Recepta

receptum, -i n/formŭla remediorum• recipio, -ĕre wziąć

Recepta jest pisemnym zleceniem lekarza dla apteki celem wydania pacjentowi leku gotowego lub recepturowego (magistralnego).

Ma ona charakter dokumentu o znaczeniu prawnym i stanowi podstawę rozliczeń finansowych.

Uznanie przez lekarza konieczności pośpiechu w realizacji recepty winno być wyrażone adnotacją cito, citissime, statim. W przypadku takiej adnotacji farmaceuta zobowiązany jest do wydania leku w ciągu 4 godzin.

Budowa receptyCzęści recepty:

1. Inscriptio/Superscriptio - Nagłówek recepty

2. Nomen aegroti - Dane dotyczące chorego

3. Praepositio (Invocatio) - polecenie lekarza do farmaceuty i ogranicza się do słowa weź, tj. Recipe, zapisane w skróconej formie - Rp.

W tej części recepty, w odniesieniu do leków gotowych należy wpisać na-stępujące dane:

• międzynarodową lub handlową nazwę leku,

• Jeżeli życzeniem lekarza jest, aby na opakowaniu farmaceuta podał oficynalną (farmakopealną) nazwę preparatu, określa to D.s.n. (Da suo nomine - oznacz właściwą nazwę).

• postać leku, jeśli lek występuje w kilku postaciach

• dawkę, jeżeli lek jest zarejestrowany w kilku dawkach,

• ilość leku, którą określa się cyframi arabskimi

4. Praescriptio ( Ordinatio) - zapisane środki lecznicze

5. Subscriptio - wskazówki dla farmaceuty

6. Signatura (D.S.) - wskazówki dla pacjenta

7. Datum - Data

8. Nomen medici - Nazwisko lekarza

Skróty recepturoweaa ana partes aequales w równych częściach

ad man. med. ad manus medici do rąk lekarza

ad us. exter. ad usum externum do użytku zewnętrznego

ad us. inter. ad usum internum do użytku wewnętrznego

ad us. prop. ad usum proprium do użytku własnego

Aq. dest. Aqua destillata woda destylowana

Aq. p. inj. Aqua pro iniectione woda do wstrzyknięć

D.S. Da! Signa! Wydaj! Oznacz!

d.t.d. dentur tales doses daj takich dawek

div. in part. aeq. divide in partes aequales podziel na równe części

Extr. Extractum wyciąg

f.l.a. fiat (fiant) lege artis zrób według reguł sztuki

Fl. Flos, Flores kwiat, kwiaty

Fol. Folium, Folia liść, liście

Fruct. Fructus owoc

gtt. gutta kropla

Hb. Herba ziele

lag. orig. lagena originalis opakowanie oryginalne

m.d.s. (M.D.S.) misce, da, signa mieszaj, wydaj, oznacz

m.pil. massa pilularum masa pigułkowa

No numero w liczbie

Pil. pilulae pigułki

Sol. solutio roztwór

Skróty stosowane w Praepositio

Rp. (z łac. recĭpe – weź)

Skróty stosowane w Praescriptio

- dla nazw środków leczniczych i ich ilości: lag. (z łac. lagena – opakowania) – oznacza liczbę opakowań leku gotowego

- dla odmierzanych substratów recepturowych: gtt. lub gutt. (z łac. gutta – kropla)q.s. (z łac. quantum satis – ile wystarczy) – oznacza, że ilość potrzebnego składnika farmaceuta ustala według zaleceń Farmakopei ub własnego doświadczeniaa.a. lub aa (z łac. ana partes aequales – w równych częściach) – oznacza polecenie odważenia lub odmierzenia dwóch lub więcej występujących przed poleceniem składników w równych ilościachd.t.d. (z łac. dentur tales doses – daj takich dawek)div. in part. aeq. (z łac. divide in partes aequales – podziel w równych częściach) – oznacza, że po wymieszaniu wszystkich substratów należy uzyskaną masę podzielić na wskazaną ilość jednostek dawkowania (czopków, globulek, proszków)- Inne:disp. (z łac. dispensa – rozdziel)

filtr. (z łac. filtra – przesącz)

Skróty stosowane w Subscriptio:

Stanowią informacje dla farmaceuty dotyczące składu, postaci i ilości leku.

W przypadku leku sporządzanego w aptece ta część recepty rozpoczyna się zwrotem:

M.f. (z łac. misce [ut] fiat – zmieszaj, aby było [powstało]; dosł. zmieszaj i uczyń)

po którym następuje nazwa pożądanej formy recepturowej, na przykład:

M.f.ung. (z łac. misce [ut] fiat unguentum – zmieszaj, aby powstała maść)

M.f.mixt. (z łac. misce [ut] fiat mixtura – zmieszaj, aby powstała mieszanina [mikstura])

Skróty stosowane w Signatura:

Dotyczą informacji dla pacjenta o sposobie podania leku, jego dawkowaniu i czasie kuracji.

Rozpoczyna je polecenie dla farmaceuty:

DS, DS. lub D.S. (z łac. da signa – wydaj; oznacz; dosł. podaj [przedstaw] znaki [oznaczenie])

– określające, jaką informację ma umieścić na opakowaniu leku

Kolejność środków leczniczych w Praescriptio recepty złożonej:

• Basis (remedium cardinale) – środek leczniczy główny

• Remedium adiuvans –środek leczniczy wspomagający

• Remedium corrigens – środek leczniczy poprawiający smak i zapach leku

• Remedium ornans – środek leczniczy poprawiający wygląd leku

• Remedium constituens (vehiculum, excipiens, solvens, menstruum –podstawa, podłoże, rozpuszczalnik – środek leczniczy nadający postać

Ilość substancji przeznaczonej do sporządzenia leku recepturowego określa się na recepcie w gramach, cyframi arabskimi, bez użycia skrótu g w następujący sposób, np.: 1,0; 10,0; 100,0, tj. z zaznaczeniem miejsca po przecinku. Nieprawidłowy jest sposób zapisania 1; 10; 100. W wyjątkowych przypadkach ilości te mogą być podawane w miligramach, lecz wówczas musi to być zaznaczone skrótem mg (np. Stilboestrolum tabl. 0,25 mg). Małe ilości niektórych roztworów (olejki lotne, witaminy) podaje się na recepcie w kroplach.

Przykład

Rp.

Vit. A liq. 10,0

Vit. E liq. 10,0

Menthae piperitae olei gtt. 6

Glyceroli 20,0

Aquae ad 100,0

Ilość surowca farmaceutycznego w leku recepturowym podaje się w jednostkach masy (g, mg, μg) lub w jednostkach międzynarodowych (j.m., IU).

Niewielką ilość niektórych leków płynnych np. olejków eterycznych (Ol. Menthae pip., Ol. Lavandulae) podaje się w recepcie w kroplach, zapisując ich ilość cyframi rzymskimi (np. gtt. V).

Ilość proszków dzielonych, czopków, globulek, pręcików i pigułek może być określana cyframi rzymskimi (np. N° XII).

Jeżeli w recepcie przepisano po kolei kilka środków leczniczych rozpoczynających się od wspólnej nazwy, wystarczający jest pełny zapis przy pierwszym środku leczniczym, według podanego schematu:

Rp.

Crataegi tinct. 5,0

Adonidis vern. - 5,0

Valerianae - 10,0

• W przypadku zapisania dwóch lub więcej substancji leczniczych w takich samych ilościach, lekarz może użyć skrótu aa przy ostatniej substancji i ozna-cza to ana partes aequales. Każdą z wymienionych substancji należy odważyć w takiej samej ustalonej ilości, tj. w równych częściach.

Rp.

Hyoscini hydrobromidi

Atropini sulfatis aa 0,0002

Phenobarbitali

Papaverini hydrochloridi aa 0,02

Lactosi 0,3

W recepcie może być określona dokładnie ilość każdego składnika:

Rp.

Kalii iodidi 6,0

Natrii benzoatis 4,0

Althaeae sir. 120,0

Aquae 120,0

... lub podane rozpuszczalniki i masa całkowita leku:

Rp.

Kalii iodidi 6,0

Natrii benzoatis 4,0

Althaeae sir.

Aquae aa ad 250,0

Skrót aa ad oznacza, że należy odważyć oba rozpuszczalniki w takich samych ilościach, tak aby końcowa masa mieszanki wynosiła 250 g.

Dawkowanie leku

• Pro dosi – dawka jednorazowa

• Pro die – dawka dobowa

• Dosis maxima – dawka maksymalna

Nomenklatura środków farmaceutycznych Nazwy każdego składnika leku recepturowego powinny być zapisane od nowego wiersza z dużej litery w dopełniaczu (genetivus).

Przykłady nazw substancji zapisanych w mianowniku i dopełniaczu:

Nominativus Genetivus

Atropini sulfas Atropini sulfatis

Kalii carbonas Kalii carbonatis

Kalii iodidum Kalii iodidi

Magnesii oxidum Magnesii oxidi

Phenobarbitalum natricum Phenobarbitali natrici

Skład leku powinien być podany w języku łacińskim. Nazwy substancji leczniczych wprowadzone do Farmakopei Polskiej są zgodne z międzynarodowymi nazwami potocznymi (Denominatio Communis, International Nonproprietary Names INN), które zostały ustalone przez Komitet Ekspertów ds. Preparatów Farmaceutycznych WHO.

Nominativus i Genetivus łacińskich terminów częściej stosowanych na receptach (np.)

Nominativus Genetivus Znaczenie polskie

Acidum Acidi Kwas

Adeps Adipis Smalec

Aloë Aloës Aloes

Ammonium Ammonii Amon

Aqua Aquae Woda

Cacao Cacao Kakao

Capsula Capsulae Kapsułka

Capsulae (l.mn.) Capsularum Kapsułki

Nux Nucis Orzech

Cortex Corticis Kora

Oleum Olei Olej

Cremor Cremoris Krem

Pasta Pastae Pasta

SynonimyA

Acaciae gummi – Guma arabska, Gummi arabicum, Gummi Acaciae

Acidum acetylsalicylicum – Kwas acetylosalicylowy, Aspirinum, Polopiryna

Acidum ascorbicum – Kwas askorbowy, Acidum ascorbinicum, Vitaminum C, Cebion, Redoxon

Acidum formicum – Kwas mrówkowy, Acidum formicarum, Acidum formicicum

Acidum hydrochloridum concentratum – Kwas solny stężony, Acidum hydrochloricum concentratum, Acidum muriaticum concentratum

Acidum hydrochloridum dilutum – Kwas solny rozcieńczony, Acidum hydrochloricum dilutum, Acidummuriaticum dilutum

Acidum lacticum – Kwas mlekowy

Acidum oleicum – Kwas oleinowy, Acidum oleinicum

Acidum salicylicum – Kwas salicylowy

Acidum stearicum – Kwas stearynowy, Acidum stearinicum

Adeps lanae – Lanolina, Lanolinum

Adeps solidus – Tłuszcz stały, Adeps neutralis

Adeps suillus – Smalec, Adeps suillus depuratus, Adeps praeparatus, Axungia Porci

Adrenalinum – Adrenalina, Epinephrinum

Aether – Eter, Ether ethylicus, Aether aethylicus, Aether sulfuricus

• Lekarz pisząc skład leku recepturowego powinien posługiwać się nazwami farmakopealnymi środków farmaceutycznych (w Gen.), może też użyć nazw synonimowych.

• Lekarz wystawiając receptę dla siebie lub małżonka lub rodzeństwa powinien wpisać dodatkowo adnotację: pro autore, pro me, ad manusmedici, ad usum proprium, pro familia

Przetłumacz:

(acne vulgaris)Rp.:

Sulfuris ppt.

Talci

Zinci oxydi

Glycerini aa 0,5

Spiritus salicylati ad 100,0

M.f.susp.

D.S. ZewnętrznieSulfur praecipitatum – siarka strącona

Talcum – talk

Zincum oxydum – tlenek cynku

Glycerinum – gliceryna

Spiritus salicylatus – spirytus salicylowy

Przetłumacz:(analgeticum)

Rp.:

Morphini hydrochloridi 0,02

Massae suppositoriae q.s.

M.f. supp. anal. D.t.d. No XII

D.S. Czopek w razie bólu

Morphinum hydrochloridum – chlorowodorek morfiny

Massa suppositoria – masa czopkowa

Przetłumacz:

(unguentum ophthalmicum)

Rp.:

Hydrocortisoni 0,3

Detreomycini 0,6

Vehiculi ad 10,0

M.f. ung. ophthalm.

D.S. ZewnętrznieHydrocortisonum – Hydrokortyzon

Detreomycinum – Detreomycyna

Vehiculum - nośnik

Przetłumacz:

(oparzenia)

Rp.:

Lini Olei

Aq. Calcis aa 50,0

M.f.linimentum

D.S. Zewnętrznie

Lini Oleum – olej lniany

Aqua Calcis – woda wapienna

Przetłumacz:

(bacteriostaticum)

Rp.:

Argenti colloidalis 0,5

Aquae 15,0

Lanolini annhydrici

Adipis suilli aa 35,0

M.f. ung.

D.S. Zewnętrznie

Argentum coloidale – srebro koloidalne

Lanolinum anhydricum – lanolina bezwodna

Adeps suillus - smalec

Przetłumacz:(rubefaciens)

Rp.:

Capsici tincturae 37,5

Saponis medicati 0,25

Camphorae 2,0

Thymi olei 0,5

Carvi olei 0,25

Pini olei 1,25

Ammonii hydroxydi sol. ad 50,0

M. f. linimentum

D.S. Do wcierania w skóręAmmonium hydroxydum – amonowy wodorotlenek