Ramazan Bayram›n›z› Tebrik Eder ‹slâm Âlemine Hay›rlar

MMiilllleettii//MMüüssllüümmaannll››¤¤›› DDöönnüüflflttüürrmmeekk ‹‹ççiinn YYeennii PPssiikkoolloojjiikk SSaavvaaflfl

Milletin dinî duyal›¤›n›n ön plana ç›kt›¤› hatta belirleyici oldu¤u 22 TemmuzGenel Seçiminin ard›ndan Cumhurbaflkanl›¤› seçminin de ayn› duyarl›k istika--metinde flekillenmesi, tam da zihinlerde ‘ortal›k süt-liman’ intiba› uyand›rm›flt›ki; daha ‘dereyi görmeden’ bafllat›lan YYeennii AAnnaayyaassaa ttaarrtt››flflmmaallaarr›› ve bu tart›flmala--r›n oda¤›na oturtulan ““BBaaflflöörrttüüssüü//‘‘ttüürrbbaann’’ sseerrbbeesstt oolluuyyoorr,, aaçç››kkllaarr zzoorrllaa kkaappaatt››llaa--ccaakk,, MMaalleezzyyaa oollaaccaa¤¤››zz”” paranoyas› ile bir anda ortal›k toz-duman edildi. Milletinbin küsur y›ll›k bir ‹slâmi temele dayanan KKaaddîîmm HHaayyaatt TTaarrzz›› adeta bir ‘‘tteehh--ddiitt//bbaasskk›› uunnssuurruu’’ gibi takdim edilerek bu tarz-› hayat› simgeleyen baflörtüsü üze--rinden yyeennii bbiirr ppssiikkoolloojjiikk hhaarrpp bafllat›ld›. 28 fiubat Postmodern sürecinde uygu--lanan psikolojik harp tekniklerini ve yöntemlerini hat›rlatan bu YYeennii PPssiikkoolloojjiikkHHaarrbbiinn aammaacc›› ise; ç›kar egemenliklerini güvenceye almak isteyen küresel ve ye--rel güçlerin, AK Parti iktidar› üzerinden yürütecekleri yeni manipülasyonlarla,sinsi planlar/tuzaklarla, hile ve desiselerle ‹‹ssllââmm’’››nn öönnüünnüü aallmmaakk, hiç de¤ilse“Il›ml›/Modern Müslümanl›k” gibi yapay modelleri dayatarak MMiilllleett--ii ‹‹ssllââmm’’›› ddöö--nnüüflflttüürrmmeekk vvee eehhlliilleeflflttiirrmmeekk.

UUmmrraann’›n Gündem, Analiz ve Kapak yaz›lar› ve Umran/ek’te yer alan belgele--rin büyük bölümü bu yeni geliflmeyi do¤ru okumaya, anlamaya/anlamland›rma--ya, psikolojik, sosyolojik ve tarihi temelllerini tahlile yönelik. Gündem bölümü--müzde siyaset yorumcusu ve Genel Yay›n Yönetmenimiz CCeevvaatt ÖÖzzkkaayyaa, hukuk--çu RReeflflaatt PPeetteekk ve avukat SSiibbeell EErraassllaann; Analiz bölümümüzde bilim adamlar›m›zProf.Dr. BBuurrhhaanneeddddiinn CCaann ve Doç.Dr. MMuussttaaffaa AAyydd››nn; Kapak dosyam›zda ise ya--zarlar›m›z AAbbdduurrrraahhmmaann EEmmiirroo¤¤lluu, CCeellaalleeddddiinn VVaattaannddaaflfl, DD..MMeehhmmeett DDoo¤¤aann,HHiikkmmeett DDeemmiirr, AAss››mm ÖÖzz, SSeeyyhhaann YYaammaann yeni Anayasa ve baflörtüsü üzerindenyürütülen ve milletin hayat tarz›n› dönüfltürmeye yönelik bu psikolojik savafl›farkl› perspektiflerden ele al›yorlar.

UUmmrraann’›n bu say›s›nda ayr›ca; arkadafl›m›z As›m Öz’ün yazar, mütefekkir RRaa--ssiimm ÖÖzzddeennöörreenn A¤abeyle gerçeklefltirdi¤i “Gül Yetifltiren Adam” merkezli nefisröportaj› ve UUmmrraann sahibi/editörü Abdullah Y›ld›z’›n kaleminden tarihçi Prof.Dr.‹‹hhssaann SSüürreeyyyyaa SS››rrmmaa’n›n ilim, mücadele ve tebli¤le yo¤rulan hayat öyküsünüokuyabilirsiniz.

Yeni UUmmrraann’larda buluflmak duas›yla. Hay›rl› Bayramlar.

Umran Dergisi Abone Hatt›: 0212 640 01 22 [email protected]

Ramazan Bayram›n›z› Tebrik Eder‹slâm Âlemine Hay›rlar Getirmesini Niyaz Ederiz.

Umran

22 UMRAN EK‹M ‘07

GÜNDEM4Yeni Anayasa Tart›flmalar›Üzerinden ‹ktidar MücadelesiCCEEVVAATT ÖÖZZKKAAYYAA

71876, 1921, 1924, 1961, 1982’denNormal Anayasaya Do¤ruRREEfifiAATT PPEETTEEKK

9‹srail’in Operasyon Fiyaskosu ve‹maj Yaratma Harikas›AALLPPTTEEKK‹‹NN DDUURRSSUUNNOO⁄⁄LLUU

12Hayat Tarz› ve TevhidSS‹‹BBEELL EERRAASSLLAANN

14Rasim Özdenören’leGül Harman›MevsiminiÇa¤›rmakAASSIIMM ÖÖZZ

62Namaz Sebebi Vahdettir

RRAAMMAAZZAANN TTAAMMEERR BBÜÜYYÜÜKKKKÜÜPPCCÜÜ

65Ramazan: Duâ Tad›nda Yaflamak

AAHHMMEETT MMEERRCCAANN

66Sab›r... Ya Sab›r!..

AAHHMMEETT MMEERRCCAANN

68Osmanl›da Bayram

ÖÖMMEERR NNAACC‹‹ YYIILLMMAAZZ

‹Ç‹NDEK‹LER

32Örtü/k Psikolojik Harp ve Tarz-›Hayat MücadelesiAABBDDUURRRRAAHHMMAANN AA.. EEMM‹‹RROO⁄⁄LLUU

37Nas›l ve Neye Göre Bir Hayat Tarz›?

CCEELLAALLEEDDDD‹‹NN VVAATTAANNDDAAfifi

43Tarz-› Hayat Tart›flmalar› Aras›nda AileHH‹‹KKMMEETT DDEEMM‹‹RR

47Statükocular›n Foyalar› DökülüyorAlt›ndan Hayat Tarz› Ç›k›yorDD.. MMEEHHMMEETT DDOO⁄⁄AANN

50Tarz› Hayat Bak›m›ndanZihniyet ve SanatAASSIIMM ÖÖZZ

56Osmanl› Ailesinin Bat›l›laflmas›nda RomanSSEEYYHHAANN YYAAMMAANN

DDÜÜfifiÜÜNNCCEE60Irkç› Ak›l, ‹deolojik Ak›l

AATTAASSOOYY MMÜÜFFTTÜÜOO⁄⁄LLUU

KKAAPPAAKK::TTAARRZZ--II HHAAYYAATT

YYAAfifiAAYYAANN ‹‹SSLLÂÂMM17Müslüman Bir Milleti YenidenFormatlamak ‹çin Bafllat›lan YeniBir Psikolojik Savafl

BBUURRHHAANNEETTTT‹‹NN CCAANN

27Seçkinci Kesimin ‹slâmKarfl›tl›¤›n›n Sebepleri

MMUUSSTTAAFFAA AAYYDDIINN

AAnnaalliizz

EK‹M ‘07 UMRAN 33

SSaahhiibbiiUmran Yay›nc›l›k

Turizm San. ve Tic. Ltd. fiti. Ad›naAbdullah Y›ld›z

GGeenneell YYaayy››nn YYöönneettmmeennii vvee SSoorruummlluu YYaazz›› ‹‹flfllleerrii MMüüddüürrüü

Cevat Özkaya

YYaayy››nn KKuurruulluuU¤ur Altun, Cevat Özkaya,

‹lhan Gündo¤du, Abdullah Y›ld›z

BBuu SSaayy››yyaa KKaattkk››ddaa BBuulluunnaannllaarrAhmet Mercan, Alptekin Dursuno¤lu, Atasoy Müftüo¤lu, Mustafa Ayd›n, Mustafa Miyaso¤lu, Sibel Eraslan

‹‹ddaarree MMeerrkkeezziiMega Center, C 34 Blok, Kat 2

Bayrampafla / ‹stanbulTel: (0212) 640 01 22 - 640 01 23

Fax: (0212) 640 01 25

[email protected]@umran.org

TTeemmssiillcciilliikklleerrAdana: (0505) 249 71 87 Ankara: (0312) 435 94 48

‹zmit: (0542) 250 75 77 Trabzon: (0462) 321 95 44 Isparta: (0246) 232 34 77

AAbboonneelliikk fifiaarrttllaarr››YYuurrttiiççii

Y›ll›k (12 say›): 50.000.000 TL. (50 YTL)Türkiye Finans Kat›l›m Bankas›

F›nd›kzade fib. TTLL HHeessaabb››99165159-1 (Umran Yay›nc›l›k)

Türkiye ‹fl Bankas› Fatih fiubesi TTLL HHeessaabb››1020 1386804 (Hasan Ak)

PPoossttaa ÇÇeekkii HHeessaabb››1605252 (Umran Yay›nc›l›k)

YYuurrttdd››flfl››Y›ll›k (12 say›): 80 Usd - 60 Euro

Türkiye ‹fl Bankas› Fatih fib. UUssdd HHeessaabb››1020 301000 0658751 (Hasan Ak)

Türkiye ‹fl Bankas› Fatih fib. EEuurroo HHeessaabb››1020 301000 0658765 (Hasan Ak)

Fiyat›: 4.500.000 TL. (4.5 YTL)

‹‹çç DDüüzzeenn--KKaappaakk TTaassaarr››mm:: Pro-J SanatBBaasskk››:: Y›ld›zlar Matbaac›l›k San. Tic. A.fi.

Gumuflsuyu Cd. Ifl›ksanayi Sitesi No: 21/B Topkap›/‹stanbulwww.yildizlarajanda.com

Tel: 0212 482 51 66DDaa¤¤››tt››mm:: Yay-Sat

Ayda bir yay›mlan›r.

düflünce • kültür • siyaset

sshh..9933

YYEENN‹‹ AANNAAYYAASSAA ÜÜZZEERR‹‹NNDDEENN PPSS‹‹KKOOLLOOJJ‹‹KK HHAARRPP

((AAçç››kkllaammaallaarr--HHaabbeerrlleerr))

UUmmrraann AArraaflfltt››rrmmaa GGrruubbuu

‹SLAM TAR‹H‹N‹ GÜNCELLEYEN ADAMPROF. ‹HSAN SÜREYYA SIRMA

AABBDDUULLLLAAHH YYIILLDDIIZZs.70

GGEEÇÇMM‹‹fifiTTEENN GGEELLEECCEE⁄⁄EE KKOO((NNUU))fifiAANNLLAARR

EK

EEDDEEBB‹‹YYAATT

74Mimar Sinan’›n Dünyas›MMUUSSTTAAFFAA MM‹‹YYAASSOO⁄⁄LLUU

RRÖÖPPOORRTTAAJJ

78Nihat Vuran’la Ebe Sobe ÜzerineKKoonnuuflflaann:: MMUUSSTTAAFFAA AALLDDII

KKÜÜLLTTÜÜRR -- YYOORRUUMM

82

TTAAZZ‹‹YYEE

84Güler Yüzlü UzunYol KoflucusuUfku Aflt›AAHHMMEETT MMEERRCCAANN

YYAANNSSIIMMAALLAARR

85Ifl›¤› Yanan EvlerAABB‹‹DD YYAAfifiAARROO⁄⁄LLUU

EESSKK‹‹MMEEYYEENN YYAAZZIILLAARR

86Kur’ân Nas›l Okunmal›?AALL‹‹YYAA ‹‹ZZZZEETTBBEEGGOOVV‹‹ÇÇ

KK‹‹TTAAPP//DDEERRGG‹‹

88MMEEHHMMEETT KKAARR

EETTKK‹‹NNLL‹‹KKLLEERR

91MMEEHHMMEETT EEMM‹‹NN BBAABBAACCAANN

KKÜÜLLTTÜÜRR SSAANNAATT


Gündem

Yeni anayasa tart›flmalar›h›zl› bir flekilde devamediyor. Bu konuda tart›fl-

malar›n yap›lmas› hem normalhem de gereklidir. ‹nsanlar›n ka-derlerini etkileyerek bir yasaüzerinde fikir beyan etmeleri,teklif ileri sürmeleri, elefltiri ge-tirmeleri hem haklar› hem de gö-revleridir. Kald› ki Türkiye’de ilkdefa normal bir dönemde seçil-mifl Meclis’in inisiyatifiyle yenibir anayasa yap›lmaya çal›fl›l-maktad›r. Bu bafll› bafl›na önemlibir olayd›r ve bu konuda tart›flmaolmas› da kaç›n›lmazd›r.

Ancak tart›flman›n do¤ruyubulmaya ve herkes için iyi olan›ortaya ç›karmaya yönelik olarakyap›lmas› ve fikir ifade edenlerinsuçlamaya muhatap olmamas›gereklidir. Bu aç›dan bugüne ka-dar yap›lan tart›flman›n çok dasa¤l›kl› gitti¤ini söyleyemiyoruz.Çünkü tar›flma iyi bir yasan›n or-taya ç›kmas›n› sa¤lamaktan çoksiyasi iktidar›n y›prat›lmas› vestatükonun korunmas› ba¤lam›n-da yap›lmaktad›r a¤›rl›kl› olarak.Toplumun bilgi sahibi olamayaninsanlar›n›n duygular› k›flk›rt›la-rak tart›flma zemini ötesinde, gi-riflimi engellemeye zemin haz›r-layacak bir iklim oluflturma çaba-s›na flahit oluyoruz. Ama bütünbu çabalara ra¤men tart›flman›n

normal bir düzeyde ve tart›flmaadab›na uymaya azami düzeydegayret gösterilerek devam etti-rilmesi siyasi iktidar›n dikkat et-mesi gereken bir husustur.

YYeennii BBiirr AAnnaayyaassaayyaa ‹‹hhttiiyyaaçç VVaarr mm››??

Türkiye’nin yeni bir anayasaya ih-tiyaç duydu¤u aç›kt›r; 1982 Ana-yasas›n›n bu ülke insan›n›n ihti-yaçlar›n› karfl›lamaktan oldukçauzak bir metin oldu¤u neredeyseortak bir kanaattir. Ayr›ca bir as-keri darbe döneminde, darbecile-rin gözetim ve denetimi alt›ndayap›lm›flt›r. Cuntay› temsil etme-nin ötesinde hiçbir meflru temsilkaabiliyeti olmayan bir meclis ta-raf›ndan haz›rlanm›flt›r. Böyle birmetnin bir darbe ortam›nda mille-te götürülerek % 92 oy almas› dametnin meflruiyet eksikli¤ini gi-deremez. Evet’in özendirildi¤iHay›r’›n neredeyse yasakland›¤›bir oylama sonuncunun meflrui-yet üretmesi beklenemezdi. Kald›ki % 92’lik bir evet oyunda dar-becileri bir an önce k›fllas›na gön-derme arzusunun etkili oldu¤u dabir gerçektir. Dolay›s›yla meflrui-yet sorunuyla malul bu anayasa-dan kurtulmak için yeni bir ana-yasa yap›lmas› aciliyet kesbedenbir gerekliliktir.

MMuuhhaalliifflleerr NNee DDeemmeekk ‹‹ssttiiyyoorrllaarr??

Bugüne kadar ’82 Anayasas›n›nde¤ifltirilmesi konusunda Türki-ye’de neredeyse bir mutabakatvard›. fiu anda yeni anayasa ya-p›lmas›na karfl› ç›kanlar veya bir-tak›m gerekçeler ileri sürerekengellemek isteyen kifli, grup vekurulufllar›n bir büyük k›sm› geç-ti¤imiz dönemde yeni bir anaya-san›n gereklili¤i konusunda hem-fikirdiler. Ancak bugün hüküme-tin anayasay› de¤ifltirme çabas›-na de¤iflik bahaneler ileri sürerekkarfl› ç›k›yorlar. Karfl› ç›k›fl ge-rekçelerini ise flöyle s›ramakmümkün:

a) Anaysay› bu meclis yapma-mal›d›r.

b) Bu Meclis anayasa yapa-maz; kurucu meclis gereklidir.

c) Anayasay› siyasiler yap-mamal›; siyaset bu ifle kar›flma-mal›d›r.

d) Gerilim yarat›lmas›n›, he-nüz zaman› de¤il.

e) Yenisini haz›rlamak yerineeskiyi de¤ifltir.

Bu gerekçelere s›ras›yla de-¤inelim:

--‘‘BBuu mmeecclliiss aannaayyaassaa yyaappaammaazzvvee yyaappmmaammaall››dd››rr’’ iddias› hiç birmakul izaha dayanm›yor; zirayaklafl›k her iki seçmenden biri-nin oyunu alm›fl kuvvetli bir halkdeste¤ine sahip bir partinin olufl-turdu¤u hükümet ve yüksek birtemsil kabiliyetine sahip, afla¤›yukar› bütün e¤ilimleri içinde ba-r›nd›ran bir meclis var. Böyle birtabloya ra¤men anayasa yap›la-mayaca¤›n› iddia etmek darbedönemlerinin d›fl›nda hiçbir za-man anayasa yap›lamayaca¤›n›söylemek anlam›na gelir.

--‘‘AAnnaayyaassaayyaa ssiiyyaasseett kkaarr››flflmmaa-mmaall››’’:: Anayasalar bafll› bafl›na si-yasi metinlerdir. Hukukçular›n,bilim adamlar›n›n teknik katk›s›

YEN‹ ANAYASA TARTIfiMALARIÜZER‹NDEN ‹KT‹DAR MÜCADELES‹

Cevat ÖÖzkaya

elbette gereklidir. Ancak anaya-sa devleti mi önceleyecek, insan›m› önceleyecek? Toplumun dev-let ile iliflkileri nas›l olacakt›r?Burada yap›lacak tercih bile siya-si bir tercihtir. Dolay›s›yla anaya-sa yap›m›nda siyaseti ve seçilmiflsiyasileri d›fllamak flu veya bu bi-çimde totalitarizme kap› arala-mak demektir.

--‘‘GGeerriilliimm yyaarraatt››llmmaass››nn››nn hhee-nnüüzz zzaammaann›› ddee¤¤iill’’:: Gerilim olduk-lar› yerde duran, konumlar›n› hiçde¤ifltirmek istemeyenlerin olufl-turduklar› bir durumdur. Onlar›ndurumlar›na müdahale eden hergiriflim gerilim olarak yans›ya-cakt›r. Türkiye’deki statükonundurumu budur. Statükoyu de¤ifl-tirmek isteyenler gerilimi gözealmak durumundad›rlar. Aksi hal-de statüko ebediyen devam eder.Aslolan varolan gerilimi azalt›c›bir siyasi maharet gösterebil-mektir.

--‘‘YYeenniissiinnii yyaappmmaakk yyeerriinnee eess-kkiiyyii ddee¤¤iiflflttiirr’’:: Say›n Baykal’›n dil-lendirdi¤i bir görüfl. Muhalefetyapmak için söylenmifl pek dedikkate al›nmamas› gereken birkanaattir.

Dolay›s›yla bu gerekçeler ye-ni bir anayasa yap›lmas›na engelde¤ildir. Usûl yönünden baz› hak-l› itirazlar olabilir. Hem usûl hemesas aç›s›ndan yap›lan ve yap›la-cak itirazlar›n makul bir süredeve en özgür bir biçimde tart›fl›l-mas›n› sa¤lamak da öncelikleAKP iktidar›n›n görevidir.

BBaaflflöörrttüüssüü SSoorruunnuu vvee‘‘’’MMaahhaallllee BBaasskk››ss››’’’’ KKaayygg››ss››

Yeni anayasa giriflimine makulbir gerekçe üretemeyen statükogüçleri AKP’nin anayasa tasla-¤›nda ‘’yüksek ö¤retim kurumla-r›nda k›l›k k›yafet serbesttir’’ tar-z›ndaki teklifi dillerine dolayarak

as›l sorunu gözden kaç›rmak,belli bir kitleyi kamplaflt›rmak vehareketlendirmek istiyorlar. Bugüçlerin bir nevi temsilcisi olarakYÖK Baflkan› EErrddoo¤¤aann TTeezziiçç, ba-flörtüsü konusunda AnayasaMahkemesi’nin bir karar› oldu-¤unu, bunun Meclis karar›yla de-¤il baflka bir mahkeme içtihad›y-la ortadan kald›r›labilece¤i iddi-as›n› ortaya at›yor. Teziç ayr›cabu konuda A‹HM’in karar› oldu-¤unu, anayasa de¤ifltirilse bile bukarar›n ortadan kalkmayaca¤›n›söylüyor.

Hukukçular her iki meseledede Teziç’in mugalata yapt›¤› vehukukçu kimli¤inden s›yr›larakbu görüflleri dile getirdi¤i, kon-jonktürel bir kanaat serdetti¤igörüflündeler.

Anayasa mahkemesinin içti-had›n› Meclis’in kald›r›p kald›ra-mayca¤› konusunu irdeleyen TTaa-hhaa AAkkyyooll “Peki, Anayasa Mahke-mesi’nin veya A‹HM’in içtihatlar›-n› de¤ifltiren bir anayasa de¤iflik-li¤i yap›labilir mi?” diye soruyorve “Meclis mahkemenin yerinegeçemez ama mahkemenin ya-saklad›¤› veya iptal etti¤i veyaonaylad›¤› bir konuda özgürleflti-rici anayasa de¤iflikli¤i yap›labi-lir; çünkü anayasa yap›c› de¤ifl-mez maddeler ve özlük haklar›d›fl›nda anayasan›n hiçbir mad-desiyle ba¤l› de¤ildir.”

Say›n Akyol bunundaha önce de yap›ld›¤›n›söylüyor: “Anayasa Mah-kemesi, 12 Aral›k 2000 ta-rihinde “Parti kapatmay›olanaks›zlaflt›r›yor”gerekçesiyle

103. maddenin son f›kras›n› iptaletti. Mahkemenin bu karar›n›nüzerinden on ay geçmeden Ece-vit hükümeti zaman›nda 3 Ekim2001 tarihinde de¤ifliklik yap›ld›,Anayasa Mahkemesi’nin iptal et-ti¤i husus 69. maddeye konuldu.Bugün türban meselesine itirazedenlerin hiçbirinden, say›n veTeziç’ten en ufak bir itiraz gel-medi.”

Yine say›n EErrgguunn ÖÖzzbbuudduunn,Teziç’in A‹HM’in türban karar›nailiflkin yapt›¤› de¤erlendirmeyeflöyle cevap veriyor. “A‹HM’intürbana iliflkin karar› ya bilgisiz-lik nedeniyle ya da çarp›tma gay-retiyle baz› çevreler taraf›ndanson derece yanl›fl sunulmaktad›r.Bir yasa¤›n sözleflmeye ayk›r› ol-mad›¤›n› söylemek baflka seydir,o yasa¤›n uygulanmas›n› söyle-mek bambaflka fleydir’’ diye so-runa aç›kl›k getiren say›n Özbu-dun devam›nda; ‘’A‹HM bu konu-da karar verdi. Siz anayasan›z›


Gündem‹KT‹DAR MMÜCADELES‹

Erdo¤an Teziç


Gündem ‹KT‹DAR MMÜCADELES‹

de¤ifltirseniz bile türban yasa¤›n›kald›ramazs›n›z yönündeki gö-rüfller bir hukuki safsatadan iba-rettir.”

Say›n Teziç’in Rektörler Ko-mitesi diye kerameti kendindenmenkul komitenin toplant›s›ndadile getirdi¤i bu görüflleri de¤er-lendiren MMuurraatt BBeellggee YÖK Bafl-kan› Teziç’in ve Rektörler Komi-tesi’nin yukar›daki bedahat dere-cesinde aç›k hukuki gerçekleribildiklerini, buna ra¤men tersigörüflleri dile getirmelerini ‘’di-sinformation’’ olarak niteliyor.

“Demin dedi¤im gibi, olay›niçinde ve olaya taraftar olanlar›hedefliyor olamazlar -tan›m ge-re¤i-. Demek ki haberdar olma-yan ve zaten dünyada çok azfleyden gerçek anlamda haber-dar olanlara sesleniyor. Sürecekkavgada yanl›fl bilgilerle donan-m›fl olarak, hayata devamlar›n›sa¤lamak üzere, yani ‘disinfor-mation’ yap›yor.”

Bunu bir ad›m daha ilerigötürüp yanl›fl bilgilendirerekönümüzdeki dönemde yap›lacakiktidar mücadelesine maliyetsizinsan kayna¤› temin etmek ama-c›ndan da bahsetmek mümkün.

““MMaahhaallllee bbaasskk››ss››”” vvee ““MMaalleezz-yyaall››llaaflflmmaakk”” mmeesseelleessiinnee ggeelliinnccee;;bunlar›n gerçek birer sorun de¤ilfonksiyonel olarak kullan›lan so-runlar ve kavramlar oldu¤unudüflünüyorum. Say›n Mardin’inmmaahhaallllee bbaasskk››ss›› kavram›n› bir ik-tidar mücadelesinin arac› olsundiye üretti¤ini sanm›yorum an-cak bu kavram iktidar mücadele-si yapanlara bir can simidi ol-mufltur.

Bugün say›n Mardin’i kutsa-yanlar, dün Türkiye Bilimler Aka-demisi’ne üyelik baflvurusu üç de-fa reddedildi¤inde, en ufak birtepki göstermemifllerdi. Say›nMardin’in flu andaki k›ymeti bilimadam› oluflundan de¤il, konjonk-

türe uygun fonksiyonelli¤indenkaynaklanmaktad›r. Dolay›s›ylabir bilim adam›n›n mmaahhaallllee bbaasskk››-ss›› gibi bir kavramla neyi ifade et-ti¤ini aç›kca belirlemeden günde-me getirmesi, onu hiç arzu etme-di¤ini sand›¤›m durumlara da dü-flürebilmektedir. Ayr›ca Ayfle Ar-man’la yapt›¤› röportaj›nda ‘k›r-saldan kente göç eden muhafaza-kar kitleler’ için kulland›¤› ““kkoo-vvuukkllaarr››nnddaann çç››kktt››llaarr”” ibaresini Hil-mi Yavuz’un deyimiyle Türkçeyisonradan ögrenmesinin getirdi¤ibir dil hatas› olarak de¤erlen-dirilmesi gerekti¤ini düflünüyo-rum. Son olarak, mahalle bask›s›konusunda flunu söylemek istiyo-rum: ün›versiteye gittiklerindebafl› aç›klara bask› yapacaklar›söylenen bu insanlar, toplumsalhayatta baflörtüsüyle bulunmala-r›na ra¤men neden mahalle bas-k›s› yap›p da, bütün kad›nlara tür-ban giydirmiyorlar?

SSoonnuuçç

Meseleyi çok fazla uzatmamakgerekir. Anayasan›n de¤iflmesiniistemeyenler, giriflimi sonuçsuzb›rakmak için bildik bir taktik izli-yorlar ve hükümete geri ad›m at-t›rmak istiyorlar. En hakl› bir me-selede, baflörtüsü ve e¤itim hak-k› sorununda bir cepheleflme ya-ratarak kitlelerin, özellikle demuhafazakar kitlelerin özgürlüktaleplerinin k›s›tlanmas›n› isti-yorlar.

Baflörtüsü konusunda kopar›-lan f›rt›nadan çekinen iktidar›n,gerilimi art›rmamak için din e¤iti-mi ve benzeri konulardaki talep-leri erteleyece¤ini düflünüyorlar.

Ayr›ca iktidar›n özgürlüklerkonusunda sadece AB perspekti-fiyle yetinmesinin, ülkenin ço-¤unlu¤unun din ve vicdan özgür-lü¤ünü sa¤layamayaca¤› kuflku-su, küsümsenmeyecek say›da in-

san› tedirgin etmektedir. Çünkütarihte Avrupa ve bugün de ABdin ve vicdan özgürlü¤ünü gün-deme getirdi¤inde genelliklegayr› müslim az›nl›klar›n haklar›-n› söz konusu etmifltir. Türkiyeço¤unlu¤unu teflkil eden insanla-r›n din ve vicdan özgürlü¤üne aitk›s›tlamalar, AB kurumlar›n›ngündeminde gerekli ilgiyi görme-mifllerdir; siyasi iktidardan bu ko-nuda dikkatli ve hakkaniyetli ol-mas›n› beklemek bu kitlelerinhakk›d›r.

Nihayetinde bir anayasa tas-la¤› etraf›nda yap›lan bu müca-dele, bir iktidar mücadelesidir.Bu ba¤lamda siyasal iktidara vedindar kitlelere karfl› bir psikolo-jik savafl bafllat›lm›flt›r. Üretilenbir tak›m kavramlar üzerindenyürütülen tart›flma, bir gerçe¤iarama tart›flmas› de¤il, bir ikti-dar mücadelesidir.

Birtak›m kifli ve kurulufllar,kurumlar egemenli¤in kime aitoldu¤u ve bunun kim taraf›ndankullan›laca¤›na iliflkin sorun üret-meye çal›fl›yorlar. Egemenli¤ikullanan kurumlar olarak kalmak,ama kulland›klar› egemenli¤insorumlulu¤unu almak ve milletehesap vermek istemiyorlar. Bumücadele bir süreç mücadelesi-dir. Bu günden yar›na bitmez. Si-yasal iktidar›n cesur, hakkaniyet-li ve siyasi maharetle süreci ida-re etmesi bütün ülke için sa¤l›kl›,huzurlu sonuçlar do¤uracakt›r.

Tersi durumda “Hükümet sa-hip oldu¤u genifl toplumsal des-te¤e ra¤men yine kerameti ken-dinden menkul kurumlara itaatedecek olursa, “YÖK reformu”girifliminde oldu¤u gibi geri ad›mat›p, anayasa de¤iflikli¤ini hayalibir gelece¤e ertelerse, bu hemTürkiye için, hem kendisi için çokkötü olacak.” (Bekir Berat Özi-pek, Star gazetesi, 25.09.2007)


Gündem

Gündem yeni anayasa. Ye--

ni anayasa haz›rl›¤›ndakullan›lan ortak ad ““ssiivviill

aannaayyaassaa”” diyebiliriz. Esasen bu--

na ““nnoorrmmaall aannaayyaassaa”” demek da--

ha uygun. Ancak siyasi sistemi--

mizde problemlerin ““aannaa”” kayna--

¤›n› oluflturan 1961 ve 1982 ana--

yasalar›, askeri darbeler sonucuhaz›rlatt›r›lm›fl, askeri vesayeti,militarist ve devletçi özelli¤i öneç›kan anayasalar oldu¤undan,bunlara tepki olarak yeni çal›fl--

malar “sivil anayasa” çal›flmalar›ad›n› alm›flt›r.

Bilindi¤i gibi anayasa, bir sos--

yal sözleflmedir. Bu sözleflme,belirli co¤rafya üzerinde birlikteyaflayan, ortak de¤erleri payla--

flan insanlar›n, birlikteli¤inin tabiisonucu olarak ortaya ç›kan “dev--

let” ayg›t›n›n uymas› gerekenana kurallar› belirler. Devlet erki--

ni elinde bulunduranlar›n meflrui--

yet flartlar› ile, devlet organlar›--

n›n yetki ve sorumluluklar›n›n s›--

n›r›n› anayasa çizer. Temel felse--

fe, elinde devlet gücü bulunan si--

yasi otoritenin, bireylere karfl›keyfi muamelelerini önleyecekana ilkeleri belirlemek ve devletgücünü s›n›rlamakt›r. Yarat›--

c›’n›n, “yarat›klar›n en flereflisi”unvan›n› verdi¤i insan›n, do¤ufl--

tan sahip oldu¤u, tüm dünyada“insan haklar›” olarak tan›mla--

nan temel hak ve özgürlüklerinteminat alt›na al›nmas›d›r. Buamaç devletin iki ana vasf›n› önplana ç›kar›r: Birincisi devletingüçlü olmas›, ikincisi de devletgücünün keyfi de¤il, hukuk kural--

lar› ile s›n›rl› olarak kullan›lmas›--

d›r.‹nsan hak ve özgürlüklerine

sayg›l› devlet ile güçlü devletanlay›fl›n›n birlikte kabulü, görü--

nürde çeliflki gibi olsa da, aslabir çeliflki olmay›p, hak ve öz--

gürlüklerin korunmas›n›n temi--

nat›d›r. Güçlü ama, militarist,zorba, dayatmac›, zalim olma--yan, kendini hukukla s›n›rlayanbir devlet yani hukuk devleti.DDeevvlleettee ““hhuukkuukk ddeevvlleettii”” oollmmaaöözzeellllii¤¤iinnii ssaa¤¤llaayyaaccaakk oollaann ddaa,,ddeevvlleett ggüüccüünnüü kkuullllaannmmaaddaakkii ss››--nn››rrllaarr›› vvee iillkkeelleerrii bbeelliirrlleeyyeenn,, ttoopp--lluummssaall bbiirr ssöözzlleeflflmmeeddiirr,, aannaayyaa--ssaadd››rr;; ççaatt››ss››nn›› aannaayyaassaann››nn oolluuflfl--ttuurraaccaa¤¤›› yyaassaallaarrdd››rr..

11992244 AAnnaayyaassaass››,, 11996611 vvee 11998822’’ddeenn DDaahhaa ‹‹lleerrii

1924 Anayasas›, 1921 Teflkilat-›Esasiye Kanunu (anayasas›) ilekurtulufl savafl›n› sevk ve idareetmifl olan ilk TBMM’nin, Cumhu--riyetin ilan›ndan hemen sonra,haz›rlay›p kabul etti¤i ilk anaya--sad›r. 105 maddeden ibaret, ana--yasada bulunmas› zorunlu hu--suslar› ihtiva eden, k›sa ve özlübir anayasad›r. Haz›rland›¤› dö--

nem, o dönemin ülkemiz ve dün--ya flartlar›, insan haklar› konu--sundaki o dönemin yaklafl›mlar›nazara al›narak 1961 ve 1982anayasalar›yla k›yaslad›¤›m›zda,üstün özellikler tafl›d›¤›n› söyle--yebiliriz. Hukuk, demokrasi ve in--san haklar›nda kabul etti¤i ilke--ler, 1961 ve 1982 anayasalar›nagöre çok daha ileridir.

Günümüzde bile hala bir idealolarak kabul edilen ‘‘ddoo¤¤rruuddaann ddee--mmookkrraassiiyyee’’ en yak›n anlay›fl be--nimsenmifltir. Hakimiyetin/ege--menli¤in gerçek sahibinin milletoldu¤u, millet ad›na egemenli¤ikullanma yetkisinin de TBMM’neait oldu¤u kabul edilmifltir. ‹c--ra/yürütme yetkisini kendi için--den seçilecek Cumhurbaflkan› veonun atayaca¤› Bakanlar Kuruluarac›l›¤› ile yürütece¤i, egemen--li¤in kesin devri söz konusu ol--may›p, her zaman denetim ve dü--flürme yetkisinin de Meclis’te ol--du¤u benimsenmifltir. Kaza/yar--g› hakk›n›n da millet nam›na ba--¤›ms›z mahkemeler taraf›ndankanunla düzenlendi¤i biçimdekullan›laca¤› ifade edilmifltir.

DP iktidar›na askeri darbe ileson vererek, hukuku ve tabi--i hakim ilkesini Baflbakan ve ikibakan› ile birlikte idam edenler,haz›rlatt›klar› anayasada ilk ola--rak, egemenli¤i kullanma yetkisi--

1876, 1921, 1924, 1961, 1982’DEN

NORMAL ANAYASAYA DO⁄RU

Reflat PPetek

ni seçilmifllerin yan›nda atan--m›fllardan oluflan “yetkili or--ganlara” b›rakmakm›fllard›r.Bu suretle, askeri ve bürokra--tik vesayet rejimini anayasayayerlefltirmifllerdir. 1961 Anaya--sas›n›n getirdi¤i en önemliözellik budur. Milleti demokra--si ile yönetilecek olgunluktagörmeyen, vatandafllar›n oyla--r›n›n eflit olmas› anlay›fl›n› bilehazmedemeyen bir bak›fl aç›s›ile, seçilmifllerin bu milleti ne--reye götürece¤i belli olmaz di--yerek 1961 Anayasas›na kendi--lerince emniyet supaplar› yer--lefltirmifllerdir.

1982 Anayasas› da felsefesiitibariyle 1961 Anayasas›ndanfarkl› de¤ildir. Fark›, temel hakve özgürlüklerin daha da daral--t›lmas›, askeri ve bürokratik “yet--kili organlar›n” egemenlik yetisikullanmada daha güçlü k›l›nmas›--d›r. 12 Eylül askeri darbesini ya--panlar›n, darbeye ve akabindeböyle bir anayasaya gerekçe ha--z›rlamak için, flartlar› olgunlaflt›r--mak (!) amac›yla anarfli ve terörünas›l azd›rd›klar›n› hat›ralar›ndaanlatmalar› ve 1982 Anayasas›--n›n koruyucu z›rh› ile kendilerininyarg›lanamamalar›n› da düflündü--¤ümüzde, 1982 Anayasas›n›n ka--rakteri anlafl›lmaktad›r.

AAnnaayyaassaa DDee¤¤iiflfliikkllii¤¤ii vvee YYeettkkiillii OOrrggaannllaarr EEnnggeellii

Milletin oylar›yla siyasi iktidarolanlar›n gerçek anlamda mukte--dir olamamalar›n›n sebepleri ara--s›nda en önemlisi, anayasal en--gellerdir diyebiliriz. Tabir caizse1982 Anayasas› millet iradesinintecellisi yoluna döflenmifl may›n--larla doludur. TBMM’ye kafa tu--tan, kimseye hesap vermeyi ka--bul etmeyen, Cumhuriyeti koru--ma (!) u¤runa ba¤›ms›z yarg›yasavafl açan bir YYÖÖKK, fevkalade

yetkilerle donat›lm›fl ama neMeclis’e ne de millete hesap ver--me durumunda olmayan sorum--suz bir CCuummhhuurrbbaaflflkkaann››, kararlar›yarg› denetimine tabi olmad›¤›için hukuk d›fl› keyfi icraatlar ya--pabilen YYAAfifi (Yüksek Askeri fiu--ra) ve HHSSYYKK (Hakimler ve Savc›--lar Yüksek Kurulu) gibi ““aannaayyaassaallyyeettkkiillii oorrggaannllaarr”” egemenli¤inmillet ad›na kullan›lmas›na engelolduklar› için, siyasi iktidarlar ye--terince muktedir olamam›fllard›r.

3 Kas›m seçimleri ile tek bafl›--

na iktidar olan Ak Parti, dört y›l›

aflk›n iktidar› süresince, önemli

hizmetlere imza atmas›na ra¤--

men, seçim vaatlerinin pek ço¤u--

nu yerine getirememifltir. Tefleb--

büsleri baflta dönemin Cumhur--

baflkan› Say›n Sezer olmak üze--

re, ““yyeettkkiillii oorrggaannllaarr”” eennggeelliinnee ttaa--

kk››llmm››flfltt››rr.. 11.Cumhurbaflkan› se--

çim sürecinde yaflananlar, barda--

¤› tafl›ran son damla olmufltur.

Gerçekten, 1982 Anayasas›n›n

ayn› maddelerine göre üç cum--

hurbaflkan› seçmifl olan TBMM’ne

11. Cumhurbaflkan›n› seçtirme--

meyi baflarm›fllard›r. Demokratik

yoldan iktidar olma ümidi ol--mayan CHP’nin tehditleriyleAnayasa Mahkemesine götü--rülen seçim, 27 Nisan darbeteflebbüsü ile desteklenmiflve malum 367 karar› ile se--çim engellenmifltir. Siyasi ik--tidar›n bu aflamada millettenald›¤› egemenli¤i kullanmayetkisinden geri ad›m atma--yarak, 28 Nisan BakanlarKurulu Karar› ile herkeseyetki ve sorumluluklar›n› ha--t›rlatmas›, siyasi hayat›m›z--da önemli bir dönüm noktas›olmufltur diyebiliriz.

Cumhurbaflkanl›¤› seçimi--ni millete götürme karar›, bukonuda haz›rlanan anayasade¤iflikli¤inin gündeme geti--rilmesi, sorunlar› çözmede

egemenli¤in sahibinin hakemli¤i--ne baflvurma, yeni bir anayasa ha--z›rlanmas›n› da Ak Partinin seçimbeyannamesine almas›na sebepolmufltur. Olup biteni sessizce iz--leyen millet, 22 Temmuz seçimle--ri sonucu, Ak Parti’yi yeniden vedaha güçlü olarak iktidara tafl›--makla kalmay›p, yeni bir anayasahaz›rlamakla da görevlendirmifl--tir.

Bu noktada ifade etmedengeçemeyece¤imiz bir husus, 3Kas›m seçimleri sonucu, referan--duma gitme yoluyla da olsa, yenianayasa yapabilecek bir ço¤un--lu¤a sahip olan Ak Parti’nin ikti--dar›n›n ilk döneminde niçin bu te--flebbüste bulunmad›¤›n›n hepsorgulanaca¤›d›r. Bunu hat›rlat--mam›z›n sebebi sadece elefltiride¤il, flimdi bafllanm›fl olan sivilanayasa çal›flmalar›n›n, sözdekalmamas›, antidemokratik bas--k›lara boyun e¤ilmemesi, “flimdi--lik” kayd›yla basit de¤iflikliklerleyetinilmeyip, milletin taleplerido¤rultusunda haz›rlanacak yenianayasan›n milletin onay›na su--nulmas›d›r.


Gündem NORMAL AANAYASAYA DDO⁄RU


Gündem

‹srail savafl uçaklar›n›n Suriyehava sahas›n› ihlal etmesi,kuflkusuz Eylül ay›n›n en

önemli bölgesel geliflmesiydi. Ba-s›nda yer alan baz› haberlere gö-re 6, baz›lar›na göre ise 9 ‹srailsavafl uça¤›, Suriye hava sahas›-n› ihlal etmifl; Suriye Enformas-yon Bakan› Muhsin Bilal’in aç›kla-mas›na göre de Suriye radarlar›-na yakaland›¤›n› fark eden uçak-lar, tafl›d›klar› mühimmat› bofl biralana b›rakarak kaçm›fllard›.

Bu olaydan sonra yaflanan ilkve en önemli geliflmeyi, ‹ran’›nresmi haber ajans› ‹rna duyurdu.Habere göre ‹ran’›n fiam Büyükel-çisi Muhammed Hüseyin Ahteri,Suriye yetkilileriyle görüfltü ve ül-kesinin tüm imkanlar›n› Suriye’yesunmaya haz›r oldu¤unu belirtti.

Geçen y›l yaflanan TemmuzSavafl› s›ras›nda da benzer bir gi-riflimde bulunulmufl, ‹srail savafluçaklar›, Suriye cumhurbaflkanl›-¤› saray› üzerinde ses duvar›n›aflm›fl; ‹ran Cumhurbaflkan› Mah-mud Ahmedinejad da fiam yöne-timiyle aralar›ndaki stratejik ilifl-kiye at›fta bulunarak Suriye’yeyap›lacak herhangi bir sald›r›y›kendilerine yap›lm›fl sayacaklar›-n› belirtmiflti. ‹srail’in bu gelifl-meden sonra 33 günlük savaflboyunca Suriye’ye yönelik hiçbirdüflmanca ad›m atmam›fl olmas›Tahran’dan gelen bu mesaj› iyianlad›¤›n› ortaya koydu.

Son ihlal, e¤er fiam karfl›tl›¤›ve fiam yanl›l›¤› ikileminde biry›ld›r siyasi bunal›m yaflayanLübnan’›, cumhurbaflkanl›¤› se-çimleri öncesinde bask› alt›na al-ma hedefiyle yap›ld›ysa, ‹ran’›nfiam büyükelçisi de Ahmedine-jad’›n geçen y›lki mesaj›n› ‹srail’edaha güçlü bir flekilde hat›rlatm›floldu. ‹srail Baflbakan› Ehud Ol-mert’in Suriye hava sahas› ihla-linden haberdar olmad›¤›n› söy-

lemesi ve ‹srail’den konuyla ilgiliolarak hiçbir resmi aç›klama ya-p›lmam›fl olmas›, at›lan ad›m›nhedefinin Lübnan cumhurbafl-kanl›¤› seçimi oldu¤unu ve Suri-ye ve ‹ran’dan gelen mesaj› ald›-¤›n› düflündürmüyor de¤il.

At›lan ad›m› ne sahiplenen,ne reddeden, ne de izah edebilen‹srail hükümetinin içine düfltü¤übu aciz durum, olay›n içine Türki-ye’nin de girmifl olmas›ndan kay-naklanabilir. ‹srail’in, bölgedekien yak›n dostu olan Türkiye’ninhava sahas›na yönelik ihlalini, ko-layca aç›klayabilmesi mümküngözükmüyor. Çünkü yak›t tankla-r›n› Türkiye’de b›rakan ‹srail or-dusu, bir operasyon harikas›naimza atm›fl ve suç delillerini orta-da b›rakarak hükümetini ola¤a-nüstü zora sokmufltur.

OOppeerraassyyoonn SSuurriiyyee’’yyee YYöönneelliikk DDee¤¤iillddii ‹‹ddddiiaass››

Sadece Suriye’ye yönelik olmas›durumunda (menzilin k›sa olma-s›ndan dolay›) uçaklar›n yedekyak›t tanklar›na ihtiyaç duymad›-¤›n›n belirtilmesi ve ‹srail savafluçaklar›na ait yak›t tanklar›n›nGaziantep ve Hatay s›n›rlar› için-de bulunmas›, operasyonun sa-dece Suriye üzerinden Lübnan’ayönelik olmayabilece¤i ihtimalinigüçlendiriyor.

Uluslararas› bas›nda ‹srailuçaklar›n›n Irak hava sahas›na dagirdi¤ine iliflkin haberlerin yer al-mas›, nükleer program› nedeniy-le aç›kça ‹srail ve ABD tehdidi al-t›nda olan ‹ran’›n da hedef liste-sinde yer ald›¤› de¤erlendirmesi-nin yap›lmas›na sebep oluyor. fiuan ‹srail yetkililerinden baflka hiçkimse savafl uçaklar›n›n ‹ran’dakinükleer tesisleri hedef ald›¤›n› veoperasyonun bu hedefe göreplanland›¤›n› ne do¤rulayabile-cek ne de yalanlayabilecek du-rumda. Bununla birlikte Uluslara-ras› Atom Enerjisi Ajans› ile Tah-ran’›n, ‹ran’›n nükleer program›-n›n Güvenlik Konseyi’ne sevkinesebep olan “cevaplanmam›fl so-rular” bafll›kl› bölümlerini görüfl-me konusunda anlaflmaya var-mas›n›n, ‹srail’i BM’ye “‹ran’›nnükleer tesislerini hedef alabili-rim” mesaj›n› vermeye yöneltmiflolmas› pekala mümkün.

Uluslararas› Atom EnerjisiAjans› Baflkan› Muhammed el-Baradei’nin ‹ran’›n nükleer prog-ram› konusunda son yay›mlad›¤›raporun, programda herhangi birsapma olmad›¤›n› ortaya koyanve Tahran’› memnun eden niteli-¤i ve ayr›ca Tahran’›n “cevaplan-mam›fl sorular” konusundaAjans’la görüflmelere bafllayacakolmas›, BM Güvenlik Konseyi’nde

‹SRA‹L’‹N OPERASYON F‹YASKOSUVE ‹MAJ YARATMA HAR‹KASI

Alptekin DDursuno¤lu

‹ran’a yönelik a¤›r yapt›r›mlar

içeren bir karar›n ç›kar›labilmesi-

ni oldukça zorlaflt›racak bir ze-

min yarat›yor. Dolay›s›yla ‹srail,

baflta ABD olmak üzere BM Gü-

venlik Konseyi’ne “‹ran’a yapt›-

r›m karar› alamayaca¤›n›z bir

konjonktüre sürükleniyoruz,

e¤er siz bir ad›m atmazsan›z ben

dünyay› büyük bir krize sürükle-

me pahas›na ad›m atar›m” mesa-

j› vermek istemifl olabilir.

‹srail’in ‹ran’›n nükleer tesis-

lerine yönelik bir sald›r›s›, ‹ran’›

bölgede yaln›zlaflt›rmaya çal›flan

ABD plan›n› bozaca¤›ndan ve

‹ran’a aç›k bir misilleme adresi

verece¤inden Washington’un

gerçekleflmesini istedi¤i en son

fley olarak gözüküyor. Körfez Sa-

vafl› s›ras›nda Saddam Hüse-

yin’in Scud füzeleriyle ‹srail

kentlerini hedef almas›na ra¤-

men ABD’nin ‹srail’e Irak savafl›-

na müdahil olma izni vermedi¤ini

hat›rlayarak halen 170 binden

fazla askeriyle Irak’ta çözümsüz-

lük içinde olan ABD aç›-s›ndan ayn› konjonktü-rün geçerli oldu¤unu ve‹srail’i ‹ran’la muhtemelbir çat›flmaya müdahilk›lmak istemeyece¤isöylenebilir. Bu bak›m-dan ‹srail, son operas-yonla ‹ran’› hedef alm›fl-sa bile bunu gerçeklefl-tirmek için de¤il,ABD’ye ve BM GüvenlikKonseyi’ne tehdit mesa-j› vermek istemifl olabi-lir.

Hedef ister ‹ran, is-terse Suriye dolay›m›ylaLübnan olsun, gözükeno ki ‹srail ordusu bir kezher fleyi eline yüzünebulaflt›rm›fl ve kafl yapa-y›m derken göz ç›kar-m›flt›r. Zira öncelikle ‹s-rail ordusu Türkiye’de

b›rakt›¤› suç delilleri yüzündenbaflbakan›n›n “olanlardan habe-rim yok” diyerek aptal rolü oyna-mas›na sebep oldu. ‹kincisi, böl-gedeki en yak›n müttefiki olanTürkiye’nin hava sahas›n› ihlalederek Türkiye ile olan iliflkileriniSuriye ve Lübnan ile olan iliflkile-ri düzeyinde gördü¤ü mesaj›n›verdi. Üçüncüsü, Suriye ve Lüb-nan’a yönelik ihlalleri konusundaTürkiye’yi baflka türlü davranma-s› mümkün olmayacak flekildekarfl›s›na ald›. Binaenaleyh ‹srail,Türkiye’nin “kabul edilemez” di-ye niteleyip cevap bekledi¤i buihlal karfl›s›nda ya kabul edile-mez izahlar yap›p özür dilemekveya hiçbir fley olmam›fl gibi dav-ranarak Ankara’yla zedeleneniliflkilerinin bedelini ödemek du-rumunda kalm›fl oluyor.

‹srail’in aç›klanmas› mümkünolmayan bu hava sahas› ihlalin-den dolay› Türkiye’den özür dile-mesi, niteliksel olarak ayn› olay›ntaraflar› olan Suriye ve Lüb-

nan’dan da özür dilemesi anlam›-na gelecek, özür dilememesi vehiçbir fley olmam›fl gibi davran-mas› ise sahip oldu¤u “haydutdevlet” imaj›n›n bölgedeki en ya-k›n dostu nezdinde de pekiflmesi-ne sebep olacak.

‹‹ssrraaiill OOrrdduussuu ‹‹ttiibbaarr KKaayybbeeddiiyyoorr

Hizbullah savafl›yla itibar›n› bü-yük ölçüde yitiren ‹srail ordusu-nun Gazze’den at›lan roketleri bi-le önlemekten aciz kalmas›, ‹sra-il kamuoyundaki sayg›nl›¤›n› daafl›nd›r›yor. Bu durum, 1970’li y›l-lardan itibaren Münih’ten Ugan-da’ya, Avrupa içlerinden Irak’›nnükleer tesislerine kadar tümdünyada önleyici operasyonelgücüyle “kadir-i mutlak” imaj›oluflturan ‹srail ordusu aç›s›ndanson derece s›k›nt› verici. Fakat‹srail’in dünya ölçe¤inde sahip ol-du¤u propaganda deste¤i ve ta-rihsel imaj› sayesinde siyasi so-nuçlar› itibariyle son derece ba-flar›s›z bir operasyonu bile nas›lkendi lehine bir propaganda ola-rak kullanabildi¤ine de tan›k ol-duk. ‹srail uçaklar›n›n Suriye veTürkiye hava sahas›n› ihlal etme-sinin uluslararas› hukuk aç›s›ndanniteli¤ine ve do¤urdu¤u siyasi so-nuçlara iliflkin analizler yerine ‹s-rail ordusunun operasyonel gücü-ne iliflkin efsaneler dinliyoruz.

‹srail ordusunun son operas-yonla ne harikalar yaratt›¤›nailiflkin haber, yorum ve de¤erlen-dirmeleri hat›rlayal›m.

1-‹srail savafl uçaklar› Suri-ye’deki askeri bir tesisi vurdu.(CNN International)

2-‹srail uçaklar›, Suriye’deHizbullah’a silah sevk›yat› yap›-lan bir silah deposunu vurdu.(CNN International)

3-‹srail savafl uçaklar›, KuzeyKore’nin Suriye’de infla etti¤i bir


Gündem ‹SRA‹L‹N OOPERASYON FF‹YASKOSU

Ehud Olmert


Gündem‹SRA‹L‹N OOPERASYON FF‹YASKOSU

nükleer tesisi vurdu. (New YorkTimes)

4-‹srail savafl uçaklar› asl›ndabir yeri vurmad›; ama Suriye ve‹ran’›n elindeki Rus yap›m› havasavunma sistemini test etti. Vebu sistemlerin ne kadar ilkel veyetersiz oldu¤unu ortaya ç›kard›.(Debka File)

5-‹srail savafl uçaklar›, Suri-ye’deki muhtemel nükleer tesis-lerin foto¤raflar›n› çekti. (NewYork Times)

Her biri Amerikal› veya ‹srail-li bir askeri yetkiliye dayand›r›la-rak yap›lan bu haberlerde Suri-ye’nin neden bu sald›r›y› gizledi-¤ine, bunu neden BM’ye tafl›ma-d›¤›na ve ‹srail’i uluslar aras› hu-kuku çi¤nedi¤i için neden mah-kum ettirmeye çal›flmad›¤›na ilifl-kin hiçbir izah yok. Olay›n içinekat›lan Kuzey Kore ve nükleertesis iddialar›n›n, Suriye’nin ses-sizli¤ini izah etmek için uydurul-du¤u izlenimi de do¤muyor de¤il.Ama hiç de¤ilse “Suriye gizli sak-l› yürüttü¤ü nükleer program›n›nortaya ç›kmamas› için ‹srail’i butesisleri vurmas›ndan dolay›BM’ye flikayet etmiyor” gibi birgerekçe üretilmifl oluyor.

‹srail uçaklar›n›n Suriye ve‹ran’da bulunan Rus yap›m› uçak-savar sistemlerini test etmekiçin bu operasyonu yapt›¤› yö-nündeki Debka File iddias›n› inan-d›r›c› bulanlar ise ‹srail’in böylesibir test için neden 6 veya 9 pilo-tunu kurbanl›k koyun gibi kullan-m›fl olabilece¤ine de¤inmiyorlar.Zekâs›na iliflkin kimi tart›flmalaryap›l›yorsa da, kimse ‹srail Bafl-bakan› Ehud Olmert'in elektri¤ikontrol etmek için parma¤›n› pri-ze sokabilece¤ine ihtimal vermi-yor.

‹srail’in Suriye’nin nükleer te-sislerinin foto¤raflar›n› çekmekiçin neden insans›z casus uçakla-

r› yerine 6 veya 9 savafl uça¤›kulland›¤›, Suriye hava savunmasisteminin testi için neden insan-s›z uçaklar›n tercih edilmedi¤i,askeri bir tesisi ‹srail taraf›ndanvurulan Suriye’nin neden mese-leyi BM’ye tafl›mad›¤› veya vuru-lan nükleer tesisten yay›lan rad-yasyonu Suriye’nin daha ne ka-dar gizleyebilece¤i hepsindenönemlisi de bu operasyon harika-s›nda yak›t tanklar›n›n Türki-ye’de ne arad›¤› konuflulmuyor.

Lübnan ve Suriye’den baflla-mak üzere Irak’› ve Türkiye’yi deiçine al›p ‹ran’› ihtimal dairesi içi-ne sokan bu operasyondan sonrabeklendi¤inin aksine Suriye’de,Irak’ta veya ‹ran’da de¤il, at›lanyak›t tanklar›ndan dolay› Türki-ye’de dumanlar›n tüttü¤üne ta-n›k olduk. ‹srail ordusu, bu ope-rasyonu Türkiye’ye yak›t tanklar›atmak için düzenlemediyse bafl-kaca bir yerde fiziksel sonuçlar›-na rastlamad›¤›m›z bu operasyo-nun askeri boyutunda sadece id-dialar; siyasi boyutunda ise ‹srailhükümetinin kendini aptal konu-muna düflüren sessizli¤i kal›yor.

Ad›na “image maker”l›k (imajyap›c›l›k) denen bir mesle¤in bu-lundu¤u bir dönemde yafl›yoruz.‹maj yap›c›lar›n oluflturdu¤u ef-saneler, hiç kuflkusuz hem taraf-tarlar› hem de karfl›tlar› etkile-meye dönük olarak uyduruluyor.‹srail ordusunun imaj yaratma

ad›m›n›n ‹srail kamuoyu üzerin-

deki etkisinin ortaya konmas› ba-

k›m›ndan Filistin Enformasyon

Merkezi’nin flu haberi oldukça

dikkat çekici gözükmektedir.

“‹srail Baflbakan› Ehud Ol-

mert’in Suriye’ye düzenlenen ha-

va sald›r›s› nedeniyle anketlerde-

ki deste¤inin artt›¤› bildirildi. ‹s-

rail’de ‹branice yay›n yapan Ye-

diot Ahronot gazetesinin yapt›¤›

ve 441 kifli aras›nda düzenlenen

ankette Olmert’in eskiden yüzde

25 olan deste¤inin yüzde 35’e

ç›kt›¤› bildirildi. Ankette “Olmert;

Baflbakan olarak görevini nas›l

yerine getiriyor?” sorusuna kat›-

l›mc›lar›n yüzde 35’i iyi, yüzde

63 iyi de¤il fleklinde cevap verdi.

Kat›l›mc›lar›n yüzde 78’i ‹srail

hava kuvvetlerinin Suriye’ye dü-

zenledi¤i sald›r›y› desteklerken

buna karfl› ç›kanlar›n oran›n›n sa-

dece yüzde 1 oldu¤u belirtildi.

Kat›l›mc›lar›n yüzde 51’i Suri-

ye’ye yönelik sald›r›n›n muhte-

mel bir savaflla ilgili olarak etkisi-

nin olmayaca¤›n› söylerken yüz-

de 32’si sald›r›n›n savafl ihtimali-

ni art›rd›¤›n›, yüzde 13’ü ise bu

ihtimalin geriledi¤ini düflünüyor.

Anket, ‹srailli Yahudilerden 441

kifli aras›nda düzenlenirken nüfu-

sun yüzde 20’sini teflkil eden

Arap nüfusu göz önünde bulun-

durmuyor.”


Gündem

Asl›nda okumak flimdi dahakolay. Dünyay› okumak…Her fley, 11 Eylül milad›n-

dan sonra daha bir fleffaf halegeldi. 90’lar›n bafl›nda Baudril-lard buna ?kötülü¤ün fleffaflafl-mas›” ad›n› verdi¤inde, ileri saf-hada kötücül bir kehanet gözüy-le bak›yorduk ihtiyar düflünürünsözlerine…

Ba¤naz neo-con’lar›n tümdünyada yeni bir düzene¤i gerek-tirecek kitle imha projeleri, küre-sel bir muhafazakarl›¤› ilan ede-cekti oysa 11 Eylül ile birlikte…““BBiizzlleerr”” ve ““öötteekkiilleerr”” fleklindekat› bir saflaflman›n dayand›¤›yeni bir hristiyan muhafazkarl›¤›sayfas› aç›lacakt› tüm dünyada…Bush’un kitle imha silahlar›n›patlatmadan önce ifade etti¤ifley; ““HHaayyaatt ttaarrzz››””yd›… ““BBiizziimmhhaayyaatt ttaarrzz››mm››zzaa kkaarrflfl›› çç››kk››yyoorrllaarr””

diyordu kendi ifadesiyle yeniHaçl› Seferi’ni bafllat›rken…

Dünyan›n en fakir üçüncü ül-kesi olan Afganistan’› yerle birederken asl›nda ABD’nin dünya-n›n en süper gücü oldu¤u gerçe-¤i gizleniyordu gözlerden. fiu an-da 1 buçuk milyon civar›nda Af-gan, mülteci konumundad›r ve1979’dan beri iflgal alt›ndaki ül-kede yafl ortalamas› 32’dir… Sa-vafl›n yan› s›ra, açl›k ve salg›nhastal›klarla da u¤raflan Afganla-r›n yaflad›¤›na “savafl” diyebilirmiyiz? Savafl, iki eflit taraf ara-s›nda veya birbirine denk en aziki güç aras›nda vuku bulur. OysaAfganistan’›n ABD karfl›s›nda ya-flad›¤› aç›k bir katliam, iflgal vetalandan baflka bir fley de¤ildi...

Tüm dünyan›n gözü önündecereyan eden Afganistan iflgalinibiz nas›l okuyorduk? Afganistan

deyince Afgan kad›n›n›n burka-s›ndan baflka bir fley düflünme-yen bir dünya belle¤ine, yaflamahakk›ndan, varoluflun onurundanbahsedebilmek flüphesiz ki çokzor… Afganistan vurulmal›yd› kikad›nlar burkalar›ndan kurtulsun,Afganistan vurulmal›yd› ki Afga-nistan’a demokrasi ve bar›fl gel-sin… K›sacas›, Afganistan büyükve kirli bir ““öötteekkii””ydi… Hayat tar-z›, tamamiyle ABD hayat tarz›n›nd›fl›ndaki bu vahfliler ahalisiningezegenden silinmesi pek de biranlam ifade etmiyordu… (Afga-nistan; ‹ran ve Türkiye gibi tari-hinde asla müstemleke olmam›flüç ‹slam ülkesinden birisidir.)

Benzeri bir hayat tarz› ope-rasyonunu Irak’da yaflad›k… 1milyon üç yüz bin kiflinin öldü¤üresmi makamlarca aç›klanan ifl-galde, ölüm ve y›k›mla de¤ifltirili-yordu Irakl›lar›n barbar hayat›…‹nsanlar› öldürerek hayat tarz›kuran bir anlay›fl…

Halbuki Irak; dünya medeni-yetinin ilk bafllang›c›nda duranbir mekand›. ‹lk yaz›, ilk harfler,ilk kanun tabletleri, ilk de¤irmen,fliir, müzik, heykel, resim Meze-potamya’dan yükseltiyordu ken-disini… Irak, kadim dinlerin dedekoruydu… Peygamberlerin veazizlerin, ediplerin ve felsefecile-rin diyar›yd›… ABD askerlerinceönce y›k›l›p ard›ndan da yak›lanBa¤dat’taki El-Evkaf Müzesi’ndeBeytül Hikme ve ‹skenderiye Kü-tüphanelerinden intikal eden tam3000 eser, sadece Irak’›n de¤il,insanl›¤›n ortak kültürel miras›y-d›… Harezmi’den, Tusi’den, Si-na’dan, Buhari’den dünyaya ›fl›ktutmufl tam 3000 orijinal eser…Art›k yok!

Buradan bakt›¤›m›zda, ABD’ninözellikle Orta Do¤u’da sadecepetrol üzerinden ya da ‹srail’ingüvenli¤i cihetinden bir savaflyürüttü¤ünü söyleyemem… ABD,kendisine ait olmayan ve hiçbirzenginli¤iyle de sat›n alamayaca-

HAYAT TARZI VE TEVH‹D

Sibel EEraslan


GündemHAYAT TTARZI VVE TTEVH‹D

¤› bir insanl›k miras›n› imha et-mifltir… Onun hayat tarz› içindeasla sahip olamayaca¤› bir insan-l›k tarihini, bir özgeçmifli de kat-lederek, tarihi bir yar›lmaya se-bep olmufltur…

ABD’nin yok etmeye çal›flt›¤›fley asl›nda insanl›k haf›zas›n›nta kendisidir…

Küreselleflme ad› alt›nda ço-¤u kez gençlere has bir modadansöz eder gibi düflük nab›zl› birdalgan›n hükmü alt›nday›z hepi-miz… Modüler bir Amerikan kapi-talizmi tekrar›ndan baflka bir fleyolmayan küreselli¤in dayatmac›,tek tiplefltirici hegemonyas› ço¤ukez göz ard› ediliyor. Baflta tüke-tim al›flkanl›klar› olmak üzere,konuflma ve anlaflma dili olaraktek dil-‹ngilizce ve haberleflmekonusunda iliflki kurma biçimiolarak internet alg›s› üzerindenkendini ifade eden küresel güç,asl›nda bize tekil bir hayat tarz›-n› dayat›yor… Ortak markalar›ntüketildi¤i, ortak yaflam biçimle-rinin hüküm sürdü¤ü yeni birdünya düzeni bu…

Pervas›z ve fleffaf bir öfkeylekarfl› karfl›yay›z. Kendisine ben-zemeyenin adeta terminatörükesilen bu vahfli yöntemin bildi¤itek fley: Yok etmek…

***Ülkemizdeki kimlik tart›flma-

lar›n› da bu küresel kamplaflma-n›n izdüflümleri olarak okuyo-rum. EEccee TTeemmeellkkuurraann’›n ““hhaayyaattkk››vvaamm››”” dedi¤i fley veya EErrttuu¤¤rruullÖÖzzkköökk’ün ““ggöözz zzeevvkkii”” olarak ad-land›rd›¤› bak›fl aç›s›, kendisinebenzemeyeni veya düpedüz haz-zetmedi¤ini “düzen bozucu” ilanetmeye vard›r›yor kendini…

Baflkalar›n›n varl›¤›n›, kendisiüzerinde bask› gücü olarak görenbu bak›fl, herhangi hukuki bir etikarka plan da aram›yor “suç” tan›-m› yaparken… Siz, ““ööyyllee oolldduu¤¤uu-nnuuzz iiççiinn”” suçlusunuz. Yani her-hangi bir eylem ya da eylemsizli-¤inizden de¤il, orada öylece ken-

diniz gibi oldu¤unuz sürece, gözebat›yorsunuz, k›vam ve zevk bo-zuyorsunuz…

Eski Roma’dan kalma bir ““yyaa-bbaanncc››”” tan›m›d›r bu… Yabanc›, si-teye ait de¤ildir ve site vatan-dafllar›n›n hukuku ona çok görü-lür. Bu ba¤lamda ya gladyatörle-rin veya vahfli arslanlar›n önüneat›l›r… Roma’n›n yabanc›lar›n in-faz› için ihdas etti¤i eski arenas›-n›n yerini ça¤›m›zda ““kkaammuussaallaallaann”” tan›m› alm›flt›r… Dikenlitellerini sürekli geniflleten ne ol-du¤u meçhul ve fakat her sefe-rinde seçkinler taraf›ndan tan›m-lanan bu zehir zemberek alan as-l›nda gerçekli¤e tekabül etmez.Yani sanal bir fleydir. Ama haya-t›n merkezinde oldu¤unu düflü-nen ve zanneden kifliler taraf›n-dan “hayat” olarak tan›mlan›r.Hayat›n içinde bir hayat olarakkamusal alan ancak steril kimlik-lerin yaflayabilece¤i bir örnekli-¤in esas oldu¤u tutkulu ve dar birmekand›r asl›nda…

‹nsanlar›n tüketim al›flkanl›k-lar›, konufltuklar› dil, giysileri veinançlar› üzerinden k›sacas› ger-çek, küçük ve esas hayatlar› üze-

rinden kurulan-kurgulanan bir iitt-hhaammllaarr ssüürreeccii bafllat›l›r ard›n-dan…

Bu bask›c› süreç: Namaz k›l-mak, bafl›n› örtmek, içki içme-mek, serbest cinsel iliflkiye gir-memek gibi hayat›n içindeki ay-r›nt›larla sizi giderek kendi iflinegelmeyen ve hazzetmedi¤i de-¤erleriniz üzerinden k›vam bozu-cu ilan eder…

““HHaayyaattaa kkaarrflfl›› hhaayyaatt”” diyeisimlendirebilece¤imiz bu geri-limli takas masas›, insan tekleriveya guruplar› üzerinden kurdu-¤u topyekun savafl alg›s› ile as-l›nda dünyan›n gelece¤ini de ipo-tek alt›na al›yor. Yeryüzündeyerleflmesini hala tamamlama-m›fl k›talar›n birbiri üzerinde yap-t›¤› bas›nç gibi, medeniyetler ça-t›flk›s› tezi de ““hhaayyaatt ttaarrzz››”” te-kerlemesi üzerinden fliddetiniartt›r›yor…

Bugün; kküürreesseell bbaasskk››ya karfl›koyacak tek sahih yol ise; boyune¤memekten geçiyor.

Hani bir söz vard› kula¤›m›z-da: LLââ iillââhhee ‹‹llllaallllaahh… ‹flte bu sözüyeniden söylemenin tam da za-man›!

ABD, kendisine ait olmayan ve hiçbir zengin-li¤iyle de sat›n alamayaca¤› bir insanl›k mi-ras›n› imha etmifltir…


Gündem

-- BBuu ssööyylleeflfliiyyee hhaazz››rrllaann››rrkkeennRRaassiimm ÖÖzzddeennöörreenn’’ddeenn iillkk oollaarraakkookkuudduu¤¤uumm kkiittaapp nnee iiddii,, ssoorruussuuaakkll››mmaa ttaakk››lldd››.. OOkkuudduu¤¤uumm iillkk kkiittaa--bb››nn››zz MMüüssllüümmaannccaa DDüüflflüünnmmee ÜÜzzee--rriinnee DDeenneemmeelleerr’’ddii.. BBuu kkiittaabb›› ookkuu--mmaa nneeddeenniimm ddee bbaarriizz bbiirr kkiimm--lliikk//ddüünnyyaa ggöörrüüflflüü oollaarraakk ‹‹ssllââmm’’llaaiilliiflflkkiimmiizzii ddüüflflüünnmmee kkaayygg››ss››yydd››..BBuuyy››llllaarrddaann iittiibbaarreenn bbööllüükk bbööllüükkhhaattttaa kkiimmii zzaammaann ddöönneerreekk eesseerr--lleerriinniizzii,, yyaazz››llaarr››nn››zz›› ookkuudduumm,, ookkuu--yyoorruumm.. DDeenneemmeelleerriinniizz bbaaflflttaa ooll--mmaakk üüzzeerree eesseerrlleerriinniizzddee kkiimmllii¤¤eeddaaiirr öö¤¤eelleerr bbaasskk››nn.. KKiimmlliikk vvee eeddee--bbiiyyaatt iilliiflflkkiissii RRaassiimm ÖÖzzddeennöörreenn’’iinnbbeennllii¤¤iinnddee,, bbeellllee¤¤iinnddee nnaass››ll bbiirryyeerr ttuuttuuyyoorr??

- Biz, edebiyatla uygarl›k ara-s›nda karfl›l›kl› bir ba¤l›lafl›m (ko-relâsyon) oldu¤u kan›s›nday›z.Her birimiz, kendi uygarl›¤›n›nözellikleriyle ifade edilen bir kim-

lik tafl›r. Burada, uygarl›k kelime-sini kültür kelimesiyle eflanlaml›kullan›yorum. Bat› düflüncesindeulusu (nation) meydana getirenunsurlar aras›nda ›rk, dil, gelenekgibi etkenler say›l›rken dine deyer verilir. Oysa ‹slâm uygarl›¤›n-da kültür dinin fonksiyonu olarakd›fla vurur. Farkl› kavimlerin ‹s-lâm’› uygularken kendilerine öz-gü al›flkanl›klar›n›, örflerini dineayk›r› olmamak kayd›yla uygula-maya devam etmesi, o kavimlereözgü bir uygulamay› da yede¤in-de getirmifltir. Bu durum, Türk ‹s-lâm’› ile ‹ran ‹slâm’›n›n, Arap ‹s-lâm’›n›n özgül yanlar›n›n ortayaç›kmas›na yol açabilir, açm›flt›rda. Ancak temel hepsinde ayn›-d›r. Nitekim farkl› mezheplerinöngördü¤ü farkl› içtihatlar, farkl›kavimlerin ‹slâm’a uyum sa¤la-mas›nda yap›c› ve yard›m edici

rol üstlenmifltir. ‹flte edebiyat in-sanlar›n de¤indi¤imiz ba¤lamdatafl›d›¤› bu kimlikler çerçevesin-de ulusal özellikleriyle d›fla vu-rur. Bireysel ve ulusal kimlikleedebiyat ürünü aras›nda bu aç›-dan s›k› bir ba¤lant› bulundu¤unudüflünüyorum.

-- BBuu nnookkttaaddaa YYaazzkkoo eeddeebbiiyyaattddeerrggiissiinniinn iikkiinnccii ssaayy››ss››nnddaa HHaassaannBBüülleenntt KKaahhrraammaann’’››nn yyaazzdd››¤¤›› bbiirryyaazz››ddaann hhaarreekkeettllee hhaayyaatt,, eeddeebbii--yyaatt vvee kkiimmlliikk kkoonnuullaarr››nn›› ttaarrtt››flflmmaa--yyaa aaççtt››¤¤››nn››zz›› hhaatt››rrll››yyoorruumm.. OOrraaddaaHHaassaann BBüülleenntt KKaahhrraammaann BBaatt››ll››kklliiflfleelleerrllee ‹‹ssllaamm’’›› vvee MMüüssllüümmaannllaarr››eelleeflflttiirriiyyoorr,, MMüüssllüümmaann eeddeebbiiyyaatt--çç››llaarr››nn MMaarrkkssiisstt iiffaaddee iillee bbiirr yyaann--ll››flfl bbiilliinnçç hhaallii oollaann iiddeeoolloojjiiddeenn ööttee--yyee ggeeççeerreekk bbiirr ddüünnyyaa ggöörrüüflflüü kkaa--tteeggoorriissiinnee uullaaflflaammaadd››kkllaarr››nn›› iiffaaddeeeeddiiyyoorrdduu.. AArriiff,, MMuussttaaffaa fifieerriiffOOnnaarraann’’››nn 1111 OOccaakk 22000077 ttaarriihhlliiCCuummhhuurriiyyeett KKiittaapp eekkiinnddee ““22000066DDeerrggiilleerrii”” bbaaflflll››kkll›› yyaazz››ss››nnddaa““MMeerrddiivveennflfliiiirr,, HHeeccee,, HHeevveess,, YYeeddii‹‹kklliimm ggiibbii iiçç ggeerrççeekklleerree ggiizzeemmcciiaannllaayy››flflaa öönneemm vveerreenn ddeerrggiilleerriinn,,ttoopplluummccuu iinnaann››flflaa ddee¤¤eerr vveerreennoozzaannllaarr›› ddaa aannllaammaayyaa ççaall››flfltt››¤¤››ggöörrüüllüüyyoorr..”” bbiiççiimmiinnddeekkii ddee¤¤eerr--lleennddiirrmmeessiinnii flflaaflfl››rraarraakk ookkuudduu¤¤uu--nnuu iiffaaddee eettmmiiflflttii.. AArraaddaann ggeeççeennzzaammaann iiççiinnddee bbiirr zziihhnniiyyeett hhaalliioollaarraakk ‹‹ssllââmmîî ggöörrüüflfl öözzggüünn bbiirr bbii--rreeflfliimm ggeelliiflflttiirreebbiillddii mmii??

- Bizim yerli edebiyat›m›z›ntemel kayna¤›, temel dayana¤›,‹slâm kültürüyle yo¤rulmufl birtoplumun ürünüdür. Bu itibarlayabanc› ideolojilerin sözcülü¤ü-nü üstlenmifl olarak meydana ge-tirilen ürünlere ar›zî (ilineksel)diye bakmak gerekir. Tanzi-mat’tan sonra bizim yerli kültü-rümüzde radikal bir k›r›lma ya-flant› ve bu k›r›lma günümüze ka-dar artan bir ivmeyle devam etti.Ancak 1950’li y›llardan bafllaya-rak ‹slâm’› temel alan bir edebi-yat ortam›n›n bafllad›¤›n› söyle-yebiliriz. Türkçenin bu yeni ede-

RAS‹M ÖZDENÖREN’LE GÜL HARMANI MEVS‹M‹N‹

ÇA⁄IRMAK

Konuflan: AAs›m ÖÖz

Mavera'n›n 'yedi güzel adam'›ndan biri, Türk hikâyesinin ve deneme yazarl›¤›-n›n önemli kalemlerinden Rasim Özdenören'in yaz› hayat›n›n 50. y›l› geçti¤imizy›l çeflitli etkinliklerle de¤erlendirildi. ‹lk öyküsü Ocak 1957'de Varl›k dergisin-de yay›nlanan üslûp ustas›n›n “Gül Yetifltiren Adam” isimli roman› Varl›k der-gisinin Eylül 2007 say›s›nda ‹slâmî kimli¤in kamusallaflmas›n›n meta-roman›olarak sunuldu. Rasim Özdenören, bir yaz›s›nda bu romanla ilgili ilginç bir ola-y› anlatm›flt›: “Bu kitab›m› alan bir han›m, bir süre sonra hemen kitapç›ya tes-lim etmifl. Aç›klamas› ilginç. Ben bu kitapta, gülün nas›l yetifltirilece¤i, bak›m›-n›n nas›l yap›lmas› gerekti¤i konusunda aç›klamalar bekliyordum. Ama gül ye-tifltirme bilgisi yok. Hem okuduklar›mdan bir fley de anlamad›m. Bu kitab› de-¤ifltirin!” demifl. Kitab› bir yemek kitab› ile de¤ifltirmifller. Arif Ay'›n "Yaz›lar›-na pusula koyarsan›z hep k›bleyi gösterdi¤ini görürsünüz." diye tarif etti¤i Ra-sim Özdenören’le “Gül Yetifltiren Adam” roman› çevresinde kimlik, hayat, ede-biyat ve kamusallaflma konular›n› konufltuk…


GündemGÜL HHARMANI

biyat›n›n genel karakteristi¤i güngeçtikçe daha belirgin halde or-taya ç›kacak ve de¤erlendirile-cektir. Uzun y›llar görmezdengelinen veya yok say›lan bu yeniedebiyat damar›n›n Türkçede öz-gün bir yer tuttu¤u zaman içindedaha iyi anlafl›lacak ve kabul gö-recektir.

-- SSoonn yy››llllaarrddaa MMüüssllüümmaannllaarr››nnddüüflflüünnsseell mmeevvccuuddiiyyeettiinnee iilliiflflkkiinnççeeflfliittllii ddüüflflüünncceelleerr ddiillee ggeettiirriillddii..HHaattttaa mmuuhhaaffaazzaakkaarrll››kk yyeenniiddeenn iiss--ttiihhddaamm eeddiillddii.. KKuurrttuulluuflfl KKaayyaall››,, ssii--zziinn ‹‹kkii DDüünnyyaa aaddll›› eesseerriinniizzllee ‹‹ss--llaammcc››ll››¤¤›› aaflfliikkaarr bbiirr ttaarrzzddaa mmuuhhaa--ffaazzaakkaarrll››kkttaann aayyrr››flfltt››rrmmaa ççaabbaass››iiççiinnddee oollmmaakkllaa TTüürrkk ddüüflflüünncceessiiüüzzeerriinnee ffaarrkkll›› bbiirr yyaakkllaaflfl››mm ggeelliiflfl--ttiirrddii¤¤iinniizzii vvee bbuunnuunn ddaa kkiimmsseenniinnddiikkkkaattiinnii ççeekkmmeeddii¤¤iinnii iiffaaddee eeddii--yyoorrdduu.. YYeennii ddöönneemmiinn kkaannaaaatt öönn--ddeerrlleerriinniinn mmuuhhaaffaazzaakkaarrll››kk ssööyyllee--mmiinnee bbiirr ddee¤¤eerr aattffeettmmeelleerrii kkoonnuu--ssuunnddaa nnee ddüüflflüünnüüyyoorrssuunnuuzz?? ÖÖzzeell--lliikkllee ssooll eenntteelleekkttüüeelllleerriinn MMüüssllüü--mmaannllaarr›› mmuuhhaaffaazzaakkaarr,, MMüüssllüü--mmaannllaarr››nn eeddeebbii uu¤¤rraaflflllaarr››nn›› ssaa¤¤cc››eeddeebbiiyyaatt iiççiinnddee ddee¤¤eerrlleennddiirrddiikkllee--rrii ddee bbiilliinniiyyoorr.. DD››flflllaammaakk vvee ddaarraallaannaa ss››kk››flfltt››rrmmaakk aannllaayy››flfl››nnddaannbbeesslleenneenn bbuu yyaakkllaaflfl››mmllaarr››nn ööttee--ssiinnddee bbaaflflkkaa bbiirr ffaarrkkll›› vvee bbaaflflkkaa bbiirrbbaakk››flfl hhaakkiikkaatteenn mmüümmkküünn mmüü??BBuuggüünn öözzeelllliikkllee bbuu kkoonnuuddaa ttaammbbiirr kkaaffaa kkaarr››flfl››kkll››¤¤›› yyaaflflaann››yyoorr.. SSiizzbbuu kkaaffaa kkaarr››flfl››kkll››¤¤››nn›› nnaass››ll ddee¤¤eerr--lleennddiirriiyyoorrssuunnuuzz??

- Türk kültüründe yaflanan bukafa kar›fl›kl›¤›n›n yaklafl›k 200y›ll›k bir mazisi var. Muhafaza-kârl›k veya yeni söyleyiflle tutu-culuk Bat› kültüründe, bu kültü-rün yafland›¤› toplumlar için an-laml› kabul edilebilir. ‹slâm tutu-culu¤a karfl›d›r. ‹slâm her zaman,her toplumda dinamik bir süreçizlemifltir. Çünkü her zaman öze-lefltiriye aç›k bir toplum yap›s›n›öngörür. Özelefltiriye aç›k olmakkapal› toplum olmay› ilkece red-detme anlam›n› tafl›r. ‹slâm her

zaman köktenci tavr› benimse-mifltir. Onun, her yüzy›lda bir ye-nilemeyi/yenilenmeyi öngörentemel ilkesi statükocu zihniyetleörtüflme kabul etmez. AncakMüslümanlar Bat› ile temasageçmeye bafllad›¤›ndan, dahaaç›k bir ifadeyle Bat›’y› kendineörnek kabul etti¤inden bu yanakafas› karman çorman oldu. Negere¤i gibi ve gere¤i kadar Ba-t›’y› anlad›, ne tam olarak ‹slâm’›reddedebildi.. öyle, iki arada birderede, tuhaf bir konumda dü-¤ümlenip kald›…

Biz, bafltan beri ‹slâm’›n tutu-cu olmad›¤›n›, bilakis tutuculu¤akarfl›t bir söylem gelifltirdi¤ini,bunun yolunu sürekli aç›k tuttu-¤unu ileri sürüyoruz. Bu düflün-cemize vurgu yapan say›n Kaya-l›’n›n dikkatini tebrik etmek iste-rim. Baflkalar› uzun y›llar ve ›s-rarla Müslümanlar›n tutucu oldu-¤u yolunda fikir dermeyan edeede, onlar da kendilerini tutucukabul etmeye bafllad›. Oysa tutu-culuk her anlam›yla ‹ngiliz toplu-muna özgü bir özelliktir; Müslü-manlara özgü de¤il…

-- BBuu kkaaffaa kkaarr››flfl››kkll››¤¤›› nnaass››ll aaflfl››--llaaccaakk ssiizzccee??

- Son 200 y›ld›r ortaya ç›kankafa kar›fl›kl›¤›n›n asal ma¤duruMüslümanlard›r. 200 y›ld›r in-sanlar›n bafl›na musallat olan bukafa kar›fl›kl›¤›n› yaflayanlar›n önsaf›nda esefle söylemeli ki, Müs-lümanlar yer al›yor. Müslümanlar‹slâm’› Bat›n›n ölçütlerinegöre alg›lamaya devametti¤i sürece bu kafakar›fl›kl›¤›n›n önünükesmek mümküngörünmüyor. Tamda bu neden-le, biz, y›llar-d›r, kim kimitezkiye ede-cek sorusu-nu öne sü-r ü y o r u z :

‹slâm m› Bat›’n›n öngördü¤ü öl-çüte göre tezkiye edilecek, yok-sa biz mi ‹slâm’›n öngördü¤ü öl-çüte göre Bat›’y› de¤erlendirece-¤iz? Son iki yüzy›l›n temel kafakar›fl›kl›¤› bu soruya verece¤imizcevapla izale edilebilir. Evet, kimkimi tezkiye edecek? ‹nsanlar›nhangi kültürün saf›nda yer alma-y› tercih etti¤i de, bu soruya ve-recekleri cevapla netlik kazan›r.

- RRuuhhuunn MMaallzzeemmeelleerrii’’nnddee rroo--mmaann iiççiinn ““hhaayyaatt››nn aannaattoommiissii ddee--sseekk yyeerriiddiirr”” ddiiyyoorrssuunnuuzz.. ‘‘RRoommaa--nn››nn bbaaflflllaanngg››ççttaa öönnggöörrüülleenn bbiirrffoorrmm oollmmaakkss››zz››nn mmeevvuutt oollaammaayyaa--ccaa¤¤››nn››’’ ddaa aayyrr››ccaa vvuurrgguulluuyyoorrssuu--nnuuzz.. GGüüll YYeettiiflflttiirreenn AAddaamm hhaayyaatt››nnaannaattoommiissii vvee öönnggöörrüülleenn ffoorrmmddüüzzlleemmiinnddee nnee iiffaaddee eeddiiyyoorr??

- Roman için “hayat›n anato-misi” derken flunu söylemek iste-dim: Roman, elimizde, hayattanilham al›narak yaz›lm›fl olsa da,üzerinde yorum gelifltirebilece¤i-miz bir sabit metin halinde durur.Hayatsa, hayat olmas› itibariylekay›p gider. Büyük roman, bizim,insan› ve hayat› anlamam›za yar-


Gündem GÜL HHARMANI

d›mc› oluyorsa, bu, onun, metinolarak sabitlenmifl olmas›ndankaynaklan›r. Fakat öyle bir sabit-lenme ki bu, her ân kendi iç dina-mikleriyle yenilenmeye de aç›k-t›r: t›pk› hayat›n kendisi gibi…Hayat›, belli bir kesitte sabitle-mek roman marifetiyle mümkünk›l›nabilir. Ancak sabitlenmifl ol-may›, hayat› kadavra haline sok-ma diye anlamamal›… ‹lla öyleanlamak istiyorsak, kadavran›n,canl› organizmay› anlamam›zanas›l yard›mc› oldu¤una benzefliktutmal›…

-- ““SSiimmggeesseell ddüüzzlleemmddee bbiirr yyaa--kk››nn ttaarriihh ookkuummaass››”” oollaarraakk nniitteellee--nneenn GGüüll YYeettiiflflttiirreenn AAddaamm aaddll›› rroo--mmaann››nn››zzllaa iillggiillii kk››ssaa ccüümmlleelleerr kkuurr--mmaayy›› tteerrcciihh eettttii¤¤iinniizz ddoo¤¤rruu mmuu??BBuu rroommaann››nn ssiizziinn yyaazz›› vvee ddüüflflüünn--ccee ddüünnyyaann››zzddaakkii kkoonnuummuu ddeeyyiinncceenneelleerr ssööyylleerrssiinniizz??

- Biz metni yaz›p bitirdik.Ürün, art›k bizim de d›fl›m›zda birnesnel varl›k sahibidir. Dolay›s›y-la ürüne ben de d›flardan bakmadurumunday›m. Ona “Simgeseldüzlemde bir yak›n tarih okuma-s›” diyen görüfle kat›l›r›m. Bizimdünya görüflümüzün o metindeyans›m›fl olmas› elbette ola¤anbir hal say›lmal›.

-- GGüüll YYeettiiflflttiirreenn AAddaamm’’››nn kkiimm--llii¤¤ii iillee iillggiillii ffaarrkkll›› ddee¤¤eerrlleennddiirrmmee--lleerr yyaapp››ll››yyoorr.. EEsseerriinn CCuummhhuurriiyyeettddöönneemmii uulleemmaass››nn››nn ddrraamm››nn›› aann--llaatttt››¤¤››,, öözzlleeddii¤¤ii hhaayyaatt›› dd››flflaarr››ddaavvaarr eeddeemmeeyyeenn,, dd››flflaarr››yyaa hhââkkiimmoollaann ddüünnyyaayyllaa iilleettiiflfliimm ddiilliinnii yyiittii--rreenn uulleemmaann››nn ggüüll yyeettiiflflttiirrmmeekk ssuu--rreettiiyyllee hhaayyaattaa ttuuttuunndduu¤¤uu,, ggeellee--cceekk nneessiill ttaassaarr››mm››nn››nn ‹‹ssllaamm’’››nn kkaa--mmuussaallllaaflflmmaass›› iillee iillggiillii oolldduu¤¤uu vvbb..dduurruummllaarr›› aannllaatttt››¤¤›› iiffaaddee eeddiillddii..BBiirr ttüürr pprrootteessttoo oollaarraakk ookkuunnaabbii--lleecceekk bbuu dduurruummuunn hhaayyaattllaa iirrttiibbaa--tt›› hhaayyaattttaakkii kkaarrflfl››ll››¤¤›› kkoonnuullaarr››nnddaabbuuggüünn iittiibbaarriiyyllee ddüüflflüünncceelleerriinniizznneelleerrddiirr??

- De¤indi¤iniz hususlar ro-manda uzun uzad›ya tart›fl›l›r.

Marafl'ta, bizim, bu romanda an-latt›¤›m›z tipte sekiz on kiflininyaflad›¤› söylenirdi. Ben gerçi on-lar›n hiçbiriyle tan›flma bahtiyar-l›¤›na ermifl de¤ilim. Biz, lise y›l-lar›m›zda Marafl'ta okurken, on-lar da asl›nda hayatlar›n›n sondemlerini yafl›yordu. Bu insanlar,k›l›k k›yafet de¤iflikli¤ini öngörenyasan›n yürürlü¤e girmesindensonra sözü geçen hayat tarz›n›benimsemifllerdi. Elbette, yürür-lükteki hayat› protesto için, yü-rürlükteki hayat›n bir üyesi ola-rak yaflamay› reddettikleri içinevlerine kapanm›fllard›. Bizim,roman›m›zda ifllemeye çal›flt›¤›-m›z tip, en sonunda, böyle birprotestonun bir yerden sonra so-nuç vermeyece¤ini düflünür vehayata kat›larak eylemini ger-çeklefltirme gere¤ini duyumsar.Ve daha soka¤a ilk ç›k›fl›nda, ca-mi önünde iman ve ‹slâm üzerinesöylevini vererek eylemini ger-çeklefltirir. “Gül YetifltirenAdam”›n ister evine kapanmaklaolsun, ister d›flar›ya ç›kt›ktansonra olsun, seçimi, kendi içmant›¤› aç›s›ndan son kerte tu-tarl›d›r. Ve bence bu gün için degeçerlidir. Müslümanlar faiz kar-fl›s›nda, fuhfliyat karfl›s›nda

GYA’›n tutumunu uygulayabilse-ler, kurulu düzeni kökünden sar-sabilirler diye düflünüyorum.

--KKiittaabb››nn bbaass››lldd››¤¤›› ttaarriihh hhaakkii--kkaatteenn ççeeflfliittllii öözzeelllliikklleerrii iiççiinnddee bbaa--rr››nndd››rraann bbiirr ttaarriihh.. PPoossttmmooddeerrnnDDuurruumm bbuu yy››llddaa yyaazz››llmm››flfl.. SSaarrttrreeiillee AArroonn oorrttaakk bbiirr bbiillddiirriiyyee iimmzzaaaattmm››flfl.. AAffggaanniissttaann iiflflggaall eeddiillmmiiflfl,,‹‹rraann’’ddaa ddeevvrriimm oollmmuuflfl.. BBMM bbuu yy››ll››ÇÇooccuukk YY››ll›› iillaann eettmmiiflfl…… BBuu hhaarree--kkeett vvee bbeerreekkeett oorrttaamm››nn››nn ssiizziinnddüünnyyaann››zzddaakkii yyaannss››mmaass››,, eettkkiissii,,kkaarrflfl››ll››¤¤›› ddeesseekk……

- Ben bütün bu bahsi geçenolaylar›n eflanl› olarak vukuuna‘zaman›n mant›¤›’ demek istiyo-rum. Thomas Khun bunu “para-digma” olarak adland›r›yor. Kita-b› yazarken flahsen bahsetti¤infaktörlerin hiç birini do¤rudangöz önünde tutmad›m. Ancak‘zaman›n mant›¤›’n›n kendi özgülifllevini yerine getirdi¤ini reddet-mek de isabetli olmaz.

-- SSeezzaaii KKaarraakkooçç::““ ‹‹¤¤ddee kkookkuu--llaarr››nnddaa üüzzüümm aassmmaallaarr››nnddaa ggüülllleerr--ddee//ZZeennggiinnddiirr ggüülllleerriiyyllee bbuu üüllkkeehheerr flfleeyyddeenn öönnccee//KK››rrkk yy››ll öötteeyyeeggiittsseelleerr ddee//BBuu yyeerrlliilleerr//GGüüll aaççaarrggüüll kkaappaann››rr bbooyyuunnaa ggöönnüülllleerriinn--ddee//GGüüll ttaaflfl››rrllaarr ddüünnyyaann››nn bbüüttüünnüüllkkeelleerriinnee((......))//SSiizzee bbiirr mmuuttlluulluukkhhaabbeerrii ggiibbii//GGüüll ggeelleecceekk//KK››yyaammeettddeemmeekk ggüüllüünn ggeerrii ggeelliiflflii ddee--mmeekk//GGüüll ppeeyyggaammbbeerr mmuuflflttuussuuppeeyyggaammbbeerr sseessii..”” ddiiyyoorrdduu.. KKaaffaakkaarr››flfl››kkll››kkllaarr››nnaa,, mmiiyyoopplluukkllaarraa,, ssaa--¤¤››rrll››kkllaarraa aalldd››rrmmaakkss››zz››nn uummuudduuhheerr ddeemm ccaannll›› vvee kk››llmmaa bbaa¤¤llaamm››nn--ddaakkii öönneerriilleerriinniizzllee bbuu ssööyylleeflfliiyyiinnookkttaallaayyaall››mm iissttiiyyoorruumm……

- Bu m›sralar üstat Karakoç’unGül Mufltusu kitab›ndan, de¤il mi?Demek, ‘zaman›n mant›¤›’ hükmü-nü icra etmekten geri durmam›fl.Demek, Gül Harman› mevsiminiça¤›rma ödevimiz devam ediyor.Ça¤›ral›m ve bekleyelim. ÜstatNecip Faz›l’›n deyifliyle, herkesinbekledi¤i mutlaka gelir…


Analiz

Genel ve Cumhurbaflkanl›¤› seçimlerindenAKP büyük bir baflar› ile ç›km›flt›r. Milletkendisine yap›lan bask› ve yönlendirmelere

her zamanki feraseti ile gerekli cevab› vermifltir.Ancak eksenler aras›nda Türkiye üzerinden yürü-

tülen bir mücadelenin, seçimde ki baflar› oran›n›nyüksekli¤inden dolay› son bulaca¤› düflünülmeme-

lidir. Dolay›s›yla AKP’nin daha tecrübeli olarakbafllad›¤› ikinci hükümet dönemi, beklenenin aksi-

ne daha yüksek gerilimlerin, kavgalar›n yaflanaca-

¤› bir dönem olacakt›r. Bu aç›dan seçim sonras›n-

da Türkiye’de vuku bulan baz› olaylar›n anlamlar›ve mesajlar› üzerinde durmak gerekmektedir:

• Bombal› arabalar,

• Genelkurmay Baflkan› ve Kuvvet Komutanlar›n›n

Cumhurbaflkan› resepsiyonuna kat›lmamalar›,

• TUS‹AD Baflkanlar›n›n aç›klamalar›,

• ‹srail Hava kuvvetlerinin Türkiye Üzerinden Suri-

ye Hava sahas›n› ihlal etmesi,

• ABD D›fliflleri bakan yard›mc›s› Nicolas Burns’un

aç›klamalar› ve Türkiye’de de¤iflik çevrelerle te-

mas›,

• ‹stanbul Üniversitesi Senatosu, Rektörler Komi-

tesi ve Baz› rektörlerin kiflisel aç›klamalar›,

• Seçim öncesi AKP’ye destek veren bat›c› yazar-

lar›n Laik az›nl›k kavram› etraf›nda f›rt›na kopar-

malar›,

• Malezya modeli hakk›nda yaz› serilerinin ard ar-

da yay›nlanmas›,

• T‹SK’in aç›klamas›,

• Yarg›tay Cumhuriyet Baflsavc›s›n›n aç›klamalar›,

• Anayasa Mahkemesi Eski Baflkan› Mustafa Bu-

min’in aç›klamas›,

• fierif Mardin’in kavramsallaflt›rmas›n›n gündem

haline getirilmesi,

• Kara Kuvvetleri Komutan›n›n Konuflmas›.

Bütün bunlar, Türkiye’de yeni Anayasa çal›fl-

mas› bahane edilerek bafllat›lan yeni bir psikolojiksavafl›n belirtileridir. Bu yaz›da bu psikolojik sava-

fl›n hedefi tahlil edilecektir.

KKaavvflflaakk NNookkttaass››

KKaaddiiffee ddaarrbbee ssüürreecciinnddee,, RRuussyyaa--ÇÇiinn eekksseennii iillee AABB--AABBDD eekksseennii aarraass››nnddaa mmeeyyddaannaa ggeelleenn bbiirr kkaavvggaa,,TTüürrkkiiyyee’’nniinn iiçç ddiinnaammiikklleerriinnii cciiddddii bbiirr flfleekkiillddee eettkkiillee-yyeerreekk sseeççiimm ssüürreecciinnddee iiççeerrddee yyeennii iittttiiffaakkllaarr››nn kkuu-rruullmmaass››nnaa vveessiillee oollmmuuflflttuurr.. Türkiye’de Cumhuriyetmitingleri ile bafllat›lan kadife darbe süreci, Rusya-Çin eksenli bir kadife darbe(9 Mart 1971 darbesinetekabül eder) iken; 27 Nisan elektronik muht›ras›ile darbe yön de¤ifltirip ABD menfaatlerine hizmeteden bir karfl› darbeye(12 Mart 1971 tekabül eder)dönüflmüfltür. (Bu yaz›da bundan sonra bu iki kadi-

fe darbe süreci 99 MMaarrttçç››llaarr ve 1122 MMaarrttçç››llaarr diye ad-

land›r›lacakt›r.) Buna ba¤l› olarak içerde BüyükSermaye, Kartel Medyas›, Bat›c› ve liberal ayd›nkesim AKP etraf›nda bir ittifak oluflturmufllard›r.Bu ittifaktan dolay› seçim sonras›nda Cumhurbafl-

kanl›¤› seçimleri, çok kolay bir flekilde sonuçlan-

m›fl, efli baflörtülü biri cumhurbaflkan› seçilmifltir. MMeevvccuutt aannaayyaassaaddaa 115500 kkeezz kkeennddiissiinnee aatt››ff yyaapp››-

llaaccaakk kkaaddaarr öönneemmllii yyeettkkiilleerrllee ddoonnaatt››llmm››flfl bbiirr mmaakkaa-mmaa,, ddiinnddaarr bbiirriinniinn ggeellmmiiflfl oollmmaass››nn››nn sseemmbboolliikk aann-llaammllaarr››nn››nn öötteessiinnddee bbiirr iirraaddee bbeeyyaann›› oollaarraakk ddaa aayyrr››bbiirr mmaannaass›› vvaarrdd››rr.. BBuunnuunn llaaiikk ççeevvrreelleerr ttaarraaff››nnddaann

MÜSLÜMAN BB‹R MM‹LLET‹ YYEN‹DENFORMATLAMAK ‹‹Ç‹N BBAfiLATILANYYEENN‹‹ BB‹‹RR PPSS‹‹KKOOLLOOJJ‹‹KK SSAAVVAAfifi

BURHANETT‹N CCAN

““YYookkssaa hhiilleellii--bbiirr ddüüzzeenn mmii kkuurrmmaakk iissttiiyyoorrllaarr??FFaakkaatt oo kküüffrreettmmeekkttee oollaannllaarr,,

kkeennddiilleerrii hhiilleellii--ddüüzzeennee ddüüflfleecceekk oollaannllaarrdd››rr..”” Tur 52/42


Analiz YEN‹ PPS‹KOLOJ‹K SSAVAfi

kkoollaayy kkoollaayy hhaazzmmeeddiilleemmeeyyeeccee¤¤ii ggöözzaarrdd›› eeddiillmmee-mmeelliiddiirr..

Baflbakan, Meclis Baflkan› ve Cumhurbaflkan›-n›n ayn› partiden olamayaca¤›, bunun kadife dar-benin gerekçelerinden biri olarak gösterildi¤ini ha-t›rlarsak; yeni dönemde mevcut durumun belli ke-simleri tahrik için iyi bir f›rsat olarak de¤erlendiri-lece¤i bilinmelidir. Bu nedenle Türkiye bir kavflaknoktas›nda olup yeni süreç, iki farkl› kesim aç›s›n-dan de¤erlendirilmelidir:

BBiirriinncciissii,, AKP ile ittifak içerisinde bulunan Bat›ve Bat›c›lar. ‹‹kkiinncciissii,, Kadife Darbeciler.

KKaaddiiffee DDaarrbbeecciilleerriinn YYeennii SSttrraatteejjiissii:: YYeennii TToopplluummssaall MMuuhhaalleeffeett

99 MMaarrtt Kadife darbecileri, yedikleri 12 Mart karfl›Kadife darbesinin seçimi ne denli etkiledi¤ininmuhtemeldir ki analizini yapm›fllard›r. Elektronikmuht›ra ile ma¤dur duruma sokulan AKP’nin, se-çimden çok güçlü ç›kmas›n›n flokunu üzerlerindenat›p atamad›klar›n› bilemiyoruz. Ancak bundanders ald›klar› ve AKP’yi ma¤dur konuma sokmaya-cak bir strateji belirlemek istedikleri söylenebilir.Bunun için Kadife darbeciler, aç›ktan bir eylemegirmek yerine geri çekilmeyi ve Hükümet lehineolan havan›n da¤›lmas›n› bekleyeceklerdir. Yeni birstrateji ve buna ba¤l› yeni taktikler gelifltirip uygu-layacaklard›r. 9 Martç›lar, yeni toplu eylemler içinf›rsatlar kollayacak ve buna imkan veren ortamla-r›n haz›rlanmas› için çal›flacaklard›r.

SSttrraatteejjiilleerriinniinn mmuuhhtteemmeell nniirreennggii nnookkttaallaarr›› aaflflaa-¤¤››ddaakkii ggiibbii oollaabbiilliirr::

Stratejilerini emekli asker ve CHP görünümünden

kurtararak yeni y›pranmam›fl aktörleri öne ç›karmak.

Genifl BBirleflik CCephe meydana getirmek.

Seçim öncesi AKP etraf›nda oluflan ittifak›n yeni sü-reçte da¤›lmas›na çal›flmak.

AKP’ye rey veren kitlelerin sorunlar›n›n çözümünü

engelleyerek AKP’den koparmak ve AKP’yi halk des-te¤inden mahrum b›rakarak yaln›zlaflt›rmak.

ABD ve ‹srail’le iflbirli¤ine girmek.

Yeni bir kadife darbe için sokak hakimiyeti tesis et-mek.

AKP’nin 2.iktidar dönemi, 1.döneme nazarandaha tecrübeli olup hem Türkiye hem de Dünyagerçe¤ine daha vak›ft›r. I.dönemdeki acemilikleriyapmamalar› beklenir. Bu dönemde, AB ve ABDekseninden gelecek bask› ve isteklere karfl› dahadirençli olacaklard›r. Bu da Bat› ile daha ciddi geri-limler yaflanaca¤› ve hükümet için cciiddddii bbiirr ffaayy hhaatt-

tt››nn››nn oorrttaayyaa çç››kkaaccaa¤¤›› anlam›na gelir..AKP 2.döneminde, 1.dönemde halka verdi¤i

ama yerine getiremedi¤i sözleri, cumhurbaflkan›engeli kalkt›¤› için yerine getirmek zorunda ola-cakt›r. Bu dönemde yeni bir anayasa ile devletinyeniden yap›land›r›lmas› söz konusudur. AB uyumyasalar› da bunu zorlamaktad›r. Bu yeniden yap›-lanma ve atanmayan kadrolar›n atanmas› süreci,bir gerilim ve kamplaflma ortam› meydana getire-cektir. Hükümet için bu, iikkiinnccii ffaayy hhaatttt››dd››rr. Kadifedarbeciler, her iki fay hatt›n›n enerji ile yüklenme-si için ya bekleyecekler yada bir sürü eylem orta-ya koyarak enerji yüklemeye çal›flacaklard›r.

Seçim sürecinde CHP etraf›nda flekillenen birdarbe sürecini, bu kez tamamen parlamento d›fl›nakayd›rarak bir halk hareketi görüntüsü vermeyeçal›flacaklard›r. Böylelikle halk›n fluur alt›na yer et-mifl CHP karfl›tl›¤›n›n meydana getirdi¤i tepkiler-den kurtulmak isteyeceklerdir. Gene bu dönememekli askerlerin önde gözükmedi¤i daha baflka si-vil görüntülü eylemler düzenlenecektir. Böyleliklehalk›n askerin siyasete kar›flmas›na karfl› duydu¤ualerjinin etkileri, kompanze edilmeye çal›fl›lacakt›r.DDoollaayy››ss››yyllaa KKaaddiiffee ddaarrbbeenniinn sseeççiimm ssoonnrraass›› ssüürreecciinn-ddee,, sseeççiimm öönncceessiinnddee ssaahhnneeddee ggöörrddüü¤¤üümmüüzz bbiirr ççookkaakkttöörrüü ssaahhnneeddee ggöörreemmeezzsseekk bbuu flflaaflfl››rrtt››cc›› oollmmaammaall››-dd››rr.. BBuu kkaaddaarr ggüürrüüllttüünnüünn oolldduu¤¤uu bbiirr oorrttaammddaa nneeCCHHPP’’ddeenn nnee ddee eemmeekkllii aasskkeerrlleerriinn kkuurrdduu¤¤uu ggüüçç bbiirr-llii¤¤ii hhaarreekkeettiinnddeenn bbiirr sseess çç››kkmmaammaass›› aannllaammll›› ddee¤¤iillmmii??

9 Martç› Kadife darbeciler, bir taraftan seçimöncesi AKP etraf›nda kurulan ittifak›n Anayasa ça-l›flmalar›ndan dolay› çözülmesini sa¤lamaya çal›-fl›rken; di¤er taraftan AKP’ye rey vermeyen top-lum kesimleri ile bir BBiirrlleeflfliikk GGeenniiflfl CCeepphhee kurmakiçin u¤rafl vermektedirler. Bu noktada Rahflan Ece-vit’le Hüsamettin Cindoruk’un yapt›¤› aç›klamalaradikkat etmek gerekir.

Birleflik Genifl Cephe için ilk ça¤r› Rahflan Ece-vit’ten gelmifltir:

“Ancak Türkiye Cumhuriyetinin ikinci bir yar›s› var-d›r. Cumhuriyetimizin bu ikinci yar›s› bofl durmayacak ve

kendinin has parças› olan öteki yar›s›n› bu fleriat hastal›-¤›ndan kurtarmas›n›n yolunu mutlaka bulacakt›r. Laik

Türkiye CCumhuriyeti yyara aalm›flt›r. YYara kkangren oolma-dan TTürkiye ccumhuriyeti’nin iikinci yyar›s› bbir aan öönce aa¤›r-l›¤›n› oortaya kkoymal›d›r.”11

TBMM eski Baflkan› Hüsamettin Cindoruk, BBiirr-lleeflfliikk GGeenniiflfl CCeepphheenniinn Sol etraf›nda organize edil-mesini önermektedir:

“Sa¤ yyak›n ttarihte AAKP’yi iindirmek iiçin yyeter-li ggücü ttoplayamaz… Gördü¤üm kadar›yla sol çok mil-


AnalizYEN‹ PPS‹KOLOJ‹K SSAVAfi

li olmufltur. Enternasyonal sol bitmifltir, bir Türk solu

ç›km›flt›r ortaya. Ben o sola güveniyorum. Kendi ara-lar›nda uzlafl›rlarsa, bir sosyal plan, bir ekonomik

plan, çevrecilik plan› ç›kartabilirler ortaya. Türki-ye’nin ggereksinmesi oolan bbugün ssol bbir pparti. SSol, AAta-türkçülük dde ddahil, hher kkonuda çça¤dafl dde¤erleri oorta-ya kkoyar. BBilhassa ggençleflen sseçmenlerden ççok ooy

al›r.”22

Bu yeni dönemde Kadife darbecilerin, biri hükü-met, di¤eri cumhurbaflkan› olmak üzere iki ana he-defi olacakt›r. Askeri bürokrasi, flimdiden Cumhur-baflkan›na karfl› aç›kça beyan edilmeyen ve fakatdavran›fl ve hitaplarla sergilenen bir tav›r içinde-dir. Bu farkl› kesimlere verilen bir mesaj olarakokunmal›d›r. Bu tav›r al›fl›n hangi boyutlara ulafla-ca¤›n› flimdiden kestirmek zordur.

Kadife darbecilerin, Refah-Yol zaman›nda oldu-¤u gibi yeni d›fl destek aramaya girebilece¤i, yeniittifaklar kurmak isteyece¤i ihtimal dahilindedir.Refah-Yol zaman›nda Erbakan’a ra¤men ‹srail’leiliflki kurulmas› çok manidard›. AAsskkeerrii bbüürrookkrraassiiiiççeerriissiinnddee RRPP’’yyee kkaarrflfl›› oollaann vvee 11998877’’ddeenn iittiibbaarreennoolluuflflaann SSooll MMeezzhheeppççii CCuunnttaa,, RRPP’’nniinn iikkttiiddaarraa ggeelliiflflii-nnii,, ggeenniiflfl kkeessiimmlleerrllee iittttiiffaakk kkuurraarraakk ddaarrbbee yyaappaabbiill-mmeekk iiççiinn uuyygguunn bbiirr oorrttaamm hhaazz››rrllaammaa bbiiççiimmiinnddee ddee-¤¤eerrlleennddiirrmmiiflflttii::

“...Ancak ttüm bbunlardan ddaha dda öönemlisi aaskerlerin

bir RRP iiktidar›n› eengellemek iiçin hhiçbir flfley yyapmam›fl

olufllar›yd›. BBir iiddiaya ggöre bbaz› aaskerler bbundan

maksimum ffayda eelde eedebileceklerini ççok iiyi bbiliyor-lard›. BBu iiddiaya ggöre oordu iiçerisinde bbir kkanat cciddi

denebilecek bbir ddarbe ee¤ilimi iiçerisindeydi vve bbu kka-nat, 11987 yy›l›ndan bbu yyana oordu iiçerisinde hh›z-l› bbir flflekilde öörgütleniyordu... KKimine ‘‘gerici’, kkimine

‘faflist’, kkimine dde ‘‘Amerikanc›’ ddiyerek ‘‘Korgeneral’

rütbesinde bbile bbaz› iisimleri ttasfiye eetmekten ççekin-meyen bbu eekip, ‹‹srail’le iiliflkilerin dde bbafl›n› ççekiyordu.

Bir iiddiaya ggöre ‹‹srail’in RRP iile iilgili ssorusu bbu yyüz-dendi vve bbu ddo¤rultuda RRP, TTürkiye’de ççok iiyi bbir ddar-be ggerekçesi oolabilirdi.”33

Attila ‹lhan daha sonralar›, 28 fiubat Postmo-dern darbesi için; ‘‘ÇÇeevviikk BBiirr SSaabbeettaayyiissttttii vvee 2288 fifiuu-bbaatt ddaa SSaabbeettaayyiisstt bbiirr ddaarrbbee iiddii.. AAmmaacc›› oorrdduuyyuu yy››pp-rraattmmaakk vvee OOrrdduu iillee hhaallkk››nn aarraass››nn›› aaççmmaakktt››’’ de¤er-lendirmesini yapm›flt›.

Benzer bir süreç bugün de yaflanabilir. Son za-manlarda ‹srail savafl uçaklar›n›n Türkiye üzerin-den Suriye hava sahas›n› ihlal etmesi, Türkiye top-raklar›na yak›t tank›n› b›rakmas› ve bundan hükü-metin haberinin olmamas› ve ‹srail’den aç›klanma

istenmifl olmas›na karfl›l›k henüz bir aç›klama ya-p›lmam›fl olmas›, askeri bürokrasi içerisinden baz›-lar›n›n hükümete karfl› ‹srail’le diyalog içerisinegirmesi olarak de¤erlendirilebilir.

Yukar›daki al›nt›da, cuntan›n RP’nin iktidarageliflini, darbeye meflruiyet kazand›rmak için birgerekçe olarak kulland›klar› belirtilmektedir. BBuu-ggüünn ddee TTüürrkkiiyyee’’ddee iisstteeddiikklleerrii flflaahhss›› ccuummhhuurrbbaaflflkkaann››sseeççttiirreemmeeyyeenn KKaaddiiffee ddaarrbbeecciilleerr,, eeflflii bbaaflflöörrttüüllüü oollaannbbiirr ccuummhhuurrbbaaflflkkaann››nn››nn vvaarrll››¤¤››nn››,, BBiirrlleeflfliikk GGeenniiflfl CCeepp-hhee kkuurraabbiillmmeekk iiççiinn bbiirr aarraaçç oollaarraakk ddee¤¤eerrlleennddiirreecceekk-lleerrddiirr..

AABBDD’’nniinn MMeessaajj››:: 11 MMaarrtt’’›› UUnnuuttttuukk YYeennii DDöönneemmddee GGöörreevvee HHaazz››rr OOlluunn

ABD D›fliflleri Bakanl›¤›n›n üç numaral› ismi D›flifl-leri Bakan Yard›mc›s› Nicholas Burns Türkiye’yegelmeden önce, Washington’daki düflünce kurulufl-lar›ndan Atlantik Konseyi’nin düzenledi¤i toplant›-da Türkiye’yle ilgili önemli aç›klamalarda bulun-mufltur.(Konuflman›n detay›, UUmmrraann//eekkte.)

Burns’un ziyaretinde dikkat çeken bir husushükümet yetkilileri ile görüflmeden önce ‹stan-bul'da, ABD'nin politikas› do¤rultusunda ''Eküme-nik'' olarak niteledi¤i Fener Rum Patri¤i Bartholo-meus, Türk ifl çevreleri ve sivil toplum kuruluflla-r›yla görüflece¤ini ifade etmesidir.

Böyle bir aç›klamay› nas›l okumal›y›z? Seçimsürecindeki deste¤in faturas›n› istemek midir? Birtehdit midir? Yoksa içerdeki iflbirlikçi dostlar›naharekete geçin, bask› kurun mesaj› m›d›r? Belki dehepsidir.

Burns yapt›¤› konuflman›n sat›r aralar›naönemli mesajlar yerlefltirmifltir. Bu mesajlar› baflta

Nicholas Burns



hükümet olmak üzere Türkiye’yi seven herkes dik-

katle okumal›d›r.44

Burns’un taraf, güven ve müttefik konusundakiifadeleri ilginçtir. KKaarrflfl››ll››kkll›› iikkii üüllkkeenniinn ggüüvveenniinnddeenn,,mmüütttteeffiikkllii¤¤iinnddeenn bbaahhsseettmmeemmeekktteeddiirr.. GGüüvveenn kkoonnuu-ssuunnddaa AAmmeerriikkaann ttaarraaff››nnddaa BBuusshh ddee¤¤iill AABBDD ddeevvlleettiivvaarrkkeenn;; TTüürrkk ttaarraaff››nnddaa TTüürrkkiiyyee ddee¤¤iill CCuummhhuurrbbaaflfl-kkaann›› GGüüll iillee BBaaflflbbaakkaann EErrddoo¤¤aann vvaarrdd››rr.. YYaannii AABBDD,,TTüürrkkiiyyee’’yyee ddee¤¤iill CCuummhhuurrbbaaflflkkaann›› iillee BBaaflflbbaakkaannaa ggüü-vveennmmeekkttee vvee oonnllaarr›› mmüütttteeffiikk oollaarraakk kkaabbuull etmekte-

dir:

"ABD, CCumhurbaflkan› AAbdullah GGül vve BBaflbakan RRe-cep TTayyip EErdo¤an iile mmükemmel iiliflkilerin ddevam

etmesini bbekliyor" .

Cumhurbaflkan› GGül vve BBaflbakan EErdo¤an, ""Güvenilir

isimler. BBize vverdikleri ssözleri ttuttular. DDaima

ABD'nin iiyi mmüttefikleri ooldular.”

Bu ifadeler, dolayl› bir flekilde, Cumhurbaflkan›ile Baflbakan için ABD iflbirlikçisi intiba› vermekte-

dir. ‘‘VVeerrddiikklleerrii ssöözzlleerrii ttuuttttuullaarr’’ hat›rlatmas› gizlibir tehdit içermektedir.

1 Mart Tezkeresi’nin reddi ile bozulan iliflkilerindüzeltilmesi için çok çal›flt›klar›n› ifade etti¤i ko-

nuflmas›nda, s›kça son seçimlerden ve yeni bir dö-

nemden bahsetmesi özel bir mesaj tafl›maktad›r:

“Türkiye iile iiliflkilerimizde öönemli bbir zzaman. TTürkiye,

yeni hhükümetini sseçti. ‹‹liflkilerde yyeni bbir ddönem bbafl-l›yor... SSeçim ssonuçlar› bbelirleyici oolmufltur... TTürkiye

flimdi iiçeride yyenilenme vve bbüyüme ddönemine ggirmifl-tir. DD›fl ppolitikada ddaha bbüyük ssorumluluklar üüstlene-ce¤i bbir ddönem bbafllam›flt›r."

• Seçimlere bu kadar vurgu yap›lmas›nda ve ‘‘11MMaarrtt›› uunnuuttttuukk’’ denmesinde gizli bir tehdit ve suç-

lama dikkat çekmektedir: ‘1 Martta Türkiye suç ifl-

lemifltir, bunun da nedeni 1. AKP hükümetidir. Amabiz bunu, 2. AKP hükümeti döneminde, flimdi, unu-

tuyoruz. Bu seçimlerde sizi darbecilere karfl› des-tekledik. ‹çerideki dostlar›m›z›n sizi desteklemesi-ni sa¤lad›k. 2.AKP iktidar› yeni bir dönem olsun. Ohalde ayn› hatay› bir daha tekrarlamay›n. Aksi tak-tirde yeni ortaklar buluruz.’ Devamla:

• GOP’tan vazgeçmedik. Ortado¤u’daki gücü-nüzü, bizim menfaatimize kullanman›z, bizim ad›-m›za görev üstlenmeniz, jandarmal›k yapman›zgerekir. Bu dönemde dikkat edin, yanl›fl karar ver-meyin tehdidi yap›lmaktad›r:

"Türkiye, bbizim GGenifl OOrtado¤u'daki çç›karlar›m›z iiçin

kritik öönemde."

"Türkiye'nin OOrtado¤u'da ççok uuzun bbir ttarihi bbulun-maktad›r. TTanzimat ddönemiyle bbafllayan bbir rreform

sürecinden ggeçmifltir... TTürkiye, MMüslüman bbir ttoplum

içindeki een bbaflar›l› llaik ddemokrasidir. BBunun GGenifl

Ortado¤u iiçin dde oolumlu yyank›lar› vvar.''

"Bugün TTürkiye'nin bbizim iiçin öönemi, eeskisinden bbile

daha ffazla. OOrtado¤u, bbizim uulusal ggüvenlik çç›karlar›-m›z iiçin ddünyada een hhayati bbölgedir.''

• Türkiye ABD taraf›ndan tek yanl› stratejik or-tak olarak ilan edilmektedir. Türkiye’nin ç›karlar›de¤il ABD’nin ç›karlar› önemlidir. ABD ç›karlar›nauygun her hareket desteklenecektir. ABD’nin ç›kar-lar›na ters olan her hareket ise tehlikeli ve stratejikortakl›¤a ayk›r› olacakt›r. Bunun için ABD’nin iznial›nmadan yap›lan her anlaflma iptal edilmelidir:

“‹ran iile TTürkiye aaras›nda iimzalanan ggaz aanlaflmas›n-dan rrahats›zl›k dduymaktay›z... ‹‹ran'›n, TTürkiye'nin

komflusu vve tticaret oorta¤› ooldu¤unu aanl›yoruz... ‹‹ran

ile hher zzaman ooldu¤u ggibi iifl yyapman›n zzaman› dde¤il.”

• Benzer tav›r Ermenistan’la(Ermenistan'›nWashington Büyükelçisi Tatul Markaryan'›n da ka-t›ld›¤› toplant›da) ilgili sergilenmektedir:

"Türkiye iile EErmenistan'›n iiliflkilerinin nnormallefltiril-mesine vve TTürk-Ermeni ss›n›r›n›n aaç›lmas›na öönem

vermekteyiz... AAK PParti'nin sseçimleri kkazanmas›n›n

ard›ndan, TTürkiye'nin EErmenistan'a eel uuzatmas›n› vve

Ermenistan'›n dda aayn› rruhla bbu çça¤r›ya yyan›t vverme-sini uummaktay›z."

• Burns, Osmanl›’n›n çözülmesine ve da¤›lmas›-na sebep olan Tanzimat reform sürecinin devametmesini istemektedir. Bu, hem AB’ye girmek hemde Genifl Ortado¤u için gereklidir:

"Ekonomik vve ssiyasi rreformlar›n, TTürkiye'ye AAB yyolu-nu aaçacakt›r... TTürk CCeza KKanunu'nun 3301'inci mmad-desi kkald›r›lmal› vve HHeybeliada RRuhban OOkulu yyeniden

aç›lmal›…"

Bu arada Burns’un, FFeenneerr RRuumm PPaattrrii¤¤ii BBaarrtthhoo-

Mustafa Bumin



lloommeeuuss ile görüflece¤ini ifade ederken PatriktenEkümenik diye bahsetmesi nas›l bir stratejik ortak-l›k düflündüklerinin bir baflka göstergesidir.

ÖÖzzeett oollaarraakk:: ABD, GOP için jandarmal›k yap›l-mas›n›, Ortado¤u’nun iflgalinde rol al›nmas›n›,‹ran’a ambargo uygulanarak iliflkilerin ask›ya al›n-mas›n›, TCK 301’in de¤ifltirilmesini, Ruhban okulu-nun aç›lmas›n›, Ermenistan s›n›r›n›n aç›lmas›n› veFener Rum patri¤inin Ekümenik olarak tan›nmas›n›istemektedir.

Burns, bunlar› iliflkilerdeki merkezi unsurlarolarak görmektedir:

"Ziyaretim s›ras›nda, iliflkilerdeki mmerkezi uunsurlar›n

yeniden ortaya ç›kar›lmas›n› vurgulayaca¤›m."

‘‘‹‹lliiflflkkiilleerrddeekkii mmeerrkkeezzii uunnssuurrllaarr››nn’’ ne kadarönemli oldu¤u, Burns’un ziyaretinden önce Türki-ye’de iç ve d›fl gerilimi art›racak olaylar›n vuku bul-mufl olmas›ndan bellidir. Bu olaylar›n ziyaret önce-sine denk gelmesi bir tesadüf müdür?

Bu ortamda bu ziyaret kimin elini kuvvetlendir-mektedir? Türkiye’nin mi, ABD’nin mi?

Bu yolla masada Türkiye zay›flat›lmakta, ABDile görüflme yapmaya de¤il talimat almaya zorlan-maktad›r. T›pk› fillerin ehillefltirilmesinde oldu¤ugibi.

ÖÖrrttüüflfleenn MMeennffaaaattlleerr,, KKeessiiflfleenn YYoollllaarr:: AAKKPP’’nniinn vveeMMüüssllüümmaann HHaallkk››nn FFoorrmmaattllaannmmaakk ‹‹sstteennmmeessii

EEflflii bbaaflflöörrttüüllüü ddiinnddaarr bbiirriinniinn ccuummhhuurrbbaaflflkkaann›› oollmmaass››,,AABBDD’’nniinn ddee iiflfliinnee ggeellmmiiflflttiirr.. AABBDD,, AAKKPP HHüükküümmeettiinn-ddeenn iisstteeddiikklleerriinnii aallaammaadd››¤¤›› zzaammaann bbiirr ggeerriilliimm aarraacc››oollaarraakk bbuu aarrggüümmaann›› kkuullllaannmmaakk iisstteeyyeecceekkttiirr.. BBuunnookkttaaddaa KKaaddiiffee ddaarrbbeecciilleerrllee AABBDD’’nniinn mmeennffaaaattlleerriiöörrttüüflflmmeekktteeddiirr. Geçmiflte ABD, hükümetleri teslimalmak amac›yla FFiilllleerriinn EEhhiilllleeflflttiirriillmmeessii PPoolliittiikkaass››nn››uuyygguullaayyaabbiillmmeekk iiççiinn,, askeri cunta ve laik kesimler-le iflbirli¤i içerisine hep girmifltir. ABD politikalar›n-da, merkezinde kendisinin oldu¤u ve kendisine kar-fl› olsun veya olmas›n toplumlar›n de¤iflik kesimle-ri ile iliflki kurmay› bir politika olarak benimser. Ç›-karlar› kiminle örtüflüyorsa onunla ortak hareketetmekte hiçbir sak›nca görmez. 1. ve 2. RAND ra-porlar›nda önerilen stratejilerde bunu görmekmümkündür. ABD ‹slam co¤rafyas›nda 4 grup Müs-lüman’›n varl›¤›n› öngörmektedir:

“Fundamentalistler demokratik de¤erleri ve ça¤dafl

Bat› kültürünü reddediyorlar.

Gelenekçiler muhafazakar bir toplum arzusundalar.

Modernizm, yenilik ve de¤iflim hakk›nda flüphele-ri var.

Modernistler ‹slam dünyas›n›n global modernizmin

bir parças› olmas›n› istiyorlar. ‹slam’› yeni ça¤a

ayak uyduracak biçimde modernize etmek ama-c›ndalar.

Laikler ‹slam’› Bat› dünyas›ndaki kilise-devlet mant›-¤›yla kabul ediyorlar ve dini özel-kiflisel alanla

iliflkilendiriyorlar.”

Bu gruplar içerisinde ABD’nin en do¤al mütte-fikinin Laikler olmas› beklenir. Ancak ABD’ye görebunlar anti Amerikanc›d›rlar ve güvenilmezdirler:

“...‹slam ddünyas›ndaki llaiklerin bbizim een ddo¤al oorta¤›-m›z oolmas› bbekleniyor. Fakat bu böyle cereyan etmi-yor, çünkü ‹slam dünyas›ndaki pek çok laik insan, di-¤er konularda bize karfl› hiç de dostane olmayan hat-ta düflmanca bir tutum sergiliyor... Bir baflka problem

de Bat›’daki teorisyenlerin ve siyasilerin ‹slam dün-yas›ndaki laiklik ile ilgili düflünceleri… Laiklik ‹‹slam

dünyas›nda aaz›nl›k bbir kkesimi ttemsil eetti¤i iiçin oona bbel

ba¤lamak ddo¤ru oolamaz.

Fakat gerçeklere bakt›¤›m›zda bunun yanl›fl bir sav

oldu¤unu görüyoruz. Laik rrejimler ggücü, yyasama yyet-kisini vve hhatta ppopüleriteyi eelde eetmeyi bbaflard›lar vve

pekçok ttakipçi eedindiler. ‹slam dünyas›n›n en baflar›-l› devletlerinden biri olan Türkiye iilerlemesini aagresif

bir llaiklik aanlay›fl› iile ggerçekletirmifltir. Türkiye hak-k›nda önemli ve dramatik bir ayr›nt› da tamamen

müslüman Osmanl› devletinden laik bir sisteme çok

k›sa bir sürede geçmifl olmas›d›r. Bu ba¤lamda Türki-ye vakas› anahtar bir olayd›r.?

Bununla birlikte ABD, LLaaiikklleerrii,, kkoonnttrroollllüü bbiirr flflee-kkiillddee ddeesstteekklleemmeeyyii vvee iiflflbbiirrllii¤¤iinnee ggiirrmmeeyyii benimse-mifltir:

“- Laikleri seçici ve dikkatli bir flekilde destekle.

- Laik, sivil ve kültürel kurumlar› ve programlar› ce-saretlendir.

- Fundamentalizmin oortak ddüflman ooldu¤una ddair oon-lar› ccesaretlendir. Laiklerin ABD karfl›t› güçlerle, mil-liyetçilerle ve solcularla ittifak kurmalar›n› engelle.”

RAND Raporlar›ndan anlafl›labildi¤i kadar› ileABD, ‹slam co¤rafyas›nda kendisine ortak olarakModernist Müslümanlar›(!) seçip desteklemektedir:

“- Öncelikle mmodernistleri ddestekle. Onlara düflünce-lerini belirtmeleri ve yay›nlar› için genifl bir platform

sa¤layarak ‹slam vizyonlar›n›n gelenekçi anlay›fla

bask›n olmas›n› sa¤la. Ça¤dafl ‹‹slam’›n yyüzü oolarak

modernistler ggörülmeli, ggelenekçiler dde¤il.”

ABD, geleneksel ve fundamentalist dedi¤i Müs-lümanlar›, düflman kategorisine koyup onlara sa-



vafl açm›flt›r. Laik Müslü-manlar›(!) da seçici ve dik-katli bir flekilde destekle-mektedir.

BBuu kkaatteeggoorriizzee eeddiillmmiiflfl-lliikktteenn bbaakkaarrssaakk AABBDD,, TTüürrkkii-yyee’’ddee kkiimmlleerrii MMooddeerrnniissttMMüüssllüümmaann oollaarraakk ggöörrmmeekk-tteeddiirr;; yyaaddaa kkiimmlleerree bbuu ggöömm-llee¤¤ii ggiiyyddiirrmmeeyyee ççaall››flflmmaakkttaa-dd››rr?? SSoorruunnuunn cceevvaabb››,, ssoonnzzaammaannllaarrddaakkii sseerrtt rrüüzzggaarrllaa-rr››nn sseebbeebbiinnii ddee aaçç››kkllaayyaaccaakk-tt››rr..

Bu sorunun cevab›ndanönce üzerinde durulmas›gereken bir nokta daha var:Geniflletilmifl Ortado¤u, Bü-yük ‹srail ve Büyük Erme-nistan Projelerinin hayatageçirilebilmesi için ‹slamco¤rafyas›nda yyüükksseelleenn aann-ttii AAmmeerriikkaanncc›› ddaallggaa iillee DDiinnddaarrllaaflflmmaa ddaallggaass››nn››nn eenn-ggeelllleennmmeessii hhaattttaa kk››rr››llmmaass›› ggeerreekkmmeekktteeddiirr. Dindar-laflman›n engellenmesi, yönlendirilmesi veya sapt›-r›lmas›nda, Bat› ile Türkiye’deki kadife darbecilerhemfikirler. ‹slam’›n büyük yükseliflinin önünde buflekliyle durman›n mümkün olmad›¤›n›n fark›nda-lar:

Huntington: “Bat› kültürüne, bazen H›ristiyan ve y›-k›c› oldu¤u için karfl› ç›k›lmaktad›r. Mahalli kkültüre

dönüfl en bbelirgin bbiçimde MMüslüman ttoplumlarda vve

Asya ttoplumlar›nda ggörülmektedir.

Bütün MMüslüman üülkelerde ‹‹slam’› ddirilifl kkendini ggös-termekte, hhemen hhepsinde een bbelirgin ssosyal, kkültü-rel vve eentelektüel hhareket hhaline ggelmekte, eetkisini

en ççok dda ppolitikada ggöstermektedir.

…‹slamc› ppolitikalar›n iiktidar oolamad›¤› üülkelerin hhep-sinde mmuhalefeti ttek bbafl›na vveya een eetkin bbir flflekilde

bu ggörüfl ttemsil eetmektedir. ‹‹slam ddünyas›, ttoplumla-r›n›n ‘‘Bat› zzehiri iile zzehirlenmesine’ ttepki ggöstermek-tedirler.”55

Talat HHalman,1987: (28 fiubat Postmodern Darbe-si’nden on y›l önce): “..Ülkemizde geliflmekte olan boyut-lara ulaflmakta olan hareket, ‘irtica’ dedi¤imiz olaylar›n

çok ötesindedir... As›l ssorun, TTürkiye’nin ddört bbuca¤›nda,

kentlerde, kkasabalarda, kköylerde, mmuazzam bbir nnüfus kke-simini kkapsayan bbir ‹‹slamiyet hhareketinin bbafllam›fl oolma-s›d›r. ‹‹slamiyet’in uuzak oolmayan bbir ggelecekte hhalk›m›z›n

‘tek iinanc›, ttek üülküsü, ttek iideolojisi’ oolmas› kkuvvetle

muhtemeldir. Atatürkçülük, laiklik, milliyetçilik, belki de

‹slamiyetçi eylem karfl›s›nda

etkisiz kalacak, bugünkü parti-lere egemen olan ideolojiler,

‹slam ideolojisinin bask›s› al-t›nda eriyecektir. Bilinçli yya dda

bilinçsiz mmilyonlarca mmümin-den ooluflan bbir kkitlenin hhareke-tini ddurdurmak zzor oolur… fifiim-diden ssonra, mmemleketimizde

büyük ttoplumsal mmücadele, ‹‹s-lamiyetçilerle ““a-b-a” ddiye

özetleyebilece¤imiz ““asker-

bürokrasi-ayd›n” üüçlüsü aara-s›nda oolacakt›r… ”66

fierif MMardin, 2007: “…Kema-listlerin göremedikleri fleyler-den bir tanesi, Nakflibendilerin

kurduklar› tteflkilat›n nne kkadar

güçlü ooldu¤u. BBunu aanlayama-d›lar... Ne vvar kki, ddünya flflartla-r›ndaki ggeliflmeler, eeskiden

kendi kkovuklar›nda ooturan iinsanlar›n, bbirden bbire oor-taya çç›kmas›na ssebep ooldu. TTelefon, iinternet, ggazete,

yani tteknolojik ggeliflme vve iiletiflim aaraçlar› mmahal-li oolan›n, kkendini mmilli oolarak ggörmesine yyol aaçt›. VVe

sonunda, mmahalli mmilli ooldu...

… Ortaya çç›kt› kki, ddinin eetraf›nda tteflkilatlanma ddiye

bir flfley vvar. HHem dde ççok ggüçlü bbir flfley. BBunun nniçin vve

nas›l bböyle ooldu¤unu bbilmiyoruz. BBilmedi¤imiz iiçin dde

korkuyoruz…

-Türkiye Cumhuriyeti, elitist bir devlet. Az›nl›ktaki

elit bir grubun, memleketi modernlefltirmek için

"fiunlar› flunlar› yapmak laz›m" diye iyi niyetle düflün-dü¤ü bir ülke. O zzamanlar ddevletin kkollar› uuzanmad›-¤› iiçin, ttaflra, kkendi kkovu¤unda yyafl›yordu. AAma

1960'tan ssonra iinsanlar, yyavafl yyavafl oo kkovuklardan

ç›kmaya bbafllad›. BBu ggerçekle yyüzleflmek mmecburiye-tindeyiz. KKovuklar›ndan çç›kan iinsanlar›n mmemleketin-de nne yyap›l›r? OOnlarla nnas›l bbafl eedilir?”77

TTaallaatt HHaallmmaann bafl etme arac› olarak askeri dar-beyi önerirken; fierif Mardin bu ifl darbe ile olmazdemektedir. Bunu bat›da oldu¤u gibi zamana yaya-rak çözebiliriz önerisinde bulunmaktad›r. Kaos, ge-rilim ve çekiflmeden bir düzen ç›kaca¤›n› savun-maktad›r:

- BBu ggürültü, TTürkiye'nin llehine. AAleyhine oolan bbir ttek

fley vvar, oo dda iinsanlar›n ttek ttarafl› oolarak ddarbe yyap-maya kkarar vvermesi. OOnun dd›fl›nda bbence hher kkafadan

bir sses çç›kmas› iiyi bbir flfley. ÇÇat›flma vve ggerilme ssa¤l›k-l›d›r. YYeter kki ddarbe oolmas›n... KKat›lma, ttart›flma iiyi-dir.”77

Prof. fierif Mardin



DDeevvlleettiinn KK››ssaa OOllaann KKoollllaarr›› ‹‹ççiinn BBiirr MMaaflflaa yyaaddaa KKöörroo¤¤lluu’’nnaa BBiirr AAyyvvaazz LLaazz››mm

fiimdi yukar›da ki sorunun cevab›n› arayal›m. AAKKPPhhüükküümmeett oolldduu¤¤uu aannddaann iittiibbaarreenn AABBDD’’nniinn yyeettkkiilliiiissiimmlleerrii,, TTüürrkkiiyyee’’yyii ‘‘IIll››mmll›› ‹‹ssllaamm CCuummhhuurriiyyeettii//DDee-mmookkrraassiissii’’ oollaarraakk ttaann››mmllaammaakkttaa vvee mmooddeell üüllkkee oollaa-rraakk iillaann eettmmeekkttee ››ssrraarr eettmmiiflfllleerrddiirr.. AAyyrr››ccaa mmeeddyyaaddaaAAmmeerriikkaanncc›› vvee AABB’’ccii aayydd››nnllaarr››nn,, AAKKPP kkaaddrroollaarr›› iiççiinn››ssrraarrllaa,, ddee¤¤iiflflttiikklleerrii kkoonnuussuunnddaa yyoo¤¤uunn bbiirr pprrooppaa-ggaannddaa yyaappmm››flflllaarrdd››rr.. BBuunnuunn AABBDD’’nniinn ssööyylleemmlleerrii iilleeöörrttüüflflttüü¤¤üünnee ddiikkkkaatt eettmmeekk ggeerreekkmmeekktteeddiirr.. AAnnllaaflfl››-llaann MMiillllii GGöörrüüflfl ggöömmllee¤¤iinnii çç››kkaarrmm››flfl bbiirr kkaaddrrooyyaa,, AABBDDvvee yyeerrllii iiflflbbiirrlliikkççii ddoossttllaarr››,, IIll››mmll›› ‹‹ssllaamm ggöömmllee¤¤ii-nnii((MMooddeerrnniisstt MMüüssllüümmaann)) ggiiyyddiirrmmeeyyee ççaall››flflmmaakkttaadd››rr..BBööyylleelliikkllee hheemm AAKKPP’’yyii,, hheemm ddee AAKKPP eelliiyyllee ddiinnddaarr-llaaflflaann vvee iikkttiiddaarraa yyüürrüüyyeenn bbiirr hhaallkk›› ddöönnüüflflttüürrmmeeyyii,,PPrrootteessttaannllaaflfltt››rrmmaayy››,, ppllaannllaammaakkttaadd››rr..

Son kavramsallaflt›rmalar› ile fierif Mardin, buf›rt›nan›n fliddetlenmesine önemli katk›larda bu-lunmufl biri olarak, AAKKPP’’nniinn uuzzuunn oollaann kkoollllaarr›› iilleemmaahhaalllleelliiyyii ddee¤¤iiflflttiirreebbiilleeccee¤¤iinnii iimmaa eettmmeekktteeddiirr..Devletin yapamad›¤›n› AKP yapabilir demektedir:

“Bütün bbunlar› yyaparken dde, ddevlette hhalka uuzana-cak kkollar›n oolmas› llaz›md›. TTürkiye'de eeksik oolan, oo

kollar›n kk›sal›¤›yd›. YYapamad›lar. HHalk›n iiçine kkadar

giremediler...

- EEvet. ((AKP) HHalka dde¤ebiliyor, ssar›p ssarmalayabili-yor. HHem dde een aalt kkatman›na kkadar...

Cumhuriyet HHalk PPartisi, kkendisini TTürkiye'nin aahlaki

de¤erlerini ttafl›yan pparti oolarak ggörüyor. AAma AAK

Parti dde ddiyor kki, ""Ben dde ssenden ffarkl› dde¤ilim. BBen

de bbuna ttaraf›m. SSenin ggibi bben dde mmilli mmenfaatleri

düflünüyorum." Biz de Türkiye'de "AK Parti, samimi

mi de¤il mi, takiye yap›yor mu yapm›yor mu, gerçek-ten milli menfaatleri düflünebilir mi, düflünemez mi"yi

tart›fl›yoruz. ‹çinden ç›kamad›¤›m›z da bu. Cumhur-baflkan› meselesi bile bunun etraf›nda dönüyor. Baz›-lar› ""Düflünemez" ddiyor. BBaz›lar› dda ""Bu rriski aal›n, ddü-flünebilir" diyor.

“Genel foto¤raf›n anlafl›lmas›, üzerinde düflünülmesi

gerekiyor. Bir siyasi parti, yani AK Parti, cumhuriye-tin kuruluflunda ve sonras›nda yap›lamayan neyi yap-m›flt›r da, baflar›l› olmufltur? AK PParti'nin bbaflar›s›n›n

en bbüyük nnedeni, mahalli mmenfaatleri ortaya ç›kar-mas›...”7

Görülebilece¤i gibi AAKKPP yyöönneettiicciilleerriinnee yyeennii bbiirrggöömmlleekk ggiiyyddiirriilleerreekk yyeennii bbiirr rrooll yyüükklleennmmeekk iisstteenn-mmeekktteeddiirr.. BBuunnuunn iiççiinn kkaaooss ggeerreekkmmeekkttee vvee bbuu kkaaoossyyeennii aannaayyaassaa ttaarrtt››flflmmaass›› iillee çç››kkaarr››llmmaakkttaadd››rr.. KKooppaa-rr››llaann ttssuunnaammiinniinn aarrkkaass››nnddaa bbööyyllee bbiirr nniiyyeettiinn yyaatttt››¤¤››

iinnaanncc››nnddaayy››zz.. ‘‘DDüüflflüünneebbiilliirr’’ ddiiyyeennlleerrllee ‘‘DDüüflflüünneemmeezz’’ddiiyyeennlleerriinn ggiizzllii bbiirr kkooaalliissyyoonnuu iillee kkaarrflfl›› kkaarrflfl››yyaa kkaa-llaabbiilleeccee¤¤iimmiizz uunnuuttuullmmaammaall››dd››rr..

AKP yöneticilerinin bu gömle¤i giyip giymedik-lerini veya giymek isteyip istemediklerini veya ola-y›n bu boyutunun fark›nda olup olmad›klar›n› bile-miyoruz.

AAKKPP’’yyii ‹‹kknnaa//EEhhiilllleeflflttiirrmmee((!!))OOppeerraassyyoonnuu:: PPssiikkoolloojjiikk SSaavvaaflfl

Yeniden yap›lanma süreci yeni gerilimlere sebebi-yet verebilecek, seçim öncesi kurulan ittifaklar›nçözülmesi ve yeni ittifaklar›n kurulmas›na yol aça-bilecektir. Rus-Çin eksenli bir kadife darbeden do-lay› AB-ABD ile AKP aras›nda otomatik olarak birittifak meydana gelmifl, bundan dolay› iç dengelerde¤iflmiflti. Büyük Sermaye ve Kartel Medyas› ba-t›c› ayd›n ve toplum kesimleri AKP’yi desteklemifl-lerdi. Bu kesimlerin her birinin AKP’den baz› bek-lentileri vard›r. Her kesim, kendi beklentisinin ger-çekleflmesi için isteklerini kamuoyu önünde ses-lendirerek hükümet üzerinde bask› kurmaya çal›fl-maktad›r.

BBaatt››cc›› kkaannaatt,, AAKKPP’’nniinn ddaahhaa ddaa ddee¤¤iiflflmmeessiinnii,,mmeevvccuutt ssiisstteemmii kkuuvvvveettlleennddiirreecceekk bbiirr yyaapp››llaannmmaa-yyaa ggiittmmeessiinnii vvee ttoopplluummssaall iisstteekklleerriinn bbaasstt››rr››llmmaass››-nn››,, mmiilllleettiinn mmeevvccuutt flfleekklliiyyllee ddeevvlleettiinn eemmrriinnee ggiirr-mmeessiinniinn ssaa¤¤llaannmmaass››nn›› iisstteemmeekktteeddiirr.. Türkiye’de22 Temmuz sonras›nda bafllat›lan psikolojik har-bin mimarlar›, AKP’ye destek veren bu Bat›l› çev-relerdir.

Bafllat›lan psikolojik savafl belli kavramlar üze-rine infla edilmifltir. Bu kavram veya konular› flöyles›n›fland›rabiliriz:

Laik Az›nl›k

Mahalleli

Kovuklar›ndan Ç›kanlar

Kad›nlar Tehlikede

AKP De¤iflmemifltir

Gizli Gündem, Gizli Politika ve program

Malezya Oluyoruz

Yaflam Tarz› Tehlikede

Anadilde E¤itim

Il›ml› ‹slam Demokrasisi

Il›ml› ‹slam

Laiklik

‹rtica

Dinci

Cumhuriyet Kazan›mlar›

Atatürk ilke ve ‹nk›laplar›

Turban=Baflörtüsü, Çarflaf

Bölücülük



Bunlar›n bir k›sm› eski-den beri kullan›lmaktad›r;bir k›sm› ise yenidir.

Bu dönemde psikolojiksavafl›n aktörleri TTÜÜSS‹‹AADD,,YYÖÖKK,, MMeeddyyaa vvee YYaarrgg›› ddöörrtt-llüüssüüddüürr..

LLaaiikk AAzz››nnll››kk KKaavvrraamm››Laik Az›nl›k kavram› 1.

RAND raporunda geçer. Bukavram 22 Temmuz se-çimlerinden sonra Bat›dayüksek sesle söylenmeye

bafllanm›flt›r. Seçimlerden iki gün sonra AvrupaBirli¤i Komisyonu Üyesi (AB Komiseri) FrancoFrattini ""TTüürrkkiiyyee’’ddeekkii llaaiikk aazz››nnll››¤¤››nn hhaakkllaarr››nn››nn kkoo-rruunnmmaass››nn››"" istemifltir. Ard›ndan AB’nin "Geniflle-meden Sorumlu" Komiseri Olli Rehn, ""TTeeookkrraattiikk((DDiinnii)) ddeevvlleettlleerr AABB üüyyeessii oollaammaazzllaarr"" deyerek Tür-kiye’de iç gerilimin artmas› için agresif laikleri tah-rik etmifltir. ABD’nin tan›nm›fl diplomatlar›ndanRichard Holbrooke, Türkiye’yi ""IIll››mmll›› ‹‹ssllaamm DDeemmookk-rraassiissii"" oollaarraakk ggöörrddüü¤¤üünnüü vvee MMaalleezzyyaa iillee aayynn›› ddüüzz-lleemmddee ddee¤¤eerrlleennddiirrddii¤¤iinnii bbeeyyaann eettmmeessii aannllaammll››dd››rr..8

BBüüttüünn bbuunnllaarrllaa uuyyuummlluu oollaarraakk fifieerriiff MMaarrddiinn TTüürrkkii-yyee’’ddeekkii llaaiikklleerrii aazz››nnll››kk oollaarraakk nniitteelleennddiirrmmiiflflttiirr..

Dikkat edilirse kavramsal üretim çok öncedend›flar›larda baz› mahfillerde üretiliyor yeri ve za-man› gelince Türkiye’de servis ediliyor. Bir k›s›minsanlar bilerek bir k›sm› da bilmeyerek bu sürecehizmet ediyor. LLaaiikk aazz››nnll››kk kkaavvrraamm››nn››nn sseeççiimmlleerrddeennssoonnrraa mmeeddyyaaddaa sseerrvviiss yyaapp››llmmaass››;; öönnüümmüüzzddeekkii ggüünn-lleerrddee aaggrreessiiff llaaiikklleerrii ttaahhrriikk eeddeerreekk bbiirr ççookk eeyylleemmddüüzzeennlleenneebbiilleeccee¤¤ii iihhttiimmaalliinnii ggüüççlleennddiirrmmeekktteeddiirr..

MMaalleezzyyaa ÖÖrrnnee¤¤iiY›llarca Türkiye’nin ‹ran olaca¤› endiflesi ses-

lendirilmifl ve y›llarca insanlar bununla korkutul-mufl iken niçin ‹ran’›n öcülü¤ünden vazgeçilmifltir?Vazgeçmek zorundayd›lar. Çünkü bugünkü ‹ran,ABD’ye baflkald›rman›n sembolüdür ve bunun içininsanlar, ‹ran’a sempati beslemekteler. Art›k‹ran’la insanlar› korkutmak kendilerine fayda de¤ilzarar verecektir. Öyleyse yeni bir öcüye ihtiyaçvard›r. Onu da d›flar›da ABD’li diplomat RichardHolbrooke bulmufl; içeride fierif Mardin servisesunmufltur:

“-Yani bir gün Malezya olur muyuz, olmaz m›y›z? "Ol-may›z" deyip, içimizi rahatlat›r m›s›n›z lütfen...

-Rahatlatamam. ÇÇünkü oolmay›z ddiye bbir ssöz vvere-mem. KKimse vveremez. ÖÖyle ddinamikler vvar kki ddünya-

da, ööyle ttuhaf iiç yyap›lanmalar, hher flfley oolabilir...”7

MMaahhaalllleelliiMahalli Kültür kkaavvrraamm››,, HHuunnttiinnggttoonn ttaarraaff››nnddaann

Küreselleflme karfl›tl›¤› için kullan›lm›flt›r.5 fierifMardin, Türkiye’deki laiklerin karfl›t› olarak halk›nbüyük bir ekseriyeti için kullanm›flt›r.7 Kulland›¤›‘Mahalleli’ ve ‘Kovu¤undan ç›kma’ kavramlar› laikçevrelerde çok ilgi görmüfltür. Kavramlarda birafla¤›lama sözkosudur. Konuflmas›nda belli kesim-ler üzerinde korku, endifle, tedirginlik meydana ge-tirecek ifade ve hükümler vard›r.

KKaadd››nnllaarr ÇÇaarrflflaaffllaannaaccaakkBu süreçte as›l kullan›lan/kullan›lacak olan ar-

güman, kad›nlar›n yaflam tarzlar›n›n tamamen de-¤iflece¤i, baflörtülülerden bask› görecekleri hattaçarflaflanacaklar›d›r::

fierif Mardin: “Ama kkad›nlar kkonusundaki pproblemin

çok cciddi ooldu¤una iinan›yorum. KKad›nlar›n TTürkiye'de

kendi ddurumlar›n›n ttehlikede ooldu¤unu ddüflünmeleri-ni hhakl› bbuluyorum. ÇÇünkü oorada hhenüz hhalledilmemifl

bir ssorun vvar…Gelece¤inin ttehlikede ooldu¤unu ddüflü-nen kkad›nlar hhakl›.”7

YÖK Baflkan› Teziç ise, baflörtüsünün üniversi-telerde serbest kalmas› durumunda bafl› aç›k olan-lara bask› yap›laca¤›n›, durumlar›n›n kötüleflece¤i-ni ifade ederek kad›nlar› Birleflik Genifl Cephe içe-risine çekmeye çal›flmaktad›r:

"E¤er ttürban sserbest bb›rak›l›rsa üüniversitelerde yyer

yer bbu ttür bbask›lar (("mahalle bask›s›") oluflabilir vve

bir kkez bbafllad›¤› zzaman nnerelere vvaraca¤› dda kkestiri-lemez."9

Yarg›tay Cumhuriyet Baflsavc›s› AbdurrahmanYalç›nkaya da ayn› düflüncededir.10

GGiizzllii GGüünnddeemm//PPoolliittiikkaa//PPrrooggrraamm yyaa ddaa ‘‘AAKKPP DDee-¤¤iiflflttii¤¤iinnii ‹‹ssppaattllaammaall››’’TÜS‹AD hükümete dönük arda arda aç›klama

yaparak psikolojik savafl› bafllatm›flt›r.(Tam metin eekk’te.) ‹lk aç›klama, TÜRKON-FED baflkanlar konseyinde TÜS‹AD baflkan› Yalç›n-da¤ tarafindan yap›lm›fl olup hükümet çok sert birflekilde elefltirilmifltir(11). ‹kinci ve üçüncü aç›kla-malar, TÜS‹AD yüksek ifltiflare konseyinde Yalç›n-da¤ ve Koç taraf›ndan daha düflük yo¤unluklu birtarzda yap›lm›flt›r.12

Seçim öncesinde AKP’yi destekleyen, Gül’üncumhurbaflkanl›¤›na karfl› ç›kmayan TÜS‹AD ne de-¤iflti de hükümete karfl› çok a¤›r elefltirilere baflla-d›? Seçim sonras›nda 2. AKP hükümeti döneminde



gerçekten ifller birden bire kötüye gitmeye bafllad›da m› bir vatandafll›k görevini yerine getirmekte-ler? Yoksa hükümetten isteyip de alamad›klar› birfleyler mi var? ‹‹sstteeddiikklleerriinnii aallaammaadd››kkllaarr›› vvee iisstteekkllee-rriinnii ddee kkaammuuooyyuunnuunn bbiillmmeessiinnii iisstteemmeeddiikklleerrii iiççiinnAAKKPP’’nniinn yyuummuuflflaakk kkaarrnn››nn›› mm›› yyookklluuyyoorrllaarr?? YYookkssaauulluussllaarraarraass›› bbiirr ssttrraatteejjiinniinn uuyygguullaannaabbiillmmeessii iiççiinnssaattrraannçç ttaahhttaass››nnddaa üüzzeerrlleerriinnee ddüüflfleenn hhaammlleelleerrii mmiiyyaappmmaakkttaallaarr??

TÜS‹AD baflkan› Yalç›nda¤, kulland›¤› baz› ifa-delerle AKP üzerinde bask› kurmakta; AKP’nin de-¤iflmedi¤i ve gizli gündemleri oldu¤u imas›nda bu-lunmaktad›r:

“Yaln›zca bburada bbir ttek ttehlikenin aalt›n› kkuvvetle

çizme iihtiyac› hhissediyoruz. AAnayasa ttart›flmalar›nda

laiklik kkonusunun öön pplana çç›kmas›, bbugün dde ggörev

bafl›nda oolan bbaz› hhükümet üüyelerinin, pparti mmensup-lar›n›n vve yyerel yyöneticilerin, ggeçmifl ddönemlerdeki

eylem vve ssöylemlerinden kkaynaklanmaktad›r.

Hükümet, ttoplumun bbu kkonudaki eendiflelerini ggider-mede yyeterince ssomut vve iikna eedici oolamazsa, AAna-yasa ttart›flmalar› kkaç›n›lmaz oolarak ttek bbir nnoktaya

kilitlenecek vve 221. YYüzy›la yyak›flan, öözgür, ddemokra-tik, çça¤dafl, aat›l›mc› bbir AAnayasa’n›n ddi¤er uunsurlar›-n›n ttart›fl›lmas› iimkâns›z hhale ggelecektir.”11

TÜS‹AD baflkan›n›n konuflmas› dikkatle incelen-di¤inde ve kulland›¤› dil ve üsluba bak›l›rsa, bafl-kan, hükümeti samimiyetsizlikle, ciddiyetsizlikle,fleffaf olmamakla, beceriksizlikle itham etmekte,ideolojik ve fakat liyakatsiz kadrolaflma ile suçla-makta ve adeta gizli bir gündemin varl›¤› flüphesi-ni uyand›rmaktad›r. Gerilimi art›rmakla, enerjiyibofla harcamakla, siyasi, sosyal ve ekonomik istik-rar› bozacak giriflimlerde bulunarak Türkiye’ninönünü t›kamakla hem suçlamakta hem de tehditetmektedir.

TUS‹AD Yüksek ‹stiflare Konseyi Baflkan› Mus-tafa Koç, yapt›¤› konuflmada, AKP’nin gerilimi ar-t›rd›¤›n›, ülkeyi kutuplaflt›rd›¤›n› ve yeni laiklik ta-n›mlamas›na girmekle de¤iflmedi¤ini ima ederekYalç›nda¤’a destek vermektedir:

“Bu ççerçevede yyeni llaiklik ttan›mlar› ppeflinde kkoflmak

yerine, TTürkiye’nin bbat› nnormlar›nda iifade öözgürlü¤ü-nün öönünü aaçan bbir ssiyasal rrejime, ggeliflmifl ddemokra-tik bbir iiflleyifle kkavuflmas›na oodaklanmak ddaha ddo¤ru

olacakt›r.

Burada bbir kkez ddaha aalt›n› ççizmekte yyarar ggörüyorum:

TÜSiAD oolarak aanayasa ssürecini dde, hhükümetin iicra-at›n› dda yyak›ndan iizleyece¤iz.

Mevcut hhükümet pprogram›n›n, sseçim ööncesinde aaç›k-

lanan pparti pprogram›n›n ggerisinde oolmas› bbu iizleme

faaliyetinin öönemini ddaha dda aart›r›yor.”12

Koç da Yalç›nda¤ gibi yeni Anayasa etraf›ndakigerilimin müsebbibi olarak hükümeti görmektedir.BBaaflflkkaannllaarr››nn bbuu kkoonnuuflflmmaallaarr››;; hhüükküümmeett bbuu ttuuttuummuunn-ddaa ››ssrraarr eeddeerrssee,, eekkoonnoommiikk vvee ssoossyyaall ssoorruunnllaarr ddee-rriinnlleeflflttiirriilleecceekk,, dd››flfl iittiibbaarr zzeeddeelleettttiirriilleecceekk vvee kkaaoossmmeeyyddaannaa ggeettiirriilleecceekkttiirr flfleekklliinnddee ddee ookkuunnaabbiilliirr..

Gizli gündem olmas›, aç›k, fleffaf olunmamas›,Türkiye’nin bölünmesi, kamplaflt›r›lmas› konusun-da Rektörler Komitesi, T‹SK ve Yarg› TÜS‹AD ile it-tifak halindeler. AB ile ekonomik ve siyasal enteg-rasyon sürecinin h›zland›r›lmas› için TCK 301’in de-¤ifltirilmesi ve Vak›flar yasas›n›n ç›kar›lmas› konu-sunda ise farkl›l›klar vard›r.11,12

Cezayir’de, Filistin’de, Irak’ta, Afganistan, So-mali ve Yemen’deki zulüm ve katliamlara b›rak›nses ç›karmay›, destek veren bir AB; Türkiye’dekiTCK 301’i ve Vak›flar yasas›n› kim için, hangi amaç-la istemektedir? Bu düflünülmelidir.

Konuflma metninde de görülebilece¤i gibi bu-gün TÜS‹AD, Osmanl›n›n Jöntürklerini, ‹ttihatç›la-r›n› ve Tanzimatç›lar›n› temsil etmektedir. Sonuç ogün Osmanl›n›n tasfiyesi olmufltur. Bugün yap›la-caklarla Türkiye’nin varaca¤› yer belli de¤il mi?

TÜS‹AD baflörtüsü meselesine de¤inmezkenRektörler Komitesi ve yarg› mensuplar›, baflörtüsükonusunu hükümete karfl› muhalefetin nirengi nok-tas› yapm›flt›r. Rektörler komitesinin yay›nlad›¤›bildiri metnine ve rektörlerin yapt›¤› aç›klamalaradikkat edilirse; hükümet, Anayasa konusunda sa-mimi bulunmamakta, gizli gündemle suçlanmaktave yap›lan çal›flmalar›n ask›ya al›nmas› istenmek-tedir. Yeni Anayasa sadece baflörtüsü de¤iflikli¤iiçin yap›lmaktad›r havas› yay›larak Anayasa çal›fl-malar›n› kilitlemeye, böylelikle hükümeti aciz duru-ma düflürmeye çal›flmaktalar. Bu metin ve aç›kla-malardan daha önce YÖK yasas›nda oldu¤u gibiyürütülecek kavgan›n, gerilim politikas›n›n bbaaflflöörr-ttüüssüü, llaaiikklliikk ve AAttaattüürrkk üzerinden gerçeklefltirile-ce¤i anlafl›lmaktad›r.

“Bu hedeflerden sapmak, ülkemizin gelece¤i için son

derece tehlike olacakt›r. Böyle bir ttehlikeye ttüm ggü-cümüzle vve hhiç ttereddüt eetmeden kkarfl› çç›kaca¤›m›z›

kamuoyuna duyururuz.”13

Rektörler komitesi, ‘‘2211 EEkkiimm 22000077 ggüünnüü yyaapp››llaa-ccaakk hhaallkkooyyllaammaass›› vvee ddeevvaamm››nnddaa öönnggöörrüülleenn 1111.. CCuumm-hhuurrbbaaflflkkaannll››¤¤›› sseeççiimmii iillee iillggiillii hhuukkuukkii bbeelliirrssiizzlliikk’’ ol-du¤una dikkat çekmifl, referandum sonucuna ba¤l›olarak Gül’ün cumhurbaflkanl›¤›n›n meflruiyetini



tart›flmaya açma sinyali vermifltir. Bu Kanado¤lu-nun 367 tezine benzemektedir. Dikkat edilmelidir.

Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu(T‹SK),‘Yeni bir Anayasa yap›lmas›n›n hem yön-tem, hem de zamanlamas›n›n do¤ru olmad›¤›’ gö-rüflünde oldu¤unu belirtip YÖK’ün ‘anayasa çal›fl-malar›n›n ask›ya al›nmas›’ iste¤ine destek vermek-tedir.14

T‹SK yapt›¤› aç›klamayla Hem TÜS‹AD’›n hemde Rektörler Komitesinin görüfllerine destek vere-rek hükümeti tek bafl›na hareket etmekle, gerilimmeydana getirmekle ve laikli¤e karfl› ç›kmakla suç-lamakta; siyasal, sosyal ve ekonomik bunal›m ç›ka-bilece¤ine vurgu yapmaktad›r. 28 fiubat sürecininbeflli çete içerisinde T‹SK’›n bafl› çekti¤ini hat›rlar-sak yap›lan aç›klamalar üzerinde dikkatli durmakgerekti¤i ortaya ç›kacakt›r.

Bu ç›k›flla AKP ile ittifak içerisine giren Bat›l›çevreleri çözmeye çal›fl›yorlar. E¤er hükümete ge-ri ad›m att›rabilirlerse AKP’ye seçimde destek ve-ren halk›, hem AKP’den uzaklaflt›rm›fl olacaklarhem de psikolojik bir çöküntünün içerisine sürükle-yecekler.

SSoonnuuçç:: MMüüccaaddeellee fifiiiddddeettlleenneecceekk,, RReehhaavveettee KKaapp››llmmaayy››nn!!

Yukar›daki analizlerden ç›kan sonuç, mmiilllleetti hedefalan yyeennii bbiirr PPssiikkoolloojjiikk SSaavvaaflfl›n tam ortas›nda oldu-¤umuz gerçe¤idir. ‹flte bunun için ne siyasi iktidar,ne de Müslüman bir halk, ‘Kadife Darbeciler boyla-r›n›n ölçüsünü ald›lar; bundan sonra bu ülkede mil-lete karfl› herhangi bir giriflimde bulunulmaz’ gibirehavet içerisine girmemelidir. Seçim sonuçlar›n-daki yüksek baflar›, Türkiye’de her fleyin halloldu-¤u fleklinde bir rehaveti getirmifl gibidir. Bu reha-vet, 28 fiubat öncesinde yaflanm›fl ve ciddi dünye-vileflme emareleri görülmüfltür. Dünyevileflmeninoluflturdu¤u psikolojik zeminde, 28 fiubat darbesiflok etkisi yaparak Müslümanlardan önemli bir ke-simi psikolojik bir çöküntünün içerisine sürükle-mifltir. Hicret edilecek diyarlar aranmaya bafllan-m›flt›r. Bugün Refahyol dönemindekinden daha bü-yük bir rehavet ve çok daha ciddi boyutta dünye-vileflme sözkonusudur.

Oysa Türkiye’deki mücadelenin özünde iki fark-l› de¤er sisteminin, iki a¤›rl›k merkezinin iktidarmücadelesi vard›r. BBaatt››ll›› ddee¤¤eerrlleerree ggöörree flfleekkiilllleenn-mmiiflfl ssiisstteemmiinn aa¤¤››rrll››kk mmeerrkkeezzii ile ‹‹ssllaammîî ddee¤¤eerrlleerriiöözzüünnddee bbaarr››nndd››rraann mmiillllii ddee¤¤eerrlleerree ggöörree flfleekkiilllleennmmiiflflMMiilllleettiinn aa¤¤››rrll››kk mmeerrkkeezzii aras›nda 100 y›ld›r sürenbir iktidar mücadelesidir bu. Bu iki a¤›rl›k merkezi

millete göre flekillenip örtüflmedi¤i sürece, bu mü-cadele devam edip gidecektir.

YYeennii AAnnaayyaassaa vvee AAKKPP üüzzeerriinnddeenn yyüürrüüttüülleenn ppssii-kkoolloojjiikk ssaavvaaflfl››nn vvee yyaaflflaannaann ggeerriilliimmiinn aannaa nneeddeennii,,mmiilllleettiinn ddiinnddaarrllaaflflmmaass›› vvee ‘‘kkoovvuu¤¤uunnddaann’’((!!)) çç››kk››pp iikk-ttiiddaarraa ddoo¤¤rruu yyüürrüümmeessiiddiirr..

ABD bu geliflimi dejenere edip sapt›rmak içinIl›ml› ‹slam Projesini gelifltirip ‹slam dünyas›na ka-bul ettirmeye çal›flmaktad›r.

BBuu ppssiikkoolloojjiikk ssaavvaaflfl››nn aannaa hheeddeeffii,, MMüüssllüümmaannhhaallkktt››rr.. Bu savaflla AKP kadrolar› de¤iflime zorlan-makta, onlar arac›l›¤›yla millet yeniden formatla-narak dünyevilefltirilmeye ve Protestanlaflt›r›lma-ya çal›fl›lmaktad›r. AKP’nin halka uzanan kollar› buamaç için kullan›lmak istenmektedir. AKP’nin burolü üstlenip üstlenmeyece¤i belli de¤ildir. Ancaküstlenmesi için hem içerden hem de d›flardan s›k›fl-t›r›lmaktad›r. Bir kafl›k suda kopart›lan f›rt›naya birde bu aç›dan bakmakta fayda vard›r.

TTeemmeell ssoorruu flfluudduurr:: Anayasa ile bafllat›lan yeni-den yap›lanma süreci, bu a¤›rl›k merkezlerindenhangisini kuvvetlendirecektir? Sistem Millete göremi, yoksa Millet Sisteme göre mi yeniden yap›lan-d›r›lacak, yeniden formatlanacakt›r?

SSoonnuuccuunn nnee flfleekkiill aallaaccaa¤¤›› bbiizzee vvee bbiizziimm vveerreeccee-¤¤iimmiizz mmüüccaaddeelleeyyee bbaa¤¤ll››dd››rr..

‹‹flflttee ttaamm bbuu nnookkttaaddaa ttüümm cceemmaaaattlleerriinn,, ssiivviill ttoopp-lluumm öörrggüüttlleerrii iillee ttüümm MMüüssllüümmaann hhaallkk››nn tteeyyaakkkkuuzzhhaalliinnddee oollmmaass›› ggeerreekkiirr.. Bu süreçte hükümetin üze-rinde halk›n yap›c› denetimi, bask›s› ve deste¤ininolmas›, hükümetin iç ve d›fl bask›lar alt›nda kalarakyanl›fl karar vermesi ve yanl›fl istikametlere kay-mas›na mani olmak için flartt›r.

““EE¤¤eerr ssiizz ssaabbrreeddeerr vvee ssaakk››nn››rrssaann››zz,, oonnllaarr››nn ''hhii-lleellii ddüüzzeennlleerrii'' ssiizzee hhiiçç bbiirr zzaarraarr vveerreemmeezz.. fifiüüpp-hheessiizz,, AAllllaahh,, yyaappmmaakkttaa oolldduukkllaarr››nn›› kkuuflflaattaann-dd››rr..””(3/120)

Kaynaklar1- Milliyet, 20.09.2007

2- Mine fienocakl›, Vatan, 12.09.20073- Vatandafl A., Armagedon, Türkiye ‹srail Gizli Savafl›,

Timafl Yay›nlar› ‹stanbul, (1997) 4-Sabah, 14.09.2007; Milliyet, 15.09.20075-Huntington, S.P., Medeniyetler Çat›flmas›, S:1076-Talat Halman, Milliyet, 15 Haziran 1987, 7- Ayfle Arman, Hürriyet, 16.09.20078-Oktay Ekfli, Hürriyet, 05.08.20079-10-Fikret Bila, Milliyet, 21.09.2007; Teziç ile roportaj10-11-Cnn Türk, 19.09.200711- TUS‹AD WEB SITESI 07.09.2007.12- TUS‹AD WEB SITESI 21.09.2007.13- Haber X, 13.09.2007; Vatan, 14.09.200714-T‹SK, 20.09.2007


Analiz

Türkiye’de gönlünce yaflayan bir kesim, as-gari flartlarda toplumun insanca ve Müslü-manca yaflamas›na kar›fl› dozaj› gittikçe ar-

tan bir direnç göstermektedir. Toplumuna tepe-den bakan ve insan›n› en küçük vesilelerle ufala-maya çal›flan afla¤› türden bu bun mant›¤›n en te-mel esprisi ‹slâm karfl›tl›¤› üzerin oturmufl olma-s›d›r. Buna göre mesela müflterilerinin hemen ka-hir ekseriyeti Müslüman olan bir yolcu otobüsü-nün namaz için mola vermesi, k›z ö¤rencilerinçantalar›nda eflarp bulundurmas›, de¤iflik kurum-larda merdiven alt› gibi muattal yerler de olsa na-maz k›l›nmas› ve hatta üç-befl kiflinin bir araya ge-lip cemaat olmas›, üniversite ö¤rencileri ve ö¤re-tim elemanlar› aras›nda namaz k›lanlar›n artma-s›, yüzde 50’den fazlas›n›n Cumaya gitmesi, flort-lu denize girenlerin bulunmas›, ve benzeri du-rumlar esasl› bir tehlikeyi göstermektedir ve neyap›p edip bu sürecin önlenmesi gerekmektedir.

Resmiyette kimli¤i Müslüman olan ve geneldeayd›n olarak nitelenin bu kesimin kabaca ‹slâmkarfl›tl›¤› her geçen gün daha aç›k hale gelmekte-dir. Yak›n bir zamana kadar elefltirilerinde Müslü-man› hedef al›p ‹slâm’a pek satafl›lmazd›. Son za-manlarda bizzat ‹sâm’›n kendisi hedef tahtas›nayerlefltirilebilmekte ve mesela “keflke AnadoluMüslüman olmasayd›” denebilmektedir. Yani ‹s-lâm’a karfl› kullan›lan dil gittikçe pervas›zlaflmak-tad›r.

Gerçekten dine karfl› kay›ts›z olsa bile tavr›n›karfl›tl›¤a vard›ran ender toplumlardan birisiyiz.Dolay›s›yla bu olumsuz tortunun aç›lmas›, kendidinine karfl› h›nçla dolu bu mant›¤›n analizindeyarar vard›r. Gerçi sosyolojik olarak ve kestirme-

den bu durumun, ortalama üç yüzy›ld›r yaflan-makta olan ve kültürleflme olarak nitelendirilensürecin, kültürel flok veya sosyal çözülme ile ad-land›r›lan olumsuz bir sürecin ürünü oldu¤u söy-lenebilir. Ancak bu genellemeli ifade aç›ld›¤› za-man bir ayd›n kesimin din karfl›tl›¤›n›n nedenidaha iyi anlafl›lm›fl olur. Bu ba¤lamda da teorikbir seri gerekçe gösterilebilir.

K›saca üzerinde durmay› düflündü¤ümüz bugerekçeler flöyle s›ralanabilir:

Geri kalm›fll›k psikolojisinin do¤urdu¤u kül-tür floku,

Arka plan›n› pozitivizmin oluflturdu¤u felsefisapk›nl›k,

Seçkinci yap›lanman›n etos karfl›tl›¤›, Bat› dünyas›n›n manipülasyonlar›, Din konusundaki esasl› bir cahillik,Dinin sosyal misyonuna duyulan pagan bir

tepki.

1- Geri Kalm›fll›¤›n Do¤urdu¤u Kültür fioku

Toplumumuzda ayd›n›n dine flüpheyle bak›fl›n›ntarihi 17. yüzy›la kadar geriye götürülebilir. Bat›dünyas› karfl›s›nda geri kald›¤›m›z› gören ayd›nbir sorumlu aram›fl ve sorumlu olarak da geneldedini bulmufltur. Düz bir mant›kla ona göre Bat›y-la aram›zdaki en önemli fark dindir, Müslümanoluflumuzdur. Her ne kadar uzun zaman ço¤un-luk, “sorun dinin kendisinde de¤il, din anlay›fl›-m›zdad›r” görüflünü tekrarlaya gelmiflse de ço¤ukere üstü örtük bir bizimde ‹slâm, birinci derece-de sorumlu tutula gelmifltir.

Tarihsel olarak da bu çerçevede patolojik de-

SSEEÇÇKK‹‹NNCC‹‹ KKEESS‹‹MM‹‹NN‹‹SSLLÂÂMM KKAARRfifiIITTLLII⁄⁄IINNIINN SSEEBBEEPPLLEERR‹‹

MUSTAFA AAYDIN


Analiz ‹SLÂM KKARfiITLI⁄I

nebilecek düzeyde örnekler yaflana gelmifltir. Ab-dullah Cevdet ve arkadafllar› bu konuda ilk aklagelen örneklerdir. Osmanl›n›n son yüzy›l›nda Ba-t› kültürü ile yüz yüze gelen ve onun karfl›s›ndaap›fl›p kalan A. Cevdet “Bu ‹slâm dini de bu Türk›rk› da bozuktur. ‹slâm kökünden kaz›narak, ›rkda Almanya’dan dam›zl›k erkek insan getirilerek›slah edilmelidir” demiflti. Belki milliyetçili¤in deetkisiyle ›rk›m›z›n bozuldu¤una iliflkin bir söylemdevam etmemifl ise de ‹slâm’dan kurtulmam›z ge-rekti¤ine iliflkin derinlerde bir kanaat süregelmifl-tir. Ne var ki son zamanlarda ayd›n kesimin bu ‹s-lâm karfl›tl›¤› gittikçe daha bir aç›k hale gelmekteve mesela “Keflke böyle bir dinle tan›flmasayd›k,Anadolu Müslüman olmufl olmasayd›” diyebilen-ler ç›kmaktad›r.

Bu durum k›saca Sosyal Antropolojinin kültürfloku ad›n› verdi¤i ve k›saca ferdin, gruplar›n vehatta bazen topyekun bir toplumun kendi asl›n›inkar edip bir baflka kültür önünde yaflad›¤› derinafla¤›l›k kompleksidir. Bu öylesi bir durumdur kibu kompleksi tafl›yanlar bir baflka kültürü benim-semekle kalmaz kendi kültürel varl›¤›na karfl› daesasl› düflman haline gelirler.

Söz konusu etti¤imiz durum Ayd›nlar Sosyo-lojisi aç›s›ndan da ilgi çekici bir konudur. Di¤erhalk katlar›ndan daha fazlas›yla bir kültürleflmekonumunda bulunan ayd›n, bir yabanc› kültürleetkileflme s›ras›nda kendisi olmaktan rahatl›klaç›kabilmektedir. Bu kültürel yozlaflma biçimi flüp-hesiz sadece bizdeki ayd›n›n Bat›l›laflma sürecin-deki üç yüzy›ll›k serencam›n› anlatmaz, kültür ta-

rihinde s›kça yaflanan ve flikayetçisi olunan bir so-rundur. Mesela Orhun Yaz›tlar›nda Türk ayd›nla-r›n›n toplumu tehdit edecek düzeyde Çin kültü-rünün etkisinde kald›klar›ndan yak›n›l›r.

Dinin ilerleme ve gerilemeyle olan iliflkisi asl›n-da üzerinde durulmas› gerekli uzun bir konudur.Ancak burada flu kadar›n› belirtelim ki geliflim di-namikleri do¤rudan dini bir sorun de¤ildir. fiüphe-siz din bir motivasyon sistemi olarak devreye gire-bilir ama geliflim öncelikle bundaki öncü ayd›n›nbir mant›k sorunudur. Dini bak›fl› da bu konudakimant›ksal yetersizli¤inin bir göstergesidir.

Bu madde daha çok ayd›n›n genel kültürdekisapmas›yla ilgilidir. Özel olarak ‹slâm karfl›tl›¤›-n›n flüphesiz daha baflka sebepleri vard›r.

2- Hala ‹lkel Bir Pozitivist Mant›¤a Sahip Olmalar›

Toplumumuzda ayd›n›n ‹slâm karfl›tl›¤›n›nönemli sebeplerinden birisi flüphesiz onun hala il-kel bir ayd›nlanma ve pozitivist mant›¤›n gizil birçekim alan› içinde yaflam›fl olmas›d›r. Yani iflinfelsefi boyutuyla da ilgisi yok ama dine bak›fltaböylesi bir yol izliyor. Bu mant›¤a göre dini vemetafizik aflamalardan geçerek ulafl›lan bu pozitifdönemde din art›k bitmifl olmal›d›r. Bitmemiflsede bitirilmeli ve en az›ndan konumu yeniden be-lirlenip bir gözetim ve denetim alt›na al›nmal›d›r.

Pozitif inanca göre dinin en önemli sorunubelli do¤malara sahip olmas›, akl› yeterince kul-lanmamas›d›r. Halbuki mant›ksall›k üzerine ku-rulu, do¤malardan ar›nm›fl bir dünyaya ihtiyac›-m›z vard›r. fiüphesiz dinin belli do¤malar›, de¤ifl-meyen sabiteleri vard›r. Ancak bu durum yaln›z-ca dine ait bir kural de¤ildir. Üzerinde durulmayade¤er her sistemin orada duran belli de¤erleri, ya-ni do¤malar› vard›r. Hatta hayatta sevgi, fedakar-l›k, hakkaniyet, adalet gibi nice önemli insani ol-gular›m›z rasyonalist aç›klamalar›n ötesinde birerdo¤ma olarak vard›rlar.

Bu aç›dan bak›ld›¤›nda pozitivizmin bizzatkendisinin bile tart›flma d›fl› do¤malara sahip ol-du¤u görülür: Orada benim d›fl›mda bir dünyavard›r, bu dünya ak›lla kavranabilir, bu kavramabir nedensellik üzerine kurulabilir. vb. gibi. Budo¤malar› pozitivist mant›k hiçbir zaman tart›fl-maz. Ya iman eder ya da reddedersiniz. Tabi bi-zim burada üzerinde durdu¤umuz as›l sorun po-zitivizmin do¤malar›n› tart›flmak, hele hele bunla-


Analiz‹SLÂM KKARfiITLI⁄I

r› k›namak de¤ildir. Bu onun bilece¤i bir fleydir.Tart›flt›¤›m›z fley kendisi bir y›¤›n do¤maya tutu-nurken baflkalar›n› ve özellikle dini dogmatik ol-makla suçlamas›d›r. Kald› ki modern de¤erlerinkendileri bile birer do¤ma olarak vard›rlar. Mese-la laiklik sonuna kadar bir aç›klama üstüne otur-maz, nihayet bir kabulle var olur. Öyle ki mant›k-sal olarak bu ilkelerin gere¤i kadar gereksizlikleriüzerine bir fley söylenebilir. Bu ba¤lamda mesela“Bu dünyaya e¤lenmek için geldik” önermesi,“kullu¤umuzu yerine getirmek için geldik” öner-mesinden daha do¤ru ve daha mutlak de¤ildir.

Tabi buradaki önemli yan›lg›lardan birisi dinve bilim formatlar›n›n birbirine kar›flt›r›lmas›, se-bepsiz olarak dinin bilim format›yla de¤erlendiri-lip kaç›n›lmaz olarak yads›nmas›d›r. Buna görekabul edilmek için dinin bilimden referans alma-s› gerekiyor, ama bilimin hiçbir referansa ihtiyac›kabul edilmiyor. Herhalde bu noktadaki en ciddiyan›lg› da din ve bilimden her birinin alanlar›,perspektifleri ve önemlerinin farkl›l›¤›n›n göz ar-d› edilmesidir.

Ne var ki onlar dini hep, gerekli gördükleriyerlerde gönüllerince kurgulayabilecekleri, seç-kinci iktidar› için sak›ncal› bulduklar› zaman daistedikleri flekilde d›fllayabilecekleri edilgin bir ol-gu olarak düflünmüfllerdir. Gerçekten de bir dö-nemlerin pozitivistleri din diye bir sisteme ihtiyaçvarsa bunun da bilimsel olarak kendileri taraf›n-dan oluflturulabilece¤ine kani idiler. Tabi bütünbir toplumun din baflta olmak üzere hayat›n› dü-zene sokma seçkinci fikri de bu mant›¤›n en tabiibir uzant›s› idi.

Yine bu mant›¤a göre din üzerine söz etmekiçin onu yeterince bilmeye bile gerek yoktur. Bukonuda ihtiyaç duyulan bilgi akl›n çeperleri için-de mevcuttur. Ya da ayn› anlama gelmek üzere,dini bilgi genetik bir sorundur. Yak›nlar›nda din-dar insanlar›n bulunmas› onlar›n din üstüne birfleyler söylemesine yetmektedir.

Bundan dolay›d›r ki bizdeki pozitivist ayd›nkesim, olumlu olumsuz sonuçlar› ne olursa olsunBat›da bizzat dinin içinden do¤mufl olan Protes-tanl›k hareketini bile hiçbir zaman tam olarak an-layamam›flt›r. Dindeki de¤iflikli¤in bile zihniyetde¤iflimini ifade eden içten bir yorum oldu¤u ger-çe¤ini kavrayamam›fl, onu dinin kurumsallaflm›flbiçimlerini ortadan kald›rmak olarak anlam›flt›r.Onun için de ya Kur’an’daki hüküm ayetlerininkald›r›lmas›n› istemifl, yada Türkçe ibadet gibi

din d›fl› bir ulusçu temay› seksen y›ld›r sürdüregelmifltir. Sözün k›sas› bu pozitivist mant›k Tür-kiye’de ‹slâm d›fl› bir oluflumun alt yap›s›n› olufl-turan sebeplerden birisi olmufltur.

3- ‹slâm’›n Bir Karfl›t ‹deoloji Say›lmas›

Türkiye’nin dünden bu güne süregelen merkezçevre denklemi aç›s›ndan bakt›¤›m›zda Osmanl›döneminde ‹slâm, merkez ve çevrenin ortak etosu(sosyal politik bak›fl›, dünya görüflü, genel anlam-da ideolojisi) idi. Osmanl›n›n son zamanlar›ndamerkez çevre ayr›flt› ve daha önemlisi Cumhuri-yet döneminde, bu yaz›da söz konusu etti¤imizde¤iflik nedenlere ba¤l› olarak bir etos farkl›lafl-mas› yafland›; ‹slâm, merkez ve çevrenin ortaketosu olmaktan ç›kar›ld›. ‹slâm (din ba¤lam›ndaher ne kadar ortak olsa da) etos olarak halka b›ra-k›ld›. Seçkinci kesim kendisine laiklik gibi yenibir etos belirledi. Burada laiklik nereden bakarsakbakal›m bir siyasal ilke olman›n çok ötesinde biranlam kazand›, ‹slâm’›n yerine konan yeni bir dinolarak konumland›r›ld›.

Bu yeni geliflmeye göre ayd›nlar aç›s›ndan ‹s-lâm karfl› (veya ayn› anlamda olmak üzere alt) s›-n›f›n ideolojisiydi ve onunla ilgili her türlü gelifl-me kendisi için tehdit demekti. Bir bak›ma s›n›f-sal geliflmenin tezahürü olarak mutlaka gözetimve denetim alt›nda tutulmas› gerekmekteydi. Kal-d› ki ‹slâm, seçkinci kurgunun önündeki enönemli engeldi.

Toplumumuzda ‹slâm’›n sembollerinin siyasal

Hiç kimse hayat›n› ‹slâm’›n karfl›--s›nda konumland›rmamal›, O’nunkazan›mlar›n› kendinin veya inan--d›¤›n› iddia etti¤i sistemin karfl›s›--na yerlefltirmemelidir. Çünkü buikilemden kimse kazançl› ç›kmaz.Ama ‹slâm’›n kazan›mlar›nda kim--senin kayb› olmaz. Çünkü o do¤as›itibariyle bir kesimin ç›kar meka--nizmas› de¤ildir. Onun kazan›mla--r› bütün bir toplumun, sistemin,herkesin ortak kazan›mlar›d›r.


Analiz ‹SLÂM KKARfiITLI⁄I

simge olarak nitelendirilmesinin temel esprisi deburada kendini göstermektedir. Güncel bir siya-set simgesi olmayan baflörtüsünün bir siyasal sim-ge olarak nitelendirilmesi bu yarg›n›n çarp›c› birörne¤idir. Asl›nda bu yorum, genel olarak dinintarihsel misyonuna da uygun düflmektedir. Top-lumun içkin kurallar› gere¤ince toplumlar›n altve üst s›n›flara bölündü¤ü durumlarda peygam-berler gelmifl toplumlar› genel olarak dönüfltür-meye koymufllar, ancak karfl›lar›nda seçkinci ya-p›y› bulmufllard›r. Kendilerini garantiye alan sta-tülerin y›k›laca¤›n› gören bu kesim bu yeni dinebütün güçleriyle karfl› koymaya çal›flm›fllard›r.

Asl›nda dinin sosyal politik güç yap›lar›ylaolan bu çeliflkisi günümüzde de varl›¤›n› en canl›flekliyle sürdürmektedir. Din ve tabii ki özellikle‹slâm, ulusal ve küresel ç›kar kurgusunun jönün-deki yegane potansiyel güçtür. Yine o, horlananinsanl›¤›n yegane s›¤›na¤›d›r. Bu durum ulusal veküresel güçlerin dine karfl› kat› tutumunu iyiaç›klar. Yani dinin korktuklar› taraf› söz konusuetti¤imiz tarihsel misyonunu flimdi de yerine geti-rebilirli¤idir. Küresel güçlerin ›l›ml› ‹slâm talebi,tarihsel misyonundan ar›nd›r›lm›fl bir ‹slâm tale-bidir.

fiüphesiz ayn› argüman Türkiye’deki seçkinciyap›n›n ‹slâm karfl›tl›¤›n› aç›klamada da kullana-bilece¤imiz önemli bir argümand›r. Onlar bu etosfark›n› sosyal hayat›n her alan›na indirip oradadenetlemeye çal›flmaktad›rlar. Bu öylesine aç›kt›rki mesela alt s›n›fa ait bir sembol oldu¤una inan-d›klar› baflörtüsünü, üst konumda oldu¤unu dü-flündükleri, doktor, mühendis, ö¤retim üyesi, su-bay, hakim gibi do¤as› itibariyle seçkinci s›n›fa aitkabul edilen mesleklerdeki ‹slâmi bilgi donan›m-l› birilerinin takmas›, baflka hiçbir genel geçer ku-rala ba¤l› olmaks›z›n kabul edilemez bulunmakta-d›r. Bu noktada baflörtüsü yasa¤›n›n bütün gücüy-le dayat›ld›¤› 28 fiubat ortam›nda, dönemin bafl-bakan› M. Y›lmaz, bayan müstahdemlerin bafllar›-n› örtmelerine izin verilmesin uygun olaca¤›n›söylemesi bu yarg›m›z›n haf›zalardan silinmeye-cek bir argüman›d›r. Yani baflörtüsü bir ikinci s›-n›f vatandafl olarak ancak müstahdeme yak›fl›rd›.

4- Bat›n›n Manipülasyonu

Ayd›n›n ‹slâm d›fl› tutumunun sebeplerinden birdi¤eri Bat›n›n manipülasyonudur. Gerçekten detüm özgürlükçü söylemine ra¤men istisnalar› bu-

lunsa da genel olarak Bat› dünyas› hemen pek çokoluflumuyla ‹slâm’›n karfl›s›nda yer ala gelmifltir.Haçl› ruhu, klasik oryantalist yaklafl›m gibi ifade-ler de bu tutumu anlatmaktad›r.

Özellikle birkaç yüzy›ld›r ‹slâm toplumlar›n›nyaflad›¤› s›k›nt›lar›n önemli bir k›sm›n›n arka pla-n›nda Bat›l› ülkeler bulunmaktad›r. Günümüzdebu, doruk noktaya ulaflm›flt›r. ‹slâm topluluklar›askeri güçlerle düzene sokulmaya çal›fl›lmakta,bir y›¤›n ac›lar s›k›nt›lar yaflanmaktad›r. Türki-ye’de ‹slâm d›fl› ulusal kurgular›n önemli bir k›s-m› da Bat› deste¤inde gerçeklefle gelmifltir. En sonyaflad›¤›m›z ilginç örneklerden birisi olan ve birutanç abidesi olarak tarihe geçen 28 fiubat›n ABDdeste¤iyle gerçekleflti¤i bilinmektedir.

Bat› destekli bu tür hareketlerin en olumsuzyanlar›ndan birisi seçkinci alan›nda ‹slâm karfl›t-l›¤›n›n güncellefltirilmesidir. Bu ba¤lamda meselaA‹HM nin baflörtüsü ile ilgili bir karar› söz çevre-lere büyük bir moral destek vermifltir.

5- ‹slâm Konusundaki Bilgisizlik

Seçkinci kesim ‹slâm konusunda gerçekten cahil-dir ve ifli mant›ksal bir kurgu ile idare etmeye ça-l›flmaktad›r. Öyle ki ‹slâm ile ilgili bir politikaüretmek için bile yaln›zca tutarl› de¤il, yeterli birbilgiye sahip de¤ildir. Yukar›da da geçti¤i üzeresanki genetik bir yolla bu bilgiye sahip oldu¤u ka-naatindedir. Bu katmerli cahillik, din ile ilgili pekçok fleye bak›flta kendini göstermektedir. Meselamodern bir teamülle her fleyin uzman› oldu¤unukabul eder, ama din üzerine bir fley söylemek içinuzman olma ihtiyac›n› atlar. Pek çok alanda ikiy›ll›k bir yüksek okul mezununun bilgi donan›-m›n› hakl› olarak yeterli bulmaz ama ‹mam Hatipadl› bir lise mezununun genel kültür donan›m›n›din görevlili¤i için yeterli sayar.

‹slâm karfl›t› politikan›n sergilendi¤i medyadabu cahillik diz boyu yaflan›r. Patronu taraf›ndantarikatç›l›¤› kovalamakla görevlendirilen gazeteciyüzlerce y›l önce ölen Geylani tarikat›n›n kurucu-su fleyh Abdülkadir Geylani ile Nakflibendi tarika-t›n›n kurucusu fleyh M. Bahaeddin Nakflibendi’yiUrfa’da buluflturup önemli kararlar ald›r›r. So-nunda bu saçmal›k hat›rlat›ld›¤› zaman da gülü-nüp geçilir.

fiüphesiz böylesi bir ortamda kendi konumla-r›n›n da yönlendirdi¤i bir y›¤›n yanl›fl görüfl sözkonusudur. Mesela bunlardan birisi dinin Allah


Analiz‹SLÂM KKARfiITLI⁄I

ile kul aras›nda bir trans sistemi oldu¤u iddias›-d›r. Bu, dinin do¤as›yla ba¤daflmayan bir yarg›d›r.Gerçekten de hiçbir din tarihin hiçbir dönemindekiflisel bir inanç sistemi olmam›flt›r. Ünlü sosyo-log Durkheim’in de belirtti¤i gibi dinin en önem-li özelliklerinden birisi sosyal olufludur.

Pek çok örne¤i verilebilecek bu z›r cahillik, ‹slâmkarfl›t› tutumun zikre de¤er sebeplerinden birisidir.Hani ne derler, insan bilmedi¤inin düflman›d›r.

6- Dinin Sosyal Misyonuna Duyulan Pagan Tepki

Nihayet seçkinci yap›n›n ‹slâm karfl›tl›¤›n›n enönemli sebeplerinden birisi flüphesiz ‹slâm’›n sos-yal ifllevine duyulan tepkidir. Bu durum bir tarz›hayat kavgas›d›r ve yukar›da söz konusu etti¤imizbir s›n›f sorunu olmaktan daha öte bir fleydir. Budurum ilk bak›flta, dinin inananlar›n›n hayatlar›üzerinde önemli de¤ifliklikler meydana getirmesikarfl›s›nda, d›flta kalan müflrik kesimin politik ko-numu kadar özel hayat›n› konumland›rma çabas›,kendini kapsam› içinde gördü¤ü dinin hayat tar-z›na karfl› tedbir alma ifli olarak görülebilir.

Bu k›sa tasvir aç›s›ndan bak›ld›¤›nda o dinind›fl›nda kalan kesimlerin de inan›p düflündüklerigibi kendi hayatlar›n› düzenlemeleri, bu konudatedbirli davranmalar› tabii bulunabilir. Esasen diniradi bir tercih iflidir, ona inanmayan birisinin ha-yat›n›n ona uydurulmaya çal›fl›lmas› din d›fl› ol-du¤u kadar insanl›k d›fl› bir ifltir. Sadelefltirereksöylemek gerekirse, içkinin haram oldu¤unainanmayan birisinin içkisini yudumlamas›, örtün-meye inanmayan birisinin aç›k yaflamas› onun bi-lece¤i bir ifltir.

Ne var ki tarihsel olarak tersi bir süreç iflleyegelmifl, düzenin sahibi oldu¤una inanan seçkinkesimi (Kur’an’›n ifadesiyle Mele’ tak›m›) kendid›fl›ndaki inananlar›n hayat tarzlar›n› da belirle-meye kalk›flm›flt›r. Bunun sebebi ilerde hayatlar›-na etki edebilecek bir geliflmenin önüne geçmek-tir. Tabi bu durum sonuç olarak s›n›fsal yans›ma-lar› da olan bir geliflmedir.

Toplumlar›n ileri gelenlerinin peygamberlereitiraz gerekçelerine bakt›¤›m›zda bu durumu rahat-l›kla görürüz. Söylenenler “yani flimdi biz senin de-di¤in tarzda m› yaflamal›y›z?” fleklinde özetlenebi-lir. fiuayb Aleyhisselama kavminin ileri gelenleri,“ç›karlar›m›z› b›rak›p ölçüde tart›da dürüst olma-m›z› senin namaz›n m› emrediyor?” demifllerdi.

Maalesef bu pagan tavr›n temel esprisi insan-

l›k tarihi boyunca de¤iflmemifl ve hatta daha kötü-sü yaflad›¤›m›z bu ça¤da inananlar›n hayatlar›n›daha bir belirleyici konumuna gelmifltir. Günü-müzde de bu, ‹slâm karfl›t› tavr›n temel etkenle-rinden birisidir. Küresel gücün oda¤›nda bulu-nanlar›n söyledikleri en belirgin tema, serbest b›-rak›ld›¤› takdirde ‹slâm’›n ileride hayatlar›na mü-dahale edebilece¤idir. Onun için ellerindeki gücükullanarak ‹slâmi hayat tarz›n›n önünün kesilme-si için çal›flmaktad›rlar. Böylesi güncel bir sorunyok ama belirtmeliyiz ki bunun tersi bir tutum daayn› oranda yanl›flt›r. ‹sâm’a inanmayan bir insa-n›n, hayat›n› ‹slâmi esaslara uydurmas›n› istemeköncelikle ‹slâm d›fl› bir harekettir.

Bin y›l› aflk›n bir zamand›r ‹slâm’la hemhal ol-mufl toplumumuzda bir k›sm› yukar›da belirtilende¤iflik nedenlere ba¤l› olarak ortaya ç›km›fl vegörünürdeki formel kimli¤i de Müslüman olanbir seçkin kesim ayn› tavr› sergilemektedir. Baflör-tüsü yasa¤›n› sürdürme konusunda gösterdikleriyo¤un çaba bunun çarp›c› bir örne¤idir. “Baflörtü-sü serbest olursa yar›n baflörtüsüzlük tehlikeye gi-rebilir, onun için toplumun kahir ekseriyetininbir bask› alt›nda tutulmas›nda sak›nca yoktur”fleklinde düflünmektedirler ki bu yukar›da tasviredilen ana çerçeveye ayn›s›yla uyar. Onun aç›s›n-dan flimdi birilerinin yaflad›¤› s›k›nt›n›n önemiyok, onun için önemli olan yar›n s›k›nt› yaflayabi-lece¤i vehmidir.

Ayr›ca sistemin müdahaleci güçlerini devreyesokabilmek için dünden bugüne yaflana gelen s›-radan durumlar, ilk defa ortaya ç›k›yormufl ve birsuçmufl gibi gündeme tafl›nmaktad›r. Tüm bunlarkendi hayat tarz›n›n d›fl›nda bir hayat tarz›n› ka-bul etmeme totaliter düflüncesinin bir ürünüdür.‹slâm ile ba¤daflt›r›lamad›¤› gibi farkl› din ve mez-hepten insanlar› hoflgörüyle uzun zaman bir ara-da yaflatm›fl tarihi bir tecrübenin sahibi toplumu-muzla da ba¤daflt›r›lamaz.

Sonuç olarak denebilir ki hiç kimse hayat›n›‹slâm’›n karfl›s›nda konumland›rmamal›, ‹slâm’›nkazan›mlar›n› kendinin veya inand›¤›n› iddia etti-¤i sistemin karfl›s›na yerlefltirmemelidir. Çünkübu ikilemden kimse kazançl› ç›kmaz. Ama ‹s-lâm’›n kazan›mlar›nda kimsenin kayb› olmaz.Çünkü o do¤as› itibariyle bir kesimin ç›kar meka-nizmas› de¤ildir. Onun kazan›mlar› bütün birtoplumun, sistemin, herkesin ortak kazan›mlar›-d›r. Esasen bize özgü toplumsal geliflmenin dina-mi¤i de bu yöndedir.

Yaklafl›k bir y›ld›r Cumhurbaflkanl›¤› seçi-mi, “Türban Çankaya’ya ç›kacak m›?”fleklindeki maksatl› sorular etraf›nda tart›-

fl›ld›ktan sonra, Say›n Abdullah Gül’ün Çanka-ya’ya ikametini müteakip malum çevreler “Tür-ban üzerinden bir hayat tarz› dayat›l›yor” yayga-ralar› ile ortal›¤› kar›flt›rmaya devam ediyorlar.(Bu arada, yüzy›llar›n “baflörtüsü” bat›l/› birkavram olan “türban”a indirgenip maalesef zi-hinlere “siyasi simge” imaj› ile birlikte kaz›ld›.)‘Namaz için otobüs molas›’, ‘kebapç›da namazmetroda namaz’, ‘içki yasaklan›yor’, ‘mahallebask›s› var’.. edebiyat› bu çevreler tam bir psiko-lojik harp bafllatarak belli odaklar›n duyarl›kla-r›n› kafl›y›p korkular›n› paranoyaya dönüfltüre-rek harekete geçirmeye ve böylece sonuç almayaçal›fl›yorlar.

Mesele “Baflörtüsü”/“Türban” m›, “Müslümanl›k” m›?

Tarhan Erdem’in 10.9.2007 tarihli Radikal’deNefle Düzel’e söyledi¤i “Türban serbest olursa,üniversitelerde bafl› aç›k kimse kalmaz” ifadesi,tam da bu psikolojik harbe yönelik paranoyay›yans›t›yor. Baflörtüsü serbest olursa, bafl› aç›klarüzerinde bir bask› havas› oluflur ve tüm kad›nlarörtünmek zorunda kal›rm›fl! Anayasa Mahke-mesi eski baflkan› Mustafa Bumin’e göre ise, ba-fl› aç›klar art›k üniversitelere al›nmaz, bu kez deonlar “türbanl› girer, bafl› aç›k ç›kar”larm›fl!

(Hürriyet, 17.9.2007) Bu kervana ‘aç›k’ teologBeyza Bilgin de kat›ld›. Prof. fierif Mardin’inuçuk “mahalle bask›s›” kavramsallaflt›rmas›n›bayrak edinen flom a¤›zlar, utanmasalar, ‘sokak-ta hatta evde bile aç›k gezilemeyecek’ diye y›rt›-nacaklar... Pes do¤rusu!

Asl›nda yap›lmak istenen flu: Tüm kamu ku-rumlar›nda ve okullarda halen yürürlükte olan“bafl›n› aç” dayatmas›n›n örtülü kad›nlar üze-rinde y›llar y›l› oluflturdu¤u travmay›, üniversitekap›lar›nda kurulan “ikna odalar›”n›, dahas› buhava ile özel sektörde bile baflörtülü kad›n çal›fl-t›r›lmad›¤›n›... unutturup, örtü yasa¤›n›n kalk-mas› ihtimali üzerinden bir korku havas› pom-palanmak. Darbe soslu bu psikolojik savafl›n tekamac› ise yasaklar› sürdürmek.

Bu tart›flma flüphesiz yeni de¤il; önceki ay“Baflörtüsünün Gözleri” bafll›kl› bir yaz› yazan(Milliyet, 20.8.2007) Ece Temelkuran, “kapal›”olan kad›n›n “kapal›” olmayan› otomatik olarak“aç›k” hale getirdi¤ini savunmufl ve bu garip id-dia epey tart›fl›lm›flt›. (fiimdi Ece Han›mdan ye-ni bir tespit ve iyi bir soru var: “Örtü ‘Ben kad›-n›m ve bana zarar verirsen bir kad›na de¤il birMüslümana sald›rm›fl olursun’ z›rh›n› verir insa-na. Cumhuriyetin devrimleri ve sonras›nda odevrimlerin gündelik hayatta uygulan›fl› kad›n-lara erkek egemen düzene karfl› sosyal veya hu-kuki olarak bu kadar güçlü bir z›rh sa¤layabildimi?” Bu sorunun cevab›n› bütün kad›nlar bilirdiyen Ece Han›m, bu sebeple nevresime girmek


Kapak

ÖÖRRTTÜÜ//KK PPSS‹‹KKOOLLOOJJ‹‹KK HHAARRPP VVEETTAARRZZ--II HHAAYYAATT MMÜÜCCAADDEELLEESS‹‹

ABDRRAHMAN AA. EEM‹RO⁄LU


KapakPS‹KOLOJ‹K HHARP

istedi¤ini söylüyor(Milliyet, 19.9.2007).Metin Toker’in k›z› Gülsün Bilge-han(Vatan, 4.9.2007) ve Can Atak-l›(Vatan, 13.9.2007) ise örtüyü erkek-egemen gelene¤e ba¤l›yor: Efendimneymifl; ‘kad›nlar›n türban takmas›n› er-kekler istiyormufl, kad›nlar ‘özgür’ de-¤ilmifl, ifl kad›nlara kalsa..’!.. Sadece ör-tülü kad›n› de¤il, kad›n cinsini hatta er-kek cinsini de afla¤›layan bu iddia sahip-leri, örtülü kad›n›n kimli¤ini de kiflili¤i-ni de, örtünerek özgürleflti¤ini de anla-maktan uzaklar asl›nda. Bildikleri tekdogma (dolma m› demeliydim?) var: nekadar çok ‘aç›k’san›z, o kadar ‘özgür’ ve‘cesur’sunuz.

O çok ‘cesur’ sanatç›lar›n, bir ara“türban”l› pozlarla arz-› endâm ederek;baflörtüsü gibi kutsal bir dini emri yani‹slâm’›n kutlu tesettür farz›n› ve onunözünde yatan ‘takvâ elbisesi’ ilkesini iyi-den iyiye magazin malzemesi haline ge-tirmeleri de ‹slâmî hayat tarz›na karfl›bafllat›lan psikolojik savafl›n bir baflkaboyutu. Hayrünnisa Han›m daha Çan-kaya’ya yerleflmeden “bafl›n› bir aç›ver-se, alk›fllanacak”(Yavuz Donat, Sabah,18.8.2007) gibi sözler, ya da ona Sophi-a Loren modeli türban biçmek gibi terbiyesiz-likler ise mide buland›r›c›.

Bu arada, “siyasal simge olan türbana karfl›-y›z, ama inanc› gere¤i bafl›n› örtüne de¤iliz” tü-rü hinliklerin arkas›nda inkârc› bir niyetin sakl›oldu¤u da fâfl oldu. ‹.Ü rektörü yine “türban bafl-ka baflörtüsü baflka” kliflesine s›¤›nadursun, Sa-bah’›n harbi yazar› Tu¤çe Baran Zaman’dan H.Salih Zengin’e verdi¤i röportajda(19.08.2007)bu sui-niyeti deflifre etti:

“Türbana siyasal simge diyenler flöyle bir çar-fl›ya pazara baksalar, eski Türk filimlerindekiTürkan fioray tarz›nda yar› aç›k yar› kapal›, bo-yundan ba¤l› örtünen hiç kimsenin kalmad›¤›n›pek üzülerek görecekler. Baflörtüsü demeye ça-l›flt›klar› fley asl›nda yok, bunu görmüyorlar.Köylü kad›nlar bile bafllad› öyle örtünmeye. Budurumda hepsi militan m› oluyor?”

Baran yine habi söylüyor: “Bu ülkede baflörtüsüne karfl› ç›kanlar,

Müslümanl›kla problemi olanlard›r... Müslü-manl›k sanki iki gün önce bu memlekete ithaledildi gibi konufluyorlar. Mesele dindar› sev-memek mi, dini sevmemek mi flüphe içinde-yim. Müslümanl›ktan pek hazzetmiyorlarhem de vazgeçemiyorlar...”

Bence de hazzetmedikleri kesin; ama vazgeç-medikleri fleyin ne oldu¤u do¤rusu tart›fl›l›r...

Zira bu çevrelerin bir türlü vazgeçmek iste-medikleri fley, içkili-âlemli yaflam biçimleri...As›l korkular› da bu milletin aslî köklerine dö-nerek haramlar üzerine kurulu hayat tarz›n› ter-kedip Müslümanca bir tarz-› hayata yönelmesi.‹flte o zaman malum çevrelerin ç›kar egemenlik-leri de sars›lacak. “‹çkili mekanlar, korkudan‘ra¤bet’ görmemeye devam ediyor. Bunlar›n göz-den düfltü¤ü de söylenebilir... Kendisini laik ola-rak tan›mlayan bir bürokrat, ‘Ankara’da aç›kaç›k içki içmek art›k zorlafl›yor’ derken, baz› ifl-yerlerinin de dolayl› bask› hissetmeye bafllad›k-lar›n› birçok kifliden dinledik.” diye yak›n›yor

Sabah’›n harbi yazar› Tu¤çe Baran:“Bu ülkede baflörtüsüne karfl› ç›kan-lar, Müslümanl›kla problemi olanlar-d›r... Müslümanl›k sanki iki gün öncebu memlekete ithal edildi gibi konuflu-yorlar. Mesele dindar› sevmemek mi,dini sevmemek mi flüphe içindeyim.Müslümanl›ktan pek hazzetmiyorlarhem de vazgeçemiyorlar...”

Yalç›n Bayer(Milliyet, 2.9.2007). Ergun Baba-han’›n dedi¤i gibi, bunlar›n derdi y›llard›r ayn›:

“Necmettin Erbakan’›n siyasal hayata girdi¤idönemde gazetecilerin ona yöneltti¤i ilk soru“Genelevleri kapatacak m›s›n›z?” idi. Tüm bas›ngenelev derdine düflmüfltü sanki... Aradan y›llargeçti, genelev sorusu art›k geride kald›. fiimdidaha çok türban ve içki gündemde...”

Ona göre, as›l dayatma, insanlara ‘nedeninanc›n›z›n gere¤ini yap›yorsunuz’ diye sormak:

“Bir Müslüman’a ‘Neden içki içmiyorsun?’demekle, bir Yahudi’ye ‘Neden ille Kofler yemekistiyorsun?’ demek aras›nda bir fark yok. E¤erbu çok basit bir konuysa, ayn› insanlara ‘Niyedomuz eti yemiyorsun?’ sorusu da yöneltilebi-lir.” (Sabah, 13.9.2007)

Yani ifl gelip örtüyü yasaklama fakat içkiyi,âlemi, genelevi özgür k›lmada dü¤ümleniyor.Necef U¤urlu’nun ifadesiyle; “içinde olduklar›medyan›n hangi alan›nda olursa olsun seks d›-fl›nda ilginç hiçbir fley ortaya koyam›yor-lar.”(Star/ Star Box eki, 21.8.2007)

‹flte, y›llar y›l› malum bir tarz-› hayat› yukar›-dan afla¤› millete dayatt›klar› yetmiyor; milletkendi de¤erlerine sahip ç›k›p inand›¤› gibi yafla-mak isteyince vâveylây› kopar›yorlar. Oysa, Ta-r›k Tufan’›n tespiti(Bugün, 02.09.2007) ile: “Bi-zim insan›m›z›n ihtiyaç duydu¤u modernleflmesüreci Osmanl›’n›n son dönemlerinden bu yana“dayat›lan” hayat tarz› de¤il.”

Baksan›za, Çankaya’da bile 84 y›ld›r seccadevarm›fl(Vatan,3.9.07)!..

Namaz-Cami-Cemaat Üzerinden Hayat Tarz› Kavgas›

Baflörtüsü/türban üzerinden yürütülen psikolo-jik savafl, Cumhurbaflkan› Gül ve eflinin Çanka-ya’ya yerleflmesi ve resepsiyon/selamlama krizle-rinin afl›lmas› ile Anayasa tasla¤›na kayd› ise de,bu tart›flmalar da yine ve sadece baflörtüsüneodakland›. Namaz, cami, mescit sald›rganl›¤› ilepsikolojik savafl›n boyutlar› geniflletilip “hayattarz›” kavgas›na teflmil edildi.

1 Eylül 2007 tarihli Hürriyet gazetesinde“Kebapç›da Namaz Metroda Namaz” bafll›kl›bir yaz› yazan Yalç›n Do¤an, namaz/mescit ha-z›ms›zl›¤›n› flu cümlelele ortaya döktü:

“...Yeme¤e geliyorlar, namaz k›lmak için yersoruyorlar. Lokanta sahibi bak›yor ki, olmuyor,içkili hale getirmek istedi¤i ikinci kat, b›rak›niçkiyi, lokanta olmaktan ç›k›yor ve mescide dö-nüflüyor.(...) Yemek yerken namaza gitmek, da-ha önce böyle bir adet var m›, s›rf gösteri. Bufarkl› bir tarz-› hayat, farkl› bir yaflam biçi-mi... (...) Tunal›’daki mescitte namaz k›l›n›yor.Her Cuma oldu¤u gibi, namaz kald›r›mlara tafl›-yor, insanlar yürüyecek yol bulam›yor... K›z›laymetrosundaki mescitte Cuma namaz› k›lanlarmetroya tafl›yor, insanlar metroya binmek için,birbirinin üstüne ç›k›yor... Lokanta, metro, has-tane, pastane, postane, hava alan› fark etmiyor,her yer mescitle doluyor.”


Kapak PS‹KOLOJ‹K HHARP


KapakPS‹KOLOJ‹K HHARP

Yalç›n Beyin namaz fobisiyeni de¤il. Geçen y›l da gençlerin Cu-ma namaz›na tak(›l)m›flt›. Bir anket üniversitegençli¤inin %63’ü Cuma namaz› k›l›yor deyincedünyas› y›k›lm›flt›:

“...E¤er o yüzde 63 do¤ru ise Türkiye’nin ge-lece¤i karanl›k. Cuma namazlar›, Cuma nama-z› olarak kalm›yor. Türkiye bir baflka yere kay›-yor. O yer, içinde do¤up büyüdü¤ümüz, de¤er-lerini tafl›d›¤›m›z ça¤dafl hayat tarz› de¤il.”(Hürriyet, 28.10.2006)

Namaz k›lanlar›n ço¤almas›n› Türkiye’ninizmihlâli sayan zihin, sizce nas›l bir zihin?

Namazdan, özellikle de gençli¤in namaz›n-dan rahats›z olanlar (gençli¤in namaz› birileriniçok tedirgin ediyor; hat›rlarsan›z, Ba¤c›lar Lise-sinde birkaç k›z›m›z›n namaz k›lmas› ekranlarave manfletlere büyük bir suç gibi yans›t›lm›flt›)gerçekte ‘ne’den korkuyorlar? Geleneksel, içiboflalm›fl pasif namazlar›n yerini, gençli¤in ha-yat›n› flekillendiren aktif namazlar› al›yor daondan m›? Veya flöyle soral›m: Aktif namaz› bi-ze örnek gösterilen Hz.fiuayb(a.s), namaz k›ld›-¤› halde, (hâflâ) ‘ben sizin pagan inanc›n›z› elefl-tirmiyorum; vurgun, soygun ve talanlar›n›z dabeni ilgilendirmez, zorbal›¤›n›za da karfl› ç›km›-yorum’ deseydi, acaba Medyen ve Eyke’nin ele-bafllar› flu itiraz› yapar m›yd›?

“Ey fiuayb! Atalar›m›z›n tapt›klar›na tap-maktan ve mallar›m›z› diledi¤imiz gibi tasarrufetmekten vazgeçmemizi sana emreden namaz›nm›d›r? Oysa sen yumuflak huylu ve akl› bafl›ndabir adams›n.” (Hûd 11/87)

Asl›nda, kartelin ve kimi bat›l/› zevat›n as›lkorkular›, namaz›n hayat(›m›z)a yön vermesi.

Leyla ‹pekçi Han›mefendi, Zaman/Pa-

zar’da(2.9.2007) Bosna gezisini anlat›rken,Kur’ân ve namazla flekillenen bir tarz-› haya-ta tan›kl›k ediyor ve nezih göndermeler yap›yor:

“...Sokak ortas›nda küçük çocuklar Kur’ânokuma gösterisi düzenlemifller. Gelen geçen iz-liyor. Alk›fll›yorlar. Bir karnaval havas› gibi. Kim-se onlar› fleriatç›l›kla suçlay›p hedef göstermi-yor... Birbirinden flaheser Osmanl› camilerininavlular›nda toplaflan gençler. (...) Akflam vakti-nin girmesini bekliyorlar. Kad›nl› erkekli. Kimseonlara namazla hava at›yorsunuz da demiyor,rejimi tehdit ediyorsunuz da. ‹slâm’›n ne kadar‘köylü’ bir alg›ya indirgendi¤ini söyleyip pazenlidesenli baflörtülülere laf eden seçkin laikçileryok burada. Çünkü ‹slam flehir medeniyeti ile birbütün. Canl›. Sivil. Kamusal alan mefhumu birseçkin zümrenin özel mülkiyeti anlam›na gel-miyor. Avukat da tesettürlü olabiliyor, siya-setçi de. Ve k›yamet kopmuyor.”

Namaz, mescit, baflörtü üzerinden k›yametikoparanlar sokaklara taflan cemaatin namazdayaflad›klar› o coflkuyu, itminan›, huzur ikliminianlamaya çal›flmak yerine Ça¤dafl Cahiliye ad›-na, ‘Tevhid eylemi’ olan namazla insanlar aras›-na engeller koymaya kalk›fl›yorlar. Kabe’de Ra-sûlüllah’›n(s.) namaz›n› engellemeye yeltenenCehaletin Babas›’na özeniyorlar. “Allah’›n birkulunu namaz k›lmaktan al›koymaya kalk›flankifliyi/zihniyeti gördün/düflündün mü?” (Alak96/9-10) âyeti flimdilerde daha bir anlam kazan›-yor. Anlafl›lan o ki, Cahiliye temsilcileri ne yap-t›klar›n›n fark›ndalar, ama acaba Kabe’de nama-z› engellenen “kul” Muhammed’in(s.) ümmeti,


Kapak PS‹KOLOJ‹K HHARP

namaz›n birey ve toplumun inflâs›ndaki belirle-yici rolünün fark›nda m›?

‹flte bütün mesele burada dü¤ümleniyor; iflinfark›nda olanlar, her f›rsatta namaz› engelleme-ye, namaz k›lanlar› “dayatmac›”, “zorba” gibitakdim etmeye kal›fl›yorlar.

“Yolda Zorunlu Namaz Molas›”!5 Eylül 2007 tarihli Milliyet’in bu maksatl›

manfleti günlerce tart›fl›ld›. ‹flbu çarp›tma haberbahanesiyle, kimi “dini ibadetin bir gösteriyedönüfltürülmesi”nden dem vurdu, kimi de na-maz üzerinden “bir hayat tarz›n›n dayat›ld›¤›-n›” ileri sürerek, kirli niyetini aç›¤a vurdu (Meh-met Y.Y›lmaz, Oktay Ekfli Hürriyet, 6.9.2007).Namaz› tüm güzellikleriyle halka anlat›p namaz-la diriliflimizi sa¤lamay› amaçlayan Namaz Gö-nüllüleri Platformu ad›na bu çarp›tma habereAbdullah Y›ld›z’›n “Namaz bir hayat tarz›d›r,buna sayg› duyulmal›d›r”; Ahmet Bulut’un“‹nanan insanlar›n, namaz k›l›nmas›ndan rahat-s›z olmas› düflünülemez” fleklindeki tepkileriniCüneyt Ülsever “aç›k bir dayatma” olarak oku-du.(Hürriyet, 9.10.2007) Aç›k bir okuma ve ba-k›fl sorunu! Bay yazarda k›yas sorunu da var;otobüsle uça¤› k›yasl›yor akl›nca:

“Bundan böyle uçaklar›n da namaz vakitle-rinde en yak›n flehirlere geçici inifl yapmalar›gerekir. ‹zlanda’n›n Reykjavik Camii, hayat tar-z›na sayg› duymak ad›na gecici inifl yapmak için

en uygun mekând›r.”Peh, peh, peh! Ne espri ama! Uçakta namaz

k›lanlar› görse ne der acep?!.. Özdemir ‹nce ise daha aç›k; Cuma namazla-

r›nda sokaklara taflan kalabal›klar konusundaYalç›n Do¤an’dan daha h›zl›:

“Laik bir ülkede herhangi bir dinin men-suplar› mabetleri d›fl›ndaki kamusal alandatap›nma gösterisi yaparak baflkalar›n› bask›alt›nda tutamaz, rahats›z edemez... Devletingüvenlik kuvvetleri bu tür giriflimleri kamudüzeni ad›na engellemek zorundad›r.”(Hürri-yet, 18.9.2007)

Dayatman›n dikâlâs› iflte bu!..‹mdi, “cahiliyenin çocuklar›”n›n namaz›

engeleme ça¤r›lar› üzerinde teemmül zaman›!..Kur’ân’›n iflaret buyurdu¤u ‘namaz› engelle-

me’ girifliminin bu ça¤da da bütün inad›yla de-vam ediyor oluflu, asl›nda namaz›m›za daha bircanla-baflla sahip ç›kmam›z gerekti¤ini ihtar edi-yor. Namaz ve tesettür gibi mukaddes kavramlarüzerinden Müslüman hayat tarz›m›za sald›ran-lar iyice az›tsa da (Bekir Coflkun, “türban ulusalsalakl›¤›n sembolü” demiflti–Tempo,16.12.2007), ci¤eri ‘befl para etmez’ kimi kalem-ler Kemer’deki ç›plak heykel bahanesiyle “Müs-lümanl›¤›n befl para etmez gerici kurallar›” di-yerek Dinimize dil uzatsa da (bkz: Cüneyt Arca-yürek, Cumhuriyet, 8.9.2007) biz, Firavun’a yu-muflak söz söylemekle (Tâhâ, 20/44) memur edi-len Musa(a.s) gibi, Ramazan’›n ve Bayram’›nmerhametini kuflanarak tüm insan›m›z› ‹slâm’›ngüzellikleriyle buluflturmaya gayret etmeliyiz.

Umal›m ki onlar da, ‹stanbul’da ilk kez duy-du¤u ezan için flunlar› söyleyen ABD’li ünlü ta-sar›mc› Donna Karan gibi, f›trî özlerine kulakverirler: “Camiden gelen ezan sesi... insanlara‘Tamam, herkes ne yap›yorsa b›raks›n. fiimdinefes alma zaman›’ diyor. Bence ezan sesi üni-versal bir ses olmal›. E¤er dünyada insanlarayard›m getirebilecek, bir arada tutabilecek, hu-zur verebilecek, bar›fl sa¤layacak bir fley varsa,onun da ezan sesi oldu¤una inan›yorum. ...Ruhözgürlü¤ünü ‹stanbul’da ezan sesini duydu¤umzaman hissettim.” (Sabah, 12 Eylül 2007)

Mesele hayat tarz› mücadelesidir vesselam. ‘Siz onlar›n hayat tarz›na/milletine tabi ol-

mad›kça, onlar sizden asla raz› olmayacaklar.’

Namazdan, özellikle de gençli-¤in namaz›ndan rahats›z olan-lar (gençli¤in namaz› birileriniçok tedirgin ediyor; hat›rlarsa-n›z, Ba¤c›lar Lisesinde birkaçk›z›m›z›n namaz k›lmas› ekran-lara ve manfletlere büyük birsuç gibi yans›t›lm›flt›) gerçekte‘ne’den korkuyorlar? Gelenek-sel, içi boflalm›fl pasif namazla-r›n yerini, gençli¤in hayat›n› fle-killendiren aktif namazlar› al›-yor da ondan m›?


Kapak

Tarihe veya arkeoloji müzelerine biraz ol-sun ilgisi olan herkesin bildi¤i bir konu-dur; Eski Yunanl›lar veya esas isimleriyle

Grekler inand›klar› tanr›lar›n› insan fleklindedüflünüyorlard›. Bu nedenle onlar› insan fleklin-de heykellefltirmifllerdi. Ama sadece biçim ola-rak de¤il, ayn› zamanda inand›klar› özellikleriy-le de tanr›lar›n› insanlar gibi düflünmüfllerdi. Ya-flant› tarzlar›yla, ahlâklar›yla, kiflilikleriyle, ka-rakterleriyle de tanr›lar›n› insanî özelliklerde,daha da önemlisi Grek sosyetesinin özelliklerin-de düflünmüfl ve bu flekilde inanm›fllard›. Bu dü-flünce ve inançlar›n› da mitolojilerine ayr›nt›l›bir flekilde aktarm›fllard›. Söz konusu mitolojikmetinler okundu¤unda o dönemin sosyetesinemensup herhangi bir Grek gibi evli olan ama efli-ne ihanet eden, metresleri bulunan, birbirlerinink›zlar›na kar›lar›na göz diken, birbirlerine karfl›her türlü entrikaya kolayl›kla baflvuran, her tür-lü ahlâks›zl›¤›, ihaneti, vefas›zl›¤›, sapk›nl›¤› ha-yat tarz› olarak benimsemifl hayali bir toplulu-¤un hikayesiyle karfl›lafl›l›r. Anlafl›lan o ki,Grek’in heykeltrafllar› veya yazarlar›, toplumla-r›n›n birer mensubu olarak inand›klar› tanr›lar›-n›n hayat tarzlar›n›, kimlik ve kifliliklerini res-mederlerken veya mitolojilerine aktard›klar›tarzda tasavvur ederlerken bir tanr›n›n ancak in-san gibi olabilece¤ini yahut daha do¤ru ifadeyleancak insan›n tanr› olabilece¤ini dile getirmifloluyorlard›. Aç›kt›r ki, ancak insan›n tanr› olabi-lece¤i inanc›, insan›n üstünde yer alan; insan›nhayat tarz›na, durumuna, gidiflat›na ölçü koya-

bilecek insan üstü herhangi bir iradenin bulun-mad›¤› anlam›na gelmektedir. Esasen bu inanç otoplumda ve o ça¤larda felsefi bir niteli¤e de sa-hip olmufl ve Sofist ismiyle tan›nan bir grup filo-zof her fleyin ölçüsünün ancak insan olabilece¤i-ni felsefelerinin temel ilkesi haline getirmifllerdi.Üstelik Sofistler dönemin yöneticilerine dan›fl-manl›k, gelece¤in yönetici adaylar›na ö¤retmen-lik yapmalar› nedeniyle toplumlar›n›n siyaseti-nin, hukukunun flekillenmesinde belirleyici ola-cak kadar itibarl›, etkili kimselerdi.

***Denilebilir ki, bu yanl›fl inançlar, bu sapk›n

tasavvurlar tarihin çok eski zamanlar›nda yeralan bir toplumun inanç ve düflüncesinden bafl-ka bir fley de¤ildir. Ayr›ca bunlar sadece Grekle-re özgü de de¤ildir; yüzeysel bir araflt›rmayla bi-le tarihte yer alan bir çok toplumun benzer fle-kilde yanl›fl inançlara ve sapk›n tasavvurlara sa-hip olduklar› kolayl›kla tespit edilebilir. Elbette-ki bunlar tarih aç›s›ndan do¤rudur. Gerçektende tarihin derinliklerine do¤ru inildikçe yeryüzüco¤rafyas›n›n de¤iflik bölgelerinde yer alan veyanl›fl, saçma, sapk›n olarak nitelenebilecekinançlara sahip topluluklarla karfl›laflmak sonderece kolayd›r. Ama böylesi bir tarihsel duru-mu dile getirirken, bugünün dünyas› aç›s›ndanreddi mümkün olamayacak yanl›fl, saçma, sap-k›n inanç ve tasavvurlar› göz ard› etmemek ge-rekti¤i de aç›kt›r. Hatta Greklerin heykellefltirdi-¤i veya metinlefltirdi¤i yanl›fl inanç ve sapk›n ta-savvurlar›n daha da kapsaml› yanl›fllara ve daha

NNAASSIILL VVEE NNEEYYEE GGÖÖRREE BB‹‹RR HHAAYYAATT TTAARRZZII

CELALEDD‹N VVATANDAfi


Kapak NEYE GGÖRE BB‹R HHAYAT TTARZI

derin sapk›nl›klara dönüflerek bugünün dünya-s›nda devam etti¤ini görmezlikten gelmemek ge-rekmektedir. Biliyoruz ki Grek kültür ve düflün-cesinden beslenen ve bugünkü formuna son bir-kaç yüzy›lda kavuflmufl bulunan modern düflün-ce, tanr›s›n› insan fleklinde tasavvur ederek tan-r›-insan aras›nda yanl›fl ve sapk›nca bir ba¤lant›kuran antik düflünceyi bir aflama daha ileri tafl›-m›flt›r. Modern düflünce kendisine temel olanyanl›fll›¤› o kadar kapsaml› ve derinlikli hale ge-tirmifltir ki, her biçim ve özelli¤iyle olabilecekbütün tanr› düflüncelerine s›rt›n› dönmüfltür.Hayata yön veren her türlü tanr› düflüncesini,inanç ve hayat tarz›na referans olan her türlütanr› inanc›n›, tahayyül edilebilen her niteli¤iy-le, dünyadan kovup uzaklaflt›rm›flt›r. Bunu ya-parken yanl›fl düflünce ve tasavvurlar› reddetme-si olumlu gibi görünmekle birlikte, do¤rular› dareddetmesi önemli bir problem olarak anlam ka-zanmaktad›r. ‹lahi ve mutlak iradenin hesabakat›lmad›¤›, Allah’›n d›flland›¤› bir evren, birdünya, bir düflünce ve hayat tarz› infla edilmifltir.‹lahi ve mutlak irade varl›k olarak reddedilme-mifl olsa bile kelimenin tam anlam›yla kale deal›nmam›flt›r. Ünlü Grek filozofu Aristoteles’indüflündü¤ü ve inand›¤› tarza uygun olarak mo-

dern insan her ne yaparsa yaps›n varl›¤›n› redde-demedi¤i ilahi ve mutlak iradeye ‘Sen benim ev-renime giremezsin, haddini bil ve evrenimin d›-fl›nda kal. Burada her fleye hükmeden, do¤ru veyanl›fla, iyi ve kötüye, meflru ve gayri meflruyakarar verecek olan sadece benim’ demifl ve buhal üzere olmaya da devam etmektedir.

‹lahi ve mutlak iradeyi kale almamak olarakifade etti¤imiz durum, esasen modern insana vedüflüncesine yöneltilebilecek elefltirilerin en ha-fiflerinden birisidir. Durumun daha vahim oldu-¤unu dile getirenler de vard›r. Bunlardan birisiünlü filozof Nietzche’dir. Nietzche, tespitimiz-den daha farkl› bir tespitte bulunmufl ve moderninsan›n ebediyen ‘özgür’ olabilmek için tahayyüledilen her biçimi ve özelli¤iyle ‘tanr›s›n› öldür-dü¤ünü’ ve ‘tanr›s›zl›¤a’ mahkûm hale geldi¤iniifade etmifltir. Buna göre, modern düflünce vehayat tarz›n›n tarihi tanr›ya karfl› verilen savafl›ntarihidir. Modern insan tanr›s›n› düflünce veinanc›nda öldürüp yok ederken esasen onun ha-yata yönelik iradesini iptal edip bu alanda tekegemenin kendisi oldu¤unu ortaya koyma cüre-tini göstermifltir. Modern insan›n siyaseti, eko-nomisi, kültürü, bilimi, gündelik hayat› ve hattaiman› ilahi ve mutlak bir iradeyi yok sayan biranlay›fla göre flekillenmektedir. ‹lahi ve mutlakbir irade varsa da önemli de¤ildir; çünkü mo-dern insan onu hiçbir flekilde kale almamakta-d›r; kale almama kararl›l›¤› içerisindedir.

***Modern insan, yanl›fl veya do¤ru, her türlü

tanr› inanç, anlay›fl ve tasavvurunu zihninden,hayat tarz›ndan, duygu ve düflüncesinden isterkovmufl olsun isterse Nietzche’nin dile getirdi¤igibi öldürmüfl olsun, önemli olan bunlardanhangisinin daha do¤ru oldu¤u de¤ildir. Önemliolan insan›n kendisini popüler ifadeyle ‘özgür’,Kur’anî ifadeyle müsta¤ni k›lma çabas› ve bu ça-ban›n modern insanda ulaflt›¤› düzeydir. Bu dü-zey, mutlak ve dolay›s›yla insan üstü bir iradeyihesaba katmadan, ilahi bir referansa sahip olma-dan, böylesi aflk›n bir güç karfl›s›nda sorumlulukhissine sahip olmadan yaflama, davranma ser-bestli¤ine sahip olmakt›r. Yarat›lm›fl olma duru-munun sorumlulu¤undan kaç›nmakt›r; haddiaflmakt›r; olmas› gereken ve insan› di¤er tümkulluklardan kurtaracak olan kullu¤u nankörce


KapakNEYE GGÖRE BB‹R HHAYAT TTARZI

reddetmektir. Elbetteki bu ‘özgürlük’ insan›n ta-savvur etti¤i ve gereklerine göre davrand›¤› birdurumdur; yoksa gerçekte var olan bir fley de¤il-dir. Yine Kur’anî bir yaklafl›mla ifade etmek ge-rekirse, önemli olan ve üzerinde durulmas› gere-ken, Allah’›n mülkü olan insan›n, Allah’›n mül-künde asice, hoyratça, sorumsuzca davranma veyaflama tasavvuru ve bu tasavvurun flekillendir-di¤i bir yaflama tarz›n›n bugünün insanl›¤›n› çe-peçevre kuflatm›fl olmas›d›r.

***Bat›da do¤up geliflen ve bat›l› insanda model-

leflen modern düflünce ve hayat tarz›na elefltiriyöneltirken, s›kl›kla düflülen bir hataya kap›l-maman›n olmazsa olmaz hale geldi¤i bir aflama-ya ulaflm›fl bulunuyoruz. Bu, söz konusu yanl›fl-l›k ve sapk›nl›klar›n tamam›yla Bat›ya, Bat›l›ya;‘bize’ de¤il ‘ötekilerine’ ait oldu¤u anlay›fl›d›r.Halbuki bugün itibar›yla ‘bizlerin’ durumu ‘öte-kilefltirdiklerimizden’ maalesef çok farkl› de¤il.Fark sadece yanl›fl ve sapk›n anlay›fl ve hayattarzlar›n›n fliddetinde. Halihaz›rda ‘bizim’ de‘onlardan’ farkl› olmad›¤›m›z›n say›s›z örnekle-riyle karfl› karfl›yay›z.

***Müslüman bireylerden oluflan bir toplumda,

‹slam’›n bask›n oldu¤u kültürel bir ortamda do-¤an ve büyüyen bir çocu¤a, tüm varl›klar› yara-tan, her fleyi yöneten ilahi bir iradenin varl›¤›n-dan; Allah’›n varl›¤›ndan bahsetmeye özel bir ih-tiyaç yoktur. Söz konusu flartlarda ve ortamdayetiflen bir çocu¤a anlat›lmas›, ö¤retilmesi gere-ken konu Allah’›n varl›¤› ve varl›¤›n›n zorunluoluflu de¤il, O’nun istedi¤i gibi bir kul olabilme-nin özellik ve flartlar›n›n neler oldu¤udur; kullu-¤un gerekleridir. Zira Müslüman toplumunda vekültüründe yetiflen bir çocuk hayat›n›n her afla-mas›nda Allah hakk›nda bilgi sahibi olur; O’nunvar oldu¤unu, varl›k olarak bir oldu¤unu gün-delik hayat›n içinde ö¤renir. Çünkü Müslümantoplumunun günlük dilinde ve güzel olan heriflinde hep Allah vard›r; çocuk günün her an›n-da, her iflte Allah’a ait bir fleyler iflitir ve ö¤renir;‘Allah iyilik versin’, ‘Allah yolunu aç›k etsin’, ‘Al-lah kahretsin’, ‘Allah’a emanet ol’, ‘Allah’tan flifa-lar dilerim’, ‘Allah r›zas› için’, ‘Allah aflk›na’, ‘Al-lah’a ›smarlad›k’ … gibi uzay›p giden temenni-ler, yakar›fllar veya do¤ru/meflru ifllerin bafllang›-

c›nda iflitilen besmeleler, çocu¤a özelde insan›ngenelde tüm varl›klar›n hayat›na hükmeden birmutlak iradenin varl›¤›ndan bahseder. Körpebeyinler, bofl zihinler hayat›n içinde yer alan Al-lah bilgisi ile flekillenir, dolar, geliflir. Kifli, ‘kah-reden’, ‘ihsan eden’, ‘flifa veren’, ‘koruyan/kolla-yan’, ‘hesap soran’… bir Allah bilgisine sahipolur. Bizzat gündelik hayat›n içinde, hayat› bo-yunca etkilenece¤i bir dizi bilginin sahibi duru-muna eriflir. Müslüman toplumunun bir ferdiolarak Allah’›n varl›¤› ve birçok s›fat› konusun-da bilgi sahibi olarak yetiflen birey, hayat›n›n ile-ri aflamalar›nda çocukken ö¤rendi¤i ve iman et-ti¤i iradeye göre olabilme çabas› içerisine girer.Eksi¤iyle-fazlas›yla ‘Müslümanca’ varl›¤›n› sür-dürür hale gelir. Daha do¤ru bir ifadeyle sürdü-rür hale gelirdi. Ama bugün durum çok farkl›.Art›k bir çocu¤un gündelik hayat›n içinde Al-lah’› bilmesi imkan› büyük oranda yok oldu.Gündelik hayat Allah’tan uzaklaflt›. Allah, Müs-lüman toplumun günlük dilinden sökülüp at›l-d›. Gündelik dil h›zla sekülerleflti ve sekülerlefl-me sürecinin ivmesi gün geçtikçe daha da art›-yor. Durum böyle olunca, Allah’› referans alanve Allah hakk›nda bilgi veren temennilerin yeri-ni, art›k ‘Sa¤l›kl› günler dilerim’, ‘Mutluluklardilerim’, ‘‹yi yolculuklar’, ‘Kendine iyi bak’,‘Kahrolas›’, ‘hoflça kal’, ‘Oleyyy’ gibi hiçbir flekil-de ilahi referans› olmayan; Allah’› kale almayan;seküler bir dil gelip yerleflti.

***Hayat›n Allah’tan uzaklaflt›r›lmas›, Allah’› ka-



le almayan bir gidiflatvarl›¤›n› en güçlü biçi-miyle önce dilde göster-di. Yak›n zaman öncesi-ne kadar keyifle dinle-nen flark›lar, türkülerbir flekilde de olsa Al-lah’tan bahsederdi amaart›k öyle de¤il. Eskidenflairler ‘Ölüm Allah’›nemri, ayr›l›k olmasayd›’, ‘Mevlam gör diyerekiki göz vermifl, bilmema¤lasam m› a¤lamasamm›?’ diyerek derdini di-le getirirken Allah’tansöz ederlerdi. Hayat,flark› ve türkülerde, ‘Az-railin gelir kendi, ne a¤ader ne efendi’, ‘Evin mezaristan, mal›n bir topbez; daha duymad›nsa duy deli gönül’ sözleriyleözetlenir ve dinleyenlere yarat›l›fl sorumlulu¤uhat›rlat›l›rd›. ‘Kadir Mevlam senden bir yar iste-rim; ölene dek o yar bana yar ola’, ‘Azrail serimeçöktü¤ü zaman, k›r›l›r kanad›m kol yavafl yavafl.Mevlam nasip etsin din ile iman, akar gözlerim-den yafl yavafl yavafl?, ‘Y›k›ld› duvar›m kald›mavare; Kadir Mevlam ifllerimi onara’, ‘Kadir Mev-lam senden bir dile¤im var; beni muhannetemuhtaç eyleme’ gibi sözlerle Allah’a yakar›l›r,O’nun hayat› çepeçevre kuflatt›¤› ve ancakO’nun irade etmesiyle gidiflat›n de¤iflebilece¤inevurguda bulunulurdu. Kifliler, dinledikleri flar-k›larda bile Allah’› bulur, durum ve durufllar›n›buna göre flekillendirirlerdi. Ama art›k çok fleyde¤iflti. Art›k flark› ve türkülerin sözlerinde be-denlerin tüketilmesinden, cinsellikten, maddihazlardan, Allah’› kale almayan tutku ve arzular-dan bahsediliyor. ‘Doksan altm›fl doksan vücu-dum var. Doya doya bitmez tad›m var’, ‘Takm›flkoluna elin adam›n› beni orta yerimden çatlat›-yor. A¤z›nda sak›z›, fliflirip fliflirip ars›z ars›z pat-lat›yor’, ‘fiurup gibiyim flurup. Turp gibiyimturp. Ben atefl sen barut. Öptüm seni flap-flup’,‘Sen uzansan fluraya, ben k›vr›lsam yan›na. Uyu-yup kalsayd›k m›fl›l m›fl›l ne güzel. Sen yumsangözünü, ben öpsem gülümü; dudaklar›ndan birgüzel, ne güzel’ gibi sözlerden oluflan flark›lar

günün her saatinde bü-yük bir coflkuyla herkestaraf›ndan dinleniyor dadinleniyor. Kifliler, Al-lah’› kale almayan biranlay›fla, sadece beden-sel hazlar›n flekillendir-di¤i bir hayat tarz›na da-vet ediliyorlar.

***Yak›n zaman öncesi-

ne kadar kazançlar›n he-lâl olup olmad›¤› önem-senirdi. Helâl kazanç ar-zulan›r, haram›ndanfliddetle kaç›n›l›rd›. Hiçkimse haram kazanc› sa-vunamazd›; haram ka-zanc›yla övünemez, ca-

ka satamazd›. Zaten kazanç haram olmazd›; ha-ram olan fley olsa olsa ancak kay›p olurdu. Hiçkimse kazanc› ve dolay›s›yla ifli haram olanaözenmezdi. Kazanc›n ve iflin helâl olmamas›n›belirleyen fley ise, o fleyi Allah’›n uygun bulup-bulmamas›yd›. Ama bugün kazanc›n helâl olupolmamas›na de¤il, çok olup olmamas›na bak›l›-yor. Allah kale al›nm›yor ve çok kazanç her nebiçimiyle olursa olsun helâl bile olsa az›na tercihedilir bir duruma gelindi. Kazanc› haramdanolanlar bafllar› dik etrafa caka satarak gezinirler-ken, di¤erleri onlara g›ptayla bak›p, onlar›n ye-rinde olamaman›n derin ac›s›n› yafl›yorlar.

***Bütün toplumlarda, insanl›k tarihinin her ça-

¤›nda, bireyin kimlik ve kiflili¤inin infla oldu¤uve ayn› zamanda toplumun yap›tafl› durumun-daki aile çok önemsenmifltir. Bu nedenle ailenininflas›, aile beraberli¤inin sürdürülmesi ve baz›durumlarda aile yap›s›n›n sona erdirilmesi kesinkurallara ba¤lanm›flt›r. Bütün ça¤larda ve bütüntoplumlarda iki cinsin aile kurumuyla birlikte-liklerinin nedenlerinden birisi olan bedensel te-mas s›n›rlar› son derece aç›k, belirgin kurallarasahip k›l›nm›flt›r. Nikah bu kurallar bütünününismi olmufltur. Nikah, bir aileyi bafllatan ve ikicins aras›ndaki beraberli¤in herhangi bir bera-berlik olmaktan öte anlamlara geldi¤ini toplumadeklare eden bir tören olarak anlam kazanm›fl-

Gündelik dil h›zla sekülerleflti vesekülerleflme sürecinin ivmesigün geçtikçe daha da art›yor.Durum böyle olunca, Allah’› refe--rans alan ve Allah hakk›nda bilgiveren temennilerin yerini, art›k‘Sa¤l›kl› günler dilerim’, ‘Mutlu--luklar dilerim’, ‘‹yi yolculuklar’,‘Kendine iyi bak’, ‘Kahrolas›’,‘hoflça kal’, ‘Oleyyy’ gibi hiçbirflekilde ilahi referans› olmayan;Allah’› kale almayan; seküler birdil gelip yerleflti.


KapakNEYE GGÖRE BB‹R HHAYAT TTARZI

t›r. Hemen hiçbir top-lumda cinsellik kural-s›z, ölçüsüz bir durumhaline getirilmemifltir.Cinsel dürtülere ailekurumuna zarar vere-cek flekilde ilkesizceteslim olmaya, cinseldürtülerin bafltan ç›ka-r›c› yönlendirmelerines›n›rs›z ve sorumsuzflekilde itaate hiçbir fle-kilde izin verilmemifl-tir. Ama elbetteki mo-dern ça¤lar hariç. Mo-dern düflünce cinselli¤iAllah’› kale almayanbir anlay›flla bafl›bofl,kurals›z bir düzeye in-dirdi. Bir zamanlar cinselli¤i namusla özdeflleflti-ren bizler ise modern düflüncenin pefli s›ra kofl-turur halde ne yapt›¤›n› bilmez bir hale geldik;getirildik. fiöyle ki; ‹slam, önemi nedeniyle aile-ye, ailenin oluflumuna, devam›na, problemleri-nin çözümüne ayr›cal›kl› bir önem vermifltir. Ai-le bireylerinin beraberliklerinin ölçülerini, aile-nin olmas› gereken ifllevlerini yerine getirmesinisa¤layacak flartlar›, titiz bir flekilde belirlemifl vebunlar›n ihlalini önleyecek her türlü tedbirleriyine ayn› titizlikle alm›flt›r. Efller aras› bedenselberaberli¤i en küçük kuflkuya yer b›rakmayacakkadar aç›k kurallara ba¤lam›flt›r. En k›sa ifade-siyle, Allah, aile kurumunu ilgilendiren hemenher konunun referans›d›r. Aile yap›s›n› veya ailekurumunun ifllevini ilgilendiren hiçbir konu ve-ya durum Allah’a ra¤men flekillenmez. Aile ku-rumunun her iflinde ve yerinde Allah vard›r.Böyle oldu¤u için Müslümanlar nikahlar›n›, efl-leriyle bedensel beraberliklerini Allah’› referansalan bir sorumlulukla yürütürler. Ama ne var kibugün h›zla her fley de¤ifliyor, de¤ifltiriliyor. Sa-dece körpe beyinler de¤il, yafl› yolu yar›lam›fl vehatta yolun sonuna yaklaflm›fl olanlar bile karfl›-s›nda saatler geçirilen TV kanallar›n›n zihinseli¤faliyle karfl› karfl›yalar. TV kanallar›n›n hemenhepsinde yer alan dizilerde cinsellik her türlükural ve ölçütlerden kopar›lm›fl bir halde toplu-ma servis ediliyor. Allah’› kale alman›n gerektir-

di¤i ölçü ve sorumluluk-lar tamamen devre d›fl›b›rak›lm›fl bir halde. Öl-çüsüz, kurals›z, kaidesizberaberlikler olmas› ge-reken bir fleymifl gibi tak-dim ediliyor, gösterili-yor. Cinslerin birbirle-rinden bedenen ‘hofllan-malar›’, beraberliklerininolmas› gereken tek kura-l› olarak takdim ediliyor.Hâl ve durumlar›n günaholup olmad›¤› hiç bir fle-kilde hesaba kat›lm›yor.Böyle olunca da hiç zor-lanmadan bir kad›n ko-cas›n›, koca da kar›s›n›aldatabiliyor. Gençler sa-

bah bir sevgili, akflam bir baflka sevgili bulabili-yor. Zihinler sadece di¤er cinse odaklanm›fl du-rumda. Cinsellik hayat›n ekseni, varl›¤›n gayesiolarak alg›lan›r hale getiriliyor. Ve tüm bunlarAllah’› hesaba katmadan oluflup gelifliyor. Al-lah’a ra¤men flekilleniyor. Sokaklar ise yaflanansürecin sadece TV ekranlarda kalmad›¤›n›n ör-nekleriyle dolup tafl›yor.

***‹nsanlar eskiden afl›k olurlard›. Aflk yüce bir

duyguydu. Çünkü kurallar› vard›. Hiçbir zamankurallar› çi¤nenmez, aflk›n kad›n ve erkek taraf-lar› hiçbir zaman birbirlerini salt beden olarakalg›lamazlard›. Hatta bedensel hazlar aflk› lekele-yen bir fley olarak hissedilir ve bundan rahats›zolunurdu. Afl›klar istek ve arzular›n› hiçbir fle-kilde birkaç dakikal›k bedensel hazza ulaflmayagöre flekillendirmezlerdi. Bedensel hazlar süre-cin geri plan›ndaki unsurlar›ndan sadece birisiy-di. Böyle oldu¤u için de afl›klar birbirlerinin za-manla k›r›flan derilerini, selüloitlerini, yafllananbedenlerini görmezlerdi. Hayatlar›n›n her evre-sinde, beraberliklerinin her aflamas›nda Allah’›nkendilerine yükledi¤i sorumluluklara göre ha-yatlar›n› tanzim ederlerdi.

Eskiden aflk öylesine saf, öylesine temiz, öy-lesine masum bir duyguydu ki onu tan›mlamakzordu; o ancak yaflan›rd›. Üstelik aflk›n bir çoknesnesi vard› ve bunlar birbirleriyle çeliflmezdi.

Modern insan, yanl›fl veya do¤ru,her türlü tanr› inanç, anlay›fl vetasavvurunu zihninden, hayattarz›ndan, duygu ve düflüncesin--den ister kovmufl olsun isterseNietzche’nin dile getirdi¤i gibi öl--dürmüfl olsun, önemli olan bun--lardan hangisinin daha do¤ru ol--du¤u de¤ildir. Önemli olan insa--n›n kendisini popüler ifadeyle‘özgür’, Kur’anî ifadeyle müsta¤--ni k›lma çabas› ve bu çaban›n mo--dern insanda ulaflt›¤› düzeydir.



‹nsanlar Allah’a afl›k olurlard›; rahman ve rahim-likte O’na denk hiçbir irade ve güç olmad›¤› için.‹nsanlar çiçe¤e, kufla, kelebe¤e afl›k olurlard›;mutlak iradeyi, ilahi sanat› aksettirdi¤i için. Er-kek kad›na, kad›n erke¤e afl›k olurdu; berabersürecek dünya yolculuklar› hem dünya ve hemde ahiret esenli¤ine vesile olaca¤› için. Ama ar-t›k afl›k olunmuyor. Art›k sadece ve sadece kar-fl› cins arzulan›yor. Arzular ise Allah’a ra¤menoluflup gelifliyor. Allah hiçbir flekilde kale al›n-m›yor. Aflk art›k birkaç dakikal›k hazza isimolup ç›kt›. Art›k, bedensel hazlar› k›flk›rtan fley-tani dürtüler ‘aflk’ ile söndürülüyor. Gazetelerde,TV’lerde aflk yaparken yakalananlardan bahsedi-liyor.

***Tesettür Allah’›n hayata müdahalesinin bir

gere¤i olarak anlam kazanmaktad›r. Mümin er-kek ve kad›nlar Allah’a göre yaflama sorumlulu-¤unun gere¤ine uygun olarak tesettürlüdürler;keyiflerince aç›l›p-saç›lamazlar. Müminler, giy-silerini sadece örtünmek için de¤il, Müslümanolufllar›n›n; Allah’›n iradesine teslimiyetleriningere¤i ve sembolü olarak giyinirler. Giysinin Al-lah’›n iradesine teslimiyetin bir göstergesi oluflu-nun en bask›n hali ise Müslüman kad›nlar›n giy-silerinde anlam kazan›r. Müslüman kad›n, Al-lah’›n istedi¤i flekilde örtünerek, di¤er tüm in-sanlara herhangi bir kimse olmad›¤›n›, kendisi-ne yönelik tutum ve tav›rlarda titiz olunmas› ge-rekti¤ini, kimlik ve kiflili¤iyle özel birisi oldu¤u-nu ve bunun gereklerine uygun davran›fllaramuhatap olmak istedi¤ini dile getirir. Örne¤in,giysisiyle hiçbir flekilde cinsel fantezilere yolaçacak bak›fllar›n malzemesi olmad›¤›n› ifadeederken; tesettürüyle muhtemel art niyetlerin deönüne geçmifl olur. En art niyetli, düflünce kabi-liyeti yaral› kimselere bile kendisinin öncelikleve hatta sadece bir ‘difli’ olarak de¤il, bir insanolarak görülmek istendi¤ini söyler, hat›rlat›r.Ama ne var ki bugün ‘tesettür giysileri’ cinselfantezileri k›flk›rtan, ‘diflili¤i’ ön plana tafl›yan vehatta sadece diflili¤e vurguda bulunan, çevrede-ki herkese ‘Ben buraday›m, bana bak›n, beni sey-redin ve fantezi dünyan›za yeni renkler kat›n’mesajlar› veren bir niteli¤e büründü. Hayat öy-lesine h›zla sekülerlefliyor ki, Allah’› kale alangiysiler bile Allah’› kale almayan ve hatta Al-

lah’›n iradesini reddeden bir anlay›fla göre flekil-lenmeye bafllad›.

***Eskiden rahmet ya¤ard›, flimdi ya¤mur ya¤›-

yor. Eskiden kazanc›n bereketli olmas› istenirdi,

flimdilerde kazançlar›n sadece bol olmas› isteni-yor.

Eskiden israftan kaç›n›l›rd›, flimdi s›n›rs›zcave sorumsuzca harcamak hayat tarz› oldu.

Eskiden çocuklar›n iyi birer insan olmas› is-tenir ve çocuklar buna göre yetifltirilirdi. O za-manlar iyi insan olmak, ihtiyar ve güçsüz anne-babaya üff demeyecek hay›rl› bir evlat, Allah’akarfl› sorumlu bir kul olmak anlamlar›na gelirdi.fiimdi geliri bol bir ifl sahibi olmak anlam›na ge-liyor. Kariyer sahipleri ise el üstünde tutuluyor.

Eskiden çocuklara ‘Rabbin kim?’, ‘Kimin üm-metisin?’ , ‘Ne zamandan beri Müslümans›n?’ di-ye sorulur ve böylelikle hayatlar›n› anlaml› vede¤erli k›lacak en önemli bilgilere sahip olmala-r› sa¤lan›rd›. fiimdilerde ise futbolcular, flark›c›-lar, bilgisayar oyunlar› soruluyor.

Eskiden al›n teri önemliydi, de¤erliydi. fiimdien k›sa zamanda köfle dönmek için çabalan›yor.

Eskiden Allah her yerde ve her iflteydi; hiçbirfley Allah’tan gizlenemezdi. fiimdi ise…

***Durum böyle olunca, Müslüman anne ve ba-

balar›n, ‘Müslüman’ toplumunda yafl›yor olma-lar›na ra¤men, çocuklar›na Allah isminde birmutlak yarat›c›n›n varl›¤›ndan bahsetmek zo-runda kalacaklar› günlerin yar›n denecek kadaryak›n oldu¤unu söylemek hiçte zor de¤il. Sade-ce Allah’›n varl›¤›na inanman›n pek bir anlamifade etmedi¤inin, önemli olan›n O’nu kale alanbir hayata sahip olmak gerekti¤inin anlat›ld›¤›günlerin nostaljik birer hat›raya dönüflmesi ma-alesef pek yak›nlarda. Bu ise son derece ‘normal’bir durum. Çünkü hayat› Allah’tan uzaklaflt›r-d›kça; dili, iflleri, kazançlar›, aileyi, beraberlikle-ri Allah’tan uzak tuttukça gerçekleflecek olan sa-dece budur. ‘Özgürlefliyoruz’ derken en kal›nzincirlerle ba¤lanm›fl kölelere dönüfltü¤ümüzü,‘özgürce yafl›yoruz’ derken tüm hayat› kaybetti-¤imizi, dünyay› kaybedenlerin ise ebediyeti dekaybettiklerini bilmeden ve fark etmeden ölüpgidece¤imizi anlad›¤›m›z zaman ifl iflten geçmiflolacakt›r.


Kapak

Son zamanlarda medyada tarz-› hayat üzeri-ne daha fazla yaz›lar yaz›lmaya baflland›.Bu ba¤lamda ibadet ve özelde namaz üze-

rinden yap›lan tarz-› hayat tart›flmalar›, “metro-da namaz”, “namaz molas›”, “kebapç›da namaz”bafll›klar›yla medyada kendisine yer buldu. Da-ha önce de Ba¤c›lar Lisesi’nde namaz k›lan ö¤-renci görüntüleri benzer imalarla bas›nda yer al-m›flt›. Öte yandan “Risotto” üzerinden yap›lantart›flmalar da, içeri¤i itibar›yla gelip tarz-› hayatnoktas›nda kilitlendi. Hemen peflinen belirtme-liyiz ki, tart›flmalar›n tarz-› hayatla ba¤lant›s›do¤ru olmakla birlikte, tart›flma üslubu ve içeri-¤inin bat›l›laflma süreci içerisinde “klasik” oldu-¤u âflikard›r. Bu klasik yaklafl›m, özgürlü¤ü ge-niflletme ve insanlar›n yaflam biçimlerine sayg›-n›n çok ötesinde, dar siyaset kal›plar›n›n içerisi-ne s›k›flm›fl bir görüntü vermektedir.

Her fleyden önce “do¤ru” ile “yanl›fl”›n aras›-n› olabildi¤ince bulan›klaflt›ran tart›flma biçimi,tam da postmodern tarzda uyuflma içinde bir se-yir izlemektedir. Bilindi¤i gibi postmodernlikte,“hipergerçek” kavram›n›n merkezi bir önemivard›r. Hipergerçek; gerçek ve gerçek olmayanaras›ndaki s›n›rlar›n flulaflt›¤›; neyin gerçek ne-yin gerçek olmad›¤›n›n kar›flt›¤› bir durumu ifa-de etmektedir. “Do¤ru” ile “yanl›fl” kelimeleripostmodern mentalite içerisinde, aralar›ndakis›n›rlar bulan›klaflarak kar›fl›r; neyin yanl›fl ne-yin do¤ru oldu¤u yeniden kurgulan›r. Do¤rusuy›llard›r “din” eksenli tart›flmalar›n medyayayans›y›fl biçimi, do¤ru ile yanl›fl›n bir perspektif

bozuklu¤una refere edilmesinin gerekli oldu¤u-na iflaret etmektedir. “Do¤ru” ile “yanl›fl” keli-meleri postmodern mentalite içerisinde aralar›n-daki s›n›rlar bulan›klaflarak kar›fl›r; neyin yanl›flneyin do¤ru oldu¤u yeniden kurgulan›r. Do¤ru-su y›llard›r “din” eksenli tart›flmalar›n medyayayans›y›fl biçimi, do¤ru ya da yanl›fla bak›fl aç›s›-n›n bir perspektif bozuklu¤una refere edilmesi-nin gerekli oldu¤una iflaret etmektedir. NitekimBa¤c›lar Lisesi’nde sonradan komplo oldu¤u an-lafl›lan namaz haberi, bu konudaki en önemli ör-neklerden birisidir. Çünkü medyada “LisedeNamaz” bafll›¤›yla gördü¤ümüz haber, uyufltu-rucu ya da fuhfla suçüstü yap›lm›fl tonlamas›ylaverildi. Hele bir de bu konudaki yo¤un gazetemanfleti, üzerinde dikkatle düflünmedi¤imiz za-man, ilk anda bir suçluluk psikozu üretmekte vepatolojik bir duruma iflaret ediyor görüntüsüçizmektedir.

Yine namaz üzerinden tarz-› hayat ile ilinti-lendirilen yaz›lar›n ortak özelli¤i; bir tarz-› haya-t›n di¤er insanlara dayat›ld›¤› noktas›nda özetle-nebilir. Nitekim 01 Eylül 2007 tarihli yaz›s›ndanamaz› konu yapan Yalç›n Do¤an, kebapç›da vemetroda namaz›n bir dayatma oldu¤unu ifadeetmektedir. Do¤rusu kebapç›ya, metroya namazk›lmak için giden kaç kifli oldu¤unu; bu söyle-nen mekanlara namaz k›lmak niyetiyle gidilipgidilmedi¤ini bilmiyorum. Ama günde befl vakitnamaz›n› k›lmak isteyenlerin farkl› yerlerdekimescitlere gitmesi zaten yüzy›llard›r yap›lagelenbir fley. Cuma günleri caminin içi dolmadan d›-

TTAARRZZ--II HHAAYYAATT TTAARRTTIIfifiMMAALLAARRII AARRAASSIINNDDAA AA‹‹LLEE

H‹KMET DDEM‹R

flar›ya özellikle taflmak isteyenler mi var? Do¤ru-su onu da bilmiyorum. Yazar’›n “metroda Cumanamaz› k›lanlar›n k›lmayanlara dik dik bakt›¤›”fleklindeki ifadesi de herhalde kendi vehimleriolsa gerektir. Tüm bu anlat›lanlardan sonra, ya-zar›n gelip dayand›¤› nokta; demokrasi ve öz-gürlü¤ün k›s›tlanmas› oluyor. Ayn› flekilde Cü-neyt Ülsever’in 09 Eylül 2007 tarihli “MahallePolitikas› ve Hayat Tarz›” bafll›kl› yaz›s› da ben-zer iddialar üzerinde yo¤unlaflmaktad›r.

Yine içine flarap konularak yap›lan bir yemektürü olan Risotto’nun medyada uzun süre yeral›fl›na bakarak, tarz-› hayatla ilgili bir baflka ko-nunun tart›fl›ld›¤›n› söyleyebiliriz. Her y›l bin-lerce insan›n ölümüne, hastal›¤›na sebebiyet ve-ren ve zararlar› art›k dünya ölçe¤inde kitleselboyutlara ulaflan içkinin, ça¤dafll›¤›n test edil-di¤i bir alan olarak görülmeye devam etmesihangi mant›kla izah edilecektir? Yoksa bu da“Türkiye’ye özgü” lüklerden birisi midir?

Önce namaz k›lman›n, % 99’u müslüman ol-du¤unu ilan eden bir ülkede anormal olan yan›neresidir? Dininin ‹slam oldu¤unu ifade edenmüslümanlar›n günde 5 vakit namaz k›lmalar›dinin bir emridir. En son yazd›¤›m bu önerme-nin “atefl yak›c›d›r” fleklinde sade, yal›n ve di-daktik niteli¤inin fark›nday›m. Ancak bununhat›rlat›lmas› her seferinde zorunlu gibi görün-mektedir. Bununla birlikte hiç kimseye tabii kizorla namaz k›ld›r›lamaz. Herkes yapt›¤›n›n yada yapmad›¤›n›n hesab›n› âhirette Allah’a vere-cektir. Do¤rusu insanlar› kabul etmedi¤i yaflambiçimlerine zorlamak, Tanr›l›k iddias›ndan bafl-ka bir fley de¤ildir.

Birazc›k sosyoloji bilgisi olanlar›n bu ülkeninkültüründe “din”in nas›l bir yer iflgal etti¤i hak-k›nda söyleyecekleri vard›r. Dolay›s›yla yüzy›l-lardan beri ‹slam’›n Türkiye’de “âr›zi” de¤il, “as-lî” bir unsur oldu¤unu alt›n› çizerek belirtmekzorunday›z. Ancak verece¤im örnek bu sosyolo-jik gerçe¤i göremeyen yaz›lara iyi bir örnektirkanaatini tafl›yoruz. Birikim dergisinde AhmetSalih Aktan’›n yazd›¤› “Tarz-› Hayat Savafllar›”bafll›kl› yaz›dan k›sa bir al›nt›: “...Hal böyleolunca dini ögeler hayat›m›zda daha öne ç›kma-ya bafllam›fl, Cuma günleri namaza gitmek, Ra-mazan’da oruç tutmak neredeyse toplumsal pay-dam›zm›fl, zaten herkesin yapmak zorunda ol-


Kapak TARZ-I HHAYAT VVE AA‹LE

Ailede tarz-› hayat›n dönüflümüne

dair belki en iyi örneklerden birisi

Reflat Nuri Güntekin’in ““YYaapprraakk

DDöökküümmüü”” isimli eseridir. Eser,

Tanzimat’tan bu yana yaflanan

de¤er dönüflümünü aile fertleri

üzerinde çok baflar›l› bir flekilde

göstermektedir. Bugünlerde bir

Tv kanal›nda modern versiyonu

dizi olarak yay›nlanmakta olan bu

roman, hakikaten ismi ile mütena-

sip bir serencam› dile getirmekte;

sonunda aile darmada¤›n olmak-

tad›r... Dizinin kahramanlar›ndan

Fikret’in tüm bu olanlar için baba-

s›na söyledi¤i flu söz önemlidir:

“Baba! Ailemiz bir kaleydi. Sen ilk

olarak abimin yapt›¤› yanl›fl› ört-

mek için yapt›¤› evlili¤e r›za gös-

tererek bu kalede gedik açt›n.”

du¤u fleylermifl gibi bir alg› yerleflmeye baflla-m›flt›r.” Do¤rusu neresini düzeltece¤imi bileme-di¤im yaz›n›n sahibine Cuma namaz› ve oruçlailgili istatistikleri vermenin ifle yaraca¤›ndanemin de¤ilim. Ancak kendisinden bu toplumunortak paydas›n›n ne oldu¤u konusundaki görüfl-lerini bekledi¤imi hat›rlatay›m.

Has›l› perspektif bozuklu¤una bu flekilde de-¤indikten sonra, günümüz koflullar›nda ailedekiciddi tarz-› hayat de¤iflikliklerini tart›flmak isti-yorum. Evlilikten bafllayarak aile kurumununefller, çocuklar ve toplum aras›ndaki iliflkilera¤›nda sa¤l›kl› olarak devam ettirilebilmesi, herfleyden önce de¤erler sistemi ve ahlak›n korun-mas›yla mümkündür. Bugün aile çok farkl› kol-lardan ciddi sald›r›lar almaktad›r. Toplumun enküçük birimi olan aileye olan sald›r›n›n birincikonusu, ileri boyutlara varan bireyselleflmedir.Bireyselleflme bir yandan öznelik boyutuyla ailefertlerini kendi ayaklar› üzerinde durmaya tefl-vik ederken, maalesef öte yandan fertler aras›n-daki de¤erler makas›n› açarak aileyi bir flirketedönüfltürmüfltür. Burada asl›nda geleneksel ola-n› tümüyle olumlamak gibi bir niyetim yok. An-cak gün geçtikçe dünyaya kendisini h›zla daya-tan de¤erler erozyonu karfl›s›nda, geleneksel ai-le yap›s›n›n kimi unsurlar›n›n korunmas› önemtafl›maktad›r. Tabii ki bunlar›n da iyi süzgeçtengeçirilmesi gerekmektedir.

“Babam ve O¤lum” filminin de çok iyi tahliletti¤i gibi baba, efl, çocuklar aras›ndaki diyalo-¤un eksik oldu¤u otoriter aile yap›s›nda, kolek-tif ruh, ba¤l›l›k ve ifade edilemeyen sevgi çokönemli bir yer tutmaktad›r. Günümüzün aileiliflkilerinde evin ev olmaktan ç›karak bir pansi-yona dönüfltü¤ü, ortak de¤erler etraf›nda bütün-leflmeden ziyade herkesin kendi de¤erini olufl-turdu¤u, kelimesi çok kullan›lmakla birliktesevgi eksikli¤inin hissedildi¤i bir ortama dönüfl-tü¤ünü esefle müflahede etmekteyiz. “Kocam›nevine beyaz gelinlikle gittim ama kefenlikle ç›-kar›m” anlay›fl›n›n elefltirilecek belki çok boyut-lar› var. Ancak kar›-koca iliflkilerinin bir rekabetve mekansal paylafl›ma indirgenmesi, bireysel-leflmenin aileye müdahalesinden artakalan fley-ler. Bireyselleflmenin ailenin tarz-› hayat›ndaciddi dönüflümlere sebep oldu¤u bir gerçek.Özellikle flehirlerde aile ve akrabal›k iliflkilerin-


KapakTARZ-I HHAYAT VVE AA‹LE

Geldi¤imiz noktada Türkiye’de-

ki insanlar için aile ve evlili¤i

tahrip edici iliflkiler yad›rgat›c›

olmaktan ç›kmakta; bireysel bir

tercih meselesi haline getiril-

mek istenmektedir. ‹flin kötü

taraf› yukar›da da dile getirildi-

¤i gibi farkl› bir dünya görüflü-

nün tarz-› hayat› olan bu iliflki-

ler, birebir özgürlük sorunu ola-

rak ortaya konulmaktad›r. Ge-

çenlerde SSaammii YYuussuuff’un Fesha-

ne’deki konserinde ortaya ç›-

kan görüntüler, yeflili ve di¤er

renkleriyle popun ve popüler

kültürün kendine özgülük ve

kültürel a¤›rl›¤› nas›l da tahrip

etti¤ini bir kez daha gösterdi.


Kapak TARZ-I HHAYAT VVE AA‹LE

de önemli boyutlarda kopmalar meydana gel-mektedir. Nitekim boflanma oranlar›n›n güngeçtikçe artmas›, asl›nda tarz-› hayatla ilgili dü-flüncelerin yeniden gözden geçirilmesini zorun-lu k›lmaktad›r. Ancak çok farkl› iletiflim araçla-r›ndan gelen propagandalarla bireysellik farkl›tonlarda çok genifl bir tayf içerisinde görünmek-te ve derinleflmeye devam etmektedir.

Asl›nda bugün ailenin tarz-› hayat ba¤lam›n-da de¤inilmesi gereken en önemli boyutu de¤er-lerdeki çözülmedir. Bu konuda iletiflim araçlar›içerisinde televizyonun hat›r› say›l›r bir pay› var-d›r. Yo¤unlu¤u artan biçimde haber, film ve dizi-lerde bat› tipi tarz-› hayat ideal bir yaflam biçimiolarak sunulmaktad›r. 1980’li y›llarda “Dallas”dizisinin seyri, de¤erleri sahiplenme ba¤lam›ndaturnusol ifllevi görürken, geldi¤imiz noktada“Dallas” dizisinin ne kadar masum kald›¤›n› her-halde herkes biliyordur. Diziler, evlilik d›fl› zinailiflkilerini ve serbest bir yaflam› yayg›nlaflt›rma,eflcinsel iliflkileri olumlama gibi nitelikleriylebaflta aile kurumu olmak üzere toplumsal yap›-m›z› tahrip etmeye devam etmektedirler. Hepi-mizin çok iyi hat›rlad›¤› gibi zinan›n suç olmak-tan ç›kar›lmas› ile ilgili tart›flmalar Türkiye’deyüksek sesle dile getirildi¤i zaman, Avrupa Birli-¤i yetkilileri zinan›n Avrupa’n›n de¤erleri aras›n-da bulundu¤u mealinde bir ifade kulland›.

Geldi¤imiz noktada Türkiye’deki insanlariçin aile ve evlili¤i tahrip edici iliflkiler yad›rga-t›c› olmaktan ç›kmakta; bireysel bir tercih mese-lesi haline getirilmek istenmektedir. ‹flin kötütaraf› yukar›da da dile getirildi¤i gibi farkl› birdünya görüflünün tarz-› hayat› olan bu iliflkiler,birebir özgürlük sorunu olarak ortaya konul-maktad›r.

Ailede tarz-› hayat›n dönüflümüne dair belkien iyi örneklerden birisi Reflat Nuri Güntekin’in“Yaprak Dökümü” isimli eseridir. Eser, Tanzi-mat’tan bu yana yaflanan de¤er dönüflümünü ai-le fertleri üzerinde çok baflar›l› bir flekilde gös-termektedir. Bu sebeple biraz üzerinde durmakistiyorum. Bugünlerde bir Tv kanal›nda modernversiyonu dizi olarak yay›nlanmakta olan bu ro-man, hakikaten ismi ile mütenasip bir serenca-m› dile getirmekte; sonunda aile darmada¤›n ol-maktad›r. Romanda her fley aileye gelinin gelme-siyle bafllar. Gelin, giyinifli, davran›fl›, ifadeleri;

k›sacas› temsil etti¤i de¤erlerle farkl› bir tarz-›hayat›n örne¤i olur. Gelin Ferhunde, tahminedilece¤i üzere ailede ciddi bir dönüflümün bafl-lat›c›s› durumundad›r. Ailenin iki büyük k›z›,o¤lu ve han›m› yeni bir tarz-› hayat›n darmada-¤›n etti¤i kimselerdir. ‹ki k›z gelinle bir olarakevi be¤enmezler, yeni elbiseler, eflyalar isterler;k›sacas› eski hayat tarzlar›n› elefltirerek yeni birtarz-› hayata geçmek isterler. Bu süreç içerisindek›z›n biri bu serbest iliflkinin sonucu bir adamlaevlenmek zorunda kal›r. Sonra o adama kardeflisahip olmak ister. Zaten eve giren gelin de biranlamda böyle serbest bir iliflkinin sonucu, evino¤lu fievket’le evlendirilmifltir. Han›m ise bu ilifl-kilere göz yummakta, evin düzeni bozulmas›ndiye kimi zaman tasvip etmedi¤i fleyleri bile ka-bul etmektedir. Burada en tipik örnek aileninbabas› Ali R›za bey taraf›ndan gösterilmektedir.Ali R›za bey, ailenin avucunun içinden kay›pgitmesine bir türlü engel olamam›flt›r. En büyükk›z olan Fikret ise, bafltan beri ailedeki gayr-› ah-laki davran›fl biçimine ve de¤erlerin bu denliyozlaflmas›na karfl› durmaktad›r. Yeni tarz-› ha-yat›n yüksek masraflar› evin o¤lu fievket’in zim-metine para geçirmekten tutuklanmas›na sebepolur. K›zlar›n yuvas› da¤›l›r. Fikret tüm bu ilifl-kilere dayanamayarak 3 çocuklu kendisindenyafll› bir adamla evlenir. Fikret’in tüm bu olanlariçin babas›na söyledi¤i flu söz önemlidir: “Baba!Ailemiz bir kaleydi. Sen ilk olarak abimin yapt›-¤› yanl›fl› örtmek için yapt›¤› evlili¤e r›za göste-rerek bu kalede gedik açt›n.” Tabii asl›nda bugedik yabanc› bir tarz-› hayat›n aileden bafllaya-rak topluma girmesiyle giderek büyümüfltür.Geçenlerde Sami Yusuf’un Feshane’deki konse-rinde ortaya ç›kan görüntüler, yeflili ve di¤errenkleriyle popun ve popüler kültürün kendineözgülük ve kültürel a¤›rl›¤› nas›l da tahrip etti-¤ini bir kez daha gösterdi.

Bugün aileler ciddi olarak bir korku içinde ya-flamaktad›rlar. Bu korku, yar›n bir flekilde uyufl-turucu, fuhufl vb. birçok kötülüklerin çocuklar›n-da görülebilmesi ihtimalidir. Bu ülkenin ayd›nla-r› denilen insanlar namaz üzerinden bir tarz-› ha-yat›n dayat›ld›¤›n› klifle olarak yaz›p çizerler. On-lara sormak laz›m; gericili¤e(!) prim vermemekiçin durdu¤unuz yer neresi biliyor musunuz? ‹n-sanlara nas›l bir yaflam tarz› öneriyorsunuz?


KapakSTATÜKOCULARIN FFOYALARI DDÖKÜLÜYOR

Türkiye'yi uzun süre yönetmifl veya kon-trol alt›nda tutmufl olan oligarflinin kul-land›¤› kavramlar›n içini nas›l boflaltt›¤›

22 temmuz seçiminden sonra iyice su yüzüneç›kt›. Bu zihniyetin sözlü¤ünde en çok kullan›-lan cumhuriyet, hâkimiyet-i milliye, millî irade,ba¤›ms›zl›k, demokrasi, laiklik, seçim, seçme,seçilme vb. kelime ve kavramlar›n objektif mâ-nalar› de¤il, kendine mahsus mânalar› oldu¤uayan beyan ortada.

"Cumhuriyet", en k›sa tarifiyle "halk idaresi"demek. Türkiye'de cumhuriyetin "oligarflik yö-netim" mânas›na kullan›ld›¤›n› birazc›k yak›ntarihle ilgilenen herkes ç›karabilir. "Cumhuri-yet"in ilân edilifl tarz› bile onun ne anlamda kul-lan›ld›¤›n›n delilidir. Bu önemli hadiseden nehikmetse, Milli Mücadele'yi yürüten kadronunönde gelenlerinin dahi haberi olmam›flt›r. Mec-lis'in ancak yar›dan biraz fazlas› cumhuriyetinilân› oturumuna kat›lm›flt›r/kat›lamam›flt›r!

"Millî irade" kavram›n›n objektif mânas›,milletin, halk›n iradesine uygun yönetimin ku-rulmas›d›r. 1950'ye kadar "millî irade" kavram›-na dört elle sar›lan ve kendi iradesini millî irade-ye eflde¤er sayan oligarflik kesim, gerçek "millîirade" ortaya ç›kt›¤› için bu kavram› terk etmifl-tir. Bu örnekler ço¤alt›labilir. Mesela, bu zihni-yetin lügatinde "laiklik", "din karfl›tl›¤›" demek-tir. "Seçim", "flefin tayini" anlam›na gelir. "Seç-me", "flefin tayin etmesi", "seçilme", "flef tara-f›ndan tayin edilme" demektir.

Cumhurî oligarfli mensuplar›n›n lügatindeelbette ki "hoflgörü-tolerans" kelimesi de yeral›r. Hoflgörü, mesela dine sald›rmay› normalkarfl›lamakt›r; mesela ahlâk d›fl›l›klar› ola¤angörmektir; mesela kendileri gibi düflünmeyenle-rin bask›lara maruz b›rak›lmas›na ses ç›karma-makt›r...

Cumhuriyetçi Tarz-› Hayat, Oh Ne Rahat...

‹fl sonunda döndü dolaflt› geldi yaflam tarz›/ha-yat tarz›na dayand›. Cumhuriyet'in zorunlu birhayat tarz› var m›d›r? Demek ki varm›fl! Nas›lyaflayaca¤›m›z, anayasaya, kanunlara ra¤men birde o flekilde belirleniyormufl! Cumhuriyet oli-garflisinin hayat tarz› hâkim oldu¤unda, di¤erhayat tarzlar›n›n bir önemi yoktur; zaten yafla-nabilir baflka bir hayat tarz› da yoktur!

"Madem ki mesele hayat tarz› mücadelesidir,öyleyse, benim yaflam tarz›m›n hâkim olmas› içinher yol mübaht›r." Elbette bu görüfl bu cümleler-le söylenmiyor... Onlara göre, "yaflam tarz›"Cumhuriyetle özdefl. Yani o olmazsa cumhuriyetolmaz! Halbuki, onlar›n "yaflam tarz›" da, ötekiTürkiye'nin ve benim "hayat tarz›m" da neredey-se insanl›k tarihiyle yafl›t. Bu kadar uzun bir ta-rih verince tahkiki zor olur. Daha yak›n devirdenbir örnek verelim. Bu örnek de çok keskin, çokçarp›c› olsun. Mustafa Kemal Pafla ve Damat Fe-rit Pafla. Bu iki isim ekseriya bir araya getirilmez,getirilemez. Getirildi¤i zaman, ikincisine bir s›fat

STATÜKOCULARIN FFOYALARI DDÖKÜLÜYORAALLTTIINNDDAANN HHAAYYAATT TTAARRZZII ÇÇIIKKIIYYOORR

D. MMEHMET DDO⁄AN


Kapak STATÜKOCULARIN FFOYALARI DDÖKÜLÜYOR

eklenir: Hain. Onun hain olup olmad›¤› flimditart›flaca¤›m›z mesele de¤il. Fakat onun "yaflamtarz›" ile, M. Kemal Pafla'n›n yaflam tarzlar›n›nfarkl› olup olmad›¤›n›, veya ne kadar farkl› oldu-¤unu bilmemizde fayda var.

"Harf inkal›b›" Atatürk'ün en önemli ink›-laplar›ndan biri say›l›r. Damat Ferit, türkçeninlatin harfleriyle yaz›lmas›n› ilk isteyenlerden bi-ridir. Demek ki Damat Ferit Pafla ile M. KemalPafla "harf ink›lab›" konusunda ayn› fikirdedir-ler! Bu ink›lap fikirdeflli¤ini di¤er ink›laplarado¤ru geniflletmenin yanl›fl olmayaca¤› kana-atindeyim. Hatta e¤er ifl "yaflam tarz›" meselele-rine gelirse, Mustafa Kemal Pafla'n›n Ferit Pa-fla'dan daha mazbut ve muhafazakâr oldu¤undahiç flüphe yoktur.

Ferit Pafla, manikürlü uzun t›rnakl›, ve alaf-ranga tav›rl›d›r. Köflkünün bahç›vanlar› k›yafetve tav›rlar›ndan ötürü ona "Gâvur Pafla" derler.Evindeki yemeklere bile smokin benzeri siyah

ceket ve yollu pantolonla, yani Avrupaî protokolk›yafetiyle kat›l›r. Kar›s›n› yemeklerde dekoltegiyinmeye mecbur eder. Bu durumda Ferit Pa-fla Cumhuriyet'ten önce tesettürü zaten kald›r-m›flt›r! Ama Cumhuriyet'ten sonra M. Kemal Pa-fla'n›n efli örtünmektedir! Piyanoda 18. yüzy›l›nünlü Avusturyal› bestekârlar›ndan Hayd›n'›neserlerini çalar... Elbette Damat Pafla içkinin âlâ-s›n› içer, Serkldoryan (fiark kulübü)ne devameder. Oralarda onu bir Avrupal›dan ay›rmakmümkün olmaz…

Neden M. Kemal Pafla daha muhafazakar vemazbuttur? Mustafa Kemal Pafla'n›n k›sa sürenevlili¤i süresince efli hiç bir flekilde misafirlerinkarfl›s›na de¤il dekolte, örtüsüz ç›kmam›flt›r. M.Kemal Pafla isteseydi elbette ç›kard›. Fakat, bü-tün evlilik süresince tam tesettürlü bir Cumhur-baflkan› han›m› olmufltur. M. Kemal Pafla'n›n t›r-naklar›n› uzatt›¤›na, manikür yapt›rd›¤›na dairhiç bir kaynakta bir kayda rastlamad›m. Alafran-ga tav›rl› oldu¤una dair de bir bilgi yok. Piyanoçald›¤›n›, hele Hayd›n çald›¤›n› hiç mi hiç duy-mad›m. Fakat alaturka musikiyi sevdi¤ine, ken-disinin de zaman zaman söyledi¤ine dair haylimalumat›m›z var…

Burada çizilen Damat Ferit portresi ile baz›-lar›n›n hayat memat meselesi olarak gördükleri"Cumhuriyet hayat tarz›" aras›nda bir ayk›r›l›kvar m›? Asla ve kat'a! Buna dayanarak flunu söy-leyebiliriz. Ferit Pafla, Millî Mücadele s›ras›ndakaderin bir cilvesi olarak ‹stanbul hükümetininsadrazam› olmasa idi, Cumhuriyet'ten sonra üstkademe yönetici olabilirdi! E¤er mesele hayattarz› ise, olmamas› için hiç bir sebep yoktur.Meslek olarak hariciyeden geliyordu. ‹yi lisanbiliyordu. Hayat›n›n hatas›n›, saraya damat ol-makla yapt› demek ki! Damat olmasa sadrazam

da olamazd› ve e¤er yaflasayd›, Cumhuriyet-ten sonra çok de¤erli bir üst kademe bürok-

rat›m›z, hatta bakan›m›z olabilirdi! ‹flte flimdi birilerinin ›k›na s›k›na

söyledi¤i "yaflam tarz›" ayn› za-manda Damat Ferit'in yaflam

tarz› idi. O yüzden, flimdi"yaflam tarz›" iddias› or-taya atanlar›, "Damat Fe-rit Konseptine ba¤l›lar"s›n›f›na dahil edebiliriz.



Revulasyon Devrim Olal› Böyle Devrim Görülmedi!

Cumhuriyetçiler ilk y›llardan itibarden k›l›k k›-yafetten sofra adab›na kadar yaflama tarz› ile il-gili bir çok alan› gözeterek "devrim" yapm›flt›r.Bu devrimlerin bir k›sm›, kanunla yap›lm›flt›r,"flapka devrimi" gibi. Onlar konusunda yap›la-cak bir fley yok. Daha do¤rusu flimdi yap›labilentek fley, flapka giymemek! fiimdi Türkiye nüfu-sunun kahir ekseriyeti flapka giymiyor! Hadifiapka ‹ktisas› kanununa dayanarak millete flap-ka giydirinsene! Buna karfl›l›k, baflörtüsü devri-mi yok! Bu yüzden, tek parti devrinde çeflitli fle-killerde örtü açma, çarflaf y›rtma eylemleri ger-çeklefltirilmifltir! 1930'lar›n gazetelerinde böylehaberlere rastlamak mümkündür. (‹fle bak›n ki,k›l›k k›yafeti devrim mevzuu yapmaya tenezzületmeyen Sovyet imparatorlu¤u s›n›rlar› içindekalan müslüman/Türk ahali de ayn› eylemlerlekarfl› karfl›ya kalm›flt›r!) fiimdi cumhuriyetçiler,Mustafa Kemal Pafla'n›n flapka devrimi yaparkenflipflak taraf›ndan bir de "baflörtüsü devrimi" ya-mad›¤›na hay›flan›yor almal›d›rlar! Yapsayd›mesele kökten halledilmiflti zaten! Bugün böylebir "sorun" olmaz/olamaz cumhurbaflkan› örtü-lü efli ile Çankaya köflkünde oturamazd›!

Ama böyle bir devrim yap›lmam›fl... Ayr›ca,cumhuriyet hayat tarz›n›n bir parças› oldu¤u an-lafl›lan, alkol konusunda bir devrim yap›lmama-s› da flimdi güçlüklere yol açmaktad›r! Keflke ozaman güç elde iken, "içki içmek mecburidir"gibisinden bir hüküm konsa idi! Devrim kanun-lar› aras›nda yeni yap›lan anayasada da mecbu-ren zikredilirdi! Toplumun genifl kesimlerinceen az›ndan do¤ru veya ahlâkî bulunmayan ko-nular için de böyle düzenlemeler pek âlâ yap›la-bilirdi. Yap›lmamas›n›n flimdi problem teflkil et-ti¤i kesindir!

Neden "Alkol Devrimi" Yap›lmad›?

Öyle anlafl›l›yor ki, pozitivizme çok fazla (din-miflcesine) inanan oligarklar, okur yazarl›¤›nyayg›nlaflmas›, tahsil seviyesinin yükselmesi ilemeselenin kendili¤inden çözülece¤ine çok fazlainanm›fllard›r. Müsbet ilim her fleyi halleder!Maneviyat e¤itimi (menfi ilim!) zaten mümkünde¤ildir! Harf ink›lab›, dil devrimi, zaten mev-cut kitaplar› okunamaz hâle getirdi¤i için, eskikaynaklardan istifade imkân› da yoktur. Bu yüz-

den, cumhuriyetin ilk y›llar›nda, ancak devlet,zarureten dinî kitap yay›nlam›flt›r, o da zarurîmiktarda. Mesela, Genel Kurmay Baflkan› FevziÇakmak "Askere Din Dersi" kitab›na ihtiyaçduymufl ve o yay›nlanm›flt›r. 1950'ye kadar Tür-kiye'de 30 kadar "dinî" kitap yay›mlanabilmifl-tir. Bunlar›n bir k›sm› da fliir kitab›d›r!

En az›ndan bir nesil, dinden, dini bilgilenme-den uzak tutularak, cumhuriyet hayat tarz›n›ngalebesi kesin olarak sa¤lanmak istenmifltir. Ey-vah ki, "demokrasi belâs›" iflleri kar›flt›rm›flt›r!Normalleflme, dinî bilgilenmenin önündeki en-gelleri ortadan kald›rm›flt›r. O tarihten itibareninand›¤› gibi yaflamak s›n›rl› da olsa mümkünolmufltur. Bundan önemlisi, 1950'lerden itiba-ren Latin harfli çok genifl bir dinî literatür orta-ya ç›km›flt›r. fiimdi ayan beyan anlafl›l›yor ki,halk›n çok bilgi sahibi olmas›, cumhuriyet hayattarz›n› bozmaktad›r! Demokrasi de buna tuz bi-ber ekmektedir!

Peki, hali haz›rda dindarlar kimsenin k›l›kk›yafetine müdahalede mi bulunuyor? Han›mla-r› bafl örtmeye zorlayan m› var? ‹çki içenlerinelinden fliflesi mi kap›l›p k›r›l›yor? Elbette böylefleyler yok. Fakat zihnî arkaplanda daha önceyap›lanlar var! Bu alanlara kendileri nas›l insanhaysiyetini hiçe sayarak müdahale ettilerse, böy-le bir müdahalenin kaç›n›lmaz oldu¤unu düflü-nüyorlar. Çünkü onlar için iktidar budur: Va-tandafl›n her fleyine müdahale etmek! Hayat tar-z›na sayg› göstermemek! ‹nsanlar›n düflünceinanç ve hissiyat›n› hiçe saymak!

Bir nesil, dinden, dini bilgilenme-den uzak tutularak, cumhuriyethayat tarz›n›n galebesi kesin ola-rak sa¤lanmak istenmifltir. Eyvahki, "demokrasi belâs›" iflleri kar›fl-t›rm›flt›r! Normalleflme, dinî bilgi-lenmenin önündeki engelleri orta-dan kald›rm›flt›r. fiimdi ayan beyananlafl›l›yor ki, halk›n çok bilgi sahi-bi olmas›, cumhuriyet hayat tarz›-n› bozmaktad›r! Demokrasi de bu-na tuz biber ekmektedir!


Kapak

Türk toplumsal hayat›nda bildik ideolojikkodlar› temelden sarsan bir süreci içerende¤iflimler çok boyutlu olarak yaflan›yor.

Modernleflmenin sundu¤u hayat tarz›, "tart›fl›l-maz, kutsal" niteliklerini yitirerek, yeni insaniçin yapt›r›m gücünü kaybederken ‹slami olanailiflkin talepler daha da artmaktad›r. Bu süreçteyeni dönemlerin melezlefltirici ideolojisi olarakifade edilen "postmodernizm" hayat›n berrak yü-zünü güçlefltiriyor. Tüketim olabildi¤ince, hoy-ratlafl›rken,"de¤er"in yerini imaj ald›. ‹nsanlar›ngündelik yaflam kodlar› otoriter demagoji rehber-li¤inde reklam ve imajla belirlenmeye çal›fl›l›yor.Gündelik hayat›n standartlaflt›r›lan ihtiyaçlar›kültür endüstrisi taraf›ndan giderilirken bir zih-niyet halinin hayat tarz› olufluna iliflkin hayat tar-z› çeflitli standartlarda; yiyecek-içecek, sanat, giy-si, bilgi, hayal, sevgi-nefret, ev, gündelik araç-ge-reçler, otomobil, tasar›m, e¤lence ve bofl zamanmeflguliyetleri olarak insanlara sunuluyor.

"Yeni ça¤"›n (new age) yeni hayat tarz›, özel-likle seksenler ve doksanlarda s›n›r tan›madanbütün dünyaya yay›ld›. Modern hayat tarz› üzeri-ne oturan bu postmodern yaflam tarz› küresel ser-maye eflli¤inde büyük bir f›rt›na kopard›. Bu f›r-t›na karfl›s›nda, de¤erleri felce u¤rayan toplum-lar, genellikle küresel sermayelerin öngördüklerihayat tarzlar›na al›flt›lar. Bu hayat tarz›n› taklittenkaç›nanlar, itiraz edenler de toplumdan d›flland›-lar. Türkiye'de bu süreç, 80'li y›llardan itibar›nivme kazanmaya bafllam›flt›r. ‹nsanlar, düflünce,de¤er gibi kavramlar› bir kenara b›rakarak spor,cinsellik ve imaj çerçevesinde flekillenen yeni ha-yat tarz›na al›flt›r›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Cumhuriye-

tin ilk y›llar›nda, modernist etkilerle, "lüküs Ha-yat" simgesi alt›nda içsellefltirilen "hayat tarz›",günümüzde k›yafet, kad›n-erkek iliflkileri ve e¤-lence tercihleri gibi görünümlerde s›k s›k günde-me gelmektedir.(Bali,2002)

Biz bu yaz›m›zda, gündelik yaflam›n kazand›-¤› bu yeni görünümleri, anlamam›z› kolaylaflt›ra-cak bir zihniyet tahlili yapmaya çal›flaca¤›z. Dahaçok edebiyat dünyas›nda Müslümanlar›n maruzkald›¤› hegemonya ve bunun sonucunda oluflansanat eserlerini analiz ederek, son zamanlarda da-ha da belirginleflen tarz-› hayat tart›flmalar›na da-ha farkl› bir gözle bak›lmas›na yard›mc› olaca¤›-m›z› umuyoruz. Günümüz hayat tarzlar›n› anla-yabilmek için, özellikle cumhuriyet devrindeedebiyat sahas›nda sürdürülen tarz-› hayat tart›fl-malar›n› incelememiz gerekecektir.

Zihniyet: Bir Hayat Tasar›m›n›n Arkeolojisi

Sanat ve zihniyet birbiriyle iliflkili iki kavramd›r.As›l uzmanl›k alan› iktisat olmas›na ra¤men ça-l›flmalar›n› sosyolojik ve tarihsel temelde yapanSabri Ülgener genel olarak zihniyet üzerinde dur-maktad›r. Ona göre “Zihniyet dünyas›n› aç›kla-mada sanat (ve özellikle edebiyat) ürünlerinin”rolleri “flekillendirici” ve “tan›t›c›” aç›dan incele-nebilir. ‹lkine “sebep”, ikincisine “ifade iliflkisi”demek mümkündür. Ülgener, bir sanat eserininbireyin fikirleri ve davran›fllar› üzerinde nas›l fle-killendirici olabilece¤ini flöyle yazar: Hakikatende inand›r›c› gücü ve renklili¤i ile sanat eserininmuayyen bir tav›r ve davran›fl› baflka herhangi birarac›n baflarabilece¤inden kat kat fazlas›yla bilinç

TTAARRZZII HHAAYYAATT BBAAKKIIMMIINNDDAANN ZZ‹‹HHNN‹‹YYEETT VVEE SSAANNAATT

ASIM ÖÖZ



alt›na yerlefltirdi¤i, hatta fark›-na varmayarak ça¤ görüflününbir parças›na getirmeyi baflard›-¤› inkâr edilemez (Ülgener,2006a: 22).

Ülgener’e göre sanat›n zih-niyet dünyas›nda yaratt›¤› fle-killendirme as›l olarak tan›t›c›boyutla iliflkilidir. De¤iflik birdoktrin, a¤›r bir felsefi sistem“renkli ve çarp›c› anlat›m gücüile” halk›n düzeyine getirildi-¤inde toplum taraf›ndan tan›-n›r, Ülgener’in deyimiyle “aya-¤›n› topra¤a” basar. Özellikleburjuva yaflam tarz›n›n görü-nümleri roman dünyas› vas›tas›ile davran›fl ve al›flkanl›klara si-rayet edebilmektedir. Sadeceyüksek nitelikli fikirler de¤il herhangi bir tav›rbile bir hikâyeyle, romanla veya bir piyesle “gün-lük davran›fl ve al›flkanl›klar›m›za kadar etkisiniuzatmaktan geri” kalmaz. Örne¤in roman›n kah-raman› gibi giyinip kuflanmak, onun dili ve üslu-bu ile konuflmak; hatta bir devrin yayg›n modas›olan yeni do¤mufl çocu¤a onun ad›n› vermek çoks›k rastlanan olaylardand›r. Örne¤in fiule Yükselfienler’in Huzur Soka¤› adl› roman›n›n özellikletesettür noktas›nda etkili oluflu burada hat›rlan-mal›d›r. Bu tür romanlarda dini telkinler, soyutkal›plarla de¤il ancak roman›ms› bir atmosferdesade, samimî haliyle basit öykülemeler ve imaj-lardan süzülüp geçerek insanlara aktar›lm›flt›r.Kifliyi en duyarl› taraf›ndan, adeta can evindenyakalamay› bilen kiflisel, duygusal bir sesleniflle“kütleyi” etkilemeyi tercih etmesi bak›m›ndan butür eserler, söyleyifl güzelli¤i ve hedeflenen oku-yucu düzeyine seslenen bir yaz› sanat›n›n mesa-j›n etkilili¤ini ve sonuçta fikirlerin ve inançlar›nyayg›nlaflmas›ndaki önemini gösterir. Dolay›s›yla“sanat›n zihniyet dünyam›z› k›smen olsun flekil-lendirme¤e bir sebep olarak rolü üzerinde duru-lacaksa, onu burada aramak laz›md›r.? (Ülgener,2006a: 23).

Onun mant›¤›ndan gidilecek olursa sanateserlerinin halk tabakalar›na ulaflt›rmada ve onla-r› dönüflüme u¤ratt›¤› sonucu ortaya ç›kar. BirAlman filozofun 1923’te yazd›¤› bir eserindenyapt›¤› al›nt›da oldu¤u gibi bu tür fikirler “bir ro-manla veya tiyatro eseri, ya da bir manzume ile,

bir ressam veya heykelt›rafl›nkuvvetli çizgileri ile dahiyane birmusiki parças› ile kütlelerin fluu-runa kadar h›zla sokulabildi¤i veakislerini gittikçe geniflletereknihayet ça¤ ruhunun (zeitgeist)bir parças› haline geldi¤i görü-lür.” (Ülgener, 2006a: 22). Bireyart›k soludu¤u havada bile far-k›nda olmadan bu ruhu içine çe-ker, gördükleri, okuduklar›, izle-dikleri bireyin üzerinde “hü-kümdar” haline gelir. Günlükkonuflmalarda, düflüncede etkinolan “hep odur.” “Çocuk bilegözlerini açt›¤› çevrinin ilk izle-nimleri olarak o fikri veya tavr›adeta solu¤u ile, varl›¤› içine ye-dirmifl, sindirmifl olur.” (Ülge-

ner, 2006a: 22). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e oradan günümü-

ze uzanan evlekte Türkiye’de düflünce tarihininen belirgin vasf› zihniyet temelli bir mücadele-nin sürdürülüyor olufludur. Günden güne sekü-lerleflmifl davran›fllar dizgesi olarak uygarl›k , “ayd›nlanmaya ait öz bilincin do¤rudan do¤ruyadevam›d›r”. Zihniyet, bir toplumsal grubun ör-tük referans sistemi olarak tan›mlanabilir.(Muc-hielli1991:7) Zihniyet bir düflüncenin, toplum-sal davran›fllarda örf ve adetlerle birlikte görül-mesidir. Buna göre zihniyet, bir yandan toplum-daki bütün kesimlerin davran›fllar›n›, öte yandanda toplumdaki dünya görüflüne ve buna dayal›davran›fllardaki ilkeleri yani gizli ahlak› kavra-makt›r. (Muchielli 1991: 17). Zihniyetin, insaneylemlerinin ve türlü görünümlerin, flu ya da bubiçimde bir tutum ve tav›r içinde bulunmas›d›r(Küçük 1974;310). Yine bir baflka tan›ma görezihniyet, toplumsal yap›daki bütün kesimlerinsahip olduklar› de¤er yarg›lar›, tercihleri ve e¤i-limlerinin hepsini belli bir bak›fl aç›s›ndan hare-ketle aç›klayan bütünlükçü bir yaklafl›md›r (Ül-gener 2006b: 6) Bu yönüyle zihniyet, insan›ndavran›fl kal›b›n› ait oldu¤u kültürün de¤er yar-g›lar›na göre belirlendi¤ini ifade etmektedir.Zihniyet, kendi içinde bir "dünya görüflü"nü ta-fl›mas› özelli¤i nedeniyle, toplumsal çevreyioluflturan olgulara karfl› tutumlar -tav›r al›fllar-üretmektedir. Zihniyetin bu tav›r ald›r›c› etki-sinden dolay› onu, toplumsal faaliyetlere dönüfl-


Kapak Z‹HN‹YET VVE SSANAT

müfl davran›fllar olarak da ifade etmeyi mümkünk›lmaktad›r(Mucchielli 1991: 18). Toplumlarda-ki bütün de¤iflim olgular›n› en genifl bir flekildeanlayabilmek için zihniyetlerin ve bunlardakide¤iflmelerin incelenmesi gerekmektedir. Çünküzihniyet de¤iflmeleri incelenmeden de¤iflimin ol-du¤u toplumsal yap›daki teknik, ekonomik, ör-gütsel ve yaflama ile ilgili konulardaki de¤iflmele-ri incelemek oldukça güç gözükmektedir. Dola-y›s›yla her türdeki de¤ifliklik çok faktörlü etmen-lere ba¤land›¤› ifade ediliyor olsa da gerçektezihniyet de¤iflimi, her türdeki de¤iflimin "gerek-li koflulu" olma özelli¤ini tafl›maktad›r (Mucchi-elli 1991: 59). Bir "dünya görüflü"nün tafl›y›c›s›olan zihniyet, gerçe¤in bilimsel olarak aç›klan-mas›n›n da en esasl› yollar›ndan birini ortayakoymaktad›r. Bu yönüyle de zihniyette "kendinegöre" anlama ve bilme ihtiyac›na, ayr›nt›l› olarakyan›t verme niteli¤i bulunmaktad›r. Bir “dünyagörüflü”nün tafl›y›c›s› olan zihniyetin, gerçe¤inbilimsel olarak aç›klanmas›n›n da en esasl› yolla-r›ndan birini koydu¤unu ifade etmek mümkün-dür. Böylece zihniyet de, “kendine göre” anlamave bilme ihtiyac›na ayr›nt›l› olarak cevap vermeözelli¤i bulundu¤undan, bir toplumun zihniyeti-ni anlayabilmek için de öncelikle onu, s›radaniddialardan ayr›flt›rmak gerekmektedir. Bunun

için de en geçerli yol, sanat eserlerinde dillendi-rilen zihniyetin ele al›narak sosyolojik çözümle-meye tabi tutulmas› gerekmektedir

Zihniyet bir toplumsal grubun çevresindekikültürün içerdi¤i norm ve de¤erlerin benimsen-mesi ile oluflan ortak bir referans sistemi olarakbelirtildi¤inde (Mucchielli, 1991: 21) onu belirle-yen bu ortak sistemi oluflturan normlar, de¤erler,tercihler ve e¤ilimlerin de toplumsal zihniyet çö-zümlemesinde dikkate al›nmas›n›n gereklili¤ibulunmaktad›r. Bunlar› dikkate alarak yap›labile-cek bir zihniyet çözümlemesi, bir toplumsal yap›-da oluflturulan sanatta, iyilik ve kötülü¤ün temsi-line yönelik çeflitli sorular›, en kapsaml› ve gerçe-¤e uygun olarak cevaplayabilmektedir. Ayr›cazihniyetin bütünlükçü yönü; gelece¤e, uzak veyak›na ne tür bir mesafe bilinci içinde yaklafl›l-mas›n› belirleyen bak›fl ve davran›fllara, içten ge-len e¤ilim ve de¤er hükümlerinin söz, deyim vetelkinlerinin etkisi ile bakabilmekten oluflmakta-d›r (Ülgener 2006b: 19). Bir toplumsal yap› han-gi zaman da bulunursa bulunsun bu toplumsalyap›daki zihniyetin kapsam›nda, de¤iflik davran›fltipleri bulunmaktad›r. Söz konusu toplumsal ya-p› içinde ayr› toplumsal gruplar›n, zümrelerin ves›n›flar›n farkl› yaflama tarzlar›ndan dolay› oluflanbu tipler dikkate al›nmad›kça, toplumsal yap›n›nzihniyetinin tam olarak ortaya konmas› mümküngörülmemektedir (Ülgener 2006b: 29). Bundandolay› hem bir toplumsal yap› içindeki farkl› top-lumsal grup, zümre ve s›n›flar›n hem de farkl›sosyo-kültürel sistem olan toplumsal yap›lardakizihniyetleri tam olarak anlayabilmek ve yorumla-yabilmek için öncelikle bunlar›n birbirlerine gö-re farkl›l›k tafl›yan yönlerini ve ortak yönlerinidikkate almak gerekir.

Cumhuriyet dönemi edebiyat›nda olsun bafl-ka dönem edebiyatlar›nda olsun sanat ve edebi-yat dünyas› bize zihniyetle biçimlenen hayat tar-z›na iliflkin çal›flmalarda önemli aç›l›mlar sunar-lar. ‹ster kanonik edebiyatta yer als›n ister popü-ler edebiyatta yer als›n Türk modernleflme dene-yiminin hedefledi¤i yaflam tarz› ortaya ç›kan radi-kal-reformcu tipinin zihnindeki ütopyayla flekil-lenen bir kimli¤e sahiptir. Buna mukabil muhafa-zakar ve ayd›nlanmac› yabanc›laflmadan ayr›fla-rak belirginleflen ‹slami kimlik unsurlar› da ayn›flekilde kanonik ve popüler edebiyat metinlerin-de karfl›l›k bulmufltur.


KapakZ‹HN‹YET VVE SSANAT

Tarz-› Hayat ve Edebiyat

Cumhuriyet modernleflmesi veonun yaratt›¤› kimli¤in çeflitlicepheleri üzerinde s›kça durul-mufltur. Çerçevesi “laiklik” ve“ça¤dafllaflma” kavramlar›yla çi-zilmifl Cumhuriyetçi söyleminözellikle kad›n yurttafl kimli¤i,modernizmin tafl›y›c›s›n›n ka-d›n oldu¤u düflüncesinden ha-reketle, Türk modernleflmesi-nin anahtar› olarak ele al›nm›fl-t›r. Bu bak›mdan edebiyat ürün-leri Kemalist modernleflmeninideal yurttafl tan›m›ndaki “mak-bul davran›fllar” dizgesinin enstilize biçimde dile getirildi¤imetinlerdir. Zihniyet odakl›olarak Cumhuriyet dönemi ki-mi edebiyat metinleri üzerindenKemalist modernleflmenin ya-flam tarz› politikalar› pekala tar-t›fl›labilir. Bat›’da aristokrat s›n›-f›n anlat›s› olarak tan›mlananAdab-› Muafleret Romanlar›(Novel of Manners) türünü ça¤-r›flt›ran metinler popüler aflk ro-manlar›ndan genç k›z edebiyat›-na kadar uzanan bir çeflitlili¤esahiptir.

Bat›l› yaflam› yerlefltirmekiçin baflvurulan, k›l›k-k›yafetdüzenlemelerinden, resmîCumhuriyet balolar›na kadartüm düzenlemeler Adab-› Mu-afleret Romanlar›’nda bir görgükitab›ndaki gibi ayr›nt›yla iflle-nir. Bu metinlerde, olay örgü-sünden çok “soylu” salonlardanas›l davran›laca¤› kayg›s› öneç›kar. Muazzez Tahsin Berkand, Kerime Nadir bunoktada ilk akla gelen isimlerdir. Jusdanis’in de-yimiyle “bir cemaat için özel fayda sa¤layan” bukiflilerin metinsel ve davran›flsal süreklili¤i günü-müzde de gençlik edebiyat›nda ( ‹pek Ongun,Ayfle Kulin vb) isimler vas›tas›yla görülmektedir.Ayfle Kulin’in Gece Sesleri roman›nda 1950'li y›l-lar flu flekilde anlat›l›yor: "Demokrasiyi o kadarçok özlemifltik ki, milletçe, 1950 y›l›nda ilk ve

son olarak bana ters düfltü¤ünü bi-le bile, devrimleri yapanlar›n par-tisine oy atmad›m. Toprak a¤as›m›yd›m? Çiftim çubu¤um mu var-d›. Yoksa hac›, hoca, tarikat men-subu eflim, dostum, yak›n›m m›vard›? Yoo, ifli neydi Cumhuriyetilkelerinden taviz veren bir partidebenim oyumun! Ama memleketteherkes art›k bir de¤iflimden, yenibir soluktan yanayd›. K›r›las› elim-le gittim, demokrasiyi yerlefltire-ceklerini sand›¤›m insanlara oyverdim. Onlar ne yapt›lar? Kaderi-mizi de¤ifltirecek olan Köy Ensti-tülerini kapatt›lar. Ticanileri bafl›-m›za ç›kard›lar" (Kulin,2004;193)Bir cemaat için fayda sa¤layan butür kör bak›fll› hayat tarz›, Murat-han Mungan'›n Çador anlat›s› üze-rinden de iflletilir. Bat› merkezciözcü kad›n bedeni tasavvurundanhareketle flekillenen Çador'un baflkonusunun örtünme oldu¤u ra-hatl›kla söylenebilir. ‹simsiz, me-kans›z bir yere y›llar sonra d›flar-dan gelir anlat›n›n kahraman›Akhbar. Burka'n›n hiçlikle özdefl-lefltirilmesinin yan›nda anlat›n›nkahraman› yurtd›fl›nda tan›flt›¤› si-yasi sürgünün düflüncelerini hat›r-lar. Bu kad›n sürgün "Burkaya gi-den yolu çador açar (...) Çador,annelerimizin, ninelerimizin gele-neksel ve masum baflörtüsü de¤il-dir yaln›zca. Kafalar›m›zdaki köp-rüdür. Örtünmek bir ahlak halinegetirildi¤inde arkas› mutlaka gelir,karara karara gelir." (Mun-gan,2004, 77) Bu al›nt›lar›lar› sonbirkaç ayd›r sürdürülen Çankaya

savafllar› ile birlikte düflünmek tarz› hayat tart›fl-malar›n›n yeni olmad›¤›n› da anlamam›z› sa¤lar.‹nsanl›¤›n tümü "ehl-i tahkik" (araflt›r›c›-seçici)de¤ildir. Bundan dolay›, nüfusun yar›s›ndan ço-¤unun genç oldu¤u ülke insanlar›n›n taklide te-mayülü vard›r. Taklidin her dönemde önemlisosyolojik sonuçlar› olmakla beraber, kitle ileti-flim araçlar›n›n bu zamanda kazand›¤› boyutlar,taklidi daha da önemli k›lmaktad›r. Bireyi her ta-


Kapak Z‹HN‹YET VVE SSANAT

raftan kuflatan popüler kültür ürünleri, hayat›ntaklit üzerine kurulmas› için çok ciddi bask›laryapmaktad›r. Seküler hayat tarz›n› daha da yay-g›nlaflt›ran edebiyat ürünleri George Ritzer'in(1998, 255) ifadesi ile, insan› "demir bir kafese"almaya yönelmifltir. ‹nsanlar kitleler halinde, bi-lerek veya bilmeyerek kendi kafeslerinin demirçubuklar›n› infla etmeye bafllam›fllar. Fakat yap-t›klar› ifller zamanla onlar› esir al›r boyutlaraulaflm›flt›r. Bu ba¤lamda Ankara roman› hat›rlan-mal›d›r.Yakup Kadri’nin yozluk örne¤i olarakgördü¤ü Ankara’daki balolara “yeni ç›kan adab-›muafleret kitaplar›n›n” yard›m›yla haz›rlanan in-sanlar asrî salonlarda yad›rganmamalar›n› sa¤la-yacak önlemleri al›rlar: “Bu k›fl, Noel ve Y›lbafl›balolar›na, Ankara’da, her seneden daha zevklibir haz›rlan›fl vard›. Çünkü, bu e¤lenceler, henüzaç›lm›fl olan Ankara Palas’›n büyük hol ve salon-lar›nda yap›lacakt›. Buran›n bin kifliden fazla da-

vetli alabilece¤i söyleniyordu. Onun için, birçokailelerin daha iki ay evvelinden ‹stanbul terzileri-ne tafl›nd›klar› görülmeye bafllad›. Gerek Kaligu-rurisi’de, gerek Fegara’da en son Paris modelleriAnkaral› han›mlar taraf›ndan kap›fl›l›yordu. Bey-ler, fraklar›n› ya daralm›fl ya eskimifl bularak ye-niden gece esvaplar› ›smarl›yorlard›. ‹lk y›llar, birkuyruklu ceketle bir silindir flapkay› kâfi sanan-lar, flimdi, klak ve makferlan peflinde koflufluyor-lard›. Yaz›k ki, bu artikllerin bir k›sm›n› stoklartükenmifl oldu¤u için bulmak kâbil olmuyor veBeyo¤lu’nun belli bafll› ma¤azalar› vas›tasiyle Av-rupa’ya ›smarlamak lâz›m geliyordu. Bu s›radadans iskarpinlerinin fiat› üç dört misline f›rlad›.Gerçi, yeni ç›kan Adab› Muafleret kitab›nda mas-karats›z olmak flartiyle ba¤l› rugan iskarpinleremesa¤ [izin] vard›. Lâkin, zarafetin en ileri flartla-r›n› yerine getirmek asrili¤in ihmal götürmez birfliar› telâkki olunuyordu.” (Karaosmano¤lu;2003:109-10) Cumhuriyet balolar›ndaki medenileflmeseferberli¤inin bir zihniyet inflas›n›n göstergesioldu¤u görülür. Zihniyetin kapsam› kavram›n›incelememiz aç›s›ndan ele ald›¤›m›zda, yaflanan-lar “ezbere kal›plar halinde belleme”ye ve “belle-di¤ini s›ral› s›ras›z tekrarlay›p durma”ya ayarl›zihniyetin son zamanlarda kopard›¤› vaveyla ilede iliflkilendirilebilir.

Geçmifli, zihniyet tablosu içinde yeni bafltantahayyül etmenin bir yolu da sanat ve edebiyat ta-rihini bir noktadan sonra birlefltirmekten geçer.Tabi burada tek kanall› bir aç›klamadan daha çoktoplu ve derinlemesine bir analiz söz konusudur.Edebiyat sosyo-kültürel kiflili¤in söz ve yaz› ha-linde kendini d›fla vurmas› demek oldu¤undantoplumu belirleme ve toplumla biçimlenme bak›-m›ndan sosyal ve bu arada zihni hayat› oldu¤u gi-bi aksettiren ifade ve sembollerin toplam›n› önü-müze koyar(Ülgener,2006b:11) Türkçe edebiyatdünyas›nda rastlayabilece¤imiz; bir hayat tarz›anlay›fl›n› en iyi aksettiren, bir dönemin zihniye-tini toplu bir flekilde konuflturarak bütüncül birtablo ortaya koyan eserlerden biri de Reflat NuriGüntekin’in kaleme ald›¤› Yeflil Gece’dir. Bu eser-de bütün dini görünüm ve fliarlar irtica söylemiile mahkum edilir. Yazar M›s›r’da okumufl olanmedrese hocas› Hac› Fettah Efendi’yi bunam›fl birihtiyar olarak de¤erlendirirken onun konuflmala-r› için “Peygamberler ve ‹slam tarihinden kalmamasal döküntüleri” ifadesini kullan›r.(Günte-kin,1995:24) Yaflar Kemal’de denemelerinde dine

Hayat tarz›, insan›n özgür irade-siyle belirlemesi hususunda Al-lah’›n insana sorumluluk yükledi-¤i bir büyük seçim oldu¤u halde,her dönemde bu büyük seçimdenhoflnutsuzluk duyan kötülükodaklar› büyük seçimin önünesetler örmek için çal›flmalar yap-m›flt›r. Modern dönemlerde oto-riter öz tafl›yan seküler hayattarz›, modernlefltirici güçler ta-raf›ndan sunulurken flimdi bu iflenformasyon arac›l›¤›yla birlikteyap›lmaktad›r. Bugün bu kültür,büyük seçimini yapan insanlar›nhayatlar›n›n her alan›nda aç›kveya örtük bir tarzda hegemon-ya kurmufl durumdad›r. Bu hege-monyan›n her alanda geriletile-rek k›r›lmas› büyük seçimimizinbize yükledi¤i bir sorumluluktur.


KapakZ‹HN‹YET VVE SSANAT

iliflkin olumsuz zihni konumlan›fl›n› ortaya ko-yan bir baflka yazard›r: “Bizde din kurumunu, ça-¤›m›zda bir hurafe y›¤›n› haline sokmufllard›r.Bü-tün gerili¤imize bu birinci sebeptir.Bat›dan negeldiyse karfl› koymufllard›r.Daha da durmadankarfl› koyuyorlar.Bat›dan gelen yeniliklerin bukuruma o kadar dokunur yönleri de yoktur. Amagelen yeniliklerin birtak›m kimselere zarar› var-d›r. Bu zarar›n önüne geçmek için, o yenili¤e kar-fl› koymak için çareler aran›r. Geri tabakalarca ençok tutunan kurum nedir, din kurumudur. Verelini din kurumu”(Kemal,2004:11)

Walter Benjamin'in "tarihi güncellefltirme"olarak metaforlaflt›rd›¤› bir an›msama türünü or-taya koyan Gül Yetifltiren Adam üzerinden roma-n›n, kamusal bir araç olarak zihniyet ve hayatlailiflkisini kurmak mümkündür. Nitekim bu ba¤-lamda yaz›lan son yaz›lardan birinde romandaMüslüman kimli¤in karfl›s›nda, Türk kimli¤ininyabanc›laflt›r›c› boyutlar›n›n elefltiri konusu hali-ne getirildi¤i üzerinde özellikle durulmakta bura-dan da güncel siyasal konumlan›fllar okunmakta-d›r. Roman›n 1979'da, ‹ran ‹slam Devrimi'ningerçekleflti¤i tarihte yay›mlanm›fl olmas›n›n dadikkat çekici bir ayr›nt› oldu¤u belirtilerek:“Kurtulufl Savafl›'nda çarp›flan ve elli y›l sonra(1970'lerde) d›flar› ç›kmaya karar veren gül yetifl-tiren adam›n öyküsünün Kemalist ideolojiyle he-saplaflma olarak okunmas› olanakl›d›r. Bu çerçe-vede kurulan zalim-mazlum karfl›tl›¤›, Kema-lizm'in Türk kimli¤i temelinde kurulan "bizlik"kavram›n› sorgular. Gül yetifltiren adam›n kendi-ni elefltirmesi ise siyasi ‹slam'›n mücadele ba¤la-m›nda kendini sorgulamas› olarak yorumlanabi-lir. ‹slami ideolojinin kendi içinde hesaplaflmas›ve özelefltirisi, mücadelenin kamusal alanda ve-rilmesi gereklili¤inin vurgulanmas›na dairdir."Kimlik" ve "kamusall›k" kavramlar› birlikte dü-flünüldü¤ünde, ‹slami kimli¤in kamusallaflmas›roman›n meta-mesaj› olarak ortaya ç›kar”.(Ulu¤-tekin, 2007) denilmektedir.

Kültür kavram›n› yaflam tarz› olarak ele alanR .Williams, kültürü "Yaln›zca sanat ve ö¤renim-de de¤il, ayn› zamanda kurumlarda ve s›radangünlük davran›flta belli anlam ve de¤erler ifadeeden belirli bir yaflam tarz›na iflaret ediyor" flek-linde tan›mlar. Bu tan›ma göre kültür, "belirli biryaflam tarz›, yani belirli bir kültürdeki aç›k ya daörtük anlam ve de¤erlerin ortaya ç›kar›lmas›"fleklinde alg›lanabilir. (Özbek, 1994, 7

Hayat tarz› son günlerde dillerden hiç düflü-rülmeyen bir kavram haline gelmifltir. Bu kav-ram, bir kimsenin bedeni, giysileri, konuflmas›,bofl zaman kullan›m›, yiyecek ve içecek tercihle-ri, ev, otomobil, tatil seçimleri vb. mülk sahi-bi/tüketicinin be¤eni ve üslup duygusunun birey-selli¤inin iflaretleri üzerinden çeflitli biçimlerdeyorumlanabilece¤i gibi edebiyat dünyas›nda yan-k›lan›fl› ile de yorumlanabilir. Hayat tarz›, insan›nözgür iradesiyle belirlemesi hususunda Allah’›ninsana sorumluluk yükledi¤i bir büyük seçim ol-du¤u halde, her dönemde bu büyük seçimdenhoflnutsuzluk duyan kötülük odaklar› büyük se-çimin önüne setler örmek için çal›flmalar yapm›fl-t›r. Modern dönemlerde otoriter öz tafl›yan sekü-ler hayat tarz›, modernlefltirici güçler taraf›ndansunulurken flimdi bu ifl enformasyon arac›l›¤›ylabirlikte yap›lmaktad›r. Bugün bu kültür, büyükseçimini yapan insanlar›n hayatlar›n›n her ala-n›nda aç›k veya örtük bir tarzda hegemonya kur-mufl durumdad›r. Bu hegemonyan›n her alandageriletilerek k›r›lmas› büyük seçimimizin bizeyükledi¤i bir sorumluluktur.

KaynaklarÜLGENER, Sabri F. (2006a) Zihniyet, Ayd›nlar ve

‹zm’ler, Derin Yay›nlar›, ‹stanbul. ÜLGENER, Sabri F. (2006b) ‹ktisadi Çözülmenin

Ahlâk ve Zihniyet Dünyas›, Derin Yay›nlar›, ‹stan-bul.

MUCCH‹ELL‹, Alex: Zihniyetler, (Çev.: A.Kotil),Cep Üniversitesi ‹letiflim Yay›nlar› ‹stanbul,1991.

KÜÇÜK Hasan (1974), Mukayeseli ‹slam ve Bat› Fel-sefesinde Sistematik Problemler, Fatih yay›nevimatbaas›, ‹stanbul.

R‹TZER, G. (1998),Toplumun McDonaldlaflt›r›lma-s›, Çev: fien Süer Kaya, ‹stanbul, Ayr›nt›

ÖZBEK, M. (1994), Popüler Kültür ve Orhan Gence-bay Arabeski, ‹stanbul, ‹letiflim

KUL‹N Ayfle, (2004).Gece Sesleri, s. 193 Remzi Kita-bevi,

KARAOSMANO⁄LU, Yakup Kadri(2003)Ankara. ‹s-tanbul: ‹letiflim Yay›nlar›,

GÜNTEK‹N,Reflat Nuri(1995) Yeflil Gece,‹nk›lap Ki-tabevi, ‹stanbul

KEMAL,Yaflar(2004) Ustad›r Ar›,YKY,‹stanbulBAL‹, R›fat N.(2002) Tarz-› Hayat’tan Life Style’a, ‹le-

tiflim Yay›nlar›,‹st. ULU⁄TEK‹N, M.Gül (2007)“Kimlik, Kamusallaflma Ve Gül Yetifltiren Adam”Varl›k dergisi,say› 1200

MUNGAN, Murathan (2004) Çador, Metis yay.


Kapak

Bilindi¤i üzere siyasi bir proje olarak uygu-lanan Osmanl› Devleti’nin Bat›l›laflma sü-reci, de¤iflimin büyük oranda devlet

adamlar›, yönetici seçkinler ve bu kesimle yak›nba¤lant›s› olan zengin üst s›n›f taraf›ndan toplu-ma dayat›lmas›/yay›lmas› fleklinde tezahür et-mifltir. Toplumu Bat›l›laflt›rma yolunda siyasialanda yürütülen çal›flmalar›n yan›nda, bir me-deniyet dönüflümünü gerçeklefltirmeye yönelikolarak topluma nüfuz etme araçlar› kullan›lm›fl-t›r. 19. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan itibaren top-lumsal dönüflümün en önemli araçlar› flüphesizki gazeteler ve romanlar olmufltur. Toplumdabuldu¤u büyük okur kitlesiyle gazeteler ve gaze-telerde tefrika halinde yay›mlanan romanlar vedaha sonra kitaplar, kültürel ve siyasal modern-leflmeye hizmet eden malzemeler durumunda-d›r. Bat›l›laflman›n bir parças› olarak edebiyat›-m›za yeni bir tür olarak giren roman, toplumuuygarl›¤a götürecek bir araç olarak görülmüfltür.Özellikle Tanzimat dönemi romanc›lar›n›n top-lum ö¤retmenli¤ine soyunmufl, toplumu de¤ifl-tirme misyonu üstlenmifl bir pozisyonda kendi-lerini konumland›rmalar› romanlar›n toplumsalde¤iflimdeki pay›n›n artmas›nda oldukça önemlibir role oynam›flt›r.

Tanzimat yazarlar› toplumsal de¤iflime yönverebilecekleri inanc›na sahiptiler ve romanlar›-n› bu amaçla kaleme alm›fllard›. Bu dönem ro-manc›lar›n›n, Bat›l›laflma süreciyle birlikte tart›-fl›lmaya bafllanan pek çok mesele hakk›nda, dö-nemin en önemli tart›flma konusu ‘nas›l Bat›l›-

laflmak gerekti¤i’ üzerine söyleyecekleri sözleriromanlar arac›l›¤›yla insanlara anlatma, toplu-mu ayd›nlatma, bir yandan da e¤itim seviyesini,okuma oran›n› yükseltme gibi hedefleri vard›.Dolay›s›yla ilk dönem romanlar›n ana temalar›Bat›l›laflma sorunsal› etraf›nda geliflmektedir. Busüreçte Bat›l›laflman›n taklitçilik olarak anlafl›l-mas› ve gülünç durumlar›n yayg›nlaflmas›ylaoluflan yanl›fl Bat›l›laflma anlay›fl› elefltirilir, alaf-ranga züppe tipi olarak çizilen karakterler ko-miklefltirilerek anlat›l›r. Bir yandan elefltiri yap›-l›rken bir yandan da nas›l Bat›l›lafl›lmas› gerekti-¤i izah edilir ve örnek model çizilir. Toplumsalmeseleleri ele alma, toplumu de¤ifltirme gibi biramac› olmayan Servet-i Fünun romanlar›, kendigelenek ve de¤erlerinden s›yr›lm›fl modern ka-rakterlerin yaflay›fllar›, özellikle kad›n-erkek ilifl-kileri, konu edindi¤i aflk hikâyeleri ile okuyucu-yu muhakkak etkilemifl ve bunlar›n yayg›nlafl-mas›n› sa¤lam›flt›r.

Yine ayn› dönemde Bat›l›laflma karfl›s›nda ai-le kurumunun karfl› karfl›ya kald›¤› de¤iflim, dö-nemin düflünsel tart›flmalar›n›n en temel konu-lar›ndan biri olarak romanlarda da yerini alm›fl-t›r. Bat›l›laflmayla birlikte çok fazla tart›fl›lan ka-d›n›n aile içindeki ve toplumsal konumu, e¤iti-mi, evlilik usulü, yanl›fl evlilik, görücü usulü ev-lilik, efl seçimi, cariyelik kurumu, medenîleflmeçabas›yla birlikte ahlakî de¤erlerde meydana ge-len de¤iflmeler ve bunlara ba¤l› olarak aileninde¤iflimi, çözülüflü gibi meseleler romanlardas›kl›kla ifllenir.

OOSSMMAANNLLII AA‹‹LLEESS‹‹NN‹‹NN BBAATTIILLIILLAAfifiMMAASSIINNDDAA RROOMMAANN

SEYHAN YYAMAN


KapakBATILILAfiMADA RROMAN

Tanzimat dönemiyle birlikte Osmanl› ayd›n-lar› taraf›ndan en çok tart›fl›lan meselelerden bi-ri evlenme usulüdür. Geleneksel evlilik usulüolan görücü evlili¤i alabildi¤ine elefltirilirken,efllerin birbirlerini severek evlenmeleri gerekti¤iifade edilir. Romanlar, bu elefltirilerin yap›ld›¤›ve özgürlükçü fikirlerin topluma ulaflt›r›ld›¤› enetkili yerlerden biridir. Romanlarda gençlerinkiminle evleneceklerine anne ve babalar›n kararvermesi elefltirilirken, anne baban›n raz› olmad›-¤› biriyle evlenmenin de yanl›fl oldu¤u, do¤ruolan davran›fl›n her iki taraf›n r›zas›yla evlilikle-rin gerçekleflmesi gerekti¤i vurgulan›r.

Ancak insanlar›n efllerini kendileri seçme veâfl›k olabilme serbestîli¤i yönündeki düflüncede¤iflimiyle, baflta çocuklar ile ebeveyni aras›ndaevlilik hususundaki anlay›fllar›n›n ve evlilikusulünün farkl›laflmas› durumu ortaya ç›kar.Daha da önemlisi insanlar›n efl ve ‘flört’ edebile-ce¤i birini bulma aray›fl›na girmesiyle kad›n er-kek iliflkileri, ahlâk anlay›fl› de¤iflmeye bafllar.Özellikle de mesire yerleri erkek ve kad›nlar›nbirbirlerini ayartma, birbirleriyle bak›flma vemektuplaflma mekânlar› haline gelmifltir; öyle kiromanlarda ahlakl› karakterler bu mesire yerle-rine gitmekten imtina ederler.

Romanlarda aflk evliliklerinin ço¤unlu¤unun

sonu, efllerin baflka birine âfl›k olmas› üzerinemutsuzluk ve y›k›m olmas› dikkat çekicidir. Aflkevlili¤i savunulurken toplum baflka bir ç›kmazlakarfl› karfl›ya kalm›flt›r; aflk evlili¤i yapan çiftle-rin evli oldu¤u halde baflka birine de âfl›k olma-s›yla evlilikler y›k›l›r. Bir taraftan aflk evlili¤i sa-vunulurken bir taraftan da sonu mutsuzluk vey›k›m olan evlilik örneklerinin verilmesi, ahlakîproblemler ve gayr› meflru iliflkilerle toplumunkarfl› karfl›ya kald›¤› ç›kmaz›n bir yans›mas›d›r.

Modernleflmeyle birlikte aile fertlerinin rolle-rinde de bir tak›m de¤ifliklikler oluflur. Alafran-ga ailelerde anne babalar, çocu¤u e¤itme görev-lerini özel hocalara, mürebbiyelere tevdi etmifl-lerdir. Romanlarda anne babas›ndan iyi bir e¤i-tim almayanlar için bu yöntem baflar›s›z olurkenve bunun neticesinde ahlaki zaaflar› olan, miras-yedi, alafranga züppe tipler türemifltir. Alafrangaailelerde çocuklar ebeveynlerine karfl› son dere-ce serbest bir tav›r içindedirler, her türlü mevzu-da rahatl›kla konuflabilmektedirler. Aradaki say-g› ve hürmet büyük ölçüde kalkm›fl durumda-d›r. Alafranga düflkünü baban›n -baba yoksa ai-lenin reisli¤ini üstlenen o¤ul- en önemli ifllevikar›s›n› ve ailesini modernlefltirmek olmufltur.Modern kad›n ise, kocas›n›n hizmetine bakmak,çocuklar›n› yetifltirmek, elbiselerini temizlemek,


Kapak BATILILAfiMADA RROMAN

yedirip içirmek, evin dirlik ve düzenini sa¤la-mak gibi geleneksel kad›n›n yapmas› beklenenvazifelerin pek ço¤unu hizmetçilere ve mürebbi-yelere b›rakm›flt›r. Geleneksel k›z evlatlar›n ifliev ifllerine yard›m etmek, nak›fl ifllemekken,alafranga yetiflen k›zlar ise bu ifllerin hiç biri ileilgilenmez hatta kendi bireysel ifllerini bile gör-mezler.

Romanlarda kad›nlar›n sosyal hayata dahilolmas› ço¤unlukla, sadece e¤lence yerlerine,gezmelere daha rahat bir flekilde gidebilmesi; ka-d›n›n özgürlü¤ü, bafl› aç›k bir flekilde dolaflabil-mesi, onlar›n da erkekler gibi gayr› meflru iliflki-ler yaflayabilme özgürlü¤ünün olmas› fleklindedüflünülür. Modern kad›n yaratma idealiyle eviflleri, çocuk bak›m› gibi rollerini terk etmifl, me-sire yerlerinde dolaflmaktan, giyinip süslenmek-ten, e¤lenmekten baflka bir fley meflguliyeti ol-mayan, hem kocas› taraf›ndan aldat›lmaktankurtulamayan hem de kendisi gayr› ahlakî iliflki-ler içinde bulunan kad›n tipi ortaya ç›km›flt›r.Kad›nlar›n özgürleflmesi, kad›n erkek iliflkilerin-de serbestlik söylemleri kad›nlara refah getir-mekten ziyade felaket getirmifltir.

K›zlar›n edebini korusun diye evden ç›kart›l-mamas›, ev ifllerine gömülmüfl, d›fl dünya ileba¤lant›s›z, e¤itimsiz olmas› ve efllerini seçebil-me hakk›n›n olmay›fl› nedeniyle geleneksel ka-d›n tipi elefltirilirken, öte yandan modern kad›n,kocas›n›n modern süsü haline getirilmifltir. Buifratla tefrit aras›nda e¤itimli, bilgili, düflünen,sorgulayan, e¤itimini toplum yarar›na kullana-bilen ve aile içindeki vazifelerini yerine getiren,çocuk yetifltirmenin öneminin fark›nda olan ide-al kad›n modeli ise sadece bir iki örnekle s›n›rl›-d›r.

Romanlarda Bat›l›laflman›n beraberinde ge-len ahlakî de¤erlerin de¤iflmesi ile birlikte eflle-rin birbirlerini aldatmas› çok s›k görülen bir va-k›ad›r. Kad›nla erke¤in rahat bir flekilde iliflkikurmas›n›n, balolarda kendi efllerinin d›fl›ndakad›nlarla dans edilmesinin ve flört etmenin ser-bestli¤i fleklinde bafllayan modernlik anlay›fl›,devam›nda nikâhs›z birlikte yaflaman›n, gayr›meflru iliflkilerin, efllerin birbirlerini aldatmas›-n›n normalleflmesine do¤ru evirilmifltir. Gele-neksel aileler için çok utanç verici olan bu iliflki-ler alafranga düflkünü tipler için modern olma-

n›n bir flart›d›r. Ancak modern olanlar bile çokbüyük bir sorunla karfl›laflmakta ve durum kar-fl›s›nda çözümsüz kalmaktad›r. Bu gayr› ahlakiiliflkiler aileleri y›kmakta, do¤madan çocuklaröldürülmekte, var olan çocuklar ortada kalmak-ta ve kad›nlar çaresiz durumda b›rak›lmaktad›r.

Modernleflmenin getirisi olarak, önceden zi-na olarak de¤erlendirilen ve toplumun büyüktepkisiyle karfl›lafl›lan nikâhs›z iliflkilerin gayetnormal kabul edilmesi, gerçekte bunlar›n yafla-n›yor olmas›n›n do¤rulu¤unun d›fl›nda, roman-larda bunlar›n anlat›l›yor ve bu romanlar›n top-lum taraf›ndan okunuyor olmas› ne kadar bü-yük bir de¤iflimle karfl› karfl›ya olundu¤unu gös-termektedir.

Bat›l›laflma temayülü ile birlikte toplumdameydana gelen de¤iflimler, özellikle kad›n erkekiliflkilerinin de¤iflmesi, beraberinde ahlakî yoz-laflmay› da getirmifl, nikâhs›z birliktelikler, gayr›meflru iliflkiler yayg›nlaflm›fl ve dönemin düflü-nürleri taraf›ndan aile hayat›n›n ve toplumun bü-yük bir buhrana do¤ru sürüklendi¤i uyar›lar› ya-p›lm›flt›r. Romanlar da bu iliflkilerin mevcudiye-tini, ailenin karfl› karfl›ya kald›¤› sorunlar› gözlerönüne sermekle birlikte, kad›n erkek aras›ndayaflanabilecek aflk maceralar› örnekli¤i sunarakbir yandan da bu dönüflüme katk› sa¤lam›flt›r.Tanzimat romanlar›ndan ziyade, özellikle Hüse-yin Rahmi Gürp›nar, Halide Edip Ad›var ve Meh-met Rauf baflta olmak üzere, yasak aflklar› ve ilifl-kileri konu edinerek, en az›ndan, insanlar›n ak›l-lar›na fitne sokma, bu aflklar› meflrulaflt›rma veac›ma duygusu oluflturma yoluyla zihinlerdenormallefltirme gibi ifllevleri olmufltur. Öyle ki,ilk romanlarda insanlar ancak ahlakl› olurlarsado¤ru yolu bulabilirler mesaj› verilirken ve ah-lakl› insanlar›n nitelikleri belirtilirken, daha son-raki romanlarda art›k örnek ahlakl› karakterleryoktur. Erkeklerde görülen ahlaks›zl›k kad›nlarada sirayet etmifl durumdad›r ve toplumun de¤er-leri daha h›zl› bir flekilde de¤iflmektedir.

Romanlarda ahlakî yozlaflman›n etmenleriolarak alafranga düflkünlü¤ü ve anne baban›nçocuklar›na iyi bir e¤itim vermemifl olmas› flek-linde ortaya ç›kmaktad›r. Ancak ahlak›n bizatihikendisinden kaynakland›¤› dine, dinin yoklu¤u-na yahut hayat›n içinde dinin varl›¤›na hemenhemen hiç yer verilmemifl olmas› ilgi çekicidir.


KapakBATILILAfiMADA RROMAN

Birkaç romanda dine iliflkin k›smen olumlu yak-lafl›m olmas›na karfl›n, romanlar›n genelinde ha-yat›n içinde din yoktur. Örne¤in roman karak-terlerinden hiç biri camiye gitmez, namaz k›l-maz. Bu durum toplumun dinden uzaklaflt›¤›n›de¤il ama toplumun uzaklaflt›r›lmaya çal›fl›ld›¤›-n› ve alafrangalaflan kesimin hayat›ndan dini ç›-kard›¤›n› göstermektedir. Yine ayn› flekilde Bat›-l›laflma sürecinin önündeki en büyük engelinbizzat dinin vaaz etti¤i kurallar çerçevesinde ya-fland›¤›, e¤er ‹slam saf d›fl› b›rak›l›rsa toplumsalde¤iflimin çok daha h›zl› bir flekilde yol kat ede-bilece¤i düflünülmüfltür. Zira Osmanl›’n›n sondönemleri olmas›na karfl›n toplumsal planda ha-la ‹slam oldukça belirleyici ve son söz söyleyicibir konumdad›r. Böylesi bir durumu ise romanyazarlar› var olan gerçe¤i görmezden gelme-yoksayma yöntemini kullanmak suretiyle unuttur-ma yoluna baflvurmufllar ve bu sayede de dinintoplum üzerindeki belirleyici vasf›n› söndürmearay›fl› içinde olmufllard›r.

Bu romanlardaki aileler, flüphesiz, söz konu-su dönemde ailelerin tümünün böyle oldu¤unuve toplumun tamam›yla bu yönde bir de¤iflimgeçirdi¤ini göstermez. Ancak daima mutsuz vey›k›lan ailelerin, alafranga düflkünü ve Bat›l›lafl-m›fl ailelerin konu edilmesi, büyük ölçüde Os-manl› Devleti’nin çöküfl sürecinde, insanlar›ngelece¤e dair endifleli oldu¤u bir dönemin ka-ramsarl›¤›ndan ve Bat›l›laflmayla birlikte top-lumsal de¤iflmenin aileye yans›mas›yla ailedehuzursuzluklar›n, problemlerin artm›fl olmas›üzerine toplumun sorunlar›n› ortaya koyma veelefltirme çabas› içinde olan yazarlar›n özellikley›k›lan aileleri konu edinmelerinden kaynaklan-maktad›r. Romanlarda geleneksel ailenin ise da-ha çok elefltirilmek üzere yer almas› yazarlar›nbu tip aileleri sorunlar› dile getirmek, elefltirmekvarsa çözümlerini sunmak için özellikle seçilir.Romanlar›n›n gerçekli¤e uygunlu¤unu önemse-yen dönemin yazarlar›, flüphesiz içinde bulun-duklar› toplumdan örneklemeler yapm›fllard›r.Ancak ço¤unlukla yazarlar›n kendi çevrelerin-deki üst s›n›f zengin aileleri konu edinmifl olma-s›, alafrangalaflan kesimin d›fl›nda geleneksel, alts›n›f, fakir ve dindar ailelerin olmay›fl› nedeniy-le, söz konusu de¤iflimin dönemin tüm ailelerive toplumun tamam› için geçerli oldu¤u söyle-

nemez. Bu ailelere benzer aileler o dönemde mu-hakkak vard›r; ancak tüm ailelerin bu aile ör-neklerindeki gibi oldu¤u fleklinde bir genellemeyapmak da yanl›fl olacakt›r. Fakat, toplumun üstkesiminde ve merkez flehir ‹stanbul’da bafllayande¤iflim, daha sonraki y›llarda toplumu dönüfl-türme çabalar›yla halk›n önemli bir k›sm›na etkietmifltir.

Toplumu yönlendirme, e¤itme, bilgilendir-me gibi amaçlarla kaleme al›nan romanlar toplu-mu modernlefltirme yolunda halk› ciddi anlam-da e¤itmifllerdir. Yanl›fl Bat›l›laflmay› elefltirirkennas›l Bat›l›lafl›lmas›, moderne uygun nas›l davra-n›lmas› gerekti¤ini, aflklar›n nas›l yaflanaca¤›n›ö¤retirken, yasak aflklar yaflayanlar›n durumlar›-n› ac›nas› bir hale bürüyerek bu ahlaks›zl›klar›insanlar›n zihninde normallefltirmifllerdir. Gayr›meflru aflk ve iliflkileri normal olarak görmeyebafllayanlar, bir sonraki nesilde bunlar› uygula-makta bir beis görmemifllerdir.

Romanlar›n bu ifllevi bugün televizyonlar›nve dizilerin dönüfltürücülü¤ü ve toplumda mey-dana getirdi¤i etkiyle tamam›yla benzeflmektedir.Yeflilçam filmlerinde klasik aflk hikâyelerini vebu aflklar›n görüntülerini a¤layarak izleyen birneslin çocuklar›, ço¤u ahlak ve edep d›fl› pek çoksahneleri bugün evlerinde aileleriyle birlikte ra-hatl›kla izleyebilmekte ve dahas› bu tarz iliflkile-ri bizzat kendileri çok normal bir durummufl gi-bi yaflamaktad›rlar. Böylece toplumun modern-leflmesi yolunda romanlardan ald›¤› bayra¤› sine-malar ve televizyon programlar› baflar›l› bir flekil-de yerine ulaflt›rma yolunda ilerlemektedir.

Toplumlar›n de¤iflimi hedeflendi¤inde, herdönemde, öncelikle aileye ve aileyi aile k›lan de-¤erlere nüfuz edilmeye çal›fl›lmaktad›r. Zira ailegelenekleri, ahlaki de¤erleri, dini koruyucu, ço-cuklara aktar›c› ve sonraki nesle tafl›y›c› bir nite-li¤e sahiptir. Ailenin muhafazakâr niteli¤i ile bualanda meydana gelen de¤iflmelere karfl›n aile-nin kendisini korumaya almas› ile birlikte toplu-mun korunmas› sa¤lan›rken, ailenin de¤iflme-siyle de toplumsal de¤iflim çok büyük bir ivmekazan›r. De¤iflim süreçlerinde aile daha çok top-lumu koruyucu bir tampon kurumdur. Bu ku-rum olumsuz olarak etkilendi¤inde, ailede çö-zülme meydana geldi¤inde tüm toplum da çö-zülmeye mahkûmdur.


Düflünce

Gerek küresel elitler, gerekse yerel elitler;olaylar› kendi bencil, ya da ideolojik ç›-karlar› do¤rultusunda yönlendiriyor. Kü-

resel anlamda da, yerel anlamda da, keyfi stan-dartlar kullan›l›yor. Modern dünya görüflü ve ah-lak anlay›fl›, yararc› yaklafl›mlar, yararc› psikolo-jiler üzerinde flekilleniyor. Küresel düzlemde de,yerel düzlemde de; kavramsal açmazlarla, belir-siz kavramlarla bask›lan›yoruz. Bütün kavramla-r›n anlam› ›rkç›/ideolojik iflgallere maruz kal›yor.Her yerde, hukuki konular, ideolojik/politik ko-nular haline getiriliyor. Yarg›çlar hukuki davala-r› kendi ideolojik tercihlerine göre de¤erlendiri-yor. Bu dönemde günümüz toplumlar› hukukibelirsizliklerle karfl› karfl›ya bulunuyor. Bütüntoplumlar, ahlaki s›n›rlar› olmayan bir serbestlikanlay›fl›na sürükleniyor.

Toplumlar›, halklar›; toplumsal erdemler de-¤il, gündelik hayat›n beklentileri yönetiyor. Ah-laki kültürel faktörleri önemsemeyen, ç›kar› herfleyin üzerinde tutan bir zihniyet, ‹slami kesimle-ri de kuflatarak, toplumsallafl›yor. Manevi kirlen-me derinlefliyor. Küresel bunal›mlar, sorunlar,gerilimler insanlar› milliyetçi duygulara s›¤›nma-ya sevk ediyor. Milliyetçilikler ço¤u kez milita-rizme, sahte gurur mücadelelerine, siyasal ba¤-nazl›klara dönüflüyor. Duygulara hitap eden mil-liyetçilikler, düflsel çözümlemeler öneriyor. Ro-mantik yorumlar›n, çerçevelerin ak›ld›fl›l›klar›,bütün toplumlar› gerilime mahkûm ediyor.

‹slam karfl›tl›¤› küresel bir moda, küreselbir kurgu haline getiriliyor. Bu nedenle, ‹slamdünyas› toplumlar›nda siyasal ufkun kapal› ol-

du¤unu görebiliyoruz. Arap dünyas› siyasal birtopluluk olmay› baflaram›yor. Ortado¤u’ya yöne-lik korkunç Amerikan stratejileri, Suudi Arabis-tan ve M›s›r taraf›ndan kölece destekleniyor.‹ran’›n ve direnifl hareketlerinin küresel imajlar›-n› kirletmek için Amerika çok kapsaml› bir psi-kolojik savafl yürütüyor. Bunun yan›nda emper-yalist koalisyonun, Irak’da ve Afganistan’da sür-dürdü¤ü sivil halk› da içerisine alan sistematikterörü ile ilgili olarak dehflet verici haber karart-mas› uygulan›yor. Silah ve petrol flirketlerininac›mas›z diktatörlükleri konusunda, küreselmedya her zaman otosansür uyguluyor. Bütünbu geliflmeler Ortado¤u’da büyük bir güvensizli-¤e ve karmaflaya yol aç›yor. Emperyalist dikta-törlük, enerji ile ilgili aç gözlülü¤ü/ihtiras› sebe-biyle Ortado¤u toplumlar›n› teslim almaya çal›fl›-yor. Direnifl hareketleri hakk›nda küresel faflizmtaraf›ndan yo¤un bir dezenformasyon üretiliyor,Müslüman kitleler bu dezenformasyonla bilgi-lendiriliyor. Ortado¤u’daki iflbirlikçi yönetimler,i¤renç ç›karlar için, i¤renç teslimiyetçilikler, i¤-renç statükoculuklar sergiliyor. Müslümanlar ‹s-lami tercihleri nedeniyle ideolojik engizisyonatabi tutuluyor. ‹deolojik nedenlerle toplumlarmanyetize ediliyor, kifliliksizlefltiriliyor; ak›ls›z,mant›ks›z eylemlere yönlendiriliyor. Kamuoyueksikli¤i nedeniyle, ideolojik saiklerle yürütülenafla¤›l›k iflleri, ahlaki anlamda gere¤i gibi sorgu-layam›yoruz. ‹slami düflünce dünyas›, niha-i bir tercih yapmay› baflaramad›¤› için belirsizlik-ler içerisindedir. ‹slam, bir bütünlük içerisindegündemde de¤ildir. Neredeyse bütün ‹slami ke-

IIRRKKÇÇII AAKKIILL,, ‹‹DDEEOOLLOOJJ‹‹KK AAKKIILL

ATASOY MMÜFTÜO⁄LU


DüflünceIRKÇI AAKIL, ‹‹DEOLOJ‹K AAKIL

simler süreçle düflünce-sizce uyum sa¤lamaya ça-l›fl›yor. ‹slami ilgi, içsel birduyarl›l›kla, içsel bir man-t›kla, içsel bir etkinlikle,ya da zihinsel etkinliklerles›n›rl› hale geliyor, getiri-liyor. ‹slami çevrelerdeher e¤ilim tek boyutlu birkal›p oluflturuyor, sonraherkesi bu kal›plar› pay-laflmaya zorluyor. Hemenher e¤ilim, cemaat lideri-nin hayat öyküsünü, ce-maat ç›karlar› do¤rultu-sunda kurgulayarak efsa-nelefltiriyor. Efsanelefltiri-lemeyen hayat öykülerinesahip olanlar kesinlikletaraftar toplayam›yor. Ha-masete dayal› bir dil, söy-lem ve çözümleme biçimioluflturamayanlar cemaatolmay› bile baflaram›yor.

‹nsani iliflkilerin bencilhesaplarla s›n›rl› hale gelmesi, y›k›c› bencillikler,tüketimin ve moda’n›n totalitarizmi, bürokratikyap›lar›n so¤uklu¤u/kat›l›¤›/ruhsuzlu¤u/, mito-loji haline getirilen resmi ideolojinin safsatalar›,konjonktürel nedenlerle yaflad›¤›m›z kimlik vekarakter de¤iflimleri, toplumun ideolojik anlam-da kontrol edilmesi, toplumun adalet duygusu-nun yaralanmas›, para’n›n her fley oluflu, birincidereceye ç›kmas›, etnik farkl›l›klar›n derinleflti-rilmesi, nitelikli/derinlikli düflüncenin/kültürünkesintiye u¤ramas›, flu yada bu ›rk›n belirleyicibir dünya görüflü haline gelmesi, ›rk terimleriylekonuflmak, hayat› dayan›lmaz hale getiriyor. Irk-ç› ve ideolojik ak›l, ›rkç› ve ideolojik ç›karlarad›na her türlü afl›r›l›¤›, çat›flmay›, hezeyan›meflru say›yor. Sermaye mafyalar› için, ideolojimafyalar› için, ›rkç› mafyalar için, hiçbir ahlaki,insani/vicdani ba¤lay›c›l›k yoktur. Irkç› mant›k,ideolojik mant›k, fikir ve muhakeme yoksun-lu¤u ile malûl oldu¤u için, küstah bir mant›k-t›r. Günümüzde müzelere kald›r›lmas› gerekenbu mant›¤›n, Türkiye’de bütün boyutlar›yla gün-demde kalmay› baflard›¤›n› görebiliyoruz. Irkç›ve ideolojik mant›¤›n neden oldu¤u yabanc›lafl-

malar›, kirlenmeleri vetahribat› gere¤i gibi ko-nuflmuyor ve tart›flm›yo-ruz.

Ne pahas›na olursaolsu, bizler, Müslüman-lar olarak, hiçbir mate-matik hesaplaman›n s›-n›rlar›/mant›¤› içerisinekonulmas› mümkün ol-mayan, erdemleri/de¤er-leri sonuna kadar temsiletmeli ve yaflatabilmeli-yiz. Varolufl, duyufl, dü-flünüfl tarz›m›z› inançlar›-m›z belirliyor. Olaylar,süreçler, gidiflat üzerinde,inançlar›m›zla bir etkidebulunam›yorsak, bu du-rum, inançlar›m›z› bir ira-deye dönüfltüremedi¤imizanlam› tafl›r. Hakikatinbilgisini almak yeterlide¤ildir, ayn› zamandahakikate uygun yafla-

mak gerekir. Erdemli bir hayat›n erdemli dü-flüncelere, erdemli iliflkilere ihtiyac› vard›r.

Tarihin dayatt›¤› güçlükler karfl›s›nda fliir-sel varolufllara, romantik varolufllara s›¤›nd›-¤›m›z için bir türlü özneleflemiyoruz. Propa-gandaya maruz kalmak, moda’lara maruz kal-mak, reklamlara maruz kalmak, bilinçsizli¤e ma-ruz kalmak, hangi kesimde olursa olsun herkesikifliliksizlefltiriyor, basit bir eflya haline getiriyor.Bilinçsizlik durumu, zihinlerimizin kolayl›kladenetlenmesi sonucunu do¤uruyor.

‹nsanlar›, ›rk, renk, din ve mezhep, ideolojiaidiyetlerine bak›larak de¤il, tüm insanlar›n sa-hip olmalar› gereken ve tüm zamanlarda geçerliolan haklar ve ahlaki de¤erler bilinci içersindede¤erlendirmek gerekir. Hukuk, herkese eflit ola-rak uyguland›¤›nda hukuk olur. Hukuk’un ide-olojik tercihler do¤rultusunda kullan›lmas› dazulümdür. Günümüzde ak›lc› sapma, akl› put-laflt›r›yor; bilimci sapma, bilimi putlaflt›r›yor.Ak›lc› ve bilimci putlaflmalar bütünüyle yapayhayatlar oluflturuyor. Pragmac› yaklafl›mlarla, in-sanl›¤› kuflatan bir duyarl›l›k oluflturulam›yor.Pragmac›l›klar hiçbir vicdana ihtiyaç duymuyor.

‹‹ssllaamm kkaarrflfl››ttll››¤¤›› kküürreesseell bbiirrmmooddaa,, kküürreesseell bbiirr kkuurrgguu hhaallii--nnee ggeettiirriilliiyyoorr.. Bu nedenle, ‹s--lam dünyas› toplumlar›nda si--yasal ufkun kapal› oldu¤unugörebiliyoruz. Arap dünyas›siyasal bir topluluk olmay›baflaram›yor. Ortado¤u’yayönelik korkunç Amerikanstratejileri, Suudi Arabistanve M›s›r taraf›ndan kölecedestekleniyor. ‹ran’›n ve dire--nifl hareketlerinin küreselimajlar›n› kirletmek için Ame--rika çok kapsaml› bir psikolo--jik savafl yürütüyor.


Zaman›n nas›l ak›p gitti¤ini anlamak istiyor-

sak; en yak›n tarihten bafllayarak daha ge-

rilere gitmeyi de bilmemiz gerekir.

Daha yaklafl›k bir süre önce Türkiye yollar›na

namaz sevdas›yla düflen bir hizmet kervan›n›n ne

kadar yol ald›¤›n› belki düflünmekte bile zorlan›r›z.

En güzel haliyle namaz› ele alan NNaammaazz GGöönnüüllllüüllee-rrii PPllaattffoorrmmuu iflte son bir y›l içinde 60 il ve 90 ilçe-

de namaz bilincinin kazand›r›lmas› için panel tarz›

toplant›larla dolaflt› durdu.

K›ymetli AAbbdduullllaahh YY››lldd››zz bey, bir y›ll›k de¤erlen-

dirmenin yap›laca¤› istiflare toplant›s› için ‹stan-

bul’a davet etti¤i anda ne kadar heyecanland›¤›m›

nas›l anlatabilirim bilemiyorum. Heyecanlanmak

dedim çünkü, daha sekiz ay önce Isparta’da aciza-

ne arkadafllar›m›zla bu türden bir nnaammaazzllaa ddiirriilliiflflkonferans› için yola ç›kt›¤›m›zda karfl›laflt›¤›m›z ve

bizlerin bile flafl›rmas›na sebep olan güzel geliflme-

leri bizzat yaflayan biri olmay› Allah bize nasip et-

miflti. Dünyal›k bir ç›kar için yollara düflmüfl olsay-d›k bu kadar baflar›l› olamayaca¤›m›z kesin olan birvak›ay› de¤erlendirmek amac›yla ‹stanbul’da Ensarvakf›n›n toplant› salonunda yap›lacak istiflare top-lant›s›na davet edilmifltik.

Bu müstesna toplant›da tan›k oldu¤um güzel-liklerin bir k›sm›n› sizlerle paylaflaca¤›m:

Öncelikle Isparta gibi bir Anadolu flehrinde birsalonda yedi-sekiz bin kiflinin toplanmas› halk›nnamaz konusuna nas›l bir hassasiyetle yaklaflt›¤›-n›n bir göstergesi. Baz›lar›n›n zaten bilindi¤ini zan-netti¤i namaz konusu, asl›nda en çok motivasyonaihtiyaç duyulan bir konu. Yap›lan afifl ve billboardçal›flmalar›nda namaza sevdal› ama namaz k›lmay›bir türlü düzene oturtamam›fl insan›m›z›n ola¤a-nüstü destekleri bunun aç›k bir kan›t›. Keza, cami-de ayn› safta omuz omza olan farkl› mektep vemeflrepten on dokuz sivil toplum örgütünün nnaa-mmaazzllaa ddiirriilliiflfl konferans›nda bir araya gelmesi, gele-

ce¤imiz aç›s›ndan umut vaat edici bir du-rum. Bir araya gelmeyi hep arzu eden in-san›m›z›n bunu sa¤layacak çimento ola-rak nnaammaazzllaa ddiirriilliiflfli seçmesi de, nnaammaazzggöönnüüllllüülleerriinin kendilerine yüklenen mis-yonu kavramalar› aç›s›ndan çok önemli...

Sabahleyin heyecanla gitti¤im istiflaretoplant›s›, yol yorgunlumu unutturmufl,biraz da Anadolu’dan gelmenin çekingen-li¤iyle dikkatlice etraf› gözlemeye baflla-m›flt›m ki sevincim ve heyecan›m bir katdaha artt›. Toplant› salonuna girerkenmeflhur olmalar› sebebiyle mi desem veyabir anda uygun olmaz diye mi düflündü¤ü-mü çok kestiremedi¤im ve bunun sonucu

NNAAMMAAZZ SSEEBBEEBB‹‹ VVAAHHDDEETTTT‹‹RR

RAMAZAN TTAMER BBÜYÜKKÜPCÜ

Yayaflayan ‹slâm

Say›n Cihan Aktafl, Namaz Gönüllüleri Platformu’nun

19 A¤ustos 2006’daki toplant›s›na kat›lm›fl ve ertesi

günlerde duygular›n› flöyle kaleme dökmüfltü. O s›ra

yay›nlanamayan bu his ve heyecan yüklü yaz›, Platfor-

mun sene-i devriyesindeki toplant›n›n atmosferini de

tarif ediyor sanki.

Namaz Gönüllüleri’nin program ve amaçlar› ön-ceki hafta cumartesi sabah› Fatih’te, fiehzade Meh-met Sofras› olarak bilinen mekanda, bir bas›n top-lant›s›yla kamuoyuna duyuruldu. Toplant›ya Abdul-lah Y›ld›z’›n davetiyle kat›ld›m. Cemaat namaz›n›güçlendirme, kad›nlara camilerde daha iyi flartlarsa¤lama, f›k›h kitaplar›ndaki kad›nlar›n namaza ka-t›l›m› zorlaflt›ran hususlar› yeniden ele alma gibibafll›klar öne ç›kt›, konuflmalar s›ras›nda. Hayreddin

Karaman Hoca, Sögütlüçeflme’de ince çorapla gitti-¤i camide kad›nlar taraf›ndan d›flar› at›lan bir kad›-na iliflkin hikayeyi anlatt›. ‹lk k›ble de¤iflti¤inde k›l›-nan namazdaki cemaatte 29 erke¤e karfl›l›k 16 ka-d›n yer al›yormufl; bu, Ali R›za Demircan Hoca’n›nverdi¤i bir bilgi.

Namaz, bir aç›dan yeryüzünün gökyüzü ile kar-fl›laflt›¤› bir ibadet. Secde, bütün bir ömrün özeti ol-du¤u kadar, tazelenmifl bir hayat›n da bafllang›çnoktas›. Hikayelerimden birinde anlatt›¤›m, ikindinamaz›n› kaç›rmamak için koflarak ‹stiklal Cadde-si’nde koflarak bir mescit arayan k›z, Kur’an ayetle-rinde geçen, toplumunu uyand›rmak üzere ‘KentinEn Uzak Noktas›ndan Koflarak Gelen Adam’ kadargerçek. Namaz konusundaki sadakat, bu erdemi bü-tün iliflkilere yay›yor olmal› asl›nda. Huflunun yoklu-


da bir türlü hala daha tan›flamad›¤›mTV 5 de program yapan MMeehhttaapp vveeSSeeffeerr KKaayyaaoo¤¤lluu kardeflleri gördüm.Bu kadar çok namaz gönüllüsü olanplatformun taze kan denilebileceknitelikteki genç arkadafllarla güç-lendirilmesi bir kat daha heyecan›-m› art›rd›. Biraz ilerde kadim dostumCCeemmiill TTookkpp››nnaarr’› görmek hem nostaljikhem de onur verici idi; paltformun yükü-nü tafl›yan güçlü kadronun köfle tafl› isimler-dendi o. Isparta’da bafllayan nnaammaazz ggöönnüüllllüüssüü olmasüreci, benim panelist olarak AAbbdduullllaahh YY››lldd››zz, AAhh-mmeett BBuulluutt, RRaammaazzaann KKaayyaann ve MMüünniibb EEnnggiinn NNooyyaanngibi ustalar›n yan›nda yetiflmeme imkan vermiflti.Ustalar›m›n yan›nda yeni gördü¤üm baflka usta-lar/üstüdlar tabiî ki önemliydi: HHeekkiimmoo¤¤lluu ‹‹ssmmaaiill,YYuussuuff KKaappllaann, AAhhmmeett fifiaahhiinn, AAbbdduurrrraahhmmaann DDiilliippaakk,VVeehhbbii KKaarraakkaaflfl ve di¤erleri..

‹‹hhssaann AAttaassooyy Hoca’n›n nefis Kur’ân k›raati ilebafllayan toplant›, Platform sözcüsü ve UUmmrraann DDeerr-ggiissii sahibi AAbbdduullllaahh YY››lldd››zz’›n konuflmas› ile bafllad›.Bir y›lda Allah’›n lûtfu ile hiç hesap etmedikleri so-nuçlar ald›klar›n› söyleyen ve bunlar›n bir özetini su-nan Y›ld›z, son zamanlarda, namaz k›lmak isteyenkullar› namazdan al›koymaya yeltenen ama Rama-zan’da ‘din ticareti’ yapmaktan da geri durmayança¤dafl cahili zihniyeti afifle ederek bunlara karfl› netbir durufl sergilenmesi gerekti¤inin alt›n› çizdi.

‹lelermifl yafl›na ra¤men gençleretafl ç›kartacak bir zihin dinçli¤iyle na-

maz derdini kendine dert edinerekgelen ve ayakta olmasa da moti-vasyonu ayakta tutacak bir konufl-ma yapan HHeekkiimmoo¤¤lluu ‹‹ssmmaaiill Bey’inanlatt›klar› gençlere örnek olmas›

yönüyle manidard›.Dinin olmazsa olmaz› namaz›n ha-

yat›n her an›n› kuflatmas› için Kur’an’labirlikte gündemlefltirilmesi gerekti¤ini söyle-

yen AAhhmmeett fifiaahhiinn Hocan›n teklifi son derece an-laml› idi.

www.namazladirilis.com sitesine yap›lan t›kla-malar›n 9 milyon 500 bini geçmesi namaza ilgininnet bir göstergesi idi. CCeemmiill TTookkpp››nnaarr’›n yeni nama-za bafllayanlara dair anlatt›¤› ilginç hikâyeler, ken-di yaflad›¤›m baz› olaylarla çok benzer ve flevk ve-rici idi. Hele genç nesillere namaz bilinci kazand›r›-labilmesi için yeni güzel projeler hakk›nda yap›lande¤erlendirilmeler, namaz davas›n›n uzun soluklubir mücadele oldu¤unu tekrar hat›rlatt›.

Çok güzel dua ve kucaklaflmalarla son bulanNamaz Gönüllüleri Platformu Y›ll›k ‹stiflare Toplan-t›s›, NNaammaazzllaa DDiirriilliiflfl SSeeffeerrbbeerrllii¤¤iinin Anadolu yolla-r›nda hatta yurt d›fl›nda h›z kesmeden devam ede-ce¤i ve bu kofluya yeni gönüllülerin eklenece¤imüjdesi ile sona erdi

NAMAZ VVE MM‹T‹NGCihan AAktafl

Yaflayan ‹slâmNAMAZ SSEBEB‹ VVAHDETT‹R

¤unda namaz, estetik bir etkileyicili¤i de olmayantemsili hareketlere indirgeniyor. Günde befl vakiteda edilen bir ibadetin bütün hayat›m›za yans›ma-mas› imkans›z. Mesela faizle, yani emek çekmedenyaflayan bir insana befl vakit namaz›n neyi kazan-d›rd›¤›n› anlamak imkans›z.

70’li y›llarda namaz gibi ibadetler pozitivizmad›na elefltirilirdi, bat›c› ayd›nlar taraf›ndan. Günü-müzde her türlü mistik ak›m her kesimden al›c› bu-luyor, postmodern inanç piyasas›nda. Can› s›kk›n veamaçs›z gençler uzak do¤u dinlerine, pozitivizmyorgunu ayd›nlar ve naif sanatç›lar reiki ile gönde-rilen pozitif enerji yo¤unlaflt›rmalar›na yöneliyor-lar, dua ve flifa niyetine.

Bu mistik ve metafizi¤e de¤gin denemeler biraç›dan insan›n sema ile bir ba¤lant› kurmaya dönükihtiyac›n›n göstergeleri olarak okunabilir. Geçen se-ne Ramazan ay›nda ekranda ya¤mur alt›nda teravinamaz› k›lan, kolunda has›r seccadeleriyle namazakoflan insanlar gördü¤ümü hat›rl›yorum. Namazakoflar ad›mlarla giden insandan yay›lan bir cazibevar, ihlastan ve sadakatten ileri gelen.

Cumartesi günü Namaz Gönüllüleri Toplant›s›nakat›lm›flt›m ya, Pazar günü de ‹srail’in Lübnan’a yö-nelik sald›r›lar›n›n protesto edildi¤i Kad›köy mitin-gine gittim. Haks›zl›¤›, zulmü, sömürüyü protestoeden kalabal›klar›n yürüyüflünü her zaman etkileyi-ci bulmuflumdur. Kalabal›klar›n yürüyüflü: JacquesRanciere’in deyifliyle say›lmam›fl olarak say›lanla-r›n, hiçbir paya sahip say›lmayanlar›n sahipli¤ininilan›; d›fllamalar üzerine infla edilerek içi boflalt›lankonsensüs söylemlerinin reddi… Bir grup feministaktivist ve yazar kad›nla birlikte, Haydarpafla Köp-rüsü’nün eteklerinde, ak›p giden kalabal›¤› izledim.Candan, Nilgün, Gülnur, feminist bir duyarl›l›kla

yaklaflarak, önümüzden geçen gruplara kat›lma ko-nusunda, bu gruplardan kimisi troçkist, kimisi mao-cu, kimisi anarflist, kimisi Mahir Çayanc›, kimisi si-lahl› mücadeleden yana, kimisi Türk kimisi Kürt flo-venisti oldu¤u için tereddüt ediyorlard›. Bu konudagösterdikleri titizlik takdire flayand› ama ben birbuçuk saat kadar sonra önümden geçen Mazlum-Der kortaj›na kat›lmak için onlardan ayr›ld›m.

Kad›köy mitingi öngörülenden kalabal›kt›. Ben-zeri mitinglerden farkl› olarak canland›rma ve ma-ketlerle güçlendirilmeye çal›fl›lm›flt›, ana temalar.Hat›rlad›¤›m sloganlardan ikisi: Emperyalizmin Or-tado¤u’daki Temsilcisi Olmayaca¤›z ve Filistin’deBir Kardeflin Var…

Haks›zl›¤a, zulme karfl›, mazlumun yan›nda ol-ma ad›na caddelerden akan, meydanlarda toplanankalabal›klar› çok etkileyici buldu¤umu söyledimya… Bu muhalif kitlelerin yürüyüflünü, iktidar› elle-rine geçirdi¤inde nas›l da çehre de¤ifltirdi¤ini dü-flünmeden edemeyece¤im kadar tan›d›¤›m› san›yo-rum. Gücü bir bask› arac›, bir ç›kar a¤› kayna¤›nadönüfltüren iktidar›n de¤irmeni, gün geliyor muhalifkalabal›klar› içine çekerek ö¤ütmeye bafll›yor. ‹kti-dar›n o dolay›ml› ve mu¤lak dilini bu kez eski muha-lifler, kendi yumuflat›lm›fl söylemlerinin rengiyleboyayarak terennüm ediyorlar. Yolsuzlukla, haks›z-l›kla, d›fl güçlerin maflas› olmakla bu kez onlar suç-lan›yor.

Yine de caddelerden akan bu kalabal›klar›n sun-du¤u bildiriyi önemsiyorum; o kalabal›klar›n hiç ol-mazsa, medyatik kurgular›n baflka türlü gösterdi¤iya da hiç göstermedi¤i gerçeklikleri hala bir ölçüdegörebilme, duyabilme ve dillendirme yetene¤ine sa-hip, güçlü olan›n hakl› oldu¤u yaklafl›m›n› kabule ya-naflmayan di¤ergam insanlardan olufltu¤unu düflü-nerek….


Yayaflayan ‹slâm NAMAZ SSEBEB‹ VVAHDETT‹R


Hilal her zamankinden daha fasih konuflur.Tüm gözler üzerinde kenetlenince bir bafl-ka parlakl›k kuflan›r. K›ta k›ta, ülke ülke tüm

müslümanlar hilale bakar vakti ayarlarlar. Rama-zan hilali gösterir, hilal ramazan› över. ‹kisi de hakedilmifl övgülerle zaman› gündeme dönüfltürürler.

Zaman rakamlar›n elinden kurtulur ve hilalinflavk›ndan akar güne, geceye.

Günü akflama ba¤larken sofra sofra iftar açaryeryüzüne. Sanki nimet sergisi. Nimetin eme¤ede¤ip bereketle sofraya konmas›. Nimet ve insankarfl› karfl›ya, göz göze birbirini seyre dal›fl›. Bütünduygular›n en yüksek kavrama seviyesinden nime-ti idrak etme, yoksulu anlama dersi…

Oruç anahtar›d›r bütün kap›lar›n. S›¤laflm›fl;tekdüze seyre dalm›fl, fark›na varmadan zaman›tüketen, mekan› iflgal eden bütün azalar›n ar›nmasürecidir Ramazan. Ruhla bedenin kucaklaflmakiçin on bir ayl›k bekleyifli, Ramazan sonunda ger-çekleflir. Canan’a haz›r hale gelince ruh ve ona ta-bi olunca beden, hilal yükselir yeniden.

Vaktin bayram oldu¤unu söyler. Hilal bizim bekçimizdir. Hilal bizim bayra¤›m›z-

d›r. Müslüman milletin gök sayfas›ndaki canl› ar-mas›d›r. Sürekli bir anlat›m vazifesiyle o, misyonu-nu bir an ihmal etmez.

Hilal sanki ilk halidir hem müminin, hem ümme-tin. Sonra azar azar, temkinli ve ölçülü bir yürüyüflbafllar. ‹nanarak, çal›flarak, flükrederek, memnunve vakur bir yürüyüfl. Acele etmeden çabuk, tela-fla kap›lmadan heyecanla; sa¤lam bir yürüyüfl. Yolzirveye; dolunay olmaya. Taml›¤›n,olgunlu¤un so-nu yok; dolunay yürüyüflte görünen zirve, seyirdesadece bir merhale.

Gökte hilal, yerde ›rmak. Durursa ikisi de kokar.Biri insan›n içini, di¤eri ruhunu y›kay›p ar›nd›r›r.Ak›fl, insan› sarsar, durmayakarfl› tüm cephelerden savaflaçar.

Durmak paslanmakt›r.Durmak ödevden kaçmakt›r.Zaman› ve tüm nimetleri israfetmektir durmak. Onbir ay tekdüze rutin gidifli yolculu¤a ç›kar-ma ifli oruca ait. Y›kanan bedeni veruhu ayd›nlatma ifli hilale ait. Bütünhalleriyle ay merhale merhaledir; okun-mak, anlafl›lmak ister. Bayra¤› gökte olan,

dire¤e ve rüzgara minnet duymayan bir baflka mil-let var m›?

Bafl›n›z öne e¤ilmesin, gökte hilal var! Haks›z, adaletsiz bir hayat›n›z olmas›n. Elinizde

apaç›k bir kitap var. O kitap ki, canda sakl› pusu-lad›r. Ona sahipseniz, bafl›n›z› kald›r›p hilale doyadoya bakabilirsiniz. Biz ona bakt›kça, o da bizebakacakt›r. Birbirimizi murakabe edece¤iz. Birbi-rinin velisi olma flevk ve bilincini tadaca¤›z ve sü-reklili¤e dönüfltürme çabas› içinde olaca¤›z. Ara-da bir simsiyah bir gece gelir. Ay yok! Y›ld›zlar gö-rünmüyor. Bu pusulas›z kalma, yollar›n ç›kmaz›gösterme an›d›r. Anlafl›ls›n ve bilinsin diye, mahru-miyetle e¤itimi verilmektedir.

Ramazan bir iklimin ad›d›r. Müslüman ikliminin.Oruç kiflinin kazanc›. Ahiret yurdunda ayn› lezzetitadacaklar›n, arz üzerinde hemhal olmalar› kadardo¤al ne olabilir? Oruçlu bir sükunet provas›nda,dalar tefekkürün dile gelmez, akl› flaflk›na çevirenmarifet figürlerine.

K›talar aras› koordinatlar azalar›n disiplini ilesa¤lan›r. Selam gelir, selam gider ve bir karar an›gibi gecelerden bir gece…

Gözetler, denetler ve unutmaz. Rakamlar›naciz kald›¤›, rahmet pencerelerinin ard›na kadaraç›ld›¤› Kadir gecesi…

‹ftar, sahur, imsak gün içinde yeni anlam du-raklar›. Çetin geçen imtihanlar›n ödülü elbette bü-yük olur. Hele o ödülü veren Rahman ve Rahimolursa…

Gün ç›plak, gün yak›c›, su aziz ve insan idra-kinde kazanc›n. Kazanç ki, mahrumiyetle kendiniokunmaya açan…

Günün elinden telafl al›n›r. Sükunet, sab›r, ik-ram, paylafl›m gök geniflli¤ince aç›l›r. Duygular vekelam çarfl›ya düfler, sokak aralar›nda muhabbet

olur tafl›n›r evden eve.Beyaz örtülü kad›nlar,dillerinde Kelamullahbasamak basamak ç›-kar, cüz cüz hayatamerhamet tafl›rlar.

Ramazan; dua tad›n-da yaflamak.

Ramazan, on biray’›n ö¤retmeni

Hilal Ramazan’›n veonu bafl›na tac edenlerinsembolü.

RRAAMMAAZZAANN:: DDUUÂÂ TTAADDIINNDDAA YYAAfifiAAMMAAKKAHMET MMERCAN


Yayaflayan ‹slâm

Sab›r, teslimiyet de¤il direnifltir.Öfkenin ertelenmesi, öfke yang›n›n›n

söndürülmesidir.Sab›r, küfür ve tu¤yâna karfl› uzun soluklu

mücadeledir.Sab›r, ac›lara tahammül enerjisidir. Sab›r, kuvvet ve güç potansiyelidir.Sab›r, umuttur, umut duas›d›r. Esenli¤e yolculuktur.Sab›r, Rabbe boyun e¤ifltir.Sab›r, itaattir; kullukta istikrar, ibadette azim

ve kararl›l›kt›r.Sab›r, iradedir; metanettir; sekinettir.Sab›r, fleytana karfl› bilenmiflliktir.Sab›r, hayata tutunma, hayat› okuma ve hayat›

tan›ma çabas›d›r. Hayat› yaflama reçetesidir.Sab›r, var olma, var kalabilme mücadelesidir.Sab›r, musibet ve belây› defetme cehdidir.Kötüyü nehy etme, iyiyi/güzeli tebli¤ etmektir.Bütün olumsuzluklara karfl› aç›lan bir savaflt›r.Sab›r, tüm zorluk ve güçlüklere karfl› onurlu

bir dirençtir.Tükeniflin de¤il direniflin flifresidir.Boyun e¤meden sa¤lam ve dik durabilmektir.Sab›r, merhametin yüre¤i,Akl-› selimin gere¤idir.Sab›r, sa¤ duyunun sesidir.Sab›r, sessiz ç›¤l›kt›r; Suskunlu¤un de¤il, olgunlu¤un dilidir.Sab›r, pasif de¤il, aktif bir tahammüldür.Çözümsüzlü¤ün de¤il çözümün ve kurtuluflun

ilk ad›m›d›r.Sab›r, himmetin ve inayetin anahtar›d›r.Sab›r, kendine mukayyet olmakt›r.

Kendini dinleme,Sab›r kendi olma, kendini sahiplenmedir.Sab›r, mutlulu¤a at›lan ad›md›r.Sab›r, flifa hazinesidir.Sab›r, kavgan›n freni, bar›fl›n ödülüdür.Sab›r, kasvetle savaflmak, umutla

kucaklaflmakt›r.Sab›r, karanl›k yollar›n ayd›nl›k ›fl›¤›d›r.Sab›r, zoru aflabilmek için tükenmez bir

sermayedir.Engelleri aflma enerjisidir.Da¤lar› delme, müflkülü yenme coflkusudur.Sab›r, mutlu sonuca ulaflma vesilesidir.Umutsuzlu¤un de¤il umudun basama¤›d›r.Umut dolu bir çare aray›fl› ve çare bulma

sanat›d›r.Sab›r, hayat›n as›l ve asli dinami¤idir. Sab›r, insan-› kamil olabilme aray›fl› ve

soylulu¤udur. Sab›r, uyu(fl)mak de¤il uyanmak ve uyarmakt›r.Yatmak de¤il do¤rulmakt›r. Beklemek de¤il harekete geçmektir.Durmak de¤il yürümektir.Oyalanmak de¤il koflmakt›r. Sab›r, her zorluktan hemen sonra bir kolayl›k

oldu¤unu bilmektir.Sab›r, aflk›n güce dosdo¤ru inançla yönelme ve

güçlüklere dayanabilme erdemidir.Sab›r, Hayrü’n-Nâs›rîn’in nusretine talip

olmakt›r. Sab›r, duâd›r, duâda ›srard›r. Çabalar›n›n karfl›l›¤›n› kendinden de¤il,

diledi¤i kadar verenden beklemektir.Sab›r, atalet de¤il dinamizmdir.Sab›r, emek vermek, efor sarfetmektir.

SSAABBIIRR...... YYAA SSAABBIIRR!!....

NAC‹ CCEPE


Yaflayan ‹slâmSABIR YYA SSABIR

Sab›r, özü hakikati bulmak olan kutlu biraray›flt›r.

Sab›r, sonu selamet olan sebatl› bireylemliliktir.

Sab›r, Allah ile birlik olmakt›r.Allah’a tevekkül etmektir.

O’na teslim olmakt›r.Sab›r oruçtur; ‘sab›rla/oruçla ve namazla

Allah’tan yard›m dilemektir.’Sab›r namazd›r; ‘ehline namaz› emretmek ve

onda sebat etmektir.’Sab›r infakt›r; nefsin cimrili¤ine direnmek, onu

altetmektir.Sab›r haccd›r; tavaft›r, sa’yd›r, Arafat

deryas›nda katre olmakt›r.Sab›r, Allah yolunda bafla gelenlere katlanmak

ama gevflememektir.‘Allah’›n hükmü gelinceye kadar sabret’ emrine

amade olmakt›r.‘Allah sabredenlerle beraberdir’ vahyî gerçe¤iyle

yaflamakt›r.Sab›r, kendini davaya vakf etmektir.Sab›r, musibet an›nda kendini tutmakt›r.‹flkence, bask› ve hakaretlere tahammül

etmektir.Sab›r, hastal›kta EYYUB,hasrette YAKUB,zindanda YUSUF,ateflte ‹BRAH‹M olmakt›r.Sab›r, sahih bir iman›n var olma ilkesidir.Sab›r, imtihand›r, bir ar›nma çabas›d›r.Sab›r, bir otokritik yapma eylemidir.Sab›r, tedbirdir.

Sab›r, f›trat›n vicdanla bütünleflen birhasletidir.

Sab›r, vefad›r, sadakattir.Sab›r, yaratan, yaflatan, yöneten, yok edip

diriltene kay›ts›z-flarts›z ba¤l›l›kt›r.Sab›r, zafere giden yolun bafl›d›r.Sab›r, müjdedir.Sab›r, ahlak›n, ilmin ve salih amelin tâc›d›r.Sab›r, ac›n›n, hüznün tedavülde olmayan tek

ilac›d›r.Sab›r, edeb-i TAKVAd›r.Sab›r, uyan›fl, feraset ve basiretin karar

keyfiyetidir. Sab›r, zulme karfl› tek bafl›na bafl kald›rma

gücüdür.Sab›r, HAKKA ve verdiklerine RAZI olmakt›r.Sab›r, açl›¤a karfl› bereketi,

susuzlu¤a karfl› suyu,yoksullu¤a karfl› vars›ll›¤›,kötülü¤e karfl› iyili¤i,hastal›¤a karfl› afiyeti,ac›ya karfl› flifay›,hüzne karfl› morali,esarete karfl› özgürlü¤ü,çirkinliklere karfl› güzellikleri sunan ve

depolayan hesap edilemeyecek nimetleri varl›¤›nda tafl›yan

bir duygu ambar›d›r. Velhas›l. ‹ST‹FADE EDENLERE… MECCANEN ARZ

OLUNMUfi B‹R HAK‹KAT MENBAIDIR.NE MUTLU SABIRLA ZENG‹N OLANLARA…NE MUTLU SABRI B‹RB‹RLER‹NE TAVS‹YE

EDENLERE...

Bayram, ‘Dini ve milli aç›dan özel önemiolan ve milletçe kutlanan gün’ demektir.Bayram kelimesinin Arapça’s›, sözlüklerde

‘adet halini alan sevinç ve keder; bir araya top-lanma günü’ anlamlar›yla karfl›lanan îd’dir(el-›yd). Bu kelimenin asl›n›n ise ›vd oldu¤u ve ‘tek-rar dönmek’ anlam›n› tafl›d›¤›, lügatç›lar taraf›n-dan, “çünkü o her y›l yeni bir sevinçle döner”fleklinde yorumlanarak mevsimlerin dönmesineba¤land›¤› bilinmektedir.

Gelene¤imizde Ramazan ve Kurban bayram-lar› çok müstesna bir yer tutar. Her kesimden in-san bu dini bayramlara de¤er verir, kutlar.

‹slam gelene¤inde Bayram törenleri, camiler-de ve musalla denilen genifl alanlarda k›l›nanbayram namaz›ndan sonra bafllard›. Bugün oldu-¤u gibi Osmanl›’n›n ilk günlerinde de bayrammerasimlerinde küçükler büyüklerin ellerindenöperdi. Büyükler de küçükleri öper, onlara çeflit-li hediyeler verirlerdi, kap›ya bayramlaflmaya ge-len bekçi, çöpçü, tulumbac›, davulcu gibi hiz-metlilere bayram bahflifli verilirdi. Memurlaramirlerinin evlerine bayram ziyaretlerine gider-lerdi. Bu ziyaretler masrafl› oldu¤u gerekçesiyle1845’te kald›r›lm›fl, memurlar›n çal›flt›klar› yer-lerde bayramlaflmalar› ve amirlerinin evlerinegitmemeleri bir kararname ile hükme ba¤lanm›fl-t›r.

Fatih Sultan Mehmed döneminde saraydayap›lan bayram kutlamalar›na kanuni bir biçimverilmifl, belli usuller getirilmifltir. Padiflah bay-ram sabah› sabah namaz›n› sarayda H›rka-i Saa-det dairesinde k›lard›. H›rka/i Saadet kap›s› önü-ne bir kafes konulur, içeriye de taht kurulurdu.Padiflah oturduktan sonra orada haz›r bulunanimam ve hatipler birer aflr-› flerif okurlard›. Hazi-

nedarbafl› bunlara hediye ve caizelerini verir, ar-kas›ndan mehter çalmaya bafllard›. Mehter çalar-ken oradakiler “Ve hemifle bunun emsali eyyamaeriflmek nimeti müyesser ola!” diye alk›fl tutar-lard›. Duac› çavufllarda hep bir a¤›zdan duayabafllarlard›.

Padiflah›n bayram›n› tebrik edeceklerin isim-leri önceden belirlenirdi. Devletin ileri gelenleriPadiflah›n bayram›n› tebrik ettikten sonra teflri-fatç› efendi merasimin sona erdi¤ini padiflaha arzederdi. Bundan sora padiflah bayram namaz›nagitmek üzere haz›rlanmak için has odaya geçer-di. Bayram namaz› için baflta Ayasofya olmaküzere Sultan Ahmed veya Süleymaniye’ye gider-di. Bayram alay›ndan sonra padiflah Has odaönüne kurulan taht›na oturur ve saray nedimle-ri, müsahibleri birbirlerinden güzel nüktelerlepadiflah› e¤lendirirlerdi. O s›rada alt›n ve gümüfltabaklarla helvalar getirilir, vezirlere, fieyhülisla-ma ve meflayihe da¤›t›l›rd›. Daha sonra toplucayemek yenilirdi. Baz› bayramlarda padiflahlarhalka aç›k büyük flenlikler düzenlettirirlerdi.Bunlardan birisi de 25-28 Nisan 1866 tarihindeSultan Abdülaziz’in düzenletti¤i flenliktir. Kur-ban bayram›nda yap›lan bu flenlik gösterileri ö¤-leden sonra bafllard›. Haliç’te Galata köprüsü veSarayburnu’nda düzenlenen gösterilerde ‹stan-bul esnaf› çeflitli hünerler göstermifl, orta oyun-cular›, usta hayalbazlar ve meddahlar çeflitlisemtlerde halk› e¤lendirmifllerdir. Bu flenliklerdegüreflçiler önemli yer tutard›.

II. Abdülhamid döneminde ve 20.yüzy›l›nbafllar›nda bayramlar daha sade bir biçimde kut-lanmakla birlikte ayn› usul devam etmifltir. Bay-ram arefe günü top at›fllar›yla bafllar ve bayram›nson gününün ikindisinde at›lan topla sona erer-


Yayaflayan ‹slâm

OOSSMMAANNLLII’’DDAA BBAAYYRRAAMM

ÖMER NNAC‹ YYILMAZ


Yaflayan ‹slâmOSMANLI’DA BBAYRAM

di. Ramazan gecelerinde oldu¤u gibi ramazanbayram›n› müjdeleyen davul sesleri hem çocuk-lar›, hem de büyükleri sevindirirdi. Büyükler veçocuklar sabah erkenden bayraml›k elbiselerinigiyerler ve yak›nlar›nda bulunan bir camiye bay-ram namaz›n› k›lmaya giderlerdi. Namazdansonra camide yap›lan bayramlaflmay› eve dönün-ce aile fertleriyle yap›lan bayramlaflma takipederdi. Büyükler birbirlerine hediyeler verir, kü-çüklere de fleker ve lokum ile bayram harçl›¤› ve-rilirdi. Mahallenin bekçisi de davulcuyla birliktegelir bahfliflini al›rd›. Bahflifller toplan›rken da-vulcu:

“Buna bayram ay› derlerBal ile flekerden yerlerEskiden adet olmuflBekçiye bahflifl verirler”

gibi maniler söylerdi.

Yabanc› Gözüyle Bayramlar›m›z

Frans›z Seyyah› Gerard De Nerval 1843’te ziya-ret etti¤i ‹stanbul’da Sultan Abdülmecid devrin-de yaflad›¤› Ramazan Bayram›’n› flöyle tasvireder:

“Bayram sabah›, günefl do¤arken, gemilerdenve bütün hisarlardan at›lan toplar flehri inletti.Binlerce minarelerden yükselen ezan sesleri hertarafa yank›land›. Merasim yeri Atmeydan› idi...

Meydan›n bir yan›nda Sultanahmed Camiivar. Padiflah Abdülmecid hazretleri, bayram na-maz›n› k›lmak için iflte bu camiye gelecekti. Sa-bah, ‹stanbul, Üsküdar ve Pera’dan gelen, belkibir milyon insandan fasla olan muazzam bir ka-labal›k Sarayburnu’na kadar uzanan sahay› dol-durdu. Kald›¤›m han buraya çok uzak olmad›¤›için, kalabal›¤a kar›fl›p Atmeydan›’na kadar gide-bildim. Ayasofya’y› dolanan yolda yap›lan resmi-geçit en az bir saat sürdü. Fakat k›yafetleri birFrenk için hiç de merak uyand›r›c› de¤ildi. Çün-kü bafllar›ndaki k›rm›z› fesler bir yana b›rak›l›r-sa, hemen hemen bütün birlikler Avrupai tarzdagiyinmiflti. Paflalar›n Üniformas›, t›pk› bizimkilergibi, dikifl yerlerinden alt›n yald›zl› tellerle süs-lüydü. Fakat her tarafta mavi redingotlar gözeçarp›yordu.

Beyo¤lu’nda oturan Avrupal›lar’›n ço¤u bukalabal›¤a kar›flm›flt›. Çünkü bayram günleri, di-¤er dinlerden olanlar da Müslümanlar’›n merasi-mine ifltirak ederler, onlarda bayram yaparlar. ‹s-lami merasime kalben kat›lmayanlar için bile, bubir bayramd›. Sultan›n, Donizetti’nin kardefli ta-raf›ndan yönetilen Muzikay-› Humayun’u çok

güzel marfllar çal›yordu ve bu marfllar fiark usu-lüne uyguh olarak “unisson” fleklinde, yani çokçalg›n›n bir ses oluflturmas› fleklinde icra edili-yordu. Resmi geçitin en ilgi çekici yan›, Muhaf›zBirli¤i’nin geçifli oldu. Bunlar›n mi¤ferleri uzunsorguçlarla süslüydü, ayr›ca mavi panafllar› var-d›. ‹nsan onlar› seyrederken, Macbeth’deki gibibir orman›n yürüdü¤ünü görür gibi oluyordu.

Nihayet padiflah geldi. Çok sade giyinmiflti,yaln›z sar›¤›n›n üzerinde küçük bir elmas parl›-yordu. Fakat bindi¤i at›n eyer ve tak›mlar› alt›nve elmaslar içindeydi, herkesin gözünü kamaflt›-r›yordu. Peflinden gelen ve seyislerin idaresindeolan atlar›n koflumlar› da ayn› flekilde zenginsüslerle p›r›l p›r›ld›. Naz›rlar, seraskerler, kazas-kerler, ulema ve di¤er yüksek dereceli memurlar,hükümdar›n ard›nda yürüyüfle kat›ld›lar. Dahasonra yeni birlikler geçti ve geçit sona erdi.

Meydan, oyuncakç›larla, her çeflit yiyecek veflerbet satanlarla doluydu... Çörekler, flekerlikaymaklar, k›zartmalar ve halk›n en çok yedi¤ikebaplar pek boldu. K›zartmalar kal›n ekmek di-limlerinin içine bol maydanoz ile birlikte konu-yor ve bedava da¤›t›l›yordu. Paras›n› yüksek vezengin flahsiyetler ödüyormufl. Ayr›ca, herkes is-tedi¤i eve girer, sofraya oturur ve ikram görür.Fakir, zengin bütün Müslümanlar, evlerine geleninsanlar›n dini, ›rk›, sosyal durumu ne olursa ol-sun, kendi varl›k durumlar›na göre ziyafet verir-ler, onlar› memnun etmeye çal›fl›rlar. Bayram›nikinci ve üçüncü günleri flenlik devam ederdi.”(Çev, Refik Özdek)

Ecdat, bayramlar› böylesi bir coflku ile yafl›-yordu.

Tekrar o coflkulu ama manevi derili¤i kaybol-mayan bayramlara kavuflmak duas›yla.


Geçmiflten Gelece¤e Ko(nu)flanlar

1944 Siirt-Pervari do¤umlu olan ‹hsan SüreyyaS›rma, ilkokulu Pervari’de bitirip ortaokuldaokumak üzere Siirt’e geldi¤inde üç yabanc› dillebirden karfl›lafl›r: sokakta Arapça konuflulmakta,okulda Türkçe e¤itim yap›lmakta, yabanc› dilolarak da ‹ngilizce ö¤retilmektedir; kendisi isesadece Kürtçe konuflabilmektedir. “Hocao¤ulla-r›/Malmelâ” sülalesinden gelen, baba taraf›ndanKürt, anne taraf›ndan Arap olan ‹hsan Süreyya’yailkokul hocas› Reyhan Han›m, Türkçe’yi iyi ö¤-renmesi için Mahmut Makal’›n Bizim Köy isimliroman›n› verir. Bu eserle bafllayan kitap okumaserüveni, lise y›llar›nda hocas› ‹lyas Bey’in tavsi-ye etti¤i Kerime Nadir, Esat Mahmut, Victor Hü-go gibi yerli ve yabanc› yazarlar›n romanlar› iledevam eder. Lise’de iken kald›¤› Vakflar Yurdun-da bir kütüphane oluflturmak için müdüre baflvu-rur ve Vak›flar’›n tahsisat› ile 50 liral›k kitap al›-n›r. Kitap al›m› s›ras›nda ‹hsan Süreyya S›rma,hocas›na özellikle Hügo’nun 5 ciltlik Sefiller’inialmas›n› rica eder, zira onu okumay› çok arzu et-mektedir. Ne ki sene sonu yaklaflm›flt›r. Amaokuma flevki o seviyededir ki, tatile girmeden Se-filler’in tümünü bir ayda okur bitirir. Sefilleronun hayal dünyas›nda öylesine güçlü izler b›ra-k›r ki, y›llar sonra doktora için Paris’e gitti¤inde,ilk gezdi¤i yerler, romanda ad› geçen mekanlar,cadde ve sokaklar olacakt›r.

“‹lahiyat’a Girdi¤imde Cebimde Cumhuriyet Gazetesi Vard›”

Lise y›llar›ndan bafllayarak kendini flöyle anlat›-yor S›rma Hoca: “Rahmetli babam dindar, nama-z›nda-niyaz›nda bir insand›; ama memur oldu-¤undan dönemin ‘yar› resmi’ gazetesi Cumhuri-yet’i okurdu -zaten baflka gazete de gelmezdi-; biz

de okurduk. Ben lisedeyken 27 May›s darbesi ol-du ve halktan yard›m olarak alt›n toplamaya bafl-lad›lar. Gazetenin de etkisiyle olacak, babam›zorlayarak parma¤›ndaki yüzü¤ünü ba¤›fllatm›fl-t›m. Tabi, bu benim için ac› bir hat›ra.”

Cumhuriyet gazetesi okuyan biri oldu¤u hal-de neden ilahiyat fakültesini tercih etti¤ini flöyleaç›kl›yor: “Ben dindar bir aile çevresinde büyü-düm. Namaza ne zaman bafllad›m, hat›rlam›yo-rum ama lisede namaz k›lan 3-4 kifliden biriidim. O y›llar Siirt’te imam-hatip okulu olsa her-halde orada okurdum; fakat ben lise sonda ikenaç›ld›. (Bence do¤uda bilinçli olarak ‹HL açmad›-lar.) Lisede baflar›l› bir ö¤renci oldum; kitap oku-maya ve ‹ngilizceye hayli merakl› idim; öyle kiAnkara ‹lahiyat’ta okurken ald›¤›m 150 liral›kkredinin 65’ine k›yarak Amerikan Kültür’de ‹ngi-lizce kursuna kaydoldum. ‹lahiyat’taki ‹ngilizcehocam Mister Gordon beni dersine almaz ‹ngiliz-ce roman okumam› tavsiye ederdi. (Çok zeki biradamd›. Bir gün hiç alakas›z ‘ben o köprüye ina-n›yorum’ dedi; önce bir fley anlamad›m, sonra ‘oköprünün kaç aya¤› var biliyor musun?’ diye de-vam etti; ard›ndan cevab› kendisi verdi. ‘‹ki aya¤›var: biri papaz kafalar›ndan, öbürü de imam ka-falar›ndan olufluyor.’ Kastetti¤i ‘s›rat köprüsü’idi.) ‹lahiyat’a girmeme de zaten bu dil merak›vesile oldu. 1962’de üniversiteler için ilk kez bafl-lat›lan test s›nav›na girmek üzere Ankara’ya gel-di¤imde hayalimde doktor olmak vard›. Tercihlistesinde T›p, Hukuk ve di¤erlerinin yan›nda ‹la-hiyat Fakültesi de vard›; dikkatimi çekti ve Anka-ra’ya gelmiflken sorup ö¤renmek istedim. Fakültegörevlisi Nezihe Han›m, burada Arapça, ‹ngiliz-ce, Farsça gibi dillerin de ö¤retildi¤ini söyleyincehemen ikinci s›raya ‹lahiyat’› yazd›m; T›bb› kaza-namay›nca da ‹lahiyat’a girdim.”

‹SLAM TAR‹H‹N‹ GÜNCELLEYEN ‘ADAM’

PROF. ‹HSAN SÜREYYA SIRMA

ABDULLAH YILDIZ


Geçmiflten Gelece¤e Ko(nu)flanlar‹HSAN SSÜREYYA SSIRMA

Siirt’ten ‹lahiyat’a giren ilk ö¤renci olan ‹hsanSüreyya S›rma, cebinde Cumhuriyet gazetesi iledolafl›r bir süre ve bu durum bir arkadafl›n›n na-zik uyar›s›na kadar devam eder: “Kütüphaneyebütün gazeteler geliyor, para vermene gerekyok.” Cumhuriyet’e ilaveten Tercüman ve Yeni‹stanbul gibi gazeteler de vard›r kütüphanede.Okuma merak› sebebiyle kütüphanenin en s›k›müdavimi olur; kendisi gibi kitap hastas› olanMikail Bayram’la s›k› dostlu¤u da orada bafllar.Üstad Necip Faz›l K›sakürek’in Yeni ‹stan-bul’daki ‘Çerçeve’ üstbafll›kl› yaz›lar› onu adetabüyüler. Bu hayranl›kla, bir süre sonra Ankara’darahmetli Akif ‹nan baflkanl›¤›nda kurulan Bü-yük Do¤u Fikir Kulübü’nün ilk üyeleri aras›ndayer al›r.

Fakültede çok de¤erli hocalardan ders alanS›rma, bu kiflilerin o dönem için büyük flans ol-duklar›n› söyleyerek anlat›yor: “M.Tayyip OkiçHoca büyük bir ilim adam› idi; S›hhiye ‹lkiz so-kaktaki evine s›k s›k gider, ilminden istifadeederdik. Annamarie Simmel Hoca bir baflka bü-yük de¤erdi. (Bu han›mefendiyi rahmetle an›yorSüreyya Hoca; t›pk› M.Said Hatibo¤lu gibi, onunMüslüman oldu¤una inan›yor.) ‹ki ordinaryüsprofesörden ders ald›k: Ord.Prof. Hilmi Ziya Ül-ken ve Ord.Prof. Suut Kemal Yetkin. Muham-med Tanci Hoca dersimize girmedi ama onunkonferanslar›ndan, konuflmalar›ndan çok yarar-land›k.” Fakültenin iki senatörü olan Tanci veOkiç hocalarla ilgili, ilginç bir hat›ras›n› nakledi-yor ‹hsan Hoca: “Tayyip Hoca anlatm›flt›: TanciHoca Türkçe’yi iyi bilmiyordu. Bazan Türkçe’de

yer alan Arapça kelimeleri kullanarak meram›n›anlatmaya çal›fl›yord›u. Malum ‘hallata’ fiili ikifleyi birbirine katmay›/kar›flt›rmay› ifade eder.Hoca bu anlam›n› kastederek ‘bunlar› haltettim’deyince epey gülüflmeler olur. Kelimenin Türk-çe’de kazand›¤› anlam› Tayyip Hoca kula¤›nasöyleyince, M.Tanci: ‘Desenize flimdiye kadarçok haltettik’ diyerek hem zekice bir espiri yaparhem de ustaca durumu kurtar›r.”

Fransa-Tunus Tecrübeleri:Hamidullah, Laoust, Fad›l b. Aflur ve Di¤erleri

‹lahiyat Fakültesi ikinci s›n›fta iken yurt d›fl›nagitmeyi kafaya koyan S›rma Hoca, ‹ngilizce’ye busebeple çok önem verir. Nitekim 1967 bahar›nda,doktora burs s›nav›n› kazanarak, ‹slâm Tarihi da-l›nda doktora yapmak üzere Fransa’ya gider. As-l›nda o, ‹ngilizce s›nav›n› kazanm›flt›r; doktorayapmak için ‹ngiltere, Kanada veya ABD’ye git-mesi gerekirken, yetkililer bilinmez bir sebepleonu Fransa’ya gönderirler. Bu yüzden bir senesi-ni Frans›zca ö¤renimine harcamak zorunda kal›r‹hsan Süreyya S›rma; ama bu durum onun içinson derece hay›rl› kap›lar›n aç›lmas›na vesileolur.

Paris’te, College de France’da Prof. Dr. Jacqu-es Berque’le doktora ö¤renimine bafllayan S›rma,orada Muhammed Hamidullah Hoca’yla tan›fla-rak onun en yak›n talebeleri aras›nda yer al›r; vebu yak›n iliflki vefat›na kadar kesintisiz sürer.“Hamidullah Hoca Paris’te bize kol-kanat gerdi,adeta himayesine ald› bizi; ve biz onun sayesinde

Abdullah Y›ld›z ‹hsan Süreyya S›rma


Geçmiflten Gelece¤e Ko(nu)flanlar ‹HSAN SSÜREYYA SSIRMA

birçok güçlü¤ün üstesinden geldik” diyor Sürey-ya Hoca ve devam ediyor: “O y›llar›n Paris’i ileflimdiki Paris’i mukayese etti¤im zaman flu ankiParis daha ahlâkl› kal›r. Türkiye’den giden birkaçarkadafl olarak karar ald›k ve Hamidullah Hocayadedik ki ‘biz bu ortamda yaflayamay›z; geri dön-meye karar verdik’. Hocan›n cevab› flu oldu: ‘Sizeemrediyorum, burada kalacaks›n›z ve flu söyle-diklerimi mutlaka yapacaks›n›z: Pazartesi ve Per-flembe günleri oruç tutacaks›n›z, namazlar›n›z›aksatmayacaks›n›z, haftada bir gün et yiyeceksi-niz, Cuma ve Pazar günleri benim sohbetime ge-leceksiniz ve hiçbir yere tek bafl›n›za gitmeyecek-siniz.’ Hocan›n talimat›na hepimiz uyduk ve ilmiçal›flmalar›m›z› onun menevi himayesiyle ta-mamlad›k.” S›rma, rahmetle ve minnetle and›¤›Muhammed Hamidullah Hoca’ya ait pek çok ha-t›ras›ndan birini daha paylafl›yor bizimle: “Bizmeflhur oryantalist Henry Laoust’un ‹hyâu Ulû-mi’d-Dîn (Gazalî’nin eseri) derslerini takip edi-yorduk. Hamidullah Hoca da bizimle birliktedersleri dinlemeye geliyordu. Bir gün dedik ki,‘Hocam, siz zaten ‹hyâ’y› biliyorsunuz; neden bu-rada zaman harc›yorsunuz?’ Dedi ki, ‘Ben özellik-le geliyorum; zira Laoust ben burada oldu¤umsürece yanl›fl fleyler söylemeye cesaret edemez;dolay›s›yla sizin do¤ruyu ö¤renmeniz için bura-day›m.’ Bu cevap, Hamidullah Hoca’ya olan say-g›m›z› bir kat daha art›rm›flt›.”

Doktora çal›flmalar› çerçevesinde, Arapça ö¤-renimi için 1969-1970 ders y›l›nda Tunus’ta bu-lunan ve Zeytuna Üniversitesi’nde, Arapça’n›nyan› s›ra, büyük sosyolog Fad›l b. Aflur’un ders-lerine devam eden ‹hsan Süreyya Hoca, onun ba-bas› olan meflhur müfessir Tahir b. Aflur’u tan›-ma f›rsat› da bulur ve o s›ralar 100 yafl›nda bulu-nan bu zât›n sohbetlerini dinler. Ayr›ca Cezair’egeçerek, ünlü düflünür Malik b.Nebi ile ve Fasl›alim Abdülaziz Lahbabi ile de tan›fl›r. Fad›lb.Aflur’un Tunus Üniversitesi Hukuk Fakültesin-de ders vermesine dair bir olay› flöyle anlat›yorSüreyya Hoca: “Fad›l b.Aflur celabiyesi ile dersvermeye gidince, bizim gibi modernleflmeyi fle-kilden ibaret gören Tunuslu ö¤renciler, ‘bu mol-la bize ne anlatacak’ gibisinden onu hafife al›rlar.Talebelerinin bu psikolojisini farkeden Aflur,Arapça olarak verdi¤i dersinin bir yerinde birFrans›z’a at›f yaparak Frans›zca konuflmaya bafl-lar; ard›ndan bir ‹ngiliz’e at›fla ‹ngilizce, sonra‹talyanca konuflur. Talebeler adeta floke olurlar.”‹hsan Süreyya Hoca Tunus’ta iken, bir akflam, tv

spikerleri a¤layarak Fad›l b.Aflur’un vefat haberi-ni verirler. Böylece onun cenaze namaz›n› k›lmakda nasib olur Hoca’ya.

Erzurum’da ‹lim-Tebli¤ Halkas›, Molla Ali veS›rma Hoca’n›n “Aspirin” Kitaplar›

Yurt d›fl›ndaki ilmi çal›flmalar›n› tamamlay›p1973’te ‹slâmî ‹limler Doktoru olarak Türkiye’yedönen ‹hsan Süreyya S›rma Hoca, Erzurum Yük-sek ‹slam Enstitüsünde -sonra ‹slâmî ‹limler Fa-kültesi oldu- ‹slam Tarihi dersleri vermeye baflla-d›. 1980’de Doçent, 1989’da Profesör olan Sürey-ya Hoca, kendisini akademizme hapsetmeyen, odünyada edindi¤i ilmi birikimi tüm insan›m›z›nve özellikle de gençli¤imizin anlayaca¤› bir dillekaleme ve kelâma döken bir ilim ve fikir adam›olarak ismini bütün Türkiye’ye duyurdu. GerekErzurum’da rahmetli Ruhi Özcan gibi gayretlihocalarla birlikte kurdu¤u ilim-tebli¤ halkas› ge-rekse 80’li y›llarda tüm Türkiye’ye yay›lan veMüslüman gençli¤e Kur’ânî bir tarih fluuru ka-zand›ran “aspirin” kitaplar› ile Hz.Peygamber(s.)ve ashab›n›n ink›lapç› mücadelesini günümüzetafl›maya gayret etti. fiahsen benim de o y›llardave halen ö¤rencilerime sitayiflle tavsiye etti¤im“‹slâmî Tebli¤in Mekke Dönemi ve ‹flkence”, “‹s-lâmi Tebli¤in Medine Dönemi ve Cihad”, “‹slâmve Tarih”, Tanzimat’›n Götürdükleri”... gibi ki-taplar› gençli¤in “el kitab›” haline gelerek y›llary›l› onlar›n zihin ve gönül dünyalar›n›n inflas›ndaçok önemli bir yere sahip oldular. Toplam 30 ki-tab› ve 200’ü aflk›n ilmî makalesi yay›nlanan, ulu-sal ve uluslararas› bir çok konferanta tebli¤ler su-nan Süreyya Hoca, aspirin kitaplar›, bir papaz›n“‹sâ’y› ancak basitlefltirerek insanlara anlatabili-riz” sözünden etkilenerek yazmaya bafllad›¤›n›söylüyor. Akademik çal›flmalar›n tozlar aras›ndakald›¤›n› belirten Hoca, “insanlar›n anlamad›¤›,onlara hitap etmeyen kitab›n, makalenin ne anla-m› var!” diyor. ‹yi ki yazd›n›z hocam! Gençlik si-ze minnettâr!

Erzurum’da hem ilmi çal›flmalar›n› sürdüren,hem de bir grup hoca ile birlikte halka ve gençle-re yönelik sohbetler yapan S›rma Hoca, ayr›ca yö-redeki alimlerle tan›flmay› da ihmal etmez. Irak’tamedrese e¤itimi görmüfl Molla Ali ile görüflmeküzere bazen Van’a giderler ve bazen de Erzurum’adavet ederek ondan istifade ederler. S›rma Hocaaktar›yor: “Molla bir ara üstad Said Nursi’yi ziya-ret eder hapiste iken ve ‘Hocam size biat etmeye

geldim’ der. Üstad, ‘Molla! Hiçparmakl›klar arkas›ndaki bir ho-caya biat edilir mi? Git, tebli¤edevam et!’ der.” Bir hat›ra daha:“Hoca çok iyi Arapça bilirdi. Birgece kütüphanemde misafir et-tim. Gece uyuyamam›fl; beni ça-¤›rd›. Bakt›m, elinde ‹bn KesirTefsiri; ‘Hoca, bak fluna; bu ifadeböyle mi yaz›l›r; koskoca ‹bn Ke-sir!’ dedi. Buna can› s›k›ld›¤›n-dan uykusu kaçm›fl. Türkçe’yeiyi hakim olmayan Molla Alimerhuma bir gün Ankara Siya-sal’dan bir genç geldi ve “ülke” kavram› hakk›n-da ne düflündü¤ünü sordu. Hoca bir türlü soruyuanlayamad›. ‘Hocam, arkadafl “dâr” kavram›n› so-ruyor’ deyince, “ha” dedi ve bafllad› yazd›rmaya.‘Yaz’ dedi: ‘üllke: baflkalar›n›n de¤il; benim ilkele-rimin uyguland›¤› yerdir’. Rametli gerçek biralim, abid ve mücahid idi; hayat› vahiy kültürüidi. Ruhi Özcan’›n Vahiy Kültürü -ki bir konfe-rans metnidir- Molla Ali’den mülhemdir.”

1993 y›l›nda naklen Sakarya Üniversitesinegeçen ‹hsan Süreyya S›rma, 1995 y›l›na kadar buüniversitenin ‹lahiyat Fakültesinde ‹slam Tarihiö¤retim üyeli¤i yapar. Ancak S›rma Hoca’n›n ta-vizsiz dik duruflu ve ‹slâm’›n ilk y›llar›ndaki tev-hidî ve cihâdî duyarl›¤› günümüze tafl›ma çabala-r› birilerinin zülfü yârine dokunur ve nihayet1995’te zorla bu üniversiteden emekli edilir.1995-1997 y›llar›nda ‹stanbul Büyükflehir Beledi-yesi Baflkan Dan›flmanl›¤› görevinde de bulunanS›rma Hoca, davaya hizmetini elbette noktala-maz; Rabbimiz ona bu kez Avusturya kap›s›n›açar.

Katolik Mezarl›¤›nda Arapça “Küllü Nefsin Zâiqatü’l-Mevt” Yaz›l› Bir Mezar

Türkiye’nin y›llard›r de¤iflmeyen bir ac› gerçe¤ivard›r: K›ymetini bilemedi¤imiz beyinlerin veilim adamlar›n›n de¤erini yabanc›lar bizden dahaiyi bilir. Geçen say›m›zda tan›tt›¤›m›z Fuat Sez-gin Hoca, bunun tipik bir örne¤i idi. O 27 May›sDarbesi ile görevine son verilen 147’lerden biriolarak Almanya’ya gitmifl ve ‹slâmi ‹limler Tarihialan›nda harika çal›flmalar yapm›flt›. ‹hsan Sürey-ya Hocam›z da 28 fiubat süreci sonras›nda o ker-vana kat›ld› ve Viyana Üniversitesi’nde TarihProfesörü olarak görev yapmaya bafllad›. Sürecin

ma¤duru olarak oralara sürükle-nen baflörtülü ö¤rencilerimize,imam-hatiplilere ve di¤erlerinesahip ç›kmaya ve kol-kanat ger-meye devam eden S›rma Hoca,Türkiye’ye s›k s›k geliyor ve 63yafl›na ra¤men heyecan›n› ve ‘h›-z›n›’ yitirmeyen bir ilim ve dâvâadam› olarak ülkenin birçok ye-rinde konferanslar, seminerlervermeyi, radyo-tv programlar›nakat›lmay›, sohbetler yapmay› ih-mal etmiyor.

Tarihçi ‹hsan Süreyya Ho-ca’n›n Viyana’daki mühim bir hat›ras›n› naklede-rek bitirelim. Geçen y›l Ramazan ay›nda, Hocabir iki arkadafl›yla birlikte Viyana’daki bir Katolikmezarl›¤›n› gezer. Malum, bütün H›ristiyan me-zarlar›n›n üzerinde haç iflareti bulunur. Bu haçalametli mezarlar aras›nda ilerlerken birden kar-fl›lar›na üzerinde Arapça yaz›lar bulunan bir me-zar iliflir. Bu manzara onlar› hayrette b›rak›r. Bi-raz yaklafl›p bak›nca; mezar›n en üstünde “Küllünefsin zâiqatü’l-mevt” âyetinin yaz›l› oldu¤unugörürler. Müthifl heyecanlan›rlar. Mezar›n sa¤›n-da solunda çeflitli âyetler, hadisler, güzel sözleryer almaktad›r. Bir tanesi Osmanl›ca’d›r ve flöylebir beyittir:

“Ziyaretten murâd ancak duâd›r;Bugün bana ise yar›n sanad›r.”Evet, bu mezar ünlü Avusturyal› flarkiyatç›,

Osmanl› Tarihçisi Von Hammer’e aittir. ‹hsanSüreyya Hoca, “Allah’›n hikmetine bak›n” diyorve ekliyor: “Ben Hammer’in mezar›n›n nerede ol-du¤unu bilmiyordum. Bizimki öylesine bir gezin-ti idi. Rabbim tevafuken bizi onun mezar›na ge-tirdi ve bu yaz›lar› okuduk; resmini çektik. Tah-minim o ki, rahmetli öyle vasiyet etmifl ve varis-leri de bu mezar› yapt›rm›fllar. Allahu a’lem Ham-mer Müslüman olarak öldü. Zira bu tür adamlar,‹slâm’› çok iyi tan›yorlar, kabul de ediyorlar veama çevre bask›s› sebebiyle bazan aç›kça ilan ede-miyorlar. Hammer bunu mezar›na yazd›rarakilan etmifl adeta.”

S›rma Hoca’dan Hammer’in mezar›n› ve ‹s-lâm’a bak›fl›n› bir yaz› konusu yapmas›n› istirhamediyor ve bu yaz›y› mezar resimleriyle birlikteUmran’da yay›nlayaca¤›m›za söz veriyoruz.

‹lim ve tebli¤ çal›flmalar›n› aral›ks›z sürdüren‹hsan Süreyya S›rma Hocam›za dualar ediyor, ha-y›rl› ömürler niyaz ediyoruz.


Düflünce‹HSAN SSÜREYYA SSIRMA


Edebiyat

Mimar Sinan’›n büyüklü¤ükonusunda yerli-yabanc›hemen herkes söz birli¤i

etmifl oldu¤u halde, bazen dikka-ti çekmek isteyen tuhaf tipler ç›-k›p onun kiflili¤i etraf›nda bireryalan uydurarak bu deha etraf›n-da kuflkular uyand›rmaya çal›fl›r-lar. Bazen onun Rum veya Erme-ni oldu¤unu söylerler, bazeneserlerinin abart›ld›¤›n› ifadeederek onu küçümsemeye çal›-fl›rlar. Baz›lar› da s›rf cami mima-r› olarak görür. Son olarak bir sa-nat tarihçisi Sinan’›n “muhayyelbir kiflilik olarak infla edilmifl birmitoloji” oldu¤unu iddia etti. Bü-tün bunlar Mimar Sinan’› anlatmakonusundaki yetersizli¤i ortayakoyar.

Ayn› yetersizli¤i Fuzûli, Bâkîve Kanûni gibi pek çok Osmanl›büyü¤ü için de söyleyebiliriz.

Buna ra¤men, Mimar Sinan’›nhayat› ve eserleriyle ilgili o kadarçok fley yaz›l›p çizilerek yay›n-land› ki, bunlar›n bir araya getiril-mesinden büyük bir kütüphaneortaya ç›kmas› mümkündür. Pekço¤u sanat tarihçisi taraf›ndanyaz›lan bu kitaplar›n genellikleteknik nitelikte oldu¤u için her-kes okuyamaz. Bunlar›n okunma-s›yla tam bir Mimar Sinan portre-si ortaya ç›karmak mümkün ol-maz. Çünkü bu kitaplar›n büyükço¤unlu¤u ya mimarl›k bilgisiyleyahut da tarihi kaynaklar› ortaya

koymak kayg›s›yla yaz›lm›flt›r.Baz›lar› da onun devflirmeli¤i -Türklü¤ü gibi tart›flmalara a¤›rl›kvermifl, Mimar Sinan’› ortaya ç›-karan ruhu ve klasik Osmanl›toplumunu dikkate almam›flt›r.Halbuki bir insan› yetifltiren flart-lar›, bulundu¤u çevreyi ve yafla-d›¤› dönemin temel düflüncelerinidikkate almadan onun ortaya ç›-k›fl›n› anlatabilmek mümkün de-¤ildir. Bütün bu unsurlarla bir in-san› anlatmak da mimarlarla ta-rihçilerden çok edebiyat adamla-r›n›n meselesidir. Sinan’› anlat-mada as›l yetersizlik de bu alan-da görülüyor.

Bilindi¤i gibi, bütün dünyadayaln›z din ve devlet adamlar›ylailgili biyografik kitaplar yaz›lm›-yor; mimarlar ve müzisyenlerlede ilgili çok zengin bir kütüphanevar. Millî kültür, ana edebiyattürleri say›lan fliir, hikâye, romanve tiyatro eserleri kadar, yard›m-c› türler say›lan biyografi, seya-hatnâme ve portre kitaplar›ylada zenginleflir. Edebî eserlerinortaya ç›k›fl› biraz da sanatç›n›nmizac› ve temel tercihlerine ba¤-l› oldu¤u için, yan türlerde eserverilmesi daha çok toplumla yö-neticilerin alâkas›na ba¤l›. Pekçok tarihi romanla biyografikeserin yaz›m›nda, kültür çevrele-ri kadar millî kültüre önem verenkamu görevlileriyle devlet yöne-ticilerinin de etkisi vard›r. Çünkü

bu bir millî kültür meselesidir.Bugün Mimar Sinan’›n haya-

t›yla ilgili kültür kitaplar›n›n hep-sini bir araya toplasan›z iki elinparmaklar›n› aflmaz. Bunlar›n ço-¤u da onun Mustafa Sâi Çelebi’yenot ettirdi¤i kitaplar›n t›pk›bas›-m›yla sadelefltirmelerinden iba-ret. Sinan’› anlatan edebi eserle-rin say›s› maalesef üçü-befli geç-mez.

SSiinnaann’’››nn KKuubbbbeelleerrii

Osmanl› dili ve kültürü gibi, Os-manl› mimarl›¤›n›n da devletingeliflimine paralel bir geliflimiçinde oldu¤unu görüyoruz. Özel-likle çok kubbeli yap›dan tek kub-beli yap›ya do¤ru geliflen camimimarisinde, Osmanl›’n›n Anado-lu birli¤i yan›nda ‹slâm birli¤inide sa¤lamay› baflaran ve “impa-ratorluk gücü”ne ulaflan iradenineserlerini ortaya koydu¤u görü-lebilir. Bu iradenin sözcüleri olanFatih, Yavuz ve Kanunî gibi bü-yük flahsiyetlerin iddialar›n› so-mut mimarî yap›lara kavuflturanMimar Sinan’›n dünya çap›ndakieserleri klasik Osmanl› ça¤›n›nbütün özelliklerini çarp›c› birtarzda temsil etmektedir.

Büyük devlet olmakla büyükkubbeli mabet yapmak aras›ndaher zaman vazgeçilmez bir alâkakurulmufltur. Sözlü rivayetlerdenefsanelere kadar üzerinde duru-lan bu husus, devlet gücününtemsili gibi alg›lanmakta, tarihçi-ler bile bu türden rivayetleri ça-l›flmalar›nda dikkate almaktad›r-lar. O yüzden, Süleyman Pey-gamberi sadece devlet adam› gi-bi gören Yahudi gelene¤ine itibareden Yunanl› tarihçi StefanosYerasimos, Süleymaniye adl› ki-tab›n›n önsözünde flöyle ilgi çeki-ci bir yorum yapar:

“‹mparator ‹ustinianus’un,Süleyman’› ve onun Kudüs Tap›-na¤›’n› alt etti¤ini aç›klad›¤› 27Aral›k 537 günü ile Süleyman’›n,

MM‹‹MMAARR SS‹‹NNAANN’’IINN DDÜÜNNYYAASSII

Mustafa MMiyaso¤lu


EdebiyatM‹MAR SS‹NANIN DDÜNYASI

adafl› Muhteflem Süleyman arac›-l›¤›yla öcünü ald›¤› 15 Ekim 1557günü aras›nda kalan bin y›ll›k ik-tidar düflleri, Ayasofya’n›n kub-besiyle Süleymaniye’nin minare-lerini ay›ran zaman-mekân içindebirbiri ard›nca tespih taneleri gi-bi s›ralan›rlar.”

Kanuni Sultan Süleyman’›nSüleymaniye Camii ve külliyesiniMimar Sinan’a yapt›r›rken Stefa-nos Yerasimos’un sözünü etti¤itürden bir öç alma duygusunu ta-fl›mad›¤›n› elbette biliyoruz. Fa-kat ‹mparator Justinianus’un Ro-ma ‹mparatorlu¤unu yenidenkurmaya çal›flmas›yla Osman-l›’n›n dünya hâkimiyetine yürü-yüflü aras›nda paralellik kuran ve“Ayasofya’n›n ilk rakibi: FatihSultan Mehmed Camisi” diyenYunanl› tarihçi, mimari eserlerisiyasi bak›fl aç›s›yla de¤erlendi-rirken önemli bir tav›r ortaya ko-yuyor. Konstantinopolis’i yeniRoma’n›n merkezi yapmaya çal›-flan imparatorunkiyle ondan do-kuz yüzy›l sonra ‹stanbul’u fet-heden Fatih’in hedefini karfl›lafl-t›r›rken, Süleymaniye’yi yapt›ranKanunî’nin bunu her alanda ger-çeklefltirdi¤ini de vurgulayarak,Ayasofya gibi Süleymaniye’yi dedini oldu¤u kadar siyasi bir eserolarak nitelendiriyor:

“Böylece Süleymaniye, impa-ratorluk baflkentinin gö¤ündeikinci kez, hem bir sayg› durufluhem de bir meydan okuma gibiyükselen kubbesinin kusursuz bi-çimiyle, tarihte yaflanan de¤iflik-liklerin ötesinde bir sonras›zl›¤›npefline düflmüfl gibidir.”

Burada, Süleymaniye için kul-lan›lan, “kubbesinin kusursuz bi-çimi” ile “bir sonras›zl›¤›n peflinedüflmüfl gibidir” ifadelerine dik-kati çekmek istiyorum. Do¤rusu,Mimar Sinan’›n kubbeleri içinsöylenen bu takdir ifadeleri ara-s›nda böyle net bir sonsuzluk ifl-tiyak› tespitine az rastland›¤›n›belirtelim. Yak›n zamana kadar

pek çok sanat tarihçisiyle mima-r›n, Mimar Sinan’›n büyüklü¤ünüanlamak ve anlatmakta yetersizoldu¤u ve kof övgülerle bir deha-y› anlamaktan uzak kald›¤› or-tamda Yunanl› sanat tarihçisininifadeleri anlaml›. Halbuki büyükeser ancak ona benzer bir eserleanlafl›l›p anlat›labilir.

Sakarya Türküsü adl› fliirinde,“Hani ard›na çil çil kubbeler ser-pen ordu” diyen ve Osmanl› kub-belerinin her birini çil çil alt›nlarabenzeterek fatihlerin arma¤an›gibi gören Necip Faz›l, “Mermer-lerin nabz›nda çarpar m› hâlâtekbir” m›sra›yla camilerin ma-nas›n› vurgularken yap›l›fl amac›-n› da belirtmifl olur. Sanki NecipFaz›l’› Yunanl› tarihçi hakl› ç›ka-r›r: Kubbeler gücün ve inanc›nsemboldür.

Mimar Sinan’dan önceki Os-manl› ve ‹slam mimarisi, Arap ve‹ran mimari eserleriyle sanki onuhaz›rlamaya memur edilmifller-dir. O yüzden Mimar Sinan, ken-dinden önceki bu ‹slâm eserleriyan›nda, pek çok mimari eserleAyasofya gibi büyük bir Bizans

eserinden de faydalanarak Os-manl› kubbelerini muhteflem birâbide halinde ‹stanbul’un pek çoktepesiyle devletin dört buca¤›nadikmesini bilmifltir. Bunlar ara-s›nda ‹stanbul’daki Süleymaniyeile Edirne’deki Selimiye’nin kub-beleri gerçekten çok önemlidir.Ayasofya’ya yapt›¤› minarelerlekubbesini destekleyerek koru-mufltur.

Cami kubbesinin Müslümanla-r› gök kubbeye benzer bir çat› al-t›nda toplad›¤› ve toplanan ce-maat›n ayn› mekânda ‹slâm’›n ru-huyla bütünleflti¤i görülüyor.Bunlar ne kadar büyük ve çok sa-y›da olursa o kadar güç ve güvenverece¤i ortadad›r. O yüzden,yüzlerce cami kubbesi yapan vecami mimarisinde hâlâ afl›lama-m›fl bir üslûp formu oluflturan Mi-mar Sinan’› iyi de¤erlendirmekzorunday›z.

SSiinnaann’’››nn ÖÖtteekkii MMiimmaarrllaarrddaann FFaarrkk››

Bugünü kadar Mimar Sinan hak-k›nda yaz›lan kitaplar›n bir k›sm›,ona Atatürk’ün emriyle sahip ç›k-


Edebiyat M‹MAR SS‹NANIN DDÜNYASI

ma hevesiyle yaz›lm›flt›r. Bir k›s-m› da Sinan’›n 500. ölüm y›ldö-nümü vesilesiyle yap›lan sem-pozyumla oluflan bilimsel kamu-oyunun beklentilerine cevap ver-mek maksad›yla, eserleri üzerin-de ilmî çal›flma yap›larak ortayaç›km›flt›r. Pek ço¤unun takdirede¤er bir çaba eseri oldu¤u mu-hakkakt›r. Bu arada, iki tiyatroeserinden sonra yay›nlanan ede-bi kitaplar da maalesef son dere-ce yetersiz. O yüzden bu kitaplaritibarl› yay›nevlerinde yay›nlan-mas›na ra¤men genel kabul gör-memifl, yeterli tarih bilgisindenmahrum olarak yaz›ld›klar› içinde Mimar Sinan’la ilgilenenlerindikkatini çekmemifltir.

Halbuki bilindi¤i kadar›yla es-ki dünya mimarlar› aras›nda Mi-mar Sinan kadar kendini ve eser-lerini anlatma, yapt›klar›n›n liste-sini yazd›rarak unutulmas›n› ön-lemek maksad›yla çaba gösterenyoktur. Mimar Sinan, kendi ça¤›-n›n bütün önemli sanatç›lar›ndanpek çok bak›mdan farkl› bir tav›rsahibidir. Eserlerindeki üslûp bir-li¤inde oldu¤u kadar hay›r dua-larla an›lmak iste¤inde de farkl›-d›r. Kendisinden sonraki Osmanl›cami mimarisinde ve külliye olufl-turulmas›nda damgas› vard›r.

Ölümünden bir süre önce Mi-mar Sinan, genç flair ve nakkafldostu Mustafa Sâi Çelebi’ye ken-dini ve eserlerini ifadeye çal›fl›r.Süleymaniye, Mo¤lava Su Ke-merleri, Has Bahçe’nin ‹mar›, Bü-yükçekmece Köprüsü gibi önemlieserlerinin yap›l›fl serüvenlerinianlatmaya önem verir. Mimar Si-nan’›n eserleriyle ilgili yazmalar-dan, Mustafa Sâi Çelebi’nin yaz-d›¤› Tezkiretü’l Bünyan ve Tezki-retü’l Ebniye adl› risalelerdenbaflka, onun eserlerine dair pekçok yazman›n bulundu¤unu bili-yoruz. Bunlardan yazar› bilinme-yen Ads›z Risale’nin daha büyükbir eserin bir bölümü oldu¤u sa-n›l›rken, 18. yüzy›lda DayazâdeMustafa Efendi taraf›ndan yaz›-lan Selimiye Risalesi sadece bireserini konu edinmektedir. Mü-himme Defterleri ile Süleymani-ye Vakfiyesi ve caminin yap›m›s›ras›ndaki muhasebe kay›tlar›n-dan ç›kar›lan bilgilerin de MimarSinan’›n mimarl›k tavr›yla ilgilifarklar› vurgulad›¤› aç›kt›r.

Sonraki dönemlerde yabanc›seyyahlarla Osmanl› tarihçileri-nin, bu arada Evliya Çelebi’nin Si-nan’›n eserleriyle ilgili verdikleribilgilerin ne kadar önemli oldu¤u-nu belirtmeye gerek yok. Bütün

bunlar›n Ahmet Refik’in yay›nla-d›¤› dokümanlarla birlikte yerli-yabanc› araflt›rmac›lara cesaretverdi¤i söylenebilir. Bugün butürden çal›flmalar›n say›s›n›n binigeçti¤i görülüyor, fakat bunlar›nçoklu¤u sanat ve edebiyat adam-lar›m›z› nedense harekete geçir-mekte yetersiz kal›yor. Halbukieserleri aras›nda çok da önemlibir yeri olmayan Drina Köprüsübile ‹vo Andriç gibi bir yazar›n ro-man›na konu oluyor. Mirsad Sina-noviç’in Sinan’›n Gizli Eseri adl›roman› da yine o bölgedeki cami-lerden birini anlat›r.

Ortada bulunan Mimar Si-nan’a ait eserler, elbette sanattarihi ve mimarl›k bak›m›ndanönemli bir birikim oluflturuyor,ama bir dünya devletinde 50 y›lBaflmimarl›k yapan ve üç k›tayaOsmanl› mührünü vuran mimar›ve onun dünyas›n› anlatmayayetmiyor. Bunun sorumlu¤u el-bette hepimize ait.

Ben bu sorumlulu¤u MimarSinan Üniversitesi’nde düzenle-nen sempozyumda hissettim deroman›n› yazmaya o y›llarda ka-rar verdim. Bu konuda, Mimar Si-nan’la ilgili çal›flmalar›yla dikkatiçeken araflt›rmac›lardan bafltaSuphi Saatçi ile Zeki Sönmez ol-mak üzere, pek çok dostun tefl-viklerini ve yard›mlar›n› gördüm,epeyce bir zaman okuyup haz›r-land›m. Eserlerini uzunca bir za-man tasarlad›ktan sonra ortayakoyan bir sanatç›n›n dünyas›n›anlatmak da galiba onun tarz›ndauzun soluklu bir çal›flmay› gerek-tiriyor. Çünkü Sinan, bir bak›matek bafl›na Osmanl›’y› temsileden nâdir sanatç›lardan...

Mimar Sinan’la ilgili yapt›¤›mokuma çal›flmalar›nda, onun Os-manl› mührünü 16. yüzy›l dünya-s›na nas›l vukuflu ve fluurlu birtarzda vurdu¤unu fark ettim. On-suz Osmanl› kimli¤ini anlaman›nimkân› olmad›¤› gibi, Osmanl›’n›nruhunu anlamadan da onu ve


EdebiyatM‹MAR SS‹NANIN DDÜNYASI

eserlerini tam olarak de¤erlen-dirmenin mümkün olmad›¤› orta-dad›r. Bu hususlar› sanat tarihçi-si Selçuk Mülayim ile tarihçi ‹lberOrtayl› kadar mimarl›k felsefesigelifltiren Turgut Cansever veSuphi Saatçi de eserlerinde bü-tün boyutlar›yla ortaya koymufl-lard›r. Bunlar kadar o ruha âflinasanat ve edebiyat adamlar› içinyeterli malzeme olufltu bence.

MMiimmaarr SSiinnaann’’››nn RRoommaann››

De¤erli sanat tarihçisi SelçukMülayim, Ters Lâle adl› Osmanl›Mimarisinde Sinan Ça¤› ve Süley-maniye’yi konu edinen eserinde,öteki sanat eserleri yan›nda mi-mari eserlerini “büyük sanatlar”grubunda mütalaa eder ve bunla-r› “bir yandan teknik olarak mü-hendisli¤in, bir baflka yönden desanat›n” konusu olarak ele al›r.Kazancakis için antik ça¤›n Par-tenon Tap›na¤’n›n anlam› fludur:“Bana akl›n, rakam ve geometri-nin eseriymifl gibi göründü. (...)‹nsan›n yüre¤ine dokunmuyor.”V. Loon’a göre de M›s›r piramitle-ri “Mimarl›ktan çok mühendislikiflidir. Onlar güzellik tutkusundando¤mam›flt›r;” sadece firavunla-r›n cesetleri için “banka gibi dü-flünülmüfltür”... Bu sözler bireryorum tabii...

Bunlar elbette H›ristiyan ay-d›nlar›n pagan dönemi yap›lar›nabak›fllar›n› ortaya koyuyor.

Osmanl› sanat anlay›fl› çevre-sinde konuya yaklaflan SelçukMülayim, Rönesans sonras› Av-rupa mimari anlay›fl›yla baz› yön-lerden paralellik gösteren ve öz-gün bir flehircilik anlay›fl› sergile-yen Osmanl› mimarisinin evren-sel yönleri üzerinde dururken,Mimar Sinan ça¤›n›n ortak özel-liklerini de vurgular. Kitab›n› da“Sinan’›n mimarl›k tavr› etraf›n-da dönemin toplumsal tarihiniele alan bir deneme” olarak su-nar. Bu arada konusuyla ilgili ola-

rak flöyle bir tespit yapar: “Mimari bütün yerleflik top-

lumlar için, kent kültüründekistandard› anlatan bafll›ca övünçkayna¤›d›r, uygarl›¤›n gösterge-sidir. Paris, Atina, Persopolis’inçekicili¤i buradan gelir. Edebiyatiçin ayn› fleyleri söyleyemiyo-ruz.”

Gerçekten edebiyattan çokmimari somut bir biçimde “uy-garl›¤›n göstergesi” say›labilir.Çünkü gözle görülebilen eserler-le Eski Yunan ve Roma medeni-yetlerini tan›mak ve tan›tmak,edebî eserlerle tan›maktan ko-layd›r. Fakat mimari eserlerdekiyapanlardaki ruhu anlayabilmeko kadar kolay olmuyor. Olabil-seydi, Partenon Tap›na¤›’n› olufl-turan ruhu en kolay kavrayabile-cek insan, o çevrede yaflayan Ka-zancakis olurdu. Demek ki taflla-r›n oluflturdu¤u yap›y› anlayabil-mek için de ortak bir ruh gerekir.O yüzden olsa gerek, Selçuk Mü-layim eserinin bafl›nda flöyle der:“Bu kitab› noktalad›¤›m anda,Yahya Kemal Beyatl›’n›n “Süley-maniye’de Bayram Sabah›” adl›fliirinin bir tek m›sras›na bile ula-flamayaca¤›m› anlad›m. Bir mi-marl›k kompozitörünü kavramakyeni bir yarat›c›l›k gerektiriyor.”

Bunlar, haddini bilen bir bilim

adam›n›n tespitleri olarak sonderece önemlidir.

Gerçekten de Yahya Kemal’inm›sralar› bu de¤erli sanat tarih-çisine hak verdiriyor:

“En güzel mâbedi olsun diyeen son dînin

Budur öz flekli hayâl etti¤i mî-marînin.”

Görebilsin diye sonsuzlu¤uher yerden iyi,

Seçmifl ‹stanbul’un ufkundabu kudsî tepeyi;

Tafl›m›fl harc›n› gâzîleri, ser-dar›yle,

Tafl› yenmifl nice bin iflçisi,mîmar›yle.”

Mimar Sinan’›n roman›n›, ko-nuya ancak bu çerçevede yaklafl-makla yazabilece¤imizi düflünü-yorum. Çünkü Sinan 50 y›ldanfazla süren Baflmimarl›¤› ile gö-revde en uzun süre kalan Osman-l› sanat ve devlet adam›d›r. Enönemli yan› ise, her bak›mdan ru-humuzu temsil eden bizden birsanatç› olufludur.

Bizi biz yapan de¤erleri bü-tün dünyaya anlatmakta MimarSinan ve eserlerinin efline enderrastlanacak nitelikte zengin birbirikim oluflturdu¤u hususunasanatç›lar›m›z›n dikkatini çek-mek istiyorum.


Edebiyat KONU BBAfiLI⁄I

TTüürrkkççee ççooccuukk eeddeebbiiyyaatt›› aallaann››nnddaa ççooccuukk ddeerrggii--lleerriinniinn öönneemmllii bbiirr yyeerrii vvaarrdd››rr.. ‹‹llkk oollaarraakk 11880000’’llüüyy››llllaarr››nn iikkiinnccii yyaarr››ss››nnddaa yyaayy››mmllaannmmaayyaa bbaaflflllaa--yyaann vvee ggüünnüümmüüzzee kkaaddaarr ççookk ddee¤¤iiflfliikk aaddllaarrllaa yyaa--yy››mmllaannaann bbuu ssüürreellii yyaayy››nnllaarr,, kküüllttüürreell ttaarriihhiinnöönneemmllii bbiirr bbooyyuuttuunnuu oolluuflflttuurrmmaakkttaadd››rr.. CCuummhhuu--rriiyyeett öönncceessii ssüürreellii yyaayy››nnllaarr›› iiççiinnddee eenn uuzzuunnöömmüürrllüü oollaann›› ÇÇooccuukkllaarraa MMaahhssuuss GGaazzeettee iikkeennCCuummhhuurriiyyeett’’tteenn ssoonnrraa yyaayy››nnllaannmm››flfl eenn uuzzuunn ssoo--lluukklluu ddeerrggii DDoo¤¤aann KKaarrddeeflfl’’ttiirr.. ‹‹llkk oollaarraakk KKaass››mm22000011’’ddee yyaayy››mmllaannaann flfliiiirr,, ööyykküü,, mmaassaall,, ddeenneemmeessoohhbbeett ggiibbii ççeeflfliittllii ççooccuukk eeddeebbiiyyaatt›› ttüürrlleerriinneeyyeerr vveerreenn EEbbee SSoobbee ddeerrggiissii ggeerreekk iiççeerrii¤¤ii,, ggee--rreekkssee zzeennggiinn ççiizzggii bbooyyuuttuu iillee ddiikkkkaattii ççeekkmmeekk--tteeddiirr.. GGüünnüümmüüzz TTüürrkkççee ççooccuukk eeddeebbiiyyaatt››nn››nn öönn--ddee ggeelleenn yyaazzaarr vvee ççiizzeerrlleerriinnddeenn oolluuflflaann ddeerrggiiddeeeeddeebbiiyyaatt,, bbiillggii,, ee¤¤lleennccee vvee ooyyuunn bbiirrlliikkttee ssuunnuull--mmuuflflttuurr.. DDeerrggiiddee aayyrr››ccaa öö¤¤rreenncciilleerriinn ggöönnddeerr--mmiiflfl oolldduukkllaarr›› yyaazz›› vvee rreessiimmlleerr ddee ggeenniiflfl bbiiççiimmddeeyyeerr aallmm››flfltt››rr.. ‹‹flflttee bbuu ddeerrggiinniinn ççeeflfliittllii bbooyyuuttllaarr››nn››ddeerrggiinniinn ggeenneell yyaayy››nn yyöönneettmmeennii NNiihhaatt VVuurraann’’llaakkoonnuuflflttuukk……

EEbbee SSoobbee ddeerrggiissii nnaass››ll oolluuflflttuu,, nnee zzaammaannddaann iittiibbaa-rreenn yyaayy››mmllaannmmaayyaa bbaaflflllaadd››?? EEbbee SSoobbee’’nniinn yyaayy››nn iillkkeellee-rrii nneelleerrddiirr?? AAmmaaççllaarr›› hhaakkkk››nnddaa nneelleerr ssööyylleenneebbiilliirr??

Ebe Sobe’nin yolculu¤u 2001 y›l›nda bafllad›. Özel-likle o y›l›n ilk aylar›nda patlak veren ekonomik krizinard›ndan, çocuklar için yap›lan güzel ifllerin çoraklafl-t›¤› bir süreçte do¤du bu fikir. Toplumun bafl›n› yeree¤di¤i o günlerde, umudun ipine tutunarak bulutlarabakmak istemifltik belki de…

Çocuklar için güzel fleyler üretme çabas›nda olanbu arkadafl grubunun, ço¤unlu¤unun böyle bir yay›ntecrübesi yoktu. Nereye kadar ulaflaca¤›m›z›, kaç sa-y› ayakta kalabilece¤imizi, kaç kifliye ulaflabilece¤imi-zi düflünmedik bile. Bir ad›m atal›m, yolculuk bafllas›nistedik. Bir tek hedefimiz vard›: Edebiyat, bilgi ve e¤-lenceyi buluflturan, çocuklar›n diliyle konuflan, birkaçkifli bile olsa birilerinin dünyas›nda y›ld›zlar parlatabi-len bir dergi ortaya koymak istiyorduk.

Yolculu¤a böyle bir kap›dan bafllamakla ne kadariyi etti¤imizi, birkaç y›ldan sonra fark edebildik ancak.Çünkü dergimizin say›lar› ad›m ad›m ço¤ald›kça, buifle katk› veren birçok de¤erli insan ve pek çok güzelokurla, keyifli bir oyuna dönüfltü yürüyüflümüz. Enbafltan beri “Türkiye’nin oyun halkas›” olarak tan›m-lad›¤›m›z Ebe Sobe, flimdi bak›yoruz ki Kas›m ay›nda7 yafl›na girmek üzere…

Geride kalan zaman içinde 2003’te ve 2005’te“y›l›n çocuk dergisi” olmaya lay›k görülen, Milli E¤itimBakanl›¤› taraf›ndan tüm ilkö¤retim ö¤rencilerinetavsiye edilen, görselli¤iyle dikkat çeken ve hepsin-den de önemlisi binlerce okurun dünyas›na anlamlarkatm›fl bir dergi serüveninden söz edebiliyoruz art›k…

DDeerrggiiddee yyeerr aallaann eeddeebbiiyyaatt üürrüünnlleerriinniinn aannoonniimm,, mmaa-ssaall vvee ööyykküüddeenn zziiyyaaddee TTüürrkkççee ççooccuukk eeddeebbiiyyaatt››nnaaeemmeekk vveerreenn öönneemmllii yyaazzaarrllaarrddaann oolldduu¤¤uunnuu ggöörrüürrüüzz..AAyyrr››ccaa mmaassaall,, ööyykküü,, flfliiiirr,, ddeenneemmee ggiibbii ççeeflfliittllii ttüürrlleerree ddeeyyeerr vveerrddii¤¤iinnii ggöörrüüyyoorruuzz.. BBuu bbaakk››mmddaann EEbbee SSoobbee nnaass››llbbiirr ççooccuukk ddeerrggiissiiddiirr??

Ebe Sobe, en bafltan beri “çocuk edebiyat›”n› ön-celeyen bir dergidir. Yay›n hayat›n›n büyük bölümün-de, farkl› çevrelerde “çocuk edebiyat›na yer veren tek

N‹HAT VVURAN’LA ÇOCUKLARIN OOYUN HHALKASI:

EBE SSOBE ÜÜSTÜNE

Konuflan: MMustafa AAld›


EdebiyatRÖPORTAJ

çocuk dergisi” olarak da tan›mlan-d›.

Biz, özellikle iki nedenle bunaözen gösteriyoruz: Birincisi, ede-biyat›n insan hayat›ndaki önemineve ifllevine inan›yoruz. Hayat›n ilkdönemindeki çocuklara edebiyat›nfarkl› tatlar›n› sunmak, onlar›n ke-lime da¤arc›klar›yla birlikte düflün-ce alg›lar›n›n da genifllemesinisa¤layacakt›r. Çünkü insan, bildi¤ive anlad›¤› kadar düflünebiliyor.Edebiyat›n sa¤lad›¤› estetik ve dilido¤ru kullanma becerisi sayesin-de, çocuklar›n ifade gücü ve özgü-venleri de geliflecektir.

‹kinci sebep de, çocuk edebiya-t›na emek verip de¤er üreten ya-zarlara bir üretim alan› açma ça-bas›d›r. Bunu hem edebiyat›n fark-l› türlerindeki yazarlar için, hem defarkl› tarzlardaki çizerler için bir il-ke olarak önemsiyoruz. Bu durum,dergiye bir zenginlik de getiriyor:Çünkü bu alanda güzel ifller üret-me çabas›ndaki birçok yazar ve çi-zer ile, o yolun daha bafl›nda olanbirçok genç yazar-çizer, bu sayedeEbe Sobe’de buluflmufl oluyor.

DDeerrggiinniizz kkaaçç yyaaflfl ççooccuukk ggrruubbuu-nnaa hhiittaapp eeddiiyyoorr?? YYaaflfl ggrruuppllaarr››nn›› ss››-nn››rrll›› ttuuttmmaann››nn kkiittaapp vvee ddeerrggii ddüüzzllee-mmiinnddee ddoo¤¤rruu oolldduu¤¤uunnuu ddüüflflüünnüüyyoorrmmuussuunnuuzz??

Dergimizi genel olarak 7-13 yaflgrubuna yönelik bir içerik diliyletasarl›yoruz. Okurlar›m›z da genel-de 8-12 aral›¤›nda yo¤unlafl›yor.Tabii bunun yan›nda okul öncesin-den çok küçük yaflta abonelerimizoldu¤u gibi, yafl› bir hayli ilerledi¤ihalde içindeki çocuk-dünyay› koru-yabilmifl yetiflkin okurlar›m›z›n bu-lundu¤unu da belirtmeden geçme-yelim.

Yafl gruplar›n›n, çocuk yay›nc›-l›¤›ndaki önemine kesinlikle inan›-yoruz. 7-13’ün genifl bir aral›k ol-du¤unu ve bir iki parçaya bölüne-bilece¤ini de biliyoruz. Ancak Tür-kiye flartlar›nda, özellikle süreliyay›nlar›n (dergilerin) k›sa yaflaral›klar›na göre gruplanmas› ko-lay görünmüyor. Çünkü zaten bukadar genifl yafl aral›¤›nda bile dü-

flük kalan tirajlar, küçük aral›klar-da iyiden iyiye azalm›fl olaca¤› içinbu teknik ve taktik olarak bu ko-layc›l›¤a kaçmak zorunlu oluyor.Bir de maalesef e¤itim sistemimiz-de yeterli bir standart oluflmad›¤›için Türkiye’nin bir ilindeki 8 ya-fl›ndaki okurun alg›/be¤eni düzeyiile bir baflka ildeki 10 yafl›ndaki birokurun alg›/be¤eni düzeyi, bu türyafl s›n›fland›rmalar›n› alt üst ede-biliyor.

GGüünnüümmüüzz ççooccuukk eeddeebbiiyyaatt››nn››nnssoorruunnllaarr›› ddeerrggiilleerr bbaa¤¤llaamm››nnddaa nnee-lleerrddiirr??

Çocuk edebiyat›yla ba¤›m›z,daha çok yay›nc› düzeyinde. Bunedenle, sordu¤unuz konuyu dahauzman kiflilere b›rakman›n do¤ru-lu¤una inan›yorum.

Ancak yay›nc› gözüyle birkaçsöz dile getirmek gerekirse, ilkolarak nitelikli çocuk edebiyat›üretiminde henüz iyi bir çizgi ya-kalayamad›¤›m›z› belirtebiliriz. Buiflin e¤itim yönü ciddi derecede ih-mal edilmekte. Baz›lar› çocuk ede-biyat›n›, “kolay” bir fley olarakgörmekte... Çocuk edebiyat›n›n,yetiflkinlere yönelik bir edebiyatüretimine oranla daha çok hassa-siyet, daha çok derinlik, daha fazladikkat, daha çok araflt›rma gerek-ti¤i ne yaz›k ki çok önemsenmiyorülkemizde. Bunun sonucu olarak,özgün yay›nlar›n say›s› çok az…‹flin pedagojisini dikkate alan, es-teti¤ini/tasar›m›n› düflünen, yenibir fleyler söyleyebilen yazarlar›nsay›s› çok az…

Çocu¤a yukar›dan bakan, onunkonufltu¤u dilden ve ilgilendi¤i ko-nudan habersiz, hayal gücündenyoksun, çocuklu¤un p›r›lt›lar›n›edebiyatta yakalayamam›fl kitap-larla yol alamay›z. Bu nedenle ben,bu tür yay›nlar›n ay›klanaca¤›n›umut ediyorum. Nitelikli yerli-ya-banc› yay›n örneklerini gördükçe,çocuklara güzel fleyler sunman›nönemini fark ettikçe niteliksiz iflle-rin elenip, nitelikli ifllerin de¤erininanlafl›laca¤›na inan›yorum.

AABBDD’’nniinn IIrraakk’’aa bbaaflflllaattmm››flfl oolldduu-¤¤uu ssaalldd››rr›› kkaarrflfl››ss››nnddaa EEbbee SSoobbee

““BBaarr››flfl ççiiççeekklleerrii ddee aaççaarrssaa bbaahhaarrggeelleecceekk”” bbaaflflll››¤¤››yyllaa yyaayy››mmllaanndd››..DDüünnyyaa ssoorruunnllaarr›› ggüünncceell hhaayyaatt vvbb..kkoonnuullaarr››nn ççooccuukk öözznneeyyee ssuunnuummuuhhaakkkk››nnddaakkii ddüüflflüünncceelleerriinniizz,, ddeerrggiiddeebbuu ççeerrççeevveeddee iizzlleeddii¤¤iinniizz yyaayy››nn iill-kkeenniizz hhaakkkk››nnddaa nneelleerr ssööyylleemmeekk iiss-tteerrssiinniizz??

Ebe Sobe olarak, “güncel”eba¤l› kalmadan ve “gündem”debo¤ulmadan, çocuklar›n günde-minde olan konular› da ele almayaçal›fl›yoruz. Arad›klar› cevaplar›bulmalar›n›, farkl› seçenekleri gör-melerini, konunun de¤iflik yönlerinidüflünmelerini sa¤layacak bilgileribuluflturuyoruz. Bu nedenle bazen“savafl”›, bazen “para”y›, bazen“okul”u, bazen “tarih”i konufluyo-ruz; ama en çok da oyundan, sev-giden, umuttan, hayallerden, gü-zelliklerden söz aç›yoruz. Çocukla-r›n, yaflad›klar› dünyayla ilgili so-rular›n›n ve önerilerinin oldu¤unu›skalamadan, ama onlar›n çocukoldu¤unu unutmadan…

Güncele ba¤l› kalmad›¤›m›ziçin de, 6 y›l önceki dergimiz bu-gün de büyük oranda keyifle oku-nabiliyor.

EEbbee SSoobbee’’nniinn ookkuuyyuuccuuyyllaa iilleettii-flfliimm kkuurrdduu¤¤uu ““EEbbee SSoobbee ÇÇooccuukk KKuu-llüübbüü”” aadd›› aalltt››nnddaa ssüürrddüürrddüü¤¤üü eett-kkiinnlliikklleerrllee nneeyyii hheeddeefflliiyyoorrssuunnuuzz??KKuullüübbee üüyyee oollmmaakk iiççiinn ggeerreekkeennflflaarrttllaarr nneelleerrddiirr??

Çocuk Kulübü, dergi-okur ilifl-kisinin bir ad›m ötesine geçerek,en az›ndan okurlar›m›z›n baz›lar›y-la bir araya gelme amac›n› tafl›yortemelde… Bir araya geldi¤imizdede, yay›nda paylaflamad›¤›m›z ha-yat›n ayr›nt›lar›n› paylaflm›fl oluyo-ruz: Bazen birlikte oyun oynuyo-ruz, kitap okuyoruz; bazen sine-maya, bir sergiye, müzeye, fuara,pikni¤e gidiyoruz. Bazen de birkimsesizler yurdunu, bir huzurevi-ni ziyaret ediyoruz.

Kulübümüze üye olmak için,Ebe Sobe abonesi olmak yeterlioluyor. Çünkü okurlar›n buluflma-s›n› ve paylaflmas›n› amaçlayan biryer oras›…

DDeerrggiinniinn yyaazzaarr vvee ççiizzeerr kkaaddrroo-


Edebiyat RÖPORTAJ

ssuunnddaa kkiimmlleerr yyeerr aall››yyoorr??Dergimizin oldukça genifl bir

yazar-çizer kadrosu var. Bunlar-dan baz›lar› her ay, baz›lar› birkaçayda bir, baz›lar› ise daha geniflaral›klarla veya belki de bir çal›fl-mayla katk› vermifl oluyor dergi-ye… Geride kalan 6 y›ldaki 66 say›-da, 200’ü aflk›n farkl› yazar ve çi-zerin çal›flmalar› bulufltu Ebe So-be’de… Bu önemli bir zenginlik…‹çlerinde y›llard›r birçok kitab› ya-y›mlanm›fl ve birçok ödüller kazan-m›fl olanlar da var, ilk kez bir çal›fl-mas›n› yay›nlatma mutlulu¤u ya-flayanlar da var.

Bunlar› tek tek saymak müm-kün olmayaca¤› gibi, sadece baz›-lar›n› anmak da haks›zl›k olur belki.Ama dilimin ucuna gelenleri s›rala-yay›m hemen: Fatih Erdo¤an, Da-¤›stan Çetinkaya, Ferit Avc›, Bur-han Eren, Mavisel Yener, Mevlana‹dris, Mustafa Delio¤lu, Aytül Akal,‹rfan Sayar (Porof. Zihni Sinir), Ya-vuz Turhan, Çi¤dem Gök, fiahin Er-koçak, Sibel Demirtafl, Gökhan Ak-çiçek, Merih Ako¤ul, Derya Özbay,fiiirsel Tafl, Ayla Ç›naro¤lu, CemK›z›ltu¤, Faz›l Hüsnü Da¤larca, Ca-hit Zarifo¤lu, Tolga Eren; liste böy-le uzaaar gider…

YYeerrllii vvee yyaabbaanncc›› ççooccuukk ddeerrggiillee-rriinnii iizzlliiyyoorr mmuussuunnuuzz?? EEbbee SSoobbee’’nniinnmmeevvccuutt ççooccuukk ddeerrggiilleerriinnddeenn ffaarrkk››nneeddiirr?? DDeerrggiiddee iiflfllleeyyeeccee¤¤iinniizz kkoonnuu-llaarr›› sseeççeerrkkeenn nneelleerree ddiikkkkaatt eeddiiyyoorr-ssuunnuuzz??

Yerli ve yabanc› farkl› yay›nlar›takip etmeye çal›fl›yoruz elbette.Sadece günümüzde devam edenyay›nlar› de¤il, geçmiflteki dergici-lik birikimini de ö¤renmeye çal›fl›-yoruz.

Her derginin kendince bir yay›nçizgi ve hedefi oldu¤u için, Ebe So-be’yi di¤erlerinden ay›rt eden yön-ler vard›r mutlaka… Belki bunlar-dan en önemlisi, kuflat›c›l›¤›… EbeSobe, daha önce (veya halen) fark-l› yay›n mutfaklar›nda bulunmufl,farkl› alanlardaki insanlar›n biri-kimlerini buluflturan bir dergi olmaözelli¤ine sahip. Ben bunun birzenginlik oldu¤unu düflünüyorum.

Çünkü önemli olan, “amaç”ta bulu-flabilmek… Bizim Ebe Sobe’de bu-luflturdu¤umuz çal›flmalarda veisimlerde, “çocuklara güzel bir fleysunabilme” amac› vard›r ana ze-min olarak… Bu zeminin üzerinefarkl› türleri, farkl› renkleri, sesle-ri, kokular› ekliyoruz.

En çok özen gösterdi¤imiz ko-nulardan biri de, çocuklara “yuka-r›dan”, “ö¤retici” bir tav›rla yak-laflmamak… Onlar›n üstünden de-¤il, yan›ndan konufluyoruz. Onlar›ndiliyle, onlar›n kelimeleriyle konufl-maya çal›fl›yoruz. Hiçbir zaman birfleyler “ö¤retme” derdinde de¤iliz;sadece “paylaflma” amac›nday›z.Çünkü onlarla paylafl›rken biz debirçok güzel fley ö¤reniyoruz, ha-t›rl›yoruz, tad›yoruz ve kavr›yoruz.

DDeerrggiinniinn ççooccuukk ookkuurrllaarraa ggeerreekktteemmaattiikk oollaarraakk ggeerrççeekkttee ttoopplluummssaallvvee aahhllaakkii ddee¤¤eerr kkaazzaanndd››rrmmaa ggiibbiibbiirr mmiissyyoonnuu vvaarr mm››??

Ebe Sobe’nin hedefledi¤i enbüyük misyon, nitelikli bir “çocukdergisi” olabilmektir. Az önce debelirtti¤im gibi, bunu bir ö¤retici-likle yapmay› tercih etmiyoruz.E¤er çocu¤a gerçek anlamda bir“çocuk dergisi” sunabiliyorsan›z,bütün güzelliklerin kap›s›n›, evren-sel de¤erlerin penceresini, top-lumsal niteliklerin anahtarlar›n› dasunabilirsiniz diye düflünüyoruz.

YYaazzaarrllaarr››nn üürrüünnlleerriinnee ddiill vveessööyylleemm nnookkttaass››nnddaa mmüüddaahhaallee eeddii-yyoorr mmuussuunnuuzz?? DDeerrggiiddee ddiill kkuurraallllaa-rr›› nnookkttaass››nnddaa TTDDKK’’yyaa yyaa ddaa ookkuullkküüllttüürrüünnee ttaammaammeenn uuyygguunn ddaavvrraa-nn››yyoorr mmuussuunnuuzz?? NNeeddeenn??

Edebi metinlere o aç›lardanmüdahale etmiyoruz. Sadece tek-nik yönüyle imla ve düzeltmeleri-miz olabiliyor. Bunun üstünde birdurum varsa, yazar›n kendisinebildiriyoruz veya onun bilgisindede¤ifliklik yapabiliyoruz.

Edebi olmayan bölümlerde iseanlat›m›n biçimlenmesine ve met-nin hedef kitle taraf›ndan kolayokunur ve anlafl›l›r hale gelmesineözen gösteriyoruz. Çocuklardangelen metinlerde de imla, noktala-ma gibi düzeltmelerimiz gerekli

oluyor ama çocuklar›n kendi özgünanlat›mlar›n› koruyoruz.

Dil kurallar› noktas›nda, dergi-de genel bir bütünlü¤ün sa¤lanma-s› ve sürdürülebilirli¤i önemli… Bukonular, birçok yorumla biraz kar-mafl›k hal alm›fl. Böyle bir durumdaen emin yol, buldu¤unuz do¤ru ku-rallar› bir standart olarak koruyupuygulamak.

EEbbee SSoobbee mmuuttffaa¤¤››nnddaann ssöözzeeddeelliimm bbiirraazz ddaa…… KKiimmlleerrllee kkoottaarr››-yyoorrssuunnuuzz bbuu ooyyuunn hhaallkkaass››nn››??

Ebe Sobe’nin mutfa¤› çok kala-bal›k de¤il asl›nda. Çünkü içeri¤inbüyük bölümünü, d›flar›dan topar-lam›fl oluyoruz. Bize kalan, onlar›harmanlamak oluyor. Tasar›m vedi¤er kontroller de ay›n belli gün-lerini al›yor. Bunun d›fl›nda dergi-nin okura ulaflmas› için birkaç kifli-lik bir ekiple çal›fl›yoruz. Bu ekip,ba¤›ms›z bir yay›n olman›n getirdi-¤i zorlu¤u aflmak için, derginin ya-n›nda birtak›m yay›n ifllerine dekoflturmufl oluyor. Saklambaç Ya-y›nlar› ve Okyanus Dergisi bunlar-dan ikisi…

DDeerrggiinniinn aabboonnee vvee bbaayyii ssaatt››flfl››nnee dduurruummddaadd››rr?? EEbbee SSoobbee kkaaçç ççoo-ccuu¤¤aa uullaaflflmmaakkttaadd››rr?? PPrroommoossyyoonnüürrüünnlleerrii ddeerrggiinniinn ttiirraajj››nn›› eettkkiilliiyyoorrmmuu??

Derginin ortalama bir sat›fl› varama, bunun çok yeterli oldu¤unudüflünmüyoruz. Hele ki bizim gibitelife önem verip buna ciddi birbütçe ay›ran, görselli¤e özen gös-tererek profesyonel bir ekiple çal›-flan, bask› ve ka¤›t kalitesini önem-seyen bir yay›n›n yükünü düflüne-cek olursak, bu daha yetersiz birduruma düflüyor. Yine de bulabildi-¤imiz her yolla çocuk okurlaraulaflmaya çabal›yoruz. Bunun birile bin olmas› aras›nda ciddi birfark yok.

AAyynn›› zzaammaannddaa SSaakkllaammbbaaçç YYaa-yy››nnllaarr›› oollaarraakk kkiittaappllaarr yyaayy››nnll››yyoorr-ssuunnuuzz.. GGüünnüümmüüzz ççooccuukk ddeerrggiicciillii¤¤ii-nniinn vvee ççooccuukk yyaayy››nncc››ll››¤¤››nn››nn ssoorruunn-llaarr›› aarraass››nnddaa nneelleerr ggöösstteerriilleebbiilliirr??

Saklambaç Yay›nlar›, dergidekibirikimin kitaplara da dönüflmesive dergiyle tan›flt›rd›¤›m›z insanla-


EdebiyatRÖPORTAJ

ra, farkl› kaynaklar da sunabilmeçabas›yla do¤du. Biraz da dergiokurlar›n›n talebiyle oldu bu… Sak-lambaç’ta nitelikli, okuruna keyifveren kitaplar yay›mlad›k. Bu son-bahardan itibaren daha h›zl› birtempoyla sürecek Saklambaç Ya-y›nlar›’n›n maceras›…

SSoonn zzaammaannllaarrddaa ççooccuukk eeddeebbii-yyaatt›› vvee kküüllttüürrüünnee ooddaakkllaannaann OOkkyyaa-nnuuss’’uu yyaayy››nnllaammaayyaa bbaaflflllaadd››nn››zz??TTüürrkkiiyyee’’ddee ççooccuukk kküüllttüürrüü iinncceellee-mmeelleerriinniinn dduurruummuu hhaakkkk››nnddaa nneelleerrssööyylleenneebbiilliirr?? OOkkyyaannuuss’’uunn aammaaççllaarr››nneelleerrddiirr??

Okyanus, çok önemli bir “projedergi” asl›nda… Türkiye’de bir ilkideneyerek, “çocuk yay›nlar› veokuma kültürü dergisi” olufltur-duk. Okyanus, hem Türkiye’dekiçocuk yay›nc›l›¤›n›n birikimini bu-luflturup yans›tmay› amaçl›yor,hem de bu alanda yaflanan t›kan›k-l›klara çözüm üretmeye çabal›yor.Bu amaçla da farkl› yafl gruplar›nayönelik (0-16 yafl aras›) çocuk ya-y›nlar›n›n tan›t›mlar›na yer veri-yor, ama bir katalog gibi de¤il.Çünkü kitaplarla birlikte, kitaba gi-den yollar› da tan›t›yor. fiimdilikçocuk kitaplar› ve süreli yay›nlar›a¤›rl›kta içeri¤imizde… Ama ilerle-yen zamanda çocuklarla ilgili seslive görüntülü yay›nlar da daha ge-nifl bir yere kavuflacak.

Ebe Sobe’nin yay›n serüveniiçinde gördü¤ümüz birtak›m ihti-yaçlar› cevaplamak niyetiyle do-¤an Okyanus, üç ayl›k periyotlayay›mlanacak. Özgün bir ebada vetasar›ma sahip. ‹lk say›y› geçenyaz ç›kard›k, flimdi de ikinci say›s›okura ulaflt›. Yaz dönemi olmas›nara¤men ilk dergi tahminimizin üs-tünde ses getirdi ve çok be¤enildi.

Okyanus, “çocuk yay›nlar›”n›ele al›yor ama bir çocuk dergisi dede¤il… Çocuklarla ilgili bir dergi...Böyle oldu¤u için de daha çok “ço-cukla ilgili yetiflkinlere” sesleniyo-ruz öncelikle… Çünkü çocuk kitap-lar›n› baz› yetiflkin insanlar yaz›-yor, resimliyor, yay›nl›yor, sat›yor;sonra da baflka yetiflkin insanlar(e¤itimciler ile anneler, babalar,

amcalar, dedeler, teyzeler, day›-lar…) seçip sat›n alarak çocuklaraulaflt›r›yor. Bu yüzden, konununönemini öncelikle onlara anlatma-m›z gerekiyordu. Onlar bunun öne-mini ve anlam›n› kavras›n ki, ço-cuklar›n› güzel kitaplarla tan›flt›r-s›nlar, onlar›n hayat›nda güzelpencereler açm›fl olsunlar. Benimkesinlikle inand›¤›m ve hep alt›n›çizdi¤im bir fley var: Bugün toplumolarak flikâyet etti¤imiz bütün builiflki biçimlerinden, al›flkanl›klar-dan, yan›lg›lardan ve yanl›fllardankurtulup, bu toplumu olmas› gere-ken hale dönüfltürmenin en önemliyolu, çocukluktan geçiyor! Bunusadece ben söylemiyorum, bilimde söylüyor. ‹nsanlar›n hayat alg›-lar›, al›flkanl›klar›, refleksleri ço-cukluk döneminde gelifliyorsa ma-dem, o zaman orada düzgün iflleryapabilirseniz, büyüyerek ilerle-yen o kuflaklar bir süre sonra güzelbir dönüflümü sa¤layacakt›r kendi-li¤inden...

Okyanus’ta çeflitli çocuk yay›n-lar›n›n farkl› tarzlardaki tan›t›mla-r›n›n yan› s›ra söylefliler, aileleribilgilendirici yaz›lar, çocuklar› e¤-lendirici köfleler ve testler, çizgiromanlar, yay›nc›l›k gündemindenhaberler, dünyadaki çocuk kitapla-r› alg›s›yla ilgili ipuçlar› da yer al›-yor. Ayn› zamanda çocuklar›n kat-k›lar›yla oluflan baz› bölümler devar ve hep olacak…

Okyanus’un bir “proje-dergi”

oldu¤unu söyledim. Bunun anlam›da fludur: Okyanus sadece sürelibir yay›n, bir dergi olmakla kalm›-yor, ayn› zamanda içeri¤indeki ko-nularla ilgili çözümler ve gündem-ler de üretiyor. Örne¤in dergi bün-yesinde oluflturdu¤umuz SAK‹KUad›nda bir “kitap kulübü”müz var.Bu kulüp, Türkiye’de sadece çocukyay›nlar›yla ilgilenen belki de tekkitap kulübü… Burada çok farkl›yöntem ve kampanyalarla, hem ül-kemizde kitap kulübü sistemininoluflmas› için çabalam›fl olaca¤›z,hem de Türkiye’nin farkl› yerlerin-de olup da arad›¤› çocuk kitab›n›bulamayanlar›, o kitaplarla bulufl-turmufl olaca¤›z… Bunun yan›ndabirtak›m kültürel etkinlikler vekampanyalar da düzenleyecek Ok-yanus. Böylece insanlar›n hayat›n-da çocuk yay›nlar›na ayr›lan yeri-ne genifllemesi ve bu iflin önemininfark edilmesi için sesleri bulufltur-mufl olacak… Öte yandan, ikincisay›m›zla birlikte ek olarak verme-ye bafllad›¤›m›z “Çocuk Yay›nlar›Katalo¤u” var. Bu da Türkiye’deyay›mlanan çocuk yay›nlar›n›n birarada görülmesini sa¤lam›fl ola-cak. ‹lk say›s› teknik zorluklar ne-deniyle biraz dar oldu ama sonrakibask›lar›nda, çocuklarla ilgili he-men her yay›n› bu katalogda bu-luflturmay› hedefliyoruz. Son ola-rak söyleyece¤im bir özelli¤i dahavar bu derginin; Okyanus, sadecebirtak›m sat›fl noktalar›nda sat›lanbir dergi de¤il. Okura ulafl›rken deçok farkl› yollar› denemeye çal›flanbir dergi. Çocukla ilgili her türlükültür, e¤itim ve ticari kurumda,bir Okyanus dergisiyle tan›flma ih-timaliniz olabilecek. Bazen ald›¤›-n›z kitaplar›n yan›nda bulacaks›-n›z, bazen girdi¤iniz bir ma¤azadasizin çantan›za b›rak›l›vermifl ola-cak…

Okyanus, ad› gibi büyük ça¤r›-fl›mlar› olabilecek bir yay›n… ‹çin-de çok farkl› adalar, limanlar var.Okyanus’la tan›flanlar, kendilerineuygun adalarda konaklay›p, çocukyay›nlar›n›n güzel dünyas›n› tan›-m›fl olacaklar.


Kültür - Yorum AHMET SSA‹D KK.

BOfiVERM‹fi‹ZM

Vedat Nedim Tör, 78 yafl›nda kale-me ald›¤› Y›llar Böyle Geçti adl› ki-tab›nda günümüz gençlerinin so-runlar›na dair önemli aç›l›mlar su-nar. “Gençlik bir inanma, ba¤lan-ma, heyecanlanma ve sevme ça¤›-d›r. Ona inanaca¤›, ba¤lanaca¤›,sevece¤i bir ideal veremezseniz,o kendi ruhi ve fikri r›zk›n› kendisiaray›p bulacakt›r. Do¤ada oldu¤ugibi, toplumsal hayatta da herboflluk dolar. Gençlik ayn› zaman-da uçlara, ekstremlere karfl› bir zaaf duyar. Ya da her türlüfikri ve ideolojik iliflkiden yoksun, gününü gün etmekten bafl-ka bir kayg›s› olmayan, gösterifle düflkün ve bir “boflvermi-flizm” havas› içinde heyecan›n› ve yaflam gücünü heba edenâvâre ve manas›z bir y›¤›n türer.” Çocuklarla imtihan›n› ka-zanmak için ebeveynlerin ve di¤er sorumluluk sahiplerininbu bölümün bafll›¤›n› hayatlar›ndan kovmalar› gerekiyor.

Kim ne derse desin

70’li y›llar›n en özgün

yazarlar›ndan biridir o.

Denemeleri, oyun ya-

zarl›¤›, günlü¤ü, çeviri-

leriyle gerçekten özel

ve ‘üstad’ bir yazar.

Kirlenen bir ça¤dan

uzaklaflarak Sükût su-

retine bürünen ve böylece parlakl›¤›n›

koruyabilece¤ini düflünen bir yaz›n eri.

Enis Batur’un “Nuri Pakdil’in Narin Bak›-

fl›? adl› yaz›s›n›n girifl bölümü flöyle;

“Yaflayan Türk yazarlar› aras›nda

yazd›klar›n› en çok merak etti¤im insan

Nuri Pakdil. ‹flin aç›¤›, yaln›z merak de¤il

burda söz konusu olan; Bir o kadar da öz-

lem. Yaklafl›k on y›ld›r (1994 itibariyle)

tek sat›r›na rastlamad›¤›m›z Pakdil, be-

nim gözümde 1970’li y›llar›n en özgün

yaz›n adamlar›ndan biriydi: kurcalay›c›

bak›fl›, soyad›na uygun dili ince ince yon-

tulmufl üslubu, dünyay› gö¤üsleyiflindeki

ac›l› ama umutlu yo¤unlu¤uyla özel bir

yazar.” Bu özel yazar›n günümüzdeki az

yazan izcisini merak edenler için bir öne-

ri: BBiirr NNookkttaa’’da ikamet eden Mürsel Sön-

mez’in YYüüzz AAkk›› kitab› ile hemhal olunuz.

SSOOYYAADDIINNAA UUYYGGUUNN DD‹‹LLLL‹‹ YYAAZZAARR

Nuri PPakdil

Nurullah Ataç’›n kardefli Dr. Galip Ataç virtüöz bir sohbet yazar›idi. En bilimsel konular›, herkesin anlayabilece¤i çok hofl bir sohbethavas› içinde vermesini bilirdi. Örne¤in ‘E’ vitaminini flöyle tan›m-lar:“E vitamini efendim, kardefllerin say›s›n› artt›rmaya yarar!Onun içinde tavsiye ederim bol bol marul yeyiniz efendim!” “Evinsaati” adl› program o zamanda o kadar popüler olmufltur ki GalipAtaç ‹stanbul’dan mebus adayl›¤›n›, “Haydarpafla Hastanesi SerTabibi” diye de¤il, “Ankara Radyosu Evin Saati Muharriri” diyekoymufl ve Recep Peker’den sonra en çok oyu alm›flt›r. Hâs›l› ke-lam medya her zaman siyasette etkili olmufltur.

MEDYANIN EETK‹S‹

Genç BBir YYazara ÖÖ¤ütler

Danilo Kifl 45 maddelik bir yazarl›k nasihatnamesi haz›rlam›fl.Güzellikleri bar›nd›rd›¤› kadar uzun boylu yanl›fll›klar› da içerennasihatnameden birkaç›n› aktarmak istiyorum:

*Tüm de¤erlerin göreceli¤ini savunma: bir de¤erler s›n›fland›rmas›vard›r her zaman.

*Prenslerden uzak dur. *fiu an üzerine bahse girme, piflman olabilirsin. *Aldat›c› benzetmelerden koru kendini *Kas›nt›l›k yapma, çünkü prenslerin uflaklar›na benzersin.

Güzellikleri bar›nd›ran bu ilkelerden bafllayabilir ya da bite-bilir yazarl›k diyorum.


Kültür - Yorum

Köprülüyü SS›namak

Fuad Köprülü, 1913’te kaleme ald›¤› “TürkEdebiyat› Tarihinde Usül” adl› makalesi ve28 yafl›ndayken yay›mlad›¤› Türk EEdebiya-t›nda ‹‹lk MMutasavv›flar bafll›kl› eseriyleflöhret olmufltur. Arkadan pefl pefle edebi-yat, kültür, ekonomi tarihi ve siyasi tarihleilgili eserleri yay›mland›. Bizans kurumlar›-n›n Osmanl› kurumlar›na etkilerini incele-yen eseri Osmanl› tarihinin erken dönem-leri için önemli katk›lar sunmufltu. Köprü-lü’nün 1933 üniversite reformu akabinde yaflad›klar› gerçekten ilginç. Üniversite diplomas› ol-mad›¤› için baz› allameler onun s›nava çekilmesi gerekti¤ini düflünmüfller. Bu durum müflgülpe-rest ‹bnülemin Mahmut Kemal ‹nal’› bile çileden ç›karm›fl. O da flunu sormufl “Kime iimtihan eet-tirece¤iz? BBütüünn ddüünnyyaada zzatten bbirrkkaaç ttanne oolaann uuzzmaannllaardaann ggeettiirttmmeek ggeereek. BBiizz dde OO’nnu ss›-nayabilecek aadamm yyok!? Acaba baz› allameler onun Atatürk ölünce “Kurtulduk!” diyece¤ini misezmifllerdi?

Kötülüklerin alk›fllan-d›¤›, iyiliklerin yuha-land›¤› yerde ne yap›-l›r? Susulmaz! Yaz-mak, konuflmak, er-demli yaflamak, anla-mak, ö¤renmek ve toparlamak laz›m. Hz. ‹b-rahim k›ssas› ile ilgili anlat›lan kar›nca hika-yesine benzer bir anekdot aktaraca¤›m:“Bir köflede birazdan kendisine içirilecekbald›ran haz›rlan›rken, Sokrates bir baflkaköflede flütle yeni bir melodi çalmay› ö¤re-niyormufl. Çömezlerden biri dayanamay›psormufl: “Neye yarayacak bu melodiyi ö¤-renmeniz?” Sokrates kafas›n› kald›r›p onaflöyle demifl: “Ölmeden bu melodiyi de ö¤-renmeme yarayacak” K›yamet koparken bi-le elindeki tohumu topra¤a ek, tavsiyesinekulak kesilen iyilik ordusuna yabanc› de¤ilbunlar.

Gerçekten iyilikler er geç kötülükleri ye-necektir.

AT SS‹NE⁄‹ SSOKRATES USTAYA DD‹KKAT!

Müslümanlar›n birbirleri ile iliflkilerinde ve

de¤erlendirmelerinde tak›nd›klar› elefltirel

bilincin dil problemine dair Necip Faz›l’dan

Ercüment Özkan’a de¤in birfleyler söyle-

nebilir. Bu konuda önemli bir de¤erlendir-

meyi Atasoy Müftüo¤lu Cahit Zarifo¤lu

için yapm›fl.”Cahit Zarifo¤lu bir edebiyatbilgesi gibi hareket etti, gençler için dö-

nüfltürücü bir ufuk oldu. Feragat’le çal›-flan, soylu niyetler tafl›yan, tutkulu yo¤un-

luklar içerisinde olan Zarifo¤lu’nun dahaçok flair kimli¤i konuflulmal›d›r. Soyut veflifreli buldu¤um fliiri hakk›nda fikir yürüt-mek istemem.

Cahit Zarifo¤lu ve arkadafllar›n›n ta-

savvufi tercihlerini, yorumlar›n›, yakla-

fl›mlar›n› anlayamad›¤›m› ve paylaflama-

da¤›m›, bu konuda elefltirel bir tavra sahipoldu¤umu da burada belirtmek isterim.

Engin gönüllü centilmeni Rahmetle vederin bir özlemle an›yorum.

Mekân› cennet olsun.”

ELEfiT‹R‹DE ÖÖLÇÜLÜ OOLMAK


GÜLER YYÜZLÜ UUZUN YYOL KKOfiUCUSU UUFKU AAfiTIAAhhmmeett MMeerrccaann

Geldi ve gitti. Arkas›nda hofl bir sada kald›. Sade ve verimli bir hayat› kar›nca çal›fl-kanl›¤›nda sessizce baflar›yla tamamlay›p Rabb’ine kavuflan Fikret Özdemir’i, dost-lar› olarak, iyilik duygular› ile örnek yaflan-t›s› ile unutmayaca¤›z; unutamayaca¤›z.Fikret’i insan haklar› mücadelesi sürecinde, daha yak›ndan, tan›ma imkân›m oldu.Doksanl› y›llar›n ortalar›nda yo¤unlaflan baflörtü sorunu için, kurulan komisyonunbaflkan› olarak sorumluluk yüklenen Fikret, büyük bir özveriyle çal›flt›. Sorumlulukbilinci üst düzeydeydi. Gecesi ve gündüzüyle duraks›z çal›flmas›na flahit olduk.

Bu süreç içerisinde üniversite kap›lar›nda, gösterilerde, de¤iflik ortamlarda bir-likte olduk. “Gelinlikçi avukat” olarak tan›flt›r›yordum onu. ‹nsan› etkileyen özellikle-re sahipti. Yapt›¤› ifli ciddiye alan ve ifle ait kapsama, detaylar›na kadar vak›f oluyor-du. Ortam ve durum ne olursa olsun, bitmeyen azminin ve uzun zamana yay›lan mü-

cadelesinin en önemli yan›n›, flikâyetsiz duruflu oluflturuyordu. Fikret’in bir baflka özelli¤i, s›radan bir olay› öyle anlat›rd› ki, karfl›m›zda büyük bir tiyatrocu oldu¤u-

na inan›rd›n›z. Onunla her karfl›laflan, güler yüzlü olmak zorundayd›. Mücadele aç›s›ndan, derdi sevmek;“derdi derman” bilmek, büyük öneme haizdir. Uzun soluklu mücadeleler, misyonu bir yük olarak görme-mekle mümkündür. Mücadele coflkuyla, gönüllülükle olufltu¤unda verim ortaya ç›kar ve bereket hâs›lolur.

Vak›f ve dernek çal›flmalar›yla, hayat›n› adayarak yaflayan bir dost, bir salih insan, elbette çok dahayak›ndan tan›yan ve bilenler mevcut. Fatih Camii avlusu bunun bir göstergesi gibiydi. Bir insan, boflunayere bu kadar sevilebilir mi?

Sessiz kahramanlar var ya, beni en çok etkileyen bu gürültüsüz erler. Bu yüzden Fikret’siz kalan dün-yada eksiklik hissediyorum. Öte yandan, bu dostlar, ötede karargâh kurarak, bir yandan ölümü sevdirme-ye çal›fl›yorlar gibi geliyor bana.

Öyküsünü hayat›yla yazanlar, arkada kalanlar›, elbette etkileme gücünü elinde bulundururlar. FikretÖzdemir’in öyküsü, filmlere konu olacak kadar hareketliydi. Önemli olan bu verimli hayat›, do¤ru ve ye-rinde analiz edebilmek ve gençlere sunabilmek…

Malatya’dan bafllayan serüven… ‹stanbul’da çal›flarak bir yandan da okuyan, çal›flan ve ayn› süreçtemisyonunun hakk›n› vermeye çal›flan bir Anadolu çocu¤unun, ilginç bir öyküsü var önümüzde. “Sana ih-tiyac›m›z var” dendi¤inde, iflini gücünü terk edip engellere ald›rmadan, davas› ad›na gözünü k›rpmayanFikret’in bir de e¤itimcilik maceras› var. Bilim Koleji’nin kuruculu¤u ve Genel Müdürlü¤ünü yine öne itil-me yoluyla sahiplenip gerçeklefltirdi ve sürdürdü. Yüzlerce fidan dikip nerede ihtiyaç varsa oraya koflanFikret’i, çok özleyece¤iz.

Güler yüzlü, uzun yol koflucusunu, o vak›f insan› ve son yolculu¤unda “Raz›y›z” sadas›n› unutmaya-ca¤›z.

Fikret göründü, “nas›l yap›l›r”› gösterdi ve gitti… fiimdi sorumluluk arkada kalanlarda. Tarihte pekçok önder, cesaret, azim ve fedakârl›klar›yla etkiler bizi… Yan› bafl›m›zdan, sesine, yüzüne aflina oldu-¤umuz dostlar›n, bu etkilemede ayr› bir özelli¤i var. Sanki o zamana kadar arkadafl›m›z, varl›¤›n›, doldur-du¤u bofllu¤u bizden gizlemifltir. O Rahmet-i Rahman’a kavuflunca, kalan boflluk bafllar konuflmaya. Ge-riye do¤ru yolculu¤a ç›kar›z, ister istemez. Bu yolculuk ayn› zamanda, kendimizi test etme imkân› verirbize. Günümüzde, koflullar›n suni sebepler oluflturdu¤unu, örnek insanlarla, tekrar fark etmifl oluruz.

Fikret, sadece kendini al›p gitmedi. Özlemimizi, sevgimizi götürdü. fiimdi bir parçam›z daha orada.Bir ad›m daha yaklafl›rken ahiret yurduna, Fikret’in sesini duyaca¤›m› san›yorum.

Seveni çoktu. Çünkü salih ameli de öyleydi. Ifl›ldad› ve gitti. Önemli fleyleri iflaret etti de gitti. Geriyeözlem b›rakt›. Özlemi onu anlamaya, b›rakt›¤› güler yüzlü uzun koflucu vas›flar›n› kavramaya vesile olurinflallah. Mekân› cennet olsun.

Taziye

Fikret Özdemir


Yans›malar

T›p fakültesiniyeni bitirmifl,pratisyen he-

kim olarak ilk görevyapt›¤›m yere, Kon-ya'ya ba¤l› bir belde-nin sa¤l›k oca¤›nagitmifltim. Gençtim,bekârd›m. Küçük birbeldeydi gitti¤imyer. ‹lk gece bir evemisafir olmufltum.Tren istasyonunun hemen yan›n-da bir evdi. Akflam yeme¤indensonra çaylar›m›z gelmifl, sohbet-ler edilmiflti. Üzerimde yol yor-gunlu¤u, geldi¤im yeni yerin ya-banc›l›¤› vard›. Saatler ilerliyor,a¤›r bir uyku beni içine çekiyor-du. Ev sahibine bir fley de diyemi-yordum. Bir müddet daha geçti;yine bir hareket yoktu. Evin bü-yü¤ü olan Hac›anneye s›k›larak:

"Anneci¤im, sizin buralardakaçta yat›l›yor?" dedim.

Hac›anne:"Evlâd›m treni bekliyoruz. Az

sonra tren gelecek, onu bekliyo-ruz" dedi.

Merak ettim, tekrar sordum:"Trenden sizin bir yak›n›n›z

m› inecek ?"Hac›anne:"Hay›r evlâd›m, bekledi¤imiz

trende bir tan›d›¤›m›z yok. Ancakburas› uzak bir yer. Trenden bu-ralar›n yabanc›s› birileri inebilir.

Bu saatte, yak›nlar-da, ›fl›¤› yanan bir evbulmazsa, sokaktakal›r. Buralar›n ya-banc›s› biri geldi¤in-de, ""››flfl››¤¤›› yyaannaann bbiirreevv"" bulsun diye bek-liyoruz."

Konya Ova-s›'nda, ya da bir bafl-ka yerinde Türki-ye’nin, trenden inen

yabanc›lar için "Ifl›¤› yanan evler"yerinde hâlâ duruyor mudur? Ya-banc›lar, yorgun bedenlerini yünyataklarda dinlendirmeye devamediyorlar m›? Aç bir köpe¤in önü-ne bir kap yemek b›rakan kad›nlaryafl›yorlar m›? Kufllara yuva ya-pan mimarlar sahi flimdi nerede-ler? Bu güzel insanlar, atlar›na bi-nip gitmifller. Bizler, atlar›na binipgiden güzel insanlara sahip birmedeniyetin yetimleriyiz. Çekipgidenlerin doldurulmam›fl boflluk-lar›nda savrulup duran yoksulla-r›z.

fiâir öyle diyordu: "Güzel in-sanlar, güzel atlara binip gittiler."

fiimdi bu güzel insanlar, nedenve nas›l atlar›na binip gittiler? On-lar› ne y›ld›rd› da bir daha dönme-mek üzere, sessiz sedas›z gitti-ler? Ey güzel yurdumun güzel in-sanlar›! Neredesiniz?

Kaynak: Prof. Dr. Saffet Solak'›n bir hât›ras›

IIfifiII⁄⁄II YYAANNAANN EEVVLLEERR......

Abid YYaflaro¤lu

T‹MURLENK’TEN ÖÖ⁄ÜTLER

Alparslan, bat› f›rka mensubu Yusuf el-

Harezmî’yi ortadan kald›rmak için yeni

Buhara yak›nlar›ndaki Hana kalesine

bir sefer yapt›.

Daha fazla dayanamayaca¤›n› an-

layan Yusuf, Alparslan’a teslim olaca-

¤›n› bildirdi. Yusuf el-Harezmî’yi huzu-

runa getirten Alparslan burada Yusuf

el-Harezmî’nin ani bir hançer darbesi

ile a¤›r yaraland›. Ald›¤› yara üzerinden

dört gün sonra 25 Kas›m 1072’de 42

yafl›ndayken vefat eden Alparslan’›n

nafl› Merv’e getirilerek, babas› Ça¤r›

Bey’in yan›na defnedildi.

Türbesinde flu kitabe vard›r:

“Alparslan'›n göklere yükselen

azametini görenler, bak›n›z! fiimdi o flu

kara topra¤›n alt›ndad›r.”

***

Meflhur Türk Hükümdar› Timur-

lenk'e:

- “Seni yükselten nedir?” diye sor-

dular. Timurlenk flu cevab› verdi:

- Asla ümitsizli¤e düflmedim... O

kadar zorlukla karfl›laflt›¤›m halde hiç

birisinden y›lmad›m ve bir maksad›ma

eriflmek için bir kar›nca bana örnek ol-

du: Bir gün düflmanlar›mdan kaçm›fl

bir harabeye s›¤›nm›flt›m. Her yerden

ümidi kesmek üzere oldu¤um bir anda

gözüm bir kar›ncaya iliflti. Kar›nca ken-

dinden büyük bir bu¤day tanesini al-

m›fl bir y›k›nt›n›n üzerinden afl›rmak

için u¤rafl›yor, fakat tafl›d›¤› fley kendi-

sinden büyük oldu¤u için sonuna ka-

dar götüremiyor, düflürüyordu. Tane

yuvarlanarak duvar›n dibine düflüyor,

kar›nca tekrar inip r›zk›n› al›p götürme-

ye u¤rafl›yordu. Bu hal elliden fazla ol-

du ama kar›nca da nihayet maksad›na

eriflti. Kar›ncan›n bu azmini gördükten

sonra bende bir ümit peyda oldu. Ken-

di kendime : «Ben bu kar›nca kadar da

m› olamayaca¤›m.» dedim ve maksa-

d›ma erinceye kadar hiç bir zorluktan

y›lmad›m.

Eskimeyen Yaz›lar

Kur’ân Nas›l Okunmal›?*

AL‹YA ‹ZZETBEGOV‹Ç

Hayat›m boyunca Kur’an’› defalarca okudum,fakat daha evvel hiç kendime sormam›flt›m:Kur’an’› gerçekten nas›l okumal›d›r? Sorunuz

beni bununla alakal› düflünmeye sevk etti ve iflte bu-rada s›ras›yla düflünceleri sunaca¤›m.

Her fleyden evvel Kur’an’›n bir bütün oldu¤unuak›lda tutmak gerekir. Tek bafl›na al›nm›fl ve metindeayr›lm›fl hiçbir ayet tam bir hakikat de¤ildir, sadecehakikatin bir parças›d›r. Sadece Kur’an bütün eksik-siz ve hakikatin bir parças›d›r. Ayetleri tek bafl›nazikretmek kaç›n›lmaz bir durumdur ancak bu seferhedefin s›n›rl›l›¤›na dikkat etmek gerekir. Bu mozaik-teki duruma benzer. Mozaik içindeki küçük k›rm›z› yada siyah da, ancak kompozisyonun tamam›nda bir an-lam kazan›r. Kendi bütünlüklerinden ayr›lm›fl olarakonlar, parças› olduklar› resmin görülmesinde çok azya da hiç katk›da bulunam›yorlar. Aç›klamak için baz›örnekler verece¤im.

Kur’an’›n bir ayeti kötülü¤e kötülük olarak intika-m› farz k›larken (Bakara, 179), baflka bir ayette de ba-¤›fllamaya davet eder. Veya bir ayet flu flekildedir:“…Allah’›n size helal etti¤i temiz fleyleri haram k›lma-y›n…” (Maide, 87) baflka bir ayet ise flöyle bir tavsi-yede bulunur: “…kendilerini s›namak için, dünya ha-yat›n›n süsü olarak geçimlik verdi¤imiz kimselere sa-k›n göz dikme…” (Taha, 131) vs. Kur’an’› öylesine oku-yan kimse, kesinlikle hatal› olarak, burada çeliflkilerinsöz konusu oldu¤unu düflünebilir. Aksine bu, Kur’anve ‹slam’› üstün ve benzersiz kaliteli k›lan bir durum,ilk bak›flta çeliflkili görünen taleplerin sentezi söz ko-nusudur. Aç›kça Kur’an, sadece birini de¤il her ikisinide istemektedir. O sadece ceza de¤il, ahireti de iste-mektedir. (ve tersini). Ayn› flekilde o, sadece bu dün-yay› de¤il, ahireti de istemektedir, asla tek birini de-¤il. Hakl› da olsalar her zaman sadece ceza verenkimseler tam Müslüman olamazlar çünkü hiç ba¤›flla-mam›fl olurlar. Fakat her zaman ba¤›fllayan kimseler-de, kötülü¤ü kötülükle def etmifl olurlar ve Müslümanolmazlar. Müslümanlar sadece her birinin gerçek öl-çüsünü bilen kimselerdir.

Ancak ortaya konulan sonuçlar, ayetleri ayr› ayr›okumakla de¤il, sadece bir bütün olarak Kur’an’danç›karmakla mümkündür. Bunun ‹slam’›n tam manas›-n› ve onun mesaj›n›n özünü anlamaya do¤ru yavaflyavafl yükselmemiz için tek bir metot oldu¤unu düflü-nüyorum.

Kur’an okumadaki ikincil kural flu olabilir: belli za-man aral›klara riayet ederek Kur’an’› her zaman tek-rar tekrar okuyun. Bu Kur’an’›n katmanl›¤› olarak daifade edilebilecek fleyi keflfetmenin yoludur. Her yeniokuma Kur’an‘da yeni bir fleyi keflfeder. Tabi-i Kur’an ayn› kalm›flt›r, fakat de¤iflen bir fley vard›r:Siz sizin flahsi flartlar›n›z veya yaflad›¤›n›z dünya de-¤iflmifltir. ‹flte bu de¤iflimler daha önce fark etmedi¤i-miz katmanlar› Kur’an’da keflfetmemize imkân sa¤-lar. Ve daha evvel üstlerinden fark etmeksizin geçti-¤imiz baz› ayetler flimdi ruhumuzda baflka türlü yan-k› bulmaktad›rlar. Herkes bunda kendisi ikna olabilir,ben ise burada kendi tecrübelerimden baz›lar›n› su-naca¤›m.

Çok eskilerde, genç bir insan iken Kur’an’› okudu-¤umda, özellikle çal›flma, mücadele, adaletle alakal›ayetler üzerinde durdu¤umu biliyorum. O duruma ta-n›kl›k eden ve o zamandan kalma, hadiselerden birflekilde korunmufl ve bunlara benzer ayetlerle doluolan küçük bir deftercik vard›r. Genç iken zulüme kar-fl› direnifl görevi yükleyen ayetten özellikle çok etki-lendi¤imi iyi hat›rlar›m. Yani Kur’an bir yerinde Müs-lüman-Mü’minden bahsederken, di¤erleri yan›nda on-lar› flöyle tarif eder. “…Bir haks›zl›¤a u¤rad›klar›nda,üstün gelmek için aralar›nda yard›mlafl›rlar.” Bu ayetfiura suresinin 39. ayetidir. Onu her seferinde seve-rek nas›l nakletti¤imi hat›rlar›m. Ancak bugün, Al-lah’a hayat›n rölativitesi hatta geçicili¤e, yani eylem-den çok derin düflünmeye yönelik ayetler bana dahafazla cazip geliyor. K›sa bir zaman evvel, Allah’›n ge-çici olmayan tek gerçek varl›k oldu¤unu ifade edenayetin, üzerimde çok özel tesir b›rakt›¤›n› hat›rlar›m.“Her fley geçicidir, sadece Rabbinin yüzü baki kala-cakt›r…” Yani, Allah, y›ld›zlardan evvel de olan ve on-


lardan sonra da var olacak olan kimsedir. O tek ger-çek ve tek realitedir. Annem vefat etti¤inde ise, dahaac› ruhumda taze iken, flu cümlelerin bulundu¤uKur’an sayfas›n› severek açard›m: “Ey huzur içindeolan can! O, senden, sen O’ndan hoflnut olarak Rabbi-ne dön! Ey Can! ‹yi kullar›m›n aras›na gir. Cennetimegir.” (Fecr suresinin sonu) bu cümleler her zamangözyafllar›m›n dökülmesine sebep oluyorsa da, ayn›zamanda en iyi flekilde beni teselli de ediyorlard›. Ozaman düflünüyordum: Kendi ölü çocu¤una flahit ol-mas› takdir edilen bir insan› hangi en iyi teselli söz-cükleri ifade edebilir? Yani Kur’an bazen kanun veyacihat ça¤r›s›, bazen ise bu dünyan›n kaç›n›lmaz musi-betlere bir tesellidir. Baz› durumlarda birbirine bazende di¤erine rastlar›z.

Bireyin flahsi flartlar›na ba¤l› olarak Kur’an’›n bude¤iflik “katmanlar›n “ veya tonlar›n keflfi tarihselplanda, toplum hayat›nda da geçerlidir. O zamanKur’an’›n baz› ayetlerinin özel güncelli¤inden bahse-debiliriz. Rasizmin (›rkç›l›¤›n) kudurdu¤u yerlerde in-sanlar›n ortak kökenine ve dolay›s›yla da eflitli¤ineiflaret eden ayetler özel öneme sahip olacaklard›r.(Mesela Nisa suresinin ilk ayeti) Dinî zorlama ve zul-mün yaflad›¤› yerlerde ise üç kelimelik “…Dinde zorla-ma yoktur…” (Bakara 256) aç›k-seçik kanunu ön pla-na ç›kmak zorundad›r. Biz Müslümanlar Kur’an ayet-leri aras›nda herhangi bir ayr›m yapamay›z fakat ya-banc›lar›n neredeyse ittifakla öne sürdükleri fley, dinihoflgörü bak›m›ndan zikredilen ayetin Kur’an’›n enyüce ayeti oldu¤udur. Bu manada de¤erlendirmeyiuzatmak mümkündür fakat bu, bu k›sa makaleninamaçlar›n› aflar.

Kur’an’›n okunmas› söz konusu oldu¤unda, onunözel bir okuma biçimi olan, yeni Arapça orijina-

linin okunmas› hakk›nda da bir fleyler söy-lemek gerekir. Baz› insanlar, ço¤u-

muzun manas›n› anlamad›¤›n-dan ötürü, bir çeflit

Kur’an okunmas›n› çok de¤erli olarak görmüyorlar.Bu düflünceye kat›lmad›¤›m› ifade etmek zorunda-y›m. Burada yaflad›¤›m ve asla unutmayaca¤›m birhadiseyi hat›rlatmadan geçemeyece¤im.

Birkaç sene evvel, ‹slami yeniden dönüfl sorunlar›ile alakal› olarak düzenlenmifl bir konferansta, çok sa-y›da meflhur âlim, dini ve di¤er ‹slami yenilenmeylealakal› kendi düflüncelerini sunuyorlard›. Çal›flmalarher gün, meflhur dünya haf›zlar›ndan birinin okudu¤uKur’an’›n birkaç ayetin (aflere) okunmas›yla bafll›yorve sonland›r›l›yordu. ‹nsanlar›n konferans kat›l›mc›la-r›n bildirilerini dikkatle izledikleri halde, yine de kitle-nin varl›¤› (birkaç yüz kifli) hissediliyordu. Baz› k›s›ksesli konuflmalar, sandalye ve evrak g›c›rt›s› vb. fakatHaf›z›n Kur’an okumas›n› bafllatt›¤›nda, her fley ya-vafl yavafl sakinleflir ve birkaç saniye sonra tam birsessizlik hâkim olurdu. Okuma esnas›nda haf›z›n yap-t›¤› duraklamalarda, baflka hiçbir fley duyulmazd›,adeta hiç kimse nefes bile alm›yor gibiydi. Bu böylebir sessizlikti ki insanlar kalplerinin düzgün vurufllar›-n› duyabilirlerdi. Bu kaliteli haf›z›n a¤z›ndaki Kur’anbazen sessiz ve sakin, bazen ise sizi al›p götürecek-mifl gibi gürültülü flelaleye dönüflen akan bir nehrebenziyordu. Bu tecrübenin zirvesi, haf›z›n ayr›l›k an›-s›na bizi onurland›rmaya karar verdi¤inde, konferan-s›n son gününde yafland›. Bu defa o, uyum ve güzelli-¤iyle meflhur olan rahman suresi okudu. Bu tesiri tas-vir etmenin mümkün olmad›¤›n› düflünüyorum. Bu su-renin manas›n› (nakarat gibi sürekli tekrar edilenayetler hariç) bilmiyordum, ancak ben ve di¤er insan-lar›n tamam›yla anlad›¤›m›z› zan ediyordum. Bu oku-malar›n sonras›nda her defa ben kendimi di¤erlere öl-çüsüz bir biçimde daha yak›n hissediyorum ve bütünbu insanlar›n birbirlerine flöyle demek istediklerinizannediyorum: hepimiz kardefl oldu¤umuzu görmü-yor musunuz?

Bu hadiseden sonra, Kur’an’›n orijinal biçimininberaberce okunmas› veya dinlenmesi sorusunun de-¤erini bir daha asla sorgulamam. Bütün gerçek Müs-lümanlar flöyle ya da böyle Kur’an anl›yorlar.

Bu k›sa sunumu, Kur’an okunmas›n›n, bilinen vebilinmeyen ülkelere yolculuk yapmak gibi oldu¤u dü-flüncesiyle noktalamak istiyorum. ‹ki insan ayn› yol-dan geçer, fakat birinin tecrübe ve tesirlerle dolu ola-rak, di¤eri sanki gözü kapal›ym›fl gibi döner. Bu du-rum, geçtikleri flehir ve manzaralara ba¤l› de¤il, onla-ra ba¤l›d›r. Herkes Kur’an’da kendisinin de¤eri kada-r›n› bulacakt›r.

** BBuu mmeettiinn,, AAlliiyyaa ‹‹zzzzeettbbeeggoovviiçç’’iinn ““‹‹ssllaamm DDeekkllaarraass-yyoonnuu”” aaddll›› eesseerriinnddeenn aall››nnmm››flfltt››rr..


Gençlerin dergisi Genç Öncüler, Eylül say›s›nda;“Ö¤ütülmemek, un ufak olmamak, kendi kalabil-mek için herkes öncülere kulak vermeli, bir ad›möne ç›kmal›. Bir söz, bir gözyafl›, bir sadaka, bir er-zak torbas› her neyse herkesin atacak bir ad›m› ol-mal›. Topra¤›n ya¤mura, ruhlar›m›z›n rahmete has-retini gidermek için gö¤e do¤ru at›lan bir ad›m ol-mal›.” diyor.

Ve bu anlamda Ömer Muhtar gibi bir öncüyü, ku-raklaflan ruhlar›m›z için bereket ay› Ramazan’› veFilistin’in yal›nayak- küskün çocu¤u Hanzala’y› ade-ta gö¤e at›lacak ad›mlar›n vizyonu olarak öne ç›ka-r›yor.

Genç Öncüler bu say›s›nda “Gö¤e Do¤ru At›lanAd›m” lar›; Ömer Muhtar›, Ramazan’› ve Naci El-Ali’nin çizimi Hanzala’y› kapa¤›na tafl›yor.

“As›m’›n Nesli” slogan›yla yay›n hayat›na de-vam eden Genç Öncüler dergisinde bu ay ayr›ca,“Yüre¤imiz Bayra¤›m›zd›r”, “Numaradan ‹syanPozlar›”, “Cin Ali Büyüyünce Ne Olacak” ve konukyazar Vahap Yaman’›n “S›n›rl› Ömür S›n›rs›z Müca-dele” bafll›kl› yaz›lar›n›n yan› s›ra kitap fuarlar› ön-cesi genç okurlar›n faydalanabilece¤i bir “FuarRehberi” de yer al›yor.

Genç Öncüler dergisinin Eylül say›s›na seçkin ki-tapç›lar ve bütün NT ma¤azalar› yan› s›ra (0212)640 44 83 numaral› telefondan ulaflabilirisiniz.

Dergi/Kitap

Mehmet KKar


““GGöö¤¤ee DDoo¤¤rruu AAtt››llaann AAdd››mm””llaarr GGeennçç ÖÖnnccüülleerr’’ddee


EN ÇÇOK YYAKIfiAN MMEVS‹M: HHÜZÜN

Yazar›n kendine ve psikolojisine en çok

yak›flt›rd›¤› mevsimdir sonbahar. Zira

sararm›fl ve dal›nda i¤reti duran bir

yaprak gibi durmaktad›r ve tutunmaktad›r ha-

yat›n k›y›s›na. ‹çindeki çocuk intihar etmifl, ha-

yat çoktan elveda demifl gibidir. Mevsimlerin

tamam› de¤iflmifl, hepsi son bahar olmufltur

sanki bu¤ulu gözleriyle gördü¤ü. Yaflama flev-

ki bitmifl, k›r›lgan bir yürekle hayat›n d›fl›nda,

ötesinde bir yerlerde kendini hisseden bir iç

yang›n› olmufltur her yan›. Hayat ad›na yafla-

d›¤›, gördü¤ü, tatt›¤› ne varsa, sanki çocuklu-

¤unu yaflad›¤›, dar sokakl›, sardunyal›, sarma-

fl›kl› pencerelerle dolu o flirin mahallede kalm›flt›. Doyamad›¤› oyunlarda,

doyamad›¤› ekme¤in tad›nda, o yoksullu¤un ve yoksunlu¤un bütün alfabesi-

ni koynunda tafl›makta kalm›flt› sanki. Bakamad›¤›, söyleyemedi¤i, yüre¤ini

kemirip duran, her dakika her saniye eksilten, azaltan sevdada kalm›flt› yi-

ne.

Evet, bir hüzün yolcusuydu flimdi. Bütün hasretleri, ac›lar›, yaln›zl›klar›

alarak ceplerine, bir bafl›na hissediyordu kendini. Yaflad›¤› odan›n, dolaflt›¤›

sokaklar›n, ömrünü tüketti¤i bu flehrin hiçbir anlam› yoktu art›k, ayk›r›

adamlar gibi gidebilirdi arkas›na bakmadan.

SONSUZ IIRMAKLARA VVEFA

Olcay Yaz›c›’n›n, yaklafl›k çeyrek as›rl›k süredegerçeklefltirdi¤i düflünürlerle kültür sohbetleri ki-tab›, ““IIrrmmaakkllaarr SSoonnssuuzzaa AAkkaarr”” ad› ile Etkileflimyay›nlar›ndan ç›kt›. Eser bir nevi, Türkiye’nin kül-tür ve medeniyet haf›zas› niteli¤ini tafl›yor.

Onlarca röportaj ve sohbetten süzülerekoluflturulan bu zaman ötesi analiz ve de¤erlendir-melerin önemi, ço¤u aram›zdan ayr›lan k›ymetlifikir, ilim ve edebiyat adam›n›n düflünce derinli-¤inden kaynaklan›yor. Her biri sahas›nda uzmanolan, kültür ve medeniyet buhran› karfl›s›nda samimi endifleler tafl›yan; ne-siller aras› kültür intikalini gerçeklefltirebilmek için büyük çilelere katlanan;fikir hayat›m›z›n müstesna simâlar›na ait bu k›ymetli görüfl ve düflüncele-rin en önemli yan›, baflka hiçbir yerde (kendi kitaplar›nda bile) bulunmama-s›d›r.

Yaz›c› Kitab›n öyküsünü flu ifadelerle özetliyor; ?Türk fikir ve edebiyatdünyas›n›n özünü teflkil eden, her biri ‘bir kültür tezi, felsefî-sosyal analiz’niteli¤i tafl›yan bu köklü ve ufuklu fikirlerin, eski gazete sayfalar›nda unu-tulup gitmesine gönlüm râz› olmad›. Onlar bu zahmetli, fakat onurlu ve er-demli u¤rafllar›yla, büyük bir tefekkür ›st›rab› çekerek, toplum kimyam›z›nvazgeçilemez ana unsurlar›n›; kültür-fikir dinamiklerini, cemiyet rûhununâlî terkibini bizlere aktard›; flimdi bize düflen mukaddes görev de, bu mede-niyet idrakini, bu kültür ve millî kimlik fluurunu, gelecek nesillere aktarmak-t›r. Çünkü gelenek, dünden çok yar›n demektir ve Irmaklar Sonsuza Akar.”

Dergi/Kitap

KKööttüüllüükk PPrroobblleemmii vvee TTeeooddiissee,, Rafiz Ma-

nafov, ‹z Yay.

BBiillggii BBüüyyüüccüüssüü BBiirruunnii,, Emine Sonnur

Özcan, Ötüken Neflriyat

MMeennddeerreess DDeemmookkrraassii YY››lldd››zz››,, fievket

Çizmeli, Arkadafl Yay.

‹‹llkk MMooddeerrnnlleerr,, William R. Everdeell,

YKY

OOrruuççllaa YYeenniiddeenn DDoo¤¤mmaakk,, Zeynep Ifl›k,

Ç›ra Yay.

HHzz.. AAllii,, Adil Akkoyunlu, Ç›ra Yay.

SSaahhaabbee MMeessllee¤¤ii:: ‹‹nnssaannll››¤¤aa HHiizzmmeett YYoolluu,,

Necdet ‹çel, Samanyolu Yay.

MMeeddyyaa vvee SSaavvaaflfl YYaallaannllaarr››:: GGeerrççeekklleerr

NNaass››ll KKaarraarrtt››ll››yyoorr,, Lenora Foerstel,

Yordam Kitaplar›

EEffssaanneelleerr vvee GGeerrççeekklleerr KKüülllleerr AAlltt››nnddaa

YYaakk››nn TTaarriihh 33,, Mustafa Arma¤an,

Timafl Yay.

HHaayyaall MMeeyyaall,, Tar›k Tufan, Profil Yay.

KKaapp››llaarr›› AAççmmaakk,, Mustafa Kutlu, Akça¤

Yay.

RReessmmii ‹‹ddeeoolloojjii vvee TTüürrkkiiyyee,, Mustafa Yel-

kenli, Siyah Beyaz Yay.

EErrmmeenniilleerr:: EErrmmeennii ‹‹ssyyaannllaarr›› -- EErrmmeennii

KKaattlliiaammllaarr››,, Ömer Karayumak, Vadi

Yay.

KKoonnffüüççyyeenn KKaappiittaalliizzmm,, Souchou Yao,

Küre Yay.

RRaammaazzaann YYaazz››llaarr››,, Mustafa ‹slamo¤lu,

Düflün Yay.

SSeezzaaii KKaarraakkooçç:: EEllee¤¤iimmssaa¤¤mmaallaarrddaa GGöö-

kkaann››tt››,, Ali Haydar Haksal, ‹nsan

Yay.

RRaabbbbiinnii AArraayyaann TThhoommaass:: Dr. Furkan

Ayd›ner, Nesil Yay.

DDuuââ vvee SSûûrreelleerriiyyllee NNaammaazz’’››nn

AAnnllaaflfl››llmmaass››:: Doç. Dr. Ali Akp›nar,

Uysal Kitabevi.

KKaayy››pp VVaattaann GGiirriitt:: Hüseyin Ünal, Nesil

Yay.

Yeni Ç›kan Kitaplar


Ça¤lar öncesinden ve yüzy›llar ötesinden, hatta ilk insan›n, ilk pey-

gamberin hayata merhaba deyiflinden günümüze, Allah’›n hak dini

çeflitli problemlerle yüzleflmifl, fakat bütün hakikatini koruyarak bu

güne ulaflm›flt›r. Yaflad›¤›m›z sürecin modern ve post-modern yüz-

leriyle sürekli karfl›laflan hak din, bugün de bir hayat biçimi, yaflan›r

bir dünya modeli sunmaktad›r. ‹slam’›n bu ça¤a, bu zamana imkân-

lar›n›n tafl›nmas› sözü edildi¤i gibi bir yaflam biçimi olarak yer bula-

bilmesi, müntesiplerinin hayata bak›fl aç›lar›n› gözden geçirmeleriy-

le mümkündür.

Müslümanca bir zihin ve ufukla, hayat› ve gerçekli¤i kavramakla

gerçek k›l›nabilir ancak.

Böyle bir zihinle Müslümanlar› ve bütün dünyay› tahlil ederek yö-

nelimin hangi yöne do¤ru oldu¤unu tespit etmesi ve gerekli ilgiyi

göstermesiyle mümkündür. Problemler üzerine efor sarf etmesi,

zihni bir çaba ve gayret içerisinde olmas›yla mümkündür.

Bu çaba ve gayreti sarf eden zihnini soru ve sorunlarla meflgul

eden ‹slam’›n ve Müslümanlar›n karfl›laflt›¤› bütün problemlerle yüz-

leflebilen, halk›na ve bütün dünya halklar›na önder ve rehberlik eden

bir isimdir Bilge Kral Aliya ‹zzetbegoviç. Modern ve post-modern bir

süreçte, ‹slam’›n ve Müslümanlar›n karfl›laflt›¤› problemleri sorun-

sallaflt›rarak sorgulayan, Kur’an-î bir perspektifle vahyin imkânlar›-

n› seferber k›lma çabas›nda olan bir isimdir Aliya. Söz konusu süreç-

te gündeme gelen ve çokça tart›fl›lan “Müslümanlar›n neden geri

kald›¤›, ‹slam’da kad›n›n yeri ve önemi, ‹slam-Ça¤dafll›k, ‹slam devri-

mi, Müslümanlar ve ‹srail” gibi daha pek çok bafll›kta düflüncelerini

ifade eden Bilge Kral Müslüman halklar›n bütününe bir deklarasyon-

da bulunmaktad›r. Bu deklarasyon, bu ça¤r› Müslümanlar› fluurlu, bi-

linçli ve âkil davranmaya davet eden bir ça¤r›d›r. Bu ça¤r›, zaman›

ve flartlar›n› do¤ru okuyup tahlil ederek Müslümanca bir karfl› duru-

flun ça¤r›s›d›r.

‹‹ssllaamm DDeekkllaarraassyyoonnuu vvee ‹‹ssllaammii YYeenniiddeenn DDoo¤¤uuflfluunn SSoorruunnllaarr››AAlliiyyaa ‹‹zzzzeettbbeeggoovviiçç,, FFiiddee YYaayy..


Etkinlikler

‹stanbul Sultanahmet Camii avlu-sunda aç›lan ve bir Ramazan gele-ne¤i haline gelen Kitap ve KültürFuar›, 21 Eylül 2007 tarihinde sa-t›fllara bafllad›. Kadir Gecesi’nekadar devam edecek olan fuaraçok say›da yazar ve okuyucu kat›-l›m› bekleniyor.

Türkiye Diyanet Vakf› taraf›n-dan bu y›l 26.s› düzenlenen fuar,cami avlusunda toplumun bütünkesimlerini buluflturarak Ramazanay›n›n bereketini ortaya koymufloldu.

Sultanahmet Kitap Fuar› yetki-li ve kat›l›mc›lar; bu y›l hava flart-lar›n›n olumlu gitmesinin de etkisiyle, fuara yo¤un bir kat›l›m gözlenece¤ini belirttiler. Fuar›n özellik-le hafta sonunda ziyaretçi ak›n›na u¤rad›¤›n› dile getiren fuar yetkili ve kat›l›mc›lar›, “Kitap fuar›n›geçmifl y›llarda hafta sonunda yaklafl›k 10 bin kiflinin ziyaret etti¤ini, fuar süresince ise yaklafl›k 100-150 bin ziyaretçiyi a¤›rlad›klar›n› dile getirdiler. Fuar kapsam›nda düzenlenen imza günü, dinleti, Ra-mazan fienlikleri gibi etkinliklerin de yo¤un kat›l›mda büyük pay› oldu¤u belirtildi.

Kitap Severlere Müjde: Sultanahmet Kitap Fuar› Aç›ld›

23 Eylül 2007 Pazar günü vak›f olma bilinci ve fluurunu tafl›yan Araflt›rma ve Kültür Vakf›, “vâk›f”olma ad›na yak›nlar› ve dostlar›yla bir iftar program›nda bulufltu. Tarihi de¤eri ve misyonuyla herzaman önemini koruyan vak›flar, bugün de sosyal ve toplumsal yaralara çare olmak ad›na say›s›zgörevler îfa etmektedirler.

Türkiye’nin en büyük vak›flar›ndan biri olan Araflt›rma ve Kültür Vakf›, yapt›¤› birçok hizmetinyan›s›ra, vakf›n ve yapt›¤› çal›flmalar›n paylafl›ld›¤› bir iftar program›yla hizmet halkas›na bir yenisi-ni daha ekledi.

Programda vak›f ad›na bir konuflma yapan fiemseddin Özdemir, vakf›n ifllevlerinin yan›s›ra Arafl-t›rma ve Kültür Vakf›’n›n yapm›fl oldu¤u faaliyetleri anlatarak, konuklar›ndan vakfa ve çal›flmalar›-

na destek olunmas›n› istedi. Bu gün her za-mankinden daha fazla beraber olmaya, bir-birimizi anlamaya ve birbirimize destek ol-maya ihtiyac›m›z›n oldu¤unu belirten Özde-mir, bu hususlarda vakf›n önemli bir araçoldu¤unu belirtti.

Ayr›ca her geçen gün daha da büyüyenAraflt›rma ve Kültür Vakf›’n›n, vak›f çevresive yak›nlar›n›n destek ve teveccühleriyleçal›flmalar›n› art›rarak devam edece¤inisözlerine ekledi.

Vak›fta ‹ftar Bir Baflkad›r


Edebiyat ETK‹NL‹KLER

15 ay önce Kuzey

Irak’ta gözalt›na

al›nan Özgür Der

üyesi Mustafa

E¤illi, Hasip Yokufl

ve Metin Demir,

ramazan ay›n›n ilk

günü özgürlükleri-

ne kavufltu. Gözal-

t›na al›nd›ktan

sonra hiçbir gerek-

çe sunulmadan Er-

bil’e götürülerek

tutuklanan Özgür

Der üyeleri, bu sü-

re içerisinde yap›-

lan bütün resmi gi-

riflimlere ra¤men serbest b›rak›lmam›fllard›. Irak

Baflbakan› Maliki’nin son Türkiye ziyaretinde, bu

konunun d›fl iflleri bakanl›¤› ve baflbakan Tayyip

Erdo¤an taraf›ndan gündeme getirilmesiyle olay

afl›lma sürecine girmiflti.

Serbest b›rak›ld›ktan sonra ‹stanbul’a, ailesi-

nin yan›na dönen Mustafa E¤illi ayn› zamanda Ku-

düs Dergisi’nin yay›n yönetmenli¤ini yap›yordu.

‹stanbul’a geldik-

ten sonra ailesi ve

arkadafllar›yla has-

ret gideren E¤illi,

tutsak kald›¤› 15

ayl›k süre içerisin-

de ailesiyle hiç gö-

rüflmemifl ve en

çok küçük o¤lunun

kendisini unutma-

s›ndan endifle et-

mifl. Yaflad›klar›n›n

ard›ndan dünyadaki

mazlumlar› savun-

man›n ve zalimlerle

mücadelenin ne ka-

dar önemli bir ifl ol-

du¤unun daha çok fark›na vard›¤›n› belirten E¤illi,

bundan sonra mücadelesine kald›¤› yerden devam

edece¤ini söyledi.

Mustafa E¤illi, Hasip Yokufl ve Metin Demir

kardefllerimize ve ailelerine geçmifl olsun diyor,

bundan sonraki hayatlar›nda ve mücadelelerinde

Rabbimizden hay›rlar diliyoruz.

MUSTAFA E⁄‹LL‹, HAS‹P YOKUfi VE MET‹N DEM‹R ÖZGÜR!

Uzun soluklu yürüyüflüne istikrarl› çizgisiyle veolumsuzluklara ödün vermeden yoluna devameden derginiz Umran, okuyucular› ve gönül dost-lar›yla iftar program›nda bir araya geldi. 29 Eylül2007 tarihinde Beyaz Gül Dü¤ün Salonu’nda bu-luflan Umran ailesi, Ramazan’›n en güzel anlar›n-dan biri olan iftarda Allah r›zas› için buluflarak ya-k›nl›klar›n› art›rd›lar.

‹ftarda Umran ad›na bir konuflma yapan yazar-lar›m›zdan Prof. Dr. Burhanettin Can, bütün dün-ya Müslümanlar›n›n karfl› karfl›ya oldu¤u problem-leri dile getirerek, bu konuda herkesin uyan›k ol-mas› gerekti¤ini ve üzerine düfleni yapmas› ge-rekti¤ini belirtti.

Ayr›ca, “ümmet olma” bilincini hat›rlatarak

bütün Müslümanlar›n kardefl olmalar› gerekti¤i-nin, birbirlerine karfl› sab›rla ve merhametle mu-amelede bulunmalar› gerekti¤inin alt›n› ›srarlaçizdi.

Müslüman oldu¤unu belirten ülke ve toplumla-r›n içinde yaflad›klar› s›k›nt›lara çare olarak kendiasli kaynaklar›m›za dönmek zorunda oldu¤umuzubelirten Can, “biz ne kadar Allah’a ve dinine yak›ndurursak, Allah’›n yard›m› ve zaferi o ölçüde hakolur” hat›rlatmas›yla haf›zalar› tazeledi.

Uzun soluklu yürüyüflüne devam edecek olanve Umran Okulu idealini gerçeklefltirmek amac›y-la bütün zorluklar› gö¤üsleyen derginiz Umran, il-gi ve deste¤inizle bu güzel yolda olmaya devamedecek.

Umran, Okuyucu ve Dostlar›yla Bulufltu


Ek

TTÜÜSS‹‹AADD YYÖÖNNEETT‹‹MM KKUURRUULLUU BBAAfifiKKAANNII AARRZZUUHHAANN YYAALLÇÇIINNDDAA⁄⁄’’IINN TTÜÜRRKKOONNFFEEDD BBAAfifiKKAANNLLAARR KKOONNSSEEYY‹‹

AAÇÇIILLIIfifi KKOONNUUfifiMMAASSIITÜS‹AD 07.09.2007

TÜS‹AD ad›na hepinizi sayg›yla selaml›yorum. TÜRKONFEDBaflkanlar Konseyi’nin, yeni bir dönemin bafllama çizgisine rast gel--mesini, ülkemizin gelece¤i aç›s›ndan olumlu bir iflaret olarak görü--yor ve sizlere bu duyguyla hitap ediyorum.

Öncelikle, henüz birkaç gün önce görevi devralm›fl bulunan ye--ni Cumhurbaflkan›m›za ve önceki gün güvenoyu alan yeni hüküme--timize bir kez daha görevlerinde baflar›lar diliyoruz.

Say›n Gül, adayl›¤›n›n ilan edilmesinin ard›ndan yapt›¤› konufl--mada, “Cumhuriyetin temel ilkelerine ve kurulufl felsefesine sada--kat, tarafs›zl›k, devletin kurumlar› aras›ndaki uyumu gözetme ve la--ikli¤in korunmas›” gibi konular› öne ç›kararak topluma güvenceverme ihtiyac›n› hissetmifltir.

Bu ihtiyac›n, kendisinin de gözlemledi¤i ve de¤er verdi¤i birtoplumsal hassasiyetten kaynakland›¤› aç›kt›r.

Bu hassasiyetin, toplumun Cumhurbaflkan›’n› tarafs›z bir kim--lik içinde görme arzusunun ötesinde, laikli¤in ve Atatürk ilkelerininkorunmas› hususunda bir taraf olarak görme ihtiyac›n›n da bir ifa--desi oldu¤u unutulmamal›d›r.

Ayn› flekilde hükümetinde de yaln›zca icraat›nda de¤il, söylem--lerinin içerik ve üslûbunda da azami titizlik içinde olmas›n› gerekti--¤ini düflünüyoruz.

Geçmifl dönemde toplumda kayg› ve hassasiyet yaratan gelifl--

meler, Cumhurbaflkanl›¤› seçim süreci ile bafllamam›flt›r. Yine unutmamal›y›z ki Ondan önce, as›l olarak, baz› hükümet

üyelerinden, yerel yönetimlere, parti yöneticilerine kadar uzanan ki--mi icraat, söylem ve tutumlar bu duygu ve düflüncelerin do¤mas›nave geliflmesine neden olmufltur.

Örne¤in, önceki kabine döneminde ortaya ç›kan Milli E¤itim ileilgili kayg› verici tutumlar›n ve söylemlerin, bu kabine dönemindetekrarlanmamas› siyasal gerilimin düflürülmesi aç›s›ndan büyükönem tafl›maktad›r.

AKP, seçim döneminde milletvekili adaylar›n›, seçim beyanna--mesini ve propaganda üslubunu “bir merkez sa¤ parti olma” hede--fiyle flekillendirmifl oldu¤u izlenimini vermekteydi.

Yarat›lan bu beklentinin karfl›lanmas› gerekir. Ne yaz›k ki buyaklafl›m›n kabineye beklendi¤i ölçüde yans›d›¤›n› göremedik.

Özellikle yaln›zca bir tek kad›n bakan›m›z›n olmas›n› seçim ön--cesi beyanlarla ba¤daflmaz bulduk.

Bunlar›n olumsuz göstergeler olmad›¤›n› düflünmek istiyoruz.% 47’ye yak›n bir oy alarak Sn. Baflbakan’›n deyimiyle “toplumsalmerkeze” yerleflmifl bir partinin, geçmifl hatalar›n› tekrarlamayacakbir vizyona, iradeye ve özgüvene sahip hale gelmifl oldu¤una inan--mak istiyor ve bunun hükümet icraat›na da yans›mas›n› bekliyoruz.

Seçimlerden hemen sonra Türkiye’nin gündemine yerleflmiflolan Anayasa de¤iflikli¤i konusunun da özenli bir flekilde ele al›n--mas› gerekti¤i düflüncesindeyiz.

Bir toplumun Anayasas›n› de¤ifltirmek çok ciddi bir ifltir.Baflta Hükümet olmak üzere hepimiz konuya bu ciddiyetle yak--

laflmal›y›z.

YEN‹ AANAYASA ÜÜZER‹NDEN PPS‹KOLOJ‹K HHARP(Aç›klamalar-Haberler)

Türkiye, Say›n Abdullah Gül’ün Cumhurbaflkan› seçilmesinin hemen ard›ndan bafllat›lan YeniAnayasa tart›flmalar› ile -tart›flmalar›n daha taslak yay›nlanmadan bafllat›lmas› manidar- yeni birgerilim sürecine do¤ru sürüklenmek isteniyor. Say›n Gül’ün eflinin baflörtülü oluflu ve YeniAnayasa’da baflörtüsünün serbest olmas›n›n öngörülmesi üzerinden bafllat›lan psikolojik harp,Türkiye’de egemenlik mücadelesinin hangi boyutlara vard›¤›n› yans›tmas› bak›m›ndan hayli anlaml›ve ciddi görünüyor.

Afla¤›daki konuflmalar, beyanlar ve ç›k›fllar; halk›n %47’sinin oyunu alarak iktidara gelen Ak Partiyönetimini ve onlar›n flahs›nda ‹slâmî temele dayal› geleneksel hayat tarz›n› “Malezya tepi ›l›ml›‹slam” söylemleri ile bask› alt›na almak, engellemek ve dönüfltürmek amac›yla malum çevrelerinadeta tek merkezden sinyal alm›flças›na ‘k›l›çlar›n› çektiklerinin’ göstergesi olarak okunabilir.

Umran’›n gündem ve kapak yaz›lar›nda da göndermeler yap›lan bu beyanlar› ve haberleri birek/dosya biçiminde sizlere sunmay› yararl› göndük.

umran Araflt›rma Grubu


Ek ANAYASA ÜÜZER‹NDEN PPS‹KOLOJ‹K HHARP

Türkiye’de serbest piyasa ekonomisinin kal›c›l›¤›n› sa¤lamakiçin, toplumsal uzlaflma kanallar› aç›k, genifl kat›l›ml›, ço¤ulcu de--mokratik bir siyasal yap› zorunludur.

Cumhuriyetimizin temel ilkelerinin korundu¤u, devlet ve bireyhaklar› dengesini gözeten, demokrasinin evrensel ilkelerine uygunyeni bir Anayasa, toplumsal uzlaflmay› tesis ederek siyasal ve eko--nomik istikrar›m›z› kal›c› hale getirecektir.

Bu bak›mdan, Anayasa’n›n yeniden kaleme al›nmas› ülkemizeönemli bir fayda sa¤layabilir.

Ancak bu fayda, birkaç temel prensibe uyulmas› halinde ortayaç›kacakt›r.

Birincisi, yeni Anayasa, 84 y›ll›k Cumhuriyet kazan›mlar›n› vetemel de¤erlerini eksiksiz olarak yans›tmal›d›r.

‹kincisi, yeni bir Anayasa’n›n haz›rlanma sürecinin metnin ken--disi kadar önemli oldu¤u hiçbir zaman unutulmamal›d›r.

Her fleyden önce süreç son derece fleffaf olmal›d›r.Anayasa bütünlüklü bir metindir. Tasla¤› parça parça kamuoyuna s›zd›rarak tepki ölçmek, fleffaf

ve sa¤l›kl› bir yöntem olmaktan çok uzakt›r.Metnin bütünü bir an önce tart›flmaya aç›lmal›d›r.Üçüncüsü, böylesine önemli bir konunun aceleye getirilmeme--

si gerekir. Toplumun tüm katmanlar›nda Anayasa metninin yeterince tar--

t›fl›lmas›, alternatiflerin ve uzlaflma formüllerinin ortaya ç›kabilmesiiçin gerekli zaman›n tan›nmas› birinci derecede önemlidir.

Dördüncüsü, yeni Anayasa yaln›zca hükümetin iradesini yans›--tan bir çal›flma olamaz.

Ço¤unluk formülü bu konuda çal›flamaz. Anayasalar›n toplumsal uzlaflmay› yans›tan metinler oldu¤u

ak›llardan ç›kar›lmamal›d›rBeflincisi, Anayasa’n›n geçmifl ile hesaplaflma anlay›fl› ile kale--

me al›nmamas›, dönemsel politik beklentilerden ve tepkilerdenar›nd›r›lmas› flartt›r.

Hükümetten, bu süreci sa¤l›kl› bir flekilde yönetmesini bekliyo--ruz.

Anayasa tasla¤›n›n tamam›n›n resmi biçimde aç›klanmas›n›nard›ndan, maddeler üzerinde de görüfllerimizi detayl› biçimde aç›k--layaca¤›z.

(...)Öte yandan kamu yönetiminde ciddi bir reform bafllatman›n ve

bir zihniyet de¤iflikli¤ine gitmenin de zaman› gelmifltir. Kamu yönetiminde vatandafl odakl›, daha az bürokratik, kalite--

li, verimli hizmet verme anlay›fl› yerlefltirilmelidir. Böyle bir anlay›fl›n yerleflmesi flüphesiz ilkönce kamudaki in--

san gücünden bafllamal›d›r. Özellikle, kamu yönetimine egemenolan kadrolaflma zihniyeti afl›labilmelidir.

Ülkemizin s›n›rl› kaynaklar›, ideolojik temelli kadro seçimleri--nin yarataca¤› verimlilik kayb›n› kald›racak durumda de¤ildir.

Devlet kadrolar›n›n liyakat, beceri ve yetenek esas›na göre se--çilmemesi, hükümetten beklenen performans› olumsuz yönde etki--leyebilecektir.

Öte yandan kadrolaflmada izlenen baz› dolambaçl› yollar›n darahats›zl›k verici oldu¤unu belirtmeliyiz.

Örne¤in Diyanet iflleri bir transit geçifl merkezine dönmüfl gö--zükmektedir.

1999-2002 y›llar› aras›nda Diyanet iflleri’nden di¤er kamu ku--

rum ve kurulufllar›na 4 y›lda yaln›zca 19 kifli geçmifltir. Bir soru önergesine, ilgili Devlet Bakan›’n›n verdi¤i cevaba gö--

re ise, AKP hükümetinin görevde oldu¤u 2003-2006 y›llar› aras›n--daki 4 y›lda Diyanet iflleri’nden di¤er kamu kurum ve kurulufllar›nageçenlerin say›s› 1850’dir.

Bir yandan bu geçifllere yol aç›l›rken, Diyanet iflleri Baflkanl›¤›da sürekli genifl kapsaml› kadro tahsisi taleplerinde bulunmaktad›r.

Bunun nas›l bir uygulama oldu¤unu anlamak mümkün de¤il--dir.

De¤erli Baflkanlar, Türkiye’nin ekonomiden kamu yönetimine bir dizi reforma ihti--

yac› oldu¤u aç›kt›r.Bütün bu iç düzenlemeler, güçlü bir d›fl kabu¤a gerek duymak--

tad›r.Bizim için bu d›fl kabuk AB’dir. Küresel e¤ilimlere bakt›¤›m›zda, ticari bloklar›n öneminin her

geçen gün artt›¤›n› görüyoruz.ihracat›n›n yar›dan fazlas›n› AB’ne yapan, Avrupa Birli¤i üyele--

ri içinde kapsaml› yat›r›mlar› olan, büyüme hamlelerine en büyükdo¤rudan sermaye yat›r›m› deste¤ini Avrupa’dan alan Türkiye eko--nomisi, bir anlamda Avrupa ekonomisi ile belirli bir entegrasyoniçindedir. Bu entegrasyonun sa¤l›kl› iflleyebilmesi, AB’nin karar al--ma süreçleri içine girmemize, yani siyasi bir entegrasyon ile bunutamamlamam›za ba¤l›d›r.

Öte yandan, küresel sermayenin Türkiye’ye olan ilgisi de Türki--ye’nin AB ile olan iliflkilerinin pozitif seyir göstermesinden olumlubiçimde etkilenmektedir.

Türkiye’nin AB’ne tam üyelik adayl›¤›n›n ekonomimize getirdi--¤i istikrar› ve kazand›rd›¤› ivmeyi hepimiz gördük, yaflad›k.

Bu bak›mdan, AB ile iliflkilerin ivedilikle canland›r›lmas› gerek--mektedir. Kas›m ay›nda yay›nlanacak Avrupa Komisyonu Türkiyeilerleme Raporu’nu etkilemek aç›s›ndan, acilen, TCK 301. maddedeifade özgürlü¤ü lehine bir de¤ifliklik yapmak yerinde olacakt›r.

‹kinci bir konu da Vak›flar Yasas›’d›r. Geçen dönemdemeclisten geçen ancak veto ile geri dönen Vak›flar Yasas›’n›nyeniden ele al›nmas› gerekir.

De¤erli Baflkanlar,Hükümetten beklentilerimizi aç›k biçimde ifade edebildi¤imize

inan›yorum.Hükümet yaln›zca icraat›nda de¤il, söylemlerin içerik ve üslû--

bunda da azami titizlik içinde olmal›, birlefltirici ve bütünlefltiricidavranmal›d›r.

Anayasa de¤iflikli¤ine iliflkin süreç, fleffaf olmal›, Anayasa met--ni yeterince tart›fl›lmal› ve geçmifl dönemle hesaplaflma anlay›fl›içinde haz›rlanmamal›d›r.

Yeni Anayasa 84 y›ll›k Cumhuriyet kazan›mlar›n› ve de¤erlerinieksiksiz olarak yans›tmal›d›r.

Ekonomide bir reform takvimi yap›larak kamuoyuna aç›klanma--l› ve ilk 6 ayda reformlar›n tüm çal›flmalar› tamamlanmal›d›r.

Avrupa Birli¤i ile iliflkilerimiz yeniden hükümet gündeminin enüst s›ras›na tafl›nmal›d›r. Türkiye ekonomisi gerilmifl bir yay gibidir.Do¤ru biçimde odaklanarak, cesur, kararl› ve so¤ukkanl› davranarakhedefi kolayl›kla vurabiliriz.

Bu güce sahibiz.Beni dinledi¤iniz için teflekkür ederim.


EkANAYASA ÜÜZER‹NDEN PPS‹KOLOJ‹K HHARP

TTUUSS‹‹AADD YYÖÖNNEETT‹‹MM KKUURRUULLUU BBAAfifiKKAANNII MMUUSSTTAAFFAA VV.. KKOOÇÇ’’UUNNYYÜÜKKSSEEKK ‹‹SSTT‹‹fifiAARREE KKOONNSSEEYY‹‹ TTOOPPLLAANNTTIISSII AAÇÇIILLIIfifi KKOONNUUfifiMMAASSII

De¤erli üyeler, sayg›de¤er konuklar, bas›n›m›z›n de¤erli tem--silcileri,

TÜS‹AD Yüksek ‹stiflare Konseyi Baflkanl›k Divan› ad›na hepi--nizi sayg›yla selaml›yorum.

Bundan önceki ‹stiflare toplant›m›z› seçimlere yaklafl›k 45 günkala yapm›flt›k.

O gün yapt›¤›m›z de¤erlendirmede, "Türkiye'de iktidarda kimolursa olsun, ülkenin yüzünün bat›ya dönük olmas›n› temin etmek,AB ile tam üyelik sürecinin gereklerini yerine getirmek, piyasa eko--nomisinin tüm kurum ve kurallar›yla egemen oldu¤u, laik-demok--ratik, d›fla aç›k bir Türkiye için çal›flmak zorundad›r," demifltik.

Bu de¤erlendirme, bir anlamda, partilerden ve siyasal görüfller--den ba¤›ms›z olarak gördü¤ümüz, Türkiye'nin "ulusal ideallerinin"tarifi olarak da kabul edilebilir.

Bugün de, gerek yeni bir anayasa yaz›lmas› düflüncesinin etra--f›nda dönen tart›flmalara, gerek hükümet program› ve icraat› ile ilgi--li de¤erlendirmelere, gerekse de uluslararas› iliflkilerimize ayn› ba--k›fl aç›s›yla yaklaflmak gerekti¤i düflüncesini tafl›yoruz.

Yeni bir Anayasa'n›n haz›rl›klar› sürerken, taslaklar›n ve tart›fl--malar›n bizi, Cumhuriyet ilkelerini koruyan, bat› normlar›nda bir öz--gürlük anlay›fl›n› benimseyen laik-demokratik bir siyasal yap›ya gö--türmesi gerekti¤ine inan›yoruz.

Di¤er bir deyiflle Türkiye'yi ça¤dafllaflma yolunda daha da ileritafl›yan bir Anayasa arzu ediyoruz.

Anayasa, toplumsal kesimleri birlefltiren, uzlaflt›ran, toplumubirarada tutan bir harçt›r. Yeni bir anayasa çal›flmas›n›n ayr›flma vekutuplaflmay› art›rmas› düflünülemez.

Yeni anayasa etraf›nda bir kutuplaflma içine girmemiz, içerdebizi bekleyen ekonomik ve sosyal sorunlar›n çözülmesini güçlefltir--menin yan› s›ra, d›fl itibar›m›z› ciddi biçimde zedeleyecek ve ülkeolarak bizi zay›f düflürecektir.

Bu nedenlerle, yeni Anayasa'n›n, yaln›zca iktidar partisininelinden ç›kmamas›n›, genifl bir tart›flma ve uzlaflman›n ürünü olma--s›n› önemsiyoruz.

Uzlaflma, "ola¤an dönemlerde" yap›lan anayasa de¤ifliklikleri--nin ›l›ml› olmas› gere¤ini de karfl›layacakt›r.

Bu çerçevede yeni laiklik tan›mlar› peflinde koflmak yerine, Tür--kiye'nin bat› normlar›nda ifade özgürlü¤ünün önünü açan bir siya--sal rejime, geliflmifl demokratik bir iflleyifle kavuflmas›na odaklan--mak daha do¤ru olacakt›r.

De¤erli üyeler,Gerek yap›sal müdahaleleri gerektiren ekonomik ve sosyal so--

runlar›m›z, gerekse d›fl dünyada meydana gelen de¤iflimler, hükü--metin bir an önce icraat gündemini oluflturmas›n› ve takvimini yap--mas›n› zorunlu k›l›yor.

Nas›l bir ortamda oldu¤umuzu daha iyi kavrayabilmek için ön--celikle d›fl politik geliflmelere göz atmam›zda yarar var.

Çünkü yaln›zca yak›n çevremizi de¤il, tüm dünyay› dikkatle iz--lememiz ve yeni gerçeklere uygun stratejiler üretmemiz gereken birdöneme giriyoruz.

Bu dönem, hem Amerika, hem de Avrupa ekseninde önemli ge--liflmelere sahne olacak gibi gözüküyor.

Amerika'da Irak savafl› üzerine ç›kan tart›flmalar tüm dünya ka--muoyu önünde cereyan ediyor. "Baflar›s›zl›k" sözcü¤ü art›k çok da--ha s›k telaffuz ediliyor. Beklentiler 2008'den itibaren ABD'nin

Irak'tan asker çekmeye bafllamas› do¤rultusunda.Bugün fiilen üçe bölünmüfl gibi gözüken Irak'›n birli¤ini yeni--

den sa¤laman›n güçlü¤ü de tart›fl›lan konular aras›nda.Türkiye Irak'›n parçalanmas›n›n yarataca¤› felakete en bafltan

dikkati çeken ülke konumundad›r.Gerçekten de Irak'›n parçalanmas› bölge aç›s›ndan tarifsiz so--

runlar yaratacak, dünyay› ciddi krizlere sürükleyebilecek bir gelifl--medir.

Ancak bu gerçek, bizi, parçalanmay› d›fllayan tavr›m›z› sürdü--rürken, eski Irak'tan çok farkl› yeni durumlar karfl›s›nda yeni strate--jiler gelifltirmekten al›koymamal›d›r.

Bu ba¤lamda ne yaz›k ki müttefikimiz Amerika, Kuzey Irak'›nTürkiye aç›s›ndan bir terör oda¤› olmas›na son vermek için bir tür--lü somut bir ad›m atmamaktad›r.

Bugün Türkiye ve Amerika, Irak nedeniyle hayli çalkant›l› birdönemden geçen iliflkilerini tekrar ray›na oturtma niyetlerini ortayakoymufltur.

Amerika, D›fliflleri Bakanl›¤›'n›n üçüncü adam› NicholasBurns'ün a¤z›ndan, Türkiye'yi kendi stratejik bak›fl aç›s›ndan nas›lkonumland›rd›¤›n›, Türkiye ile hangi konularda ortak ç›karlar› oldu--¤una inand›¤›n› ve özellikle ‹ran ile iliflkilerde beklentisinin ne oldu--¤unu aç›kl›kla dile getirmifltir.

Ama bunun yan›s›ra Türkiye'ye somut olarak sundu¤u bir fleyyoktur. Bu arada Amerika ve dünyan›n geri kalan› Bush sonras› dö--neme haz›rlan›yor. Ortado¤u daha uzun süre dünyan›n en zorlu vesorunlu bölgesi olmaya devam edecek. Bunlara göre, Türkiye'nin dekendi stratejik perspektifini aç›kça ortaya koymas› gerekir.

Kendi ç›karlar› aç›s›ndan ABD ile hangi noktalar› ortak, hangi--lerini farkl› aç›lardan gördü¤ünü aç›kça söylemeli, taleplerinin neoldu¤unu da formüle etmelidir.

Amerika'n›n da, Türkiye'nin özellikle s›n›rlar›ndan s›zan terörünönlenmesi konusundaki taleplerinin ciddiyetini daha iyi anlayarakbuna uygun flekilde siyaset oluflturmas› gerekmektedir.

Ayn› flekilde Kongre'deki Ermeni soyk›r›m› tasar›s› da, iliflkile--rin normalleflmesini zorlaflt›ran bir unsurdur ve gündemi iflgal et--mesine art›k son verilmelidir.

Avrupa cephesine gelince….. (...)De¤erli üyeler,Ça¤dafl demokratik toplumlarda, hükümetleri izlemek, icraatla--

r›n› de¤erlendirmek, elefltiri ve uyar›larda bulunmak sivil toplumuntemel ifllevlerinden biridir.

Buna tahammül edemeyen siyasetçiler ça¤dafl demokrasiningereklerini benimsemediklerini ortaya koymufl olurlar.

Burada bir kez daha alt›n› çizmekte yarar görüyorum: TÜS‹ADolarak anayasa sürecini de, hükümetin icraat›n› da yak›ndan izleye--ce¤iz.

Mevcut hükümet program›n›n, seçim öncesinde aç›klanan par--ti program›n›n gerisinde olmas› bu izleme faaliyetinin önemini da--ha da art›r›yor.

Her zaman oldu¤u gibi de¤erlendirme kriterimiz, ülkemizin"ulusal ideallerine" ne ölçüde yaklaflt›r›ld›¤› olacakt›r.

Türk özel sektörü, kendi geliflimini daima içinde bulundu¤utoplumun geliflimine ba¤l› görmüfl ve faaliyetlerini genifl bir top--lumsal sorumluluk bilinci içinde sürdürmüfltür.

Bundan sonra da bu bilinçle hareket edecektir. Beni dinledi¤i--niz için teflekkür ederim.



MMUUSSTTAAFFAA BBUUMM‹‹NN:: ““ÇÇAARRfifiAAFF DDAA GG‹‹RREERR””OYA ARMUTÇU HÜRRIYET 17.09.207

Tam 26 y›l boyunca türban kararlar›na imza atan Anayasa Mah--kemesi eski Baflkan› Mustafa Bumin, haz›rlanan yeni Anayasa tas--la¤›yla ilgili "Endifleliyim" uyar›lar›nda bulundu. "Bunu bir kenarayaz›n" diyen Bumin, türbanl›lar›n "Müslüman de¤il misiniz?" gerek--çesiyle bafl› aç›klar› üniversiteye almayaca¤›n› ve çarflafl›lara yolaç›laca¤›n› iddia etti.

ANAYASA Mahkemesi eski Baflkan› Mustafa Bumin, üniversi--tede türban› serbest b›rakan Anayasa tasla¤› ile ilgili ilk kez Hürri--yet’e konufltu. Bumin, "Türkiye gerçeklerini bilmiyorlar, göremiyor--lar. Anayasada k›yafet serbest olursa, türbanl› ö¤renciler bafl› aç›k--lar› üniversiteden içeriye almayacaklar. Bunu bir kenara yaz›n" de--di. Türban olay›n›n patlad›¤› 1974 y›l›ndan bu yana tam 26 y›l bo--yunca Dan›fltay’›n türban kararlar›n› veren 8. Dairesi’nde çal›flan vetürbanla ilgili emsal kararlara imza atan Bumin, flu de¤erlendirme--leri yapt›:

EENNDD‹‹fifiEELL‹‹YY‹‹MMAnayasa’da, ’K›l›k k›yafet serbesttir’ dediklerinde sanmas›nlar

ki, bu türbanla s›n›rl› kal›r. Ciddi bir-iki endiflem var. Birisi ç›k›p,çarflafl› gelse, art›k çarflafl›ya ’hay›r’ diyemezsiniz. Sadece çarflafl›de¤il, baflka dinden olanlar da özel k›yafetleri ile girmek isteyecek--lerler. Dedelerimizin babalar›m›z›n k›yafetlerine bak›n. Ben bak›püzülüyorum. Üniversite ö¤rencisi k›yafeti ile de örnek olmal›.

DDÖÖVVÜÜYYOORRLLAARRÜniversiteye türban serbestisi getirirlerse, bu k›yafet serbest

olursa, türbanl›lar bafl› aç›k gelenleri almayacaklar. Türbanl› ö¤ren--ciler ‘Yüzde 98’i müslüman olan ülkede yafl›yorsunuz’ diye bafl› aç›kgelenleri sokmayacaklar. Hangi ülkede yafl›yoruz? Bu ülkede oruçtutmad›¤› için sokakta insanlar› dövüyorlar. (...)

BB‹‹LL‹‹YYOORRUUMMTürban konusu yeni de de¤il, 1974’ten beri var. Emine Baç di--

ye bir avukat var. Avukat duruflmaya, türbanl› giriyor, hákim uyar›--yor, bayan avukat "‹nanc›mdan dolay› takt›m, türban›m› ç›kartmam"deyince, hakk›nda disiplin soruflturmas› yap›l›p, barodan ihraç ka--rar› al›n›yor. O zaman Dan›fltay’d›m. 26 y›l Dan›fltay’da çal›flt›m.1974’ten bu yana türbanla ilgili tüm kararlar benim raportör ve sav--c› olarak görev yapt›¤›m Dan›fltay 8. Dairesi’nden geçti. Bu konuda--ki geliflmeleri çok yak›ndan biliyorum.

SS‹‹MMGGEE OOLLDDUUBaflörtüsü ile türban ayn› fley de¤il. Analar safi inançlar› gere--

¤i baflörtüsü örtüyor. Kim kar›fl›yor? Atatürk’ün cumhuriyeti kurdu--¤u y›ldan bu yana, hiçbir sorun yok. Hiç kimse baflörtüsüne bafl ört--meye, bir fley demedi. Ama yarg› türban için bu bir ’simge’ dedi. Da--n›fltay’›n birçok karar›nda var. Anayasa Mahkemesi’nin türbanla il--gili iki karar›nda da var. Ret karar›n›n gerekçesinde, üniversitedetürban tak›lamayaca¤› söyleniyor. Bütün bu kararlarda, ‘Türban›nmasum inanç gere¤i bir örtünme de¤il, bir siyasal simge oldu¤u’söyleniyor.

‹‹SSTTAANNBBUULL ÜÜNN‹‹VVEERRSS‹‹TTEESS‹‹ SSEENNAATTOOSSUUNNUUNN 1133..0099..22000077 TTAARR‹‹HH 4488 SSAAYYIILLII DDUUYYUURRUUSSUU

Bas›nda s›kça rastlanan haberler aras›nda yer alan yeni anaya--sa çal›flmalar›n›, ‹stanbul Üniversitesi olarak büyük bir dikkatle izli--yoruz

Ülkemizin karfl› karfl›ya bulundu¤u iç ve d›fl tehditler bu çal›fl--malar›n önemini artt›rmakta ve bir akademik kurum olarak ‹stanbul

Üniversitesinin bu çal›flmalarla yak›ndan ilgilenmesinin temel se--beplerinden birisini oluflturmaktad›r.

Bir ulusun Anayasas›n›n o ülkenin hukuki, sosyal, ekonomik,kültürel hayat›n› ve gelece¤ini ne kadar çok etkiledi¤i bilimsel birgerçektir.

Ulusal bütünlük ve beraberli¤imiz için, her türlü bölücü ve y›--k›c› ak›mlara, d›flar›dan gelebilecek her türlü tehdide ve politik bas--k›lara karfl› koyabilmek için, bu anayasa ayr› bir önem tafl›maktad›r.

Bu anayasan›n Türk Ulusu'nu gelece¤e tafl›yabilmesi, Atatürkilkelerini, laikli¤i, Cumhuriyet kazan›mlar›n› tart›flmas›z bir flekildetemele almas› ile sa¤lanabilir. Çünkü bu de¤erler, Türk Ulusu'nuntarihi milli ve manevi de¤erleri ile birlikte Ça¤dafl Türkiye'nin, vaz--geçilmez unsurlar›d›r; gelece¤imizin teminat›d›r.

Türk Ulusu'nun Cumhuriyetin kuruluflundan bu güne kadar ge--çen süreçte, laikli¤i ve Atatürk ilkelerini, milli ve manevi de¤erleri--mizle bir arada yaflad›¤›n›, onlar› yaflatt›¤›n› ve birbirleriyle kaynafl--t›rd›¤›n› hiç kimse görmemezlikten gelemez.

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulufl felsefesinin, milli birlik ve bü--tünlü¤ümüzün teminat› oldu¤u hiçbir flekilde gözden uzak tutula--maz. Bu yüzden de Türk Ulusuna ait tüm de¤erler bu anayasa için--de mutlaka korunmal›d›r.

TBMM'nin Anayasa çal›flmalar›nda yukar›da belirtilen ilkelerinegemen olmas› en içten dile¤imizdir. Bu hedeflerden sapmak, Ülke--mizin gelece¤i için son derece tehlikeli olacakt›r. Böyle bir tehlike--ye tüm gücümüzle ve hiç tereddüt etmeden karfl› ç›kaca¤›m›z› ka--muoyuna sayg› ile duyururuz.

MMEESSUUTT PPAARRLLAAKK:: ““SS‹‹VV‹‹LL AANNAAYYAASSAA SSÖÖZZÜÜNNÜÜ ‹‹ÇÇ‹‹MMEE SS‹‹NNDD‹‹RREEMM‹‹YYOORRUUMM””

VATAN 14.09.2007‹stanbul Üniversitesi Senatosu Rektör Prof . Dr. Mesut Parlak

baflkanl›¤›nda 61 üyesiyle birlikte dün ola¤anüstü topland›. Toplan--t›n›n konusu haz›rlanan yeni anayasa tasla¤›yd›. (...)

‹.Ü. Rektörü Mesut Parlak, Senato toplant›s›n›n hemen ard›n--dan VATAN `›n sorular›n› yan›tlad›.

Üniversite olarak niçin böyle bir ç›k›fl yapma gere¤i gördünüz?Endifleleriniz mi var?

Türkiye `yi önümüzdeki y›llara tafl›yacak olan yeni bir anayasahaz›rlan›yor. Ancak geliflmeleri bölük pörçük bas›ndan takip ediyo--ruz. Oysa bizi yönetenlerin paylafl›mc› olmas› gerek. Uygar ülkeler--de, kat›l›mc› yönetim anlay›fl› hakimdir. Bizim yapt›¤›m›z ç›k›fl, biruyar› ve öneri ç›k›fl›d›r. Siyaset yapm›yoruz, sadece yeni anayasayailiflkin birtak›m önerilerde bulunuyoruz. Ve diyoruz ki, üniversiteler,sivil toplum kurulufllar› ve toplum bu sürecin içinde yer almal›, bil--gilendirilmeli.

Son günlerde sivil anayasa çok kullan›lan bir terim oldu. Siznas›l yaklafl›yorsunuz bu nitelemeye?

Böyle bir aç›klamay› içime sindiriyorum. Ne demek sivil anaya--sa? Bundan önceki anayasalar askeri miydi? 1961 anayasas› da, 82anayasas› da bilimadamlar› taraf›ndan haz›rland›. Bilimadam› özgürdüflünür, özgür konuflur ve yazar. Baflka türlüsü düflünülemez. Sivilanayasa tart›flmalar›, önceki anayasalar› haz›rlayan hukukçular›m›zayap›lan bir sayg›s›zl›kt›r. Anayasa bilimadamlar› taraf›ndan yap›lma--l›, siyasi tandanslara yandafl olmamal›.

Üniversite olarak sizden bu sürece kat›lman›z istendi mi?Hay›r.Bu nedenle bir al›nganl›¤›n›z var m›?



Hay›r, yok. Al›nganl›k göstermiyoruz. Neden biz yokuz demiyo--ruz. Ancak flunu da unutmamak gerekir. Türkiye `nin en köklü üni--versitelerinden ‹stanbul Üniversitesi bugüne kadar haz›rlanan ana--yasa metinlerine büyük katk› sa¤lam›fl bir üniversitedir. Geçmiflteen büyük hizmeti veren kurumdur üniversitemiz . Hocalar›m›z bizzatbu çal›flmalar›n içinde yer alm›flt›r. Ayr›ca Türkiye `de var olan hu--kuk fakültelerinin hemen hemen tümünde ‹stanbul Üniversitesi `ninhocalar› ders vermifltir, vermektedir. Yani hepsiyle akrabal›¤›m›zvar. Birçok hukuk fakültesinin babas› say›l›r›z. Tüm bu gerçekler or--taya kondu¤unda bilimsel bir kurum olarak ‹stanbul Üniversitesi`nden destek istenmeli miydi?.. Gerçek olan flu, böyle bir katk› is--tenmedi. Ama istenirse de biz haz›r›z.

Sizden baflka herhangi bir üniversiteden anayasa çal›flmalar›y--la ilgili bir ç›k›fl görmüyoruz. Nas›l yorumluyorsunuz bu durumu?

Yorum yok!Endifle duydu¤unuzu do¤rudan kabul etmiyorsunuz ancak ha--

z›rlad›¤›n›z duyuru metninde Atatürkçülü¤e, laikli¤e ve hukuk dev--letine epey vurgu var. Tekrar sormak istiyorum, bu konudalarda birendifleniz var m›?

Bir ulusu 80 küsür y›ld›r birlikte tutan, yaflatan, komflular›ndanfarkl› k›lan bu de¤erlerdir. Cumhuriyet kazan›mlar›ndan ödün ver--meyiz. Biz diyoruz ki, yeni anayasa tasla¤›n› bir hesaplaflma alan›olarak kimse görmesin. Türkiye ince ve hassas bir süreçten geçiyor.Sessiz yürütülen anayasa tasla¤› çal›flmalar›yla ilgili biz bir ses ç›--kard›k ve flimdi karfl› taraftan ses bekliyoruz. Bu çal›flmalar tüm top--lumu ilgilendiriyorsa, kapal› kap›lar ard›nda yap›lmamal›. Üniversi--teler, sendikalar, sivil toplum kurulufllar› bu sürecin içinde yer al--mal›.

Temel de¤erlere dokunmay›n diyorsunuz.Elbette. Herkes yeminine sad›k kals›n. Biz ayd›nlat›lmak istiyo--

ruz. Bizi yap›lan çal›flmalarla ilgili ayd›nlats›nlar. Tüm toplumu ay--d›nlats›nlar. Ve Türkiye `yi bugünlere getiren temel ilkelere de do--kunmas›nlar. Bizi yönetenler baflar›l› olmazsa bu çat› çöker ve hepi--miz alt›nda kal›r›z. Bu yolda bize ne görev düflerse biz haz›r›z.

TTÜÜRRKK RREEKKTTÖÖRRLLEERR KKOOMM‹‹TTEESS‹‹''NNDDEENN AAÇÇIIKKLLAAMMAAYÖK 19.09.2007

Yürürlükteki Türkiye Cumhuriyeti Anayasas› günümüze de¤inpek çok de¤iflikli¤e u¤rad› ve u¤ramaya da devam etmektedir. Tür--kiye Büyük Millet Meclisi, Anayasan›n tamam›n› de¤il, ancak Dev--letin temelini oluflturan de¤ifltirilemeyecek (cumhuriyet, laiklik, Ata--türk milliyetçili¤i, bölünmezlik, insan haklar›na dayal› demokratik,sosyal hukuk devleti olmas›) hükümleri (Any.m.1.,2.,3. ve 4.) d›fl›n--da kalanlar› de¤ifltirebilir.

Kanunlardan farkl› olarak, Anayasan›n de¤ifltirilmesinde, teklifve karar aflamalar›nda, TBMM'de aranan nitelikli ço¤unluklar, asl›n--da, de¤iflikli¤in partiler aras› bir uzlaflma ile yap›lmas› gereklili¤iniortaya koymaktad›r. Bu uzlaflma, gerçeklefltirildi¤i takdirde Anaya--sa, "toplum sözleflmesi" niteli¤im kazanarak bir güven ortam›n›noluflmas›n› da sa¤lar. Demokratik bir süreç içinde, Anayasa de¤i--flikli¤i metninin ortaya konabilmesi için "demokratik siyasi hayat›nvazgeçilmez unsurlar› olan siyasi partilerin"(Any.m.68) de¤iflikliksürecinde, birlikte hareket etmeleri, gerek siyasi gerekse hukuki birzorunluluktur. Bu bak›mdan, demokratik bir ortamda Anayasa de¤i--flikli¤i yap›lmak isteniyorsa, haz›rl›k çal›flmalar› aflamas›nda, siyasipartilerin öncelikle de¤ifliklikle ilgili temel esaslar›, görüflmeler yo--luyla belirlemeleri isabetli ve inand›r›c› olacakt›r. Anayasa de¤iflik--

li¤inin, yaln›zca bir siyasi partinin inisiyatifinde haz›rlan›yor olma--s›, sürecin demokratikli¤ine gölge düflürmektedir. Daha aç›k birsöyleyiflle bu aflamada, sürecin demokratikli¤inden söz etmekmümkün de¤ildir. Bu aç›dan, "usul esas› da belirler" ilkesini hat›r--lamakta yarar bulunmaktad›r.

22 Temmuz 2007 genel seçimlerinde, TBMM'de ço¤unlu¤u el--de eden Adalet ve Kalk›nma Partisi'nin haz›rlatt›¤› Anayasa de¤iflik--lik tasla¤›n›n, kat›l›mc› demokratik yollara baflvurularak tamamlana--ca¤› vaatleri inand›r›c›l›ktan uzakt›r. Tasla¤›n haz›rlanma flekli veusulü, toplumda tedirginli¤e ve güvensizli¤e yol açm›flt›r. Anayasade¤iflikli¤inin, Türk toplumunda oluflan endifle ve tedirginli¤i gide--recek bir güven ortam› içinde yap›lmas›, gelecekte bu metnin uygu--lanabilirli¤i ve benimsenmesi aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r.Bu bak›mdan, Anayasa de¤iflikli¤i giriflimine biran önce ara verile--rek, 21 Ekim 2007 günü yap›lacak halkoylamas› ve devam›nda ön--görülen 11. Cumhurbaflkanl›¤› seçimi ile ilgili hukuki belirsizli¤inde aç›kl›¤a kavuflturulmas›ndan sonra, siyasi partilerin kat›l›m› ileyeni bir sürecin bafllat›lmas› isabetli olacakt›r.

Rektörler Komitesi, ayr›ca üniversitelerin ö¤retime bafllad›¤›bugünlerde, baz› tereddütleri gidermek bak›m›ndan bir hususu datekrar vurgulamakta yarar görmektedir. Bilindi¤i gibi yüksekö¤retimkurumlar›nda uygulanmakta olan türban yasa¤›, yüksek mahkeme--lerimizin ve ‹nsan Haklan Avrupa Mahkemesinin (‹HAM) kararlar›y--la oluflan bir hukuki durumdur. Bu hukuki durum ortaya ç›karken,Türk Yüksek Mahkemelerinin, Türkiye Cumhuriyeti Anayasas› ileAtatürk ‹lke ve Devrimleriyle birlikte oluflturdu¤u laiklik tan›m› veyorumu, ‹HAM taraf›ndan Avrupa norm ve de¤erleriyle de uyumlubulunmufltur. Bu nedenle Rektörler Komitesi, Anayasa'da k›l›k k›ya--fet serbestli¤ini öngörecek bir düzenleme yap›lmas›n›n hukukenmümkün olamayaca¤›n› bir kez daha kamuoyuna hat›rlatmak so--rumlulu¤unu duymaktad›rlar.

YYÖÖKK BBAAfifiKKAANNII:: AANNAAYYAASSAA''DDAA TTÜÜRRBBAANN SSEERRBBEESSTT OOLLAAMMAAZZRADIKAL 20.09.2007

...Rektörler Komitesi dün AKP'nin yürüttü¤ü anayasa de¤iflikli--¤i çal›flmalar›n› de¤erlendirmek üzere YÖK Baflkan› Erdo¤an Teziçbaflkanl›¤›nda topland›. Toplant›n›n ard›ndan komite ad›na aç›kla--malarda bulunan Teziç, TBMM'nin Anayasa'n›n devletin flekli vecumhuriyetin niteliklerini belirleyen ilk dört maddesini de¤ifltireme--yece¤ini söyledi. Teziç özetle flu mesajlar› verdi:

'TOPLUM SÖZLEfiMES‹'NE VURGU: Anayasa'n›n de¤ifltirilme--sinde teklif ve karar aflamalar›nda TBMM'de aranan nitelikli ço¤un--luk de¤iflikli¤in partiler aras› bir uzlaflma ile yap›lmas› gerekti¤iniortaya koymaktad›r. Bu uzlaflma gerçeklefltirildi¤i takdirde anayasa,'toplum sözleflmesi' niteli¤ini kazanarak bir güven ortam›n›n olufl--mas›n› sa¤lar.

SÜREC‹N DEMOKRAT‹KL‹⁄‹: Demokratik bir ortamda anayasade¤iflikli¤i yap›lmak isteniyorsa haz›rl›k çal›flmalar› aflamas›nda si--yasi partilerin temel esaslar› görüflmeler yoluyla belirlemeleri isa--betli ve inand›r›c› olacakt›r. Anayasa de¤iflikli¤inin yaln›zca bir si--yasi partinin inisiyatifinde haz›rlan›yor olmas›, sürecin demokratik--li¤ine gölge düflürmektedir. Daha aç›k bir ifadeyle bu aflamada sü--recin demokratikli¤inden söz etmek mümkün de¤ildir. Bu aç›dan'usul esas› da belirler' ilkesini hat›rlatmakta yarar görüyoruz.

TED‹RG‹NL‹K YARATTI: 22 Temmuz seçimlerinde TBMM'deço¤unlu¤u elde eden AKP'nin haz›rlatt›¤› anayasa tasla¤›n›n kat›--l›mc› yollarla tamamlanaca¤› vaatleri inand›r›c›l›ktan uzakt›r. Tasla--



¤›n haz›rlanma flekli ve usulü toplumda tedirginli¤e ve güvensizli¤eyol açm›flt›r. De¤ifliklik teklifinin Türk toplumunda oluflan endifle vetedirginli¤i giderecek bir güven ortam› içinde yap›lmas›, gelecektebu metnin uygulanabilirli¤i ve benimsenmesi aç›s›ndan büyükönem tafl›maktad›r.

ERTELENS‹N: Anayasa de¤iflikli¤i giriflimine bir an önce araverilerek, 21 Ekim günü yap›lacak olan halkoylamas› ve devam›ndaöngörülen 11'inci cumhurbaflkanl›¤› seçimiyle ilgili hukuki belirsiz--li¤in de aç›kl›¤a kavuflturulmas›ndan sonra siyasi partilerin kat›l›--m›yla yeni bir sürecin bafllat›lmas› isabetli olacakt›r.

TÜRBAN KARARLARI: Yüksekö¤retim kurumlar›nda uygulan--makta olan türban yasa¤›, yüksek mahkemelerin ve Avrupa ‹nsanHaklar› Mahkemesi'nin (A‹HM) kararlar›yla oluflan bir hukuki du--rumdur. Bu hukuki durum ortaya ç›karken, Türk yüksek mahkeme--lerinin Türkiye Cumhuriyeti Anayasas› ile Atatürk ilke ve devrimle--riyle oluflturdu¤u laiklik tan›m› ve yorumu, A‹HM taraf›ndan Avrupanorm ve de¤erleriyle de uyumlu bulunmufltur. Bu nedenle RektörlerKomitesi anayasada k›l›k k›yafet serbestli¤ini öngörecek bir düzen--leme yap›lmas›n›n hukuken mümkün olamayaca¤›n› hat›rlatmak so--rumlulu¤unu duymaktad›r."

Aç›klaman›n ard›ndan gazetecilerin sorular›n› yan›tlayan Teziç,türban yasa¤› kararlar›n›n alt›nda imzas› olan eski Anayasa Mahke--mesi Baflkan› Mustafa Bumin'in "Üniversiteye türban girerse çarflafda girer" aç›klamas› hat›rlat›l›nca "Endifleler say›lmakla bitmeyebi--lir" dedi.

''GGöörrüüflfl bbiillddiirrmmeekk iiççiinn eerrkkeenn''"Anayasa tasla¤› hakk›nda görüfl bildirecek misiniz?" sorusu

üzerineyse Teziç flunlar› söyledi: "Anayasa tasla¤›, tamamlanm›fl. Bu--nun üzerine görüfl bildirilmesini istemek bu tasla¤›n içeri¤iyle ilgilide¤erlendirme yapmak demektir. Anayasa tasla¤›n›n haz›rlanma sü--recinde e¤er izledi¤iniz yol demokratik de¤ilse içeri¤i konusunda bir--tak›m endifleler belirmeye bafllar. Kulland›¤›n›z araç demokratik birsüreçten gelmiyorsa anayasan›n uygulanmas›nda pek çok sorun ç›--kar. Bu anayasa son biçimini ald›¤› zaman görüfllerimizi bildiririz. Buaflamada henüz netlik yok. Süreç tedirginlik yaratm›flt›r. Bir partiningörüflü olarak ortaya ç›kmas› anayasan›n kabul etti¤i husus de¤ildir."

OODDTTÜÜ RREEKKTTÖÖRRÜÜ:: IILLIIMMLLII ‹‹SSLLAAMM TTEEHHLL‹‹KKEESSII KKAAPPIIDDAAYEN‹ ASIR 20.09.2007

Anayasa de¤iflikli¤i ile ilgili üniversitelerden ilk uyar› OD--TÜ'den geldi. ODTÜ'nün yeni e¤itim-ö¤retim y›l› aç›l›fl törenindekonuflan Rektör Ural Akbulut, "Il›ml› ‹slam tehlikesiyle karfl› karfl›--yay›z" uyar›s›nda bulundu. Akbulut'un anayasa de¤iflikli¤i ile ilgiliuyar›lar› flöyle oldu:

"Çeliflkilerle dolu ve çat›flmalarla çevrelenmifl bir bölgede yeralan Türkiye, laik ve demokratik yap›s›yla bu karmaflan›n d›fl›ndakalmay› baflarm›flt›r. Bu yap›n›n sürdürülebilmesindeki en önemlidayanak, Atatürk'ün kurdu¤u ça¤dafl, demokratik ve laik Cumhuri--yettir. Bu nedenle, önümüzdeki günlerde gündeme gelebilecek yenianayasa çal›flmalar›nda, Cumhuriyetimizin kurulufl felsefesinin, la--iklik ilkesinin, devletin bölünmez bütünlü¤ünün, Atatürk ilke ve in--k›laplar›n›n korunaca¤›na olan inanc›m›z› muhafaza etmek istiyoruz.Bu niteliklerden yoksun bin anayasa Türkiye'yi ›l›ml› bir ‹slam ülke--si olma tehlikesi ile karfl› karfl›ya b›rakacakt›r. ODTÜ, ülkemizin bö--lünmez bütünlü¤ünü korumak, demokratik ve laik Cumhuriyetimiziilelebet payidar k›lmak ve yüceltmek için de üzerine düflen göreviyapmaya kararl›d›r."

BBAAfifiSSAAVVCCII AABBDDUURRRRAAHHMMAANN YYAALLÇÇIINNKKAAYYAA:: OOLL‹‹GGAARRfifi‹‹ ‹‹ZZLLEENN‹‹MM‹‹ DDOO⁄⁄UURRUURR

haberzede.com 20.09.2007...Yarg›tay Baflsavc›s› Abdurrahman Yalç›nkaya, Anayasa'n›n

ilk dört maddesinin de¤ifltirilemeyece¤ini belirtirken, türbana öz--gürlük getirilmesinin de yarg› kararlar›na ayk›r› olaca¤›n› savundu....

Anayasayla ilgili dün bir bir aç›klama yapan Yalç›nkaya flunla--r› söyledi:

TEMEL ‹LKELER ÇIKARILAMAZ: Anayasam›z›n bafllang›ç k›s--m›ndan temel ilkeler ve esaslar ç›kar›lamayaca¤› gibi ilk dört mad--deye ayk›r› ilkeler de eklenemez. Anayasam›z›n di¤er maddelerindeyap›lacak de¤ifliklikler ilk dört maddede belirlenen ilke ve esaslaraayk›r› olamaz. 'Anayasa'n›n bafllang›ç k›sm›, anayasa metnine dahilde¤ildir' denilmesi de mümkün de¤ildir."

TÜRBAN DÜZENLEMES‹: Hukukun üstünlü¤ünün kabul edildi--¤i ça¤dafl ülkelerde, yarg› organlar›nca ve Avrupa ‹nsan Haklar›Mahkemesince, anayasa ve yasa'lar›n verdi¤i görev ve yetki çerçe--vesinde yasak getirilen fiillerin yasalarda, hele hele Anayasa'da de--¤ifliklikler yap›larak yasal hale getirilmemesi gerekir. Bu hal, yasa--ma, yürütme ve yarg› organ›na karfl› olan itibar ve güveni sarsaca¤›gibi halk aras›nda kin ve nefreti uyand›r›r, karmaflay›, kutuplaflmay›getirece¤i gibi yürütme organ›n›n oligarfliye yöneldi¤i kan›s›n›uyand›r›r.

EGEMENL‹K DEVR‹: Ancak AB'ye üyelik statüsü elde edildiktensonra egemenli¤in devri yetkisi, s›n›rlar›, aç›k ve seçik bir flekildeaç›klanarak Yüce Türk halk›n›n takdirine sunulur. Olmayan bir sta--tünün getirece¤i k›s›tlamalar› flimdiden ilke ve esaslara ba¤laman›nolanaks›z oldu¤u, anayasalar uzun süre kal›c› nitelikte amir hüküm--ler içereceklerinden, gelecekteki art niyetli yöneticiler taraf›ndan kö--tüye kullan›labilece¤i ihtimali her zaman düflünülmelidir.

M‹LL‹ ‹RADE TANIMI: Demokrasilerde, yap›lacak milletvekiliseçimleriyle belirlenecek milli irade, yönetime gelenler taraf›ndanpartisine oy verenlerin düflünce ve niteliklerinin parti do¤rultusun--da oldu¤unu göstermez. Milli iradedeki amaç, halk›n kendisini yö--netecek kiflileri belirli bir dönem için yarg› denetimi alt›nda yap›la--cak seçimden sonra denetlenmek üzere yürütme organ›na getirmek--tir.

YARGIYI S‹YASALLAfiTIRMAYIN: Anayasa Mahkemesi ile Hâ--kimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu (HSYK) bir k›s›m üyelerininTBMM'ce seçilmesi kural› yarg›y› siyasete yönlendirecek ve siya--sallaflt›racakt›r. Yüksek mahkeme üyelerinin belirli bir süreden son--ra yeniden seçilmeleri veya art›k seçime girememeleri kural› da 'ta--bii hâkim' ilkesiyle meslekte ihtisaslaflma ilke ve esaslar›na ayk›r›--l›k oluflturacak ve meslekte verimlili¤i eksiltecektir.

BBAAfifiÖÖRRTTÜÜSSÜÜNNDDEENN SSOONNRRAA ÇÇAARRfifiAAFF KKRR‹‹ZZ‹‹ BBAAfifiLLAADDIINTV MSNBC 21.09.2007

Anayasa tasla¤› üniversitede k›yafeti “Devrim Yasalar›’na ayk›r›olmamak” flart›yla serbest b›rak›yor. Ancak Devrim Yasalar› çarflaf›yasaklam›yor. Hukukçulara göre, anayasa yürürlü¤e girince üniver--sitede çarflaf› yasaklayan yasa ç›kar›lmas› gerekiyor.

...Konunun uzmanlar› NTVMSNBC’ye görüfllerini aç›klad›. ...

PPrrooff.. fifieerraaffeettttiinn TTuurraann ((TTüürrkkiiyyee BBiilliimmlleerr AAkkaaddeemmiissii ÜÜyyeessii))AATTAATTÜÜRRKK ‹‹KK‹‹ KKOONNUUYYUU YYAASSAAYYAA BBAA⁄⁄LLAAMMAAMMIIfifiYeni anayasa tasla¤›nda üniversitelerde k›l›k k›yafet serbestli--



¤inin s›n›rlar›n› belirlerken “Devrim yasalar›na ayk›r› olamaz ifade--si” koymak çarflafla, peçeyle okula girmek isteyenleri engellemez.Bu bir kand›rmacad›r. Anayasa tasla¤›ndaki düzenleme kabul görür--se üniversitelerde türban da, çarflaf da giyebilirler, peçe de takabi--lirler, flalvar da giyebilirler. Devrim yasalar›nda bunu engelleyecekhiç bir fley yok. Devrim yasalar› ortada. Ama bizde maflallah politi--kac›lar bile okumad›klar› için herkes olur mu olmaz m› diye havan--da su dövüyor.

Atatürk devrimlerinde iki fley yasaya ba¤lanmam›flt›r: Birisi ka--d›n k›yafeti, di¤eri de Türkçe. Devrim yasalar›nda kad›nlara iliflkinhiç bir düzenleme yok. Devrim yasalar› d›fl›nda da kad›n k›yafetleri--ne iliflkin bir yasa bulunmuyor. Devrim yasalar›nda kad›nlara iliflkinlaiklik, abc devrimi vard›r, medeni yasan›n bir-iki maddesi vard›r.Fes yerine flapka giyilmesine iliflkin bir yasa var. Bir de dini k›yafet--lerle ilgili yasa var: Baz› Kisvelerin Giyilemeyece¤ine Dair Kanun.Bu kanun erkeklere iliflkin düzenleme içeriyor. Çünkü Osmanl› dö--neminde ‹slamiyet’te kad›nlar rahip olamazlar, müftü olamazlar. Bukanun, erkekleri ilgilendiren, din hizmetleriyle u¤raflanlar› ilgilendi--ren bir yasad›r.

PPrrooff.. ÜÜllkküü AAzzrraakk ((MMaalltteeppee ÜÜnniivveerrssiitteessii))BBAAfifiBBAAKKAANN NN‹‹ÇÇ‹‹NN ‘‘BBAAfifiÖÖRRTTÜÜSSÜÜ’’ DD‹‹YYOORRBugüne kadar türband›, flimdi baflörtüsü diyorlar. Sebebini

söyleyeyim size. Bunlar›n amaçlar› flu: Anayasan›n teminat› alt›ndaolan Devrim Kanunlar›’n› oldu¤u gibi b›rak›yorlar. Onlar› fazla ›rga--lam›yor. K›yafet Devrimi Hakk›ndaki Kanun d›fl›nda bütün k›yafetlerserbesttir. O kanun ne yap›yor? O kanun dini kisveleri yasakl›yor.Çarflaf, dini kisve falan de¤il ki! Baflörtüsü dini kisve de¤il ki! Dinikisve ne? Dini kisve, ibadethanelerde, camilerde kullan›lan hocan›nsar›¤›, hocan›n cüppesi, tarikat mensuplar›n›n k›l›klar›, k›yafetleri.Bunlar› yasaklam›flt›r Dini Kisvelerin Yasaklanmas›na Dair Kanun.Bunun d›fl›ndaki giysiler serbesttir. fiimdi kurnazl›k flu: Yar›n, öbür--sü gün, türban› da dini kisve sayarsa üniversite ve ö¤rencileri içerialmazsa, “Hay›r efendim, dini kisve falan de¤il bu, baflörtüsü. Bizimbac›lar›m›z›n analar›m›z›n, halk›n giysisidir bu, dini kisve say›lmaz”diyecekler. Onun için Baflbakan “türban” demiyor, “baflörtüsü” di--yor.

8800’’DDEENN ÖÖNNCCEE ÜÜNN‹‹VVEERRSS‹‹TTEEDDEE ÇÇAARRfifiAAFFLLIILLAARR FF‹‹NNKK AATTAARRDDIITam 48 y›ld›r ö¤retim üyeli¤i yap›yorum, dile kolay. ‹stanbul

Üniversitesi’nde 1980’den önce, hatta 80’den bir süre sonra da üni--versitelerin içerisinde kara çarflafl›, dini külahlar› ile dolaflan erkek--ler, poturlu, flalvarl›, göbeklerine kadar sakallar uzatan bir tak›m tip--ler üniversite bahçesinde fink at›yorlar, derslere giriyorlard›. Nas›lbiliyor musunuz? Sadece gözlerini aç›kta b›rakan kara çarflaf giyenk›zlar derslere giriyorlard›. Kara çarflaf insanlar›n dinsel, gelenekselbir tak›m giysileri say›labilir. Çünkü o kara çarflafl› kad›nlar›n sokak--larda dolaflamad›¤› dönemler çok gerilerde kald›. Onlar 30’lu y›llardakald›. Hatta 40’l› y›llar›n bafllar›nda. Toplumda onlar› d›fllama gibi birdurum vard›. Ama çok partili rejimden sonra, 1946’dan itibaren karaçarflafl›lar ortaya ç›kt›lar. Bu Türkiye’de ola¤an hale geldi.

MMAAHHKKEEMMEE BBEELLKK‹‹ BBAAfifiKKAA TTÜÜRRLLÜÜ KKAARRAARR VVEERREECCEEKK“Bunlar geleneksel giysimizdir” bahanesiyle üniversiteye gir--

mek isteyeceklerdir. Nas›l engel olacaks›n›z? Rektörler, biz engeloluruz, onlar› içeri sokmay›z, baflörtülüyü de içeri sokmay›z, diyor--lar. Mahkemeye gitsinler. Mahkeme anayasadaki hükmü nas›l uy--gulayacak, nas›l yorumlayacak? Sorun burada bafll›yor iflte. Mahke--me, “Asl›nda baflörtüsü siyasi alana dökülen bir dini semboldür” di--

yecek daha önceki kararlarda oldu¤u gibi. “Dini kisve say›l›r” diye--cek mesela. Ama bütün mahkemelerden böyle bir karar bekleyemez--siniz ki. Baz› mahkemeler de baflka türlü karar verirler...

DDooçç.. SSeerraapp YYaazz››cc››:: ((BBiillggii ÜÜnniivveerrssiitteessii))CC‹‹DDDD‹‹ HHÜÜRRRR‹‹YYEETT PPRROOBBLLEEMM‹‹ DDOO⁄⁄AABB‹‹LL‹‹RRBiz bunu formüle etmeye çal›fl›rken çok çok tart›flt›k. Elbette bu

taslakta yer alan formülün amac› çarflafa, cübbeye, vesaire olanaktan›mak de¤ildir. Serbestli¤in ‹nk›lap Kanunlar›’na ayk›r› olamaya--ca¤› ibaresinin konulmas›n› düflündük. Fakat bu da bize tam bir çö--züm sa¤lam›yor. ‹nk›lap Kanunu dini kisveleri yasakl›yor. Cüppe,sar›k gibi; ama çarflaf› yasaklayan aç›k bir hükmü yok. Veya bafl›aç›k kiflilerin hürriyetlerini güvence alt›na alan bir hüküm içermiyor.Dolay›s›yla bunun çok çok ak›ll›ca formüle edilmesi gerekir. Bir yer--den hürriyet tan›rken baflka bir yerden ciddi hürriyet problemleri do--¤abilir.

YYAASSAAYYLLAA AAYYRRIINNTTIILLII OOLLAARRAAKK YYAASSAAKKLLAANNMMAALLIIKanunun ifadesi sar›k ve cüppeyi engeller ama çarflaf› engelle--

mez. Anayasada çarflaf, cüppe, sar›k gibi sembollerin yasak oldu¤u--nu anayasada belirtmek çok daha afl›r› bir üslup olurdu. Dolay›s›y--la mutlaka kanun koyucunun bunlara olanak tan›nmad›¤›n› çok ay--r›nt›l› olarak düzenlemesi gerekiyor. Mutlaka bunun engellenmesilaz›m. Aksi takdirde çok ciddi bir kamu güvenli¤i sorunu do¤abilir.Çarflafl› bir ö¤rencinin kimlik tespiti güçleflebilir. Çarflaf›n alt›ndabaflka bir ö¤renci gelmifl olabilir. Bu problemin mutlaka afl›lmas›gerekiyor.

BBÜÜTTÜÜNN RR‹‹SSKKLLEERR‹‹ DD‹‹KKKKAATTEE AALLDDIIKKBiz de bu maddeyi yazarken bütün riskleri dikkate ald›k. Konu

tam olarak çözüme ba¤lanm›fl de¤il. fiunu samimiyetle ifade etmekistiyorum. Bir anayasa metninde türbanla ilgili aç›k veya z›mni (ör--tülü) düzenlemenin yer almas› bu bir taslak dahi olsa, bir anayasahukukçusu olarak beni mutlu k›lm›yor. Bundan dolay› çok memnunoldu¤umu söyleyemeyece¤im. Teknik olarak bu bir ayr›nt›ya taallukeder. Oysa bir anayasa ayr›nt›lar› düzenlememelidir. Türkiye’nin buba¤lamda ciddi bir sorunu var.

ÇÇÖÖZZÜÜMM TTAAHHAAMMMMÜÜLLLLEE MMÜÜMMKKÜÜNN OOLLAABB‹‹LL‹‹RRBelirli bir kesim baflörtüsü kulland›¤› için ya üniversitelere gi--

demiyor veya yüksek ö¤retim kurumlar›na devam ederse din hürri--yetinin yans›mas› olan bir haktan mahrum kalm›fl oluyor. Sosyolo--jik düzeyde bu anlamda güçlü bir problemin oldu¤unu inkar edeme--yiz. Bunun çözümü gerekiyor. Ama flunu da itiraf edeyim, Anayasaformülleriyle bu problemin çözümünün mümkün olaca¤› kan›s›ndada de¤ilim. Çünkü sosyolojik düzeyde toplumun iki kesiminin bir--birini anlay›p, birbirine tahammül etmesiyle mümkün olabilecek birsüreç olacakt›r.

MMAAHHKKEEMMEE KKAARRAARRII YYÜÜZZÜÜNNDDEENN TTAASSLLAA⁄⁄AA KKOOYYDDUUKKfiimdi neden anayasa tasla¤›na bunu koyduk: Anayasa Mahke--

mesi’nin bu konuda iki karar› var. Bu kararlar› dikkate ald›¤›m›z za--man bu anlamdaki bir hürriyetin adi bir kanun yoluyla tan›nmas›naolanak bulunmuyor. Anayasa Mahkemesi’nin karar› türbana ser--bestlik tan›nmas›n› imkans›z k›l›yor. Dolay›s›yla ancak Anayasa’dabuna olanak tan›yan bir hüküm yer al›rsa bu hürriyetin tan›nmas›mümkün olabilecektir. Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi’nin (A‹HM)Leyla fiahin karar› ise yanl›fl de¤erlendiriliyor. A‹HM; Türkiye’dekitürban yasa¤›, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’nin din hürriyeti il--kesinin ruhuna ayk›r› de¤ildir, dedi. Ama bundan, devletin bu yasa--¤› mutlaka devam ettirmesine iliflkin bir anlam ç›kart›lamaz. Aksine

110000 UMRAN EK‹M ‘07


mahkeme bu karar›nda çözümün ulusal makamlar›n takdirinde ol--du¤unu ifade etmifltir. Anayasada böyle bir formülün yer almas›na,A‹HM’in karar› engel de¤ildir. Ama mahkeme, bu özgürlü¤ün tan›n--mas› halinde bafl› aç›k kiflilerin hürriyetlerinin de teminat alt›na al›n--mas› gerekti¤ini özel olarak vurgulam›flt›r.

RRAAHHfifiAANN EECCEEVV‹‹TT''‹‹NN ''fifiEERR‹‹AATT'' SSUUÇÇLLAAMMAASSIIHABER 7 20.09.2007

Rahflan Ecevit yapt›¤› yaz›l› aç›klamada, 17 May›s 2006’da ger--çeklefltirilen Dan›fltay sald›r›s› ile Türkiye Cumhuriyeti’nin ikiye bö--lündü¤ünü belirtti. Ecevit, “Bu durum k›smen insanlar›m›z›n üzerin--de uygulanan dini bask›yla, k›smen maddi ç›kar yoluyla sa¤lanm›fl--t›r” dedi.

Türk halk›n› y›llard›r ABD ve Avrupa’n›n u¤rafl›p da bölemedi--¤ine vurgu yapan Rahflan Ecevit, “‹nsanlar›m›z› bu sinsi fleriat öz--lemcileri bölmüfllerdir” görüflünü savundu. fieriat özlemcilerininy›llard›r hayata geçirmek için çal›flt›klar› fleriat düzenini yeni birAnayasa ile yasallaflt›r›lmaya çal›fl›ld›¤›n› ileri süren Rahflan Ecevitflunlar› belirtti:

“Ancak Türkiye Cumhuriyeti’’nin ikinci bir yar›s› vard›r. Cum--huriyetimizin bu ikinci yar›s› bofl durmayacak ve kendinin has par--ças› olan öteki yar›s›n› bu fleriat hastal›¤›ndan kurtarmas›n›n yolu--nu mutlaka bulacakt›r. Laik Türkiye Cumhuriyeti yara alm›flt›r. Yarakangren olmadan Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci yar›s› bir an öncea¤›rl›¤›n› ortaya koymal›d›r.”

((fifiEERRIIFF MMAARRDDIINN::)) TTÜÜRRKKIIYYEE NNEE MMAALLEEZZYYAA OOLLUURR DDIIYYEEBBIILLIIRRIIMM NNEE DDEE OOLLMMAAZZ

AYfiE ARMAN HÜRRIYET 16.09.2007Karfl›mdaki insan›n 80 yafl›nda oldu¤una inanabilmem müm--

kün de¤il. Ne ruhen ne de fiziken. Son derece diri, dinamik, canl›,yak›fl›kl› ve hocalar›n hocas›.

Türkiye'nin en çok konuflulan sosyologlar›ndan Profesör fierifMardin, Türkiye'nin gelece¤i için çok da parlak bir tablo çizmiyor.

Belli ki y›llar›n deneyimini yede¤ine alm›fl, t›k›r t›k›r çal›flan birbeyin var. Müthifl bir bilgi birikimi ve analitik bir zeka birleflince fie--rif Mardin efsanesi oluyor. Do¤u'dan Bat›'dan herkesin yetkinli¤inikabul etti¤i bir isim o. "Bu memleket nas›l kurtulur"u konufltuk, o daMeflrutiyet'ten bafllad›, o y›llardan bu y›llara olan biteni anlatt›.Amaaaa... Özel hayat›na, ailesine dair sordu¤um sorular› yan›tlama--d›. Son olarak, çok güzel gözleri var. Buz mavisi...

BBuu ttoopplluumm,, bbuurraallaarraa nneerreelleerrddeenn,, nnaass››ll ggeellddii??- Bugünün tarihi kökleri var... ‹ttihat ve Terakki zaman›nda,

"Halka Do¤ru" ad›nda bir dergi ç›k›yordu. Bu dergide Yusuf Akçu--ra'n›n fikirleri ön plandayd›.

NNeeyyddii oo ffiikkiirrlleerr??- "Yönetici s›n›f› olarak, halk›n ihtiyaçlar›n›, ne istedi¤ini, nas›l

mutlu olaca¤›n› bilmiyoruz. Ve bu yüzden halka ulaflamad›k. Ulafl--mam›z laz›m..." Ne var ki, bu hareket, sadece pozitif sonuçlar yarat--mad›. Önce Rusya'da ç›kard›¤› problemleri anlatay›m, çünkü buhalk hareketi aslen oradan bize gelme. Rusya'da bu ifli yapmak is--teyenler, "Halka do¤ru gitmek istiyorsak, önce onu tan›mam›z gere--kiyor. Acaba halk›m›z nas›l bir halkt›r?" deyip köylere yerlefltiler. Veçok büyük bir hayal k›r›kl›¤›na u¤rad›lar.

NNeeddeenn??- Çünkü o halk, onlar›n kafalar›nda yaratt›klar› halk de¤ildi de,

ondan. Me¤er kendi kafalar›nda canland›rd›klar› halk, bambaflka bir

fleymifl. Gelenekleri ve gündelik hayat al›flkanl›klar› onlar›nkindençok farkl›ym›fl.

BBiizzddee ddee aayynn›› ssoonnuuccaa mm›› uullaaflfl››lldd››??- Evet. Gerçi Yusuf Akçura, bu hareketi bafllatt›¤› zaman, bu du--

rumun fark›ndayd›. Zaten Rusya'n›n Bolflevik ‹htilali'nde bir tak›mhalk› zorlay›c› tedbirler almas›n›n nedeni de bu hayal k›r›kl›¤›yd›. Oyüzden bizde de, Halka Do¤ru, hakiki bir ideal olmakla birlikte, zor--lay›c› baz› tedbirlerle ortaya ç›kt›...

NNee ggiibbii tteeddbbiirrlleerr??- Mesela parlamentoya Cumhuriyet Halk F›rkas› d›fl›nda kimse--

nin girememesi. 1923 seçimi böyle bir seçimdir. Ama ayn› zaman--da, e¤itim ve gelir seviyesinin yükseltilmesi gibi halk için pozitiffleyler yapmaya çal›flt›lar. Bütün bunlar› yaparken de, devlette halkauzanacak kollar›n olmas› laz›md›. Türkiye'de eksik olan, o kollar›nk›sal›¤›yd›. Yapamad›lar. Halk›n içine kadar giremediler...

AAKK PPaarrttii bbuunnuu mmuu bbaaflflaarrdd››??- Evet. Halka de¤ebiliyor, sar›p sarmalayabiliyor. Hem de en alt

katman›na kadar...HHaallkkaa ggiiddeebbiilleenn bbaaflflkkaa ppaarrttii yyookk mmuuyydduu??- Halka uzanan kollar k›sa kal›nca, yeni bir yol bulundu: Siyasi

partiler. Devleti oraya kadar götüremezsiniz, fakat siyasetçi kendimenfaatleri aç›s›ndan halkla çok daha s›cak bir iliflki kurar. ‹flte De--mokrat Parti de onlardan biriydi. Baflar›s›n›n sebebi, halka inebil--mesiydi. Demokrat Parti'den itibaren Halk Partisi d›fl›ndaki bütünpartiler, ki onlara muhafazakar partiler deniyor, bu yolu izlediler. Vebaflar› kaydettiler. Siyasi partilerin getirdi¤i bu kolayl›¤› iyi de¤er--lendirmek laz›m. Olay›n asl› fludur: Mahalli bir teflkilat›n, mahalli ç›--karlar do¤rultusunda görüfller öne sürmesi, dolay›s›yla mahallimenfaatlerin halka çok daha kolay anlat›labilmesi. Yani Ankara'danbirilerinin, "Ben problemlerinizi çözece¤im" demesi bir yol, amauzak bir yol. Oysa, siyasetçinin bizzat oraya gidip, "Bak›n, buradakiproblemleri biliyorum ve bunlar› halledece¤im" demesi çok dahaetkili bir fley. Bu ikinci yolun tek dezavantaj›, k›smen milli menfaat--leri ihmal etmesi. Birinci yolun sorunu ise, mahalli menfaatleri gözard› etmesi...

AAKKPP''nniinn bbaaflflaarr››ss››nn››nn aalltt››nnddaa yyaattaann bbuu mmuuyydduu??- Nedenlerden biriydi. Bir de flu var tabii, yine devletin göreme--

di¤i fleylerden biri. 19. yüzy›lda Osmanl› ‹mparatorlu¤u'nda Anado--lu'da çok teflkilatç› bir dini kurum yay›lm›flt›: Nakflibendilik. Nakfli--bendilik, yaln›z bir dini inanç de¤il, ayn› zamanda insanlara yönvermeye çal›flan bir kurulufltu. Türkiye'de bilinmeyen bir fley, Nak--flibendilerin 18. yüzy›l›n sonunda ve 19. yüzy›lda teflkilatç› olmayabafllad›klar›. Mahalli teflkilatç›. Devletle rekabet halinde. Kemalistle--rin göremedikleri fleylerden bir tanesi, Nakflibendilerin kurduklar›teflkilat›n ne kadar güçlü oldu¤u. Bunu anlayamad›lar. Anlayama--d›klar› için de, bu gücün zaman zaman ne kadar ekstrem flekiller al--d›¤›n› göremediler, fieyh Said isyan› gibi... Devlet, CHP d›fl›ndakisiyasi partilerin, milli menfaatleri bofllay›p mahalli ve muhafazakarde¤erlere önem vermesini hazmedemedi. Darbelerin yap›lmas›ndabu düflüncenin pay› vard›r. Devletin yüksek menfaatlerini korumakamac›yla, siyasi partilerin alt›n› temizlemek. Ne var ki, dünya flartla--r›ndaki geliflmeler, eskiden kendi kovuklar›nda oturan insanlar›n,birden bire ortaya ç›kmas›na sebep oldu. Telefon, internet, gazete,yani teknolojik geliflme ve iletiflim araçlar› mahalli olan›n, kendinimilli olarak görmesine yol açt›. Ve sonunda, mahalli milli oldu...

BBuunnddaa bbiirr yyaannll››flfl vvaarr mm››??- Hay›r yok. Do¤al bir geliflmenin bir sonucu bu.

EK‹M ‘07 UMRAN 110011


PPeekkii bbuu nnookkttaaddaann ssoonnrraa nnee vvaarr??- Türkiye tarihinin z›tl›klar üzerine kurulmufl oldu¤u söyleniyor.

Yaln›zca bu z›tl›klar meselesi üzerinde durulursa, hal çaresi yok, çö--zülebilmesi mümkün de¤il. Genel foto¤raf›n anlafl›lmas›, üzerindedüflünülmesi gerekiyor. Bir siyasi parti, yani AK Parti, cumhuriyetinkuruluflunda ve sonras›nda yap›lamayan neyi yapm›flt›r da, baflar›l›olmufltur? AK Parti'nin baflar›s›n›n en büyük nedeni, mahalli men--faatleri ortaya ç›karmas›...

‹‹yyii ggüüzzeell ddee,, bbiizziimm mmeennffaaaattlleerriimmiizz nnee oollaaccaakk??- Sizin menfaatlerinizin engellenmemesi için, insanlar›n bu

meselenin iki yüzünü de görebilmesi gerekiyor. Hem mahalli hemmilli yüzünü. O zaman ne yap›lacak? Bunun her iki yüzünü de han--gi parti gözetiyor ona bak›lacak. Türkiye'de muhafazakár partiler bu--nu yeni yeni idrak ettiler. Son 20 y›l içinde anlad›lar ki, bu ifli, yal--n›z mahalli menfaatleri güderek yapmak mümkün de¤il. Çünkü ay--n› zamanda Türkiye'de laiklik taraftarlar› var. Onlar baflka türlü dü--flünüyor, amaçlar› baflka.

SSaannkkii bbiizz aazz››nnll››kkmm››flfl››zz,, oonnllaarr ççoo¤¤uunnlluukkmmuuflfl ggiibbii kkoonnuuflfluuyyoorrssuu--nnuuzz......

- Rakam aç›s›ndan bak›nca öyle...OO zzaammaann bbuu üüllkkeeyyii kkuurraannllaarr aazz››nnll››kk..- Say›lar aç›s›ndan az›nl›k-ço¤unluk baflka bir fley, moral aç›--

s›ndan az›nl›k- ço¤unluk baflka bir fley. Bu ikisinin birbiriyle uzlafl--mas› laz›m. Cumhuriyet Halk Partisi, kendisini Türkiye'nin ahlakide¤erlerini tafl›yan parti olarak görüyor. Ama AK Parti de diyor ki,"Ben de senden farkl› de¤ilim. Ben de buna taraf›m. Senin gibi bende milli menfaatleri düflünüyorum." Biz de Türkiye'de "AK Parti, sa--mimi mi de¤il mi, takiye yap›yor mu yapm›yor mu, gerçekten millimenfaatleri düflünebilir mi, düflünemez mi"yi tart›fl›yoruz. ‹çindenç›kamad›¤›m›z da bu. Cumhurbaflkan› meselesi bile bunun etraf›n--da dönüyor. Baz›lar› "Düflünemez" diyor. Baz›lar› da "Bu riski al›n,düflünebilir" diyor.

Yani hayat›m›z de¤iflmeyebilir ve denge bozulmayabilir, öylemi?

- Evet ama bunun önceden kestirilebilmesi mümkün de¤il...YYaannii bbiirr ggüünn MMaalleezzyyaa oolluurr mmuuyyuuzz,, oollmmaazz mm››yy››zz?? ""OOllmmaayy››zz"" ddee--

yyiipp,, iiççiimmiizzii rraahhaattllaatt››rr mm››ss››nn››zz llüüttffeenn......- Rahatlatamam. Çünkü olmay›z diye bir söz veremem. Kimse

veremez. Öyle dinamikler var ki dünyada, öyle tuhaf iç yap›lanma--lar, her fley olabilir. Endonezya'da 1960'larda kimse ‹slam'dan fazlabahsetmiyordu. Ama bugün Endonezya'da ‹slam, çok önemli bir si--yasi güç olmaya bafllad›. Niçin ve nas›l böyle oldu¤unu da, Avru--pa'da her gün kaleme al›nan 100 bin makale anlamaya çal›fl›yor. Te--rörizm dendi¤inde ne yaz›k ki din ve terör birlikte alg›lan›yor. Sade--ce nas›l geliflti¤i de¤il, nas›l bir arka buldu¤u, s›rt›n› nerelere daya--d›¤› ve nas›l meflrulaflt›¤› araflt›r›l›yor...

TTüürrkkiiyyee''ddee bbuu kkoonnuuddaa bbiirr aarraaflfltt››rrmmaa vvaarr mm››??- Maalesef yok. Çünkü Türkiye'de din nas›l olsa ikincildir diye

düflünülüyor. Yani insanlar›n dinin etraf›nda teflkilatlanmas› üçün--cü seviyede düflünmemiz gereken bir fleymifl gibi. Halbuki ortayaç›kt› ki, dinin etraf›nda teflkilatlanma diye bir fley var. Hem de çokgüçlü bir fley. Bunun niçin ve nas›l böyle oldu¤unu bilmiyoruz. Bil--medi¤imiz için de korkuyoruz. Ama dedi¤im gibi, Avrupa'da binler--ce makale bunu araflt›r›yor. Biz ise Türkiye'de daha bu iflin çok bafl--lang›c›nday›z.

OO zzaammaann öönnüümmüüzzddee ppaarrllaakk bbiirr mmaannzzaarraa yyookk......- Bence yok. Ben tabii bir kürsünün arkas›ndan söylüyorum

bunlar›, bir ö¤retim üyesi olarak. Bir olguyu anlamaya çal›fl›yorum.Ama tabii bundan ürken insanlar var. Uzun vadede ben de söyleye--miyorum ürkütücü müdür, de¤il midir...

PPeekkii BBaatt››,, nnaass››ll aallgg››ll››yyoorr??- Bat›'da bu meselenin çözümü yüzy›llarca sürmüfl. ‹ngiltere'de

mesela, insan haklar›n›n yerleflmesi için epey bir süre gerekmifl.Devlet ve din iliflkilerini ay›rm›fllar sonunda, ama bu tam 300 senealm›fl. Bizim dezavantaj›m›za gelince, her fleyi 70 y›l›n içine s›¤d›r--maya çal›fl›yoruz. Fransa'da Frans›z ihtilali oldu, ‹ngiltere'de ‹ngilizkral›n›n kafas› kesildi. Kolay olmad› ama sonunda 300 senelik birgeliflme sürecinin sonunda din ve devlet iflleri ayr›ld›. Bat› bize ba--k›p flöyle diyor: "O oooooo, daha çok iflleri var ama bu riski alma--lar› laz›m. Biz ald›k, iyi sonuçland›." Ama bizim bu riski 70 y›ll›k birmaziyle almam›z›n getirdi¤i bir tehlike de var...

BBiirr ssüürree öönnccee hhiiçç bbööyyllee flfleeyylleerrllee uu¤¤rraaflflmm››yyoorrdduukk......- Yooo yan›l›yorsunuz, derinlerde bu çat›flma hep sürüyordu.

Türkiye Cumhuriyeti, elitist bir devlet. Az›nl›ktaki elit bir grubun,memleketi modernlefltirmek için "fiunlar› flunlar› yapmak laz›m" di--ye iyi niyetle düflündü¤ü bir ülke. O zamanlar devletin kollar› uzan--mad›¤› için, taflra, kendi kovu¤unda yafl›yordu. Ama 1960'tan son--ra insanlar, yavafl yavafl o kovuklardan ç›kmaya bafllad›. Bu gerçek--le yüzleflmek mecburiyetindeyiz. Kovuklar›ndan ç›kan insanlar›nmemleketinde ne yap›l›r? Onlarla nas›l bafl edilir?

EE oo zzaammaann,, bbuu mmeemmlleekkeettiinn kkiimmee aaiitt oolldduu¤¤uu ddaa ttaarrtt››flflmmaa kkoonnuussuuoolluurr......

- E iflte böyle nur topu bir problemimiz var. Meflhur bir siyasetbilimcisi var Chantal Mouffe. Onun söyledi¤i flu: "Demokrasi diyebir fley yoktur, demokrasi u¤runda çaba vermek vard›r." Kat›l›yo--rum. Türkiye'de art›k demokrasinin sert çizgilerle portresi çizilen birfley olmad›¤›n› kabul etmemiz gerekiyor. Çünkü demokrasi her günyeniden infla edilen bir fleydir. Ve insan haklar›na tecavüz varsa, in--sanlar›n teyakkuzda olmas› gerekir. Kendimi yeteri derece poltikayagirmemifl biri olarak görüyorum, biraz da suçluluk duyuyorum,çünkü politika yoluyla memleketin gidifline etki yapmaya çal›flmakiyi, ahlaki bir fley.

Ama kafas› çal›flan sizin gibi bir sürü kifli politikadan özellikleuzak duruyor. Meydan baflkalar›na kal›yor...

- Evet öyle. ‹flte o yüzden ben de kendimi suçlu hissediyorum.PPeekkii ttüürrbbaann??- Bir tek bu türban meselesinin anti-demokratik bir uygulama

oldu¤u konusunda yüzde 100 eminim. Bu mesele, art›k olgular›ntoplanmas›na ihtiyaç olmayan bir ahlaki meseleye dönmüfltür. Ora--da karar›m net, türbanl› ö¤renciler üniversiteye girebilmeliler. Tür--ban, benim karar›m› verebildi¤im nadir alanlardan bir tanesi. Amakad›nlar konusundaki problemin çok ciddi oldu¤una inan›yorum.Kad›nlar›n Türkiye'de kendi durumlar›n›n tehlikede oldu¤unu dü--flünmelerini hakl› buluyorum. Çünkü orada henüz halledilmemifl birsorun var. Nas›l türbanl›lar›n üniversiteye girmesini destekliyorsam,bu ülkede kad›nlarla ilgili çok ciddi bir problemin oldu¤una da ina--n›yorum.

YYaannii kkaadd››nnllaarr ""AAmmaann ccaann››mm aabbaarrttaaccaakk bbiirr flfleeyy yyookk!!"" ddeemmeessiinnlleerrmmii??

- Demesinler. Çünkü kad›nlarla ilgili abart›lacak bir durum var.NNee yyaappmmaamm››zz llaazz››mm?? BBiizziimm nneeyyee ddiikkkkaatt eettmmeemmiizz llaazz››mm??- Demokrasinin gerekleri yerine getiriliyor mu, getirilmiyor mu

dikkat edece¤iz. Yeni anayasa m› yap›l›yor? Nas›l yap›l›yor gözdengeçirece¤iz...

110022 UMRAN EK‹M ‘07


BBeekklleeyyiipp ggöörreeccee¤¤iizz ööyyllee mmii....- Evet ama d›flar›dan takip etmeyece¤iz, her fleyin içinde olaca--

¤›z. Bizzat dahil olaca¤›z. T›pk› bir siyasetçi gibi. Kafa yoraca¤›z.Gözlemleyece¤iz. Dikkat edece¤iz.

EE¤¤eerr ddee¤¤iiflfliimm yyaavvaaflfl yyaavvaaflfl oolluurrssaa......- Olursa, öyle olur zaten...YYaa bbiizz ffaarrkk››nnddaa bbiillee oollmmaaddaann ggiittttiikkççee eetteekk bbooyyllaarr›› uuzzaarrssaa......- Sizi rahats›z eden bir fleyi, zaman› gelince söyleyeceksiniz,

"Bu beni rahats›z ediyor" diyeceksiniz. Ama öbür taraf da söyleye--cek. Tüm bunlar da demokratik bir çaban›n, bir mücadelenin parça--s› olacak...

OOnnllaarr››nn ddüünnyyaass››nn›› aannllaammaayyaa ççaall››flflmmaakk,, öözzeell hhaayyaattllaarr››nnaa ss››zz--mmaakk...... ‹‹yyii mmii ddee¤¤iill mmii??

- ‹yi iyi. Ama flöyle bir fley de var. Onlar›n dünyas›na girdi¤i--nizde pozitif taraflar›n› da göreceksiniz, negatif taraflar›n› da. Hempozitif olan›, hem negatif olan› yaz›n, konuflun, söyleyin. Sadece ne--gatif taraflar›n› görmedi¤im için Türkiye'de bana dinci filan diyorlar."Bakal›m pozitif aç›dan ne yap›yorlar?" dedi¤im için. Ki bir tak›mgüzel araflt›rmalar yap›yorlar, bunu da söylüyorum. Onlardan bunulütfen esirgemeyelim.

TTaakkiiyyee mmii yyaapp››yyoorrllaarr?? UUzzuunn vvaaddeeddee ppllaannllaarr›› mm›› vvaarr,, oonnllaarr››nn ggeerr--ççeekk yyüüzzlleerriinnii ssoonnrraa mm›› aannllaayyaaccaa¤¤››zz??

- Araflt›racaks›n›z. Bunu hep akl›n›z›n bir kenar›nda tutacaks›--n›z ve onlar› s›nayacaks›n›z.

BBiirr ttaarraaffttaann ddaa ""CCuummhhuurriiyyeett eellddeenn ggiiddiiyyoorr!!"" ddiiyyee sseesslleerr yyüükksseellii--yyoorr.. BBuu ççookk bbüüyyüükk bbiirr kkaaooss ddee¤¤iill mmii??

- Yoo, hay›r. Demokrasi, kaostur zaten...‹‹yyii ddee,, flfluu aannddaa mmüütthhiiflfl bbiirr ggüürrüüllttüü yyookk mmuu?? HHeerr kkaaffaaddaann bbiirr sseess

çç››kkmm››yyoorr mmuu??- Bu gürültü, Türkiye'nin lehine. Aleyhine olan bir tek fley var,

o da insanlar›n tek tarafl› olarak darbe yapmaya karar vermesi. Onund›fl›nda bence her kafadan bir ses ç›kmas› iyi bir fley. Çat›flma vegerilme sa¤l›kl›d›r. Yeter ki darbe olmas›n. Biz bu iflin pasif taraf›n›çok iflledik. Oysa demokrasi pasif de¤il, aktif bir fley. Kat›lma, tar--t›flma iyidir.

EE¤¤eerr bbeenniimm hhaayyaatt ttaarrzz››mm ddee¤¤iiflflmmeekk zzoorruunnddaa kkaallaaccaakkssaa,, BBoo--¤¤aazz''ddaa iisstteeddii¤¤iimm ggiibbii iiççkkii iiççiipp bbaall››kk yyiiyyeemmeeyyeecceekksseemm,, iisstteeddii¤¤iimm ggii--bbii ggiiyyiinneemmeeyyeecceekksseemm bbeenn nnee yyaappaaccaa¤¤››mm?? OO zzaammaann ddaa aasskkeerriinn vvaarr--ll››¤¤›› eemmnniiyyeett ssüübbaabb›› ggiibbii ggeelliiyyoorr iinnssaannllaarraa......

- Bunu çok iyi anl›yorum. Yaln›z bir fley var. ‹nsan, risk alabil--meli. Belki de bütün korkular yersizdir.

AAmmaa bbeellkkii ddee yyeerrssiizz ddee¤¤iillddiirr......- Evet hakl›s›n›z, bilemeyiz.BBaakk››nn flfliimmddii bbeenn flfluu dduurruummddaayy››mm:: HHeemm CCuummhhuurrbbaaflflkkaann››''nn››nn eeflflii--

nniinn ttüürrbbaannll›› oollmmaass››nnddaann hhooflflllaannmm››yyoorruumm hheemm ddee CCuummhhuurrbbaaflflkkaa--nn››''nn››nn eeflfliinnee ttüürrbbaann››nnddaann ddoollaayy›› yyaapp››llaannllaarr››nn aayy››pp vvee ttaahhaammmmüüll eeddiill--mmeezz oolldduu¤¤uunnuu ddüüflflüünnüüyyoorruumm.. BBööyyllee bbiirr ççeelliiflflkkii yyaaflflaammaayyaa hhaakkkk››mmyyookk mmuu??

- Var. Çünkü çaremiz yok, bu çeliflkilerle yaflayaca¤›z. Baz› fley--lerin birlikte olabilece¤ini düflünece¤iz. Bir fleyin, öbürünü ortadansilmedi¤i bir rejim olacak bu. Türkiye'de her zaman, bir do¤rununbaflka bir do¤ruyu sildi¤i bir rejim yaflad›k. Oysa demokrasi böylebir fley de¤il. Bir taraf öbür taraf› silmiyor.

AAmmaa aassll››nnddaa AAKK PPaarrttii''yyee,, mmeerrkkeezz ssaa¤¤ ddeemmeekk ddee ddoo¤¤rruu oollmmaayyaa--bbiilliirr......

- Evet. Belki de gerçekten gizli planlar› olan bir parti, onu za--manla anlayaca¤›z.

OOnnuunn mmeerrkkeezz ssaa¤¤ oolldduu¤¤uunnuu vvaarrssaayyaarraakk,, ggüünnüü kkuurrttaarrmmaakk aadd››nnaaooyy vveerrmmiiflfl oollaannllaarr ddaa yyaann››llmm››flfl oollaabbiilliirr...... ÖÖyyllee mmii??

- Tabii ki herkes yan›lm›fl olabilir. Ama henüz bilmiyoruz. Ba--zen kan›tlar üst üste gelir, "Bu böyledir" dersin, bir karara var›rs›nama burada durum öyle de¤il. Olgular› biriktirme, bekleme döne--mindeyiz.

CC‹‹NNDDOORRUUKK:: ““TTÜÜRRKKIIYYEE’’NNIINN KKUURRTTUULLUUfifiUU SSOOLLDDAA””MINE fiENOCAKL› VATAN 12.09.2007

Hayat›n›n yar›m asr›n› merkeze sa¤a veren Hüsamettin Cindo--ruk, flafl›rtan bir aç›klama daha yap›yor:

(...)Geçen gün solcu arkadafllara da söyledim, görev onlara dü--flüyor. Baykal diyor ki, ‘Sa¤ da¤›ld›¤› için bizim oylar›m›z da da¤›l--d›.’ Tam tersine, sa¤ da¤›ld›¤› zaman solun oylar›n›n artmas› laz›m.Sa¤dan önce, sol da¤›ld›. Türkiye’de sendikalar›n, sol kitle örgütle--rinin toparlanmas› laz›m. Türkiye’de bir sol oluflturmam›z laz›m.Çünkü sa¤ yak›n tarihte AKP’yi indirmek için yeterli gücü toplaya--maz... Sol geliflecek, sol fikirlerini söyleyecek. Sosyalist olmas› flartde¤il, sosyal demokrat olmas› önemli. Bir sol blok siyaset ortaya ç›--karsa, dengeler yerine oturur.

SSooll bblloo¤¤uu kkiimm ttooppaarrllaayyaabbiilliirr ssiizzccee?? BBaayykkaall mm››,, SSaarr››ggüüll mmüü??Ben bafltan onlar›n ayr›m›na karfl›y›m. DSP’nin yapt›¤› da yan--

l›flt›r. DSP-CHP birleflmesi bile bir nüve olabilirdi. Türkiye’nin için--de bulundu¤u tehlikeyi fark etmelerini bekliyorum aç›kças›. Fark et--seler, DSP Meclis’e girer girmez CHP’den ayr›lmazd›. Ayn› flekilde,birbiriyle uzlaflabilecek sol entelektüellerin bir araya gelip siyasetea¤›rl›k koymalar› gerekir. Ben bunun içine Ufuk Uras’› da dahil edi--yorum. Sol için bir birlik kurmalar›nda fayda var. O birlik, özellikleekonomiden gerekli refah pay›n› alamayan genifl halk kitlelerine,emekçilere çok fley vaat edebilir ve yapabilir. Dünyada solun gerile--di¤i do¤rudur, ama Türkiye’de sol ilerleyebilir. Çünkü bunca fakir--li¤in, bunca iflsizli¤in oldu¤u bir ülkede sa¤ söylemlerle fazla birfley yapamazs›n›z... Zaten söyleyen, yapan bir iktidar var. Onunlamücadele edecek güç, cumhuriyetçi, laik ve Atatürkçü olmak koflu--luyla bir sol bloktur.

YYaannii TTüürrkkiiyyee’’nniinn kkuurrttuulluuflfluu ssoollddaa mm››??Evet, solda. Ben liberal demokrat bir adam›m, ama gidiflata ob--

jektif olarak bak›yorum. Solun güçlenmesi laz›m. Baykal’›n görüflüyanl›fl. Sol zaten bir güç sahibi de¤ildi. Sa¤ oylar nereye gitti? AKParti’ye gitti. DP’nin oylar› da, ANAP’›n oylar› da... Tahmin ediyo--rum ki, MHP’ye gidecek oylardan da oraya giden oldu, ki AK Partiyüzde 47 oy ald›.

DDoo¤¤rruu bbiirr ssooll CCHHPP’’nniinn iiççiinnddeenn çç››kkaabbiilliirr mmii??Bence birli¤in CHP’nin içinde olmas› laz›m. Yüzde 21 oy alm›fl

bir parti, büyük bir çekirdek, büyük bir mayad›r. Onu bozacak yer--de, onun etraf›nda toplanacaks›n›z. Sonra Baykal meselesi de çözü--lür. Baykal benim eski arkadafl›m, 4 ay Zincirbozan’da denize karfl›sefa yapt›k. Kendisini severim, sayar›m, iyi bir devlet adam›d›r.Kendi aralar›ndaki ihtilafa kar›flamam. Ama Baykal vatanperver biradam. Tehlikeyi görüyor. Bana yak›n yafl› var. Bu yaflta milli sol bir--lik ça¤r›s› yapmas› gerekir. Gördü¤üm kadar›yla sol çok milli ol--mufltur. Enternasyonal sol bitmifltir, bir Türk solu ç›km›flt›r ortaya.Ben o sola güveniyorum. Kendi aralar›nda uzlafl›rlarsa, bir sosyalplan, bir ekonomik plan, çevrecilik plan› ç›kartabilirler ortaya. Tür--kiye’nin gereksinmesi olan bugün sol bir parti. Sol, Atatürkçülük dedahil, her konuda ça¤dafl de¤erleri ortaya koyar. Bilhassa gençleflenseçmenlerden çok oy al›r.

EK‹M ‘07 UMRAN 110033


PPeekkii BBaayykkaall nnaass››ll sseevvddiirreecceekk kkeennddiinnii hhaallkkaa??Herhalde gülerek de¤il, bir fley söyleyerek, Türkiye için proje

üreterek. CHP’nin tezleri yok. Tezi olmayan partinin, bir fley isteye--cek yüzü de olmaz. Tezinizi koyacaks›n›z ortaya.

DDaayy››nn››zz››nn oo¤¤lluu EEmmiinn ÇÇööllaaflflaann ddaa ssiizziinn ggiibbii AAyyvvaall››kk’’ttaa.. ““TTüürrkkii--yyee’’yyii ssooll kkuurrttaarr››rr”” ddeeyyiipp bbeennii flflaaflfl››rrtttt››nn››zz.. AAccaabbaa aayynn›› mmaassaaddaa yyaapptt››¤¤››--nn››zz ssiiyyaassii ssoohhbbeettlleerriinn ssoonnuuccuunnddaa mm›› bbuu nnookkttaayyaa ggeellddiinniizz??

(Gülüyor) Hay›r. ‹ki kere bir araya geldik, sohbet ettik. Emindüzgün adamd›r. Beraber büyüdük. Ama merak etmeyin, ben buyafltan sonra kimseden etkilenmem. (...)

EErrbbaakkaann hheepp ggaazzaa bbaass››yyoorr,, hhiiçç ffrreennii yyookk!!Erbakan’›n 1991’den itibaren prensi gibiydi Abdullah Gül...

Parlak bir Milli Görüflçü’ydü. Avrupa Birli¤i’ne, ‘H›ristiyan Birli¤i’diyen konuflmalar› vard›. Ama AB’yi bir tarafa b›raksak bile Erbakandaha milli bir siyasetçiydi. Erbakan’›n Milli Görüfl deyimi içinde za--ten ‘milli’ tabirinin olmas› o. Dikkat ederseniz tav›rlar›nda milli de--¤erlere muhalefet yok. K›br›s’ta özellikle baflar›l› bir biçimde Ecevit’eyard›mc› olmufltur. Oysa Gül zaman›nda K›br›s’ta geldi¤imiz noktaortada. Ben Erbakan’› daha fazla milli görüyorum. Ama Erbakan’a birkusur izafe ediyorum. Erbakan, hep gaza basan, çok konuflan, çokileri fleyler söyleyen, ama hiç frene basmayan bir devlet adam›.‘Kanl› m› olacak, kans›z m›?’ tabiri onlardan biri... Ama ben ona ra¤--men Erbakan’› siyasetçi olarak bugünkü siyasi talebelerinden dahavatansever, daha faydal›, daha devlet adam› görüyorum. Vatan mil--letle ilgili alanlarda çok dikkatliydi.

AABBDD DDIIfifi‹‹fifiLLEERR‹‹''NNDDEENN ZZ‹‹YYAARREETT ÖÖNNCCEESS‹‹ MMEESSAAJJCNN 14.09.2007

ABD D›fliflleri Bakanl›¤›'n›n üç numaral› ismi Nicholas Burns,gelecek hafta bafllayaca¤› ‹stanbul ve Ankara'y› kapsayan Türkiye zi--yareti öncesi, Türkiye'nin Ortado¤u'da 'daha kat›l›mc›' olmas› ça¤--r›s› yapt›. Burns, Gül ve Erdo¤an için ''Güvenilir isimler. Bize ver--dikleri sözleri tuttular'' dedi.

D›fliflleri Bakan Yard›mc›s› Burns, Atlantic Konseyi düflüncekuruluflunun düzenledi¤i toplant›da, "Türkiye ile iliflkilerimizdeönemli bir zaman. Türkiye, yeni hükümetini seçti. ‹liflkilerde yeni birdönem bafll›yor" dedi.

"Türkiye, bizim Genifl Ortado¤u'daki ç›karlar›m›z için kritikönemde" diyen Burns, Türkiye'nin "tarihi" olarak niteledi¤i seçimle--ri tamamlad›¤›n› ve bu seçimlerle Türk demokrasisinin ne kadargüçlü oldu¤unu sergiledi¤ini, Müslüman dünyas›ndaki en etkili de--mokrasisi oldu¤unu ifade etti.

"Seçim sonuçlar›n›n belirleyici oldu¤una" iflaret eden Burns,"Türkiye'nin flimdi içeride yenilenme ve büyüme dönemine girdi¤i--ni, d›fl politikada daha büyük sorumluluklar üstlenece¤i bir döne--min bafllad›¤›n›" belirtti.

Burns, "ABD, Cumhurbaflkan› Abdullah Gül ve Baflbakan Re--cep Tayyip Erdo¤an ile mükemmel iliflkilerin devam etmesini bekli--yor" dedi.

"Bush ve Rice'›n, Gül ve Erdo¤an'› yak›ndan tan›d›¤›n› ve bir--likte çal›flt›klar›n›" kaydeden Burns, Cumhurbaflkan› Gül ve Baflba--kan Erdo¤an için, "Güvenilir isimler. Bize verdikleri sözleri tuttular.Daima ABD'nin iyi müttefikleri oldular. Bu iliflkileri gelifltirmek içinçok çal›flt›k" diye konufltu.

OORRTTAADDOO⁄⁄UU::Burns, "Ortado¤u'da bar›fl ve güvenli¤in gelece¤i, baflta Türki--

ye ve ABD olmak üzere di¤er ülkelerin verece¤i do¤ru kararlara da--

yan›yor" ifadesini kulland›.Nicholas Burns, "Türkiye, Ortado¤u'daki olaylar› daha derin bir

flekilde anlamam›za yard›m edebilir. Biz iyi dinliyoruz. Ancak Türkyetkililerinin, dünyan›n bu bölgesindeki stratejik zorluklara cevapverilmesinde kat›l›mc› olmas›na ihtiyac›m›z var" diye konufltu.

"Türkiye'nin, bölgede her ülkeyle çal›flabildi¤ini, eflsiz derece--de nüfuz sahibi oldu¤unu" belirten Burns, "Türkiye ile Ortado¤u'davazgeçilmez ortaklar olarak çal›flmam›z çok önemli" dedi, "Türki--ye'nin bölgesel liderlik rolünü üstlenebilece¤ini" belirtti.

"‹liflkilerde, 2002-2005 y›llar› aras›nda, Irak Savafl›'ndan kay--naklanan zorluklar, yanl›fl anlamalar ve iletiflim güçlükleriyle karfl›--lafl›ld›¤›na" iflaret eden Burns, "Ancak art›k viraj› ald›k. Dengemiziyeniden kazand›k. Bu seçimlerle beraber, daha güçlü ba¤lara sahipolma f›rsat› var" ifadesini kulland›.

TTEERRÖÖRR ÖÖRRGGÜÜTTÜÜ PPKKKK::"ABD'nin PKK'y› terörist bir örgüt olarak tan›ma pozisyonunun,

eski baflkanlardan baba George Bush döneminden bu yana de¤ifl--medi¤ini" vurgulayan Burns, "Türklerin teröre verdikleri kurbanlariçin yas tuttuklar›n›" söyledi.

"ABD'nin, PKK ile savaflta Türkiye ve Irak'a yard›m etti¤ini" be--lirten Burns, "Yavafl olmakla birlikte emin bir ilerleme sa¤l›yoruz"dedi.

"PKK'ya karfl› at›lacak somut ad›mlara iliflkin bir mekanizman›noluflturuldu¤unu" kaydeden Burns, "Bundan 6 ay sonra Türk halk›,PKK'ya karfl› somut ad›mlar at›ld›¤›n› görmüfl olacak m›?" sorusuüzerine de "Kesinlikle öyle umuyorum" diye konufltu.

"Umar›m bizim iyi niyetimizi sorgulam›yorsunuz" diyen Burns,"PKK'n›n bafl› Abdullah Öcalan'›n yakalanmas›na ABD'nin yard›metti¤ini" hat›rlatt›.

EENNEERRJJ‹‹::Türkiye'nin enerji koridoru olarak önemine de¤inen Burns,

"‹ran ile Türkiye aras›nda imzalanan gaz anlaflmas›ndan rahats›zl›kduyduklar›n›" belirtti ve "dünyan›n kesinlikle ‹ran'› desteklememesi,yapt›r›m uygulamas› gerekti¤ini" söyledi.

Burns, "‹ran'›n, Türkiye'nin komflusu ve ticaret orta¤› oldu¤unuanlad›klar›n›" belirtmekle birlikte, "‹ran ile her zaman oldu¤u gibi iflyapman›n zaman› de¤il. Bunu, Japonya, Güney Kore, Hindistan vePakistan gibi ‹ran ile ifl yapan di¤er müttefiklerimize de söylüyoruz"dedi.

AABB ÜÜYYEELL‹‹⁄⁄‹‹::ABD Baflkan› George Bush'un, Türkiye'nin AB üyeli¤inin belki

de en büyük destekçisi oldu¤unu" belirten Burns, "Türkiye, Avru--pa'n›n gelece¤inde hak etti¤i yeri ve sesi bulmal›" dedi.

Burns, "Avrupa'n›n da sosyal ve dini problemlerle u¤rafl›rken,hoflgörü ve bir arada yaflamayla ilgili Türkiye'den baz› fleyler ö¤re--nebilece¤ini" ifade etti.

EERRMMEENN‹‹SSTTAANN ‹‹LLEE ‹‹LL‹‹fifiKK‹‹LLEERR::Ermenistan'›n Washington Büyükelçisi Tatul Markaryan'›n da

kat›ld›¤› toplant›da Burns, "Türkiye ile Ermenistan'›n iliflkilerininnormallefltirilmesine ve Türk-Ermeni s›n›r›n›n aç›lmas›na önem ver--diklerini" söyledi.

Burns, "ABD Kongresi'nde bekleyen 106 say›l›, 1915 olaylar›ile ilgili tasar›n›n kabul edilmesini desteklemediklerini" belirtti.

"AK Parti'nin seçimleri kazanmas›n›n ard›ndan, Türkiye'nin Er--menistan'a el uzatmas›n› ve Ermenistan'›n da ayn› ruhla bu ça¤r›yayan›t vermesini umduklar›n›" ifade eden Burns, "Ermenistan ile s›--n›r›n aç›lmas›n› talep ediyorsunuz, ama Ermenistan o s›n›r› tan›m›--

110044 UMRAN EK‹M ‘07


yor ki?" denilmesi üzerine "ABD, Türkiye ile Ermenistan aras›na gi--remez" dedi.

KKIIBBRRIISS SSOORRUUNNUU::Burns, K›br›s ile ilgili olarak da KKTC Cumhurbaflkan› Mehmet

Ali Talat ile K›br›s Rum kesimi lideri Tasos Papadopulos'un görüfl--mesinden memnun olduklar›n› ifade etti ve bu görüflmelerin ilerle--tilmesini cesaretlendirdiklerini belirtti.

Burns, sonbaharda K›br›s'a gitmeyi planlad›¤›n›, ABD'nin K›b--r›s'taki çözüm çabalar›na deste¤inin sürdü¤ünü söyledi.

Burns konuflmas›nda, Türkiye'de reformlar›n ilerletilmesindenbahsederken, "Türk Ceza Kanunu'nun 301'inci maddesinin kald›r›l--mas›n› ve Heybeliada Ruhban Okulu'nun yeniden aç›lmas›n›" tavsi--ye etti.

Toplant›ya Türkiye'nin Washington Büyükelçisi Nabi fiensoy,ABD'li emekli General Brent Scowcroft, ABD'nin eski Ankara Büyü--kelçilerinden Morton Abramowitz ve Mark Parris de kat›ld›.

HH‹‹LLAALL VVEE ‹‹HHTT‹‹LLAALLTalat Sait Halman

15 Haziran 1987, Milliyet

Son y›llarda birçok dille ülkemize pelesenk olmufl baz› sözlervar:

Türkiye on y›lda bir askeri müdahaleye ve de ihtilale gebedir.‹ktisadi bunal›mla, parlamentoda felç, ayn› zamana rastlarsa

Türkiye’de siyasi rejim de¤iflir.‹ran’daki “‹slami Cumhuriyet” modeli ergeç Türkiye içinde ge-

çerli olacakt›r.Kimisi Türk, kimisi yabanc› uzmanlardan gelen bu yorumlar›n

karfl›s›nda az›msanmayacak tezler vard›r.1960’la 1973’de,1980’deki müdahaleler,1990 olaylar›nda bir

harekât ya da ihtilal olacak demek de¤ildir.Önümüzdeki birkaç y›lda ekonomide ve parlamento rejiminde

bunal›m olmayabilir. Olsa bile her iki bunal›m ayn› döneme rastla-sa bile, siyasal düzen kökten sars›lmayabilir.

‹ran ile Türkiye aras›ndaki benzerlikler, farklar›n yan›nda hiç ka-l›r.

Bu iddialar› ve karfl› iddialar› içerden ve d›flardan kimler hanginiyetle hangi vesilelerle öne sürerlerse sürsünler, hepsinde önemlibir gerçek pay› vard›r. Ve siyasal tahlili ve tahminlerin ço¤unda ol-du¤u gibi, ortaya at›lan düflünceler eksik ve aksak… Nas›l sanat herzaman elefltirinin ötesinde ise siyasal devrimlerde yorumlar›n ileri-sindedirler. Büyük Frans›z ‹htilalinden bu yana yer alan yayg›n dev-rimlere bak›n›z. Yirminci yüzy›lda Rusya’da, Türkiye’de, Çin’de, M›-s›r’da, Küba’da gerçekleflen devrimlerin nas›l f›flk›r›p egemen oldu-¤unu gözden geçiriniz. Hemen hepsi ça¤lar›ndaki yorumcular›n nekadar tahminlerde bulunduklar›n› ortaya koymufllard›r.

“On y›lda bir ‹htilal” Ekonomik bunal›m-parlamento bocalama-s› “‹ran’a ard›ndan Türkiye” gibi afl›r› basit formülleri bir yana b›ra-kal›m. Bunlar, gerçek veya muhtemel olaylar›n dar aç›lar›n› göster-mekten öteye geçmez.

Türkiye bugün bir büyük tarihi olay yaflamaktad›r. Bu, dine du-yulan bir toplumsal eylemdir. Geliflmeye devam ederse ki-devametmekte kalmay›p yayg›nlaflaca¤a benzer-bir “halk ayaklamas›” ola-rak patlak verebilir.

‹slamiyet hareketi ça¤d›fl›, Atatürkçülük ve laiklik düflman›, d›fl

politika bak›m›ndan macerac› gibi görenlerimiz “irtica” ve “gerici-lik” yobazl›k” ve “ortaça¤a dönüfl” gibi tan›mlamalar yap›yorlar.Gerçekten mukaddesatç› zümrenin bu yöndeki sözcüleri, dini yanl›flyorumlara istismar ediyorlar.”‹slamla ça¤dafll›k ba¤dafl›r” gibi bofliddialar bir yana modern dünya ile dinimiz aras›ndaki nas›l bir köp-rü kurulabilece¤ini göstermiyorlar. Cahillere eski hurafeleri yuttu-rup duruyorlar. Türkiye t›pk› ‹ran’daki gibi bat›l ve at›l bir din anla-y›fl›n›n karanl›k propagandas›na sahne olacakt›r. ‹rticadan beter birfikir bofllu¤u içinde sürükleniyoruz.

Türkiye’nin karfl›s›na dikilen sonra gericilik ve yobazl›kla ifadeetti¤imiz hareketlerden ibaret kalsa üstesinden gelmek mümkündür.Çünkü günümüz de irtica öylesine ça¤d›fl›d›r ki yaflayamaz. Nas›l ki‹ran’da da ergeç gücünü yitirecektir.

Ama “irtica” sözüyle kendimizi aldat›yoruz. Ülkemizde gelifl-mekte, dev boyutlara ulaflmakta olan hareket “irtica” dedi¤imiz olay-lar›n çok ötesindedir. Atatürk heykellerine sald›rmak gibi suçlar›nhakk›ndan gelebiliriz. Türban sorunu, rahleler açmak. Meydanlardatopluca namaz k›lmak gibi gövde gösterileri zararl› say›lmaz bile.

Suudi Arabistan, ‹ran, Libya ve Kuveyt memleketlerden Türki-ye’deki çeflitli din topluluklar›na para ve ajan gönderilmesi bile üs-tesinden gelemeyece¤imiz illetlerden de¤ildir.

As›l sorun, Türkiye’nin dört buca¤›nda, kentlerde, kasabalarda,köylerde muazzam bir nüfus kesimini kapsayan bir ‹slamiyet hare-ketinin bafllam›fl olmas›d›r. ‹slamiyet’in uzak olmayan bir gelecektehalk›m›z›n “tek inanc›, tek ülküsü, tek ideolojisi” olmas› kuvvetlemuhtemeldir. Atatürkçülük, laiklik, milliyetçilik belki de ‹slamiyetçieylem karfl›s›nda etkisiz kalacak, bugünkü partilere egemen olanideolojiler, ‹slam ideolojisi alt›nda eriyecektir.

Bilinçli ya da bilinçsiz milyonlarca müminden oluflan bir kitle-nin hareketini durdurmak zor olur. Henüz “müminler ordusu” nu pe-flinden sürükleyecek “tek bir din önderi” ya da önderler zümresi”yoktur. Cerbezeli liderler ç›karak ‹slami harekete yön, flekil, coflku,program, strateji getirirlerse din bayra¤› aç›lm›fl bir halk hareketi,Türkiye’de köklü de¤iflikliklere yol açabilir.

fiimdiden sonra, memleketimizde büyük toplumsal mücadele,‹slamiyetçilerle “a-b-a” diye özetleyebilece¤imiz “asker-bürokrasi-ayd›n” üçlüsü aras›nda olacakt›r. Din zümreleri Atatürkçülü¤ü, Ba-t› kültür ve devlet anlay›fl›n›n laikli¤i temsil eden “aba” ya vuracak-lard›r.

Din ad›na halk hareketi kurulu düzeni tehdit edecek elbette ama1970’lerde komünizmin içerden ve d›flardan yönetti¤i tehditlerebenzemeyecek bu. Çünkü Türk halk› komünizmle Rusya’n›n tarihidüflmanl›¤›n› ve Sovyet emperyalizmini bir tutmufltur. Oysa ‹slami-yetten böyle bir korku yok. Kald› ki birçok kimseye göre genelliklemüslüman dünyas›n›n bir tak›m askeri maceralar›na sürüklenebile-ce¤imizi kimse düflünmüyor gibi.

Mürtecilerin çirkin eylemlerinin yan› s›ra ama onlar›n çok öte-si de ç›¤ gibi büyüyen, sel gibi yay›lan bir “‹slamiyetçi halk hareke-ti” bafllam›flt›r.

Türkiye’mizde bundan sonraki ihtilal belki de hilal u¤runa ola-cakt›r. Bu ihtilalde ya mukaddesatç›lar, rejimi de¤ifltirmek için kal-k›flacak yada “asker-bürokrasi-ayd›n” zümresi onlar› sindirmekiçin….

Documents

Ramazan Bayram›n›z› Tebrik Eder ‹slâm Âlemine Hay›rlar