Rekreativni sport u turizmu

UVOD

Sport i turizam su masovne drutveno-ekonomske pojave koje su po mnogo emu meusobno povezane. Povezanost turizma i sporta ogleda se kroz: faktore turizma i sporta, funkcije koje generiraju turizam i sport te kroz njihove ekonomske uinke. Iako se sport u turizmu pojavljuje u razliitim oblicima, u savremenom turizmu dominantnu ulogu ima sport za svekoji se u naoj terminologiji moe poistovjetiti sa sportskom rekreacijom . Sportska rekreacija s brojnim sadrajima osnovna je poluga aktivnog odmora u turizmu. Nove tendencije u razvoju turizma pokazuju da promjene u turistikim trendovima zamjenjuju tradicionalne motive odmora s motivima i sadrajima aktivnog odmora.

Kako su sport i sportska rekreacija kljuni motivi i sadraji aktivnog odmora, njihov razvoj utie na sadraj i kvalitetu aktivnog odmora u turizmu. Cilj je ovog rada da ukae na neke pravce razvoja i mogunosti unapreenja kvalitete sporta i sportske rekreacije u turizmu uopte. Odmor, sport, lov, ribolov, zabava, oputanje, itd. samo su neki od motiva zbog kojih se ljudi ukljuuju u turistika kretanja. Svi se oni baziraju na osnovnoj ovjekovoj potrebi za odmorom i rekreacijom, a danas se smatra kako je rekreacija osnovna turistika potreba. Na osnovi iskazanih motiva za putovanjem obavlja se i klasifikacija pojedinih specifinih oblika turizma pa tako razlikujemo turizam vezan za odmore, nautiki, lovni, ribolovni, te posebno sportski turizam. Iako se sportski strunjaci svojim radom mogu pojaviti u gotovo svim oblicima turizma, u ovom nas radu zanimaju prije svega kretanja motivirana sportom i sportskom rekreacijom, odnosno sportski turizam. Kako bi se na adekvatan nain pruile usluge sporta i

sportske rekreacije u okviru turistikih kretanja, u realizaciji ovakvih programa morao bi sudjelovati struni kadar educiran u podruju sporta i sportske rekreacije. Sportska rekreacija kao specifino podruje, usmjerena je na zadovoljenje osnovnih ljudskih potreba I interesa kroz bogatstvo raznovrsnih sportsko-rekreativnih aktivnosti, koje su svima dostupne I usaglaene sa nivoom sposobnosti, zdravstvenim stanjem, polnom I uzrasnim karakteristikama svakog pojedinca. Sadraje I oblike rekreacije turist bira prema vlastitoj elji, potrebi I mogunostima. Oni se mijenjaju I prilagoavaju kulturnim I socijalnim potrebama ovjeka. U skladu s potrebama savremenih turista posebno se istie sportska rekreacija kao znaajan motiv odabira turistike destinacije.

Aktivan odmor je sinonim turistikog odmora, a on podrazumjeva sportske sadraje, ukljuujui I brojne aktivnosti u atraktivnom prirodnom ambijentu. U tom kontekstu istraujui potrebe savremenog ovjeka kojem nedostaje fizika aktivnost I kontakt sa prirodom I koji ivi prebrzo I stresno, dolazimo do konstatacije da turizam treba ostvariti brojne ciljeve koje e na kraju dovesti oporavka I zadovoljstva. Sadraji sportske rekreacije imaju dominantnu ulogu u zadovoljavanju potreba za kretanjem i odgovarajuom aktivnou, to je danas imperative kvalitetnog odmora. Zbog toga nije neobicno to sport.i turizam doivljavaju zajedniku ekspanziju zbog sve veeg interesa, ali i potrebe sve veceg broja turista.

Razvoj sportske rekreacije u turizmu u BIH poeo je na osnovama zdravstvenog turizma utemeljenog na posebno povoljnim ljekovitim prirodnim resursima. Tradicija zdravstvenog turizma dua je od 130 godina i poela je na podrujima klimatskih i zdravstvenih centara primarno radi zatite i unapreenja zdravlja, rehabilitacije, ali i lijeenja uz pomo prirodnih faktora. Kontinentalni i zdravstveni turizam temeljio se na geotermalnim izvorima. Rimljani su otvorili veinu banja na podrucju BiH, a ima dokaza da je car Dioklecijan (oko 300. god.) sagradio svoju palau na sadasnjem mjestu u Splitu upravo zbog ljekovitih izvora mineralnih voda i morskog ljekovitog blata.

Kako je BiH izuzetno bogata geotermalnim vodama, dosadanja ponuda zdravstvenog turizma u odnosu na druge razvijene zernlje, kao to su Slovenija, Maarska, eka, Austrija i dr., vie je nego skromna. BiH ima velike potencijale i komparativne prednosti za razvoj najtraenijih oblika turistike ponude, vezanih za unapreenje zdravlja savremenog, urbanog ovjeka. Savremeni turizam iziskuje nove, sofisticirane tehnike u kreaciji optimalnih modela turistike ponude. Jedno od osnovnih obiljeja turistikog trista jeste njegova e1astinost, zbog ega je neophodno permanentno pratiti sve elemente koji dovode do turistikih potreba i potranje. Ekspanzija turizma u svijetu rezultat je niza dinaminih drutveno-ekonomskih odnosa razvijenih zemalja vezanih uz poveanje potreba, prava, ekonomske moi, uz navike, kulturu, obrazovanje te trendove u interakciji s pruiiteljima usluga. Odnosi izmeu potranje i ponude isprepleteni su brojnim meusobnim funkcionalnim vezama.DEFINICIJA SPORTSKOG I REKREATIVNOG TURIZMA Kako bi bilo jasnije o kakvim se turistikim kretanjima radi, odnosno u kakvim uslovima djeluju sportski strunjaci u turizmu, definiimo najprije to podrazumijevamo pod pojmom sportski turizam. Sportski turizam svrstavamo u tzv. specifine oblike turizma koje se zasnivaju na motivaciji za putovanjem, odnosno ono to je vano za njihovo razlikovanje jest motivacija za putovanjem i sadraj boravka u odreenoj turistikoj destinaciji. Tako sportski turizam definemo kao turizam u kojem je sport glavni motiv putovanja i boravka turista u turistikom odreditu.

Sportski se turizam pojavljuje u razliitim oblicima i to:

takmiarski sportski turizam,

zimski sportsko-rekreativni turizam i

ljetni sportsko-rekreativni turizam.

Pod pojmom takmiarski sportski turizam podrazumijevaju se sva putovanja radi uestvovanja u odreenim sportskim takmienjima , od domaih do meunarodnih.Osnovni motiv putovanja jest neka sportska manifestacija bilo da sudionici aktivno uestvuju u njoj (sportisti) ili su, pak, pasivni sudionici(gledatelji). S druge strane sportsko-rekreacijski turizam podrazumijeva bavljenje turista tim aktivnostima, odnosno kao motiv turistikih putovanja u savremenom turizmu sve se vie javlja sportska rekreacija kojom se aktivno bave turisti na odmoru.

Sportska rekreacija u pravilu nema ni takmiarski niti promatraki karakter. To je

sportska aktivnost turista izabrana po vlastitom izboru sa svrhom zadovoljavanja potreba za kretanjem, igrom, aktivnim odmorom i razonodom. Sportska rekreacija je slobodno izabrana, individualna ili organizovana djelatnost, koja sredstvima fizikog vjebanja I sportsko-rekreativnim aktivnostima omoguuje ljudima aktivan odmor I zdravu zabavu I razonodu , koja im pomae da odre dobro zdravlje, fiziku I radnu kondiciju I da ispolje svoje stvaralatvo, koje im je specijalizovanim radom u velikoj mjeri uskraeno. Sutina I cilj sportske rekreacije jeste da omogui optimalne uslove I mogunost savremenom ovjeku da kroz raznovrsne sportko-rekreativne aktivnosti:

-zadovoljava svoju biopsiho-socioloku potrebu za kretanjem I igrom,

-sadrajnije, korisnije I kreativnije provodi slobodno vrijeme,

-uva I unapreuje zdravlje,

-odrava vitalnost, ivotni I radni optimizam,

-odrava I unapreuje svoje opte fizike, funkcionalne I radne sposobnosti,

-otklanja prijevreremenu pojavu starenja I produava radni vijek I kreativnost do duboke starosti. Kao znaajan sadraj slobodnog vremena sportska rekreacija podrazumjeva aktivno, stvaralako, a nikako pasivno posmatrako uee u sportsko-rekreacijskim aktivnostima.

Zimski se sportsko-rekreacijski turizam provodi u planinskim zimskim centrima, ali i u banjama, kao i na moru, a ljetni na moru, u planinama, na rijekama, jezerima i sl. Postoje sportsko-rekreacijske aktivnosti karakteristine za pojedinu sezonu, pa se tako u okviru zimskog sportsko-rekreacijskog turizma pojavljuju skijanje, skijako tranje, klizanje, sportske igre na snijegu i ledu i druge, a u okviru ljetnog etnje, tranje, planinarenje, sportovi na vodi, sportske igre, golf, tenis, jahanje itd. U ovom nas radu zanima dio sportskog turizma u kojem se turisti pojavljuju kao aktivni sudionici u raznim sportsko-rekreacijskim aktivnostima budui je uloga

sportskih strunjaka ovdje iznimno naglaena. Oni su ti koji kreiraju, organiziraju, ali i provode brojne sportsko-rekreacijske programe koji se pruaju u okviru sportskorekreacijskog turizma.

Neki od sportsko-rekreacijskih programa koji se pojavljuju kao sastavni dio turistike ponude su:

_ iznajmljivanje razliitih sportskih objekata,

_ koritenje sportskih objekata i opreme,

_ kole uenja raznih sportskih vjetina,

_ sportske igre, turniri i razna natjecanja,

_ sportsko-zabavne atrakcije). S obzirom na raznolikost i specifinost tih programa lako je zakljuiti kako su u turizmu potrebni razliiti strunjaci sportskog profila, jer jedino takav, struno educiran kadar moe kvalitetno provoditi aktivnosti kreiranja, organiziranja, ali i samog provoenja ovih programa. A upravo o kvalitetu pruene usluge zavisi zadovoljstvo turista to posljedino utie na elju za ostankom ili pak povratkom u destinaciju, ali i na strukturu potronje turista. Za postizanje kvalitetne usluge u sportskom turizmu odgovorni su svi sudionici ovog procesa .ODRAVANJE ZDRAVLJA KRETANJEM

Blai stepen od umorog odmora jeste pasivni odmor. Njime ne napadamo organizam prekomjerim unosom hrane i raznih tekuina, ve vie sjedimo i ne vjebamo. Neprogramirani aktivni odmori prihvaeni su. upravo zato to se povremeno bira sportsko-rekreativna aktivnost. To moe biti sluajan izbor ribolova u pliaku, porodinog fudbala, tranja, kupanja, plivanja, jedrenja, veslanja u amcu, koarke za dvoje i ostalih mnogobrojnih aktivnosti. Programirani aktivni odmori omoguavaju tano dozirane odreene kinezioloke rekreativne aktivnosti radi podizanja fizikih i ostalih biopsihosocijalnih sposobnosti organizma. Same aktivnosti mogu biti kao i u neprogramiranim aktivnim odmorima. Medicinski programirani aktivni odmori podrazumijevaju redovna fizika vjebanja prema utvrenom planu i programu. Voeni su interdisciplinarno, od kvalitetnih strunjaka, doktora specijalista sportske medicine i kineziologa - specijalista sportske rekreacije. Jasno da odreeni cilj uslovljava oblik, uestalost, intenzitet i trajanje medicinski programirane vjebe. Aerobno vjebanje ine razliite vjebe i fizike aktivnosti koje stimuliu aktivnost srca i plua dovoljno dugo da bi proizvele korisne efekte u organizmu. Glavni cilj aerobnog vjebanja je da povea maksimalnu koliinu kiseonika koju organizam moe da utroi u toku odreenog vremena. Aerobni efekti najlake se obezbjeuju primjenom prirodnih oblika kretanja ( hodanje, tranje, pjeaenje ), ciklinih vjebi ( vonja bicikla, plivanja, skijakog tranja ) i drugih aktivnosti. Aerobne vjebe efikasno utiu na poveanje aerobne sposobnosti; doprinose ouvanju i unapreenju zdravlja; otklanjanju i/ili ublaavanju zdravstvenih tegoba; poveavaju radne sposobnosti i produavaju aktivan radni i ivotni vijek.

Svaka aktivnost ovjeka zasniva se na potronji energije. Tijelo proizvodi energiju sagorijevanjem hranljivih materija masti, ugljenih hidrata i bjelanevina. Za sagorjevanje hrane potreban je kiseonik. Tijelo moe da deponuje rezerve hrane najvie u vidu masnih naslaga. Zahvaljujui tome ovjek moe bez hrane da ivi vie dana, pa ak i nekoliko nedelja. Meutim, u organizmu se ne mogu deponovati rezerve kiseonika. Zato je potrebno da se kiseonik stalno doprema u organizam. To se obezbeuje neprekidnim disanjem. to je miina aktivnost intenzivnija, to ukuljuuje vee miine grupe, to je vea potronja kiseonika.

U atmosferi koja nas okruuje ima dovoljno kiseonika. I pored toga svi ljudi nemaju podjednaku sposobnost da dopremaju potrebne koliine kiseonika u sve svoje organe i organske sisteme, posebno ne u toku intenzivnije tjelesne aktivnosti. Veina ljudi moe da doprema dovoljno kiseonika samo za obavljanje uobiajenih svakodnevnih radnih i drugih ivotnih aktivnosti, ali ne i za obavljanje intenzivnijih miinih aktivnosti. Mjerilo nae sposobnosti je raspon izmeu naih minimalnih zahtjeva i naih maksimalnih kapaciteta. Fiziki najsposobnije osobe imaju najvei raspon, odnosno rezerve aerobnih sposobnosti. Aerobna sposobnost potrebna je svakome, bez obzira na profesiju i uobiajena svakodnevna optereenja. Treba znati da je aerobna sposobnost najbolje i najefikasnije ivotno osiguranje. Klju za poveanje aerobnih sposobnosti je sistematsko aerobno vjebanje.Aerobno vjebanje je ono vjebanje koje doprinosi poveavanju aerobnih sposobnosti. Ono se karakterie sledeim osnovnim fiziolokim obiljejima: Angaovanje velikih miinih grupa miia nogu, trupa, ruku i ramenog pojasa ( najmanje 1/6 do 1/7 ukupne tjelesne muskulature ) u dinaminom radu, u kome se ritmiki smjenjuju naprezanja i oputanja.

Trajanje vjebanja od 20 do 60 minuta neprekidne aerobne aktivnosti. Trajanje aktivnosti je u obrnutoj srazmjeri sa intenzitetom optereenja aktivnosti niskog intenziteta mogu da traju due. Osobama srednje i starije uzrasne dobi i osobama sa niskim nivoom funkcionalnih sposobnosti preporuuju se aktivnosti niskog i umjerenog intenziteta dueg trajanja. Duim trajanjem aktivnosti potpunije se dostie efekat opte izdrljivosti i poveava sagorjevanje masnih naslaga.

Nedeljna uestalost aerobnog vjebanja treba da bude 3 5 puta. Treba sistematski vjebati najmanje svaki drugi dan kako bi se obezbjedili pozitivni efekti na poveanje adaptiranosti organizma na aerobna optereenja. Najbolje je dva-tri puta nedeljno ukljuiti se u organizovani aerobni program, a svodnevno, samostalno kod kue vjebati 20 30 minuta neki odgovarajui program aerobne usmjerenosti.

Optimalan intenzitet optereenja dozira se u granicama 60% do 80% maksimalne frekvencije sranog rada, ali se iskazuje i energetskom potronjom od 5,2 do 7,5 kkal/min/kg. Pozitivni zdravstveno preventivni efekti postiu se primjenom programa aerobnog vjebanja u toku kojih je dovoljno velika kiseonika potronja.

Aerobni programi usmjereni su, prije svega, da pozitivno utiu na poboljanje sposobnosti srano sudovnog i disajnog sistema ( poveanje aerobnih sposobnosti ), kao i na poveanje kapaciteta tkiva za energetsku transformaciju kiseonika.

Doziranje optereenja Doziranje i kontrola optereenja u toku programa sportske rekreacije vri se na osnovu spoljanjih (fizikih) i unutranjih (fiziolokih) pokazatelja optereenja. Spoljanji pokazatelji optereenja su pokazatelji obima optereenja: trajanje aktivnosti, trajanje odmora, odnos aktivnosti i odmora, broj ponavljanja vjebi, duina preenih dionica pri hodanju, tranju ili plivanju i sl.

Unutranji pokazatelji optereenja su pokazatelji reakcije pojedinih organskih sistema i organizma kao celine na primenjena optereenja: frekvencija sranog rada, frekvencija disanja, koncentracija mlene kiseline u krvi, arterijski krvni pritisak. Unutranji pokazatelji optereenja pokazuju koliko je organizam adaptiran, kako reaguje na primenjena optereenja i kako ih podnosi.

Kao najoptiji unutranji pokazatelj optereenja najee se koristi puls ( frekvencija sranog rada ). Puls je fizioloki pokazatelj optereenja koji, u toku same aktivnosti, prua najvie relevantnih informacija. To je lako dostupan i pouzdan pokazatelj preko koga je mogue relevantno jednostavno i dosta precizno dozirati i kontrolisati nivo primenjenih optereenja u toku raznovrsnih programa sportske rekreacije. Kao opta orijentacija za optimalno doziranje i kontrolu optereenja u toku aerobnog vjebanja najee se koriste dve formule: Prva, Granice optimalnog intenziteta optereenja odreuje se najednostavnije prema formuli pulsa: DGP (donja granica pulsa) = 170 GS (godine starosti)

GGP (gornja granica pulsa) = DGP + 20Druga, Optimalan intenzitet optereenja u toku aerobnog vjebanja treba da se odrava u granicama 60% do 85% maksimalnog pulsa (Fc/max):

DGP (donja granica pulsa) = 0,60 x (Fc/max)GGP (gornja granica pulsa) = 0,85 x (Fc/max)

Maksimalna frekvencija sranog rada (maksimalni puls) izraunava se po formuli: Fc/max. (maksimalni puls) = 220 godine starosti. Ovako odreen intenzitet optereenja treba odravati u toku 20-30 minuta aktivnosti sa povremenim kraim podizanjem intenziteta optereenja (pikovima) od nivoa 90% do 95% maksimalnog pulsa. Poveanju broja koronarnih kapilara i obima koronarnih krvnih sudova;

Poveanju sadraja hemoglobina u miokardu (sranom miiu);

Poveanju depoa energetski bogatih materija u miiima i jetri;

Stimulisanju stvaranja mitohondrija.

Aerobno vjebanje ostvaruje raznovrsne pozitivne promjene u organizmu. Sistem pozitivnih promjena uobiajeno nazivamo efektima vjebanja.Sistematska promjena programa sportske rekreacije, odgovarajueg karaktera, obima i intenziteta optereenja i optimalne uestalosti primjene, obezbjeuje kompleksne efekte:

-Doprinosi regulisanju metabolikih promjena; obezbjeuje endokrino-matabolike anti-aterosklerotine efekte; doprinosi sniavanju koncentracije triglicerida i holesterola; poboljanju aktivnosti fibrinalitikog sistema krvi poboljavanju glikoregulacije, smanjenju opte koagulabilnosti krvi, usporavanju agregacije i smanjenju athezije trombocita.

-Doprinosi poveanju energetske potronje i sniavanju tjelesne mase; smanjenju sadraja masti i nivoa holesterola; kompenzaciji sniavanja bazalnog metabolizma do koga dolazi sa starou, odnosno podizanju vrijednosti bazalnog metabolizma, ragulisanju apetita.

-Jaa kontraktilne sposobnosti miokarda; poveava elastinost krvnih sudova; jaa miine pumpe; poboljava kolateralni krvotok; regulie arterijski krvni pritisak; sniava frekvenciju sranog rada u miru i pri naporu. -Poveava toleranciju i otpornost na stres; prevenira spazam krvnih sudova u stresnim situacijama; obezbjeuje neutralizaciju suvinih hormona, glukoze i holesterola koji se u stresnim situacijama lue u krv; potzitivni stimulie centralni nervni sistem i nervno-psihike aktivnosti; oputa, relaksira.

Programi aerobnog vebanja djeluju vieslojno i ostvaruju pozitivne efekte na:

Miino kotani sistem;

Kardio vaskularni i respiratorni sistem;

Regulisanje prekomjerne tjelesne mase i otklanjanje masnih naslaga sa posebno ugroenih lokaliteta;

Prevenciju i otklanjanje riziko faktora kardio vaskularnih oboljenja;

Prevenciju, ublaavanje i/ili otklanjanje psihoemocionalne napetosti (stresa).

Obzirom na vieslojnost i raznovrsnost pozitvnih efekata aerobnog vjebanja, u daljem tekstu emo, na osnovu bogate literature i rezultata brojnih istraivanja, samo pobrojati najvanije efekte u odnosu na svaki od navedenih sistema.Efekti na kotano miini sistem ispoljavaju se kroz:

Poveanje miinog tonusa (vrstoe) oslabljene muskulature,

Blago poveanje miine mase i snage miia,

Poveavanje elastinosti miia, ljepote i skladnosti pokreta,

Poveanje pokretljivosti miia i zglobova,

Prevenciju, otklanjanje i/ili ublaavanje miine napetosti i grevitosti,

Prevenciju, otklanjanje i/ili ublaavanje bolova u miiima,

Prevenciju, otklanjanje i/ili ublaavanje zastoja i poremeaja periferne cirkulacije izazvane prekomjernim statikim naprezanjima,

Izgraivanje lijepog i pravilnog dranja tijela, otklanjanje nepravilnosti u dranju tijela i smetnji u vezi sa tim,

Prevenciju, otklanjanje i/ili ublaavanje poetnih funkcionalnih smetnji i tegoba lumbalnog i cervikalnog sindroma ( bolna lea ).

Efekti na kardio vaskularni i respiratorni sistem ispoljavaju se kroz:

Poveavanje adaptiranosti kardio vaskularnog sistema na fizika optereenja,

Poveavanje kontraktilnih sposobnosti sranog miia,

Poveanje volumena sranih komora do 28%,

Poveanje debljine zidova sranih komora do 14%,

Poveanje obima krvi na 1 kg telesne mase do 20%,

Poveanje udarnog obima srca u mirovanju i u toku rada do 66%,

Poveavanje fizike radne sposobnosti (aerobnih sposobnosti),

Sniavanje Fc u miru i pri naporu (racionalniji rad srca),

Poveavanje funkcionalnih sposobnosti kardiovaskularnog sistema;

Efekti na regulisanje prekomjerne tjelesne mase ispoljavaju se kroz:

Kompenzaciju hroninog statusa hipokinezije,

Poveanje bazalnog metabolizma i energetske potronje,

Intenziviranje metabolizma lipida,

Sniavanje tjelesne mase i smanjenje sadraja masti u organizmu,

Umjereno poveavanje miine mase,

Redukciju masnih naslaga sa posebno ugroenih lokaliteta,

Regulisanje apetita,

Otklanjanje i/ili ublaavanje prateih tegoba gojaznosti.

Efekti na prevenciju, ublaavanje i/ili otklanjanje riziko faktora bolesti srca i krvnih sudova ispoljavaju se kroz:

Kompenzaciju opte hipokinezije i proprioceptivne aferentacije,

Stimulaciju vegetativnih funkcija,

Intenziviranje metabolizma lipida,

Sniavanje koncentracije triglicerida (do 50%) i holesterola u krvi,

Poveavanje osjetljivosti tkiva na insulin, odnosno regulisanje eera,

Redukciju masnih naslaga sa posebno ugroenih lokaliteta,

Antistres efekat poveavanje otpornosti i umekavanje reakcije na stres,

Regulisanje aretrijskog krvnog pritiska,

Poveavanje koncentracije HDL dobrog i sniavanje koncentracije LDL loeg holesterola,

Poboljanje funkcionalne sposobnosti endokrinog sistema,

Ostvarivanje pozitivnih endokrino metabolikih anti aterosklerotinih efekata,

Poveavanje kontraktilnih sposobnosti miokarda i elastinosti krvnih sudova,

Sniavanje rizika od formiranja tromba.

Efekti na prevenciju, ublaavanje i/ili otklanjanje psiho emocinalne napetosti ispoljavaju se kroz:

Prevenciju i otklanjanje psihoemocionalne napetosti,

Poboljanje opteg samooseanja,

Prevenciju i sniavanje uznemirenosti i razdraljivosti,

Poveavanje tolerancije i otpornosti na stres,RAZVOJ SPORTSKOG I REKREATIVNOG TURIZMA

Upravo sportsko-rekreativni sadraji u turizmu predstavljaju sve vie snaan faktor turistike ponude i potranje. Aktivan odmor posljednjih je desetljea postao bioloka nunost, kompenzacija za nedovoljno kretanje i ubrzani ivotni tempo savremenog ovjeka i turista. Programi sportsko-rekreativnih aktivnosti omoguuju smiljen boravak turista ime se planski ostvaruju njihove osnovne potrebe za kvalitetnim odmorom u turizmu. Aktivnosti kojima se mijenjaju (poboljavaju) sposobnosti i funkcije organizma nazivaju se transformacijski programi. Turizam je idealno mjesto za njihovo provoenje u prirodnom atraktivnom okruenju (sve ciklike aktivnosti: hodanje, tranje, tracking, planinarenje, vonja bicikla, veslanje, plivanje

i sl.) ime se podiu brojni povoljni uticaji na organizam, posebno kardiovaskularni sistem . Dio sportsko-rekreativnih programa odnosi se na sistem vjebi za relaksaciju i oputanje ija je osnovna svrha otklanjanje i umanjivanje stresa. Drugi dio sportsko-rekretivnih aktivnosti vezan je uz socijalizaciju kroz grupne sportove i sportske igre (tenis, koarka, odbojka i dr.), a dio se odnosi na avanturistike oblike aktivnosti, na primjer: rafting, ronjenje, slobodno penjanje, speleologija i sl. Drutveno zabavne igre i aktivnosti upotpunjuju sportsko-rekreativne programe zbliavajui ljude kroz prizmu zabave i ugode). Istraivanjem potreba turista, dolo se do brojnih spoznaja vezanih za oblikovanje sportsko-rekreativne ponude u turizmu. Neke od njih upuuju na naglaenu potrebu turista za aktivnim uestvovanjem u razliitim sportsko-rekreativnim aktivnostima. Prosjena dob turista u naoj zemlji je iznad 40 godina starosti, a oni iskazuju znatno vei interes prema organizovanim oblicima sportsko-rekreativnih aktivnosti od mlaih turista.

To samo potvruje vanost planiranja sportsko-rekreativnih sadraja iji nositelji mogu biti iskljuivo strune i kompetentne osobe. Kada govorimo o takmiarkom sportskom turizmu, njegov razvoj prije svega zavisi o ukupnom razvoju natjecateljskog sporta, poglavito najkvalitetnijih sportova u kojima nai sportisti uestvuju u meunarodnim takmienjima. Takvi oblici sportskog turizma najee se ostvaruju u veim gradovima ali i u manjim gradovima na moru i u unutranjosti. Na primjer, poznati su meunarodni teniski turniri u Banjaluci i Prijedoru. Ovi oblici turizma uspjeno se mogu razvijati u planinama, ali i u banjama, kao i na moru. U planinskim dijelovima Bosne I Hercegovine postoje prirodni i drugi uslovi (potrebna infrastruktura i objekti) za planinarstvo, skijanje i neke druge zimske sportove (sanjkanje, skijako tranje i sl.). To se odnosi na planinske masive Jahorine, Bjelanice te ski centar na Kupresu. U tim planinskim podrujima postoje odreeni smjetajni kapaciteti koje bi trebalo poboljati, izgraditi kvalitetnije saobraajnice te sportsko-rekreativne objekte i sadraje (urediti skijake staze i skijake liftove te uvesti i druge sportske sadraje)Pored domaih turista, mogue je razliitim sportskim manifestacijama privui i inostrane goste u zimske sportske centre.

Osim zimskog sportsko-rekreactivnog turizma u planinama, odreene mogunosti za razvoj sportskog turizma postoje i na moru i u banjama. Osnovne pretpostavke za to su odgovarajui sportsko-rekreativni programi, ali i sportski objekti i sadraji. U banjama bi se odreeni sportski program mogli uspjeno kombinovati s nekim programima zdravstvenog turizma, na primjer, za oporavak sportista, rekreativaca, osoba s invaliditetom i dr. U tome posebne mogunosti pruaju programi wellnessa . Najvee mogunosti za razvoj sportskog turizma prua tzv. ljetni sportskorekreativni turizam i to na moru, ali i na rijekama, jezerima i u planinama.

Novu sportsko-rekreativnu ponudu trebalo bi usmjeriti prema planovima budueg razvoja turizma. Postojee sportsko-rekreativne centre i sportske objekte na moru i planinama koji su graeni za masovne oblike turizma, trebalo bi vie orijentisati na individualne sportove koji e pruiti vie diskrecije i mogunosti individualnim gostima. U onim, pak, turistikim mjestima koja e razvijati ekskluzivni turizam za bogatije goste, trebalo bi graditi sportske objekte i sadraje koji su komplementarnis takvim oblicima turistike ponude. Treba istraiti koje i kakve sportove turisti ele, osobito kada se radi o skupim sportovima tipa golfa, jahanja, sportova na vodi i sl.

Dosadanja iskustva u drugim razvijenim receptivnim turistikim zemljama pokazala su da ulaganje u razvoj sportskog turizma doprinosi unapreenju ukupnog kvaliteta turizma. Osim toga, istraivanja pokazuju da su ovakve investicije profitabilne posebno kod nekih sportskih sadraja i programa .

STRUNI KADAR U PROVOENJU SPORTSKO-REKREATIVNIH PROGRAMA U TURIZMU

Kada govorimo o strunom kadru u okviru provoenja sportsko-rekreativnih programa u turizmu mislimo na sportske animatore iz raznih sportova, instruktore ili voditelje sportskih aktivnosti (tenis, golf, jahanje, skijanje, jedrenje, veslanje, ronjenje i sl.), trenere u raznim sportovima (npr. u fubbalu, koarci i sl.), organizatore I voditelje sportskih aktivnosti, profesore fozoke kulture i dr. Iz navedenoga moe se vidjeti kako u turizmu postoji potreba za brojnim strunjacima iz podruja sporta i sportske rekreacije. Ve zavisno o programima koji se pruaju u pojedinoj destinaciji svaki profil ovakvih strunjaka moe pronai svoj interes i zaposlenje u turizmu. Ovdje emo se ipak ograniiti na jedan segment tih strunjaka i to sportskih animatora.

Objasnimo najprije to je to animacija. Animacija je sastavni dio turistike ponude koji znai obogaenje te ponude raznim sadrajima te kao poticaj turistima na sadrajniji turistiki boravak. Ona se pojavljuje u tri osnovna oblika odnosno programa i to zabavni, sportskorekreacijski i ostali programi animacije .Dakle, sportska animacija predstavlja sastavni dio programa animacije koji su pak sastavni do turistike ponude. Nositelji ovakvih programa nazivaju se sportskim animatorima. Drugim rijeima osnovna zadaa sportskih animatora u

turizmu jest kreiranje odgovarajuih sportsko-rekreacijskih programa te njihovo provoenje s odreenim grupama turista. Da bi mogli na adekvatan nain obavljati svoju osnovnu zadau moraju posjedovati odreena znanja i vjetine to dobivaju kroz edukaciju. Takve oblike specijalne edukacije u svijetu provode veliki hotelski lanci, turoperatori i agencije za organizaciju zabave, tzv. entertainment agencies i to nakon to su ve selekcionirali kadar koji odgovara njihovim potrebama. No, osnovno je polazite selekcije kadrova u odabiru onih koji

ve imaju odreena znanja, vjetine, iskustvo i karakterne osobine. Drugim rijeima prema iskustvima ostalih receptivnih turistikih zemalja, moemo zakljuiti da se profili kadrova sportske rekreacije u turizmu prije ulaska u djelatnu funkciju edukuju na dva nivoa:

1. Edukacija na visokim kolama i fakultetima pojedine zemlje prema njihovim nastavnim programima,

2. Dodatna edukacija na naelu teajeva i seminara kompanija koje direktno zapoljavaju odreene profile za vlastite potrebe.

Ti se kadrovi pojavljuju na tritu radne snage, a produkt su ili formalnog obrazovanja na viim ili visokokolskim institucijama ili neformalnog obrazovanja u razliitim sportskim,

kulturnim, etnolokim, likovnim, inovacijskim i drugim udruenjima. Struni bi kadar, koji je educiran na kineziolokim (ili sportskim) fakultetima koji ve posjeduje potrebna znanja i vjetine za kreiranje i provoenje sportskih i sportsko-rekreativnih programa u turizmu, trebao imati odreene prednosti pri selekcioniranju kadrova za poslove sportskog animatora. Nakon poetne selekcije obavlja se specijalna edukacija tog kadra prema potrebama kompanije koja ih je zaposlila i prema programima koje ona kreira. Te programe specijalne edukacije provode u naelu sportski animatori koji rade u tom podruju ve neko vrijeme tj. posjeduju odreeno znanje i iskustvo te su na taj nain dobili ulogu edukatora. Pored specifinih znanja i vjetina vezanih uz poznavanje turizma i sportsko rekreativnih programa od sportskih se animatora zahtjeva posjedovanje i posebnih osobina kao to su psihofizike osobine, talent i osjeaj za kontakt s gostom te traeni nivo obrazovanja. Uloga sportskih animatora u turizmu ne svodi se samo na sportske aktivnosti nego oni provode i ostale programe animacije iz podruja kulture, umjetnosti, zabave, hobija i sl. Osnovna naela koja animatori trebaju uvaavati su naela slobode i naelo aktivnosti. Naelo slobode podrazumijeva slobodno uestvovanje svih sudionika, a naelo aktivnosti ukljuivanje svih sudionika u odabrane programe. U tome kljunu ulogu imaju animatori. U turistikoj praksi u nekim zemljama na poslovima animacije i voditelja sportsko-rekreativnih programa vrlo esto se angauju kadrovi koji nisu obrazovani u podruju kineziologije, osposobljenisamo kroz kurseve sportske animacije. Oni mogu voditi jednostavnije sportsko-rekreativne programe. Meutim, za kreiranje i provoenje strunih programa koji utiu na zdravlje sudionika potrebni su iskljuivo strunjaci kineziolozi. Na primjer, radi se o MPAO programima wellness programima, programima edukacije i treninga u raznim sportovima i sl.

Budui da je animacija djelatnost koja pridonosi postizanju ekonomskih uinaka,

odnosno poveanju ukupne potronje turista svakoj je turistikoj destinaciji, odnosno subjektu turistike ponude, u interesu ponuditi to kvalitetnije programe animacije, pa tako i sportske animacije to se postie prije svega zapoljavanjem strunog kadra.ZAKLJUAKAnaliza razliitih turistikih resursa, poput prirodnih, klimatskih, kulturolokih, hotelsko-ugostiteljskih, sportsko-rekreativnih, kadrovskih i dr., pokazuje da Bosna I Hercegovina ima izuzetne komparativne prednosti za razvoj razliitih oblika sporta i rekreacije u turizmu. Tome pogoduju i trendovi suvremene turistike potranje posebno iz zapadnoeuropskih zemalja koje gravitiraju prema nama. Meutim, za budunost sportskog turizma potrebno je inovirati zastarjelu turistikosportsku ponudu novim objektima i sadrajima prema savremenim zahtjevima turistike potranje. Kvalitet sportsko-rekreativne ponude potrebno je inovirati

kroz brojne sportsko-rekreativne programe koje mogu uspjeno programirati I realizovati strunjaci sporta i sportske rekreacije. Dosadanja iskustva u Bosni I Hercegovini i u nekim receptivnim turistikim zemljama pokazuju da su ulaganja u ovaj oblik turizma kvalitetna i profitabilna investicija Sastavni dio turistike ponude predstavljaju sportski i sportsko-rekreativni programi. S obzirom na njihovu raznolikost i specifinost, strunjaci koji mogu kvalitetno kreirati, organizovati, ali i provoditi ovakve programe moraju biti struno edukovanii. Pri tome je naglaena uloga sportskih animatora kao nositelja programa sportske animacije. Iskustva su pokazala kako se edukacija tih kadrova prije njihova ukljuivanja u aktivnosti sportske animacije provodi na dva nivoa: na visokim kolama i fakultetima te dodatnom edukacijom na naelu kurseva i seminara kompanija koje direktno zapoljavaju odreene profile ovih kadrova za vlastite potrebe. Budui se njihova uloga ne svodi samo na poznavanje sportskih aktivnosti nego i svih drugih aktivnosti animacije te komunikacije s gostima, zahtjevi koji se postavljaju pred njih su dosta visoki. Pored specifinih znanja i vjetina turizma I sportsko-rekreativnih programa moraju posjedovati odreene psihofizike osobine, talent i osjeaj za kontakt s gostom te odreeni nivo obrazovanja. U tom bi smislu strunjaci edukovani na kineziolokim (ili sportskim) fakultetima s obzirom na znanja koja stiu obrazovanjem, trebali imati odreene prednosti pri zapoljavanju.

Osobito se naglaava injenica kako su za kreiranje i provoenje strunih programa koji utiu na zdravlje sudionika potrebni iskljuivo strunjaci kineziolozi.LITERATURA:

1.Bartoluci, M. i Andrijaevi, M. (2006.). Aktivni odmor u unapreenju

kvalitete turistike ponude. Hotelska kua, Opatija2.Doc. dr Vukajlovi V., Mr Vukajlovi D., (2010),Sportski turizam I wellness,

Panevropski univerzitet, Banja Luka

3. Relac i Bartoluci, 1987. Turizam i sportska rekreacija. Zagreb: Informator.4.Internet izvori :www.world-tourism.org3