite caivähite tathä ||2||
tatra kåñëe sakhyäù krodhaù –sakhé-krodhe bhavet sakhyäù kåñëäd atyähite sati ||3||
yathä vidagdha-mädhave (2.37)
antaù-kleça-kalaìkitäù kila vayaà yämo 'dya yämyäà puréànäyaà vaïcana-saïcaya-praëayinaà häsaà tathäpy ujjhati |asmin sampuöite gabhéra-kapaöair äbhéra-pallé-viöehä medhävini rädhike tava kathaà premä garéyän abhüt ||4||
tatra jaratyäù krodhaù –krodho jaratyä vadhv-ädi-sambandhe prekñite harau ||5||
yathä –are yuvati-taskara prakaöam eva vadhväù paöastavorasi nirékñyate bata na neti kià jalpasi |aho vraja-niväsinaù çåëuta kià na vikroçanaàvrajeçvara-sutena me suta-gåhe’gnir utthäpitaù ||6||
govardhanaà mahä-mallaà vinänyeñäà vrajaukasäm |sarveñäm eva govinde ratiù prauòhä viräjate ||7||
atha hitaù --hitas tridhänavahitaù sähasé cerñyur ity api ||8||
tatra anavahitaù –kåñëa-pälana-kartäpi tat-karmäbhiniveçataù |kvacit tatra pramatto yaù prokto’navahito’tra saù ||9||
yathä –uttiñöha müòha kuru mä vilambaàvåthaiva dhik paëòita-mäniné tvam |kraöyat-paläçi-dvayam antarä tebaddhaù suto’sau sakhi bambhraméti ||10||
atha sähasé –yaù prerako bhaya-sthäne sähasé sa nigadyate ||11||
yathä –govindaù priya-suhådäà giraiva yätastälänäà vipinam iti sphuöaà niçamya |bhrü-bheda-sthapuöita-dåñöir ädyam eñäàòimbhänäà vraja-pati-gehiné dadarça ||12||
atha érñyuù –érñyur mäna-dhanä proktä prauòherñyäkränta-mänasä ||13||
yathä –durmäna-mantha-mathite kathayämi kià tedüraà prayähi savidhe tava jäjjvalémi |hä dhik priyeëa cikuräïcita-piïcha-koöyänirmaïchitägra-caraëäpy aruëänanäsi ||14||
atha ahitaù –ahitaù syäd dvidhä svasya hareç ceti prabhedataù ||15||
tatra svasyähitaù –ahitaù svasya sa syäd yaù kåñëa-sambandha-bädhakaù ||16||
yathä uddhava-sandeçe (74) –kåñëaà muñëan akaruëa-baläd gopa-näré-vadhärthémä maryädäm yadu-kula-bhuväm bhindhire gändineyaù |iti uttuìgä mama madhu-pure yätrayä tatra täsäàvitrastänäà parivavalire vallavénäà viläpäù ||17||
atha harer ahitaù –ahitas tu hares tasya vairi-pakño nigadyate ||18||
yathä –harau çruti-çiraù-çikhä maëi-maréci-néräjita
sphurac-caraëa-paìkaje’py avamatià vyanakty atra yaù |ayaà kñipati päëòavaù çamana-daëòa-ghoraà haöhättrir asya mukuöopari sphuöam udérya savyaà padam ||19||
solluëöha-häsa-vakrokti-kaöäkñänädarädayaù |kåñëähita-hitasthäù syur amé uddépanä iha ||20||hasta-nispeñaëaà danta-ghaööanaà rakta-netratä |dañöauñöhatätibhrü-kuöé bhujäsphälana-täòanäù ||21||tuñëékatä natäsyatvaà niçväso bhugna-dåñöitä |bhartsanaà mürdha-vidhütir dåg-ante päöala-cchaviù ||22||bhrü-bhedädhara-kampädyä anubhävä ihoditäù |atra stambhädayaù sarve präkaöyaà yänti sättvikäù ||23||ävego jaòatä garvo nirvedo moha-cäpale |asüyaugryaà tathämarña-çramädyä vyabhicäriëaù ||24||atra krodha-ratiù sthäyé sa tu krodhas tridhä mataù |kopo manyus tathä roñas tatra kopas tu çatru-gaù ||25||manyur bandhuñu te püjya-sama-nyünäs tridhoditäù |roñas tu dayite stréëäm ato vyabhicaraty asau ||26||hasta-peñädayaù kope manyau tuñëékatädayaù |dåg-anta-päöalatvädyä roñe tu kathitäù kriyäù ||27||
tatra vairiëi, yathä –nirudhya puram unmade harim agädha-sattväçrayaàmådhe magadha-bhüpatau kim api vaktram äkroçati |dåçaà kavalita-dviñad-visara-jäìgale nunoda dahad-iìgala-pravala-piìgaläà läìgalé ||28||19
püjyo, yathä vidagdha-mädhave (2.22) –kroçantyäà kara-pallavena balavän sadyaù pidhatte mukhaàdhävantyäà bhaya-bhäji viståta-bhujo rundhe puraù paddhatim |pädänte viluöhaty asau mayi muhur dañöädharäyäà ruñä mätaç caëòi mayä çikhaëòa-mukuöäd ätmäbhirakñyaù katham ||29||
same, yathä –jvalati durmukhi marmaëi murmuras tava girä jaöile niöile ca me |giridharaù spåçati sma kadä madädduhiaraà duhitur mama pämari ||30||
nyüne, yathä –hanta svakéya-kuca-mürdhni manoharo’yaàhäraç cakästi hari-kaëöha-taöé-cariñëuù |bhoù paçyata svakula-kajjala-maïjaréyaàkuöena mäà tad api vaïcayate vadhüöé ||31||
asmin na tädåço manyau vartate raty-anugrahaù |udäharaëa-mäträya tathäpy eña nidarçitaù ||32||krodhäçrayäëäà çatrüëäà caidyädénäà svabhävataù |krodho rati-vinäbhävän na bhakti-rasatäà vrajet ||33||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhägegauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe raudra-bhakti-rasa-laharé païcamé ||
4.6
bhayänaka-bhakti-rasäkhyä ñañöha-laharé
vakñyamäëair vibhävädyaiù puñöià bhaya-ratir gatä |bhayänakäbhidho bhakti-raso dhérair udéryate ||1||kåñëaç ca däruëäç ceti tasminn älambanä dvidhä |anukampyeñu sägassu kåñëas tasya ca bandhuñu ||2||däruëäù snehataù çaçvat-tad-aniñöhäpti-darçiñu |darçanäc chravaëäc ceti smaraëäc ca prakértitäù ||3||
tatra anukampyeñu kåñëo, yathä –
kià çuñyad-vadano’pi muïca khacitaà citte påthuà vepathuàviçvasya prakåtià bhajasva na manäg apy asti mantuà tava |uñma-mrakñitam åkña-räja rabhasäd vistérya véryaà tvayä påthvé pratyuta yuddha-kautuka-mayé sevaiva me nirmitä ||4||
yathä vä –mura-mathana puras te ko bhujaìgas tapasvé laghu-haram iti kärñér mä sma dénäya manyum |gurur ayam aparädhas tathyam ajïänato’bhüdaçaraëam atimüòhaà rakña rakña praséda ||5||
bandhuñu däruëä darçanäd, yathä –hä kià karomi taralaà bhavanäntarälegopendra gopaya baläd uparudhya bälam |kñmä-maëòalena saha caïcalayan mano meçåìgäëi laìghayati paçya turaìga-daityaù ||6||
çravaëäd, yathä --çåëvanté turaga-dänavaà ruñägokulaà kila viçantam uddhuram |dräg abhüt tanaya-rakñaëäkuläçuñyad-äsya-jalajä vrajeçvaré ||7||
smaraëäd, yathä –virama virama mätaù pütanäyäù prasaìgättanum iyam adhunäpi smaryamäëä dhunoti |kavalayitum ivändhékåtya bälaà ghurantévapur atipuruñaà yä ghoram äviçcakära ||8||
vibhävasya bhrü-kuöy-ädyäs tasminn uddépanä matäù |mukha-çoñaëam ucchväsaù parävåtya vilokanam ||9||sva-saìgopanam udghürëä çaraëänveñaëaà tathä |kroçanädyäù kriyäç cätra sättvikäç cäçru-varjitäù ||10||iha santräsa-maraëa-cäpalävega-dénatäù |viñäda-mohäpasmära-çaìkädyä vyabhicäriëaù ||11||asmin bhagna-ratiù sthäyé bhävaù syäd aparädhataù |bhéñaëebhyaç ca tatra syäd bahudhaiväparädhitä ||12||taj-jä bhér näparatra syäd anugrähya-janän vinä |äkåtyä ye prakåtyä ye ye prabhäveëa bhéñaëäù ||13||etad-älambanä bhétiù kevala-prema-çäliñu |näré-bälädiñu tathä präyeëätropajäyate ||14||äkåtyä pütanädyäù syuù prakåtyä duñöa-bhü-bhujaù |bhéñaëäs tu prabhäveëa surendra-giriçädayaù ||15||sadä bhagavato bhétià gatä ätyantikém api |kaàsädyä rati-çünyatväd atra nälambanä matäù ||16||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhägegauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe bhayänaka-bhakti-rasa-laharé ñañöhé ||
4.7
bébhatsa-bhakti-rasäkhyä saptama-laharé
puñöià nija-vibhävädyair jugupsä-ratir ägatä |asau bhakti-raso dhérair bébhatsäkhya itéryate ||1||asminn äçrita-çäntädyä dhérair älambanä matäù ||2||
yathä –päëòityaà rata-hiëòakädhvani gato yaù käma-dékñä-vratékurvan pürvam açeña-ñiòga-nagaré sämräjya-caryäm abhüt |citraà so’yam udérayan hari-guëänudbäñpa-dåñöir janodåñöe stré-vadane viküëita-mukho viñöabhya niñöhévati ||3||
atra niñöhévanaà vaktra-küëanaà ghräëa-saàvåtiù |dhävanaà kampa-pulaka-prasvedädyäç ca vikriyäù ||4||
iha gläni-çramonmäda-moha-nirveda-dénatäù |viñäda-cäpalävega-jäòyädyo vyabhicäriëaù ||5||jugupsä-ratir atra syät sthäyé sä ca vivekajä |präyiké ceti kathitä jugupsä dvi-vidhä budhaiù ||6||
tatra vivekajä –jäta-kåñëa-rater bhakta-viçeñasya tu kasyacit |vivekotthä tu dehädau jugupsä syäd vivekajä ||7||
yathä –ghana-rudhira-maye tvacä pinaddhepiçita-vimiçrita-visra-gandha-bhäji |katham iha ramatäà budhaù çarérebhagavati hanta rater lave’py udérëe ||8||
atha präyiké –amedhya-püty-anubhavät sarveñäm eva sarvataù |yä präyo jäyate seyaà jugupsä präyiké matä ||9||
yathä –asåì-müträkérëe ghana-çamala-paìka-vyatikarevasann eña klinno jaòa-tanur ahaà mätur udare |labhe cetaù-kñobhaà tava bhajana-karmäkñamatayä tad asmin kaàsäre kuru mayi kåpä-sägara kåpäm ||10||
yathä vä –ghräëodghürëaka-püta-gandhi-vikaöe kéöäkule dehalé-srasta-vyädhita-yütha-gütha-ghaöanä-nirdhüta-neträyuñi |kärä-nämani hanta mägadha-yamenämé vayaà närakekñiptäs te småtim äkalayya naraka-dhvaàsinn iha präëimaù ||11||
labdha-kåñëa-rater eva suñöhu pütaà manaù sadä |kñubhyaty ahådy aleçe’pi tato’syäà raty-anugrahaù ||12||häsyädénäà rasatvaà yad gauëatvenäpi kértitam |präcäà matänusäreëa tad vijïeyaà manéñibhiù ||13||amé païcaiva çäntädyä harer bhakti-rasä matäù |eñu häsyädayaù präyo bibhrati vyabhicäritäm ||14||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhägegauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe bébhatsa-bhakti-rasa-laharé saptamé ||
4.8
rasänäà maitré-vaira-sthiti-nämné añöama-laharé
athäméñäà krameëaiva çäntädénäà parasparam |mitratvaà çätravatvaà ca rasänäm abhidhéyate ||1||çäntasya préta-bébhatsa-dharma-véräù suhåd-varäù |adbhutaç caiña prétädiñu catuùñv api ||2||dviñann asya çucir yuddhavéro raudro bhayänakaù ||3||suhåt-prétasya bébhatsaù çänto véra-dvayaà tathä |vairé çucir yuddha-véro raudraç caika-vibhävakaù ||4||preyasas tu çucir häsyo yuddha-véraù suhåd-varäù |dviño vatsala-bébhatsa-raudrä bhéñmaç ca pürvavat ||5||vatsalasya suhåd-dhäsyaù karuëo bhéñma-bhit tathä |çatruù çucir yuddha-véraù préto raudraç ca pürvavat ||6||çucer häsyas tathä preyän suhåd asya prakértitaù |dviño vatsala-bébhatsa-çänta-raudra-bhayänakäù |prähur eke’sya suhådaà véra-yugmaà pare ripum ||7||mitraà häsyasya bébhatsaù çuciù preyän savatsalaù |pratipakñas tu karuëas tathä prokto bhayänakaù ||8||adbhutasya suhåd véraù païca çäntädayas tathä |pratipakño bhaved asya raudro bébhatsa eva ca ||9||vérasya tv adbhuto häsyaù preyän prétis tathä suhåt |bhayänako vipakño’sya kasyacic chänta eva ca ||10||
karuëasya suhåd-raudro vatsalaç ca vilokyate |vairé häsyo’sya sambhoga-çåìgäraç cädbhutas tathä ||11||raudrasya karuëaù prokto véraç cäpi suhåd-varaù |pratipakñas tu häsye’sya çåìgäro bhéñaëo’pi ca ||12||bhayänakasya bébhatsaù karuëaç ca suhåd-varaù |dviñantu véra-çåìgära-häsya-raudräù prakértitäù ||13||bébhatsasya bhavec chänto häsyaù prétis tathä suhåt |çatruù çucis tathä preyän jïeyä yuktyä pare ca te ||14||
tatra suhåt-kåtyam --kathitebhyaù pare ye syus te tatöasthäù satäà matäù ||15||suhåd-ämiçraëäà samyag äsvädaà kurute rasam ||16||dvayos tu miçraëe sämyaà duùçakaà syät tulä-dhåtam |tasmäd aìgäìgi-bhävena melanaà viduñäà matam ||17||bhaven mukhyo’tha vä gauëo raso’ìgé kila yatra yaù |kartavyaà tatra tasyäìgaà suhåd eva raso budhaiù ||18||athäìgitvaà prathamato mukhyänäm iha likhyate |aìgatäà yatra suhådo mukhyä gauëäç ca bibhrati ||19||
tatra çänte’ìgini prétasyäìgatä, yathä –jéva-sphuliìga-vahner mahaso ghana-cit-svarüpasya |tasya padämbuja-yugalaà kià vä saàvähayiñyämi ||20||
atra mukhye’ìgini mukhyasyäìgatä |
tatraiva bébhatsasya, yathä –aham iha kapha-çukra-çoëitänäàpåthu-kutupe kutuké rataù çarére |çiva çiva paramätmano durätmäsukha-vapuñaù smaraëe’pi mantharo’smi ||21||
atra mukhya eva gauëasya |
tatraiva prétasyädbhuta-bébhatsayoç ca, yathä –hitväsmin piçitopanaddha-rudhira-klinne mudaà vigrahepréty-utsikta-manäù kadäham asakåd-dustarka-caryäspadam |äsénaà puraöäsanopari paraà brahmämbuda-çyämalaàseviñye cala-cäru-cämara-marut-saïcära cäturyataù ||22||
atra mukhya eva mukhyasya gauëayoç ca |
atha préte çäntasya, yathä –niravidyatayä sapady ahaà niravadyaù pratipadya-mädhurém |aravinda-vilocanaà kadä prabhum indévara-sundaraà bhaje ||23||
atra mukhye mukhyasya |
tatraiva bébhatsasya, yathä –smaran prabhu-pädämbhojaà naöann aöati vaiñëavaù |yas tu dåñöyä padminénäm api suñöhu håëéyate ||24||
atra mukhye gauëasya |
tatraiva bébhatsa-çänta-véräëäà, yathä –tanoti mukha-vikriyäà yuvati-saìga-raìgodaye na tåpyati na sarvataù sukha-maye samädhäv api |na siddhiñu ca lälasäà vahati labhyamänäsv api prabho tava padärcane param upaiti tåñëäà manaù ||25||
atra mukhye mukhyasya gauëayoç ca |
atha preyasi çucer, yathä –dhanyänäà kila mürdhanyäù subalämur vrajäbaläù |adharaà piïcha-cüòasya caläç culükayanti yäù ||26||
atra mukhye mukhyasya |
tatraiva häsasya, yathä –dåços taralitair alaà vraja nivåtya mugdhe vrajaàvitarkayasi mäà yathä na hi tathäsmi kià bhüriëä |
itérayati mädhave nava-viläsinéà chadmanä dadarça subalo balad-vikaca-dåñöir asyänanam ||27||
atra mukhye gauëasya |
tatraiva çucihäsyayor, yathä –mihira-duhitur udyad-vaïjulaà maïju-téraàpraviçati subalo’yaà rädhikä-veña-güòhaù |sa-rabhasam abhipaçyan kåñëam abhyutthitaà yaùsmita-vikaçita-gaëòaà svéyam äsyaà våëoti ||28||
atra mukhye mukhya-gauëayoù |
atha vatsale karuëasya –nirätapatraù käntäre santataà mukta-pädukaù |vatsän avati vatso me hanta santapyate manaù ||29||
atra mukhye gauëasya |
tatraiva häsyasya, yathä –putras te navanéta-piëòam atanuà muñëan mamäntar-gåhädvinyasyäpasasära tasya kaëikäà nidräëa-òimbhänane |ity uktä kula-våddhayä suta-mukhe dåñöià vibhugna-bhruëismeräà nikñipaté sadä bhavatu vaù kñemäya goñöheçvaré ||30||
aträpi mukhye gauëasya |
tatraiva bhayänakädbhuta-häsya-karuëänäà, yathä –kamprä svedini cürëa-kuntala-taöe sphärekñaëä tuìgite savye doñëi vikäçi-gaëòa-phalakä léläsya-bhaìgé-çate |bibhräëasya harer giréndram udayad-bäñpä cirordhva-sthitau pätu prasnava-sicyamäna-sicayä viçvaà vrajädhéçvaré ||31||
aträpi mukhye catürëäà gauëänäm |
kevale vatsale nästi mukhyasya khalu sauhådam |ato’tra vatsale tasya nataräà likhitäìgatä ||32||
atha ujjvale preyaso, yathä –mad-veña-çélita-tanoù subalasya paçyavinyasya maïju-bhuja-mürdhni bhujaà mukundaù |romäïca-kaïcuka-juñaù sphuöam asya karëesandeçam arpayati tanvi mad-artham eva ||33||
atra mukhye mukhyasya |
tatraiva häsyasya, yathä –svasäsmi tava nirdaye paricinoñi na tvaà kutaù kuru praëaya-nirbharaà mama kåçäìgi kaëöha-graham |iti bruvati peçalaà yuvati-veña-güòhe haraukåtaà smitam abhijïayä guru-puras tadä rädhayä ||34||
atra mukhye gauëasya |
tatraiva preyo-vérayor yathä –mukundo’yaà candrävali-vadana-candre caöulabhesmara-smeräm äräd dåçam asakaläm arpayati ca |bhujäm aàse sakhyuù pulakini dadhänaù phani-nibhäm ibhäri-kñveòäbhir våña-danujam udyojayati ca ||35||
atra mukhye mukhya-gauëayoù |
atha gauëänäm aìgitä –häsyädénäà tu gauëänäà yad-udäharaëaà kåtam |tenaiñäm aìgitä vyaktä mukhyänäà ca tathäìgatä |tathäpy alpa-viçeñäya kiïcid eva vilikhyate ||36||
atha häsye’ìgini çucer aìgatä, yathä --madanändhatayä tri-vakrayä prasabhaà péta-paöäïcale dhåte |adadhäd vinataà janägratoharir utphulla-kapolam änanam ||37||
atra gauëe’ìgini mukhyasyäìgatä |
vére preyaso, yathä –senänyaà vijitam avekñya bhadrasenaàmäà yoddhuà milasi puraù kathaà viçäla |rämäëäà çatam api nodbhaöoru-dhämä çrédämä gaëayati re tvam atra ko’si ||38||
aträpi gauëe’ìgini mukhyasya |
raudre preyo-vérayor, yathä –yadunandana nindanoddhataà çiçupälaà samare jighäàsubhiù |atilohita-locanotpalair jagåhe päëòu-sutair varäyudham ||39||
atra gauëe mukhya-gauëayoù |
adbhute preyo-véra-häsyänäà, yathä –miträëéka-våtaà gadäyudhi guruà-manyaà pralamba-dviñaà yañöyä durbalayä vijitya purataù solluëöham udgäyataù |çrédämnaù kila vékñya keli-samaräöopotsave päöavaàkåñëaù phulla-kapolakaù pulakavän visphära-dåñöir babhau ||40||
atra gauëe mukhyasya gauëayoç ca |
evam anyasya gauëasya jïeyä kavibhir aìgitä |tathä ca mukhya-gauëänäà rasänäm aìgatäpi ca ||41||so’ìgé sarvätigo yaù syän mukhyo gauëo’thavä rasaù |sa eväìgaà bhaved aìgi-poñé saïcäritäà vrajan ||42||
tathä ca näöyäcäryäù paöhanti –eka eva bhavet sthäyé raso mukhyatamo hi yaù |rasäs tad-anuyäyitväd anye syur vyabhicäriëaù ||43||
çré-viñëu-dharmottare ca –rasänäà samavetänäà yasya rüpaà bhaved bahu |sa mantavyo rasaù sthäyé çeñäù saìcäriëo matäù ||44||
stokäd vibhävanäj jätaù sampräpya vyabhicäritäm |puñëan nija-prabhuà mukhyaà gauëas tatraiva léyate ||45||prodyan vibhävanotkarñät puñöià mukhyena lambhitaù |kuïcatä nija-näthena gauëo’py aìgitvam açnute ||46||mukhyas tv aìgatvam äsädya puñëann indram upendravat |gauëam eväìginaà kåtvä nigüòha-nija-vaibhavaù ||47||anädi-väsanodbhäsa-väsite bhakta-cetasi |bhäty eva na tu lénaù syäd eña saïcäri-gauëavat ||48||aìgé mukhyaù svam aträìgair bhävais tair abhivardhayan |sajätéyair vijätéyaiù svatantraù san viräjate ||49||yasya mukhyasya yo bhakto bhaven nitya-nijäçrayaù |aìgé sa eva tatra syän mukhyo’py anyo’ìgatäà vrajet ||50||
kià ca—äsvädodreka-hetutvam aìgasyäìgatvam aìgini |tad vinä tasya sampäto vaiphalyäyaiva kalpate ||51||yathä måñöa-rasäläyäà yavasädeù kathaïcana |tac-carvaëe bhaved eva satåëäbhyavahäritä ||52||
atha vairi-kåtyam –janayaty eva vairasyaà rasänäà vairiëä yutiù |sumåñöa-pänakädénäà kñära-tiktädinä yathä ||53||
yathä hi – brahmiñöhäyä niñphalo me vyatétaùkälo bhüyän hä samädhi-vratena |sändränandaà tan mayä brahma mürtaàkoëenäkñëaù säci-savyasya naikñi ||54||
tatra çäntasyojjvalena vairasyam |
kñaëam api pitå-koöi-vatsalaà taàsura-muni-vandita-pädam indireçam |abhilañati varäìganä-nakhäìkaiù prabhum ékñitaà mano me ||55||
tatra prétasyojjvalenaiva |
dorbhyäm argala-dérghäbhyäà sakhe parirabhasva mäm |çiraù kåñëa taväghräya vihariñye tatas tvayä ||56||
atra preyaso vatsalena |
yaà samasta-nigamäù parameçaà sätvatäs tu bhagavantam uçanti |tat suteti bata sähasikéà tväàvyäji-hérñatu kathaà mama jihvä ||57||
atra vatsalasya prétena |
taòid-viläsa-taralä nava-yauvana-sampadaù |adyaiva düti tena tvaà mayä ramaya mädhavam ||58||
atrojjvalasya çäntena |
ciraà jéveti saàyujya käcid äçérbhir acyutam |kailäsa-sthä viläsena kämuké pariñañvaje ||59||
atra çucer vatsalena |
çuceù sambandha-gandho’pi kathaïcid yadi vatsale |kvacid bhavet tataù suñöhu vairasyäyaiva kalpate ||60||
piçitäsåì-mayé nähaà satyam asmi tavocitä |sväpäìga-biddhäà çyämäìga kåpayäìgé-kuruñva mäm ||61||
atra çucer bébhatsena |
evam anyäpi vijïeyä präjïai rasa-virodhitä |präyeëeyaà rasäbhäsa-kakñäyäà paryavasyati ||62||
kià ca –dväyor ekatarasyeha bädhyatvenopavarëane |smaryamäëatayäpy uktau sämyena vacane’pi ca ||63||rasäntareëa vyavadhau taöa-sthena priyeëa vä |viñayäçraya-bhede ca gauëena dviñatä saha |ity ädiñu na vairasyaà vairiëo janayed yutiù ||64||
tatra ekatarasya bädhyatvena varëane, yathä vidagdha-mädhave (2.18) –pratyähåtya muniù kñaëaà viñayato yasmin mano dhitsatebäläsau viñayeñu dhitsati tataù pratyäharanté manaù |yasya sphürti-laväya hanta hådaye yogé sumutkaëöhate mugdheyaà kila tasya paçya hådayän niñkräntim äkäìkñati ||65||
bädhyatvam atra çäntasya çucer utkarña-varëanät ||66||
smaryamäëatve, yathä –sa eña vaihäsikatä-vinodairvrajasya häsodgama-saàvidhätä |phaëéçvareëädya vikåñyamäëaùkaroti hä naù paridevanäni ||67||
sämyena vacane, yathä –viçränta-ñoòaça-kalä nirvikalpä nirävåtiù |sukhätmä bhavaté rädhe brahma-vidyeva räjate ||68||
yathä vä –rädhä çäntir ivonnidraà nirnimeñekñaëaà ca mäm |kurvaté dhyäna-lagnaà ca väsayaty adri-kandare ||69||
vasäntareëa vyavadhau, yathä –tvaà käsi çäntä kim ihäntarékñe
drañöuà paraà brahma kutas tatäkñé |asyätirüpät kim iväkulätmärambhe samäviçya bhidä smareëa ||70||
aträdbhutena vyavadhiù |
viñaya-bhinnatve, yathä çré-daçame (10.60.45) –tvak-çmaçru-roma-nakha-keça-pinaddham antarmäàsästhi-rakta-kåmi-viö-kapha-pitta-vätam |jévac-chavaà bhajati käntam ati-vimüòhäyä te padäbja-makarandam ajighraté stré ||71||
yathä vä vidagdha-mädhave (2.31) –tasyäù känta-dyutini vadane maïjule cäkñi-yugmetaträsmäkaà yad-avadhi sakhe dåñöir eñä niviñöä |satyaà brümas tad-avadhi bhaved indum indévaraà casmäraà smäraà mukha-kuöilatä-käriëéyaà håëéyä ||72||
ubhayatra çuci-bébhatsayoù |
äçraya-bhinnatve, yathä –vijayinam ajitaù vilokya raìga-sthala-bhuvi sambhåta-säàyugéna-lélam |paçupa-savayasäà vapüàñi bhejuù pulaka-kulaà dviñatäà tu kälimänam ||73||
atra véra-bhayänakayoù |
viñayäçraya-bhede’pi mukhyena dviñatä saha |saìgatiù kila mukhyasya vairasyäyaiva jäyate ||74||
tatra viñaya-bhede, yathä –vimocayärgaläbandhaà vilambaà täta näcara |yämi käçya-gåhaà yünä manaù çyämena me håtam ||75||
atra çuceù prétena |
äçraya-bhede, yathä –rukmiëé-kuca-käçméra-paìkiloraù-sthalaà kadä |sadänandaà paraà brahma dåñöyä seviñyate mayä ||76||
atra çäntasya çucinä |
anurakta-dhiyo bhaktäù kecana jïäna-vartmani |çäntasyäçraya-bhinnatve vairasyaà nänumanvate ||77||
kià ca –bhåtyayor näyakasyeva nisarga-dveñiëor api |aìgayor aìginaù puñöyai bhaved ekatra saìgatiù ||78||
yathä –kumäras te mallé-kusuma-sukumäraù priyatame gariñöho’yaà keçé girivad iti me vellati manaù |çivaà bhüyät paçyonnamita-bhuja-medhir muhur amuà khalaà kñundan kuryäà vrajam atitaräà çälinam aham ||79||
atra vidviñau vérabhayänakau vatsalaà puñëétaù |
yathä –kamprä svedini cürëa-kuntala-taöe ity ädi (BRS 4.8.31) ||80||
tatra häsya-karuëau vatsalam eva puñëétaù |
api ca –mitho vairäv api dvau yau bhävau dharma-sutädiñu |kälädi-bhedat präkaöyaà tau vindantau na duñyataù ||81||adhirüòhe mahä-bhäve viruddhair virasäù yutiù |na syäd ity ujjvale rädhä-kåñëayor darçitaà purä ||82||kväpy acintya-mahä-çaktau mahä-puruña-çekhare |rasävali-samäveçaù svädäyaivopajäyate ||83||
tatra rasänäà viñayatve, yathä lalita-mädhave (3.4) --
daityäcäryäs tad-äsye vikåtim aruëatäà malla-varyäù sakhäyogaëòaunnatyaà khaleçäù pralayam åñigaëä dhyäna-muñëäsram ambäù |romäïcaà säàyugénäù kam api nava-camatkäram antaù sureçäläsyaà däsäù kaöäkñaà yayur asita-dåçaù prekñya raìge mukundam ||84||
äçrayatve, yathä –svasmin dhürye’py amäné çiçuñu gari-dhåtäv udyateñu smitäsyasthütkäré dadhni visre praëayiñu vivåta-prauòhir indre’ruëäkñaù |goñöhe säçrur vidüne guruñu hari-makhaà präsya kampaù sa päyädäsäre sphära-dåñöir yuvatiñu pulaké bibhrad adrià vibhur vaù ||85||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhägerasänäà maitré-vaira-sthiti-nämné laharé añöhamé ||
4.9
rasäbhäsäkhyä navama-laharé
pürvam evänuçiñöena vikalä rasa-lakñaëä |rasä eva rasäbhäsä rasa-jïair anukértitäù ||1||syus tridhoparasäç cänu-rasäç cäparasäç ca te |uttamä madhyamäù proktäù kaniñöhäç cety amé kramät ||2||
atra uparasäù --präptaiù sthäyi-vibhävänu-bhävädyais tu virüpatäm |çäntädayo rasä eva dvädaçoparasä matäù ||3||
tatra çäntoparasäù –brahma-bhävät para-brahmaëy advaitädhikya-yogataù |tathä bébhatsa-bhümädeù çänto hy uparaso bhavet ||4||
tatra ädyaà, yathä –vijïäna-suñamädhaute samädhau yad udaïcati |sukhaà dåñöe tad evädya puräëa-puruñe tvayi ||5||
dvitéyaà, yathä –yatra yatra viñaye mama dåñöis taà tam eva kalayämi bhavantam |yan niraïjana parävara-béjaàtväà vinä kim api näparam asti ||6||
atha prétoparasaù –kåñëasyägre’tidhärñöyena tad-bhakteñv avahelayä |sväbhéñöa-devatänyatra paramotkarña-vékñayä |maryädätikramädyaiç ca prétoparasatä matä ||7||
tatra ädyaà, yathä –praëayan vapur vivaçatäà satäà kulairavadhéryamäëa-naöano’py anargalaù |vikira prabho dåçam ihety akuëöha-väk caöulo baöu-vyavåëutätmano ratim ||8||
atha preya-uparasaù –ekasminn eva sakhyena hari-miträdy-avajïayä |yuddha-bhümädinä cäpi preyänuparaso bhavet ||9||
tatra ädyaà, yathä –suhåd ity udito bhiyä cakampechalito narma-girä stutià cakära |sa nåpaù pariripsato bhujäbhyäàhariëä daëòavad agrataù papäta ||10||
atha vatsaloparasaù –sämarthyädhikyäbhijïänäl lälanädy-aprayatnataù |karuëasyätirekädes turyäç coparaso bhavet ||11||
tatra ädyaà, yathä –mallänäà yad-avadhi parvatodbhaöänämunmäthaà sapadi tavätmajäd apaçyam |nodvegaà tad-avadhi yämi jämi tasmindräghiñöhäm api samitià prapadyamäne ||12||
atha çåìgäroparasaù | tatra sthäyi-vairüpyam –dvayor ekatarasyaiva ratir yä khalu dåçyate |yän ekatra tathaikasya sthäyinaù sä virüpatä |vibhävasyaiva vairüpyaà sthäyiny atropacaryate ||13|| tatra ekatra ratir, yathä lalita-mädhave –manda-smitaà prakåti-siddham api vyudantaàsaìgopitaç ca sahajo’pi dåços taraìgaù |dhümäyite dvija-vadhü-madanärti-vahnävahnäya käpi gaitri aìkuritäm ayäsét ||14||
atyantäbhäva evätra rateù khalu vivakñitaù |etasyäù präg-abhäve tu çucir noparaso bhavet ||15||
anekatra ratir, yathä –gändharvi kurväëam avekñya lélämagre dharaëyäà sakhi käma-pälam |äkarëayanté ca mukunda-reëuàbhinnädya sädhvi smarato dvidhäsi ||16||
kecit tu näyakasyäpi sarvathä tulya-rägataù |näyikäsv apy anekäsu vadanty uparasaà çucim ||17||
vibhäva-vairüpyam –vaidagdhyaujjvalya-viraho vibhävasya virüpatä |latä-paçu-pulindéñu våddhäsv api sa vartate ||18||
tatra latä, yathä –sakhi madhu kiraté niçamya vaàçéàmadhu-mathanena kaöäkñitätha mådvé |mukula-pulakitä latävaléyaà ratim iha pallavitäà hådi vyanakti ||19||
paçur, yathä –paçyädbhutäs tuìga-madaù kuraìgéùpataìga-kanyä-puline’dya dhanyäù |yäù keçaväìge tad-apäìga-pütäù sänaìga-raìgäà dåçam arpayanti ||20||
pulindé, yathä –kälindé-puline paçya pulindé pulakäcitä |harer dåk-cäpalaà vékñya sahajaà yä vighürëate ||21||
våddhä, yathä –kajjalena kåta-keça-kälimäbilva-yugma-racitonnata-stané |paçya gauri kiraté dåg-aïcalaàsmerayaty aghaharaà jaraty asau ||22||
sthäyino’tra virüpatvam eka-rägatayäpi cet |ghaöetäsau vibhävasya virüpatve’py udähåtiù ||23||çucitvaujjvalya-vaidigdhyät suveçatväc ca kathyate |çåìgärasya vibhävatvam anyaträbhäsatä tataù ||24||
atha anubhäva-vairüpyam –samayänäà vyatikräntir grämyatvaà dhåñöäpi ca |vairüpyam anubhäväder manéñibhir udéritam ||25||
tatra samaya-vyatikräntiù –samayäù khaëòitädénäà priye roñoditädayaù |puàsaù smitädayaç cätra priyayä täòanädiñu |eteñäm anyathä-bhävaù samayänäà vyatikramaù ||26||
tatra ädyaà, yathä --käntä-nakhändhito’py adya parihåtya hare hriyam |kailäsa-väsinéà däséà kåpä-dåñöyä bhajasva mäm ||27||
atha grämyatvam --bäla-çabdädy-upanyäso virasokti-prapaïcanam |kaöé-kaëòütir ity ädyaà grämyatvaà kathitaà budhaiù ||28||
tatra ädyaà, yathä --kià naù phaëi-kiçoréëäà tvaà puñkara-sadäà sadä |muralé-dhvaninä névéà gopa-bäla vilumpasi ||29||
atha dhåñöatä –prakaöa-prärthanädiù syät sambhogädes tu dhåñöatä ||30||
yathä –känta kailäsa-kuïjo’yaà ramyähaà nava-yauvanä |tvaà vidagdho’si govinda kià vä väcyam ataù param ||31||
evam eva tu gauëänäà häsädénäm api svayam |vijïeyoparasatvasya manéñibhir udähåtiù ||32||
atha anurasäù --bhaktädibhir vibhävädyaiù kåñëa-sambandha-varjitaiù |rasä häsyädayaù sapta çäntaç cänurasä matäù ||33||
tatra häsyänurasaù –täëòavaà vyadhita hanta kakkhaöémarkaöé bhrü-kuöébhis tathoddhuram |yena vallava-kadambakaà babhauhäsa-òambara-karambitänanam ||34||
atha adbhutänurasaù –bhäëòéra-kakñe bahudhä vitaëòäàvedänta-tantre çuka-maëòalasya |äkarëayan nirnimiñäkñi-pakñmäromäïcitäìgaç ca surarñir äsét ||35||
evam evätra vijïeyä véräder apy udähåtiù ||36||añöäv amé taöastheñu präkaöyaà yadi bibhrati |kåñëädibhir vibhävädyair gatair anubhavädhvani ||37||
atha aparasäù --kåñëa-tat-pratipakñaç ced viñayäçrayatäà gatäù |häsädénäà tadä te 'tra präjïair aparasä matäù ||38||
tatra häsyäparasaù –paläyamänam udvékñya capaläyata-locanam |kåñëam äräj jaräsandhaù solluëöham ahasén muhuù ||39||
evam anye’pi vijïeyäs te’dbhutäparasädayaù |uttamäs tu rasäbhäsäù kaiçcid rasatayoditäù ||40||
tathä hi –bhäväù sarve tad-äbhäsä rasäbhäsäç ca kecana |amé prokta-rasäbhijïaiù sarve 'pi rasanäd rasäù ||41||
bhäratädyäç catasras tu rasävasthäna-sücikäù |våttayo näöya-mätåtväd uktä näöaka-lakñaëe ||42||
granthasya gaurava-bhayäd asyä bhakti-rasa-çriyaù |samähåtiù samäsena mayä seyaà vinirmitä ||gopäla-rüpa-çobhäà dadhad api raghunätha-bhäva-visäré |tuñyatu sanätano’sminn uttara-bhäge rasämåtämbhodheù ||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhägerasäbhäsa-laharé navamé ||
iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëo näma caturtho vibhägaù samäptaù |
rämäìga-çatru-gaëite çäke gokulam adhiñöhitenäyam |bhakti-rasämåta-sindhur viöaìkitaù kñudra-rüpeëa ||
samäpto’yaà çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhuù ||