1

RAPORT Z BADAŃ

„ASYSTENT OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ”

Opracowanie: Marta Sokołowska

Warszawa, grudzień 2008

2

Spis treści

Wstęp ........................................................................................................................................3

Rozdział I Asystent osoby niepełnosprawnej ..................................................................5

1. Uwarunkowania prawne ..............................................................................5

2. Zakres pracy i wymagania zawodowe asystenta osoby niepełnosprawnej ..........7

3. Uwarunkowania społeczne ............................................................................11

Rozdział II Ewaluacja pilotażowego programu „Asystent Osoby Niepełnosprawnej” .....14

4. Założenia ewaluacji programu „Asystent Osoby Niepełnosprawnej” ...............14

4.1 Pytania badawcze ........................................................................................14

4.2 Narzędzia badawcze i realizacja badań ....................................................15

5. Charakterystyka pilotażowego programu „Asystent Osoby

Niepełnosprawnej” …………………………………………………………18

5.1 Powstanie programu, jego założenia i cele .........................................18

5.2 Podstawowe dane o beneficjentach programu .........................................20

5.3 Realizacja programu ............................................................................21

5.4 Realizatorzy programu ............................................................................24

5.4.1 Realizatorzy administracyjni ....................................................24

5.4.2 Realizatorzy merytoryczni ....................................................25

5.4.3 Realizatorzy wspierający ....................................................28

5.5 Koszt funkcjonowania programu ....................................................29

6. Przeprowadzenie badań z wykorzystaniem wywiadów skategoryzowanych ....30

6.1 Charakterystyka badanych osób ................................................................30

6.1.1 Osoby niepełnosprawne – beneficjenci programu .................30

6.1.2 Asystenci – realizatorzy merytoryczni .........................................35

6.2 Prezentacja wyników badań z wykorzystaniem

Wywiadów skategoryzowanych ................................................................39

7. Wnioski z badań i rekomendacje ................................................................95

Zakończenie .........................................................................................................................109

Przypisy ……………………………………………………………………………..110

Aneks – narzędzia badawcze

3

Wstęp

Liczba osób niepełnosprawnych żyjących w Polsce stale wzrasta, stając się coraz większym

problemem, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i lokalnym oraz globalnym.

W projekcie Rezolucji Parlamentu Europejskiego dotyczącej sytuacji osób

niepełnosprawnych „Europejski Plan Działania na lata 2006-2007”, zapisano, że parlament „z

zadowoleniem przyjmuje działania mające na celu odejście od instytucjonalizacji problemu

osób niepełnosprawnych; zauważa, że wymaga to zapewnienia na szczeblu lokalnym usług na

odpowiednio wysokim poziomie sprzyjających samodzielnemu życiu oraz pełnemu

uczestnictwu w życiu społecznym w państwach członkowskich: projekt rez. parl.

europejskiego w sprawie sytuacji o n w rozszerzonej unii europejskiej: europejski plan

działania na lata 2006-2007”.1

Coraz liczniej podejmowane zadania na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i

zawodowemu osób żyjących z niepełnosprawnością, wpisują się w standardy nowoczesnych

strategii rozwiązywania problemów społecznych.

Oprócz elementów dotychczas stosowanych, jak rehabilitacja społeczna oraz zawodowa

realizowana w specjalistycznych wyizolowanych ośrodkach oraz wsparcie materialne w

postaci zasiłków, obecnie proponowane programy zawierają przede wszystkich elementy

usuwania barier uniemożliwiających uczestnictwo w życiu i korzystanie z ogólnodostępnych

dóbr prawnych i społecznych, aktywizację społeczną i zawodową oraz prowadzenie polityki

integracyjnej ze społecznością lokalną. Istotną kwestią jest odchodzenie od opieki

instytucjonalnej, ograniczonej do zgettoizowanych obszarów w kierunku przeprowadzania

zmian w sferze publicznej i zmieniania świadomości społeczeństwa, co ma prowadzić do

uniezależniania się i usamodzielniania osób niepełnosprawnych.

Przykładem takiego instytucjonalnego oddziaływania prowadzącego do odzyskania przez

osobę niepełnosprawną możliwości efektywnego pełnienia ról społecznych, niezależne

funkcjonowanie w różnych sferach życia społecznego i na adekwatnej do możliwości pozycji

społecznej miał być w założeniu pilotażowy program „Asystent Osoby Niepełnosprawnej”

4

realizowany przez Centrum Usług Socjalnych i Szkolenia Kadr Pomocy Społecznej „Ośrodek

Nowolipie”.

Celem niniejszego raportu z badań jest zweryfikowanie, w jakim stopniu założenie to udało

się osiągnąć, w jakim zakresie działania sprzyjające rehabilitacji społecznej są realizowane i

na ile są one adekwatne do potrzeb osób niepełnosprawnych.

W pierwszym rozdziale przedstawione zostaną zagadnienia związane z zawodem asystenta

osoby niepełnosprawnej i usługą asystencką. Rozdział składa się z trzech podrozdziałów.

Pierwszy dotyczy ram prawnych umożliwiających funkcjonowanie zawodu asystenta osoby

niepełnosprawnej. Podrozdział drugi jest opisem istoty pracy asystenta osoby

niepełnosprawnej, wymagań stawianych kandydatom oraz warunków realizowania zadań w

ramach pełnienia usług asystenckich. W podrozdziale trzecim przedstawione zostaną usługi

asystenckie realizowane przez organizacje pozarządowe oraz jednostki samorządowe,

różniące się od zawodu asystenta, ale stanowiące istotne uzupełnienie potrzeb w aktualnej

sytuacji prawno – społecznej.

Drugi rozdział poświęcony jest opisowi realizacji programu „Asystent Osoby

Niepełnosprawnej” oraz przedstawieniu badań i materiału badawczego wraz z jego analizą. W

rozdziale tym znajdą się także wnioski zawierające rekomendacje.

Do raportu dołączone zostaną narzędzia badawcze opracowane na potrzeby niniejszego

raportu i zastosowane w badaniach.

5

Rozdział I Asystent osoby niepełnosprawnej

Zawód asystenta osoby niepełnosprawnej jest zawodem nowym w obszarze pomocy

społecznej. Historia jego powstania sięga roku 2001, gdy rozporządzeniem Ministra Edukacji

Narodowej został wpisany do systemu kształcenia.

Przez ten okres usługa asystencka stała się przedmiotem nielicznych badań, zaś poświęcona

temu zagadnieniu literatura jest ograniczona.

W świadomości społecznej zawód asystenta mylony jest często z usługami asystenckimi lub

podobnymi usługami realizowanymi w oparciu o autorskie programy organizacji

pozarządowych.

Celem tego rozdziału jest przedstawienie charakterystyki zawodu asystenta osoby

niepełnosprawnej, zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi. Temu zostanie

poświęcony pierwszy oraz drugi podrozdział. Niezależnie od praktyki organizowania usług

asystenta osoby niepełnosprawnej w oparciu o wytyczne rządowe, faktem jest powstanie

licznych podobnych w założeniu usług wspierających aktywizację społeczną i zawodową

osób niepełnosprawnych. Ze względu na różnorodność usług i ich silne utrwalenie w

świadomości społecznej, zasadne wydaje się krótkie streszczenie występujących form

wspierania osób niepełnosprawnych. Temu zagadnieniu zostanie poświęcony trzeci

podrozdział.

1. Uwarunkowania prawne

Kluczowymi dokumentami wprowadzającymi zawód asystenta osoby niepełnosprawnej do

polskiej klasyfikacji zawodów oraz określającymi cele kształcenia i wymagania wobec

asystentów są rozporządzenia w sprawie zawodów szkolnictwa zawodowego oraz Podstawa

programowa Kształcenia w Zawodzie Asystenta Osoby Niepełnosprawnej:

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 marca 2001 roku (Dz.U. Nr

34, poz.405) zmieniające rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18

grudnia 1997 roku w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego,

6

zgodnie z którym do grupy zawodów oznaczonych symbolem 346, to jest

pracowników pomocy społecznej i pracy socjalnej, do pozycji 346[01] - pracownik

socjalny, została dodana pozycja 346 [02] - asystent osoby niepełnosprawnej. Tym

samym rozporządzeniem dodano zawód opiekunki środowiskowej - 346[03] i

opiekuna w domu pomocy społecznej - 346[04]. Ministrem właściwym dla zawodu

został Minister Pracy i Polityki Społecznej. Rozporządzenie to wprowadziło zawód

asystenta osoby niepełnosprawnej do systemu kształcenia w szkołach policealnych,

zainteresowanych tego typu kształceniem w roku szkolnym 2001/2002. Założono, że

zdobywanie kwalifikacji zawodowych odbywać się będzie w rocznym cyklu

kształcenia na poziomie policealnym w trybie dziennym lub zaocznym. Możliwości

uzyskania zawodu asystenta są jednak zróżnicowane i w zależności od potrzeb, można

kształcić się w trybie trzysemestralnym (np. Centrum Kształcenia Ustawicznego w

Katowicach) oraz czterosemestralnym, w przypadku gdy nauka jest prowadzona jako

specjalizacja kierunku na studiach wyższych (np. Uniwersytet Śląski w Katowicach).

Kształcenie w tym zawodzie w szkołach publicznych jest bezpłatne.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 roku w sprawie

klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej

stosowania, na podstawie art. 36 ust. 8 ustawy z 20 IV 2004 o promocji zatrudnienia i

instytucji rynku pracy, określiło symbol asystenta osoby niepełnosprawnej jako

346101, obok opiekuna w domu pomocy społecznej (346102), opiekunki

środowiskowej (346103), pracownika socjalnego (346104), pozostałych pracowników

pomocy społecznej i pracy socjalnej (346190), gdzie symbol 34 oznaczał pracownika

pomocy społecznej i pracy socjalnej.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2007 roku w sprawie

klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz.U. Nr 124, poz. 860 ) określiło

zawód asystenta osoby niepełnosprawnej jako symbol 346[02], obok opiekuna w

domu pomocy społecznej (346[04]) opiekunki środowiskowej (346[03]), gdzie symbol

346 oznacza pracownika pomocy społecznej i pracy socjalnej. Właściwym ministrem

został minister do spraw zabezpieczenia społecznego.

7

Podstawa programowa Kształcenia w Zawodzie Asystent Osoby Niepełnosprawnej

(symbol cyfrowy 346[02]) Ministerstwa Edukacji Narodowej z 2006 roku, który

zawierał nowe podstawy programowe oraz program nauczania dla zawodu asystenta.

Celem kształcenia asystenta osoby niepełnosprawnej było wyposażenie w wiedzę i

umiejętności umożliwiające współdziałanie w podnoszeniu jakości życia osoby

niepełnosprawnej poprzez ułatwienie wykonywania czynności dnia codziennego,

wykształcenie samodzielności oraz w określonych sytuacjach, stworzenie warunków

do samodzielnej rehabilitacji, wspierania i wzmacniania systemu pomocy osobom

niepełnosprawnym. Założeniem było przygotowanie absolwenta szkoły do

współtworzenia indywidualnych programów rehabilitacji, dokonywania

kompleksowej oceny jego postępów oraz monitorowania i motywowania osoby

niepełnosprawnej w ramach realizowanego programu.

2. Zakres pracy i wymagania zawodowe asystenta osoby niepełnosprawnej

Istotną kwestią jest zakres obowiązków asystenta osoby niepełnosprawnej.

Zgodnie z opinią Jarosława Dudy „do zadań w ramach tego zawodu należy: współtworzenie

programów rehabilitacji i pomocy osobie niepełnosprawnej, doradzanie w zakresie usług

medycznych, rehabilitacyjnych, zawodowego przekwalifikowania, kontaktów społecznych,

usług kulturalnych, rekreacji i integracji ze środowiskiem, diagnozowanie warunków życia i

dążenie do usuwania wszelkiego typu barier (psychologicznych, społecznych,

architektonicznych, komunikacyjnych itp.), pobudzanie aktywności osoby niepełnosprawnej

oraz jej rodziny w celu zaspokojenia potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych,

planowanie, kontrolowanie i ocenianie indywidualnego programu pomocy osobie

niepełnosprawnej, włączanie osoby niepełnosprawnej w programy instytucji i placówek

świadczących usługi rehabilitacyjne, a także współpraca z mediami, ułatwiająca poszukiwanie

sponsorów w działaniach na rzecz osób niepełnosprawnych”2.

Podkreślane jest włączanie do rehabilitacji środowiskowej rodziny oraz instytucji

społecznych. Założeniem działań aktywizujących jest, bowiem, świadczenie usług w

najbliższym środowisku. Według E. Trafiałek „zgodnie z założeniami ustawodawcy

8

potencjalnym miejscem pracy asystenta jest środowisko domowe i najbliższe otoczenie osoby

niepełnosprawnej, gdzie świadczy usługi opiekuńcze i rehabilitacyjne”3.

Według autorki „do podstawowych zadań asystenta należy: towarzyszenie w podróżach, w

drodze do szkoły, do placówek służby zdrowia, oświatowych i kulturalnych, w drodze do

pracy, na spotkania towarzyskie, pomoc w wykonywaniu czynności codziennych

(porządkowych, organizacyjnych, pielęgnacyjnych), w robieniu zakupów, załatwianiu spraw

w urzędach, w dostarczaniu leków. Prowadzi pracę środowiskową, której założeniem jest

świadczenie pomocy w naturalnych warunkach rodzinnych i społecznych. Oferowany

program rehabilitacji społecznej i medycznej obejmuje zaspokojenie potrzeb zdrowotnych,

psychicznych, zawodowych, społecznych i kulturalnych podopiecznych. Za główny cel jego

działań jednak przyjmuje się systematyczne wspieranie w wykształceniu samodzielności i

wzmacnianie wiary osoby niepełnosprawnej we własne możliwości”4.

Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Edukacji Narodowej zawartej w podstawie programowej

Kształcenia w Zawodzie Asystenta osoby Niepełnosprawnej (2006), wśród zadań

zawodowych asystenta znajdują się:

1) towarzyszenie osobie niepełnosprawnej w pełnieniu ról społecznych i zawodowych;

2) uczestniczenie w identyfikowaniu i rozwiązywaniu problemów społecznych osoby

niepełnosprawnej;

3) współdziałanie z pracownikiem socjalnym oraz innymi specjalistami w podnoszeniu

jakości życia osoby niepełnosprawnej;

4) udzielanie pomocy osobie niepełnosprawnej w korzystaniu z usług medycznych i

rehabilitacyjnych oraz możliwości przekwalifikowania zawodowego;

5) udzielanie pomocy w nawiązywaniu kontaktów społecznych i organizowaniu czasu

wolnego;

6) rzecznictwo na rzecz osoby niepełnosprawnej;

7) wykonywanie podstawowych zabiegów higienicznych i czynności pielęgnacyjnych5.

Dokument określa też wymagania, jakie absolwent w wyniku kształcenia powinien spełnić.

Zgodnie z zaleceniami, asystent osoby niepełnosprawnej powinien umieć:

1) „rozpoznawać i analizować sytuację społeczną oraz warunki życia osoby

niepełnosprawnej;

9

2) rozpoznawać symptomy zaburzeń psychosomatycznych i dbać o bezpieczeństwo osoby

niepełnosprawnej;

3) współpracować z osobą niepełnosprawną i zespołem specjalistów w realizacji programu

pomocy i rehabilitacji;

4) opracowywać i realizować plan współdziałania z osobą niepełnosprawną;

5) doradzać i pomagać osobie niepełnosprawnej w zaspokajaniu podstawowych potrzeb i

rozwiązywaniu problemów;

6) wykorzystywać możliwości rodziny i środowiska sprzyjające usamodzielnianiu i integracji

z otoczeniem osoby niepełnosprawnej;

7) stosować zasady zdrowego stylu życia;

8) wykonywać podstawowe czynności pielęgnacyjne;

9) pomagać osobie niepełnosprawnej w korzystaniu z ofert edukacyjnych, kulturalnych,

sportowych i turystycznych;

10) pomagać osobie niepełnosprawnej w organizowaniu czasu wolnego oraz wspierać w

rozwijaniu zdolności twórczych;

11) wspierać zaspokajanie potrzeb socjalnych osoby niepełnosprawnej;

12) pomagać osobie niepełnosprawnej w załatwianiu spraw urzędowych i prowadzeniu

korespondencji;

13) pomagać osobie niepełnosprawnej w gospodarowaniu środkami pieniężnymi;

14) współpracować z instytucjami, organizacjami, specjalistami i indywidualnymi osobami

świadczącymi różne formy pomocy osobom niepełnosprawnym;

15) monitorować i oceniać efekty własnej pracy;

16) przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska;

17) organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii;

18) udzielać pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia i zdrowia;

19) komunikować się z uczestnikami procesu pracy;

20) przestrzegać przepisów Kodeksu pracy dotyczących praw i obowiązków pracownika i

pracodawcy oraz warunków pracy;

21) przestrzegać przepisów prawa dotyczących wykonywanych zadań zawodowych;

22) korzystać z różnych źródeł informacji;

23) prowadzić działalność gospodarczą”6.

10

Kompetencje asystentów osoby niepełnosprawnej są szeroko rozbudowane, dotyczą

„diagnozowania, prowadzenia rehabilitacji środowiskowej, programowania pracy i doradztwa

w zakresie usług medycznych, rehabilitacyjnych, reorientacji zawodowej, rekreacji, integracji

społecznej i wszechstronnej aktywizacji osoby niepełnosprawnej”7.

Praktycy i teoretycy są zgodni co do kwestii, że asystent powinien być wykonawcą woli

osoby niepełnosprawnej, wspierać, nie wyręczać. Asystent „wykonuje swoją pracę jedynie na

wyraźne polecenie osoby niepełnosprawnej, wspierając ją w sytuacjach, w których nie radzi

ona sobie sama”8.

Oczekiwania społeczne wobec asystenta koncentrują się na trzech obszarach wsparcia:

psychologicznym, organizacyjnym i edukacyjnym. Oferta rehabilitacji społecznej i

zawodowej powinna dotyczyć w równym stopniu potrzeb zdrowotnych, psychicznych,

zawodowych, społecznych, jak i kulturalnych osoby niepełnosprawnej.

Kandydatom na asystenta stawiane są wymagania psychofizyczne: „odporność na stres i

trudne sytuacje, zdolność szybkiego reagowania, pokonywania trudności, umiejętność

szybkiego nawiązywania kontaktów, spostrzegawczość, panowanie nad emocjami,

podzielność uwagi, odpowiedzialność, zdolności organizacyjne. Wśród predyspozycji do

zawodu wymieniania jest sprawność fizyczna, dobry stan zdrowia, umiejętność udzielania

pierwszej pomocy oraz wiedza z zakresu psychologii, pedagogiki, anatomii i fizjologii

człowieka”9.

Wymagania wobec asystentów są niezwykle wysokie, w praktyce istnieje wiele

nieporozumień związanych z zakresem pracy. Według Beaty Karlińskiej osoby

niepełnosprawne i otoczenie „trzeba dopiero uczyć, jak korzystać z asystenta i uświadamiać

im, jakie możliwości przed nimi otwiera. Że jest to szansa na opuszczenie czterech ścian i

bardziej aktywne życie. Niektórzy wciąż boją się wpuszczać asystenta do domu”10.

11

3. Uwarunkowania społeczne

Stopniowe regulowanie i ujednolicanie prawne zawodu asystenta osoby niepełnosprawnej nie

powstrzymało przed powstawaniem usług asystenckich odmiennych w kształcie i zakresie

obowiązków, specjalizacji oraz sposobu powoływania, od tych określonych w dokumentach

rządowych.

Organizacje pozarządowe, zwłaszcza te specjalizujące się w obsłudze osób z określoną

niepełnosprawnością, opracowały własny program i zgodnie z jego wytycznymi kształciły

własnych asystentów. Stopniowo wytworzyły się nie tylko różne w kształcie, ale także

różniące się nazewnictwem usługi powstałe na rzecz poprawy jakości życia osób

niepełnosprawnych. Organizacje opracowywały własną koncepcję funkcjonowania usługi

asystenta osoby niepełnosprawnej dostosowaną do potrzeb swoich klientów i specyfiki

konkretnego schorzenia.

W praktyce, oprócz opisanego powyżej i będącego tematem niniejszego raportu, funkcjonuje

kilka analogicznych: m. in.:

Asystent osoby chorej na SM (Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego

Oddział Warszawski).

Osobisty Asystent Osoby Niepełnosprawnej Ruchowo (Polskie Towarzystwo

Stwardnienia Rozsianego).

Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej (Stowarzyszenie Hej koniku!, Polski

Związek Głuchych, Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzieży Niepełnosprawnej

Ruchowo TĘCZA, Stowarzyszenie Pomocy w Rozwoju Społecznym i Zawodowym

Osób Niepełnosprawnych, Fundacja Pomocy Chorym na Zanik Mięśni, Polskie

Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym). Według Krystyny

Mrugalskiej, prezes Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem

Umysłowym „asystentura oznacza wspieranie w tych momentach, w których osoba

niepełnosprawna sama nie może sobie poradzić. Nie zastępowanie, wyręczanie,

pouczanie, rehabilitacja czy terapia, ale tylko wspieranie w niezależnym

funkcjonowaniu”11. Beata Karlińska, prezes Fundacji Pomocy Chorym na Zanik

Mięśni w Szczecinie uważa, że asystent osobisty osoby niepełnosprawnej „powinien

12

pełnić przede wszystkim funkcję swoistej protezy (…) Wielu zgłaszających się do nas

na praktyki nastawionych jest na wyręczanie tych osób. Tak najczęściej rozumiana

jest rola asystenta - jako wyręczanie osoby niepełnosprawnej w codziennych

obowiązkach, np. robienie zakupów, sprzątanie, gotowanie, załatwienie czegoś w

urzędzie, wykupienie lekarstw. Przy takim pojmowaniu sprawy osoba

niepełnosprawna jak siedziała w domu, tak siedzi dalej i nic nie robi”.12

Trener pracy (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych).

Określenie stosowane w pilotażowym programie „Trener pracy - zatrudnienie

wspomagane osób niepełnosprawnych” realizowanym do 31 grudnia 2010 roku,

którego celem jest wspieranie zatrudnienia wspomaganego osób niepełnosprawnych.

Założeniem programu było zatrudnienie na podstawie umowy o pracę osoby

niepełnosprawnej, wymagającej podczas wykonywania pracy pomocy innych osób.

Zasadniczą rolę w zatrudnieniu wspomaganym pełnił trener pracy, który wraz z

doradcą zawodowym i psychologiem wspierał osobę niepełnosprawną w procesie

zdobywania i utrzymywania zatrudnienia. Do zadań trenera pracy należy

poszukiwanie dla osoby niepełnosprawnej odpowiedniego stanowiska pracy,

przygotowanie niepełnosprawnego pracownika do wykonywania obowiązków

zawodowych oraz pomoc w początkowym okresie zatrudnienia.

Asystent personalny (Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem

Umysłowym, Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych). Określenie opisujące osobę

podejmującą działania o charakterze wspierającym13.

Pracownik pomagający pracownikowi niepełnosprawnemu. Obecny system

wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych umożliwia powołanie pracownika

dla osoby niepełnosprawnej. Reguluje to art. 26d ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o

rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz.

U. z 2008 r., Nr 14, poz. 92), zgodnie z którym „pracodawca, który zatrudnia

pracownika niepełnosprawnego, może otrzymać ze środków Funduszu zwrot

miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi

niepełnosprawnemu w pracy w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z

otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego

13

wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy”14, a także

rozporządzenie ministra polityki społecznej z dnia 15 września 2004 r. w sprawie

zwrotu kosztów przystosowania stanowisk pracy, adaptacji pomieszczeń i urządzeń do

potrzeb osób niepełnosprawnych oraz kosztów zatrudnienia pracownika

pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu (Dz. U. Nr 215, poz. 2186, z późn.

zm.).

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad

wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach

organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 146, poz. 1222, z

późn. zm.) osoby posiadające minimum średnie wykształcenie i ukończony kurs na

asystenta osobistego osoby niepełnosprawnej mają, między innymi możliwość

ubiegania się o pracę i wykorzystania nabytych umiejętności oraz wiedzy na

stanowisku opiekuna lub młodszego opiekuna w ośrodku pomocy społecznej.

14

Rozdział II Ewaluacja pilotażowego programu „Asystent Osoby Niepełnosprawnej”

4. Założenia ewaluacji programu „Asystent Osoby Niepełnosprawnej”

Celem badania, którego wyniki prezentuje niniejsze opracowanie było zbadanie efektywności

i skuteczności programu „Asystent Osoby Niepełnosprawnej” oraz weryfikacja, w jakim

stopniu realizowane są założenia projektodawców.

Odrębną kwestią jest porównanie tych założeń z wytycznymi ustawodawcy określającymi

zadania asystenta osoby niepełnosprawnej i porównanie, w jakim stopniu cele i założenia

programu odzwierciedlają cele i założenia określone w dokumentach ustawodawczych. Ze

względu na specyfikę uwarunkowań prawnych i praktyki, zasadne wydało się porównanie

zakresu usług wykonywanych przez asystentów w ramach programu realizowanego przez

„Ośrodek Nowolipie” do obszaru działań zawartych w wytycznych dokumentów rządowych.

4.1 Pytania badawcze

W celu realizacji założeń badania postawione zostały dwa główne pytania badawcze:

1. Czy założenia pilotażowego programu „Asystent Osoby Niepełnosprawnej” są zgodne z

założeniami zawartymi w dokumentach rządowych, a zwłaszcza z Podstawą programową

Kształcenia w Zawodzie Asystenta Osoby Niepełnosprawnej oraz Rozporządzeniem Ministra

Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2007 roku w sprawie klasyfikacji zawodów

szkolnictwa zawodowego.

2. Czy realizacja pilotażowego programu „Asystent Osoby Niepełnosprawnej” realizowanego

przez „Ośrodek Nowolipie” jest zgodna z założeniami programu opracowanymi przez Radę

programową pilotażowego programu asystenta osób niepełnosprawnych w Warszawie.

Tak postawione pytania badawcze znalazły odzwierciedlenie w poniższych pytaniach

szczegółowych:

15

1. Czy usługi realizowane przez asystentów osoby niepełnosprawnej są adekwatne do

potrzeb i oczekiwań klientów „Ośrodka Nowolipie”?

2. Czy jakość realizowanych przez asystentów usług jest odpowiednia?

3. Czy osoby niepełnosprawne są zadowolone ze współpracy z koordynatorkami?

4. Czy asystenci są zadowoleni z pracy?

5. Czy personel realizujący program posiada kwalifikacje i wiedzę niezbędną do

prawidłowej realizacji programu?

6. Jakie są potrzeby szkoleniowe asystentów i innych osób zaangażowanych z program?

7. Czy prowadzona jest promocja programu, mająca na celu upowszechnianie informacji

o usłudze asystenta osoby niepełnosprawnej?

8. Czy program może być multiplikowany w takiej formie, w jakiej obecnie funkcjonuje?

9. Czy realizacja programu odpowiada założeniom Społecznej Strategii Rozwiązywania

Problemów Społecznych w Warszawie?

4.2 Narzędzia badawcze i realizacja badań

W niniejszym badaniu zastosowano zróżnicowane metody oraz narzędzia badawcze, co

umożliwiło uzyskanie pełnego i rzetelnego obrazu badanej rzeczywistości.

1. Analiza dokumentów oparta na informacjach oraz danych ilościowych i jakościowych

będących w posiadaniu realizatora programu. Składały się na nie: materiały

promocyjne, sprawozdania okresowe, statystyki, dokumenty finansowo - księgowe,

akta osobowe pracowników i pracownic, regulamin, ankiety dla asystentów,

sprawozdanie psychologa zatrudnionego w ramach programu, korespondencja z

Urzędem Miasta i koordynatorem Zespołu Koordynacyjnego Społecznej Strategii

Warszawy i inne. Odrębnym źródłem informacji była strona internetowa „Ośrodka

Nowolipie” i materiały opracowane przez inne zewnętrzne podmioty (dokumenty

prawne i opracowania tematyczne).

2. Przeprowadzenie rozmów z osobami zaangażowanymi w program: z dyrektorem

„Ośrodka Nowolipie”, z koordynatorkami/ konsultantkami oraz asystentami.

3. Obserwacja od wewnątrz, umożliwiająca bezpośrednie poznanie działań, polegająca

na obserwacji pracy koordynatorek/ konsultantek. Na obserwację poświecono 45

16

godzin w okresie sierpień – listopad 2008 roku. Jej celem było uzyskanie wiedzy na

temat procesu realizacji programu.

4. Realizacja i analiza wywiadu skategoryzowanego w oparciu o kwestionariusz dla

asystentów osoby niepełnosprawnej zatrudnionych w programie realizowanym przez

„Ośrodek Nowolipie” (Załącznik w Aneksie).

Wywiady były przeprowadzone przez przygotowanych i przeszkolonych ankieterów

w okresie od października do listopada 2008 roku. Wywiady z asystentami były

przeprowadzone w wybranych miejscach publicznych, po umówieniu się

telefonicznym.

Ze względu na warunek zachowania anonimowości, badanie jakościowe oraz

ilościowe przeprowadzono w ramach jednego badania: wywiad zawierał 22 pytania

zamknięte oraz otwarte. Ankieterzy zadali również 6 pytań do metryczki.

Zawarte w kwestionariuszu pytania zamknięte miały na celu zebranie informacji na

temat podejmowanych czynności wobec osób niepełnosprawnych, identyfikację

trudności i barier w pełnieniu roli asystenta, ocenę własnych kompetencji,

identyfikację potrzeb szkoleniowych, ocenę poziomu satysfakcji z pracy.

Badanie jakościowe dotyczyło charakteru i jakości relacji z osobami

niepełnosprawnymi.

5. Realizacja i analiza wywiadu skategoryzowanego w oparciu o kwestionariusz

adresowany dla osób niepełnosprawnych będących klientami programu „Asystent

Osoby Niepełnosprawnej” (Załącznik w Aneksie).

Wywiady zostały przeprowadzone przez ankieterów w okresie od września do

listopada 2008 roku, w miejscach wskazanych przez respondentów, zwykle w ich

domach po uprzednim umówieniu się telefonicznym. Kwestionariusz wywiadu

skategoryzowanego dla osób niepełnosprawnych zawierał 10 pytań do metryczki, 17

pytań otwartych oraz zamkniętych. 4 pytania zamknięte były rozszerzone o element

dodatkowy, umożliwiały, oprócz wskazania jednej z podanych odpowiedzi, także

podanie własnej.

Badania ilościowe miały na celu identyfikację typów niezaspokojonych potrzeb,

oczekiwań co do usług asystentów, rodzajów uzyskanego wsparcia oraz poziomu

satysfakcji z usług.

Badania jakościowe przygotowane zostały z myślą o zbadaniu charakteru i jakości

relacji z asystentami oraz innymi pracownikami „Ośrodka Nowolipie”.

17

6. Dodatkowym źródłem informacji były rozmowy przeprowadzone z ankieterami po

przeprowadzeniu wywiadów.

Dane ilościowe zostały poddane analizie statystycznej za pomocą programu SPSS.

Badanie osób niepełnosprawnych przeprowadzono w oparciu o losowo wyłoniony dobór

celowy, z zachowaniem warunku doboru grupy możliwie heterogenicznej pod względem płci,

wieku oraz typu niepełnosprawności. Spośród wyłonionych losowo 140 osób

niepełnosprawnych w badaniu wzięło udział 69 osób – 10, 47 % osób uczestniczących w

programie w trakcie przeprowadzania badania (w październiku 2008 roku liczba klientów

programu wynosiła 659 osób).

Należy podkreślić wyjątkową trudność w uzyskaniu zgody na przeprowadzenie badań,

zarówno ze strony osób niepełnosprawnych, jak i asystentów. Główne powody odmowy

dotyczyły złego samopoczucia i braku zaufania do badań. Bardzo duża liczba kontaktów15

była nieaktualna, wiele osób zmarło lub ich stan zdrowia był na tyle niedobry, że osoby

opiekujące się odmawiały kontaktu telefonicznego oraz osobistego. Kilka osób wyprowadziło

się z Warszawy. Kilkakrotnie osoby niepełnosprawne mimo umawiania się z ankieterem,

odmawiały tuż przed spotkaniem udziału w badaniu lub nie pamiętały wcześniejszej rozmowy

telefonicznej.

Podobnej trudności doświadczyli ankieterzy w związku z badaniem asystentów. Założono

przeprowadzenie wywiadów ze wszystkimi 34 asystentami. Spośród nich 9 osób nie wyraziło

zgody na przeprowadzenie wywiadu, jedna osoba przebywała na długoterminowym

zwolnieniu lekarskim, 1 osoba na urlopie, 2 jako powód odmowy podały brak czasu

spowodowany nadmiarem pracy i zmianą planów związaną z podjęciem dodatkowych zleceń,

pozostałe osoby odmówiły nie podając przyczyny. Jedna osoba zadeklarowała gotowość do

wzięcia udziału w badaniach po zakończeniu etapu realizacji badań.

5. Charakterystyka pilotażowego programu „Asystent Osoby Niepełnosprawnej”

18

5.1 Powstanie programu, jego założenia i cele

W dniu 28 lutego 2006r. powołana do przestrzegania praw osób niepełnosprawnych

Społeczna Rada ds. Osób Niepełnosprawnych w m. st. Warszawie, pozytywnie zaopiniowała

pilotażowy program usług asystenta osób niepełnosprawnych przygotowany przez Biuro

Polityki Społecznej Urzędu m. st. Warszawy i zarekomendowała go do realizacji.

W uzasadnieniu stwierdziła, że „program stwarza osobom niepełnosprawnym szanse na

normalne funkcjonowanie w społeczeństwie, a jego realizacja będzie miała na celu

zapobieganie odsuwaniu ich na margines życia społecznego oraz przełamywanie

stereotypów”16. program miałby wspomóc „system społecznej rehabilitacji osób

niepełnosprawnych17” oraz spowodować „postrzeganie problemów ich (osób

niepełnosprawnych) codziennego funkcjonowania”18

Realizację pilotażowego programu zaproponowano Centrum Usług Socjalnych i Szkolenia

Kadr Pomocy Społecznej „Ośrodek Nowolipie” w Warszawie, przy ulicy Nowolipie 25B.

Wybór placówki podyktowany był jej doświadczeniem w zakresie aktywizacji zawodowej

oraz szerokim zakresem usług świadczonych zróżnicowanym grupom społecznym. W ocenie

projektodawcy „Ośrodek Nowolipie” był przygotowany do realizacji takiego programu.

W dniu 10 lipca 2006r. odbyło sie spotkanie Rady programowej pilotażowego programu

asystenta osób niepełnosprawnych w Warszawie, w którym uczestniczyło 11 osób – 9

przedstawicieli organizacji pozarządowych związanych z działaniami na rzecz osób z

niepełnosprawnością oraz przedstawicielka Biura Polityki Społecznej i dyrektor Centrum

Ośrodka Nowolipie.

Rezultatem spotkania było przyjęcie Pilotażowego Projektu Asystent Osoby

Niepełnosprawnej do realizacji.

Zgodnie z Regulaminem Realizacji Projektu Asystent Osoby Niepełnosprawnej, miejscem

wykonania programu został „Ośrodek Nowolipie”, określono również czas trwania projektu

na okres od lipca do grudnia 2006 roku.

Usługa miała być realizowana na terenie Warszawy w wymiarze 7 dni w tygodniu, w

godzinach od 8:00 do 22:00, w wyjątkowych sytuacjach czas realizacji mógł być zmieniony.

Ograniczono czas korzystania z usługi do dwóch razy w tygodniu w podstawowym wymiarze

3,5 godzin dziennie, zezwolono w wyjątkowych sytuacjach na możliwość zwiększenie

wymiaru czasowego.

19

Uściślono grupę realizatorów, na którą składały się: osobiści asystenci – opiekunowie – 25

osób zatrudnionych na umowę zlecenie, koordynatorzy – 2 osoby – 2 etaty; pracownik

socjalny – 1 osoba – 1 etat; księgowa – 1 osoba; obsługa kadrowa – 1 osoba.

Opisane zostały warunki korzystania z usługi asystenta:

- posiadanie: orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (znaczny, umiarkowany), grupy

inwalidzkiej (I, II), orzeczenia o niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji; w

przypadku osób do 16 r.ż. wymagano orzeczenia o niepełnosprawności;

- zgłoszenie od piątku do poniedziałku w godzinach od 8 do 18 telefoniczne, osobiste, mailem

lub za pomocą faxu;

- zgłoszenie mogło nastąpić przez rodzinę, ośrodki pomocy społecznej i organizacje

pozarządowe, za wiedzą i zgodą osób zainteresowanych usługą;

- podstawą wykonania usługi była Karta realizacji zadań asystenta osoby niepełnosprawnej

oraz pisemna akceptacja Regulaminu realizacji projektu Asystent Osoby Niepełnosprawnej.

Opłata stała została wyznaczona na wysokość 4,00 zł za czas trwania usługi do 3,5 godziny

oraz 1,00 zł każdą następną godzinę. Opłata miała być pobierana gotówką przez asystenta

przed wykonaniem usługi. Wszelkie dodatkowe koszty związane z wykonywaniem usługi

Asystenta Osoby Niepełnosprawnej, np. bilety wstępu do kina, teatru, muzeum itp., ponosić

miała osoba korzystająca z usługi. Wyjątek stanowiły koszty z tytułu opłat za korzystanie

przez asystenta z usług komunikacji miejskiej.

Dopuszczono możliwość zmiany regulaminu, i określono, że przez czas trwania programu

prowadzony będzie monitoring.

Asystenci zostali zobligowani do cotygodniowego i miesięcznego rozliczania się finansowego

i merytorycznego z wykonanych zadań służbowych. Asystenci mieli mieć wykupione

ubezpieczenie OC. Dopuszczono możliwość wykonywania zadań asystenta przez osoby

posiadające „ukończone szkolenie w tym zakresie organizowane przez podmioty

specjalizujące się w tej tematyce”19.

Celem powstania programu Asystenta Osoby Niepełnosprawnej było umożliwienie

właściwego funkcjonowania osób żyjących z niepełnosprawnością i przeciwdziałanie ich

wykluczeniu społecznemu.

20

Cele te miały być realizowane poprzez właściwe wykonywanie zadań, określonych jako

towarzyszenie i wspomaganie osoby niepełnosprawnej w pełnieniu ról społecznych. W

regulaminie scharakteryzowano zakres obowiązków asystenta osoby niepełnosprawnej:

1. „Pomoc w dojeździe w wybrane miejsce (np. praca, rehabilitacja, szkoła, kościół,

placówka rehabilitacyjna)

2. Pomoc w załatwieniu spraw urzędowych i innych codziennych (zakupy, wizyta u

lekarza)

3. Pomoc w korzystaniu z dóbr kultury, rekreacji, sportu

4. Ewentualna pomoc w czynnościach pielęgnacyjnych, jeżeli tego wymaga udział w

życiu społecznym

5. Pomoc w komunikowaniu się z otoczeniem”.20

Założono także że asystent „nie świadczy usług opiekuńczych ani związanych z potrzebami

czysto bytowymi”.21

W założeniu oferta miała być dostępna dla możliwie najszerszej grupy osób, bez względu na

sytuację materialną i rodzinną. Uproszczona procedura niewymagająca decyzji

administracyjnych sprzyjać miała temu, aby usługa była realizowana w jak najkrótszym

czasie od jej zgłoszenia i odpowiadała rzeczywistym potrzebom klientów.

5.2 Podstawowe dane o beneficjentach programu

Klientami „Ośrodka Nowolipie” w ramach programu „Asystent Osoby Niepełnosprawnej”

mogą zostać osoby, które posiadają orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu

niepełnosprawności, I lub II grupę inwalidzką albo orzeczenie o niezdolności do pracy i

samodzielnej egzystencji.

Niewymagany jest meldunek w Warszawie, jednak usługa powinna być realizowana na

terenie Warszawy.

Dodatkowym wymogiem jest uzyskanie pełnoletniości, co jest zmianą wobec założeń

programu.

Na podstawie danych uzyskanych z „Ośrodka Nowolipie” (z dnia 19 listopada 2008 roku) w

bazie zarejestrowanych jest 716 osób niepełnosprawnych. Liczba ta oznacza wszystkie osoby,

które nawiązały współpracę z „Ośrodkiem Nowolipie” i skorzystały przynajmniej raz z usługi

asystenta.

21

W okresie od 7 sierpnia 2006 roku do 31 grudnia 2006 roku zarejestrowanych zostało 264

klientów, w okresie od 1 stycznia 2007 roku do 31 grudnia 2007 roku – 287 osób, od 1

stycznia 2007 roku do 21 listopada zarejestrowanych zostało 156 nowych osób.

Wśród ogólnej liczby osób przeważają kobiety (432 osoby) wobec mężczyzn (284 osoby)

(dane z dnia 19 listopada 2008 roku).

Ze względu na nieaktualizowanie bazy danych, powstałej w programie kalkulacyjnym Excel,

trudno precyzyjnie wyodrębnić niektóre dane. Z dostępnych informacji wynika, że wiek

klientów programu waha się pomiędzy 18 a 93 rokiem życia, zaś średnia wieku wynosi 52,5

roku. Przeważają osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności (553 osoby) wobec osób

z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (96 osób). Brakuje danych dotyczących

stopnia niepełnosprawności pozostałych osób.

Wśród klientów programu znajdują się osoby o zróżnicowanych przyczynach

niepełnosprawności. Wśród nich znajdują się osoby z: upośledzeniem umysłowym (01-U),

chorobami psychicznymi (02-P), zaburzeniami głosu, mowy i chorobami słuchu (03-L),

chorobami narządu wzroku (04-O), upośledzeniem narządu ruchu (05-R), epilepsja (06-E),

chorobami układu oddechowego i krążenia (07-S), chorobami układu moczowo – płciowego

(09-M), chorobami neurologicznymi (10-N). Nie stwierdzono osób z przyczyną

niepełnosprawności, jaką jest choroba układu pokarmowego (08-T) oraz sklasyfikowana

symbolem 11-I jako: inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia

enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego.

5.3 Realizacja programu

Program Asystent Osoby Niepełnosprawnej ma charakter pilotażowy, eksperymentalny.

Przez cały czas trwania jest realizowany w „Ośrodku Nowolipie”, przy ul. Nowolipie 25b w

Warszawie. Budynek jest częściowo przystosowany dla osób poruszających się na wózkach,

to znaczy posiada podjazd oraz windę. Utrudnione poruszanie się po budynku wynika z

architektury budynku: przejścia są wąskie, a drzwi niedostosowane, trudne do otwarcia dla

osoby poruszającej na wózku. Także większość toalet jest niedostosowanych dla osób z

ruchową niepełnosprawnością.

Procedura zamawiania usługi jest opisana na wszystkich ulotkach oraz na stronie

internetowej www.asystent.warszawa.pl. Usługę można zgłosić osobiście, telefonicznie,

wysyłając wiadomość mailem oraz poprzez komunikator gadu – gadu.

22

W praktyce adres mailowy podany na ulotkach i na stronie internetowej od około 3 miesięcy

nie działa, zastępczy adres podawany jest telefonicznie przy okazji rozmowy i zakres

rozpowszechnienia tej informacji jest bardzo wąski. Problemem jest także dodzwonienie się

do biura. Jak wynika z rozmów z osobami niepełnosprawnymi oraz doświadczeń osoby

badającej skontaktowanie się telefoniczne pod numerem podanym w materiałach

promocyjnych oraz na stronie internetowej jest często niemożliwe, a na pewno znacznie

utrudnione. Temat ten szerzej zostanie poruszony w rozdziale poświęconym analizie badań.

Procedura zgłaszania zapotrzebowania na usługę jest wystandaryzowana.

Podczas pierwszego kontaktu, koordynatorka przeprowadza wstępny wywiad, który zawiera

pytania:

a. „jakiej usługi pani/ pan potrzebuje?

b. jaki ma pani/ pan stopień niepełnosprawności?

c. z jakiego tytułu ma pani/ pan niepełnosprawność?

d. czy wymaga pani/ pan całkowitej opieki?

e. czy jest pani/ pan w stanie wykonać samodzielnie czynności

samoobsługowe?

f. jakie jest pani/ pana adres (dzielnica)

g. na którym piętrze mieszka pani/ pan?

h. czy jest winda? (…)”22.

Po uzyskaniu odpowiedzi koordynatorka odnotowuje szczegóły dotyczące terminu i zakresu

wykonania usługi, informuje o możliwościach realizacji i przekazuje informację, że przed

usługą wymagane będzie okazanie asystentowi do wglądu orzeczenia o niepełnosprawności.

Konieczne jest także wypełnienie „Karty realizacji zadań asystenta osoby niepełnosprawnej”

oraz podpisanie „Regulaminu realizacji projektu Asystent Osoby Niepełnosprawnej”.

Karta jest dokumentem dwuczęściowym, zawiera dane osoby zamawiającej usługę wraz z

prośbą o realizacje usługi oraz miejsce na opis zrealizowanych zadań.

Regulamin realizacji jest dokumentem składającym się z 25 punktów, w którym są zawarte

wszystkie informacje na temat usługi asystenta dostępne także na stronie i na ulotkach oraz

informacja o zakresie pracy asystenta. W regulaminie widnieje informacja, że „Asystent nie

świadczy usług opiekuńczych, ani związanych z potrzebami czysto bytowymi”23. Osoba

23

zamawiająca jest informowana o tym, że asystent pobierze także wynagrodzenie za usługę w

wysokości 4 zł za 3,5 godziny i wystawi dokument KP.

Koordynatorka oddzwania na podany przez klienta numer telefonu z informacją o usłudze,

przekazuje także informację dotyczącą tego, jaki asystent będzie realizował usługę.

Asystenci są informowani o zadaniach telefonicznie lub jeśli to możliwe, osobiście.

Po wykonaniu usługi asystenci przekazują koordynatorkom Kartę realizacji oraz podpisany

Regulamin realizacji i rozliczają się w biurze „Ośrodka Nowolipie” z pobranych pieniędzy za

usługę. Wtedy przekazują także wszystkie zwrotne informacje dotyczące klienta, problemów,

dodatkowych wymagań, czy informacji ważnych dla dalszej ewentualnej współpracy.

W przypadku uznania informacji za znaczącą, jest ona zapisywana w bazie stworzonej w

arkuszu kalkulacyjnym Excel, dostępnej dla wszystkich koordynatorek.

Z informacji uzyskanych w biurze wynika, że nie ma możliwości umówienia osoby

niepełnosprawnej z asystentem z pominięciem koordynatorek. Jednak z informacji

uzyskanych od klientów Ośrodka wynika, że zdarzają się takie sytuacje: „Przechwyciłem

jednego asystenta, do niego osobiście dzwonię, ignoruję biuro. Dzwonię do prywatnego

asystenta i już (…)”. „Jestem w programie 2 lata, mam 4 wizyty tygodniowo. Przychodzą te

same 4 osoby. W koordynacji jest głuchy telefon. Często dzwonię bezpośrednio do dyrektora.

Moi asystenci sami opracowali projekt racjonalizacji systemu”.

Istotną informacją jest liczba wykonanych usług. W poniższej tabeli zestawiono liczbę usług

asystentury wraz z liczbą godzin zegarowych oraz średnią wartością przepracowanych godzin

miesięcznie. (Tabela Nr 1).

2006 rok

(7 sierpień –

31 grudzień)

2007 rok

(1 styczeń –

31g rudzień)

2008 rok

(1 styczeń –

30 październik) Liczba usług asystentury 182 4.467 6.354

24

zrealizowanych w programie

Łączna liczba przepracowanych przez

asystentów godzin

6.384 godzin 15.634,5 godzin 22.239 godzin

Średnia wartość liczby godzin

miesięcznie

1.338,36 godzin 1.302,88 godzin 2.223,90 godzin

Tabela Nr 1

5.4 Realizatorzy programu

Wśród osób zatrudnionych do realizacji programu znajdują się pracownicy administracyjni

(dyrekcja, koordynatorki, obsługa kadrowo – księgowa), realizatorzy merytoryczni (asystenci

osoby niepełnosprawnej) i pracownicy wspierający (psycholog).

5.4.1 Realizatorzy administracyjni

Osobą odpowiedzialną za realizację programu jest dyrektor „Ośrodka Nowolipie”. Dyrektor

jest osobą, do której zgłaszane są zastrzeżenia i reklamacje dotyczące realizacji programu.

Do koordynacji zatrudnione zostały 4 koordynatorki. Nie ma ujednoliconego nazewnictwa tej

funkcji, w dokumentach posłużono się określeniem konsultant, w materiałach promocyjnych

funkcjonuje nazwa koordynatorki. Na użytek niniejszego raportu zastosowano słownictwo

zgodne z materiałami promocyjnymi.

W zakresie czynności koordynatorek znajduje się m.in.: „koordynacja umowy działania,

ocena merytoryczna działalności Asystenta osoby niepełnosprawnej, monitoring zadaniowy,

kierowanie Asystentów do osoby niepełnosprawnej i rozliczanie z podjętych działań,

prowadzenie stosowanej dokumentacji. Konsultanta obowiązuje „życzliwy, taktowny

stosunek do osób niepełnosprawnych oraz Asystentów osób niepełnosprawnych”.24

W zakresie zatrudnienia, koordynatorki podlegają bezpośredniemu przełożonemu.

Koordynatorki nie uczestniczyły w żadnych szkoleniach podnoszących ich kompetencje

zawodowe organizowanych przez „Ośrodek Nowolipie. W roku 2007 dwie koordynatorki z

25

własnej inicjatywy wzięły udział w szkoleniu „Ekonomia społeczna jak nowa forma pracy

socjalnej", organizowanym przez Instytut Rozwoju Służb Społecznych.

W „Ośrodku Nowolipie” zatrudnione zostały także osoby z działu kadrowo – księgowego,

które odpowiadają za prawidłową realizację programu „Asystent Osoby Niepełnosprawnej”.

5.4.2 Realizatorzy merytoryczni

W programie zatrudnionych jest obecnie (stan na dzień 19 listopada 2008 roku) 34

asystentów. 20 osób zatrudnionych jest na umowę o pracę. 14 osób zatrudnionych jest w

oparciu o umowę cywilno-prawną (umowa zlecenie) zawieraną na każdy miesiąc oddzielnie,

w tym 4 osoby na niepełny wymiar czasu pracy.

Warunkiem zawarcia umowy o pracę jest ukończenie rocznego studium kształcącego w

zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej. Dopuszczono także możliwość podpisania

umowy o pracę z osobami, które ukończyły pierwszy z dwóch semestrów szkoły policealnej i

kontynuują naukę.

Zgodnie z opinią prawną z dnia 06.07.2007 roku wydaną przez radcę prawną Panią Martę

Nitwińską, umowę zlecenie regulują przepisy art. 734 i następne Kodeksu Cywilnego,

stronami są zleceniodawca i zleceniobiorca. W tym przypadku nie są stosowane przepisy

prawa pracy, między innymi dotyczącymi urlopów, zwolnień lekarskich i wypadków przy

pracy. Jak pisze: „Za bezprzedmiotowe należy uznać wszelkie roszczenia o charakterze

pracowniczym wysuwane przez Asystentów, które to roszczenia nie wynikają z treści

zawartych umów zlecenia lub z przepisów dotyczących umów zlecenia z Kodeksu

Cywilnego”25.

Wykształcenie pozazawodowe asystentów jest zróżnicowane, wśród nich są absolwenci

Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie, Studium

Collegium Rehabilitacji, Psychologii i Polityki Społecznej w Warszawie oraz Uniwersytetu

Warszawskiego.

Jednak jak wynika z dokumentów będących w posiadaniu Ośrodka Nowolipie „poziom

przygotowania asystentów do realizacji zadań, jest bardzo niski. Aktualnie obowiązujące

26

przepisy dotyczące asystenta osoby niepełnosprawnej (m.in. kształcenie, wynagrodzenie) nie

wróżą możliwości podniesienia poziomu usług i dynamicznego rozwoju tego zawodu”.26

W grupie asystentów nie istnieje hierarchia, nie ma funkcji nadrzędnej wśród asystentów. Nie

ma możliwości awansowania, brakuje ścieżki rozwoju. Jedynym bodźcem motywacyjnym

jest, w przypadku osób, które nie ukończyły edukacji w policealnej szkole kształcącej w

zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej, podjęcie nauki i zawarcie z pracodawcą umowy

o pracę i uzyskanie świadczeń niedostępnych przy umowie zlecenie.

Ze względu na niski stopień zaszeregowania nie ma możliwości regulowania wynagrodzenia

adekwatnie do zmieniającej się sytuacji na rynku pracy w Warszawie, jednak stosowany

system premiowy (premie uznaniowe wypłacane są przez dyrektora) w założeniu ma

motywować do dbania o wysoką jakość wykonywanych usług.

Wynagrodzenie w przypadku umów o pracę oraz umów zleceń jest identyczne, wynosi

1.630,00 zł brutto za pełen wymiar czasu pracy. Jedyne różnice wynikają z przepisów

stosowanych w Kodeksie Pracy i Kodeksie Cywilnym.

Asystenci są wyposażeni w służbowe karty miejskie na okaziciela oraz karty do telefonów

komórkowych będących narzędziem pracy.

Zgodnie z dokumentem „Zakres czynności asystenta osoby niepełnosprawnej Centrum Usług

Socjalnych i Szkolenia Kadr Pomocy Społecznej Ośrodek Nowolipie” asystenta obowiązuje,

m.in.:

„Życzliwy, taktowny stosunek do osoby niepełnosprawnej

Diagnozowanie warunków życia i dążenie do usuwania wszelkiego

typu barier /psychologicznych, społecznych, architektonicznych,

komunikacyjnych, itp./

Pomoc w dojeździe w wybrane miejsce /np. praca, rehabilitacja, szkoła,

kościół, placówka rehabilitacyjna/

Pomoc w załatwianiu spraw urzędowych i innych codziennych /zakupy,

wizyta u lekarza/

Pomoc w korzystaniu z dóbr kultury, rekreacji sportu.

Ewentualna pomoc w czynnościach pielęgnacyjnych, jeśli tego wymaga

udział w życiu społecznym.

Pomoc w komunikowaniu się z otoczeniem.

Przestrzeganie przepisów BHP i ppoż.(…)

27

Wszelkie sprawy o osobach niepełnosprawnych i ich rodzinach należy

traktować jako sprawy służbowe”.27

Asystenci odpowiadają bezpośrednio przed dyrektorem „Ośrodka Nowolipie” oraz są przez

niego zatrudniani. Zgodnie z pismem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16

marca 2007 roku, „Decyzje w sprawie zatrudniania osób, które będą pomagały osobom

niepełnosprawnym należą do kompetencji kierowników jednostek organizacyjnych pomocy

społecznej. Kierownik jednostki ocenia kandydatów do pracy na takim stanowisku zarówno

pod względem formalnych kwalifikacji – wykształcenia i doświadczenia zawodowego,

innych certyfikatów potwierdzających kompetencje uzyskane podczas dodatkowych szkoleń,

jak również może wziąć pod uwagę rekomendacje związane ze świadczeniem pomocy w

ramach wolontariatu czy pomocą sąsiedzką”28.

Asystenci okresowo uczestniczą w szkoleniach organizowanych przez „Ośrodek Nowolipie”.

Najwięcej szkoleń zostało zorganizowanych w pierwszym roku trwania programu. W 2006

roku szkolenia trwały łącznie 114,5 godziny i dotyczyły takich zagadnień, jak: rehabilitacja

osób niepełnosprawnych, wiedza o osobach niepełnosprawnych, pomoc społeczna,

ratownictwo, obsługa wózka inwalidzkiego, ochrona danych osobowych, ochrona pracy,

język migowy, komunikacja interpersonalna i asertywność, opieka nad niewidomym,

psychologia, prawo, etyka.

W roku 2007 asystenci wzięli udział w „Szkoleniu dla profesjonalistów z zakresu

poradnictwa obywatelskiego” organizowanego przez Biuro Porad Obywatelskich

Stowarzyszenie CIS. Zgodnie z wnioskami zawartymi w sprawozdaniu planowano, aby w

roku 2008 „podjąć działania szkoleniowe dla asystentów, systematyzujące ich zawodową

wiedzę, specjalizacje i umiejętności praktyczne w realizacji zadań w środowiskach trudnych,

w których, obok umiejętności zawodowych, konieczne jest doświadczenie w kontaktach

międzyludzkich (asertywność wobec klientów i ich rodzin)”.29

W 2008 roku asystenci uczestniczyli w regularnych zajęciach prowadzonych przez

psychologa zatrudnionego przez „Ośrodek Nowolipie” oraz jednym szkoleniu

organizowanym przez instytucję zewnętrzną, Fundację Aktywnej Rehabilitacji. 8 – godzinne

„Szkolenie z obsługi wózka inwalidzkiego” odbyło się we wrześniu 2008 roku i miało

charakter warsztatowo - teoretyczny.

28

5.4.3 Realizatorzy wspierający

Na potrzeby działania programu w marcu 2007 roku zatrudniony został psycholog. Głównym

celem działania psychologa było wsparcie i pomoc udzielana asystentom i koordynatorkom.

Cele te miały być realizowane za pomocą spotkań indywidualnych i grupowych. W opinii

psychologa konfrontacja potrzeb osób niepełnosprawnych wraz z możliwościami asystentów

oraz ich potrzebami może budzić wiele nieporozumień. Oczekiwania klientów programu

skupiają się na uzyskaniu „ważności, wsparcia, kompetencji, stanowczości, bezpośredniości i

skuteczności”30. Asystenci zaś, są osobami o zróżnicowanych „społecznych kompetencjach i

różnych potrzebach emocjonalnych”31. Część działań dotyczyła rozwiązywania konkretnych

problemów i konfliktów wynikających z kontaktu asystentów z osobami niepełnosprawnymi.

Jednymi z przykładów takich sytuacji było: „klient złoszczący się na asystenta z powodu nie

spełniania przez tego ostatniego jego oczekiwań, np. przedłużenia pobytu, okazywanie przez

klienta niezadowolenia podczas wypełniania rachunku za opiekę, (…) konflikty z rodzicami

osób niepełnosprawnych dotyczące ich nadmiernych wymagań np. karmienia czy opieki

higienicznej, (…) „wchodzenie” przez klientów w bardzo serdeczne kontakty z

asystentami/kami, poprzez przechodzenie na TY i potem wykorzystywanie tego.”

Rozwiązywaniu tych i podobnych sytuacji miały służyć spotkania grupowe, które dzięki

swojej formule wypracowały również system współdoradztwa. Drugi nurt dotyczył spotkań

indywidualnych mających na celu omówienie problemów osobistych oraz odnoszących się do

szczególnie trudnych sytuacji zawodowych. Przykładowymi tematami rozmów były:

problemy osobiste, brak wsparcia ze strony koordynatorek, poczucie wydatkowania energii w

pracę bez właściwej gratyfikacji („poczucie nieotrzymywania nic w zamian”), obawy

związane ze stanem zdrowia i utratą pracy.

Osobnymi działaniami podejmowanymi przez psychologa było omawianie i rozwiązywanie

konfliktów pomiędzy asystentami a koordynatorkami. Przedmiotami sporów były w takim

przypadku, m.in.: terminy dojazdu do klienta, zbytnie oddalenie miejsc realizacji zleceń,

wzajemne osobiste relacje. Spotkania te były przeprowadzane zarówno z asystentami, jak i

koordynatorami.

W programie nie ma zatrudnionej osoby zajmującej się promocją i upowszechnianiem wiedzy

na temat programu. W działaniach promocyjnych uczestniczą koordynatorki, wspólnie z

Biurem Polityki Społecznej Urzędu Miasta, które w przypadku organizacji inwentów lub

29

branżowych spotkań dba o uczestnictwo przedstawicieli programu „Asystent Osoby

Niepełnosprawnej”.

Na potrzeby programu zostały przygotowane plakaty, wizytówki oraz ulotki, które są

regularnie wykładane i umieszczane w miejscach uznanych za ważne strategicznie: w

jednostkach samorządowych, poradniach zdrowia, organizacjach pozarządowych.

Funkcję upowszechniającą pełni także strona internetowa „Ośrodka Nowolipie”.

Prowadzone są rozmowy na temat ścisłej współpracy z Uniwersytetem Warszawskim, która

polegałaby na tym, że niepełnosprawni studenci mogliby zamawiać usługę asystenta

bezpośrednio w biurze Uniwersytetu. Ten przejąłby część obowiązków, które obecnie pełnią

koordynatorki zatrudnione w „Ośrodku Nowolipie”. W grudniu 2008 roku planowane jest

również wzięcie udziału w Wielkiej Gali Integracji, która odbędzie się w Warszawie z okazji

Światowego Dnia Osób Niepełnosprawnych.

5.5 Koszt funkcjonowania programu

Koszt funkcjonowania programu „Asystent Osoby Niepełnosprawnej” został przedstawiony

w niniejszej tabeli (Tabela Nr 2).

2006 rok

(sierpień –

grudzień)

2007 rok

(styczeń –

grudzień)

2008 rok

(styczeń –

październik) Koszt pracy asystentów

177.132,25 433.468,61 606.620,82

Koszt pracy koordynatorów

59.607,14 80.750,00 101.458,33

Koszt obsługi administracyjnej

28.952,86 26.450,00 26.396,00

Łącznie koszty osobowe

88.560,00 540.668,61 734.475,15

2006 rok

(sierpień –

grudzień)

2007 rok

(styczeń –

grudzień)

2008 rok

(styczeń –

październik) Dodatkowe koszty prowadzenia 130.329,39 220.666,42 289.024,62

30

programu (opłaty telefoniczne,

transport miejski, koszty promocji,

ubezpieczenia pracowników, obsługa

psychologiczna, szkolenia,

wyposażenie biura)

Koszt całkowity realizacji programu

396.021.64,00 761.335,03 1.023.449,77

Koszt 1 godziny w stosunku do

kosztów całkowitych realizacji

programu

62,03 48,70 46,02

Tabela Nr 2

6. Przeprowadzenie badań z wykorzystaniem wywiadów skategoryzowanych

6.1 Charakterystyka badanych osób

W badaniach wzięło udział 69 osób niepełnosprawnych – beneficjentów programu „Asystent

Osoby Niepełnosprawnej”, korzystających z usług asystenckich oraz 25 zatrudnionych w

programie asystentów.

6.1.1 Osoby niepełnosprawne – beneficjenci programu

69 osób niepełnosprawnych przebadanych przez ankieterów stanowiło przeszło 10 procent

osób będących klientami programu (na dzień 25 października 2008 roku).

Założeniem badania było przebadanie grupy możliwie zróżnicowanej pod względem płci,

wieku, typu niepełnosprawności i sytuacji rodzinnej.

Poniżej przedstawione zostały charakterystyki osób badanych w oparciu o dane uzyskane do

metryczki.

W badaniu wzięło udział 40 kobiet (58%) i 29 mężczyzn (42%) (Wykres Nr 1).

31

Wykres Nr 1

Grupa badawcza była zróżnicowana pod względem wieku. 13 osób (19%) znajdowało się w

przedziale wieku 18 – 24 lat, 17 osób (25%) w przedziale 25 – 35, 4 osoby (6%) w przedziale

35 – 44, 8 osób (11%) w przedziale 45 – 54, 9 osób (13%) w przedziale 55 – 64, 6 osób (9%)

w przedziale 65 – 74, 11 osób (16%) powyżej 75 roku życia. Jedna osoba nie podała swojego

wieku (Wykres Nr 2).

Wykres Nr 2

Wśród uczestników najliczniej reprezentowane były osoby z wykształceniem średnim ( 31

osób), 19 wyższe, 9 osób podstawowe, 9 zawodowe, jedna osoba nie udzieliła odpowiedzi na

pytanie dotyczące wykształcenia (Wykres Nr 3).

32

Wykres Nr 3

Na pytanie o ocenę swojej sytuacji materialnej, 2 osoby oceniły ją jako bardzo dobrą, 8 osób

jako dobrą, 37 osób stwierdziło, że ma zadowalającą sytuację, 16 osób, że złą, zaś 2 osoby

odpowiedziały, że ich sytuacja materialna jest bardzo zła. 4 osoby nie udzieliły odpowiedzi

(Wykres Nr 4).

Wykres Nr 4

Z badanej grupie przeważały osoby niepracujące (50 osób), na stanowisku kierowniczym

pracowały 3 osoby, jako pracownik administracyjny średniego lub niższego szczebla – 4

osoby, 1 osoba jako pracownik fizyczny, 3 osoby w sektorze prywatnym (jako doradca

zawodowy, informatyk i w branży telemarketingowej), zaś 1 prowadziła własną działalność

33

gospodarczą. 1 osoba ma wolny zawód, 2 osoby to studenci, 2 to uczniowie, 1 osoba nie

udzieliła odpowiedzi (Wykres Nr 5).

Wykres Nr 5

Osoby zapytane zostały także o ocenę swojej sytuacji rodzinnej. 25 osób mieszka samotnie,

25 osób mieszka z rodzicami lub opiekunami (z matką, ojcem, babcią, dziadkiem i osobami o

innym stopniu pokrewieństwa), 14 osób mieszka z rodziną nowo założoną (mężem, żoną, w

związku nieformalnym), 1 osoba mieszka w ośrodku opiekuńczym, 1 osoba na zapleczu

sklepu rodzinnego, zaś 3 osoby w akademiku (Wykres Nr 6).

Wykres Nr 6

34

Przeważająca liczba osób badanych korzystających z programu „Asystent osoby

niepełnosprawnej” ma orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności lub I grupę inwalidzką

(58 osób), 8 osób legitymuje się umiarkowanym stopniem lub II grupą inwalidzką, 3 osoby

nie mają orzeczenia o niepełnosprawności (Wykres Nr 7).

Wykres Nr 7

Wśród osób badanych zróżnicowane były przyczyny niepełnosprawności, jednak

najliczniejsza grupę stanowiły osoby z upośledzeniem narządu ruchu (24 osoby) i narządu

wzroku (22 osoby). 3 osoby cierpią na chorobę psychiczną, 7 - niepełnosprawność umysłową,

2 - schorzenia układu oddechowego i krążenia, 1 - układu moczowo –płciowego, 5 - chorobę

neurologiczną, zaś główną przyczyną niepełnosprawności dla 1 osoby są zaburzenia głosu,

mowy lub słuchu. 4 osoby nie udzieliły odpowiedzi (Wykres Nr 8).

Wykres Nr 8

35

W grupie tej przeważają osoby, które korzystają z usług nieregularnie (44 osoby), wśród

osób, które wskazały regularną współpracę z Ośrodkiem Nowolipie w ramach programu

Asystent Osoby Niepełnosprawnej, 20 osób korzysta z częstotliwością raz w tygodniu lub

częściej, 1 osoba raz w miesiącu lub częściej niż raz w miesiącu, 3 osoby skorzystały tylko

raz, zaś 1 osoba nie wskazała odpowiedzi (Wykres Nr 9).

Wykres Nr 9

6.1.2 Asystenci – realizatorzy merytoryczni

Na potrzeby niniejszego raportu zostało przebadanych 25 asystentów osoby niepełnosprawnej

zatrudnionych w „Ośrodku Nowolipie”. Poniżej prezentowane są charakterystyki

ankietowanych osób.

Wśród ankietowanych asystentów przeważają kobiety (17 osób; 68%) wobec mężczyzn (8

osób; 32%), co potwierdza feminizację zawodu asystenta. (Wykres Nr 10).

36

Wykres Nr 10

Większość asystentów to osoby w wieku 45-54 lat (12 osób), 8 osób jest w przedziale wieku

25 – 34 lat, 3 osoby w wieku 35 – 44 lat, 1 osoba ma od 18 do 24 lat i 1 osoba 55 – 64 lat

(Wykres Nr 11).

Wykres Nr 11

Struktura wykształcenia jest równomiernie rozłożona, wśród ankietowanych asystentów 13

osób (52%) legitymuje się wykształceniem wyższym, zaś 12 osób (48%) średnim (Wykres Nr

12).

37

Wykres Nr 12

Na zadane pytanie „Czy zaczęła Pan/i i/lub skończyła roczną szkołę policealną

przygotowującą do podjęcia pracy asystenta osoby niepełnosprawnej” większość, czyli 13

osób (52%) udzieliła odpowiedzi twierdzącej na obydwa pytania, 3 osoby (12%) podjęły

naukę w szkole, ale jej nie ukończyły. Wśród 10 osób, które nie rozpoczęły szkoły policealnej

kształcącej w zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej 7 osób (28%) nie planuje jej

podejmować, zaś 3 osoby (8%) zamierzają rozpocząć naukę (Wykres Nr 13).

Wykres Nr 13

38

Blisko połowa asystentów (12 osób; 48%) pracuje w programie Asystent Osoby

Niepełnosprawnej od początku trwania jego programu, 5 osób (20%) od roku, zaś 8 osób

(32%) od pół roku (Wykres Nr 14).

Wykres Nr 14

Najwięcej - 13 osób (52%) jest zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę, wśród nich 1

osoba (4%) zatrudniona jest na pół etatu, 12 osób (48%) na cały etat. Z 12 osobami (48%)

podpisana jest umowa cywilnoprawna (umowa zlecenie), przy czym z 6 osobami obejmuje

pełen wymiar, zaś z 6 niepełny wymiar pracy (Wykres Nr 15).

Wykres Nr 15

39

Większość respondentów (52 osoby) korzysta z oferty „Ośrodka Nowolipie” dłużej niż rok,

11 osób od roku, 3 osoby korzystają od pół roku, 1 osoba krócej niż miesiąc. 3 osoby nie

wskazały żadnej odpowiedzi. (Wykres Nr 16).

Wykres Nr 16

1 E. Trafiałek, Kształcenie asystentów osób niepełnosprawnych, [w]: L. Frąckiewicz (red.), Przeciw wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych, Warszawa 2008, s. 187 2 orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/42EB26FB 3 E. Trafiałek, Kształcenie asystentów ..., s. 178 4 Ibidem, s. 179 5 Podstawa programowa kształcenia w zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej, Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2006 6 Ibidem 7 E. Trafiałek, Kształcenie asystentów ..., s. 185 8 orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/42EB26FB 9 E. Trafiałek, Kształcenie asystentów ..., s. 182 10 http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/17454;jsessionid=1D3451838D20FC616959C07D5E5D8634 11 http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/17454;jsessionid=5E7139F68B2B9DD36603AE06A2DF54B6 12 Ibidem 13 D. K. Mokosa, Asystencja osobista osób niepełnosprawnych, [w]: Niepełnosprawność i Rehabilitacja, Warszawa 2006, nr 2, s. 115 14 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, (Dz. U. z 2008 r., Nr 14, poz. 92) 15 Źródło: Ośrodek Nowolipie, Baza klientów 16 Stanowisko Społecznej Rady ds. Osób Niepełnosprawnych w m.st. Warszawie; Nr SRdsON/1/2006 z dnia 28 lutego 2006 w sprawie pilotażowego programu usług osobistego asystenta osób niepełnosprawnych w m. st. Warszawie 17 Ibidem 18 Ibidem 19 Ibidem 20 Źródło: Ośrodek Nowolipie, Pilotażowy Projekt Asystent Osoby Niepełnosprawnej Regulamin Realizacji Projektu Asystent Osoby Niepełnosprawnej 21 Ibidem 22 Źródło: Ośrodek Nowolipie, Pytania do osoby dzwoniącej 23 Źródło: Ośrodek Nowolipie, Regulamin realizacji projektu Asystent Osoby Niepełnosprawnej 24 Źródło: Ośrodek Nowolipie, Zakres Czynności - Konsultant 25 Źródło: Ośrodek Nowolipie, Opinia prawna z dnia 06.07.2007 roku wykonana przez radcę prawną mgr Marię Nitwińską

40

26 Źródło: Ośrodek Nowolipie, Sprawozdanie działalności merytoryczno – finansowej program Asystent Osoby Niepełnosprawnej z dnia 20 sierpnia 2007 roku 27 Źródło: Ośrodek Nowolipie, Zakres czynności asystenta osoby niepełnosprawnej Centrum Usług Socjalnych i Szkolenia Kadr Pomocy Społecznej Ośrodek Nowolipie 28 Źródło: Ośrodek Nowolipie, Pismo z dnia 16 marca 2007 roku Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej Departament Pomocy i Integracji Społecznej, DPS-VIII-41110-1564-58-JLM/07 29 Źródło: Ośrodek Nowolipie, Sprawozdanie działalności merytoryczno – finansowej program Asystent Osoby Niepełnosprawnej z dnia 20 sierpnia 2007 roku 30 Źródło: Ośrodek Nowolipie, Sprawozdanie psychologa z dnia 30 października 2008 roku 31 Ibidem