RAPORT PËR RREZIQET E SISTEMIT BANKAR NË REPUBLIKËN E ... · aktiviteteve afariste të subjekteve vendore. Sfida kryesore e bankave në periudhën e ardhshme ka të bëjë me ruajtjen

BANKA POPULLORE E REPUBLIKËS SË MAQEDONISË Sektori i mbikëqyrjes, rregullativës bankare dhe stabilitetit financiar

Drejtoria e stabilitetit financiar dhe rregullativës bankare

RAPORT PËR RREZIQET E SISTEMIT BANKAR NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË PËR VITIN 2014

prill, 2015

2

Përkthim në gjuhën shqipe: Grupi punues i Fakultetit të biznesit dhe ekonomisë pran Universitetit të Evropës Juglindore Tetovë.

3

PËRMBAJTJA

I. Rezyme ............................................................................................................... 5

II. Rreziqet në punën bankare ................................................................................. 7

1. Rreziku i kredisë ............................................................................................... 8

1.1. Ekspozimi i përgjithshëm kreditor i sistemit bankare ................................................ 8

1.2. Kreditë jofunksionale ........................................................................................... 11

1.3. Kreditë e maturuara, të ristrukturuar dhe kreditë e shlyera .................................... 15

1.4. Stres-testi - simulimi i rritjes së rrezikut të kredisë .................................................. 19

2. Rreziku i likuiditetit ........................................................................................ 20

2.1. Dinamika dhe përbërja e mjeteve likuide ............................................................... 20

2.2. Treguesit e likuiditetit .......................................................................................... 26

2.3. Struktura e afatizimit të mjeteve dhe detyrimeve................................................... 29

2.4. Stres-testi - simulimet e goditjeve të likuiditetit ........................................................ 31

3. Rreziku i kursit të këmbimit ........................................................................... 34

4. Rreziku i ndryshimeve të normave të interesit në aktivitetet e portfolit

bankar ............................................................................................................ 40

5. Rreziku i josolventitetit .................................................................................. 45

5.1. Treguesit e solventitetit dhe kapitalizimit të sistemit bankar dhe niveli i rrezikut të aktiviteteve ......................................................................................................... 45

5.2. Zhvillimet dhe cilësia e mjeteve të veta të sistemit bankar ....................................... 50

5.3. Trendët dhe struktura e kërkesave të kapitalit dhe të kapitalit në dispozicion të sistemit bankar .................................................................................................... 52

5.4. Stres-testi i rezistueshmërisë së sistemit bankar ndaj goditjeve hipotetike ................ 53

Karakteristikat strukturore në ndryshimet e rëndësishme të bilancit dhe profitabiliteti i sistemit bankar ................................................................................. 55

III. Struktura e sistemit bankar .............................................................................. 56

1. Qasja në shërbimet bankare ........................................................................... 56

2. Punësimi në sistemin bankar .......................................................................... 57

3. Struktura e pronësisë së sistemit bankar ....................................................... 58

IV. Aktivitetet e bankave ........................................................................................ 62

1. Kreditë e subjekteve jofinanciare ................................................................... 64

2. Depozitat e subjekteve jofinanciare ............................................................... 67

3. Aktivitete tjera ............................................................................................... 70

4. Prona e marrë për arkëtimin e kërkesave ....................................................... 74

5. Profitabiliteti .................................................................................................. 77

4

5.1 Të hyrat, shpenzimet dhe treguesit për profitabilitetin dhe efikasitetin e sistemit bankar ................................................................................................................ 77

5.2 Lëvizjet dhe shmangiet e normave të interesit........................................................ 84

V. SHTOJCAT ......................................................................................................... 85

5

I. Rezyme Në kushte të zhvillimeve pozitive të ekonomisë vendore dhe sinjaleve për

përmirësimin e sektorit privat, aktivitete e bankave vendore shënuan një rritje të përshpejtuar në vitin 2014. Kreditë e personave jo financiarë kanë shënuar një rritje vjetore pothuajse dyshifrore (9.9%), e cila është më e lartë për 50% në krahasim me rritjen e shënuar në vitin 2013. Përforcimi i aktiviteteve kreditues është veçanërisht i dukshëm në segmentin e klientëve korporativ të bankave, ku rritja vjetore e kredive është dy herë më e lartë në krahasim me vitin 2013, ndërsa ka vazhduar edhe mbështetja kreditore për familjet, rritje kjo që është përshpejtuar në mënyrë të konsiderueshme në dy vitet e fundit. Zhvillimet e favorshme të tregut vendor të kredive janë rezultat i perceptimeve të përmirësuara të bankave vendore për kualitetin e kërkesave kreditore, por theksojnë edhe efektin bartjes së relaksimit monetar dhe masat e marra jostandarde të Bankës popullore për forcimin e mbështetjes kredituese të sektorit të korporatave. Depozitat e personave jofinanciarë kanë realizuar normën dyshifrore të rritjes vjetore (10.7%), e cila është pothuajse dy herë më e lartë në krahasim me normën e rritjes së realizuar në vitin 2013. Tradicionalisht, amvisëritë janë deponuesit më të rëndësishëm të bankave, por në vitin 2014, edhe depozitat e mbledhura nga ndërmarrjet kanë shënuar një rritje të konsiderueshme. Denarizimi në bilancin e bankave ka vazhduar edhe në vitin 2014, i cili ishte më i shprehur në anën e pasivit.

Të ardhurat neto që i fitojnë bankat nga interesi (margjina neto e interesit) në

procesin e ndërmjetësimit financiar u rritën për 3.9% në fund të vitit 2014, që ishte e mjaftueshme për për të përmirësuar në mënyrë të konsiderueshme përfitimin e përgjithshëm të sistemit bankar. Një kontribut të rëndësishëm lidhur me këtë kishte rënia e theksuar e normave pasive të interesit, në krahasim me ato aktive. Duhet të theksohet edhe zvogëlimi i shpenzimeve operative të bankave, gjë që për herë të parë ka ndodhur viteve të fundit dhe vë në spikamë përmirësimin efikas shpenzues, që reflektohet përmes zvogëlimit të raportit midis shpenzimeve operative dhe të ardhurave të përgjithshme të rregullta, që është në nivelin më të ulët në shtatë vitet e fundit (55.5%).

Dëmtimi në kanalin e kreditor të bankave ka vazhduar edhe në vitin 2014, por me

një ritëm më të ngadaltë. Kreditë jofunksionale edhe më tutje rriten, por me një normë dyfish më të ulët (e cila është 8.3%), me ç’rast pjesëmarrja e tyre në të gjitha kreditë është zvogëluar deri më 11.3%. Rritja vjetore dyfish më e ulët e kredive jofunksionale të ndërmarrjeve ka kontribuuar në tërësi në rritjen e ngadaltë vjetore të kredive të përgjithshme jofunksionale. Pas një periudhe disavjeçare të nivelit pothuajse të pandryshuar, kreditë jofunksionale të familjeve kanë shënuar rritje të vogël gjatë vitit 2014, por pjesëmarrja e tyre në kreditë e përgjithshme akoma bie. Efektet negative nga një dështim i mundshëm për pagesën e tërësishme të kërkesave jofunksionale ndaj kapitalit të bankave janë të kufizuara, duke marrë parasysh mbulimin e lartë të këtyre kredive me korrigjimin e vlerës. Ekspozimi i përgjithshëm i kredisë ndaj personave jofinanciar karakterizohet me një mbulesë të lartë të instrumente të sigurisë, që në mënyrë plotësuese e “zbut” nivelin e riskut kreditor të ndërmarrë nga bankat.

Likuiditeti i bankave është i qëndrueshëm dhe në nivel të kënaqshëm, dhe

mbështetet në prirjen e tyre për ta ruajtur nivelin e qëndrueshëm të likuiditetit të mjeteve, pjesëmarrja e të cilave vazhdimisht është rreth një e treta e aktivit të përgjithshëm. Mjetet likuide mbulojnë rreth 60% të obligimeve afatshkurtra dhe mbi 90% të obligimeve me kontratë me afat maturimi të mbetur deri në 30 ditë, që e vërteton pozicionin likuid të

6

kënaqshëm të bankave vendore, si një nga shtyllat kryesore të stabilitetit të përgjithshëm të sistemit bankar.

Ekspozimi i drejtpërdrejtë i sistemit bankar ndaj rrezikut të ndryshimeve të

variabëlve financiare të tregjeve është rritur në dy vitet e fundit, por rëndësia e tyre është e vogël. Ekzistojnë kushte të kufizuara për realizimin e rrezikut valutor dhe të rrezikut të ndryshimit të normës së interesit në portofolin e aktiviteteve bankare. Rënia e vlerës së euros kundrejt valutave tjera botërore në tregjet ndërkombëtare të valutave nuk ka ndonjë ndikim në stabilitetin e sistemit bankar të Maqedonisë, duke pasur parasysh strategjinë e aplikuar për mbajtjen stabile të kursit valutor të denarit në raport me euron dhe dominimit të kësaj valute në pozicionet që kanë komponentë valutore te bankat. Lidhur me rrezikun e ndryshimit të normave të interesit, raporti në mes të vlerës së përgjithshme të ponderuar të portofolit të aktiviteteve bankare dhe të fondeve vetjake, megjithë rritjen, është i ulët.

Pozicioni stabël solvent dhe shkalla dyfish më e lartë e mjaftueshmërisë së kapitalit,

në krahasim me minimumin e paraparë bazohet në stabilitetin dhe rezistencën e sistemit bankar të Republikës së Maqedonisë. Në vitit 2014, treguesit e aftësisë paguese dhe të kapitalizimit të sistemit bankar kanë shënuar rënie të dukshme për shkak të uljes së përllogaritur të instrumenteve subordinar, por edhe për shkak të përshpejtimit të aktiviteteve të rritjes së bankave. Nevojat për një kapital më të madh për të mbuluar rreziqet, qenë plotësuar me kapitalin e “lirë” të bankave, të akumuluar në periudhën e kaluar. Rezultatet e testit të stresit tregojnë qëndrueshmërinë e kënaqshme të sistemit bankar, megjithëse në disa banka perceptohet nevoja hipotetike për rikapitalizim gjatë goditjeve të simuluara ekstreme.

Në kushtet e forcimit të rritjes ekonomike edhe në të njëjtën kohë mungesës së

presioneve të çmimeve në periudhën e ardhshme, në përputhje me parashikimet e BPRM-së, pritet forcimi i mëtejmë i aktiviteteve bankare. Megjithatë, rreziqet nga rimëkëmbja e dobët e ambientit të jashtme akoma janë të pranishme dhe mund të kenë ndikim përkatës ndaj aktiviteteve afariste të subjekteve vendore. Sfida kryesore e bankave në periudhën e ardhshme ka të bëjë me ruajtjen optimale të mbështetjes kreditore ndaj sektorin jofinanciar, por në të njëjtën kohë duke zvogëluar edhe dëmtimet e kanalit bankar, që do të kishte efekte kthyese ndaj profitabilitetit, stabilitetit të kapitalit dhe likuiditetit të bankave.

7

II. Rreziqet në punën bankare

8

1. Rreziku i kredisë

Në kushtet solide të realizimit dhe forcimit solid ekonomik në sektorin privat më 2014 portfoliot kreditore të bankave janë rritur me shpejtësi, pjesa më e madhe si rezultat i mbështetjes së madhe të kredive të subjekteve jofinanciare, e cila më së shumti u paraqit në tremujorin e fundit të vitit. Rritja e ngadaltë e kredive jofunksionale gjatë përshpejtimit të aktiviteteve kreditore të bankave, kontribuon në uljen e pjesëmarrjes së kredive jofunksionale në kreditë e përgjithshme, të cilët kanë rënë në shkallën e 11.3% në fund të vitit 2014. Shkalla më e lartë e kredive jofunksionale ka vazhduar edhe pas datës së këtij raporti, ndërsa rritja e përgjithshme e kredive është ngadalësuar, kështu që pjesëmarrja e kredive jofunksionale në kreditë e përgjithshme në maj të 2015-ës ka arritur në 11.6%. Rreziku i mjeteve vetjake në rast të rrezikut kreditor nga kreditë jofunksionale nuk është i lartë për shkak të mbulesës së lartë të tyre me ndarjen e vlerës së korrigjuar (me 81.9% të korrigjimit vetjak dhe mbi 100% të korrigjimit të përgjithshëm të vlerës). Gjatë tri viteve të fundit ka tendencë të rritjes së ristrukturimit të kredive jofunksionale. Ky jep një sinjal të nevojës së përforcimit të kapaciteteve të bankave që me kohë të përballen me paraqitjen e sinjaleve të problemeve financiare te klientët e tyre dhe pandërprerë, me kohë, me arsye dhe drejt ta bëjnë ristrukturimin e obligimeve të tyre, sepse një sjellje e tillë do të sillte ngadalësimin e rritjes së kredive jofunksionale dhe kurimin e përgjithshëm të kualitetit të portfolieve të kredive të bankave.

1.1. Ekspozimi i përgjithshëm kreditor i

sistemit bankare Në vitin 2014 ekspozimi i përgjithshëm kreditor1 i sistemit bankar është rritur për 36,623 milionë denarë, ose për 9.5% dhe ka arritur në 423,575 milion denarë. Norma vjetore e rritjes është përshpejtuar në krahasim me vitin e kaluar, ku në pjesën më të madhe rrjedh nga përforcimi i dukshëm i aktivitetit kreditor ndaj subjekteve jo financiare2, e cila ishte shpërndarë pothuajse në mënyrë të barabartë ndaj ndërmarrjeve3 dhe familjeve. Sipas dinamikës, në tremujorin e fundit të vitit 2014 është vërejtur një përkrahja më intensive e kredive për ndërmarrjet4 që nga fillimi i krizës,

1 Ekspozimi i përgjithshëm i kredisë i përfshin bilancet (kreditë dhe depozitat, lizingun financiar, shlyerja e pagesave sipas garancive të dhëna, akreditivat, mbështetjet dhe pozicione të tjera jashtë bilancit, provizione dhe kompensime, investimi në letra me vlerë dhe instrumente të tjera plotësuese për shitje ose për t’i ruajtur deri te pagesa dhe të ngjashme) dhe kërkesa jashtë bilancit (kreditë kornizë të pashfrytëzuara të pakthyera, kreditë kornizë të pakthyera në bazë të tejkalimit të lejuar dhe në bazë të kartelave kreditore, akreditivat,garancitë dhe obligime të tjera potenciale të ngjashme për bankat), të cilët e vënë bankën në rrezik të kredisë. 2 Eksponimi ndaj subjekteve jofinanciare u rrit për 28,411milionë denarë, ose për 10.4%. Sipas veprimtarive/prodhimeve të veçanta, kontribut më të lartë në rritjen kanë dhënë “ndërtimtaria” dhe “tregtia me shumicë dhe pakicë” (te ndërmarrjet) dhe kreditë konsumatore (te familjet). 3 Në këtë tekst me “ndërmarrje” do të nënkuptohen ndërmarrjet dhe klientët tjerë (klient të veprimtarive: “arsim”, “shëndetësi dhe sigurim shëndetësor”, “art, argëtim dhe rekreacion”, “veprimtari tjera shërbyese”, “veprimtari të amvisërive si punëdhënës” dhe “veprimtari të trupave ekstrateritorial dhe organizimeve”). 4 Kjo ka të bëj edhe për kushtet e favorshme të kreditim të ndërmarrjeve të cilat janë dhënë përmes masave të politikave monetare, duke përfshirë edhe masën jostandarde për nxitjen e aktivitetit të kredisë për neto eksportuesit dhe për prodhuesit e energjisë elektrike.

Grafik 1 Shkalla vjetore e ndryshimeve të ekspozimit të kredisë sipas sektorëve në përqindje

Burimi: Regjistri i kredisë së bankës popullore, sipas të dhënave nga ana e bankave.

25,2

2,9 9,6

31,3

10,3 11,6

11,4 5,9 9,5-22,6 -0,4

18,1

-26,9

21,7

-13,6

-40

-20

0

20

40

60

80

100

-10

0

10

20

30

40

50

60

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Ndërmarrjet dhe klientët të tjer (boshti majtas)Familjet (boshti majtas)Gjithsej eksponimi kreditor (boshti majtas)Institucionet financiare (boshti djathtas)Shteti (boshti djathtas)

9

që hap pas pahi çon drejt besimit në aftësinë kreditore të kompanive dhe zvogëlimin e profilit të rrezikut. Kontribut më të vogël në rritjen vjetore të ekspozimin e përgjithshëm (36.9%) ka ekspozim ndaj sektorit financiar5. Rritja e ekspozimit të kredisë në vitin 2014 në mënyrë të konsiderueshme mbetet prapa rritjes së para-krizës në vitin 2007, por është dy herë më e lartë se rritja modeste e arritur në krizën e vitit 2009, pas të cilës u shfaq stabilizim i përkohshëm i rritjes.

Pjesa më e madhe, ose 88.7% nga portofoli i kredive (ndaj subjekteve jo financiare6) të bankave është me status të rregullt (funksional). Mbulimi i kredive të rregullta me përmirësimin e vlerës së përcaktuar për to, gjegjësisht nivelin e humbjeve të pritura nga këto kredi është relativisht i ulët edhe në fund të vitit 2014 ishte 2.9%. Niveli i humbjeve të pritura nga portofoli i përgjithshëm i sistemit bankar, që mbulimi i tij me përmirësimin e veçuar të vlerës dhe rezervës së veçantë, ndihmës totale për zhvlerësim dhe rezervë të veçantë është 10.5%.

Mbulimi i lartë me siguri të

caktuar është karakteristikë për ekspozimin e përgjithshëm kreditorë ndaj subjekteve jo financiare dhe për sektorë të veçantë. Kjo kontribuon në "zbutjen" e nivelit të rrezikut kreditor të marra nga bankat dhe njëherit, mund të shërbejë si një burim potencial për pagesën e ekspozimit të papaguar. Por në raste ekstreme kjo mund të thotë shndërrimi i riskut kreditor në risk të pamundësisë për shitje (me çmim të duhur) të pronës që do të merrej për pagesën e kërkesave. Në fund të vitit 2014 pjesëmarrja e ekspozimit të pasiguruar ndaj ndërmarrjeve është vetëm 3.0%. E kundërta e kësaj, pjesëmarrja e ekspozimit të pasiguruar ndaj personave fizikë të cilët përjashtohen nga ekspozimi në bazë të saldos

5 Ekspozimi ndaj institucioneve financiare është rritur për 13.525, ose për 18.1% për shkak të rritjes së plasimit të depozitave në Bankën popullore dhe të mjeteve në bankat e huaja. Investimet në letrat shtetërore me vlerë janë ulur, ku dhe ekspozimi ndaj shtetit është zvogëluar për 5.313 milionë denarë ose për 13.6%. 6 Në tekstin e mëtutjeshëm, analiza e plotë e kredive jofunksionale, të rikonstrukturuar dhe të prolonguar si dhe shlyerjet bëhet fjalë vetëm për subjektet jofinanciare.

Grafik 2 Pjesëmarrja e ekspozimit të pasigurt në ekspozimin e përgjithshëm të kredisë ndaj subjekteve jofinanciare dhe ndaj sektorëve të caktuar në përqindje

Burimi: Regjistri i kredive të Bankës popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave.

10,0

6,74,9 3,3 3,0

39,2

33,4 32,931,8 31,5

20,1

16,415,0

14,1 14,0

0

10

20

30

40

12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Ndërmarrjet Personat fizik

Subjektet jofinanciare

Grafik 3 Realizimi i rrezikut të kredisë në portofolin e bankave në milionë denarë dhe në përqindje


104,1

42,4

42,8

10,8

0

20

40

60

80

100

120

-2.000

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Ndryshimet në marrjen e mjeteve në bazë të joarkëtimit të kërkesave (boshti majtas)

Çregjistrimi i kërkesave nga subjektet jofinanciare (boshti majtas)

Ndryshimet në kreditë e maturuara të pastrukturuara të subjekteve jofinanciare me vonesë prej

61 gjer në 90 ditë (boshti majtas)Ndryshimet në kreditë e ristrukturuara të rregullta të subjekteve jofonanciare (boshti majtas)

Ndryshimet në kreditë jofunksionale të subjekteve jofinanciare (boshti majtas)

Gjithsej materializimi i rrezikur kreditor / Gjithsej ndryshimi i kredive bruto (boshti djathtas)

10

negative në llogarit; e transaksionit të tyre dhe të kartelave kreditore7 është pak më e madhe dhe është 16.8%. Në vitin 2014 Bankat kanë menaxhuar më mirë me rrezikun e kredisë. Në fakt, vetëm 10.8% nga ndryshimet e bruto kredive të sistemit bankar është shkak i përballjes me rrezikun e kredisë në portofolin e bankave8. Kjo tregon se rritja e një pjese të madhe e bruto kredive ka të bëjë me rritjen e madhe të kredive pa i dëmtuar bankat. Ky kontribut është dukshëm më i mirë në krahasim me vitin 2013, kur realizimi i rrezikut të kredisë kushtëzoi thuajse gjysmën e ndryshimit të bruto kredive dhe veçanërisht në krahasim me 2009, kur edhe përkundër stabilizimit të njëpasnjëshëm të efekteve të krizës paraqitet ulja e kredive pa shenja të dëmtimit ku ndryshimet e bruto kredive (104.1%) del si rezultat i realizimit të rrezikut të kredisë në portfolion e bankave.

Koncentrimi i rrezikut të kredisë i përcjellë përmes pjesëmarrjes së ekspozimit të madh9 ndaj subjekteve jo financiare në mjetet e veta të bankave janë rritur në fund të vitit 2014. Megjithatë, kjo pjesëmarrje është dukshëm më e ulët në krahasim me fundin e vitit 2009, kur një pjesë e madhe e ekspozimit të kredive të bankave ishte përqendruar në ekspozimet e tyre të mëdha. Që atëherë, ky tregues ka rënie të vazhdueshme deri në vitin 2013. Në disa banka, pjesëmarrja e ekspozimeve të mëdha ndaj subjekteve jo financiare të subjekteve jo-financiare shkon në interval prej 1% deri në 246.0%. Që atëherë, ky tregues ka rënie të vazhdueshme deri në vitin 2013. Në disa banka, pjesëmarrja e ekspozimeve të mëdha ndaj subjekteve jofinanciare sillet në interval prej 1% deri në 246.0%. Duke i përfshirë edhe ekspozimet e bankave ndaj institucioneve financiare dhe plasmanët në bonot e thesarit dhe letrat shtetërore me

7 Një pjesë e madhe e pagesave të ekspozimi është mbuluar me të ardhura mujore prej huamarrësve. 8 Realizimi i përgjithshëm i rrezikut të kredisë është llogaritur si shumë e ndryshimeve vjetore në kredive jofunksionale, kreditë e rregullta të ristrukturuar, kreditë jo të ristrukturuar me vonesë prej 61 deri në 90 ditë, shlyerjet e kryera të kërkesave dhe mjetet e marra në bazë të kërkesave të pambledhura. Ndryshim total i bruto kredive i referohet ndryshimit vjetor të bruto kredive duke përfshirë ndryshimin e kredive të fshira dhe të mjeteve të marra në bazë të kërkesave të pashlyera, sepse edhe ato dikur ishin kredi. 9 Ekspozimi i madh ndaj personii ose personave që kanë të bëjnë me të paraqet ekspozim të njëjtë ose më e lartë se 10% e mjeteve të veta të bankës.

Grafik 4 Pjesëmarrja e ekspozimit të madh ndaj subjekteve jofinanciare në mjetet e veta bankare në përqindje

Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave.

94,4

65,9

73,6

60

65

70

75

80

85

90

95

100

12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Grafik 5 Struktura dhe shkalla mesatare e rrezikut të ekspozimit të kredisë ndaj subjekteve jofinanciare, sipas afatit të pagesës bazë në përqindje


29.6 10.3 9.1 7.2 7.6 7.5 28.8

3.4 4.2 5.3

9.97.8

6.6 6.6

0

5

10

15

20

25

30

35

во 2

015

во 2

016

во 2

017

во 2

018

во 2

019

во 2

020

посл

е 2

020

Struktura e ekspozimit kreditues sipas afatit të maturimit

Niveli mesatar i rrezikshmërisë së ekspozimit kreditor i cili maturon në datën

përkatëse

11

vlerë. Pjesëmarrja e ekspozimeve të mëdha në mjetet e veta të bankave është dukshëm më e lartë në fund të vitit 2014 dhe ka arritur nivelin më të lartë10 historik prej 233.1%. Në disa banka, kjo përqindje shkon nga 57.6% në 755.1%, e cila është në kuadër të limitit të paraparë maksimal11.

Sipas afatit të paraparë të maturimit të kryegjësë, deri në fund të vitit 2015 pritet të maturojnë 29.6% nga ekspozimi i përgjithshëm ndaj subjekteve jofinanciare më 31.12.2014. Duke pasur parasysh nivelin e tyre të ulët të rrezikut12, nuk mund të ketë vështirësi serioze për pagesën e këtyre ekspozimeve.

1.2. Kreditë jofunksionale

Cilësia e portofolit të kredisë të

sistemit bankar, e përcjellë nga ndryshimet e kredive jofunksionale të subjekteve jofinanciare shënon përmirësim, i cili nuk ishte i vazhdueshëm gjatë gjithë vitit. Pas përmirësimit në tremujorin e parë të vitit 2014, në prill u paraqit përkeqësimi i cilësisë së portofolit të kredisë, një trend që zgjati deri në nëntor, që në dhjetor të ketë prapë rënie të kredive jofunksional, në bazë të të dhënave mujore dhe tremujore.

Në vitin 2014, shkalla vjetore e

rritjes së kredive jofunksionale ka rënë në nivelin njëshifror, e cila është 8.3%. Pas një rritjeje të ndjeshme të shkallës së rritjes së këtyre kredive gjatë krizës (2008-2009) në periudhën e pas krizës ka treguar stabilitet. Rritja e kredive jofunksionale dhe intensiteti i tij i ndryshueshëm janë rrjedhojë e ndryshimeve të ndërmarrjeve në veçanti te disa klientë. Kështu, në vitin 2014, rritja e kredive jofunksionale është pasojë e probleme të përkeqësuara të disa klientëve të veprimtarive “tregtia me shumicë dhe pakicë” dhe "veprimtaritë e pasurive të patundshme."

10 Nga viti 2005, prej kur kemi edhe të dhëna të disponueshme për këtë tregues. 11 Shuma e përgjithshme e ekspozimeve të mëdha nuk duhet ta kalojë tetë herë shumën e fondeve të veta të bankës. 12 Ekspozimi i klasifikuar në kategoritë e rrezikut "A" dhe "B" merr pjesë me 92.4% në ekspozimin e përgjithshëm të kredisë e cila arrin për pagesë deri në fund të vitit 2015 dhe një pjesë e madhe (75.7%) i referohet kompanisë dhe konsumatorëve të veprimtarive "tregtia me shumicë dhe pakicë", "industria" dhe "ndërtimtaria", ku niveli mesatar i rrezikut është në kategorinë e rrezikut "B".

Grafik 6 Mujore (lartë) dhe vjetore (poshtë) ndryshimi i kredive jofunksionale i subjekteve jofinanciare dhe i sektorëve të veçantë në milionë denarë dhe në përqindje

Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga

ana e bankave.

-15.3

22.7

9.9

29.6

0.02.7-6.9

16.78.3

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

80

-2,000

-1,000

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

-4.2 -4.9 -4.2

0.00.5

-1.6

-3.3

-3.8 -3.7

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

-1,500

-1,000

-500

0

500

1,000

1,500

2,000

1.2

014

2.2

014

3.2

014

4.2

014

5.2

014

6.2

014

7.2

014

8.2

014

9.2

014

10.2

014

11.2

014

12.2

014

Ndërmarrjet (boshti majtas)Familjet (boshti majtas)Ndërmarrjet (boshti djathtas)Familjet (boshti djathtas)Subjektet jofinanciare (boshti djathtas)

Grafik 7 Pjesëmarrja e kredive jofunksionale në kreditë e përgjithshme të subjekteve jofinanciare dhe të sektorëve të veçantë në përqindje


ana e bankave.

7,5

9,6

15,2 15,3

5,3

8,2 6,4 5,9

6,8

9,1

11,511,3

3

5

7

9

11

13

15

17

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Ndërmarrjet Familjet Subjektet jofinanciare

12

Duke pasur parasysh zhvillimet pozitive në sektorin real nuk pritet ngritje e madhe në normën e kredive jofunksionale në periudhën e ardhshme.

Ndryshimet e kredive jofunksionale të ekonomisë familjare janë relativisht të qëndrueshme, me një ngritje të dobët gjatë gjithë periudhës së pas krizës. Në vitin 2014, ngritja lart është më e dukshme te kreditë jofunksionale të ndërtimeve banesore dhe të kredive për konsumatorë.

Rritja më e ngadaltë e kredive jofunksionale në kushtet e një përshpejtimit të aktivitetit kreditor të bankave kontribuon në rënien e pjesëmarrjes në kreditë jofunksionale me 11.3%. Edhe pse ndërmarrjet janë bartëset e rritjes së përgjithshme të kredive jofunksionale, te ato ndërmarrje shihet një rritje minimale për shkak të rritjes së kredive të përgjithshme të ndërmarrjeve. Megjithatë, ky tregues në fund të vitit 2014 është dy herë më i lartë krahasuar me vitin 2008. Norma e kredive jofunksionale të familjeve13 vazhdon të bjerë dhe ka rënë në nivelin më të ulët pas vitit 2008.

Më 2015 shkalla e kredive jofunksional shkon drejt ngritjes lart dhe në muajin mars është ngritur në 11.6%.

Ka një përqendrim të rrezikut të kredisë në disa banka. Matja është bërë përmes pjesëmarrjes së kredive jofunksionale në të gjitha kreditë e ndërmarrjeve dhe të ekonomisë familjare të disa bankave. Kështu, në analizën e periudhës tetëvjeçare, shkalla e lartë e kredive jofunksional të ndërmarrjeve është kushtëzuar nga disa banka të cilat këtë përqindje e kanë tejkaluar 10%. Në vitin 2014 ka pasur një konvergjencë të normës së kredive jofunksionale (të ndërmarrjeve dhe të ekonomisë familjare) në banka të veçanta ndaj normës së sistemit bankar. Shenjat e përmirësimit të cilësisë së portofolit të kredisë tregon edhe e

13 Norma e kredive jofunksionale paraqet pjesëmarrjen e kredive funksionale në gjithsej kreditë.

Grafik 8 Pjesëmarrja e kredive jofunksionale në kreditë e përgjithshme të ndërmarrjeve (lart) dha amvisërive (poshtë) sipas bankave në përqindje


ana e bankave.

5.4 4.9

9.07.6 10.2

9.5 10.410.2

0

10

20

30

40

50

60

70

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Bankat e veçanta Mediana

4.5

9.8

12.2

8.8 8.26.7 6.1 5.6

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

13

ashtuquajtura matricat e tranzicionit. Përqindja e ekspozimit të kredisë me status të rregullt, e cila për një periudhë tremujore kalon në ekspozim me status jofunksional ulet në 0.6% në tremujorin e fundit të vitit 2014 (1.1% në fund të tremujorit të tretë dhe 1.6% në fund të vitit 2013). Zhvendosja e ekspozimit ndaj sektorëve të veçantë nga ai i rregullt në status jofunksional, për një tremujor e tregon rritjen e ngadaltë të kredive jofunksionale. Kalimi në statusin e jofunksionalit dukshëm është më i ulët se në tremujorin e dytë të vitit 2009, kur në kushtet derdhjes së efekteve negative nga kriza hetohet kalim më i madh i ekspozimeve të rregullta nga subjektet jofinanciare në status jofunksional në gjashtë vitet e fundit.

Mbulimi i kredive jofunksionale me korrigjime të ndarë të vlerave është i lartë, i cili është tregues i kapacitetit të kënaqshëm të sistemit bankar për të absorbuar humbjet e mundshme të kredisë. Në fund të vitit 2014, mbulimi me korrigjim të vërtetuar të vlerës u rrit në 104.7%, ndërsa me korrigjim të vlerës të kredive jofunksional në 81.9%. Kjo del nga rritja e madhe e korrigjimit vlerës së kredive jofunksionale nga rritja e vetë kredive jofunksionale. Mbulimi i kredive me probleme me korrigjime të vlerës shënon lëvizje në rritje të vazhdueshme në fund të vitit 2009 i cili është një tregues i qasjes më konservative të bankave gjatë shqyrtimit të rreziqeve e një pamundësi të shlyerjes së kredive me sinjalizime serioze të dëmtimit. Struktura e kredive me probleme të subjekteve jofinanciare, tërësisht marrin pjesë kreditë e rezervuara jofunksionale me 56.3%, ndërsa korrigjimi i vlerës së vërtetuar përbën rreth dy të tretat (68.7%) e korrigjimit të kredive me probleme. Nëse bankat i shlyejnë kreditë të cilat plotësisht janë të rezervuar, mbulimi i kredive me probleme me korrigjim të vlerës që është përcaktuar për ta do të reduktohet në 58.5%. Për këtë supozim, pjesëmarrja e kredive jofunksionale në kreditë e përgjithshme do të jetë dy herë më shumë më i ulët, ose do të jetë 5.3%.

Duke pasur parasysh mbulimin e

lartë të kredive jofunksionale, rreziku

Grafik 10 Ndryshimet vjetore të korrigjimeve të vlerës për sektorë të caktuar në milion denarë dhe në përqindje


8,3

10,4

8,7

6

8

10

12

14

16

18

20

-1.000

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Korrigjimi i vlerës së eksponimit kreditues ndaj shtetit (boshti majtas)Korrigjimi i vlerës së eksponimit kreditues ndaj institucioneve financiare (boshti majtas)Korrigjimi i vlerës së eksponimit kreditues të ngelur ndaj familjeve (boshti majtas)Korrigjimi i vlerës së kredive jofunksionale të familjeve (boshti majtas)Korrigjimi i vlerës së kredive të rregullta të familjeve (boshti majtas)Korrigjimi i vlerës së eksponimit kreditues të ngelur ndaj ndërmarrjeve (boshti majtas)Korrigjimi i vlerës së kredive jofunksionale të ndërmarrjeve (boshti majtas)Korrigjimi i vlerës së kredive të rregullta të ndërmarrjeve (boshti majtas)Norma e ndryshimit të gjithsej vlerës korrigjuese (boshti djathtas)

Grafik 9 Kalimi i ekspozimit të kredisë për ndërmarrjet (lart) dhe ekonomive familjare (më poshtë) nga statusi i rregullt në statusin jofunksional në përqindje


2,4

1,5

0,7

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

T.1 T.2 T.3 T.4 T.1 T.2 T.3 T.4 T.1 T.2 T.3 T.4

2009 2013 2014

nga А (boshti majtas) nga B (boshti majtas)

1,8

0,60,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

0

5

10

15

20

25

30

35

T.1 T.2 T.3 T.4 T.1 T.2 T.3 T.4 T.1 T.2 T.3 T.4

2009 2013 2014

14

për mjete të veta të sistemit bankar si pasoj e mos arkëtimit eventual të parave është minimal. Gjatë supozimit ekstrem për mospagesën e plotë të kredive me probleme dhe shfrytëzimin e korrigjimit të vlerës, i cili i dedikohet vetëm këtyre kredive, fondet e tyre në fund të vitit 2014 do të zvogëlohen për 11.5%, pothuajse identike si edhe reduktimi i supozuar të fund të vitit 2013.

Gjatë disa viteve të fundit, pjesëmarrja e pjesës së parezervuar të kredive jofunksionale në fondet e tyre te një pjesë e bankave gradualisht konvergohen drejt mesatares. Megjithatë, te disa banka shihet një devijim i dukshëm nga mesatarja, që do të thotë se është një rrezik i lartë për fondet e tyre nga shfrytëzimi eventuali i rrezikut të kredisë nga kreditë jofunksionale. Në krahasim me disa vende fqinje dhe më gjerë, pjesëmarrja e pjesës së parezervuar nga kreditë e përgjithshme jofunksionale14 në mjetet e veta të sistemit bankar të Republikës së Maqedonisë është dukshëm më i ulët. Ky tregues është i favorshëm vetëm në sistemin bankar të Turqisë. Pjesëmarrja në pjesën e parezervuar të kredive jofunksionale në fondet e veta të sistemit bankar të Republikës së Maqedonisë është tre herë më e vogël nga vlera e mesatares së llogaritur të sistemeve bankare të vendeve të krahasuara.

14 Kreditë jofunksionale të subjekteve financiare dhe jofinanciare.

Grafik 12 Pjesëmarrja e kredive jofunksionale në mjetet personale sipas bankave në përqindje


13.5

10.2 11.09.6

8.3 8.8

0

10

20

30

40

50

60

70

12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Bankat në veçanti Mediana

Grafik 11 Mbulimi i kredive jofunksionale dhe pjesëmarrja e kredive jofunksionale neto në mejtet e veta të bankave në përqindje


101,8103,3

104,7

70,9

80,181,9

-0,8

-1,9

-3,0

13,511,6 11,5

-5

0

5

10

15

20

70

75

80

85

90

95

100

105

110

12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Mbulimi i kredive jofunksionale me vlerë të përgjithshme koorigjuese dhe rezervë të veçantë (boshti majtas)

Mbulimi i kredive jofunksionale me koorigjimin e vlerës dhe rezervës përkatëse për vetëm kredive jofunksionale (boshti majtas)

Kreditë jofunksionale-neto nga vlera e përgjithshme koorigjuese / mjetet vetanake (boshti djathtas)

Kreditë jofunksionale-neto nga vlera koorigjuese e kredive jofunksionale / mjetet vetanake (boshti djathtas)

Grafik 13 Pjesëmarrja e pjesës së parezervuar të kredive jofunksionale në metet e veta, te vendet e përzgjedhura në përqindje

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga

ana e bankave, internet-faqeve të FMN dhe të bankave qendrore. Shënim: Të dhënat janë me gjendje të 30.09.2014, përveç për Maqedoninë (31.12.2014) dhe Çekinë (30.06.2014).

11

.5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Turq

ia

Maqedonia

Polo

nia

Rum

ania

Slo

vakia

R.Ç

eke

Bos&

Herc

.

Kro

aci

a

Hungaria

Slo

venia

Sërb

ia

Mali

i Zi

2013

2014

Mesatarja e vendeve të analizuara - 2014

15

1.3. Kreditë e maturuara, të ristrukturuar dhe kreditë e shlyera

Kreditë e maturuara me periudhë

kohore të vonuar të shlyerjes së kryegjësë në afat prej 61 dhe 90 ditë paraqesin një burim potencial të rritjes së kredive me probleme në muajin e ardhshëm. Duke supozuar se në asnjë nga këto kredi nuk do të mund ta paguajnë borxhin e vonuar në muajin e ardhshëm, 1.3% e kredive të përgjithshme në afat prej 31.12.2014 do të kalonin në kredi jofunksionale15, të cilat vetëm në këtë drejtim kreditë me probleme do të rriten për 2,830 milionë denarë ose 9.9%. Por rritja e realizuar në muajin e ardhshëm (janar 2015) dukshëm është më i vogël dhe arrin në 2.2%, apo 635 milionë denarë, i cili është një tregues i mirë i shlyerjes së pagesës së vonuar apo të mbetur prej 61 deri 90 ditë. Sipas rregullores, ndryshimi i kushteve kontraktuese të kredive nëpërmjet vazhdimit të afatit të vonuar nuk ka të bëjë gjithmonë me gjendjen e dobët financiare të klientëve. Por, fakti që 11.2% e kredive të përgjithshme me probleme paraprakisht kanë qenë të prolonguar, është tregues se kreditë me probleme janë burim i rritjes së kredive jofunksionale. Kreditë e prolonguar kanë qenë në rangun më të lartë që nga fillimi i krizës në vitin 2008 deri në vitin 2012, kur filloi të bjerë (paralelisht me rritjen e kredive të ristrukturuara), por në strukturën e tyre është rritur pjesëmarrja e kredive të mëparshëm të prolonguar, të cilët e kanë marrë edhe statusin jofunksional. Edhe pse niveli mesatar i rrezikut të përgjithshëm të kredive të prolonguar relativisht është i ulët (22.3%), mbulimi i kredive me probleme që më parë kishin qenë të prolonguar duke e bërë korrigjimin e vlerës së është 83.9% dhe janë të njëjtë me kategorinë e rrezikut "D".

Dinamika e kredive "më të rrezikshëm" kryesisht është i kushtëzuar me identifikimin

15 Pjesëmarrja më e vogël e kredive me pjesë maturimi në mes 61 dhe 90 ditë më 31.12.2014 në krahasim me vitet e kaluara ka të bëj me atë që në këtë analizë në fund të vitit 2014 janë përfshirë kreditë të cilët vonojnë në pagesë vetëm të kryegjësë në mes 61 dhe 90 ditë, ndërsa për vitet e ngelura kreditë që vonojnë në mes 61 dhe 90 ditë në bazë të cilit do zë (kryegjëja, intersi apo kërkesë tjetër) në datën e lajmërimit. Fokusimi i analizës vetëm në kreditimin me vonesë pagese të kryegjësë u mundësua me ndryshimet e rregullativë së Regjistrit kreditues nga viti 01.12.2014 (sipas udhëzimeve për realizimin e Vendimit për përmbajtjen dhe mënyrën e funksionimit të Regjistrit kreditues “Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr.14/2014”).

Grafik 15 Struktura e kredive të ristrukturuara sipas statusit (i rregulltë apo jofunksional), sipas viteve Në milionë denarë dhe në përqindje

Burimi: Regjistri i kredive të Bankës popullore Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave.

8,3

9,2

6,55,8

7,1 7,1

11,8 11,2

-1

1

3

5

7

9

11

13

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

20.000

12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Të maturuar (boshti majtas)

Jofunksional (boshti majtas)

Të rregullt (boshti majtas)

Pjesëmarrja e kredive të prolonguara në gjithsej kreditë (boshti djathtas)

Pjesëmarrja e kredive jofunksionale të cilët papraprakisht ishin prolonguar në gjithsej kreditë

jofunksionale (boshti djathtas)

Grafik 14 Shkalla mesatare e rrezikut të kredive me pagesën e duhur-bazë në afat prej 61 dhe 90 ditë në përqindje

Burimi: Regjistri i kredive të Bankës popullore Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave.

1,11,5

2,2

1,3

6,8

9,1

11,511,3

10,4

13,6

14,6

15,9

8

10

12

14

16

18

0

2

4

6

8

10

12

12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Pjesëmarrja e kredive me maturim të pjesës nga 61 gjer më 90 ditë në gjithsej kreditë e

rregullta të subjekteve jofinanciare (boshti majtas)Pjesëmarrja e kredive jofunksionale në gjithsej kreditë e subjekteve jofinanciare (boshti

majtas)Niveli mesatar i rrezikshmërisë së kredive me maturim të pjesës nga 61 gjer më 90 ditë tësubjekteve jofinanciare (boshti djathtas)

16

me kohë të vështirësive financiare të klientëve nga bankat dhe dhe duke e përcjellë me kohë ristrukturimin e drejtë të kërkesave sipas kërkesave dhe mundësive të klientëve të tyre, që është e vetmja mënyrë e përmirësimit të shlyerjes së detyrimeve dhe e kufizimit të rritjes së kredive jofunksionale. Në vitin 2014, ndryshimi i kredive të përgjithshëm të ristrukturuar është më i ngadaltë dhe me një rritje më të madhe se dy vitet paraprak, ndërkohë që pjesëmarrja e tyre në kreditë e përgjithshme të subjekteve jofinanciare ka mbetur relativisht stabile. Kreditë e ristrukturuara kanë filluar të rriten gradualisht nga fundi i vitit 2010 me freskimin e aktivitetit kreditor të bankave, ndërsa në vitin 2012 janë rritur me një ritëm të shpejtë (kur një stimulim i caktuar për përdorim më të madh të mundësive paraekzistues dhe ekzistues për ristrukturim u bë nevojë dhe pas saj u bë edhe edhe aprovimi i rregullores së re për administrimin e rrezikut të kredisë, e cila parashikonte një përqindje minimale të rezervimit të kredive me probleme në shumë prej 30%).

Në tri vitet e fundit vërehet

përkeqësimi i strukturës së kredive të ristrukturuara, përkatësisht tendenca e rritjes së kredive jo funksionale dhe ngecje e rritjes së kredive të rregullta të ristrukturuara, madje edhe uljen e tyre në fund të vitit 2014. Kjo buron nga kreditë e reja të ristrukturuara që kishin status jofunksional gjatë ristrukturimit, por edhe gjatë kërkesave të ristrukturuara, të cilat në vitin 2014 e morën statusin jofunksional. Vetëm në vitin 2014, rreth gjysma e kredive të reja jofunksionale16, më parë u ristrukturuan, por pjesëmarrja e tyre në kreditë e përgjithshme jofunksionale ishte e ulët dhe merrnin pjesë me 8.0%. Rritja e vazhdueshme e pjesëmarrjes së kredive të ristrukturuara me probleme në kreditë e përgjithshme me probleme në tri vitet e fundit, tregon se bankat ndërhyjnë me vonesë dhe jo me kohë ndaj kërkesave të klientëve për ristrukturim, sepse ata tashmë përballen me vështirësi financiare dhe obligimet e tyre e kanë marrë statusin me probleme, por edhe

16 Kreditë e reja jofunksionale me datë 31.12.2014, të cilët kanë qenë të rregullt më 31.12.2013.

Grafik 16 Struktura e kredive të ristrukturuar sipas kohëzgjatje së greis-perudhës së lejuar Në milionë denarë dhe në përqindje


1,5 1,5

6,1 6,34,3 5,3

23,7

28,9

0

5

10

15

20

25

30

35

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Të maturuar (boshti majtas)

Jofunksional (boshti majtas)

Të rregullt (boshti majtas)

Pjesëmarrja e kredive të ristrukturuara në gjithsej kreditë (boshti djathtas)

Pjesëmarrja e kredive jofunksionale të ristrukturuara në gjithsej kreditë jofunksionale (boshti

djathtas)

17

disa nga të ristrukturuarat nuk kanë qenë të suksesshëm dhe nuk u kanë ofruar mundësi lehtësimi të borxhit të konsumatorëve. Një qasje e tillë e vonuar e bankave për të ristrukturuar nevojat vërtetohet nga përqindja e lartë e pjesëmarrjes së kredive me status të probleme në strukturën e përgjithshme të kredive të ristrukturuara (51.7%). Rritja e ristrukturimit të kredive jofunksionale dhe rritja e përshtatshme e korrigjimit të vlerës për ta17 sjell deri te rritja e nivelit mesatar të rrezikut të kredive të përgjithshme të ristrukturuara me 45.9%, që korrespondon me një kategorinë e rrezikut "G" (39.7% me 31.12. 2013).

Te më shumë se një e treta (35.9%) e

kredive me probleme më 31.12.2014 është lejuar një greis-periudhë18 gjatë dhënies së kredive ose në procesin e ristrukturimit të tyre. Këto kredi përbëjnë 19.1%19 nga kreditë e përgjithshme me dhënie të greis- periudhës që tejkalon pjesën e kredive me probleme ndaj kredive të përgjithshme (që përbën 11.3%) me 58.1% të kredive me probleme me greis-periudhë të dhënë. Greis-periudha u është lejuar gjatë ristrukturimit, përkatësisht pasi banka ka vërejtur se gjendjen financiare e klientit përkeqësohet.

Aplikimi i greis-periudhës si një nga

elementet e veçanta të ristrukturimit, mund t'i vonojë apo t'i pengojnë parashikimet e efekteve të ristrukturimit dhe të aftësive kreditore të

klientit deri në skadimin e periudhës së greisit20. (70.3% nga kreditë e përgjithshme të ristrukturuara në fund të vitit 2014 janë me aprovim të periudhës së greisit dhe 72.2% nga kreditë e përgjithshme të ristrukturuara me

probleme të aprovuara me greis periudhë) 21.

Për këtë arsye, ka një rezervë në lidhje me realitetin e rezervave për pjesën e portofolit të kredisë së bankave që janë ristrukturuar, por

17 Niveli mesatar i rrezikshmërisë së kredive jofunksionale të ristrukturuara u rritën në 66.6% (59.2% më 31.12.2013). 18 Greis-periudha ka të bëjë me gjatësinë kohore të kontraktuarderi në maturim të anuitetit të parë, në kushte të pagesës së prolonguar të kryegjësë, edhe atë për kredi me pagesë të anuitetit. 19 Kreditë jofunksionale me grej periudhë të lejuar thuajse në tërësi (95.6%) ka të bëjë me ndërmarrjet edhe ate ndaj klientëve me veprimtari “Industri” dhe “tregëti me shumicë dhe pakicë”.

20 Supozohet se në qoftë se nuk iu është lejuar greis-periudha, këto kredi do të kishin marrë statusin me probleme, i cili do të reflektohej në mënyrë adekuate me nivelin e përgjithshëm të kredive me probleme. Gjegjësisht, klienti gjatë greis-periudhës është i detyruar të shlyej vetëm kamatën e interesit, e cila zakonisht është një lehtësim i dukshëm dhe nuk vjen deri te shprehja e aftësisë kreditore e klientit deri sa t'i kalojë skadimi i greis- periudhës 21 Këto kredi në përgjithësi i përkasin ndërmarrjeve, por shpërndahen edhe te konsumatorëve e disa veprimtarive, edhe atë në "industri", "furnizimi me energji elektrike, gaz, avull dhe kondicionuar", "tregti me shumicë dhe pakicë" dhe "veprimtaria që ka të bëjë me pasurinë e patundshme

Grafik 17 Struktuara e kredive jofunksionale sipas gjatësisë së lejuar të grejs periudhës në milionë denarë dhe në përqindje


13,412,0

23,023,9

36,435,9

0

10

20

30

40

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

12.2013 12.2014 12.2013 12.2014 12.2013 12.2014

gjer në një vit nga një gjer më tre vite gjithsej

Kreditë jofunksionale me grejs periudhë te lejuar (boshti majtas)

Pjesëmarrja e kredive jofunksionale me grejs periudhë të lejuar në gjithsej kreditë

jofunksionale (boshti djathtas)

Grafik 18 Struktura e kredive të ristrukturuara sipas gjatësisë së lejuar të grejs periudhës në milionë denarë dhe në përqindje


22.9 21.7

47.7 48.6

70.670.3

0

20

40

60

80

0

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

12,000

12.2013 12.2014 12.2013 12.2014 12.2013 12.2014

gjer në një vit nga një gjer më tre vite gjithsej

Kreditë e ristrukturuara me grejs periudhë të lejuar (boshti majtas)

Pjesëmarrja e kredive të ristrukturuara me grejs periudhë të lejuar në gjithsej

kreditë e ristrukturuar (boshti djathtas)

18

me miratim të greis- periudhës. Veç kësaj, në raste të caktuara greis-periudha e “maskon” (e vonon) njohjen e humbjeve të pritura të kredive apo statusin jofunksional të klientit.

Suksesi i ristrukturimit vlerësohet

sipas performancave të kredive dy vjet pas

ristrukturimit22, duke pasur parasysh se

periudha prej dy viteve është e mjaftueshme për të marrë në konsideratë efektet e aktiviteteve të bankave. Me "ristrukturim të suksesshëm" të kredive kuptojmë ato kredi të cilat janë paguar me kohë ose kanë status të rregullt dy vjet pas ristrukturimit. Kështu, në fund të 2014-ës ristrukturimit ishte "i suksesshëm", te 59.7% dhe 74.6% e kredive të ristrukturuara të ndërmarrjeve dhe t; familjeve, përkatësisht. Megjithatë, një rrezik potencial për uljen e efektivitetit të ristrukturimit të kryer, paraqesin kërkesat të cilat kanë status të rregullt, por që kanë vonesë prej 61 deri 90

ditë23. Në qoftë se këto kredi të rregullta

përjashtohen nga analiza, atëherë 54.8% e kredive të ristrukturuara të ndërmarrjeve dhe 62.3% e këtyre kredive të ekonomisë familjare do të konsiderohen të suksesshëm. E kundërta e kësaj, ristrukturimi ka dëshmuar si jo i

suksesshëm24 te 40.3% dhe 25.4% e kredive të ristrukturuara për ndërmarrjet dhe ekonomitë familjare.

Shlyerjet e bëra në vitin 2014 arrijnë në 1.272 milionë denarë dhe janë dy herë më të larta se në vitin 2013. Ky është një tregues se shlyerjet ketë ndonjë ndikim të dukshëm në rritjen e ngadalshme të kredive me probleme, sidomos në lëvizjen e rënies në tremujorin e fundit të vitit. Kështu, nëse e përjashtojmë efektin e parë të shlyerjes edhe në vitin 2013 dhe 2014, norma vjetore e rritjes së kredive me probleme në 31.12.2014 do të jetë më e lartë për 2.0 pikë përqindje, ndërsa, nëse përjashtohet efekti i shlyerjes vetëm për vitin 2014, norma vjetore e rritjes do të ishte më e lartë për 4.8 pikë përqindje. Kërkesat e shlyerjes pothuajse tërësisht (93.7%) kanë të bëjnë me kompanitë, te të cilat nëse përjashtohet efekti i tyre, norma vjetore e rritjes

22 Analiza e përcjell gjendjen me 31.12.2014 të atyre kredive të cilët kanë qenë të rikonstruktuar gjatë vitit 2012. Aty bëjnë pjesë vetëm kreditë të cilët janë rikonstruktuar në 2012, e që më 31.12.2014 kanë status të rregullt apo jofunksional dhe kreditë të cilët kanë dalë nga portfolio për shkak të shlyerjes së pagesës ose të çregjistruar, ndërsa mbeten kreditë të cilët janë paguar përmes marrjes së pasurisë. E njëjta logjikë zbatohet edhe për kreditë e rikonstruktuar me gjendjen e tyre në fund të vitit 2013 dhe 2012. 23 Kreditë që kanë arritur nga 61 deri 90 ditë janë analizuar më poshtë. 24 Për kredi të rikonstrukturimit të pasukseshëm llogariten kreditë jofunksionale dhe kreditë e shlyer.

Grafik 20 Shlyerja brenda vitit në milona denarë


2.938

1.971

2.998

2.507

1.431

743 666

1.272

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Ndërmarrjet Personat fizik Subjektet jofinanciare

Grafik 19 Struktura e kredive të ristrukturuara para dy vjetësh me gjendjen e datës së caktuar në përqindje


14,0 17,021,6 23,8

23,1 17,218,9 14,1

0,8 5,01,5

12,3

44,4 38,425,0

25,1

17,7 20,630,7

24,3

0

20

40

60

80

100

12.2012 12.2013 12.2014 12.2012 12.2013 12.2014

Ndërmarrjet Familjet

Kreditë e arkëtuaraKreditë e çregjistruaraKreditë me status jofunksionalKreditë me status të rregullt me vonesë prej 61 gjer më 90 ditëKreditë me status të rregullt me vonesë prej 1 gjer më 60 ditëKreditë me status të rregullt pa vonesa

19

së kredive me probleme do të jetë më e lartë për 3.2 dhe do të arrijë 13.1%. Në periudhën e ardhshme mund të pritet ulje të kredive me probleme për shkak të shlyerjeve të mëdha. Duke pasur parasysh përfshirjen e madhe të këtyre kredive janë futur në kategorinë e rrezikut "D" të cilat gjatë kohë janë të rezervuar dhe akoma janë të pranishëm në bilancet e bankave.

1.4. Stres-testi - simulimi i rritjes së

rrezikut të kredisë

Testet e stresit, të cilat kryhen në mënyrë të rregullt kanë për qëllim ta shqyrtojnë ndjeshmërinë e sistemit bankar nëse hetohet përkeqësimi i cilësisë së segmenteve të caktuara të portofolit të kredisë. Ato përbëhen nga simulimet hipotetike prej 10% (simulim i parë) dhe 30% (simulimi i dytë) i ekspozimit të kredisë ndaj ndërmarrjeve (sipas aktivitetit) dhe ekonomive familjare (të prodhimeve të kredive) veç e veç, dhe për të dy sektorët dhe për dy kategoritë e rrezikut më të lartë. Rezultatet e simulimeve tregojnë rezistencë të sistemit bankar ndaj goditjeve të simuluara, por pak janë më të dobët në krahasim me atë të fundit të vitit 2013. Kjo ndodh për shkak të kapitalit të ulët të sistemit bankar para simulimeve, por edhe për shkak të ndjeshmërisë së madhe të disa bankave të caktuara ndaj goditjeve të supozuara. Megjithatë, mjaftueshmëria e kapitalit të sistemit bankar nuk është zvogëluar nën 8% para asnjë simulimi, edhe pse te disa banka ndjehet nevoja e rikapitalizimit gjatë goditjeve të simuluara. Rënia më e madhe e normës së mjaftueshmërisë së kapitalit gjatë krahasimit të dy simulimeve hetohet një përkeqësim i aftësisë kreditore të klientëve nga veprimtaritë e "industrisë" dhe "tregtisë me shumicë dhe pakicë" (shtojca nr. 29).

Grafik 21 Shkalla mjaftueshmërisë së kapitalit sipas veprimtarive të ndara, para dhe pas simulimit të parë (lart) dhe të dytë (poshtë) të dy sektorëve së bashku në përqindje


ana e bankave. Vërejtje: shkurtesa CAR shënon shkallën adekuate të kapitalit.

15,7

14,5

15,5

15,6

15,2

14,7

14,4

14,9

15,4

15,9

16,4

16,9

17,4

12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

CAR para shoqeve

CAR pas përkeqësimit të aftësisë kredituese të klientëve nga „industria“

CAR pas përkeqësimit të aftësisë kredituese të klientëve nga „aktivitetet në lidhje me patundshmëritë, huazimet dhe aktivitetet afariste“CAR pas përkeqësimit të aftësisë kredituese të klientëve nga „bujqësia, gjueti dhe pylltari“

CAR pas përkeqësimit të aftësisë kredituese të klientëve nga „ndërtimtaria“

CAR pas përkeqësimit të aftësisë kredituese të klientëve nga „tregtia me shumicë dhe pakicë“

15,7

15,3

15,6

15,6

15,5

15,3

15,0

15,5

16,0

16,5

17,0

17,5

12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

20

2. Rreziku i likuiditetit

Vëllimi i kënaqshëm dhe pjesëmarrja e qëndrueshme i mjeteve likuide në aktivin e përgjithshëm të sistemit bankar, u mundësojnë bankave që të menaxhojnë sa më mirë me likuiditetin dhe ta mbajnë nivelin e duhur të rrezikut të likuiditetit. Rritja e plasmanëve momentale të depozitave në Bankën popullore dhe depozitat afatshkurtra në bankat e huaja, mundësojnë rritje të shpejtë të mjeteve likuide dhe përmirësimin e treguesve të likuiditetit, i cili është më i shprehur te treguesit në valutë të huaj.

Në vitin 2014 kanë vazhduar disa nga trendët e mëparshme në sistemin

bankar – zvogëlimi i rendimentit që që e sjellin instrumentet e likuidimit në denarë, zvogëlimi i obligimeve të bankave të vendit ndaj personave të tyre amë, përmirësimi i profilit të maturimit të obligimeve të bankave dhe rritja e maturimit të ngelur. Simulimet e goditjeve të kombinuara të likuiditetit tregojnë një nivel të kënaqshëm të rezistencës së sistemit bankar ndaj goditjeve hipotetike të likuiditetit.

2.1. Dinamika dhe përbërja e mjeteve

likuide Në fund të vitit 2014 mjetet

likuide25 në nivel të sistemit bankar shënojnë vlerën prej 128.498 milion denarë dhe në bazë vjetore shënojnë rritje prej 6.052 milion denarë, përkatësisht 9,8%. Shkalla vjetore e rritjes së mjeteve të likuiditetit më vitin 2014 ishte i nivelit të njëjtë sikur edhe gjatë disa viteve të krizës. Mirëpo, shihen ndryshime të kontributit te disa instrumente financiare në rritjen e përgjithshme të mjeteve të likuiditetit. Për dallim nga dy vitet e kaluara kur letrat shtetërore me vlerë ishin bartëse të rritjes së mjeteve të likuiditetit. Gjatë vitit 2014 erdhi deri te ulja ku bartëse e rritjes së mjeteve të likuiditetit të bankave ishin investimet në instrumentet financiare te Banka popullore dhe te mjetet valutore të likuiditetit.

Gjatë vitit 2014 përshpejtimi i rritjes

së mjeteve të parave dhe kërkesa e bankave

25 Letrat e likuiditetit përbëhen nga: 1) mjetet e parave dhe kërkesa e Bankës popullore ku bëjnë pjesë mjetet e parave efektive mjetet e parave të xhirollogarive të bankave në Bankën popullore, depozitat e disponuara në Bankën popullore dhe fetit; 2) depozitët afatshkurtër te bankat e huaja, duke përfshirë mjetet e bankave dhe xhirollogaritë korresponduese jashtë vendit dhe 3) vlera e kontabilitetit të investimeve në letra me vlerë të lëshuara nga Republika e Maqedonisë. Për nevojat e analizës së rrezikut të likuiditetit, mjetet dhe obligimet në denarë llogariten me klauzolës valutore si denarë.

Grafik 22 Dinamika e mjeteve të likuiduara (lart) dhe ndryshimi absolut të disa komponentëve të mjeteve të likuiditetit (poshtë) në milionë denarë dhe në përqindje


17,0

-24,8

16,1

31,7

8,2

9,7

3,8

9,8

-30

-15

0

15

30

45

60

-70.000

-35.000

0

35.000

70.000

105.000

140.000

1 2 3 4 5 6 7 8

Depozitat afatshkurtra në banka të huaja (boshti majtas)

Letrat me vlerë shtetërore (boshti majtas)

Mjetet para dhe kërkesat nga BPRM (boshti majtas)

Norma vjetore e ndryshimit të mjeteve likuide (boshti djathtas)

-24.000

-16.000

-8.000

0

8.000

16.000

24.000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

21

në Bankën popullore ka qenë i shprehur sidomos në gjysmën e dytë të vitit. E njëjta ka ndodhur edhe me rritjen e depozitave afatshkurtër të deponuara në bankat e huaja. Nga ana tjetër, plasmanët e bankave në letrat me vlerë të shtetit kanë pësuar rënie të dukshme në tremujorin e fundit të vitit 2014.

Rënia e investimeve të bankave

në letra me vlerë shtetërore gjatë vitit 2014, në pjesë të madhe ka të bëjë me ndryshimet e tregut primar të letrave me vlerë gjatë vitit. Në dallim nga disa vjet më parë, në vitin 2014 hetohet një tren i uljes së neto shumës së dhënë të letrave me vlerë të tregut primar26. Kjo sidomos ka qenë e shprehur në tremujorin e fundit të vitit, kur historikisht kishte një rënie të madhe të dhënies kontinuitive të letrave me vlerë.

Përveç kësaj, pjesëmarrja e letrave

shtetërore me vlerë në mjetet e përgjithshme të likuiditetit të bankave, gjatë vitit ulet prej 31,6% në 24,5%. Gjatë vitit 2014 erdhi deri te ristrukturimi i ofertës së letrave shtetërore me vlerë dhe rritja e kursimeve, ku me këtë u rrit edhe pjesëmarrja e obligimeve shtetërore në strukturën e portofolit të letrave shtetërore me vlerë të bankave, për zvogëlimin e pjesëmarrjes së bonove të thesarit.

26 Shuma e dhënë neto e letrave me vlerë në tregun primar merret si dallim midis shumës së letrave të reja me vlerë në një kohë të caktuar dhe vlera e letrave me vlerë të arritura në kohë të caktuar.

Grafik 24 Ndryshimet apsolute tremujore (lart) dhe relative (poshtë) të mjeteve të likuiditetit gjatë vitit 2014 në miliona denarë dhe në përqindje


-20

-10

0

10

20

30

40

50

-40

-20

0

20

40

60

80

100

12.2

013

01.2

014

02.2

014

03.2

014

04.2

014

05.2

013

06.2

014

07.2

014

08.2

014

09.2

014

10.2

014

11.2

014

12.2

014

01.2

015

Obligacionet shtetërore / Gjithsej letrat me vlerë shtetërore të

vazhdueshme (boshti majtas)Bonot shtetërore / Gjithsej letrat me vlerë shtetërore të vazhdueshme

(boshti majtas)Ndryshimi vjetor i vlerës nominale të letrave me vlerë shtetërore të

vazhdueshme në pronësi të bankave (boshti djathtas)

-20.000

-10.000

0

10.000

20.000

T4 2

007

T2 2

008

T4 2

008

T2 2

009

T4 2

009

T2 2

010

T4 2

010

T2 2

011

T4 2

011

T2 2

012

T4 2

012

T2 2

013

T4 2

013

T2 2

014

T4 2

014

Neto vlera e lëshuar e letrave me vlerë shtetërore të vazhdueshme

Neto vlera e lëshuar e bonave shtetërore

Neto vlera e lëshuar e obligacioneve shtetërore

Grafik 23 Dinamika tremujore e neto vlerës së dhënë (lart) dhe struktura e investimeve të bankave (poshtë) në letrat me vlerë shtetërore në milionë denarë dhe në përqindje


-8.000

-4.000

0

4.000

8.000

12.000

T4 2013 T1 2014 T2 2014 T3 2014 T4 2014

Depozitat afatshkurtra në banka të huajaLetrat me vlerë shtetëroreMjetet para dhe kërkesat nga BPRM

-20-15-10-505

1015

T4 2013 T1 2014 T2 2014 T3 2014 T4 2014

Mjetet para dhe kërkesat nga BPRM

Letrat me vlerë shtetërore

Depozitat afatshkurtra në banka të huaja

22

Në fund të vitit 2014 mjetet e parave dhe kërkesa e bankave nga Banka popullore përbëjnë thuajse gjysmën e mjeteve likuide të bankave. Në kuadër të kësaj komponentë të mjeteve likuide, pjesa më e madhe i përket investimeve në bonot e kontabilitetit të përcjella nga mjetet e xhirollogarive të bankave në Bankën popullore27. Ankandet e bonove të thesarit në vitin 2014, janë kryer përmes tenderit me shuma dhe me shuma ofertuese të kufizuara, të cilat gjatë gjithë vitit nuk kanë pasur ndonjë ndryshim. Në të kundërtën e kësaj, depozitat në dispozicion28 në Bankën popullore kanë rritje, e cila rritje ka qenë më e madhe në gjysmën e dytë të vitit 2014, kur oferta e tregut primar të letrave shtetërore me vlerë kanë shënuar ulje. Kështu, në vitin 2014 ka pasur disa ndryshime strukturore në para dhe në kërkesat e bankave nga Banka popullore, përkatësisht ka pasur rritje të pjesëmarrjes së depozitimit në denarë, ndërsa ulje të dukshme në pjesëmarrjen e bonove të thesarit.

27 Në përputhje me Vendimin e rezervave obliguese („Fletorja zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 153/12, 98/13, 166/13,143/14, 30/15 dhe 35/15), gjendja mesatare ditore e mjeteve në xhirollogaritë e bankave te Banka popullor shfrytëzohet për plotësimin e llogaritjes së përgjithshme të rezervave të domosdoshme të bankave në bazë të obligimeve në denarë dhe obligimeve në denarë me klauzuë devizore, si dhe 30% e llogaritjes së rezervave të obligueshme të bankave në bazë të obligimeve të tyre. Bankat brenda ditës, gjatë vitit 2014 kanë pasur mundësi tërësisht t’i shfrytëzojnë mjetet e tyre në xhirollogari te Banka popullore. 28 Në përputhje me Vendimin e depozirëve disponues ("Gazeta Zyrtare e R. së Maqedonisë" nr. 49/12, 18/13, 50/13 dhe 166/13), bankat mund të plasojnë depozite në Bankën popullore çdo ditë pune me afatizim njëditor dhe një herë në javë me afat prej shtatë ditësh. Këto depozita vendosen pa e pasur mundësin e tërheqjes së pjesshme ose të plotë. Normat e interesit për këta depozitë arrijnë prej 15.10.2014 0.75% për një ditë dhe 1.25% për depozitë të afatizuar deri shtatë ditë, duke filluar prej 15.10.2014 norma e interesit të këtyre depozitave zvogëlohet për 0.25 pikë përqindje.

Grafik 25 Struktura (lart) vlera absolute (poshtë) të mjeteve të parave dhe kërkesa e bankave nga Banka popullore gjatë vitit 2014 në përqindje dhe në miliona denarë


8.020

7.6362.795

10.15615.737

19.754

25.466 25.466

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

12.2

013

1.2

014

2.2

014

3.2

014

4.2

014

5.2

014

6.2

014

7.2

014

8.2

014

9.2

014

10.2

014

11.2

014

12.2

014

1.2

015

15,4

12,15,4

16,1

30,3

31,3

49,0

40,4

0

10

20

30

40

50

60

12.2

013

1.2

014

2.2

014

3.2

014

4.2

014

5.2

014

6.2

014

7.2

014

8.2

014

9.2

014

10.2

014

11.2

014

12.2

014

1.2

015

Paratë e gatshme te bankatMjetet para në llogari te BPRMDepozita të disponueshme te BPRMBono thesari

23

Mjetet afatshkurtra të aktivizuara në bankat e huaja, në bazë vjetore janë rritur për 21.1%, ku pjesëmarrja e tyre në likuiditetin e mjeteve të përgjithshme është rritur nga 24.0% në fund të vitit 2013 në 26.4% në fund të vitit 2014. Këto instrumente financiare e përfaqësojnë pjesën kryesore të komponentit valutor të mjeteve likuiduese të bankave dhe në këtë mënyrë dinamika e rritjes së tyre ka shkaktuar rritjen e shpejtë të mjeteve likuiduese në valuta. Në fund të vitit 2014, rritja vjetore e mjeteve likuiduese në valutë ka regjistruar rritjen më të lartë gjatë katër viteve, ku pjesëmarrja e tyre në likuiditetin e përgjithshëm të mjeteve të bankave në fund të vitit 2014 ka qenë 28.7% ose 1.5 pikë përqindje më e lartë në krahasim me vitin 2013. Në strukturën e mjeteve afatshkurtra të aktivizuara në bankat e huaja, në fund të vitit 2014, pjesëmarrje më të madhe kanë pasur mjetet e plasuara brenda natës dhe mjetet e llogarive korresponduese në bankat e huaja.

Rendimentin që e sjellin instrumentet

likuide financiare të bankave janë drejtpërsëdrejti i varura nga lëvizjet e normave të interesit të tregut. Për veç kësaj, ndryshimet strukturore të mjeteve likuiduese në vitin 2014 kanë qenë historikisht norma më të ulëta të interesit si në tregun e vendit për instrumentet financiare të valutës vendore edhe në tregjet financiare ndërkombëtare, ku kryesisht ka të bëjë me politikën monetare ekspansioniste të Bankës qendrore evropiane. Në të njëjtën kohë, ndodhi edhe rënia e vazhdueshme midis normave të interesit vendorë në denarë në tregun ndërbankar (SKIBOR) dhe normave bazë ndërbankare në eurozonë (EURIBOR).

Grafik 26 Ndryshimi absolut dhe relativ vjetor i mjeteve likuiduese sipas valutës (lart) dhe struktura e depozitëve afatshkurtër te bankat e huaja (më poshtë) në milionë denarë dhe në përqindje


7,6

15,8

-45

-30

-15

0

15

30

45

60

-21.000

-14.000

-7.000

0

7.000

14.000

21.000

28.000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Ndryshimi absolut i mjeteve likuide në valutë të huaj (boshti

majtas)Ndryshimi absolut i mjeteve likuide denarike (boshti majtas)

Norma e ndryshimit të mjeteve likuide denarike (boshti

djathtas)Norma e ndryshimit të mjeteve valutore likuide (boshti

djathtas)

0

7.000

14.000

21.000

28.000

35.000

2009 2010 2011 2012 2013 2014Me afatizim nga tre gjer më dymbëdhjetë muajMe afatizim nga një gjer në tre muajMe afatizim gjer në një muajMjetet brenda natës dhe pa afatizim

Grafik 27 Dinamika e normave bazë të interesit për bankat vendore në përqindje

Burimi: Banka popullore dhe internet faqja e EURIBORit.

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

1.2

011

3.2

011

5.2

011

7.2

011

9.2

011

11.2

011

1.2

012

3.2

012

5.2

012

7.2

012

9.2

012

11.2

012

1.2

013

3.2

013

5.2

013

7.2

013

9.2

013

11.2

013

1.2

014

3.2

014

5.2

014

7.2

014

9.2

014

11.2

014

1.2

015

Bono thesari (maturim prej 28 ditëve)EURIBOR gjer më 1 muajSKIBOR gjer më 1 muajMKDONIASKIBOR gjer më 3 muajEURIBOR gjer më 3 muajAnkandet e tregut primar të bonove të thesarit në denarë me afat maturimi prej 1 vitDepozitat e disponueshme te BPRM brenda natësDepozitat e disponueshme te BPRM gjer në 7 ditë

24

Gjatë vitit 2014, ka vazhduar tendenca e rënies së normës së interesit në tregun ndërbankar vendor. Kështu, lakorja e interesit për SKIBOR-in në fund të vitit 2014 historikisht është shkalla më e ulët e të gjitha blloqeve të maturimit, ku diferenca midis SKIBOR-it për maturime të caktuara gjatë vitit ka treguar rënie. Në gjysmën e parë të vitit 2014, për herë të parë është regjistruar ulje e SKIBOR-it me maturim prej tre muajsh me normë interesi të bonove të thesarit të Bankës popullore. Këto lëvizje në rënie të SKIBOR-it paraqesin bazën e rritjes së paqëndrueshmërisë gjatë vitit 2014.

Grafik 29 Mesatarja njëqind ditore për SKIBOR për afate matuese të veçanta (lartë majtas) dhe shmangia në mes SKIBOR për aftizime të përzgjedhura (lartë djathtas). Shmangia në mes norms më të lartë dhe asaj më të ulët të kotuar nga bankat për afatet maturuese të përzgjedhura (poshtë majtas) dhe ndryshueshmëria e sjellun në nivel vjetor të SKIBOR për maturim të përzgjedhur në kornizë kohore prej njëqind ditëve (poshtë djathtas) në përqindje dhe në pike përqindje në pikë përqindje dhe pikë

Burimi: Llogaritjet e brendshme të Bankës popullore.

0

2

4

6

8

10

12.2

007

06.2

008

12.2

008

06.2

009

12.2

009

06.2

010

12.2

010

06.2

011

12.2

011

06.2

012

12.2

012

06.2

013

12.2

013

06.2

014

12.2

014

Brenda natës 1 javë 1 muaj

3 muaj 6 muaj 9 muaj

12 muaj

0

1

2

3

4

5

12.2

007

06.2

008

12.2

008

06.2

009

12.2

009

06.2

010

12.2

010

06.2

011

12.2

011

06.2

012

12.2

012

06.2

013

12.2

013

06.2

014

12.2

014

SKIBOR me maturim nga një muaj dhe brenda natës

SKIBOR me maturim nga tre muaj dhe brenda natës

SKIBOR me maturim nga 12 muaj dhe brenda natës

SKIBOR me maturim nga 12 muaj dhe një muaj

0

0,5

1

1,5

2

2,5

12.2

007

06.2

008

12.2

008

06.2

009

12.2

009

06.2

010

12.2

010

06.2

011

12.2

011

06.2

012

12.2

012

06.2

013

12.2

013

06.2

014

12.2

014

Brenda natës

1 muaj

3 muaj

0

0,02

0,04

0,06

0,08

0,1

0,12

0,14

0,16

0,18

0,2

12.2

007

06.2

008

12.2

008

06.2

009

12.2

009

06.2

010

12.2

010

06.2

011

12.2

011

06.2

012

12.2

012

06.2

013

12.2

013

06.2

014

12.2

014

Brenda natës

1 muaj

3 muaj

Grafik 28 Dinamika e lakorës së interesit për SKIBOR në përqindje

Burimi: Banka popullore

0

2

3

5

6

8

9

11

Brendanatës

1 javë 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj

31.12.2007 31.12.2008 31.12.2009 31.12.2010

31.12.2011 31.12.2012 31.12.2013 31.12.2014

25

Vëllimi i burimeve të reja të financimit29 që i gjejnë bankat tregon një shkallë të lartë të ndjeshmërisë ndaj kushteve të përgjithshme ekonomike në të cilat veprojnë ato. Në fakt, në kohën e përhapjes së madhe të kredive (2007-2008) erdhi deri te rritja e dukshme në vëllimit të burimeve të reja të financimit. Pastaj, për shkak të efekteve të transferit nga kriza globale financiare në vitin 2009, ka pasur një rënie të dukshme të burimeve të reja të financimit të bankave dhe stabilizimi i tyre gradual në vitet pasuese në një nivel që ishte i ngjashëm me nivelin e viteve të para ekspansionit të kreditimit. Roli dominues i depozitave të subjekteve vendore jofinanciare në burimet e financimit të aktiviteteve të bankave vendore është një nga karakteristikat kryesore të bankave të Maqedonisë, ku ishte shumë e pritshme, depozitimet e kanë pasur vendin kryesor edhe në strukturën e burimeve të reja të financimit të bankave. Në vitin 2014, pjesëmarrja e depozitimit së subjekteve jofinanciare të burimeve të reja të financimit të bankave është pak mbi 80%.

Përdorimi i burimeve të financimit

nga bankat në mënyrë indirekte i paraqet edhe ndryshimet në nevojën për kreditim. Kështu, në vitet e para të pas krizës (2009 - 2010), ishte një rënie mjaft e dukshme e prirjeve të bankave për t'u ballafaquar me rrezikun e ri të kredive dhe tendencën e fortë për të përdorur burime të reja të financimit për investime në instrumentet financiare, të cilat janë pjesë e instrumenteve të likuidimeve. Megjithatë, më vonë (2011-2014), gradualisht rritej pjesa e burimeve të reja të financimit, të cilat bankat i shfrytëzonin për kreditim, duke treguar një rritje graduale në dëshirës për rreziqe. Në

29 Burime ereja të financimit të bankave dhe shfrytëzimi i tyre nga bankat nxirren përmes llogaritjes së tërthortë, përkatësisht ndryshimit të bilancit të bankave. Efekti i parave të bankave, i cili vjen si pasojë e shpenzimeve dhe e të ardhurave të cilat nuk e përfaqësojnë hyrje-daljen e parave të gatshme (p.sh. shlyerja kredive, rivlerësimi i letrave me vlerë të cilat janë në dispozicion për shitje ose ruhen për tregtim, amortizimi i mjeteve themelore, dallimet neto të kursit etj.) është pjesë përbërëse e ndryshimit bilancit lek i cili ndikon hyrje-dalja e mjeteve, ndërsa efekti i korrigjimit të të vlerës së kredive dhe i mjeteve tjera është përfshirë në mjetet e përgjithshme të financimit. Në kategorinë "mjete tjera" përfshihen mjetet të cilat nuk janë kredi të subjekteve jofinanciare dhe të cilat nuk bëjnë pjesë në "mjetet likuiduese" (investimet në letrat me vlerë që nuk janë pjesë e mjeteve likuiduese, plasmanet afatgjata në bankat e huaja dhe vendore, të detyrueshëm rezervë, mjetet e domosdoshme devizore, mjetet e marra për mosshlyerjen e kërkesave, mjetet themelore etj.). Me kategorinë "burimet tjera të financimit" përfshin të gjitha burimet e financimit që nuk janë të përfshira në depozitët e subjekteve jofinanciare, kapitali dhe rezervat, instrumentet e kapitalit subordinues dhe instrumentet hibride (depozitë e institucioneve financiare, huazimet, obligimet tjera, fitimet aktuale etj.) dhe efekti i ndryshimit në përmirësimin e vlerës së mjeteve. Në vitin 2009, në tërësiu zbatuan Standardet Ndërkombëtare të raportimit të plotë financiar të plotë për bankat e Maqedonisë dhe, nga kjo përfshihen edhe ndryshimet për këtë vit.

Grafik 30 Shuma (lart) dhe struktura (më poshtë) e burimeve të reja të financimit të sistemit bankar dhe përdorimi i tyre në milionë denarë dhe në përqindje


-100

-80

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

100

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Përdorimi i burimeve të financimit (dalje)

Burimet e financimit (hyrje)

-60000

-40000

-20000

0

20000

40000

60000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Rritja e mjeteve likuide Rritja e kredive brutoRritja e mjeteve tjeraRritja e depozitaveRritja e kapitalit dhe rezervaveRritja e burimeve tjera të mjeteveRënie e mjeteve likuideRënia e mjeteve tjeraEfekti nga (rritja) korrigjimi i vlerës së eksponimit kreditor Rënia e burimeve tjera të mjeteve

Përdorimi i burimeve të financimit (dalje)

Burimet e financimit (hyrje)

26

vitin 2014, bankat për kreditim të ri kanë përdorur rreth dy të tretave të burimeve të reja të financimit, ndërsa rreth një të tretën ia kishin drejtuar mjeteve të likuidimit.

Gjatë viteve pas krizës erdhi deri

te reduktimi gradual i përqendrimit të depozitave të bankave, që e përmirëson ambientin e menaxhimit të likuiditetit nga bankat.

Zvogëlimi i përqendrimit të depozitave ndodh paralelisht me përmirësimin e strukturës së tyre të afatizimit, d.m.th. rritja graduale e pjesëmarrjes së depozitave afatgjatë në depozitat e përgjithshëm të bankave. Ky është tregues i besimit të cilin e kanë subjektet ekonomike vendore në sistemin bankar dhe për forcimin e preferencave, veçanërisht të popullatës për kursime afatgjata30. Kështu, në vitin 2014, gati gjysma e burimeve të reja të financimit të bankave janë afatgjate. Rol dominues kanë depozitimet e subjekteve jofinanciare, të cilëve u përkasin 41.8% të burimeve të përgjithshme të reja të financimit të bankave. Nga ana tjetër, u bë edhe përmirësimi i strukturës së depozitave afatgjatë në bazë të afatizimit të mbetur të tyre. Nga ana tjetër, në fund të vitit 2014, më shumë se 57% e depozitave afatgjatë kanë afatizim të mbetur më të madh se një vit më parë. Këta depozita marrin pjesë me 16.2% në depozitë e përgjithshëm që është më i madh për 2.7 përqindje në krahasim me fundin e vitit të kaluar.

2.2. Treguesit e likuiditetit Treguesit e likuiditetit të sistemit

bankar31 edhe në vitin 2014 kanë qenë të qëndrueshëm, të cilët janë karakteristikë e dinamikës së tyre gjatë gjithë periudhës së pas krizës. Për veç kësaj, disa tregues janë edhe më të lartë në krahasim me vitin 2007, ku kryesisht del si

30 Struktura e depozitëve afatgjatë sipas afatizimit të mbetur i përket depozitave të subjekteve jofinanciare dhe të depozitave të institucioneve financiare. 31 Gjat llogaritjes së treguesve të likuiditetit në nivel të sistemit bankar nuk janë marrë para sysh mjetet dhe obligimet rezidente ndërbankare.

Grafik 31 Përqëndrimi i depozitëve të bankave sipas pjesëmarrjes së njëzet depozituesve më të mëdhenj në depozitat e përgjithshëm të bankave në përqindje


0%

20%

40%

60%

80%

100%

12.2

007

12.2

008

12.2

009

12.2

010

12.2

011

12.2

012

12.2

013

12.2

014

Dallimet në tremujor Mediana

Maksimum Minimum

Grafik 32 Rëndësia e maturimit të ngelur të depozitave afatgjata në përqindje


60,3 55,4 56,8 53,8 52,4 57,3

39,7 44,6 43,2 46,2 47,6 42,7

30,8 25,9 28,3

39,2

65,2

41,8

0

20

40

60

80

100

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Depozitat afatgjata me afat maturimi nën një vit

Depozitat afatgjata me afat maturimi mbi një vit

Depozitat afatgjata të subjekteve jofinanciare / Burime të reja finnacimi tëbankave

27

rezultat i ndryshimeve pozitive në strukturën e afatizimit të detyrimeve të bankave (të përshkruara më sipër). Mjetet e likuiditetit përbënin rreth një të tretën e përgjithshëm të mjeteve të bankave dhe mbulojnë rreth 60% të detyrimeve afatshkurtra dhe më shumë se 90% të detyrimeve kontraktuese afatizimit të mbetur deri në 30 ditë.

Shkallët e likuiditet të sistemit bankar32

të paraqitura si të barabarta midis mjeteve dhe detyrimeve që afatizohen në 30 ditët e ardhshme dhe 180 ditë, në fund të vitit 2014 arrijnë në 2.3 dhe 1.6, që dukshëm është më e lartë se 1, e përshkruar si nivel minimal. E gjithë kjo tregon sasi të kënaqshme të likuiditetit me të cilin disponon sistemi bankar i Maqedonisë.

32 Mënyra përllogaritjes aë nivelit të likuiditetit deri 30 dhe 180 ditë është përcaktuar me vendim të bordit për likuiditetin e rrezikut të bankave („Fleta zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 126/11, nr. 19/12 dhe nr.151/13).

Grafik 33 Pjesëmarrja e likuiditetit të sistemit bankar në fund të vitit në përqindje


33,2

59,2

62,2

38,0

47,9

91,6

88,2

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Mjetet likuide / Gjithsej mjetet

Mjetet likuide / Detyrimet afatshkurtra

Mjetet likuide / Depozitat e familjeve

Aktivi likuid / Gjithsej detyrimet

Mjetet likuide / Detrimet me afat maturim të mbetur gjer në një vit

Mjetet likuide / Detrimet me afat maturim të mbetur gjer më 30 ditë

Kreditë / Depozitat

Grafik 34 Shkalla e likuiditetit të sistemit bankar në pikë


0

1

2

3

12.2

011

06.2

012

12.2

012

06.2

013

12.2

013

06.2

014

12.2

014

gjer më 30 ditë gjer më 180 ditë

28

Te disa bankat, në fund të vitit 2014, pjesëmarrja e aseteve likuiduese në mjetet e përgjithshme sillet nga 14.5% në 45.8%, ndërsa mbulimi i detyrimeve afatshkurtra me mjetet likuiduese sillet nga 36.1% në 93.6%. Në të njëjtën kohë, gjatë vitit 2014 në krahasim me vitin e kaluar, hetohet një trend i konvergjencave të ngadalshme të këtyre treguesve te disa banka ndaj mesatares së sistemit bankar.

Raporti ndërmjet kredive dhe

depozitave të subjekteve jofinanciare ka mbetur i qëndrueshëm më pak se 90%, e cila gjithashtu tregon se bankat pjesën më të madhe nga depozitat e mbledhur e kanë shfrytëzuar për financimin e mbështetjes së kredive për subjektet ekonomike vendore. Në fund të vitit 2014, ky tregues sillet nga 72.3% në 127.2%, ku në katër banka ky raport është mbi 100%.

Grafik 36 Dinamika e treguesit të kredisë/depozitave të subjekteve jofinanciare sipas bankave të caktuara në përqindje


0

25

50

75

100

125

150

12.2012 6.2013 12.2013 6.2014 12.2014

Bankat në veçanti Mediana

Grafik 35 Pjesëmarrja e mjeteve likuide në gjithsej mjetet (lartë) dhe mbulimi i detyrimeve afatshkurtra me mjete likuide (poshtë), ndaras për bankat në përqindje


0

10

20

30

40

50

60

70

12.2012 6.2013 12.2013 6.2014 12.2014

Bankat në veçanti

Medijana

0

20

40

60

80

100

120

12.2012 6.2013 12.2013 6.2014 12.2014

29

Treguesit e likuiditetit në bazë të karakteristikave të mjeteve dhe obligimeve gjatë vitit 2014 kanë treguar dinamikë të ndryshme. Kështu, treguesit e likuiditetit valutor janë përmirësuar, ku më së shumti ka ardhur në shprehje gjysma e dytë e vitit. Bartësi i kësaj lëvizjeje ka qenë rritja e komponentit valutor të likuiditetit të bankave, për shkak të rritjes së tendencës së tyre për vendosjen e mjeteve në llogaritë e bankave të huaja. Treguesit e likuiditetit në denarë kryesisht kanë treguar një tendencë të rënies, por akoma është e lartë në krahasim me treguesit e likuiditetit valutor për shkak të rritjes së pjesëmarrjes së instrumenteve financiare të likuiditetit në denarë në mjetet e likuiditetit të sistemit bankar.

2.3. Struktura e afatizimit të mjeteve dhe detyrimeve

Forcimi i prirjes së subjekteve

ekonomike vendore për kursime afatgjate në periudhën e pas krizës, kanë kontribuar në rritjen e pjesëmarrjes së detyrimeve të afatizimit të mbetur është më e madhe se një vit më parë dhe ulja më e vogël e afatizimeve tremujore. Ky trend i përmirësimit në strukturës së detyrimeve të bankave sipas afatizimit të marrëveshjes së mbetur vazhdoi edhe në vitin 2014.

Në mjetet e bankave, ndryshimet në

strukturën e afatizimit në periudhën e analizuar ishin në një rritëm modest. Shihet një trend i uljes së pjesëmarrjes së mjeteve të mbetura të afatizuara deri një muaj, ku kryesisht i përket ndryshimeve të ofertave të instrumenteve financiare në tregun e brendshëm, veçanërisht në rritjen graduale të misioneve të reja të letrave të kontinuara me vlerë.

Grafik 38 Struktura e mjeteve dhe e detyrimeve të bankave sipas marrëveshjes së tyre të afatizimit në përqindje


0

15

30

45

60

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Mjetet Detyrimet

Gjer në një muaj Nga një gjer më tre muaj

Nga tre gjer në një vit Mbi një vit

Grafik 37 Treguesit e likuiditetit të sistemit banker sipas valutës –denar (lartë) dhe valutë të huaj (poshtë) në përqindje


32,7 33,0 32,2

79,380,5 76,0

90,9 90,085,7

122,8 122,4118,5

64,0 65,8 62,2

0

20

40

60

80

100

120

140

12.2013 3.2014 6.2014 9.2014 12.2014

33,534,4

36,1

32,9

34,3 38,233,2

33,937,0

47,0 45,5 46,7

26,4 27,430,4

20

25

30

35

40

45

50

55

12.2013 3.2014 6.2014 9.2014 12.2014

Aktivi likuid / Gjithsej aktivi

Aktivi likuid / Detyrimet afatshkurtra

Aktivi likuid / Depozitat e familjeve

Kreditë / Depozitat

Mjetet likuide / Detyrime me afat maturimi të ngelur gjer më 1 vit

30

Ndryshimet në strukturën e afatizimit të mjeteve dhe obligimeve të bankave në periudhën e pas krizës kanë shkaktuar ndryshimet edhe midis dallimeve të tyre sipas marrëveshjes së afatizimit të mbetur, i cili është thelluar sidomos në segmentin e afatizimit deri në 30 ditë, që kryesisht është shkaktuar nga rritja e afatizimit të likuiditetit të mjeteve për shkak të investimeve të instrumenteve afatgjata. Mospërputhja midis mjeteve dhe detyrimeve në komponentin valutor është dukshëm më e lartë në krahasim me atë të denarit, por në vitin 2014, për shkak të rritjes së mjeteve të likuiduara në deviza, erdhi deri te rënia e dallimeve midis mjeteve valutore dhe obligimeve sipas afatizimit të marrëveshjes së mbetur, veçanërisht afatizime në blloqe nga një deri në tre muaj dhe tre muaj deri në një vit. Sipas pritjeve të bankave, dallimi midis mjeteve dhe obligimeve në të gjitha segmentet e afatizimit është pozitiv (shtojca nr. 32). Kjo është për shkak të planifikimit se një pjesë e mirë e depozitave do të mbeten në banka pas skadimit të marrëveshjes së afatizimit të mbetur që le të kuptojë se bankat kanë pritshmëri pozitive për stabilitetin e burimin kryesor të financimit. Kështu, më 31.12.2014, bankat presin 85.1% prej depozitave me afat prej tre muaj (81.4% më 31.12.2013) që të tregojnë stabilitet, përkatësisht që akoma të qëndrojnë në banka.

31

2.4. Stres-testi - simulimet e goditjeve të likuiditetit

Niveli i lartë i mjeteve të likuiditetit me të cilat disponojnë bankat e Maqedonisë ofron zgjidhje edhe në supozimet e derdhjes ekstreme të likuiditetit. Kjo goditje e likuiditetit nënkupton afatin kohor prej 30 ditësh, ose një kombinim i një seri rrjedhjeve të burimeve të

Grafik 39 Dallimi midis mjeteve dhe obligimeve sipas marrëveshjes së tyre të afatizimit dhe të blloqeve të afatizimit (lart majtas) dhe struktura e valutës së dallimit të mjeteve dhe obligimeve sipas marrëveshjes së tyre të afatizimit dhe të afatizuar (lart djathtas) Dallimi midis mjeteve dhe detyrimeve për afatizimin e mbetur të zgjedhur dhe sipas karakteristikave të valutës (poshtë majtas) dhe rëndësia relative e diferencës midis mjeteve dhe obligimeve sipas marrëveshjes së tyre të afatizimit të mbetur (poshtë djathtas). në milionë denarë dhe përqindja e mjeteve kumulative me afat të njëjtë të marrëveshjes


-60,000

-50,000

-40,000

-30,000

-20,000

-10,000

0

10,000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Gjer në një muaj

Nga një gjer më tre muaj

Nga tre gjer në një vit

-40,000

-30,000

-20,000

-10,000

0

10,000

20,000

30,000

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Denar Valutë e huaj

Gjer në një muaj

Nga një gjer më tre muaj

Nga tre gjer në një vit

-75,000

-60,000

-45,000

-30,000

-15,000

0

15,000

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014


Valutore Denarike Gjithsej

-160

-120

-80

-40

0

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014


Shuma e ndryshimeve të maturimeve të kontraktuara të mjeteve

denarike dhe detyrimeve / Kumulanta e mjeteve denarike me

maturim përkatës të ngelur Shuma e ndryshimeve të maturimeve të kontraktuara të gjithsej

mjeteve dhe detyrimeve / Kumulanta e gjithsej mjeteve me maturim

përkatës të ngelur Shuma e ndryshimeve të maturimeve të kontraktuara të mjeteve

valutore dhe detyrimeve / Kumulanta e mjeteve valutore me

maturim përkatës të ngelur

32

financimit33 jashtë bankave. Për nivelin e sistemi bankar, goditja e tillë ekstreme e likuiditetit do t'i absorbonte mjetet e likuiditetit pothuajse tërësisht (95.9%). Sipas simulimit krahasues, pjesëmarrja e mjeteve të likuiditetit në mjetet e përgjithshme të sistemit bankar do të arrijë në 1.8%, ndërsa mbulimi i detyrimeve afatshkurtra34 me mjetet likuiduese do të ishin 3.5%. Nëse i analizojmë sipas bankave të caktuara, pjesëmarrja e të cilave në sistemin bankar në fund të vitit 2014 do të ishte 29.0%, dhe për këtë do të ketë nevojë mjete shtesë prej 12 338 milionë denarë për tejkalimin e kësaj rrjedhje ekstreme të likuiditetit. Te gjashtë bankat tjera, pas kësaj goditjeje të integrimit likuidues, pjesëmarrja e mjeteve të likuiditetit në mjetet e përgjithshme do të sillej prej 3.7% deri 14.9%, ndërsa mbulimi i detyrimeve afatshkurtra me mjete likuiduese do të shkojnë nga 7.1% në 22, 0%. Nëse për qëllime të këtij simulimi do të zgjerohet aftësia e mjeteve likuiduese me instrumente35 të tjera financiare në pronësi të bankave, te të cilat mund të supozohet se brenda një afati prej 30 ditësh mund t'i paguajnë ose t' konvertojnë në mjete likuiduese atëherë ulja e mjeteve të likuiditetit në nivel të sistemit bankar ky simulim do të arrijë në 86.2%. Rënia më e madhe mjeteve të likuiditetit ndodh gjatë simulimit të rrjedhjes së depozitave të njëzet depozituesve më të mëdhenj, gjë që thotë se edhe përkundër kësaj trendi i uljes së përqendrimit të depozitave në periudhën pas krizës, akoma ka hapësirë për përmirësim në këtë drejtim nga ana e disa bankave. Realizimi i simulimit të rrezikut të lartë dhe mospasje besimi e

33 Me simulim supozohet derdhja e depozitëve të njëzet depozituesve më të mëdhenj, 20% e depozitëve të popullatës, të detyrimeve ndaj subjekteve amë me përjashtim të detyrimeve që kanë të bëjnë me instrumentet subordinare dhe të instrumenteve të kapitalit hibrid të cilët janë përjashtuar nga simulimi pasi sipas rregullave për llogaritjen e mjaftueshmërisë së kapitalit dhe pagesa pagesa e tyre para kohe është ptregues i kufizimeve, 50% e detyrimeve ndaj detyrimeve të caktuara jorezidente (me përjashtim të detyrimeve ndaj personave amë jorezident të bankave, të cilat tashmë janë tëpërfshira një nga simulimet paraprake) dhe kthimin e detyrimeve të caktuara jashtë bilancit të bankave (akreditve të pambuluara, linja të parevokueshme të kredive dhe limite të pashfrytëzuara në bazë të kartave të kredisë dhe tejkalimin e lejuar në xhirollogaritë e transaksionit) në kërkesat e bilancit. Gjatë kryerjes së simulime të goditjeve të likuiditetit nuk është llogaritur "Banka e Maqedonisë për mbështetje dhe zhvillim" SHA Shkup, për shkak të afatit ligjor të pjesëmarrjes në tregun e depozitëve, dhe gjatë paraqitjes së rezultateve të gjithë treguesit e kanë përjashtuar këtë bankë. 34 Gjatë simulimit supozohet se daljet e disa tronditjeve të caktuara janë në proporcion me strukturën e afatizimit të disa burimeve të caktuara të financimit që është përcaktuar rrjedhja e supozuar me 31.12.2014. Në këtë mënyrë struktura e afatizimit të marrë të rrjedhjeve të supozuara është tregues i llogaritjes së detyrimeve afatshkurtra pas rrjedhjeve të simuluara. 35 Gjatë këtij aktiviteti të likuiditetit, përveç instrumenteve financiare që i përfshijnë mjetet e likuiditetit u shtohen edhe instrumentet financiare të bilancave të bankave: depozitët afatgjatë në bankat e huaja, instrumentet e tregut të parave jorezidente në përdorim, obligacionet e huaja, kreditë e mbetura të afatizuara sipas marrëveshjes deri në 30 ditë dhe efekti i reduktimit të kërkesave të rezervës së obligimeve të devizave të cilat janë ndarë në deviza për shkak të rrjedhjes së depozitave në valutë të popullatës.

Grafik 40 Zvogëlimi i mjeteve likuide gjatë një simulimi të kombinuar të goditjeve të likuiditetit në përqindje


95,9

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14BANKAT

Grafik 41 Kontributi i vacant i goditjeve të kombinuara në zvogëlimin e mjeteve likuide gjatë simulimit të kombinuar të goditjeve të likuiditetit si përqindje e zvogëlimit të mjeteve likuide


35,7 32,7

4,1 5,4

18,0

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

dalje të 20

deponentëvemë të mëdhenj

dalje të 20%

nga depozitate familjeve

dalje të

detyrimeve kahpersonat

burimor

dalje të 50%

nga detyrimetkah

jorezidentët

Shndërimi i

zëravejashtëbilancor

në kërkesabilancore

33

popullatës në banka janë përfshirë përmes rrjedhjes së 20% të depozitave, mund t'i kufizojë mundësitë e rritjes në aktiviteteve të bankave. Pjesëmarrja e vogël në strukturën e përgjithshme të burimeve të financimit të detyrimeve ndaj jorezidentëve, si dhe burimet e financimit nga subjektet e personave amë, shkakton ndikim modest të goditjeve që kanë të bëjnë me to, sa i përket rezultatit të përgjithshëm të këtij simulimi.

34

3. Rreziku i kursit të këmbimit Ekspozimi i sistemit bankar në Republikën e Maqedonisë ndaj rrezikut

valutor është i ulët edhe përkundër dallimeve midis aktivit dhe pasivit me komponent valutore dhe me pjesëmarrjen e saj në mjetet e tyre të bankave. Raporti ndërmjet pozicionit valutor agregat dhe mjeteve të veta akoma mbetet në suaza të limitit te të gjitha bankat (30% e mjeteve të tyre të bankave). Në tregjet ndërkombëtare valutore, vlera e euros ka rënie në raport me valutat tjera, por këto lëvizje nuk kanë ndonjë ndikim të madh në stabilitetin e sistemit bankar të Maqedonisë, duke pasur parasysh zbatimin e strategjisë për ta mbajtur stabël kursin valutor të denarit në raport me euron dhe dominimit të pozicionit të kësaj valute në raport me komponentët bankare valutore. Ashtu që, as aprecimit i vlerës së dollarit amerikan gjatë disa viteve (veçanërisht i pranishëm që nga prilli i 2014), as edhe rritja e fundit e papritur e vlerës së frangës zvicerane (në janar 2015) nuk ka pasur ndonjë efekt të rëndësishëm ndaj sistemit bankar të vendit.

Më 31.12.2014, hendeku midis

aktives dhe pasives në komponentin valutore është zgjeruar në 695 milionë denarë dhe në fund të vitit arriti në 7,599 milionë denarë. Ky zgjerim i hendekut është rezultat i rritjes së shpejtë i aktives me komponentë valutore (për 4,298,000)36 në krahasim me pasivin e komponentës valutore (për 3,603,000).37

Edhe pse gjatë dy viteve të fundit

hetohet rritja e aktivit dhe e pasivit me komponentën valutore, pjesëmarrja e tyre në aktivin e përgjithshëm shënon një rënie të

36 Rritja e aktivit me komponentë valutore rrjedh nga rritja e plasmanëve të bankave në llogaritë rrjedhëse dhe depozitat te bankat e huaja si edhe nga rritja e kredive në valutë të huaj. 37 Rritja e llogarive rrjedhëse dhe e depozitëve pa afat me komponente valutore nga shoqatat jofinanciare dhe të individëve, ka dhënë kontribut më të madh në rritjen vjetore të pasivit me komponentë valutore.

Grafik 42 Ndryshimet vjetore të aktivit dhe të pasivit në komponentin valutor në milionë denarë në përqindje

Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave

331 4.2

98

-1.6

82

3.6

03

16.6

19 30.7

76

-10000

0

10000

20000

30000

40000

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aktivi me komponentë valutorePasivi me komponentë valutoreGjithsej aktivi

0,22,6

-1,1

2,3

4,7

8,3

-4

0

4

8

12

16

20

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aktivi me komponentë valutore

Pasivi me komponentë valutore

Gjithsej aktivi

35

vazhdueshme, e cila është një tregues i qartë i denarizimit të aktivitetit bankar. Kështu, në vitin 2014, rritja e aktivit dhe e pasivit në komponentin valutor është rreth katër herë më e ulët se rritja e aktivit të përgjithshëm).

Me zgjerimin e dallimit midis aktivit dhe

pasivit me komponentin valutor, në vitin 2014 është rritur edhe pjesëmarrja e tyre në mjetet e bankave (për 1.7 pikë përqindje) dhe përbën 17.5%.

Sistemi bankar i Maqedonisë në mesin

e gjashtëmbëdhjetë vendeve38 të përzgjedhura është në mesin e vendeve me pjesëmarrje më të lartë të pozicionit të hapur valutor në kapitalin rregullator. Ky tregues është më i ulët vetëm në sistemet bankare të tre vendeve (Ukraina, Hungaria dhe Estonia). Megjithatë, raporti midis pozicionit valutor agregat dhe mjeteve të veta është brenda afatit të paraparë ligjor prej 30% në të gjitha bankat e vendit. Gjithashtu, mundësia e realizimit të rrezikut bankar është relativisht e ulët duke pasur parasysh dominimin e euros në aktivet dhe në pasivet në komponentët valutore të bankave, në drejtimin e aplikimit të strategjisë monetare të kursit valutor të denarit në raport me këtë monedhë.

38 Janë përzgjedhur vendet nga UE, që janë jashta euro-zonës.

Grafik 43 Struktura e dallimit midis aktivit dhe pasivit me komponentën valutore (majtas) dhe pjesëmarrja e aktivës dhe e pasivës me komponentën valutore * në aktivin e përgjithshëm të bankave në milionë denarë

Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. * Në kuadër të aktives kreditët janë marrë mbi bazën neto, përkatësisht janë ulur me shumën e zhvlerësimit. "BMPZH" SHA Shkup nuk është marrë parasysh.

-53.009 -54.108-47.796

-53.389 -56.552 -54.176

57.918 60.97256.339 58.280

63.456 61.775

4.909 6.864 8.542.4 4.891 6.903 7.599

-80000

-60000

-40000

-20000

0

20000

40000

60000

80000

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Hendeku në mes aktivit dhe pasivit në valutë të huaj

Hendeku në mes aktivit dhe pasivit në denar me klauzol valutore

Hendeku në mes aktivit dhe pasivit në me komponentë valutore

40

44

48

52

56

60

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aktivi me komponentë valutore

Pasivi me komponentë valutore

36

Pritjet për masat e ndërmarra, të

ashtuquajtura lehtësim kuantitativ nga BQE në vitin 2015, por edhe për rritjen e normave të interesit nga ana e FED-it, kanë shkaktuar një rritje më të madhe të vlerës së dollarit amerikan kundrejt euros që nga prill 201439. Duke pasur parasysh varësinë e drejtpërdrejtë të vlerësimit ndërvalutor të denarit me valutat tjera, duke filluar nga lëvizjet e kursit të këmbimit të euros në tregjet valutore ndërkombëtare dhe dobësimin e euros ka shkaktuar një rënie të konsiderueshme edhe në vlerën e denarit kundrejt dollarit. Megjithatë, lëvizjet e tilla nuk kanë ndonjë ndikim të rëndësishëm në sistemin bankar vendor, duke pasur parasysh pjesëmarrjen e vogël e dollarit amerikan në bilancet e bankave. Kështu, më 31.12.2014, dollari amerikan ishte i pranishëm me 2.5% në mjetet e përgjithshme të në bankat dhe rreth 3% në pasivin. Ndër investimet e dollarit amerikan më i pranishëm është në pjesën e xhirollogarive dhe në depozitë në bankat e huaja (të cilat përbëjnë rreth 63% të aktivit të përgjithshëm me komponentin e dollarit) ndërsa sa i përket detyrimeve dominojnë depozitat e personave fizikë (me një

39 Vletra e dollarit amerikan u ngrit kundrejt euros dhe valutave tjera botërore për disa vjet me radhë që rezultoi në përmirësimin e ekonomisë amerikane në periudhën pas krizës në krahasim me partnerët e saj kryesorë tregtarë (të BE-së dhe Japonisë) dhe përmirësimin e bilancit tregtar, madje edhe reduktimin e deficitit buxhetor si dhe normat më të larta të interesit në krahasim me vendet tjera të zhvilluara.

Grafik 44 Pjesëmarrja në dallimin midis aktivës dhe pasivës me komponentën e valutës në mjetet e veta (majtas) dhe raporti në mes pozicionit të hapur të devizës dhe të mjeteve të veta, sipas vendeve të caktuara (djathtas) në përqindje në përqindje

Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave; FMN (treguesit e stabilitetit financiar). Vërejtje: Të dhënat për Maqedoninë, Ukrainën dhe Kroacinë kanë të bëjnë me 31.12.2014, përkatësishat të dhënat për të gjitha shtetet tjera kanë të bëjnë me 30.9.2014.

-157,8 -149,4-118,4 -125,0 -129,5 -125,1

172,4 168,4139,6 136,5 145,3 142,6

14,6 19,0 21,2 11,5 15,8 17,5

-200

-150

-100

-50

0

50

100

150

200

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Hendeku në mes aktivit dhe pasivit në valutë të huaj / Mjetet vetanake

Hendeku në mes aktivit dhe pasivit në denar me klauzol valutore / MjetetvetanakeHendeku në mes aktivit dhe pasivit në me komponentë valutore / Mjetetvetanake

31,7

19,817,5

6,8 6,04,8

2,9 2,6 2,5 1,5 1,5 1,4

-0,1-1,7

-3,5-5

0

5

10

15

20

25

30

35

Ukra

ina

Hungaria

Maqedonia

B&

H

Gre

qia

Sllo

vakia

Kro

aci

a

Leto

nia

Mold

avia

Rum

ania

Çekia

Rusi

a

Polo

nia

Sllo

venia

Turq

ia

Grafik 45 Dinamika dhe struktura e hedekut në mes të aktivit dhe pasivit me component valutore, sipas valutave në milionë denarë

Burimi: BPRM.

6.746

8.719

-421-1.630

521

329

57

181

-4000

-2000

0

2000

4000

6000

8000

10000

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Hendeku në mes të aktivit dhe pasivit në valuta tjera

Hendeku në mes të aktivit dhe pasivit në franga zvicerane

Hendeku në mes të aktivit dhe pasivit në dollar amerikan

Hendeku në mes të aktivit dhe pasivit në euro

37

pjesëmarrje prej 52.4% të pasivit të përgjithshëm me komponentin e dollarit). Kreditë me komponentë të dollarit40 përbëjnë rreth 1.3% të kredive të përgjithshme të bankave, ndërsa detyrimet në formën e depozitave dhe të llogarive rrjedhëse me komponentin e dollarit përfaqësojnë rreth 3.8% të depozitave dhe llogarive rrjedhëse të përgjithshme në bankat. Më 31.12.2014, sistemi bankar i nivelit të agreguar ka një pozicion të shkurtër dhe të hapur në dollarë amerikanë, që përbën vetëm 0.1% të rezervave të bankave (dallimi negativ midis aktivit dhe pasivit me komponentin e dollarit është diçka më e madhe dhe ajo merr pjesë rreth 4% në kapitalin dhe rezervat e përgjithshme).

Duke i shfrytëzuar të dhënat mujore të

pozicioneve të devizave të bankave në dollarë amerikanë vlerësohet se për periudhën 30.4.2014-31.12.2014, sistemi bankar, në nivelin eagreguar, janë regjistruar shpenzime në bazë të dallimeve të kursit në raport me dollarin41 në vlerë prej 136 milionë denarë (1.1% e totalit të shpenzimeve të jo interesit/kamatave për vitin 2014). Duke i analizuar bankat individuale, këto shpenzime nuk i kalojnë 72 milionë denarë, ndërsa te disa banka hetohen edhe të hyra pozitive valutore nga pozicioni i ndryshimit të kursit në dollarë amerikanë, por bëhet fjalë për një shumë të vogël. Gjithashtu duhet pasur parasysh edhe mundësinë e konkretizimit të ekspozimit të bankave ndaj rrezikut të tërthortë të kredive për shkak të pamundësisë me kohë të shlyerjes së kredisë në dollarë amerikanë te klientët të cilët të hyrat e tyre nuk kanë të bëjnë me kursin e dollarit amerikan (për shkak të zhvlerësimit të madh të denarit për shlyerjen e borxhit me dollarin amerikan). Megjithatë, portofoli i kredisë së bankave me komponentë dollari është cilësor dhe më 31.12.2014, pjesa më e madhe e kredive me probleme në dollarë të cilëve u janë lejuar, subjekteve jo-financiare,

40 Pjesa më e madhe e kredive me komponentin e dollarit të lejuar personave jofinanciar, i përkasin subjekteve juridike (99.0%), ndërsa vetëm 1% i është lejuar për ekonominë familjare. Në mesin e personave juridikë pjesa më e madhe e kredive me komponentin e dollarit i është lejuar personave të cilët merren me prodhime të metaleve, makineri, vegla dhe pajisje (68.5%), ndërsa pas tyre vijnë kompanitë e ndërtimit (9.3%), tregtarët me shumicë dhe pakicë (7.8%), personat juridikë të minierave dhe nxjerrjen e gurëve (7.2%), etj . 41 Llogaritjet janë bërë në bazë të të të dhënave mujore për pozicionet e bankave në dollarë amerikanë..

Grafik 46 Sjellja e kursit të denarit në raport me dollarin amerikan në denarë në përqindje

Burimi: BPRM.

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

35

40

45

50

55

60

31.1

2.2

007

23.0

3.2

008

14.0

6.2

008

05.0

9.2

008

27.1

1.2

008

18.0

2.2

009

12.0

5.2

009

03.0

8.2

009

25.1

0.2

009

16.0

1.2

010

09.0

4.2

010

01.0

7.2

010

22.0

9.2

010

14.1

2.2

010

07.0

3.2

011

29.0

5.2

011

20.0

8.2

011

11.1

1.2

011

02.0

2.2

012

25.0

4.2

012

17.0

7.2

012

08.1

0.2

012

30.1

2.2

012

23.0

3.2

013

14.0

6.2

013

05.0

9.2

013

27.1

1.2

013

18.0

2.2

014

12.0

5.2

014

03.0

8.2

014

25.1

0.2

014

16.0

1.2

015

% e ndryshimeve vjetore të kursit (boshti djathtas) Denarë për 1 USD (boshti majtas)

38

arrin vetëm 1.8% (më 31.03.2014, kjo pjesëmarrje arrin në 4.5%).

Franga zvicerane është ende më

pak e përfaqësuar në aktivitetet e bankave prandaj edhe efektet e vlerësimit të fundit42 në operacionet e bankave vendore është më e ulët se sa ato të vlerësimit të vlerës së dollarit amerikan. Gjegjësisht, më 31.12.2014, vetëm rreth 1%43 e mjeteve dhe e obligimeve të përgjithshme të të bankave kanë komponentë valutore në franga. Pjesa më e madhe (rreth 97%) e investimeve në franga zvicerane në banka llogariten në llogaritë rrjedhëse dhe në depozitë, ndërsa si detyrime në franga zvicerane, më të zakonshme janë llogari rrjedhëse dhe detyrimet e tjera afatshkurtra (33.1%) si dhe depozitat e personave fizik (32.4%). Kreditë me komponentën valutore në franga marrin pjesë në kreditë e përgjithshme bankare me 0.1%, ndërsa depozitat dhe llogaritë rrjedhëse me komponentë valutor në franga marrin pjesë me 0.8% të depozitave dhe llogarive rrjedhëse të përgjithshme në banka. Më 31.12.2014, sistemi bankar i nivelit agregat, ka një pozicion të gjatë dhe të hapur në franga zvicerane me vetëm 0.1% të kapitalit dhe rezervave të bankave (dallimi pozitiv midis aktivit dhe pasivit në komponentin valutore në franga marrin pjesë me 1% të kapitalit dhe rezervave të përgjithshme).

42 Në janar të vitit 2015, banka qendrore e Zvicrës e braktisi politikën e ndërhyrjes në tregun valutor për ta ruajtur vlerën e frangës kundrejt euros. Pas këtij vendimi, kursi i këmbimit të frangut zviceran kundrejt euros e rriti vlerën e tij fuqishëm me një nivel më të lart deri në atë kohë. 43 Pjesa më e madhe e kredive me komponentë të frangut zviceran të personave jofinanciar shkon në llogaritë e personave juridikë (70.8%) ndërsa pjesa tjetër 29.2% u lejohet ekonomive familjare. Në mesin e personave juridikë, pjesa më e madhe e kredive u janë dhënë tregtarëve me shumicë dhe pakicë (68.0%), pastaj vijnë ndërmarrjet e transportit (28.9%). Portofoli i përbërë nga ekonomia familjare, bën pjesë në kreditë e konsumatore me komponentë valutore në franga zvicerane (95.4%), ndërsa pjesa tjetër u është ndarë ndërtimeve banesore.

Tabelë 1 Struktura valutore e aktivit dhe e pasivit me komponentë valurote në përqindje

Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave

Aktivi Pasivi Aktivi Pasivi

Euro 88,8 88,4 89,1 87,9

Dollar amerikan 6,8 7,3 6,1 7,4

Franga zvicerane 2,3 2,1 2,3 2,2

Të tjera 2,2 2,2 2,5 2,5

Gjithsej 100,0 100,0 100,0 100,0

Valuta31.12.2013 31.12.2014

Grafik 47 Sjellja e kursit të denarit në raport me frangun zviceran në denarë në përqindje

Burimi: BPRM.

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

35

40

45

50

55

60

65

70

31.1

2.2

007

23.0

3.2

008

14.0

6.2

008

05.0

9.2

008

27.1

1.2

008

18.0

2.2

009

12.0

5.2

009

03.0

8.2

009

25.1

0.2

009

16.0

1.2

010

09.0

4.2

010

01.0

7.2

010

22.0

9.2

010

14.1

2.2

010

07.0

3.2

011

29.0

5.2

011

20.0

8.2

011

11.1

1.2

011

02.0

2.2

012

25.0

4.2

012

17.0

7.2

012

08.1

0.2

012

30.1

2.2

012

23.0

3.2

013

14.0

6.2

013

05.0

9.2

013

27.1

1.2

013

18.0

2.2

014

12.0

5.2

014

03.0

8.2

014

25.1

0.2

014

16.0

1.2

015

% e ndryshimeve vjetore të kursit (boshti djathtas) Denarë për 1 CHF (boshti majtas)

39

Në janar të vitit 2015, sistemi bankar, në nivel të agreguar, ka realizuar fitime nga dallimet e kursit valutor nga pozicioni frangut zviceran, me vlerë rreth 23 milionë denarë. Duke i analizuar bankat veç e veç këto të hyra nuk e tejkalojnë shumën 12 milionë denarë, ndërsa te disa banka janë vërejtur disa shuma të vogla të shpenzimeve nga pozicionet valutore në franga zvicerane. Efektet negative të realizimit eventual të rrezikut të mundshëm tërthorazi ndaj bankave vendore janë margjinale, për shkak të pjesëmarrjes së vogël e kredive të dhëna në franga zvicerane. subjekte.

Pozicioni agregat valutor është në

kufi të limitit të paraparë (30% nga mjetet e veta).

Tabelë 2 Ndarja e bankave sipas pjesëmarrjes së tyre në pozicionin e hapur devizor në valuta të caktuara në mjetet e veta

Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave.

Të

gjatë

Të

shkurtë

Të

gjatë

Të

shkurtë

Të

gjatë

Të

shkurtë

Të

gjatë

Të

shkurtë

nën 5% 3 1 9 5 10 3 13 1 4

nga 5% gjer më 10% 1 1

nga 10% gjer më 20% 3 3

nga 20% gjer më 30% 6 6

mbi 30%

Numri i bankave

Pozicion i hapur valutor për valuta të veçanta / Mjete vetanake Pozicioni

agregat

valutor /

Mjetet

vetanake

Euro Dollar amerikanFranga

zviceraneTë tjera

40

4. Rreziku i ndryshimeve të normave të interesit në aktivitetet e portfolit bankar

Ekspozimi i bankave në Republikën e Maqedonisë për rrezikun e ndryshimit të normave të interesit në aktivitetet e portofolit bankar u rrit në vitin 2014, por akoma është i parëndësishëm në krahasim me ekspozimin ndaj rreziqeve të tjera me cilat ballafaqohen ato në punën e tyre. Raporti në mes të vlerës së përgjithshme të ponderimit në portofolin e aktiviteteve bankare dhe mjeteve të tyre është dyfishuar për shkak të financimit të rritjes së mjeteve afatgjate të bankave me norma fikse të interesit, që për bankat paraqet rrezik të "humbjes" së të ardhurave nga këto pozita, nëse normat e interesit të tregut rriten. Megjithatë, ky rrezik tërësisht e ka neutralizuar përfaqësimin e përgjithshëm të pozitave me normën e interesit të cilat bankat njëanshëm mund ta ndryshojnë.

Mjetet e ndjeshme në normën e

interesit dhe të obligimeve të bankave në 31.12.2014 kanë rritje vjetore prej 0.1% dhe 8.5%, e cila në rastet më të mëdha, kryesisht paraqitet për shkak të përshtatjes së normave të interesit44. Pozicionet me normat e përshtatshme të interesit e kanë forcuar pjesëmarrjen e tyre në strukturën e mjeteve të ndjeshme të interesit dhe të obligimeve, si rezultat i rritjes së kredive dhe të depozitave me normat e përshtatshme të interesit45.

Të dytët sipas pjesëmarrjes në

gjithsej mjetet e ndjeshme dhe obligimeve janë pozicionet me normë fikse të interesit46. Pozicionet me normë fikse të interesit, sa i përket obligimeve, kanë shënuar rënie vjetore prej 9.6%, si pasojë e ndryshimit të Vendimit për rezerva të obligueshme47. Nëse përjashtohet efekti i rezervave të obligueshme, mjetet e ndjeshme të normës fikse të interesit shënojnë rritje të normës së interesit me 9.5% për shkak të rritjes vjetore të kredive dhe investimeve në depozita të afatizuar me normë fikse të interesit prej 15.3% dhe 49.9%. Nga ana

44 Norma e përshtatshme e normës së interesit lartësia e së cilës ndryshon në bazë të vendimit të bankës dhe jo në bazë të normë referente të caktuar të interesit ose të indeksit. Normat e njëanshme të interesit, bankat e bartin rrezikun e tyre nga ndryshimet e normave të interesit ndaj klientëve të tyre, por mund të shërbejnë edhe si instrument për menaxhimin e likuiditetit dhe profitit nga ana e bankave. 45 Kreditë dhe depozitët me interes të përshtatshëm të interesit me 31.12.2014 brenda vitit është rritur për 8% dhe 10.6% dhe kanë përfshirë 46.9% dhe 44.6%, njësoj si në strukturën e përgjithshme të aktivit të interesit, përkatësisht pasivi i bankave me 98.4% dhe 58.7%, ngjashëm ne pozicionet e bilancit pozitiv me norma të përshtatshme të interesit. 46 Norma fikse e interesit - norma e interesit e cila gjatë gjithë kohës mbetet e pandryshuar, përkatësisht banka nuk ka të drejtë për ta ndryshuar normën e interesit, e cila në fillim të marrëveshjes është vendosur. 47 Me Vendimin për ndryshimin e Vendimit të rezervës të detyrueshme ("Gazeta zyrtare R.M." nr. 166/2013), duke filluar nga 1.1.2014, Banka popullore nuk paguan kompenzim të rezervave të detyrueshme (shkalla e kompensimit më parë ishte 1 kërkesë rezervë% në denarë dhe 0.1% e rezervave të detyrueshme në denarë). Ky këtë ndryshim bankat nuk paraqesin rezerva të detyrueshme të ndara (e cila është 3.1% e aktivit të përgjithshë në nivel të sistemit bankar) si pozicion i normës së ndjeshme të interesit me një normë fikse të interesit.

Grafik 48 Struktura dhe gjendja e mjeteve të ndjeshme në interes dhe detyrime, sipas llojit të normave të interesit në milionë denarë

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave.

46,0% 44,6% 43,9% 43,5% 47,6% 60,4% 62,6% 64,1% 66,2%70,0%

43,7%45,0%

45,2% 47,5% 42,9%

31,9%30,8%

30,6%29,4%

25,9%

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

31.1

2.2

010

31.1

2.2

011

31.1

2.2

012

9.2

013

31.1

2.2

013

3.2

014

6.2

014

9.2

014

31.1

2.2

014

31.1

2.2

010

Mjetet me ndjeshmëri interesi Detyrime me ndjeshmëri interesi

Norma e përshtatur e interesit

Norma e ndryshuar (variabile) e interesit

Norma fikse e interesit

41

tjetër, detyrimet e ndjeshme të normës së interesit me normë fikse të interesit janë rëni me 4.2% për shkak të reduktimit të depozitave me afatizuar për 7.7%. Në pozicionet me normë interesi të ndryshueshme48 (variabël) në vitin e kaluar nuk ka ndryshime të rëndësishme.

Në strukturën e mjeteve të interesit të ndjeshëm, kreditë kanë pasur pjesëmarrje dhe rritje më të lartë vjetore në krahasim me pozicionet tjera. Ajo që është karakteristike për vitet e fundit bankat ofrojnë kredi për banim dhe për konsumatorët që kanë interes relativisht të ulët për vitet e para të shlyerjes së kredisë49. Kreditë e mëvonshme me normë interesi të caktuar u rritën 15.3%, të cilat më shumë kanë kontribuar kreditë për amvisëri. Pjesa e rëndësishme e kësaj rritje llogaritet për pozicionet me norma të caktuara të interesave në vitet e para sipas rregullores kanë trajtim të pozicionit me norma të caktuar të interesit50. Në rritjen vjetore të vlerës së kredive me norma të caktuara interesi ka kontribuar sektori i “amvisërisë” i cili merr pjesë me 73 % ndërsa kreditë e banesave me 28%.

48 Norma e ndryshueshme e interesit (lëvizëse) e cila është e varur drejtpërsëdrejti me normë e caktuar referente të interesit (ERIBOR, LIBOR, SKIBOR etj.) është rritur me një normë të caktuar marginale të interesit, sipas rregullave të bankës. Ndryshimi në normën e interesit varet nga sasia e ndryshimit të normës së interesit rereferent, por edhe nga ndryshimi i marginës së caktuar (kryesisht me vendim të njëanshëm të bankës). Mjetet e ndjeshme të normës së interesit dhe të obligimeve me normë interesi të ndryshueshme në vit është rritur për 5.1% dhe 0.3% ngjashëm me 9.5% dhe 4.1% në strukturën e përgjithshme të normës së interesit pasiv dhe aktiv. 49 Pas skadimit të kohës ku norma e interesit është përcaktuar si fikse, banka mund ta ndryshojë llojin e normës së interesit, ku në të shumtën e rasteve kjo normë e interesit të bankës zbatohet sipas politikës së normës së interesit të bankës në ditën e skadimit të kësaj periudhe, përkatësisht këto pozicione do të jenë pozicione me normë të përshtatshme të interesit. 50 Sipas Udhëzimit të zbatimit të Vendimit për menaxhimin e rrezikut nga ndryshimet e normave të interesit në portfolin bankar ("Gazeta zyrtare e R. së Maqedonisë" nr. 39/2010.), ku i përcakton pozicionet e normës së interesit si norma fikse për një periudhë të caktuar kohore, dhe jo për gjithë kohën, e kanë tretmanin e pozicionit të normës së interesit fiks. Pas skadimit të periudhës kohore gjatë së cilës norma e interesit është fikse, banka është e obliguar t'i paraqesë këto pozicione me një normë përkatëse të interesit (e ndryshueshme ose e pandryshueshme).

Grafik 49 Struktura dhe gjendja e mjeteve të ndjeshme të normës së interesit (lartë) dhe obligimet (poshtë), sipas shkallës së bilancit të gjendjes dhe tipit të normës së interesit në milionë denarë


0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000

31.12.2013 31.12.2014 31.12.2013 31.12.2014 31.12.2013 31.12.2014

Fikse E ndryshuar E përshtatur

Aktivi tjetërLetrat me vlerëMjetet në të parë dhe depozitat e afatizuaraKreditë

0

50000

100000

150000

200000

250000

31.12.2013 31.12.2014 31.12.2013 31.12.2014 31.12.2013 31.12.2014

Fikse E ndryshuar E përshtatur

Detyrimet ndaj kredive, instrumentet kapitale hibride dhe borxhi subordinuesDepozitat e afatizuara

Depozitat në të parë dhe llogaritë e transkacioneve

42

Grafik 51 Dallimi midis vlerës së ponderuar vlerës së ponderuar në aktivitetet e portfolit bankar dhe trendi i saj në milionë denarë


-80000

-60000

-40000

-20000

0

20000

40000

60000

31.12.2010 31.12.2011 31.12.2012 31.12.2013 31.12.2014

Norma fikse e interesitNorma e ndryshuar (variabile) e interesitNorma e përshtatur e interesitPozicioni i bilancit neto në nivel të sistemit bankar

Grafik 50 Mjetet e ndjeshme në interes dhe detyrime, sipas afatizimit dhe llojeve të normës së interesit në milionë denarë


-140000

-120000

-100000

-80000

-60000

-40000

-20000

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

gjer në 1 muaj 1-3 muaj 3-6 muaj 6-12 muaj mbi një vit

Norma e përshtatur e interesit

Norma e ndryshuar (variabile) e interesit

Norma fikse e interesit

Hendeku në mes mjeteve dhe detyrimeve me ndjeshmëri ndaj interesit

Mjetet

Detyrimet

Në strukturën e detyrimeve të ndjeshme në interes mbizotërojnë depozitat, të cilët marrin pjesë me 64.9% dhe 58.7% nga pasivi i bankave me një normë të përshtatshme fikse të interesi, përkatësisht.

Nëse e analizojmë sipas

afatizimit, normat e përshtatshme të interesit e kanë vendin kryesor pothuajse në të gjitha segmentet afatizimit të mjeteve dhe obligimeve deri në një vit51. Aplikimi i këtij lloji të normave të interesit e neutralizojnë rrezikun e bankave nga ndryshimi i normave të interesit në portofolin e aktivitetit bankar. Afatizimi afatgjatë (mbi një vit) i mjeteve dhe i obligimeve është mbizotërues sidomos me normën e interesit fiks. Kjo reflektohet te mjetet e kredive afatgjatë me një normë fikse të interesit në vitet e para, të cilat sipas rregullores, shuma e plotë ka tretman të mjeteve me normë fikse të interesit deri sa t'i skadojë afati i afatizimit me një normë interesi të përshtatshme. Në pasiv me normë fikse të interesit (mbi një vit), mbizotërojnë depozitat e afatizuara të subjekteve jofinanciare.

Më 31.12.2014 për herë të parë

gjatë pesë viteve të fundit ka pasur shenja negative midis mjeteve të ndjeshme dhe obligimeve për 5.4 milionë denarë. Dallimi negativ paraqitet te dy faktorë: rritja vjetore prej 26.4% e dallimit me norma të përshtatshme të interesit (për shkak të rritjes së shpejtë të depozitave në krahasim me rritjen e kredisë), dhe zvogëlimi i dallimit pozitiv i normës fikse të interesit prej 17.2 % (për shkak të përjashtimit të rezervës së detyrueshme nga mjetet e ndjeshme të interesit). Dallimi pozitiv midis pozicioneve të ndjeshme të interesit me normë plotësuese të interesi të zgjeruar, e cila më së tepërmi paraqitet për shkak të rritjes vjetore të mjeteve të llogarive korresponduese në bankat e huaja.

51 Përjashtim bëjnë mjetet e ndjeshme në interes në segmentin afatizues gjer në një muaj, tek të cilët mbizotërojnë pozicionet me normë interesi fiks si rezultat i plasmanit të b ankave në letra me vlerë. Në të njëjtin segment afatizues, në anën e pasivit llogaritë e transaksionit përkatësisht detyrimet në të parë me normë interesi të përshtatshëm përfshijnë pjesën më të madhe.

43

Grafik 53 Vlera e ponderuar (boshti majtas) dhe raporti i vlerës së përgjithshme të ponderuar të portofolit të aktiviteteve bankare dhe mjeteve të veta (boshti djathtas), sipas llojit të normës së interesit në milionë denarë


-1,5

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

-900

-400

100

600

1100

1600

31.12.2010 31.12.2011 31.12.2012 3.2013 31.12.2013 31.12.2014

Norma fikse e interesit (boshti majtas)Norma e ndryshzuar (variabile) e interesit (boshti majtas)Norma e përshtatur e interesit (boshti majtas)Norma fikse e interesit (boshti djathtas)Norma e ndryshzuar (variabile) e interesit (boshti djathtas)Norma e përshtatur e interesit (boshti djathtas)Gjithsej vlera e ponderuar (boshti djathtas)Gjithsej vlera e ponderuar (boshti djathtas)

Grafik 52 Hendeku në mes pozicioneve bilancore neto dhe trendit të tyre të përllogaritur, sipas llojit të normës së interesit në milionë denarë

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara

nga ana e bankave.

-8000

-6000

-4000

-2000

0

2000

4000

31.12.2010 31.12.2011 31.12.2012 31.12.2013 31.12.2014Hendeku në mes gjithsej zërave bilancor me normë të përshtatur të interesit dhe trendit të tyre

Hendeku në mes gjithsej zërave bilancor me normë variabile të interesit dhe trendit të tyre

Hendeku në mes gjithsej zërave bilancor me normë fikse të interesit dhe trendit të tyre

Hendeku në mes gjithsej zërave bilancor neto dhe trendit të tyre

Analiza e hendekut në raport me trendin e tij52 gjatë pesë viteve të fundit tregoi se në vitin 2014 hendeku ndjeshëm është rritur në drejtimin "negativ". Ky devijim i trendit të deritashëm paraqitet për shkak të pozicioneve të bankave me norma fikse të interesit, përkatësisht për shkak të ndryshimit të Vendimit për rezervat e detyrueshme. Megjithatë, edhe sikur të mos jetë pasojë e analizës së rezervave të domosdoshme ka devijim negativ të pozicionit të neto bilancit nga trendi i përllogaritjes për pesë vitet e fundit, i cili vjen si rezultat i pozicioneve të neto bilancit me normën e përshtatshme të interesit.

Në vitin 2014, raporti në mes të

vlerës së përgjithshme të ponderuar të aktiviteteve të portofolit bankar53 dhe mjeteve të veta janë dyfishuar (nga 2.4% në fund të vitit 2013 në 4.4% në fund të vitit 2014), bile edhe nën maksimumin e paraparë prej 20%. Rritja e këtij raporti është për shkak të rritjes vjetore në vlerën e ponderuar të aktiviteteve të sistemit bankar (për 84.1%), rezultati i së cilës është rritja e vlerës neto të ponderuar të pozicioneve me norma fikse të interesit (rezultat i të cilit është rritja e pozita aktive të afatizimit që është sqaruar më herët), por edhe për shkak të rënies vjetore të mjeteve të tyre bankave.

52 Trendi i vlerës së ponderuar është llogaritur me filtrin e Hodrik Preskotit me lambdë 1600 (vlera e rekomanduar për të dhënat tremujore). Filtri i Hodrik- Preskotit llogaritet sipas formulës së përmendurar ku trendi është komponentë ciklike,

ndërsa lambda -e paraqet shkallën e "barazisë" së trendit

53 Vlera e përgjithshme e ponderuar e portfolit të aktiviteteve bankare e tregon ndryshimin e vlerës ekonomike të këtij portofoli si rezultat i vlerësimit të ndryshimeve në normat e interesit, duke i shfrytëzuar standardet e goditjes së normës së interesit (ndryshimi paralel pozitiv ose negativ në normat e interesit me 200 pikë bazë). Vlera e përgjithshme e ponderuar e portfolit të aktiviteteve bankare në nivel të sistemit bankar vlerësohet vlerën e agreguar të pondimit në portfolin e aktiviteteve bankare ose të bankave individuale.

𝐦𝐢𝐧 𝒚𝒕

𝑻

𝒕=𝟏

− 𝝁𝒕 𝟐 + (𝝁𝒕+𝟏 − 𝝁𝒕)− (𝝁𝒕 − 𝝁𝒕−𝟏))

𝟐

44

Grafik 54 Dallimi midis vlerës së ponderuar vlerës së ponderuar në aktivitetet e portfolit bankar dhe trendi i saj në milionë denarë


-150

-100

-50

0

50

100

31.12.2010 31.12.2011 31.12.2012 31.12.2013 31.12.2014

Hendeku në mes vlerës së ponderuar të zërave me normë fikse të interesitdhe trendit të tyreHendeku në mes vlerës së ponderuar të zërave me normë të përshtatur të

interesit dhe trendit të tyreHendeku në mes vlerës së ponderuar të zërave me normë fikse të interesit

dhe trendit të tyreHendeku në mes gjithsej vlerës së ponderuar dhe trendit të saj

Dallimi pozitiv në mes të shumës së vlerës neto të ponderuar të aktiviteteve të portofolit bankar në 31.12.2014 dhe trendi i llogaritur në vitin 2014, një pjesë e mirë i përket pozicioneve me norma fikse të interesit, për shkak të rritjes së lartë vjetore të neto pozicioneve të ponderuara bilancore me norma fikse të interesit. Vlera e ponderuar e portofolit të bankave me normë fikse të interesit, ku në pjesën më të madhe përcaktohet nga kreditë me afatizim të vonuar prej 5 deri 10 vjet54, të cilët janë ponderuar gjatë përcaktimit të vlerës së ponderuar.

54 Bëhet fjalë për kredi me normë fikse të interesit në vitet e para të shlyerjes së kredisë, i cili që në fillim paraqitet si pozicion me normë fikse tëinteresit, edhe pse edhe pas skadimit të periudhës së paqëndrueshmërisë, mund të ndryshojë lloji i normës së interesit.

45

5. Rreziku i josolventitetit Pozicioni stabël i solventitetit dhe norma dy herë më e madhe se ajo e

mjaftueshmërisë së kapitalit bazohet në normën e paraparë të stabilitetit dhe të rezistencës së sistemit bankar të Maqedonisë. Në vitin 2014, treguesit e solventitetit dhe të kapitalizimit të sistemit bankar tregojnë reduktim të dukshëm të cilët dalin nga ulja e përllogaritjes (sipas rregullores) së sasisë së instrumenteve subordinarë, si dhe rritjes së ngadaltë të kategorive të tjera të pozicioneve të kapitalit. Gjithashtu, përshpejtimi i rritjes së aktiviteteve të bankave, edhe përkundër uljes së rrezikut ka krijuar mundësi për kërkesa më të mëdha kapitale për mbulimin e rreziqeve, të cilat janë të mbuluar përmes angazhimit kapitalit “të lirë” të bankave i akumuluar më parë. Rezultatet e realizimit të testit të stresit tregojnë rezistencë të kënaqshme në sistemin bankar, megjithëse në disa banka hetohet nevoja e hipotekave për rikapitalizim gjatë shoqeve (goditjeve) të simuluara ekstreme.

5.1. Treguesit e solventitetit dhe

kapitalizimit të sistemit bankar dhe niveli i rrezikut të aktiviteteve

Në vitin 2014, treguesit e solventitetit dhe kapitalizimit të sistemit bankar iu afruan niveleve të regjistruara të parakrizës së vitit 200855. Norma e domosdoshme e kapitalit shënoi rënie deri në 15.7%, por ende është shumë më e lartë në krahasim me kërkesat ligjore minimale prej 8%. Rritja vjetore në përqindjen e kapitalit është nën minimumin e realizuar në shtatë vitet e fundit, ndërsa mjetet e veta, për herë të parë në periudhën e analizuar, regjistruan një rënie vjetore. Pas viteve të uljes radhazi në normat e rritjes vjetore, aktivitetet e sistemit bankar në vitin 2014 regjistrojnë një ringjallje të dukshme, por rritja e tyre akoma është nën nivelin e arritur të periudhës së para krizës.

Pas rritjes së konsiderueshme në

rrezikshmërinë e sistemit bankar në vitin 2008, raporti bazë i kapitalit rregullator dhe i aktiveve të ponderuar sipas rreziqeve shënoi ulje në një nivel “ekuilibrues” të ri, prej 14%, rreth të cilës vazhdoi të luhatet gjatë periudhës së ardhshme. Duke filluar nga viti 2008, sistemi bankar ruan pothuajse nivel të

55 Në tremujorin e dytë dhe të tretë të 2008 për shkak të rritjes së aktiviteteve të bankave, shkalla e mjaftueshmërisë së kapitalit arrin 15.6% dhe 15%.

Grafik 55 Treguesit e solventitetit (lart) dhe normat vjetore të ndryshimit të komponentëve të treguesve (poshtë) në përqindje


17,1 16,8

15,7

14,7 14,6

13,8

9,6 9,7 9,2

10,5 10,1

9,2

11,2 11,3 10,8

8

10

12

14

16

18

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014Norma e përshtatshmërisë së kapitalit

Kapitali themelor para zërave zbritës / Aktivi i ponderuar sipas rreziqeve

Kapitali dhe rezervat / Gjithsej aktivitetet

Vlera nominale e aksioneve të rëndomta dhe primi nga këto aksione / Aktivi i ponderuar sipasrreziqeve

3,7 4,0

7,16,6

4,7

8,3

6,04,9

9,4

5,8

2,3

-0,5

6,8

3,3

1,5

7,75,7

4,0

-6

-1

4

9

14

19

24

29

34

39

12.2

007

12.2

008

12.2

009

12.2

010

12.2

011

12.2

012

12.2

013

12.2

014

12.2

007

12.2

008

12.2

009

12.2

010

12.2

011

12.2

012

12.2

013

12.2

014

Aktivitete Pozicionet kapitaleAktivi i ponderuar sipas rreziqeveAktiviGjithsej aktivitetet bilancore dhe jashtëbilancoreMjetet vetanakeKapitali themelorKapitali dhe rezervat

46

qëndrueshëm të aftësisë paguese, duke i rritur aktivitetet, por duke e ulur nivelin e rrezikut, ndërsa gradualisht duke e rritur nivelin e borxhit (levave). Gjegjësisht, pas rritjes së rëndësishme të kredisë në periudhën e para krizës dhe rritjes së nivelit të rrezikut të aktiviteteve bankare, pasoi një periudhë e reduktimit gradual të rrezikut të përmbajtjes bankare (matur si raport i aktiveve të ponderuara sipas rreziqeve dhe totalit të aseteve të kontabilitetit). Në të njëjtën kohë, pozitat e kapitalit ende shënojnë ritëm më të ngadaltë, në krahasim me tashmë të ngadalësuarin (dhe më pak të rrezikshmin) aktivitet të sistemit bankar, duke rezultuar në ngritje të nivelit të borxhit të sistemit bankar (matur si raport midis aktiveve dhe të kapitalit bazë para zbritjeve), duke treguar se bankat i kanë financuar këto aktivitete përmes depozitave të mbledhura.

Niveli i rrezikut të sistemit bankar

(matur si raport midis aktiveve të ponderuara dhe në ekspozimin e përgjithshëm të bilancit) është në rënie të vazhdueshme që nga viti 2008, duke rënë nga 66.7% në 53% në fund të vitit 2014. Në vitin 2014, u vë në dukje ringjallja e rëndësishme të aktiviteteve të cilat janë konsideruar si më të rrezikshmet (një peshë rreziku i 100%), rritja (16.3 miliardë denarë ose 8.8%) vjetore e të cilit është dy herë më e lartë se rritja në vitin 2013. Megjithatë, të dy aktivitetet që sipas rregullave konsiderohen pa rrezik (ata kanë një peshë të rrezikut prej 0%), kanë shënuar rritje të qëndrueshme (6.2 miliardë denarë ose 5.5%), e cila është shumë më e lartë se rritja e arritur në vitin 2013 (0.1 miliardë denarë, ose 0.1%).

Grafik 56 Niveli i borxhit (leverxhi), rreziku dhe solventiteti i sistemit bankar

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga

ana e bankave.

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

16%

16%

15%

15%

14%

14%

13%

13% 12%

12%

8,5

8,7

8,9

9,1

9,3

9,5

9,7

9,9

10,1

0,72 0,74 0,76 0,78 0,80 0,82 0,84

Niv

eli

i le

verixhit

(aktivi /

kapitali

them

elo

r)

Niveli i rrezikshmërisë (aktivi i ponderuar sipas rreziqeve / aktivi)

Grafik 57 Vlera dhe struktura e ekspozimit të përgjithshëm bilancor dhe jashtëbilancor sipas ponderit të rrezikut ** në milionë denarë në përqindje

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Shënim: * Pesha mesatare e rrezikut është llogaritur si raport ndërmjet peshës së aktivës sipas rrezikut të kresisë dhe ekspozimit të bilancit të përgjithshëm dhe akspozimit jashëbilancor të sistemit bankar. ** Gjatë krahasimit të të dhënat të paraqitura për data të caktuara, duhet të kihet parasysh se më 2008 u fut pesha e rrezikut prej 125% për kërkesat e personave fizikë, në bazë të tejkalimit të lejuar (të shfrytëtzuara dhe të pashfrytëzuara) të zhirollogarive dhe të kartelave të kreditit. Kjo peshë e rrezikut është zbatuar deri në vitin 2011. Në vitin 2012, rregullorja për përcaktimin e kërkesave kapitale për mbulimin e rrezikut të kredisë është ndryshuar në drejtim të standardizimit të marrëveshjes Bazel 2, përveç tjerash me këtë marrëveshje janë paraparë edhe pesha të reja të rrezikut dhe kategoritë të ekspozimit.

112.242

(27,3%)

112.376

(26,0%)

118.554

(25,1%)

28.679 28.887 29.2925.758 5.707

9.98112.867 15.09920.840

75.537

(18,4%)

84.908

(19,7%)

92.437

(19,6%)

Gjithsej:

471.868

Gjithsej:

431.438Gjithsej:

411.299

175.888

(42,8%)

183.979

(42,6%)

200.237

(42,4%)

328

483

499

54,3 54,1 53,0

0

10

20

30

40

50

60

70

80

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

300.000

350.000

400.000

450.000

500.000

550.000

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

150% (boshtimajtas)

125% (boshtimajtas)

100% (boshtimajtas)

75% (boshtimajtas)

50% (boshtimajtas)

35% (boshtimajtas)

20% (boshtimajtas)

0% (boshtimajtas)

Rrezikshmëriamesatare eponderuar*(boshti djathtas)

47

Përveç kësaj, aktivitetet me pesha relativisht të ulëta, 35% dhe 50% regjistrojnë rritjen më të lartë në përqindje në vitin 2014 prej 74.9% dhe 38.0%, përkatësisht, të cilët, gjithashtu kontribuojnë në uljen e nivelit mesatar të rrezikut të sistemit bankar.

Pas përkeqësimit të theksuar të stabilitetit të përgjithshëm të sistemit bankar, matur nga të ashtuquajturit Zet-indeks (angl. Z-index) 56, nga viti 2007 -2010, ajo shënon një përmirësim të dukshëm në katër vitet e fundit. Megjithatë, pas maksimumit të arritur në vitin 2013, zet-indeksi shënon rënie të theksuar në vitin 2014, që rezulton nga ulja e normës së kapitalizimit të sistemit bankar, por edhe nga ndryshimi i madh i fitimit të bankave në vitin 2014 (matur nga devijimi i normës së kthimit të aktives mesatare).

Konsolidimi i tregut dhe ngritja e

nivelit të aktivitetit të bankave më të vogla kanë çuar në një zvogëlim gradual të niveleve jashtëzakonisht të larta të mjaftueshmërisë së kapitalit që ka qenë i pranishëm te disa banka. Kështu, në periudhën e kaluar shtatë-vjeçare, nuk është rritur konvergjenca e bankave vendore, sipas nivelit të normës së mjaftueshmërisë së kapitalit. Gjegjësisht, dallimi midis bankës me kapital më të lartë dhe asaj me kapital me të ulët është zvogëluar thuaj se për 100 pikë përqindje, ndërsa diferenca ndërmjet tremujorëve është më e ulët thuaj se për 40 pikë përqindje. Në të njëjtën kohë, niveli minimal i normës së mjaftueshmërisë së kapitalit e regjistruar te disa banka relativisht është e qëndrueshme dhe sillet në interval prej 10-12%.

56 Zet -indeksi llogaritet si vijon: : ROA e paraqet normën e kthimit të aktivës, E-ja kapitalin dhe rezervat, A-ja e paraqet aktivën dhe σ (ROA) e paraqet devijimin standard të normës së kthimit të aktivës që llogariten gjatë tri viteve të fundit. Kjo masë në vetvete kombinon disa tregues: një tregues i performancës, rentabilitetin e bankave (ROA), treguesin e nivelit të rrezikut në punën e bankare (σ (ROA)) dhe masën e stabilitetit dhe aftësisë pagesore të bankave (E / A). Në këtë mënyrë, zet-indeksi e mat "distancën" e bankës nga shterja e tërësishme e kapitalit të saj të mundshëm, devijimet standarde janë shprehur në numra nga norma e kthimit të aktivës dhe është një masë e kapacitetit të bankave për absorbimin e humbjeve. Nivelet më të larta të këtij indeksi e tregojnë rrezikun më të ulët dhe nivel më të lartë të stabilitetit të përgjithshëm të bankave. Zet-indeksi zakonisht shprehet në formë logaritmike (logaritëm natyror i formulës nga formula e dhënë më parë), por më të lehtë interpretohet dhe është më poindikative kur shprehet në nivele..

Grafik 58 Indeksi ZET për sistemin banker në nivele (zet-indeksi) dhe në përqindje (kontributi i komponentëve të indeksit zet)


0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

12.2

007

6.2

008

12.2

008

6.2

009

12.2

009

6.2

010

12.2

010

6.2

011

12.2

011

6.2

012

12.2

012

6.2

013

12.2

013

6.2

014

12.2

014

Kontributi i stabilitetit dhe solventitetit në indeksin ZET

Kontributi i stabilitetit të rezulltatit financiar në ZET indeksin

Indeksi ZET në sistemin bankar

tremujori i parë nga indeksi ZET

Tremujori i tret nga indeksi ZET

Mediana e indeksit ZET

Grafik 59 Masat statistikore për normat e mjaftueshmërisë së kapitalit në përqindje


0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

130

140

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Shmangia në mes tremujorit të parë dhe të tretë Maksimum Minimum Medijana

48

Pas një lëvizjes të rëndësishme në tregun e brendshëm të kapitalit në periudhën e para krizës, duke filluar nga fundi i vitit 2007, pason një periudhe e ngritjes së shkallëshkallshme të "lehtësimit" të çmimeve spekulative meuri, i ndjekur me një interes të dobët të investitorëve për të tregtim me aksione dhe zvogëlimi i qarkullimit të bursës. Lëvizjeve të tilla nuk kanë mundur t'u shmangen as edhe aksionet e bankave të cilat kanë tregtuar në bursën e Maqedonisë, ku çmimet e tregut kanë regjistruar korrigjime të rënies. Kështu, në fund të vitit 2014, çmimi i tregut të aksioneve të katër bankave më të mëdha në sistemin është më e ulët se 20 deri 50% nga vlera përkatëse kontabël për aksione, ndërsa investitorët e aksioneve të disa bankave, kanë qenë të gatshëm, me përjashtim të një banke, për të paguar vetëm rreth 5 denarë për çdo çdo denarë të fituar për aksion (sa për krahasim, në fund të vitit 2007, çmimet e tregut të aksioneve në këto katër banka ishte rreth 2 ose 3 herë më të larta se vlera e regjistruar për aksion, ndërsa investitorët ishin të gatshëm të paguajnë deri 25 denarë për çdo denar të fituar për aksion). Shpenzimet e kapitalit (norma e kërkuar e rendimentit për investitorët në aksionet e bankave) ka ulje në vitin 2014, te dy prej katër bankave të analizuara, ndërsa te njëra prej tyre arrij deri te norma vjetore e rendimentit të obligacioneve shtetërore të kotuara në bursën e Maqedonisë. Megjithatë, përfundimet e nxjerra nga analiza e treguesve të tregut të çmimeve të kapitalit të bankave duhet të merret me rezervë, duke pasur parasysh (mos) zhvillimin e tregut vendor të kapitalit dhe likuiditetin e tij relativisht të ulët (si për nga thellësia ashtu edhe për nga gjerësia), por edhe për faktin se në tri nga katër bankat më të mëdha në sistemi janë prezent pronarët dominant vendor, me pjesëmarrje të konsiderueshme në aksione të e përgjithshme të cilët nuk janë të interesuar për tregtim me aksione të poseduara nga bankat. Kështu, përveç një prej bankave të analizuara, ku më 2014 është tregtuar me më shumë se 10% të aksioneve të përgjithshme, te bankat tjera në të njëjtën periudhë është

Grafik 60 Shpenzimet (çmimi) e kapitalit të katër bankave më të mëdha në sistem * në përqindje

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. * Shënim: Është llogaritur si mesatare e shpenzimeve të kapitalit i përcaktuar me matjen e dy metodave për përcaktimin e çmimit të kapitalit "Capital- Asset Pricing Model" (CAPM) dhe "Earnings Yield" (EY). Me aplikimin e CAPM-it, shpenzime e kapitalit përcaktohen si tërësi e normës pa rrezik të fitimit dhe prodhimit nga koeficienti beta për akcion dhe diferenca midis normës së tregut të fitimit dhe normës pa rrezik të fitimit. Gjatë aplikimit të EY-së, çmimi i kapitalit përcaktohet si bashkëraport i fitimit të aksioneve dhe çmimit të tregut të aksioneve. Bankat janë të numëruara rastësisht.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

12.2

007

04.2

008

08.2

008

12.2

008

04.2

009

08.2

009

12.2

009

04.2

010

08.2

010

12.2

010

04.2

011

08.2

011

12.2

011

04.2

012

08.2

012

12.2

012

04.2

013

08.2

013

12.2

013

04.2

014

08.2

014

Banka 1 Banka 2 Banka 3 Banka 4

Grafik 61 Raporti në mes çmimit të tregut dhe vlerës kontabël të aksioneve për katër bankat më të mëdha në sistem në përqindje


0,0

0,3

0,5

0,8

1,0

1,3

1,5

1,8

2,0

2,3

2,5

2,8

3,0

3,3

3,5

12.2

007

04.2

008

08.2

008

12.2

008

04.2

009

08.2

009

12.2

009

04.2

010

08.2

010

12.2

010

04.2

011

08.2

011

12.2

011

04.2

012

08.2

012

12.2

012

04.2

013

08.2

013

12.2

013

04.2

014

08.2

014

12.2

014


49

tregtuar jo më shumë se 2.5% nga numri i përgjithshëm i aksioneve të dhëna.

Sistemi bankar i Maqedonisë ka

një mjaftushmëri kapitale më të lartë, në krahasim me sistemet bankare të pesë shteteve (Francës, Italisë, SHBA-së, Japonisë dhe Australisë) nga analiza e bërë në dymbëdhjetë ekonomitë më të zhvilluara sa i përket sistemit bankar, ndërsa vetëm e njëra ekonomi në zhvillim (e Polonisë). Megjithatë, analiza do të ishte e paplotë në qoftë se nuk merret parasysh niveli më të lartë i konservatorizmit të bankave të Maqedonisë gjatë përcaktimit të nivelit të korrigjimit të kredive me probleme, të cilët janë nga më të lartët në krahasim me sistemet bankare të njëzet e katër vendeve të analizuara. Kështu, duke krahasuar sistemin bankar të Maqedonisë, nga shtetet e analizuara vetëm tri shtete (Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe Turqia) e kanë pjesëmarrjen më të ulët në pjesën e parezervuar të kredive me probleme të kapitalit të rregullt.

Sipas këtij treguesi, bankat e Maqedonisë dukshëm janë më të mira, sidomos në krahasim me sistemet bankare të ekonomive në zhvillim, ku organet vendore të mbikëqyrjes dhe organit

Grafik 62 Raporti midis çmimit të tregut të aksioneve dhe të fitimit të aksioneve (majtas) dhe përqindja epërgjithshme e aksioneve të dhëna që kanë qenë në treg gjatë vitit të kaluar (djathtas), për katër bankat më të mëdha në sistem në nivele në përqindje


0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

12.2

007

12.2

008

12.2

009

12.2

010

12.2

011

12.2

012

12.2

013

12.2

014


0

2,5

5

7,5

10

12,5

15

17,5

20

22,5

25

27,5

30

32,5

35

37,5

28.1

2.2

007

19.0

9.2

008

18.0

6.2

009

15.0

3.2

010

02.1

2.2

010

29.0

8.2

011

25.0

5.2

012

15.0

2.2

013

11.1

1.2

013

05.0

8.2

014


Grafik 63 Norma mesatare mjaftueshmërisë kapitale për ekonomit e përzgjedhura të zhvilluara dhe në zhvillim, për periudhën 2007 -2014. në përqindje


12

13

14

15

16

17

18

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Vlera mesatare e mjaftueshmërisë së kapitalit te ekonmitë e përzgjedhura të zhvilluara

Vlera mesatare e mjaftueshmërisë së kapitalit te ekonmitë e përzgjedhura në zhvillim

Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit - Maqedonia

50

rregullator janë më të përmbajtur në kërkesat e bashkëngjitjes së bankave me bankat e vendit të tyre ndaj disa rregullave të rrepta rregullatore në këtë fushë, ku, edhe përkundër faktit të plotësimit të kushteve do të kishin, si pasojë, probleme me aftësinë pagesore te një pjesë e tyre. Gjegjësisht, edhe pse bankat me origjinë nga ekonomitë në zhvillim e pësuan krizën globale financiare në fushën e pamundësisë së aftësisë pagesore, në krahasim me sistemet bankare të vendeve të zhvilluara, megjithatë, dëme të konsiderueshme në portofolat e tyre të kredive dhe mundësitë e kufizuara për zbatimin e rikapitalizimit të ri gjatë periudhës së krizës e ka shkaktuar "gëlltitjen" e kapitalit dhe përkeqësimin e pozitave të solventit. Përkundër kësaj, kriza globale financiare i ka gjetur bankat e vendeve në zhvillim me treguesit më të ulët të mjaftueshmërisë së kapitalit, ku edhe fillon periudhë e rikapitalizimit të tyre (me mbështetje të madhe financiare për vendet e origjinës), zvogëlimin e fushëveprimit të aktiviteteve dhe pozicionet si pasojë e veprimit. Këto zhvillime kanë shkaktuar disa nivele mesatare të mjaftueshmërisë së kapitalit të përllogaritura për sistemet bankare në rritje dhe të sistemeve bankare të vendeve të zhvilluara.

5.2. Zhvillimet dhe cilësia e mjeteve të veta të sistemit bankar

Në vitin 2014, mjetet e veta të

sistemit bankar kanë shënuar një rënie vjetore prej 233 milionë denarë (ose 0.5%), e cila është kushtëzuar kryesisht nga ulja e sasisë së lejuar të instrumenteve subordinare të cilët janë përfshirë në llogaritjen e kapitalit shtesë te një pjesë e bankave57. Riinvestimi i fitimit në vitin e kaluar si emisioni i aksioneve të reja dhe dhënia e instrumenteve të reja

57 Bëhet fjalë për instrumente të subordinuara, të cilat janë futur në përdorim pesë vitet e fundit deri në afatin e arritjes, të cilat, sipas rregullave, janë të përfshira në vlerën e zbritur në llogaritjen e mjeteve të veta.

Grafik 64 Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit për ekonomitë e zgjedhura dhe ekonomitë në zhvillim për vitin 2014 në përqindje

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. * Shënim: Të dhënat e pjesëmarrjes së kredive me probleme (neto nga përmirësimi i zhvlerësimit) në mjetet e veta te sistemet bankare të Gjermanisë, Irlandës, të Mbretërisë së Bashkuar, Bullgarisë dhe Shqipërisë janë për vitin 2013.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

5

10

15

20

25

Aust

ria

Belg

jika

Danim

ark

a

Gje

rmania

Fra

nca

Irla

nda

Italia

Mbre

tria

e b

ash

kuar

Japonia

SH

BA

Aust

ralia

R.Ç

eke

Maqedonia

B&

H

Bullg

aria

Kro

aci

a

Polo

nia

Lituania

Hungaria

Mali

i Zi

Rum

ania

Srb

ia

Turq

ia

Shqip

ëria

Përzgjedhja e ekonomive të zhvilluara Përzgjedhja e ekonomive në zhvillimNorma e mjaftueshmërisë së kapitalit (boshti majtas)

Pjesë marrja e kredive jofunksionale (neto nga vlera korrigjuese) në mjete vetanake (boshti

djathtas)

Grafik 65 Struktura e ndryshimeve vjetore të mjeteve të tyre në milionë denarë në përqindje

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Shënime: * Bëhet fjalë për ndryshimet në sasinë e instrumenteve subordinare, të cilat dalin nga përmbushja / mospërmbushja e rregullave për përfshirjen e këtyre instrumenteve në llogaritjen e mjeteve të veta.

1.487

Gjithsej:

2.436

1.793

Gjithsej:

1.038 Gjithsej:

-233

1.346 1.291

-917

-176 -244

49

56186

-36

-855-1.073

117

60

162

-410

67,2

56,6

51,9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

-2.000

-1.000

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Ndryshimet tjera (boshti majtas)

Instrumentet e reja hibride

Vlera e lejuar e instrumenteve subordinuese* (boshti majtas)

Instrumentet e reja subordinuese (boshti majtas)

Humbja në vitin rrjedhës (boshti majtas)

Fitimi i riinvestuar nga viti paraprak (boshti majtas)

Emitimi i aksioneve të reja (boshti majtas)

Fitimi i riinvestuar në mjete vetanake / Gjithsej fitimi (boshti djathtas)

51

subordinare janë burimet më të rëndësishme të rritur fondet e tyre në periudhën e fundit shtatëvjeçare. Fitimet e pashpërndara në fondet e kapitalit të bankave është burimi më i rëndësishëm i rritjes së mjeteve të tyre gjatë tri viteve të fundit. Mbajtja e fitimit në mjetet kapitale të bankave paraqesin stabilitetin më të madh të burimeve për shtimin e mjeteve të tyre edhe pse gjatë tri viteve të fundit kontributi i tyre në shtimin e mjeteve të tyre paraqet rënie kryesisht për shkak se një pjesë e bankave fitimin e kanë riinvestuar me statusin e "fitimit që është destinuar për shpërndarjen e aksioneve" i cili nuk ka pasur mundësi të jetë pjesë e mjeteve të tyre. Misioni i ri i aksioneve gjithashtu janë një burim i rëndësishëm i rritjes së mjeteve të veta, por të njëjtat kanë munguar gjatë dy viteve të fundit, si në vitin 2009, kur kriza financiare globale ishte evidente. Dhënia e instrumenteve të reja subordinare është praktikë e rregullt gjatë periudhës së fundit shtatëvjeçare, por ajo është rrjedhojë e detyrimet që bankat duhet t'i paguajnë sipas marrëveshjes58 dhe me një çmim (me normë interesi) që është zakonisht më e lartë në krahasim me burime tjera të financimit. Gjithashtu, sipas rregullave, pas futjes së instrumentet subordinare gjatë pesë viteve të fundit deri në afatin e dorëzimit, ato përfshihen sipas vlerës së uljes në llogaritjen e mjeteve të veta e ulin sasinë e tyre edhe para skadimit të datës së caktuar. Pikërisht rasti i fundit është shprehur në vitin 2014 dhe e ka kushtëzuar rënia vjetore në mjeteve të veta të sistemit bankar.

Pjesëmarrja e kapitalit bazë në mjetet

e përgjithshme para zbritjes së pjesës së kapitalit bazë dhe kapitalit shtesë, në shtatë vitet e fundit është hetuar ulje rreth 3 pikë përqindje. Megjithatë, pjesëmarrja e këtij kapitali me cilësi të lartë në mjetet e veta të përgjithshme akoma është e konsiderueshme dhe arrin në 87.5% në fund të vitit 2014.

58 Instrumentet e subordinuara nuk mund të paguhen ose të blihen nga banka përpara datës së caktuar (afati i arritjes patjetër duhet të jetë më i gjatë se pesë vjet e një ditë), përveç rastit të konvertimit në aksione në të zakonshme dhe jokumulative të bankës ose në instrumente hibride te banka (për pagesë / kthimin e instrumentit hibrid është i nevojshëm pajtueshmëria e Bankës popullore).

Grafikoni nr. 66 Struktura e mjeteve të veta para zbritjeve nga kapitali bazë dhe ai shtesë në përqindje


60,3 59,0 58,5

24,4 26,5 29,0

14,4 13,2 11,4

0,8 1,3 1,1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Aksionet e rëndomta dhe primi nga këto aksione

Rezerva, fitimbi i mbajtur / humbja dhe zërat zbritës nga kapitali themelor

Zërat tjerë nga kapitali themelor

Instrumentet subordinuese

Zërat tjerë nga kapitali plotësues

52

Më shumë detaje në lidhje me nivelin e

mjeteve të veta të grupeve të ndryshme të bankave janë paraqitur në shtojcën nr. 36.

5.3. Trendët dhe struktura e kërkesave të kapitalit dhe të kapitalit në dispozicion të sistemit bankar

Pas rritjes së theksuar të

kërkesave kapitale për mbulimin e rrezikut të kredisë, në 2007 dhe 2008 pasoi një periudhë e akumulimit të kapitalit “të lirë” nga ana e bankave, e cila është përdorur në vitin 2013 dhe sidomos në vitin 2014, ku ishte prezent rigjallërimi i aktivitetit kreditor të bankave. Kërkesat kapitale për mbulimin e rrezikut të devizave regjistrojnë ndryshime modeste në periudhën e fundit shtatëvjeçare, ndërsa pas aprovimit të detyrimit për përcaktimin e kapitalit të rregullt për mbulimin e rrezikut operativ në vitin 2012, as edhe kërkesat kapitale për të mbuluar këtë rrezik nuk treguan një ndonjë ndryshim të rëndësishëm. Në vitin 2014, kapitali rregullator i nevojshëm për mbulimin e rreziqeve shënojnë rritje prej 1.529 milionë denarë,

Grafikoni nr. 67 Struktura e detyrimeve të bankave në bazë të instrumenteve subordinare, sipas afatit të mbetur deri në maturim (majtas) dhe shkalla e normës së shpenzimeve * për disa lloje të burimeve të financimit (djathtas) në përqindje në përqindje


* Shënim: Shkalla e shpenzimeve të interesit është llogaritur si bashkëraport i shpenzimeve për interesa gjatë vitit dhe shuma mesatare e burimeve të financimit, e llogaritur për pesë datat e fundit të tremujorit.

66,9

13,6

19,5

Gjer më 5 vite Mbi 5 - 6 vite Mbi 6 vite

2,3

2,1 1,9

0,4 0,3 0,2

4,0

3,5

2,9

5,3

4,7 4,7

0

1

2

3

4

5

6

12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014Kreditë Depozita në të pareë

Depozita të afatizuara Instrumente subordinuese

Grafik 68 Struktura e ndryshimeve vjetore të mjeteve të veta, sipas nevojës për mbulimin e rreziqeve të veçanta në përqindje


-712

7751.344

2.25843

105

-807

81

1.698

214

-1.763

-2.000

-1.000

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Mjetet vetanake mbi kërkesën kapitale për mbulim të rrezikut

Kërkesa kapitale për rrezikun valutor

Kërkesa kapitale për rrezikun operativ

Kërkesa kapitale për rrezikun kreditor

53

ose 7.1%. Kërkesat e reja kapitale janë mbuluar nga angazhimi i kapitalit “të lirë” të sistemit bankar, ndërsa vlera e tij është zvogëluar për shkak të rënies vjetore të mjeteve të përgjithshme të bankave. Rreth 88% e rritjes së kërkesave kapitale për të mbuluar rreziqet është rezultat i sasisë së lartë të kapitalit të rregullat i nevojshëm për mbulimin e rrezikut të kredisë, i cili rrjedh nga rritja e portofolit të kredive të vegjël dhe kërkesës së madhe të mbuluara nga objektet tregtare. Edhe përkundër shfrytëzimit të një pjese të kapitalit "të lirë" të sistemit bankar për të mbuluar kërkesat e reja kapitale për të mbuluar rreziqet, mjetet e veta mbi nivelin minimal të nevojshme për të mbuluar rreziqet, akoma e kanë pjesëmarrjen më të lartë në mjetet e veta të përgjithshme, edhe pse kjo pjesëmarrje, për herë të parë në shtatë vitet e fundit është nën 50% dhe në 31.12.2014 është 48.9%.

Detaje më të hollësishme për kërkesat

kapitale për të mbuluar rreziqet dhe nivelin e mjaftueshmërisë së kapitalit, sipas grupeve të caktuara të bankave janë treguar në shtojcën nr. 37. 5.4. Stres-testi i rezistueshmërisë së

sistemit bankar ndaj goditjeve hipotetike

Rezultatet e realizuara të testit të

stresit e tregojnë rezistueshmërinë e kënaqshme të sistemit bankar të goditjeve të simuluara. Në këtë mënyrë mjaftueshmëria e kapitalit të sistemit bankar nuk reduktohet nën 8% në asnjërën nga simulimet, edhe pse te një pjesë e bankave shihet nevoja hipotetike për t'u rikapitalizuar gjatë goditjeve të simuluara ekstreme. Goditjet hipotetike në rrezikun e kredisë kanë ndikim më të madh në stabilitetin e sistemit bankar. Brenda ekspozimit kreditor ndaj subjekteve jofinanciare, simulimet tregojnë se rritja është e nevojshme për 85.8% e qëndrueshmërisë së kredive jofinanciare, përkatësisht mbi 12.9% nga ai i rregullt ndaj qëndrueshmërisë së kredive jofunksionale për mjaftueshmërisë e kapitalit që sistemi bankar të ulet brenda nivelit minimal ligjor prej 8%59. Këto

59 Për krahasim, në tremujorin e dytë të vitit 2009, vetëm 2.1% e nga ekspozimit i rregullt i kredisë ndaj subjekteve jofinanciare ka kaluar në ekspozimin e statusit jofunksional, që është në nivel të maksimumit historik për gjashtë vitet e fundit. Gjatë vitit

Grafik 70 Vlera e strukturës së kapitalit të bankave për mbulimin e kredisë së rrezikut, sipas kategorisë së ekspozimit* në milionë denarë

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Shënim: * Në vitin 2012, rregullorja për përcaktimin e kërkesave kapitale për mbulimin e rrezikut të kredisë është ndryshuar, duke futut qasjen standarde të marrëveshjes së Bazel 2 ku, përveç tjerash, u ndryshuan edhe disa kategori të ekspozimit për të cilat përcaktohen kërkesat kapitale të rrezikut të kredisë.

1.063 1.124 1.340

7.571

(42,3%)

7.824

(41,9%)

8.115

(40,6%)

5.079 (28,4%)

5.745

(30,8%)

6.299

(31,5%)

386365

3562.029

(11,3%)

1.898

(10,2%)

2.203

(11,0%)1.7561.702

1.690

12.2012 12.2013 12.2014

Kategori tjera të eksponimit

Kërkesa të mbuluara me objekte afariste

Kërkesa të mbuluara me objekte banesore

Portfoli i kredive të vogla

Kërkesat nga shoqëritë tjera tregtare

Kërkesat nga bankat

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011

Aktivitete tjera

Aktivitete me familjet

Aktivitete me shoqëritë jofinanciare

Aktivitete me shoqëritë financiare

Gjithsej: Gjithsej: Gjithsej:

Grafik 69 Struktura e mjeteve të veta, sipas përdorimit për mbulimin e rreziqeve të caktuara në përqindje

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana

e bankave.

40,2 41,0 44,1

5,1 5,15,31,5 1,51,6

53,3 52,5 48,9

0

25

50

75

100

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Mjetet vetanake mbi kërkesën kapitale për mbulim të rrezikut

Kërkesa kapitale për rrezikun valutor

Kërkesa kapitale për rrezikun operativ

Kërkesa kapitale për rrezikun kreditor

54

simulime çojnë pothuajse në rritjen e dyfishtë të pjesëmarrjes jofunksionale në ekspozimin e përgjithshëm kreditor ndaj subjekteve jofinanciare (nga e tashmja 9.9% në 18.4%). Megjithatë, bëhet fjalë për simulime ekstreme dhe më pak të mundshme, sidomos në afat të shkurtër.

2014, kjo përqindje ishte më e lartë në tremujorin e dytë, kur vetëm 1.7% nga ekspozimi i rregullt i kredisë ndaj subjekteve jofinanciare ka kaluar në ekspozim me status jofunksiona..

Grafik 71 Rezultatet nga simulimet e kredive dhe të goditjeve të kombinuara, gjendja nga 31.12.2014 Në përqindje në përqindje

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. *Stres testi përfshin simuklimet sa vijojnë: Simulimi I: Rritja e ekspozimit të kredive jofunksional ndaj subjekteve jofinanciare me 50%; Simulimi II: Rritja e ekspozimit të kredive jofunksional ndaj subjekteve jofinanciare me 80%; SimulimiIII: Kalimi i 10% nga ekspozimi i rregullt ndaj ekspozimit të kredive jofunksionale ndaj subjekteve jofinanciare; SimulimiIV: Riklasifikimi në "B - jofunksionale" të pesë ekspozimeve të kredive të mëdha ndaj subjekteve jofinanciare (duke përfshirë edhe subjektet që janë të përfshira); Simulimi V: Rritja e ekspozimeve të kredive jofunksional ndaj subjekteve jofinanciare për 80% dhe rritja e normës së interesit prej 1 deri 5 përqind.; Simulimi VI: Rritja e ekspozimeve të kredive jofunksional ndaj subjekteve jofinanciare për 80% zhvlerësim i kursit të denarit për 30% dhe rritja e normës së interesit prej 1 deri 5 përqind; **Shënim: Ekspozimi kreditor ndaj subjekteve jofinanciare e përbën ekspozimin e përgjithshëm të kredisë së zvogëluar për ekspozimin e bankave ndaj institucioneve financiare dhe të shtetit, gjegjësisht ndaj klientëve të veprimtarive "aktivitetet financiare dhe aktivitetet e sigurimit" dhe "administrata publike, mbrojtja dhe sigurimi i detyruaeshë social”.

15,7

11,2

8,5

9,9

12,0

8,6 8,5

8

10

12

14

16

18

20

22

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Para simulimeve Pas simulimit-I Pas simulimit-II Pas simulimit-III Pas simulimit-IV Pas simulimit-V Pas simulimit-VI

Norma e përshtatshmërisë së kapitalit të sistemit bankar, para dhe pas simulimeve (boshti majtas)

Pjesëmarrja e jofunksionalitetiti në gjithsej eksponimin kreditor kundrejt subjekteve jofinanciare, para dhe pas simulimeve (boshti djathtas)

55

Karakteristikat strukturore në

ndryshimet e rëndësishme të bilancit dhe profitabiliteti i sistemit bankar

56

III. Struktura e sistemit bankar

1. Qasja në shërbimet bankare

Më 31.12.2014, sistemin bankar në Republikën e Maqedonisë e përbëjnë pesëmbëdhjetë banka dhe katër kursimore. Numri i bankave është zvogëluar për një bankë60, ndërsa numri i kursimoreve ka mbetur i pandryshuar në krahasim me vitin e kaluar61. Analiza e kursimoreve nuk përfshihet në këtë raport për shkak të pjesëmarrjes së tyre të parëndësishme në sistemin bankar. 62

Rrjetin bankar e përbëjnë 429 njësi

afariste të rishpërndara pothuajse përgjatë në të gjitha qytetet në Republikën e Maqedonisë63. Në krahasim me vitin e kaluar, ky numër është rritur me tri njësitë biznesi (janë hapur trembëdhjetë njësi të reja të biznesit, ndërsa janë mbyllur dhjetë njësi biznesi). Pjesa më e madhe e njësive të biznesit është koncentruar në rajonin e Shkupit, i cili është rritur edhe me tetë njësitë të reja. Në krahasim me rajonet tjera, ky rajon akoma ofron qasje më të mirë në shërbimet bankare, krahasuara me numrin e banorëve në njësi afariste.

Sistemi bankar në Maqedoni e ka rrjetin bankar më pak të zhvilluar në krahasim me një pjesë më të madhe të

60 Më 30.06.2014, Regjistri Qendror i Republikës së Maqedonisë miratoi një vendim për regjistrimin e një ndryshimi të statusit -

për bashkim të "Bankës postale" SHA-Shkup me "Bankën Euro Standard" SHA Shkup. 61 Me përfundimin e procedurës për transformimin e "Kursimores Al kosa" SHA Shtip në shoqatën financiare në tremujorin e parë të vitit 2015, numri i kursimoreve është zvogëluar pëe një.jë. 62 Pjesëmarrja e kursimoreve është vetëm 0.7% e mjeteve të përgjithshme të institucioneve depozituese financiare (bankat dhe kursimoret), 0.9% nga kreditë e përgjithshme dhe 0.3% e depozitëve të përgjuithshëm të personave fizikë në denarë dhe me klauzulë devizore. 63 Në numrin e njësive të biznesit është përfshirë edhe selia e bankave, por nuk përfshihen sportelet e bankave.

Grafik 72 Rrjeti bankar* (majtas) dhe numri i kursimtarëve sipas njësive bankare (djathtas), sipas rajonit të caktuar në R. e Maqedonisë

Burimi: BPRM, në bazë të të dhënave nga bankat, nga Enti shtetëror statistikor i Republikës së Maqedonisë, sipas të dhënave zyrtare nga regjistrimi 2002. * Në përllogaritje nuk përfshihen sportelet e bankave.

182 190

32 3636 3339 40

39 37

43 4323 2032 30

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Shkupi Vardari Juglindor Jugperendimor

Lindor Pellagonia Verilindor Pollogu

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

11000

12000

2007

2010

2013

2008

2011

2014

2009

2012

2007

2010

2013

2008

2011

2014

2009

2012

2007

2010

2013

2008

2011

2014

Shkupi Vardari JuglindorJugperendimorLindor Pellagonia Verilindor Pollogu

57

vendeve të analizuara. Gjithashtu, edhe për nga numri i banorëve që shërbehen nga një bankë, Maqedonia gjendet në gjysmën e dytë të kësaj liste. Megjithatë, ky tregues është më i mirë në krahasim me disa vende fqinje (përveç Malit të Zi dhe Sllovenisë).

2. Punësimi në sistemin bankar Në vitin 2014, numri i personave të

punësuar në sistemin bankar është zvogëluar64 për 60, më shumë është zvogëluar numri se sa ka pasur punësimeve të reja65.

Produktiviteti i sistemit bankar është duke u përmirësuar. Në periudhën e fundit shtatëvjeçare, aktivi është rritur shtatë herë më shpejt se sa numri i të punësuarve. Megjithatë, dallimet midis bankave në aspektin e produktivitetit të tyre u thelluan gjatë viteve të fundit, e cila më së miri shihet nga zgjerimi i vazhdueshëm i dallimit midis çerekut të parë dhe të tretë të treguesit të mjeteve sipas të punësuarve.

64 Zvogëlimi më i madh është te një bankë e madhe (72 persona), për shkak të zvogëlimit shpenzimeve operative. Rritje e dukshme në punonjës ka një pjesë të madhe (rreth 25 persona) dhe dy bankat e mesme (26 dhe 25 persona, respektivisht).

65 Rritje të dukshme të punësuarve ka në një bankë të madhe (për 25 persona) dhe dy bankat të mesme (për 26 dhe 25 persona).

Grafik 73 Numri i të punësuarve


5.3906.111 6.084 6.052 6.011 6.026 6.048 5.988

620 721

-27 -32 -41

15 22

-60

-500

-300

-100

100

300

500

700

900

-3000

-1000

1000

3000

5000

7000

31.1

2.2

007

31.1

2.2

008

31.1

2.2

009

31.1

2.2

010

31.1

2.2

011

31.1

2.2

012

31.1

2.2

013

31.1

2.2

014

Numri i të punësuarve (boshti majtas)

Tabelë 3

Krahasueshmëria e treguesve për numrin e

kursimtarëve sipas bankës dhe njësive të bankave

Burimi: BPRM, www.dbresearch.com, faqja e internetit e Bashkimit europian, Banka botërore, Banka e Shqipërisë (Supervision Annual Report 2013), Banka popullore e Kroacisë (Buletini për bankat), BSCEE (Review 2013), Banka popullore e Serbisë (Sektori bankar në Serbi, Raport i tre tremujorëve për 2014). Shënim: Të dhënat për Maqedoninë janë për 31.12.2014, për Serbinë 30.9.2014, ndërsa për vendet tjera për 31.12.2013.

Shteti

Numri i

banorëvepër

bankë

Shteti

Numri i

banorëve në

njësitë e

bankave

Luksemburgu 3.714 Qiproja 1.258Austria 12.032 Spanja 1.380Qiproja 15.053 Franca 1.739Malta 15.755 Portugalia 1.742Lituania 33.073 Italia 1.914Letonia 33.923 Bullgaria 1.922Estonia 35.563 Austria 1.955Gjermania 44.672 Gjermania 2.234Danimarka 47.288 Polonia 2.456Hungaria 52.261 Luksemburgu 2.581Polonia 55.991 Belgjika 2.997Mali i Zi 56.491 Hungaria 3.043Suedia 60.660 Sllovenia 3.272Portugalia 69.515 Kroacia 3.481Holanda 77.199 Greqia 3.536Sllovenia 85.879 Rumani 3.632Italia 90.720 Malta 3.867Belgjika 108.777 Sërbia 3.886Franca 132.733 Sllovakia 4.312Maqedonia 137.718 Danimarka 4.480Kroacia 141.560 Lituania 4.487Shqipëria 180.997 Maqedonia 4.815Çekia 187.722 Suedia 4.886Sllovenia 193.427 Çekia 4.924Spanja 205.806 Shqipëria 5.474Bosna dhe 225.348 Letonia 5.835Sërbia 246.440 Holanda 7.773Bullgaria 258.774 Estonia 9.399Greqia 274.815 Mali i Zi /

Rumania 511.470Bosna dhe

Hercegovina/

58

Struktura e kualifikimit të të punësuarve në sistemin bankar vazhdon të përmirësohet, ku pjesëmarrja e të punësuarve me arsimin e lartë është rritur me 3.4 pikë përqindje dhe arrin 72.7% (shtojca nr. 4).

3. Struktura e pronësisë së sistemit bankar

Institucionet financiare kanë pjesëmarrje më të madhe në strukturën e aksioneve të zakonshme të bankave edhe pse më 31.12.2014, kjo strukturë shënon ndryshime. Vlera e përgjithshme nominale e aksioneve të zakonshme të sistemit bankar është zvogëluar për 425 milionë denarë që buron nga bashkimi i një banke me tjetrën, ku në strukturën e pronësisë së bankës vendore është e pranishme edhe pjesa shtetërore e pronësisë. Kjo formë e pronësisë bëri që aksionet e zakonshme në pronësi të institucioneve financiare dhe të sektorit publik66, në vlerën e përgjithshme nominale të aksioneve të zakonshme të sistemit bankar të bien për 1.0 dhe 0.5 pikë përqindje, ku, nga ana tjetër erdhi deri te pjesëmarrja më të madhe e personave juridikë jofinanciar dhe personave fizik në aksione të zakonshme. Një bankë ka bërë konvertimin e aksione prioritare në aksione të zakonshme, por kjo pjesëmarrje nuk pati ndikim të rëndësishëm në pronësinë e aksioneve të zakonshme. Pas konvertimit të bërë, aksionet prioritare (jo kumulative) nuk janë më të pranishëm në kapitalin e sistemit67.

66 Bëhet fjalë për bashkimin e "Bankës postale" SHA-Shkup me "Euro Standard Bankën" SHA-Shkup, e cila e bleu pjesën shtetërore në "Bankën postare" nga "Euro Standard Banka" (me 24.01.2014, përmes ankandit publik të berzë së Maqedonisë të letrave me vlerë), ku "Euro standard Banka" SHA-Shkup u bë pronar i plotë i "Bankës postare". 67 Bankat disponojnë me aksione prioritare kumulative të cilat e kanë tretmanin e detyrimit nga bankat, ndërsa në pjesën e kapitalit rregullator është pjesë shtesë e kapitalit.

Grafik 75 Struktura pronësore e aksioneve të rëndomta të sistemit bankar në përqindje


10,5 9,7 10,4 10,1 9,4 9,2 9,6 10,2

22,0 19,7 19,5 18,1 16,9 16,8 17,0 17,8

60,4 63,8 58,7 63,9 66,6 67,2 66,7 65,7

6,7 6,58,1

7,7 6,9 6,6 6,5 6,00,4 0,3 3,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,3

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Status i padefinuarSektori publik, ndërmarrjet publike, institucionet dhe agjencionet publikeInstitucionet financiarePersona fizik jofinanciarPersona fizik

Grafiku nr. 74 Aktivi për punëtor* në mijëra denarë

Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e

bankave. * MBPR nuk është përfshirë në analizë për shkak të llojit të aktiviteteve që i kryen.

Извор:

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Shmangia ne mes tremujorit të parë dhe të tretë Maksimum Minimum Medijana

59

Pjesëmarrja e kapitalit të huaj në

kapitalin e përgjithshëm aksionar tregon rritje në krahasim me periudhën e para krizës (2007) edhe atë me 7.1 pikë përqindje, që e gjithë kjo del nga hyrja e investitorëve të huaj strategjikë në dy bankat e vendit në vitin 2008. Në vitin 2014, rritja del nga ndryshimi në fjalë i statusit të bashkimit të një banke në pronësi vendore dominuese ndaj një banke tjetër bankë që është kryesisht në pronësi të huaj.

Këto ndryshime në mënyrë

plotësuese e kanë rritur pjesëmarrjen dominuese të bankave në pronësi dominuese të huaj në pozicionet kryesore të bilancit të sistemit bankar.

Grafik 77 Struktura e pozicioneve më të rëndësishme të bilancit të bankave sipas pronësisë dominuese të bankave në përqindje

Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga bankat.

12,75,3

27,8 27,1

10,0 4,5

31,7 31,1

11,45,1

27,7 26,715,5

-0,47,0 9,1

85,993,3

68,3 69,190,0 95,5

68,3 68,9 88,694,9 72,2 73,2

82,3

97,4 88,0 87,5

1,4 1,4 3,8 3,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 2,2 3,0 5,0 3,4

-5

15

35

55

75

95

2007 2009 2013 2014 2007 2009 2013 2014 2007 2009 2013 2014 2007 2009 2013 2014

Aktivi Depozitat Kreditë Gjithsej rezultati financiarBankat me pronësi dominante të aksionerëve vendor Bankat me pronësi dominante të aksionerëve të huaj

Bankat me pronësi dominante shtetërore

Grafik 76 Pjesëmarrja e tregut të bankave në pronësi të huaj dominuese dhe pjesëmarrja e kapitalit të huaj në kapitalin e përgjithshëm në përqindje

Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e

bankave. * Kapitali dhe rezervat e përbëjnë kapitalin aksionar dhe premitë në bazë të pagesave të aksioneve, të fondit rezerv, fitimi i mbajtur (humbja e akumuluar) dhe rezervat e rivlerësimit. Kapitali dhe rezervat janë zvogëluar në humbjet aktuale.

** Kapitali aksioner përfshin vlerën nominale të pagesës në aksionet e zakonshme dhe prioritare.

68,3

69,1

67,0

68,4

75,2 76,2

0

20

40

60

80

100

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Pjesëmarrja e aktivit të bankave me pronësi dominante të aksionerëve të

huaj në gjithsej aktivinPjesëmarrje e kapitlit dhe rezervave të bankave me pronësi dominante të

aksionerëve të huaj në gjithsej kapitalin dhe rezervat*Pjesëmarrja e kaiptalit të huaj aksionar në gjithsej kapitalin**

60

Pjesëmarrja e tregut të njësive të bankave të huaja është rritur pak në krahasim me vitin e kaluar, ndërsa numri i tyre ka mbetur e pandryshuar në shtatë.

Sipas vendit të prejardhjes së

aksionarëve, ka disa ndryshime strukturore në krahasim me vitin e kaluar. Pjesëmarrja e kapitalit që vjen nga Sllovenia ka rënë me 0.5 pikë përqindje në kapitalin e përgjithshëm të aksionarëve të huaj për shkak të daljes së institucioneve dhe investitorëve sllovenë nga sistemi bankar i Republikës së Maqedonisë, ndërsa pjesëmarrja e kapitalit me origjinë nga Greqia dhe Bullgaria u rrit me 0,2 pikë përqindje.

Në vitet e fundit ka pasur një rënie e

pjesëmarrjes së bankave me pronar dominant nga Greqia dhe Sllovenia, për shkak të rritjes së ngadaltë në aktivin e bankave përkatëse në

Grafik 80 Pjesëmarrja në treg (aktivi) e bankave (majtas) dhe norma e rritjes së aktivit të bankës (djathtas) sipas vendit të origjinës së aksionerit të huaj dominues* në përqindje

Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. * Banka, e cila është në pronësi vendore, si dhe bankat të cilat pronarin e kanë vendor nuk janë përfshirë në grafikon.

0

5

10

15

20

25

30

Gre

qia

Sllo

venia

Fra

nca

Bullg

aria

Aust

ria

Turq

ia

Hola

nda

Gje

rmania

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

-50

0

50

100

150

200

250

300

350

2008

2010

2012

2014

2009

2011

2013

2008

2010

2012

2014

2009

2011

2013

2008

2010

2012

2014

2009

2011

2013

2008

2010

2012

2014

2009

2011

2013

Greqia Sllovenia Franca Bullgaria Austria Turqia Holanda Gjermania

Grafik 79 Struktura e kapitalit të bankave sipas vendit të origjinës së aksionarit dominuese në përqindje


Aksionerët

vendor, 23,8

Greqia; 27,7

Sllovenia; 6,6

Turqia; 17,4

Bullgaria; 15,5

Austria; 10,7

Zvicra; 6,7Franca; 4,9

Vendet tjera;

10,4

Aksionerët e huaj, 76,2

Grafik 78 Pjesëmarrja në treg e filialeve të bankave të huaja (aktivi) nr. i filijaleve në përqindje


6

88

98

7 7 748,0

61,4 61,0 61,359,4 59,3 58,8 59,1

0

20

40

60

80

0

2

4

6

8

10

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Numri i bankave

61

raport me rritjen e shpejtë të aktiveve të bankave të tjera. Pjesëmarrja në treg e bankave me pronar dominant nga Turqia shënon rritje, ndërsa kapitali nga Holanda tanimë nuk është i pranishëm68. Ndryshimet në pjesëmarrjen e tregut të bankave me pronarë dominues nga vendet e huaja është i parëndësishëm.

Edhe pse në shtatë vitet e fundit ka

pasur një prirje të rënies së përqendrimit sipas matjes së indeksit të Herfindalit, megjithatë ky tregues i kredive dhe i depozitave akoma është nën kufirin e pranueshëm.

Tri bankat më të mëdha e kapin, pothuajse dy të tretat e përgjithshmet të aktiveve të sistemit bankar, ndërsa banka si njësi në pjesëmarrjes e përgjithshme të aktivit të sistemit bankar banka e vogël merr pjesë me 0.6% ndërsa banka më e madhe deri 23.2% në sistemin bankar.

68 Në vitin 2011, një aksioner i Turqisë i cili është pronar dominues i "Ziraat Bankës" SHA-Shkup i ka blerë aksionet e një aksioneri nga Holanda në "Halk Bankë" SHA-Shkupt dhe u bë pronar dominues i asaj banke. Në vitin 2012, këto dy banka u bashkuan në një bankë, ku "Ziraat Banka" pushoi së ekzistuari si person juridik.

Grafik 81 Indeksi i Herfindalit pikët e indeksit


1200

1400

1600

1800

2000

2200

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Gjithsej aktivi Kreditë e familjeve

Kreditë e ndërmarrjeve Depozitat e familjeve

Depozitat e ndërmarrjeve

Grafik 82 Pjesëmarrja e disa bankave në aktivin e përgjithshëm të sistemit bankar* në përqindje

Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. * Në vitin 2014, një bankë pushoi së ekzistuari si subjekt i veçantë juridik për shkak të bashkimit me një bankë tjetër.

Извор:

0

5

10

15

20

25

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

2013 2014

62

IV. Aktivitetet e bankave Në vitin 2014, aktivitetet e bankave vendore ishin nën ndikim të

rritjes solide të ekonomisë së vendit dhe rimëkëmbjes së sektorit real. Në kushte të tilla, u përshpejtua rritja e bazës së depozitave të bankave dhe të mbështetjes së kredive të sektorit real, i cili u mbështet edhe nga perceptimet e përmirësuara të bankave vendore për profilin e rrezikut të kërkesës për kredi, lehtësimit monetar dhe ndërmarrjes së masave jostandarde ndaj mbështetjes kredituese të sektorin privat, por edhe nga ndryshimet në strategjitë e kredisë së disa prej grupeve të bankave të pranishme në vend. Në kushtet e vlerësimit për nxitjen e rritjes ekonomike dhe mungesës së presioneve të çmimeve, në përputhje me parashikimet e Bankës popullore pritet sforcimi i mëtejshëm i mbështetjes së kredisë në sektorin jofinanciar dhe rritjen e depozitave si burim kryesor i financimit të veprimtarive bankare. Megjithatë duhet të kihen parasysh rreziqet e mundshme nga rimëkëmbja e faktorëve me të cilët përballen bankat për modifikimin plotësues të potencialit të depozitave dhe për aktivitetet e bankave në tregun e kredisë. Në vitin 2014, bankat i kanë rritur investimet e tyre në letra të likuiditetit me vlerë në afat të gjatë, por edhe ka tregues të një interesi në rritje të plasimit në bankat e huaja dhe depozitat e disponueshëm (në denarë) te Banka popullore. Sforcimi i rritjes së aktiviteteve të denarizimit vazhdon.

Tabelë 4 Struktura e aktivit dhe e pasivit të sistemit bankar

Burimi: Banka popullore, në bazë të të dhënave të bankave. Shënim: Pozicioni “plasmanet në bankën qendrore”, nga shtojca nr. 1 në këtë tabelë është përfshirë në pozicionin “mjetet e parave dhe mjetet në llogaritë e BPRM”.

31.12.2013 31.12.2014 31.12.2013 31.12.2014Në milionë

denarëNë përqindje

Mjetet para dhe mjetet në llogari te BPRM 38.783 50.137 10,5 12,5 11.354 29,3

Investimet në letra me vlerë 63.767 58.614 17,3 14,6 -5.153 -8,1

Plasmanet te bankat dhe institucionet tjera 44.442 49.940 12,0 12,5 5.498 12,4

Plasmanet bruto te bankat dhe institucionet tjera

financiare44.623 50.030 12,1 12,5 5.407 12,1

Amortizimi i akumuluar i plasmaneve te

bankat dhe institucione tjera financiare-4 -3 0,0 0,0 1 -29,5

Korrigjimi i vlerës së plasmaneve te bankat dhe

institucioneve tjera-177 -86 0,0 0,0 90 -51,1

Kreditë ndaj subjekteve jofinanciare (neto) 201.835 222.145 54,6 55,5 20.310 10,1

Kreditë bruto të subjekteve jofinanciare 230.132 252.967 62,3 63,2 22.835 9,9

Amortizimi i akumuluar i kredive të subjekteve

jofinanciare -935 -803 0,0 0,0 132 -14,1

Korrigjimi i vlerës së kredive të subjekteve

jofinanciare-27.362 -30.019 0,0 0,0 2.657 -9,7

Interesi i përllogaritur dhe aktivi i ngelur 9.209 7.680 2,5 1,9 -1.529 -16,6

Mjetet themelore dhe jomateriale 11.469 11.764 3,1 2,9 295 2,6

Vlera korrigjuese e pandarë 0 0 0,0 0,0 0 0,0

Gjithsej aktivi 369.505 400.281 100,0 100,0 30.776 8,3

Depozitat e bankave dhe institucioneve tjera

financiare17.143 16.603 4,6 4,1 -540 -3,1

Depozitat e subjekteve jofinanciare 259.299 286.979 70,2 71,7 27.680 10,7

Detyrimet ndaj kredive (afatshkurtra dhe afatgjata) 34.910 35.120 9,4 8,8 210 0,6

Detyrimet në bazë të instrumenteve subordinare dhe

hibride7.991 8.032 2,2 2,0 41 0,5

Pasivi tjetër 7.591 9.329 2,1 2,3 1.738 22,9

Rezerva e veçantë për kërkesat jashtëbilancore dhe

rezervimet e tjera913 909 0,2 0,2 -4 -0,4

Kapitali dhe rezervat 41.657 43.309 11,3 10,8 1.652 4,0

Gjithsej Pasivi 369.505 400.281 100,0 100,0 30.776 8,3

Gjendja bilancore

Vlera në milionë denara Struktura (në përqindje) Ndryshimet 12.2014/12.2013

63

Më 31.12.2014, aktivi i përgjithshëm i sistemit bankar arrin 400,281 milionë denarë. Pas ngadalësimi të rritjes së tij në tri vitet e mëparshme, në vitin 2014 shkalla vjetore e rritjes së aktivit arrin në 8.3%. Ajo pothuajse është dyfishuar në krahasim me shkallën e rritjes në vitin 2013. Dinamika vjetore e aktiviteteve të bankave është nxitur nga depozitat e subjekteve jofinanciare, të cilët u rritën me një ritëm të shpejtë në krahasim me kreditë. Ndryshimet tjera të rëndësishme në aktivë kanë të bëjnë me rritjen e madhe të mjeteve të parave69, rritja e investimeve në banka dhe në institucionet tjera financiare dhe me uljen e investimeve afatshkurtra në letra me vlerë, përkatësisht në bonot e thesarit.

Rëndësia e sistemit vendor

bankar për aktivitetin ekonomik gjithherë është në rritje. Edhe përkundër asaj se aktivitetet e bankave e përbëjnë pjesën e konsiderueshme të PBB, megjithatë ka hapësirë për forcimin e mëtejshëm të ndërmjetësimit financiar. Në krahasim me pjesën më të madhe të vendeve anëtarë të UE-së, ndërmjetësimi financiar në Republikën e Maqedonisë është në nivel më të ulët, por krahasuar me shtetet e rajonit është në një nivel të ngjashëm.

69 Në kreditë e subjekteve jofinanciare i përfshijnë edhe kreditë e personave jofinanciar - rezidentë dhe jorezidentë, edhe ato kredi private dhe të shoqatave publike jofinanciare (kreditë e korporatave), qeveria, vetëqeverisja lokale, institucionet jofitimprurëse që u shërbejnë familjeve (kredi të konsumatorëve tjerë) pronarët individë të veprimtarive (kredi për ekonomitë familjare).

Grafik 84 Shkalla e ndërmjetësimit financiar në Republikën e Maqedinisë në përqindje

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat.

45,5%

52,0%

60,0% 60,4%

64,8%69,8%

71,3%

75,6%74,0%

76,1%

22,3%

26,8%

33,5%

40,5% 41,9% 42,7%43,6%

46,3% 46,1%48,1%

31,7%

36,8%

43,0%43,6%

45,3%48,8%

50,4% 52,6% 51,9%54,6%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Gjithsej aktivi / PBB Gjithsej kreditë / PBB Gjithsej depozitat / PBB

Grafik 83 Ndryshimet vjetore të aktivit të sistemit bankar në milionë denarë dhe përqindje


28,5

12,1

7,1

13,7

8,5

6,64,7

8,3

4

8

12

16

20

24

28

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Rritja vjetore absolute e gjithsej aktivit Norma vjetore e rritjes së gjithsej aktivit

Grafik85 Shkalla e ndërmjetësimit financiar sipas vendeve në përqindje (boshti djathtas dhe majtas)

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat dhe nga faqja e internetit të bankës qendrore të shteteve të analizuara. Shënim: Të dhënat për Republikën e Maqedonisë dhe për Shqipërinë kanë të bëjnë me 31.12.2014, ndërsa me shtet tjera të analizuara për 31.12.2013.

0

50

100

150

200

250

300

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Aktivi / PBB (boshti majtas)

Kreditë / PBB (boshti djathtas)

Depozitat / BPB (boshti djathtas)

64

1. Kreditë e subjekteve jofinanciare

Në vitin 2014, mbështetja e kredive nga bankat për sektorin jofinanciar70 rritej me shpejtësi. Kreditë e subjekteve jofinanciare71 kanë realizuar rritje të konsiderueshme vjetore prej 22,835 milionë denarë, ndërsa shkalla vjetore e rritjes së ka qenë për 3.5 pikë përqindje dhe ka arritur 9.9%. Përshpejtimi i rritjes së kreditimit ishte më e theksuar në sektorin e korporatës, ku shkalla vjetore e rritjes ishte pothuajse dy herë më e lartë se shkalla e rritjes së realizuar në vitin 2013.

Gjatë kohës së krizës (sidomos në vitin

2009), dinamika e aktivitetit kreditues ishte nën ndikim të trendëve në rënie të aktiviteteve të brendshme ekonomike dhe pasiguria e vazhdueshme e pasojave nga kriza financiare ndërkombëtare ndaj tendencave të përgjithshme ekonomike dhe të punës së bankave vendore. Ndikim të njëjtë kanë pasur edhe ndryshimet e kushteve të kredisë nga bankat, si përgjigje ndaj përkeqësimit të kushteve ekonomike, ndryshimet në strategjitë e kreditimit të disa prej grupeve të bankave të pranishme në vend, por edhe shtrëngimi i kushteve monetare dhe masave makroprudente në fushën e rezervave të domosdoshme të ndërmarra nga Banka popullore. Gjatë disa viteve (2010 - 2013) rritja e aktivitetit të kreditimit vazhdoi dhe e arriti normën mesatare vjetore 7.3%.

70 Duke i analizuar bankat veç e veç, kreditë e subjekteve jofinanciare, katërmbëdhjetë banka në nivel vjetor, kanë treguar rritje (rritjet sillen nga 2.5% deri në 49.7% varësisht nga banka) dhe vetëm te një bankë shihet rënia vjetore e kredive të subjekteve jofinanciare (rënia është 11.0%). 71 Anilizuar bankat në veçanti kreditë e subjekteve jofinanciare shënojnë rritje në bazë vjetore te 4 bankat (rritja lëvizte në intervalin nga 2.5% gjer më 49.7% në banka individuale), vetëm te një bankë shënon zvogëlim vjetor të kredive ndaj subjekteve jofinanciare (zvogëlimi shënoi 11.0%).

Grafik 87

Ndryshimet vjetore të kredive të subjektet jofinanciare në milionë denarë dhe në përqindje


39,1

6,49,9

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12.2012 12.2013 12.2014Ndryshimet vjetore e gjithsej kredive në vlera absolut (boshti majtas)Norma vjetore e ndryshimeve të gjithsej kredive (boshti djathtas)

Grafik 88

Rritja vjetore e kredive për subjektet jofinanciare, sipas sektorit në milionë denarë


-2.000

0

2.000

4.000

6.000

8.000

Ndërmarrjet

Familjet

Grafik 86 Gjendja e kredive të dhëna subjekteve jofinanciare në milionë dernarë


124.904

230.132

252.967

100000

112000

124000

136000

148000

160000

172000

184000

196000

208000

220000

232000

244000

256000

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Gjithsej kreditë e subjekteve jofinanciare

65

Tash më në vitin 2014, lëvizjet e aktivitetit kreditues tregojnë për një përmirësim gradual të bankave vendore për rreziqet e subjekteve jofinanciare. Ndryshimi vjetor për tremujor të caktuar të vitit tregojnë një përforcim gradual të mbështetjes së kredisë, duke përfshirë edhe sektorin e korporatës. Në tremujorin e fundit të vitit, rritja e kredive të korporatave e tejkalon atë të ekonomisë familjare. Në një mjedis të favorshëm ekonomik, pritet përshpejtim i rritjes së mëtejshme të kreditimit për sektorin privat në vitin 2015 dhe 2016, i cili, sipas parashikimeve të muajit tetor të Bankës popullore, arrin 9% dhe 10%, përkatësisht.

Shikuar sipas sektorëve të

veçantë, kreditë e sektorit të korporatave kanë kontribuar 51.1% në rritjen e kredisë në vitin 2014 (shtojca nr. 11). Kreditimi i kompanive vendore u rrit për 11,673 milionë denarë dhe ka realizuar shkallën e rritjes dy herë më të madhe, ose 4.5 pikë përqindje, në krahasim me rritjen në dy vitet e mëparshme. Aktivitetet e "ndërtimtarisë" dhe "të tregtisë me shumicë dhe pakicë" kanë pasur kontribut më të madh në rritjen e kreditimit të sektorit të korporatave në vitin 2014.

Rritja vjetore e kredisë së ekonomisë familjare është rritur në 11,095 milionë denarë (ose 12.1%), duke kontribuar në rritjen e përgjithshme të kredive prej 48.6%. Kreditë e konsumatorëve dhe kreditë për blerje dhe renovim të hapësirës për banim dhe hapësirës afariste janë kredi më të shfrytëzuara në këtë sektor (shtojca nr. 11).

Denarizimi i aktivitetit kreditor të

bankave vazhdon. Në vitin 2014, rritja e kredisë në të të shumtën e rasteve (ose 83.9%), është si pasojë e rritjes së kreditimit në monedhën vendore. Kreditë në denarë kanë realizuar një rritje prej 19,155 milionë denarë (ose 17.6%), e cila e tregon një përshpejtim për 4.8 pikë përqindje në krahasim me vitin 2013.

Grafik 89 Ndryshimi vjetor (lartë) dhe struktura (poshtë) i kredive për subjektet jofinanciare, sipas sektorit në milionë denarë dhe në përqindje


38,6 39,5 39,2 38,5 38,4 38,4 40,0 40,7

60,8 60,0 60,6 61,3 61,4 60,1 58,7 58,1

0,6 0,5 0,2 0,2 0,21,5 1,3 1,2

0

20

40

60

80

100

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Familjet Ndërmarrjet Këientët tjerë

56,2

37,4

2,6 5,78,2

6,8 10,712,1

30,3 32,8

4,48,5 8,7

4,64,1

8,6

0

10

20

30

40

50

60

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Familje Ndërmarrje

Grafik 90 Struktura e kredive për ekonomitë familjare, sipas produkteve në përqindje


30,2 28,5 32,3 34,2 37,9 39,8 43,9 44,7

16,3 17,919,1

20,522,0 22,0

24,2 22,8

4,6 6,26,0

5,13,8 2,5

1,3 0,841,5 39,4

41,0 38,9 34,9 33,6 20,729,6

7,3 8,01,5 1,3 1,4 2,2

9,92,0

0

20

40

60

80

100

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Kredi konsumiKredi banimiKredi automjeteshSaldo negative në llogaritë rrjedhëse dhe kartelat kreditoreKreditë tjera

66

Norma vjetore e rritjes së kredive në denarë me klauzolë valutore edhe në kreditë me valuta përafërsisht është gjashtë herë më e vogël se rritja e kredive në valutën vendore. Forcimi i denarizimit të kredive gjatë vitit 2014 ishte më i theksuar në kreditë e sektorit të korporatave, ku kontributi ishte në rritjen dy herë më shumë (67.5%) nga kontributit ekonomisë familjare (32.2%). Kjo reflektohet edhe nga lëvizja e vazhdueshme e kredive në denarë i ndërmarrjeve në pesë vitet e fundit, në krahasim me lëvizjen e kundërt të kredive në denarë me klauzolë devizore të ndërmarrjeve.

Kreditimit afatgjatë mbizotëron

në strukturën e përgjithshme të kredive. Në vitin 2014, kreditë afatgjata regjistruar rritje të shpejtë prej 13,778 milionë denarë (ose 8.8%) dhe kanë kontribuar më se (60.3%) në rritjen e aktivitetit të përgjithshëm të kredive. Përveç kësaj, rritja e kredive

Grafik 91 Ndryshimi absolut (lartë) vjetor dhe relativ (mesi) dhe struktura (poshtë i kredive për subjektet jofinanciare, sipas valutave në milionë denarë dhe në përqindje


45,3 43,0 41,5 41,2 40,8 44,6 47,3 50,6

30,1 34,1 35,9 33,0 31,0 29,8 28,9 27,0

24,6 22,9 22,6 25,8 28,2 25,5 23,8 22,4

0

20

40

60

80

100

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Kreditë në denar Kreditë në denar me klauzol devizore

Kreditë në valuta të huaja

33,427,5

-0,1

6,5 7,4

16,912,8

17,6

58,252,6

8,8

-1,3 2,1

2,7 3,1

2,6

30,125,0

2,1

22,7

18,4

-3,2-0,8

3,6

-10

0

10

20

30

40

50

60

12,2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

-5500

-3000

-500

2000

4500

7000

9500

12000

14500

17000

19500

3.2

010

6.2

010

9.2

010

12.2

010

3.2

011

6.2

011

3.2

010

12.2

010

9.2

011

12.2

011

3.2

012

12.2

011

12.2

010

3.2

011

3.2

012

6.2

012

3.2

013

12.2

013

9.2

014

12.2

014

Grafik 92 Lëvizja e kredive të kompanive (lartë) dhe amvisërive (poshtë) sipas valutës në milion denarë


29.732

60.151

73.077

18.561

27.183 23.98928.403

47.854

49.794

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Kreditë e ndërmarrjeve në denarëKreditë e ndërmarrjeve në denarë dhe klauzolë valutoreKreditë e ndërmarrjeve në valutë të huaj

26.892

48.486

54.646

18.973

37.307

42.098

2.3426.151 6.294

1.500

6.500

11.500

16.500

21.500

26.500

31.500

36.500

41.500

46.500

51.500

56.500

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Kreditë e familjeve në denarëKreditë e familjeve në denarë dhe klauzolë valutoreKreditë e familjeve në valutë të huaj

67

afatgjata në pjesën më të madhe (75.3%) vjen nga sektori "i ekonomisë familjare"72.

Rritja e kredive afatshkurtra, të cilët

arrijnë në 6276 milionë denarë, ose 13.9%, pjesa më e madhe (91.9%) i përket kredive të ndërmarrjeve në denarë.

Shkalla vjetore e rritjes së kredive

jofunksional73 kap 8,3% dhe është dy herë më i ulët në krahasim me vitin 2013.

2. Depozitat e subjekteve

jofinanciare

Në vitin 2014, depozitat74 e subjekteve jofinanciare u rritën me një ritëm të përshpejtuar dhe kanë realizuar një normë vjetore të rritjes prej 10.7%, e cila është pothuajse dyfish më e lartë në krahasim me vitin 2013. Sipas parashikimeve të Bankës popullore në muajin tetor pritet të jetë shkalla e ngjashme rritjes së depozitave në dy vitet e ardhshme. Potenciali i depozitave dhe burimi kryesor i financimit të aktiviteteve të tyre të bankave vendore ka mbetur i qëndrueshëm edhe në vitet kur kriza financiare arriti kulmin në tregjet ndërkombëtare.

Rritja e potencialit të depozitave

të bankave në vitin 2014 në pjesën më të madhe (61.2%) u përkrah nga rritja e

72 Kreditë afatgjatë për amvisëritë në vit rriten për 10. 370 milion denarë që vjen si rezultat i rritjes së kredive afatgjata për amvisëritë (për 5.432 milion denarë) dhe në një masë më të vogël nga rritja e kredive afatgjata në denarë me klauzolë devizore për amvisëritë (për 4.750 milion denarë). 73 Më detalisht në pjesën III.1 Rreziku kreditor. 74 Analizuar sipas bankave, depozitat e subjekteve jofinanciare shënuan rritje vjetore në trembëdhjetë banka (rritje ishte në interval prej 2,0% deri në 41,5% nga banka) ndërsa te një bankë u vëre zbritje kuartale të depozitave prej 8,5 %.

Grafik 93 Ndryshimi vjetor (majtas) dhe struktura (djathtas) e kredive subjekteve jofinanciare, sipas afatizimit


29,8 31,122,6 21,0 20,0 19,7 19,7 20,4

61,6 61,066,9 68,1 68,9 68,6 68,0 67,3

1,0 1,11,4 1,6 1,2 1,1

0,8 1,0

7,5 6,8 9,1 9,3 9,9 10,5 11,5 11,3

0

20

40

60

80

100

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Kreditë afatshkurtra Kreditë afatgjata

Kreditë e maturuara por të papaguara Kreditë jofunksionale

83,3

40,0

-24,8

-0,13,5 5,3 6,1

13,9

45,1

33,2

13,59,3

9,6 6,5

5,4

8,8

-80,0

50,2

26,6

22,9

-18,82,5

-22,8

31,0

-6,9

20,6

39,2

9,616,2 12,9

16,7

8,3

-100

-80

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

100

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Kreditë afatshkurtra (boshti djathtas) Kreditë afatgjata (boshti djathtas)

Kreditë e maturuara (boshti majtas) Kreditë jofunksionale (boshti majtas)

Grafik 94 Gjendja e depozitave në milion denarë


160.383180.913

245.373

259.299

286.979

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Gjithsej depozitat e subjekteve jofinanciare

68

depozitave të amvisërive, e cila arriti në 16,933 milionë denarë (ose 8.9%). Norma vjetore e rritjes së depozitave të amvisërive shënoi rritje të shpejtë për 2.3 pikë përqindje.

Depozitat e kompanive realizuan

rritje vjetore prej 9,893 milion denarë (ose 16.3%). Norma vjetore e rritjes së depozitave të sektorit të kompanive ka shënuar përshpejtim të rëndësishëm (për 13.1 pikë përqindje). Ajo është rreth pesë herë më e lartë se sa në vitin 2013 dhe është në nivel më të larti në gjashtë vitet e fundit.

Interesi i depozituesve për

ruajtjen e fondeve në valutë vendase ka ka vazhduar edhe në vitin 2014. Depozitat në denarë arritën rritje të rëndësishme vjetore në shumë prej 22.741 milionë denarë (ose 16.1%) dhe kishin kontribut më të madh (82.2%) në rritjen e bazës totale të depozitave. Duke filluar që nga vitit 2010, depozitat në denarë realizojnë norma shumë më të larta të rritjes në krahasim me depozitat në denarë me klauzolë dhe devizat depozitore. Në themelet e këtij procesi qëndron besimi popullit në monedhën vendase dhe në politikën monetare vendase por edhe besimi i i pasigurt në euron për shkak të trazirave në euro zonën, si në rektorin real po ashtu edhe në sektorin financiar. Nxitje të përshtatshme për denarizimin bëjnë edhe norma e interesit më të larta të depozitave të nominuara në valutë vendore si dhe normat e diferencuara të rezervave obliguese në varësi nga valuta e depozitave.

Depozitat e amvisërive

kushtëzojnë pjesën më të madhe të rritjes së depozitave totale në denarë (ose 57.9% në vitin 2014), por denarizimi ishte i dukshëm edhe te depozitat e kompanive. Rritja e depozitave të sektorit korporativ75 pothuajse tërësisht (96.0%) rezulton nga rritja e depozitave në

75 Rritja vjetore e depozitave në denar të ndërmarrjeve është 9,494 milionë denarë (ose 22.3%) dhe në masë më të madhe (83.6%) doli nga depozitat në të parë.

Grafik 95 Ndryshimi vjetor i depozitave të subjekteve jofinanciare në milion denarë dhe në përqindje


30,3

12,8

3,8

13,5

9,8

4,85,7

10,7

0

4

8

12

16

20

24

28

32

0

3000

6000

9000

12000

15000

18000

21000

24000

27000

30000

33000

36000

39000

42000

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Ndryshimet vjetore të gjithsej depozitave në vlerë absolute (boshti majtas)

Norma e ndryshimet vjetore e gjithsej depozitave (boshti djathtas)

69

denarë, ndërsa te depozitat nga amvisëritë76, depozitat në denarë kontribuuan me 77.7%, ndërsa depozitat valutore me 22.3% në rritjen vjetore të këtij sektori (shtojca nr. 16). Depozitat valutore shënuan rritje vjetore në shumën prej 4,922 milion denarë (ose 4.2%), në të cilën pjesa më e madhe (76.7%) erdhi nga depozitat e amvisërive. Depozitat në denarë me klauzolë valutore janë të përfaqësuara minimalisht.

Në gjashtë vitet e fundit vërehet

një vazhdim i pandalshëm i afatizimit të bazës së depozitave të bankave, kryesisht si rezultat i rritjes së depozitave afatgjate të familjeve (me afat deri në një dhe më shumë se dy vite). Kjo lëvizje, sigurisht është e lidhur me normat më të larta të interesit për depozitave afatgjate, e motivuar edhe nga pozicionimi i normave të rezervës obliguese (duke filluar nga muaji gusht i vitit 2013 përdoret 0% e rezervës obliguese për depozitat e personave fizik në valutën vendore me afat të caktuar mbi dy vite). Gjegjësisht, në vitin 2014, kursimet afatgjate të amvisërive77 në valutën vendase ka pasur kontributin më të madh në rritjen e depozitave afatgjate, të cilat u rritën për 13,960 milionë denarë (ose 21.8%).

Megjithatë, depozitat pa afat, me rritje

vjetore prej 18,747 milionë denarë (ose 22.0%) kishin kontribut më të madh (67.7%) në rritjen e bazës së përgjithshme të

76 Rritja vjetore e depozitave në denar të e familjeve është 13,157 milionë denarë (ose 14.0%), që në masë më të madhe (56.7%) doli nga depozitat afatgjata dhe në masë më të vogël (46.1%) nga depozitat në të parë. 77 Depozitat afatgjata në denarë të amvisërive kontribuan me 53.4% në rritjen e depozitave afatgjate, ndërkohë që kontributi i depozitave devizore afatgjate të amvisërive arriti në 27.5%.

Grafik 96 Rritja vjetore e depozitave sipas monedhës, sektorit dhe afatizimit në përqindje


33,3

-8,1

-10,3

29,3

16,714,5

11,4

16,1

10,6

22,1

21,3

8,0

4,2

-2,40,4

4,2

0,0

100,0

-25,9

-51,6

6,2

-45,6 -42,1

1,2

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

100

120

-16

-10

-4

2

8

14

20

26

32

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Depozitat denarike (boshti majtas)

Depozitat valutore (boshti majtas)

Depozitat denarike me klauzol valutore (boshti djathtas)

31,9

14,5

16,4

17,5

12,1

7,5 6,7

8,9

31,1

8,3

-11,2

4,9

5,4

-2,8

3,2

16,3

-12

-8

-4

0

4

8

12

16

20

24

28

32

6

10

14

18

22

26

30

34

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12.2014

Familjet (boshti majtas) Ndërmarrjet (boshti djathtas)

22,2

4,6

-7,3

9,13,0

3,4

8,3

22,0

34,4

11,4

6,5

9,6 9,8

-1,3 -4,5 -4,6

70,5

92,1

38,242,8

25,0

24,5 24,7 21,8

0

20

40

60

80

100

-10

0

10

20

30

40

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Depozitat në të parë (boshti majtas)

Depozitat afatshkurtra (boshti majtas)

Depozitat afatgjata (boshti djathtas)

Grafik 97 Struktura e afatizuar e depozitave të familjeve në përqindje


27,8 24,2 23,3 22,0 22,5 24,7

56,1 55,6 54,651,9 47,3 42,1

9,5 13,2 14,116,4

18,3 19,6

4,7 5,0 5,9 7,1 9,5 11,3

1,9 2,0 2,1 2,5 2,4 2,3

0

20

40

60

80

100

12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Depozitat në të parë të familjeve Depozitat afatshkurtra të familjeve

Depozitat afatgjata të familjeve (gjer më 2 vite) Depozitat afatgjata të familjeve (mbi 2 vite)

Depozitat afatgjata të kufizuara të familjeve

70

depozitave në drejtim të afatizimit78. Kontributi i bizneseve dhe ekonomive familjare në rritjen e depozitave pa afat llogariten 51.8% dhe 44.2%, përkatësisht.

Tani më tri vjet me radhë, depozitat

afatshkurtra shënojnë normë negative të rritjes.

3. Aktivitete tjera

Në vitin 2014, portofoli i letrave me vlerë të bankave u zvogëlua për 5,152 milion denarë (ose 8.1%), si pasojë e rënies së investimeve të bankave në bono shtetërore (për 12,599 milion denarë, ose 40.4%). Pjesa më e madhe e investimeve në bono shtetërore bankat i drejtuan në investime në obligacione shtetërore afatgjate (kryesisht në obligacione shtetërore dyvjeçare në denarë dhe në denarë me klauzolë valutore). Në nivel vjetore, investimet totale të bankave në obligacioneve shtetërore u rritën për 7,146 milion denarë (ose 123.8%). Pjesëmarrja strukturore e obligacioneve shtetërore të vazhdueshme në vlerën nominale të portfolios së letrave shtetërore me vlerë arrin 39.4% në krahasim me vitin e kaluar shënon rritje për 25.9% pikë. Pas këtyre ndryshimeve, u zvogëlua pjesëmarrja e investimeve në bono shtetërore afatshkurtra, në kurriz të rritjes së pjesëmarrjes së investimeve në obligacione afatgjata të qeverisë.

78 Afër gjymës nga rritja e depozitave pas pamjes në vitin 2014, ka ndodhur në muajin dhjetor.

Grafik 98 Rritja vjetore e depozitave sipas monedhës, sektorit dhe afatizimit në përqindje


55,545,2

39,144,5 47,3 51,7 54,5 57,2

6,6

4,7

2,01,9

1,00,6 0,5

44,5 48,156,2 53,5 50,8 47,3 44,9 42,3

0

20

40

60

80

100

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Pjesëmarrja e depozitave valutorePjesëmarrja e depozitave denarike me klauzol në valutë të huajPjesëmarrja e depozitave denarike

35,5 34,129,2 27,0 25,9 24,0 23,4 24,6

58,7 59,6 66,8 69,2 70,6 72,4 73,1 72,0

5,8 6,3 4,0 3,9 3,5 3,5 3,4 3,4

0

20

40

60

80

100

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12.2014

Klentët tjer Familjet Ndërmarrjet

43,6 40,436,0 34,6 32,5 32,1 32,9 36,2

51,050,4

51,749,9

49,9 47,0 42,5 36,6

5,4 9,2 12,3 15,4 17,6 20,9 24,7 27,2

0

20

40

60

80

100

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Depozitat në të parë Depozitat afatshkurtra

Depozitat afatgjata

Grafik 99 Ndryshimi vjetor i portofolit të letrave me vlerë në përqindje


122,1

-19,4-2,0

0,001-8,1

102,2

10,9

-40,4

-1,9

-28,9

215,8

123,8149,5

14,43,6 22,5

46,3

14,8

11,4

-8,1

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

-100

0

100

200

300

400

500

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Investime në bono shtetërore (boshti majtas)

Вложувања во државни записи (boshti majtas)

Investime në obligacione shtetërore (boshti majtas)

Investime tjera (boshti majtas)

Gjithsej investimet në letra me vlerë (boshti djathtas)

71

Në investimet e bankave në bono të thesarit nuk janë vërejtur ndryshime, në kushte të ofertës së pandryshueshme dhe normës së interesit të pandryshueshme të bonove të thesarit nga ana e Bankës popullore.

Paralelisht me rritjen përshpejtuar të

denarizimit i cili te aktivitet kryesore bankare (grumbullimit të depozitave dhe kreditimit), bankat i kanë rritur investimet e tyre në valutë të huaj në banka të huaja. Gjithsej llogaritë dhe depozitat te bankat e huaja arritën rritje vjetore prej 5,973 milion denarë ose 20.3%79.

79 Rritja e plasmaneve te bankat e huaja ndodh për shkak të rritjes së salldove të llogarive korespodente te bankat e huaja në valutë të huaj (për 2,427,000 milion denarë) dhe rritjen e plasmaneve në depozita afatshkurta në bankat e huaja në valutë të huaj (për 3,114 milion denarë).

Grafikoni nr. 100 Struktura e investimeve të bankave në obligacione shtetërore të vazhdueshme (sipas vlerës nomilnale) në mijë denarë dhe në përqindje


2,1

6,1

13,3 13,6 14,4 15,716,0

39,4

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

3500000

4000000

4500000

5000000

31.03.2013 30.06.2013 30.09.2013 31.12.2013 31.03.2014 30.06.2014 30.09.2014 31.12.2014

OSH 2 vjeçare pa klauzolë valutore (boshti majtas)

OSH 2 vjeçare me klauzolë valutore (boshti majtas)





Pjesëmarrja e OSH në gjithsej letrat me vlerë shtetërore të bankave (boshti djathtas)

Grafik 101 Struktura e portofolios së letrave me vlerë në përqindje


59

,2

60

,4

51

,7

57

,1 64

,7

45

,4

39

,9 43

,4

18

,4

11

,6

26

,7 31

,5

27

,9

49

,2

48

,9

31

,7

20

,5

14

,4

15

,1

7,8

5,2

3,2

9,1

22

,0

1,9

13

,6

6,4

3,6

2,3

2,3 2,1

2,8

0

10

20

30

40

50

60

70

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Investime në bono thesari Investime në bono shtetërore

Investime në obligacione shtetërore Investime tjera

72

Gjithashtu rënie shënojnë edhe kreditë80 e aprovuara në bankat vendore si dhe obligimet afatshkurtra në bazë të kredive nga bankat vendore81.

Detyrimet në bazë të kredive ndaj

jorezidentëve, shënoi një rritje vjetore modeste, që rrodhi nga rritja e detyrimeve në bazë të linjave kreditore nga grupacioni bankar i një filiale vendore, si edhe huazimit të rinj nga linja kreditore e EIB e cila u plasua nga MBPR SHA Shkup. 82

Në kushte të rritjes së shpejtë të

depozitave të subjekteve jofinanciare, të cilat pothuajse tërësisht e kushtëzuan rritjen e burimeve të financimit të bankave në vitin 2014, në depozitat83 nga bankat dhe institucionet e tjera financiare u shënua rënie vjetore

80 Zvogëlimi i kredive të aprovuara në bankat vendase arrin 543 milion denarë ose 4,1%, dhenë pjesën më të madhe është rezultat i kredive të zvogëluara në denarë deri në një muaj. 81 Detyrimet në bazë të kredive ndaj kompanive financiare rezidente, në nivel vjetor u zvogëluan për 729 milion denarë , kryesisht për shkak të detyrimeve të zvogëluara në bazë të kredive afatshkrute në denarë ndaj bankave vendore (për 612 milon denarë) dhe detyrimeve të zvogëluara për kreditë afatgjata në denarë me klauzolë monetare ndaj bankave dhe kompanive te ndryshme financiare (për 477 milion denarë). Në të njëjtën kohë, detyrimet në bazë të kredive afatgjata në valutë të huaj ndaj bankave vendase u rrit (për 351 milion denarë), që dalin nga linja kreditore nga Banka Evropiane e Investimeve, e cila "BMPZH" SHA Shkup e plasoi nëpërmjet bankave të vendit. 82 Detyrimet në baza të kredive ndaj jorezidentëve në nivel vjetor janë rritur për 937 milionë denarë ose për 4.9%. 83 Depozitët e bankave dhe të institucioneve tjera financiare shënuan rënie vjetore prej 540 milionë denarë. Në kuadër të këtyre, u zvogëluan depozitat e kompanive financiare jorezidente (për 1.466 milionë denarë), ndërsa depozitat e mjeteve pensionale u rritën (për 427 milion denarë) dhe kompanive të sigurimit (për 429 milionë denarë).

Grafik 102 Plasmanet te bankat dhe institucionet e tjera financiare (ndryshimi vjetor) në përqindje


11,0

-13,2

41,1

11,8

-4,7 -6,1 -2,3

20,327,5 17,4

19,7

-4,1

-0,7

-0,7

2,6

12,1

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

-45

-30

-15

0

15

30

-80

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Llogari dhe depozita te bankat vendore (boshti majtas)

Llogari dhe depozita te bankat e huaja (boshti majtas)

Kredi në banka vendore (boshti majtas)

Gjithsej plasmanet te bankat dhe institucionet tjera financiare (boshti djathtas)

Grafik 103 Detyrimet (lart) ndaj kërkesave(poshtë) nga jorezidentët në milion denarë dhe në përqindje


10,3

9,4

10,6 11,6 10,4 10,7

10,2

9,5

6,25,7

6,9

8,1

7,4

8,17,6

7,3

5

6

7

8

9

10

11

12

0300060009000

1200015000180002100024000270003000033000360003900042000

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Detyrimet ndaj jorezidentëve (boshti majtas)

Pjesëmarrja e obligimeve ndaj jorezidentëve në gjithsej pasivin (boshti djathtas)

Pjesëmarrja e detyrimeve ndaj jo rezidentëve në PBB (boshti djathtas)

16,4

8,9

10,1 10,39,8

9,1

8,3

9,19,8

5,46,6

7,2 7,0 6,96,1

7,0

5

7

9

11

13

15

17

0300060009000

12000150001800021000240002700030000330003600039000

12,2007 12,2008 12,2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Kërkesat nga jorezidentët (boshti majtas)

Pjesëmarrja e kërkesave nga jorezidentët në gjithsej aktivin (boshti djathtas)

Pjesëmarrja e kërkesave nga jorezidentët në PBB (boshti djathtas)

73

Bankat në Republikën e Maqedonisë i kryenin aktivitetet e tyre kryesisht në tregun vendor. Detyrimet dhe kërkesat nga jorezidentët janë në nivel të ulët dhe përfshijnë më pak se 10% nga aktivi i përgjithshëm i sistemit bankar. Pjesëmarrja84 e kërkesave dhe detyrimeve ndaj jo rezidentëve në PBB gjithashtu e ulët dhe në tetë vitet e fundit është në interval 5.0% deri në 10.0%. Në bazë vjetore, u vëre rritje e rëndësishme e kërkesave85 dhe rritje e volitshme e detyrimeve86 ndaj jorezidentëve.

Në vitin 2014, raporti i detyrimeve

totale ndaj dhe kërkesave të përgjithshme nga jorezidentët, nga banka individuale, ishte në interval prej 0.1 deri në 13.1 ndërsa në nivel të sistemit bankar ky tregues shënonte 1.0.

Në periudhën e pas krizës,

karakteristike për sistemin bankar të Maqedonisë është zvogëlimi gradual i rëndësisë së burimeve të financimit të personave amë. Pjesëmarrja e tyre në detyrimet e përgjithshme të sistemit bankar të vendit, si dhe ndaj detyrimeve ndaj jorezidentëve vazhdimisht zvogëlohet. Procesi i shlyerjes së obligimeve të bankave ndaj klientëve u forcua në vitin 2014, me një rënie vjetore prej më shumë se 20.0%. Deri në fund të vitit 2014 në strukturën e detyrimeve ndaj klientëve pjesëmarrje dominante prej 55.2% kanë instrumentet kapitale subordinare dhe hibride, e cila është më e lartë rreth, 9.3 pikë përqindje në krahasim me fundin e vitit 2013.

84 Sipas analizës së disa bankave, pjesëmarrja e kërkesave të bankave nga subjektet jorezidentë në aktivën e përgjithëshme është prezent prej 1.6% deri në 20.3%, ndërsa pjesëmarrja e detyrimeve të bankave ndaj subjekteve jorezidentë pasivi i përgjithëshëm është prej 0.2% deri në 25.1% (me përjashtim të "BMPZH" AD - Shkup). 85 Kërkesat e subjekteve jorezidente në nivel vjetor u shtuan për 5,903 milionë denarë (101.2%) si rezultat i rritjes së plasmanëve në banka të huaja. 86 Detyrimet e bankave ndaj subjekteve jorezidente u rritën për 294 milionë denarë në vit, si rezultat i rritjes së depozitave të subjekteve jorezidente jofinanciare (për 1,042 milionë denarë) dhe njëkohësisht zvogëlimi i depozitave të kompanive financiare jorezidente (për 1,699 milion denarë).

Grafik 104 Raporti në mes detyrimeve dhe kërkesave nga jorezidentët nga banka më 31.12.2014


1,2

0,1

1,8

9,3

2,5

13,1

0,5 0,6

1,6

0,1

1,3

10,5

0,6

2,6

0,1

0

2

4

6

8

10

12

14

Grafik 105 Detyrimet ndaj njësive amë të bankave në përqindje


40,0

14,1

-18,1

4,8

-10,4-20,8

60,155,0

46,3 44,239,7

31,2

7,3 7,2

5,5 5,4

4,6

3,4

-2,5

0,0

2,5

5,0

7,5

-25

0

25

50

75

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Norma vjetore e ndryshimeve të detyrimeve ndaj

njësive amë (boshti majtas)Detyrimet ndaj njësive amë / Gjithsej detyrimet ndaj

jorezidentëve (boshti majtas)Detyrimet ndaj njësive amë / Gjithsej detyrimet

(boshti djathtas)

74

4. Prona e marrë për arkëtimin e kërkesave

Për paraqitjen më reale të vlerës së mjeteve të konfiskuara në bilancin e bankave dhe krijimin e motivimit më të madh të bankave për ti shitur më shpejtë pronat e konfiskuara për shkak të pagesës së kërkesave, në mars të vitit 2013 është sjellë vendim për trajtimin kontabël dhe rregullator të mjeteve të konfiskuara në bazë të kërkesave të paarkëtuara. Kjo rregullore parashikon dëmtim të obligueshëm fillestar të mjeteve të marra sëpaku për 20% dhe nuk lejon që banka të tregojë të hyra nga lirimi i korrigjimit të vlerës për shkak të "arkëtimit" të kërkesave. Me atë parandalohen ndryshimet ciklike në bilancin e suksesit për shkak të paraqitjes së të hyrave gjatë lirimit të dëmtimit gjatë marrjes së mjeteve, të cilat më tej do mund të paguhen si dividendë. Për vlerën e lirimit të korrigjimit të vlerës së ekspozimit të cilin banka nuk do ta shfrytëzojë për dëmtimin e mjeteve të marra rritet rivlerësimi i rezervës së bankës. Me këtë kontribuohet në përforcimin e pozivconit kapital87 të bankave, ku njëkohësisht krijon hapësirë të madhe për kreditim dhe kontribuojnë për përforcimin e stabilitetit dhe rezistencës së sistemit bankar.

Me datën 31.12.2014 prona e marrë është zvogëluar prej dëmtimit 1.0%

nga aktivi i përgjithshëm është më pak për 0.6 pikë përqindje në krahasim me pjesëmarrjen në vitin e kaluar. Kjo vjen si rezultat i trendit në rënie të konfiskimit të mjeteve dhe rritjes së dëmtimeve për shkak të detyrimeve për dëmtimit obligues vjetor në përputhje me rregulloren e Bankës popullore.

Më 31.12.2014, asetet e marra në

bazë të kërkesave të paarkëtuara arriti në 6,846 milion denarë (vlera fillestare gjatë konfiskimit) apo 4,146 milionë denarë përderisa vlera fillestare zvogëlohet për shumën dëmtimit.

Pjesëmarrja e mjeteve të

konfiskuara në aktivin e përgjithshëm të bankave në vitet e fundit ka shënuar rënie, ku me datë 31.12.2014 ra në 1.0%. Një nga faktorët për këtë rënie është obligimi futur për dëmtimin e aseteve të konfiskuara për pagesën e kërkesave.

87 Kjo rezervë e rivlerësimit është pjesë e kapitalit shtesë të bankës dhe nuk mund të përjashtohet nga ai vetëm nëse prona e konfiskuar shitet ose banka sigurnon kapital me kualitet më të lartë ose nëse banka ofron kapital me cilësi të lartë.

Grafik 106 Vlera e mjeteve të marra në bazë të kërkesave të pa arkëtuara dhe pjesëmarrja në aktiv në milion denarë dhe në përqindje


1,7

2,12,0

1,6

1,0

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Mjetet e mara në bazë të kërkesave të pa arkëtura, të zvogëluara për dëmtimin

Mjetet e mara në bazë të kërkesave të pa arkëtura, vlera fillestare gjatë marjes

Dëmtimi nga mjetet e mara në bazë të kërkesave të pa arkëtuara

Pjesëmarrja e mjeteve të mara në aktiv

75

Në vitin 2014, mjetet e konfiskuara në bazë të mosarkëtimit të kërkesave, arritën rënie më të madhe vjetore në pesë vitet e fundit, që arrin 871 milionë denarë ose 11.3%. Për krahasim, me datën 31.12.2013 rënia vjetore përfshinte 74 milion denarë (0,9%), ndërsa me datën 31.12.2012 kishte rritje vjetore prej 377 milionë denarëve (ose për 5.1%). Ky trend në rënie i mjeteve të konfiskuara tregon aktivitetet e bankave për shitje të shpejtë të mjeteve88 dhe mbyllje më të vogla të kredive me anë të konfiskimit të pronës nga na e bankave.

Pjesa më e madhe (rreth 80%) e

aseteve të shitura gjatë vitit 2014, janë konfiskuar në periudhën prej vitit 2011 deri në vitin 2014, ku pjesëmarrje më e lartë (23.5%) kanë mjetet e marra në vitin 2013 ndërsa më të ulët (15.7%) mjetet e konfiskuara prej vitit 2014. Struktura e tillë e aseteve të shitura nga data e marrjes së tyre është një tregues i mirë i përpjekjeve të bankave për shitjen e tyre të shpejtë. Asetet e shitura në vitin 2014 në bilancet e bankave janë mbajtur mesatarisht

88 Më 31.12.2014, korrigjimi i vlerës së lirë i mjeteve jofinanciare arrin në 278.4 milionë denarë, ndërsa më 31.12.2013 arrin 21.3 milionë denarë. Pjesa më e madhe (rreth 90%) nga korrigjimi i vlerës së lirë në vitin 2014 është për shkak të shitjes së mjeteve të marra te dy banka me kredi.

Grafik 107 Shuma e zhvlerësimit të mjeteve të marra në bazë të kërkesave të paarkëtuara dhe norma të ndryshimit në milion denarë dhe në përqindje


12,5 19,1

14,2 12,7

41,5 44,2

-4,8 4,7 0,4

45,8

70,8 68,1 72,4

116,9

162,7

119,0

103,4

44,3

-20

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

12.2012 3.2013 6.2013 9.2013 12.2013 03.2014 06.2014 09.2014 12.2014

Dëmtimi si pasojë e marrjes së mjeteve në bazë të kërkesave të paarkëtuara

Norma tremujore e ndryshimeve të dëmtimit

Norma vjetore e ndryshimeve të dëmtimit

Gafik 108 Struktura e mjeteve të marra në bazë të kërkesave të paarkëtuara, sipas kohës së marrjes së tyre në përqindje


0

10

20

30

40

50

60

70

Të mara gjer më 1janar të vitit 2010

Të mara pas 1 janar tëvitit 2010 gjer më 11

prill të vitit 2013

Të mara pas 11 prillittë vitit 2013

31.12.2013

31.12.2014

Gafik 109 Struktura e mjeteve të marra në bazë të kërkesave të paarkëtuara në përqindje


Shënim: Vlera e mjeteve të konfiskuara vlerësohet me vlerën fillestare para se të konfiskohet. Në objektet ndërtimore nuk janë përfshirë objektet e banimit.

4,2 4,3 4,8 4,8 4,8 4,7 4,7 5,3

76,5 76,0 71,7 71,3 71,9 71,5 72,0 72,1

8,9 9,810,3 10,5 10,6 10,6 10,6 8,7

6,6 7,38,5 7,9 7,8 10,3 10,3 11,9

3,9 2,6 4,7 5,5 5,0 3,0 2,41,9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

31.12.2010 31.12.2011 31.12.2012 31.3.2013 30.6.2013 30.9.2013 31.12.2013 31.12.2014

Toka Objekte ndërtimore Objekte banesore Pajisje Vlera tjera

76

rreth 2.4 vite (2.6 vjet për mjetet e shitura në vitin 2013). Sipas mënyrës së shitjes 70.4% e pronës së konfiskuar është shitur në formë të kredisë ndërsa 21% me para të gatshme89. Mënyrat e tjera për shitje kanë pjesëmarrje të parëndësishme. Me rëndësi të veçantë është shitja e kredisë të jetë në mënyrë të përshtatshme i strukturuar që mos të shfaq vetëm vonesë të zhvlerësimit të pronës së konfiskuar.

Norma e shitjes (arkëtimit) të

mjeteve të marra po përmirësohet. Kjo normë90 në vitin 2014 arrin 13.6% në krahasim me vitin 2013 që ishte 9.5%.

Rregullorja mundëson rritjen e

rezervave revalorizuese të bankave e cila është komponentë e mjeteve të veta, për vlerën e korrigjimit të vlerës për kërkesat e cila nuk do të shfrytëzohet për dëmtimin e mjeteve të marra. Më 31.12.2014, kjo rezervë e rivlerësimit kap shumën 221.8 milionë denarë dhe përbën më pak se 1% nga mjetet e veta të bankave. Duke pasur parasysh kapitalizimin e lartë, shumica e bankave shfaqin dëmtime të mjeteve të marra më të cilat janë më të larta se minimumi i caktuar prej 20% dhe nuk e shfrytëzojnë mundësinë e e rritjes së rezervës për rivlerësim. Gjegjësisht 68.4%91 përmirësimit të vlerës/rezervë së veçantë që ishte vendosur mënjanë për kërkesat, janë përdorur për zhvlerësimin e mjeteve të marra ndërsa 31.6% është përdorur për të forcuar pozitat e kapitalit gjegjësisht për rritjen e rezervave për rivlerësim.

89 Llogaritjet janë të bazuara në vlerën e shitjes së mjeteve të konfiskuara. 90 Ajo llogaritet kur vlera e shitjes së mjeteve të shitura këtë vit do të ndahet me gjendjen e mjeteve të marra në vitin e kaluar e rritur për pronën e marrë këtë vit.. 91 Kërkesa për ndarjen e rezervës së rivlerësimit vlen vetëm për mjetet e marra pas 11 prillit të vitit 2013, kur ka hyrë në fuqi vendimi i ri.

Grafik 110 Struktura e mjeteve të shitura nëvitin2014, sipas kohës së marrjes së tyre në milion denarë

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat .

0

100

200

300

400

500

600

700

800

1996-2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Vlera fillestare Vlera neto e mjeteve të mara Vlera shitëse

Grafik 111 Struktura e mbylljes sl vlerës korrigjuese/ rezervë e veçantë, sipas bankave në përqindje

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Shënim: Një bankë nuk ka marrë mjete pas 04.11.2013 prej kur ka filluar aplikimi i mundësisë së ndarjes së rezervave për rivlerësim.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Dëmtimi gjatë marjes Rezerva fillestare e revalorizuar

77

5. Profitabiliteti

Profitabiliteti i bankave në Republikën e Maqedonisë në vitin 2014 është dukshëm më i lartë se në vitin 2013. Fitimi pas tatimit të realizuar në vitin 2014 (që arrin 3,149 milionë denarë) është më i madh për 838,4 milion denarë ose 36.3%, në krahasim me fitimet e vitit të kaluar. Ndikim më të dukshëm pozitiv në profitabilitetin kanë shpenzimet e zvogëluara nga interesi dhe për herë të parë në vitet e fundit në nivel vjetor zvogëlohen shpenzimet operative të bankave. Treguesit kryesorë për profitabilitetin, kthimi i aktivit dhe kapitalit janë rritur dukshëm, gjithashtu është përmirësuar edhe aftësia operative e bankave për krijim të të hyrave të cilat i mbulojnë shpenzimet e punës së tyre. Korrigjimi i vlerës së ndarë të kredive në vitin 2014 është më i vogël në krahasim me vitin 2013, që korrespondon me normë më të ulët vjetore të rritjes së kredive jofunksionale në vitin 2014. Megjithatë, efekti i rrezikut të kredisë mbi profitabilitetin e bankave është negativ, duke pasur parasysh se në bazë neto, korrigjimi i vlerës së kredive është rritur për shkak të shumës më të vogël të për shkak të vlerës së ulët të korrigjimit të liruar të vlerës së kredive dhe plasmanëve. Korrigjimi neto i vlerës së mjeteve financiare (prona e marë) është

ulur. Përveç lëvizjes së cilësisë së portofolit të kredisë, një nga rreziqet më të mëdha të përfitimit të bankave është kapaciteti i ardhshëm i bankave për gjenerimin e të ardhurave neto të interesit, i cili në vitet e fundit bazohet kryesisht në uljen e shpenzimeve të normës së interesit për shkak të uljes së normës së interesit të depozitave. 5.1 Të hyrat, shpenzimet dhe

treguesit për profitabilitetin dhe efikasitetin e sistemit bankar

Në vitin 2014, të hyrat e përgjithshme

të bankave (të hyrat e përgjithshme të rregullta92

dhe të jashtëzakonshme) u rritën për 939.4 milion denarë ose për 5.1%, në krahasim me vitin e kaluar dhe arritën 19,401.6 milion denarë. Rritja e të hyrave thuajse në tërësi (98.5%) është е përcaktuar nga rritja e të hyrave neto nga interesi (për 925 milion denarë ose për 7.6%), që është rezultat i zvogëlimit të fuqishëm vjetor të shpenzimeve nga (për 808,6 milion denarë ose për 10.2%) ku

njëkohësisht ka rritje të vogël të të hyrave nga interesi (për 116.4 milion denarë ose për 0.6%). Një kontribut shtesë ( prej 21.2%) për rritjen e të hyrave të bankave kishin të

92 Në të hyrat totale të rregullta janë të përfshiera: të hyrat neto nga interesi, të hyrat neto nga provizionet dhe të hzrat e tjera të rregullta (të hyrat neto nga tregëtimi, të hyrat neto nga instrumentet financiare të evidentuara sipas vlerës objektive, neto të hyrat nga dallimet valutore, të hyrat në bazë të investimeve kapitale dhe dividentet, fitimi neto nga shitja e mjeteve të parapara për shitje, fitimet kapitale nga shitja e mjeteve, lirimi i rezervimeve për artikujt jashtë bilancit, lirimi i rezervimeve të tjera, të hyra në baza të tjera dhe të hyrat në bazë të kërkesave të paguara të shlyera më parë).

Grafik 112 Neto fitimi pas tatimimit (lartë) dhe ndryshimet vjetore e të hyrave dhe të dalave kryesore (poshtë) në milion denarë


-3000-2000-1000

0100020003000400050006000700080009000

1000011000

12,2007 12,2008 12,2009 12,2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014Korrigjimi i vlerës Shpenzimet operativeTë hyrat jtera të rregullta Të hyrat nga interesiTë dalat nga interesi Të hyrat neto nga iteresiTë hyrat neto nga provizionet

-2000

-1500

-1000

-500

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Fitimi Humbja Fitimi neto

78

hyrat neto nga provizionet dhe kompensimet, të cilat në nivel vjetor u rritën për 199.5 milionë denarë ose 5.1%. Rritje shënuan edhe të hyrat e çrregullta/jashtëzakonshme, megjithatë pjesëmarrja e tyre në strukturën e të hyrave totale është Shënoi rritje në të ardhura të jashtëzakonshme, por pjesa e tyre në të ardhurat totale është i papërfillshëm. U zvogëluan vetëm të hyrat e tjera të rregullta93.

Struktura e të ardhurave të

përgjithshme në vitin 2014 është pothuajse e pandryshuar në krahasim me vitin e kaluar, kurse të hyrat neto nga interesi me 67.4% ka pjesëmarrje më të madhe në të hyrat e bankave.

Rritja e të ardhurave nga interesi në

vitin 2014 kryesisht rrjedh si rezultat i të ardhurave nga interesi i amvisërive dhe në një pjesë më të vogël dhe nga subjektet e tjera94. Rritja e të ardhurave nga interesi (për 243.8 milion denarë, ose për 3.2%) ndeshet me rritjen e përshpejtuar të kredive drejtë këtij sektori edhe kundër asaj që normat e interesit të kredive të amvisërive bien. Në vitin 2014 u zvogëluan të hyrat nga interesi prej shoqërive financiare dhe jofinanciare. Zvogëlimi i të ardhurave nga interesi nga kompanitë financiare (për 149.8 milion denarë ose për 9.8%) ishte për shkak të zvogëlimit të të hyrave95 nga interesi nga rezervat obliguese, derisa zvogëlimi i të hyrave nga interesi nga kompanitë

93 Zvogëlimi i të hyrave të rregullta të jera për 185.1 milion denarë ose për 7.8% del si rezultat i lirimit të vogël të rezervës së posaçme për ekspozim kretidor jashtë bilancit në bazë grupore dhe zvogëlimin e të hyrave në baza të tjera. 94 Në këtë kategori janë të përfshira të hyrat nga interesi nga investimet në letra shtetërore me vlerë. Në vitin 2014 këto të hyra u rritën vetëm 39.7 milion denarë ose 3.2% (për krahasim, rritja vjetore e të hyrave nga interesi nga investimet në letra shtetërore me vlerë në vitin 2013 arriti në 386.9 milion denarë ose 44.3%). Arsyeja është zvogëlimi i të hyrave nga investimet në shënime shtetërore. Shuma mesatare mujore e investimeve të bankave në bono shtetërore gjatë vitit 2014 është më i vogël për 1.255 milion denarë ose 4.2% në krahasim me shumën mesatare mujore të investuar në vitit 2013. Për shkak të kësaj, investimet në obligacione shtetërore dukshëm u rritën, veçanërisht në tre muajt e fundit të vitit 2014. 95 Me Vendim për ndryshimin e Vendimit të rezervës së detyrueshme ("Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë" nr. 166/2013.) është paraparë që Banka popullore të mos paguajë mjete kompenzuese për ndarjen e detyrueshme të rezervave (më parë norma e kompensimit ishte 1% e rezervës së detyrueshme në denarë dhe 0.1% e rezervës së detyrueshme në euro). Ky vendim ka filluar të zbatohet më1.1.2014.

Grafik 113 Struktura e të hyrave të përgjithshme në përqindje

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat

65,9 67,4

21,2 21,2

12,9 11,4

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Të hyrat neto nga interesi

Të hyrat neto nga provizioni dhe kompensimet

Të hyrat tjera të rregullta

Të hyra të jashtëzakonshme

Grafik 114 Struktura sektoriale e të hyravne nga interesi në përqindje

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat .

44,4 43,8

39,0 40,3

7,9 7,1

8,7 8,8

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

12,2007 12,2008 12,2009 12,2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Shoqëritë jofinanciare Familjet Shoqëritë financiare Të tjera

79

jofinanciare (për 105.5 milionë denarë ose për 1.2%) kryesisht është për shkak të trendit në rënie të normave aktive të interesit.

Pas këtyre zhvillimeve, në strukturën

sektoriale e të ardhurave nga interesi është rritur pjesëmarrja e të hyrave nga interesi nga familjet, për shkak të zvogëlimit të të hyrave nga interesi i shoqërive financiare dhe jofinanciare.

Në vitin 2014, rritja е të ardhurat neto

nga interesi kryesisht pasqyron shpenzimet e ulëta të interesit, nga të gjithë sektorët. Arsyeja për këtë janë normat e ulëta të interesit të depozitave në krahasim me vitin 2013, pavarësisht nga rritja e shpejtë vjetore të depozitave të subjekteve jofinanciare. Kontribut më të madh (për 84.3%), për zvogëlimin e shpenzimeve të përgjithshme të interesit, kanë shpenzimet e interesit nga sektori "amvisëri"96 gjatë rënies së normave të interesit të depozitave të këtij sektori (zvogëlimi është më i theksuar të normat e depozitave afatgjate në denarë, që arrin 1.3 pikë përqindje). Zvogëlim shënojnë edhe shpenzimet nga interesi nga kompanitë jofinanciare97 (në bazë të depozitave të afatizuara), shpenzimet nga interesi nga shoqëritë financiare (në bazë zë depozitave të afatizuara të fondeve pensionale dhe shoqërive të sigurimeve) si dhe shpenzimet nga interesi nga subjektet e tjera (kryesisht shpenzimet nga interesi për shoqëritë financiare jorezidente në bazë të obligimeve për kredi dhe në bazë të depozitave të afatizuara).

96 Shpenzimet e interesit të sektorit "amvisëri" në nivel vjetor u zvogëluan për 681.3 milion denarë ose për 13.3%. 97 Në krahasim me muajin dhjetor të vitit 2013, normat e interesit të depozitave të afatizuara devizore dhe në denarë të subjekteve jofinanciare janë më të vogla për 0.6% dhe 0.4% pikë.

Grafik 115 Struktura sektoriale e shpenzimeve nga interesit në përqindje


10,2 10,4

64,7 62,5

11,0 12,0

14,1 15,1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

12,2007 12,2008 12,2009 12,2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Shoqëritë jofinanciare Familjet Shoqëritë financiare Të tjera

80

Pjesa më e madhe e të ardhurave të përgjithshme të bankave janë shpenzimet për të mbuluar shpenzimet operative98 pavarësisht zvogëlimit të nivelit të pjesëmarrjes së tyre në të ardhurat e përgjithshme (për 5.1% pikë ) në krahasim me vitin e kaluar.

Në vitin 2014, shpenzimet operative

të bankave janë më të ulëta për 423.3 milion denarë ose 3.8% në krahasim me vitin e kaluar. Rënia më e madhe ka te shpërblimet për sigurimin e depozitave99 (për 141.5 milion denarë ose për 10.8%) dhe te rezerva e veçantë për dhe lejimin për ekspozimin jashtë bilancit (për 134.3 milion denarë ose për 23.8%).

Pavarësisht nga këto zhvillime, nuk u

vunë në dukje ndryshime më të mëdha në strukturën e shpenzimeve operative, në të cilën pjesëmarrjen kryesore edhe përkundër rënies vazhdojnë ta kenë shpenzimet e të punësuarve dhe shpenzimet përgjithshme administrative (72.6%).

Në vitin 2014, vazhdoi trendi i

përmirësimit të efikasitetit operativ të bankave, i cili filloi në vitin 2012. Në kushte të zvogëlimit të shpenzimeve vjetore të bankave, pavarësisht rritjes së të ardhurave të përgjithshme të rregullta, shuma e përgjithshme e të ardhurave të rregullta e cila shpenzohet për mbulimin e shpenzimeve operative është dukshëm i zvogëluar. Gjithashtu zvogëlim të shpenzimeve shënojnë edhe treguesit e tjerë për raportin mes disa llojeve të shpenzimeve dhe të ardhurave të përgjithshme të rregullta, me çka vërtetohet efikasitetit operativ i bankave.

Përveç të ardhurave neto nga interesat

dhe shpenzimet operative të bankave, të cilat e përcaktuan nivelin më të lartë të profitabilitetit në krahasim me vitin e kaluar, komponentët e mbetur të profitbilitetit të bankave shkonin në drejtim të zvogëlimit të

98 Shpenzimet operative të bankave i përfshijnë: shpenzimet e të punësuarve, amortizimin, shpenzimet e përgjithshme dhe administrative, shpërblimet për sigurimin e depozitave dhe shpenzimeve të tjera operative, me përjashtim të shpenzimeve të jashtëzakonshme. 99 Duke filluar nga 01.06.2014, shkalla e premisë së sigurimit të depozitëve ishte më e ulët për 0.2 përqind dhe 0.5% në nivel vjetor.

Grafikon nr. 118 Treguesit për efikasitetin e bankave në përqindje


60,655,5

92,0

82,33,1

2,8

2

2,5

3

3,5

4

4,5

50

60

70

80

90

100

110

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12.2013 12.2014

Shpenzimet operative / Gjithsej të hyrat e rregullta (cost-to-income) (boshtimajtas)Shpenzimet operative / Të hyrat neto nga interesi (boshti majtas)

Shpenzimet operative / Aktivi mesatar (boshti majtas)

Grafik 117 Struktura e shpenzimeve operative në përqindje


38,4 39,5

9,1 8,9

32,2 33,1

11,7 10,9

8,6 7,6

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

12,2009 12,2010 12,2011 12,2012 12,2013 12,2014

Shpenzimet tjera operative Primi për sigurime dhe depozita

Shpenzimet e përgjithshme dhe administrative Amortizimi

Shpenzimet për punësim

Grafik 116 Shfrytëzimi i të hyrave të përgjithshme në përqindje


60,6 55,5

26,125,7

12,7 18,3

0,6 0,5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Shpenzimet operative Korrigjimi i vlerës

Fitimi / Humbja para tatimimit Të dalat e jashtëzakonshme

81

saj. Kështu, në vitin 2014, korrigjimi neto i vlerës të cilat e pranojnë bankat për dëmtimin e mjeteve financiare (kreditë dhe kërkesat tjera të ngjashme) arrin në 4,200 milionë denarë, që në bazë vjetore paraqet rritje për 372 milionë denarë, ose 9.7%100. Me këtë edhe pjesa e të ardhurave neto nga norma e interesit e cila është shpenzuar për mbulimin e zhvlerësimit të mjeteve financiare janë rritur nga 31.5% në vitin 2013 në 32.1% në vitin 2014. Rritja e korrigjimit neto e vlerës i përket uljes së theksuar të dëmtimit të lirë, i cili kryesisht është për shkak të dallimit të lartë101. Korrigjimi bruto i vlerës së mjeteve financiare tregon rënie në gjithë katër tremujorët e vitit 2014 (në krahasim me të njëjtën periudhë të vitit 2013).

Në vitin 2014, u ndërpre trendi disavjeçar

i rritjes së korrigjimit të vlerave të mjeteve jo financiare (prona e konfiskuar). Në të vërtetë, u zvogëlua për 200 milionë denarë, ose për 20.4%, dhe në fund të vitit 2014 ra në 781 milionë denarë. Ulja kryesisht vjen për shkak të rritjes së madhe të përmirësimit të vlerës nga shitja e mjeteve të marra nga dy banka.

100 Për krahasim, në vitin 2013 korrigjimi - neto i vlerës së mjeteve financiare (kredi dhe kërkesa të ngjashme) në nivel vjetor është zvogëluar për 711 milionë denarë ose përb15.7%. 101 Për krahasim, në vitin 2013 korrigjimi - neto e vlerës së mjeteve financiare (kredi dhe kërkesa të ngjashme) në nivel vjetor është zvogëluar për 711 milionë denarë ose për 15.7%.

Grafik 120 Korrigjimi i vlerës së mjeteve financiare dhe jofinanciare në milion denarë

Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

11000

12000

13000

12,2010 12,2011 12.2012 12.2013 12.2014

Korrigjimi i vlerës neto të mjeteve financiare

Korrigjimi i vlerës bruto të mjeteve financiare(pa mos inkorporuar lirimin e

korrigjimit të vlerës)

Lirimi i korrigjimit të vlerës së mjeteve financiare

Grafik 119 Norma vjetore e ndryshimeve të shepnzimeve për korigjimin e vlerës në përqindjeи


-32,9

36,0

16,9

-15,7

9,723,0

-43,5

333,1

111,5

-20,4

-100

-50

0

50

100

150

200

250

300

350

12,2010 12,2011 12.2012 12.2013 12.2014

Korrigjimi i vlerës neto të mjeteve financiare

Korrigjimi i vlerës neto të mjeteve jofinanciare

82

Rritja e fitimeve të sistemit bankar në vitin 2014 ka ndikuar pozitivisht në treguesit kryesorë të profitabilitetit të bankave. Në krahasim me vitin e kaluar, norma e kthimit të aseteve është më e madhe për 0.2 pikë përqindje, ndërsa rritja e normës së kthimit të kapitalit arrin në 1.7 % pikë. Gjithashtu është përmirësuar edhe margjina e fitimeve të bankave102 (për 3.7 pikë përqindje), si dhe të gjithë treguesit të cilët janë të llogaritur në bazë të artikujve të cilët ndikohen nga të hyrat neto të interesit.

Në vitin 2014, produktiviteti në

sistemin bankar është përmirësuar, i cili çon drejt shfrytëzimit të përmirësuar të resurseve. Krahasuar me vitin e kaluar, të ardhurat për punonjësit janë rritur për 0.1 milion denarë, ndërsa shpenzimet operative për punonjës janë zvogëluar.

102 Margjina e fitimit e paraqet raportin e fitimit (humbjes) në punë dhe të ardhurat e përgjithshme të rregullta të profitit.

Tabelë 5 Tregues për profitabilitetin dhe efikasitetin e sistemit bankar në përqindje

Burim: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Treguesit e llogaritur për disa banka janë në shtojca nr. 38.

12.2013 12.2014

Norma e kthimit të aktivit mesatar (ROAA) 0,6 0,8

Norma e kthimit të kapitalit mesatar (ROAE) 5,7 7,4

Shpenzimet operative / Gjithsej të hyrat e rregullta (Cost-to-income) 60,6 55,5

Shpenzime jo interesi / Gjithsej të hyrat e rregullta 66,6 61,8

Shpenzimet për pagat / Gjithsej të hyrat e rregullta 23,3 22,0

Shpenzimet për pagat / Shpenzimet operative 38,4 39,6

Korrigjimi i vlerës së mjeteve financiare dhe jofinanciare / neto të hyra nga interesi 39,5 38,1

Të hyra neto nga interesi / Gjithsej të hyrat e rregullta 65,9 67,4

Të hyra neto nga interesi / të dalat jo nga interesi 99,0 109,2

Të hyrat jo nga interesi / Gjithsej të hyra të rregullta 40,1 38,8

Fitimi (humbja) nga puna / Gjithsej të hyrat e rregullta 12,5 16,2

Numri i të punësuarve 6,048 5,988

Fitimi për kokë punëtori (në milionë denarë) 0,4 0,5

Gjithsej të hyrat për kokë punëtori (në milionë denarë) 3,1 3,2

Shpenzimet operative për kokë punëtori (në milionë denarë) 1,9 1,8

Grafik 121 Normat e kthimit të mjeteve - ROA (lartë) dhe kapitalit - ROE (poshtë), sipas rezultatit (pozitiv/negativ) financiar të arritur në përqindje


0,7 0,9

-1,2 -1,0

0

0,5

1

1,5

2

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12,2013 12,2014

6,5 8,5

-8,1 -10,1

0

3

6

9

12

15

18

-40

-30

-20

-10

0

10

20

12.2007 12.2008 12.2009 12.2010 12.2011 12.2012 12,2013 12,2014

Bankat të cilat kanë treguar rezulltat financiar pozitiv

Bankat të cilat kanë treguar rezultate financiare negative

Sistemi bankar

83

Sipas treguesve për kthimin e aktivit dhe kapitalit, sistemi bankar i Republikës së Maqedonisë gjendet në mesin e listës, në krahasim me sistemet bankare të rajonit dhe të disa shteteve anëtare të UE-së.

Rritja vjetore e margjinës së

interesit neto 103

është pasqyrim i rritjes

vjetore e të hyrave neto nga interesat (për 7.6%) nga rritja mesatare vjetore e aktivit (për 1.6%) është rezultat i të hyrave vjetore nga norma e interesit (për 7.6%) nga rritja mesatare e normave të interesit të aktivit (për 1.6%). Në fakt, shkaku kryesor i rritjes së margjinës së interesit është ulja e shpenzimeve të interesit, të cilat njëkohësisht kontribuojnë në uljen vjetore të shpenzimeve të interesit nga njësia bartëse e normës së interesit të pasivit. Nga ana tjetër, normat e zvogëluara aktive të interesit, shkaktuan rënie në të ardhura nga interesi për njësi të mjeteve të interesit. Nga analiza e bërë në banka të veçanta, nga gjithsej pesëmbëdhjetë banka, tetë banka kishin realizuar margjinë të interesit neto më të lartë se margjina e interesit neto në nivel të sistemit bankar të interesit neto të marzhës neto të interesave të sistemit bankar, e cila më 31.12.2014 arrin 3.9%.

103 Margjina neto e interesave llogaritet si raport midis të ardhurave neto nga norma e interesit dhe aktivës mesatare të normës së interesit. Aktivi mesatar i interesit llogaritet si mjedis aritmetik nga shumat e aktivës së interesit në funt të këtij vitit dhe në fund të vitit të kaluar.

Grafik 122 Normat e kthimit të mjeteve dhe të kapitalit, sipas vendeve të përzgjedhura në përqindje

Burimi: Banka popullore në bazë të të dhënave të paraqitura nga bankat, faqet e internetit të FMN-së dhe të bankave qendrore. Vërejtje: Të dhënat i referohen muajit shtator të vitit 2014, me përjashtim të Maqedonisë, Kroacisë (dhjetor, viti 2014), Kosovës (korrik, viti 2014), Portugalisë, Italisë, Qipros, Greqisë, Lituanisë, Holandës, Republikës Çeke dhe Shqipërisë (qershor, viti 2014).

-3

-2

-1

0

1

2

3

-26

-21

-16

-11

-6

-1

4

9

14

19

Port

ugalia

Hungaria

Rum

ania

Aust

ria

Italia

Qip

roja

Sllo

venia

Kro

aci

a

Gre

qia

Lituania

Maqedonia

Hola

nda

Est

onia

Sllo

vakia

Polo

nia

Leto

nia

Çekia

Sërb

ia

Bosn

a d

he H

erc

egovin

a

Maqedonia

Shqip

ëria

Koso

va

Turq

ia

Vendet e zgjedhura anëtare të UE Vendet nga regjioni,

që nuk janë anëtaretë UE

Norma e kthimit të kapitalit - РОАЕ (boshti majtas)

Norma e kthimit të aktivit - РОАА (boshti djathtas)

Grafik 123 Margjina neto e interesit në përqindje


6,1 6,0

2,6 2,2

3,7 3,9

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

31.12.2009 31.12.2010 31.12.2011 31.12.2012 31.12.2013 31.12.2014

Të hyra nga interesi / Aktivi mesatar interes mbajtës

Shpenzimet e interesit / Pasivi mesatar interes mbajtës

Margjina e interesit neto

84

5.2 Lëvizjet dhe shmangiet e normave të interesit

Ulja e normave të interesit aktive

dhe pasive të bankave ka vazhduar edhe në vitin 2014, edhe kundër asaj që norma bazë e interesit të Bankës popullore ka mbetur e pandryshuar104. Në krahasim me muajin dhjetor të vitit 2013, rënia ishte më e theksuar në normat e interesit për depozitat në denarë dhe depozitat në denarë me klauzolë të këmbimit valutor (për 0.8 pikë përqindje), ndërsa rënie më të vogël shënojnë normat më normat e interesit të kredive valutore (për 0.3 pikë përqindje).

Në gjysmën e parë të vitit 2014, vërehet

ndryshueshmëri më e madhe në shmangien e normës së interesit, pavarësisht nga niveli të tyre më stabël gjatë gjysmës së dytë të vitit. Megjithatë, edhe përkundër lëvizjeve relative të normave të interesit të aktivit dhe të pasivit, ngritjet e normave të interesit pothuajse në të gjitha valutat janë të qëndrueshme dhe pa ndryshime të mëdha në krahasim me nivelin e dhjetorit të vitit 2013, me përjashtim të normave të interesit në denarë, i cili është rritur si rezultat i rënies së madhe e normave të interesit për depozitat në denarë (për 0.8 pikë përqindje), kundrejt uljes së vogël të normave të interesit për kreditë në denarë (0.5 pikë përqindje).

104 Gjatë vitit 2014, norma e interesit të ankandeve të shënimeve të arkës ka mbetur në të njëjtin nivel që nga ndryshimi i fundit në korrik të vitit 2013 (kur ajo u reduktua në 3.25%).

Grafik 126 Shpërndarja e normave të interesit sipas valutave në përqindje

Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të paraqitura nga ana e bankave. Vërejtje: Në llogaritjet nuk janë të përfshira kreditë në bazë të salldove negative dhe kartelave të kredititi.

4,0 4,3

4,94,7

4,8 4,9

2

3

4

5

6

7

I.07

VI.

07

XI.

07

IV.0

8

IX.0

8

II.0

9

VII

.09

XII

.09

V.1

0

X.1

0

III.

11

VII

I.11

I.12

VI.

12

XI.

12

IV.1

3

IX.1

3

II.1

4

VII

.14

XII

.14

Shmangia e interesit në mes të normave denarike të interesit

Shmangia e interesit në mes të normave denarike të interesit me klauzolë valutore

Shmangia e interesit në mes të normave valutore të interesit

Grafik 125 Normat pasive të interesit në përqindje


4,13,3

2,61,8

1,61,2

1

2

3

4

5

6

7

8

9

I.07

VI.

07

XI.

07

IV.0

8

IX.0

8

II.0

9

VII

.09

XII

.09

V.1

0

X.1

0

III.

11

VII

I.11

I.12

VI.

12

XI.

12

IV.1

3

IX.1

3

II.1

4

VII

.14

XII

.14

Norma e interesit për depozitat denarike

Norma e interesit për depozitat denarike me klauzol valutore

Norma e interesit për depozitat valutore

Grafik 124 Normat aktive të interesit në përqindje


8,17,6

7,36,7

6,4 6,15

6

7

8

9

10

11

12

I.07

VI.

07

XI.

07

IV.0

8

IX.0

8

II.0

9

VII

.09

XII

.09

V.1

0

X.1

0

III.

11

VII

I.11

I.12

VI.

12

XI.

12

IV.1

3

IX.1

3

II.1

4

VII

.14

XII

.14

Norma e interesit për kreditë denarike

Norma e interesit për kreditë denarike me klauzol valutore

Norma e interesit për kreditë valutore

85

V. SHTOJCAT

Documents

RAPORT PËR RREZIQET E SISTEMIT BANKAR NË REPUBLIKËN E ... · aktiviteteve afariste të subjekteve vendore. Sfida kryesore e bankave në periudhën e ardhshme ka të bëjë me ruajtjen