Rekstrarstjórnun, skilgreiningar Rekstur er umbreyting (framleiðsla,

þjónusta, flutningar, heilsugæsla, vöruhús, verslun, fjarskipti, ...)

Inntak er aðföng: Fé, fólk, hráefni Úttak er afurðir: Vörur og/eða þjónusta Umbreytingin fer fram í ýmsum kerfum Rekstrarstjórnun er stjórnun þessara

kerfa Kerfishugsun, vísindaleg aðferðafræði

Framleiðsla vs þjónusta Afurðir framleiðslu eru vörur Vörur eru áþreifanlegar Vörur er hægt að geyma á lager og

flytja milli staða Skörun mikil, oftast einhver

þjónusta með vörum

Nokkur mikilvæg hugtök Nýtni, e. Efficiency, “Gera hlutina rétt” Framleiðni, e. Productivity = Úttak/Inntaki Skilvirkni,e. Effectiveness, “Gera réttu hlutina” Virði, e. Value = Gæði m.v. verð Virðisaukning, e. Value Adding = Verð sem

markaður vill borga - framleiðslukostnaður Framlegð, e. Contribution = Tekjur – Brl. Kostn. Vörukeðja, e. Supply Chain: Heildarferli

umbreytinga og flutninga frá birgjum til markaða

Framleiðsla Vinnsluaðgerðir:

Umbreyting (Conversion) Smíði (Fabrication) Samsetning (Assembly)

Samfelld ferli vs stakræn: Samfelld: Mjólkurvinnsla, álframleiðsla Stakræn: Fiskvinnsluvélar, tölvur

Stjórnun framleiðslu, m.a. Stefnumótun, ákv. um afkastagetu Vöruþróun, hönnun framleiðsluferla Fyrirkomulag, efnisflutningar Áætlanagerð (AP, MPS) Stjórnun vörukeðjunnar, spár,

áætlanir, aðfangastýring (MRP, JIT, TOC) birgðir, flutningar

Eftirlit, umbótaferli

Fyrirkomulag, kerfi Verkefni, Föst staðsetning Verkstæði, Ferlafyrirkomulag Lotuframleiðsla, Afurðafyrirkomulag Samsetningarlínur,

Afurðafyrirkomulag Samfellt flæði, Afurðafyrirkomulag “Group Technology”, Sellu-

fyrirkomulag

IV.Continuous

Flow

III.Assembly

Line

II.Batch

I.Job

Shop

LowVolume,One of a

Kind

MultipleProducts,

LowVolume

FewMajor

Products,HigherVolume

HighVolume,

HighStandard-

ization

CommercialPrinter

French Restaurant

HeavyEquipment

Coffee Shop

AutomobileAssembly

Burger King

SugarRefinery

Flexibility (High)Unit Cost (High)

Flexibility (Low)Unit Cost (Low)

Söguleg þróun Oper. Man.Scientific

Management

Moving AssemblyLine

HawthorneStudies

OperationsResearch

HistoricalUnderpinnings

Computers(MRP)

JIT/TQC &Automation

ManufacturingStrategy

Service Qualityand Productivity

TQM & QualityCertification

Business ProcessReengineering

ElectronicEnterprise

Global SupplyChain Mgmt.

OM's Emergenceas a Field

“Lögmál reksturs” 1. WIP = Prod.Rate*Throughput Time

Little 1961: L = * W

2. Varðveisla efnis (birgðajafnvægi) 3. Stór kerfi => Minni áreiðanleiki, R = ri

4. Veldisvöxtur flækju M þættir, N stöður => NM

Lögmál reksturs 2 5. Öllu mun hnigna (kyrrstaða gengur

ekki)

6. Tækniþróun=>Samfelldar umbætur

7. Kerfisþættir sýna slembið atferli ( er heimurinn slembinn eða of flókinn?)

8. Takmörk mannlegrar rökvísi (Simon 1969: Uppfylla viðmið, ekki hámarka)

Hvað má læra af þessu? Sameina ! Einfalda ! Útrýma, skera burt ! Samt sem áður er heimurinn

flókinn: Við þurfum líkön! => MS/OR (Úr bók Askin & Standridge)

Hvers vegna læra MS/OR? 1. Æfa rökræna hugsun við lausn

flókinna vandamála 2. Bæta við innsæi og tilfinningu fyrir

viðfangsefnum og lausnum 3. Skerpa færni með tölur

(quantitative) 4. Efla Excel færni 5. Kynnast “verkfærakistunni” (sjá W&A bls. 21-23)

Líkön Áþreifanleg: Skala, Hliðstæður

Táknræn (symbolic): Teikningar Tölvuforrit Stærðfræðileg:

Analytical (Deduction) Experimental (Induction)

Hvers vegna nota líkön Besta eða ná ákveðnum viðmiðum Segja fyrir um eitthvað (Spá,

Hermun) Eftirlit (SPC) Innsýn, skilningur (ferlið líkangerð

skiptir meiru en líkanið) Réttlæting, söluverkfæri (Hermun)

Líkangerð Viðfangsefnið - Kerfisgreining Hugtakalíkan - Líkansmíði Frumgerð líkans - Gagnasöfnun Keyrsluhæft líkan - Sannprófun Rétt líkan - Lausnaraðferð Lausn á líkaninu, næmni - Kynning “Seld” lausn - Innleiðsla, hagnýting Lausn á viðfangsefninu

Tegundir reiknilíkana “Prescriptive” (bestun) vs “Descriptive” (lýsandi líkön) Kyrrstæð vs Kvik Samfelld vs Stakræn Slembin vs Löggeng Línuleg vs Ólínuleg

“Prescriptive” Líkön (bestun) Markfall (Max, Min) Ákvörðunarbreytur (Samf., heiltölur) Skorður (Lausnarými) Stuðlar (Gögn) Lausnaraðferð (Analytic, Numeric) Lausn (Bestu gildi á breytum) Næmnigreining

Flokkun bestunarlíkana “Analytical” bestun Mathematical Programming Netlíkön, sum Leitaraðferðir (Heuristics ) Ákvarðanafræði Dæmi: Birgðastýring

Dæmi um bestun: EOQ Markfall: minTC(Q) = S*D/Q + H*Q/2 Breyta: Q Skorður: Qmin < Q < Qmax Gögn: D, P, S, H, Qmin, Qmax Lausnaraðferð: Diffrun Lausn: EOQ = sqrt(2*D*S/H) Næmni: TC(Q)/TC(EOQ)

Flokkun lýsandi líkana Hermun (Simulation) Biðraðafræði (Waiting Lines) Spálíkön (Forecasting) Sum netlíkön Spilfræði (Game Theory) Arðsemilíkön

Hermun “Þegar allt annað bregst”! Lýsandi, “Hvað-ef” Samfelld (Rándýr-bráð) Stakræn:

Tímarás vs Atburðadrifin Monte Carlo tækni, gervislembur

Arðsemilíkön Líkan af fjárfestingu og rekstri Lýsandi, kvik líkön Stakræn hermun fyrirtækjareksturs Tímarás (ár fyrir ár) Venjulega löggeng

Mathematical Programming Línuleg bestun (LP) Heiltölubestun (IP, MIP) Ólínuleg bestun (NLP) Kvik bestun (DP) Slembin bestun (SP) Flutningalíkan Úthlutun

Netlíkön Minnsta spönn Stysta leið Mesta flæði CPM/PERT (lengsta leið) Leiðaskipulag (VRP) Vandi farandsalans (TSP)

Leitaraðferðir Þróunaraðferðir:

Erfðaalgrím (GA) Hermd kólnun (SA) Bannleit (TS)

Önnur “Heuristics”

Ákvarðanafræði Ákvarðanatré Vandi blaðastráksins MCDM, “Multi Criteria Decision

Making” Þrepagreiningaraðferð (AHP) Markmiðabestun (GP)

Dæmi um reiknilíkön Arðsemilíkön (Excel) Afurðasamsetning (LP) Hráefnablöndun (LP) Yfirlitsáætlanir (LP) Lotuskipulag (IP, DP, …) Dreifing (Flutningalíkan) Staðarval (LP, IP) Mönnunaráætlun (Hermun)

Dæmi um reiknilíkön 2 Verðbréfakarfa (NLP) Val fjárfestinga (IP) Umferðaleiðsögn (Stysta leið) Útkeyrsla á vörum (VRP, TSP) Lagnakerfi (Minnsta spönn) Flöskuhálsaleit (Max Flow) Gámahleðsla (Heuristics) Lágmörkun afskurðar (Heuristics)

Stjórnun vörukeðju, SCM Stefnumótun Spár Yfirlitsáætlun (AP) Framleiðsluáætlanir (MPS) Aðfangastýring (MRP, JIT) Afkastastýring (CRP, TOC) Verkröðun Eftirlit með ferlum (SPC) Vörudreifing

Stefnumótun Fleiri en eitt markmið, sum huglæg Jafnvel > 1 ákvörðunartaki Margir valkostir Dæmi: Staðarval MCDM, AHP Arðsemireikningar, Pareto (Excel)

Spár “Qualitative” aðferðir:

Síðasta ár + x% Markaðskannanir Delphi aðferðin

“Quantitative” líkön: Leitni, vöxtur (+/-) Árstíðasveiflur Spáfrávik

MA, ES, Regression, …

Afurðir og hráefni Afurðasamsetning Hráefnablöndun Flokkun hráefnis Lágmörkun afskurðar Hleðsla, pökkun, samval Bestun (LP, IP), leitaraðferðir

Yfirlitsáætlun (AP) Árstíðatoppar Ígildiseining Framleiðsla, birgðir, mannafli Yfirvinna, vaktir Aðkeypt, biðpantanir, skortur Excel LP, Flutningaaðferð

Framleiðsluáætlanir (MPS) Yfirlitsáætlunin gefur rammann 4 – 6 vikur Max (Innkomnar pantanir, Spár) Fryst tímabil Lotustærðir IP, MIP

Aðfangastýring (MRP, JIT) Lágmarka birgðir Forsendur:

Birgðakerfi Efnislistar (BOM) Framleiðsluáætlanir (frystar) Öguð vinnubrögð

Lotuskipulag (IP, DP)

Birgðastýring Forsenda: Spár Lágmörkun heildarkostnaðar Lotustærðir, pöntunarmagn (Q) Hvenær pantað, pöntunarmark (R) Vörufjölskyldur, gámaflutningar Bestun

Afkastastýring (CRP, TOC) Jöfnun álags á vinnustöðvar Byggir á ferilgreiningu Finna flöskuhálsana (TOC) “The Goal” eftir Eli Goldratt Hermun

Verkröðun Skilafrestir, afhendingatímar SPT, EDD, LPT, … Flókin vandamál (nxm) Lágmörkun uppsetningatíma (TSP) Vaktaskipulag Leitaraðferðir (GA, SA, TS)

Eftirlit með ferlum (SPC) Sérstakar vs venjulegar orsakir Mælingar, sýnatökur Stýririt (XR-, c-, p-rit) Dæmi: Árangur ÚA, blokkavigt Tölfræði

Vörudreifing Hámarka þjónustu, lágmarka

kostnað Útkeyrsla á vörum Söfnun (mjólkur, sorps, …) Skipulag flutninga Staðarval, t.d. neyðarþjónustu Netlíkön, VRP, TSP, LP, IP

Þjónustukerfi Halda jöfnu þjónustustigi Hönnunarforsendur Áætlun um mannaflaþörf Vaktaskipulag Dæmi: Símaþjónusta Flugfélags

(spálíkön, hermun, LP, úthlutun) Biðraðafræði, hermun

Ítarefni R. L. Rardin: “Optimization in

Operations Research” Hillier & Lieberman: “Introduction to

Operations Research” Winston: “Operations Research.

Applications and Algorithms” Law & Kelton: “Simulation Modeling and

Analysis” Askin & Standridge: “Modeling and

Analysis of Manufacturing Systems”