Rapport CGTI Surligne

Embed Size (px)

Citation preview

  • lerapportBerbineausurlign

    CrationetInternet

    ________Rapportprsentpar

    JeanBERBINAU,IngnieurgnraldestlcommunicationsaveclaparticipationdeJeanClaudeGORICHON,ContrleurgnralconomiqueetfinancieretDominiqueVARENNE,Contrleurgnralconomiqueetfinancier

    RAPPORTNIV3.32008Dcembre2008RapportnIV3.32008Dcembre2008Rapporteurs:JeanBERBINAU,IngnieurgnraldestlcommunicationsJeanClaudeGORICHONetDominiqueVARENNEContrleursgnrauxconomiquesetfinanciers

    CrationetInternet

    SYNTHESE

    CommepremiresuitedonnelasaisineduCGTIle26maidernierparlaministredelaCultureetdelaCommunicationdanslecadredelaprparationdelaloiCrationetInternet,ilatremisauxCabinets(CultureetIndustrie)unenote"Conclusionsprovisoires"endatedu21aot.

    Cettenotefaisaitcinqpremiresrecommandations:

    [1]affinerletexteduprojetdeloi,[2]intgrerlesWiFipayantsdanslaprocdure,[3]ProposerlacrationdeportailsblancspourlesWiFigratuits,[4]Mettreenplaceunbandeaud'alerte,[5]Exprimenterdesparadestechniquesdjouantlesmanuvresdedissimulation.Elleseproposaitgalementdtudierplusavantlapisteportantsurledploiement,parchaqueoprateurADSL,d'uneinfrastructurespcialiserenvoyantversun"portailpeaude

  • chagrin"faisantlobjetdelapropositioncidessous,lesrseauxcblspouvantquanteuxoprerparrductionducanalInternetunaccsbasdbit.

    Grceauxrencontressupplmentairesaveclesoprateursquisesonttalesentreseptembreetdcembre2008,lerapportfinalcijointfaitunesiximerecommandationdenatureplustechnique1,quis'nonceainsi:

    Pourrespecterlestermesduprojetdeloi,lasolutiontechniquequiconcilieaumieuxlafoisl'galitdetraitementdesinternautesetl'htrognitdesdiversrseaux,consisteencequechaqueoprateurADSLcaptepuisredirigeletraficdes internautespourlesquelsl'HADOPIdemandeunesuspensionversuneplateformeadhocinterneditedeconfinement.CettederniredevraitpermettrelalimitationstrictedelanavigationsurInternettoutenprservantlecanaltlphoniqueetlecanaltlvisuels'ilsfont partiedel'offrecommercialesouscriteparlabonnainsiqueleservicedecourrieldel'oprateur.

    1Proched'ailleursdecelleproposeen2005parlerapportKAHNBRUGIDOU.

    1

    Malgruneforterticencedesoprateursdediscuterdvaluationsfinancires,nousavonscestadeavancdeshypothsesdecotsdemiseenuvre,s'appuyantlafoissurlessimulationsdevolumeannoncespourl'HADOPIetdeslmentsdecotdisponibles.Lemontantminimalpourl'ensembledesoprateursfixessurlapriode20092012decettesolutions'lverait70millions,portantlafoissurl'adaptationdurseaudecollecte,lamiseenplacedesplateformesdeconfinement,lamodificationdessystmesd'information(techniqueetcommercial)etlescotsrcurrentssurcettepriode.Parailleurs,lerapportprolongelacinquimerecommandationpourexpliciterl'articleL.3363enprconisantdemenerbrefdlaiuneexprimentationportantsurlefiltragesurleposteclientsynchronisavecunserveurcentral.Ilinsistedunemaniregnralepourquesoienttirestouteslesconsquencesdelimpratifderapiditdanslamiseenuvrequiluisembledcoulerdelobjectifvisparleprojetdeloi.

    ***

    2

  • SOMMAIRE

    INTRODUCTION.............................................................................................................................1

    PREMIREPARTIEINTERNETFIXE.........................................................................................41TYPESDABONNSINTERNET:VENTILATIONSDUPARCDESFAISURLERSEAUFIXE................................................................................................................................41.1Selonlestechniquesderaccordement...............................................................................41.2ParFAIettypedeservicessouscrits..................................................................................72ARCHITECTUREDESRSEAUXPOURLACCSINTERNET.........................................92.1AccsADSL........................................................................................................................92.2Accscble.......................................................................................................................132.3Lasuspensiondel'accsauxservicesdetlcommunicationsaupublicenligne...........133LESDIVERSESSOLUTIONSENVISAGEABLES.................................................................174SOLUTIONTECHNIQUEPROPOSE...................................................................................194.1RenvoiversuneplateformedeconfinementproprechaqueoprateurADSL..............194.2Elmentsdecot...............................................................................................................22

    DEUXIMEPARTIELENOMADISME:UNEPRISEENCOMPTENCESSAIRE.................261.INTRODUCTION.....................................................................................................................262ACCSLINTERNETENMOBILITETENNOMADISME................................................262.1Linternetmobileparabonnementauprsdunoprateur.................................................272. LinternetnomadevialesquipementsdotsderceptionWiFi......................................29

    TROISIMEPARTIEPROBLMATIQUEDELIDENTIFICATIONDESABONNS...............321EFFICACITPDAGOGIQUEDELAPHASEDAVERTISSEMENT....................................322PRENNITDUMCANISMEDEDSINCITATION............................................................32CONCLUSION..............................................................................................................................34

    CrationetInternet______INTRODUCTION

  • Lexistencedobstaclestechniquesdenatureempcherenpratiquelamiseenuvremassivedunmcanismedavertissementetdesanctionatmiseenavantmaintesreprisesaucoursdupremiersemestre2008,soitouvertementpardesopposantscevoletdesaccordsditsdelElysedu23novembre2007,soitdemanireplusoumoinsfeutreparlesfournisseursdaccssignatairesdecesaccords,raisonnotammentquilyestprvu,commemesureultimeencasdemanquementsritrs,unesuspensiontemporairedelaccsnaffectantqueleseulabonnementlInternetetquecellecidevaitprserverlescanauxtlphoniquesettlvisuels..Lapersistancedecettepolmiqueaconduit,autermedellaborationduprojetdeloifavorisantladiffusionetlaprotectiondelacrationsurInternet,leDirecteurduCabinetdelaMinistredelaCultureetdelaCommunicationsolliciterduConseilgnraldestechnologiesdelinformationparnoteCC/14871endatedu26mai2008,laformulationdunavisdefaisabilittechniqueportantsurladispositionselonlaquelleLasuspensionsappliqueuniquementlaccsdesservicesdecommunicationaupublicenligne.Lorsqueceservicedaccsestachetselondesoffrescommercialescompositesincluantdautrestypesdeservices,telsqueservicesdetlphonieoudetlvision,lesdcisionsdesuspensionnesappliquentpascesservices1.Le3juin2008,lecabinetdelaMinistredelEconomie,delIndustrieetdelEmploi,aconfirmsonaccordpourquesoitentrepriseunetelleanalyseetquelesconclusionsensoientremises.Cellescionttofficiellementtransmisesle21aot;ellestaientqualifiesdeprovisoirescardurantcettepremirepriode,dufaitdelacoupureestivale,ilnavaitpastpossible:dauditionnerunacteurmajeurFree,quiavaitdonnunaccorddeprincipepourunetellerencontre,etunacteurnouveau,Bouygues,quiavaitfaitparvenirunerponseprliminaire;derevenirverschacundesacteurspourtesterauprsdeuxlesrecommandationsprconises.

    Lesmoisdeseptembreetdoctobreonttloccasiondyprocdersansquelesinformationsalorsrecueilliesnesoientdenatureinflchirlesconclusionsdjremises.Ennovembre,l'AssociationdesFournisseursd'accsetdeservicesInternet(AFA)afaitconnatrequ'ellesouhaitaitrencontrerlesrapporteursduCGTIpourdbattredesconclusionsprovisoires:cetterencontreviendraitcloreetrcapitulerlesrunionsbilatrales13mealinadelarticleL.33128,telquadoptenConseildesMinistresle18juin2008.ConformmentlavisrenduparleConseildEtat,lardactiondiffrequelquepeudecellequecitaitlanoteCC/14871du26mai.

    1

    djintervenuesendeuximephasedel'tude.Unetelledemandes'inscrivaitdemanirenaturelledansleprocessusdeconcertationaveclesacteursquannonaitlanotedenvoidesconclusionsprovisoires(127/CGTI/JB)adressele21aotauDirecteurducabinetdelaministredelaCultureetdelaCommunication:quelquespointsparticuliersmritentencoredtresoigneusementprciss.Unapprofondissementdestravauxetdelaconcertationaveclesacteursparatdoncncessaireavantquelesrapporteursnesoientenmesuredtayerpleinementleursconclusions.LarunionsesttenueauCGTIle25novembre.Ladlguegnraledel'AFA,Dahlia

  • Kownator,s'taitentouredereprsentantsdeFranceTelecom,Free,SFR,Bouygues;NumricableetDarty,annoncs,ntaientpasprsents.LadiscussionatloccasiondefairetatpourlapremirefoisdunlienentrelemaintienducanalInternetetduservicetlphoniquesurIP:plusieursFAIutiliseraientlepremiercommevoiedesignalisationpourassurerlesecond.DesprcisionsnouvellesonttgalementapportessurlerlejouparcecanalpoureffectuerdistancelesoprationsdemaintenanceetdeconfigurationdesBox.EnfinilatindiququelasolutiondetunnelisationL2TPetderedirectionLNSversunezonedeconfinementIntranetdeloprateurncessitaitledoublementdesaccsADSLpourgnraliserlesaccsmultiVCafindesparersurdescanauxdistinctslanavigationInternetdesautresservices(VoIP,TV):unteldoublementconstituaitincontestablementuneoprationdegrandeampleur;orlesconclusionsprovisoiresremisesle21aotprsentaientledploiementdecettesolutioncommesusceptible,lavenir,dedotertouslesfournisseursdaccsraccordantleursabonnsparADSL,delacapacitderestreindrelimpactdunesuspensionlaseulenavigationsurInternet,toutenprservantunaccspartielunservicedemessagerie.Devantaffluxdargumentsindits,iltaitconvenudunemiseparcrit:lAFAexpliciteraitdemaniredtaillelesobstaclestechniquesauxquelslesFAIseheurtaient,etintgreraitunepremirevaluationdeleffortconsentirpourlessurmonter,quelavoiechoisiesoitcelleindiquelesconclusionsprovisoires,outouteautreplusexpdientepourteloutelfournisseurdaccs;letexteseraitreproduitenannexeaurapportdfinitifduCGTI.Cettemiseparcrit,transmisecommeContributiondelaFdrationFranaisedesTlcommunicationsetCommunicationsElectroniquesatreuele4dcembreaprsmidi;elleprcisentrerelativequauxoprateursADSL.Pourtenircomptedecetapport,lardactionduprsentdocumentatrepriseafindyfairefigurerlesobjectionsmisestellesquellesonttformules2.2IlestreleverquelesdeuxderniersalinasdecettecontributiondelaFFTCEsesituenthorsdeladiscussiontechnique.Ainsilavantdernieralinaavanceunargumentdenaturejuridique(quivautpourtoutesanctioninfligeparuneautoritadministrativeindpendantecommelHADOPI):Enoutre,commelerelvelaCommissiondesaffairesconomiqueslasanctionadministrativeprsented'autresavantages:elleestimmdiatementexcutoire;elleestinfligesanssaisinepralabled'unjugeetsansdlaietselonuneprocdureplusfacilemettreenoeuvrequelaprocdurepnale.Enfin,cettemesureestpluscompatibleavecleprincipedeproportionnalitdelasanction..Ledernieralinaavanceunargumentdenaturebudgtaire:LemontantdecessanctionspourraittreutilementallouaufinancementdelHADOPI.

    2

    Lerapportsarticuleentroisparties.

    LapremiresattacherpondrelaproblmatiqueinitialeolabonnementdonnantaccslInternetestlapicecentralesurlaquelleseconcentreltapefinaledumcanismedesensibilisationetdesanctionvisantjugulerletlchargementillgaldemasse.Elleprciseceteffetlenombredecesabonnements,lestauxdepntrationenfonctiondesservicessouscrits,etleursvolutions.Elledcritlesarchitecturesretenuesparlesprincipauxfournisseursdaccsetdeservices(FAI)pouroffrircesservicesparraccordementleurrseau.Elleanalyseauregarddela

  • formulationretenueparleprojetdeloi,lesaccssuspendreetlesservicesconserver.ElledresseensuitepourlInternetfixeuninventairedessolutionssusceptiblessinonderpondrestrictementauxexigencesposesparleprojetdeloi,dumoinsdeconcourirlobjectifpoursuiviparcellesci.Elleexaminepourchacunedelleslespossibilitstechniquesdundploiementsurlensembleduterritoiremalgrlavaritdesinfrastructuressousjacentes,etprsenteunevaluationdescotsdinvestissementetdefonctionnementaffrentsunteldploiement.

    LadeuximeattirelattentionsurlvolutionrapideencouvertureetendbitqueconnaissentlesaccslInternetquoffrentlatlphoniemobiledenouvellegnrationdunepart,lesconnexionsWiFidautrepart.Distinguantpourcesdernireslesportailsgratuitsdesaccspayants,ellesuggrequelespremiersouvrentsurunInternetsrolanavigationdemeureanonyme.

    LatroisimemetenregarddeleffortconsentirpourjugulerlestlchargementsillgauxsurlInternetfixe,telquelexamenmenenpremirepartielvalue,laprennitdumcanismeenvisag:lesalasensontnombreux,lesrduiresupposelacooprationactivedesfournisseursdaccs.

    ***

    3

    PREMIEREPARTIEINTERNETFIXE

    1TYPESDABONNESAINTERNET:VENTILATIONSDUPARCDESFAISURLERESEAUFIXE1.1SelonlestechniquesderaccordementLeprsentrapporttraitedesmodesderaccordementInternetsuivants,quiconcernel'essentielduparc:basdbit,hautdbitADSL,cble.InternetbasdbitIlyauraitactuellement1,5milliondabonnssurlerseautlphoniquecommut(RTC),seconnectantlInternetparmodembasdbit.Pourceuxci,letlchargementdemusiqueestpossiblequoiquelong,maisceluidesvidosetlestreamingengnralsontimpraticables.LegrosduparcestchezFranceTlcom;leresteestprincipalementchezSFRetchezlesoprateurslocaux(DOMTOMparexemple).Leurnombreestendiminutionconstante,sanspourceladisparatremoyentermecartouslesterritoiresnesontpasligibleslADSLetlessolutionsalternatives(InternetviasatelliteouWimax)nesontpasencoreimplmentesunratioperformance/cotavantageux3.Encasdesuspensiondufluxinternet,leproblmedumaintienducanaltlphoniqueneseposepas,dslorsqueceservicevocalnestpasassurenmodeIPmaisenanalogiquesurlabandepassantebassedelabouclelocale(pairedecuivre).

  • HautdbitADSLLehautdbitADSLestfournisoitparFranceTelecom,soitparlesoprateursalternatifs,lesquelsutilisentplusieursoptionsdedgroupage.Enplusdes7,5millionsd'abonnsdeFranceTelecom,leparcdesabonnsalternatifsestde8millions,soituntotalde15,5millions.Lechoixentrelignesnondgroupesetdgroupageestdsormais,nonunchoixcontraintpardesconsidrationstechniquesdedesserteduterritoire,maisunealternativeoffertechaqueFAI4.LaventilationduparcentrecesdeuxmodesderaccordementestpublieparlARCEPchaquetrimestre;lesdonnesreproduitesciaprssontarrtesau30juin20085.

    3Ilestnotertoutefoisquedepuisle3juillet2008,Orangeproposelasouscriptionduneoffre"tripleplay"(Internet,tlphoneettlvision)parsatelliteauxabonnsquinepeuventpasrecevoirlatlvisionparADSL(montantminimum,32,90/mois,Liveboxcomprise).4OffredaccsetdecollecteDSLdeFranceTlcom(versiondu24/10/2008).5Tableaudeborddgroupageetbitstream(www.arcep.fr).

    4

    Tableauau30juin2008(horsFranceTelecom)*entreparenthses:croissancenetteenvolumeaucoursduderniertrimestre.LesoffresdegrossansabonnementtlphoniqueclassiqueportentlintgralitdelacroissanceetreprsententmaintenantlesdeuxtiersdesaccsdumarchdegrosduhautdbitsurADSL.LignesnondgroupesEncertainsendroitsduterritoire,notammentdansdeszonesrurales,lesFAIouoprateursalternatifsintermdiairesn'ontpasencoreinstallleursquipementsdanslesNRA6,notammentleursDSLAM,ouprolongleursrseauxjusquceuxci;ilsnepeuventdoncutiliserloffrededgroupagedelabouclelocaledeFranceTlcom7.LeraccordementdesabonnsdecesFAIlADSLhautdbitestdonceffectuvialesoffresd'accslargebandelivresauniveaurgionalparFranceTlcom:collecteIP(DSLIP):cetypedecollecteestceluidonttraitaitl'option5;collecteATM(DSLATM):cetypedecollecteestceluidonttraitaitl'option3;collecteEthernet.86Nudsderaccordementdabonns,situsdordinairedanslescentrauxtlphoniquesdeFranceTelecom.7Ladesserteduterritoirepardesinfrastructureshautdbitfaitpartiedesindicateursrgulirementmisjoursousformedecartesparl'observatoiredesterritoiresdelaDlgationInterministriellel'AmnagementetlaComptitivitdesterritoires(DIACT)surlesitewww.territoires.gouv.fr.8Leprojetdeloiprvoyantdesmesuresdinjonctionalternativeslasuspensiondelaccs,seulessontprisesenconsidrationdanslasuitedecerapportlestechniquesderaccordementdesabonnsGrandPublic.

    5UntiersdesaccsADSLhautdbitestralisenlignesnondgroupes,laplupartdentre

  • euxenmonoVC.Lignestotalementoupartiellementdgroupes,ADSLnuLenombredelignesdgroupesatteint5,7millionslafindupremiersemestre2008;ledgroupagetotalrassembleplusdetroislignesdgroupessurquatre(4,3millionsdelignes).Au30juin2008,prsdunmillionetdemidelignestaienten"ADSLnu":lesclientsdesFAIsituslextrmitdeceslignesontchoisidentrepasabonnsaurseautlphoniqueclassique.CecasdefigureexistegalementpourlesclientsdeFranceTelecom.InternetparabonnementauprsdunoprateurderseauxcblsLeparcdeclientsdeNumricableayantsouscritunabonnementlInternetauprsdecetoprateurtaitde930000au1ersemestre2008.

    AccsparsatelliteouparWimaxPourmmoire:alternativespourlacouverturedezonesnondesservies,cesmodesdaccsneregroupentlheureactuellequetrspeudabonns.61.2ParFAIettypedeservicessouscritsFixe:Internetsimple,internetettlphone,tripleplay;FAI:les4grands:Orange,Free(+Alice),SFR(9Cgtel+ClubInternet),Numricable9.Larpartitionchezlesoprateursestapproximativementlasuivante:7,5millions(10)FranceTlcomSFR3,7millionsFree3,0millionsNumricable1,0millionAutres(11)0,8millionTOTAL16millionsjuin2007dcembre2007juin2008FranceTelecom49,5%partdemarchADSL49,2%49,4%clientsADSL658200072960007840000301700041020004995000ClientsVoIP1389000ClientsTVsurADSL83700011490005918000NombredeLiveBox42730005209000(*)juin2007juin2008%Free26260003134000

  • clientsADSLdontabonnsdgroups122060000261400083,4%(*):sourcepublicationdesrsultatsdILLIAD(rapportdumanagementpremiersemestre2008)9LesFAIlocauxetFAIvirtuels(DartyCompletel)neregrouperaientgureplusde200000abonns.10dont0,2milliondeprofessionnelsreconnus.Cestdiredabonnsayantvolontairementsouscritunabonnementprofessionnel.Ilfautnoterquecheztouslesoprateurs,ycomprisceuxquiontdesoffrespro,uneproportionvraisemblablementimportantedeprofessionslibrales,etdeTPE,voiredePME,ontspontanmentsouscrituneoffregrandpublic,sans,aucunmoment,treidentifisdanslesbasesclientsdesoprateurscommeprofessionnels.Cepointdlicatseratraitplusloin.11Darty,Altitude,OutremerTlcom,etc.12Aucoursdupremiersemestre2008,lenombredeNRAoFreeestimplantsestaccrude350,passantde15001850;lobjectifestde2000enfin2008.7Au30septembre2008,lenombredabonnsADSLpourleGroupeILLIADtaitde4125000dont3275000souslamarqueFreeet850000souslamarqueAlice(rachatdeLibertySurfGroupauprsdeTelecomItalia)13.Au1ersemestre2008,lesclientsdeNumricableseraient650000avoirsouscritunabonnementtlphoniqueauprsdecetoprateur.FAI:lesautres(Pourmmoire:FAIlocauxcommeNordnet,;FAIdOutremercommeIntercableICH,socitcanadiennelaRunion,OutreMerTelecom).VoIPIlyaactuellement11millionsdabonnslavoixsurcanalnumriquehautdbit.Larpartitionquisuitrsultedunecertainepartdeprquationsousnotreresponsabilitdslorsquetouslesoprateursnontpasexplicitcesnombres.LetotalestidentiqueceluidelARCEP:FranceTlcom4,1millionsSFR3,2millionsFree2,7millionsNumricable0,5million(14)Autres0,5millionTOTAL11millionsEnltatactueldesoffresdelogiciels,trspeudinternautessontcapablesdedtournerlecanalVoIPdesafonctionpourlutiliserdesfinsdetlchargements.Maissilacoupuredesautrescanauxdevientunemenacedontlaconcrtisationestattenduecourtterme,onpeutsattendreladiffusionderecettesvoiredoutilsoffertsentlchargementsurdessitesspcialiss.

  • TVNousmettonspourlinstantdanslemmegroupeles4,5millionsdabonnslaTVsurIP(IPTV),pourlesquelsledtournementducanalIPpourfaireautrechosequedevisionnerlefluxvidoimposnestpasencoreporte15.Lesordresdegrandeuravancsicinelesontdoncpaspourestimerlampleurdescontournementspossibles,maispluttpourdonneridedescontraintesauxquelleslelgislateursetrouveconfrontlorsquilimaginesuspendrelinternetsanscouperlecanalvoixoulecanalTV.Nousyreviendronsplusendtail.13700NRAsontcommunsentreFreeetAlice.14Darty,Altitude,OutremerTlcom,etc.15Enrevanche,pourlacaptureaufildeleaudufluxvidoenstreaming,desoutilstrssimplesdutilisationsontdjenusage.

    8

    parnombredecomposantescommercialesactivesCetteestimationrelveducroisementdesdiversesdonnescidessusetdelexploitationdunsondagedIPSOSMdiade2007.Elleestdonnetitreindicatifpourbienillustrerladispersiondestypesdabonnementschezlesdiversoprateurs,maisnestpaslacompilationdechiffresdirectementfournisparceuxci.InternetetTriplePlayQuadruplePlayUneseuleTlphoneIPcomposanteFranceTlcom3,71,70,12,0SFR1,80,8

  • fonctionnalitsdelaBox(firmware,nombredeVCsupports)oudelarpartitiondelintelligenceentreleDSLAMetleBASBNG.AcetgardFree,parleschoixoprssedistinguenettementdesautresoprateurs.1816Sanscompterles3,5millionsdabonnementstl,enmodeCVDC.(etnonenmodeIP).17Darty,Altitude,OutremerTlcom,etc.18Freeanotammentfaitdsloriginelechoixdenepasoffrirdecollectepourcomptedoprateurstiers,adoptantunearchitecturemonoVCenprotocoleDHCP.

    9

    UnniveaudinterventiondesFAIdiffrentselonlescas:

    Option1(dgroupage)/option3/option5

    Option1(Dgroupage):oL'oprateurconcurrentquiledsirepeutsouslouerFranceTlcomtoutoupartiedelabandepassanted'unelignetlphoniquejusqulabonnetproposersespropresservicescommeleservicetlphoniqueusuel,etlesaccslInternethautdbit.Eneffet,surunelignetlphoniqueilestpossibledetransmettrelavoixenmodeanalogiqueenutilisantlapartiebasse(300Hz3kHz)delabandedesfrquencestransmises,etderserverlapartiehautepourvhiculerlesdonnes.Lesdeuxinformations,voixetdonnes,sontacheminessimultanmentsurunmmesupport:lapairedecuivre(lignetlphonique);chezlabonnellesserontsparesparunfiltragequeraliselaBox(botierADSL).Cettesouslocationpeutportersurlatotalitdelabandepassante,ountrequepartielle.DgroupagepartielLedgroupagepartielpermetunoprateurd'avoiraccslabandedefrquence"haute"(frquencesnonvocales)delapairedecuivre.CettesolutionpermetauxoprateursdeproposeretgrerdeboutenboutlaconnexionADSL.Lapartietlphonie,quiutiliselesfrquences"basses"resteexclusivementgreparFranceTlcom.Variante:ADSLnu:Dansl'offre"ADSLnu",labandedefrquencehautepourl'ADSLestutiliseparl'oprateuralternatifpourl'accsInternetetlesservicesannexescommelatlphonieoulaTV.Pourlabandedefrquencebasse,leclientfinaln'aplusl'obligationdecontractualiseruncontratdetlphonieanalogiqueavecl'oprateurFranceTelecomquigrelabouclelocale.C'estcequidiffrenciecetteoffredel'offrededgroupagepartielclassique.DgroupagetotalLedgroupagetotalpermetunoprateurdedisposerdelatotalitdelabandedefrquencedelapairedecuivre.L'ensembledesservicesInternetettlphonieestalorsgrparcetoprateuretnonplusparFranceTlcom.Audpartdudomiciledelabonn,latlphonieestdordinairedetypenumrique,etnonplusdetypeanalogique.

    10Option3/Option5oCesoptionsdiffrentparlinterventionounondunoprateurconcurrentsurunepartiedutrajet,etparleniveaunational,rgionaloulocalauqueloleFAIprendenchargeleflux

  • dontlatransmissionestassurectabonnparFranceTelecomsursonrseau.19.

    FranceTelecomproposedeuxniveauxdecollecte,LocalouPlaque20.AinsiquelercapituleleschmareproduitauparagrapheII.1.2.1lignesnondgroupes,cettecollecteestofferteselon:2modesdaccs:unseulcanalparabonn(monoVC),oudeuxcanauxparabonn(biVC);lunestalorsdequalitpremium,destinenprincipeautransportdelatlvisionetdelatlphonie,etprioritairesurlesecond,destinaufluxInternet(besteffort).3modesdecollecte:IP,ATM,Ethernet(trshautdbit).

    FranceTelecomafaitchoixduprotocoleL2TPpourcettearchitecturedecollecte21.Ainsi,leFAI,vialoprateurtierslecaschant,estmmedegrerlesterminaisonsPPP(PointtoPointProtocol)desesabonns22.desparticularitspropreschaqueFAI:multiVCoumonoVC,Boxplusoumoinsintelligentes,adressesIPpubliquesouprives,

    MultiVCouMonoVCoAuxdbutsdelInternethautdbittransmettreplusieurscanauxspars(MultiVC)ounentransmettrequunseul(monoVC)surlapairedecuivreraccordantlquipementterminal(laBox)situchezlabonnauDSLAMsitudansleslocauxdeFranceTelecomoudeloprateurFAI(colocalisationousalleddie),taitunchoixcontraintparlatechnique:le19Dans loption3 ,unoprateurtiersprendlivraisondufluxIP,transmisdordinaireencollecte ATM,unniveauintermdiairedurseaudeFranceTlcom,soit41pointspourmtropoleetoutremerregroupantletraficrgional;letransportdufluxjusquaupointdeprsenceduFAIestensuiteassurparloprateurtiers,quiestalorsmmedecontrler,maisenpartieseulement,lesparamtresdequalitduservicerenduauFAI,commeledbit.Dans loption5 ,FranceTlcomassureluimme,soitlatotalitdutransportjusquunpointde prsencenationaldelivraisonauFAI(option5nationale),soitenlunde17+5pointsrgionauxpourmtropoleetoutremer(option5rgionale),oilseraprisenchargedirectementparleFAI,moinsqueceluicinenconfieletransportunoprateurtiers.Danslesdeuxcas,letraficestlivrenmodeIP.20LacollecteestconsidredeniveauLocallorsqueleRaccordementSiteCentralderattachementsurlequelpointeleVCdecollecteestsitudanslemmedpartementquelesiteextrmit.LacollecteestconsidredeniveauPlaquelorsqueleRaccordementSiteCentralderattachementsurlequelpointeleVCdecollecteetlesiteextrmitappartiennentdeuxdpartementsdiffrentsauseindunemmePlaque.21Layer2TunnelingProtocol(RFC2661).22

  • UntunnelL2TPpermetdeprolongerunesessionPPPjusquechezleclientdeFT;selonquecedernierestunoprateurtiersouleFAI,ilpeutsoitprolongersontourlessessionsL2TPversleFAI,soitlesterminer.CettefacultdeprolongationouvrelapossibilitderenvoiversuneplateformeLNSspcialise,alternativelacoupuredelaccs(voirparagrapheIV.2infra).11monoVC taitlaseulesolutiondansnombredecas,lesabonnsraccordertantsitus troploinetlesperformancesdesquipementsinsuffisantes. 23 .

    Aujourdhuicechoixrevtpluttlecaractreduneoptionstratgique,commelillustrelecasdOrangeouceluideFree.Dansleszonesnondgroupes,lesFAIpeuventaujourdhuiopterpourloffrebiVCdeFranceTelecompourunsurcotdabonnementrduit0,1parclientetparmois.Dansleszonesdgroupes,ilarrivelinversequelintgrationdetouslesservicessurunmmecanalIPsoitlasolutionretenueparloprateurdurseau,enfonctiondelarbitragequileffectueentrelafacilitdemaintenance,laqualitdeservice,leniveaudescurisation,lacapacitmodifierentempsrellagammedesservicesofferts,larpartitiondelintelligencedanslerseauentreamontetaval,etlecottotaldesinvestissementsraliseretdeleurexploitation.Sicetteoptionducanaluniqueestsusceptible,seloncertains,desimposerterme,lesquipementsseraientenmesuredetraiterdemanirediffrencielesfluxvhiculsauseindunmmecanal..

    Boxplusoumoinsintelligentes:deuxexemplesoOrangeLaLiveboxestunmodemmultiVC...elleexploiteplusieurs"canaux"surlaligneADSL...Ces"canaux"sontidentifisparuncoupleVP/VC(VirtualPath/VirtualChannel)enaccordavecleDSLAM.Ainsi,Internet:8/35>lefluxinternet(Up&Down)TV:8/38>lefluxVoD(VideoOnDemand)8/39>lefluxzapping(latlcommande)8/40>lefluxmulticast18/41>lefluxmulticast2MaLigneVisio:8/50>leflux"MaLigneVisio"Tlphonie:8/51>lefluxVoIP8/61>lefluxToIP

    FreeToutpassesurlefluxinternet8/35

    23~10%desabonnementschezloprateurhistorique,envoiederduction.

    122.2Accscble

  • LetlphoneestraccordparunepriseclassiqueRJ11, etlabonnnevoitpasladresseIP utilise.

    2.3Lasuspensiondel'accsauxservicesdetlcommunicationsaupublicenligneLesdiffrentsservicesprsentssurlesrseauxdecommunicationslectroniquesLesprincipauxservicesoffertsdansledomainedescommunicationslectroniquesseregroupentselondeuxfamilles:~lesservicesdecommunicationslectroniques~lesservicesdecommunicationaupublicparvoielectroniquequicomprennentdeuxtypesdeservicesdistincts:lesservicesdecommunicationaupublicenligne,lesservicesdecommunicationaudiovisuelle.LecodedespostesetdescommunicationslectroniquesdfinitlesservicesdecommunicationslectroniquesdanssonarticleL326delafaonsuivante:Onentendparservicesdecommunicationslectroniqueslesprestationsconsistantentirementouprincipalementenlafournituredecommunicationslectroniques.Nesontpasvisslesservicesconsistantditeroudistribuerdesservicesdecommunicationaupublicparvoielectronique.Lelgislateuradoncclairementsparlesservicesdecommunicationslectroniquesdesservicesdecommunicationsaupublicparvoielectronique.

    Laloin20046575du21juin2004pourlaconfiancedanslconomienumriquedfinitquantellelesnotionsdecommunicationaupublicparvoielectroniqueetdecommunicationaupublicenlignedanssonarticle1delafaonsuivante:Onentendparcommunicationaupublicparvoielectroniquetoutemisedispositiondupublicoudecatgoriesdepublic,parunprocddecommunicationlectronique,designesdesignaux,dcritsdimages,desonsoudemessagesdetoutenaturequinontpaslecaractredunecorrespondanceprive.Onentendparcommunicationaupublicenlignetoutetransmission,surdemandeindividuelle,dedonnesnumriquesnayantpasuncaractredecorrespondanceprive,parunprocddecommunicationlectroniquepermettantunchangerciproquedinformationsentrelmetteuretlercepteur.

    LaLoin861067du30septembre1986relativelalibertdecommunicationdfinitquantellelesservicesaudiovisuelsdanssesarticles1et2:Lesservicesaudiovisuelscomprennentlesservicesdecommunicationaudiovisuelletellequedfiniel'article2ainsiquel'ensembledesservicesmettantdispositiondupublicoud'unecatgoriedepublicdesoeuvresaudiovisuelles,cinmatographiquesousonores,quellesquesoientlesmodalitstechniquesdecettemisedisposition.

    13Onentendparcommunicationaudiovisuelletoutecommunicationaupublicdeservicesderadiooudetlvision,quellesquesoientlesmodalitsdemisedispositionauprsdupublic,ainsiquetoutecommunicationaupublicparvoielectroniquedeservicesautresquederadioetdetlvisionetnerelevantpasdelacommunicationaupublicenlignetellequedfiniel'article1erdelaloin2004575du21juin2004pourlaconfiancedansl'conomienumrique.

  • Estconsidrcommeservicedetlvisiontoutservicedecommunicationaupublicparvoielectroniquedestintrereusimultanmentparl'ensembledupublicouparunecatgoriedepublicetdontleprogrammeprincipalestcomposd'unesuiteordonned'missionscomportantdesimagesetdessons.Estconsidrcommeservicederadiotoutservicedecommunicationaupublicparvoielectroniquedestintrereusimultanmentparl'ensembledupublicouparunecatgoriedepublicetdontleprogrammeprincipalestcomposd'unesuiteordonned'missionscomportantdessons.Larticle21delammeloiprcise:Pourl'applicationdelaprsenteloi,lesmotsdistributeurdeservicesdsignenttoutepersonnequitablitavecdesditeursdeservicesdesrelationscontractuellesenvuedeconstitueruneoffredeservicesdecommunicationaudiovisuellemisedispositionauprsdupublicparunrseaudecommunicationslectroniquesausensdu2del'articleL.32ducodedespostesetdescommunicationslectroniques.Estgalementregardecommedistributeurdeservicestoutepersonnequiconstitueunetelleoffreentablissantdesrelationscontractuellesavecd'autresdistributeurs.Applicationdecesprincipesauxsituationsrencontresenpratique

    Silestextesdeloidfinissentprcismentlesdiffrentstypesdeservicesprsentssurlesrseauxdecommunicationslectroniques,ilconvientdecernerdunefaonpluspratiquecequecesnotionsrecouvrentetdansquellecatgorieclasserlesdiffrentsservicesaccessiblesparlesrseauxdecommunicationslectroniques.Lesservicesdecommunicationslectroniques:LeservicetlphoniqueLesservicesdecommunicationslectroniquesrecouvrentenpratiqueessentiellementleservicetlphoniqueproprementdit,quipermetnotammentlescommunicationsdestinationdesservicesdurgence.AcesujetilfautnoterquelescommunicationschangessurInternetparlebiaisdelogicielsspcifiquesnesontpasconsidrescommeconstituantservicetlphonique.LesservicesdemessagerieLaloipourlaconfiancedanslconomienumriqueprciteprvoitladfinitiondecesmessageriesdansunparagraphepartquilesdistinguedelacommunicationaupublicenligne.14Laloiprcisedanssonarticle1:onentendparcourrierlectroniquetoutmessage,sousformedetexte,devoix,desonoud'image,envoyparunrseaupublicdecommunication,stocksurunserveurdurseauoudansl'quipementterminaldudestinataire,jusqu'cequecedernierlercupre.Cettedfinitionnepermetpasvritablementdeclasserlesmessagerieslectroniquesdansunecatgorieprcise,toutefoiscomptetenuducaractredecorrespondancepriveattachauxcourrierslectroniques,lerattachementauxservicesdecommunicationslectroniquespluttquauxservicesdecommunicationaupublicenligneparatleplusappropri.[ndt:lee.mailrelveraitdoncdel'articleL326ducodedespostesetdescommunicationslectroniques.l'enjeuest,semblet'ildesavoirsilaHadopipeutlgalementinterdirel'accsdesabonnsleurcourriel]

    LesservicesdecommunicationsaupublicenligneLesservicesdecommunicationaupublicenlignerecouvrentlessentieldesservicesaccessiblesparInternet:servicesdinformation,servicesdeecommerce,etc.Toutefois

  • desservicesdecommunicationsaupublicenlignesontgalementaccessiblesparlerseautlphonique,notammentparlebiaisdesnumrosspciaux.Lesservicesdaccslamtoparexemplenechangentpasdenatureselonlesmoyensdecommunicationslectroniquesutilisspouryaccder.

    Lesservicesaudiovisuels

    Lesservicesaudiovisuelssontnaturellementprsentsdanslesoffrestripleplaydesoprateursdecommunicationslectroniquesquipermettentunaccsauxchainesdetlvisionparlebiaisduncanalfaisantlobjetduneoffrespcifique.Nanmoins,comptetenudeladfinitiondesservicesaudiovisuels,certainsservicesaccessiblessurInternetcommeleswebradiosparexemple,voirelesoffresdestreaming,sontgalementdesservicesaudiovisuels.ConsquencessurlesmodalitsdelasuspensionprvueparleprojetdeloiLeprojetdeloicrationetinternetprvoitunnouvelarticleL.33128ducodelapropritintellectuelleainsirdig:Art.L.33128.LasuspensiondeI'accsmentionneauxarticlesL.33125etL.33126n'affectepas,parellemme,leversementduprixdel'abonnementaufournisseurduservice.Lesfraisd'uneventuellersiliationdel'abonnementaucoursdelapriodedesuspensionsontsupportsparI'abonn.Lasuspensions'appliqueuniquementI'accsdesservicesdecommunicationaupublicenligne.Lorsqueceserviced'accsestachetselondesoffrescommercialescompositesincluantd'autrestypesdeservices,telsqueservicesdetlphonieoudetlvision,lesdcisionsdesuspensionnes'appliquentpascesservices.

    15

    Ilressortdecetextequelintentiondugouvernementestdenesuspendrelaccsquauxservicesdecommunicationaupublicenlignelexclusiondesautrescatgoriesdeservices.CettedispositiondoitpermettreauxabonnsdesoffrestripleplaydeconserverlaccsaucanalIPdetlvisionfaisantlobjetdunecomposantespcifiquedeloffrecommerciale,auservicetlphoniqueenmodeIP,ainsiquauxservicesdecommunicationslectroniquesdetypemessagerielectronique24.

    Orlardactionproposenepermetpasdanslapratiquedesatisfaireauxintentionsduprojetdeloi:dunepart,dautresservicesquedesservicesdecommunicationaupublicenlignesontaccessiblessurInternetetdesservicesdecommunicationsaupublicenlignesontaccessiblesparlerseautlphonique.LapplicationdecetextencessiteraitdoncdeslectionnerlesservicesdecommunicationsaupublicenligneprsentssurInternetlexclusiondesautres,voiredintroduireuneexceptionpourceuxprsentssurleservicetlphoniquesiuneinterprtationlittraledutextetaitfaite;dautrepart,lesmodalitstechniquesenvisageablespourcettesuspension,quiserontdcritesdansleparagraphesuivant,nepermettentpasdisolerlesservicesdecommunicationsaupublicenlignedesautresservicesprsentssurInternet,(servicesaudiovisuels,messagerieslectroniques)saufrendrelarestrictiontotalementinoprante.Eneffet,larchitecturedinternetpermettraalorsdesvoiesdepassagedtournesparlesservicesrestsouvertsetqui

  • neseraientpassouslecontrledirectdeloprateurdecommunicationslectroniquescommepeutltrelamessageriedecetoprateurDanscesconditions,ilestproposlardactionsuivante,quitraduitmieuxlaralitoprationnelledesmesuresenvisages,toutenenrespectantlafinalit:ArticleL33128Lasanctionprononcepeutsedclinerselondeuxmodalits:SoitlasuspensiondetouslesfluxIPlexceptionduservicetlphoniqueenmodeIP,delatlvisionsurIPcomposantedeloffrecommercialeetduservicedecourrierlectroniquedeloprateurderaccordementdelabonnassortidunelimitationdevolume.SoitlarductionparloprateurdecommunicationslectroniquesdudbitdesfluxIP(horsservicestlphoniqueetTV)jusquauniveaudedbitoffertparlesabonnementsInternetbasdbit.

    Parailleursdanslesautresarticlesvoquantlasuspension,ilseraitprfrabledutiliserlemotrestrictionquipeutcorrespondreauxdeuxoptionsdcritescidessus.24Ainsiqueprciscidessus,lescommunicationschangessurInternetparlebiaisdelogicielsspcifiquesnesontpasconsidresauxtermesduCPCEcommeconstituantunservicetlphonique.

    16

    Letableaurcapitulatifcidessousillustreleseffetsdebordpossibleselonlescasdefigure.

    3LESDIVERSESSOLUTIONSENVISAGEABLES

    QuatresolutionsalternativesonttproposesauxFAI:limitationdedbit,limitationdevolume,ouverturecertainesheuresredirectionversuneplateformedeconfinement.RductiondudbitpourlesabonnsraccordsenADSL

    Lorsquel'abonnestraccordenmultiVC,larestrictionpeutnesappliquerqulInternet(canaldonnes):leservicetlphoniquesurIPetlatlvisionsurIPsontmaintenus(larductionpeutnelaisserquequelquesdizainesdekbitsdebandepassante,cequipermetencorel'usagedelamessagerieenmodetextemaisnepermetplusdeprocderautlchargementdemusique,desriestlvisesoudefilms).MaisladesserteenmultiVCn'tantpasutilisepartouslesFAI,larductiondudbitnepeutpastreprconisecommemesuregnralesansrisquerderomprel'galitfacelaloi.

    17

    Enrevancheellefaitpartiedesprconisationsdesrapporteurspourlesaccscblequidisposentdundcodeurpermettantlagestiondescanauxindpendammentlesunsdesautres.Lorsquel'abonnestraccordenmonoVC,cettesolutionnepermetlemaintiendu

  • servicetlphoniquesurIPquesilarductionlaisseaumoins100kbitsdebandepassantelabonn(letlchargementdemusiquerestepossiblequoiquefortementralenti).DeplusenmonoVC,lemaintiendelatlvisionsurIPncessiteunebandepassanted'aumoins400kbitsdebandepassantelabonnquin'empchepasletlchargement.Cettesolutionnepeutdonctreretenue.Limitationduvolume,ouverturecertainesheures=>impossibilit

    TouslesFAIADSLontrepousscesdeuxpropositions,n'ayantpasquipslerseaudecompteursindividuelspermettantdegrerlevolume,nidesmoyensdegestionfinedestrancheshoraires.Danscesconditionslasolutionquisemblerespecteraumieuxlescontraintestechniquesetl'galitdesabonnsdevantlaloiestlaplateformedeconfinementdcriteciaprs

    LasuspensiondabonnementraliseparcoupuredelaccsInternet:multiVCetmonoVC

    CasduMultiVCTechniquement,etsousrservedesrpercussionsadmisessurlesservicesdemessagerie25,cettedoublelimitationpeuttresatisfaitesil'accsauxdiffrentsservicesestralissurdescanauxdiffrents:l'unnevhiculantquelefluxdedonnescorrespondantlanavigationsurInternet26;leoulesautresvhiculantlatlphonieetlatlvision27.Eneffet,couperlecanalvhiculantlefluxdedonnes(canalInternet)toutenmaintenantouvertslesautressemblaitrpondrelaproblmatiquepose.25Ladfinitionprisel'article1delaloin20046575du21juin2004pourlaconfiancedansl'conomienumriqueamneconclurequelesservicesdemessageriesontdesservicesdecommunicationlectronique,quinerelventpasdelacatgoriedesservicesdecommunicationaupublicenligne(cf.lesconsidrationsdveloppesauparagrapheIV.1infra).Enthorie,ilsnedevraientpastreaffectsparunemesuredesuspension.Nanmoins,l'objectiftantlaluttecontreletlchargementillicite,etcesservicespouvantentrel'undesvecteurs,iln'estpasexclusquelelgislateurenviennelesenglober,quitterendreobligatoiresdesmesurespermettantl'abonndercuprerlesmessagesdesoncourrierlectroniquepartird'unautreaccs.26Untelcanalestd'ordinaireoffertselonunepolitiquedebesteffort,sansgarantiedequalitdeservice.27Detelscanauxpeuventtreoffertssousformepremiumgarantissantunequalitdeservicetenantcomptedesimpratifsd'unebonnerestitutiondusonetdelimage.

    18

  • Mais,lorsdelaruniontenuele25novembreaveclAssociationdesFournisseursdAccsetdeservicesInternet,ilatfaittatpourlapremirefoisdunlienentrelemaintienducanalInternetetduservicetlphoniquesurIP:plusieursFAIutiliseraientlepremiercommevoiedesignalisationpourassurerlesecond28.

    Deplus,ilestnoterquenraisondurlejouparcecanalpoureffectuerdistancelesoprationsdemaintenanceetdeconfigurationdesBox,laqualitdesservicesdetlvision,voiredetlphonie,pourraitsetrouveraffecteaucoursdelapriodedesuspension,etlertablissementdelintgralitdesservicesaprssuspensionconnatrequelquesdifficults.Cesdeuxargumentsnousincitentnepasretenircettesolution.CasdumonoVCPuisquel'accsauxdiffrentsservicesestralissurunmmecanal,fautedtremmedetrierdanscedernierdespaquetspralablementtaggs,lacoupureducanalseraitencontradictionavecl'exigencepriseparl'articleL.33128ensontroisimealina.Cettesolutionestdonccarter.

    4SOLUTIONTECHNIQUEPROPOSEE

    4.1RenvoiversuneplateformedeconfinementproprechaqueoprateurADSLAuniveaudelquipementoseffectueenamontdelaBoxdelabonnsonaccsaurseauduFAI(selonlescas:BASBNG,DSLAMIP,routeur),letraficdeceluicipeuttreredirigparleFAI29.Danslescasolabonnseraitidentificommefaisantlobjetdunesanction,sontraficaboutiraitalorsparprolongementviauntunnelL2TPjusquunLNSsuruneplateformeddieauseindunIntranetduFAI,cetteplateforme(LNS)ayantpourfonctionnalitdesparerlesfluxetdepermettredecouperl'accsInternettoutenprservantlesautresservices,ycomprislamessageriedel'oprateur.

    LeschmaciaprsdcritleprincipegnraldecollecteversleLNSdesuspension,etderedirectionaumomentdelinitialisationdunesessionparunabonnsuspendu.28MmesilasignalisationnempruntepaslecanalInternetdautresdysfonctionnementssontsusceptiblesdeseproduireencasdecoupuredececanal.Eneffetlundesoprateursprovoquepriodiquementsurtouteslesconnexionsunesuspensionforce(antrieurementtoutesles24h,aujourdhuiselonunintervallequipeutatteindre7jours):laBoxestremisezro(reboot),etlasynchronisationperdueestretrouveparunchangeNTP(NetworkTimeProtocol)quiempruntelecanalInternet;lacoupurepermanentedeceluicientraneraitundfautdesynchronisation:lesappelsnepasseraientplus,mmesilecanalVoIPestmaintenu.29Queloprateurrestelemme(FranceTelecom,FAIenzonedgroupe)ousoitunautreFAI(zonenondgroupe).

    19

    Leschmasuivantillustrelefaitquelaredirectiondutraficncessitegalementlamiseenplaced'unmcanismed'identificationdesabonnsfaisantl'objetdelamesuredesanction;ilestassurparlinterrogationqueleProxyRadiuseffectueauprsdunserveurannuaireLDAP30.30CettevueetlaprcdenteonttcommuniquesparNeufCegetel.AnaloguescellesprsentesparTelecomItalia(Alice),ellesonttutiliseslorsdesdiscussionsaveclesautresoprateurs.

  • 20

    UntelmcanismeestprcismentceluidcritdanslerapportKAHNBRUGIDOUde2005danssonEtudedessolutionsdefiltragedeschangesdemusiquesurInternetdansledomaineduPeertoPeer,celledumodefiltrageauniveaudesFAIlademandedelabonn,cederniersouscrivantcettefindescurisationdesanavigationloptionservicedefiltragepourquelqueseuros31.Lerapportindiquait:DanslescnariomaximalistepartagaveclesFAIleshypothsespartages(10%desabonns,lacible32)rendentunetelleapprochetechniquementpertinente.PourchaqueFAI,larchitectureddieseraitconstruiteinitialementenunpointcentral,avecuncotraisonnable,etellemonteraitprogressivementenpuissanceenfonctiondunombredeclientsduFAIsabonnantauservice.

    CettesolutiontechniquesemblaitlpoqueapplicablepartouslesFAIsousrservedel'introductiondansleursrseauxADSLrseauxdenouveauxquipements.Aujourdhui,unetellesolutionestdjenapplicationchezcertainsFAIpourisolerlesabonnsprsentantunrisquededfautdepaiement33.Cettesolutionlimitel'accsdel'abonnlamessageriedel'oprateuretcertainssitesInternetselonunmcanismedelisteblanche(lessitesdetlchargementdemusique,desriestlvisesoudefilmspeuventtreinterditsl'accslamessageriepeuttreassortid'unelimitationdevolumerduisantlescapacitsdetlchargement).Ellemaintientl'accsauservicetlphoniqueetlatlvisionsurIP;etdemandeundlaid'unanpourtredploysurl'ensembledurseau34.OutrelamiseniveauduSystmed'informationcommercialpoursuivrefinementlesdossiersdesclientssuspendus,exigencecommunetoutesolutionquiintervientsurleseffetsducontratdabonnementconcluentreletitulaireetleFAI,cettesolutionncessitelamiseniveauduSystmed'informationduRseaupourlacollecteetredirectiondutrafic.31:RapportdtuderemisauministredelaCultureetdelaCommunicationle10mars2005parGillesKAHN,prsidentdelINRIA,etAntoineBRUGIDOU,directeurassocichezAccenture,paragraphe3.4.3,pages2831(www.culture.gouv.fr/culture/actualites/rapports/filtrage/charte.pdf).32Ilyaquatreans,leparcdabonnsInternethautdbitapprochaitles6millions;lecalculportaitdoncsurlerenvoiversdeszonesdeconfinementde600000abonns,dontletraficmoyentaitsuppostrede30kb/s,soitautotaluntraficde18Gb/squiseraitaussiceluide18000abonnssuspendusdontletraficmoyenseraitde1Mb/s.33LorsquelepaiementseffectueparCarteBancaire,ilarrivequeletitulairedelabonnementomettedecommuniquerlanouvelledatedevalidit,avantexpirationdecelleencours;labonnestalorsrenvoyverslazonedeconfinement,oilnaplusaccsauxoptionspayantes.Lerseauderenvoietcettezonesontdimensionnsdemanirepouvoiraccueillirlensembledesabonnsdontlacartearriveexpirationunmoisdonn,soitenviron5%duparc,etpendantleurpremiermoislesabonnsnouvellementmisensevice.ChezdautresFAI,seulslesvritablesincidentsdepaiementdunabonn(chquerefusparexemple),sontainsitraits;rapportauparcleurpourcentageestbieninfrieur.34UnteldploiementoffriraitauxFAIlapossibilitd'isolerlesabonnsdontlecomportementaffectelerseau:envoidespams,attaques,...;cettesituationseprsentelorsquel'ordinateurdel'abonnatpirat,etfaitdsormaispartied'unBotnet.Larecherchedel'originepourradicationduphnomnes'entrouvefacilite.21

    CasdelInternetHautdbitparcbleSachantqueNumricableestcapabledegrerpartlcommandeledbitdechaquecanal

  • desboxesdesabonns,lasolutionretenueconsisterduitedrastiquementledbitduseulcanalinternetpourprvenirtouttlchargement.Danscecas,hormislamodificationduSI,iln'yapasncessitdemettreenplaceuneplateformedeconfinement.Estimationdescotsdemiseenuvredelasolutionpropose

    Elmentsdevolumtrie

    LesayantsdroittransmettrontchaquejourunfichiercontenantquelquesdizainesdemilliersdadressesIPlHADOPI;cellecienextraira10000.Ensituationstabilise,ilestfaitlhypothsequesurces10000:8500serontdesadressescorrespondantunabonndontlenomnapparatraquunefois;1000serontdesadressescorrespondantunabonndontlenomapparatpourlasecondeetdernirefois;500serontdesadressescorrespondantunabonndontlenomapparatpourlatroisimefoisetquiferontlobjetdunemesuredesuspension.Surces500abonnssanctionnspourmanquedesurveillancedeleuraccs,ilestfaitlhypothseque:85%serontsuspenduspour1mois;10%serontsuspenduspour2mois;5%serontsuspenduspour3mois.Enmoyenneladuredesuspensionseraitalorsde1,2mois,soit1/10medelanne.Avecceshypothses,lenombredabonnssimultanmentsuspendusestde30x500x1,2=18000.Parconsquent,lenombredabonnsfaisantlobjetdunemesuredesuspensionestde18000x10=180000paran;dansledimensionnementglobal,lenombredabonnssimultanmentsuspendusestport20000.

    4.2ElmentsdecotLamiseenuvredunemesuredesuspensionparprolongementversunezonedeconfinementsupposepourchaqueFAI:lapriseencomptedelamesuredesuspensionparlesystmedinformationcommercialdunepart,parlesystmedinformationrseaudautrepart:ilsagitldelajoutdunefonctionnalitnouvelleintgrerdansunechanedapplicationsinformatiques,puisdun

    22traitementaufildeleaudontlecotannuelpeuttreregardcommeproportionnelaunombredabonnssuspendusannuellement;leprolongementversunezonedeconfinement:ilsagitldelacrationduneinfrastructurenouvelledontlecotdemiseenplacepeuttreregardenpremireapproximationcommeproportionnelaunombredabonnssuspendussimultanment;

  • lescotsdemaintenanceetdexploitationviennentsyajouterchaqueanne.Participentdescotsfixesdemiseenuvre:EnmatiredeSIcommercialetdeSIrseau:LingnieriegnraleLintgrationavecleschanesinformatiquescommercialesLintgrationavecleschanesinformatiquesdexploitationdurseauLagestiondesimpactssurlerseauetlesconfigurationsdquipementsLamisejourdesprocessusdevente,marketingetcommunicationLagestiongnraleduprojetdecrationdelacatgorieabonnsuspenduEnmatiredarchitectureetderseau:LamiseenplacedunesolutionderoutageauniveauduBAS(BNG)derattachementpuisdeprolongement(tunnelL2TPouautrelintrieurdurseau),pardploiementdenouveauxquipements,ouspcialisationdquipementsexistants.Lamiseenplacedessolutionsdadministration,dexploitationetdesupervisiondeslmentscidessusincluantdesaspectstechniques(ex:solutiondesupervision)ethumains(ex:quipesdexploitation).Participentdescotsrcurrents:SurlapartieSI,lamaintenancedesmatrielsetlogiciels(correctiveetvolutive);Surlapartierseau,lamaintenancedesmatrielsetlogiciels,lesprestationsdadministration,dexploitationetdesupervision;Surlesquipesdetraitementdescontentieuxlesrefusdepaiement35.EnlabsencedunevaluationquiauraittcommuniquesoitparchaqueFAIpoursoncompte,soitglobalementparlAFA,certainslmentsrecueillislorsdestudesmenessurlvaluationducotdetraitementdesdemandesdinterceptionsformulesparlesautoritsjudiciairesonttextrapols36.35MmesiauxtermesdelarticleL.33128labonnresteredevablependanttoutelapriodedesuspension,saufrsiliation:LasuspensiondeI'accsmentionneauxarticlesL.33125etL.33126n'affectepas,parellemme,leversementduprixdel'abonnementaufournisseurduservice.36LerapportKHAHNBRUGIDOUfaittatdedifficultsanaloguesdanslacommunicationdesdonnesncessaires:DesdiscussionsdtaillesonttmenesavecdesFAIdanslecadredeltudeafindeffectuerundcompteplusdtailldanslecadredunetudedecas.LesengagementsdeconfidentialitdemandsparlesFAIdanslecadredecesdiscussionsnepermettentpasdefaireapparatreicileshypothsesprises,lesscnariosenvisagsetlersultatdudcompte.(Filtragelademande,paragraphe3.4.3,page30)23

    Letableau1ciaprsindiqueladcompositionutiliseetlesvaleursretenuesdanslecasolemmefournisseurdaccsauraittraiterlensembledesabonnssuspendus.Tableau1FournisseurdaccsuniqueInvestissement(M)Cotsrcurrents(M/an)SIcommercialetSIrseau4,50,937maintenance&exploitation2,738traitementConfinement:

  • prolongement30,6(note2)plateforme1,50,3(note2)Total94,5Ensupposantaucontrairequelessuspensionsserpartirontauproratadesparcs,cequelaisseprvoirlesstatistiquesrelativesauxtlchargementsillgauxparfournisseurdaccs,desdpensessontprvoirpourchaqueFAI.Ellessontrcapitulesdansletableau2:lesrubriquestraitementetprolongementonttconsidrsceniveaudapproximationcommeproportionnellesaunombredabonnssuspendus,lesautrescommeindpendantesduparcdeloprateur;ellesonttcomptescommeintgresdanslesautresrubriqueschezBouyguesTelecomvusonparc:BouyguesTelecomvientdedmarrerlautomneunservicefixe.Tableau2FournisseurdaccsInvestissement(M)Cotsrcurrents(M/an)FranceTelecomOrange4,5+3x0,5+1,5=7,50,9+(2,7+0,6)x0,5+0,3=2,85Free4,5+3x0,23+1,5=6,70,9+(2,7+0,6)x0,23+0,3=1,96SFR4,5+3x0,23+1,5=6,70,9+(2,7+0,6)x0,23+0,3=1,96BouyguesTelecom4,5+3x0,01+1,5=6,00,9+(2,7+0,6)x0,01+0,3=1,23TOTAL26,9M8MNote:danscetableau,pourlesmontantsregardscommeproportionnelsaunombredabonnssuspendus,50%estlepourcentageduparcdesabonnsInternethautdbitretenupourFranceTelecom(coefficient0,5),23%pourFreeetSFR(coefficient0,23),1%pourBouygues(coefficient).37Pourcentageducotdinvestissement(20%).38180000x15=2700000.IlestreleverquesilobtentiondelacorrespondanceestunprocessusenvoiedindustrialisationpourlachaneinformatiquequigrelesabonnsGrandPublic,ellerestequasimanuelleencequiconcernelesabonnsEntreprises.24LabsencedepriseencomptedeFAIparADSLautresqueles4citsconduitporterlvaluation:30Mpourlinvestissement;9Mpourlescotsrcurrents,soit27Msur3ans.Acesmontantsilyalieudajouterceuxpropresloprateurderseauxcbls.NumricableInvestissement:4,5MCotsrcurrents:0,9M/an)Lecottotalsurlapriode20092012sesitueraitdoncentre60et70M.39Ilviendraitsansdoutedpassercesmontantssidanslintervalleunoprateurdcidaitdechangerdarchitecturerseaucommesembleyinciterlvolutiondestechniques,lesadaptationsralisesdevenantpourpartiecaduques,etdenouvellestantmettreenplace.3930+4,5+27+0,9x3=64,2M.25

  • DEUXIEMEPARTIELENOMADISME:UNEPRISEENCOMPTENECESSAIRE

    1.INTRODUCTIONSidanslavisionquiprvalaitauprintemps2006auseinduParlement,letitulairedelabonnementtaitmmedejouerauseindufoyeroudunePME/TPE,unrlederelaispdagogiqueoudautorit,lagnralisationdelatechnologieWiFidanslesordinateursportablesetlextensiondelacouvertureparlaprolifrationdes"spots",bouleversentcettesituationetappellentdesmesuresadditionnelles:ilyaquasimentautantdinternautessusceptiblesdeseconnecterenWiFiInternetquedabonnshautdbit,prsde16millions.OrilnyapasdecaractrisationsimplepourlensembledesutilisateursderrireunmmeaccslInternetquuninstantdonnladresseIPattribueidentifiedemanireuniquedufaitdelapossibilitdesyraccorderenWiFi.Etlorsquilsconnectentleurordinateurnomadeunpointdaccssansfil,laseuledonnedeconnexionqueceluiciconnatestlenumrodadresseMAC(voiredelavatarsouslequellutilisateurabienvoulusedclarer)cequiconduitunreldfautdidentificationdelutilisateur.

    2ACCESALINTERNETENMOBILITEETENNOMADISMELeprojetdeloinedistinguepasdelinternetfixe,lesaccssansfil:internetmobileouinternetnomade;ilenrsultequelesmmesrglesetlesmmesprocessussappliquentdanslestroiscas.Sansdoute,suivantencelalelgislateurlorsdelexamendelaloiDADVSI,lerdacteuratilestimquelnoncdesdispositionsgagnaittreindpendantdesvariantestechnologiquesetquilnyavaitpasderaisondirimantedoprerunedistinction.Deuxtypesdepopulationsseconnectentpardesaccssansfil:lesnomades,quidisposentdunordinateurportablequipdunecarteWiFi

    lesmobiles,quiutilisentuntlphonemobilercent(smartphone)etontsouscritunabonnementadaptleurpermettantdesurfersurlenetenmobilit/nomadisme.Ilconvientensuspourtreexhaustif,dementionnerlexistencedobjetsportablesquipsdeWiFi(lecteurMP4ouconsolesdejeuxmobiles)designalerlamonteenpuissancedesclsUSB3G+desoprateursmobilesdestinsauxordinateursportables.DanscederniercaslesservicessontalternativementceuxdelaWiFioudela3Genfonctiondumodedeconnexionutilis.262.1Linternetmobileparabonnementauprsdunoprateur

    EstimationdunombredabonnsutilisantunsmartphoneSurles55millionsdabonnsautlphonemobileilyaactuellementprsde18millionsquirunissentlesconditions(terminaltlphoniquehautdegammeetabonnementadapt)poursurfersurInternet.Etselonlederniersondage(juin2008)deMdiamtrie,11millionsdabonnssedclarentmobinautes,doncutilisateureffectifs.Larpartitiondecesmobinautesestapproximativementlasuivante:

  • 6,5millionsFranceTlcomOrangeSFR3,9millionsBouygues0,5millionAutres0,1millionTOTAL11millionsCecitant,mmesileschangesparmlnesontgurelimits40quepeuventrellementfairecesmobinautessagissantdchangessurdesnewsgroupsetdetlchargement?Envrit,lheureactuellepasgrandchose,pourplusieursraisons,quipourraientnepasresterenltattrslongtempscarlechangementdecertainespermettraientderendrelessmartphonesaptesfairedelacaptureoudutlchargementillgal:a)Lestroisoprateursmobilesontjusquprsentvolontairementcouplaccscertainsprotocolesoufonctionssurlessmartphones41.Cettelimitation,clairementdestinediminuerletraficetaugmenterlARPUendpitdesfonctionsduterminal,renduesainsiinactivesunilatralement,nesemblegureavoirtanalyseparlesinstanceschargesdelaprotectiondesconsommateurs42.b)Cesmmesoprateursproposentgalementdesabonnementsditsinternetillimitaveccertainstypesdeterminaux(liphoneparexemple)quimaintiennent40Eventuellemententermedevolumeinclusdansleforfait,sachantensuitequelesMOhorsforfaitssonttarifsfortcherparlesoprateurs.41LesservicesvoixsurIP,peertopeer,etNewsgroupssontinterditsprciselescontratstypes,mmehautdegamme,denosoprateurs,avecdesvariantesquipourraientfairequestionmaiscecidpasselecadredecerapport.42Acontrario,nousremarquonsquauxUSAunoprateurestmenacdunelourdeamendedelapartdurgulateurpouravoirainsicoupcertainstypesdeprotocolesP2Ppoursesabonns.IlconviendraitdevoircommentlarticleD985(respectdusecretetneutralit)duCPCEpourraitconcernerunetellerestrictiongomtrievariable.27

    plusoumoinslesmmesinterdictionspourltage3G,maissontmuetsquantltageWiFiduterminal43.c)Eneffetdeplusenplusdesmartphonessontquips,enplusdeleurstages3G,EDGEetGPRS,duntageWiFi.Etcejouraumoinsunoprateur(NeufCegetel),prenantlecontrepieddesautres,positionnesonmarketingenvantantlusagedelafonctionWiFisursonTwinPhone,parexemplepourlaVoIP(banniechezlesautres).Nousestimonsleurparcactuelmoinsde3millions.d)Lachatdemusiqueetlestreamingendirectsontdeplusenplusencouragstantparlesfournisseursdquipement(Nokia,etc)queparlesoprateurs(SFR,etc)etqueparlesplateformesadhoc(iTunes,etc).Leparcconcernestdaumoinsles17millionsdeterminauxcompatibles.Maissoitlachatestlgal,soit,cejour,nesontpasrellementdiffussdesoutilsembarqusdecapturedufluxradiooumusical.e)Pourexpliciterledernierpoint,lesplateformesOSdessmartphonespermettentdeplusenpluslechargementauchoixdelutilisateurdemodules(gnralementdveloppsdanslacommunautdulibreoudushareware)adaptsdessituationsparticulires.EtdoncniSymbian,niWindowsMobile,niopenMoko(OSenmodeLinux),nilefuturAndroidnimmeLoparddeliphonenesontlabridemicromodulespermettantlacapturedefluxdestreamingparexemple44.

  • EstimationdunombredabonnsutilisantunPCmunidunecarte3G/3G+Commeentmoignentlespublicits,lestroisoprateursoffrentdornavant,tantpourlesprofessionnelsquepourlegrandpublicdesclsUSBpermettantunaccsleurrseaumobilehautdbitetleursbasesdehotspots(surcepointvoirlasuite).Lesestimationsactuellessontinfrieurestroiscentmilleclsdjenservices,maisilestclairqueletauxdecroissancedeceproduitesttrsfort.Onrevientalors,sagissantdescapacitsdesmicroordinateursconnectsfairedutlchargementunaccsfacileetlarge,aveclammeidentificationdelabonnparloprateurmobile.Deuxlmentspermettentnanmoinsdenepasvoirllavraiemenacedesordinateursnomadesdufaitdelaconjonctiondesoffresactuellesdesoprateursqui,souslappellationillimiteontactuellementtendancemettredesconditionsdevolumes,dedbitsoudeservices.43Orangemettantenavantdanssoncontrattypelincapacittechniquedeliphonerecevoirdustreamingvido,sousentendantainsiquelestreamingaudiopourraittrepossible.Maisnousavonspuenplusconstaterdevisuqueleplusgrosfournisseur,Youtube,fournitunexcellentfluxenstreamingdanslaconfigurationdebasedecetappareil!44Typedeproduitssurveiller(tlchargementgratuit):GSPlayer,PocketMVP

    28

    2.2LinternetnomadevialesquipementsdotsderceptionWiFi

    Auxdiredesexperts,leparcactueldesordinateursportablesquipsdunecarteWiFiseraitdelordrede20millionsdemachines.SajoutecettepopulationlesobjetsportablesintgrantuneliaisonWiFitelquecertainesconsolesdejeux(PSPdeSonyparexemple),deslecteursvidosMP3etMP4(tellArchos605WiFi),quisontdotdunOS(engnralLinux)surlesquelsilestpossibledajouterdesoutilsdecapture.Pourtreconservateur,nousretiendronsicilenombrede16millions,puisquequecertainsordinateursmisdispositiondessalarispardesentreprisesont,soitdesfonctionsdsactives,soitsontdotsdelogquipermettentlentreprisedanalyseraposteriorilusageeffectifdelordinateur,cequidevraittresuffisammentdissuasif.

    Orlefaitdemmenersonordinateurportablehorsdechezsoinechangenullementsaconfiguration.SilatconfigurpourenregistrerdesfluxP2P,capterdustreamingoutreabonndesnewsgroups,ilretrouveracesfonctionsintacteslorsquilseradansleprimtredunhotspotWiFi,queceluicisoitgratuitoupayant4546.

    Entreleshotspotspayantsgrspardesoprateurs,leshotspotsgratuitsvolontairesoupourdescommunauts47etlesgratuitspardfautdeconfiguration,cestvraisemblablement23millionsdehotspotsquisontdoresetdjaccessiblesenFrance.SanscompterladiffusiongrandechelleparWiMaxquidevraitarriverds200948.

    Cespopulationscroissentfortement(vraisemblablementdelordrede10%paran).Ilestnoterparticulirementquelesfoyersnesquipentpratiquementplusenordinateursfixesetquedonc,trsrapidement,lagrandemajoritdesfoyersvissparlaprsenteloidisposeradunordinateurportablequipdunecartedecommunicationsansfilleurpermettantdesurfersurInternetendehorsdeleurdomicileosappliquelecontratdabonns.

  • Parailleurs,ilfautremarquerquelaquasitotalitdecesinternautesnomadessontaussiinternautesfixeschezeuxderrireunabonnementsusceptible(etluiseulenltatactuel)dtreconcernparleprojetdeloi.Ditduneautrefaon,cesinternautespourrontvoirlaccsInternetsuspenduleurdomicile,maiscontinuerdenprofiter,sansautrecontraintequecelleslieslatechnique,ennomadismeouenmobilit.45Saufsilegestionnaireduhotspotadcidspontanmentderestreindreoudefiltrerdesprotocolesoudessites.Cequiestloindtreconnu,matrisetmisenuvre.46ExempleduserviceSFRWiFi:LeServiceSFRWiFipermetauClientdeseconnecterInternet(WorldWideWeb),decommuniquerparunsystmedemessagerielectronique,detlchargerdesfichierssanslimitations'agissantduvolumededonneschanges.47LesboxesdeNeufCgtelsontainsitoutesfourniesaveccetteoptionpourlacommunautdesabonnsNeufCgtelenFranceetpourlesabonnsFONdelaplante.48VoirparexemplelesannoncesdugroupeBollor,dtenteurdelicencesWiMaxsurlensembledelaFrance,concernantsescontactsavecGoogle.29

    Traabilit

    HotspotsgratuitsDanscecas,linternautenomadenestpasrellementidentifiable!LaprocdureprvueparleprojetdeloiidentifieuneadresseIPfixe,enloccurrencecelledelamunicipalit,delhpitaloudeluniversitquioffrecetaccsWiFisesusagers,etqui,conformmentauCPCE,maintientunlogdesdonnesdeconnexion.MaislaseuledonnearchivableparlehotspotestladresseMACdelacarteWiFidelquipementdel'internaute.IlnexisteaucunebasededonnesdesadressesMAC,etilneseraitgureutiledenconstituerune,carlecamouflagedeladresseMACestlaportedelinternautemoyendsireuxdchapperuntraage.

    HotspotspayantsDanscecaslinternauteestenoutreidentifiparsonoprateur:illuifautsedclarercommeclientetfournirceteffetlesdonnesrequises.49

    Autotal,ilyauraitunepopulationdenviron16millionsdutilisateursquinesontpas,cestade,vritablementtraables.

    Pourdiversesraisons,surlapopulationpotentiellede16millionsdenomades,nousestimonsqueceuxquiseconnectentviadeshotspotspayantsestfaibleetpluttinoffensive(titreconservatoirenousprenonslechiffrede2millions50):troppeudehotspotsrpartisenFrance,puiquetantOrangequeSFRcitentunnombreinfrieur50000pourleurpropreparc;encoretrspeudabonnement(etessentiellementprofessionnels)intgrantlaccsauxhotspotsdansleforfaitoulabonnementdebase;destarifsdachatlunitpluttdissuasif;desdbitsengnraltropbaspourunconfortdutilisationsatisfaisant.

  • LamiseenplacedunportailblancAlorsquaujourdhuilabonnementinternetpermetdaccdertouslessitesprsentssurlerseau,linstitutiondunportail,nedonnantaccsquunnombrefinidesites,surlequelseraientroutssystmatiquementcertainsabonns,pourraitpermettredersoudreplusieursdifficults.Letypedesitesouvertsenvisagnepermettraitenaucuncasletlchargementetpermettraittypiquementlaccsauxsitesdesadministrationsoudesgrandsservicespublics.Unmcanismedadhsionceportailpourraittreinstitu.49Encorequilpuisseexisterdeszonesgrisespourdesoprateursnonfranaisfournissantdesprestationsclenmainauxhtelsetautrelieuxdepassage.50NousnavonspuobtenirdechiffresdesconnexionseffectivesdesPCWiFivialeshotspotspayantsdesoprateurs.30

    IlseraitpossibledelutiliserpourlaisserunaccsplusvasteInternetpourlesabonnssanctionnsdanslecadredelaloicrationetinternet.Ilpermettraitdersoudreunsujetplusdlicat,celuidelaresponsabilitquefaitpeserleprojetdeloicrationetinternetsurlestitulairesdesiteswifipublics.Effectivementceluiciestmuetsurlaquestiondessiteswifietdeshotspotmaisdanslesilencefaitporterlaresponsabilitdelaprotectiondeleursitecontreletlchargementsurlestitulairesdesiteswifi.CetteresponsabilitestinduiteparlaloipuisquecesonteuxquisontabonnsauprsdesfournisseursdaccsInternet.Orlessiteswifidaccslibresontinstallspardescollectivitslocales,deshpitaux,destablissementspublicsdanslebutderendrelaccsinternetfaciletousetmmeauxpublicsquinepeuventyavoiraccsdomicile.Ilscontribuentcomblerlafracturenumrique.Laresponsabilitquipsesureux,alorsqueriennestdemandauxfournisseursdaccs,estdoncinquitableparrapportauxmissionsquilsremplissent.Lacrationdunportailsurquilspourraientutiliserentoutetranquillitseraitdoncdenaturefavoriserleuressortoutenlesassurantdelascuritjuridique.

    L asolutionretenueestcelled'unportailblancou"portailcitoyen". Pourpermettreauxpointsd'accsinternetouvertsaupublicenmodegratuitetanonymeEspacesPublicsnumriquesetZonesASFI51depouvoirfonctionnersansquelaprsencedecontenusillicitessoientsusceptiblesdemettreenjeularesponsabilitdeleursgestionnaires52,ilpourraittreinstituunoprateurdebasesdedonnesscurisesdnomm"PortailCitoyen"donnantaccsunelistelimitativedesitesinternetncessairesauxdmarchescitoyennesetquotidiennes53quecesEspacespublicsnumriquespourrontrediffuserlibrement.

    Pourtreprsentssurcettebasededonnes,lessitesfrancophonesdemandeursserontauditsparleservicedsignparleministreenchargedescommunicationslectroniquespuislabellissparuneCommissionprsideparunParlementaireetlaquelleserontassocislesadministrationsetlessyndicatsprofessionnelsreprsentatifsquilesouhaiteront.51AccsSansFilInternetou"HotspotWiFi".52

  • Maires,proviseursdelycesoucollges,directeursd'hpitaux,etc.53sitesdesadministrations,lyces,collges,achatdebilletsdetrain,etc.31

    TROISIEMEPARTIEPROBLEMATIQUEDELIDENTIFICATIONDESABONNES

    Ilyalieudenoterl'impossiblitd'identification(oud'action)danslescassuivants:AdressesIPsituesltranger,Adressesoprateurinconnu,Masquagedadresses.Deplus,certainsprotocoles"exotiques"detlchargementneserontvraisemblablementpasvusparlesradarsdesayantsdroits,nid'ailleurslesaccsenmodecrypt.

    LadhsiondesFAIestcrucialetantpourlefficacitpdagogiquedelaphasedavertissement,quepourlaprennitdumcanismededsincitation:

    1EFFICACITEPEDAGOGIQUEDELAPHASEDAVERTISSEMENT

    Lesmessageslectroniquesinhabituelssontendfinitivepeulus.Aussiconviendraitildedoublerlenvoidesrecommandationsparlaffichagedunbandeausurlcrandelordinateurdelinternaute,aumomentoceluiciseconnecteetpralablementtoutenavigation;cebandeaulalerteraitsurlefaitquelepointdaccsquilutiliseatreprcommeayantpermisdeprocderdestlchargementsillicites.Fautedequoilaphasedavertissementrisquedesetrouverleplussouventamputedestapesprcdantlenvoidelalettreavecremisecontresignature,lecaschant(lettrerecommandeavecaccusderception).Savertupdagogiquesentrouveraitnotablementamoindrie.

    2PERENNITEDUMECANISMEDEDESINCITATION

    LagnralisationrapidechezlesinternautesdunrecourslanonymisationdeschangesetaucryptagedescontenusrendraitinoprantelobservationexternedesrseauxpeertopeerpourlerepragedesfluxillicitesetdesadressesIPdoilsmanentouquiensontlesdestinataires54.Orcetteobservationestlabasedeltablissementdesconstatsquiconstituentlepointdedpartdumcanismededsincitation.Ilyadonclieudtudierquellessolutionspermettraientventuellementdedjouerlestentativesdesinternautesdemasquerlesactesdetlchargement.CettetudeestmenerdeconcertaveclesFAI,voiredautresacteurs,etseconjugueravecdesexprimentationsauxfinsdvaluation.Fautedequoi,devenuequasiaveuglepourunepopulationdetlchargeursquiiraitcroissant,lemcanismededsincitationdeviendraitrapidementobsolte.

    ***54LesversionslesplusrcentesdesclientsP2Poffrentdespossibilitsdedissimulationdesadressesetdescontenus:telestlecasnotammentdAzureus(BitTorrent)etdeMule(casescocherettlchargementdunpluginI2P:InvisibleInternetProject);dautresprojetssontenphasededveloppement(commeAnomos),ousimplementannoncs.32

  • Nousrsumonsiciparuntableaucroisentrelesniveauxdefacilitdutlchargementillgaletencolonne,lesdiversespopulationsidentifiesdanslespremireetdeuximepartiesdecerapport.33

    CONCLUSION

    Ladiversitdesmoyensderaccordement,hautetbasdbit,ADSLoucble,fixeoumobile/nomadepermetdifficilementdeprconiseruneseulesolutiontechniquepourraliserlesdispositionsduprojetdeloiactuelenmatiredesuspensiondabonnementauxservicesdecommunicationsaupublicenligne.Lesrapporteursontdonctudiplusieursmesuresadaptesauxcasdefigurerencontrespourpermettrederespecterlesdispositionsduprojetdeloi.Pourcefaire,ilssoulignentdonclancessitdemieuxidentifierdansletextedeloilesservicesdontlasuspensionestpropose,deprendreencomptelesquestionsderesponsabilitquipourraientincomberauxresponsablesdeshotspotspublicsparlamiseenplacedunportailcitoyenetenfin,deprvoirdesmesuresdaccompagnementdelaphasedavertissementpourmieuxassurersonefficacit.AudeldecesmesuresdaccompagnementlesrapporteursontprconisdadopterpourlesabonnsADSLunesolutiontechniquederenvoidetraficversuneplateformedeconfinementpermettantdesuspendrelesfluxInternet,oudelesrestreindredessitesutilespourlaviecourante,laquelleleurparatraisonnablementimplantabledanstouslesrseauxmalgrdesobservationsmisesparlesFAIconcerns.Cettesolution,quisinspiredesrecommandationsdurapportKahnBrugidou,etquiexistedjchezcertainsFAIpourletraitementdesabonnsmauvaispayeurs,ncessiteraitcependantdelapartdesFAIuninvestissementrseaudeplusieursdizainesdemillionsdeuros.Enfinpourlesabonnsaucble,lesrapporteursprconisentunesolutiondebaissededbitdesfluxInternet.

    Obtenueauprixdadaptationsdelarchitecturedecertainsrseaux,cettefaisabilitapprocheestapprciersouslclairagedunetripledynamique:

    celledelvolutiondesrseauxquecesadaptationsprfigurentoupourraientaucontrairecontrecarrer;55

    celledelamigrationdesatteintesaudroitdauteuretauxdroitsvoisins,versdautresmodesopratoiresqueletlchargementduvressurlesrseauxP2PdelInternethautdbitfixe;celledelapossiblegnralisationdesmoyensdoccultationdelactivitdetlchargementduvresprotges;ilestprvoirquilssediversifientetamliorentleurergonomiedslapromulgationdelaloi.

    55Traiterdemanirediffrenciecertainsabonnstrouveuneapplicationenmatiredeconfinementpourdesraisonsdescurit(accsloriginedespamsparexemple);enrevanchemaintenirdescanauxsparspourlInternet,lavoixsurIP,etlatlvisiondiffreladoptiondunearchitectureotouslesfluxsetrouventregroupssurunmmecanal,lespaquetscorrespondantauxdiffrentscontenustantmarqus

  • enfonctiondelengagementdequalitdeservicedontleuracheminementdoitbnficier,lecaschant.34Auxinvestissementsrseauxsajoutentdesinvestissementsdestinsmettreniveaulessystmesdinformationcommerciale,quellequesoitlasolutiontechniquefinalementutilise.Letotaldevraitslever70millionsdeurosauminimumpourlapriode20092012.Audeldecetaspectconomique,lesrapporteurssouhaitentattirerlattentionsurlancessitdemettreenplacelesmesuresdissuasivesdefaonrapidepourlesdcourageravantquedesmoyensdecontournementnesoienttroprpandus.Lecalendrierciaprsrsumelesdiversetapesquipourraienttremisesenplace.35CrationetInternet________

    RapportprsentparJeanBERBINAU,IngnieurgnraldestlcommunicationsaveclaparticipationdeJeanClaudeGORICHON,ContrleurgnralconomiqueetfinancieretDominiqueVARENNE,ContrleurgnralconomiqueetfinancierANNEXESRAPPORTNIV3.32008Dcembre2008LISTEDESANNEXESAnnexe1:LettredesaisineAnnexe2:Projetdeloiau18juin2008Annexe3:ConclusionsprovisoiresCGTId'aot2008Annexe4:Listesdesquestionssoumisesauxoprateurs(juilletetnovembre)Annexe5:ContributiondelaFFTCEAnnexe6:ExtraitdurapportKAHNBRUGIDOUAnnexe7:Listedesentreprisesrencontres