43
Makroekonomiczne skutki reform systemu emerytalnego dr Jan Hagemejer, UW dr Krzysztof Makarski, SGH dr hab. Joanna Tyrowicz, UW (z pomocą A. Borowskiej, K. Goraus i M. Bieleckiego) Grant NCN nr UMO-2011/01/D/HS4/04039 Group for Research in Applied Economics Opinie wyrażone w tym materiale odzwierciedlają stanowisko autorów i nie powinny być utożsamiane z instytucjami, z którymi są związani.

Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

  • Upload
    grape

  • View
    588

  • Download
    1

Embed Size (px)

DESCRIPTION

 

Citation preview

Page 1: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Makroekonomiczne skutki reform systemu emerytalnego

dr Jan Hagemejer, UWdr Krzysztof Makarski, SGH dr hab. Joanna Tyrowicz, UW

(z pomocą A. Borowskiej, K. Goraus i M. Bieleckiego)Grant NCN nr UMO-2011/01/D/HS4/04039

Group for Research in Applied Economics

Opinie wyrażone w tym materiale odzwierciedlają stanowisko autorów i nie powinny być utożsamiane z instytucjami, z którymi są związani.

Page 2: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 2/34

Plan prezentacji

Logika modeli OLG

Makroekonomiczne skutki reformy z 1999? Mechanizmy w modelu Model vs. rzeczywistość, czyli krytyczna ocena wyników

Skutki proponowanych zmian w systemie Dobrowolność Suwak Zmiana portfela OFE Przeniesienie aktywów

Jakie są skutki rozwiązania wybranego w 2013?

Wnioski (w tym: ograniczenia modelu)

Page 3: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 3/34

Logika modeli OLG

1900192419481972199620202044206820922116214021642188221222362260-8.0%

-6.0%

-4.0%

-2.0%

0.0%

2.0%

4.0%

6.0%

8.0%

Page 4: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 4/34

Makroekonomiczne skutki demografii…

2049

Co oznacza perspektywa długofalowa?

Page 5: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 5/34

Makroekonomiczne skutki demografii…

2049

… w modelu liczba ludności się stabilizuje…

Co oznacza perspektywa długofalowa?

Page 6: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 6/34

Jak działają modele OLG?

Obywatel = konsument „uczciwie” optymalizuje pracę i konsumpcję na całe swoje życie zna średnią długość życia + przebieg zmiennych makro

Rząd pobiera podatki, wydaje stały odsetek PKB finansuje (z podatków) deficyt ZUS

System emerytalny stary: PAYG DB => stała niezmienna stopa zastąpienia nowy: PAYG DC (ZUS) + FF DC (OFE) => zmienna stopa zastąpienia egzogeniczny (rosnący) wiek emerytalny

Model równowagi ogólnej rozwiązanie: taka stopa procentowa, że popyt firm = podaż obywateli z tego wynika: konsumpcja, podatki, równowaga rządu + dobrobyt

Page 7: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 7/34

Jak rozumieć dobrobyt?

Dotąd Joanna konsumowała 30 wyjść na basen i 4 tygodnie urlopu w roku. To był efekt jej optymalizacji (preferencje), przy zadanych cenach

Rząd postanowił umilić jej życie, modyfikując stawki podatków tak, że przy nowych cenach Joanna „wybiera” 15 wyjść na basen i 10 tygodniu urlopu.

Lepiej Joannie? Basen Urlop Użyteczność

Przed 30 4 lnB+lnU = 4.7875 utyli

Po 15 10 lnB+lnU = 5.0106 utyli

Lepiej, ale o ile? Ile to jest 0.2231 utyli?

Ekwiwalent konsumpcji: ta zmiana jest równoważna wzrostowi konsumpcji o 11.8%

0.2231 utyli = ln[30*(1+11.8%)] + ln[4*(1+11.8%)] = ln[15]+ ln[10]

Page 8: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 8/34

Czy reforma z 1999 r. była społecznie korzystna?

TAK

(w świetle naszego analiz dobrobytu w modelu)

1.Wzrost kapitału = > wzrost PKB (w porównaniu do status quo) na skutek oszczędności w II filarze na skutek oszczędności prywatnych ( z powodu dużego spadku

emerytur)2.Wyższy dobrobyt

na skutek niższego wzrostu podatków

Page 9: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 9/34

Mechanizmy w modelu

Gospodarka „skalibrowana” do danych za 1999 => zgodne: stopa inwestycji przy zadanej deprecjacji i standardowych preferencjach => rynkowa stopa procentowa podaż pracy i ścieżka produktywności w cyklu życia stopa zastąpienia w PAYG DB oraz „dziura” w ZUS stopy podatków: PIT, VAT i od odsetek od przychodów kapitałowych

1.Liczymy status quo demografia + wiek emerytalny + ścieżka wzrostu gospodarczego (AWG)

2.Liczymy świat „po reformie” j.w. + inny system emerytalny

Porównujemy użyteczność w status quo i „po reformie” dla każdej kohorty i staramy się zrekompensować straty z nadwyżek

Page 10: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz

1 13 25 37 49 61 73 85 97 109121133145157169181193205217229241-8.0%

-6.0%

-4.0%

-2.0%

0.0%

2.0%

4.0%

6.0%

8.0%

FF całościowy efekt dobrobytowy

18/11/2013 KPRM 10/34

Mechanizmy w modelu

Page 11: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz

1 13 25 37 49 61 73 85 97 109121133145157169181193205217229241-8.0%

-6.0%

-4.0%

-2.0%

0.0%

2.0%

4.0%

6.0%

8.0%

FF DB->DC całościowy efekt dobrobytowy

18/11/2013 KPRM 11/34

Mechanizmy w modelu

Page 12: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz

1 13 25 37 49 61 73 85 97 109121133145157169181193205217229241-8.0%

-6.0%

-4.0%

-2.0%

0.0%

2.0%

4.0%

6.0%

8.0%

FF DB->DC całościowy efekt dobrobytowy

18/11/2013 KPRM 12/34

Mechanizmy w modelu

3% 79-LATKA <<< 3% 20-LATKA

Page 13: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 13/34

Dług jest korzystnym sposobem finansowania

1900192419481972199620202044206820922116214021642188221222362260-2.5%

-2.0%

-1.5%

-1.0%

-0.5%

0.0%

0.5%

1.0%

dług publiczny (do limitu 65% PKB)

(do limitu 70% PKB)

Page 14: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 14/34

Dług jest korzystnym sposobem finansowania

1900192419481972199620202044206820922116214021642188221222362260-2.5%

-2.0%

-1.5%

-1.0%

-0.5%

0.0%

0.5%

1.0%

dług publiczny (do limitu 65% PKB)

(do limitu 70% PKB)

Page 15: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 15/34

Skutki reformy z 1999 r. wobec status quoSposób finansowania reformy rzutuje na ścieżkę dostosowania kapitału

Page 16: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 16/34

Skutki reformy z 1999 r. wobec status quoSposób finansowania reformy rzutuje na ścieżkę dostosowania kapitału

Page 17: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 17/34

Skutki reformy z 1999 r. wobec status quoPodatki i tak wzrosną, a dług rośnie szybciej niż bez OFE …

… ale łączny wzrost podatków/długu jest znacznie niższy

Page 18: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 18/34

Skutki reformy z 1999 r. wobec status quoSystem zdefiniowanej składki (DC) płaci znacznie niższe emerytury niż zdefiniowanego świadczenia (DB)

Page 19: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 19/34

Skutki reformy z 1999 r. wobec status quoZmiana sposobu naliczania generuje nadwyżkę w ZUS (i OFE)

Page 20: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 20/34

Skutki reform z 1999 r - podsumowanie

1. Wzrost kapitału => wzrost PKB (o ok. 3%)

2. Niższa stopa zastąpienia i emerytury (o ok. 40%)

3. Po okresowym pogorszeniu deficytu ZUS, poprawa kasowo: nadwyżka w ZUS

4. Stabilność fiskalna przy nieznacznie wyższych podatkach np. udział VAT w konsumpcji: z 11% na ok. 12% (zamiast

16%!)

Page 21: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 21/34

Skutki reformy z 1999 r – model a realia

Model Realia (efekty makro)

Konsumenci wiedzą, że emerytury spadną, więc oszczędzają ex ante.

Oszczędności prywatne wzrosną mniej => efekt na kapitał i PKB mniejszy i głównie przez OFE

Nie zmieniają się wydatki rządowe, więc podatki podążają za deficytem ZUS

System emerytalny jest powszechny (nie ma innych źródeł deficytu ZUS)

Są inne źródła deficytu ZUS + koszty obsługi tego dodatkowego długu

Konsumenci jednakowi w kohorcie + aktuarialna sprawiedliwość

Emerytury minimalne i wdowie => prawdopodobieństwo nadwyżki w ZUS?

W długim okresie przyrost naturalny się stabilizuje (≈stopa dzietności wzrosła)

?

Page 22: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 22/34

Czy proponowane i wprowadzone obecnie zmiany są społecznie korzystne?

NIE

(w świetle naszego analiz dobrobytu w modelu)1. Spadnie dobrobyt (w porównaniu do status quo = reforma 1999)

na skutek niższej indeksacji i niższej waloryzacji (suwak!) spada kapitał i PKB w długim okresie (choć nieznacznie)

2. Ścieżka kapitału (i PKB) zależy od dostosowania fiskalnego obniżenie długu = krótkookresowo wzrost kapitału obniżenie podatków lub wzrost wydatków = negatywne skutki dla kapitału

Page 23: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 23/34

Skutki proponowanych (i wprowadzonych) zmian 2011: przesunięcie składki 2013: propozycje

1. zmiana konstrukcji portfeladotąd: r_ofe= (1-a)*r_rząd+a*r_rynek(=MPK-deprecjacja)odtąd: r_ofe=r_rynek (=MPK-deprecjacja)

2. dobrowolność

dotąd: powszechne członkostwo w OFEodtąd: 50% każdej kohorty w OFE

3. suwak

dotąd: emerytury wypłacają OFE (stopniowe „zjadanie” oszczędności)odtąd: emerytury wypłaca ZUS (skokowe zjadanie oszczędności)

4. przesunięcie obligacji

dotąd: obligacje oszczędnościami w II filarzeodtąd: umorzenie obligacji + zobowiązania implicite w I filarze

Page 24: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 24/34

Jak modelować zmiany w nowym systemie?

Status quo: brak zmian w systemie z 1999 r emerytury aktuarialnie sprawiedliwe wypłacają OFE składki, portfel i członkostwo w OFE: niezmienne

Po reformie: zmiany w tym systemie ulga fiskalna => niższe podatki lub obniżenie długu

jeśli obniżamy dług: w długim okresie powrót do 45% PKB

jeśli obniżamy podatki: w długim okresie powrót do 45% PKB, ale w okresie dostosowań, dług stały (jak w status quo)

Page 25: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 25/34

Dobrobytowe skutki zmian w systemie

19001928195619842012204020682096212421522180220822362264-1.2%

-0.8%

-0.4%

0.0%

0.4%

0.8%

1.2%

suwak

Page 26: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 26/34

Dobrobytowe skutki zmian w systemie

19001928195619842012204020682096212421522180220822362264-1.2%

-0.8%

-0.4%

0.0%

0.4%

0.8%

1.2%

portfel

Page 27: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 27/34

Dobrobytowe skutki zmian w systemie

19001928195619842012204020682096212421522180220822362264-1.2%

-0.8%

-0.4%

0.0%

0.4%

0.8%

1.2%dobrowolność

Page 28: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 28/34

Dobrobytowe skutki zmian w systemie

1 15 29 43 57 71 85 99 113127141155169183197211225239-1.2%

-0.8%

-0.4%

0.0%

0.4%

0.8%

1.2%przesunięcie składki

Page 29: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz

19001928195619842012204020682096212421522180220822362264-1.2%

-0.8%

-0.4%

0.0%

0.4%

0.8%

1.2%suwak portfel dobrowolnośćprzesunięcie obligacji przesunięcie składki

18/11/2013 KPRM 29/34

Dobrobytowe skutki zmian w systemie

Page 30: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 30/34

Dobrobytowe skutki zmian

Łączny efekt dla żyjących i przyszłych (wobec status quo)

Pogorszenie dobrobytu głównie z dwóch powodów: emerytury i stopy zastąpienia (głównie na skutek różnic indeksacji) podatki

przesunięcie obligacji

portfel

suwak

dobrowolność

przesunięcie składki

-0.8% -0.7% -0.6% -0.5% -0.4% -0.3% -0.2% -0.1% 0.0%

Page 31: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 31/34

Stopy „zwrotu”

Page 32: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 32/34

Stopy zastąpienia w relacji do status quo

19992025205120772103212921552181220722332259228590%

95%

100%

105%

110%suwakportfeldobrowolność

Page 33: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 33/34

Łączna wysokość emerytur w relacji do status quo

190019261952197820042030205620822108213421602186

70%

80%

90%

100%

110%

120%

130%suwakportfeldobrowolność

Page 34: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 34/34

Dług publiczny

1999 2017 2035 2053 2071 2089 2107 2125 2143 2161 2179 219720%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

60%

suwakportfeldobrowolnośćprzesunięcie obligacjiprzesunięcie składki

Page 35: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 35/34

Wnioski cząstkowe

Emerytury: spadają (wyjątek: portfel)

Dług publiczny / podatki: niższe gdy suwak, przesunięcie składki i dobrowolnośćprzesunięcie obligacji – efekt jednorazowy

Zmiana PKB zależy od sposobu dostosowania fiskalnegoefekt wypychania kluczowy: spadek długu sprzyja wzrostowi kapitału, a PKB podąża za kapitałem

zmiany kapitału mają charakter przejściowy, docelowo zawsze kapitał niższy niż w status quo (dług/PKB=45%)

Page 36: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 36/34

Reforma 2013 jest złożeniem pięciu aspektówDobrowolność (50% wróci do ZUS, 50% zostanie w OFE)Przesunięcie obligacji (jednorazowe) => model a rzeczywistość

Przesunięcie składki (docelowe)Zmiana struktury portfelaSuwak

Łączny efekt:dobrobytowy ujemny (bo wszystkie składowe ujemne)dług – obniża się deficyt ZUS, można obniżyć dług lub podatki

kapitał – spada (choć w krótkim okresie zależy to od dostosowania fiskalnego)

Page 37: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 37/34

Dług publiczny / podatki

…obniżymy też podatkijeśli obniżamy dług…

wybrany wariant nie najkorzystniejszy gros korzyści zapewniają zmiany z

2011

potencjał obniżki podatków podobny jak w przypadku długu

ale większość efektu ma charakter przejściowy…

Page 38: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 38/34

… ale można także po prostu obniżać podatki

i tu także gros efektu wyczerpują już zmiany z 2011 r

Page 39: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 39/34

Wybrana ścieżka dostosowań rzutuje na kapitał

jeśli obniżamy dług…

jeśli obniżymy podatki

Page 40: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 40/34

Jak wygląda łączny rachunek dla obywateli?

Obniżenie podatków

Obniżenie długu

racjonalni myopia racjonalni myopiaRS 1 (2011) -0.54% -0.39% -0.69% -0.49%

+ suwak -0.70% -0.50% -0.93% -0.65%

RS 2 (2013-1) -0.56% -0.51% -0.84% -0.60%

+ suwak -0.66% -0.58% -1.01% -0.71%

RS 3 (2013-2) -0.73% -0.62% -1.05% -0.74%

+ suwak -0.78% -0.66% -1.14% -0.80%

RS 4 (2013-3) -0.91% -0.75% -1.25% -0.89%

+ suwak -0.99% -0.81% -1.37% -0.97%

Page 41: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 41/34

Poza modelem…

Kwestie techniczne – model nie mówi o: optymalnej strategii inwestycyjnej OFE zmianach w aktywności zawodowej (ALE: wydłużamy wiek

emerytalny) mikroekonomii systemu (ALE: uwzględniamy je)

Kwestie polityki gospodarczej Nieoczywista funkcja celu polityków (dług + podatki + wydatki

rządowe), co utrudnia określenie, jakie faktywnie będą skutki zmian w gospodarce

Racjonalna reakcja obywateli: „ przewrotne” efekty suwaka i portfela (rzeczywiste koszty dobrobytowe większe niż wynika z modelu)

Ekonomia polityczna systemu emerytalnego – starzejące się społeczeństwo o niskich emeryturach?

Page 42: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 42/34

Wnioski

Reforma z 1999 r podnosi kapitał, PKB, obniża podatki i dług obniża emerytury (stopy zastąpienia) podnosi dobrobyt (m.in. dlatego, że rosną dobrowolne oszczędności

prywatne) finansowanie ubytku w ZUS długiem publicznym optymalne koszt reformy skoncentrowany na pokoleniach żyjących w jej czasie

Wprowadzone w 2011 i proponowane obecnie zmiany obniżają dobrobyt obniżają poziom emerytur umożliwiają obniżenie długu publiczny,  ale dużo osiągnięto zmianami

z 2011 koszty tych nowych zmian obciążą także przyszłe pokolenia

Page 43: Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE

Dziękujemy za uwagę

Więcej wyników na stronie http://grape.uw.edu.pl/emeryt

oraz na tt: @GrapeUW