Razvoj Gradova

Razvoj gradova kroz Razvoj gradova kroz

povijestpovijest

Pojava stalnih naseljaPojava stalnih naselja

prva prva stalna naseljastalna naselja nastaju u neolitiku (nastaju u neolitiku (

8000.8000.--5000. g.) (Jarmo u Iraku ili Jerihon 5000. g.) (Jarmo u Iraku ili Jerihon

u današnjem Izraelu)u današnjem Izraelu)

stalno se naselje moglo razviti onda kad stalno se naselje moglo razviti onda kad

je čovjek sposoban proizvesti hrane za je čovjek sposoban proizvesti hrane za

duže prebivanje na nekom mjestu, tj. kad duže prebivanje na nekom mjestu, tj. kad

više ne mora selitiviše ne mora seliti

Pojava gradovaPojava gradova

najstarija naselja nastala su u aridnim najstarija naselja nastala su u aridnim

krajevima, u dolinama rijeka koje su krajevima, u dolinama rijeka koje su

povremeno plavile i ostavljale plodni mulj povremeno plavile i ostavljale plodni mulj

tu su kasnije nastali i prvi gradovi (prije tu su kasnije nastali i prvi gradovi (prije

50005000--5500 godina)5500 godina)

Preduvjeti urbanog razvojaPreduvjeti urbanog razvoja

StanovništvoStanovništvo

OkolišOkoliš

TehnologijaTehnologija

Društvena organizacijaDruštvena organizacija

Teorije postanka urbanog Teorije postanka urbanog

društva (gradova)društva (gradova)

Hidraulička teorijaHidraulička teorija

Ekonomska teorijaEkonomska teorija

Vojnička teorijaVojnička teorija

Religijska teorijaReligijska teorija

Teorije postanka urbanog Teorije postanka urbanog

društva (gradova)društva (gradova)

niti jedna od ovih teorija zasebno (bilo koji niti jedna od ovih teorija zasebno (bilo koji

pojedinačni faktor) ne može objasniti pojedinačni faktor) ne može objasniti

društvenu, gospodarsku i političku društvenu, gospodarsku i političku

transformaciju koja bi rezultirala pojavom transformaciju koja bi rezultirala pojavom

gradovagradova

djelovanje više faktora kroz duži perioddjelovanje više faktora kroz duži period

dakle: dakle: urbanizacija nije bila linearni procesurbanizacija nije bila linearni proces; ;

treba je promatrati kao treba je promatrati kao posljedicu djelovanja posljedicu djelovanja

niza međuzavisnih procesaniza međuzavisnih procesa

Jezgre urbanog razvojaJezgre urbanog razvoja

donja Mezopotamija (donja Mezopotamija ( 3500. 3500.

g.)g.)

dolina Nila (dolina Nila ( 3200. g.)3200. g.)

dolina Inda (dolina Inda (2400. g.)2400. g.)

dolina Žute rijeke (dolina Žute rijeke ( 1800. g.)1800. g.)

Sredozemlje (Sredozemlje ( 1500. g.)1500. g.)

srednja Amerika (srednja Amerika ( 200. g.)200. g.)

Jezgre urbanog razvojaJezgre urbanog razvoja

Donja MezopotamijaDonja Mezopotamija

Ur, Uruk, Nippur, Isin, Larsa... (Ur, Uruk, Nippur, Isin, Larsa... (Civilizacija Sumera i Civilizacija Sumera i

Akada)Akada)

kasnije Ašur, Kallah, Niniva, Babilon... (Asirija, kasnije Ašur, Kallah, Niniva, Babilon... (Asirija,

Babilon)Babilon)

Donja MezopotamijaDonja Mezopotamija

Ur Ur –– od 2300od 2300--2180. g. 2180. g.

glavni grad Sumerskog glavni grad Sumerskog

carstvacarstva

nastao planski, okružen nastao planski, okružen

zidom, s pravilnom zidom, s pravilnom

mrežom ulicamrežom ulica

35 000 stanovnika 35 000 stanovnika

(250000 st. cijelo (250000 st. cijelo

područje gradapodručje grada--države)države)

Dolina Nila (Egipat)Dolina Nila (Egipat)

širenje poljoprivredne i širenje poljoprivredne i

drugih tehnologija, drugih tehnologija,

uključujući gradogradnju, uključujući gradogradnju,

duž “Plodnog duž “Plodnog

polumjeseca” pa prema polumjeseca” pa prema

JZ u dolinu NilaJZ u dolinu Nila

egipatski gradovi manji egipatski gradovi manji

od mezopotamskihod mezopotamskih

Teba, Memfis, Tell elTeba, Memfis, Tell el--

Amarna (Akhetaten)...Amarna (Akhetaten)...

Dolina IndaDolina Inda

civilizacija Harappa (današnji Pakistan)civilizacija Harappa (današnji Pakistan)

Harappa na sjeveru (u Punjabu), Harappa na sjeveru (u Punjabu),

MohenjoMohenjo--Daro 550 km južnijeDaro 550 km južnije

20 000 stanovnika20 000 stanovnika

propast oko 1500. g. p.n.e.propast oko 1500. g. p.n.e.

Dolina Žute rijekeDolina Žute rijeke

civilizacija Shangcivilizacija Shang

gradovi bili povezani sa selima; gradski gradovi bili povezani sa selima; gradski

zid nije odvajao urbani dio od ruralnogzid nije odvajao urbani dio od ruralnog

Anyang, ZhengzhouAnyang, Zhengzhou

Srednja AmerikaSrednja Amerika

najstarija jezgra “Novoga svijeta”najstarija jezgra “Novoga svijeta”

200 g. p.n.e. 200 g. p.n.e. –– južni Meksiko (Yucatan), Gvatemala, južni Meksiko (Yucatan), Gvatemala, Belize, HondurasBelize, Honduras

civilizacija Maya (na vrhuncu od 300civilizacija Maya (na vrhuncu od 300--1000. g.); kasnije 1000. g.); kasnije Azteki i InkeAzteki i Inke

gradovi: Tikal, Teotihuacan, Mayapan, Uaxactum, gradovi: Tikal, Teotihuacan, Mayapan, Uaxactum, Copal (do 9. st.) Copal (do 9. st.) -- središta malih državasredišta malih država

kasnije (9kasnije (9--16. st.): Tenochtitlan, Tula...16. st.): Tenochtitlan, Tula...

u Andama: Tiahuanaco, Qosqo (Cuzco) ...u Andama: Tiahuanaco, Qosqo (Cuzco) ...

obilježja: pravilan sistem ulica, mala gustoća obilježja: pravilan sistem ulica, mala gustoća naseljenosti, nepostojanje obrambenog zidanaseljenosti, nepostojanje obrambenog zida

Obilježja gradova staroga Obilježja gradova staroga

vijekavijeka

većinom nastali planski, s pravilnom većinom nastali planski, s pravilnom

mrežom ulicamrežom ulica

veliki broj upravnih i vjerskih građevinaveliki broj upravnih i vjerskih građevina

često obrambeni zidčesto obrambeni zid

SredozemljeSredozemlje

prvi gradovi nastaju oko sredine 2. prvi gradovi nastaju oko sredine 2.

tisućljeća p.n.e. tisućljeća p.n.e. –– antičko razdobljeantičko razdoblje

žarište urbanog razvoja postaje žarište urbanog razvoja postaje

Mediteran, najprije Grčka pa Rimsko Mediteran, najprije Grčka pa Rimsko

carstvocarstvo

tri razdoblja urbanog razvoja tri razdoblja urbanog razvoja antičke antičke

GrčkeGrčke: arhajsko, klasično i helenističko : arhajsko, klasično i helenističko

Arhajsko razdobljeArhajsko razdoblje

egejska kultura; posebno značenje Krete (visok egejska kultura; posebno značenje Krete (visok stupanj kulturnog napretka) stupanj kulturnog napretka) gradovi s gradovi s vodovodom, kanalizacijom...vodovodom, kanalizacijom...

kr. 15. st. p.n.e. uspon kultura na Peloponezu i kr. 15. st. p.n.e. uspon kultura na Peloponezu i obalama Male Azije (gradovi Mikena, Tirint, obalama Male Azije (gradovi Mikena, Tirint, Argos, Troja; kasnije Sparta, Atena, Milet, Efez Argos, Troja; kasnije Sparta, Atena, Milet, Efez itd.)itd.)

jačanje pomorstva i ekonomski napredak jačanje pomorstva i ekonomski napredak ekspanzija (u Malu Aziju, na Siciliju, u ekspanzija (u Malu Aziju, na Siciliju, u današnju Francusku, Egipat, na obale Crnog i današnju Francusku, Egipat, na obale Crnog i Jadranskog mora...) Jadranskog mora...) osnivanje novih kolonija osnivanje novih kolonija (Massalia, Siracusa itd.) i preseljavanje (Massalia, Siracusa itd.) i preseljavanje stanovništvastanovništva

Klasično (helensko) Klasično (helensko)

razdobljerazdoblje

osnutak novih kolonija i gradovaosnutak novih kolonija i gradova

Atena je postupno nametnula Atena je postupno nametnula

hegemoniju i stvorila pomorski savez hegemoniju i stvorila pomorski savez ––

ekonomski se uzdiže i postaje najveći i ekonomski se uzdiže i postaje najveći i

najznačajniji grad klasične Grčkenajznačajniji grad klasične Grčke

važniji gradovi Milet, Olint, Agrigentum, važniji gradovi Milet, Olint, Agrigentum,

Siracusa, Selinus (na Siciliji) i dr.Siracusa, Selinus (na Siciliji) i dr.

Helenističko razdobljeHelenističko razdoblje

336336--146. p.n.e. 146. p.n.e. –– daljnje širenje urbane daljnje širenje urbane

mreže sve do Indije (Aleksandar Veliki) mreže sve do Indije (Aleksandar Veliki)

osnovano 70osnovano 70--ak novih gradova ak novih gradova

gl. centri bili su izvan današnje Grčke: gl. centri bili su izvan današnje Grčke:

Aleksandrija, Antiohija, Pergamon i otok Aleksandrija, Antiohija, Pergamon i otok

RodosRodos

Polisi (gradoviPolisi (gradovi--države)države)

gradovi su bili politički i ekonomski gradovi su bili politički i ekonomski

samostalni, tzv. gradovisamostalni, tzv. gradovi--države (države (polisipolisi) ) ––

grad s okolnim agrarnim prostorom (imali grad s okolnim agrarnim prostorom (imali

su 200 su 200 –– 20000 st.)20000 st.)

isticala se Atena (ukupno 250 000 st.)isticala se Atena (ukupno 250 000 st.)

u 5. st. p.n.e. oko 600 polisa u Grčkoj, na u 5. st. p.n.e. oko 600 polisa u Grčkoj, na

obalama i otocima Egejskog mora obalama i otocima Egejskog mora

Prostorna strukturaProstorna struktura

tri zone: za potrebe svetišta, za javne potrebe, za potrebe tri zone: za potrebe svetišta, za javne potrebe, za potrebe stanovanjastanovanja

akropolaakropola -- svetište svetište –– hram, nastambe za svećenike i druge hram, nastambe za svećenike i druge zgrade; vjerski obredizgrade; vjerski obredi

agoraagora –– glavni gradski trg glavni gradski trg -- javni i kulturni život javni i kulturni život -- sastajalište sastajalište građana, tržnica za razmjenu dobara, sjedište aktivnosti i dr.građana, tržnica za razmjenu dobara, sjedište aktivnosti i dr.

svjetovna vlast odvojena od vjerske (agora odvojena od glavnog svjetovna vlast odvojena od vjerske (agora odvojena od glavnog hrama)hrama)

od 6. st. p.n.e. trgovačka funkcija agore pomalo potiskuje funkciju od 6. st. p.n.e. trgovačka funkcija agore pomalo potiskuje funkciju vlastivlasti

postupno i drugi sadržaji (kazališta, sportske dvorane i dr.)postupno i drugi sadržaji (kazališta, sportske dvorane i dr.)

stambene zonestambene zone oko agoreoko agore

ulice u ranijim gradovima nisu imale pravilan raspored; kasnije ulice u ranijim gradovima nisu imale pravilan raspored; kasnije geometrijski oblici prostornog rasporeda ulica i drugih sadržajageometrijski oblici prostornog rasporeda ulica i drugih sadržaja


u helenističkom razdobljuu helenističkom razdoblju mijenja se prostorna mijenja se prostorna

struktura gradastruktura grada

--grad se odlikuje grad se odlikuje geometrijski pravilnom geometrijski pravilnom

shemom ulicashemom ulica koje se sijeku pod pravim kutom koje se sijeku pod pravim kutom

i dijele stambene blokove na dijelove i dijele stambene blokove na dijelove

podjednake veličine podjednake veličine –– to je odraz planskog to je odraz planskog

razvoja od 6. st. p.n.e. razvoja od 6. st. p.n.e. –– najjače je došao do najjače je došao do

izražaja u Miletu izražaja u Miletu miletski tipmiletski tip


ulice su znatno šire nego u prijašnjim ulice su znatno šire nego u prijašnjim gradovimagradovima

preuzele su funkciju parkova i javnih vrtovapreuzele su funkciju parkova i javnih vrtova

služile su za vojne parade i za nesmetan služile su za vojne parade i za nesmetan prolaz vojskeprolaz vojske

jačao je promet u gradovima jačao je promet u gradovima

zgrade su bile velike zgrade su bile velike –– monumentalnost monumentalnost kao primarni estetski atribut kao primarni estetski atribut helenističkog gradahelenističkog grada


takav model planskog grada bio je takav model planskog grada bio je

najpraktičniji i najprimjenjiviji prilikom najpraktičniji i najprimjenjiviji prilikom

teritorijalnih osvajanja i intenzivnije teritorijalnih osvajanja i intenzivnije

kolonizacije pa ga kasnije preuzimaju kolonizacije pa ga kasnije preuzimaju

Rimljani, ali i kasniji osvajači (npr. pri Rimljani, ali i kasniji osvajači (npr. pri

kolonizaciji Amerike)kolonizaciji Amerike)

Rimska civilizacijaRimska civilizacija

Rimljani grade nove gradove ili preoblikuju Rimljani grade nove gradove ili preoblikuju

stara naselja u skladu s novim potrebama stara naselja u skladu s novim potrebama

gusta mreža gradova čiji su tragovi sačuvani gusta mreža gradova čiji su tragovi sačuvani

do danasdo danas

Rimska civilizacijaRimska civilizacija

razvoj gradova zbog vojnih, upravnih, razvoj gradova zbog vojnih, upravnih, gospodarskih i drugih potrebagospodarskih i drugih potreba

utvrđeni vojni logori utvrđeni vojni logori -- castrumicastrumi

upravna središta provincija (kod nas Salona i upravna središta provincija (kod nas Salona i Siscia)Siscia)

rimski gradovi često se vežu uz već postojeću rimski gradovi često se vežu uz već postojeću mrežu gradova (npr. galska naselja mrežu gradova (npr. galska naselja –– oppidumoppidumili utvrđeno naselje)ili utvrđeno naselje)

u Hrvatskoj: znatan broj gradova i vojnih logorau Hrvatskoj: znatan broj gradova i vojnih logora


pri gradnji je korišten pri gradnji je korišten miletski modelmiletski model

geometrijski pravilna geometrijski pravilna mreža ulica koje su se mreža ulica koje su se sjekle pod pravim sjekle pod pravim kutom; grad je imao kutom; grad je imao oblik četverokutaoblik četverokuta

dvije glavne ulice: dvije glavne ulice: decumanusdecumanus (I(I--Z) i Z) i cardocardo (S(S--J) J) -- sjeku se sjeku se na glavnom gradskom na glavnom gradskom trgu, trgu, forumuforumu


namjena forumanamjena foruma: središte javnog života : središte javnog života ––okupljanje stanovništva + vjerske funkcije (okupljanje stanovništva + vjerske funkcije (za za razliku od grčkih gradovarazliku od grčkih gradova), sportska natjecanja, ), sportska natjecanja, razmjena dobara, javne funkcijerazmjena dobara, javne funkcije

grad je bio podijeljen na stambene zone grad je bio podijeljen na stambene zone ((insulaeinsulae))

popločane ceste, natkrivena kanalizacija i popločane ceste, natkrivena kanalizacija i vodovod, javni nužnici i kupalištavodovod, javni nužnici i kupališta

ulice s natkrivenim trijemovima (kolonadama, ulice s natkrivenim trijemovima (kolonadama, arkadama), s trgovinama; kazališta, arenearkadama), s trgovinama; kazališta, arene

Rimsko naslijeđeRimsko naslijeđe

Rimsko Carstvo nastalo zahvaljujući usponu Rimsko Carstvo nastalo zahvaljujući usponu jednoga grada jednoga grada Rim kao tiranopolisRim kao tiranopolis

Rim kao parazitopolisRim kao parazitopolis

s propašću Rimskog carstva mnogi gradovi bili s propašću Rimskog carstva mnogi gradovi bili su porušeni, ali su se na lokacijama nekih su porušeni, ali su se na lokacijama nekih rimskih gradova razvili u srednjem vijeku novi rimskih gradova razvili u srednjem vijeku novi gradovi (pa se stara rimska mreža negdje gradovi (pa se stara rimska mreža negdje održala do danas)održala do danas)

Rim, Beč, London, Paris, Koeln i mnogi drugiRim, Beč, London, Paris, Koeln i mnogi drugi

Srednji vijekSrednji vijek

nakon propasti Rimskog Carstva nakon propasti Rimskog Carstva --ranosrednjovjekovno ranosrednjovjekovno mračno dobamračno doba u razvoju gradova u razvoju gradova (sve do 9. st.) (sve do 9. st.) ekonomska i kult. stagnacija u Europi ekonomska i kult. stagnacija u Europi

mnogi gradovi porušeni, prijašnje funkcije i ekonomska mnogi gradovi porušeni, prijašnje funkcije i ekonomska baza gradova oslabile, rimske tekovine važne za život baza gradova oslabile, rimske tekovine važne za život grada uništenegrada uništene

nastanak nastanak novog, kršćanskog društvanovog, kršćanskog društva baziranog na baziranog na agraru agraru grad više nije u središtu društvenog životagrad više nije u središtu društvenog života

gradovi su postali izolirani i okrenuti sami sebi tako da gradovi su postali izolirani i okrenuti sami sebi tako da je urbani život zamro do kraja 9. st.je urbani život zamro do kraja 9. st.

Hvala na pažnji!Hvala na pažnji!

Documents

Razvoj Gradova