UVOD

Regionalizacija je jedan od temeljnih pojmova regionalnog razvoja. Njezina znanstvena i praktina vrijednost ne dovodi se u pitanje. Ono to je esto sporno i nedovoljno jasno, to su naela i kriteriji regionalizacije koji nisu jednom dati, nepromjenjivi i ope prihvaeni. Problemi regionalizacije upravo zbog toga nisu ni praktino ni teoretski jednostavni. Bosna i Hercegovina u ovome nije specifikum, i ako neke njezine specifinosti (povijesne, politike, geoprometne, etnike itd.) ovom problemu daju posebnu teinu. Naela i kriteriji regionalizacije senzitivni su na drutveno-ekonomski sustav, prostor ivrijeme.

Odreivanje regije i naela regionalizacije u ekonomskoj teoriji i ekonomskoj politici pitanje je od stratekog znaenja. U bosanskohercegovakom sluaju regionalizaciju je nuno promatrati i u kontekstu pridruivanja Europskoj uniji.Kakav je na bosanskohercegovaki odnos prema ovim pitanjima? Poznajemo li, prihvaamo i implementiramo iskustvo drugih drava, iskustvo Europske unije i vlastito iskustvo? Kakav je na stav u vezi s prijedlogom UNESCO-a da se na put globalnoga odrivog razvoja kree uobliavanjem regionalnih jedinica (SDRU) kao posebnih podruja na kojima e se ekonomske aktivnosti razvijati i usklaivati sa prihvatnim kapacitetom eko sustava?

Posebnu panju zasluuje aktualna regionalizacija nastala kao izraz elja, volje, interesa, opredjeljenja, potreba opina kao temeljnih lokalnih ekonomskih zajednica. Osim lokalnih zajednica, u svim fazama ovakvoga profiliranja regija odnosno regionalnih razvojnih agencija aktivno su sudjelovali predstavnici meunarodne zajednice (OHR Ured visokog predstavnika, Europske unije, CARE QIF International, brojne ambasade, lokalne vlasti i drugi.).

Paljiva analiza aktualne regionalizacije trai odgovor na pitanje imaju li ove regije sposobnost osiguranja odrivog razvoja, optimalnog irenja ekonomskog razvoja, minimiziranja potencijalnih internih konflikata u skladu s funkcionalno-gravitacijskim naelima, kompetitivnim prednostima, naelima odrivoga razvoja, pravilima i instrukcijama Europske unije kao i na pitanje kakav je odnos regija koje nastaju kao izraz interesa lokalnih zajednica za regionalnim povezivanjem i regija koje su izraz vizija Europske komisije.

S obzirom na cilj i vrijeme koje nam stoji na raspolaganju ovdje emo samo naznaiti nekoliko momenata. Prvo emo akcentirati neke elemente bosanskohercegovakoga iskustva: rezultate znanstveno, struno i empirijski utemeljenih regionalizacija, zatim vojnopolitikih regionalizacija i administrativnih regionalizacija. Potom emo naznaiti u osnovnom aktualne regionalizacije: administrativno-politiku regionalizaciju, regionalizaciju koja nastaje kao izraz povezivanja lokalnih zajednica (opina/optina) i regionalizaciju koju predlae Europska komisija. Posebno emo se osvrnuti na regionalne razvojne agencije kao sredinju temu priloga.

1. BOSANSKOHERCEGOVAKO ISKUSTVO

Regionalizacije Bosne i Hercegovine mogu se svrstati u tri osnovne skupine: znanstveno utemeljene regionalizacije predstavljene u radovima bosanskohercegovakih autora, vojno-politike regionalizacije pripremljene od meunarodnih eksperata i administrativne regionalizacije kao svojevrstan izraz ekonomske i regionalne politike.

Podjela na zone razvoja izvrena je na osnovu regionalnog razmjetaja faktora privrednog razvoja i njihova znaenja za efikasnost ulaganja. U podrujima prioritetne zone (pojas doline rijeke Neretve, gornji i srednji tok rijeke Bosne i pojas Posavine s dolinom rijeke Une) nalaze se glavne komunikacije sjever-jug, najvei dio ve izgraenih industrijskih kapaciteta, koncentracija stanovnitva, u blizini su i lako dostupni sirovinski i energetski potencijali. U prioritetnoj zoni postoje svi elementi za racionalan i ekonomski uspjean razvoj.

Podjela na ekonomsko-geografske pojaseve drugi je predstavljeni vid regionalizacije. Ona se temelji na prirodnim karakteristikama kao osnovi njihova prirodnog razvoja. Identificirana su tri pojasa: Posavina s dolinom rijeke Une, planinsko-umski pojas i kraki pojas. Konani rezultat istraivanja Regionalizacija i centri drutveno-ekonomskog razvoja u Bosni i Hercegovini je prijedlog podjele Bosne i Hercegovine na etiri makroregije i esnaest regija:1) makroregija Bosanska krajina s pet regija: Banjaluka, Prijedor, Biha, Jajce i Drvar2) makroregija sjeveroistona Bosna sa etiri regije: Tuzla, Brko, Doboj i Zvornik3) makroregija Sarajevsko-zenika s tri regije: Sarajevo, Zenica i Gorade4) makroregija Hercegovina sa etiri regije: Mostar, Trebinje, Konjic i Livno.

Bosna i Hercegovina je podijeljena na etiri regije: Banjaluko-bihaku (Bosanska krajina), Sarajevsko-zeniku (centralna Bosna), Tuzlansko-dobojsku (sjeveroistona Bosna) i Mostarsko-trebinjsku (Hercegovina).

Znaenje i smisao ovoga modela je u njegovoj zasnovanosti i djelotvornosti u otvaranju mogunosti za rjeavanje osnovnih problema razvoja, zatim u ekonomskim, politikim, etnikim i administrativnim motivima koji su respektirani.Posebne vrijednosti predloenoga modela regionalizacije su u tome to se ona moe aplicirati: u decentraliziranom sustavu, u uvjetima globalne integracije svjetske privrede i reafirmacije nacionalne ekonomske politike. Veoma je zanimljivo dovoenje u vezu s problemom privlaenja stranog kapitala. Istie se kako se s veoma visokim stupnjem sigurnosti moe tvrditi da ignoriranje zahtjeva suvremene globalne svjetske privrede na koncept makroekonomske politike drave ima tragine i dalekosene posljedice.

Strani kapital

S obzirom na veliinu teritorija Bosne i Hercegovine, gustou naseljenosti, komunikativnost prostora, stupanj privrednog razvoja i razmjetaj veih centara ocijenjeno je da se optimalna prostorna veliina jedne makroregije kree u rasponu od 10 do 15 tisua km2. Uz takvu veliinu jedne makroregije prosjena maksimalna udaljenost rubnih dijelova jedne makroregije od njenog centra bi se kretala od 56 do 69 km. Teilo se da maksimalni razmak rubnih podruja od osnovnog centra bude do 100 km, a tek u okolnostima kada nisu mogue alternativne podjele, da taj razmak bude i neto vie od 100 km.

Optimalna demografska veliina prosjene makroregije u BiH kree se izmeu sedam stotina tisua i milijun stanovnika.6 Od navedenoga broja stanovnika, realna makroregija moe u izvjesnoj mjeri odstupati navie ili nanie u zavisnosti od postojeih okolnosti koje se prilikom konkretnog razgraniavanja moraju uvaiti iz nekih opravdanih razloga.

Prema urbano-gravitacijskom kriteriju, regija moe vriti svoju funkciju ukoliko ima jedan centar s vrlo znaajnim funkcijama, dva sa znaajnim, dva do tri sa srednje znaajnim, etiri do est s malo znaajnim i dvanaest do esnaest s beznaajnim funkcijama.Makroregija odnosno regija utvrena je kao prostorna i ekonomska cjelina, heterogeno prirodno i privredno podruje i podruje s jasno izdiferenciranim dominantnim centromkoji ima razvijene proizvodne i centralne funkcije.

Makroregije

2. AKTUALNA REGIONALIZACIJA

U aktualnoj regionalizaciji Bosne i Hercegovine mogu se uoiti tri momenta: administrativna regionalizacija, regionalizacija na podruja novoformiranih regionalnih razvojnih agencija i regionalizacija prema viziji Europske komisije.Administrativnu regionalizaciju karakterizira podjela Bosne i Hercegovine na FederacijuBosne i Hercegovine, Republiku Srpsku i Distrikt Brko. Federacija je podijeljena na deset kantona (Unsko-sanski, Posavski, Tuzlanski, Zeniko-dobojski, Bosansko-podrinjski, Srednjobosanski, Hercegovako-neretvanski, Zapadno-hercegovaki, Sarajevski, Hercegbosanski), a kantoni na opine. Republika Srpska je podijeljena samo na opine.

Prema raspoloivim podacima na podruju Bosne i Hercegovine ivi oko 3,8 milijuna stanovnika (u Federaciji Bosne i Hercegovine oko 2,3 milijuna i u Republici Srpskoj 1,5 milijuna stanovnika). Dostignuta je razina razvijenosti mjerena ukupnim domaim proizvodom po stanovniku u USD od 1210 (u Federaciji BiH 2090 i u RS oko 860) ili mjerena stopom zaposlenosti od 16,2% (Federacija BiH 17,6% i RS 14,0%). Stopa nezaposlenosti je oko 41% (u Federaciji BiH oko 40%, a u RS oko 43%).

Kantoni u BiHOd 2001.godine otvoren je proces formiranja agencija za regionalni razvoj kao izraz partnerstva nevladinog, javnog i privatnog sektora kako domaeg tako i meunarodnog. Formirane su regionalne razvojne agencije na podruju Distrikta Brko (RABDA 2001. godine), Tuzlanskog kantona (2002. godine), Mostara (2002. godine), Gornjo-drinskog podruja (REDRIN 2002. godine), Sarajevska ekonomska regija (SERDA 2003. godina), Banjaluka (BLERDA 2003. godina), Sjeverozapadna Bosna (2003. godina), Bira (2003. godina), Posavska regija (2003. godina).

Podrka Europske unije kroz projekte EU RED I i EU RED II

Od 1999. godine Europska unija aktivno prua podrku projektima lokalnog i regionalnog ekonomskog razvoja i to prvo kroz pilot projekte u Tuzli, Mostaru i Distriktu Brko, nakon ega je 2000. godine, uslijedio projekt Sredstva brzog djelovanja (QIF program) koji je podrao projekte za kreiranje novih radnih mjesta i podstakao prve lokalne i podregionalne razvojne inicijative.Od marta 2003. godine do oktobra 2005. godine, EU RED projekt (projekt podrke Europske komisije regionalnom ekonomskom razvoju u BiH) je bio kljuni projekt u ovoj oblasti, koji je imao etiri glavna zadatka: definiranje okvira za regionalni razvoj, osnivanje i izgradnja kapaciteta regionalnih razvojnih agencija (RRA), izrada strategija regionalnog ekonomskog razvoja i projektni fond za sufinansiranje projekata.Putem fonda za regionalni ekonomski razvoj, Europska unija je osigurala bespovratna sredstva za projekte ekonomskog razvoja sa fokusom na mala i srednja preduzea (MSP) i turizam. Nakon to je u decembru 2004. godine javnosti prezentirano pet strategija regionalnog razvoja, prijedlozi projekata moraju biti direktno povezani sa prioritetima koji su definirani u strategiji i moraju imati odobrenje odgovarajue RRA.Na temelju rezultata prvog EU RED projekta, u decembru 2005. godine poeo je EU RED II projekat Podrka EU malim i srednjim preduzeima i regionalnom ekonomskom razvoju u BiH.Aktivnosti projekta EURED II e se fokusirati na slijedee:1. Institucionalna podrka;2. Izgradnja kapaciteta;3. EURED fond;4. Komunikacije i transfer znanja

Eurpska unija / Bosna i Hercegovina

U kontekstu institucionalne podrke, projekt e analizirati postojei institucionalni okvir za MSP i RER te pomoi kod izrade nacrta zakona o razvoju i promociji malih i srednjih preduzea, kao i Bijele knjige za regionalni ekonomski razvoj. Projekt e pruiti podrku Ministarstvu za vanjsku trgovinu i ekonomske odnose pri uspostavljanju Vijea za razvoj i preduzetnitvo te u pripremnom radu za budue kreiranje Agencije za razvoj i preduzetnitvo.

3. REGIONALNE RAZVOJNE AGENCIJE

Prema iskustvu Europske unije osnovne karakteristike regionalnih razvojnih agencija su interakcija s okolinom, partnerstvo, odnos s postojeom strukturom, znanje i sposobnost identifikacije ciljeva i operativnih projekata, sposobnost koordinacije postojeih razvojnih struktura i autonomija vlastitih odluka.Potreba za regionalnim razvojnim agencijama dolazi od poslovnih zajednica; lokalne, pokrajinske, regionalne i dravne strukture vlasti; institucija razvoja i obrazovanja; javnih institucija (npr. za zapoljavanje, privatizaciju); poslovnog i tehnolokog centra; razvojnih inicijativa i savjetnika; financijskih institucija; nevladinih organizacija i donatora; sindikata.Regionalne razvojne agencije moemo promatrati prema osnivau: osnovane od centralne vlasti unutar regionalne ili lokalne vlasti osnovane od regionalne ili lokalne vlasti kombinacija ovih prvih triju osnivaa nezavisne RRA osnovane na temelju javno-privatnog partnerstvaRegionalne razvojne agencije po aktivnosti moemo definirati kao strateke, globalnooperativne, sektorske, agencije za potporu stranih investicija.Po funkciji ili ulozi definiraju se kao sveobuhvatne i specijalizirane.Sveobuhvatne se javljaju kao koordinator procesa planiranja u regiji; dizajner, izvoa ili monitor razvojnih programa i projekata; katalizator razvojnih fondova i donacija; akter ekonomske i socijalne reforme (zapoljavanje, potpora razvoju SME, promocija investicija),povezivanje u lokalne i meunarodne mree regionalnih razvojnih agencija.Specijalizirane (lokalne agencije) se angairaju na projektima lokalnog znaenja, savjetovanju, obrazovanju i povezivanju u regionalnu agenciju.Kao partneri u regionalnim razvojnim agencijama javljaju se organi vlasti, privredne komore, udruenja, univerzitet, institucije za istraivanje i razvoj, tehnoloki centri, institucije i organizacije, postojee strukture servisa, sindikat, donatori, NGO, RRA u zemlji.

UNDP - Lokalna agencija

Bitni ciljevi: povezanost s lokalnim akterima, komplementarnost i sinergija ponude aktera i potrebe regije, partnerstvo.Poloaj lokalnih agencija u ekonomskoj regiji zavisi od kvalitete odnosa s opinama koje pokrivaju, kvalitete odnosa s ostalim akterima razvoja u okruenju, unutarnjeg kapaciteta (znanja, iskustva, kreativnosti, inovativnosti, tehnike mogunosti za izvravanje primljenih zadataka), prepoznavanja od strane partnera i okoline temeljem postignutih rezultata.

Trgovaki centri u Bosni i Hercegovini

Aktivnosti koje se odnose na Fond za regionalni ekonomski razvoj e se nastaviti kako bi se Evropskoj komisiji osigurala asistencija kod pripreme poziva za podnoenje prijedloga projekata i dodjeljivanja bespovratnih sredstava, kao i kod monitoringa sredstava za finansiranje operativnih trokova RRA te pomo RRA kod monitoringa pod-projekata. Takoer e se zagovarati institucionalizacija Fonda za regionalni ekonomski razvoj u svijetlu budueg predspristupnog konteksta.

Modeli financiranja: raznolikost po visini financijskih sredstava i po izvoru; zavisnost financiranja od naina osnivanja; zavisnost od veliine podruja koje RRA pokriva, zavisnostod koliine i vrste servisa.

Aktivnosti RRA: priprema i implementacija regionalnih stratekih programa, analiziranjei upravljanje bazama podataka, informiranje i savjetovanje poduzea i start-up, treninzi i seminari, upravljanje poslovnim inkubatorima, industrijskim zonama, financijski inenjering, transfer inovacija i tehnologija, traenje poslovnih partnera za SME i investitora, proces internacionalizacije poduzea.

ZAKLJUAK

Odreivanje regije i naela regionalizacije u ekonomskoj teoriji i ekonomskoj politici pitanje je od stratekog znaenja. To potvruje i bosanskohercegovako iskustvo i angaman meunarodne zajednice na regionalnom razvoju i formiranju regija u Bosni i Hercegovini.Kakav je na, bosanskohercegovaki odnos prema ovim pitanjima? Poznajemo li, prihvaamoi implementiramo iskustvo drugih drava, iskustvo Europske unije i vlastito iskustvo? Kakav je na stav u vezi s prijedlogom UNESCO-a da se na put globalnoga odrivog razvoja kree uobliavanjem regionalnih jedinica (SDRU) kao posebnih podruja na kojima e se ekonomske aktivnosti razvijati i usklaivati s prihvatnim kapacitetom eko sustava?

Kao da jo uvijek u dovoljnoj mjeri nisu prepoznati svi potencijali koje ima adekvatna regionalizacija i regionalni razvoj. Otvaranje procesa formiranja zajednica lokalnog ekonomskog razvoja uz potporu lokalnih i meunarodnih organizacija svjedoi o prvim koracima u prihvaanju i pokuaju implementacije iskustva drugih drava, posebno Europskeunije u poslijeratnom razdoblju. Jo uvijek je otvoreno pitanje jesu li i koliko su podruja regionalnih razvojnih agencija najadekvatniji okvir odrivoga razvoja, koliko su to SDRU odnosno u kakvom su odnosu prema optimalnoj regiji do koje se dolo u dosadanjim znanstvenim, strunim i empirijskim istraivanjima u Bosni i Hercegovini.

Bosanskohercegovaki autori su prepoznali etiri odnosno pet osnovnih makroregija na podruju Bosne i Hercegovine sa sjeditima u Sarajevu, Mostaru, Zenici, Tuzli i Banjaluci. Ove regije imaju znanstveno, struno, empirijsko, povijesno i svako drugo utemeljenje.

Za administrativnu regionalizaciju Bosne i Hercegovine karakteristine su stalne promjene kao izraz sloenosti problema i potrebe da se razvojni problemi koritenjem ovoga instrumenta rijee. To oslikava i okupiranost politike problemom regionalizacije, a indirektno i spoznaju da je regionalizacija vie od fizike podjele teritorija te da ona moe biti sredstvo za rjeavanje razvojnih, integrativnih, politikih, ekonomskih, etnikih, socijalnih i drugih problema.Posebnu panju zasluuje aktualna regionalizacija nastala kao izraz elja, volje, interesa, opredjeljenja, potreba opina kao temeljnih lokalnih zajednica i meunarodnih organizacija. Ilustracije radi, u razdoblju 2001.-2003. godine formirane su ili su u fazi formiranja regionalne razvojne agencije odnosno regije SERDA, REDRIN, NW, TK, RABD, BLERDA, MEDA, Semberija, Posavina itd. Osim lokalnih zajednica, u svim fazama profiliranja regija odnosno regionalnih razvojnih agencija aktivno su sudjelovali predstavnici meunarodne zajednice (OHR, EU, CARE, brojne ambasade itd.).

Otvoreno je i pitanje je li prijedlog Europske komisije rjeenje, mehanizam koji bi mogao snano podstaknuti regionalni i ukupni razvoj.

LITERATURA

1. Begi, K. (2000): Bosna i Hercegovina od Vanceove misije do Daytonskog sporazuma.Sarajevo2. Bogunovi, A. (2001): Regionalne inetgracije i regionalna politika. Ed. EkonomskiFakultet3.Hadiomerovi, H. (1964.): Osnove i pravci regionalnog privrednog razvoja Bosne iHercegovine4. www.serda.ba ; http://www.pmfbl.org/ ;