De natuur heeft je nodig. En vice versa.

Inventarisatie en monitoring van deEuropese hamster (Cricetus cricetus)

in Vlaams-Brabant in 2007RappoRt Natuur.studie nummer 3 2008

Goedele Verbeylen& Maarten Hens

tekst: Goedele Verbeylen en Maarten Hens

Foto’s: Griet Nijs, Goedele Verbeylen en Vilda/Rollin Verlinde

Vormgeving: Goedele Verbeylen

Wijze van citeren:Verbeylen G. & Hens M. (2008). Inventarisatie en monitoring van de Europese hamster (Cricetus crice-tus) in Vlaams-Brabant. Rapport Natuur.studie 2008/3, Natuurpunt Studie (Zoogdierenwerkgroep) i.s.m. Natuurpunt Natuurstudiegroep Dijleland, Mechelen, België.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt Studie vzw en de provincie Vlaams-Brabant.

© 2008 Natuurpunt Studie (Zoogdierenwerkgroep) Coxiestraat 11 2800 Mechelen info@zoogdierenwerkgroep.be www.zoogdierenwerkgroep.be

Inventarisatie en monitoring van deEuropese hamster (Cricetus cricetus)

in Vlaams-Brabant in 2007

Eindverslag bijzonder natuurbescher-mingsproject 2007-2008 provincie Vlaams-Brabant. Met de steun van en in samenwerking met de provincie Vlaams-Brabant, partner voor natuur.

In samenwerking met:Natuurstudiegroep Dijleland en vrij-willigers uit de regio Velpe-Mene-Gete

Inhoudstafel

1. Inleiding 5

2. Doelstellingen 7

3. Methodiek 11

4. Resultaten 134.1. Inventarisaties in Vlaams-Brabant 144.2. Monitoring in Bertem 18

5. Sensibilisatie en communicatie 215.1. Medewerkers zoeken 225.2. poster 225.3. Folder 235.4. pers 235.5. Excursie 23

6. Besluit 25

7. Dankwoord 27

8. Literatuur 29

9. Bijlagen 319.1. Bijlage 1: details onderzochte oppervlaktes per hok en per teelt en aantal burchten per hok 329.2. Bijlage 2: hamsterposter 359.3. Bijlage 3: hamsterfolder 36

5

1. Inleiding

6

De hamster is opgenomen in bijlage II van de Conventie van Bern als streng beschermde diersoort en opgenomen in bijlage IVa van de Habitatrichtlijn als een soort van communautair belang. Vlaanderen is dus verplicht om deze soort en haar biotoop te beschermen. Concrete stappen die hiertoe genomen werden in het verleden, zijn:- de hamsterinventarisaties in de jaren 1998-2002 (De Wielewaal/Natuurpunt i.o.v. provincie Vlaams-Brabant/BRaKoNa, provincie Limburg/LIKoNa en aMINaL), die uitwezen dat er vier kerngebieden zijn in Vlaanderen: Bertem en Hoegaarden in Vlaams-Brabant, Heers/tongeren en Bilzen/Riemst in Limburg;- het opstellen van het soortbeschermingsplan hamster in 2001 (Natuurpunt i.o.v. aMINaL);- het aankopen van 18,45 are graanoogst in Bertem en Heers/tongeren in 2005, zodat dit graan kon blijven staan tot begin november, wat hamsters dekking, voedsel en dus mogelijk succes- volle voortplanting biedt in de periode augustus-oktober (aNB);- het sluiten van 5-jarige beheerovereenkomsten hamsterbescherming in Bertem (6 ha in 2006) (VLM);- het sluiten van 6-jarige overeenkomsten voor hamstervriendelijk beheer in Bertem en Heers/ tongeren (32 ha in 2006) (aNB)- het versterken van de bestaande populaties in Bertem en Heers/tongeren in 2007 en 2008 met telkens 60 hamsters (15 mannetjes en 15 wijfjes in Bertem en hetzelfde in Heers/ tongeren, 1/5 gezenderd) uit het Nederlandse kweekprogramma. Hiertoe werden in 2003- 2004 twee hamsters van de Bertemse populatie weggevangen en in 2006 werd aan het kweekprogramma nog een mannetje uit Widooie toegevoegd.

Na de grootschalige hamsterinventarisaties werden dus al beperkte beschermingsmaatregelen genomen. Daarnaast worden jaarlijks twee UtM1-hokken in het kerngebied van Bertem door de Natuurstudiegroep Dijleland geïnventariseerd. LIKoNa onderzocht in 2003-2006 jaarlijks vier UtM1-hokken in Widooie (kern Heers/tongeren) en verlegde in 2007 haar zoekgebied naar de akkers ten zui-den van opheers (met 17 burchten als resultaat!). aNB volgt de uitgezette dieren in de kerngebieden en het aantal burchten in de percelen met hamstervriendelijk beheer op. Buiten deze zeer beperkte inventarisaties werden er sinds 2002 echter geen gestandaardiseerde/systematische hamsterinventa-risaties meer uitgevoerd in Vlaanderen. Hierdoor is er geen informatie beschikbaar over de toestand van de huidige Vlaamse hamsterpopulatie. In de kerngebieden Bertem en Heers/tongeren schommelt het aantal gevonden burchten jaarlijks rond een tiental burchten in de respectievelijk twee en vier geïnventariseerde hokken (Hens et al. 2006). of de hamsters buiten deze hokken nog aanwezig zijn, toegenomen of afgenomen zijn, was voor 2007 niet geweten. Idem dito voor de volledige kerngebie-den in Hoegaarden en Bilzen/Riemst.

Wat het nemen van beschermingsmaatregelen betreft, wordt de laatste jaren dus alles ingezet op de kerngebieden Bertem en Heers/tongeren (de beste gebieden op basis van de inventarisaties in 1998-2002). Wat het inventariseren betreft, wordt zelfs maar een heel beperkt deel van deze kern-gebieden jaarlijks onderzocht. Het is echter belangrijk om ook daarbuiten te weten waar er nog ham-sters voorkomen. Deze basisinfo is nodig om de beschermingszones te kunnen uitbreiden. Daarnaast zijn eventueel aanwezige relicten van zeer groot belang voor de overleving van de soort, ondermeer omdat ze genetisch materiaal kunnen bezitten dat in de kernpopulaties mogelijk niet meer aanwezig is. Verzamelen van haarmonsters kan daarom een belangrijke volgende stap zijn na het bepalen van de huidige verspreiding.

om te weten hoe het staat met de Vlaamse hamsterpopulatie, om te kunnen evalueren of de geno-men beschermingsmaatregelen effectief zijn en om na te gaan waar best bijkomende beschermings-maatregelen getroffen worden, is het dus noodzakelijk dat in eerste instantie het huidige versprei-dingsgebied opnieuw in kaart gebracht wordt en dat er in tweede instantie een monitoring wordt opgestart. Met dit project willen we hiertoe een eerste stap zetten.

7

2. Doelstellingen

8

De inventarisaties uit de periode 1998-2002 werden al vijf tot negen jaar geleden uitgevoerd. Dit is – gezien de snelle neerwaartse evoluties in twee van de vier kernen sindsdien – lang in hamster-termen. Daarom leek ons in eerste instantie een nieuwe inventarisatie van het door Mercelis & Valck (2002) afgebakende werkgebied in Vlaams-Brabant gewenst. Uit vorige hamsterprojecten blijkt dat het onderzoeken van minstens 5 % van een UtM1-hok een goed beeld geeft van aan/afwezigheid van hamsters binnen dat hok. Monitoring, waarbij minstens 20 % van een hok onderzocht wordt, is voor een volgende fase, eens een duidelijker beeld verkregen is van de huidige verspreiding (Mercelis & Valck 2002).

Binnen het werkgebied (= UtM1-hokken met theoretisch minstens 50 % geschikt gebied) kunnen hokken onderzocht worden met een verschillende prioriteit (kaart 1):- prioriteit 1: hokken met waarnemingen uit periode 1998-2002 opnieuw inventariseren om na te gaan of er nog hamsters voorkomen;- prioriteit 2: hokken die onvoldoende (< 5 %) of nooit onderzocht werden en die gelegen zijn naast hokken van prioriteit 1, inventariseren om na te gaan of hier hamsters voorkomen;- prioriteit 3: hokken die onvoldoende (< 5 %) of nooit onderzocht werden en die niet gelegen zijn naast hokken van prioriteit 1, inventariseren om na te gaan of hier hamsters voorkomen;- prioriteit 4: hokken minstens 1 jaar voldoende onderzocht maar zonder waarnemingen in het verleden opnieuw inventariseren om na te gaan of er toch hamsters voor-komen (hier kan nog een hogere prioriteit gegeven worden aan hokken die een kleiner aantal jaren onderzocht werden).

De doelstelling van dit project was om alle Vlaams-Brabantse hokken met prioriteit 1 opnieuw te onderzoeken voor minstens 5 % (= 39 hokken, dus 195 ha, zie tabel 1). Hokken met een lagere priori-teit kunnen eventueel onderwerp uitmaken van vervolgstudies in de komende jaren.ook de gegevens van de Natuurstudiegroep Dijleland, die jaarlijks de UtM1-hokken FS1334 en FS1434 (gelegen in het kerngebied van Bertem) monitort, werden geïncorporeerd. En om het plaatje volledig te maken, geven we ook de burchten weer die gevonden werden door aNB.

op 3 juli 2007 werd een stuurgroep samengeroepen, waar de inhoud van het project voorgesteld werd en besproken werd waar aandacht aan besteed moest worden bij de uitvoering ervan. Genodigd waren vertegenwoordigers van Natuurpunt Studie, provincie Vlaams-Brabant/BRaKoNa, Natuurpunt Zoogdierenwerkgroep Vlaanderen, Natuurstudiegroep Dijleland, Natuurpunt-vrijwilligers uit de regio Velpe-Mene-Gete, Natuurpunt Beheer, Regionaal Landschap Dijleland, VLM Vlaams-Brabant en aNB Cel Soortenbeleid. Hier werd afgesproken dat, indien er voldoende ruimte zou zijn binnen het voor-ziene budget, de bijkomende inventarisaties zich grotendeels moesten toespitsen op regio’s die in het verleden weinig onderzocht werden, zoals outgaarden en Landen.

Daarnaast moest aandacht besteed worden aan sensibilisatie (via de opmaak van een folder) en com-municatie van de resultaten naar overheden (VLM, aNB) en naar het grote publiek (via bv. rapporten, artikels, voordrachten of posters).

# hokken 5 % (ha)

werkgebied 428 2140

prioriteit 1 39 195

prioriteit 2 49 245

prioriteit 3 235 1175

prioriteit 4 105 525

tabel 1. aantal UtM1-hokken en te onderzoeken oppervlakte in Vlaams-Brabant.

9

Kaar

t 1.

ond

erzo

eksp

riorit

eit

van

de V

laam

s-Br

aban

tse

UtM

1-ho

kken

. Lic

htgr

oen

= pr

iorit

eit

1, d

onke

rgro

en =

prio

ritei

t 2,

bla

uw =

pr

iorit

eit

3 (o

nvol

doen

de o

nder

zoch

t), g

rijs

= pr

iorit

eit

3 (n

ooit

ond

erzo

cht)

, roo

d =

prio

ritei

t 4.

10

11

3. Methodiek

12

De inventarisatie op het terrein gebeurde volgens de beproefde methode van het zoeken van hamster-burchten op naakte akkers, na de oogst en voor de grondbewerking (zie voorgaande hamsterrapporten en hamsterinventarisatiehandleidingen voor meer uitleg). De aangewezen periode hiervoor is midden juli tot begin september. Na half september worden de inventarisatiemogelijkheden beperkt.

Voor het veldwerk werd beroep gedaan op vrijwilligers van de plaatselijke Natuurpunt-werkgroepen en -afdelingen en jobstudenten (dit laatste omdat de meeste vrijwilligers al overbevraagd zijn door de vele lopende projecten en de inventarisaties ook tijdens de werkuren moeten plaatsvinden om alles gedaan te krijgen binnen het beperkte tijdsraam).

Er werd bij uitschrijven van dit project uitgegaan van een inventarisatiesnelheid van 1 km/u, waarbij de veldwerkers 5 m uit elkaar lopen en 5 u/dag inventariseren. In de praktijk verliepen de inventarisaties sneller en werden meer uren per dag gepresteerd, waardoor er een aanzienlijk grotere oppervlakte geïnventariseerd kon worden.

De gegevens werden achteraf ingevoerd en verwerkt in een arcGIS-gerelateerd access-databank.

© G

oede

le V

erbe

ylen

pas geoogste akkers aflopen op zoek naar hamsterburchten...

13

4. Resultaten

14

4.1. Inventarisaties in Vlaams-Brabant

De inventarisaties gingen half juli 2007 van start en duurden tot eind augustus 2007. Hiervoor kon-den we rekenen op de hulp van 24 vrijwilligers en vier jobstudenten. Daarnaast coördineerde de Natuurstudiegroep Dijleland nog een heleboel extra vrijwilligers voor de grondige inventarisatie van twee UtM-hokken in het kerngebied in Bertem.

In het project was voorzien dat er 195 ha zouden geïnventariseerd worden. We kregen uiteindelijk zelfs 615 ha onderzocht: 290 in Bertem (135 vooropgesteld), 258 in Hoegaarden (55 vooropgesteld) en 67 in Landen (5 vooropgesteld). Hierbij kregen de in het verleden weinig onderzochte regio’s (Hoegaarden-outgaarden en Landen) dus extra aandacht. In Bertem werd 73 van de 290 ha onder-zocht door de Natuurstudiegroep Dijleland (waarvan 64 ha gelegen binnen haar monitoringhokken FS1334 en FS1434 en de rest in de onmiddelijke omgeving, zie kaart 3). Kaart 2 geeft de ligging van de onderzochte percelen weer en per UtM1-hok het percentage dat onderzocht werd. In bijlage 1 vind je alle details over onderzochte oppervlakte per UtM1-hok en per teelt. Zoals vooropgesteld, werden alle 39 hokken waar in 1998-2002 hamsterburchten gevonden werden, voor minstens 5 % onder-zocht. Uitzondering hierop vormen hok FS0837 en FS1539, waar onvoldoende graan aanwezig was. In plaats daarvan onderzochten we hok FS0937 en FS1438, die dichtst gelegen zijn tegen de locaties waar in het verleden burchten gevonden werden.

om na te gaan of we per UtM1-hok een voldoende grote oppervlakte onderzocht hebben om een goed beeld te krijgen van de aan/afwezigheid van de soort, vergeleken we met het monitoringge-bied in Bertem. Hier moest in 2007 gemiddeld minstens 6,4 ha (63,9 ha/10 burchten) onderzocht worden om één hamsterburcht te vinden. Voor 35 van de 39 hokken plus 11 bijkomende hokken in Hoegaarden-outgaarden en Landen onderzochten we meer dan 6,4 ha (voor 19 hokken zelfs meer dan 10 ha en voor 5 daarvan meer dan 20 ha). We kunnen dus zeggen dat onze zoekintensiteit vol-doende was om een vrij goed beeld van de toestand te geven.

Wat leverde deze zoektocht nu op? Heel weinig... In Hoegaarden en Landen werd geen enkele burcht gevonden. De laatste burchtwaarnemingen in deze regio’s dateren dus van 2003 (1 burcht) voor Hoegaarden en 2002 (2 burchten) voor Landen. In Bertem vond de Natuurstudiegroep Dijleland 10 burchten binnen haar twee monitoringhokken (kaart 3). Natuurpunt Studie vond daarbuiten nog een zekere burcht net ten noorden van het monitoringgebied en nog een heel waarschijnlijke burcht een stuk zuidelijker in Neerijse. Van deze 12 burchten lagen er acht in tarwe en vier in gerst. Daarnaast vond aNB binnen de monitoringhokken en in de directe omgeving ervan nog eens 25 hamsterburch-ten. Mogelijk zijn hier enkele dubbeltellingen bij, waardoor het totaal aantal gevonden burchten in Vlaams-Brabant voor 2007 ergens tussen 30 en 36 zal liggen.

In tabel 2 en grafiek 1 geven we een overzicht van de onderzochte oppervlakte en gevonden hamster-burchten voor de drie Vlaams-Brabantse regio’s. In 2003 werd er niet geïnventariseerd. Voor 2004-2006 hebben we geen burchtdichtheden berekend omdat dit een vertekend beeld zou geven, want in deze periode werd enkel het kerngebied van Bertem onderzocht. De burchtdichtheden nemen dui-delijk af over de ganse inventarisatieperiode, en dit voor de drie regio’s (waarbij Landen echter onvol-doende onderzocht werd). Hierbij gaat het om een sterke inkrimping van het verspreidingsgebied, dat nu lijkt teruggedrongen te zijn tot het kerngebied in Bertem.

15

regio Bertem Hoegaarden Landen

jaar opp. # burchtenburcht-

dichtheidopp. # burchten

burcht-dichtheid

opp. # burchtenburcht-

dichtheid

1998 262 78 0,30 260 5 0,02 - - -

1999 20 5 0,25 164 10 0,06 - - -

2000 576 23 0,04 647 12 0,02 - - -

2001 317 11 0,03 242 0 0 - - -

2002 424 11 0,03 79 0 0 152 2 0,01

2007 290 11(+1?) 0,04 258 0 0 67 0 0

tabel 2. onderzochte oppervlakte (ha), aantal gevonden hamsterburchten en burchtdichtheid (aantal burchten/ha) per jaar en per regio (1998-2002: gegevens Natuurpunt Studie, 2007: gege-vens Natuurpunt Studie + Natuurstudiegroep Dijleland).

Grafiek 1. onderzochte oppervlakte en aantal gevonden hamsterburchten per jaar en per regio (1998-2002: gegevens Natuurpunt Studie, 2004-2006: gegevens Natuurstudiegroep Dijleland, 2007: gegevens Natuurpunt Studie + Natuurstudiegroep Dijleland).

16

Kaar

t 2.

per

cele

n in

Vla

ams-

Brab

ant

die

in 2

007

onde

rzoc

ht w

erde

n op

de

aanw

ezig

heid

van

ham

ster

burc

hten

en

onde

rzoc

ht p

erce

ntag

e pe

r UtM

1-ho

k.

17

Kaar

t 3.

Lig

ging

van

de

door

de

vers

chill

ende

org

anis

atie

s ge

vond

en h

amst

erbu

rcht

en in

Vla

ams-

Brab

ant

in 2

007.

Het

mee

st z

uide

lijke

pun

t in

Nee

rijse

bet

reft

gee

n ze

kere

maa

r ee

n he

el w

aars

chijn

lijke

bur

cht.

18

4.2. Monitoring in Bertem

Sinds 2004 monitort de Natuurstudiegroep Dijleland de burchtdichtheden in twee UtM1-hokken (FS1334 en FS1434) in wat, op basis van de gegevens uit 1998-2002, het kerngebied van de Bertemse hamsterpopulatie bleek te zijn. Dit leverde jaarlijks tussen 7 en 16 burchten op (tabel 3).

In 2007 was de situatie in het monitoringgebied echter gewijzigd: er waren in 2006 beheerovereen-komsten en overeenkomsten voor hamstervriendelijk beheer afgesloten door VLM en aNB, en in mei-juni 2007 zette aNB op enkele percelen met hamstervriendelijk beheer 30 hamsters uit (kaart 4). om de gegevens vergelijkbaar te houden, werd de zoektocht in 2007 op dezelfde manier uitgevoerd als in voorgaande jaren, via het onderzoeken van een grote oppervlakte pas geoogste percelen. De percelen met hamstervriendelijk beheer, waar het graan langer blijft staan of waar luzerne groeit, werden niet opgenomen in de zoektocht.

ondanks de getroffen beschermingsmaatregelen bleef het aantal hamsterburchten (10) en de burcht-dichtheid in het onderzochte gebied ook in 2007 zeer laag in vergelijking met buitenlandse hamster-gebieden (tabel 3 en grafiek 2). Binnen de onderzochte percelen vond aNB nog eens 10 burchten, waarbij niet uit te sluiten is dat er maximaal 6 hiervan ook door de Natuurstudiegroep Dijleland gevonden werden (dubbeltellingen dus die niet mogen meegenomen worden in de berekening van het totaal aantal burchten). Buiten de onderzochte percelen vond aNB nog 16 burchten, waarvan 11 in de onmiddellijke omgeving van de uitzetlocaties.

jaar opp. # burchten burchtdichtheid

1998 98 20 0,20

1999 8 5 0,63

2000 66 12 0,18

2001 91 8 0,09

2002 77 5 0,06

2003 0 - -

2004 ? 11 ?

2005 71 7 0,10

2006 65 16 0,25

2007 64 10 0,16

tabel 3. onderzochte oppervlakte (ha), aantal gevonden hamsterburchten en burchtdichtheid (aantal burchten/ha) per jaar voor het monitoringgebied in Bertem (1998-2002: gegevens Natuurpunt Studie, 2004-2007: gegevens Natuurstudiegroep Dijleland).

19

Grafiek 2. Burchtdichtheid per jaar in het monitoringgebied in Bertem (1998-2002: gege-vens Natuurpunt Studie, 2004-2007: gegevens Natuurstudiegroep Dijleland).

Kaart 4. Uitzetlocaties van de 30 hamsters in het monitoringgebied in Bertem (bron: aNB).

ReintroductionLeefdaal 2007

Legend

Crops 2007

burrow

ANB

potatoes

beet

beans

fruittrees

barley

oat

coleseed

alfalfa

maize

wheat

flax

vlm

medow

chicory

carrots

20

21

5. Sensibilisatie en communicatie

22

5.1. Medewerkers zoeken

Het project werd bekend gemaakt en er werd om medewerking gevraagd (vrijwilligers en jobstuden-ten) via verschillende fora: de Zoog.flits, de natuurstudiemaillijsten Dijlevallei en Velpe-Mene-Gete en een mailgroep met geïnteresseerden. Dit leverde heel wat medewerkers op.

5.2. poster

We maakten samen met de Natuurstudiegroep Dijleland een mooie poster met de voorlopige resul-taten van de inventarisatie en monitoring (bijlage 2), en presenteerden deze (telkens in een geüpdate versie) op verschillende studiedagen:

- 15th Meeting International Hamster Workgroup, Kerkrade, Nederland (12/10/07)

- Symposium ‘Zoogdierbescherming werkt!’, ’s Hertogenbosch, Nederland (17/11/07)

- 9e BRaKoNa Contactdag, Leuven (2/2/08)

23

5.3. Folder

5.4. pers

5.5. Excursie

We maakten een attractieve informatiefolder over de soort en haar situatie (bijlage 3). Deze folder zal in de toekomst uitgedeeld kunnen worden door onder andere de inventariseerders, regionale land-schappen en op vraag opgestuurd worden naar geïnteresseerden. De pdf zal ook op de website van de Zoogdierenwerkgroep geplaatst worden samen met bijkomende informatie over de hamster en hoe het er mee gesteld is in Vlaanderen (Vlaams-Brabant en Limburg).

tijdens een van onze zoektochten in outgaarden kregen we Radio 2 Vlaams-Brabant op bezoek en gaven we een interview over het hamsterspeuren, dat een paar dagen later de ether ingezonden werd.

op vraag van de medewerkers aan de Vlaams-Brabantse hamsterburchtenzoektocht organiseren we op 7/9/08 een hamsterexcursie naar de Nederlandse hamsterreservaten, waar de Nederlandse hamsterexpert Maurice La Haye ons uitleg zal geven over het gevoerde beheer en de gebruikte onder-zoeksmethodes (burchten zoeken, hamsters vangen en zenderen, ...). ook zal een bezoekje gebracht worden aan het kweekprogramma in het Gaia-park in Kerkrade.

24

25

6. Besluit

26

Het resultaat van onze uitgebreide zoektocht was dus erg mager. In totaal werden er 11 hamster-burchten (+ 19-25 door aNB) aangetroffen, allemaal gelegen in het kerngebied in Bertem. Dit aantal is vergelijkbaar met de aantallen die de voorgaande jaren in het kerngebied gevonden werden. In Hoegaarden werd een grote oppervlakte afgezocht, maar werden (net als in 2001 en 2002) geen burchten meer gevonden. Wel was hier in 2003 nog een toevallige burchtvondst. In Landen werden ook geen burchten gevonden, maar werd slechts een vrij kleine oppervlakte onderzocht.

Het verspreidingsgebied van de hamster in Vlaams-Brabant lijkt dus op een paar jaar tijd ingekrompen te zijn tot het hartje van het Bertemse kerngebied. Hopelijk leidt het sluiten van beheerovereenkom-sten en overeenkomsten voor hamstervriendelijk beheer, samen met de bijplaatsingen van hamsters in 2007 en 2008, tot de noodzakelijke boost die de populatie nodig heeft om in de toekomst te blijven bestaan. om echter te komen tot herstel, waarvan pas sprake kan zijn bij ettelijke honderden ham-sterburchten, dient het areaal aan beheerovereenkomsten dringend uitgebreid te worden.

27

7. Dankwoord

28

In de eerste plaats zouden wij de provincie Vlaams-Brabant willen danken voor haar vertrouwen en financiële steun.

Maarten Hens coördineerde de vrijwilligers van de Natuurstudiegroep Dijleland en leverde hun gegevens digitaal aan, wat de verdere verwerking eenvoudig maakte. Samen met Bart Vercoutere hielp hij ook bij de opmaak van de poster. Robin Guelinckx leverde digitaal gegevens aan uit de regio Hoegaarden-outgaarden en Véronique Verbist deed hetzelfde voor de gegevens van aNB in Bertem. Griet Nijs nam een belangrijk deel van het ontwerp van de folder voor haar rekening en tal van foto-grafen stelden hun foto’s ter beschikking.

onze jobstudenten Frans De Schamphelaere, pieter Moysons, Ine Saey en Roel Uyttenbroeck bleven – ondanks de lange dagen waarop weinig gevonden werd – enthousiast verder zoeken. Maar een ver-spreidingsonderzoek is natuurlijk waardeloos zonder de medewerking van vele vrijwilligers die de tijd hebben willen nemen om talloze akkers af te struinen. Deze mensen zijn:

anneke arts, Frank en peter Claessens, Steven De Bont, Lut De Broeck, Daphnis De pooter, Lieven De Schamphelaere, Robin Guelinckx, Gerda Keulemans, Iwan Lewylle, Heidi Luyten, Griet Nijs, pierre op de Beeck, Sander peeters, Jos Van Kerckhoven, Eli Vancoppenolle, pieter Vanormelingen, Ivo Vanseuningen, Dominique Verbelen, Lara en Claudia Vercammen, Freek Verdonckt, Goedele Verspreet, Jef Vervoort en de vrijwilligers van de Natuurstudiegroep Dijleland

29

8. Literatuur

30

Hens M., Crèvecoeur L. & Derouaux a. (2006). actuele verspreiding van Europese hamster in België. Zoogdier 17(4): 6-9.

Mercelis S. & Valck F. (2002). Bescherming van de Wilde Hamster (Cricetus cricetus L.) in Vlaams-Brabant. onderzoek uitgevoerd door Natuurpunt Studie in opdracht van de provincie Vlaams-Brabant en BRaKoNa. Rapport Natuur.studie 2002/2, Natuurpunt Studie, Mechelen.

31

9. Bijlagen

32

9.1. Bijlage 1: details onderzochte oppervlaktes per hok en per teelt en aantal burchten per hok

UtM1-hoktotale opper-

vlakte (ha)oppervlakte tarwe (ha)

oppervlakte gerst (ha)

oppervlakte haver (ha)

# burchten

Bertem

FS0933 0,615 0,615

FS0936 1,262 1,011 0,251

FS0937 6,814 3,248 3,566

FS1030 0,03 0,001 0,029

FS1031 0,853 0,853

FS1032 6,849 2,409 4,44

FS1033 6,285 5,57 0,715

FS1035 8,236 8,236

FS1036 8,214 6,091 1,711 0,412

FS1037 0,208 0,208

FS1130 6,67 5,669 1,001

FS1132 8,32 7,798 0,522

FS1232 11,692 6,364 5,328

FS1236 10,991 6,425 4,566

FS1237 5,83 5,83

FS1238 7,506 6,032 1,474

FS1239 0,007 0,007

FS1331 0,425 0,425

FS1332 8,093 7,922 0,171

FS1333 13,829 10,397 3,432

FS1334 28,94 23,724 4,233 0,983 6

FS1335 0,545 0,545

FS1336 0,366 0,247 0,119

FS1337 7,724 5,863 1,111 0,75

FS1338 5,108 1,513 3,595

FS1339 0,522 0,522

FS1431 6,547 6,036 0,511 1?

FS1432 0,549 0,049 0,5

FS1433 9,662 5,598 4,064

FS1434 34,957 24,611 10,346 4

FS1435 9,645 4,717 3,436 1,492 1

FS1438 10,106 10,106

FS1439 4,337 4,337

33

UtM1-hoktotale opper-

vlakte (ha)oppervlakte tarwe (ha)

oppervlakte gerst (ha)

oppervlakte haver (ha)

# burchten

Bertem

FS1533 6,787 3,818 2,969

FS1534 8,125 5,967 2,158

FS1535 8,69 8,265 0,425

FS1537 8,692 4,031 4,661

FS1539 1,782 1,782

FS1634 0,004 0,004

FS1635 2,141 2,141

FS1636 0,022 0,022

FS1637 12,054 6,835 5,219

FS1638 8,709 8,68 0,029

FS1737 0,576 0,576

FS1738 0,184 0,184

Hoegaarden

FS2628 0,173 0,173

FS2629 7,734 2,722 4,072 0,94

FS2630 0,032 0,032

FS2726 10,157 7,886 2,271

FS2727 11,464 11,464

FS2728 0,279 0,279

FS2729 8,337 6,802 1,535

FS2730 7,876 7,876

FS2731 1,754 1,754

FS2826 10,646 5,856 4,79

FS2827 5,741 5,741

FS2828 7,042 3,822 3,22

FS2830 1,241 1,241

FS2831 8,561 5,005 3,556

FS2924 2,493 0,041 2,452

FS2925 6,438 4,576 1,862

FS2931 0,836 0,836

FS3025 1,612 1,612

FS3027 3,183 3,183

FS3028 0,064 0,064

FS3126 10,734 5,275 5,459

FS3127 20,5 17,032 3,468

FS3128 17,7 8,381 9,319

FS3129 5,704 5,673 0,031

34

UtM1-hoktotale opper-

vlakte (ha)oppervlakte tarwe (ha)

oppervlakte gerst (ha)

oppervlakte haver (ha)

# burchten

Hoegaarden

FS3226 1,051 1,051

FS3227 15,863 12,227 3,636

FS3228 6,141 0,171 5,97

FS3327 8,862 8,862

FS3328 28,849 28,849

FS3423 4,184 0,362 3,822

FS3424 1,634 0,362 1,272

FS3522 1,198 0,103 1,095

FS3523 15,459 12,985 2,474

FS3524 13,821 12,067 1,754

FS3623 9,076 9,076

FS3624 1,516 1,516

Landen

FS4224 0,129 0,129

FS4324 24,878 24,648 0,23

FS4325 4,045 4,042 0,003

FS4424 0,86 0,86

FS4719 6,633 6,633

FS4720 2,093 2,093

FS4724 0,765 0,765

FS4819 0 0

FS4820 3,02 3,02

FS4821 0,437 0,437

FS4822 8,347 6,53 1,817

FS4823 2,58 2,507 0,073

FS4824 13,126 10,492 2,634

35

Monitoring at Bertem

In order to improve our understanding of the conservation status of the Flemish hamster population, the actual distribution needs to be map-ped in detail, followed by careful monitoring of the remaining populations. This will also allow us to evaluate the effectivity of the protection measures taken and to identify additional areas where protection measures could be taken. In 2007, a first step towards this goal was taken with a large-scale inventory in the province of Vlaams-Brabant.

No large-scale inventories after 2002Between 1998 and 2002 large-scale inventories of hamster burrows were carried out in Flanders by De Wielewaal/Natuurpunt Studie. These inventories located four distinct relict populations: Ber-tem and Hoegaarden in the province of Vlaams-Brabant and Heers-Tongeren and Bilzen-Riemst in the province of Limburg (with Bertem and Heers-Tongeren as main hamster populations).

Inventory of burrows of the Common hamster (Cricetus cricetus)

in the province of Vlaams-Brabant (Flanders, Belgium) in 2007

Between the end of July and early September 2007, harvested wheat, barley and oats fields were visu-ally inspected for hamster burrows. We searched a total of 625 ha: 300 ha in Bertem (of which 82 ha in the monitored area of 200 ha), 258 ha in Hoegaarden-Outgaarden and 67 ha in Landen.

Since 2005, a number of farmers have adopted hamster-friendly management schemes in the two study areas, offered by the nature and rural development agencies of the Flemish government. De-ployment of protection measures into other areas is hampered by the lack of accurate hamster dis-tribution data. Beside, any relict population can be very important for the survival of the species, as

they might carry genetic material that has been lost in the core populations.

Since 2003, systematic monitoring of burrow densities has been limited to two small zones in the heart of the 1998-2002 core areas: a 200-ha study area in Bertem (by the Nature Study Group Dij-leland) and a 400-ha study area in Heers-Tongeren (by LIKONA). Post-harvest inventories in cereal fields yielded annually 6-16 burrows in each of these areas. The data shown below are for Bertem.

This research would not have been possible without the dedication of the volunteers of the Flemish Mammal Working Group and the Nature Study Group Dijleland

Goedele Verbeylen1,2, Maarten Hens3 & Bart Vercoutere31 Natuurpunt Studie, 2 Natuurpunt Mammal Working Group Flanders, Coxiestraat 11, B-2800 Mechelen, Belgium, goedele.verbeylen@natuurpunt.be

3 Natuurpunt Nature Study Group Dijleland, c/o Dorpsstraat 48, B-3078 Meerbeek, Belgium

Besides the systematic monitoring in two small study areas, no systematic searches have been conducted el-sewhere in the former core areas after 2002. Hence, re-cent information on the survival or population trends of the Common hamster outside the two study areas is completely lacking. As a result, the current conser-vation status of the Flemish hamster population is not well known.

To keep results comparable, the 2007 inventory in the study area in Bertem was conducted in the same way as the years before, by post-harvest searches of a large amount of the fields present. The plots with hamster-friendly management, where cereals remain longer on the field or where alfalfa is growing, were not included in the search. On some of these plots 30 hamsters were released to restock the population in May-June 2007. This did not (yet) lead to a higher number of burrows on the searched plots: the number of burrows and the burrow density remained very low also in 2007 in comparison with foreign hamster areas. The plots with hamster-friendly management were sear-ched by the nature agency of the Flemish government, which resulted in the discovery of additional

burrows (more than 20) within the study area.

Inventory in Vlaams-Brabant in 2007The study area comprised all 39 1-km2 UTM-squares where hamster burrows were found in the pe-riod 1998-2002. At least 5 % of the area of each square (= at least 195 ha in total) was inspected for hamster activity. In two squares not enough cereal was present, so we searched an adjacent square (closest to where the burrows were found in the past). Additional searches were conducted in areas that had not been searched properly in 1998-2002 (e.g., Outgaarden and Landen).

In Groot-Brittannië gebeurt de monitoring van hazelmuis al meerdere jaren d.m.v. spe-ciale hazelmuisnestkasten of de goedkopere nestbuizen. Ook in Vlaanderen en Neder-land worden deze soms inge-zet om de aanwezigheid van hazelmuis aan te tonen.

searched area (ha)

number of burrows

burrow density (number/ha)

1998 98 20 0,201999 8 5 0,632000 66 12 0,182001 91 8 0,092002 77 5 0,062003 0 - -2004 ? 11 ?2005 71 7 0,102006 65 16 0,252007 82 9 0,11

To assess whether or not a large enough part of a square was searched to get a good idea of presen-ce/absence of the species, we looked at the monitored study area in Bertem: here in 2007 on aver-age at least 9 ha had to be searched in order to find a burrow. For 12 of the 39 squares more than 9 % was investigated (for 5 of these even more than 15 %).

The results were very meagre. In Bertem we found 11 burrows (10 certain and 1 probable). Out of the 10 certain burrows, 9 were located within and 1 just outside the monitored area. This number of burrows is comparable to data from the previous years (2004-2006, when the search was limited to the 200-ha study area). In Hoegaarden-Outgaarden a large area was searched, but as in 2001 and 2002 no more burrows were found. In Landen no burrows were found either, but only a small

area was searched.

Supported by andin collaboration with

9.2. Bijlage 2: hamsterposter

36

9.3. Bijlage 3: hamsterfolder

Wor

d lid

van

Nat

uurp

unt

Nat

uurp

unt

zet

zich

in v

oor

het

beho

ud v

an d

e na

-tu

ur e

n he

t la

ndsc

hap

in V

laan

dere

n. M

et d

e st

eun

van

duiz

ende

n vr

ijwill

iger

s, r

uim

200

afd

elin

gen

en

wer

kgro

epen

en

bijn

a 73

.000

gez

inne

n be

here

n w

e m

eer

dan

500

grot

e en

kle

ine

natu

urge

bied

en. W

e w

illen

die

nat

uur o

ok d

icht

er b

ij de

men

sen

bren

gen:

w

e le

ggen

wan

delp

aden

aan

, org

anis

eren

wan

delin

-ge

n, fi

etst

ocht

en e

n cu

rsus

sen.

Daa

rnaa

st d

oen

we

aan

natu

urst

udie

en

klop

pen

we

bij p

oliti

ci a

an m

et

onze

ver

lang

ens.

Waa

rom

? O

mda

t de

nat

uur

alle

hu

lp n

odig

hee

ft. E

n om

dat w

ij de

nat

uur n

odig

heb

-be

n.

Wor

d oo

k lid

van

Nat

uurp

unt!

Voo

r sl

echt

s 20

eur

o on

tvan

g je

een

wel

kom

stpa

kket

met

onz

e ex

clu-

siev

e Fi

ets-

en

wan

delg

ids,

een

cd

met

vog

elge

lui-

den

en e

en a

bonn

emen

t op

Nat

uur.b

lad.

Het

lid

-m

aats

chap

is g

eldi

g vo

or h

et h

ele

gezi

n. L

id w

orde

n ka

n do

or o

vers

chrij

ving

van

20

euro

op

reke

ning

23

0-00

4423

3-21

m

et v

erm

eldi

ng

‘nie

uw

lid v

ia

zoog

dier

en’.

Je k

an j

e oo

k aa

nmel

den

via

ww

w.n

a-tu

urpu

nt.b

e, i

nfo@

natu

urpu

nt.b

e of

tel

efon

isch

op

015/

29.7

2.20

.

Kom

uit

je sc

help

! De

natu

ur h

eeft

je n

odig

. En

vice

ver

sa.

De

Zoog

dier

enw

erkg

roep

van

Nat

uurp

unt

houd

t zi

ch b

ezig

met

de

inve

ntar

isat

ie e

n de

bes

cher

min

g va

n al

le in

heem

se z

oogd

iere

n in

Vla

ande

ren.

Voo

r he

el w

at p

roje

cten

wer

ken

we

sam

en m

et o

verh

e-de

n, in

stitu

ten

of u

nive

rsite

iten.

Be

sche

rmin

g va

n ee

n be

drei

gde

soor

t be

gint

ech

ter

stee

ds b

ij he

t in

kaa

rt

bren

gen

van

de v

ersp

reid

ing.

Het

zijn

de

gege

vens

uit

het

veld

, gel

ever

d do

or

de v

rijw

illig

ers,

die

de

basi

s vo

rmen

voo

r wet

ensc

happ

elijk

ond

erzo

ek o

f voo

r he

t op

stel

len

van

soor

tbes

cher

min

gspl

anne

n. D

aarn

aast

tra

chte

n w

e zo

veel

m

ogel

ijk in

form

atie

te v

erza

mel

en ro

nd e

colo

gie,

inve

ntar

isat

iem

etho

des,

be-

sche

rmin

g en

zelfs

bes

trijd

ing

van

alle

rlei z

oogd

iers

oort

en, z

owel

via

lite

ratu

ur

als d

oor e

igen

ond

erzo

ek.

Om

vrij

will

iger

s hi

erov

er t

e in

form

eren

, wor

den

er o

ok a

llerle

i edu

catie

ve a

c-tiv

iteite

n ge

orga

nise

erd,

zoa

ls in

foav

onde

n en

them

atis

che

excu

rsie

s. D

e ve

le

inve

ntar

isat

ies d

ie w

e ui

tvoe

ren,

leid

en n

a op

slag

van

alle

geg

even

s in

de Z

oog-

dier

enda

taba

nk e

n na

ver

wer

king

ond

er a

nder

e to

t alle

rlei p

ublic

atie

s.

Mee

r inf

o: in

fo@

zoog

dier

enw

erkg

roep

.be

of w

ww

.zoo

gdie

renw

erkg

roep

.be

V.U

.: W

illy

Iben

s - C

oxie

stra

at 1

1 - 2

800

Mec

hele

n Te

kst:

Grie

t Nijs

, Goe

dele

Ver

beyl

enFo

to’s

voor

pagi

na: g

rote

foto

: VIld

a/Ro

llin

Verli

nde,

inze

tjes

van

bov

en n

aar o

nder

: Goe

dele

Ver

beyl

en, R

ené

Jans

sen,

VLM

Foto

's bi

nnen

zijd

e: O

livie

r Doc

hy, R

obin

Gue

linck

x, M

arc

Her

rem

ans,

Grie

t Nijs

, Lie

sbet

h Se

rlet,

Goe

dele

Ver

beyl

en, H

ugo

Will

ockx

Foto

's ac

hter

flap:

Maa

rten

Hen

s, G

oede

le V

erbe

ylen

Nog

een

sta

pje

verd

er…

Gen

etis

ch o

nder

zoek

doo

r on

ze N

eder

land

se

colle

ga’s

wee

s ui

t da

t de

res

tere

nde

Vla

amse

ha

mst

erpo

pula

ties

ster

k ve

rzw

akt

zijn

doo

r in

-te

elt.

Op

eige

n kr

acht

zou

de p

opul

atie

het

op

lan-

gere

term

ijn v

erm

oede

lijk

niet

ove

rleve

n.

Daa

rom

bes

loot

de

Vla

amse

ove

rhei

d in

200

7 de

bes

taan

de p

opul

atie

s in

Ber

tem

en

Hee

rs-

Wid

ooie

te v

erst

erke

n m

et 6

0 ha

mst

ers

uit

het

Ned

erla

ndse

kw

eekp

rogr

amm

a. H

iert

oe w

er-

den

in 2

003-

2004

tw

ee h

amst

ers

van

de B

er-

tem

se p

opul

atie

weg

geva

ngen

en

wer

d hi

er in

20

06 n

og e

en m

anne

tje

uit

Wid

ooie

aan

toe

-ge

voeg

d. N

a ee

n ja

renl

ang

uite

rst

laag

aan

tal

burc

hten

in d

e ke

rnge

bied

en (g

em. 2

0 pe

r jaa

r),

leid

den

bijp

laat

sing

en e

n gr

ondi

gere

zoe

kact

ies

in 2

007

tot

een

eers

te v

oorz

icht

ige

groe

i (7

7 bu

rcht

en).

Van

hers

tel

is e

chte

r pa

s sp

rake

bij

ette

lijke

hon

derd

en b

urch

ten,

waa

rvoo

r het

are

-aa

l aan

beh

eero

vere

enko

mst

en d

ringe

nd m

oet

wor

den

uitg

ebre

id. I

n 20

08 w

erde

n op

nieu

w 6

0 di

eren

bijg

epla

atst

in d

e ke

rnge

bied

en e

n in

dien

no

dig

zal d

eze

ingr

eep

nog

herh

aald

wor

den.

Hop

elijk

blij

ken

de g

etro

ffen

maa

treg

elen

vol

-do

ende

om

de

ham

ster

popu

latie

s in

sta

nd t

e ho

uden

en

zulle

n on

ze h

amst

ers

hun

pijp

nog

ni

et a

an M

aart

en g

even

...

Bedr

eigi

ngen

: de

drie

T’s

De

bela

ngrij

kste

bed

reig

ing

van

de h

amst

er is

de

inte

nsiv

erin

g va

n de

land

bouw

: er

wor

dt T

EVEE

L ge

oogs

t, in

TE

KORT

E tij

d en

op

een

TE V

ROEG

tijd

stip

. De

eers

te w

orp

jong

en is

beg

in ju

li vo

lwas

sen,

net

bij

het b

egin

van

de

oogs

t, du

s w

eg v

oeds

el e

n

besc

hutt

ing.

.. N

aast

sch

aalv

ergr

otin

g va

n de

land

bouw

en

mee

r effi

ciën

te o

ogst

-

met

hode

n sp

elen

sec

unda

ir oo

k ve

rsni

pper

ing

van

het

leef

gebi

ed, p

estic

iden

ge-

brui

k, d

iepe

re g

rond

bew

erki

ng e

n al

gem

ene

knaa

gdie

renb

estr

ijdin

g ee

n ro

l.

B

en je

geï

nter

esse

erd

om je

in te

zet

ten

voor

onz

e ha

mst

ers

en m

ee h

amst

erbu

rcht

en te

gaa

n zo

eken

, nee

m d

an c

onta

ct o

p m

et

-

Nat

uurp

unt Z

oogd

iere

nwer

kgro

ep V

laan

dere

n, 0

15/2

9.72

.44,

info

@zo

ogdi

eren

wer

kgro

ep.b

e

- V

laam

s-Br

aban

t: N

atuu

rstu

dieg

roep

Dijl

elan

d, 0

2/75

7.97.4

6, n

sgdi

jlela

nd@

natu

urpu

nt.b

e

- L

imbu

rg: L

IKO

NA

, 011

/26.

54.6

2, li

kona

@lim

burg

.be

C

onta

ctge

geve

ns

vbr

.anb

@vl

aand

eren

.be

lim.a

nb@

vlaa

nder

en.b

ew

ww

.soo

rten

bele

id.b

e

Vla

ams-

Brab

ant

In 2

007

wer

den

de V

laam

s-Br

aban

tse

gebi

eden

w

aar i

n 19

98-2

002

ham

ster

burc

hten

war

en o

p-ni

euw

geï

nven

taris

eerd

. De

resu

ltat

en h

ierv

an

lijke

n er

op te

wijz

en d

at h

et ve

rspr

eidi

ngsg

ebie

d hi

er o

nder

tuss

en in

gekr

ompe

n is

tot

de

kern

va

n de

Ber

tem

se r

elic

tpop

ulat

ie, d

ie ja

arlij

ks

gem

onito

rd w

ordt

doo

r de

Nat

uurs

tudi

egro

ep

Dijl

elan

d. D

eze

mon

itorin

g le

verd

e to

t nu

toe

el

k ja

ar 5

tot

20

ham

ster

burc

hten

op.

Om

dat

in 2

007

niet

ove

ral

even

int

ensi

ef g

eïnv

en-

taris

eerd

wer

d, v

alt

echt

er n

iet

uit

te s

luite

n da

t er

eld

ers

nog

Vla

ams-

Brab

ants

e ha

mst

ers

over

leve

n.

Lim

burg

Vana

f 200

3 gi

ng LI

KON

A in

Lim

burg

jaar

lijks

op

zoek

naa

r ham

ster

burc

hten

. Na

de a

fbak

enin

g va

n de

geb

iede

n vo

or h

amst

erbe

sche

rmin

g do

or d

e V

laam

se o

verh

eid

in 2

005

en h

et

slui

ten

van

enke

le b

ehee

rove

reen

kom

sten

(zie

ve

rder

), tr

of L

IKO

NA

in d

e ke

rnge

bied

en ro

nd

Hee

rs-W

idoo

ie n

og st

eeds

zeer

wei

nig

burc

hten

aa

n: 6

in 2

005

en 1

1 in

200

6.

In 2

007

verle

gde

LIKO

NA

haa

r zoe

kgeb

ied

van

Wid

ooie

/Rie

mst

/Ton

gere

n na

ar d

e ak

kers

ten

zu

iden

van

Oph

eers

, waa

r Av

es e

n N

atag

ora

reed

s en

ige

jare

n de

Waa

lse

ham

ster

popu

latie

op

volg

en. H

ier w

erde

n 17

bur

chte

n ge

vond

en.

De

ham

ster

: on

beke

nd m

aar n

iet o

nbem

ind

De

Euro

pese

ham

ster

, ook

wel

een

s 'k

o-re

nwol

f' ge

noem

d, is

een

van

onz

e m

inst

be

kend

e en

zel

dzaa

mst

e in

heem

se z

oog-

dier

en. V

an o

orsp

rong

is d

eze

ham

ster

een

st

eppe

bew

oner

, die

zic

h al

s cu

ltuu

rvol

ger

ook

heef

t aa

ngep

ast

aan

het

leve

n in

onz

e la

ndbo

uwge

bied

en.

Geb

onde

n aa

n st

evig

e le

em- o

f lös

sbod

ems,

m

aakt

ze

haar

bur

cht

bij v

oork

eur

op a

k-ke

rs m

et g

raan

teel

t (t

arw

e, r

ogge

, ger

st),

mee

rjarig

e lu

zern

e en

rode

kla

ver.

De

burc

ht

best

aat

uit

een

onde

rgro

nds

stel

sel v

an k

a-m

ers

en g

ange

n da

t to

t 10

m la

ng k

an z

ijn

en w

aar

mee

stal

één

sch

uine

en

mee

rder

e lo

odre

chte

pijp

en t

oega

ng t

ot g

even

. Dez

e ve

ilige

sch

uilp

laat

s za

l ze

enke

l ’s

nach

ts o

f bi

j sch

emer

ing

verla

ten

om e

ten

te z

oeke

n of

te p

aren

. D

oor

haar

nac

htel

ijke

leve

nsst

ijl w

ordt

ze

slec

hts

zeld

en g

ezie

n, m

aar

onbe

kend

is

daar

om n

og n

iet o

nbem

ind!

De

Euro

pese

ham

ster

(C

ricet

us c

ricet

us)

is e

en s

tevi

g ge

bouw

d kn

aagd

ier

met

een

kop

-rom

plen

gte

van

18-3

4 cm

, een

kor

t st

aart

je v

an 5

-7 c

m e

n ee

n ge

wic

ht v

an 1

60-6

00 g

. De

kleu

rrijk

e va

cht

met

ros

brui

ne

bove

nzijd

e en

zw

arte

ond

erzi

jde

met

witt

e vl

ekke

n m

aken

haa

r gem

akke

lijk

herk

enba

ar.

Ze h

eeft

een

voo

rkeu

r voo

r pl

ante

n en

zad

en, m

aar

eige

nlijk

eet

dez

e ha

mst

er b

ijna

alle

s: v

an in

sect

en e

n

slak

ken

tot z

elfs

kle

ine

knaa

gdie

ren

en k

ikke

rs. O

m d

e ko

ude

en v

oeds

elar

me

win

terp

erio

de te

ove

rbru

ggen

,

houd

t ze

een

win

ters

laap

(okt

ober

-maa

rt).

Pas t

ijden

s de

voor

tpla

ntin

g (a

pril-

mei

) zoe

ken

de d

iere

n, d

ie h

et

hele

jaar

doo

r alle

en le

ven,

elk

aar o

p. H

et v

rouw

tje

heef

t éé

n to

t tw

ee (u

itzon

derli

jk d

rie) w

orpe

n pe

r jaa

r.

Als

de

jong

en d

rie w

eken

oud

zijn

, ver

laat

de

moe

der d

e bu

rcht

. Gem

idde

ld w

ordt

een

ham

ster

nie

t ou

der

dan

zes

maa

nden

, een

hee

l enk

ele

keer

twee

jaar

.

Ond

anks

haa

r bes

cher

mde

sta

tus

op n

a-tio

naal

en

Euro

pees

niv

eau

gaan

de

ham

-st

erpo

pula

ties

in V

laan

dere

n no

g st

eeds

ac

hter

uit.

Om

de

soor

t vo

or u

itst

erve

n te

beh

oede

n, o

ptee

rde

de V

laam

se o

ver-

heid

nie

t voo

r 'ha

mst

erre

serv

aten

', m

aar

voor

sam

enw

erki

ngso

vere

enko

mst

en m

et

loka

le la

ndbo

uwer

s. O

p di

e m

anie

r hoo

pt

zij v

oor d

e no

g aa

nwez

ige

ham

ster

s een

zo

optim

aal m

ogel

ijk le

efge

bied

te

creë

ren

met

vol

doen

de v

oeds

el e

n be

sche

rmin

g te

gen

pred

ator

en e

n w

ordt

de

oppe

rvla

kte

ham

ster

guns

tige

akke

rs u

itgeb

reid

.

Hie

rtoe

kon

het

Age

ntsc

hap

voor

Nat

uur

en B

os (A

NB)

in 2

006

in d

e ha

mst

erke

rn-

gebi

eden

(Be

rtem

en

Hee

rs-W

idoo

ie)

32 h

a ha

mst

ervr

iend

elijk

beh

eer

voor

de

daa

ropv

olge

nde

zes

jaar

ver

zeke

ren.

D

it g

ebeu

rde

dank

zij d

e go

ede

sam

en-

wer

king

met

de

loka

le la

ndbo

uwer

s, d

ie

op v

rijw

illig

e ba

sis

en t

egen

ver

goed

ing

ham

ster

vrie

ndel

ijke

maa

treg

elen

op

hun

akke

rs n

emen

. Doo

r he

t to

epas

sen

van

een

teel

twis

sels

yste

em z

ijn h

et g

anse

ja

ar d

oor

voed

sel

en b

esch

utti

ng t

egen

pred

ator

en a

anw

ezig

. Om

het

suc

ces v

an

deze

beh

eerm

aatr

egel

en o

p te

vol

gen,

m

onit

ort

AN

B hi

er d

e lo

kale

ham

ster

-po

pula

tie.

De

Vla

amse

Lan

dmaa

tsch

appi

j (V

LM)

bied

t op

haa

r be

urt

sind

s en

kele

jar

en

‘ham

ster

vrie

ndel

ijke’

beh

eerp

akke

tten

aa

n di

e ku

nnen

bijd

rage

n aa

n de

bes

cher

-m

ing

van

de h

amst

er in

het

bui

teng

ebie

d.

Bij h

et s

luite

n va

n de

ze b

ehee

rove

reen

-ko

mst

en e

ngag

eren

de

land

bouw

ers

zich

vrij

will

ig o

m g

edur

ende

vijf

jaar

een

ha

mst

ervr

iend

elijk

beh

eer

te v

oere

n op

hu

n pe

rcel

en g

eleg

en in

het

leef

gebi

ed va

n de

ham

ster

. In

ruil

voor

het

uitv

oere

n va

n de

ze m

aatr

egel

en o

ntva

ngen

ze

jaar

lijks

ee

n ru

ime

verg

oedi

ng. H

ierb

ij he

bben

ze

de k

euze

uit

twee

mog

elijk

hede

n:

- g

raan

stro

ken

voor

zien

(€ 4

15/h

a/ja

ar)

- lu

zern

estr

oken

voo

rzie

n (€

600

/ha/

jaar

)

Aan

dez

e ov

eree

nkom

sten

zijn

een

aan

tal

voor

waa

rden

verb

onde

n. V

oor m

eer i

nfor

-m

atie

ove

r ham

ster

vrie

ndel

ijk b

ehee

r kan

je

tere

cht b

ij de

VLM

.

Ver

spre

idin

g ha

mst

er in

Vla

ande

ren

The

final

cou

ntdo

wn?

Het

ver

spre

idin

gsge

bied

van

de

ham

ster

st

rekt

e zi

ch o

orsp

ronk

elijk

uit

over

gan

s Eu

ropa

, maa

r wer

d tij

dens

de

laat

ste

ijstij

d te

rugg

edro

ngen

. Doo

r de

opko

mst

van

de

land

bouw

in d

e M

idde

leeu

wen

kend

e ha

ar

vers

prei

ding

opn

ieuw

een

uitb

reid

ing

tot

in o

nze

cont

reie

n. M

omen

teel

gaa

n de

ha

mst

erpo

pula

ties

ove

ral

acht

erui

t. I

n O

ost-

Euro

pa is

ze

voor

lopi

g no

g w

ijdve

r-sp

reid

, in

tege

nste

lling

tot

Wes

t-Eu

ropa

w

aar z

e m

et u

itste

rven

bed

reig

d is

.

Om

een

zic

ht te

krij

gen

op d

e lo

kale

ver

-sp

reid

ing,

voe

rde

De

Wie

lew

aal/

Nat

uur-

punt

Zoo

gdie

renw

erkg

roep

in o

pdra

cht

van

de P

rovi

ncie

s V

laam

s-Br

aban

t en

Li

mbu

rg e

n he

t A

gent

scha

p vo

or N

atuu

r en

Bos

tuss

en 19

98 e

n 20

02 g

root

scha

lige

inve

ntar

isat

ies

uit

in V

laan

dere

n w

aarb

ij ha

mst

erbu

rcht

en w

erde

n op

gesp

oord

. Dit

wee

s ui

t da

t er

vie

r ge

ïsol

eerd

e re

lictp

o-pu

latie

s w

aren

in V

laan

dere

n: B

erte

m e

n H

oega

arde

n in

Vla

ams-

Brab

ant e

n H

eers

-W

idoo

ie (

Tong

eren

) en

Bilz

en-R

iem

st in

Li

mbu

rg (

met

Ber

tem

en

Hee

rs-W

idoo

ie

als

bela

ngrij

kste

).

Ham

ster

vrie

ndel

ijk b

ehee

r: g

een

ham

ster

s zo

nder

land

bouw

ers

37

De Zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt legt zich toe op de inventarisatie en de bescherming van alle inheemse zoogdieren

in Vlaanderen. Voor heel wat projecten werken we samen met overheden, instituten of universiteiten. Bescherming van een

bedreigde soort begint echter steeds bij het in kaart brengen van de verspreiding. Het zijn de gegevens uit het veld, geleverd

door de vrijwilligers, die de basis vormen voor wetenschappelijk onderzoek of voor het opstellen van soortbeschermingsplannen.

Hamsterburchten en hazelmuisnesten opsporen, braakballen pluizen, met behulp van valletjes kleine zoogdieren inventariseren

in een natuurgebiedje, met een zaklamp op zoek naar grote zoogdieren op een avondlijke tocht… Het is maar een greep uit

de activiteiten van de Zoogdierenwerkgroep. Daarnaast trachten we zoveel mogelijk informatie te verzamelen rond ecologie,

inventarisatiemethodes, bescherming en zelfs bestrijding van allerlei zoogdiersoorten, zowel via literatuur als door eigen onder-

zoek. om vrijwilligers hierover te informeren worden er ook allerlei educatieve activiteiten georganiseerd, zoals infoavonden en

thematische excursies. De vele inventarisaties die we uitvoeren, leiden na opslag van alle gegevens in de Zoogdierendatabank en

na verwerking onder andere tot allerlei publicaties, zoals dit rapport.