Raport Vjetor i Progresit 2005 · 2014. 5. 26. · Raport Vjetor i Progresit 2005 5 janar shkurt mars prill maj qershor korrik gusht shtator tetor nentor dhjetor KESHILLI I MINISTRAVE

REPUBLIKA E SHQIPËRISË KËSHILLI I MINISTRAVE

Raport Vjetor i Progresit 2005

Shtator 2006

Parathënie

Objektivat kryesore të Qeverisë sime janë integrimi i Shqipërisë në BE dhe NATO, zhvillimi dhe konsolidimi i shtetit demokratik, vendosja e shtetit ligjor dhe çrrënjosja e sistemit të korrupsionit, rritja e shpejtë, e balancuar dhe e qëndrueshme e burimeve ekonomike dhe njerëzore si dhe një rol social i shtetit. Qeveria ime po punon drejt realizimit të këtyre objektivave madhore me një dedikim duke kërkuar një shkallë të lartë përgjegjësie për rezultatet që duhen arritur.

Për këtë arsye, jam shumë i kënaqur që të lancoj Raportin Vjetor të Progresit për vitin 2005, i cili do të shërbejë si dokumenti kryesor i monitorimit dhe vlerësimit të Qeverisë së Shqipërisë. Raporti është një komponent shumë i rëndësishëm i Sistemit të Planifikimit të Integruar, i cili u aprovua nga Këshilli i Ministrave në Nëntor 2005 në mënyrë që të sigurojë që proceset më të rëndësishme politike dhe financiare të Qeverisë të funsionojnë në mënyrë koherente dhe eficente. Në këtë dokument ravijëzohen sfidat kryesore nëpër të cilat ka kaluar vendi që nga koha kur Qeveria ime erdhi në pushtet.

Duke filluar që nga viti që vjen, nëpërmjet Raportit Vjetor të Progresit do të bëhet monitorimi i Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim, e cila është në procesin e përgatitjes. Objektivat e këtij raporti do të jenë:

Të vlerësojë progresin e bërë përkundrejt objektivat kryesore të Qeverisë;

Të përdorë informacione statistikore për të bërë krahasimin e ecurisë së reformave në Shqipëri me ato të vendeve të tjera në rajon;

Të shërbejë si bazë për të iniciuar diskutime të gjera mbi planet strategjike dhe axhendën e Qeverisë.

Përgatitja e Raportit Vjetor të Progresit 2005 u menaxhua nga Departamenti i Bashkërendimit të Strategjive dhe Koordinimit të Ndihmës së Huaj në Këshillin e Ministrave. Me këtë rast dua që të vlerësoj punën e Drejtorit si dhe stafit të këtij Departamenti për punën e shkëlqyer që kanë bërë në përgatitjen e tij.

Përveç kësaj, do të doja të falenderoja të gjitha Ministritë, INSTAT, Institutin e Shëndetit Publik si dhe Bankën e Shqipërisë për kontributin e tyre.

Në përfundim, do të doja të shprehja vlerësimin dhe falenderimin tim ndaj Departamentit për Zhvillim Ndërkombetar (DfID) të Mbretërisë së Bashkuar për mbështetjen e madhe teknike që ka dhënë në përgatitjen e këtij dokumenti.

Kryeministri

Sali Berisha


Pasqyra e lëndës

Parathënie ........................................................................................................ 1

1 Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim .................................................. 3

2 Integrimi Europian dhe Euro-Atlantik ............................................................... 7

2.1 Proçesi i anëtarësimit në Bashkimin Europian ...................................................... 8 2.2 Proçesi i anëtarësimit në NATO ....................................................................... 9 2.3 Bashkepunimi rajonal ..................................................................................10

3 Sistemi demokratik ....................................................................................11

3.1 Institucionet demokratike.............................................................................12 3.2 Administrata publike...................................................................................13 3.3 Decentralizimi...........................................................................................14

4 Shteti ligjor .............................................................................................15

4.1 Korrupsioni ..............................................................................................16 4.2 Krimi i organizuar.......................................................................................17 4.3 Drejtësia .................................................................................................18

5 Zhvillimi ekonomik dhe njerëzor....................................................................19

5.1 Mjedisi i biznesit........................................................................................20 5.2 Bilanci i pagesave.......................................................................................25 5.3 Infrastruktura ...........................................................................................31 5.4 Arsimi.....................................................................................................35 5.5 Shëndetësia..............................................................................................36 5.6 Strehimi ..................................................................................................37 5.7 Mjedisi....................................................................................................38

6 Roli social i shtetit ....................................................................................39

6.1 Tregu i punës............................................................................................40 6.2 Varfëria ..................................................................................................41 6.3 Mbrojtja sociale.........................................................................................42 6.4 Fëmijët...................................................................................................43 6.5 Çështjet gjinore ........................................................................................44 6.6 Pabarazitë rajonale ....................................................................................45

Anekse

Aneksi 1 Disa tregues të përzgjedhur të monitorimit ...................................................46

1


Tabela dhe figura

Tabela 5.1. Treguesit kryesorë makroekonomikë ......................................................19

Tabela A1.1 Objektivat kryesorë të SKZHES-së .........................................................46

Tabela A1.2 Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit, disa tregues të përzgjedhur ................47

Figure 1.1 Kalendari i planifikimit të integruar........................................................ 5

2


1 Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim

Sistemi i Planifikimit të Integruar

Duke filluar që nga nëntori i vitit 2005, Sistemi i Planifikimit të Integruar (SPI) ofron një grup parimesh funksionale të cilat garantojnë që proçesi i planifikimit dhe monitorimit nga ana e Qeverisë së Shqipërisë të kryhet në mënyrë koherente, efiçente dhe të integruar. SPI nuk përbën një sistem të ri apo të veçuar planifikimi. Dy janë proçeset ekzistuese që mbulojnë të gjitha aktivitetet qeveritare:

Një proçes kombëtar afatmesëm deri afatgjatë për planifikimin strategjik, i cili quhet Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim (SKZHI) (2007-2013), dhe përcakton përparësitë dhe synimet strategjike. SKZHI-ja pritet që të miratohet në fillim të vitit 2007 dhe do të zëvendësojë Strategjinë Kombëtare për Zhvillim Ekonomik dhe Social (SKZHES).

Një proçes buxhetor afatmesëm, i quajtur Programi Buxhetor Afatmesëm (PBA), i cili kërkon që çdo ministri të përgatisë një plan tre-vjeçar brenda një tavani shpenzimesh për të arritur objektivat e politikës së saj në përputhje me SKZHI-në. Proçesi i PBA-së funksionon që në vitin 2000 dhe lidhet në mënyrë direkte me proçesin e buxhetimit vjetor.

Në proçeset e buxhetimit dhe planifikimit strategjik do të pasqyrohen katër proçese themelore:

Integrimi Euoprian dhe Euro-Atlantik, domethënë zbatimi i Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit dhe Planit të Aksionit për Anëtarësim në NATO

Programi Qeveritar

Menaxhimi i investimeve publike

Menaxhimi i ndihmës së huaj

Përsa i përket planifikimit strategjik, ndryshimet që po paraqiten kanë për qëllim të trajtojnë tri kufizimet e proçesit të mëparshëm të renditura më poshtë:

1. Proçesi i planifikimit strategjik nuk ishte gjithëpërfshirës.

Sipas SPI-së do të ketë një hierarki dokumentash të planifikimit strategjik. SKZHI-ja, një strategji kombëtare e vetme, do të mbështetet mbi një kuadër të gjerë strategjish sektoriale dhe do të udhëhiqet nga një grup i përzgjedhur strategjish ndërsektoriale. Strategjia kombëtare do të shfaqet si një sintezë e dokumentave të strategjive sektoriale të përgatitura për të gjithë sektorët, ndryshe nga SKZHES-ja, e cila u përgatit për një numër të kufizuar sektorësh. Integrimi europian dhe proçeset e planifikimit për anëtarësimin në NATO do të përfshihen plotësisht në strategjinë e re kombëtare .

2. Proçesi i planifikimit strategjik nuk u drejtua në masën e duhur nga nga Këshilli i Ministrave.

Në kuadër të SPI-së, ministritë e linjës do të jenë përgjegjëse për përgatitjen e strategjive sektoriale që përmbushin standartet e cilësisë. Veç kësaj, strategjitë sektoriale duhet të paraqesin lidhjet midis politikave të cilave u janë përllogaritur kostot, dhe synimeve që ministritë kërkojnë të arrijnë. Kjo do t’u japë mundësi Kryeministrit dhe ministrave të vendosin drejtimet strategjike brenda një kuadri të shëndoshë fiskal në fillim të proçesit të planifikimit vjetor.

3. Proçesi i planifikimit strategjik ishte i shkëputur nga buxhetimi afatmesëm.

Në kuadër të SPI-së, planifikimi strategjik dhe ai buxhetor janë përbërës të një sistemi të vetëm të menaxhimit të shpenzimeve publike:

Ministritë e linjës vendosin në strategjitë e tyre sektoriale synime afatmesme deri afatgjata, të cilat janë identike me synimet e përcaktuara në format përgatitore të PBA-së për çdo program buxhetor, dhe vlerësojnë gjerësisht burimet e nevojishme për të arritur këto synime.

3


4

Departamenti i Bashkërendimit të Strategjive dhe Koordinimit Strategjik të Ndihmës së Huaj, në bashkëpunim me Departamentin e Politikës dhe Analizës së Buxhetit dhe Departamentit Makroekonomik, përgatisin opsionet për akordimin, në vija të trasha, të burimeve ndërsektoriale për Komitetin e Planifikimit Strategjik në fillim të çdo cikli të PBA-së.

Komiteti i Planifikimit Strategjik dhe Këshilli i Ministrave marrin vendime për shpërndarjen ndërsektoriale të burimeve në kuptimin e gjerë për periudhën afatmesme në mënyrë që të nisë proçesi përgatitor i PBA-së.

Figure 1.1 tregon ciklin vjetor që integron proceset kryesore planifikuese dhe financiare. Kalendari u përgatit për herë të parë ne vitin 2005 dhe përcaktoi afatet kohore për vendimet dhe përgatitjen e dokumentave kryesore për institucionet qendrore si dhe Ministrite e Linjës për vitin 2006.

Proçesi përgatitor i SKZHI-së

Proçesi përgatitor i SKZHI-së është skicuar sipas një udhëzimi të nxjerrë me një Urdhër të Kryeministrit. Ai përfshin një grup standartesh sipas të cilave do të përgatiten dhe miratohen strategjitë kombëtare, sektoriale dhe ndërsektoriale. Komiteti i Planifikimit Strategjik pranë Këshillit të Ministrave ka miratuar listën e strategjive sektoriale dhe ndërsektoriale që do të përgatiten dhe që do të shërbejnë si themelet mbi të cilat do të hartohet SKZHI-ja.

Në bazë të planeve për hartimin e strategjive, të miratuara së bashku me Departamentin e Bashkërendimit të Strategjive dhe Koordinimit Strategjik të Ndihmës së Huaj pranë Këshillit të Ministrave në qershor të vitit 2006, ministritë e linjës do të përgatisin strategji sektoriale dhe ndërsektoriale nën udhëheqjen e Grupeve përkatëse të Punës për Strategjinë, Buxhetin dhe Integrimin. Strategjitë e hartuara do të paraqiten në tetor të vitit 2006 për t’u shqyrtuar nga Komiteti i Planifikimit të Strategjive të Këshillit të Ministrave. Në varësi të plotësimit të standarteve të vendosura në udhëzime, draftet e këtyre strategjive mund të paraqiten si drafte maket ose të plota.

Në varësi të formës së dokumentave të strategjive sektoriale dhe ndërsektoriale (maket apo të plota) që do të dorëzohen në tetor 2006, Departamenti i Bashkërendimit të Strategjive dhe të Koordinimit Strategjik të Ndihmës së Huaj do të bashkërendojë përgatitjen e projekt-SKZHI-së. Versioni përfundimtar i SKZHI-së do t’i paraqitet Komitetit të Planifikimit Strategjik për diskutim dhe shqyrtim. SKZHI-ja do të miratohet nga Këshilli i Ministrave dhe do t’i paraqitet Parlamentit brenda tremujorit të parë të vitit 2007. Gjatë gjithë vitit 2007, ato ministri të linjës që kanë paraqitur vetëm strategji sektoriale maket do të vazhdojnë punën deri në përfundimin e tyre.


5

janar shkurt mars prill maj qershor korrik gusht shtator tetor nentor dhjetor

KESHILLI I MINISTRAVE

Komiteti i Planifikimit Strategjik

Komiteti i Modernizimit te Qeverise

Departmenti i Bashkerenidimit te Strategjive (SPI, SKZHI, assistenca huaj)

Drejtoria e Makros

Drejtoria e Buxhetit

MINISTRIA E INTEGRIMIT EVROPIAN

MINISTRITE E LINJES

Grupet të Punës për Strategji, Buxhet, Integrim

MINISTRIA E FINANCAVE

Drafton dokumentin e PBA dhe tavanet e

shpenzimeve te PBA

Parashikimet makro dhe tavane

shpenzimeve totale

Vlereson dhe

aprovon

Finalizimi e strategjive sektoriale

Pergatitja e tavaneve te PBA dhe

udhezuesi per pergatitijen e buxhetit

A

Vlereson parashikimet

makro

Vlereson dhe aprovon

Vlereson PBA

Kerkesat paraprake per buxhetin vjetor

Vlereson parashikimet

makro



Formulimi / vleresimi i strategjive sektoriale

Vlereson standartet

Vlereson dhe

aprovon

Shenimet Teknike te

PBA

Analiza e ceshtjeve te shpenzimeve

te rendesishme

Dokumenti vjetor per assistenca huaj

Negocimet per buxhet

Drafti ibuxhetit

Buxheti i propozuar dhe ligji i buxhetit

Udhezuesi per pergatitijen e buxhetit - A

Garanton cilesi procesitGaranton cilesi

procesit

Rishikimi i Politikes se Programeve dhe Planifikimi i shpenzimeve te programeve

Kontirbuti per PKP MSA

Plani kombetar i zbatimit te MSA-se (PKZ MSA)

Raporti progresit vjetor mbi zbatimi

Partneritetit Evropian

IPA "Multi-annual Indicative Planning

Document"

Identifikimi e prioriteteve IPA

Figure 1.1 Kalendari i planifikimit të integruar


Proçesi monitorues i SKZHI-së

Sipas SPI-së, Departamenti i Bashkërendimit të Strategjive dhe Koordinimit Strategjik të Ndihmës së Huaj pranë Këshillit të Ministrave do të jetë përgjegjës për një raport vjetor i cili:

do të vlerësojë ecurinë e zbatimit të strategjisë, kryesisht përsa i përket prirjeve të nivelit të lartë, ndërkohë që treguesit e rezultateve do të miratohen së bashku me ministritë e linjës. Këta tregues duhet të jenë në përputhje me masterplanin kombëtar statistikor të INSTAT-it

do të përdorë informacione të tjera statistikore në dispozicion në mënyrë që të analizojë prirjet afatgjata dhe të krahasojë Shqipërinë me vendet e tjera në rajon

do të identifikojë në mënyrë të përzgjedhur çështjet që kanë rëndësi kritike për proçesin e arritjes së objektivave afatgjata të vendit dhe që do të jenë baza për diskutime më të gjera

Raporti Vjetor i Progresit:

nuk paraqet një strategji të mirëfilltë, pasi ky rol do të mbulohet nga dokumenti i SKZHI-së

nuk përvijon një kuadër që hedh shikimin nga e ardhmja, pasi kjo ofrohet në dokumentin e PBA-së; ky i fundit nën përgjegjësinë e Ministrisë së Financave

nuk zëvendëson raportimin vjetor të rezultateve kryer nga ministritë e linjës që përbën një pjesë të sistemit të raportimit buxhetor.

Qëllimi dhe struktura e Raportit të Progresit

Proçesi për përgatitjen e SKZHI-së nxjerr në pah angazhimin e Qeverisë së Shqipërisë për të paraqitur një strukturë gjithëpërfshirëse të planifikimit strategjik duke përfshirë të gjitha fushat e aktivitetit të saj dhe që do të zëvendësojë qasjen e mëparshme që ka qenë e copëzuar. Megjithatë, SKZHI-ja nuk është formuluar dhe miratuar ende, ashtu siç nuk është përcaktuar ende grupi i treguesve të nivelit të lartë që do të përdoret për të monitoruar zbatimin e saj. Prandaj, Raporti i Progresit për vitin 2005 përfaqëson një gjendje tranzicioni drejt krijimit të një mjeti të përhershëm monitorues:

Ai nënvizon ndryshimet që po ndodhin nëpërmjet SPI-së dhe SKZHI-së, në veçanti përparësinë maksimale që i jepet integrimit europian dhe Euro-Atlantik

Ai synon të mbështesë proçesin e përzgjedhjes së treguesve dhe objektivave që do të ndiqen gjatë përgatitjes së SKZHI-së, dhe të tërheqë vëmendjen tek produktet e sistemit statistikor kombëtar

Në këtë raport i kushtohet një faqe secilit prej grupeve të çështjeve të përzgjedhura. Çdo faqe ndjek përgjithësisht këtë formati: gjysma e sipërme e faqes përmban një paraqitje grafike të një treguesi statistikor; teksti në gjysmën e poshtme përcakton treguesin, paraqet rrjedhojën kryesore të politikave dhe ofron një raport përshkrues për veprimet që qeveria ka ndërmarrë apo ka planifikuar të ndërmarrë për të trajtuar çështjen e politikës në fjalë.

Duhet theksuar se treguesit në Raportin Vjetor të Progresit për vitin 2005 janë të përkohshëm dhe nuk zëvendësojnë aspak treguesit që do të përdoren për të monitoruar zbatimin e SKZHI-së.

Raporti i Progresit për vitin 2005 përfshin të gjithë treguesit kryesorë të SKZHES-së për arsye vazhdimësie, duke qënë se këta tregues janë përfshirë në tri raportet e mëparshme mbi ecurinë dhe duke qenë se SKZHES-ja përbën një prej bazave ku mbështetet buxheti i vitit 2006.

6


2 Integrimi Europian dhe Euro-Atlantik

0

20

40

60

80

100

1. Produkti i

brendshem bruto

(PBB) per fryme

(100% = me e larta)

2. Punesimi jo-

bujqesor (%)

3. Bilanci tregtar:

importe/eksporte

(%)

4. Arsimi i mesem

shkalla e

regjistrimit (%)

5. Shteti ligjor (%)

Shqiperia 2003-2004Mesatarja per vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore 10 vjet para anetaresimit

Vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore 10 vjet përpara anëtarësimit

Shqipëria 2003-04 Minimumi Mesatarja Maksimumi

1. Produkti i brendshëm bruto (PBB) për frymë €1970 Lituania €977 €2360 Sllovenia €6099

2. Pjesa e punësimit jo-bujqësor 57% Rumania 62% 85% Rep. çeke 93%

3. Bilanci tregtar: eksporte/importe 24% Sllovakia 74% 88% Bullgaria 109%

4. Shkalla e regjistrimit në arsimin e mesëm 42% Letonia 60% 78% Polonia 96%

5. Shteti ligjor 25% Rumania 44% 63% Hungaria 75% Burimet: (1-3) PBB-ja përkatëse për frymë: Eurostat; Ameco; IMF dhe INSTAT për Shqipërinë; (4) Treguesit Rajonalë Edstats të EAQ-s të Bankës Botërore; (5) Treguesit e Qeverisjes së Bankës Botërore Shënime: Në Grupin e vendeve të Europës Lindore dhe Qëndrore përfshihet 8 vendet të cilat u bënë anëtare të Bashkimit Europian në vitin 2004 (mesataret për vitin 1994) plus Bullgaria dhe Rumania, të cilat do të bëhen anëtare të Bashkimit Europian në vitin 2007 (mesataret për vitin 1997). Mesataret për të dy grupet janë llogaritur për vitet 1994 dhe 1997 përveç treguesit të shtetit ligjor, i cili bazohet në vitin 1996 për të dhjetë vendet.

Procesi i integrimit në Bashkimin Europian është shumë kompleks. Grafiku i mësipërm tregon pozicionin e Shqipërisë në vitet 2003 – 2004 (kolona me ngjyrë të kuqe) në pesë fusha socialekonomike krahasuar me vendet anëtare të BE-së dhjetë vjet përpara anëtarësimit të tyre (viza vertikale tregon diapazonin e performancës për secilin prej indikatorëve). Është fakt se Shqipëria është në pozita më të mira përsa i përket të ardhurave për kokë krahasuar me disa prej vendeve që janë bërë vende anëtare së fundmi, në fillim të procesit të tyre të anëtarësimit, por pozicionohet më keq në fusha të tjera si psh regjistrimi i nxënësve në shkollat e mësme dhe shtetit ligjor.

7


2.1 PROÇESI I ANËTARËSIMIT NË BASHKIMIN EUROPIAN

Më 12 qershor 2006, Shqipëria nënshkroi Marrëveshjen e Stabilizim-Asocimit. Raporti i Stabilizim-Asocimit për vitin 2005 theksonte se në përgjithësi Shqipëria kishte bërë “disa përparime në zbatimin e prioriteteve afatshkurtra të Partneritetit Europian” porse zbatimi i duhur ishte “penguar nga vështirësia në mundësimin e burimeve, e ndërthurur kjo në disa raste me mungesë të vullnetit politik”. Pikat e mëposhtme ishin më të spikaturat në raport:

Situata politike

Demokracia dhe shteti ligjor “Reforma legjislative e sistemit gjyqësor e ka sjellë Shqipërinë më afër standarteve të BE-së” por “duhet të shndërrohet më shpejt dhe më me gatishmëri në arritje konkrete”

Të drejtat e njeriut dhe mbrojtja e minoriteteve

U krijua një Komitet Shtetëror i Posaçëm për Pakicat por punonjësit e kontrollit të zbatimit të ligjit duhet të jenë të ndërgjegjshëm për detyrimet e tyre në lidhje me të drejtat e njeriut

Bashkëpunimi rajonal dhe ndërkombëtar “Shqipëria ka mbajtur marrëdhënie të mira rajonale përmes marrëveshjeve të tregtisë së lirë me fqinjët e saj që nuk janë anëtarë të BE-së dhe përmes pjesëmarrjes në disa nisma rajonale shumëpalëshe”

Situata ekonomike

Ekonomia e tregut të lirë, reformat strukturore dhe menaxhimi publik financiar

“Shqipëria ka qenë e suksesshme në ruajtjen e një strukture makroekonomike të qëndrueshme” por “siguria e pronësisë ka nevojë të ngutshme të përmirësohet përmes zbatimit të plotë dhe në kohën e duhur të ligjit të ri mbi kthimin e pronave”

Standartet europiane

Tregu dhe tregtia e brendshme “Janë bërë mjaft përmirësime në fushën e doganës, me përmbushjen e objektivave të të ardhurave buxhetore, me përmirësimin e kapacitetit administrativ, uljen e shkallës së ndërrimit të stafit, me një bashkëpunim më të mirë me policinë dhe zbatimin e sistemit ASYCUDA” por “duhet të bëhen përmirësime më konkrete nga shërbimet doganore në luftën kundër kontrabandës dhe trafikimit.”

Politikat sektoriale “Shqipëria ka bërë përparime në zbatimin e strategjisë së saj për energjitikën … dhe angazhimeve të ndërmarra në kuadër të proçesit të tregut rajonal të energjisë që çon drejt Traktatit të Komunitetit për Energjinë”

Bashkëpunimi në çështjet e brendshme dhe të drejtësisë

“Legjislacioni i ri për luftën kundër krimit të organizuar duhet të ndiqet nga … arritje konkrete në arrestimin dhe ndjekjen penale të autorëve të krimit dhe konfiskimin e pronave”

Pikat e mëposhtme u identifikuan si përparësi kyçe në Partneritetin Europian të vitit 2005:

“Të arrihen rezultate konkrete në luftën kundër krimit të organizuar, në veçanti duke përdorur të gjitha dispozitat e ligjeve të reja për krimin e organizuar dhe duke përshpejtuar zbatimin e masave që bazohen në veprime kundër krimit të organizuar

Të zbatohet dhe të përditësohet plan-veprimi anti-korrupsion i vitit 2004-2005 dhe i rekomandimeve të Raporteve Vlerësuese të Grupit të Shteteve të Këshillit të Europës Kundër Korrupsionit (GRECO)

Të zbatohet legjislacioni ekzistues për kthimin/kompensimin e pasurive të patundshme. Në veçanti, të përshpejtohet si regjistrimi fillestar i pronave, ashtu edhe shqyrtimi i kërkesave për kthim. Njëkohësisht duhet të sigurohet që strategjitë dhe mekanizmat për kthimin e pronave të jenë të qëndrueshme.

Duke marrë parasysh standartet e BE-së, t’i kushtohet kujdes lirisë së shtypit, veçanërisht duke përshpejtuar miratimin e legjislacionit të përshtatshëm për median e shkruar dhe duke përmirësuar legjislacionin për median elektronike.

Të vazhdohet një forcim i mëtejshëm i qeverisjes në sektorin publik, sidomos në aspektet e menaxhimit të investimeve publike, planifikimit dhe ekzekutimit.”

8


2.2 PROÇESI I ANËTARËSIMIT NË NATO

Sipas Ministrisë së Mbrojtjes dhe Ministrisë së Jashtme, arritjet më kryesore në rrugëm për anëtarësimin e Shqipërisë në NATO gjatë vitit 2005 janë:

Kushtet politike

Konsolidimi i kontrollit civil demokratik ne Forcat e Armatosura të Republikës së Shqipërisë (FARSH)

Ka progres thelbësor në drejtim të reformimit të sistemit të mbrojtjes të FARSH-it.

Është shfrytëzuar me efikasitet buxheti i mbrojtjes miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë. Në bazë të Strategjisë së Sigurisë dhe Strategjisë Ushtarake, buxheti për mbrojtjen duhet të arrijë në 2% te GDP-së deri në vitin 2010.

Kontributi i Shqipërisë në misionet paqeruajtëse

Vendi ynë ka misione në tre vende:

• Në misionin ISAF në Afganistan Shqipëria merr pjesë me një kontingjent prej 22 trupash; në kuadër të “ Kartës së Adriatikut” po kryen misionin raundi i dytë i Ekipit të Përbashkët Mjekësor; si dhe 9 kuadro janë të angazhuar në ketë mision në kuadrin e Shtabit të SEEBRIG-ut.

• Në misionin “Liria e Irakut” kontribuon një efektiv prej 120 trupash.

• Në misionin ALTHEA të BE-së në Bosnje dhe Hercegovinë kontribuon një efektiv prej 70 trupash.

Kushtet ushtarake

Reforma e mbrojtjes dhe realizimi i objektivave për anëtarësim në NATO

Ka progres në konsolidimin e një strukture të re të FARSH-it, më te vogël, por më profesioniste dhe në përputhje me standartet e NATO-s. Paketa e re e Objektivave të Partneritetit është në procesin e zbatimit.

Të gjitha burimet janë dhënë atje ku janë më të nevojshme: u hoq nga struktura e forcës komponenti rezervist dhe u zëvendësuan nga Komandat e Mbështetjes Rajonale; u hoqën nga përdorimi avionët me krahë fiks dhe po punohet për shkatërrimin/shitjen e tyre dhe zëvendësimin me helikopterë.

Janë vendosur 4 njësi në dispozicion të NATO-s në kuadrin e zbatimit të Konceptit për Kapacitetet Operacionale (OCC).

Ministria e Mbrojtjes është në proçesin e rivlerësimit të strukturës së Forcës, me asistencën e SHBA-së dhe të Komandës së NATO-s për Transformimin (ACT).

Zbatimi i Sistemit të Planifikimit, Programimit, Buxhetimit dhe Ekzekutimit në menaxhimin e burimeve të mbrojtjes

U përgatit Plani Afatgjate i Zhvillimit, që do të mbulojë periudhën 2007-2015. Në kuadrin e proçesit të profesionalizimit, veçanërisht në njësitë prioritare, Ministria e Mbrojtjes, në bashkëpunim me Ministrinë e Financës dhe Ministrinë e Drejtësisë, po hartojnë një strategji ligjore për përfshirjen e pagave te ushtarakëve profesionistë në fondin buxhetor të qeverisë për mbrojtjen. Po punohet për reduktimin e shpenzimeve të personelit dhe me tepër investime në drejtim të pajisjeve, stërvitjes e modernizimit

Shkatërrimi i municioneve të tepërta, armëve të vogla dhe atyre të lehta

Janë shkatërruar 28.000 ton municione që kane dalë tepër si rezultat i heqjes së komponentit rezervist. Po punohet dhe në kuadrin e marrëveshjeve dypalëshe me vendet e Aleancës për zhvillimin e programeve të eliminimit të municioneve të tepërta dhe armëve të vogla e të lehta.

Të gjitha përpjekjet kanë qenë të orientuara drejt sigurimit të mbështetjes së Aleancës dhe vendeve anëtare si dhe në përcaktimin e një kuadri të qartë të afateve kohore të zgjerimit të NATO-s. Është bërë tashmë e qartë që Shqipëria është kandidate potenciale për tu anëtarësuar në NATO dhe ftesa mund të realizohet në Summit-in e NATO-s të vitit 2008.

9


2.3 BASHKEPUNIMI RAJONAL

Tregtia me vendet e Europës Juglindore (EJL)

0

2

4

6

8

10

2003 2004 2005 2003 2004 2005

Eksporte Importe

Perp

jese

tim

i tr

egti

se n

e to

tal (

%)

Vendet e tjera te EJL

Bullgaria

Kosova

Maqedonia

Burimi: Qendra Shqiptare për Tregtinë Ndërkombëtare, raporte të ndryshme vjetore të tregtisë së jashtme

Ka të paktën tri dimensione të bashkëpunimit rajonal:

Politik: Marrëdhëniet e ngushta me vendet fqinjë janë një nga shtyllat të politikës së jashtme të Shqipërisë. Është zhvilluar dialog politik për çështje me interes të përbashkët. Në vitin 2005 vijuan përmirësime të mëtejshme në klimën e përgjithshme politike dhe kjo u shoqërua me kontakte intensive, përgjithësisht në rrafshin e bashkëpunimit shumëpalësh. Përmes frymës së dialogut e të mirëkuptimit me të gjithë faktorët rajonalë, politika shqiptarë e jashtme ka synuar promovimin e imazhit të një Shqipërie faktor stabiliteti e paqeje në rajon. Ndër të tjera, kjo ka gjetur shprehje edhe në mesazhet moderuese dhe konstruktive që ajo ka përcjellë tek bashkëkombasit e saj në vendet fqinje dhe të rajonit.

Ekonomik: Siç është theksuar kohët e fundit nga Komisioni Europian, në fusha si tregtia, energjia dhe transporti, “nuk ka rrugë tjetër përveçse nisjes së bashkëpunimit intensiv rajonal si e vetmja mënyrë realiste për të ecur përpara”:

1. Liberalizimi i tregtisë rajonale po përparon. Figura e mësipërme tregon tregtinë ndërmjet Shqipërisë dhe vendeve të saj fqinjë. Eksportet në vendet fqinjë janë rritur nga 36 në 58 milion dollarë, ndërsa importet u rritën nga 58 në 92 milion dollarë gjatë periudhës 2003-2005. Megjithatë, edhe pse kanë hyrë në fuqi marrëveshjet dypalëshe të tregtisë së lirë, tregtia ndërmjet këtyre vendeve është ende modeste. Në fakt, tregtia me vendet fqinjë u ul në vitin 2005 si pjesë e tregtisë në total. Në këtë drejtim, vendet e rajonit po shqyrtojnë mundësinë për të zëvëndësuar marrëveshjet dypalësheme një marrëveshje unike të tregtisë së lirë nëpërmjet ndryshimit dhe zgjerimit të Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë për Europën Qëndrore (CEFTA).

2. Shqipëria ishte një ndër vendet që firmosën traktatin që krijonte Komunitetin e Energjisë së Evropës Jug-Lindore në Tetor të vitit 2005. Ky traktat do të shërbejë për të vendosur një kuadër të vetëm rregullimi për tragtimin e energjisë dhe eventualisht do të përmbajë të gjitha direktivat e BE-së.

3. Po bëhen përparime të rëndësishme në rindërtimin e infrastrukturës ku po merren hapa drejt një strategjie të integruar të transportit rajonal, së bashku me rrjetet trans-europiane.

Siguria: Shumë prej çështjeve urgjente, siç është krimi i organizuar, menaxhimi i integruar i kufirit dhe migrimi i jashtëligjshëm, mund t’u jepet zgjidhje vetëm duke vepruar konkretisht.

10


3 Sistemi demokratik

Shprehja e mendimit dhe llogaridhënia

40.8 42.246.1

41.4

49.247.5 48.1 50.5

60.265

0

25

50

75

100

1996

1998

2000

2002

2004

Bosn

je

Her

cego

vine

Bull

gari

Kroa

ci

Maq

edon

i

Serb

i dhe

Mal

i Zi

Shqiperi Vendet e tjera te Europes Jug-Lindore (2004)

Shka

lla

e pe

rqin

djev

e (%

)

Burimi: Treguesit Qeverisës, Instituti i Bankës Botërore

Qeveria e Shqipërisë ka për qëllim vënien në zbatim të një programi gjithëpërfshirës i cili pasqyron një sërë reformash institucionale dhe ligjore të orientuara drejt përmbushjes së standarteve europiane, në mënyrë që të mund të arrihen rezultate të qarta në përpjekjet për një sistem demokratik të konsoliduar. Matja e këtyre perceptimeve me saktësi përbën një proçes mjaft të vështirë. Një grup treguesisht të cilët janë të miratuar përgjithësisht, është ai i Treguesve të Qeverisjes, të cilët përllogariten çdo dy vjet nga Instituti i Bankës Botërore. Grafiku i mësipërm raporton treguesin e shprehjes së mendimit dhe të llogaridhënies, i cili përfshin “aspekte të ndryshme të proçesit politik, të të drejtave civile, të drejtave të njeriut dhe atyre politike, duke matur shkallën në të cilën qytetarët e një vendi janë të aftë të marrin pjesë në zgjedhjen e qeverive”.

Është e domosdoshme të theksohet se në ndryshim nga tregues të tjerë në këtë raport, treguesit e qeverisjes janë subjektivë. Ose, me fjalë të tjera, këta tregues janë bazuar në opinione ekspertësh dhe profesionistësh, në perceptime dhe këndvështrime të studiuara, të cilat janë mbledhur nëpërmjet teknikave statistikore. Për rrjedhojë, treguesit rrezikojnë të jenë të njëanshëm sa i përket burimit të opinionit. Këto të dhëna janë marrë gjatë një periudhe të gjatë kohore dhe jo sistematikisht. Pavarësisht, ky tregues është mjaft informativ në paraqitjen e prirjeve gjatë një periudhe të gjatë kohore dhe mund të vihet në përdorim për të kryer krahasime ndërmjet shteteve. Nga pikëpamja e këtij treguesi, ndryshe nga ajo e treguesve të tjerë në këtë raport, vërehet se Shqipëria në fakt gjendet në një pozicion më të mirë se Bosnje-Hercegovina dhe Maqedonia.

11


3.1 INSTITUCIONET DEMOKRATIKE

Zgjedhjet parlamentare u zhvilluan në korrik të vitit 2005 mbi bazat e një Kodi Elektoral të sapo rishikuar. Edhe pse i gjatë dhe jo pa probleme, proçesi zgjedhor respektoi parimet themelore demokratike. Sipas Raportit të Stabilizim-Asocimit të vitit 2005, “këto zgjedhje parlamentare ishin thellësisht të vlefshme dhe çuan në një kalim të qetë pushtetesh”.

Misioni i Mbikqyrjes së Zgjedhjeve i OSBE/ODIHR-it raportoi se proçesi i zgjedhjeve u karakterizua nga një numër zhvillimesh pozitive: u drejtua sipas një kodi elektoral të përmirësuar, dhe në një atmosferë përgjithësisht të qetë; ishin regjistruar një spektër i gjerë partish dhe kandidatësh, duke u ofruar votuesve një larmi zgjedhjesh; partitë premtuan se do të zbatonin një kod etik, i cili ndihmoi në vendosjen e standarteve të fushatës; mbulimi i mediave ishte përgjithësisht i ekuilibruar; Komisioni Qëndror i Zgjedhjeve dhe Kolegji Zgjedhor i përmbushën rolet e tyre në mënyrë transparente dhe profesionale.

Megjithatë, Misioni i Vëzhgimit të Zgjedhjeve OSBE/ODIHR tregoi gjithashtu se janë një numër çështjesh të cilave duhet t’u jepet zgjidhje, duke përfshirë probleme teknike dhe administrative, shqetësime që kanë të bëjnë me votimin taktik, heqjen e mundshme të së drejtës së votës së një numri studentësh, një mungesë përmirësimi në pjesmarrjen e gruas në çështjet publike dhe, mbi të gjitha, një nevojë për një përmirësim të mëtejshëm të listave të votuesve. Për pikën e fundit, Misioni i Vëzhgimit të Zgjedhjeve OSBE/ODIHR shprehu rekomandimet e mëposhtme:

“17. Për të përmirësuar saktësinë e listave të votuesve, kërkohet urgjentisht një përpjekje e vazhdueshme për të ruajtur dhe përmirësuar saktësinë e regjistrave të gjendjes civile. Duhet t’i jepet përparësi përgatitjes së një sistemi adresash për godinat dhe pronat e tjera të patundshme. Përparësi të tjera përfshijnë ndreqjen e emrave të shkruar gabim, të dhënave të pasakta, të ashtuquajturat ‘regjistrimet 999’ dhe regjistrimet e mundshme të shumëfishta brenda dhe përtej kufijve administrativë të njësive vendore.

18. Në këtë pikë, zyrat e gjendjes civile kanë nevojë për burimet e duhura financiare, teknike dhe njerëzore. Puna për përditësimin e regjistrave të gjendjes civile dhe më pas për listat e votuesve do të kërkojë një angazhim afatgjatë në qoftë se autoritetet shqiptare duan të kenë gati një sistem plotësisht funksional të gjendjes civile (dhe rrjedhimisht të regjistrimit të votuesve) për zgjedhjet parlamentare të vitit 2009.

19. I duhet dhënë një rëndësi e veçantë përcaktimit të një mënyre të përshtatshme për identifikimin e votuesit, e cila nuk lë vend për abuzime. Nëse qeveria dëshiron të paraqesë dokumenta të reja identifikimi, më parë duhet të zhvillohet një proçes konsultimi me bazë të gjerë. Përsa kohë që ‘çertifikatat e lindjes’ janë një formë e pranueshme e identifikimit të votuesit, autoritetet qëndrore duhet të sigurojnë që zyrat e gjendjes civile të mbajnë të dhëna të sakta zyrtare mbi çertifikatat e lëshuara për të gjitha qëllimet, në veçanti për ato zgjedhore, dhe këto të dhëna të jenë të disponueshme publikisht.”

Në tetor 2005, Komisioni Qëndor i Zgjedhjeve mori raportin përfundimtar të Misionit Vëzhgues të Zgjedhjeve të OSBE/ODIHR, për zgjedhjet parlamentare të 3 korrikut. Komisioni Qëndror i Zgjedhjeve i mirëpriti vlerësimet e paraqitura në raport dhe është i angazhuar në përmbushjen e të gjitha rekomandimeve të botuara në të.

12


3.2 ADMINISTRATA PUBLIKE

Në Raportin e vitit 2005 të Stabizim-Asocimit thuhet se “Shqipëria ka ndërmarrë një varg hapash të suksesshëm në përmirësimin e proçedurave për mbikëqyrjen, marrjen në punë dhe trainimet në shërbimin civil dhe janë hedhur gjithashtu hapa në përforcimin e kuadrit ligjor të këtij shërbimi” porse “mbetet akoma shumë punë për t'u bërë në ndalimin e emërimeve të natyrës politike në një shkallë të pranueshme, në përmirësimin e pagave dhe të strukturave të karrierës dhe në futjen e parimeve të menaxhimit në bazë të rezultateve në punë, në mënyrë që të arrihet një rritje në efikasitetin e administratës publike”.

Veç të tjerash, Partneriteti Europian i nëntorit të 2005 përcakton se në një kohë afatshkurtër dhe afatmesme, Qeveria duhet të sigurojë që:

marrja në punë, transferimi dhe pushimi nga puna i nëpunësve civilë duhet të kryhen sipas Ligjit të Shërbimit Civil;

për nënpunësit civilë të futen praktikat e menaxhimit dhe të trainimeve në bazë të rezultateve të përfituara nga secili nëpunës; dhe

struktura e pagave të mundësojë ngritjen e një strukture motivuese për karrierën.

Mangësitë e lartpërmendura trajtohen qartë edhe në Raportin Vjetor 2005 të Departamentit të Administratës Publike. “Megjithë përmirësimet e vëna re në proceduren e konkurimit ... e gjithë procedura e konkurimit ka qenë thellësisht e kompromentuar për shkak të menaxhimit të fazës së tretë të konkurimit dhe të drejtës diskrecionare të eprorit direkt për të zgjedhur një nga tre kandidatët e renditur më mirë gjatë testimit”.

Për më tepër, në raport pasqyrohet edhe fakti i mungesës së profesionalizimit në administratën publike dhe prova të qarta për këtë qëndrojnë në “mosrealizimin e objektivave të ndryshme, shtyrjen e afateve për realizimin e tyre, mosplanifikimin realist të objektivave për t’u arritur”. Në raport argumentohet se “megjithë përpjekjet për të tërhequr në administratë personel të kualifikuar”, deri tani nuk është mundësuar përmbushja siç duhet e objektivave të ndryshme.

Qëllimi qeverisë është të përforcohen parimet e meritokracisë dhe rendimentit në punë, dhe Programi i Qeverisë parashikon një rritje të nivelit të profesionalizmit në shërbimin civil nëpërmjet:

konkurrencës së hapur në proçeset e rekrutimit dhe të avancimit në karrierë; Departamenti i Administratës Publike ka propozuar disa ndryshime në proçedurën e rekrutimit, që synojnë rritjen e objektivitetit në përzgjedhjen e kandidatit më të mirë, siç është rasti i sistemit të konkurimit masiv, ku të gjitha konkurimet për pozicionet e specialistëve do të zhvillohen së bashku për të gjitha institucionet disa herë në vit

vazhdimit të trainimit profesional; për sa i përket kësaj pike, lind nevoja të ndryshohet proçedura e vlerësimit të nevojave për trainime dhe të përputhen më mirë kandidatët me karakteristikat e vendit të punës; në raportin e vitit të shkuar të Stabilizim-Asocimit nxitet “studimi dhe kuptimi i plotë i trainimeve gjenerike për menaxhim, për t'u kryer nga të gjithë nënpunësit civilë në mënyrë që ata të mund të kryejnë detyrat e tyre me më shumë efikasitet”

Përvec kësaj, është pergatitur Dokumenti i Politikave te Pagave dhe Shpërblimeve në institucionet e administratës publike. Në zbatim të dokumentit të politikave, është pergatitur projektligji për pagat në institucionet e pavarura kushtetuese dhe institucionet e tjera të pavarura. Ky doikument politikash përmban kategorizimin e përgjithshem të të gjitha pozicioneve të punës në institucionet e administratës publike me qëllim: rritjen e konsiderueshme te nivelit te pagave, sipas prioriteteve te qeverise; të lehtesojë menaxhimin e burimeve njerezore, sidomos ne drejtim te mobilitetit; të standartizojë strukturat e institucioneve dhe të krijojë edhe hierarkine institucionale te tyre.

13


3.3 DECENTRALIZIMI

Autonomia e të ardhurave vendore (%)

6% 7%

46%49% 46%

50%

11%

33%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Tota

li i

ard

hura

ve t

e qe

veri

ve v

endo

re

mil

iard

Lek

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Autonom

ia e ardhurave vendore , %

Totali i ardhurave teqeverive vendore

Autonomia eardhurave vendore

Burimi: Ministria e Financave; projekti për Pushtetin Vendor dhe Decentralizimin në Shqipëri (LGDA)

Qëllimi i strategjisë së decentralizimit dhe autonomisë vendore është të zbatojë dispozitat e Kushtetutës së Shqipërisë në lidhje me decentralizimin, në përputhje me parimet e Kartës së Vetqeverisjes Lokale të Këshillit të Europës. Janë katër grupe treguesish që kontrollojnë ecurinë e zbatimit të strategjisë së decentralizimit dhe autonomisë vendore:

pajtimi me parimet e Kartës Europiane të Vetqeverisjes Lokale;

tregues krahasues që tregojnë kohëzgjatjen e reformave kyçe;

matje sasiore e decentralizimit fiskal; dhe

matje cilësore e perceptimit që kanë qytetarët për pushtetin vendor.

Figura e mësipërme ilustron ecurinë e njërit prej treguesve fiskalë të decentralizimit. Treguesi, konkretisht, është përqindja e të ardhurave totale që shkojnë për financimin e shërbimeve publike vendore (përfshirë edhe transfertat e kushtëzuara) dhe që financohen ose nga burimet e vetë njësive vendore ose nga transfertat e pakushtëzuara. Diagrama ilustron që pjesa e të ardhurave e cila gjenerohej nga njësitë vendore, ka pësuar rritje nga 6% në vitin 1998 në 50% në vitin 2005. Ndryshimet kryesore kanë ndodhur me shndërrimin e grantit në bllok në transfertë të pakushtëzuar në vitin 2002 dhe veçanërisht me zbatimin e paketës vendore fiskale të vitit 2003. Në tërësi, pjesa e të ardhurave të vetë njësive vendorë përkundrejt totalit të të ardhurave vendore në vitin 2005 ka qenë 21%, ndërsa pjesa e të ardhurave të vetë njësive vendorë përkundrejt totalit të të ardhurave buxhetore ne vitin 2005 ishte 4%. Krahasimisht, pjesa e shpenzimeve të njësive vendore përkundrejt totalit të shpenzimeve publike ishte 17% në vitin 2005.

Për sa i përket politikës së të ardhurave nga qeveritë vendore, Parlamenti ka para tij legjislacionin për të bashkuar dy taksat e vena bizneseve të vogla në një taksë të vetme që vendoset në nivelin lokal. Aktualisht Qeveria po konsideron masat që do të ofrojnë më të lartë autonomie për qeveritë vendore në përcaktimin e taksave (sidomos kur flitet për taksën e pronësisë), përcaktimin e mekanizmave të reja në akordimin e fondeve të kushtëzuara për investime, gjë që do të eliminojë mospërputhjet e së kaluarës ndërmjet njësive të qeverisjes vendore, si dhe të kryejë disa ndryshime në ligjin e buxhetit organik për të implementuar një proces buxhetimi të qeverisë vendore me transparent dhe më llogaridhënës.

14


4 Shteti ligjor

Shteti ligjor (%)

42.2

27.1

41.5

16.2

24.6 17.925.1 28.0

55.655.1

0

25

50

75

10019

96

1998

2000

2002

2004

Bosn

je

Her

cego

vine

Bull

gari

Kroa

ci

Maq

edon

i

Serb

i dhe

Mal

i Zi


Shka

lla

e pe

rqin

djev

e (%

)

Burimi: Treguesit e Qeverisjes, Instituti i Bankës Botërore

Sipas Raportit të Stabilizim-Asocimit të vitit 2005, edhe pse Shqipëria ka ecur përpara përsa i përket përmirësimit të funksionimit të sistemit gjyqësor, zbatimi i së drejtës penale mbetet i dobët, në lidhje me organizimin dhe transparencën e saj; duhet të sigurohet pavarësia gjyqësore; vënia në jetë e vendimeve gjyqësore, edhe pse është në përmirësim e sipër, është ende e dobët, dhe duhet përmirësuar transparenca.

Matja e këtyre perceptimeve me saktësi është mjaft e vështirë. Një grup matjesh përgjithësisht të pranuara është grupi i Treguesve të Qeverisjes, të cilët llogariten çdo dy vjet nga Instituti i Bankës Botërore. Diagrama e mësipërme raporton treguesin e shtetit ligjor, i cili mat “cilësinë e vënies në jetë të kontratave, policinë dhe gjykatën, gjithashtu edhe probabilitetin e krimit dhe të dhunës”.

Duhet theksuar se, ndryshe nga treguesit e tjerë të paraqitur në këtë raport, treguesit e qeverisjes janë subjektivë. Me fjalë të tjera, ata mbështeten në opinione specialistësh, perceptime dhe mbi një sërë pikëpamjesh të studiuara, të cilat mblidhen duke përdorur teknika statistikore. Si rezultat i kësaj, ato janë të manipulueshme. Gjithashtu, këta tregues janë mbledhur në periudha kohore afatgjata. Megjithatë, treguesit mund të jenë të dobishëm për të vëzhguar prirjet afatgjata dhe për të bërë krahasime ndërmjet vendeve.

Diagrama tregon pozicionin e Shqipërisë kundrejt vendeve të tjera të përfshira në mbledhjen e të dhënave. Për shembull, në panelin e majtë tregohet se në vitin 1996 Shqipëria ishte në 40%-shin më të ulët të vendeve por ajo ra në 20%-shin e fundit për sa i përket perceptimit të shtetit ligjor në vitet në vazhdim. Në vitin 2004, nga 209 vende, 25% e tyre rradhiteshin nën Shqipërinë dhe 75% rradhiteshin mbi të. Paneli i djathtë krahason nivelet e treguesit të shtetit ligjor të vitit 2004 midis vendeve të tjera në rajon dhe tregon që Shqipëria renditet akoma më ulët.

15


4.1 KORRUPSIONI

Kontrolli i korrupsionit (%)

60

36.9 38.4

9.8

32.8 23.5 29.1

42.4

60.156.2

0

25

50

75

10019

96

1998

2000

2002

2004

Bosn

je

Her

cego

vine

Bull

gari

Kroa

ci

Maq

edon

i

Serb

i dhe

Mal

i Zi


Shka

lla

e pe

rqin

djev

e (%

)

Burimi: Treguesit e Qeverisjes, Instituti i Bankës Botërore

Sipas Raportit të Stabilizim-Asocimit të vitit 2005, korrupsioni mbetet një problem serioz dhe perceptimet e bashkësisë ndërkombëtare për Shqipërinë në lidhje me këtë mbeten negative. Matja e këtyre perceptimeve me saktësi është mjaft e vështirë. Sikurse është përmendur edhe më sipër përsa i përket cështjes së shtetit ligjor, përvec disa objeksioneve, një grup matjesh i pranuar përgjithësisht, është grupi i Treguesve të Qeverisjes, të cilët llogariten çdo dy vjet nga Instituti i Bankës Botërore. Figura e mësipërme paraqet treguesin e kontrollit të korrupsionit, i cili mat “ushtrimin e pushtetit publik për përfitime personale, duke përfshirë si korrupsionin e vogël dhe të madh, ashtu edhe fenomenin e kapjes së shtetit”.

Diagrama tregon pozicionin e Shqipërisë kundrejt vendeve të tjera të përfshira në mbledhjen e të dhënave. Për shembull, në panelin e majtë tregohet se Shqipëria ishte në 40%-shin e sipërm të vendeve në vitin 1996 por ra në 10%-shin e poshtëm të vendeve për sa i përket perceptimit të korrupsionit rreth vitit 1998. Shqipëria ka mbetur në vend ndërmjet vitit 2000 dhe 2004. Në vitin 2004, nga 209 vende, 29% e këtyre vendeve klasifikoheshin poshtë Shqipërisë dhe 71% klasifikoheshin mbi të. Paneli i djathë krahason nivelet e treguesit të kontrollit të korrupsionit në vitin 2004 midis vendeve në rajon dhe tregon se Shqipëria renditet edhe më poshtë.

Sipas Ministrisë së Drejtësisë, në kuadrin e luftës kundër korrupsionit, janë inspektuar në disa gjykata rrethesh si dhe prokuroritë pranë tyre. Në përfundim të inspektimeve të planifikuara të veprimtarisë gjyqësore si dhe administratës gjyqësore u vu re se kishte shkelje të procedures penale dhe civile të ligjit dhe rrjedhimisht janë propozuar për shkarkim 8 gjyqtarë. Për herë të parë Ministria e Drejtësisë po bën publike të gjitha rezultatet e kontrolleve në gjykata. Nga sektori i inspektimit të Prokurorisë është ushtruar kontroll në prokuroritë e rretheve gjyqësore, dhe rezultatet e kontrolleve i janë përcjelle bashkë më rekomandimet përkatesë Prokurorit të Përgjithshëm dhe Presidentit të Republikes për veprime të mëtejshme.

16


4.2 KRIMI I ORGANIZUAR

Veprat penale të regjistruara dhe perceptimi i korrupsionit

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

Shqiperi Maqedoni Bullgari Poloni Portugali Hungari Belgjike

Shke

lje

pena

le t

e re

gjis

trua

ra p

er

100,

000

bano

re (

2000

)

0

20

40

60

80

100

120

140 Shkalla e Indeksit te Perceptimit te

Korrupsionit (2005)

Shkelje penale te regjistruara Indeksi i Perceptimit te Korrupsionit

Burimi: Këshilli i Europës, Raporti i Situatës së Krimit të Organizuar (2005)

Imazhi i Shqipërisë dhe qeverisë së saj do të mund të ndryshojë në sytë e partnerëve dhe publikut të gjerë europian, vetëm nëse lufta e Shqipërisë kundër krimit të organizuar do të ndryshojë në një mënyrë më të efektshme. Sipas Raportit mbi Situatën e Krimit të Organizuar, të publikuar nga Këshilli i Europës në dhjetor të vitit 2005, anëtarët e organizatave kriminale kanë lidhje me biznese të ligjshme dhe me zyrtarë në strukturat e doganës, të kontrollit të zbatimit të ligjit dhe të administratës publike. “Korrupsioni përdoret gjerësisht për të mbrojtur aktivitetet kriminale dhe për të ndaluar ndjekjen penale. Të ardhurat zakonisht përdoren për të zgjeruar bizneset e ligjshme ose për të financuar mjetet e komunikimit, aktivitetet kulturore apo partitë politike”. Raporti për Stabilizim-Asocimin i vitit 2005 i nxiste autoritetet për të bërë përparime të mëtejshmë në zbatimin e masave kundër krimit të organizuar, për shembull për funksionimin e Drejtorisë së Përgjithshme të Parandalimit të Pastrimit të Parave apo për shqyrtimin e dispozitave ligjore për ndryshimin e barrës së provës. “Një pjesë e mirë e ecurisë së Shqipërisë deri tani, në veçanti në fushën e krimit të organizuar, ka konsistuar në fillimin e ngritjes së një kuadri: Shqipëria tani duhet të mbështetet mbi këtë kuadër dhe ta përdorë atë për të arritur rezultate”.

Të pasqyrosh qartë si përmasën e kësaj çështjeje ashtu si dhe të monitorosh sukseset e arritura në luftën kundër krimit të organizuar, është shumë e vështirë. Shifrat e mësipërme pasqyrojnë një prej shumë dimensioneve të problemit në shqyrtim. Diagrama paraqet lidhjen mes Indeksit të Perceptimit të Korrupsionit të organizates ‘Transparenca Ndërkombëtare’ dhe masës së standartizuar të rasteve të kundravajtjeve penale të regjistruara në disa vënde të përzgjedhura. Sa më shumë të perceptohet një vend si i korruptuar, aq më e vështirë bëhet regjistrimi i rasteve kriminale.

Sipas Ministrisë së Drejtësisë, në ndjekjen penale të krimit të organizuar për 2005, prokuroria pranë Gjykatës së Krimeve të Rënda regjistroi 25% më shumë proçedime se në 2004. Gjatë vitit 2004, Gjykata e Krimeve të Rënda arriti të përfundonte 53 çështje, ndërsa për vitin 2005 kjo gjykatë arriti të përfundonte 74 çështje. Ky shëmbull mund të konsiderohet si një tregues i mirëfunksionimit të luftës kundër krimit të organizuar.

Programi qeveritar synon që të rindërtojë strukturat institucionale që kanë një rol qëndror në këtë fushë, të largojë – bazuar në prova – i punonjesve të inkriminuar, të luftojë grupet kriminale të njohura, të vendosë në vend një lidhje të ngushtë bashkëpunimi me institucione ndërkombëtare, e të përmirësojë Kodin Penal në vendosjen e masave dënuese për raste të tilla shkeljesh penale.

17


4.3 DREJTËSIA

Ngarkesa e punës dhe cilësia e vendimeve

0

20

40

60

80

100

120

140

2003 2004 2005

Volu

mi

i ce

shtj

eve

(200

3=10

0)

0

20

40

60

80

100 Proporcioni i apeleve te ndryshuara (%)

Ceshtje penale

Ceshtje civile

Proporcioni i ceshtjevepenale te ndryshuara neapele

Proporcioni i ceshtjeve civile te ndryshuara neapele

Burimi: Ministria e Drejtësisë

Në proçesin e integrimit europian, sistemi gjyqësor është në qendër të vëmendjes. Ndër të tjera, në nëntor 2005 dokumenti i Partneritetit Europian specifikoi prioritetet e mëposhtme për qeverinë: të rritet transparenca e proçeseve gjyqësore penale dhe civile; të garantohet që përzgjedhja e gjykatësve dhe prokurorëve të kryhet në bazë të konkurseve; të ngrihet një sistem transparent dhe meritokratik për vlerësimin e prokurorëve; të vendoset statusi, pavarësia dhe mbrojtja kushtetuese e gjykatësve; të vendosen rregulla objektive në dhënien transparente e çështjeve ndaj gjykatësve; dhe të vendoset një sistem i besuar për mbrojtjen e dëshmitarëve.

Të gjitha masat e lartpërmendura mund të përmirësojnë dukshëm cilësinë e vendimeve gjyqësore e cila varet nga kushtëzime të tilla si aspektet e përshtatshme organizative dhe kapacitetet shqyrtuese, aftësitë profesionale të zyrtarëve, si dhe nga infrastruktura gjyqësore. Trysnia për rritjen e efikasitetit për sa i përket numrit të gjykimeve për secilin gjykatës në një afat kohor të caktuar, rrezikon të kompromentoje aftësinë e tyre për të vendosur drejtësi në çështje individuale. Gjithsesi, matja e cilësisë së vendimeve gjyqësore është e vështirë.

Në figurën më sipër paraqitet një tregues potencial i cilësisë së vendimeve gjyqësore: proporcioni i vendimeve të gjykatës së shkallës së parë që janë ndryshuar nga gjykata e apelit. Aty tregohet se një rritje në sasinë e çështjeve penale në vitet 2003 dhe 2004 u ndoq me një rritje të fortë të proporcionit të vendimet origjinale të të cilave u ndryshuan ndërmjet viteve 2004 dhe 2005.

Sipas Ministrisë së Drejtësisë, mbi bazën e studimit për riorganizimin gjyqësor për shkak të shpërndarjes jo proporcionale të volumit të punës, organikave jo të balancuara dhe numrit të madh të delegimeve të gjyqtarëve nga një gjykatë në një tjetër, është hartuar dekreti përkatës, i cili i është paraqitur Presidentit për shqyrtim dhe miratim.

18


5 Zhvillimi ekonomik dhe njerëzor

Tabela 5.1. Treguesit kryesorë makroekonomikë

Njësia 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Popullsia Milionë 3.05 3.06 3.07 3.09 3.11 3.13 3.14

Inflacioni (mesatar) % 0.4 0.0 3.1 5.2 2.4 2.9 2.4

Kursi i këmbimit Lek / Dollarë 137.7 143.7 143.5 140.2 121.9 102.8 99.9

Lek / Euro 147.0 132.6 128.5 132.4 137.5 127.7 124.2

Produkti

Produkti i Brendshëm Bruto (PBB) Miliardë lekë 480.6 533.0 590.3 631.3 714.0 775.9 836.9

Produkti i Brendshëm Bruto (PBB) Miliardë dollarë 3.5 3.7 4.1 4.5 5.9 7.5 8.4

Rritja reale e PBB-së % 13.2 6.5 7.1 4.3 5.7 6.7 5.5

PBB për frymë Mijë lekë 157.4 174.1 192.0 204.1 229.5 248.1 266.9

PBB për frymë Dollarë 1143 1212 1339 1456 1883 2414 2673

Financat publike

Të ardhurat buxhetore gjithsej Miliardë lekë 123.2 130.6 145.6 154.6 167.2 184.4 204.2

Shpenzimet buxhetore gjithsej Miliardë lekë 165.7 170.6 186.1 192.5 201.2 222.4 232.3

Defiçiti i përgjithshëm Miliardë lekë -42.5 -40.0 -40.4 -37.9 -33.9 -38.1 -28.2

Të ardhurat buxhetore gjithsej % PBB 25.6 24.5 24.7 24.5 23.4 23.8 24.4

Shpenzimet buxhetore gjithsej % PBB 34.5 32.0 31.5 30.5 28.2 28.7 27.8

Defiçiti i përgjithshëm % PBB -8.8 -7.5 -6.8 -6.0 -4.8 -4.9 -3.4

Borxhi i brendshëm % PBB 36.9 42.4 40.9 41.3 39.3 38.0 37.7

Borxhi i jashtëm % PBB 15.8 16.6 17.0 21.7 20.5 18.4 16.8

Bilanci i pagesave

Bilanci tregtar Milionë dollarë -663 -821 -1027 -1155 -1336 -1592 -1887

Eksportet Milionë dollarë 275 255 305 330 447 603 652

Importet Milionë dollarë 938 1076 1332 1485 1783 2195 2539

Transfertat Milionë dollarë 353 533 571 613 842 1109 1014

Rezervat Milionë dollarë 482 608 754 860 1026 1374 1390

Rezervat – Mbulimi i importeve Muaj 3.8 4.2 4.6 4.4 3.9 4.1 4.6

Bilanci tregtar % PBB -19.0 -22.1 -25.0 -25.6 -22.8 -21.1 -22.5

Rritja e eksportit % 32.3 -7.2 19.3 8.4 35.4 34.9 8.1

Rritja e importit % 15.5 14.8 23.7 11.6 20.1 23.1 15.7 Burimi: Ministria e Financave, Drejtoria e Makroekonomisë

19


5.1 MJEDISI I BIZNESIT

Treguesi i rritjes së konkurueshmërisë (2005-06)

Bullgari, 58Kroaci

Serbi Maqedoni

BosnieShqiperi,100

1

21

41

61

81

101Inde

ksi

i rr

itje

s se

kon

kuru

eshm

eris

e

Burimi: Raporti i Konkurueshmërisë Globale 2005-2006

Treguesi i Rritjes së Konkurueshmërisë, i cili është i përfshirë në Raportin e Konkurueshmërisë Globale 2005-2006 të Forumit Ekonomik Botëror, është një tregues kryesor i kushteve konkuruese të ekonomive në mbarë botën. Për herë të parë, për vitin 2005, Shqipëria arrin të renditet ndërmjet vendeve të tjera për këtë tregues. Treguesi i Rritjes së Konkurueshmërisë përbëhet nga tri tregues përbërës: treguesi i teknologjisë, treguesi i institucioneve publike, dhe treguesi i mjedisit makroekonomik. Këta tregues janë përllogaritur si në bazë të dhënave sasiore ashtu edhe mbi bazën e të dhënave të nxjerra nga studimet e opinioneve të shumë drejtuesve të bizneseve. Treguesi i Rritjes së Konkurueshmërisë llogaritet si mesatare e thjeshtë e tre indekseve përbërës. Por, jo të gjitha vëndet e botës janë përfshirë në renditje. Figura e mësipërme tregon që Shqipëria klasifikohet në vendin e 100 ndërmjet 117 vendeve, ndërkohë që ndërmjet vendeve fqinje Bullgaria ka renditjen më të lartë (vendin e 58-të) dhe Bosnje-Herzegovina ka renditjen më të ulët (vendin e 95-të).

Sipas Raportit të Konkurueshmërisë Globale, korrupsioni, infrastruktura e papërshtatshme dhe burokracia e administratës shikohen si pengesa kryesore në Shqipëri. Ndërsa inflacioni, tregu i punës dhe kursi i këmbimit janë më pak problematike. Pavarësisht nga këta tregues, krahasuar me periudhat e mëparshme, konkurueshmëria e ekonomisë shqiptare është në përmirësim, pasi ka disa rezultate pozitive në këto drejtime: përmirësimi i sistemit financiar dhe bankar dhe rritja e aftësisë së tij për të kredituar ekonominë; masat që ka ndërmarrë qeveria në luftën kundër korrupsionit dhe informalitetit në ekonomi; ulja e barrës fiskale për biznesin; nisma e qeverisë për uljen e çmimit të energjisë për biznesin; ulja e barrës së sigurimeve shoqërore për pjesën që duhet të paguajnë sipërmarrësit; ndërmarrja e reformës rregullatore në drejtim të eliminimit dhe thjeshtimit të procedurave administrative ndaj biznesit, veçanërisht për regjistrimin dhe liçensimin; dhe masat në përmirësimin e cilësisë, si çertifikimi, akreditimi, dhe standartet.

20


Të drejtat e pronës

Zonat kadastrale ku ka mbaruar regjistrimi i parë (2005)

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Urbane Rurale

Jo te regjistruara

Te regjistruara

Burimi: Zyra e Regjistrimit të Pronave të Patundshme

Cështja e të drejtave të pronës është kryesore për rritjen ekonomike në Shqipëri. Vazhdimësia e gjëndjes së pasigurisë ndikon në krijimin e mundësive që lindin për investimet e huaja direkte. Tre janë interesat konkrete politike:

Kompensimi i pronarëve dhe kthimi i pronave: cilat janë kriteret dhe tipet e kompensimeve që ofrohen (dhe cilat janë rrjedhojat fiskale prej tyre)?

Regjistrimi i pronave: që në 1994 është ngritur Sistemi i Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme (SRPP). Megjithatë, puna e këtij sistemi akoma nuk ka përfunduar, sidomos nëse i referohemi zonave me vlerë të lartë. Ky fenomen pasqyrohet edhe në grafikun e mësipërm ku tregohet ecuria e ngadaltë e proçesit të regjistrimit në zonat kadastrale urbane. Figura tregon se shumica e pronave të regjistruara ndodheshin në 2263 zonat rurale kadastrale nga 3064 zona në të gjithë Shqipërinë. Edhe pse herë pas here janë regjistruar njësi apartamentesh urbane, regjistrimi i zonave urbane nuk do të ishte i plotë deri sa të kalojnë rregjistrimin e parë të rregullt të gjitha pronat e tjera (ngastra toke dhe ndërtesa). Vonesat në regjistrimin e plotë të pronave ndikojnë në mundësinë për kthimin e pronave.

Legjislacioni mbi vendbanimet informale: ky hap parasheh progres në proçesin e regjistrimit të pronave, siç është piketimi i kufijve të tokave, regjistrimi i kërkesave, dhe marrja e masave ndëshkuese duke përdorur të dhëna historike.

Qeveria është e angazhuar të mbajë premtimin e kthimit dhe kompensimit të pronave, të konsolidimit të sistemit të së drejtës së pronës dhe të mundësimit të legazimit të pronave. Regjistrat e së drejtës së pronës do të kompiuterizohen dhe institucionet përkatëse përgjegjëse do të fuqizohen që të garantohet respektimi i tyre.

Reforma në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme ka nisur me përgatitjen e akteve ligjore të nevojshme për ristrukturimin e zyrës, për ndryshimin e tarifave të shërbimit dhe për përmirësimin e sistemit të pagave. Reforma është përqëndruar në Tiranë, me qëllim që kjo përvojë të përdoret në të gjitha zyrat vendore.

21


Konkurenca

Treguesi i BERZH-it për politikën e konkurencës

2

1

1.7 1.71.7

2 2

1

2.3

2.7

1

2

3

4

2001

2002

2003

2004

2005

Bosn

je

Her

cego

vine

Bull

gari

Kroa

ci

Maq

edon

i

Serb

i dhe

Mal

i Zi


Inde

ksi

i po

liti

kes

se k

onku

renc

es s

e BE

RZH

Burimi: Raporti i Tranzicionit i BERZH-it

Zyra e Konkurencës

Cilësia e ligjit për paaftësinë paguese

Ligji për transaksionet e garantuara

Cilësia e ligjit për drejtimin e korporatave

Shqipëria Po E lartë I avancuar E mesme

Bosnje-Hercegovina Jo E lartë Joefiçent E ulët

Bullgaria Po E lartë I avancuar E mesme

Kroacia Po E lartë Joefiçent E mesme

Maqedonia Jo Mesatare Disa difekte E lartë

Serbia and Mali i Zi Jo E lartë Disa difekte E mesme Burimi: Raporti i Tranzicionit i BERZH-it

Një ndër treguesit që përdoret më shpesh e që vlerëson politikat e konkurrencës në vendet në tranzicion llogaritet nga Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH). Ky tegues shkon nga 1 (=nuk ka legjislacione dhe institucione të konkurencës) në 4+ (=standartet dhe performaca tipike e ekonomive industriale të avancuara: zbatim efektiv i politikës së konkurencës; hyrje e pakufizuar në shumicën e tregjeve). Vendet me performancën më të dobët ndërmjet vendeve fqinje janë Bosnje-Herzegovina dhe Serbia dhe Mali i Zi. Vlerësimi që i është bërë Shqipërisë nënkupton që janë krijuar legjislacioni dhe institucionet e konkurencës dhe që është arritur “njëfarë ulje e frenimit të hyrjes apo që janë marrë masa për zbatimin e ligjit për firmat mbizotëruese”. Rivendosja e sistemit të konkurrencës së ndershme përbën bazën e politikave ekonomike të qeverisë. Qeveria do të ndermarrë reforma institucionale e ligjore si dhe do të ngrejë dhe fuqizojë institucione të specializuara që garantojnë një funksionim të mirë të tregut.

22


Pengesat administrative

Disa tregues të përzgjedhur të pengesave administrative

0

20

40

60

80

100

120

140

Perg

jith

esi

Filli

m b

izne

si

Lice

nsa

Pune

sim

i

Pron

a

Mar

rje

kred

ie

Inve

stue

sit

Pagi

m t

aksa

sh

Impo

rt/e

kspo

rt

Kont

rata

Mby

llje

bizn

esiS

hka

lla (

0=m

e e

ule

ta,

155=

me

e la

rta)

0

20

40

60

80

100

Regjistrim Ndertim Import Taksa

Biz

nes

et q

e pa

guan

rry

shfe

t (%

)

2002 2004 Shqiperi

Burimi: Studim vetvlerësues, Ministria e Ekonomisë Burimi: Të bësh biznes në vitin 2006, Banka Botërore Shënim: kolona përfaqëson pozicionin e Shqipërisë; viza tregon zbatuesin më të mirë dhe më të keq ndërmjet Bosnjes, Bullgarisë, Kroacisë, Maqedonisë, dhe Serbisë

Një kuadër i dobët për aktivitetin e biznesit pengon investimet. Me mbështetjen e FIAS, Ministria e Ekonomisë kreu një proçes vetvlerësimi në vitin 2002 dhe 2004 për të vlerësuar proçedurat e biznesit: regjistrimin, liçensimin, doganën, tatimet, ndërtimin, dhe inspektimet. Proçesi përbëhej nga një studim i institucioneve shtetërore dhe një studim i 500 firmave private, të cilat mblidhnin të dhëna mbi pengesat dhe kostot administrative. Paneli i majtë paraqet një nga treguesit që mat problemet e biznesit, përqindjen e bizneseve të studjuara të cilat kanë dhënë rryshfet për disa shërbime. Të paktën një e pesta e këtyre bizneseve pranuan që kishin dhënë rryshfet për regjistrim dhe ndërtim dhe më shumë se dy të pestat pranuan që kishin dhënë rryshfet për importe në doganë. Vetvlerësimi i ardhshëm do të bëhet në vitin 2008.

Paneli i djathtë krahason radhitjen e Shqipërisë kundrejt pesë shteteve fqinje (Bosnje-Hercegovinës, Bullgarisë, Kroacisë, Maqedonisë, dhe Serbisë dhe Malit të Zi) sipas studimit të Bankës Botërore në 155 vende ‘Të bësh biznes në vitin 2006’. Studimi ‘Të bësh biznes’ ndjek një metodikë të ndryshme nga vetvlerësimi: ajo bazohet në një studim të ligjeve dhe rregullave me verifikim nga zyrtarë, juristë dhe specialistë të tjerë të shtetit. Përparësia qëndron në faktin që krahasimet dhe treguesit e krahasimit janë të vlefshme në të gjithë vendet në një bazë vjetore. Nga ana tjetër, ka kufizime, sepse disa matje kanë brenda tyre edhe njëfarë opinioni nga ekspertët që kanë marrë pjesë në anketë. Krahasimi i Shqipërisë me disa vende fqinje tregon që ka përmirësime në fusha si mundësia për të marrë kredi dhe mbyllja e bizneseve por ka përkeqësime në fusha si mbrojtja e investuesve, pagimi i tatimeve dhe zbatimi i kontratave.

Përmirësimi i mjedisit rregullator për biznesin përbën një reformë me përparësi për qeverinë, e cila miratoi një plan veprimi në prill të vitit 2006. Plani i veprimit përcakton katër drejtime kryesore: përgatitjen e një sistemi drejtues të reformës rregullatore; përmirësimin e kuadrit ligjor ekzistues përmes heqjes së pengesave të mbetura për biznesin; përmirësimin e cilësisë së kuadrit të ri rregullator; dhe një mbikqyrje dhe vlerësim sistematik për reformën rregullatore.

23


Kredia

Kredia për sektorin privat (% PBB)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Kred

i pe

r se

ktor

in p

riva

t (%

PBB

)

Ne Lek

Ne valute te huaj

Burimi: Banka e Shqipërisë

Ashtu si në të tjera vënde të Europës Qëndrore dhe Lindore, kohët e fundit në Shqipëri ka patur një zgjerim të marrjes së kredisë bankare nga sektori privat. Siç mund të vërehet në grafik, kjo rritje ka qënë e lartë në 2005 kur kredia për sektorin privat arriti në 14.5% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) ndonëse ende mbetet shifra më e ulët në rajon dhe nga të dhënat paraprake të vitit 2006 mendohet që kjo shifër mund të kalojë edhe 20%. Kjo është një shenjë e mirëpritur e thellimit të ndërmjetësimit financiar, e cila përbën në vetvete një fenomen që nxit rritje ekonomike. Kjo pasqyron një rritje të eksperiencës së stafit menaxhues të bankave, një raport besimi në rritje midis bizneseve dhe bankave, përmirësim i gjithanshëm i kushteve sociale dhe ekonomike, dhe i legjislacionit rregullues. Ka patur ndryshime në përbërjen e kredive për t’i kthyer ato në afatgjata dhe proporcioni i kredive në Lek është rritur në 25% të totalit të kredive.

Rritja e shpejtë e dhënies së kredive shkakton edhe një rritje të riskut të kredive për shkak se zgjerimi i portofolit ul mundësinë e bankave për të monitoruar dhe vlerësuar riskun. Mbikëqyrja e pavarur e sistemit financiar është një përgjegjësi e Bankës së Shqipërisë, e cila boton çdo vit një raport mbi sistemin bankar. Në raportin e fundit të Bankës identifikoheshin nevojat e mëposhtme:

Të thellohet dhe të përmirësohet kuadri i brendshëm rregullator, sidomos në bankat e reja

Të forcohet zbatimi i rregulloreve

Të investohet më tej në sistemet e teknologjisë së informacionit

Një plan për zhvillimin e mbikëqyrjes po zbatohet aktualisht nga Banka e Shqipërisë dhe ka për synim standartizimin e proçesit të mbikëqyrjes dhe ta transformojë atë në një proçes të vazhdueshëm dhe proaktiv të drejtuar në identifikimin e riskut, në veprimet korrigjuese dhe në verifikimin e zbatimit.

24


5.2 BILANCI I PAGESAVE

Bilanci tregtar

-3000

-2500

-2000

-1500

-1000

-500

0

500

1000

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Volu

mi

treg

tar,

mil

ion

$

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10Bilanci tregtar, %

PBB

Eksporte

Importe

Bilanci tregtar(%PBB)

Burimi: INSTAT

Sektori i jashtëm i ekonomisë, gjate vitit 2005, paraqitet me nje bilanc te thelluar negativ në llogarinë korente i shkaktuar nga një deficit i lartë tregtar. Defiçiti tregtar (mallra dhe shërbime) ka arritur në 24% të PBB-së, duke u rritur 4% krahasuar me një vit me parë. Thellimi i defiçitit tregtar në mallra ka ardhur si rrjedhojë e ngadalësimit të rritjes së eksporteve si dhe nga rritja e ndjeshme e importeve. Ky ngadalësim shpjegohet si pasojë e konkurrencës në sektorin e tekstileve me hapjen e tregjeve europiane ndaj atyre kineze dhe indiane. Por faktor shtytës për rritjen e shkallës së mallrave të importuara kanë qënë edhe çmimet e larta të naftës në tregjet ndërkombëtare, ndërkohë që huatë e shtuara kanë nxitur kërkesën për të importuar. Megjithatë, pjesa dërrmuese e kërkesës për të marrë më shumë kredi ka qënë e përbërë nga kërkesa për mallra kapitale, tregues ky pozitiv për nivelin e investimeve, ripërditësimin teknologjik dhe rritjen e produktivitetit. Rritja e aktivitetit kreditues (kredia e re për ekonominë shënoi një rritje vjetore rreth 74%) ka çuar në rritje të importeve me rreth 16%.

Defiçitet e larta tregtare, në vite, janë financuar jo vetëm nga flukset hyrëse të kapitaleve, por mundësi te konsiderueshme financimi janë vërejtur brenda vetë llogarisë korente nëpërmjet dërgesave nga emigrantët. Vlerësohet se mëse 80% e fluksit të transfertave korente (1 miliardë euro) janë kontribut i emigrantëve shqiptarë. Hyrjet neto të kapitalit regjistruan një nivel prej 424 milionë euro, duke mundësuar në masën 71.3% financimin e defiçitit korent dhe rritjen e rezervës valutore me 125 milionë euro.

25


Struktura e eksporteve

Përbërja e eksporteve

0

10

20

30

40

50

Tekstilet Kepucet Metale Ushqime dhe pije MineralePro

porc

ioni

i t

otal

it t

e ek

spor

teve

(%

)

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Burimi: Qendra Shqiptare për Tregtinë Ndërkombëtare, raporte të ndryshme për tregtinë e jashtme

Defiçiti tregtar i ka kaluar 20% të PBB-së që nga viti 2000 dhe është rritur në vitin 2005 pasi norma e rritjes së eksporteve u ngadalësua (nga 35% në vitin 2004 në 8% në vitin 2005). Aktiviteti i eksportit është përqëndruar në pesë sektorë edhe pse ka pasur ndryshime gjatë viteve të fundit. Eksportet e tekstileve arritën kulmin në vitin 2000 por përqindja e tyre ka pësuar rënie që atëherë. Eksportet e mineraleve (naftë) dhe të metaleve (krom dhe brava) kanë pësuar rënie gjatë viteve ‘90 por janë rikthyer me rritje pozitive.

Eksportet e këpucëve, të cilat pësuan një rritje të menjëhershme në fund të viteve ‘90, kanë mbetur konstante që nga viti 2000. Të gjitha eksportet e këtij sektori gjatë vitit 2004 ishin të drejtuara për në Itali nga ku zakonisht ato ri-eksportohen. Mundësia për rritjen e eksporteve të këpucëve në tregjet europiane është e rëndësishme, si rezultat i avantazheve gjeografike dhe fuqisë punëtore me çmim të ulët.

Programi Qeveritar i identifikon eksportet si një nga burimet kryesore të zhvillimit të ekonomisë shqiptare dhe parashtron politika të ndryshme për nxitjen e eksporteve, duke përfshirë: përmirësimin e standarteve dhe kontrollin e cilësisë; lehtësira tatimore për eksportuesit; nxitjen e investimeve të huaja direkte të orientuara nga eksporti; dhe vazhdimin e politikës së hapjes së tregtisë përmes zbatimit të marrëveshjeve të tregtisë së lirë. Qeveria po punon në drejtim të përmirësimit të infrastrukturës që ndikon drejpërdrejt në uljen e kostove të operimit të bizneseve, financimin dhe kreditimin e produkteve me potenciale eksporti, krijimin e skemave të garantimit të eksporteve, dhe fuqizimin e zhvillimin e laboratorëve të akredituar. Gjithashtu, po punohet për ngritjen e një Agjencie Kreditimi të Eksporteve, një institucion i ri financiar, që rrit sigurinë dhe garancinë e kompanive eksportuese; rrit mundësitë për të investuar në prodhimin për eksport dhe i shërben përmirësimit të klimës së biznesit.

26


Agrobiznesi

Eksportet kryesore bujqësore

0

5

10

15

20

Fara vaji dhe

ullinj

Duhani Prodhimet e detit Pijet Prodhimet e detit

dhe te mishit te

pergatitura

Te tjera

Eksp

orte

t bu

jqës

ore,

në

mill

ion

dol

larë

1999 2001 2003 2005

Burimi: Qendra Shqiptare për Tregtinë Ndërkombëtare, raporte të ndryshme vjetore të tregtisë së jashtme

Qeveria e konsideron bujqësinë dhe veçanërisht agro-industrinë si një nga tri fushat me përparësi për zhvillimin ekonomik në 10-15 vitet e ardhshme. Sektori i bujqësisë mbulon gati 25% të PBB-së për vitin 2005 dhe afërsisht 50% e popullsisë jeton në zonën rurale. Ky sektor është aktualisht i pazhvilluar dhe përpunohet vetëm një pjesë e vogël e prodhimit vëndas bujqësor. Zhvillimi pengohet nga infrastruktura e dobët, sistemet e dobëta të marketingut dhe të drejtat e pronës të përcaktuara jo mirë, të cilat lidhen me mungesën e një tregu efikas për tokën. Megjithëse mbështetja për fermerin deri tani ka qenë e ulët, vitet e fundit ka pasur rritje në sektorin e agro-përpunimit të prodhimeve blegtorale, të ullirit, farërave dhe perimeve.

Figura tregon prirjet e eksporteve të produkteve kyçe bujqësore. Ullinjtë dhe pijet pësuan rritje të menjëhershme në vitin 2005, ndërkohë që mishi dhe peshku i përgatitur vazhduan rrugën e ngjitjes, duke katërfishuar nivelin e eksporteve brenda shtatë vjetësh. Përkundrazi, nivelet e eksporteve të duhanit dhe peshkut në 2005 mbetën më poshtë se në vitin 1999. Në përgjithësi, eksportet bujqësore janë pothuajse dyfishuar midis vitit 2000 (28 milionë dollarë) dhe vitit 2005 (54 milionë dollarë), edhe pse pjesa e tyre në totalin e eksporteve ka rënë nga 11% në 8%.

Programi qeveritar merr në konsideratë një zhvendosje nga bujqesia minimale për konsum personal drejt bujqësisë së orientuar nga tregu, e përforcuar kjo nga zhvillimi i agro-industrisë si një objektiv kyç. Ndërhyrjet e planifikuara të politikës përfshijnë regjistrimin e tokës për t’i hapur rrugën funksionimit efikas të tregut të tokës, investimet në infrastrukturat bujqësore dhe zgjerimin e shërbimeve shtesë. Zhvillimi i agro-industrisë, e cila është vendimtare për përmirësimin e bilancit të tregtisë së artikujve ushqimorë, do të nxitet me stimuj tatimorë për ndërmarrje të reja agro-industriale. Përveç kësaj, qeveria planifikon përgatitjen e një rrjeti shkollash profesionale në mbështetje të bujqësisë dhe agro-industrisë.

Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit po harton dhe kërkon të zbatojë politika nxitëse në lidhje me sigurinë ushqimore, aplikimin e TVSH-së së ulët, sistemin e thertoreve, sistemin e ujitjes dhe kullimit. Vëmendje të veçantë po i kushtohet dhe fondit të investimeve për vreshtarinë si dhe skemave të tjera mbështetëse ku prioritet i jepet sektorit të ullinjve, perimeve dhe blegtorisë.

27


Turizmi

Numri dhe prejardhja e vizitorëve

0

100

200

300

400

500

600

700

800

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Nu

mri

i vi

zitu

esve

(n

e m

ijer

a)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

SMK MK I GR EQL EVP Other

Prop

orci

oni i

te

gjit

he

vizi

tues

ve

2000 2001 2002 2003 2004Pushime Biznes Tranzit

Burimi: INSTAT

Edhe pse ka një potencial të madh, sektori i turizmit mbetet i pazhvilluar, i penguar nga infrastruktura e dobët, të drejtat e keq-përcaktuara të pronës dhe kontroll i dobët i zbatimit të rregullave të ndërtimit. Më sipër janë paraqitur dy grupe treguesish. Në panelin e majtë, numri i përgjithshëm i vizitorëve në vit është zbërthyer sipas qëllimit: pushime, biznes dhe qëndrim i përkohshëm. Të dhënat janë mbledhur në bazë të studimeve tremujore të kryera në pika kufitare. Numri i përgjithshëm i vizitorëve u rrit me 135% midis vitit 2000 dhe 2005. Përqindja e vizitorëve që erdhën në Shqipëri për pushime u rrit nga 50% në vitin 2000 në 75% në vitin 2005. Sipas llogaritjeve të Bankës së Shqipërisë për vitin 2005, shërbimet e turizmit siguruan 692 milion euro, një shumë që i kalon eksportet e mallrave me rreth 30%. Rritja nuk u shkaktua vetëm nga rritja e fluksit të qytetarëve të huaj por edhe nga shpenzimi i emigrantëve që vizituan Shqipërinë. Banka e Shqipërisë ka llogaritur që niveli mesatar i shpenzimit ditor të çdo vizitori ka pësuar një rritje të lehtë.

Paneli i djathtë paraqet një zbërthim të vizitorëve sipas vendit të origjinës. Stratistikat zyrtare grupojnë së bashku vizitorët nga Serbia, Mali i Zi dhe Kosova (SMK). Brenda këtij grupi, vizitorët nga Kosova janë pjesa dërrmuese dhe përbëjnë një përqindje në rritje ndaj numrit total të vizitorëve duke përbërë rreth 50% në 2004, nga 30% që ishte në 2000. Ndryshe nga kjo, raporti i vizitorëve nga Maqedonia (MK), Italia (I), dhe Greqia (GR) ka pësuar rënie. Një prirje interesante është fakti që raportet e vizitorëve nga Europa Veriore dhe Perëndimore (EVP) ashtu si vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore (EQL), të cilat janë një grup i synuar në perspektivën afatgjatë , kanë mbetur të palëvizshme.

Programi Qeveritar e citon turizmin si një nga tre sektorët me potencialin më të madh për të kontribuar në zhvillimin afatgjatë ekonomik. Qeveria ka si objektiv zhvillimin e turizmit të interesit të vecantë (kulturor dhe të mjedisit) të kombinuar me turizmin e plazhit dhe të biznesit. Për të siguruar qëndrueshmërinë afatgjatë të zhvillimit të turizmit, qeveria thekson domosdoshmërinë e menaxhimit të integruar të trashëgimisë kulturore dhe natyrore. Zbatimi i drejtimeve të përcaktuara në Strategjinë e Turizmit të miratuar në vitin 2002 dhe Strategjinë e Turizmit Kulturor dhe Mjedisor të miratuar në vitin 2006, aktualisht mbështeten nga instrumenta si Plani i Veprimit për Zhvillimin e Sektorit të Turizmit, si dhe hartimi dhe zbatimi i Projektit për Menaxhimin e Integruar të Zonës Bregdetare. Strategjia e Turizmit ka përcaktuar objektivat e mëposhtme për sektorin deri në vitin 2012: 1.25 milionë vizitorë dhe 15% kontribut në PBB.

28


Investimet e huaja

Investimet e huaja të drejtpërdrejta për frymë (dollarë)

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Shqiperi Bosnje

Hercegovine

Bullgari Kroaci Maqedoni Serbi dhe Mal i Zi

IHD

per

fry

me,

$

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Burimi: Raporti i Tranzicionit i BERZH-it i vitit 2005

‘Shqipëria – vendi më tërheqës për investimet e huaja në rajon dhe përtej tij’, është një mesazh kyç i Programit qeveritar. Mjedisi i dobët i biznesit në Shqipëri, rezultat i pengesave administrative, korrupsionit dhe kapjes së shtetit, rregullave të dobëta dhe riskut të lartë politik, janë faktorë të mundshëm që shpjegojnë se pse vendi ka një nivel relativisht të ulët të investimeve të huaja direkte (IHD). Figura e mësipërme tregon nivelin e IHD-së për frymë në Shqipëri sipas të dhënave të Raportit të Tranzicionit të BERZH-it për vitin 2005, të cilat mundësojnë krahasimin e Shqipërisë me vendet fqinje. Brenda këtij grupi, Bullgaria kishte vlerën më të lartë të IHD-së për frymë (346 dollarë). Pas Maqedonisë, Shqipëria kishte nivelin më të ulët të investimeve të huaja direkte në rajon në vitin 2005. Të dhënat zyrtare në Shqipëri për IHD-në llogariten nga Banka e Shqipërisë dhe metodat janë duke u përmirësuar vazhdimisht për të përfshirë, për shembull, investimet në pasuritë e patundshme nga emigrantët të paguara drejtpërdrejt firmave të ndërtimit. Të dhënat e Bankës së Shqipërisë, paraqesin një rënie në volumin e IHD-së prej 24% midis 2004 dhe 2005 nga 278 në 213 milionë euro respektivisht.

Programi qeveritar i vitit 2005 paraqet katër prioritete kryesore të politikës për të tërhequr vëllime më të larta të investimeve të huaja direkte. Së pari, duhet të forcohen demokracia dhe shteti ligjor, dhe të fitohet lufta kundër korrupsionit. Së dyti, qeveria do të kujdeset për një mjedis efektiv tregtar duke pakësuar pengesat administrative, duke modernizuar sektorin financiar, duke zhvilluar infrastrukturën dhe burimet njerëzore dhe duke arritur qëndrueshmëri makroekonomike. Së treti, do të krijohen parqe industriale dhe do t’u ofrohen investuesve stimuj tatimorë. Së fundi, do të përmirësohen rregullat e tregut për të ndihmuar funksionimin e tregjeve të ndershme dhe efikase me pengesa të pakta për të hyrë në to. Do të garantohen të drejtat e pronës.

Janë ndërmarrë masa për trajtimin e barabartë të investitorëve të huaj me ata vendas. Konkretisht, janë unifikuar pagesat për regjistrimin e biznesit në gjykata për investitorët e huaj me ata vendas në fillim të vitit 2006 dhe janë unifikuar pagesat për shërbimet noteriale për investitorët e huaj me ata vendas në fund të vitit 2005. Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjitikës ka iniciuar përgatitjen e ligjit për nxitjen e invest

Documents

Raport Vjetor i Progresit 2005 · 2014. 5. 26. · Raport Vjetor i Progresit 2005 5 janar shkurt mars prill maj qershor korrik gusht shtator tetor nentor dhjetor KESHILLI I MINISTRAVE