11
R e d e der Gesandtschaft des Herzogs Albrecht III. von Oesterreich an Papst Urban Vf. bei der Rückkehr der Länder des Herzogs Leopold III. unter die römische Obedienz, verfasst von Heinrich Hembuche gen. von Langenstein oder de Hassia (c. 1387) mitgetheilt von H. V. S a n e r l a n d . W. Schum hat in seinem neuestens herausgegebenen, mit einem ausserordentlichen Aufwand von Fleiss und Sorgfalt ausgearbeiteten „ V e r z e i c h n i s d e r A m p l o n i a n i s c h e n Handsehriftensamm- l u n g zu Erfurt", den Inhalt der reichen Handschriftensammlung des Amplonius (Ratinck) de Berka kund und so dem studierenden Publicum im gewissen Sinne erst zugänglich gemacht. Besonders reich erweist sich die Sammlung an theologischen und kirchenpolitischen Tractaten aus dem Ende des 14. und dem Anfang des 15. Jahrb., und unter diesen wieder stehen in erster Reihe die Werke zweier Zeitgenossen des Sammlers, der be- rühmten Wiener Universitätsprofessoren, des Friesen Heinrich von Oy t a und des Hessen H e i n r i c h H e m b u c h e 8 ) von Langenstein, welche i. J. 1383 aus Anhänglichkeit au die Sache Urban VI. die Pariser Hochschule verliesseu 1 ) und nach Wien übersiedelten, wo sie nach langer, ruhmvoller Wirksamkeit an der Hochschule beide im selben Jahre starben. In den „ Notae Altahenses " ist ihnen ein Denkmal ') Vgl. Äschbach Gesch. der Univ. Wien I. 81. Anm. 2. Bellaguet, Chron. du Réligieux de 8. Denya. I. 88. (1. II. chap. 2.). *) Dies iet der neuerdings von Hartwig nachgewiesene richtige Name. Vgl. Beiheft II zum Centraiblatt für Bibliothekswesen. Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/9/14 2:25 AM

Rede der Gesandtschaft des Herzogs Albrecht III. von Oesterreich an Papst Urban VI

  • Upload
    h-v

  • View
    215

  • Download
    1

Embed Size (px)

Citation preview

R e d e

der Gesandtschaft des Herzogs Albrecht III. von Oesterreich an Papst Urban Vf.

bei

der Rückkehr der Länder des Herzogs Leopold III. unter die römische Obedienz,

verfasst von Heinrich Hembuche gen. von Langenstein oder de Hassia (c. 1387)

mitgetheilt von

H. V. S a n e r l a n d .

W. Schum hat in seinem neuestens herausgegebenen, mit einem ausserordentlichen Aufwand von Fleiss und Sorgfalt ausgearbeiteten „ V e r z e i c h n i s d e r A m p l o n i a n i s c h e n H a n d s e h r i f t e n s a m m -l u n g zu E r f u r t " , den Inhalt der reichen Handschriftensammlung des Amplonius (Ratinck) de Berka kund und so dem studierenden Publicum im gewissen Sinne erst zugänglich gemacht. Besonders reich erweist sich die Sammlung an theologischen und kirchenpolitischen Tractaten aus dem Ende des 14. und dem Anfang des 15. Jahrb. , und unter diesen wieder stehen in erster Reihe die Werke zweier Zeitgenossen des Sammlers, der be-rühmten Wiener Universitätsprofessoren, des Friesen H e i n r i c h v o n Oy t a und des Hessen H e i n r i c h H e m b u c h e 8 ) von L a n g e n s t e i n , welche i. J. 1383 aus Anhänglichkeit au die Sache Urban VI. die Pariser Hochschule verliesseu1) und nach Wien übersiedelten, wo sie nach langer, ruhmvoller Wirksamkeit an der Hochschule beide im selben Jahre starben. In den „ Notae Altahenses " ist ihnen ein Denkmal

') Vgl. Äschbach Gesch. der Univ. Wien I. 81. Anm. 2. Bellaguet, Chron. du Réligieux de 8. Denya. I. 88. (1. II. chap. 2.).

*) Dies iet der neuerdings von Hartwig nachgewiesene richtige Name. Vgl. Beiheft II zum Centraiblatt für Bibliothekswesen.

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical ServicesAuthenticated

Download Date | 12/9/14 2:25 AM

Rede d. Gesandtschaft des Herzogs Albrecht III. v. Oesterreich etc. 4 4 9

gesetzt worden, das dauernder ist als ihre laugst verlorenen und ver-gessenen Grabsteine in St. Stephan. Dort heisst es nämlich: ,1397. Die solis, undecima mensis Februarii, hora primarum obiit venera-bilis vir magister Heinricus de Hassia; item eodem anno, die vero undecima mensis Maii venerabili* vir magister Heinricus de Oyta, sacre theologie professerei dignissiiui, in ecclesia saueti Stephani Wyennensi Pataviensis diócesis iuxta altare sepulti"1)·

Unter deu Stiickeu eiues Saminelbaudes (ur. 145 4°. papyr.), der gegen Ende des 14. Jahrh. für Amplonius vou Heinrich von Geldern geschrieben ist, beiludet sich auch das Schriftstück (fol. 67 — 71'), dessen Inhalt wir in der Ueberschrift gegeben haben. Bei Schum ('S. 402 nr. 10.) wird dieselbe als: „Collatio facta per Hassonem coram papa (que proposita fuit per aliuiu coram papa. Inhaltsyerz.) · auf-geführt. Indess ist die von Schum gewählte Bezeichnung nicht ganz genau. Die Namensform: „Hasso, Hassonis" ist nicht ursprünglich und lässt zudem Zweifel zu, ob der ältere (Pariser resp. Wiener Pro-fessor) Henricus de Hassia oder der gleichnamige jüngere (Heidel-berger) gemeint sei. Nachdem aber einmal die einfache Wiedergabe der handschriftlichen Ueberschrift von Schum nicht beliebt wurde, wäre eine kurze Inhalts- und Zeitangabe erwünscht und wohl auch am Platze gewesen. Schum hat dagegen die wirkliche Aufschrift des Schriftstückes, welche wir unten geben, mit dessen Bezeichnung in dem Inhaltsverzeichnis verschmolzen, das sich auf der Innenseite des hinteren Einbanddeckels befindet, wo es heisst:

„ Fol. 64 . . Collacio quedam facta per m. H. de Hassia, que pre-posita fuit per alium coram U . . . papa.*

Was die Bedeutung des Schriftstückes für die Kirchengeschichte im Allgemeinen und für die Oesterreichische Landesgeschichte im Be-sonderen betrifft, so sei hier kurz nur folgendes bemerkt:

Nachdem im Jahre 1378 das zu mehr als Dreivierteln franzö-sische Cardinalcollegiuin durch Doppelwahl, zuerst die Urbans YI. am 8. April und dann am 20. Sept. die Clemens VII. — das grosse Schisma für die abendländische Christenheit hervorgerufen hatte, ge-lang es dem gewandten Cardinallegaten des französischen Gegenpapstes Wilhelm d'Aigrefeuille (tit. S. Stephani in Celio-monte) in Deutsch-land unter anderen Fürsten besonders den Herzog Leopold HI. von Oesterreich für die Sache seines Herrn zu gewinnen2). Schon gegen

') Mon. Germ. Scriptt. XVII. 428. 2) Vgl. die von Clemens ΥΠ. aus-gestellte Vollmacht für Wilhelm, d. Fondi, dec. 18. bei Baluze Vitae pap. Aven. II. nr. 197 S. 848. Noch am 13. Áug. 1881 ur kündet der Cardinal auf Leopolds Gebiete zu Freiburg im Breisgau. Vgl. Baluze I. 1011.

Mittheilungen IX. 29 Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

AuthenticatedDownload Date | 12/9/14 2:25 AM

450 §auerland.

Ende des Jahres 1379 liess Leopold, dessen Bruder Albreeht III. fest zu .Urban VI. stand, dem französischen Gegenpapste in Avignon seine Anhänglichkeit erklären und letzterer säumte nicht, ihm dafür die goldenen Schätze der Kirche in ausserordentlichem Masse dafür zu versprechen1). Die äussere Veranlassung zum Anschlüsse des Herzogs an die Sache Clemens VII. lag wohl ohne Zweifel in der Vermählung, welche Leopold im vorhergehenden Jahre (am 3. Juli 1378) mit Mar-garetha, der Tochter des französischen Herzogs Philipp von Burgund eingegangen war. Jedenfalls aber erfüllten sich die grossen Hoff-nungen, welche von Seiten des Papstes, wie des Herzogs an diesen Uebertritt zur französischen Kirchenpartei geknüpft wurden, in Wirk-lichkeit nicht. Und durch den Tod des Letzteren in der Schlacht bei Sempach am 9. Juli 1386 wurde der Obedienz Clemens VII. in den österreichischen Gebieten, welche Leopold in dem am 25. Sept. 1379 zu Neuberg mit seinem Bruder Albrecht abgeschlossenen Theilungsr vertrage erhalten hatte, ein rasches und völliges Ende gemacht. Da von den vier Söhnen Leopolds der älteste, Wilhelm, erst 16 Jahre alt war, Ubernahm Albrecht durch den am 10. Oct. 1386 geschlossenen Vertrag die Regierung der gesammten Oesterreichischen Erblande und als getreuer Anhänger Urbans säumte er nicht, den Anschluss der Gebiete seines verstorbenen Bruders an Clemens VII. rückgängig zu machen und sie dem römischen Papste zu unterwerfen. Unzweifelhaft wurde eine besondere Gesandtschaft des Herzoge zu diesem Zwecke an den Papst abgeordnet, der sich bei ihrem Eintreffen wohl sicher schon in Lucca (1386 Dec. 24 — 1387 Sept. 23.) befand. Und hier wurde dann die nachstehende, von Heinrich von Langenstein verfasste Anrede an den Papst gehalten8). Zwar lässt darin der Ausdruck, dass Leopolds Tod „nuper" erfolgt sei, der Annahme, dass die Ge-sandtschafk schon im vorhergehenden Jahre abgereist sei und dem Papst dann wohl noch in Genua getroffen habe, eine scheinbare Be-rechtigung. Aber sicher wird doch die Gesandtschaft Albrechts nicht vor dem 10. Oct. 1386, an welchem dieser erst rechtlich die Verwaltung der Lahde seines gestorbenen Bruders erhielt, abgegangen sein; und höchst wahrscheinlich ist, dass auch nach diesem Datum erst noch eine längere Frist mit Verhandlungen über den Anschluss des Clerus an die Obedienz Urbans in Leopolds Landen hinlief. Das beweist

l) Vgl. Th. Lindner Gesch. dea D. Reiches unter K. Wenzel I. 106. *) Die Frage, ob H. von Langenstein Mitglied der Gesandtschaft gewesen,

lässt eich mit Sicherheit nicht entscheiden. Doch dilnkt dies uns wenigstens wahrscheinlich ; denn schwerlich läset sich annehmen, dass er lange Zeit vorher in Wien för die noch nicht abgegangene Gesandtschaft die Anrede ausgearbeitet habe.

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical ServicesAuthenticated

Download Date | 12/9/14 2:25 AM

Rede d. Gesandtschaft des Herzoge Albrecht III. v. Oesterreich etc. 4 5 1

auch die Stelle in der Anrede, welche bereits eine zehnjährige Dauer des Schisma erwähnt. Dies passt gar nicht auf das J. 1386, wohl aber ganz auf das Jahr 1387, weil damals das 10. Jahr des Schisma war und Heinrich nach Ausweis einer Stelle in seinem „Consilium pacis" auch das laufende Jahr miteiurechuet

Der Inhalt der Anrede ist iu mehrfacher Beziehung interessant Die zahlreichen in den Text mit grossem Geschick eingeflochtenen Bibelcitate lassen den hochberühmten Magister in sacra pagina er-kennen. Der ausserordentliche Aufwand von biblischen und classi-schen Beweisstellen dafür, dass den zu Urban Zurückkehrenden eine milde und gnädige Aufnahme gebühre, die eindringliche Weise, in welcher eine solche Aufnahme dem angeredeten Papste wiederholt em-pfohlen wird, lässt deutlich durchblicken, dass der Verfasser die grosse Charakterschwäche Urbans, eine jähzornige und übereilte Strenge, wohl kannte und fürchtete. Die freimüthige Weise, in welcher auf die arge Verweltlichung der Vorgänger Urbans und ihres Cardinalcollegiums, das ist des Avignoner Papstthums angespielt wird, zeigt, dass die Gesandtschaft den scharfen Gegensatz, in welchen der sittenstrenge Urban sich gleich nach seiner Wahl zu den Ausschreitungen der Avignoner Päpste und Cardinale gesetzt hatte, wohl zu würdigen und für ihre Zwecke zu benutzen wusste. Auch die Hindeutungen auf die Gründung der Universität Wien und auf die grosse Macht des durch Herzog Albrecht ΙΠ. vertretenen Habsburgischen Hauses, sowie end-lich auf die Beweggründe, welche den Herzog Leopold III. zum Ueber-gang zur Partei Clemens VII. bewogen hatten, sind recht interessant.

Zu berücksichtigen bleiben uns schliesslich noch die zwei immer-hin möglichen Einreden, dass unser Schriftstück nur eine blosse Stil-übung des Verfassers sei und dass die Anrede in Wirklichkeit an Papst Urban gar nicht gehaltea sei, Dissen Einreden aber steht das, was Schum im Vorworte zu dem Verzeichnis der Amplonianischen Handschriften über Amplonius, sein Leben und seine Stellung er-bracht hat, im directen Widerspruche und nimmt jenen alle Berech-tigung. ËS ist gar nicht möglich, dass ein Mann, wie Amplonius, der insbesondere um die Sammlung der Werke seines Zeitgenossen Heinrichs von Langenstein sich so sehr gemüht hat, eine fingirte Anrede für eine wirklich gehaltene angenommen habe, als welche sie sowohl in der Ueberschrift, als auch in dem Inhalts verzeichniss des Sammelbandes von derselben Hand ausdrücklich bezeichnet wird.

* * *

2 9 · Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

AuthenticatedDownload Date | 12/9/14 2:25 AM

452 S a u e r l a n d .

Incipit8) quedam collado reuerendi m.Henrici de Hassia edita Rom..b). per qaendam coram papa.

T h e m a : E x a u d í d o m i n e , p l a c a r e d o m i n e , a t t e n d e e t fac 1 ) . Ita scribitar Dan. IX. capitulo, üiis atque aliis huiusmodi verbis et elo-quiis precatoriis cum vir ille desideriorum2) salutis populi dei sanctus Daniel oraret et prosternerei preces in conspectu dei et confiteretur peccata populi Israel, adhuc eo loquenteexaudiri meruit et audire a domino, quando consummaretur preuaricacio et finem acciperet peccatum. deleretur iniquitas et iusticta sempiterna adduceretur4·). Quis autem michi hoc tribuat, ut et ego exaudibiliter deprecar, qui minimus sum mortalium incomparabilis ì i li viro simplici et recto, qui dixit: Quantum ego sum, quasi loquar verbis mets cum eo5). Nec magno patri Abraham, qui dixit: Loquar ad dominum meum, cum sim puluis et cinis**). Quid ergo tacebo ego? Non, sed pociu3 confidens loquar, quia et Abraham confìdenter ad deum locutus est ; et Job ad omnipotentem inquit: Loquar et cum eo disputare cupio7). Loqui ergo et ego seruorum minimus cupio coram domino vicario altissimi atque per-orare taliter et deplorare cum Daniele peccata populi mei et humane con-dicionis fragilitatem, ut de errore veniam consequatur et ei gracia impe-tretur a tremendo et omnipotent! domino in terris, qui potens est soluere et ligare. In cuius conspectu sto et stabo hodie, in confraccione depre-caturus cum Moyse electo dei, ut auertat dominus indignacionem a populo suo et non abiciat hereditatem suam Israel. Pepigi fedus cum6) anima mea, u t non consoletur, donec verbum reconciliacionis, verbum venie, ver-bum gracie resonet de ore sedentis super thronum, in quem oculi omnium sperant, ut graciam consequantur in tempore oportuno9). Inter quos et attenuati sunt oculi mei susspicientes in excelso10), et turbatus est a mole-state oculus meus, anima mea et venter meusM), ut iam lumen oculorum meorum quasi non sit mecum1 ¿), quia deficit in dolore vita mea et anni mei in gemitibus13). Quis ergo det cordi meo suspiria lacrimosa, ut erumpant lacrime et exitus aquarum deducant oculi mei1*). Quia heu mihi! Stillauit super nos malediccio, quia peccauimus1 b). Ecce enim quasi in nouissimis diebus instant [| tempora periculosa1 , ebulliunt scendala, crescunt mala, abierunt federa pacis, tanquam merentibus peccatis funes inferni rupti sint et soluta vincula sathane et data sit potestas principi tenebrarum sic ve-xandi et excribandi0) ecclesiam Christi, qui olim ab ea principerà huius mundi excludens eiecit foras. Nunc autem eundem peccata reduxerunt noetrorum, peccata quidem non minorum tantum, sed et maiorum. Et

a) fol. 67. b) Wort am Schluss unleserlich. c) lies : excribrandi.

') Dan. IX. 19. ') Dan. IX. 28. ») Dan. IX. 20-21. *) Dan. IX. 24. 5) Job. IX. 14. ») Genes. XVIII. 27. ») Job. XHL S. ») Job. XXXI. «) Psalm. CXLIX. 15. '") Igai. XXXVIII. 14. ") Ps. XXX. 10. ") Ps. XXXVII. 11. «·> Ps. XXX. 11. 14) Ps. CXVIII. 136. ") Dan. IX. 11. "0 Π. Thimoth. ΠΙ. l.

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical ServicesAuthenticated

Download Date | 12/9/14 2:25 AM

Bede d. Gesandtschaft des Herzogs Wibrecht ΙΠ. τ. Oesterreich etc. 4 5 3

utinam non eciam peccata precedencium vicariorum Jhesu Christi et eoram, qui successione apostolorum eius ditati nimia esaltati in ecclesia eie pre-sederunt et presedendo taliter deuiauerunt, quod, prohdolor, presenti lamen-tabili scismate, omnium que precesserunt scismatum inuolntissimo, plebis fidelis tunica Christi inconsutilis rupta sit, scissa sit et confusa flebiliter ingemiscat, eo quod diebus istis in grandi et in nobili eius parte diu a vero suo capite vicario Jhesu Christi*) aberrauerit et diucius, vereor, aber-rabit·. Et quare ? quia nemo ex corde compaMtur eccleeie sacrosancte, nemo succurrere laborat. Jam pestis illa X annos habet. Et non est inuentus, nui de remedio cogitaret oportuno. Numquid incurabilis erit morbus iste tractu morarum, ex eo quod in exordio huius omnium oculis deflendi scismatis non, ut oportuit, malorum obstitum est principiis nec cautum, ne forte a pseudo-apostolis preueniretur plebs fidelis et la)b) predicatoribus erroris a vero suo capite abduceretur. Idcirco mirum, si plurimi pusilli et magni ab ordio huius scismatis in errorem perducti sint. De quibus fuit, proch dolor, clare memorie Illostrissimus princeps Leupoldus dux Austrie nuper l ) in bello de hac luce sublatus. Belictie filiis paruulis2) et regionibus et populis latissimis, quos de consensu et beneplacito omnium frater suus germanus Ulustriési-mus princeps Albertus dux Austrie in suos suscepit et eius dominio atque gubernacione0) adiecit3). Et prudenter aduertens, quod quia (sic!) prin-cipes subditorum η ed um temporalem curam habere debent, sed et pro viri-bus procurare, ut subiecti in statu non exorbitent spirituali, ideo vir no-bilis princeps christianissimus Albertus prefatus more nobilissimoram prin-cipimi Il fol. 68 II domus Austrie suorum predecessorum, feraens zelo fidei et amore inardenscens ecclesie sacrosancte, ab inicio huius scismatis sollicite conatus est viuente fratre, et adhuc solliciciug conatur*1) et flammeo affectat desiderio, ut ille latissime regiones et populi, qui sub fratrie dominio er-rauerunt a pastore animarum suarum uniuersali vicario Jhesu Christi, ad huiusmodi obedienciam reuocentur et hij, qui redire parati sunt, ad veniam recipiantur. Eya ergo, sanctissime pater, iam leuate oculos et videte regiones latissimas, quomodo albe sunt ad messem. Jam enim parate sunt, ut in horreum colligantur sub ves tra sanctitate militare debentis uniuersalis ec-clesie. E t quia mesáis quidetn multa est et operarti pauci*), missi sumus, u t

ex parte Illustrissimi principie Alberti ducis Austrie rogemus dominum messis, verum Christi vicarium in terris, ut mittat doctoree et lace veri-tatis illuminet populos, accipiat ad graciam iam ab errore conuersos, ab-Boluat vinculo excominunicacionis ligatos, benigne erudiri faciat, si quos minus dispositos ad credendum reperiat. Attendons quia venit Christus pec-catores saluos facere, non perdere, nec ut perdantur sinere, venit peccata indulgere, peccata mundi tollere, et non in ira sua fragilium scolerà retiñere, sicut hoc per prophetam promisit dicens: Nolo mortem peccatoris, sed ut conuertatur et viuatb). Si itaque deus et Christus eius talem se peccatoribus

a) C h r i s t o mec. b) tupplmdum videtur.

c) subiecit (imterpimktirt) adiecit mte. d) et con&tar mte.

') t 1886 iuli 9 in der Schlacht von Sempach, *) seil, i, quorum natu maior Guilhelmus tune erat natus annos 16. ') Durch Vertrag vom 10. Oct. 1S86. 4) Lucae X. 2. ») Ez. XXXIII. 11.

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical ServicesAuthenticated

Download Date | 12/9/14 2:25 AM

454 Saue r l an ì—

et apostatas dignatus est exhibera, quid vicarias eins in terris, homo fra-gilis, facturus est Nunquid seruus erit doras et oradelis, qaibas dominus consneuit esse pias; aat seruus ira contra inimicos ardebit, quos dominos diligi iossit. Absit Ego, inquit, dico vobis: DUigite inimicos vestros, bme-facite hits, qui oderunt vos, et orate per persequentibus vos, ut sitis flit patrie uestri, qui in celis est, qui solem euum oriri facit super honos et malos, pluit super iustos et iniustos. Mat. Vto. An non dixit et Christus discipulis sais: Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis pater vester ceUstis peccata vestra. Et iterum: Beati misericordes, quoniam et ipsi misericordiam consequentur1). || fol. 68'. ||

Igitar hiis et similibus aaditis et corde reaolutis, Exaudí , domine , p l a c a r e d o m i n e , a t t e n d e et fac2) . E x a u d í , inqaam, principem Illastrissimum, p l a c a r e per affectum benignissimum, a t t e n d e modum agendi aptissimum et fac effectum deo gratissimum. Nam quantum ad prima duo summando, que dicta sunt, pie iudico, populos prefatos multi -plici racione veniam et graciam oonsequi debere: primo namqae ex parte dei mieereri precipientie, 2° ex parte maieetatis digne presidentis, 3° ex quali tate et qaantitate principie instantis, 4° ex parte communis populi obedire volentis, 5° ex parte cleri deuote penitentis, 6° ex parte aduersarii callide deoipientis, 7° et ultimo ex parte materie seu casus inuolute multos et magnos intricanti s.

Dixi primo, qood pie veniam merentur ex parte dei misereri preci-pientie, ipso dicente Luce 6to : Estote misericordes, sicut pater vester miseri-cors est3). Et prima Petri 3Estote compacientes, misericordes, non redu-cientes malum pro malo nec malediccionem pro malediccione, sed e contrario benedicentes, quia in hoc vocati estis4·). Et iterum Math. 9. quibusdam dis-plicenciam habentibus, quod cum Jhesn peccatores discumbebant, dictum est: Euntes discite, quid est, misericordiam volo, non sacrificium. Non veni tocare iustos, sed peccatores5). Ait saluator: Discite a me, quia mitis sum et kumilis corde; et inuenietis requiem animabus vestris6). Et ita de multis sacre scripture passibus, quibus deus homines misereri homini precipit.

(Es folgen unbeschriebene Linien.) I g i t u r hec a t t e n d e et p l a c a r e , d o m i η e, e t f a c misericordiam

populo tuo, parcendo laycis, parcendo clericis, parcendo episcopis et saper omnia defuncto parcendo principi. Quid namque mirum, si princeps laycus literature ignaras in ambiguo hoc biuio deoiauit, dum ν iros doctissimos idipsum sentire conepexit. Ceterum quid grande est, si fragilis et insolens leuis iuuentus, adhuc circumspecte prudencie ignara, in tam difficili laborinto deuiauit per errorem aat fortasse talium et tantorum promissionibus fuit alleata ? '). Nunquid eciam illi, non dico, p seudo c o n c i l i a r i j , qui ipsum diuiserunt a proprio fratre, || fol. 69 || tacere potuerunt, ut abiret a suo vero capite? Utique. Igitur placare, domine, fac misericordiam seruo tuo. Ignosce fragilità ti, solue excommunicacionis uincula, si hiis ligasti seruum tuum, ut in pacis ac lucia regione cum sanctis dei requiescat. Et hoc sit dictum de primo.

>) Ev. Matth. V. 44; VI. 14; V. 7. «) Daniel IX. 19. «) Ey. Luc. VL 86. «) I. Petr. ΠΙ. 8—9. 5) Ev. Matth. IX. IS. ·) Εν. Matth. XI. 29. 7) Vgl. Lindner Gesch. d. D. Reiches unter K. Wenzel I. 106,

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical ServicesAuthenticated

Download Date | 12/9/14 2:25 AM

Rede d. Gesandtschaft dee Herzoge Albrecht ΙΠ. v. Oesterreich etc. 455

Diri secondo, prefatum popalam pie veniam consequi debere es parte apostolice maiestatis benigne presidentis. Quod enim benignitas vel clemencia et mansuetudo eint virtutes precipue presidencium, adeo darum est, quod hoc multifarie insinuât scriptura. Tradunt doctores, docent philosophi et testatur natura. Sed causa breuitatis, ut de multis pauca commemorem. Audiamus primo, quale responsum a Christo accepit ille primus et precipuus apostolico principatu oneratus, 3. beatus Petrus apostolus. Cum quareret, ut scribitur Mat 18°., dicens: Domine, quoctens peccauerit in me frater meus et dimittam ei? usque sepcies ? Et respondit illi J^esus: Non dico tibi sepcies, sed usque septuagies sepcies1 ). Id est secundum doctores : Tociene, quociens peccauerit in te frater tuus, indulgere debes ex corde. Et cur, putatis, dominum Christum hune apostolum, qui olim ipsum ter negando a se apoetauit, pocius summum presidem in terris constituíase, nisi ut proprie infirmitatie memor disceret aliia parcere, de se non presumere et de pec-catoribus non diffidere, cogitane quod et ipse de grandi peccato veniam con-aecutus sit etc. ut dicit Gregorius Romanos. Propter quod et apostolus Paulus bene dicit ad Gralath. 6°.: Fratres, si preoccupata» fuerit homo in aliquo delicto, vos, qui spirttuales estis, huiusmodi instruite in spiri¿K leni-tatis, consider ans teipsum, ne et tu tempteris2). Et ad Romanos 15: Debe-mus autem (im-)becülitatesinfirmorum nos sustinere firmiores3) etc. talia. Deinde pretermitiendo doctores catholicos de hocb) luce clarius locutos, au-diamus de hoc puncto et philosophos. Unde ille magnus Claudianus libro 2°. ad Honorium filium Theodosii imperatorie : Quamvis, inquit, domiueris Indis, Arabibus, Persie et Medis et omnes regiones te adorent, |l fol. 69* || si metuis, si praua cupis, si duceris ira, seruicii pateris iugum. Sed omnia iure tenebis, cum poterie rex esse tui*) ; quod fieri habet per virtutem man-suetudinie et clemencie, quam ibidem commendane ita dicit: Sis pius «M~ primis ; nam cum vincamur in omni muñere, sola déos equat demencia nobis6). Et T a l l i u s l i b r o pr imo de o ff i ci is dicit: Nichü laudabüius, nichü in magno et preclaro viro placabüitate et clemencia. De qua iterom Clau-dianus libro 4o. de laudibue Stillionisc) dicit, quod violencior armis omnibus expugnat multas clemencia gentes. Et ni fallor, propter hoc et propheta, postquam dixit desinendum ab ira et derelinquendum furorem subiunxit: Mansueti autem hereditabunt terram et delectabuntur in moltitudine pads6). Ce ter um quod et natura testetur clemenciam esse propriam principanti, pretereundum non est, oum rex apum a natura conetitutus hoc predicet, ut deducit beatus Ambrosius V. libro sui exameron. Sed et leo rex beetia-rum ferociesimus perhibetur clemencia molli ri et indignum ducere, at se vindicet in humilibus et subiectis, dicente Claudiano, abi supra libro IVo

de laudibus Stillionis0) : Fere pretereunt subitela et leones prostrata rdin-quunt. Quod olim Romani prudenter imitati meruerunt inter cetera in eorum laudibus dici, ut récitât beatus Augustinus primo de ciuitarte dei, quod snbiectis et subici paratie parcere consueuerunt. Et sapienter atque oportuno

a) berilli tatee mte. b) hac. mtt. c) L 8tUlichonie.

') Ev. Matth. XVni. 21. 22. ») Paul ad Galat. VL 1. ») PauL ad Roman. XV. 1. <) CL Claudiaui, De IV. cone. Honorii Pane-

gyrie. TV. 257—262. «) a . Claudian. 1. cit. W. 276—217. ·) Pealm. XXX VL 11.

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical ServicesAuthenticated

Download Date | 12/9/14 2:25 AM

456 Sauer land .

quandoque ininrias pocius indulgere sut dissimulare voluerunt, quam se vindicare, ne rerum statu prohibent» deteriora paterentur se incaute vindi-cantes. Igitur a t t e n d e d o m i n e e t p l a c a r e e t f a c misericordiam po-pulo tuo. Hoc de 2°.

Disi ergo 3°., quod populus ille veniam mereatur ex quantitate et qualitate principis interpeliantis domini Alberti archiducis Austrie, Styrie, Karynthie et Carniole, domini Marchio Slauonice ac Portus-Naonis, comes in Habspurg, Tyrol., Ferretis et in Kyburg, marchio Burgouie et lant-grauius Alsaciea). |l fol. 70 ¡| Ea qualitate autem propterea, quia testibus cro-nicis illustrissimi progenitores huius principis sánete Romane ecclesie fide-liter aetiterunt et auxiliuin prestiterunt ac ad diuinum cultum augendum fundarunt monasteria multa. Secundo quia ipse precipue dominus Albertus 3ue. et eius duo fratres preclare memorie, in declaracionem veritatis, in augmentum virtutis et in fìrmamentum fidei catholice atque sánete religionis Christiane sub eorum dominio generale studi um ') magnifica insti tuerunt et priuilegiauerunt. Tercio quia ipse dominus Albertus singulariter Sanctitati Vestre semper fidelis et deuotissimue extitit, et nisus est et adhuc, ut pre-disi, studiosius nititur in idipsum, yidelicet ut hii, qui undecunque sub fratris dominio aberrauernnt, reducanlur ad verum pastorem animarum suarum, vicarium Jhesu Christi. Sed parum est hoc, Sanctissime Pater, tam deuoto tamque magnifico et christianissimo principi, dum et paratum se ezhibeat viribus et rebus et quibuslibet laboribus, ut scismate ablato omnes christifideles unanimes fiant et obediant unico pastori suo, vero et summo Christi vicario. Jam hic super omnia attende, domine, et inquire modum procedendi aptissimum ; cogita de pace, de reduecioneh) et de uni-versali reconciliacione eorum, qui ab inicio a te abierunt et in errore iam diutis-sime usque hodie perstiterunt·. Eya ergo p l a c a r e , d o m i n e , e t f a c nunc, adiuuante principe illustrissimo, effectum utique deo super omnia gratissimum.

Disi 4°. esse miserendum ex parte communis populi obedire volentis. Et hoc ideo, quia, dum mutabile vulgus inter diuersos, cui obediendum sit et seruiendum, pocius fluctuât, a neutro dura et aspera sustinere con-sueuit, sed benigniorem eligere. Unde quamuis Roboam filius Salamonis filii Dauid ñeros esset regni Israel, quia populo rigorem minus petenti dure respondit, 3 Regum 12°., spreto Consilio seniorum dicencinm: || fol. 70' Il Si hodie obedieris populo huic et peticioni eorum cesseris locutusque (fueris)c) ad eos verba Imia, erunt tibi serui cunctis diebus2). Sed quia hoc consilium dereliquit, diuisus populus Israel a Roboam pro maiori parte et adhesit estraneo, scilicet Jeroboam, dicens : Que nobis pars in David ? vel que hereditas in filie Ysay ?3) Sique propter rigorem illum recessit Ysrael, in decern tribus, a domo Dauid usque in presenten* diem*), ut scriptum est 3° regum 12. capitulo. Quare ne aliquod tale continget, attende hic et placare, domine, et fac misericordiam populo tuo.

Disi 5°. miserendum esse, et hoc racione cleri corde penitentas. Quod enim penitenti et emendanti seu emendali volenti parcendum sit, maxime

a) corr. : comitis . . marchionis . et lantgrauii. b) de pace (errata de reduccione mie. c) euppl.

') Die Wiener Universität. ') ΠΙ. Regum XII. 7. ·) ΠΙ. Regum XII. 16. *) III. Reg. XIL 19.

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical ServicesAuthenticated

Download Date | 12/9/14 2:25 AM

Bede d. Geeandtechuft des Herzoge Albrecht ΙΠ. v. Oesterreich etc. 457

cui error irrepsit vel peccatum ex ignorancia non crassa an t ex fragilitate humana aut es impulsu persuasionis deceptorum aut ex timore perdicionis uite et rerum, sic darum est. quod deduci non sit opus; quia hoc et con-dicio humana habet, volunt sacra*), volunt iuris decreta, vult scriptura sacra. Unde cum apostolus dicat: Estote imitatores dei sicut filii carissimil), andiat seruus seruorum dei quid dominus eius dixit cuidam de seruis suis, qui roganti se et dicenti : Pnrienciam habe. iti me, omnia reddam, nun-quid ait miserendutn esse ? Sene ne.quam, nmne debitum dimisi tibi, quo-niam rogasti me. Nonne en/o oportuit et U mi-cereri conserui tui, sicut ego tui misertus sum. Et irati/1 dominus tradidit mm tortoribus etc. Sic et pater meus celestis faciet rohis, si non remiseritis unusquisque fratri suo de cordibus vestris2). Igitur e x a u d í , d o m i n e , e t p l a c a r e e t f a c mi-sericordiam populo tuo et cetera.

Dixi 6°. miserendum esse ex parte aduersarii callide circumuenientis vel decipientis. Hanc enim intencionen) raiserendi sui Dauid crebrius in psalmis allegare consueuit, ut. de lapsu veniam consequi mereretur, attenta sua fragilitate et sibi aduersaneium calliditate et attenta hostium fortitu-dine et hostium multitudine. excusaretur. Propter quod exclamat ad do-minum, Ps. 8 : Domine, dirige me in semita recta propter inimicos meos3), et similia multa. In proposito autem ι a) duplici aduersario callido et nimis potenti j fol. 71 nullo resistente abductus populus noster, utpote (ab) anti-papa, qui a principio eos pseudoapostolis preuenit; secundo a sathana, qui quasi ruptis vinculis infernum exiuit; et hoc, ni fallor, merentibus pec-catis m agis presidencium quam subiectarum plebium. Exiuit enim peccatis nostris solutus aduersarius ille fortissimus et callidissimus, ut exeribraret uos, sicut de ipso innuitur prima Petri 5". Vigilate, inquit beatus Petrus, qui aduersarius vester dyabolus tanquam leo nigiens circuit, quer ens quem deuoret. Cui resistite forte in fideV' Igitur attende, domine, et placare et tac, ut muta fiant labia dolosa adiursariorum, que loquuntur aduersos iustum iniquitatem in superbia et in abusione ; scribitur ps b).

Dixi 7°. et ultimo ipsos graciam consequi debere ex parte materie et casus inuoluti multos intricantis. Quoniam reuera hic est fouea multis ab-scondita, hic est lapsus sapientum, hic est precipicium magnorum et par-uorum, ubi gigantes ruerunt' ), hic est, Intens ìnisterium et occultum dei iudicium, quo ipse, qui hune humiliât et hunc exaltad), deponere uoluit po-tentes de sede et exaltare humiles{'J. Ideo, placare, domine, et fac misericordiam populo tuo. Cogita de pace, cogita de reduecione nedum nostrorum, sed omnium, qui a te vicario Jhesu Christi abierunt. Moueat, queso domine, tot te tantorum sanguine Christi redemptorum error et perdicio. Moueat huiue pestis nimia duracio. Moueat magni premii retribucio. Terr eat negli-gentem magne dampnacionis incursio. Muueat amor dei. Moueat zelus sa-lutis fidelium omnium Christi beato Petro et. suis successoribus commissa-

a) èie ! b) Der Platz für die Zahl ist freigelassen : es ist Pe. XXX. 19. c) Für diesen Ort ist am Rande nachgetragen : ,ignaui euaeerunt.'

') Paul. ad. Ephee. V. I. ') Evang. Matth. XVIII. 26, 82-35. ·) Psalm. XXVI. 11. <) I Petr. V. 3, 'J. *) Psalm. LXX1V. 8. ") ET. Luc. I. 52.

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical ServicesAuthenticated

Download Date | 12/9/14 2:25 AM

4 5 8 S a t e r l a n d .

rom. Petre, inquit, amas me ? Pasee oue» meas1), in pastorali cura foueas omnes, ad te congregas, et dispergi in predam lupornm non permittas ; quod oberrat, redac; qaod infirmnm est, || foL 71' |j conforta; et qaod sau-ciatum est, sollicite mederò. Noli igitar mortem peocatoris, domine, sed omni studio, omni uirtute et omni via labora et conare, quo modo con-uertantur ad ρ as to rem an im arum suarum et viuant2).

Igitur exaudi, domine, placare, domine, attende et foc3). E i audi nos, qnia bamiliter petimas. P l a c a r e illis, pro qnibos petimue. A t t e n d e motiuis. qnibos petimas et qne induximue. E t f a c, que ex pai-te illustris-simi principie exposuimus. Fac misericordiam principi defuncto. Reconciliare populo relicto. Fac, ut uniuersi redeant errantes ad gremì um ecclesie ; et fiat, domino propiciante, unus pastor et unum ouüe*). A m e n , f i a t , f i a t etc.

') Et. Joh. XXI. 17. ') Vgl. Ezechiel ΧΧΧΙΠ. 11. ·) Daniel IX. 19. 4) Εν. Joh. X. 16.

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical ServicesAuthenticated

Download Date | 12/9/14 2:25 AM