REPUBLIKA CRNA GORA OBRAZOVNI PROGRAM ... - · PDF file1.2.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE 1. Naziv predmeta: OSNOVE ELEKTROTEHNIKE. 2. Broj

REPUBLIKA CRNA GORA MINISTARSTVO PROSVJETE I NAUKE

OBRAZOVNI PROGRAM

ELEKTROTEHNIČAR RAČUNARA / ELEKTROTEHNIČARKA RAČUNARA

Centar za stručno obrazovanje Januar 2005.

_________ ELEKTROTEHNIČAR RAČUNARA / ELEKTROTEHNIČARKA RAČUNARA ______________________________________________

3

SADRŽAJ

OBRAZOVNI PROGRAM...................................................................................................................................5 OPŠTI DIO ..................................................................................................................................................7

1. NAZIV PROGRAMA..................................................................................................................................7 2. NASTAVNI PLAN ....................................................................................................................................7 3. CILJEVI OBRAZOVNOG PROGRAMA ..............................................................................................................9 4. USLOVI ZA UPIS, ODNOSNO UKLJUČIVANJE U PROGRAM ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH ............................................... 10 5. TRAJANJE OBRAZOVANJA ...................................................................................................................... 10 6. PROHODNOST .................................................................................................................................... 10 7. OBRAZOVANJE KOJE SE STIČE ................................................................................................................. 10

POSEBNI DIO ............................................................................................................................................. 11 1. PREDMETNI PROGRAMI.......................................................................................................................... 11

1.1.OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI............................................................................................................................... 11 1.2.STRUČNO-TEORIJSKI PREDMETI............................................................................................................................ 13

1.2.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE ...................................................................................................................... 13 1.2.2. OSNOVI RAČUNARSTVA .......................................................................................................................... 31 1.2.3. ELEKTRONIKA ..................................................................................................................................... 47 1.2.4. OPERATIVNI SISTEMI.............................................................................................................................. 61 1.2.5. RAČUNARSKI HARDVER........................................................................................................................... 77 1.2.6. APLIKATIVNI SOFTVER ........................................................................................................................... 89 1.2.7. DIGITALNA ELEKTRONIKA.......................................................................................................................113 1.2.8. BAZE PODATAKA .................................................................................................................................123 1.2.9. EKONOMIKA I ORGANIZACIJA PREDUZEĆA ...................................................................................................137 1.2.10. PROGRAMIRANJE ................................................................................................................................145 1.2.11. RAČUNARSKE MREŽE ............................................................................................................................165 1.2.12. MULTIMEDIJALNI SISTEMI.......................................................................................................................177 1.2.13. PRENOS PODATAKA..............................................................................................................................193

______________________________________________ ELEKTROTEHNIČAR RAČUNARA / ELEKTROTEHNIČARKA RAČUNARA _________

4

1.3.IZBORNA NASTAVA..........................................................................................................................................203 1.3.1 IZABRANA POGLAVLJA IZ MATEMATIKE ......................................................................................................203 1.3.2. ENGLESKI (JEZIK STRUKE) ......................................................................................................................233 1.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA .....................................................................................................................245 1.3.4. OSNOVE ENERGETIKE............................................................................................................................253 1.3.5. AUTOMATSKO UPRAVLJANJE ..................................................................................................................265 1.3.6. RAČUNARSKA GRAFIKA I INTERNET TEHNOLOGIJA .........................................................................................283

2. STRUČNI ISPIT ................................................................................................................................... 313 2.1.ISPITNI KATALOZI ...........................................................................................................................................313

2.1.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE .....................................................................................................................313 2.1.2. BAZE PODATAKA .................................................................................................................................317 2.1.3. PROGRAMIRANJE ................................................................................................................................319 2.1.4. RAČUNARSKE MREŽE ............................................................................................................................325

3. STRUČNI RAD .................................................................................................................................... 329 4. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA I OCJENJIVANJA ZNANJA UČENIKA................................................................ 337 5. USLOVI ZA ZAVRŠETAK OBRAZOVANJA ...................................................................................................... 339 6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA UČENICIMA S POSEBNIM POTREBAMA ........................................................... 339 7. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH..................................................................... 339 8. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA......................................................................... 340 9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE ..................................................................... 342 10. OBLIK ORGANIZACIJE I IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA.......................................................................... 344 11. SLOBODNE AKTIVNOSTI ....................................................................................................................... 344 12. PROFESIONALNA PRAKSA ..................................................................................................................... 345

PRILOG: STANDARD ZANIMANJA................................................................................................................... 349 P.1. ELEKTROTEHNIČAR / ELEKTROTEHNIČARKA RAČUNARA................................................................................ 349


5

Obrazovni program

Opštim zakonom o obrazovanju i vaspitanju određeno je da se obrazovanje ostvaruje na osnovu obrazovnog programa (kurikuluma) (čl. 19).

Obrazovni program postaje javno važeći kada ga usvoji Ministarstvo prosvjete i nauke (čl. 21), na prijedlog nadležnog savjeta (čl. 22 Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju).

Sadržaj obrazovnog programa definisan je članom 21 Opšteg zakona o obrazovanju i vaspitanju.

Obrazovni program sastoji se od opšteg i posebnog dijela. Opšti dio javno važećeg obrazovnog programa utvrđuje Ministarstvo, na prijedlog Savjeta za opšte obrazovanje Crne Gore.

U stručnom obrazovanju, obrazovni programi se pripremaju na osnovu standarda zanimanja, usvojenih od strane Savjeta za stručno obrazovanje.

Ministarstvo objavljuje javno važeće obrazovne programe najmanje 12 mjeseci prije početka njihove primjene (čl. 25 Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju). Novi, javno važeći programi prije primjene, obavezno se eksperimentalno provjeravaju (pilot programi). Ministarstvo, na prijedlog Centra za stručno obrazovanje, određuje ustanove u kojima će se izvoditi eksperimentalni programi u stručnom obrazovanju (čl. 26 Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju).

Obrazovni program Elektrotehničar računara / Elektrotehničarka računara je urađen u skladu sa standardom zanimanja:

• Elektrotehničar računara / Elektrotehničarka računara br. CSO ST 04 002 030703, usvojenog na 14. sjednici Savjeta za stručno obrazovanje Republike Crne Gore dana 06.04.2004. god.


7

OPŠTI DIO

1. NAZIV PROGRAMA

ELEKTROTEHNIČAR RAČUNARA / ELEKTROTEHNIČARKA RAČUNARA.

2. NASTAVNI PLAN

I II III IV Redni broj

Nastavni predmeti- grupe predmeta sed. god. sed. god. sed. god. sed. god.

Uku-pno

A Opšteobrazovni predmeti

1. Maternji jezik i književnost 3 108 3 108 3 108 3 99 423

2. Matematika 3 108 3 108 3 108 3 99 423

3. Strani jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 282

4. Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 72 2 66 282

5. Informatika 1 36 - - - - - - 36

Društvena grupa predmeta

1. Istorija 2 72 - - - - - - 72

2. Geografija 2 72 - - - - - - 72

3. Umjetnost - - 2 72 - - - - 72

4. Sociologija - - - - 2 72 - - 72

Prirodna grupa predmeta

1. Biologija 2 72 - - - - - - 72

2. Fizika 2 72 2 72 - - - - 144

3. Hemija - - 2 72 - - - - 72

UKUPNO A 19 684 16 576 12 432 10 330 2.022


8



Uku-pno

B Stručno-teorijski predmeti

1. Osnove elektrotehnike 4 144 3 108 - - - - 252

2. Osnovi računarstva* 4 144 - - - - - - 144

3. Elektronika* - - 3 108 - - - - 108

4. Operativni sistemi* - - 3 108 - - - - 108

5. Računarski hardver* - - 3 108 - - - - 108

6. Aplikativni softver* - - - - 3 108 - - 108

7. Digitalna elektronika* - - - - 3 108 - - 108

8. Baze podataka* - - - - 2 72 3 99 171

9. Ekonomika i organizac. preduzeća - - - - 2 72 2 66 138

10. Programiranje* - - - - 3 108 3 99 207

11. Računarske mreže* - - - - 2 72 3 99 171

12. Multimedijalni sistemi* - - - - - - 3 99 99

13. Prenos podataka - - - - - - 2 66 66

UKUPNO B 8 288 12 432 15 540 16 528 1.788

C Izborna nastava

1. Izabrana poglavlja iz matematike 2 72 2 72 2 72 2 66 282

2. Engleski (jezik struke) 2 72 2 72 2 72 2 66 282

3. Poslovna komunikacija 2 72 - - - - - - 72

4. Osnovi energetike - - 2 72 - - - - 72

5. Automatsko upravljanje - - - - 2 72 2 66 138

6. Računarska grafika i internet tehnologija* - - - - 2 72 2 66 138

UKUPNO C 2 72 2 72 4 144 4 132 420


9



Uku-pno

D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 36 1 33 141

E Profesionalna praksa 10 dana 10 dana 10 dana - -

F Broj časova 30 1.080 31 1.116 32 1.152 31 1.023 4.371

G Broj radnih sedmica 36 - 36 - 36 - 33 - 141

Ukupno časova za obrazovni program (A+B+C+D) 4.371

*Predmeti s obaveznim praktičnim vježbama

3. CILJEVI OBRAZOVNOG PROGRAMA

Osnovni ciljevi obrazovnog programa su:

- sticanje opšteg i osnovnog znanja za razumijevanje zakonitosti pojava u prirodi i društvu; - sticanje znanja i razvijanje vještina za uspješan rad i stručno usavršavanje; - razvijanje motivacije za cjeloživotno obrazovanje i usavršavanje, kao i oblikovanje trajnog sistema vrijednosti; - omogućavanje sticanja znanja za uspješnu upotrebu i praćenje razvoja savremenih tehnologija komunikacije; - upoznavanje osnovnih elemenata programske opreme, pravila pisanja programa i sticanje osnovnih znanja o

sintaksi i semantici jednog programskog jezika; - razvijanje sposobnosti razumijevanja i stvaranja apstraktnih predstava o pojavama koje se teže razumiju; - upoznavanje područja elektrotehničke i informatičke struke i utvrđivanje osnovnih stručnih znanja za

povezivanje teorije i prakse; - upoznavanje mjernih instrumenata i principa mjerenja električnih i drugih fizičkih veličina; - razvijanje svijesti i pozitivnog odnosa prema mjerama za smanjivanje zagađenja, zaštitu životne sredine i

racionalnu upotrebu energije i materijala; - upoznavanje standarda, tehničkih propisa, regulative i razvijanje svijesti o dosljednom poštovanju propisa o

zaštiti na radu i zaštiti okoline; - upoznavanje osnovnih elektronskih šema povezivanja analogne i digitalne tehnike; - upoznavanje i osposobljavanje za instaliranje osnovnih operacionih sistema, prilagođavanje programske

opreme zahtjevima korisnika, korišćenje standardne opreme; - upoznavanje sastavnih djelova računara, njihovih karakteristika i funkcija, tehnika i načina povezivanja u

funkcionalne informatičke sisteme i mreže; - osposobljavanje za ugradnju i servisiranje komponenti;


10

- upoznavanje osnovnih oblika informatičkih mreža, metoda provjeravanja djelovanja, ustanovljavanja i eliminisanja grešaka u mrežama;

- osposobljavanje za sastavljanje i kombinovanje komponenti u funkcionalne informatičke sisteme i mreže; - osposobljavanje za korišćenje softverskih paketa za izradu raznih dokumenata (teksta, proračuna, grafika,

obrade slika), traženje i razmjenu podataka na mrežama itd.; - osposobljavanje za razumijevanje karakteristika algoritamskog pristupa rješavanju problema i razvijanja

jednostavnih programa; - osposobljavanje za kreiranje baze, veb prezentacije, animacije itd.

4. USLOVI ZA UPIS, ODNOSNO UKLJUČIVANJE U PROGRAM ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH

- U školu za sticanje srednjeg stručnog obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju (obrazovni program Elektrotehničar računara / Elektrotehničarka računara) mogu se upisati lica koja su završila osnovnu školu ili dvogodišnju stručnu školu i nijesu starija od 17 godina. Izuzetno, u školu se mogu upisati lica starosti do 18 godina uz odobrenje Nastavničkog vijeća škole.

- Lica koja su napunila 18 godina života uključuju se u program za obrazovanje odraslih. - Ako se za upis prijavio veći broj kandidata od broja raspisanih mjesta upis se vrši u skladu s Pravilnikom o upisu

učenika u stručne škole.

5. TRAJANJE OBRAZOVANJA

Obrazovanje traje četiri godine.

6. PROHODNOST

- U redovnom obrazovanju učenici napreduju u viši razred ako su iz svih nastavnih predmeta na kraju tekuće školske godine dobili pozitivne ocjene, obavili profesionalnu praksu i slobodne aktivnosti.

- Odrasli napreduju po programu, a u skladu s uputstvom o prilagođavanju ovog obrazovnog programa obrazovanju odraslih.

7. OBRAZOVANJE KOJE SE STIČE

Završetkom obrazovnog programa učenik stiče stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju – ELEKTROTEHNIČAR RAČUNARA / ELEKTROTEHNIČARKA RAČUNARA.


11

POSEBNI DIO

1. PREDMETNI PROGRAMI

1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI

1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST

1.1.2. MATEMATIKA

1.1.3. STRANI JEZIK

1.1.4. FIZIČKO VASPITANJE

1.1.5. INFORMATIKA

1.1.6. ISTORIJA

1.1.7. GEOGRAFIJA

1.1.8. UMJETNOST

1.1.9. SOCIOLOGIJA

1.1.10. BIOLOGIJA

1.1.11. FIZIKA

1.1.12. HEMIJA


13

1.2. STRUČNO-TEORIJSKI PREDMETI

1.2.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE

1. Naziv predmeta: OSNOVE ELEKTROTEHNIKE.

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

VRSTA NASTAVE RAZRED

Teorijska nastava Vježbe (učenici se dijele na grupe) Ukupno

I 144 - 144

II 108 - 108

III - - -

IV - - -

UKUPNO 252 - 252

3. Opšti ciljevi nastave

U okviru predmeta učenik:

- usvaja osnovne pojmove iz područja elektrotehnike; - razumije i zna pravilno upotrebljavati stručnu terminologiju; - upoznaje i razumije osnovne zakone elektrotehnike u jednosmjernim i naizmjeničnim strujnim kolima; - upoznaje zakonitosti električnog i magnetnog polja; - upoznaje ulogu različitih materijala, njihove fizičke i hemijske karakteristike, kao i pojave u električnom i

magnetnom polju;


14

- razvija sposobnost razumijevanja i rješavanja elementarnih problemskih zadataka; - razvija sposobnost analize pojava u električnom i magnetnom polju; - prepoznaje i razumije primjenu osnovnih fizičkih zakona kod električnih instrumenata, mašina i uređaja; - upoznaje opasnosti pri radu s električnom strujom i razumije mjere zaštite od njenog opasnog dejstva; - primjenjuje teorijsko znanje u praktičnom/laboratorijskom radu; - upoznaje načine rješavanja problemskih zadataka kroz interdisciplinarni pristup.

4. Sadržaji i standardi znanja

RAZRED I

INFORMATIVNI CILJEVI I SADRŽAJI

FORMATIVNI CILJEVI Učenik

SOCIJALIZACIJSKI CILJEVI Učenik SPECIFIČNOSTI U IZVOĐENJU

Uvodni dio: Upoznaje se s pojmom fizičke veličine i brojne vrijednosti

- Poznaje osnovne mjerne veličine, oznake i jedinice.

- Iternacionalni sistem mjera. - Nabraja pomoćne jedinice.

- Razumije fizičke pojave, zna čime su određene i kako se dijele mjerne veličine.

- Ima osjećaj brojne vrijednosti, upoređuje mjerne veličine i navodi primjere.

- Razumije i zna značenje prefiksa jedinica (faktor 10n) i može ih pretvarati.

- Radi na primjerima.

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja pri usvajanju novih informacija.

- Umije da primijeni poznate informacije.

- Primjeri pretvaranja jedinica.

- Korišćenje tehničkih izvještaja u cilju upotrebe i pretvaranja mjernih jedinica.

Osnovni električni pojmovi i veličine

- Upoznaje se s pojmom materije i njenim električnim svojstvima.

- Objašnjava šta je atom i od kojih čestica je sačinjen.

- Zna najbitnije karakteristike materije.

- Definiše elementarno naelektrisanje.

- Poznaje raspored elementarnih čestica u

- Upoznaje uređenost u sistemu prirodnih nauka i nastoji da samostalno izvodi analogije.

- Razvija spretnost računanja i

- Pomoću grafoskopa analizirati građu atoma.

- Demonstracija naelektrisanja.


15




- Upoznaje se s pojmom električnog polja.

- Objašnjava pojavu električne struje.

- Definiše električni potencijal i električni napon, njihove oznake i jedinice.

- Definiše: - količinu elektriciteta, - jačinu električne struje, - električnu otpornost i električnu provodnost, njihove oznake i mjerne jedinice.

- Definiše električni generator i navodi tipične izvore.

- Definiše električni prijemnik i navodi vrste potrošača.

- Definiše pojam električnog kola i navodi njegove elemente – skicira standardne simbole električnog kola.

- Definiše: - električni rad - energiju, - električnu snagu, - oznake i mjerne jedinice.

- Mjeri osnovne veličine u električnom kolu i na njegovim pojedinim elementima.

atomu. - Upoređuje atom najprostije s atomom najsloženije građe.

- Zna šta je valentnost i kako nastaju jedinjenja.

- Razlikuje izolatore, provodnike i poluprovodnike.

- Razumije i zna gdje se javlja električno polje.

- Shvata pojam električne struje i objašnjava njeno nastajanje.

- Razlikuje pojmove električnog potencijala i električnog napona.

- Shvata fizičko značenje napona i može pokazati analogiju s drugim fizičkim veličinama.

- Objašnjava nosioce elektriciteta u čvrstim, tečnim i gasovitim provodnicima.

- Zna kako se kreće količina elektriciteta, šta je tehnički smjer električne struje i koja su njena dejstva.

- Određuje gustinu jačine električne struje.

- Radi zadatke. - Određuje električnu otpornost i električnu provodnost.

- Upoređuje materijale prema njihovim električnim svojstvima.

sposobnost analize vrednovanja podataka i rezultata.

- Stiče rutinu za upotrebu ručnog kalkulatora.

- Razvija osjećaj za red i urednost radnog prostora.

- Njeguje osjećaj za odgovarajuću tačnost pri računanju.

- Redovnom izradom domaćih zadataka stiče radne navike - obnavljanje znanja i postavljanje novih pitanja.

- Shvata značaj čuvanja životne sredine od pretjerane ili neracionalne potrošnje električne energije.

- Šematski prikaz prenosa električne energije.

- Pomoću dijaprojektora s odgovarajućim slajdovima pokazuje proizvodnju, način prenosa i potrošnju električne energije.

- Računski primjeri - Izračunava potrošnju i cijenu koštanja električne energije u svom domaćinstvu za mjesec dana.


16




- Analizira uticaj temperature na vrijednost specifične električne otpornosti, električne otpornosti i električne provodnosti.

- Zna da koristi tablice iz udžbenika i tehničkih priručnika.

- Razumije pojavu supraprovodljivosti.

- Zna upotrijebiti zapisane odnose među veličinama. Razumije logičku važnost zapisa.

- Objašnjava način proizvodnje i potrošnje električne energije.

- Razlikuje ulogu izvora i potrošača električne energije.

- Skicira šemu električnog kola i analizira je.

- Određuje smjer električne struje u datom kolu.

- Razlikuje prirodne oblike energije.

- Zna izračunati potrošnju električne energije.

- Povezuje električne instru-mente u električno kolo.

- Radi zadatke i računski analizira primjere iz prakse.

Elektrostatika

- Objašnjava elektrostatičko polje, njegove osobine i

- Uočava razliku između stacionarnog i statičkog

- Upoznaje se s opasnošću prisustva električnog polja.

- Prikazuje spektar linija električnog polja.


17




načine prikazivanja. - Definiše sile u električnom polju. Navodi Kulonov zakon.

- Definiše jačinu, vektor jačine, oznaku i jedinice električnog polja.

- Definiše fluks elektrostatičkog polja, oznaku i jedinicu.

- Određuje rad sila u elektrostatičkom polju, potencijal i napon.

- Objašnjava pojam polarizacije dielektrika.

- Definiše električni kondenzator.

- Definiše kapacitivnost kondenzatora, oznaku i jedinicu.

naelektrisanja, odnosno između stacionarnog i elektrostatičkog polja.

- Prikazuje grafički električno polje.

- Definiše probno naelektrisanje.

- Zna šta su vektori i poznaje osnovne operacije s njima.

- Određuje silu koja djeluje između naelektrisanih (punktualnih) opterećenja.

- Primjenjuje princip superpozicije električnih sila.

- Zna šta je dipol. - Radi zadatke. - Analizira raspored naelektrisanja na provodnicima.

- Poznaje djelovanje Faradejevog kaveza.

- Zna čime se karakteriše električno polje u jednoj tački prostora. Razlikuje homogeno od nehomogenog električnog polja.

- Određuje fluks po Gausovoj teoremi.

- Zna kada je rad sila u elektrostatičkom polju pozitivan, a kada negativan.

- Razumije šta je referentna tačka u polju.

- Određuje veličine u elektrostatičkom polju i radi zadatke s jednim, dva, tri i

- Prati informacije iz područja upotrebe zaštite od štetnih električnih polja.

- Proširuje znanje iz pomenutog područja.

- Nastoji da stečena znanja primijeni u praksi.

- Upoznaje se s postupnošću usvajanja novih znanja i prednostima praktičnog učenja i radnih navika.

- Razvija preciznost posmatranja za lakše prepoznavanje elemenata i radnih mjernih postupaka.

- Razvija smisao za zajednički rad, odgovornost i solidarnost.

- Eksperiment s izvorom i dvije metalne ploče.

- Demonstracija vježbe izračunavanja kapacitivnosti pločastog kondenzatora.


18




- Objašnjava kada i zašto nastaje proboj dielektrika.

- Navodi načine povezivanja kondenzatora.

- Objašnjava ekvivalentnu kapacitivnost, raspored opterećenja i padove napona za rednu, paralelnu i mješovitu vezu.

- Definiše energiju električnog polja

više naelektrisanja. - Poznaje električni kondenzator i njegov šematski prikaz.

- Nabraja vrste kondenzatora. - Razumije pojam kapacitivnosti.

- Upoređuje kondenzator s promjenljivom i stalnom kapacitivnošću.

- Određuje kapacitivnost pločastog kondenzatora.

- Radi zadatke za određivanje kapacitivnosti, napona i opterećenja kondenzatora.

- Analizira dvoslojni (višeslojni) kondenzator.

- Zna šta je dielektrična (električna) čvrstoća materijala.

- Navodi načine povezivanja kondenzatora u grupe.

- Radi zadatke za rednu, paralelnu i mješovitu vezu kondenzatora.

- Određuje električnu energiju i gustinu energije.

- Zna da objasni pojam i od čega zavisi održavanje električne energije u električnom polju.

- Razvija sposobnost kombinovanja elemenata radi ostvarenja praktičnih zahtjeva.

- Sastavljanje baterije kondenzatora za određeni napon, kapacitivnost i opterećenje kondenzatora.

- Radi zadatke.

Jednosmjerna struja

- Obnavlja i objašnjava: - jačinu električne struje, - električni napon,

- Poznaje linearne elemente električnog kola.

- Razumije pojam

- Stiče osjećaj važnosti čuvanja energetskih izvora,

- Prikaz praktičnih primjera


19




- električnu otpornost. - Navodi i definiše:

- Omov zakon, - Džulov zakon.

- Objašnjava uzroke zagrijavanja provodnika i dozvoljeno opterećenje.

- Definiše električne sile. - Navodi Uopšteni Omov zakon. - Objašnjava rješavanje prostog električnog kola: jedan izvor – jedan potrošač.

jednosmjerne struje. - Razumije primjenu Omovog i Džulovog zakona i matematički formuliše zakone.

- Analizira šta definiše Džulov zakon.

- Razumije pojam električne mreže.

- Razumije osnovne zakonitosti opterećenja električnih mreža.

- Određuje elektromotornu, kontraelektromotornu i elektrootpornu silu.

- Radi zadatke za prosto električno kolo s primjenom Omovog, Džulovog i Uopštenog Omovog zakona.

- Određuje napon na krajevima generatora.

- Razumije i objašnjava pojam unutrašnje otpornosti izvora.

tačnost i sposobnost upoređivanja.

- Povezuje stečeno teorijsko znanje s poznatim informacijama i praktičnim primjerima.

- Povezuje teorijska znanja s ličnim iskustvom iz prakse.

- Razvija sposobnosti računanja i logičkog razmišljanja.

- Razvija sposobnost sistematičnosti.

električnog kola. - Prikaz načina mjerenja osnovnih električnih veličina.

- Objašnjava rješavanje prostog kola s više izvora i više potrošača.

- Objašnjava uzroke zagrijavanja provodnika i dozvoljeno opterećenje.

- Može da objasni realnu unutrašnju otpornost izvora koristeći realne tehničke podatke.

- Analizira i zna da objasni u kojim režimima može da radi električni generator.

- Radi zadatke za električna kola s više izvora i više potrošača.

- Određuje napon između dvije tačke u kolu i električni potencijal za tačku kola.

- Poznaje uređenost u domenu prirodnih nauka i nastoji da samostalno ustanovljava analogije.

- Razvija upornost pri rješavanju problema.

- Razvija osjećaj tačnosti i sposobnosti upoređivanja.

- Određivanje procentualnog pada napona i gubitka snage.


20




- Definiše električne sile. - Navodi Uopšteni Omov zakon. - Objašnjava rješavanje prostog električnog kola: jedan izvor – jedan potrošač.

- Objašnjava rješavanje prostog kola sa više izvora i više potrošača.

- Navodi Prvi Kirhofov zakon.

- Razlikuje povezivanje ampermetra i voltmetra i zna da uporedi njihove unutrašnje otpornosti.

- Razumije šta znači proširiti mjerni opseg nekom mjernom instrumentu.

- Razumije pojam električne mreže.

- Razumije osnovne zakonitosti opterećenja električnih mreža.

- Određuje elektromotornu, kontraelektromotornu i elektrootpornu silu.

- Radi zadatke za prosto električno kolo s primjenom Omovog, Džulovog i Uopštenog Omovog zakona.

- Određuje napon na krajevima generatora.

- Razumije i objašnjava pojam unutrašnje otpornosti izvora.

- Može da objasni realnu unutrašnju otpornost izvora koristeći realne tehničke podatke.

- Analizira i zna da objasni u kojim režimima može da radi električni generator.

- Radi zadatke za električna kola s više izvora i više potrošača.

- Određuje napon između dvije tačke u kolu i električni potencijal za tačku kola.

- Povezuje stečeno teorijsko znanje s poznatim informacijama i prektičnim primjerima.

- Povezuje teorijska znanja s ličnim iskustvom iz praktičnog rada.

- Razvija sposobnost računanja i logičkog razmišljanja.

- Razvija sposobnost sistematičnosti.

- Poznaje uređenost u domenu prirodnih nauka i nastoji da samostalno ustanovljava analogije.

- Razvija upornost pri rješavanju problema.

- Stiče osjećaj odgovarajuće preciznosti pri rješavanju primjera iz prakse.

- Razvija sposobnost opažanja,

- Izračunavanje električnih veličina u prostim i složenim kolima.

- Određivanje procentualnog pada napona i gubitka snage.

- Izračunavanje električnih veličina u prostim i složenim kolima.


21




- Razmatra načine vezivanja otpornika u grupe.

- Definiše ekvivalentnu otpornost.

- Objašnjava transformaciju trougao – zvijezda i obrnuto.

- Definiše i objašnjava Drugi Kirhofov zakon za prosto i složeno elekrično kolo.

- Navodi i objašnjava metode rješavanja složenih električnih kola: - Metod Kirhofovih zakona, - Metod konturnih struja, - Metod zajedničkog napona, - Metod ekvivalentnog generatora.

- Razlikuje povezivanje ampermetra i voltmetra i zna da uporedi njihove unutrašnje otpornosti.

- Razumije šta znači proširiti mjerni opseg nekom mjernom istrumentu.

- Razumije suštinu prvog Kirhofovog zakona, zapisuje matematički izraz i zna ga upotrijebiti pri izračunavanju.

- Razumije funkcionalno redno i paralelno povezivanje otpornika.

- Određuje ekvivalentnu otpornost, jačine električnih struja i pojedinačne padove napona za prosta i složena kola.

- Razumije logiku pojednostavljivanja složenih električnih kola i zna ih upotrijebiti pri izračunavanju ekvivalentne otpornosti.

- Analizira načine povezivanja i posljedice različitih pravilnih i nepravilnih povezivanja električnih izvora.

- Određuje i izračunava snagu za redne, paralelne i mješovite veze.

- Razlikuje konturu složenog od prostog kola.

- Razumije Drugi Kirhofov

razlikovanja i upoređivanja pri rješavanju problema.

- Navikava se na postupnost pri usvajanju novih znanja i shvata prednosti redovnog učenja i radnih navika.

- Razvija sposobnost korišćenja matematičkih izraza.

- Izgrađuje sposobnost analize i vrednovanja podataka i rezultata.

- Razvija sposobnost odabira adekvatnog metoda za uspješno rješenja zadatke/problema.

- Izrada programa za rješavanje složenog kola metodom konturnih struja.


22




zakon i može ga primijeniti kod izračunavanja.

- Primjenjuje metod Kirhofovih zakona za rješavanje složenih električnih kola.

- Postavlja i određuje konturne struje u složenom električnom kolu i radi na primjerima.

- Postavlja potrebne matematičke izraze za rješavanje zadataka metodom zajedničkih čvorova.

- Radi zadatke primjenom Tevenenove teoreme.

Elektromagnetizam

- Upoznaje se s pojmom magnetnog polja i njegovim osnovnim karakteristikama.

- Definiše i objašnjava osnovne veličine magnetnog polja, značaj, oznake i jedinice.

- Definiše magnetno kolo. - Navodi Amperov zakon. - Objašnjava magnetne karakteristike.

- Razumije šta je osnovna ma-nifestacija magnetnog polja.

- Zna da objasni pojavu magnetnog polja i njegov izvor; kao i da opiše vrste magneta.

- Grafički predstavlja magnetno polje trajnih magneta, provodnika i kalemova.

- Određuje magnetnu indukciju, magnetni fluks i jačinu magnetnog polja.

- Zna kojom veličinom se karakteriše magnetno polje u svakoj tački u prostoru.

- Rješava zadatke primjenom

- Razvija motivaciju za praćenje informacija i dalje obrazovanje u cilju zaštite od štetnih efekata snažnog magnetnog polja.

- Razvija tačnost i sposobnost upoređivanja.

- Posebnu pažnju posvećuje upoređivanju pojava u električnom i elektromagnetnom polju i ističe sličnosti i razlike.

- Upoznaje se s važnošću stručnog pristupa i

- Demonstriranje linije sila magnetnog polja pomoću magneta i željeznih opiljaka.

- Određivanje oblika konkretnog magnetnog polja elektromagneta.


23




- Definiše:

- magnetnomotornu silu, - magnetnu otpornost, - magnetnu provodnost, - permeabilitet, - oznake i jedinice.

- Navodi Kap–Hopkinsonov zakon.

- Definiše:

- elektromagnetnu silu, - elektrodinamičku silu, - oznake i jedinicu.

- Objašnjava pojavu elektromagnetne indukcije.

- Navodi Lencov zakon. - Definiše indukovanu elektromotornu silu u pravolinijskom provodniku i indukovanu elektromotornu silu u navoju.

- Navodi Faradejev zakon. - Definiše induktivnost i međusobnu induktivnost, oznake i jedinice.

Amperovog zakona. - Poznaje magnetna svojstva materije, magnećenje feromagnetnih materijala i histerezisnu petnju.

- Upoređuje magnetne materijale na osnovu različitih magnetnih krivih.

- Analizira i zna da zapiše odnose između veličina u jednostavnim magnetnim kolima.

- Računski rješava jednostavne problemske zadatke.

- Određuje magnetnu indukciju, jačinu magnetnog polja i magnetni fluks za: - pravi provodnik, - torusni navoj (prsten), - solenoid, - navojak.

- Radi praktične primjere. - Određuje elektromagnetnu i elektrodinamičku silu - intenzitet, pravac i smjer.

- Analizira djelovanje sile na provodnik sa strujom kada se nađe u stranom magnetnom polju sa uzajamnim djelovanjem dva provodnika sa strujom.

- Analizira primjere iz prakse s nepoželjnim i korisnim djelovanjem sila i navodi primjenu.

- Razumije princip rada

profesionalnog rada koji se zasniva na složenom i kvalitetnom obrazovanju i funkcionalnom osposobljavanju.

- Razvija sposobnost opažanja, upoređivanja i razlikovanja.

- Razvija upornost pri rješavanju problema, preciznost i odgovornost u radu.

- Razvija sposobnost primjene teorijskog znanja pri praktičnom radu.

- Stiče sposobnost posmatranja, analize i zaključivanja.

- Demonstriranje elektromagnetnih efekata.

- Izračunavanje sile, indukovanog napona i određivanje smjera.

- Posmatranje djelovanja elektromagnetnih i elektrodinamičkih sila pomoću dijaprojektora.


24




- Objašnjava pojavu samoindukcije i uzajamne indukcije.

- Definiše energiju magnetnog polja i njenu gustinu.

- Naizmjenična struja. - Osnovni pojmovi naizmjeničnih električnih veličina.

- Upoznaje se s oblicima električnih veličina.

motora jednosmjerne struje. - Razumije kako dolazi do pojave elektromagnetne indukcije, kao i praktičnu primjenu indukcije u elektrotehnici.

- Analizira princip rada gene-ratora jednosmjerne struje.

- Razumije pojam induktivnosti kalema i uzajamne induktivnosti i njihovu funkcionalnu zavisnost od magnetno–geometrijskih karakteristika kalema.

- Radi zadatke. - Analizira pojavu samoin-dukcije i uzajamne indukcije.

- Određuje elektromotornu silu samoindukcije i uzajamne indukcije, što iskazuje matematičkim izrazima.

- Radi zadatke. - Zna šta je koeficijent induktivne sprege.

- Zna na kom principu se zasniva rad transformatora i njegovu primjenu.

- Na primjerima određuje magnetnu energiju, zna da objasni kalem kao energetski akumulator i zavisnost magnetne energije kalema.

- Uočava i zna da opiše razliku između jednosmjernih i naizmjeničnih veličina.

- Razlikuje periodične i

- Stiče sposobnost prikazivanja fizičkih pojava matematičkim i grafičkim simbolima.

- Razvija sposobnost apstraktnog razmišljanja i zaključivanja.

- Crtanje navojka i kalema – solenoid i prstenasti navoj.


25




neperiodične veličine. - Crta grafike funkcija: cos∀ i sin∀.

- Određuje sljedeće parametre: - trenutnu vrijednost, - maksimalnu (amplitudu) vrijednost,

- frekvenciju, - kružnu frekvenciju.

- Definiše trigonometrijske funkcije.

- Objašnjava primjenu adicionih formula.

- Objašnjava princip proizvodnje naizmjenične elektromotorne sile. Generator naizmjenične elektromotorne sile.

- Definiše parametre naizmjeničnih veličina, oznake i jedinice.

- Navodi i poznaje načine prikazivanja naizmjeničkih jedinica.

- Upoznaje se s faznim odnosima naizmjeničnih veličina.

- Objašnjava načine sabiranja i oduzimanja naizmjeničnih veličina.

- Zapisuje matematički izraz periodičnih veličina i zna da pokaže vezu između načina njihovog pisanja.

- Određuje srednju i efektivnu vrijednost naizmjeničnih veličina.

- Zna šta je fazor. - Analizira fazni odnos između fazora.

- Određuje početnu fazu, fazu i faznu razliku.

- Radi primjere. - Crta fazni i vremenski dijagram.

- Analizira sabiranje naizmjeničnih veličina, matematički i grafički, i radi primjere.

- Razvija sposobnost posmatranja i zaključivanja.

- Ustanovljava istovjetnost i prednosti različitih opisivanja naizmjeničnih veličina.

- Razvija sposobnost izražavanja i predstavljanja matematičkim jezikom.

- Razumije matematiku kao primijenjenu nauku i oruđe za analizu i opisivanje fizičkog djelovanja.

- Posmatranje naizmjeničnog napona na osciloskopu.

- Crtanje faznih i vremenskih dijagrama za različite fazne odnose.

- Sabiranje naizmjenične veličine, matematički i grafički.


26

RAZRED II



SOCIJALIZACIJSKI CILJEVI Učenik

SPECIFIČNOSTI U IZVOĐENJU

Paralelna veza elemenata u naizmjeničnim kolima

- Objašnjava paralelne načine vezivanja: - omske otpornosti i induktivnosti,

- omske otpornosti i kapacitivnosti,

- induktivnosti i kapacitivnosti, - omske otpornosti, induktivnosti i kapacitivnosti.

- Definiše admitansu. - Objašnjava pojavu paralelne strujne rezonanse.

- Crta šemu za svaku paralelnu vezu. Na šemi označava električne veličine i vezuje potrebne instrumente za njihovo određivanje.

- Određuje provodnost i ekvivalentnu impendansu.

- Crta vremenski i vektorski dijagram napona i struja.

- Analizira trougao struja-provodnost-snaga.

- Poznaje karakteristike elemenata RLC i uticaj na realno ponašanje elemenata u praksi.

- Računsko rješavanje primjera paralelnih veza s realnim podacima.

- Energetski proces u paralelnom RLC kolu.

- Izračunavanje prividne snage pomoću kompleksnog napona i konjugovano kompleksne struje. Analiza pojmova kvaliteta kalemova i kondenzatora.

- Objašnjava mjerne mostove u naizmjeničnim kolima.

- Postavlja uslove paralelne rezonanse.

- Izračunava vrijednosti električnih veličina pri paralelnoj rezonansi.

- Crta vektorski vremenski dijagram.

- Poznaje uticaj niskih i visokih frekvencija na RLC realnih elemenata.

- Analizira odstupanja između idealnih i realnih otpornika, kalemova i kondenzatora s omskim, induktivnim i kapacitivnim komponentama.

- Radi zadatke.

- Razumije neophodnost preciznije analize elemenata i sistema.

- Razvija sposobnost pažljivosti i stručnosti pri izvođenju eksperimenata i mjerenja, uz poštovanje uslova mjerenja i karakteristika mjernih instrumenata.

- Prikazivanje šeme mosta, mjerenje kapacitivnosti i aktivne otpornosti; odnosno induktivnosti i aktivne otpornosti.


27





- Razumije princip rada mjernih mostova, crta šeme i analizira uslove ravnoteže.

Složena naizmjenična kola

- Navodi kombinovane veze elemenata u naizmjeničnim kolima.

- Objašnjava metode za rješavanje složenih naizmjeničnih kola: - Metod provodnosti, - Transformacija trougla u zvijezdu i obratno,

- Metod Kirhofovih zakona, - Metod konturnih struja, - Metod Tevenenove teoreme.

- Poznaje kombinovane veze elemenata RLC, crta šeme, označava električne veličine u datom kolu i određuje ih.

- Analizira i razumije koje korake obuhvata rješavanje složenih kola prostoperiodične struje.

- Zapisuje Kirhofove zakone u kompleksnom obliku.

- Zna u čemu se sastoji metod konturnih struja.

- Objašnjava primjenu metode ekvivalentnog generatora.

- Upoređuje date metode i uočava metod koji daje najefikasnije rješenje.

- Radi zadatke.

- Razvija sposobnost posmatranja i stvaralačkog mišljenja u povezivanju sa srodnim nastavnim sadržajima.

- Usvaja tehnički jezik struke.

- Računsko određivanje električne veličine u složenim kolima primjenom odgovarajućih metoda.

- Računanje električnih veličina primjenom metode superpozicije.

Oscilatorna kola

- Definiše oscilatorno kolo i slobodne oscilacije.

- Objašnjava pojave kod:

- rednog oscilatornog kola, - paralelnog oscilatornog kola.

- Definiše spregnuto oscilatorno kolo.

- Razumije kako nastaju prigušene oscilacije u oscilatornom kolu.

- Određuje frekvenciju i period slobodnih oscilacija, kao i karakterističnu impendansu oscilatornog kola.

- Određuje faktor dobrote oscilatornog kola.

- Upoznaje se sa pojmom i usvaja analogiju između mehaničke, vučne i električne oscilacije.

- Razvija stručnost u radu s rezonantnim spravama.

- Eksperiment: posmatranje rezonantnih pojava na osciloskopu.

- Eksperiment: mjerenje frekventne zavisnosti rednog i paralelnog RLC vezivanja.


28





- Navodi primjere upotrebe oscilatornih kola u praksi.

- Analizira princip rada i primjenu transformatora i određuje odnos transformacije.

- Razumije autotransformator kao mjernu napravu i objašnjava njegov princip rada.

- Mijenja odnos prema načinu rada s kolima i spravama baziranim na rezonantnim pojavama.

- Računsko rješavanje praktičnih primjera s realnim podacima

Trofazni sistemi

- Upoznaje se s osnovnim pojmovima trofaznih sistema.

- Objašnjava simetrični i nesimetrični trofazni sistem.

- Navodi načine vezivanja u trofaznim sistemima: - navoja generatora (transformatora), i

- prijemnika. - Definiše snage i energije trofaznih sistema.

- Objašnjava pojavu obrtnog magnetnog polja.

- Upoznaje se s upotrebom trofaznih sistema u praksi.

- Upoređuje karakteristike i navodi prednosti trofaznih nad jednofaznim sistemima.

- Poznaje definicije linijskih i faznih napona, kao i linijskih i faznih struja.

- Zna da nacrta vektorski dijagram struja i napona u trofaznom sistemu i predstavi ih matematičkim izrazima.

- Analizira vezivanje trofaznog sistema u zavisnosti od vrste opterećenja.

- Određuje snagu potrošača, jačinu struje, napone i otpornost u slučaju veze u zvijezdu, odnosno trougao.

- Zna da objasni obrtno magnetno polje i njegovu primjenu.

- Razumije princip rada trofaznog generatora i motora.

- Razvija osjećaj za primjenu zaštitnih mjera u radu sa spravama pod visokim naponom.

- Prepoznaje elemente i sprave trofaznog sistema.

- Razvija rutinu i sigurnost pri radu s električnim elementima i aparatima.

- Prikazivanje šeme prenosa električne energije na daljinu.

- Demonstriranje obrtnog magnetnog polja.

- Izračunavanje struja i napona pri vezivanju u trougao i zvijezdu.

- Računanje električne snage, struje, napona i otpornosti trofaznih potrošača.


29

5. Okvirni spisak udžbenika, literature i drugih izvora

Udžbenici za učenike:

- Miroslava Piroćanac: „Osnove elektrotehnike I“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003. - Jasna Menart: „Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike I“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva

Beograd, 2003. - Zoran Pendić, Miodrag Pendić, Jasna Menart: „Osnove elektrotehnike II“, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva Beograd, 2003. - Nikola Nikolić, Miomir Milošević: „Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike II“, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva Beograd, 2003.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave

Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena računarom, A/V sredstvima (grafoskop, dijaprojektor s odgovarajućim slajdovima) i dr.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja

Provjera znanja učenika vrši se putem:

- usmenih odgovora, - pismenih zadataka, u svakom razredu rade se po četiri pismena zadatka (u svakom klasifikacionom periodu po

jedan pismeni zadatak u trajanju od dva školska časa), - testova (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan test).

Vrednovanje znanja učenika vrši se ocjenjivanjem:

- usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pismenih zadataka (jedna ocjena u klasifikacionom periodu), - testova (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu).

Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se iz najmanje tri ocjene (usmeni odgovori, pismeni zadaci i testovi)

Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima.


30

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika

- Dipl. ing. elektrotehnike, - Profesor elektrotehnike.

9. Povezanost s drugim predmetima

Povezanost s predmetom Znanja

Predmet Znanja i vještine

Uvodni dio Matematika Fizika

Poznavanje fizičkih veličina i jedinica Pretvaranje jedinica

Osnovni pojmovi i veličine Fizika Hemija

Poznavanja građe atoma Poznavanje i razumijevanje osnovnih elektrotehničkih veličina

Jednosmjerna struja Matematika Fizika

Mjerenje i računanje električnih veličina Rješavanje složenih kola Rješavanje sistema linearnih jednačina

Elektrostatika Elektromagnetizam

Matematika Fizika Hemija

Poznavanje dielektričnih i feromagnetnih materijala Rješavanje primjera primjenom kondenzatora i kalemova u elektrotehničkoj praksi Vektori i operacije s vektorima

Elementi R, L i C u naizmjeničnim kolima i njihovo povezivanje

Matematika Poznavanje trigonometrijskih funkcija Operacije s kompleksnim brojevima Grafičko predstavljanje naizmjeničnih veličina Poznavanje primjera iz prakse

Oscilatorna kola Matematika Trigonometrijske jednačine i trigonometrijske funkcije

Trofazni sistemi Matematika Predstavljanje naizmjeničnih veličina analitički, kompleksno i grafički


31

1.2.2. OSNOVI RAČUNARSTVA

1. Naziv predmeta: OSNOVI RAČUNARSTVA.




I 108 36 144

II - - -

III - - -

IV - - -

UKUPNO 108 36 144



- upoznaje se s osnovnim pojmovima iz oblasti informatike i kibernetike i razvija osećaj o značaju i potrebi korišćenja informacionih tehnologija;

- upoznaje se s istorijskim razvojem sredstava za obradu podataka i razvija sposobnost analize; - upoznaje se s načinom predstavljanja podataka, postupcima kodiranja i dekodiranja i uočava značaj zaštite

podataka; - stiče znanja o matematičkim osnovama računarskog sistema, razvija sposobnost logičkog razmišljanja i

povezuje teorijsko s praktičnim znanjem; - stiče znanja o računarskom hardveru i softveru i razvija osjećaj o značaju čuvanja i održavanja opreme; - razvija sposobnost rada u grupi;


32

- razvija lične osobine kao što su: inicijativnost, snalažljivost, prilagodljivost, efikasnost, urednost, kritičnost, preciznost, marljivost;

- upoznaje se s metodama predstavljanja informacija i razvija sposobnost estetskog oblikovanja; - razvija sposobnost algoritamskog i sistematskog rješavanja problema.


RAZRED I





Osnovni pojmovi u informatici

- Objašnjava pojam i navodi vrste podataka.

- Definiše pojam kibernetike. - Upoznaje se s pojmom sistema i definiše vrste sistema.

- Definiše pojam informacije, bita i bajta.

- Navodi aspekte proučavanja informacije.

- Definiše pojam informatike. - Objašnjava pojam i navodi vrste informacionih sistema.

- Definiše pojam podatka. - Razlikuje numerički, alfabet-ski i alfanumerički podatak.

- Razlikuje analogni i digitalni podatak.

- Objašnjava pojam kibernetike. - Definiše pojam sistema. - Razlikuje otvoreni i zatvoreni sistem.

- Objašnjava pojam informa-cije, bita i bajta i uočava razliku između ovih pojmova.

- Razlikuje psihološki. lingvistički i tehnički aspekt proučavanja informacije.

- Objašnjava pojam informatike.

- Uočava razliku između informatike i kibernetike.

- Definiše pojam informacionog sistema i uočava razlike između pojedinih informacionih sistema.

- Razumije potrebu pravilne organizacije podataka.

- Uopštava kriterijume dobijanja i upotrebe informacija.

- Razumije uticaj informacije na čovjeka.

- Razumije pojam informatike u poslovnom sistemu.

- Razvija osećaj o važnosti i potrebi korišćenja informacionih tehnologija.

- Nastava se realizuje u računarskoj učionici koja je opremljena personalnim kompjuterima.

Vježba: - Ispisuje primjere numeričkog, alfabetskog i alfanumeričkog podatka.

Vježba: - Skicira blok dijagram otvorenog i zatvorenog sistema.


33





Sistemi za obradu podataka

- Definiše pojam i navodi vrste obrade podataka.

- Upoznaje se s istorijskim razvojem sredstava za obradu podataka.

- Objašnjava pojam i razlikuje klasičnu, automatsku, analognu i digitalnu obradu podataka.

- Uočava razlike u načinu obrade podataka između prvih pomagala u računanju (kipu, abakus), kalkulatora, automatskih mašina, elektromehaničkih računara i digitalnih računara.

- Razlikuje generacije digitalnih računara.

- Razvija sposobnost analize prednosti i nedostataka upotrebe modernog računarskog sistema u odnosu na kalkulator, bilježnicu, pisaću mašinu…

Vježba: - Predstavlja bajt, kilobajt, megabajt i gigabajt preko bita.

Predstavljanje podataka

- Definiše pojam skupa znakova, znaka, niske, dužine niske, prazne niske.

- Upoznaje se s pojmom predstavljanja podataka.

- Definiše pojam interne i eksterne azbuke.

- Objašnjava pojam koda i kodne riječi.

- Upoznaje se s pojmom kodiranja i dekodiranja.

- Objašnjava pojam diskretnog predstavljanja podataka.

- Upoznaje se s pojmom: binarne azbuke, binarnog kodiranja, binarnog koda.

- Navodi načine kodiranja predznaka broja u binarnom sistemu.

- Objašnjava pojam znaka, skupa znakova, niske, dužine niske, prazne niske.

- Uočava značaj predstavljanja podataka.

- Uočava razliku između interne i eksterne azbuke.

- Razlikuje pojam koda i kodne riječi.

- Definiše i razlikuje pojmove kodiranja i dekodiranja.

- Pojašnjava diskretno predstavljanje podataka.

- Definiše i razlikuje pojmove binarne azbuke, binarnog kodiranja, binarnog koda.

- Razlikuje načine kodiranja predznaka broja:

- Razumije značaj postupka kodiranja i dekodiranja pri prenosu digitalnih signala na relaciji čovjek - informacija - tehnika.

- Razumije potrebu korišćenja brojčanih podataka u svim sferama savremenog života.

Vježba: - Ispisuje primjere brojčanih podataka i skicira njihove formate.


34





- Definiše pojam formata. - Definiše pojam i navodi podjelu brojčanih podataka.

- Upoznaje se s načinom predstavljanja: - cijelih brojeva, - brojeva s fiksnom tačkom.

- Definiše predstavljanje brojeva s pokretnom tačkom.

- Upoznaje se s načinom predstavljanja nebrojčanih podataka.

- Upoznaje se s načinom predstavljanja: - logičkih podataka, - grafičkih podataka.

- Upoznaje se s pojmom zaštite podataka.

- direktno kodiranje predznaka,

- nepotpuni komplement, - potpuni komplement, - pomjeraj.

- Analizira raspored predstavljanja komponenti podataka u memoriji (format).

- Objašnjava pojam brojčanog podatka i razlikuje: - cijele brojeve, - brojeve s fiksnom tačkom, - brojeve s pokretnom tačkom.

- Usvaja predstavljanje predznaka i skicira format cijelog broja.

- Usvaja predstavljanje binarnog broja s podjelom riječi u memoriji na dva dijela.

- Usvaja predstavljanje predznaka i skicira format broja s fiksnom tačkom.

- Definiše pojam normalizovanog oblika broja.

- Objašnjava definiciju predstavljanja broja s pokretnom tačkom.

- Usvaja predstavljanje predznaka i skicira format broja s pokretnom tačkom.

- Usvaja predstavljanje nebrojčanih podataka pomoću kodova.

- Objašnjava predstavljanje logičkih podataka pomoću

- Prihvata i razvija modernu komunikaciju na relaciji profesor - učenik.

- Stiče osjećaj o značaju logičkih podataka za predstavljanje nekog uslova u procesu proizvodnje.


35





kodova. - Objašnjava predstavljanje grafičkih podataka i razlikuje načine njihovog memorisanja (vektorska i rasterska grafika).

- Uočava važnost zaštite podataka.

- Stiče osjećaj o značaju grafike u komunikaciji između čovjeka i računara.

Matematičke osnove računarskih sistema

- Objašnjava pojam broja. - Definiše pojam brojnog sistema i cifre brojnog sistema.

- Navodi podjelu brojnih sistema.

- Definiše pojam nepozicionog brojnog sistema.

- Definiše pojam i navodi vrste pozicionih brojnih sistema.

- Opisuje način pretvaranja dekadnog u binarni broj i obrnuto.

- Objašnjava osnovne računske operacije s binarnim brojevima.

- Opisuje način pretvaranja dekadnog u oktalni i heksadecimalni broj i obrnuto.

- Definiše pojam broja. - Uočava razliku između brojnih sistema i njihovih cifara.

- Razlikuje nepozicioni i pozicioni brojni sistem.

- Objašnjava definiciju nepozicionog brojnog sistema.

- Objašnjava definiciju pozicionog brojnog sistema.

- Razlikuje pojam: - osnove brojnog sistema, - cifre brojnog sistema, - težinske vrijednosti cifre u brojnom zapisu.

- Razlikuje dekadni, binarni, oktalni i heksadecimalni brojni sistem i uočava njihove karakteristike.

- Radi jednostavne primjere vezane za pretvaranje dekadnog u binarni broj i obrnuto.

- Radi jednostavne primjere osnovnih računskih operacija s binarnim brojevima.

- Radi jednostavne primjere vezane za pretvaranje

- Logički povezuje matematičke strukture s podacima.

- Razvija preciznost i tačnost.

Vježba: - Predstavlja dekadni broj preko težinskih vrijednosti cifara na različitim primjerima.

Vježba: - Pretvara dekadni u binarni broj i obrnuto, na različitim primjerima.

Vježba: - Pretvara dekadni u oktalni broj i obrnuto, na različitim primjerima.

Vježba: - Pretvara dekadni u heksadecimalni broj i obrnuto, na različitim primjerima.

Vježba: - Pretvara binarni u oktalni i heksadecimalni broj i obrnuto, na različim primjerima.

Vježba: - Sabira binarne brojeve na različitim primjerima.


36





dekadnog u oktalni heksadecimalni broj i obrnuto.

Vježba: - Oduzima binarne brojeve na različitim primjerima.

Arhitektura računarskog sistema

- Definiše pojam računarskog sistema.

- Objašnjava pojam instrukcije i programa.

- Navodi podjele računarskog sistema.

- Upoznaje se s komponentama računarskog sistema.

- Pojašnjava pojam računarskog sistema i razlikuje ga od ostalih sistema.

- Uočava razliku između instrukcije i programa.

- Razlikuje podjele sa stanovišta: primjene, broja korisnika i broja naredbi koje se izvršavaju u jednom trenutku.

- Uočava razliku između hardvera i softvera.

- Razumije potrebu pretvaranja brojeva iz jednog brojnog sistema u drugi sa stanovišta efikasnosti, ekonomičnosti i produktivnosti.

Vježba: - Skicira način povezivanja osnovnih djelova računarskog sistema.

Vježba: - Povezuje osnovne djelove računarskog sistema.

Poglavlje Računarski hardver

- Upoznaje se s organizacijom računarskog hardvera.

- Objašnjava strukturu centralne jedinice: - kućište, - kontroleri, - portovi, - jedinica diskete, - jedinica CD-a, - grafička kartica, - zvučna kartica, - mrežna kartica, - FMV kartica, - izvor napajanja, - matična ploča, - procesor,

- Razlikuje djelove računarskog hardvera: - centralnu jedinicu, - jedinice spoljašnje memorije,

- ulazne jedinice, - izlazne jedinice.

- Razlikuje tipove kućišta. - Pojašnjava ulogu kontrolera. - Uočava potrebu ispunjenja hardverskih i softverskih uslova za priključenje nekog uređaja.

- Analizira problem kvara kontrolera.

- Razlikuje serijski i paralelni

- Povezuje teorijsko s praktičnim znanjem.

- Razvija osjećaj o značaju i potrebi korišćenja računarskog sistema u svim sferama savremenog života.

Vježba: - Rastavlja računarski hardver na osnovne komponente.

Vježba: - Rastavlja kućište na osnovne komponente.


37





- RAM memorija, - ROM memorija, - KEŠ memorija, - virtuelna memorija, - baferi, - magistrale, - slotovi.

- Objašnjava i navodi tipove spoljašnje memorije: - memorija s direktnim pristupom,

- disketa, - CD, - JetFlash, - hard disk, - memorija sa sekvencijalnim pristupom,

- magnetna traka i kaseta. - Objašnjava i navodi ulazne jedinice: - tastatura, - miš, - skener.

- Objašnjava i navodi izlazne jedinice: - monitor, - štampač, - ploter, - modem, - multimedijalni uređaji.

port. - Uočava razliku između jedinice diskete i CD-a, kao i njihovo mjesto postavljanja.

- Razlikuje funkcije grafičke, zvučne, mrežne i FMV kartice, kao i njihovo mjesto priključenja.

- Uočava ulogu UPS-a i njegov značaj.

- Prepoznaje osnovne djelove matične ploče.

- Analizira ulogu procesora u računarskom sistemu.

- Uočava karakteristike procesora: - brzinu rada procesora, - dužinu procesorske riječi, - radni takt procesora.

- Razlikuje funkcionalne djelove procesora: - aritmetičko-logičku jedinicu, - upravljačko-kontrolnu jedinicu,

- registre. - Analizira i uočava značaj memorije u računarskom sistemu.

- Razlikuje funkciju, kapacitet i vrijeme pristupa RAM, ROM i KEŠ memoriji.

- Definiše pojam virtuelne memorije.

- Analizira ulogu bafera. - Definiše pojam magistrale. - Razlikuje tri ključne

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja.

- Razvija osećaj o značaju i potrebi preciznosti pri radu.

- Stiče osjećaj o značaju čuvanja i održavanja opreme.


38





magistrale: - magistralu podataka, - adrasnu magistralu, - kontrolnu magistralu.

- Definiše pojam i analizira ulogu slotova.

- Uočava razlike između memorije s direktnim i sekvencijalnim pristupom, sa stanovišta kapaciteta, oblika, korišćenja i cijene.

- Uočava razlike između različitih tipova ulaznih jedinica s aspekta funkcije, načina unošenja podataka i komunikacije.

- Uočava razlike između različitih tipova izlaznih jedinica s aspekta funkcije, načina prikazivanja rezultata obrade podataka i komunikacije.

- Sposoban je da analizira rad multimedijalnih uređaja: - mikrofona, - zvučnika, - slušalica, - digitalnih fotoaparata, - digitalnih video-kamera.

- Razvija osjećaj pozitivne orjentacije prema zanimanju.

Računarski softver

- Definiše pojam i navodi kategorije softvera.

- Definiše pojam i navodi tipove operativnog sistema: - operativni sistem komandnog

- Analizira važnost softvera u računarskom sistemu i razlikuje kategorije operativnog, sistemskog i aplikativnog softvera.

- Stiče sposobnost za grupni rad i razvija odgovornost za preuzetu obavezu u grupi.

- Stiče osjećaj o značaju ispunjavanja radnih obaveza i

Vježba: - Rad sa operativnim sistemom MS-DOS (komande za rad s direktorijumima,


39





tipa (UNIX, MS-DOS), - grafički operativni sistem (Windows).

- Definiše pojam i navodi tipove sistemskog softvera: - programski prevodioci, - veznici (drajveri), - uslužni programi.

- Upoznaje se s pojmom i navodi tipove aplikativnog softvera.

- Objašnjava pojam operativnog sistema i uočava njegovu važnost i funkciju u računarskom sistemu.

- Uočava razliku između operativnog sistema komandnog tipa i grafičkog operativnog sistema.

- Analizira ulogu sistemskog softvera.

- Uočava razliku između izvornog programa, kompajlera, interpretatora, editora, programa za povezivanje (linker), izvršnog programa, programa za punjenje (loader) i programa za otklanjanje grešaka (debuger).

- Analizira funkciju i uočava značaj drajvera.

- Analizira funkciju i uočava značaj uslužnih programa.

- Uočava razlike između programa za rad s tekstom, tabelom, crtežom, slikom, zvukom, programa za upravljanje bazama podataka i programa za prezentacije i animacije.

kvaliteta rada. - Razvija lične osobine kao što su: inicijativnost, snalažljivost, prilagodljivost, efikasnost, urednost.

poddirektorijumima i datotekama).

Grafički operativni sistem

- Upoznaje se s prednostima grafičke operativne sredine.

- Definiše osnovne pojmove: - radna površina (desktop),

- Analizira prednost grafičke operativne sredine u odnosu na prethodne.

- Objašnjava, uočava razlike i

- Stiče osjećaj o značaju upotrebe savremenih tehnoloških dostignuća u izradi projektnih zadataka.

Vježba: - Sprovesti postupak uključenja i isključenja računara.


40





- ikona (icon), - prozor (window), - aplikacija (application), - dokument (document), - prečica (shortcut), - meni (menu), - linija menija (menu bar).

- Objašnjava i definiše način logičke organizacije podataka: - folder (folder), - fajl (file), - staza (path).

- Upoznaje načine obilježavanja memorijskih medijuma: - A:- disketna jedinica, - C:- hard disk, - D:- CD ili mrežni disk, - E:- JetFlash. - Objašnjava rad s mišem.

- Objašnjava rad s tastaturom. - Upoznaje osnovne operacije u Windows-u: - osnovne elemente desktopa, - manipulaciju aplikacijama, - manipulaciju prozorima, - zadavanje komandi, - prozore za dijalog, - isključivanje računara.

prepoznaje funkcije i namjene osnovnih pojmova.

- Uočava razlike između pojmova foldera, fajla i staze, kao i njihove funkcije.

- Uočava važnost podjele u načinu obilježavanja memorijskih medijuma.

- Razlikuje pojmove:

- klik (click), - dvostruki klik (double click), - uzimanje (picking), - povlačenje (draging), - puštanje (dropping).

- Razlikuje tipove i funkcije tastera.

- Analizira i razlikuje osnovne operacije u Windows-u.

- Razlikuje i prepoznaje specijalne ikone: - My Computer, - My Documents, - The Internet, - Inbox, - The Microsoft Network, - Network Neighbourhood,

- Razvija osjećaj o značaju i potrebi računarskog softvera u organizaciji javnog predstavljanja poslovnih zamisli.

- Stiče osjećaj o važnosti upotrebe aplikativnog softvera u realizaciji projektnog zadatka.

- Razvija osjećaj o značaju uredne i udobne radne sredine.

- Razvija motivisanost i samopouzdanje.

- Prepoznaje olakšavajuće metode rada.

Vježba: - Promijeniti raspored ikona na desktopu ređanjem uz desnu ivicu ekrana, promijeniti ime ikone My computer, vratiti staro ime ikone, vratiti prethodni raspored ikona.

Vježba: - Pokrenuti program Paint, ukloniti i vratiti u prikaz liniju alatki, paletu boja i statusnu liniju, nacrtati crtež po izboru, podesiti uvećanje crteža na 300% i zatvorit program.

Vježba: - Napisati sve elemente kojim je izabrani fajl određen (staza).

Vježba: - Pokrenuti program Calculator i vježbati rad s mišem.

Vježba: - Pokrenuti igru Solitaire i vježbati rad s mišem.

Vježba: - Pokrenuti aplikacije Notepad, Wordpad i Paint, prelaziti iz aplikacije u aplikaciju, promijeniti veličine prozora, postignuti da svi prozori budu vidljivi i za-


41





- Explorer, - Recycle Bin.

- Prepoznaje funkciju taskbar-a i dugmeta start.

- Uočava razliku između pokretanja i zatvaranja aplikacije.

- Definiše pojam prozora (window) i analizira namjenu i funkciju njegovih komponenti: - zaglavlje prozora (title bar), - kontrolno dugme (control button),

- minimize, maximize i close button,

- skrol trake (scroll-bar), - statusna linija (status bar), - linija menija, - linija alatki, - radna površina.

- Razlikuje načine zadavanja komandi preko: - linije alatki (toolbar), - linije menija (menu bar), - tastera.

- Definiše pojam dijalog prozora (dialog box) i analizira namjenu i funkciju njegovih elemenata: - dugmadi (OK, cancel, help), - tekstualnog i grafičkog polja, - listi, - prozora s karticama.

- Uočava ispravan postupak i značaj isključivanja računara (shut down windows).

- Razumije potrebu pravilnog korišćenja informatičke terminologije.

- Razvija komunikacione sposobnosti.

- Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja.

- Razvija kritičko razumijevanje odnosa tehnike, prirode i društva.

- Oblikuje sistematski pristup pri rješavanju pojedinih problema.

tvoriti pokrenute aplikacije.

Vježba: - Pokrenutu program Notepad, otkucati zadati tekst i zatvoriti program bez snimanja dokumenta.

Vježba: - Pokrenuti program Paint, nacrtati jedan krug, kopiranjem i premještanjem kruga nacrtati olimpijsku zastavu i zatvoriti program Paint.

Vježba: - Pokrenuti program Notepad, otkucati tekst s četiri pasusa. Iskopirati prvi pasus na kraj teksta, prebaciti treći pasus na početak teksta, izbrisati drugi pasus i zatvoriti program Notepad.

Vježba: - Pokrenutu program Paint i Wordpad, potpisati se slobodnom rukom u Paint-u, ubaciti potpis u Wordpad-u i zatvoriti programe.

Vježba: - Pokrenuti program Notepad, otkucati zadati tekst, snimiti dokument pod svojim imenom,


42





prebaciti ga u folder pod određenim imenom, zatvoriti Notepad, ponovo ga pokrenuti i učitati prethodno snimljeni dokument.

Vježba: - Kreirati folder pod svojim imenom, prebaciti izabrane fajlove iz My documents-a, promijeniti njihova imena i iskopirati folder na Desktop-u.

Vježba: - Pronaći fajl sa svojim imenom koristeći opciju search i izbrisati ga.

Vježba: - Snimiti izabrane fajlove iz My documents-a u no-voformirani folder pod određenim imenom i smjestiti ga na disketu ili CD.

Vježba: - Sa diskete prebaciti izabrane fajlove u novoformirani folder na Desktop-u.

Vježba: - Izbrisati novoformirane fajlove sa diskete, a zatim i folder.


43





Algoritamsko rješavanje zadataka

- Upoznavanje s pojmom algoritma.

- Objašnjava faze procesa algoritamskog rješavanja zadataka: - definisanje problema, - formiranje matematičkog modela,

- sastavljanje algoritma, - pisanje programa, - testiranje programa.

- Definiše i objašnjava strukturu dijagrama toka.

- Navodi tipove algoritamskih struktura: - linijska algoritamska struktura,

- ciklična algoritamska struktura.

- Definiše pojam algoritma i uočava njegov značaj.

- Uočava značaj ispravnog defi-nisanja problema i njegovog pravilnog predstavljanja matematičkim modelom.

- Analizira proces sastavljanja algoritma i pisanja programa na nekom od viših programskih jezika.

- Uočava važnost testiranja programa.

- Analizira pojam dijagrama toka i skicira njegove elemente.

- Skicira dijagram toka linijske algoritamske strukture.

- Uočava razliku između proste i razgranate linijske algoritamske strukture.

- Radi jednostavne primjere vezane za prostu i razgranatu linijsku algoritamsku strukturu.

- Definiše pojam i skicira dijagram toka ciklične algoritamske strukture.

- Uočava razliku između linijske i ciklične algoritamske strukture.

- Radi jednostavne primjere vezane za cikličnu algoritamsku strukturu.

- Analizira i povezuje algoritamski način razmišljanja.

- Razvija sposobnost algoritamskog i logičkog razmišljanja pri rješavanju problema.

- Razvija sposobnost abstraktnog mišljenja.

Vježba: - Koristeći prostu linijsku algoritamsku strukturu rješavati probleme iz matematike.

Vježba: - Koristeći prostu linijsku algoritamsku strukturu rješavati probleme iz osnova elektrotehnike.

Vježba: - Koristeći razgranatu linijsku algoritamsku strukturu rješavati probleme iz matematike.

Vježba: - Koristeći razgranatu linijsku algoritamsku strukturu rješavati probleme iz osnova elektrotehnike.

Vježba: - Koristeći cikličnu algoritamsku strukturu rješavati probleme iz matematike.

Vježba: - Koristeći cikličnu algoritamsku strukturu rješavati probleme iz osnove elektrotehnike.


44


Udžbenik za učenike:

- Nikola Klem, Nikola Perin, Nataša Praščević: „RAČUNARSTVO I INFORMATIKA“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002.

Ostala literatura:

- Nikola Parezanović: „RAČUNARSTVO I INFORMATIKA“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000.

- Živko Tošić, Momčilo Ranđelović: „RAČUNARI“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva , Beograd, 2002. - Miomir Stanković, Milena Stanković: „PRIMJENA RAČUNARA U ELEKTROTEHNICI“, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 1995.


Nastava se realizuje u računarskoj učionici koja raspolaže s najmanje 10 personalnih kompjutera. Računari moraju biti opremljeni softverskim paketima neophodnim za izvođenje nastave, (operativni sistemi Windows i MS-DOS).



- usmenih odgovora, - praktičnog rada na vježbama (U toku godine realizuje se planirani broj vježbi. Broj vježbi u pojedinom

klasifikacionom periodu planira nastavnik svojim globalnim i operativnim planovima rada.), - testova (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan test).


- usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - praktičnog rada na vježbama (jedna ocjena u klasifikacionom periodu) – ocjenjuje se razumijevanje i zainte-

resovanost učenika za rad, urednost, preciznost, tačnost, kreativnost, odgovoran odnos prema opremi i dr. - testova (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu).


45

Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se iz najmanje tri ocjene (usmeni odgovori, praktične vježbe i testovi).



Visoka stručna sprema iz oblasti elektrotehnike i računarstva:

- dipl. ing. elektrotehnike, smjer elektronika ili računari, - visoka stručna sprema iz oblasti računara.




Brojni sistemi Matematika Računske operacije s brojnim sistemima

Kodiranje i dekodiranje Digitalna elektronika Binarno kodiranje

Računarski hardver Osnove elektrotehnike Analiza električnih kola

Računarski hardver Elektronika Integrisana električna kola

Algoritamsko rješavanje zadataka Programiranje Osnove programiranja


47

1.2.3. ELEKTRONIKA

1. Naziv predmeta: ELEKTRONIKA.




I - - -

II 72 36 108

III - - -

IV - - -

UKUPNO 72 36 108



- raspoznaje i razumije djelovanje aktivnih elektronskih elemenata, - zna potražiti podatke u katalozima, - zna i razumije načine povezivanja aktivnih elemenata, - zna vršiti osnovna izračunavanja pri izboru elemenata i dimenzionisanje jednostavnih veza, - razlikuje funkciju posebnih elektronskih elemenata u jednostavnim vezama, - poznaje i pravilno upotrebljava stručnu literaturu, - razvija radne navike (sistematičnost, tačnost, dosljednost), - osposobljava se za prepoznavanje tipova veza i njihovo funkcionisanje, - razvija interes za praktično korišćenje i ispitivanje noviteta, - razvija sposobnost i vještine rukovanja mjernim instrumentima i vezivanja električnih šema, - ima pozitivan odnos prema čistoj okolini (deponovanju i reciklaži pokvarenih i istrošenih elektronskih uređaja).


48


RAZRED II





Uvod: Kristalna struktura i provodnost poluprovodnika

- Upoznaje energetske nivoe elektrona.

- Objašnjava kristalnu rešetku poluprovodnika.

- Objašnjava poluprovodnike P i N tipa.

- Navodi vrste kretanja naelektrisanih čestica u poluprovodniku.

- Objašnjava kretanje elektrona i šupljina pod uticajem električnog polja.

- Razlikuje provodnike, poluprovodnike i izolatore na osnovu njihove kristalne strukture.

- Crta kristalnu rešetku Si. - Razumije proces nastajanja parova elektron - šupljina, kao i pojam generacije i rekombinacije.

- Uočava razliku između haotičnog, difuznog i usmjerenog kretanja slobodnih elektrona i šupljina.

- Uočava potrebu za dodavanjem hemijskih nečistoća čistom poluprovodniku i boljom provodnošću.

- Razlikuje poluprovodnike P-tipa od poluprovodnika N-tipa.

- Navikava se na spretno rukovanje katalozima i stručnom literaturom.

- Razvija osjećaj za rad i urednost radnog prostora.

- Razvija osjećaj o značaju i potrebi preciznosti pri radu.

Nastavni predmet ELEKTRONIKA u dijelu LABORATORIJSKIH vježbi realizuje se u učionici koja je opremljena: ispitnim stolovima, mjernim instrumentima (digitalni ampermetri, voltmetri), maketama raznih elektronskin uređaja, laboratorijskim ispravljačima, generatorima funkcija, osciloskopima, računarima s odgovarajućom opremom itd. Podrazumijeva se da sva oprema bude ispravna i pripremljena za izvođenje konkretne vježbe, o čemu se staraju laborant i predmetni nastavnik. Prije početka vježbe učenici su dužni da prouče uputstvo za vježbu, pregledaju instrumente i ostali pribor za vježbu.


49





Diode

- Objašnjava proces obrazovanja PN-spoja.

- Navodi polarizaciju PN-spoja. - Objašnjava i razumije direktnu i inverznu polarizaciju PN-spoja.

- Objašnjava dobijanje strujno-naponske karakteristike diode.

- Navodi vrste proboja. - Navodi potrebne aproksimacije diode.

- Navodi vrste dioda. - Upoznaje se s osobinama, načinom proizvodnje, primjenom i karakteristikama: - Cenerove diode, - Šotkijeve diode, - Kapacitivne diode, - Tunel diode.

- Crta raspodjelu električnog naelektrisanja, električnog potencijala i električnog polja kod PN-spoja.

- Uočava smjer unutrašnjeg električnog polja koje potiče od prostornog naelektrisanja.

- Analizira direktnu i inverznu polarizaciju PN-spoja.

- Crta kolo za snimanje karakteristika diode.

- Crta strujno-naponsku karakteristiku diode i uočava prag provođenja u oblasti direktne polarizacije i probojni napon u oblasti inverzne polarizacije.

- Razlikuje realnu od idealne diode.

- Uočava proboj diode. - Razlikuje vrste dioda. - Crta karakteristike i grafičke simbole dioda.

- Analizira navedene diode i crta strujno-naponske karakteristike.

- Razvija analitičko mišljenje. - Razaznaje pristup analiziranju elektronskih elemenata od manje ka većoj zahtjevnosti.

- Stiče osjećaj o značaju čuvanja potrebnih elemenata.

- Zna koristiti kataloge i čitati potrebne podatke za različite vrste dioda.

Vježba: Snimanje karakteristika potenciometra - Označava i provjerava otpornike i kondenzatore.

- Vezuje elemente na maketu s potenciometrom.

- Mijenja otpornost potenciometra i mjeri napon potrošača. Na osnovu dobijenih rezultata crta zavisnost napona od ugla za različite vrijednosti otpora potrošača.

Vježba: Snimanje karakteristika dioda - Provjerava ispravnost dioda.

- Vezuje elemente na maketu.

- Mijenja ulazni napon i mjeri struju kroz diodu pri direktnoj polarizaciji i crta strujno-naponsku karakteristiku.

- Inverzno polariše diodu i ponavlja postupak.

Upotreba dioda usmjerači

- Upoznaje se s usmjeračima kao uređajima.

- Crta jednostavne šeme usmjerača bez filtra.

- Razumije zahtjeve kvalitetnog napajanja kod različitih

Vježba: Jednostrani i dvostrani usmjerač


50





- Zna vrste usmjerača. - Objašnjava i razumije jednostrani i dvostrani usmjerač.

- Definiše ispravljački filtar. - Objašnjava i razumije jednostrani i dvostrani usmjerač s filtrom.

- Razlikuje talasne oblike izlaznih napona kod različitih usmjerača.

- Uočava ulogu ispravljačkog filtra i funkciju peglanja naponske talasnosti.

- Računa kapacitivnost filterskog kondenzatora.

- Crta šeme usmjerača i talasne oblike napona s filtrom.

- Razlikuje talasne oblike napona prije i poslije filtriranja.

potrošača. - Uočava povezanost i različitosti osnovnih elemenata i principa djelovanja.

- Vezuje elemente na maketu jednostranog usmjerača. Dvokanalnim osciloskopom posmatra i crta ulazni i izlazni napon. Dodavanjem filterskog kondenzatora snima napone. Isti postupak ponavlja se sa dvostranim usmjeračem

Bipolarni tranzistori

- Upoznaje se s unutrašnjom strukturom tranzistora.

- Navodi vrste tranzistora. - Objašnjava simbole i elektrode tranzistora.

- Objašnjava princip rada tranzistora na modelu sa zajedničkim emitorom.

- Definiše osnovne komponente struja u tranzistoru i koeficijent strujnog pojačanja.

- Navodi načine vezivanja tranzistora u električnim kolima.

- Objašnjava proizvodnju tranzistora.

- Objašnjava i razumije statičke karakteristike tranzistora.

- Usvaja ograničenja u radu

- Razumije unutrašnju strukturu tranzistora.

- Uočava razliku između tranzistora NPN i PNP-tipa.

- Crta principsku šemu tranzistora u aktivnom režimu rada.

- Skicira tokove nosioca naelektrisanja i komponente struja kod NPN-tranzistora.

- Crta karakteristike tranzistora.

- Razumije djelovanje tranzistora kao pojačivača na statičkim karakteristikama.

- Analizira područja rada tranzistora na statičkim karakteristikama.

- Razlikuje probojne napone. - Postavlja granice u radu

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i povezivanja poluprovodničkih komponenti.

- Razvija sposobnost timskog rada.

- Razvija osjećaj za tehničku tačnost i odgovornost pri radu.

- Povezuje prethodno stečeno s novim znanjem.

Vježba: Snimanje ulaznih, izlaznih i prenosnih karakteristika bipolarnih tranzistora - Provjerava ispravnost tranzistora.


- Mijenja ulazni napon za konstantni izlazni napon i mjeri ulaznu struju.

- Dobijeni podaci se unose u tabelu.

- Mijenja izlazni napon za konstantnu ulaznu struju i mjeri izlaznu struju.


- Mijenja ulaznu struju za konstantni izlazni napon i mjeri izlaznu struju.


51





tranzistora. - Navodi oznake tranzistora.

tranzistora. - Crta hiperbolu snage. - Određuje vrstu tranzistora na osnovu zadate oznake.


- Na osnovu dobijenih rezultata crtaju se statičke karakteristike u odgovarajućoj razmjeri.

Pojačavači sa bipolarnim tranzistorima

- Objašnjava pojačavač kao linearni četvoropol i njegove opšte osobine.

- Zna načine pretvaranja energije u tranzistorskom pojačavaču.

- Navodi moguća izobličenja u radu tranzistora.

- Definiše naponsko i strujno pojačanje, kao i pojačanje snage, ulaznu i izlaznu otpornost na modelu linearnog četvoropola.

- Objašnjava i razumije dobijanje radne prave i radne tačke na modelu pojačavača sa zajedničkim emitorom.

- Objašnjava hibridne parametre tranzistora i ekvivalentnu šemu.

- Navodi uzroke nestabilnosti radne tačke.

- Zna načine stabilizacije radne tačke tranzistorskog pojačavača u spoju sa zajedničkim emitorom.

- Objašnjava princip rada

- Crta tranzistor kao linearni četvoropol i razumije pretvaranje energije u njemu.

- Određuje i računa pojačanja, ulaznu i izlaznu otpornost.

- Razumije princip prilagođavanja pojačavača s generatorom i potrošačem.

- Razlikuje moguća izobličenja u radu tranzistora.

- Određuje položaj radne prave i radne tačke na izlaznim karakteristikama tranzistora.

- Radi jednostavne zadatke vezane za proračun osnovnog pojačavača.

- Crta ekvivalentnu šemu tran-zistora sa „h“ parametrima.

- Razlikuje hibridne parametre. - Uočava potrebu za stabilizacijom radne tačke tranzistorskog pojačavača.

- Određuje naponsko i strujno pojačanje, ulaznu i izlaznu otpornost iz ekvivalentne šeme pojačavača sa zajedničkim emitorom.

- Analizira pojačavač sa

- Povezuje temeljna teorijska znanja s praktičnim aplikacijama i informacijama iz običnog života.

- Povezuje simbolično predstavljanje veza sa fizičkim djelovanjem.

- Usvaja tehničku tačnost pri upotrebi standarda.

- Uočava razliku između pojačavačkih sprega.

- Razvija sposobnost analiziranja i čitanja električnih šema.

Vježba: Pojačavač sa zajedničkim emitorom - Vezuje elemente na maketu pojačavača.

- Analizira rad pojačavača ako se na ulaz dovede napon 10mV, 1kHz.

- Dvokanalnim osciloskopom posmatra ulazni i izlazni napon i crta ih, jedan ispod drugog, tako da se uoči njihov fazni pomjeraj.

- Mijenja učestanost na ulazu pojačavača i mjeri izlazni napon.

- Rezultate mjerenja unosi u tabelu i crta zavisnost pojačanja od učestanosti. Mjeri izlazni napon bez i sa priključenim potrošačem i računa izlaznu otpornost.

- Mijenja napon na ulazu i posmatra izobličenja koja se javljaju na izlazu usled ulaska tranzistora u zasićenje.


52





pojačavača sa tranzistorom u spoju sa zajedničkim kolektorom i spoj sa zajedničkom bazom.

- Objašnjava i razumije Darlingtonov spoj.

- Objašnjava tranzistor kao prekidač.

zajedničkim kolektorom i zajedničkom bazom.

- Crta ekvivalentne šeme i određuje pojačanja, ulaznu i izlaznu otpornost.

- Crta i analizira Darlingtonov spoj i određuje njegove parametre.

- Uočava nedostatke. - Razumije tranzistor kao prekidač.

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i povezivanja.

- Povezuje i upoređuje poluprovodničke komponente.

Unipolarni tranzistori: FET, MOSFET i CMOS

- Upoznaje pojmove i funkcije unipolarnih tranzistora.

- Objašnjava princip rada i statičke karakteristike FET-a.

- Objašnjava princip rada i statičke karakteristike ostalih vrsta unipolarnih tranzistora (MOSFET i CMOS).

- Poznaje parametre FET-a. - Objašnjava model FET-a za male signale.

- Razlikuje unipolarne i bipolarne tranzistore.

- Crta strukturu FET-a i razumije funkciju elektroda.

- Crta i analizira statičke karakteristike FET-a.

- Analizira MOSFET-ove i razumije funkciju priključnih krajeva.

- Crta simbole i karakteristike. - Određuje parametre FET-a i crta ekvivalentnu šemu pomoću "g" parametara.

- Zna koristiti kataloge i određivati karakteristične parametre.

- Analizira primjere iz stručne literature.

Vježba: Statičke karakteristike FET-a - Provjerava ispravnost FET-a.


- Mijenja ulazni napon za konstantni izlazni napon i mjeri struju.

- Dobijene podatke unosi u tabelu.

- Mijenja izlazni napon za konstantni ulazni napon i mjeri struju. Dobijene podatke unosi u tabelu.

- Na osnovu dobijenih rezultata crta grafike u odgovarajućoj razmjeri.

Pojačavači sa FET-ovima

- Objašnjava i razumije pojačavač sa zajedničkim

- Crta pojačavač sa zajedničkim sorsom.

- Razvija sposobnost brzog prepoznavanja različitih

Vježba: Pojačavač s FET-om


53





sorsom. - Upoznaje se s ekvivalentnom šemom pojačavača sa FET-om.

- Definiše naponsko i strujno pojačanje, ulaznu i izlaznu otpornost.

- Objašnjava i razumije invertor u CMOS tehnici.

- Određuje položaj radne prave i radne tačke na izlaznim i prenosnim karakteristikama FET-a.

- Analitički izvodi pojačanje, ulaznu i izlaznu otpornost.

- Radi osnovne zadatke iz pojačavača.

- Zna odabrati tranzistor iz kataloga.

- Crta invertor u CMOS-tehnici i njegovo predstavljanje prekidačima.

kriterijuma - Vezuje elemente na maketu.

- Mjeri jednosmjerni napon i struju za različite primjerke FET-a istog tipa.

- Dovodi na ulaz pojačavača naizmjenični napon 100mV, 1kHz iz RC-generatora.

- Mjeri izlazni napon.

Negativna povratna sprega

- Upoznaje se s pojmom povratne sprege.

- Objašnjava negativnu povratnu spregu.

- Određuje pojačanje pojačavača s povratnom spregom.

- Analizira negativnu povratnu spregu kod pojačavača sa zajedničkim emitorom.

- Razumije vezu povratnog djelovanja na sistemu i njegove učinke.

Operacioni pojačavači

- Navodi karakteristične veličine i parametre operacionog pojačavača.

- Definiše idealni operacioni pojačavač i i njegove opšte osobine.

- Objašnjava i razumije djelovanje osnovnih veza sa operacionim pojačavačem.

- Invertujući operacioni pojačavač.

- Razlikuje osnovne parametre operacionog pojačavača.

- Crta simbol i raspored izvoda OP.

- Crta šemu spajanja OP na izvor jednosmjernog napona.

- Određuje izlazni napon OP. - Uočava osnovne osobine idealnih operacionih pojačavača.

- Razumije primjenu negativne povratne sprege na OP.

- Razumije razliku između različitih veza sa operacionim pojačavačem.

Vježba: Invertujući pojačavač. Kolo za sabiranje i oduzimanje napona - Povezuje elemente na maketu operacionog pojačavača sa _+ napajanjem i formira invertujući pojačavač.

- Mijenja otpornike i ulazne napone prema tabeli i mjeri izlazni


54





- Neinvertujući operacioni pojačavač.

- Kolo za sabiranje i oduzimanje napona sa operacionim pojačavačem.

- Integrator - Diferencijator

- Crta i analizira invertujući pojačavač.

- Određuje i računa naponsko pojačanje invertujućeg pojačavača.

- Crta talasne oblike ulaznog i izlaznog napona i uočava fazni pomjeraj.

- Skicira šemu neinvertujućeg pojačavača na čiji ulaz je doveden pozitivan napon.

- Određuje pojačanje kod idealnog i realnog neinvertujućeg pojačavača.

- Uočava jedinični pojačavač. - Radi osnovne zadatke vezane za invertujući i neinvertujući pojačavač.

- Crta i analizira kolo za sabiranje i oduzimanje napona sa OP.

- Računa izlazni napon. - Crta i analizira šemu integratora.

- Određuje i računa izlazni napon.

- Analizira rad diferencijatora. - Računa izlazni napon.

- Razvija profesionalni pristup povezivanju elemenata na području primijenjene elektronike.

- Razvija analitičko mišljenje. - Zna odabrati elemente iz kataloga za različite primjene.

napon, a zatim izračunava pojačanja At i Am.

- Dovodi na ulaz naizmjenični napon i dvokanalnim osciloskopom prati ulazni i izlazni napon i crta ih.

- Formira kolo za sabiranje. Mijenja otpornike i ulazne napone i mjeri izlazni napon.

- Formira kolo za oduzimanje napona.

- Mijenja otpornike i ulazne napone i mjeri izlazni napon.

Vježba: Neinvertujući pojačavač. Jedinični pojačavač - Vezuje elemente na maketu sa operacionim pojačavačem i formira neinvertujući pojačavač sa naponom napajanja.

- Mijenja otpornike i ulazni napon, mjeri izlazni napon i računa pojačanja At i Am.

- Na ulaz dovodi


55





naizmjenični napon, a dvokanalnim osciloskopom posmatra ulazni i izlazni napon i crta ih.

- Određuje vrijednosti ulaznog napona pri kojima pojačavač ulazi u zasićenje.

- Pomoću istih komponenti realizuje jedinačni pojačavač.

Vježba: Aktivna kola za diferenciranje i integraljenje - Vezuje elemente na maketu za diferenciranje.

- Dovođenjem naizmjenično-sinusnog, pravougaonog i trougaonog napona na ulaz diferencijatora dvokanalnim osciloskopom posmatra i crta izlazni napon.

- Vezuje elemente na maketu integratora i ponavlja postupak kao u prethodnom slučaju.

Oscilatori

- Definiše pozitivnu povratnu spregu i BarkHauzenov uslov oscilovanja.

- Objašnjava princip rada RC

- Razumije pozitivnu povratnu spregu.

- Zna uslov oscilovanja. - Crta jednostavne RC oscilatore

- Povezuje već stečeno znanje s novim pojmovima.

- Uočava vezu povratnog

Vježba: RC-oscilatori - Vezuje elemente na maketu Vinovog oscilatora i snima njegov


56





oscilatora. - Objašnjava princip rada LC oscilatora.

i analizira njihov rad. - Crta jednostavni LC oscilator i analizira njegov rad.

- Uočava potrebu stabilnosti frekvencije oscilovanja oscilatora.

djelovanja na sistemu. izlaz na osnovu izraza za frekvenciju.

- Provjerava frekvenciju izlaznog signala sa frekvencijom ustanovljenom na osciloskopu.

Filtri

- Definiše filtar kao linearni četvoropol.

- Navodi vrste filtara. - Objašnjava i razumije aktivne filtre.

- Propusnik niskih učestanosti. - Propusnik visokih učestanosti. - Propusnik opsega učestanosti. - Nepropusnik opsega učestanosti.

- Uočava filtar kao linearni četvoropol.

- Razlikuje pasivne, mehaničke i aktivne filtre.

- Crta i analizira aktivni NF-filtar.

- Crta prenosnu karakteristiku NF-filtra.

- Definiše pojačanje i graničnu učestalost fc.

- Crta šemu aktivnog VF-filtra i prenosne karakteristike.

- Analizira propusnik opsega učestanosti

- Crta prenosne karakteristike aktivnog filtra propusnika opsega učestanosti.

- Uočava granične učestanosti i proračunava elemente filtra.

- Crta i analizira šemu i prenosne karakteristike aktivnog filtra nepropusnika opsega učestanosti.

- Proračunava elemente ako su poznate učestanosti fc1 i fc2, a vrijednost pojačanja A3 se usvoji.

- Razvija sposobnost uočavanja, analiziranja i proračunavanja.

- Razvija sposobnost analiziranja i čitanja električnih šema.

Vježba: Aktivni filtar za NF signal od 20Hz-20khz - za opseg niskih, srednjih i visokih učestanosti podržan sa OP u Hi-Fi tehnici.

- Signal iz generatora funkcija doveden na ulaz filtra posmatra se osciloskopom na izlazu.


57





- Proračunava aktivni filtar višeg reda.

- Radi osnovne zadatke.

Impulsna kola

- Navodi signale koji se srijeću u impulsnoj elektronici.

- Objašnjava bistabilna kola. - Objašnjava i razumije astabilni multivibrator.

- Objašnjava i razumije monostabilni multivibrator realizovan pomoću CMOS NILI kola.

- Objašnjava monostabilni multivibrator sa kolom „555“.

- Crta različite oblike signala. - Analizira osnovna bistabilna kola.

- Analizira astabilni multivibrator sa dva CMOS invertora i njegove talasne oblike.

- Razumije CMOS kola sa zaštitnim diodama.

- Crta šemu astabilnog multivibratora sa kolom "ne555" i talasne oblike napona.

- Crta i analizira šemu monostabilnog multivibratora sa kolom "555".

- Crta talasne oblike napona.

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i analiziranja datih impulsnih kola.

Vježba: Astabilni multivibrator - Vezuje elemente na maketu astabilnog multivibratora.

- Koristi sledeće komponente: R1=470K, R2=840K, C=440nF; +Vcc=10V dvokanalnim osciloskopom snima i crta ulazni i izlazni napon.

Vježba: Monostabilni multivibrator - Realizuje monostabilni multivibrator.

- Promjenom ulaznog signala posmatra okidanje izlaznog signala.

- Dvokanalnim osciloskopom posmatra i crta ulazni i izlazni signal.

Optoelektronika

- Objašnjava fotodiode, fototranzistore i fotootpornike.

- Objašnjava svjetleće poluprovodničke diode i tečni kristal.

- Razumije građu i princip rada fotodioda, fototranzistora i fotootpornika.

- Crta karakteristike, oznake i ekvivalentne šeme datih elemenata.

- Razvija sposobnost brzog prepoznavanje različitih kriterijuma.

Vježba: OPTO-KAPLER - Na emisionu diodu dovodi jednosmjerni napon koji mijenja od 0V do 1V.

- U kolo fototranzistora veže 4 LED diode redno


58





- Objašnjava i razumije opto-kapler.

- Razumije rad svjetlećih dioda i crta njihovu karakteristiku i oznaku.

- Analizira opto-kapler. - Zna primjenu opto-kaplera.

vezane sa zaštitnim otpornikom i izvorom jednosmjernog napona 10V. Voltmetar veže paralelno sa LED diodama.

- Mijenja napon na emisionoj diodi u zadatim koracima od 0V do 1V.

- Snima promjene napona na 4-redno vezane LED diode.

Konvertori

- Navodi konverziju analognih veličina.

- Objašnjava i razumije D/A-konvertor sa ljestvičastom mrežom.

- Objašnjava i razumije A/D-konvertor.

- Objašnjava konvertor napona u frekvenciju.

- Crta analogni i digitalni oblik napona, karakteristiku analogno digitalnog pretvarača i grešku konverzije.

- Analizira D/A-konvertor. - Zna primjenu D/A-konvertora. - Crta blok šemu i statičku karakteristiku prenosa D/A-konvertora.

- Analizira D/A-konvertor s ljestvičastom mrežom.

- Crta konverziju signala proizvoljnog oblika.

- Analizira A/D-konvertor sa paralelnim komparatorima.

- Analizira konvertor napona u frekvenciju.

- Povezuje teorijska i praktična znanja.

- Uočava značaj konverzije i njenu primjenu.

Vježba: D/A konvertor - Vezuje elemente na maketu D/A-konvertora. Određuje binarni oblik decimalnog broja i unosi u tabelu.

- Preklopnike konvertora postavlja u položaj 1 i 0 prema tabeli i mjeri napon Uo na izlazu operacionog pojačavača.

Vježba: A/D konvertor - Vezuje elemente na maketu.

- Sinusni signal sa ulaza pretvara u digitalni na izlazu.


59



- R. Opačić: „Elektronika I (2003)“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003. - R. Opačić: „Elektronika II (2003)“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003.

Ostala literatura:

- Srđan Stanković, Radomir Laković, „Elektronika“, Izdavač: ETF Podgorica, 1999.


Nastavni predmet ELEKTRONIKA u dijelu LABORATORIJSKIH vježbi realizuje se u učionici koja je opremljena: ispitnim stolovima, mjernim instrumentima (digitalni ampermetri, voltmetri), maketama raznih elektronskin uređaja, laboratorijskim ispravljačima, generatorima funkcija, osciloskopima, računarima s odgovarajućom opremom itd.

Podrazumijeva se da sva oprema bude ispravna i pripremljena za izvođenje konkretne vježbe, o čemu se staraju laborant i predmetni nastavnik.






- usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - praktičnog rada na vježbama (jedna ocjena u klasifikacionom periodu) – ocjenjuje se razumijevanje i

zainteresovanost učenika za rad, urednost, preciznost, tačnost, kreativnost, odgovoran odnos prema instrumentima i opremi i poštovanje propisa zaštite,

- testova (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu).


60

Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se iz najmanje tri ocjene (usmeni odgovori, vježbe i testovi).



- Dipl. ing. elektrotehnike, smjer: elektronika ili telekomunikacije.




Energetski procjep Hemija Atom i njegove elementarne čestice Proboj PN spoja

Bakar i aluminijum Hemija Provodnici

Niskotemperaturni i visokotemperaturni provodnici Fizika Uticaj temperature na otpor provodnika

Poluprovodnici P i N tipa Fizika Kristalna struktura rešetke i provodnost poluprovodnika

Dielektrici Fizika Izolacija kablova

Jačina magnetnog polja i magnetna indukcija Fizika Magnetno polje


61

1.2.4. OPERATIVNI SISTEMI

1. Naziv predmeta: OPERATIVNI SISTEMI.




I - - -

II 72 36 108

III - - -

IV - - -

UKUPNO 72 36 108



- usvaja osnovna znanja iz informatike, operativnih sistema i aplikativnog softvera, - razumije uticaj informatičkih tehnologija na društvo, - stiče osnovna znanja, vještine i navike za pravilno i uspješno korišćenje informacione tehnologije za

zadovoljavanje ličnih i društvenih potreba, - stiče osnovna znanja o korišćenju softvera, - razumije mjesto i ulogu operativnih sistema za razmjenu informacija u društvu, - zna definisati operativni sistem, nabrojati vrste i njihove strukture, - zna potražiti i instalirati softver za operativne sisteme, - prepoznaje savremene potrebe i pravce razvoja softvera na području operativnih sistema,


62

- razumije standarde iz oblasti operativnih sistema, - zna izabrati operativni sistem, - zna ocijeniti ugrađena programska rješenja i pravilno ih predstaviti, - ovladava tehnologijom operativnih sistema, - razvija samoinicijativnost pri izboru rješavanja postavljenih problema, - razumije namjenu, podešavanje i korišćenje pojedinih modula aplikacije i povezuje ih u cjelinu, - shvata značaj timskog rada i njegove organizacije, - zna da prilagodi aplikaciju svojim potrebama radi efikasnijeg korišćenja, - zna procijeniti trenutnu vrijednost pojedinih operativnih sistema na tržištu, kao i njihove isporučioce, - zna da koristi uputstva, tehničke savjete i da izvuče odgovore na najčešća pitanja, - razvija sposobnosti i stiče iskustvo na području upotrebe stručne literature i dobijanja informacija, - razumije pravila korišćenja elektronskih izvora podataka i informacija, - navikava se na upotrebu standarda i poštovanje autorskih prava, - razumije moralna, etička i pravna pitanja koja su povezana sa upotrebom softvera.


RAZRED II





Operativni sistemi

- Definiše računarski sistem. - Definiše operativni sistem i navodi njihovu podjelu.

- Objašnjava najnovije verzije DOS-a Windows-a, Linux-a.

- Objašnjava razvoj operativnih sistema.

- Upoznaje računarski sistem, arhitekturu računara i BIOS-om.

- Razlikuje i analizira operativne sisteme (DOS, Windows, OS/2, UNIX).

- Ocjenjuje i upoređuje karakteristike operativnih sitema koji su najviše u upotrebi.

- Zna da ocijeni značaj pronalaska i primjene računarskih sistema za razvoj društva.

- Nastava se izvodi u računarskoj učionici (kabinetu) koja je opremjena: računarima, perifernom opremom, A/V sredstvima, grafoskopom, diaprojektorom sa odgovarajućim


63





MS DOS:

- Opisuje istorij. razvoj DOS-a. - Objašnjava organizaciju DOS-a.

- Razumije fajlove tipa: com, exe, bat.

- Analizira šta se dešava prilikom pokretanja računara i učitavanja DOS-a.

- Zna da odredi značaj, mjesto i ulogu softvera u raznim oblastima društva.

Upotreba DOS-a:

- Objašnjava hijerarhijsku strukturu direktorijuma.

- Opisuje imenovanje datoteke.

- Primjenjuje organizaciju direktorijuma.

- Imenuje datoteke. - Zadaje komande i upotrebljava džokere.

- Razvija analitičko mišljenje.

slajdovima, računarom sa odgovarajućim softverom, uzorcima alata, šemama sklopova i podsklopova...

Komande DOS-a:

- Definiše: - komande za rad s diskovima, - komande za rad s datotekama,

- komande za rad s direktorijumima,

- komande za postavljanje parametara sistema,

- razumije i objašnjava batch fajlove;

- razumije preusmjeravanje i prosleđivanje.

- Upotrebljava komande za rad sa diskovima: oznake za disk jedinice, DIR, FORMAT, SYS, DISKCOPY, DISKCOMP, CONVERT.

- Koristi komande za ispitivanje ispravnosti diskova: CHKDSK, SCANDISK, DEFRAG, FDISK.

- Upotrebljava komande za rad sa datotekama: DEL (ERASE), RENAME, COPY, XCOPY, MOVE, FIND, COMP, FC, ATTRIB, TYPE, PRINT, EDIT.

- Upotrebljava naredbe za rad sa direktorijumima: MKDIR (MD), CHDIR (CD), RMDIR (RD), TREE.

- Upotrebljava naredbe za postavljanje parametara

- Razvija odgovornost i poštovanje prema intelektualnom radu.

- Identifikuje se sa zanimanjem.

Vježba: Pokretanje (inicijalizacija) sistema - Podešavanje BIOS-a za podizanje sistema i instalacija MS DOS-a.

- Formiranje diskete za podizanje sistema (Startup Disk).

- Rad sa diskovima, direktorijumima i datotekama.

- Norton Commander.


64





sistema: HELP, DATE, TIME, VER, CLS, EXIT, PAUSE.

Upotreba DOS-a:

- Objašnjava upotrebu komandne linije u Windows-u MS-DOS komandnoj liniji.

- Priprema sistem i vrši instalaciju DOS-a.

- Analizira gdje se danas upotrebljava DOS.

- Stiče radne navike.

WINDOWS:

- Korisnički interfejs Windows-a - Navodi komande na tastaturi i mišu.

- Objašnjava startovanje i isključivanje računara.

- Objašnjava rizik prinudnog isključivanja računara.

- Pokreće i opisuje radnu površinu (desktop) Windows-a instalisanog na računaru.

- Koristi tipke na tastaturi, pokretanje i klik kod miša.

- Primjenjuje postupak za pravilno napuštanje i isključivanje Windows-a.

- Stiče osjećaj preciznosti i urednosti u radu.

Vježba: Tastatura i miš (uvježbavanje rada)

- Pokrenuti Pisanku (Word-Pad), unijeti određeni tekst i igricu Pasijans (Solitare), uvježbati upotrebu miša (klik, dvostruki klik i povlačenje-prenošenje).

Rad s prozorima:

- Definiše i opisuje prozor: kon-trolni meni, naslovna linija, meni, paleta (linija), alata (toolbar), statusna linija, klizači, polje s listom, dugmad za postavljanje prozora u aktivni i neaktivni položaj i zatvaranje.

- Objašnjava: - pogled na My Computer, - otvaranje ikonice i ikonice prečica;

- pokretanje i isključivanje programa.

- Otvara ikonice i prečice i analizira sadržaj ikonice Moj računar (My Computer).

- Pokreće i rukuje sa više prozora (otvaranje, zatvaranje i pomjeranje prozora, aktivni i neaktivni prozori, promjena veličine prozora, upotreba klizača).

- Razvija mentalne sposobnosti i svestrano izgrađuje ličnost.

Vježba: Rad s prozorima


65





Fajlovi i folderi:

- Objašnjava rad s folderima i fajlovima.

- Prepoznaje ikonicu za folder. - Kreira, preimenuje, kopira, premješta folder.

- Pronalazi, kopira, premješta fajl na disk ili disketu u određeni folder (omotnicu).

- Zna da napravi ili otvori dokument, izvši izmjenu, kopiranje iz drugog dokumenta i obavi radnju pamćenja dokumenta (Save, Save As).

- Zna da izvrši bacanje (brisanje) suvišnog dokumenta, spašavanje bačenog dokumenta ili bacanje zauvijek.

- Zna da radi s disketom (forma-tiranje i kopiranje na disketu).

- Razvija tačnost, urednost i sistematičnost u radu.

Vježba: Rad s folderima i fajlovima

Linija poslova (Taskbar); Start meni; Svojstva (Properties)

- Uočava liniju poslova i anali-zira njen sadržaj: dugme start, brzi meni, traka zada-taka, svojstava, priručni meni.

- Analizira sadržaj start menija: svi programi (pribor, alati, MS-DOS promt), brzo otvaranje dokumenata koji su skoro mijenjani, podešavanje parametara sistema (kontrolna tabla), pretraži, pomoć, pokretanje bilo kojeg programa (run).

- Prepoznaje olakšavajuće metode rada

Vježba: Start meni - Pokretanje programa - Pretraživanje fajlova - Pomoć i podrška (Help) - Windows Explorer


66





Istraživač (Windows Explorer); Kontrolna tabla (Control Panel)

- Opisuje okvir za dijalog (kartice, lista, dugmad za obavljanje radnje).

- Rad u mreži (lokalna mreža, Internet).

- Objašnjava rad lokalne mreže (npr. mrežu učionice) i Interneta.

- Održavanje tvrdih (hard) diskova.

- Promjena internih parametara sistema.

- Instalacija Windows-a. - Definiše minimalne zahtjeve pojedinih verzija operativnog sistema Windows-a.

- Osposobi se za korišćenje istraživača (Explorer).

- Podešava osnovne parametre sistema (Control Panel) za opiivanje i koristi njegove module: Date/Time, System, Display, Keyboard, Fonts, Mouse, Printers, Add/Remove Hardware, Add/Remove Programs, Networks, Modem, Users Passwords...

- Upotrebljava alate za održavanje diskova (provjeravanje grešaka i defragmentacija).

- Zna da podesi sistem za pokretanje programa starijih verzija Windows-a.

- Zna da izvrši pripremu i instalira operativni sistem Windows.

- Razvija sistematski pristup pri rješavanju pojedinih problema.

Vježba: Control Panel - Kroz postavljanje zadataka pokrenuti, podesiti i uvježbati module kontrolne table.

Vježba: Rad u mreži učionice Vježba: Podesiti vezu sa Internetom - Unijeti parametre odabranog provajdera, podesiti stavke za umrežavanje, kao i programa za elektronsku poštu.

Vježba: System Tools - Upotreba alata za održavanje diskova i oporavak sistema.

Vježba: Instalacija Windows-a - BIOS, formatiranje i dijeljenje diska, upravljač uređaja (driver)...

Napredni rad u Windows XP-u; Instalacija na samostalnom računaru

- Navodi mogućnosti nadogradnje na postojeći operativni sistem.

- Nabraja nezavisne programe za podizanje sitema i korišćenje više operativnih sitema (PowerQuwst

- Zna da napravi sigurnosnu kopiju podataka.

- Zna da izvrši instalaciju na nov sistem.

- Zna da instalira i upotrebi više operativnih sitema na jednom računaru.


Napomena: - Učenicima se izlažu problemi sa kojima se susreću u radu (praksi). Učenici kod odgovaranja koriste literaturu i zabilješke.


67





BootMagic, System Commander, VMware, Connectix Virtual PC...).

- Konfiguriše ažuriranje Windows-a.

- Upoznaje mogućnosti pripreme za automatsku instalaciju, uspostavljanje kontrole pokretanja i isključivanja Windows-a (mijenjanje fajla Boot.ini) i kloniranja postojeće instalacije.

- Predavač ukazuje učenicima na složenije zadatke i rješenja i demonstrira rad.

- Učenici se upoznaju s problemima i navode na izvore i načine njihovih rješenja.

Pokretanje i podešavanje Windows XP

- Objašnjava podešavanje radnog okruženja (meni start, paleta zadataka, radna površina).

- Opisuje upravljanje Windows Explorerom (različiti prikazi, sadržaji i podešavanje paleta alatki).

- Objašnjava upravljanje procesom štampanja (štampanje u mreži i putem Interneta).

- Zna da koristi alat za konfigurisanje sistema.

- Upoznaje se s mogućnošću dodavanja stavke na priručni meni, podešavanja menija Send To, ubrzanog prikazivanja menija...

- Radi s kantom za otpatke (Recycle Bin).

- Vraća poznate ikone tamo gdje pripadaju.

- Pokazuje upotrebu i podešavanje pomoći i priručnika za preživljavanje na komandnoj konzoli.

- Uočava značaj grafike u komunikaciji između čovjeka i računara.

Vježba: Nadogradnja, konfigurisanje i podešavanje Windows-a XP Vježba: Baza Registry, fajl sistem, TCP/IP. - Predavač demonstrira vježbu.

Upravljanje sistemom i aplikacijama

- Navodi savjete za instalaciju i deinstalaciju (uklanjanje nepotpuno deinstalisane aplikacije, ručno prenošenje aplikacije s računara na računar).

- Dodaje i uklanja komponente operativnog sistema.

- Upoznaje se s mogućnošću da u Windows XP-u može koristiti naslijeđene aplikacije i ne-Windows programe,



68





upotrebom i podešavanjem MMC konzola, upotrebom alata i tehnikama za upravljanje servisima.

- Prati događaje, performanse, reviziju sistema i kvota na disku.

Hardver

- Objašnjava kako da konfiguriše hardver.

- Objašnjava kako da upravlja fajl sistemom.

- Objašnjava razloge i načine sprovođenja dijeljenja diskova.

- Konfiguriše diskove i particije, vrši opimizaciju perfomansi diska.

- Upoznaje se s mogućnostima upravljanja bazom Registry, menadžerom uređaja i upotrebom hardverskih profila.

- Uočava značaj čuvanja i održavanja opreme.

Komunikacija i mreže

- Opisuje mrežne topologije. - Objašnjava konfigurisanje LAN mreža.

- Objašnjava konfigurisanje i optimizaciju protokola TCP/IP.

- Opisuje žičane i bežične veze.

- Podešava modem i Dial-Up Network.

- Konfiguriše i dijeli internet vezu.


Internet aplikacije i servisi

- Definiše držanje veb FTP sajtova.

- Opisuje servisne dodatke za FrontPage.

- Opisuje podešavanje Telnet servisa.

- Zna da uradi optimizaciju Internet Explorera i podešavanje Outlook Express-a.

- Shvata značaj Interneta i elektronske pošte u poslovnoj komunikaciji i drugim sferama savremenog života.


69





Upravljanje korisnicima

- Upoznaje se s mogućnošću upravljanja korisnicima i grupama (polise, upravljanje podacima i podešavanjima).

- Razvija sposobnost za saradnju.

Rezervne kopije i oporavak poslije raspada sistema

- Zna da napravi rezervne kopije.

- Koristi alate za oporavak sistema.

- Shvata značaj ispunjavanja radnih obaveza i kvaliteta rada.

Bezbjednost

- Opisuje postavljanje zaštitne barijere.

- Upoznaje se s mogućnošću upravljanja sertifikatima, kriptografskim fajl sistemom, IPSec-om, vezama preko virtualnih privatnih mreža.

- Shvata značaj čuvanja informacije u elektronskom zapisu.

UNIX

Osnovni pojmovi operatinog sistema Unix - Objašnjava način funkcionisanja Linux-a.

- Bira vrste instalacija i sistemske zahtjeve za instaliranje Red Hat Linux-a.

- Vrši nadogradnju postojećeg sistema.

- Zna da potpuno prilagodi instalaciju Linux-a svojim potrebama.

- Upoznaje se s podešavanjem i korišćenjem grafičkog radnog okruženja.

- Razvija i prihvata modernu komunikaciju na relaciji profesor -učenik.

Vježba: - Instalacija i podešavnje Linux-a

- Rad s fajlovima i folderima


70





Grafičko okruženje, audio, video i ostala zabava

- Definiše: - osnove komandnog režima, - prikupljanje podataka o sistemu,

- diskete i kompakt diskove, - podešavanje štampača, - režim za oporavak, - sistem RPM, - okruženje KDE, - sistem X Window.

- Upoznaje se s osnovama ko-mandnog režima i upravljanja korisnicima i grupama.

- Prikuplja informacije o veličini fajla, sistemskom direktorijumu.

- Otkriva kako se dodaju i ažuriraju sistemski programski paketi, zadavanje vremena i datuma, prečice s tastature i skraćenice komandnog okruženja.

- Primjenjuje rad s disketom i diskovima i osnovama particionisanja diska.

- Podešava štampač. - Upoznaje se s programom RPM, podešavanjem okruženja KDE i sistema X Window.

- Upoznaje se s vremenski zavi-snim programima, programima u pozadini, komprimovanjem fajlova, preusmjeravanjem i prosleđivanjem (ulaza i izlaza), Pipes (kanali, cijevi), procesima.

- Podešava sistem za dvojno podizanje.


Rad s datotekama (fajlovima) i direktorijumima (folderima)

- Primjenjuje naredbe za rad s folderima (struktura, kreiranje i uklanjanje, prikazivanje sadržaja, određivanje prava

- Razvija osjećaj za rutinu, tačnost, preciznost i odgovornost.


71





pristupa...). - Primjenjuje naredbe za rad s fajlovima (sistemski fajlovi, dobijanje pomoći o koman-dama sistema, klasifikacija, prikazivanje, kopiranje, premještanje, brisanje i linkovanje fajlova, štampanje, traženje, sortiranje, poređenje fajlova...).

Umrežavanje

Programi za Internet Osnovno podešavanje zaštitne barijere

- Radi s udaljenim računarima i prenosi fajlove.

- Povezuje se na Internet iz Mozille.

- Koristi Editor emacs (elektro-nska pošta, neposredne poru-ke, dvosmjerna komunikacija...).

- Zna da postavi barijeru u cilju zaštite sistema od hakera.

- Razvija sposobnost za grupni rad i odgovornost za preuzetu obavezu u grupi.

Rad s paketima

- Objašnjava slične komande DOS-a i Linux-a;

- Upoređuje komande DOS-a i Linux-a.

- Upoznaje se s ostalim progra-mima opšte namjene: Editor vi (pozicioniranje kursora, tekstualni mod, kopiranje teksta, pomjeranje teksta, vraćanje zadnje promjene, snimanje teksta i izlazak), OpenOffice.org, programom za obradu slika GIMP.

- Shvata značaj upotrebe aplikativnog softvera u realizaciji projektnog zadatka.

Vježba: OpenOffice.org - Predavač demonstrira vježbu.


72


Ne postoji odgovarajući udžbenik.

Ostala literatura:

DOS za neupućene Autor: Dan Gookin Naslov originala: DOS For Dummies, 2nd Edition (IDG Books, 1993) Strucni nivo: pocetni/srednji

Piter Norton: vodič za Windows XP Autori: Peter Norton i John Paul Mueller Naslov originala: Peter Norton's Complete Guide to Microsoft Windows XP (Sams, 2002) Stručni nivo: srednji/napredni

Windows 98 Biblija Autor: Alan Simpson, Obim: xxx + 978 strana + CD; Naslov originala: Windows 98 Bible (IDG Books Worldwide, Inc.) Strucni nivo: pocetni/srednji/napredni Windows XP Home Edition Majstor Autori: Guy Hart-Davis, Nivo: Mastering (Ovladajte), Sadrži CD Linux Red Hat - zvanični priručnik za korisnike Autor: Red Hat Obim: 450 str. + 2 CD-a Datum izlaska: april 2003. Naslov originala: Official Red Hat Linux User's Guide (Wiley Publishing, Inc., 2003)

Operativni sistemi Autori: Z. Uskoković, B. Krstajić, R. Puzović, D. Ojdanić, A. Vučinić, Viša računarska škola, Podgorica Časopisi iz oblasti računara i softvera: PC Press:www.pcpress.co.yu Mikro: www.mikro.co.yu Svet kompjutera: www.sk.co.yu

Izdavačke kuće: Mikro knjiga: www.mikroknjiga.co.yu CET: www.cet.co.yu Kompjuter biblioteka: www.kombib.co.yu


73

Za izvođenje nastave potreban je softver (2004.):

- Mix: MS DOS i korisnički programi:

- DOS 6.2 (disketa 1,2,3), - Windows 3.11 (disketa 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10), MS_Word 2.0, - Norton Commandr (NC), Norton Utilities, AVP, F-prot...

- Windows XP Service Pack 1, ili noviji:

- Linux (CD 1,2,3,4,5,6,7), - OpenOffice.org...

- Software Driver:

- Motherboard, Modem, FaxTalk, Monitor, Printer...

- Mix: Alati za podešavanje i održavanje sistema:

- Prevod interfejsa Windows XP Service Pack 1 na srpski jezik, - Norton SystemWorks, SiSoftware Sandra, PowerQuest Partition Magic 8 i BootMagic, System Commander,

VMware, Connectix Virtual PC, Vcom SystemSuite, Ontrack EasyRecovery DataRecovery, Winternals Disk Commander, Windows Commander, YU fontovi...


Nastava se izvodi u računarskoj učionici (kabinetu) koja je opremljena:

- računarima i perifernom opremom, - A/V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom s odgovarajućim slajdovima, - računarom s odg. softverom za održavanje ispravnosti rada računarskog sistema, uzorcima alata, šemama i dr. - pristupom Internetu, - dostupnom literaturom, tehničkim podacima, priručnicima, časopisima koji obrađuju teme vezane za softver.

Potrebna i novčana sredstva za potrošni materijal i održavanje opreme u samoj učionici.

Potrebno je učeniku omogućiti neposredan rad na računaru. Da bi se postigli postavljeni standardi, dobro bi bilo da računarska učionica broji 15 računara - da svaka klupa ima jedan računar. Za vrijeme predavanja za računarom bi radila dva učenika, a na vježbama bi svaki učenik samostalno odrađivao postavljene zadatke.

Učenik treba da se osposobi da koristi operativne sisteme.


74







zainteresovanost učenika za rad, urednost, preciznost, tačnost, kreativnost, odgovoran odnos prema instrumentima i opremi,


Pitanja na usmenom provjeravanju su takva da se utvrdi:

- razumijevanje principa i zakonitosti rada operativnih sitema, - poznavanje u izboru metoda za rješavanje problema u funkcionisanju računarskog sistema.

Učenik mora pored usmenog izlaganja o karakteristikama i namjeni hardvera i softvera, pokazati i konkretnu osposobljenost za upotrebu tj. praktičnu primjenu operativnih sistema.

Pri rješavanju postavljenih pitanja i zadataka, učenicima treba dozvoliti i preporučiti da koriste literaturu, tehničke pripučnike, uputstva i podatke, a za rad na vježbama uz pomoć nastavnika, alate i pribor.





- dipl. ing. elektrotehnike – smjer: elektronika ili računara, - visoka stručna sprema iz oblasti računara i programiranja (PMF, RF...).


75




BIOS Računarski hardver Funkcije BIOS-a

Naredba Programiranje Programski jezici C, C++...

Prikazivanje sadržaja fajla Programiranje Editor

Memorije Digitalna elektronika Memorijski elementi, registri, memorije

Komunikacije Računarske mreže Lokalna mreža i Internet

Grafika Umjetnost Crtež, slika...


77

1.2.5. RAČUNARSKI HARDVER

1. Naziv predmeta: RAČUNARSKI HARDVER.




I - - -

II 72 36 108

III - - -

IV - - -

UKUPNO 72 36 108



- zna opisati računarski sistem i pojedine djelove računarskog sistema, - upoznaje osnovne komponente računarskih sistema i principe njihovog rada, - zna odabrati i ocijeniti tip - model komponenti, - zna ocijeniti ekonomsku i tehničku vrijednost računarskih komponenti, - razvija sposobnost procjene kvaliteta, kvantiteta i cijene prema stvarnim potrebama za određenim tipom

računarskog sistema koji zahtijeva određena aplikacija, - upoznaje principe i načine traženja informacija, izvora, proizvođača računarskih sistema i njihovih

komponenti,


78

- zna potražiti i instalirati upravljače uređajima (vozače-drajvere) za pojedine uređaje i osposobiti ih za normalan rad,

- nauči sastaviti računarski sistem od raspoloživih komponenti, - ovlada vještinom povezivanja komponenti računarskog sistema, - upoznaje osnovne zahtjeve, probleme i rješenja pri međusobnom povezivanju elektronskih komponenti i

uređaja za prenos, skladištenje i obradu podataka, - prepoznaje savremene potrebe i pravce razvoja tehnologija na području računarskih sistema, - razvija pozitivan odnos prema ekološkoj sredini (deponovanje i reciklaža elektronskih komponenti).


RAZRED II





Računarski sistemi

- Razvoj računarskih sistema. - Upoznaje se s razvojem računarskih sistema i personalnih računara (PC).

- Arhitektura računarskih sistema.

- Princip rada računarskih sistema.

- Opisuje blok šemu i princip rada PC.

- Definiše pojam računarskog sistema.

- Zna namjenu i upotrebu komponenti PC i prepoznaje ih po obliku.

- Prepoznaje tipičnu arhitekturu PC.

- Razlikuje vodeće proizvođače PC.

- Analizira pojmove robne marke i klona (kopija).

- Prepoznaje i uočava razlike prezentiranih hardvera i softvera.

- Zna da ocijeni značaj pronalaska i primjene računarskih sistema za razvoj društva.

- Zna da odredi mjesto i ulogu računarskog sistema u raznim oblastima društva.

- Nastava se izvodu u računarskoj učionici (kabinetu) koja je opremjena: računarima, perifernom opremom, A/V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom s odgovarajućim slajdo-vima, računarom s odgo-varajućim softverom, uzorcima alata, šemama sklopova i podsklopova...

Kućište i napajanje

- Navodi oblike i vrste kućišta, njihove prednosti i nedostatke.

- Analizira pojam napajanja, vrste i veličine napona i snage koju isporučuje sistemu.

- Razvija osjećaj za računarski sistem kao moćnu mašinu neophodnu za funkcionisanje

Vježba: - Kućište – sklapanje - Napajanje – ugradnja


79





- Objašnjava ulogu Power Good signala.

- Objašnjava napredno upravljanje napajanjem (APM).

i razvoj savremenog društva. - Mjeri izlazne napone napojne jedinice.

- Demonstrira postupke zaštite integrisanih kola (čipova) od elektrosta-tičkog pražnjenja.

Matična ploča PC

- Definiše formate matičnih ploča.

- Nabraja i objašnjava djelove savremene matične ploče.

- Ležište za procesor. - Skup čipova. - Super U/I čipovi. - BIOS matične ploče. - U/I slotovi. - Magistrale i portovi. - Nabraja i objašnjava ulogu U/I sabirnica.

- Vizuelno prepoznaje uređaje i elemente osnovne ploče.

- Analizira ulogu i funkcije BIOS-a, zna pokazati BIOS i baterju na matičnoj ploči.

- Prepoznaje fizičke konektore za kartice, kao i serijski, paraleni i USB port.

- Analizira najpoznatije proizvođače matičnih ploča.

- Stiče naviku čuvanja od štetnog uticaja tehnologije na zdravlje čovjeka.

- Shvata ulogu proizvođača računarskih sistema u razvoju struke.

- Razvija analitički način razmišljanja. Shvata značaj čuvanja elektronskih komponenti.

Vježba: - Matična ploča – ugradnja - Procesor – ugradnja - Pokazuje djelove matične ploče.

- Pokazuje djelove procesora.

Procesor

- Objašnjava ulogu CPU u von Neumannovom modelu računarskog sistema.

- Nabraja glavne djelove CPU i opisuje njihovu namjenu.

- Specifikacija procesora. - CPU. - Definiše vremenski ciklus takta i brzinu procesora.

- Definiše registre procesora. - Objašnjava ulogu hladnjaka (cooler) pri radu procesora.

- Razlikuje vrste procesora u odnosu na brzinu i mogućnost primjene.

- Analizira vodeće proizvođače procesora.

- Zna objasniti upravljačku jedinicu.

- Zna objasniti sistem prekida. - Analizira instrukcije i operacije u računarskom sistemu:

- Analizira superskalarno izvršavanje.

- Uočava sličnosti funkcionisanja CPU i patrijarhalnog društva.

- Diskutuje o uticaju zavisnosti društva od tehnologije.


80





Prenos podataka

- Primarni i sekundarni prenos podataka.

- Upoznaje se s namjenom povezanih struktura u računarskom sistemu.

- Definiše pojam lokalnog prenosa (sprežne mreže, interfejsa).

- Ulazno-izlazni prenosni vodovi - (ISA, EISA, VESA, MCA, SCSI, PCI, PCI-X, AGP, USB, FireWire).

- Definiše standarde EIA-TIA i RS232/C.

- Sabirnice. - Portovi. - Nabraja paralelne portove i vrste uređaja koji se na njih priključuju.

- Analizira vrste prenosa podataka u odnosu na prenošene informacije.

- Usvaja pojmove širine, takta, propusnosti prenosa podataka, sinhronog i asinhronog prenosa podataka.

- Analizira probleme koji nastaju pri prenosu podataka po prenosnim vodovima, razloge za njihovo pojavlji-vanje i moguća rješenja.

- Razlikuje primarni i sekundarni prenos podataka i zna ocijeniti koji uređaji se povezuju s kojim prenosnim vodovima.

- Zna razvrstati interfejse po širini, brzini prenosa podataka i taktu interfejsa.

- Prepoznaje fizičke oblike priključaka definisanih standardima.

- Zna ocijeniti prednosti i nedo-statke postojećih interfejsa i odrediti uređaje koji se pove-zuju na određene priključke.

- Razlikuje primjere konkurentnih standarda (npr. USB i FireWire).

- Razvija osjećaj povezanih struktura.

- Analizira probleme koji nastaju zbog nedostatka komunikacije i prenosa informacija.

- Ocjenjuje značaj brzine uređaja i prenosa podataka, vrste veza i kvaliteta življenja.

Vježba: - Memorija – ugradnja - SDRAM, FDD, HDD, CD-RW, DVD...

- Identifikuje interfejs u PC.

- Upoznaje se s napravama koje se priključuju datim tipom strukture za povezivanje.

- Osposobi se za prepoznavanje komponenti za povezivanje i njihovih priključnih konektora (slotova).

- Razdvaja tipove memorija prema memorijskoj hijerarhiji u odnosu na brzinu pristupa podacima.

- Izračunava kapacitet diska.

- Osposobi se za prepoznavanje tipa memorijskog modula.

Memorije

- Objašnjava ulogu memorije u von Neumannovom modelu.

- Opšti pojmovi, podjela,

- Razlikuje memorije s neposrednim pristupom, statičke/dinamičke i

- Ocjenjuje ulogu pamćenja informacija.


81





parametri, hijerarhija memorija.

- Navodi klasifikaciju memorija prema različitim kriterijumima kao što su: princip zapisivanja, metod pristupa, način organizacije, mogućnost zadržavanja podataka itd.

- Nabraja karakteristike memorija prema različitim parametrima kao što su: kapacitet memorije, vrijeme i ciklus pristupa, jedinica i brzina prenosa podataka, cijena bita memorije itd.

- Operativna (radna) memorija. - Registarska memorija. - Stek-memorija. - Asocijativna memorija. - Keš-memorija. - Uređaji i mediji za masovno čuvanje podataka.

- Magnetne memorije (traka, disketa, disk).

- Opisuje osnovne principe magnetnog zapisivanja i čuvanja podataka.

- Optičke memorije (CD, DVD). - Opisuje princip rada i format zapisa podataka na optički disk.

- Flash memorije (CF, MMC, SD).

upisne/čitačke memorije. - Razlikuje vrste navedenih memorija i zna opisati njihove glavne odlike.

- Analizira glavne memorije i njihove module (primjer: DRAM, SRAM, EDO, SDRAM, DDR, RAMBUS,...).

- Vizuelno prepoznaje memorijske module.

- Komentariše podatke proizvođača za određeni tip memorijskog modula.

- Zna staviti memorijske module u odgovarajuće ležište na matičnoj ploči.

- Analizira mehanizam djelovanja i logičku podjelu površine diskete i diska (formatizovanje) na sektore i zna izračunati kapacitet neformatiranog medija.

- Priprema tvrdi disk za normalnu upotrebu (postavljanje kratkospojnika - džampera, FAT i NTFS particije).

- Ocjenjuje najnovije memorijske tehnologije, princip rada i prednosti u odnosu na postojeće.

- Procjenjuje brzinu pristupa i kapacitet medija, kao i trendove koji su prisutni na tržištu.

- Selekcionira informacije prema potrebama trajnosti pamćenja.


82





Periferni uređaji (U/I uređaji); Ulazni uređaji za unos podataka

- Tastatura, miš. - Definiše funkcije i princip rada tastature.

- Definiše funkcije i princip rada miša.

- Skener, bar-kod. - Definiše funkcije i princip rada skenera.

- Definiše funkcije i princip rada bar-koda.

- Razlikuje i druge uređaje za unos i upravljanje podacima (trekbol, grafička tabla, džojstik itd.).

- Razumije hijerarhiju memorija i njihov uticaj na razvoj društva.

Izlazni uređaji

- Grafički podsistem (grafička kartica, monitor).

- Definiše grafički podsistem. - Objašnjava ulogu i vrste video-adaptera (MDA, HGC, CGA, VGA, SVGA, XGA, VESA...).

- Opisuje video-karticu i njene najvažnije djelove: video-nadzor i memorija.

- Definiše pojmove frekvencije, osvježavanje slike, video-memorije, rezolucije ekrana, multiscan.

- Navodi podjelu i opisuje princip rada monitora: CRT (s katodnom cijevi), LCD (s kristalima), plazma.

- printeri: matrični, laserski, štampač sa ubrizgavanjem mastila, ploter.

- Analizira video-kartice i njihovu upotrebu: 2D i 3D grafika, igre, DVD i DivX produkcija.

- Analizira podjelu, karakteristike, primjenu i princip rada štampača.

- Shvata uticaj razvoja tehnologije na potrošačko društvo.

- Zna ocijeniti vlastite potrebe. - Zagovara potrebu za što većom upotrebom memorijskih medijuma.

Vježba: - Kartice – ugradnja - Ulazno-izlazni uređaji – povezivanje

Vježba: - Instalacija operativnog sistema i podešavanje ugrađenih komponenti i priključene opreme: - podizanje sistema (boot),

- dijeljenje diska na particje,

- instalacija operativnog sistema,

- instalacija upravljača uređaja (driver),

- kontrolna tabla (Control Panel) - razna podešavanja.


83





Povezivanje računara

- Navodi načine povezivanja računara.

- Računarske mreže. - Nabraja vrste računarskih mreža.

- Mrežna kartica. - Modem. - Specijalni telekomunikacioni servisi.

- Analizira konfiguraciju mreža (npr. klijent-server, radna stanica), elemente za pove-zivanje, način povezivanja (magistrala, prsten, zvijezda) i operativne sistemime koji podržavaju rad u mreži.

- Analizira postojeće teleko-munikacione servise (video-terminal, teleteks, telefax, telekonferencija, Internet (veb, elektronska pošta)).

- Prepoznaje uticaj elektronskih komunikacija na trenutni razvoj društva.

- Prihvata uticaj i neophodnost brzog pristupa informacijama.

- Učestvuje u razmjeni informacija s vršnjacima.

Zaštita i održavanje PC

- Radno okruženje računara. - Ergonomija radnog mjesta i opreme.

- Objašnjava šta treba obezbijediti da radno okruženje djeluje pozitivno na korisnika i opremu.

- Definiše metode održavanja računara.

- Navodi najčešće kvarove PC i objašnjava njihove uzroke nastajanja.

- Analizira faktore koji utiču na održavanje računara.

- Ocjenjuje kvalitetno osvjetljenje i izvore svjetlosti, pravilno sjedenje, provjetra-vanje, mjeri buku prostora, čuva se zračenja CRT ekrana i poznaje standarde TCO...).

- Uočava uticaj klimatizovanog prostora na zdravlje korisnika.

- Primjenjuje metode održavanja računara.

- Zna da odabere i koristi alat i instrumente za održavanje računara.

- Zna da detektuje grešku i dâ dijagnozu kvara.

- Zna da izvrši popravku ili izmjenu neispravnog dijela.

- Stiče osjećaj čuvanja elektronskih komponenti i zdravlja korisnika.

- Razvija osjećaj umješnosti i vještine u radu.

- Razvija osjećaj za rad i urednost radnog okruženja.

- Razvija osjećaj preciznosti u radu.

- Ocjenjuje uticaj tehnologija na zdravlje čovjeka.

- Razvija pozitivan odnos prema ekološkoj sredini (deponovanje i reciklaža nerastvorivog otpada kao što su elektronske komponente).

Vježba: - Održavanje PC - Koristi i traži najnoviji softver: - za ispitivanje ispravnosti i otklanjanje grešaka kod hardvera,

- za zaštitu i čišćenje od virusa.

- Pravi ličnu biblioteku najčešćih kvarova, njihovih uzroka i načina otklanjanja.

- Oprema i pravilno postavlja radno mjesto.

- Ukazuje na moguće nedostatke u ergonomiji opreme ili radnog okruženja.


84

Sadržaj treba da opravda opšte i posebne ciljeve koji su naznačeni u katalogu znanja, odnosno učenik treba da ovlada teorijskim znanjem i vještinom u radu s hardverom.

Nastavniku se daje sloboda da sam procijeni koliko je potrebno časova za obradu određene nastavne cjeline. Nastavnik treba da dâ posebnu važnost praktičnim vježbama, da ih osmisli i prilagodi uslovima i mogućnostima koji su mu na raspolaganju za njihovo izvođenje.

Standard podrazumijeva da se učenik osposobi da samostalno odabere opremu, sastavi računar, priključi dodatne uređaje, instalira operativni sistem i pusti računar u rad.



- Dr Živko Tošić, Momčilo Ranđelović:„Računari za III razred elektrotehničke škole – obrazovni profil elektrotehničar računara“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000.

Ostala literatura:

Unutrašnjost PC-a i Nadgradnja i popravka PC-a Autor: Piter Norton Izdavač originala: SAMS PUBLISHING Nivo: Osnovni-srednji

Nadogradnja i popravka PC-ja Autor: Scott Mueller, Obim knjige: 1490 strana, Nivo knjige: napredni-profesionalni Izdavač originala: QUE, Sadrži CD REŠAVANJE PROBLEMA, NADGRADNJA I POPRAVKA PC-a Edicija: Do kraja Do kraja, Autor: Stephen J. Bigelow, Strana: 1600, Sadrži propratni medij: DA Nivo: srednji-viši Piter Norton: vodič za Windows XP Autori: Peter Norton i John Paul Mueller, Obim: xii + 700 str., Naslov originala: Peter Norton's Complete Guide to Microsoft Windows XP (Sams, 2002), Stručni nivo: srednji/naprednji Časopisi iz oblasti računara i hardvera: PC Press: www.pcpress.co.yu Mikro: www.mikro.co.yu Svet kompjutera: www.sk.co.yu

Izdavačke kuće: Mikro knjiga: www.mikroknjiga.co.yu CET: www.cet.co.yu Kompjuter biblioteka: www.kombib.co.yu


85


- OPERATVNI SISTEMI:

- Windows XP Service Pack 1 ili noviji, Windows 95, NT, 98, me, 2000, - MS DOS 6.2, Windows 3.11, Linux...

- SOFTWARE DRIVER:

- Motherboard, Modem, FaxTalk, Monitor, Printer...

- Mix: Programi za pokretanje i korišćenje uređaja

- HP PrecisionScan LTX, Nero Express, MV2 Player i DivX, MPEG4 Video Codec...

- Mix: Alati za podešavanje i održavanje sistema

- Prevod interfejsa Windows XP Service Pack 1 na srpski jezik, - Startup Disk (disketa), Norton SystemWorks, SiSoftware Sandra, PowerQuest Partition Magic i BootMagic,

System Commander, VMware, Connectix Virtual PC, Vcom SystemSuite, Ontrack EasyRecovery DataReco-very, Winternals Disk Commander, Windows Commander, Norton Commander, Norton Utilites, YU fontovi...



- računarima i perifernom opremom, - A/V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom s odgovarajućim slajdovima, - računarom s odgovarajućim softverom za održavanje ispravnosti rada računarskog sistema, - uzorcima alata, šemama sklopova i podsklopova, mjernim instrumentima (multimetar, osciloskop i dr.), - pristupom Internetu, - potrošnim materijalom, odgovarajućom opremom, literaturom, tehničkim podacima, priručnicima, časopisima

koji obrađuju teme vezane za hardver i dr.



- usmenih odgovora,


86

- praktičnog rada na vježbama (U toku godine realizuje se planirani broj vježbi. Broj vježbi u pojedinom klasifikacionom periodu planira nastavnik svojim globalnim i operativnim planovima rada.),

- testova (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan test).





Učenik mora pored usmenog izlaganja o karakteristikama i namjeni hardvera softvera, pokazati i konkretnu osposobljenost za upotrebu tj. praktičnu primjenu opreme.

Pri rješavanju postavljenih pitanja i zadataka, učenicima treba dozvoliti i preporučiti da koriste literaturu, tehničke pripučnike, uputstva i podatke, a za praktičan rad pomoć, alate, pribor i pomagala.

Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se iz najmanje tri ocjene (usmeni odgovori, vježbe i testovi)




- Dipl. ing. elektrotehnike – smjer: elektronika ili računari, - Visoka stručna sprema iz oblasti računara.


87




Izvori za napajanje Osnove elektrotehnike Elektronika, Električna mjerenja

Naizmjenični i jednosmjerni napon, mjerenje električnih veličina

Takt impulsi Digitalna elektronika MOSFET tehnologija, Brojači

Čipovi Digitalna elektronika Kombinacione i sekvencijalne mreže

Memorije Digitalna elektronika Memorijski elementi Feromagnetni materijali

Magistrale Digitalna elektronika Vodovi

Prostiranje talasa Fizika Talasna fizika i optika

Opto-kapler Elektronika Foto-elementi

Deponovanje i reciklaža Biologija (ekologija i zaštita životne sredine) Zaštita životne sredine


89

1.2.6. APLIKATIVNI SOFTVER

1. Naziv predmeta: APLIKATIVNI SOFTVER.




I - - -

II - - -

III 36 72 108

IV - - -

UKUPNO 36 72 108



- upoznaje postupke instalacije aplikativnog softvera (Microsoft Office); - upoznaje ulogu tekst procesora u poslovnoj komunikaciji; - stiče osnovna znanja, vještine i navike za pravilno korišćenje informacione tehnologije u svim sferama

savremenog života; - usvaja znanja o računarskom softveru, shvata značaj čuvanja i održavanja opreme; - razvija sposobnost logičkog razmišljanja, povezuje teorijsko s praktičnim znanjem; - razvija sposobnost korišćenja tabelarnih i grafičkih prikaza u prezentaciji poslovnih zamisli; - razvija sposobnost korišćenja grafikone kao analitičkog sredstva za pregled rezultata različitih scenarija; - razvija sposobnost za rad u grupi;


90

- razvija lične osobine: inicijativnost, snalažljivost, prilagodljivost, efikasnost, urednost, kritičnost, preciznost, marljivost;

- upoznaje metode predstavljanja informacija, razvija sposobnosti za estetsko oblikovanje; - razvija sposobnost da prilagodi aplikaciju svojim potrebama; - stiče naviku upotrebe Interneta; - upoznaje najpopularnije oblike komunikacije na Internetu (e-mail).


RAZRED III





Instalacija aplikativnog softvera Microsoft Office-a

- Upoznaje se s pojmom instalacije aplikativnog softvera.

- Objašnjava ulogu instalacionog diska.

- Navodi postupke pokretanja instalacije.

- Upoznaje se s izgledom prozora Microsoft Office Setup.

- Definiše pojam i pokazuje postupak unošenja serijskog broja.

- Objašnjava postupak unošenja ličnih podataka.

- Objašnjava i navodi moguće vrste instalacija.

- Pojašnjava i analizira pojam instalacije aplikativnog softvera.

- Pojašnjava ulogu instalacionog diska.

- Razlikuje postupke pokretanja instalacije: - automatsko, - pomoću egzekutivnog fajla setup.exe.

- Prepoznaje prozor Microsoft Office Setup.

- Pojašnjava pojam i elemente serijskog broja i uočava važnost njegovog unošenja.

- Usvaja postupak unošenja ličnih podataka.

- Uočava važnost opcije „I accept the terms...“

- Razlikuje i analizira moguće

- Razumije značaj i upotrebu računarskog softvera u organizaciji javnog predstavljanja poslovnih ideja.

- Nastava predmeta Aplikativni softver realizuje se u računarskoj učionici koja je opremljena personalnim računarima i odgovarajućom perifernom opremom.

Vježba: - Startovati računar. Ubaciti instalacioni disk. Sprovesti komletnu instalaciju Microsoft Office-a.

Vježba: - Startovati računar. Ubaciti instalacioni disk. Sprovesti minimalnu instalaciju Microsoft


91





vrste instalacija: - Complete Install, - Minimal Install, - Custom Install.

- Razumije zahtjeve javne prezentacije.

Office-a (samo najosnovnije komponente svih programa).

Vježba: - Startovati računar. Ubaciti instalacioni disk. Sprovesti instalaciju samo dva programa iz Office paketa.

Tekst procesor - Word

- Upoznaje se s postupkom pokretanja Word-a.

- Opisuje i navodi elemente osnovnog prozora.

- Objašnjava sljedeće pojmove:

- Meni, - linija menija i njen sadržaj, - izbor opcije iz menija, - otvaranje i zatvaranje padajućeg menija.

- Objašnjava i navodi osnovne operacije unošenja teksta.

- Upoznaje se s postupkom otvaranja, snimanja i zatvaranja dokumenta.

- Pojašnjava postupak pokretanja Word-a: - start/programs/word, - ikona na desktop-u,

- Pojašnjava i razlikuje elemente osnovnog prozora: - linija zaglavlja, - linija menija, - linija s paletom alatki standard,

- linija s paletom alatki formating,

- dugmad za promjenu veličine prozora dokumenta,

- skrol trake, - lenjir, - radni prostor, - polje za izbor prikaza dokumenta,

- statusna linija, - pokazivač miša.

- Usvaja pojmove i prepoznaje elemente linije menija: file, edit, view, insert, format. tools, table, window i help

- Razvija osjećaj o značaju uredne i udobne radne sredine.

- Razvija osobine motivisanosti i samopouzdanja.

Vježba: - Pokrenuti program Microsoft Word. Ukloniti s ekrana: lenjir, statusnu liniju, horizontalnu i vertikalnu skrol traku. Vratiti sve što je prethodno bilo uklonjeno. Postaviti kao jedinice mjere centimetre pomoću opcije options….

- Izaći iz programa. Vježba: - Pokrenuti program. Postaviti orjentaciju papira horizontalno i izabrati veličinu papira A4. Vratiti orjentaciju papira na vertikalno i izaći iz programa.

Vježba: - Pokrenuti program. Otvoriti karticu za podešavanje margina i


92





- Upoznaje se s postupkom formatiranja stranice pomoću opcije page setup.

- Upoznaje se s postupkom formatiranja pasusa pomoću opcije paragraph...

- Upoznaje se s postupkom

- Analizira i razlikuje osnovne operacije unošenja teksta: - prepoznavanje radnog prostora s kursorom u obliku slova I,

- izbor tastature, - instalacija novog jezika tastature,

- uloga tastera shift, caps lock, backspace, delete,

- kretanje kroz tekst uz pomoć tastera: 4 strelice, enter, home, end, control.

- Pojašnjava postupak otvaranja dokumenta:file/open.

- Pojašnjava postupak snimanja dokumenta: file/save as.

- Pojašnjava postupak zatvaranja dokumenta: file/close.

- Pojašnjava postupak formatiranja stranice: file/page setup.

- Prepoznaje dijalog box page setup... i njegove elemente: - margins (top, bottom, left, right, gutter, header, footer, mirror margins, preview i dugmad ok, cancel , default...),

- paper size (paper size, preview, portrait, landscape, width, height, apply to),

- paper source (first page, ot-her pages, preview, apply to)

- layout (section start, headers



mijenjati njihovu veličinu. Posmatrati promjene slike izgleda strane. Izabrati određene vrijednosti za margine i pritisnuti dugme ok.

Vježba: - Otvoriti karticu za podešavanje fonta. Izabrati font, stil i visinu slova od 14 pt. Otkucati nekoliko slova. Postaviti povećanje slova na 200%. Umanjiti stranu na normalnu veličinu.

Vježba: - Otkucati nekoliko paragrafa.Izabrati jedan paragraf. Podesiti stil paragrafa tako da prvi red bude uvučen 1 cm. Rastojanje od prethodnog paragrafa treba da bude 6 pt, od sljedećeg 3 pt, a prored jedan red.

Vježba: - Pokrenuti program. Otkucati duži tekst.

- Pomjerati otkucani tekst pomoću skrol traka na ekranu. Mijenjati mjesto tačke umetanja pomoću miša i strelica. Odrediti jednu riječ u tekstu i obrisati je pomoću tastera backspace.


93





pravljenja okvira i sjenčenja paragrafa pomoću opcije borders and shading...

- Objašnjava postupak rada s više dokumenata.

- Objašnjava postupak podešavanja kolona pomoću opcije columns...

- Pokazuje način izbora fonta pomoću opcije font...

and footers, vertical aligments, preview, apply to, line numbers..., borders...).

- Pojašnjava postupak formatiranja pasusa: format/paragraph...

- Prepoznaje dijalog box paragraph i njegove elemente: - indents and spacing (alignment, indetation, special, by, spacing, line spacing, preview),

- line and page breaks (pagination, review).

- Pojašnjava postupak pravljenja okvira i sjenčenja paragrafa: format/borders and shading...

- Prepoznaje dijalog box borders and shading... i njegove elemente: - borders (setting, style, color, options..., preview, width),

- page border (svi elementi kartice borders i art izbor),

- shading (more colors..., fill, style, preview).

- Razlikuje postupke rada s više dokumenata i analizira ih: - otvaranje pomoću dijalog box-a open...

- izbor radnog dokumenta pomoću opcije window,

- prikaz više dokumenata window/arrange all,

- premještanje (edit/cut;


- Shvata značaj upotrebe aplikativnog softvera u realizaciji projektnog zadatka.

Odrediti jednu riječ u tekstu i obrisati je pomoću tastera delete. Ukucati ponovo obrisane riječi.

Vježba: - Otkucati tekst. Snimiti tekst kao dokument pod određenim imenom. Napustiti program Word. Pokrenuti ponovo progam. Otvoriti prethodno snimljeni dokument. Zatvoriti dokument i promijeniti njegovo ime.

Vježba: - Otkucati tekst izabranim fontom, marginama, hederom i futerom.

- Promijeniti font samo jednom izabranom dijelu teksta. Boldovati glavne naslove u tekstu. Snimiti dokument pod određenim imenom i prebaciti ga na disketu, CD ili Jet Flash.

Vježba: - Otkucati tekst. Označiti u tekstu jednu riječ, rečenicu, cio red, paragraf i poništiti njihovo označavanje.


94





- Objašnjava postupak rada s odjeljcima pomoću opcije break...

- Opisuje postupak rada sa simbolima pomoću opcije symbol...

- Objašnjava i navodi načine kretanja kroz dokument.

- Objašnjava pojam tabulacije i upoznaje se s postupkom podešavanja pomoću opcije tabs...

- Upoznaje se s pojmom lenjira i njegovim elementima.

- Opisuje i navodi postupke rada sa selektovanim blokom teksta.

- Upoznaje se s postupcima poništavanja i ponavljanja

edit/paste), - kopiranje (edit/copy; edit/paste).

- Pojašnjava postupak podešavanja kolona: format/colums...

- Prepoznaje dijalog box columns... i njegove elemente (presets, number of columns, width and spacing, equal column width, preview, line between, strat new column).

- Usvaja način izbora fonta: format/font...

- Prepoznaje dijalog box font... i njegove elemente: - font (font, font style, size, under line style, font color, preview, effects)

- character spacing (scale spacing, position, preview)

- text effects (animations, preview).

- Objašnjava postupak rada sa odeljcima: insert/break...

- Prepoznaje dijalog box break... i njegove elemente (break types, section break types).

- Usvaja postupak rada sa simbolima: insert/symbol...

- Prepoznaje dijalog box symbol... i njegove elemente: - symbols (font) - special characters (character)

- Provjerava važnost upotrebe stečenog znanja na praktičnim primjerima.


Izabrati u tekstu jednu riječ, rečenicu, paragraf i vježbati njihovo kopiranje na nekom drugom izabranom mjestu.

Vježba: - Izabrati dva dokumeta i istovremeno ih prikazati na ekranu.

Vježba: - Izabrati broj, širinu i razmak kolona.

- Otkucati tekst u dvije kolone. Umanjiti otkucani tekst na 50%. Vratiti normalan izgled teksta.

Vježba: - Otkucati tekst.Ubaciti u tekst određene simbole. Izbrisati ubačene simbole iz teksta.

Vježba: - Otkucati duži tekst. Vježbati kretanje kroz tekst pomoću tastera i dijalog box-a go to... .

Vježba: - Izabrati dužinu, poziciju i izgled taba. Otkucati tekst.

Vježba: - Uočiti elemente lenjira i vježbati njihovo pomjeranje.


95





opcija. - Objašnjava i pokazuje postupak pretraživanja i zamjene riječi pomoću opcije find...

- Navodi načine prikazivanja izgleda dokumenta pomoću opcije view.

- Definiše pojmove heder i futer i upoznaje se s načinom pristupanja pomoću opcije header and footer.

- Definiše pojmove fusnote i endnote i upoznaje se s postupkom izbora pomoću opcije footnote...

- Opisuje postupak crtanja tabela pomoću opcije table...

- Usvaja i razlikuje načine kretanja kroz dokument: - pomoću tastera (Home, End, PgDn, PgUp, Ctrl+End, Ctrl+Home, Ctrl+PgDn Ctrl+PgUp, Alt+Ctrl+PgDn, Alt+Ctrl+PgUp)

- korišćenjem dijalog box-a Go to ... i njegovih elemenata (find, replace, go to).

- Usvaja postupak podešavanja tabulacije: format/tabs...

- Prepoznaje i analizira funkcije dialog box-a tabs... (default, tab stops, tab stop position, leader, alignment).

- Prepoznaje i razlikuje elemente lenjira (firs line indent, left indent, right indent, hanging indent).

- Usvaja i razlikuje postupke rada sa selektovanim blokom teksta: - povlačenje, - isijecanje (cut/paste), - umnožavanje (copy/paste).

- Usvaja opcije: - poništavanje (edit/undo) - ponavljanje (edit/repeat)

- Usvaja postupak pretraživanja i zamjene riječi: edit/find...

- Prepoznaje dijalog box find...i njegove elemente: - find (find what, search options),

- replace (find what, replace,

- Razvija kritičko razumijevanje odnosa tehnike, prirode i društva.

- Oblikuje sistematski pristup rješavanju pojedinih problema.

Vježba: - Vježbati poništavanje i ponavljanje opcija.

Vježba: - Otkucati tekst. Selektovati određeni blok teksta i premjestiti ga isijecanjem.

Vježba: - Otkucati tekst. Izabrati određenu riječ u tekstu i zamijeniti je drugom pomoću kartice replace.

Vježba: - Otkucati teks. Vježbati prikazivanje pomoću opcija: normal, print layout, full screen i zoom... .

Vježba: - Otkucati tekst. Izabrati jedan paragraf. Podesiti parametre okvira paragrafa: linija, tip linije, boja, debljina linije, udaljenost ivičnih linija od paragrafa i prikazati izabrano.

Vježba: - Otkucati tekst. Izabrati mjesto u tekstu za umetanje tabele. Izabrati broj redova i kolona tabele. Mijenjati veličinu ćelija pomoću miša.

Vježba:


96





- Upoznaje se s funkcijom editora formula i postupkom izbora elemenata pomoću opcije object...

- Upoznaje se s pojmom numerisane i nenumerisane liste i objašnjava postupak njihovog izbora pomoću opcije bullets and numbering...

- Definiše pojam stila i opisuje način izbora pomoću opcije style...

- Definiše pojam autokorelacije i objašnjava njene osnovne funkcije pomoću opcije autocorrect....

- Definiše pojam template i objašnjava njegove funkcije pomoću opcije new...

- Upoznaje se s kreiranjem sadržaja pomoću opcije index and tables...

- Upoznaje se s postupkom unošenja grafičkih elemenata u tekst pomoću opcije picture...

- Objašnjava postupak štampanja dokumenta pomoću opcije print...

with, search options). - Usvaja načine prikazivanja izgleda dokumenta: - u normalnom obliku (view/normal),

- u izgledu strane (view/print loyaut),

- bez toolbara i windows okruženja (view/full screen),

- pomoću dijalog box-a zoom..(view/zoom...).

- Usvaja pojmove heder i futer i prepoznaje elemente prozora header and footer (switch between header and footer, show previous, show next, page number, insert time, insert date).

- Usvaja pojmove fusnote i endnote, prepoznaje dijalog box footnote... i njegove elemente (insert, numbering).

- Prepoznaje dijalog box table... i njegove elemente (number of columns, number of rows, AutoFit behavior).

- Usvaja postupak crtanja tabele pomoću opcije draw table (draw table, line wei-ght, line style, border, shading color, split cells, auto sum).

- Prepoznaje dijalog box object... i razlikuje funkcije njegovih elemenata (create new i create from file ).

- Razvija sposobnost analize prednosti i nedostataka upotrebe modernog računarskog sistema u odnosu na: bilježnicu, pisaću mašinu…

- Razvija i prihvata modernu komunikaciju na relaciji profesor - učenik.

- Otkucati tekst. Izabrati mjesto u tekstu za umetanje tabele. Nacrtati tabelu pomoću opcije draw table.

Vježba: - Otkucati tekst. Ubaciti određenu formulu pomoću editora formula koristeći opciju Equation 3.0.

Vježba: - Otkucati tekst korišćenjem numerisanih i nenumerisanih listi.

Vježba: - Izabrati template za pismo i faks i otkucati tekst.

Vježba: - Otkucati tekst. Odabrati jednu riječ u

- tekstu i dodati joj fusnotu.

Vježba: - Pokrenuti program. Napraviti raspored časova u vidu tabele. Snimiti raspored časova kao dokument pod svojim imenom na disketu.

Vježba: - Otkucati spisak učenika svog odjeljenja po azbučnom redu i snimiti ga na disketu.


97





- Prepoznaje dijalog box bullets and numbering... i razlikuje funkcije njegovih elemenata (bulleted, numbered, outline numbered).

- Prepoznaje dijalog box style... i razlikuje funkcije njegovih elemenata (styles, paragraph preview, list, character preview).

- Analizira funkcije autokorelacije i prepoznaje elemente dijalog box-a autocorrect... (autocorrect, autoformat as you type, auto text, auto format).

- Prepoznaje dijalog box new... i razlikuje njegove elemente (general, legal pleadings, letters&faxes, memos, other documents, publications, reports, web pages).

- Prepoznaje dijalog box index and tables... i razlikuje njegove elemente (indeks, table of contents, table of figures, table authorities).

- Prepoznaje dijalog box picture... i njegove elemente (clip art..., from file..., auto-shapes, word art..., from cha-nner or chamera...., chart).

- Prepoznaje dijalog box print... i njegove elemente (name, page range, copies, print, properties).

- Shvata značaj grafike u komunikaciji između čovjeka i računara.

Vježba: - Otkucati tekst sa više paragrafa. Umetnuti sliku iz clipart-a. Smanjiti sliku po horizontali i vertikali. Napraviti okvir oko slike. Snimiti napravljeni dokument pod svojim imenom.

Vježba: - Otkucati tekst. Umetnuti fotografiju iz foldera gotovih fajlova.

Vježba: - Otkucati tekst. Selektovati naslov teksta i umjetnički ga oblikovati. Snimiti napravljeni dokument.

Vježba: - Izvršiti automatsko formatiranje teksta prije samog štampanja.

Vježba: - Otvoriti izabrani dokument. Podesiti parametre: ime štampača, broj kopija, format papira, orjentaciju papira, kvalitet štampe i odštampati izabrani dokument.


98





Excel

- Upoznaje se s postupkom pokretanja EXCEL-a.

- Opisuje i navodi elemente osnovnog prozora.

- Upoznaje se s opcijama linije menija.

- Objašnjava pojam radnog lista i radne sveske i navodi njihove elemente.

- Navodi i objašnjava operacije s radnim listom.

- Pojašnjava postupak pokretanja excel-a: - start/programs/EXCEL, - ikona na desktop-u.

- Pojašnjava i razlikuje elemente osnovnog prozora: - linija zaglavlja, - linija menija, - linija s paletom alatki standard,

- linija s paletom alatki formating,

- dugmad za promjenu veličine prozora EXCEL-a i book-a,

- skrol trake, - radni list, - radna sveska, - linija za formule, - pokazivač miša.

- Usvaja pojmove i prepoznaje elemente linije menija: file, edit, view, insert, format, tools, data, window i help.

- Pojašnjava pojam radnog lista, razlikuje elemente i uočava način njihovog označavanja (kolona, red, polje).

- Pojašnjava pojam radne sveske, razlikuje elemente i uočava način njihovog označavanja (sheet1, sheet2, sheet3).

- Pojašnjava i razlikuje operacije s radnim listom:

- Razvija preciznost i tačnost. - Povezuje teorijsko s praktičnim znanjem.

Vježba: - Pokrenuti program Microsoft Excel.

- Prepoznati elemente osnovnog prozora. Pomjerati palete s alatkama po ekranu i vratiti ih u prvobitni položaj. Mijenjati veličinu prozora EXCEL-a i book-a. Pomjerati radni list pomoću skrol traka. Napustiti program.

Vježba: - Pokrenuti program s desktopa. Uočiti pokazivač miša. Birati opcije iz linije menija. Uočiti njihove padajuće menije. Prepoznati dijalog box-ove. Prepoznati redove i njihovo označavanje (165536). Prepoznati kolone i njihovo označavanje (A-Z, AA-IV).

Vježba: - Pokrenuti program. Uočiti radni list. Prelaziti iz jednog radnog lista u drugi. Promijeniti imena svih radnih listova. Vratiti sva imena radnih listova u prvobitni oblik.


99





- Navodi vrste podataka koji se upisuju u polje radnog lista.

- Upoznaje se s postupkom upisivanja teksta u polje radnog lista.

- Objašnjava postupak formatiranja teksta.

- Objašnjava postupak smještanja teksta u polje radnog lista.

- Objašnjava postupak rotiranja teksta u polju radnog lista.

- Opisuje postupak pravljenja i upotrebe namjenske liste.

- izbor radnog lista, - promjena imena radnog lista (Format/Sheet/Rename),

- promjena redosleda radnih listova,

- umetanje novih radnih listova (Insert/Work Sheet),

- premještanje radnog lista kopiranjem,

- brisanje radnih listova (Delete).

- Razlikuje podatke koji se upisuju u polje radnog lista: - tekst, - brojevi, - matematički izrazi (formule).

- Usvaja i analizira postupak upisivanja teksta u polje radnog lista.

- Usvaja postupak formatiranja teksta (vrsta fonta, veličina slova, stil fonta).

- Usvaja postupak smještanja teksta u polje radnog lista i razlikuje operacije: - automatsko proširivanje širine polja prema dužini teksta (Format/Column/AutoFit Selection),

- smanjivanje teksta na zadatu širinu polja (Format/Cells.../Number, Aligment, Font, Border, Patterns, Protection),

- automatsko povećavanje

- Shvata važnost i potrebu korišćenja tekst procesora u svim sferama savremenog života.


- Shvata značaj preciznosti pri radu.

Promijeniti redosljed radnih listova.

Vježba: - Pokrenuti program. Drugom listu promijeniti ime. Između prvog lista i lista s novim imenom umetnuti list s imenom Marko.

Vježba: - Pokrenuti program. Premještati radne listove radne sveske operacijom kopiranja. Izbrisati radni list pod imenom Marko.

Vježba: - Pokrenuti program. Prepoznati radnu povr-šinu jednog radnog lista. Pokazivačem miša prelaziti iz jednog polja u drugo. Vježbati upisivanje slova u polja radnog lista.

Vježba: - Pokrenuti program. Upisivati tekst u polja tako da se automatski proširuje širina polja prema dužini teksta (auofit selection).

Vježba: - Pokrenuti program. Unijeti tekst u polja radnog lista. Promijeniti širinu polja. Izvršiti


100





- Upoznaje postupak unošenja brojčanih podataka u polje radnog lista.

- Objašnjava postupak formatiranja brojčanih podataka i navodi njihovu podjelu.

- Upoznaje se s postupkom unošenja matematičkih izraza (formule i funkcije) u polje radnog lista.

- Opisuje redosled izvršenja matematičkih operacija.

- Upoznaje se s funkcijom i načinom korišćenja alatke AutoSum.

- Objašnjava postupak pisanja jednostavnih formula.

- Opisuje postupak korišćenja opercija: sabiranja, oduzimanja i množenja.

- Upoznaje se s operacijom stepenovanja.

- Navodi najčešće korišćene funkcije.

visine polja (Format Cells.../Aligment/Text Control/Wrap Text),

- vertikalno i horizontalno ravnanje teksta (Format Cells.../Aligment/TextAligment/Vertical, Horizontal),

- ručna promjena širine reda i kolone.

- Usvaja postupak rotiranja tek-sta u polju (Format Cells... /Aligment/Orientation).

- Usvaja postupak pravljenja i upotrebe namjenske liste (Tools/Options.../View, Calculation, Edit, General, Transition, Custom Lists, Chart, Color).

- Usvaja i analizira postupak unošenja brojčanih podataka u polje radnog lista.

- Usvaja postupak formatiranja brojčanih podataka i razlikuje: - brojeve kao novčane jedinice (Format Cells... /Category /Currenty/Symbol),

- brojeve kao procente (Format Cells.../Number /Chategory/Percentage/ Decimal places, samples ),

- Usvaja i analizira postupak unošenja matematičkih izraza i funkcija u polje radnog lista.

- Uočava redosled izvršenja matematičkih operacija (zagrade, negacije, procenat,

- Shvata značaj čuvanja i održavanja opreme.

- Razvija osjećaj pozitivne orjentacije prema zanimanju.

- Razvija sposobnost timskog rada i odgovornosti za preuzetu obavezu u grupi.

smanjivanje teksta na zadatu širinu polja (shrink to fit).

Vježba: - Pokrenuti program. Unijeti tekst u polja radnog lista. Podesiti automatsko podešavane visine polja (wrap text). Za unijeti tekst izvršiti vertikalno i horizontalno ravnanje teksta (vertical, horizontal).

Vježba: - Pokrenuti program. Unijeti tekst u polja radnog lista. Ručno promijeniti širinu redova i kolona. Vratiti poslije izvršene operacije sve u prvobitni oblik.

Vježba: - Pokrenuti program. Unijeti tekst u polja radnog lista. Pomoću kartice aligment izvršiti rotaciju teksta u polja radnog lista. Ponoviti postupak za različite uglove.

Vježba: - Pokrenuti program. Napraviti namjensku listu, mjeseci u godini pomoću opcije tools /options/custom list.


101





- Upoznaje se s postupkom snimanja i otvaranja dokumenta.

- Upoznaje se s namjenom funkcije AutoCorrect.

- Upoznaje se s postupkom prekida stranice na radnom listu.

- Upoznaje se s postupkom uklanjanja pomoćnih linija.

- Objašnjava postupak umetanja novog reda i kolone.

- Pokazuje postupak postavljanja okvira polja.

- Upoznaje se s postupkom brisanja reda i kolone.

- Upoznaje se s postupkom kopiranja i premještanja polja.

- Objašnjava i navodi načine sortiranja podataka u radnom listu.

- Upoznaje se s postupkom izrade dijagrama.

stepenovanje, množenje, dijeljenje, sabiranje, oduzimanje).

- Pojašnjava funkcije i način korišćenja alatke AutoSum.

- Usvaja postupak pisanja jednostavnih formula (Edit Formula. ): - sabiranje polja, - množenje zbira polja.

- Pojašnjava postupak kori-šćenja operacija: sabiranja, oduzimanja i množenja.

- Prepoznaje i usvaja postupak korišćenja operacije stepenovanja.

- Razlikuje najčešće korišćene funkcije: - sum (sabiranje), - max (maximalna vrijednost), - min (minimalna vrijednost), - average (srednja vrijednost).

- Usvaja postupak snimanja (file/save...) i otvaranja dokumenta (file/open...).

- Prepoznaje namjenu funkcije AutoCorrect (Tools/AutoCorrect...).

- Usvaja postupak prekida stranice na radnom listu (Tools/Options... /View/Window options/page breaks).

- Usvaja postupak uklanjana pomoćnih linija (Tools/Options...

- Shvata značaj ispunjavanja radnih obaveza i kvaliteta rada.

- Razvija lične osobine: inicijativnost, snalažljivost, prilagodljivost, efikasnost, urednost.

- Shvata značaj upotrebe savremenih tehnoloških dostignuća u izradi projektnih zadataka.

Vježba: - Pokrenuti program. Vježbati operaciju upotrebe gotove namjenske liste. Izabrati polje gdje se unosi prvi član namjenske liste. Upisuje se njegovo ime. Kursorom miša dodje se do donjeg desnog ugla. Prepoznaje se crni kvadratić i čeka se njegovo pretvaranje u krstić. Prelazak mišem preko polja u koja treba da bude unešena namjenska lista. Otpušta se lijevi taster miša.

Vježba. - Pokrenuti program. Vježbati unošenje brojčanih podataka u polja radnog lista.

Vježba: - Pokrenuti program. Selektujmo polja u kojima želimo da upisani brojevi budu prikazani kao novčane jedinice (koristimo opciju format cells…).

Vježba: - Pokrenuti program. Selektujmo polja u kojima želimo da upisani brojevi budu prikazani


102





- Upoznaje se s postupkom preformatiranja dijagrama.

- Pokazuje način izbora oblasti za štampanje.

- Upoznaje se s postupkom štampanja Excel-ovih dokumenata.

/View/Window options/gridlines).

- Usvaja postupak umetanja novog reda (Insert.../Shift cells right).

- Usvaja postupak umetanja nove kolone (Insert.../Shift cells down).

- Usvaja postupak postavljanja okvira (Format Cells... /Border/presets, line, border).

- Usvaja postupak brisanja reda i kolone (Delite.../Shift cells left, shift cells up, Entire row, Entire column).

- Usvaja postupak kopiranja i premještanja polja (copy/paste).

- Uočava i razlikuje načine sortiranja podataka u radom listu (Data/Sort... /Sort ascending, Sort descending).

- Prepoznaje i analizira postupak pravljenja dijagrama (Insert/Chart...) kroz četiri prozora: - Chart Types/Standard Types, Custom Types,

- Chart Source Data/Data Range, Series,

- Chart Options/Titles, Axes, Gidlines, Legend, Data, Labels, Data table,

- Chart Location/Place Chart. - Uočava postupak

- Shvata značaj čuvanja informacije u elektronskom zapisu.

- Stiče osjećaj za snalaženje u hijerarhiji socijalnih odnosa.

- Razvija sposobnost za saradnju.

- Razvija sposobnost stvaranja

kao procenti (koristimo opciju format cells…).

Vježba: - Pokrenuti program. U četiri kolone (B, C, D, E) i četiri reda (5, 6, 7, 8) unijeti proizvoljne brojeve. Selektujmo polja koja pripadaju datim redovima i kolonama. Pritisnimo dugme AutoSum. Excel će u prvo sljedeće polje upisati vrijednost zbira selektovanih polja. Obratiti pažnju na liniju za formule u kojoj će biti upisan matematički izraz za zbir.

Vježba: - Pokrenuti program. Izračunajte zbir vrijednosti iz polja B5, C5, D5, E5 i upišite ga u polje F5. Koristite metod sabiranja polja. Vježbajte metod na drugim primjerima.

Vježba: - Pokrenuti program. Izračunajte zbir vrijednosti iz polja B5, C5 i pomnožite ga sa zbirom vrijednosti iz polja D5, E5. Upišite dobijenu vrijednost u


103





preformatiranja dijagrama: - (View/ Tool bars/ Chart/ Chart Objects, Format Chart Area, Legend, Data Table, By Row, By Colomn, Angle Text Downward, Angle Text Upward).

- Prepoznaje način izbora oblasti za štampanje (File/Print Area/Set Print Area, Clear Print Area).

- Usvaja postupak štampanja dokumenata u Excel-u (File/Page Setup.../Page, Margins, Header/Footer, Sheet).

pogodne društvene klime. - Stiče osjećaj za stvaranje kroz grupni rad.

polje F5. Koristite metod množenja zbira polja. Vježbajte metod na drugim primjerima.

Vježba: - Pokrenuti program. Saberite vrijednosti iz polja B5, C5. Pomnožite je sa vijednošću iz polja D5, a zatim oduzmite vrijednost polja E5. Obratite pažnju na liniju za formule u kojoj će biti upisan matematički izraz. Vježbajte metod na drugim primjerima.

Vježba: - Pokrenite program. Saberite vrijednosti iz polja B5, C5. Pomnožite je sa vijednošću iz polja D5, a zatim je stepenujte s vrijednošću iz polja E5. Obratite pažnju na liniju za formule u kojoj će biti upisan matematički izraz. Vježbajte metod na drugim primjerima.

Vježba: - Pokrenuti program. Unijeti u nekoliko kolona i redova brojeve. Vjež-bati korišženje funkcija Max, Min, Average.

Vježba: - Pokrenuti program.


104





Unijeti zadati tekst u polja radnog lista. Snimiti dokument pod svojim imenom. Zatvoriti program. Isključiti računar, pa ga ponovo uključiti i otvoriti svoj prethodno snimljeni dokument.

Vježba: - Pokrenuti program. Koristeći opciju gridlines ukloniti pomoćne linije s radnog lista. Unijeti tekst. Vratiti ponovo pomoćne linije na ekran. Vježbati na unešenom tekstu umetanje novih redova i kolona.

Vježba: - Pokrenuti program. Napraviti tabelu s odre-đenim brojem redova i kolona. Napraviti okvir tabele.U datoj tabeli napraviti sortiranje po abecedi, a onda ponoviti postupak sortiranja po veličini. Sadržaj tabele po izboru učenika.

Vježba: - Pokrenuti program. Napraviti dijagram za tabelu po izboru koristeći opciju Pie. Napravljeni dijagram preformatirati.


105





Vježba: - Pokrenuti program. Unijeti zadati tekst u polja radnog lista. Snimiti dokument pod svojim imenom. Zatvoriti program. Isključiti računar, pa ga ponovo uključiti i otvoriti svoj prethodno snimljeni dokument. Snimljeni dokument pripremiti za štampanje i odštampati ga.

INTERNET

- Navodi vrste uspostavljanja Internet konekcija.

- Objašnjava postupak instalacije Dial-Up konekcije.

- Upoznaje se s postupkom uspostavljanja Dial-Up konekcije.

- Objašnjava postupak podešavanja veze i upoznaje se s pojmom provajdera.

- Razlikuje i analizira vrste uspostavljanja Internet konekcija: Dial-Up, direktna, mrežna (Wireless Network Connection), mobilna (Local Aera Connection).

- Usvaja postupak setovanja Dial-Up konekcije kroz sljedeće korake: - Start/Seetings/Control panel/Network Connections /Configuration; TCP/IP/Add...; Select Network Component; Type/Protocol/Add...; Select Network Protocol; Manufactures/Microsoft / TCP/IP/OK.

- Usvaja postupak uspostavljanja Dial-Up

- Shvata značaj Interneta i elektronske pošte u poslovnoj komunikaciji i ostalim sferama savremenog života.

Internet Explorer Vježba: - Pokrenite program Internet Explorer i povežite se na Internet. U polju Address upišite adresu veb strane koju želite da Internet Explorer otvori prilikom pokretanja. Promijenite boju pozadine, teksta i veza pomoću opcije Color. Pravite prečice ka veb strani. Prekinite vezu s Internetom.

Vježba: - Povežite se na Internet. Provjerite da li se na ekranu pojavila vaša početna strana koju ste


106





- Objašnjava postupak uspostavljanja veze i upoznaje se s pojmovima User Name i Password.

- Objašnjava postupak prekidanja veze.

- Opisuje postupak pokretanja programa Internet Explorer.

- Upoznaje se s elementima osnovnog prozora Interner Explorer-a.

- Navodi i opisuje elemente linije menija.

- Navodi dugmad s funkcijom i opisuje postupak njihovog postavljanja.

- Upoznaje se s postupkom prilagođavanja Internet Explorer-a.

- Upoznaje se s postupkom otvaranja veb strane.

- Objašnjava način pretraživanja veb strana pomoću linkova.

- Objašnjava postupak vraćanja

konekcije kroz korake: My Computer/Dial-Up; Networking/ Make New Connection;

- Make New Connection / Type a name ...., Select a modem; Next Area code; Telephone number, Country code, Next, Finish.

- Pojašnjava pojam provajdera i usvaja postupak podešavanja veze kroz korake: - Dial-Up Networking/ Properties/ Internet/ General/ Configure.../ Server Types/ TCP/IP Settings.../IP,DNS Dial-Up Networking/ Properties/ Internet/ General/Connect using/Configure.../

- General, Connection/ Advanced..., Options,

- Distincive Ring, Forwarding. - Pojašnjava pojmove User Name i Password i usvaja postupak uspostavljanja veze kroz korake: - My Computer/Dial-Up Networking/ Connect To/ Dial Properties/My Locations/Tone dialing, Pulse dialing sa Desktop-a.

- Usvaja postupak prekidanja veze Connectid to.../ Disconnect.

- Usvaja postupke pokretanja

izabrali u prethodnoj vježbi. Vježbajte otvaranje veb strana upisivanjem njihovih naziva u polje Address.

Vježba: - Povežite se na Internet. Otvorite sljedeće veb strane i analizirajte njihov sadržaj: - www.pcpress.co.yu - www.mikro.co.yu - www.sk.co.yu - www.mikroknjiga.co.yu - www.cet.co.yu - www.kombib.co.yu.

Vježba: - Povežite se na Internet. Upotrebom Search dugmeta tražite određenu informaciju na Internetu. Pregledajte listu mjesta i strana koje su nastale kao rezultat vašeg traženja.

Vježba: - Povežite se na Internet. Vježbajte pretraživanje Interneta pomoću linkova.

Vježba: - Povežite se na Internet. Napravite listu vaših omiljenih veb strana. Dodajte veb stranu po izboru vašoj listi.


107





na neki od prethodno posjećenih sajtova.

- Opisuje funkciju dugmeta Forward.

- Objašnjava postupak biranja prethodno posjećenih strana.

- Upoznaje se s funkcijom dugmeta History.

- Objašnjava funkciju i postupak pravljenja adresara veb strana.

- Opisuje postupak snimanja veb strana na disk.

- Opisuje postupak snimanja slike s veb strane na disk.

- Upoznaje se s opcijom Encoding.

- Objašnjava postupak štampanja dokumenta.

programa: Start/Program/Internet Explorer

sa Desktopa. - Razlikuje elemente osnovnog prozora (linija zaglavlja, linija menija, dugmad s funkcijama, polje za unošenje adrese).

- Razlikuje elemente linije menija (file, edit, view, favorites, tools, help).

- Razlikuje dugmad s funkcijama (back, forward, stop, refresh, home, search, favorites, history, mail, print) i usvaja postupak njihovog postavljanja (View /Toolbars /Standard buttons).

- Usvaja postupak prilagođavanja Internet Eksplorer-a (Tools/Internet Options/General, Securitu, Content, Connections, Programs, Advanced).

- Usvaja postupak otvaranja veb strane (Address).

- Analizira način pretraživanja veb strana pomoću linkova.

- Analizira postupak vraćanja na neki od prethodno posjećenih sajtova (strelica desno od dugmeta Back).

- Analizira funkciju dugmeta Forward.

- Analizira postupak biranja prethodno posjećenih strana

Pregledajte umanjene slike omiljenih veb strana.

Vježba: - Povežite se na Internet. Preuredite Microsoft Internet Explorer ekran. Pogledajte podatke u History katalogu i odredite broj dana koliko će se strane čuvati u hronološkoj listi.

Vježba: - Povežite se na Internet. Prikažite aktivnu stranu preko cijelog ekrana. Vježbajte vraćanje i kretanje napred na prethodne sajtove pomoću dugmadi Back i Forward.

Vježba: - Povežite se na Internet. Napravite adresar veb strana. Vježbajte pozivanje strana iz adresara.

Vježba: - Povežite se na Internet. Izaberite vašu omiljenu veb stranu. Snimite veb stranu na disk.

Vježba: - Povežite se na Internet. Otvorite vašu omiljenu veb stranu. Kursorom


108





(strelica sa desne strane polja Address).

- Analizira funkciju dugmeta History.

- Usvaja postupak pravljenja adresara veb strana (Favorites/Add...).

- Usvaja postupak snimanja veb strana na disk (File/Save As...).

- Usvaja postupak snimanja slike sa veb strane na disk (Save Picture As ...).

- Uočava važnost opcije Encoding (View/Encoding /Auto-select, More).

- Analizira postupak štampanja dokumenta (File/Print...).

dođite na sliku i pritisnite desni taster miša. Izaberite opciju Picture As. U okviru za dijalog Save Picture odredite mjesto gdje ćete snimiti sliku.

Vježba: - Povežite se na Internet. Vježbajte korišćenje opcije Encoding.

Elektronska pošta

- Opisuje postupke pokretanja programa Outlook Express.

- Upoznaje se s postupcima podešavanja Outlook Express-a.

- Objašnjava postupak primanja elektronske pošte.

- Navodi elemente prozora Inbox.

- Razlikuje i usvaja postupke pokretanja Outlook Express-a: - Start/Programs/Outlook Express,

- ikona na Desktopu, - Internet Eksplorer//Mail/Read Mail.

- Usvaja postupak podešavanja Outlook Express-a kroz korake:

- (Tools/Accounts/Mail/Add //Mail.../Internet Connection Wizard/Your Name, Internet E-mail Address, E-mail Server Names, Internet Mail Logon, Congratulations).

Vježba: - Pokrenite program Outlook Express. U liniji menija izaberite opciju Tools/Accounts. Izaberite karticu Mail, pritisnite dugme Add i izaberite opciju Mail... U polju Displey name upušite ime koje će pisati uz vašu elektronsku adresu. U polju E-mail Address upišite vašu elektronsku adresu. U polju My Incoming mail server izaberite vrstu


109





- Upoznaje se s pojmom Attachments i objašnjava postupak primanja elektronske pošte s prilozima.

- Upoznaje se s postupcima sastavljanja i slanja pošte sa i bez priloga.

- Upoznaje se s funkcijama Replay, Forward.

- Upoznaje se s postupkom pravljenja i korišćenja E-mail adresara.

- Usvaja postupak primanja elektronske pošte: - Read Mail, - Send/Recv.

- Uočava osnovne elemente prozora Inbox. - Prozor za smještanje poruka (Inbox, Outbox, Sent Items, Deleted Items,...).

- Prozor sa porukama. - Prozor sa sadržajem poruke.

- Usvaja pojam Attachments i uočava postupak primanja elektronske pošte s prilozima (Save Attachments).

- Usvaja i analizira postupke sastavljanja i slanja elektronske pošte: - New Mail/New Message/Send,

- New Mail/New Message/Attach/Send.

- Razlikuje funkcije Replay i Forward.

- Usvaja postupak pravljenja i korišćenja E-mail adresara (Add Sender to Address Book).

servera (POP3), a u polju Outgoing mail (SMPT) server upišite podatke koje dobijete od provajdera. Pritisnite dugme Finish. Selektujte svog provajdera i pritisnite Set as Default, a onda Close.

Outlook Express Vježba: - Vježbajte pokretanje Outlook Express-a na sva tri načina.

Vježba: - Pritisnite dugme Read Mail. U polje Password unesite vašu šifru. Priti-snite Ok. Prepoznajte okvir Inbox i njegove elemente. Pročitajte jednu od poruka iz vašeg poštanskog sandučeta.

Vježba: - Pretražite vaše primljene poruke. Ako vaša poruka ima neki prilog pojaviće se ikona sa slikom spajalice pored poruke. Dođite strelicom miša na spajalicu. Izaberite opciju Save Attachments. Odredite mjesto na disku gdje ćete snimiti priloženi fajl. Pritisnite dugme Save.


110





Vježba: - Pritisnite dugme New Mail. U najvećem prozoru otkucajte sadržaj vaše poruke. U polju To upišite e-mail primaoca poruke. U polju Subject napišite naslov vaše poruke. Pritisnite dugme Send.



Ostala literatura:

- Nikola Klem, Nikola Perin, Nataša Praščević: „Računarstvo i informatika“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002.

- Nedeljko Parezanović: „Računarstvo i informatika“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000. - L. Walk, S. Tucker: „Microsoft WORD 2000 Korak po porak“, izdavač originala – MicrosoftPress. - M. Spencer, C. Rendall, K. Smith: „Microsoft EXCEL 2000 Korak po korak“, izdavač originala – Microsoft

Press. - Mirsad Imamović, Prof. dr Dragan Ćosić: „Naučite da koristite WORD 2000“, Soho Graph, Beograd, 2002. - Mirsad Imamović, Prof. dr Dragan Ćosić: „Naučite da koristite EXCEL 2000“, Soho Graph, Beograd, 2002. - Kathy Warfel: „Microsoft INTERNET EXPLORER 5 Korak po korak“, izdavač originala – Microsoft Press. - Mirsad Imamović, Prof. dr Dragan Ćosić: „Naučite da koristite INTERNET“, Soho Graph, Beograd, 2002.


Nastava se realizuje u računarskoj učionici s 15 personalnih računara i odgovarajućom perifernom opremom. Računarska učionica mora imati omogućen pristup Internetu. Računari moraju biti opremljeni softverskim paketima potrebnim za izvođenje nastave:


111

- Operativni sistemi Windows 98, me, 2000, XP; - Microsoft WORD 2000; - Microsoft EXCEL 2000; - Microsoft INTERNET EXPLORER; - Microsoft OUTLOOK EXPRESS.




klasifikacionom periodu planira nastavnik svojim globalnim i operativnim planovima rada.), - testova (U svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan test).





Učenik mora pored usmenog izlaganja o karakteristikama i namjeni hardvera softvera, pokazati i konkretnu osposobljenost za upotrebu tj. praktičnu primjenu opreme.

Pri rješavanju postavljenih pitanja i zadataka, učenicima treba dozvoliti i preporučiti da koriste literaturu, tehničke pripučnike, uputstva i podatke, a za praktičan rad pomoć, alate, pribor i pomagala.


Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima




112



- Dipl. ing. elektrotehnike – smjer: elektronika ili računari, - Visoka stručna sprema iz oblasti računara.




Aplikativni softver Operativni sistemi Grafičke operativne sredine

Aplikativni softver Osnovi računarstva Softver

Tekst procesori Maternji jezik i književnost Rad sa osnovnim elementima teksta

Tabelarni i grafički prikazi Ekonomika i organizacija rada Statistika Bankarsko i finansijsko poslovanje

Internet Elektronska pošta Računarske mreže Globalne računarske mreže


113

1.2.7. DIGITALNA ELEKTRONIKA

1. Naziv predmeta DIGITALNA ELEKTRONIKA.




I - - -

II - - -

III 72 36 108

IV - - -

UKUPNO 66 33 99



- stiče osnovna znanja iz područja digitalne elektronike, - upoznaje brojne sisteme, - vrši konverziju jednih u druge brojne sisteme, - upoznaje različite vrste kodova, - koristi pravila Bulove prekidačke algebre, - zna osnovna logička kola i funkcije, - razvija logički način razmišljanja vršeći minimizaciju i sintezu prekidačkih funkcija, - razlikuje kombinacione mreže: koder, dekoder, selektor, distributor i konvertor koda, - projektuje i praktično realizuje određene kombinacione mreže,


114

- upoznaje sekvencijalna kola, - pronalazi odgovarajuća rješenja za realizaciju pojedinih brojača i registara, - razlikuje aritmetička kola i zna njihove funkcije i namjene.


RAZRED III





Brojni sistemi

- Upoznaje se s pojmom brojnog sistema.

- Navodi podjele brojnih sistema.

- Upoznaje pojam konverzije. - Definiše osnovne aritmetičke operacije u binarnom sistemu.

- Uočava razliku između brojnih sistema.

- Vrši konverziju jednih u druge brojne sisteme.

- Obavlja aritmetičke operacije s binarnim brojevima.

- Uočava povezanost brojnih sistema.

- Spoznaje prednosti binarnog brojnog sistema u odnosu na ostale za potrebe digitalne tehnike i elektronike.

Vježbe: - Pretvara decimalne, oktalne, heksadecimalne i binarne brojeve jedne u druge.

- Preko različitih zadataka stiče rutinu u obavljanju sabiranja, oduzimanja, množenja i dijeljenja binarnih brojeva.

Kodovi

- Upoznaje se s pojmom koda. - Navodi vrste osnovnih BCD kodova.

- Upoznaje se s BCD kodovima s tetradama.

- Upoznaje se s specijalnim kodovima.

- Objašnjava princip kontrole kodovanja.

- Uočava razliku između osnovnih i specijalnih kodova.

- Objašnjava način formiranja koda i kodne grupe za različite vrste kodova.

- Obavlja operacije sabiranja u različitim BCD kodovima.

- Prepoznaje i otklanja greške pri pojavi nepostojećih kodnih grupa.

- Vrši kontrolu kodovanja.

- Uočava da je istu informaciju moguće predstaviti na više različitih načina.

Vježbe: - Vrši formiranje osnovnih BCD kodova.

- Preko različitih zadataka uočava prednosti i nedostatke pojedinih kodova.


115





Bulova prekidačka algebra

- Upoznaje se s aksiomama i osnovnim pravilima Bulove prekidačke algebre.

- Navodi zakone i teoreme Bulove prekidačke algebre.

- Definiše logičke operacije u Bulovoj algebri.

- Upoznaje se s prekidačkim funkcijama i njihovim analitičkim predstavljanjem.

- Navodi elementarne prekidačke funkcije dvije promjenljive.

- Objašnjava kodovanje logičkih stanja.

- Upoznaje se s metodom minimizacije i sinteze prekidačkih funkcija.

- Uočava sličnosti i razlike između Bulove algebre i aritmetičkih operacija.

- Primjenjuje zakone i teoreme Bulove algebre pri analitičkom predstavljanju prekidačkih funkcija.

- Vrši analitičku minimizaciju prekidačkih funkcija.

- Vrši minimizaciju prekidačkih funkcija pomoću Veič-Karnoove metode minimizacije.

- Primjenjuje pravila za sintezu prekidačkih funkcija.

- Definiše pozitivnu i negativnu logiku.

- Navodi De Morganove zakone.

- Uočava da je istu funkciju moguće predstaviti na više različitih načina.

- Uočava da je istu funkciju moguće riješiti na više različitih načina.

- Povezuje metode rješavanja problema u digitalnoj elektronici i matematici.

Vježbe: - Iz zadatih logičkih tabela nalazi analitički oblik funkcija preko nula i jedinica.

- Iz zadatog oblika funkcije vrši analitičku minimizaciju funkcija.

- Iz zadatih logičkih tabela vrši Veič-Karnoovu minimizaciju.

- Upoređuje rezultate dobijene analitičkom i Veič-Karnoovom metodom minimizacije.

- Obavlja sintezu prekidačkih funkcija.

- Rješava MDF i MKF za funkcije tri i četiri promjenljive.

Logička kola

- Upoznaje se s elementarnim logičkim kolima na nivou grafičkih oznaka i logike rada.

- Prikazuje elementarna logička kola analitički, tabelarno i pomoću odgovarajućih vremenskih dijagrama.

- Nabraja elementarna logička kola: I, ILI, NI, NILI, NE, EX-ILI i komparator.

- Upoznaje se s univerzalnim logičkim kolima.

- Primjenjuje prekidačke funkcije prilikom predstavljanja logičkih kola.

- Realizuje relejna logička kola. - Grafički predstavlja prekidačke funkcije.

- Vrši grafičku minimizaciju prekidačkih funkcija.

- Upoređuje analitičku, Veič-Karnoovu i grafičku metodu minimizacije.

- Realizuje prekidačke mreže

- Razvija sistematičnost rješavajući isti problem na više različitih načina.

- Tražeći najprihvatljivije rješenje razvija logički način razmišljanja.

- Povezuje stečena znanja iz različitih oblasti.

Vježbe: - Iz zadatog analitičkog oblika funkcije pronalazi grafičko rješenje.

- Iz zadatih logičkih tabela predstavlja funkciju u grafičkom obliku.

- Različite logičko-prekidačke funkcije izražava preko Pirsove i Šeferove funkcije.

- Za različita elektronska


116





- Razlikuje prekidačke komponente koje se koriste za tehničku realizaciju različitih logičkih kola.

- Nabraja osobine i parametre logičkih kola.

- Upoznaje se s diodnim logičkim kolima.

- Prepoznaje TTL, ECL i MOS logička kola.

pomoću univerzalnih kola. - Objašnjava tranzistor kao prekidački element.

- Upoređuje logička kola s emitorskom spregom i tranzistorsko-tranzistorska logička kola.

- Razlikuje statička i dinamička MOS logička kola.

kola predstavlja vremenske dijagrame.

- Praktično realizuje uobličavač impulsa s RC mrežom i jednim invertorom.

- Mijenja širinu izlaznog impulsa mijenjajući vrijednosti otpornika i kondenzatora.

Kombinacione mreže

- Objašnjava pojam prekidačke matrice.

- Nabraja prekidačke elemente za realizaciju prekidačkih matrica; zna njihovu funkciju.

- Nabraja kombinacione logičko-prekidačke mreže.

- Razlikuje prekidačke matrice prema načinu realizacije.

- Definiše koder i dekoder. - Objašnjava razliku između selektora ili multipleksera i distributora ili demultipleksera.

- Navodi osnovne vrste konvertora koda.

- Definiše kontrolere parnosti.

- Objašnjava princip rada koderskih matrica.

- Uočava na koji će način prema zadatoj koderskoj matrici formirati dekodersku mrežu.

- Razumije princip dekodovanja.

- Razumije vezu između selektora i distributora.

- Objašnjava osnovnu selektorsku logičku strukturu.

- Formira selekcione ulaze za multiplekser "8 linija na jednu".

- Vrši konverziju NBCD koda u kod BCDXS3.

- Vrši konverziju Grejovog koda u binarni i obrnuto.

- Objašnjava logičku strukturu za generisanje bita parnosti.

- Razumije potrebu predstavljanja različitih informacija preko nizova nula i jedinica.

- Razumije potrebu predstavljanja različitih informacija preko nizova nula i jedinica.

- Uočava važnost postupka kodiranja i dekodiranja.

- Povezuje naučeno sa prenosom digitalnih signala u svakodnevnom životu: mobilni telefon, digitalni foto-aparat, mikro-kamere...

Vježbe: - Iz funkcijskih tabela pravi Karnoovu tablicu i pronalazi oblik konverzije Grejovog koda u binarni.

Vježbe: - Iz funkcijskih tabela pravi Karnoovu tablicu i pronalazi oblik konverzije Grejovog koda u binarni.

- Rješava konverziju NBCD u kod "više 3".

- Realizuje NBCD/BCDXS3 sa NI kolima.

- Realizuje vježbu s dekoderskim kolom SN 7442.

Memorijski elementi

- Upoznaje se s osnovnim memorijskim elementima.

- Upoređuje RS flip-flop s ostalim flip-flopovima.

- Navikava se na samostalan način rješavanja problema.

Vježbe: - Praktično realizuje RS


117





- Upoznaje flip-flop kao memorijski element.

- Objašnjava princip rada RS flip-flopa.

- Razlikuje RS, T i RST flip-flop po načinu rada.

- Upoznaje JK i dvostruki JK-MS flip-flop.

- Razumije način formiranja minimalne disjunktivne forme za osnovne flip-flopove.

- Upoznaje D flip-flop. - Nabraja primjene flip-flopova.

- Objašnjava način rada RS, T, RST, JK, JK-MS i D flip-flopa.

- Uočava potrebu za realizacijom više različitih flip-flopova.

- Na osnovu logičke strukture flip-flopa formira tabelu prelaza.

- Formira Karnoovu tablicu prema tabelama prelaza flip-flopova.

- Rješavajući Karnoovu tablicu pronalazi funkciju prelaza u obliku MDF za sve obrađene flip-flopove.

- Analizira prednosti i nedostatke određenih flip-flopova.

- Uočava da pravilnim pristupom na jednostavan način može riješiti složene probleme.

- Razvija analitički način razmišljanja.

flip-flop pomoću NILI kola.

- Praktično realizuje RS flip-flop pomoću NI kola.

- Mjeri vremenski odziv kod RS flip-flopa.

- Mjeri vremenski odziv kod JK i D flip-flopa.

Registri

- Definiše pojam registara. - Nabraja vrste registara. - Objašnjava razliku između stacionarnog i pomjeračkih registara.

- Razlikuje i razumije načine za upisivanje i čitanje sadržaja registra.

- Razumije vremenske dijagrame koji ilustruju rad pomjeračkog registra.

- Nabraja vrste MOS pomjeračkih registara.

- Razlikuje dvoimpulsni i troimpulsni sistem pobude kod MOS registara.

- Predstavlja blok-šemu registra za određeni višecifreni binarni broj.

- Objašnjava princip rada staci-onarnog registra realizovanog sa RS flip-flopovima.

- Objašnjava princip rada šift registra sa serijskim ulazom i serijskim izlazom realizovanog sa D flip-flopovima.

- Upoređuje serijsko-serijski registar sa serijsko-paralelnim.

- Objašnjava prednosti paralelno-serijskog registra nad ostalima.

- Logički povezuje znanja iz različitih oblasti.

- Razvija pozitivne osobine: efikasnost, inicijativnost, pronicljivost.

- Snalazi se pri korišćenju dodatne literature.

- Povezuje stečena znanja sa znanjima iz drugih oblasti: matematike, predmeta vezanih za računarstvo i informatiku.

Vježbe: - Realizovati stacionarni registar sa 4 RS flip-flopa.

- Realizovati serijsko-serijski registar sa 4 D flip-flopa.

- Prikazati talasne oblike napona u pojedinim tačkama dinamičkog MOS pomjeračkog registra.


118





- Analizira način rada dinamičkog i statičkog MOS pomjeračkog registra.

- Definiše pojam digitalne linije za kašnjenje.

Brojači

- Definiše pojam brojača. - Nabraja vrste brojača s obzirom na osnovu brojanja.

- Razlikuje brojače u zavisnosti od načina brojanja.

- Nabraja flip-flopove potrebne za realizaciju jednostavnih brojača.

- Upoznaje primjene brojača. - Navodi vrste binarnih brojača. - Definiše kružne brojače. - Upoznaje se s brojačima s povratnom spregom.

- Objašnjava pojam proizvoljnog modula brojanja.

- Razlikuje sinhrone i asinhrone brojače.

- Upoznaje numeričku indikaciju brojanja.

- Objašnjava princip rada asinhronog binarnog brojača s rednom pobudom.

- Prikazuje vremenske dijagrame napona na izlazima flip-flopova za asinhroni binarni brojač.

- Upoređuje sinhrone brojače s paralelnom pobudom realizovane sa T i JK MS flip-flopovima.

- Objašnjava princip rada brojača unazad i dvosmjernog brojača.

- Navodi prednosti i nedostatke pojedinih brojača.

- Objašnjava princip rada kružnih brojača modula n i 2n.

- Projektuje brojač za proizvoljnu osnovu brojanja.

- Razumije numeričku indikaciju brojanja.

- Logički povezuje više različitih oblasti u jedinstvenu cjelinu.

- Razvija kreativnost projektujući na svoj način određene strukture.

- U stanju je da odvoji bitno od nebitnog.

Vježbe: - Projektovati brojač određenog modula koristeći JK MS flip-flopove s asinhronim reset ulazima.

- Projektovati brojač s povratnom spregom određenog modula.

- Realizovati brojač unaprijed sa T flip-flopovima.

- Predstaviti alfanumeričke znakove pomoću tačkastih indikatora.

Aritmetička kola

- Definiše aritmetička kola. - Upoznaje način predstavljanja pozitivnih i negativnih brojeva u digitalnim uređajima.

- Objašnjava metode za predstavljanje pozitivnih i negativnih brojeva pomoću binarnih cifara.


- Uočava povezanost tehnike i matematike.

Vježbe: - Pronalazi komplemente jedinice i dvojke za odre-đene binarne brojeve.


119





- Obnavlja računske operacije s binarnim brojevima.

- Nabraja osnovna aritmetička kola.

- Razlikuje binarni polusabirač od binarnog potpunog sabirača.

- Definiše binarne komparatore. - Upoznaje binarne komplemente.

- Razlikuje softversku i hardversku realizaciju za izvođenje operacija množenja i dijeljenja.

- Vrši podjelu množača prema principu realizacije.

- Razumije princip rada djelitelja.

- Definiše aritmetičko-logičku jedinicu.

- Navodi grupe u koje se mogu svrstati mikrooperacije.

- Prikazuje brojeve u kodu s predznakom.

- Uočava razlike između komplementa jedinice i komplementa dvojke.

- Oobjašnjava princip rada binarnog polusabirača.

- Upoređuje serijski i paralelni potpuni sabirač preko blok-šeme.

- Objašnjava princip rada jednobitnog i dvobitnog binarnog komparatora.

- Izvodi funkciju komparacije dva binarna broja od po n cifara.

- Upoređuje blok-dijagrame akumulacionog i redno-paralelnog množača.

- Objašnjava princip rada djelitelja.

- Objašnjava blok-šemu jednostepene ALU jedinice u posmatranom i-tom razredu.

- Uočava da su i naizgled nebitne stvari djelovi značajnih cjelina.

- Razvija pozitivan odnos prema zanimanju.

- Sabira negativne brojeve u kodu sa komplementom dvojke.

- Određuje veličinu tabele za tablično množenje 8-bitnog broja konstantom koja može imati dvije različite 8-bitne vrijednosti.

- Obavlja mikrooperacije pomjeranja ulijevo ili udesno u pomjeračkim registrima.

- Obavlja mikrooperacije prenosa iz jednog registra u drugi.



- S. Zdravković, M. Topalović i F. Presetnik: „Digitalna elektronika“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

- S. Tešić: „Digitalna elektronika“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.


120


Nastava se izvodi u učionici, a vježbe većem dijelom u laboratoriji koja je opremljena neophodnim komponentama, sklopovima i instrumentima za praktično izvođenje nastave (mjerni instrumenti i posebno urađeni setovi za digitalnu elektroniku).














121




Brojni sistemi Osnovi računarstva Konverzija brojnih sistema

Koderi i dekoderi Programiranje Matrica

Logička kola Elektronika Invertori i konvertori

Elektronske memorije Osnovi računarstva Računarski hardver

Memorije Memorije


123

1.2.8. BAZE PODATAKA

1. Naziv predmeta: BAZE PODATAKA.




I - - -

II - - -

III 72 - 72

IV 66 33 99

UKUPNO 138 33 171



- stiče znanja iz područja baza podataka, informatike i razvoja aplikativnog softvera, - stiče osnovna znanja obrade podataka iz baza podataka, - zna opisati baze podataka i njihove pojedine komponente, - zna kreirati bazu podataka, - zna potražiti i instalirati softver za baze podataka, - poznaje osnovne vještine, zahtjeve, probleme i rješenja pri međusobnom povezivanju datoteka u baze

podataka, - stiče iskustvo za rad sa bazama podataka i osposobljava se za samostalan rad, - zna izabrati i modelirati bazu podataka,


124

- uviđa značaj pravilnog upravljanja podacima i informacijama iz baza podataka, - prepoznaje savremene potrebe i pravce razvoja softvera na području baza podataka, - saznaje i razumije pojam poslovne informatike u poslovnim sistemima, - razvija sposobnosti i stiče iskustvo na području upotrebe stručne literature i dobijanja informacija, - razumije standarde iz oblasti informatike i baza podataka, - povezuje stečena znanja i iskustvo pri izradi baza podataka, - razvija sposobnost apstraktnog mišljenja i logičkog razmišljanja, - razvija sposobnosti kolektivnog i projektantskog rada, - zna ocijeniti urađena programska rješenja i pravilno ih predstaviti, - dopunjuje strukovnu terminologiju i zna ocijeniti pojmove koji se pojavljuju u informatici i računarstvu, - razumije pravila upotrebe elektronskih izvora podataka i informacija. - razumije uticaj informatičkih tehnologija na društvo, - razumije mjesto i ulogu baza podataka za razmjenu informacija u društvu, - razumije moralna, etička i pravna pitanja koja su povezana sa upotrebom podataka.


RAZRED III





Opšte o razvoju IS

- Upoznaje faze razvoja IS i njihove funkcionalne namjene.

- Definiše: - EOP – elektronska obrada podataka,

- UIS – upravljački IS, - SPO – sistemi za podršku i odlučivanje,

- podjelu SPO, - tehnološku osnovu za razvoj SPO.

- Ocjenjuje ulogu i funkcionalne namjene informacionih sistema.

- Razumije ulogu informatike u poslovnim sistemima.

- Poštuje kriterijume dobijanja i upotrebe informacija.


125





Savremeni pristup razvoju IS

- Definiše i ponavlja pojam IS, podatka, informacije.

- Definiše: sastav IS (osoblje, softver, hardver, podaci), faze životnog ciklusa IS, faze opšteg pristupa razvoju IS.

- Razumije postupak planiranja razvoja IS.

- Razumije svrhu relacionih upitnih jezika.

- Razumije zašto se koriste generatori aplikacija.

- Objašnjava standardne module.

- Razumije zašto se koristi softver za automatizaciju administrativnog rada.

- Modelira procese - Modelira podatke - Projektuje baze podataka - Uočava standardne module - Uočava ulogu informatičkog centra

- Razvija osjećaj o važnosti IS u razvoju savremenog društva.

- Diskutuje o ulozi računara kao sredstvima za prikupljanje i obradu podataka.

Sistemi za upravljanje bazama podatakla SUBP

- Definiše pojam SUBP. - Definiše strukturu podataka i rad s podacima.

- Razumije jezike za rad sa bazama podataka, šta omogućavaju i najbitnije karakteristike.

- Objašnjava arhitekturu sistema za upravljanje relacionim bazama podataka.

- Navodi nivoe i zavisnost među njima.

- Navodi primjere sistema za upravljanje relacionim bazama podataka.

- Ocjenjuje ulogu SUBP-a - Analizira: - arhitekturu SUBP, nivoe, zavisnost između nivoa,

- primjere SUBP i njihove pripadajuće module.

- Razvija pozitivnu identifikaciju sa zanimanjem.


126





Baze podataka

- Definiše pojam BP, šire i uže značenje.

- Definiše: osnovni koncept BP, osnovna svojstva BP, poslove koje vrši administrator baze podataka, obrada baze podataka.

- Razlikuje aktivnosti posmatrano s aspekta obrade podataka (izgradnja skupa podataka, ažuriranje baze podataka, oporavak baze podataka, reduciranje skupa podataka u oblik pogodan za korišćenje).

- Razvija osjećaj preciznosti, logičkog razmišljanja i sigurnosti.

Nivoi apstrakcije upravljanja bazom podataka

- Upoznaje nivoe apstrakcije upravljanja bazom podataka.

- Razumije nivoe nezavisnosti programa i podataka: fizički i logički.

- Razumije kako se koristi baza podataka, kako komuniciraju aplikativni programi sa BP, ko preuzima zahtjeve aplikativnog programa.

- Razumije posljedice izmjene aplikativnog programa.

- Definiše: podšeme, fizičku bazu podataka, korišćenje i održavanje baze podataka.

- Analizira konceptualnu šemu. - Skicira konceptualnu šemu baze podataka.

- Razvija sigurnost, sistematičnost i preciznost u radu.

Opšte o modeliranju podataka

- Definiše pojam modela podataka.

- Nabraja modele podataka. - Razumije šta omogućavaju modeli po generacijama.

- Razlikuje modele po generacijama.


127





Struktura modela podataka

- Obnavlja pojmove podatka, informacije.

- Ponavlja pojmove baze podataka, sistema za upravljanje bazom podataka.

- Definiše pojmove modela podataka, strukture modela podataka, ograničenja modela podataka, operatora modela podataka, šema modela podataka.

- Usvaja pojmove modela sistema, entiteta, tipa entiteta, domena, atributa, veza, tipa veze, zapisa, ključa, opisnih podataka, preslikavanja i tipova preslikavanja.

- Definiše pojam agregacije. - Razumije pojam generalizacije i opšteg uslova integriteta.

- Razumije pojam apstrakcije - Zna načine predstavljanja podataka u računaru pomoću tabela i grafikona.

- Piše jednostavne primjere entiteta i atributa.

- Skicira tipove veza. - Skicira tipove preslikavanja. - Razlikuje opšti i detaljni opis sistema.

- Razlikuje agregaciju i generalizaciju.

- Skicira primjere agregacije. - Skicira primjere generalizacije.

- Skicira primjere agregacije i generalizacije istovremeno.

- Razlikuje tipove tabela: tipa relacije i tipa datoteke.

- Piše primjere tabelarnog prikaza relacione BP.

- Skicira grafikone.

- Razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje.

Ograničenja modela podataka

- Definiše pojam ograničenja modela podataka.

- Razumije razloge ograničenja modela podataka i zna kakva ograničenja mogu biti.

- Analizira ograničenja modela podataka.


128





Operatori modela podataka

- Definiše pojam operatora modela podataka.

- Razlikuje navigacione i operatore specifikacije.

- Razvija preciznost, urednost i istrajnost u radu.

Funkcionalne zavisnosti

- Definiše pojam funkcionalne zavisnosti.

- Definiše pojam ključa, nadključa i primarnog ključa.

- Objašnjava osobine funkcionalnih zavisnosti (jedinstvenost, projektivnost, tranzitivnost, aditivnost).

- Nabraja vrste funkcionalnih zavisnosti.

- Objašnjava vrste funkcionalnih zavisnosti: trivijalna, tranzitivna, parcijalna (atomska), nepotpuna, potpuna, višeznačna.

- Razlikuje osnovne osobine funkcionalnih zavisnosti i skicira primjere za njih.

- Razlikuje funkcionalne zavisnosti.

- Skicira primjere funkcionalnih zavisnosti.


129

RAZRED IV





Model podataka, objekti-veze- Uvod

- Objašnjava odlike modela objekti - veze.

- Razumije rezultat modeliranja.

- Planira kreiranje relacija. - Povezuje i analizira matematičke i strukture podataka.

Vježba: - Kreiranje relacija

Struktura modela objekti – veze

- Objašnjava: - strukturu modela objekti - veze,

- osnovne i specifične koncepte modela objekti - veze.

- Nabraja tipove specijalnih veza.

- Razumije pojmove: vrijedno-sti, tipa vrijednosti, objekta, tipa objekta, veze, tipa veze, atributa tipa objekta, složenog atributa tipa objekta i skicira primjere za njih.

- Definiše: ostale koncepte modela objekti - veze, grafičku predstavu MOV, ograničenja i pravila za izradu dijagrama objekti - veze.

- Razlikuje tip jakog objekta, tip slabog objekta, tip objekta podtip, tip objekta nadtip i tip agregiranog objekta.

- Skicira primjere navedenih objekata.

- Razlikuje tipove specijalnih veza.

- Skicira primjere tipova specijalnih veza.

- Skicira primjere ostalih kocepata MOV.

- Grafički predstavlja koncepte MOV.


Vježba: - Unošenje, ažuriranje i brisanje zapisa

Vježba: - Modifikacija relacija Vježba: - Kreiranje i upotreba virtuelnih relacija

Ograničenja modela objekti – veze

- Razumije zašto se uvode ograničenja u MOV.

- Razumije posebno definisana ograničenja.

- Zna ograničenja definisana strukturom modela.

- Dijeli posebno definisana ograničenja i piše primjere za njih.

- Razvija tehničku kulturu i sposbnost kreiranja, unošenja i modifikacije


130





Operatori modela objekti – veze

- Definiše operatore modela objekti - veze.

- Objašnjava Chen-ove operatore.

- Razumije kada su koje operacije dozvoljene.

- Definiše: operacije za pretraživanje BP, sintetizovani prikaz jezika za rukovanje podacima u MOV, ograničenja za sve operatore, sažet prikaz jezika za rukovanje podacima u MOV.

- Razlikuje dodavanje, izmjenu i brisanje podataka.

- Uočava potrebu za operatorima (ADD, INSERT, DELETE, FIND, SELECT, OUTPUT, RETRIEVE, EXIST, CHANGE, MODIFY).

- Primjenjuje opšti oblik naredbe MOV.

- Stiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju.

Vježba: - Odabiranje atributa iz relacija.

Prevođenje modela, objekti – veze u relacioni model

- Definiše: prevođenje modela i šta je potrebno za prevođenje MOV u relacioni model, Chen-ov postupak, postupak sinteze relacija, postupak analize relacija.

- Navodi primjere modela objekti - veze.

- Razlikuje postupke za prevođenje.

- Skicira modele objekti - veze.

Vježba: - Odabiranje zapisa iz relacija.

Klasični relacioni model podataka - uvod

- Nabraja vrste relacionih modela podataka.

- Navodi karakteristike modela baze podataka.

- Objašnjava čime se definiše struktura relacionog modela podataka.

- Uočava razliku između relacije u relacionom modelu i relacije u matematici.

- Razvija sposobnost apstraktnog i logičkog razmišljanja

Vježba: - Udruživanje relacija.


131





Struktura relacionog modela podataka

- Definiše: model, entiet, atribute i domene.

- Razumije kako model nastaje i kada model odgovara svojoj namjeni (šta treba da omogući).

- Definiše pojmove: relacije, domena, atributa, reda relacije, kardinalnog broja relacije, zapisa relacije, ključa relacije, kandidata za ključ, primarnog ključa, spoljnog ključa, superključa, bazne relacije, izvedene relacije, poluizvedene relacije.

- Navodi osnovne koncepte relacionog modela podataka.

- Objašnjava relacionu bazu podataka i relacionu šemu modela.

- Izrađuje tabele za predstavljanje tipa entiteta.

- Skicira relacionu šemu modela.

- Skicira relacionu bazu podataka za neki trenutak vremena.

- Stiče sposobnost i rutinu prikazivanja i rada s numeričkim podacima.

- Stiče osjećaj za odgovornost, preciznost i sistematičnost.

Vježba: - Prikazivanje i rad s numeričkim podacima.

Ograničenja relacionog modela podataka

- Definiše inherentna i eksplicitna ograničenja.

- Objašnjava različitost elemenata relacije i šta iz nje proizilazi (ključ relacije, kandidat za ključ, spoljnji ključ, primarni ključ).

- Definiše dodatna ograničenja za primarni ključ (pravila integriteta baze podataka).

- Razlikuje ograničenja i na šta se odnose.

- Razlikuje inherentna ograničenja.

- Zna prednosti eksplicitnog iskazivanja ograničenja.

- Razumije: - proizvoljnost elemenata relacije,

- kardinalnost preslikavanja i šta predstavlja kod

Vježba: - Prikazivanje i rad sa znakovnim podacima.


132





modeliranja podataka, - zašto se uvode eksplicitna ograničenja.

Operatori klasičnog relacionog modela podataka

- Objašnjava operatore uopšte. - Definiše: relacionu algebru, relacioni račun, relacioni upitni jezik zasnovan na upitnom bloku, relacioni upitni jezik zasnovan na primjerima.

- Objašnjava: - šta predstavljaju relacioni upitni jezici,

- šta je SQL, - upitni blok i rezultat upitnog bloka,

- kvalifikacioni izraz, - kako se kod relacionih upitnih jezika postavlja upit.

- Razlikuje i skicira navedene operacije.

- Skicira primjere relacionog računa.

- Skicira primjere upita. - Zna: - zašto se koristi relacioni jezik, odnosno relaciona algebra,

- grupe operatora za ažuriranje relacija i za izvještavanje,

- šta treba da omoguće operacije ažuriranja, kao i sljedeće operacije: unija, razlika, projekcija, selekcija, kontrolisano spajanje, nekontrolisano spajanje, presjek, dijeljenje.

- Stiče pozitivan odnos prema radu i zanimanju.

Vježba: - Prikazivanje i rad s datumima.

Vježba: - Prikazivanje i rad s nulama.

Vježba: - Upotreba pretraživanja.

Logičko projektovanje baze podataka - Uvod

- Zna šta sadrži informacioni sistem.

- Objašnjava osnovu projektovanja baze podataka.

- Razumije pristupe logičkom projektovanju baza podataka.

- Opaža čime se bavi logičko projektovanje, odnosno šta se pod tim pojmom podrazumijeva.

- Razvija inovativnost i sistematičnost pri projektovanju baza podataka.


133





Projektovanje kanoničkog modela baze podataka

- Definiše pojam kanoničnog modela baze podataka.

- Objašnjava šta u osnovi predstavlja projektovanje kanoničnog modela BP.

- Definiše pojam normalizacije. - Navodi zašto se vrši normalizacija (eliminisanje anomalija u ažuriranju).

- Navodi normalizovane oblike: prvi, drugi, treći, Boyce-Codd-ov, četvrti, peti.

- Objašnjava anomalije u ažuriranju.

- Analizira kanonični model i prilagođava konkretnim potrebama na osnovu modela funkcija.

- Analizira primjere loše projektovanih baza podataka da bi se prikazala minimalna logička redundansa.

- Ispituje strukturu u odnosu na tri osnovne operacije u ažuriranju (ubacivanje, izbacivanje i mijenjanje zapisa).

- Analizira strukturu BP i određuje anomalije.

- Analizira strukturu BP s tačke gledišta programa za izvještavanje i zna osnovni kriterijum.

- Skicira i analizira normalizovane oblike.

- Razvija istrajnost i inicijativnost.

Vježba: - Oblikovanje rezultata pretraživanja u izvještaje.

Vježba: - Oblikovanje složenijih izvještaja.

Vježba: - Integritet podataka (definisanje zabrana).

Projektovanje kanoničnog modela BP analizom nenormalizovanih relacija

- Objašnava korake projektovanja.

- Demonstrira model podataka predstavljen skupom ulaznih i izlaznih dokumenata.

- Objašnjava model objekti - veze kao ulazni model.

- Objašnjava korake analize relacije.

- Razlikuje načine projektovanja.

- Analizira korake projektovanja kod modela podataka predstavljenog skupom ulaznih i izlaznih dokumenata.

- Skicira primjere navedenog projektovanja.

- Skicira primjere navedenog projektovanja.

- Razvija osobine motivisanosti i samopouzdanja.

Vježba: - Označavanje relacija pomoću indeksa.


134

Sadržaj treba da opravda opšte i posebne ciljeve koji su naznačeni u katalogu znanja, što znači da učenik treba da ovlada teorijskim znanjem i vještinom u radu sa bazama podataka.

Nastavniku se daje sloboda da sam procijeni koliko mu je potrebno časova da obradi neznačene nastavne cjeline.

Nastavnik treba da dâ posebnu važnost praktičnim vježbama, da ih osmisli i prilagodi uslovima i mogućnostima koje su mu na raspolaganju za njihovo izvođenje.

Standard podrazumijeva da se učenik osposobi da samostalno formira bazu podataka, instališe potreban softver, napiše aplikaciju, dokumentuje, testira, koristi i održava bazu podataka.



Ostala literatura:

- Mihailo Jauković, „Informacioni sistemi za IV razred elektrotehničke škole“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

- Prof. dr ing. Jaroslav E. Poliščuk, „Baze podataka“, ETF Podgorica, Univerzitet Crne Gore. - Dr Živko Tošić, Momčilo Ranđelović, „Računari za III razred elektrotehničke škole – obrazovni profil

elektrotehničar računara“, izdavač: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000. - Časopisi iz oblasti računara i hardvera: PC Press, Mikro, Svet kompjutera.


Nastava se izvodi u računarskoj učionici (kabinetu) koja je opremljena sa:

- 15 računara i odgovarajućim softverom za izradu i održavanje baza podataka, - dostupnom literaturom, tehničkim podacima, priručnicima, časopisima koji obrađuju teme vezane za baze

podataka, - A/V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom s odgovarajućim slajdovima, - omogućen pristup Internetu, - potrošnim materijalom i odgovarajućom opremom.


135



- usmenih odgovora, - praktičnog rada na vježbama (U svakoj godini realizuje se planirani broj vježbi. Broj vježbi u pojedinom



- usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu) - praktičnog rada na vježbama (jedna ocjena u klasifikacionom periodu) – ocjenjuje se razumijevanje i


- testova (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu)





- Dipl. ing. elektrotehnike – smjer: elektronika ili računari, - Visoka stručna sprema iz oblasti računara i programiranja (PMF, RF...).


136




Instaliranje aplikativnog softvera Aplikativni softver Instalacija softvera i alata za rad s bazama podataka

Informatika Osnovi računarstva Podatak, informacija, datoteka, baza podataka

Relaciona algebra Matematika

Unija, razlika, projekcija, selekcija, spajanje, presjek, dijeljenje, domeni, vrste funkcionalnih zavisnosti, relacioni račun, preslikavanje.


137

1.2.9. EKONOMIKA I ORGANIZACIJA PREDUZEĆA

1. Naziv predmeta EKONOMIKA I ORGANIZACIJA PREDUZEĆA.




I - - -

II - - -

III 72 - 72

IV 66 - 66

UKUPNO 138 - 138



- Upoznaje osnovne ekonomske pojmove i odnose; - Upoznaje karakteristike preduzeća kao osnovnog subjekta privređivanja; - Upoznaje poslovanje preduzeća, ulaganja i rezultate koje preduzeća ostvaruju i način njihove raspodjele; - Upoznaje osnovne principe poslovanja; - Osposobljava se za razumijevanje organizacije i poslovanja preduzeća; - Osposobljava se za samostalan rad (obračun troškova, izračunavanje cijena, analiza rezultata).


138


RAZRED III





Uvod u Ekonomiku i organizaciju preduzeća

- Upoznaje osnovne pojmove i zadatke Ekonomike i organizacije preduzeća.

- Razumije ekonomiku i organi-zaciju kao naučnu disciplinu.

- Analizira povezanost između ekonomike i organizacije.

- Razvija svijest o značaju Ekonomike i organizacije preduzeća kao nastavnog predmeta.

Preduzeće kao osnovni subjekt privređivanja

- Upoznaje osnovne subjekte privređivanja.

- Upoznaje organizacionu strukturu privrede - nastankom i razvojem preduzeća.

- Upoznaje pojedine vrste preduzeća, načine njihovog osnivanja i prestanka rada.

- Upoznaje elemente preduzeća i njhov uticaj na privredni rast i tehonološki razvoj.

- Razumije pojam potreba i način njihovog zadovoljenja.

- Analizira odnos opšteg i pojediničnog dijela i cjeline, privrede i preduzeća.

- Analizira značaj zadovoljavanja potreba.

- Analizira hijerarhiju potreba i uspostavlja prioritete.

- Analizira organizacionu strukturu privrede i razlikuje vrste preduzeća.

- Upoređuje osobine pojedinih vrsta preduzeća.

- Analizira proizvodna preduzeća.

- Razvija osjećaj važnosti odnosa čovjek–preduzeće–privreda–država.

Sredstva i izvori sredstava preduzeća

- Razumije pojmove sredstava, imovine, amortizacije, izvora sredstava.

- Definiše značaj sredstava.

- Analizira strukturu sredstava. - Razlikuje osnovna, obrtna i ostala sredstva preduzeća.

- Uspostavlja vezu između

- Razvija stručnost, preciznost i stvaralaštvo.

- Razvija pozitivnu identifikaciju s preduzećem.

Vježba: - Izračunavanje amortizacije za pojedina osnovna sredstva.


139





- Upoznaje nabavnu, sadašnju, amortizovanu i tržišnu vrijednost osnovnih sredstava.

- Shvata značaj amortizacije.

nabavne, sadašnje i amortizovane vrijednosti osnovnih sredstava.

- Izračunava amortizaciju za pojedina osnovna sredstva prema različitim načinima amortizovanja.

- Izračunavanje koeficijenta obrta obrtnih sredstava.

- Upoznaje vremenski i funkci-onalni način amortizovanja.

- Razumije značaj obrta kapitala.

- Razumije izvore sredstava i njihovu strukturu.

- Izračunava koeficijent obrta obrtnih sredstava.

- Analizira strukturu izvora sredstava, odnosno učešće pojedinih vrsta izvora u ukupnim izvorima.

Ulaganja u reprodukciju

- Razumije pojmove utrošaka i troškova.

- Razumije podjelu troškova. - Objašnjava fiksne i varijabilne troškove.

- Shvata uslovljenost angažovanja i trošenja.

- Razumije pojam i značaj kalkulacije.

- Upoznaje različite metode kalkulacije.

- Razlikuje troškove i utroške. - Izračunava i analizira troškove prema: - elementima procesa rada, - mjestu nastanka, - nosiocima.

- Izračunava fiksne i varijabilne troškove.

- Analizira ukupne troškove i njihov značaj pri poslovnom odlučivanju.

- Planira smanjenje troškova. - Izračunava cijene koštanja koristeći određene metode kalkulacije.

- Razvija osjećaj za optimalno i racionalno trošenje činilaca procesa rada.

- Razvija ekonomičnost u poslovanju.

Vježba: - Izračunavanje fiksnih i varijabilnih troškova i njihovo grafičko prikazivanje.

- Analiza ukupnih troškova. - Izračunavanje cijene koštanja i prodajne cijene putem kalkulacije.

Rezultati poslovanja preduzeća

- Razumije pojam i značaj rezultata poslovanja preduzeća.

- Izračunava fizički obim proizvodnje.

- Izračunava ukupan prihod i

- Razvija poslovnu odgovornost pri odlučivanju.

- Razvija osjećaj za poštovanje

Vježba: - Izračunavanje dobiti.


140





- Upoznaje ukupan prihod i dobit preduzeća.

- Razumije pojavne oblike izražavanja rezultata i faktore koji na njih utiču.

dobit i uspostavlja vezu između njih.

- Analizira ostvarene rezultate. - Analizira faktore koji su uslovili ostvarene rezultate.

- Planira uslove za postizanje boljih rezultata.

- Upoređuje rezultate poslovanja različitih preduzeća.

principa koji vode uspješnom poslovanju.


141

RAZRED IV





Raspodjela rezultata poslovanja

- Razumije pojam i značaj ras-podjele rezultata poslovanja.

- Razlikuje raspodjelu kao jednu od faza reprodukcije.

- Razumije pojam i značaj zarada.

- Upoznaje elemente za obračun zarada.

- Shvata način obračuna zarade. - Razumije odnos zarade-motivacija.

- Planira raspodjelu dobiti. - Analizira različite načine raspodjele neto-dobiti.

- Obračunava zarade radnika na bazi zadatih podataka.

- Analizira odnos zarada-motivacija.

- Razvija stručnost i preciznost u radu.

- Razvija svijest o ličnoj odgovornosti.

- Razvija svijest o pripadnosti preduzeću.

Ekonomski principi poslovanja

- Razumije princip produktivnosti i uticaj na poslovanje preduzeća.

- Razumije princip ekonomičnosti i uticaj na poslovanje preduzeća.

- Razumije princip rentabilnosti i uticaj na poslovanje preduzeća.

- Razumije uticaj svakog člana kolektiva na sopstvene rezultate i rezultate rada kolektiva.

- Izračunava produktivnost. - Izračunava ekonomičnost. - Izračunava rentabilnost. - Analizira faktore koji utiču na produktivnost, ekonomičnost i rentabilnost.

- Razvija osjećaj za poštovanje principa koji vode uspješnom poslovanju.

Razvoj preduzeća

- Razumije značaj razvoja za preduzeće.

- Razumije potrebu ulaganja u razvoj preduzeća.

- Planira razvoj preduzeća. - Analizira faktore razvoja preduzeća.

- Analizira primjenu marketinga

- Razvija poslovnu odgovornost. - Razvija ekološku svijest. - Razvija pozitivnu identifikaciju s preduzećem.


142





- Upoznaje marketing kao sav-remenu poslovnu koncepciju.

- Upoznaje proizvod i proizvodni program.

u preduzeću i uticaj marketi-nga na poslovanje preduzeća.

- Istražuje tržište i predviđa tražnju proizvoda.

Organizacija poslovanja preduzeća

- Upoznaje organizaciju preduzeća.

- Upoznaje menadžment i preduzetništvo.

- Razumije značaj organizacije kolektiva i organizaciju sredstava.

- Navodi i objašnjava funkcije preduzeća.

- Analizira organizaciju kolektiva i sredstava.

- Razlikuje menadžment i preduzetništvo.

- Analizira organizaciju funkcija preduzeća.

- Razvija tolerantnost. - Razvija spremnost za timski rad.

- Razvija menadžerske i preduzetničke sposobnosti.



- Radovanović Svetlana, Olivera Reči: „Ekonomika i organizacija proizvodnje“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

- Dr Slavko Sarić, Todor Šumonja: „Ekonomika i organizacija proizvodnje – priručnik“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

Ostala literatura:

- Perović M., Kovačević, Bogetić G.: „Ekonomika i organizacija preduzeća“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1994.

- Kosar Lj.: „Ekonomika i organizacija preduzeća“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - Bogetić G.: „Ekonomika preduzeća“, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1995.


- Računar s programskom opremom; - Grafoskop.


143



- usmenih odgovora, - testova (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan test).


- usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - testova (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu).

Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se iz najmanje dvije ocjene (usmeni odgovori i testovi).



Visoka stručna sprema: diplomirani ekonomista.




Izračunavanje fiksnih i varijabilnih troškova i njihovo grafičko predstavljanje Matematika Linearne jednačine i linearne funkcije

Statistika bankarskog i finansijskog poslovanja Aplikativni softver Tabelarni i grafički prikazi

Ekonomičnost, rentabilnost, funkcionalnost Multimedijalni sistemi Cijena, funkcionalnost i ekonomičnost

multimedijalnih uređaja


145

1.2.10. PROGRAMIRANJE

1. Naziv predmeta: PROGRAMIRANJE.




I - - -

II - - -

III 72 36 108

IV 66 33 99

UKUPNO 138 69 207



- Formira realni okvir na koji će se nadovezati pisanje malih korisnih programa i prilagođavanje stečenog znanja programskim potrebama;

- Primjenjuje standardne biblioteke za pisanje programa iz matematike, u obradi teksta itd.; - Primjenjuje C u pisanju sistemskog softvera; - Razvija programerske sposobnosti u pogledu discipline, prihvatanja pravila i konvencije jezika; - Kreira sopstvenu biblioteku i rješava određene probleme njihovom primjenom; - Upoznaje tipove podataka višeg nivoa korišćenjem prethodnog znanja o skupu osnovnih tipova podataka; - Upoznaje načine kreiranja novih imena za tipove podataka; - Upoznaje razvojni put od projektovanja programa do njegove realizacije; - Objašnjava korišćenje funkcija iz standardnih biblioteka prevodilaca;


146

- Upoznaje osnovne programerske postupke i tehnike; - Osposobljava se za analizu složenih programa i korišćenje stečenog iskustva za pisanje sopstvenih programa; - Vrši analizu problema i otklanjanje grešaka koje se javljaju u svim fazama realizacije programa; - Upoznaje strukture podataka i operacije nad njima; - Upoznaje osnovne principe objektnog programiranja.


RAZRED III





Osnovni pojmovi - Programski jezik C

- Pregled osnovnih odlika C jezika. - Programerski postupci i tehnike. - Objašnjava projektovanje kao postupak koji zahtijeva razumijevanje problema koji treba riješiti i poznavanje odgovarajuće tehnike. - Objašnjava kodiranje kao proces pisanja izvornog koda na određenom jeziku.

- Uočava prednost upotrebe C jezika i njegovu široku primjenu za rješavanje velikog broja različitih problema.

- Razvija analitičko mišljenje. - Nastava se izvodi u računarskoj učionici koja je opremljena odgovarajućim brojem računara i odgovarajućim softverom.

- Objašnjava proces pretvaranja izvornog koda u izvršni program. - Objašnjava pretvaranje ostvareno interpretiranjem i prevođenjem. - Objašnjava dobijanje izvršnog programa u postupku pretva-ranja putem prevođenja.

- Uočava razliku između postupka interpretacije i postupka prevođenja programa. - Uočava način dobijanja izvršnog programa putem prevođenja.


147





Osnovni sintaksni elementi

- Ključne riječi. - Upoznavanje ključnih riječi C jezika i način njihovog pisanja.

- Identifikatori (imena promjenjivih). - Objašnjava od čega se sastoje identifikatori i ograničenja vezana za način njihovog pisanja. - Objašnjava način zadavanja promjenljivih. - Objašnjava pojam definicije promjenljivih. - Objašnjava pojam deklaracije promjenljivih.

- Uočava ispravno i neispravno zadate identifikatore.

- Uočava razliku između pojma definicije i deklaracije.

- Razvija osjećaj za rad i urednost radnog prostora.

- Razvija osjećaj o važnosti i potrebi preciznosti pri radu.

Vježbe: - Napisati najjednostavniji program u C-u. - Objašnjenje osnovnih elemenata programa. - Pisanje istog programa sa elementima komentara, predprocesorske direktive i standardne biblioteke. - Objašnjenje načina prikaza komentara. - Objašnjenje značenja direktive #include i #define. - Objašnjenje korišćene standardne biblioteke.

Priprema za vježbu - Dati tabelu komandnih sekvenci za potrebe formatiranog prikaza podataka. - Objašnjenje korišćenja date tabele. - Objašnjenje korišćenja funkcija putch , getch , printf i scanf za standardni ulaz/izlaz podataka. - Objašnjenje pojma specifikatora konverzije. - Objašnjenje značenja karakterističnih znakova kao specifikatora


148





konverzije cijelih brojeva. - Objašnjenje znaka %.

Pregled osnovnih tipova podataka

- Daje tabelu osnovnih tipova podataka koja sadrži oznaku tipa i opis. - Objašnjava detaljno svaki od osnovnih tipova i način njihovog korišćenja u programima na C jeziku. - Objašnjava znak (char). - Objašnjava deklaraciju znakovne promjenljive i način dodjele vrijednosti toj promjenljivoj. - Objašnjava pojam znakovne konstante. - Objašnjava pojam konstantnog znakovnog niza i njegov prikaz. - Prikazuje tabelu komandnih sekvenci i objašnjava njihovo značenje. - Objašnjava cjelobrojni tip. - Objašnjava označene i neoznačene cjelobrojne tipove. - Objašnjava opseg vrijednosti u zavisnosti od arhitekture računara (short,long,unsigned). - Prikazuje štampanje cjelobrojnih podataka. - Daje programski primjer koji

- Uočava tip podatka.

- Poštujući pravila jezika C uči da deklariše odgovarajući tip.

- Dodjeljuje vrijednost deklarisanom podatku.

- Prikazuje dodijeljenu vrijednost na standardnom izlazu.

- Razvija programerske sposobnosti značajne za rad, kao što su logičko zaključivanje i tačnost.

- Razvija analitičko mišljenje i logičko zaključivanje u odnosu na primjenu stečenog znanja u praksi.

Vježbe: - Štampanje cjelobrojnog podatka. - Štampanje pomoću printf() znakovnog niza koji uključuje promjenljive. - Štampanje realnih brojeva korišćenjem odgovarajućih specifikatora konverzije.

- Učitavanje brojeva sa tastature i prikazivanje na ekran.

- Pisanje programa koji objašnjava formatirani ispis podataka.


149





pokazuje kako se deklariše cjelobrojna promjenljiva, dodjeljuje vrijednost i štampa njihovu vrijednost. - Objašnjava cjelobrojne konstante. - Objašnjava pojam preciznosti predstavljanja brojnih podataka realnog tipa. - Objašnjava označavanje realnog broja u pokretnom zarezu (float). - Objašnjava broj važećih cifara i veličinu memorije koju zauzima. - Objašnjava double tip realnog podatka.

Operatori C jezika i izrazi

- Uvod - Objašnjava pojam operatora i operanda. - Objašnjava pojam unarnih, - binarnih i terarnih operatora - Objašnjava pojam naredbe i složene naredbe (blok). - Navodi kategorije operatora u odnosu na tip aktivnosti koju obavljaju. - Objašnjava prvenstvo u redosljedu primjene operatora. - Daje tabelu operatora koja sadrži i opis operatora. - Objašnjava operator dodjele vrijednosti.

- Uočava namjenu operatora C jezika.

- Uočava ispravnost izraza. - Koristi tabelu prvenstva operatora C jezika.

- Piše izraze i određuje njihovu vrijednost koristeći zagrade.

- Ako dva ili više operatora u izrazu imaju isto prvenstvo određuje redosljed izvršavanja izraza. - Određuje tačnost logičkih izraza.

- Razvija analitički i logički način razmišljanja.

- Razvija osjećaj primjene

Vježbe: - Pisanje programa koji demonstrira konverziju podataka unošenjem podataka jednog tipa prikazivanjem konvertovanog oblika.

- Pisanje programa koji primjenjuje različite operacije (inkrementiranje, dekrementiranje, logički ili, logičko iitd.) nad promenljivima čiji je skup početnih vrijednosti dat. Prikazivanje njihovih


150





- Objašnjava aritmetičke operatore i daje primjere njihov primjene. - Objašnjava konverziju podataka. - Daje operatore poređenja i njihov opis. - Daje logičke operatore i njihov opis. - Objašnjava tabelu istinitosti za date logičke operatore. - Koristi odgovarajuće primjere da bi objasnio prioritet primjene u izvršenju logičkih operatora. - Daje operatore nad bitovima. - Objašnjava operator pomjeranja nad bitovima. - Navodi dodatne operatore dodjele vrijednosti. - Obašnjava pisanje kraćeg oblika dodjele vrijednosti u C jeziku. - Daje operatore inkrementiranja i dekrementiranja. - Objašnjava primjenu ovih operatora u zavisnosti od položaja u odnosu na operand.

- Primjenjuje pisanje skraćenog oblika dodjele vrijednosti.

stečenog znanja za rješavanje odgovarajućih problema u praksi.

vrijednosti nakon primjene ovih operacija.

- Pisanje programa koji demonstrira konverziju podataka u izrazima sa različitim tipovima podataka.

Pregled naredbi

- Objašnjava tok izvršavanja programa. - Objašnjava jednostavne (linijske) forme programa i navodi naredbe koje ih

- Određuje vrijednost promjenljive nad kojom je primijenjena operacija inkrementiranja ili dekrementiranja u različitom

- Razvija osjećaj za korišćenje stečenog znanja u funkciji rješavanja određenih problema.


151





realizuju. - Objašnjava formu programa koji, na osnovu vrijednosti upravljačkog izraza, sadrži grananje toka izvršavanja. - Objašnjava pojam naredbe izbora (donošenja odluke) koja vrši grananje unaprijed. - Objašnjava naredbu ponavljanja (petlje) koja izaziva grananje unazad. - Objašnjava ostale naredbe koje mijenjaju tok izvršavanja programa (naredbe skoka).

- Navodi naredbe izbora. - Daje opšti sintaksni oblik naredbe if. - Daje dijagram toka proste naredbe if i objašnjava sve elemente tog dijagrama. - Navodi dio programa koji po-kazuje korišćenje naredbe if. - Objašnjava dodavanje člana else. - Daje opštu sintaksu oblika if-else. - Daje izgled dijagrama toka konstrukcije if-else. - Objašnjava navedeni dijagram. - Navodi dio programa koji koristi konstrukciju if-else.

- Upoznaje uslovni izraz. - Objašnjava ulogu uslovnog operatora.

položaju u odnosu na operand. - Uočava i raspoznaje elemente programa koji određuju formu programa.

- Uočava upotrebu proste naredbe if.

- Na osnovu zadatog dijela programa otkriva što radi.

- Uočava različite oblike naredbi ponavljanja.

- Uči pravilnu primjenu ovih naredbi u zavisnosti od prirode problema.

- Razvija osjećaj izbora boljeg programskog rješenja u odnosu na neki zadati kriterijum.

- Razvija osjećaj o važnosti i potrebi korišćenja


152





- Daje opšti oblik uslovnog izraza. - Objašnjava pisanje uslovnog izraza koji ima isti efekat kao naredba if.

- Uklapanje naredbi if. - Objašnjenje pojma uklapanja. - Objašnjava opšti oblik primjene uklapanja za vrijednost Tačno. - Objašnjava opšti oblik primjene uklapanja za vrijednost Netačno. - Daje primjer koji pokazuje primjenu uklapanja naredbe if i daje potrebno objašnjenje.

- Objašnjava višesmjerno grananje pomoću naredbe switch. - Daje opšti oblik naredbe switch. - Objašnjava elemente ove konstrukcije. - Navodi odgovarajući programski primjer.

- Navodi naredbu break. - Objašnjava mehanizam djelovanja ove naredbe. - Objašnjenje grane default demonstracijom odgovarajućeg programskog primjera.

- Objašnjava petlju while. - Navodi sintaksni oblik

- Piše uslovni izraz. - Razlikuje uklapanje naredbe if.

- Uočava korišćenje naredbe switch.

- Uočava korisnost upotrebe prazne naredbe.

- Uočava svrhu upotrebe naredbe continue.

informativnih tehnologija.

- Realizacijom vježbi stiče sposobnost i smisao da teorijske postavke sprovede u praksi.

- Razvija smisao i radoznalost za prihvatanje programerskih izraza.


153





naredbe while. - Daje dijagram toka naredbom while. - Objašnjava pojam prazne naredbe i pokazuje način njenog predstavljanja. - Objašnjava naredbu continue i njenu upotrebu unutar petlje. - Demonstrira program koji sadrži upotrebu naredbe continue.

- Objašnjava petlju for. - Daje sintaksni oblik naredbe for. - Objašnjava naredbu for koristeći dijagram toka. - Objašnjava pisanje ekvivalentnih petlji while i for. - Objašnjava beskonačnu petlju. - Navodi odgovarajući program koji demonstrira upotrebu ove naredbe.

- Objašnjava petlju do. - Navodi sintaksni oblik naredbe do. - Daje dijagram toka pomoć koga objašnjava korišćenje naredbe do. - Navodi program koji sadrži konstrukciju do-while. - Objašnjava dodatnu naredbu skoka goto.


154





Funkcije i organizacija programa

- Objašnjava namjenu funkcija. - Objašnjava pojam standardne biblioteke. - Ukazuje na potrebu kreiranja sopstvenih funkcija. - Objašnjava pojam ulaznih i izlaznih vrijednosti funkcija. - Upoznaje se s organizacijom programa i tokom izvršavanja. - Objašnjava, putem navođenja odgovarajućeg dijagrama toka, hijerarhiju poziva funkcija nekog programa. - Objašnjava problem skrivanja podataka, odnosno pojam lokalnih i globalnih promjenljivih.

- Upoznaje se s deklaracijom i definicijom funkcija. - Objašnjava pojam imena funkcije i povezivanja. - Objašnjava pojam definišuće deklaracije. - Daje opšti oblik definicije funkcije. - Objašnjava elemente zaglavlja funkcije.

- Objašnjava tijelo funkcije.

- Uči pisanje ekvivalentnih petlji while i for.

- Crta odgovarajući dijagram toka u zavisnosti od konkretnog problema i uči da napiše skup naredbi koje to realizuju.

- Uočava svrhu upotrebe naredbe skoka.

- Uočava namjenu funkcija u programima na C jeziku.

- Razvija motivaciju da poznate informacije osvježi i primijeni.

- Razvija sposobnost i smisao za analiziranjem, uočavanjem nepravilnosti i rješavanjem problema.

Vježbe: - Pisanje programa koji učitava podatke sa tastature sve dok se njihov unos ne prekine na odgovarajući način i prikazivanje poruke o broju učitanih znakova.

- Pisanje programa koji unosi neki broj i prikazuje poruku da li je broj paran ili neparan. Što se dešava ako je umjesto cifre unijet neki drugi znak?

- Pisanje programa koji realizuje jednostavan kalkulator sa četiri funkcije i koji demonstrira primjenu rednog izvršavanja naredbi, ponavljanja i izbora.


155





Parametri i argumenti funkcije

- Objašnjava formalne parametre funkcije koristeći odgovarajući programski primjer. - Objašnjava stvarne argumente funkcije. - Daje program koji prikazuje upotrebu stvarnih i formalnih argumenata funkcije. - Objašnjava prototipove funkcija I njihovu ulogu u procesu prevođenja programa. - Objašnjava problem predaje parametara po vrijednosti. - Objašnjava rekurziju i njenu primjenu u programima. - Daje program koji koristi rekurziju.

- Preprocesor za C jezik i makroi. - Daje definiciju makroa kao objekta. - Daje opšti oblik makroa kao objekta. - Daje objašnjenje makroa kao funkcije. - Daje opšti oblik makroa kao funkcije. - Daje primjer programa koji koristi makro kao funkciju.

- Uči pozivanje funkcija u programima na C jeziku.

- Razlikuje četiri komponente potpune definicije funkcije.

- Razlikuje formalne i stvarne argumente funkcije.

- Uočava korisnost primjene rekurzije.

- Prepoznaje ispravno upotrijebljene makroe u napisanim iskazima.

- Uči način kreiranja makroa.

- Razvija analitičko mišljenje. - Razvija osobine motivisanosti i samopouzdanja.


Vježbe: - Za funkciju zvanu Saberi ( ), koja uzima dva cjelobrojna argumenta i vraća cjelobrojni zbir, napisati dvije deklaracije: - definišuću deklaraciju, - prototip funkcije. - Pisanje programa koji čita niz od četiri broja sa tastature i daje izvještaj o srednjoj, najvećoj i najmanjoj pročitanoj vrijednosti. Izdvajanje zadatih podataka analize i prikazivanja izvještaja u posebnim funkcijama. - Pisanje programa koji izračunava stepen prirodnog cijelog broja koji se unosi sa tastature, a stepenuje se cijelim brojem koji se takođe unosi sa tastature. Dobijeni rezultati se smještaju u posebnu funkciju. - Napisati direktivu define za makro koji računa apsolutnu vrijednost numeričkog argumenta.


156

RAZRED IV





Nizovi i pokazivači (pointeri)

- Upoznaje pojam nizova. - Objašnjava elemente niza (ime, tip i indeks).

- Daje opšti oblik deklaracije niza.

- Objašnjava inicijalizaciju elemenata niza i vrste inicijalizacije.

- Objašnjava pristup elementima niza.

- Objašnjava nizove kao stringove.

- Upoznaje se s pojmom više-dimenzionih nizova (matrica). - Objašnjava dvodimenzioni niz (matricu).

- Objašnjava inicijalizaciju i pristup elementima matrice.

- Upoznaje pojam pokazivača (pointera).

- Daje definiciju pokazivača. - Deklariše opšti oblik pokazivača

- Objašnjava operator posrednog pristupa * (idirekcije).

- Objašnjava operator & (koji vraća adresu operanta).

- Navodi načine pristupa podacima pomoću pokazivača.

- Uočava elemente niza u jeziku C.

- Uočava način inicijalizacije niza.

- Prihvata definiciju matrice kao niza znakova.

- Uči da piše određene naredbe koje realizuju neki zahtjev koristeći deklaraciju niza.

- Uočava suštinu pokazivača.

- Deklariše pokazivač na cjelobrojnu promjenjivu.

- Popunjava naredbe koje nedostaju u datim primjerima.

- Uočava efekat primjene određenih aritmetičkih operacija na pokazivače.

- Razvija viši stepen programerskog iskustva u odnosu na prethodni nivo.

- Razvija sposobnost primjene stečenog znanja pri rješavanju problema iz ličnog iskustva.

Vježbe: - Pisanje programa koji svako veliko slovo nekog znakovnog niza konvertuje u malo slovo

- Pisanje programa koji zahtijeva od korisnika da unese tekst određene dužine i daje sledeći izvještaj: - broj slova - broj cifara - broj ostalih znakova - ukupan broj znakova unijetih u red.

- Pisanje programa koji sortira niz brojeva.

Priprema za vježbe: - Prilikom izlaganja gradiva iz ove oblasti davati primjere koji se odnose na jedan problem da bi


157





- Objašnjava razliku između posredne i neposredne dodjele vrijednosti.

- Navodi određene aritmetičke operacije koje se mogu primijeniti u izrazima koji sadrže pokazivače.

- Upoznaje odnos pokazivača i nizova u C jeziku. - Objašnjava pojam znakovnog niza u C jeziku.

- Objašnjava korišćenje pokazivača u radu s nizovima bilo koje vrste.

- Objašnjava nizove pointera. - Objašnjava odnos između pokazivača i funkcije. - Navodi pokazivače kao argumente funkcije.

- Objašnjava funkcije koje vraćaju pokazivače.

- Objašnjava pokazivače na funkcije.

se na vježbama iskoristili za kreiranje cjelovitog programa koji daje rješenje određenog problema.

Klase podataka

- Upoznaje pojam strukture. - Daje opšti oblik deklaracije strukture.

- Navodi primjer strukture koja predstavlja model strukture.

- Objašnjava primjenu struktura.

- Objašnjava pojam nizova struktura. - Navodi deklaraciju modela

- Uočava strukturu na tip podataka i uči da primijeni na primjeru iz ličnog iskustva.

- Određuje veličinu rezervisanog memorijskog prostora na osnovu date deklaracije strukture.

- Dodjeljuje vrijednost nekoj promjenjivoj koja je član

- Razvija smisao da pravilno analizira problem i uočava nepravilnosti u ponuđenom rješenju.

Vježbe: - Deklarisanje strukture pod imenom klub_data. Njeni članovi su promjenjive koje sadrže podatke o nekom sportskom klubu kao što su: ime kluba, broj utakmica i broj bodova.

- Prethodno kreiranoj


158





strukture koji sadrži pokazivače.

- Objašnjava strukture i funkcije. - Objašnjava predaju strukture kao parametar funkcije navodeći odgovarajući programski primjer.

- Objašnjava strukturu kao vraćenu vrijednost.

- Upoznaje pokazivač na strukturu i pokazivač na niz struktura.

- Upoznaje korisnički definisane tipove. - Objašnjava korišćenje naredbe typedef.

- Objašnjava korišćenje naredbe enum.

- Objašnjava unije kao tip podataka. - Daje deklaraciju unije. - Objašnjava korišćenje promjenjivih tipa unija.

- Objašnjava i deklariše podatke tipa polja bitova. - Objašnjava korišćenje polja bitova.

strukture. - Uočava prednost korišćenja pokazivača na strukturu.

- Uči da uoči i ispravi greške u datom kodu.

- Razvija smisao i radoznalost za prihvatanjem ozbiljnijih programerskih izazova.

strukturi klub_data dodati drugu strukturu koja će predstavljati strukturu tim i koja će sadržati pozicije igrača (centar, lijevi bek, odbrana, …). U strukturu klub_data umetnuti strukturu tim i dati listu promjenjivih koja će predstavljati nazive klubova.

- Pisanje programa koji koristeći prethodno kreirane strukture pravi sortiranu tabelu timova, a koja sadži naziv tima, broj odigranih utakmica i broj osvojenih bodova.

Ulaz/izlaz i fajlovi

- Uvodi u problem ulaza i izlaza u C jeziku. - Objašnjava U/I na nivou toka (viši nivo).

- Objašnjava U/I na sistemskom nivou (niži nivo).

- Koristi naredbe typedef i enum u odgovarajućim primjerima.

- Izdvaja odgovarajuće podatke

- Prilagođava se da na temelju postignutih rezultata gradi programersku vještinu.

Pripreme za vježbe: - Upoznavanje sa standardnom bibliotekom <stdio.h> i svim tabelama koje sadrže odgovarajuće rutine. To su:


159





- Objašnjava princip baferovanog toka i ukazuje na moguće probleme koji se mogu javiti primjenom istog.

- Definiše fajlove. - Objašnjava termin preusmjeravanja ulaza i izlaza.

- Objašnjava U/I orjentisan na fajlove. - Definiše pokazivač na fajl. - Objašnjava pristup fajlu. - Objašnjava postupak otvaranja fajla definisanjem funkcije za otvaranje (kreiranje) fajla.

- Korišćenjem odgovarajuće tabele koja prikazuje vrijednosti argumenata mode, objašnjava njihovo značenje.

- Objašnjava pojam „ažuriranja“.

- Objašnjava funkciju za upis u datoteku.

- Navodi funkciju za čitanje datoteke.

- Objašnjava funkciju zatvaranja datoteke.

- Navodi primjer programa koji otvara fajl za čitanje i prikazuje njegov sadržaj.

- Objašnjava sve bitne elemente programa ukazujući na pojavu mogućih grešaka.

koji mogu deklarisati uniju. - Razlikuje opseg vrijednosti za svako od polja bitova ako je data odgovarajuća deklaracija promjenjive tipa polje bitova.

- Uočava značaj tokova. - Razlikuje tip fajla i njegovu namjenu.

- Koristi odgovarajuće rutine iz standardne biblioteke <stdio.h> za rad s fajlovima.


- tabela za rad s fajlovima,

- tabela za pristup fajlovima,

- tabela za formatirani U/I,

- tabela za znakovno usmjereni U/I,

- tabela za direktni U/I, - pozicioniranje u fajlu, - manipulacije greškama.

Vježbe: - Pisanje koda koji pozivom fgets( ) sa standardnog ulaznog toka čita znakovni niz u niz zvani red.

- Pisanje primjera korišćenja makroa feof().

- Pisanje programa koji pita korisnika za ime izvornog i odredišnog fajla, a zatim kopira izvorni u odredišni fajl bez obzira da li odredišni fajl postoji ili ne.

- Pisanje programa koji čita tekstualni fajl i daje izvještaj o dužini najduže i najkraće riječi i najdužeg i najkraćeg reda u fajlu.


160





- Objašnjava vrste ulazno/izlaznog baferovanja.

- Uvodi pojam formatiranog U/I. - Objašnjava znakovno usmjereni ulaz/izlaz.

- Daje primjer programa koji vrši upis teksta sa standardnog ulaza u imenovani fajl i ukazuje na sve bitne elemente programa.

- Objašnjava obradu grešaka navodeći funkcije koje se koriste za otkrivanje i ispravljanje grešaka.

- Objašnjava neke operacije nad fajlovima.

Stekovi i redovi

- Objašnjava tip podatka stek. - Navodi program za demonstraciju steka.

- Upoznaje tip podataka red. - Objašnjava kružni red.

- Daje program za demonstraciju reda i ukazuje na bitne elemente programa.

- Uočava osnovne osobine steka. - Uočava primjenu redova. - Uočava kad je red pun, a kad prazan na osnovu datog indeksa za upis i čitanje.

- Razvija osjećaj za opažanjem, analiziranjem i modeliranjem.

Vježbe: - Pisanje programa koji otkriva vrijednost na vrhu steka ali je ne uzima. Nazvati tu funkciju pogled( ) i neka ona vraća pokazivač na znak koji ukazuje na poruku.

- Napisati funkciju zvanu prazan( ) koja ispituje da li je stek prazan ili nije. Neka funkcija vraća logičku vrijednost TAČNO ili NETAČNO.

- Pisanje funkcije koja ispituje red i izvještava da li je on prezan ili nije


161





bez pokušaja da se bilo šta pročita ili upiše. Nazvati funkciju redpraz ( ) i neka ona vraća logičku vrijednost TAČNO ili NETAČNO.

Povezane strukture podataka

- Upoznaje jednostruko povezane liste. - Objašnjava operacije nad listom.

- Objašnjava kružne jednostruko povezane liste.

- Upoznaje pojam upravljanja memorijom. - Objašnjava dinamičko dodjeljivanje memorije.

- Objašnjava zone na koje se dijeli memorija računara u procesu prevođenja.

- Uvodi funkcije malloc( ) i free( ) za dodjeljivanje memorije.

- Objašnjava korišćenje funkcije malloc( ) za lociranje memorije.

- Objašnjava funkcije calloc( ) i realoc( ).

- Objašnjava vrijednost koju funkcija malloc( ) vraća tzv. generički pokazivač void*.

- Objašnjava delociranje memorije i korišćenje funkcije free( ).

- Objašnjava slučaj kada je

- Uočava čvor liste i način za njegovo deklarisanje.

- Realizuje karakteristične jednostruko povezane liste.

- Opisuje proces umetanja novog čvora u listu.

- Uočava prednost kružnih lista. - Uči pisanje deklaracije za čvor liste prema nekom definisanom zahtjevu.

- Razvija sposobnost, preciznost, logiku pri odabiranju načina rješavanja problema.

- Stiče smisao, osjećaj i sposobnost povezivanja stečenih znanja u cjelinu.

Vježbe: - Pisanje programa koji čita redove iz tekstualnog fajla u bafer i prikazuje te redove obrnutim redosledom. Korišćenje dvostruko povezane liste čvorova za upravljanje redovima.

- Pisanje deklaracije za čvor liste koja sadrži pokazivač unaprijed i unazad, pokazivač na znakovni niz sa legendom oznake tastera, pokazivač na znakovni niz sa pomoćnom porukom i cijeli broj koji može da sadrži jedinstveni kod tastera u opsegu od -1 do 32535.


162





vraćena vrijednost NULL i njeno značenje.

- Uvodi pojam dvostruko povezane liste. - Objašnjava dvostruko povezane liste.

Programski postupci i tehnike

- Objašnjava proces razvoja programa. - Navodi faze u procesu razvoja programa.

- Objašnjava analizu problema.

- Objašnjava dizajniranje programa.

- Objašnjava pojam kodiranja. - Objašnjava testiranje programa.

- Uči da opiše određeni redosljed postupaka nekog realnog događaja.

- Primjenjuje stečeno znanje pri rješavanju zadatih problema.

- Razvija analitički i logički način ramišljanja.

Vježbe: - Pisanje govornim jezikom ili pseudo kodom, opis funkcije koja konvertuje sva mala slova iz znakovnog niza u velika slova i vraća pokazivač na početak konvertovanog znakovnog niza.

Komunikacija s operativnim sistemima

- Objašnjava vezu programa i operativnih sistema. - Upoznaje razvojno okruženje u kome rade savremeni programi.

- Objašnjava korišćenje prevodilaca.

- Objašnjava konfiguraciju neophodnu za rad.

- Ukazuje na izbor ispravnih instalacionih opcija.

- Daje pregled mogućnosti današnjih C/C++ prevodilaca.

- Ukazuje na najčešće korišćene

- Uočava razliku između interpretatora i prevodilaca.

- Uči da prevede izvorni kod sa svojim prevodiocem.

- Uočava funkciju povezivača. - Postaje sposoban da analizira problem grešaka koji se javlja u fazama realizacije programa

- Razvija programerske sposobnosti značajne za rad kao što su logičko zaključivanje, tačnost i preciznost.


163





prevodioce i na odgovarajući način objašnjava razlike koje postoje među njima.



- Aleksandar Kocić: „Programiranje“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd 2003.

Ostala literatura:

- Augie Hansen: „Programiranje na jeziku C“, Mikro knjiga Beograd, - Brian W. Kenghan i Dennis M. Ritchie: „Programski jezik C“, - Chris H. Pappas i William H. Murrnoy: „Vodič za programere C/C++“.


Nastava se izvodi u računarskoj učionici koja je opremljena odgovarajućim brojem računara i odgovarajućim softverom.






164









- dipl. ing. elektrotehnike, smjer: elektronika ili telekomunikacije, - visoka stručna sprema iz oblasti računara i programiranja (PMF, RF...).




Programerski postupci i tehnike Osnovi računarstva Dobijanje izvršnog programa, algoritam

Funkcije i organizacija programa Aplikativni softver Programsko okruženje, standardne biblioteke

Operatori C jezika i izrazi Matematika Bulova algebra


165

1.2.11. RAČUNARSKE MREŽE

1. Naziv predmeta: RAČUNARSKE MREŽE.




I - - -

II - - -

III 72 - 72

IV 66 33 99

UKUPNO 138 33 171



- zna opisati računarske mreže i njihove pojedine komponente, - upoznaje terminologiju računarskih mreža, - upoznaje osnovne komponente računarskih mreža i principe njihovog rada, - prepoznaje strukturu računarskih mreža, - poznaje osnovne zahtjeve i probleme u rješavanju računarskih mreža, - zna standarde u međusobnom povezivanju računara, - povezuje teorijska znanja s praktičnim primjerima, - zna ocijeniti upotrebnu vrijednost i značaj računarskih mreža, - upoznaje nove pravce razvoja tehnologije računarskih mreža,


166

- nauči sastaviti računarsku mrežu od raspoloživih komponenti, - koristi potreban softver za povezivanje računarskih mreža, - prepoznaje i razumije značaj računarskih mreža u ostalim područjima rada, - upoznaje principe i načine traženja informacija, izvora, proizvođača komponenti računarskih mreža.


RAZRED III





Klasifikacija računarskih mreža

Uvod u računarske mreže - Definiše računarske mreže. - Nabraja vrste mreža. - Definiše i nabraja podsisteme mreža.

- Razumije značaj računarskih mreža u prenosu informacija.

- Razlikuje računarsku od ostalih tipova mreža (kablovske, telefonske, ...).

- Razlikuje podsisteme mreže (DTE, DCE).

- Skicira računarsku mrežu.

- Razvija osjećaj o važnosti računarskih mreža u prenosu informacija i komunikacije među ljudima.

- Nastava iz predmeta Računarske mreže izvodi se u učionici i računarskoj učinici koja je opremljena: hardverom i softverom potrebnim za povezivanje u mrežu.

Povezivanje u računarskim mrežama

- Definiše: direktno povezivanje, indirektno povezivanje, međusobno povezivanje računarskih mreža.

- Definiše pojam komutirane računarske mreže.

- Nabraja vrste komutacinih mreža.

- Objašnjava ulogu čvorišta u mreži: rutera, mostova i gejtveja.

- Razlikuje direktno i indirektno povezivanje.

- Razlikuje forme direktnog povezivanja: - povezivanje tačka po tačka, i - višestruki pristup.

- Analizira povezivanje računarskih mreža i definisanje adresa svake stanice i čvorišta.

- Razlikuje unicast, broadcast i multicast prenos poruke.

- Razvija osjećaj o značaju računarskih mreža, odnosno razmjene informacija za sve aktivnosti savremenog života.


167





Efikasnost računarskih mreža

- Definiše pojam komutacije. - Definiše: mreže s komutacijom kola, mreže s komutacijom poruka, mreže s komutacijom paketa.

- Uočava da mreža treba da omogući komuniciranje između svih računara

- Razlikuje karakteristike i način komuniciranja u mrežama navedenih tipova.

- Shvata i razvija osjećaj o prednostima i komunikaciji između mreža.

Topologija računarskih mreža

- Definiše pojam topologije. - Nabraja vrste topologija. - Objašnjava tehniku difuznog prenosa kod svih topologija.

- Razlikuje vrste RM u topološkom smislu: rešetka mreža, zvijezda mreža, mreža sa zajedničkom magistralom, stablo mreža, prsten mreža, modifikovane prsten mreže.

- Procjenjuje prednosti i nedo-statke navedenih topologija.

- Shvata topologiju mreža i njihov značaj, prednosti i nedostatke u razmjeni informacija.

Računarske komunikacije

- Definiše pojam računarskih komunikacija.

- Objašnjava tehnologiju računarskih komunikacija.

- Ocjenjuje značaj savremenih dostignuća u računarskim ko-munikacijama (telekonferencijski servisi, ATM i ISDN tehnologija).

- Ocjenjuje važnost savremenih dostignuća u računarskim komunikacijama.

Osnovni pojmovi i definicije

- Definiše bit i baud. - Definiše bajt, karakter, riječ. - Objašnjava blokove i poruke. - Demonstrira model sistema za računarske komunikacije.

- Razlikuje osnovne pojmove. - Razumije osnovne elemente modela sistema za računarske komunikacije (izvor poruka, predajnik, prenosni put, prijemnik, korisnik).

- Skicira model sistema za raču-narske komunikacije (pr. e-mail).

- Shvata značaj brzine i faktora koji utiču na brzinu razmjene informacija.


168





Vrste prenosa

- Definiše analogni i digitalni prenos.

- Razumije funkciju modulatora i demodulatora, odnosno kodera i dekodera.

- Definiše pojam ripitera i pojačavača.

- Nabraja oblike prenosa poruka.

- Definiše: serijski i paralelni prenos, sinhroni i asinhroni prenos.

- Definiše pojam bita parnosti.

- Razlikuje analogni i digitalni prenos.

- Uočava prednosti digitalnog prenosa.

- Razlikuje oblike prenosa poruka (simplex, polu-duplex i duplex).

- Skicira oblike prenosa poruka. - Razlikuje serijski i paralelni prenos.

- Uočava prednosti serijskog i paralelnog prenosa.

- Razlikuje sinhroni i asinhroni prenos.

- Stvara osjećaj za probleme u prenosu podataka i uočava prednosti i nedostatke pojedinih vrsta prenosa.

Prenosni putevi

Klasifikacija prenosnih puteva - Definiše pojam prenosnog puta.

- Navodi primjer prenosa podataka povezanih sa računarima.

- Razlikuje fiksni i bežični put. - Razvija osjećaj za važnost prenosnih puteva u savremenim komunikacijama.

Fiksni prenosni put

- Nabraja oblike fiksnog prenosnog puta.

- Objašnjava korišćenje fiksnog prenosnog puta.

- Objašnjava korišćenje upredene parice, koaksijalnog kabla i optičkog vlakna.

- Nabraja optička vlakna.

- Razlikuje oblike fiksnog prenosnog puta

- Uočava gdje se koriste pojedini fiksni prenosni putevi.

- Uočava prednosti optičkog vlakna.

- Razlikuje vrste optičkih vlakana.

- Razvija osjećaj o potrebi korišćenja informacionih tehnologija.


169





Bežični prenosni putevi

- Navodi postupak ostvarenja bežičnog prenosnog puta.

- Definiše: zemaljske radio veze, mikrotalasne veze, radio-difuziju, satelitske mikrotalasne veze.

- Analizira šta je potrebno i kakvi uslovi da bi se ostvario bežični prenos.

- Razlikuje osobine različitih oblika bežičnog prenosa.

- Ocjenjuje ulogu komunikacionih uređaja pri prenosu informacija.

Komunikacioni uređaji

- Upoznaje uloge komunikacionih uređaja.

- Ponavlja i objašnjava karakteristike i princip rada modema.

- Objašnjava principe modulacione tehnike, kompresije podataka i korekcije greške.

- Definiše: multiplekser, koncentrator, most, preklopnik, ruter, vratnice, interfejs.

- Analizira standarde u komunikaciji između modema.

- Ocjenjuje značaj ISDN adaptera i njegovih prednosti.

- Razlikuje nove tehnologije prenosa: ADSL, kablovski modemi, satelitski sistemi.

- Razlikuje tipove multipleksera.

- Analizira interfejs kao hardversko i/ili softversko rješenje koje omogućava povezivanje dva sistema različitih karakteristika.

- Diskutuje o mogućnostima komunikacije preko postojećih telefonskih linija.


170

RAZRED IV





Arhitekture i protokoli

- Definiše pojam mrežne arhitekture.

- Objašnjava sastav mrežne arhitekture.

- Nabraja oblike arhitektura.

- Razlikuje osnovne pojmove protokola: entitet, sistem, protokol, PDU (protokolska jedinica podataka).

- Razlikuje hijerarhijsku i distribuiranu arhitekturu.

- Ocjenjuje uticaj organizacija za standardizaciju.

Pojam mrežnog protokola

- Definiše pojam mrežnog protokola.

- Nabraja i objašnjava osobine i elemente mrežnog protokola.

- Navodi funkcije protokola. - Definiše i nabraja nivoe organizacije mrežne komunikacije.

- Demonstrira generalnu mrežnu arhitekturu i komuniciranje u mreži na bazi protokola.

- Razlikuje elemente i karakteristike mrežnog protokola.

- Uočava funkcije protokola. - Razlikuje nivoe mrežne komunikacije: nivo mrežnog pristupa, transportni nivo i nivo aplikacije.

- Skicira generalnu mrežnu arhitekturu.

- Skicira komuniciranje u mreži na bazi protokola.

- Upoređuje protokole informacione tehnologije s postojećim društvenim normama.

OSI referentni model

- Upoznaje OSI model. - Objašnjava funkciju OSI modela.

- Nabraja nivoe modela.

- Skicira OSI model. - Analizira i razlikuje nivoe OSI modela.

- Razumije hijerarhiju OSI modela i primjenjuje ga na moguća područja upotrebe.

TCP/IP protokol

- Definiše TCP/IP protokol. - Objašnjava TCP/IP okruženje.

- Skicira TCP/IP okruženje. - Analizira i razlikuje nivoe TCP/IP protokola.


171





Lokalne računarske mreže

- Definiše pojam LAN mreže. - Objašnjava osobine LAN mreže.

- Nabraja elemente LAN mreže.

- Uočava značaj uvođenje LAN mreža.

- Razlikuje osobine i elemente LAN mreža.

- Spoznaje mogućnosti koje nudi povezivanje u mreži.

Vježba: Instalacija mreže - mrežna kartica - ugradnja

- povezivanje računara - instalacija mrežne kartice

Arhitektura protokola LAN mreža

- Objašnjava organizaciju LAN mreža.

- Nabraja nivoe. - Navodi korelaciju između LAN protokola i OSI modela.

- Razlikuje nivoe organizacije LAN mreže.

- Raspravlja o prednostima povezivanja i uticaju na brži i sistematičniji protok informacija.

Vježba: Podešavanje mreže - podešavanje mreže - testiranje protokola

Fizički sloj IEEE802 referentnog modela

- Definiše topologiju LAN mreže.

- Navodi probleme kod LAN topologije i zna kako se rješavaju.

- Definiše prenosne medijume.

- Razlikuje osnovne topologije mrežne arhitekture za LAN mreže.

- Skicira topologije LAN mreže. - Razlikuje prenosne medijume i njihove karakteristike.

- Odabira elemente i diskutuje značaj povezivanja u pojedine tipove lokalne mreže.

Vježba: Rad u mreži - kontrola pristupa - dijeljenje resursa mreže

Sloj kontrole pristupa

- Definiše pojam tehnike kontrole pristupa.

- Nabraja načine realizacije kontrole pristupa.

- Objašnjava kako u praksi može riješiti kontrolu pristupa.

- Razlikuje načine realizacije kontrole pristupa.

- Analizira načine praktičnog rješavanja kontrole pristupa.

- Diskutuje o značaju kontrole pristupa informacijama u savremenom društvu.

Vježba: Rad u mreži - razmjena podataka


172





Sloj logičke kontrole veze podataka

- Definiše pojam sloja logičke kontrole veze podataka.

- Definiše: orjentaciju, mogućnosti.

- Analizira orjentaciju i mogućnosti sloja logičke kontrole veze podataka.

Vježba: Rad u mreži - štampanje u mreži

WAN mreže

Uvod u WAN mreže - Definiše pojam globalne mreže.

- Nabraja osnovne komponente. - Objašnjava topologije podmreža.

- Definiše bežične mreže.

- Određuje osnovne komponente i diskutuje topologije podmreža.

- Ocjenjuje značaj korišćenja bežičnih mreža.

- Razvija osjećaj za komunikaciju i razmjenu informacija preko globalne mreže.

Internet

- Definiše pojam Interneta. - Navodi primjere mreža u našoj zemlji.

- Definiše: cilj, usluge i pristup JUPAK mreže, istorijat, potrebe, probleme i rješenja ARPANET mreže.

- Analizira funkcije i elemente podmreža.

- Razlikuje Internet i internet.

- Diskutuje o značaju Interneta u razvoju i globalizaciji savremenog društva.

Vježba: Povezivanje računara na Internet - Modem – ugradnja i instalacija

- Konekcija

Internet usluge

- Definiše: elektronska poštu, prenos fajlova, uključivanje na udaljeni računar, diskusione grupe, WWW, pričaonicu, ICQ usluge.

- Razlikuje najčešće korišćene Internet usluge.

- Planira korišćenje Internet usluga.

- Ocjenjuje značaj Internet usluga u modernoj komunikaciji.

- Ocjenjuje značaj Internet usluga u razmjeni informacija.

Vježba: Internet Explorer - pretraživači - snimanje podataka sa Interneta

Vježba: Outlook Exppress - elektronska pošta - spajalica


173





Vježba: Microsoft Outlook - organizacija ličnih podataka

- rad u konferencijskim grupama

- pričaonica

Povezivanje računara na Internet

- Objašnjava fizičko povezivanje računara.

- Objašnjava: - postupak registracije korisnika,

- instaliranje komunikacionih programa.

- Navodi nivoe isporučioca Internet usluga.

- Objašnjava: - ulogu administratora lokalne mreže,

- parametre na osnovu kojih se vrši obračun korišćenih usluga,

- usluge isporučioca Internet usluga.

- Razlikuje načine povezivanja na Internet.

- Razlikuje slučajeve registracije korisnika na Internet.

- Razvija osjećaj za tehničku kulturu.

Sadržaj treba da opravda opšte ciljeve nastave koji su naznačeni u katalogu znanja, što znači da učenik treba da ovlada teorijskim znanjem i vještinama u radu s računarskim mrežama.

Nastavniku se daje sloboda da sam procijeni koliko mu je potrebno časova da obradi naznačene nastavne cjeline. Nastavnik treba da dâ posebnu važnost praktičnim vježbama, da ih osmisli i prilagodi uslovima i mogućnostima koje su mu na raspolaganju za njihovo izvođenje.


174

Standard podrazumijeva da se učenik osposobi da samostalno odabere komponente, sastavi mrežu, priključi dodatne uređaje, instališe potrebni softver i pusti mrežu u rad.



- Z. Urošević, „Računarske mreže za IV razred elektrotehničke škole“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002.

Ostala literatura:

- Prof. dr Milica Pejanović-Đurišić, „Računarske mreže i komunikacije“, Viša elektrotehnička škola Podgorica. - „Računarske mreže“, Prevod sa engleskog: Dr Radomir Janković. - Dr Živko Tošić, Momčilo Ranđelović, „Računari za III razred elektrotehničke škole – obrazovni profil

elektrotehničar računara“, Obim: 172 str., Stručni nivo: srednji - Časopisi iz oblasti računara: „PC Press“: www.pcpress.co.yu, „Mikro“: www.mikro.co.yu, „Svet

kompjutera“: www.sk.co.yu - Izdavačke kuće: „Mikro knjiga“: www.mikroknjiga.co.yu, „CET“: www.cet.co.yu, „Kompjuter biblioteka“:

www.kombib.co.yu.



- računarima i perifernom opremom, - A/V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom s odgovarajućim slajdovima, - odgovarajućim softverom za održavanje ispravnosti rada računarske mreže, uzorcima alata, šemama sklopova i

podsklopova, - dostupnom literaturom, tehničkim podacima, priručnicima, časopisima koji obrađuju teme vezane za hardver, - potrošnim materijalom i odgovarajućom opremom. - Obezbijeđen je pristup Internetu.


175



- usmenih odgovora,


- razumijevanje principa i zakonitosti rada komponenti računarskih mreža i same mreže, - poznavanje u izboru metoda za rješavanje problema u funkcionisanju računarskih mreža, - praktičnog rada na vježbama (U svakoj godini realizuje se planirani broj vježbi. Broj vježbi u pojedinom





- testova (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu)





- Dipl. ing. elektrotehnike smjer: elektronika ili računari. - Visoka stručna sprema iz oblasti računara.


176




Računarski sistem Računarski hardver Princip rada, komponente

Mrežne kartice Računarski hardver Princip rada, instalacija, podešavanje parametara

Operativni sistem Operativni sistemi Aplikacije operativnog sistema zaduženih za mreže

Magistrale Digitalna elektronika Računarski hardver Vodovi

Deponovanje i reciklaža Biologija (ekologija i zaštita životne sredine) Zaštita životne sredine


177

1.2.12. MULTIMEDIJALNI SISTEMI

1. Naziv predmeta: MULTIMEDIJALNI SISTEMI.




I - - -

II - - -

III - - -

IV 66 33 99

UKUPNO 66 33 99



- prepoznaje potrebe savremenog korisnika i nove tehnologije u razvoju multimedija, - prepoznaje kvalitet, kvantitet i cijene multimedijalne opreme dostupne tržištu, - razumije terminologiju multimedijalnog računarstva i zna je pravilno koristiti, - upoznaje načine dostavljanja multimedijalnih sadržaja, - zna za razlike i probleme u korišćenju multimedija u zavisnosti od socijalnog statusa čovjeka, obrazovanja,

hendikepiranosti, - zna potrebnu hardversku podršku i interfejs,


178

- zna principe rada ulazno-izlaznih uređaja koji se koriste u dostavljanju, proizvodnji, prenosu i obradi multimedijalnih sadržaja,

- zna povezati uređaje sa računarskim sistemom i koristiti ih, - zna na koji se način mogu čuvati multimedijalni sadržaji, - koristi neki od aplikativnih softvera za oblikovanje multimedijalnog sadržaja, - zna ocijeniti multimediju (zvuk, sliku, videosekvencu) prema estetskim zahtjevima koje korisnik ima u tom

domenu, - prepoznaje da digitalni multimediji daju velike mogućnosti izražavanja korisniku, - povezuje teorijska znanja s primjerima iz prakse, - zna da je razvoj novih tehnologija ostvario ogromnu proliferaciju računara u sve aktivnosti ljudskog života.


RAZRED IV





Uvod u multimedijalne sisteme

- Nabraja vidove predstavljanja informacija.

- Definiše pojam multimedijalnog sadržaja ili dokumenta (prezentacije),

- Objašnjava proizvodnju digitalnih multimedija i pristup multimedijima (korišćenje).

- Upoznaje terminologiju multimedijalnog računarstva.

- Navodi socijalna i etička pitanja u korišćenju multimedije.

- Objašnjava interaktivnost mu-ltimedija (korisnički interfejs).

- Razlikuje vidove predstavljanja informacija.

- Razlikuje online i offline pre-nos multimedijalnih sadržaja.

- Ocjenjuje značaj mogućnosti izražavanja putem multimedija: grafika, slika, video događaji, zvuk.

- Razlikuje pojmove multimedijalnog prozvoda i multimedijalnih aplikacija.

- Uočava razliku i probleme u pogledu korišćenja digitalnih multimedija (socijalni status stanovništva, obrazovanost, hendikepiranost...)

- Razvija osjećaj o važnosti multimedija u prenosu informacija i komunikacije među ljudima.

- Stiče osjećaj o uticaju multimedije na razvoj i socijalizaciju ličnosti.

- Nastava iz predmeta Multimedijalni sistemi se izvodi u učionici i računarskoj učionici koja je opremljena: računarskom opremom (memorija i uređaji za smještaj podataka, ulazno–izlazni uređaji, komunikacijski uređaji).

Vježba: - Pokretanje i komentari multimedijalnih sadržaja: VEB stranice, CD ili DVD prezentacije, radio i TV emisije...


179





Mediji za smještaj podataka

- Opisuje i ponavlja osnovne principe medija za smještaj podataka (magnetni, optički).

- Nabraja medije za smještaj podataka: - magnetna traka, - disk (fiksni, izmjenljivi), - optička memorija (CD, DVD) - flash memorija (CF, MMC, SD).

- Upoznaje nove tehnologije i njihov princip rada.

- Razlikuje nove medije za smještaj podataka: CF, MMC, SD.

- Razlikuje vrijeme pristupa i kapacitete medija koji su dostupni na tržištu, kao i način čuvanja medija.

- Ocjenjuje značaj medija za smještaj podataka.

- Bira medij shodno potrebama zapisivanja datih informacija (tekst, slika, muzika...).

- Razvija osjećaj odgovornosti i radnih navika – motivaciju.

- Razvija osjećaj za timski rad i tolerantnost.

Vježba: - Korišćenje medija za čuvanje podataka.

- Primjena softvera za narezivanje CD.

- Snimanje podataka na disketu, disk, CD.

Ulazno–izlazni uređaji; Zvučna i grafička kartica

- Opisuje i ponavlja princip rada zvučne i grafičke kartice.

- Navodi sastav zvučne i grafičke kartice.

- Navodi priključke na zvučnoj kartici.

- Nabraja vrste grafičkih kartica: MDA, CGA, EGA, MCGA, VGA, SVGA, XGA...

- Objašnjava korišćenje video-memorija u grafičkim karti-cama (DRAM, VRAM, WRAM, DDR SDRAM, QDR SRAM...).

- Ocjenjuje značaj zvučne i gra-fičke kartice u obradi i preno-su digitalnih multimedija.

- Razlikuje i analizira zvučnu i grafičku karticu s očiglednog primjera ili šeme.

- Analizira i diskutuje najnovije karakteristike zvučne i grafičke kartice.

- Razlikuje vrste grafičkih kartica.

- Bira zvučnu i grafičku karticu shodno vlastitim potrebama.

- Stiče osjećaj o razvoju i primjeni novih tehnologija u cilju zadovoljenja individualnih i kolektivnih potreba.

- Zna ocijeniti vlastite potrebe. - Zna ocijeniti ekonomsku i upotrebnu vrijednost uređaja.

Digitalna kamera; Digitalni fotoaparat

- Upoznaje vrste i principe rada digitalne kamere.

- Objašnjava CCD kameru. - Objašnjava CID

- Razlikuje vrste kamera u zavisnosti od toga kako se u njima stvara slika.

- Razlikuje CCD i CID kameru.

- Stiče osjećaj o savremenim potrebama i novim tehnologijama proizvodnje uređaja za prenos

Vježba: - Priključenje kamere i njena instalacija na računar


180





poluprovodnički senzor. - Opisuje postupak priključenja kamere i njene instalacije na računar.

- Upoznaje princip rada, osobine i vrste digitalnih fotoaparata.

- Razlikuje vrste digitalnih fotoaparata.

- Priprema priključenje kamere na računar i upotrebu fotoaparata.

- Ocjenjuje kvalitet digitalnih kamera i fotoaparata dostupnih na tržištu.

multimedijalnih sadržaja. - Korišćenje fotoaparata - Prenos podataka na disk

Monitor

- Opisuje i ponavlja: - vrste monitora, - princip rada, - osobine monitora.

- Razlikuje vrste monitora koji su u najširoj upotrebi: CRT i LCD.

- Upoređuje karakteristike monitora: veličina, rezolucija.

- Ocjenjuje prednosti LCD monitora u odnosu na CRT (zauzimaju manje prostora, troše manje energije, manje zamaraju oči).

- Razvija osjećaj o uticaju tehnologije na zdravlje čovjeka.

Mikrofon

- Objašnjava: - princip rada, - karakteristike, - vrste mikrofona.

- Analizira princip rada mikrofona.

- Upoređuje osjetljivost i efikasnost mikrofona.

-Analizira frekvencijsku karakteristiku.

- Razlikuje vrste mikrofona. - Priprema mikrofon za rad.

- Diskutuje o ulazno–izlaznim uređajima i razmjenjuje informacije o modernim metodama i tehnici.

- Razvija osjećaj o značaju računara, odnosno korisničkog interfejsa za sve aktivnosti ljudskog života.

Vježba: - Korišćenje mikrofona i zvučnika

- Priključivanje i puštanje u rad

Zvučnik

- Objašnjava: - princip rada, - karakteristike,

- Analizira princip rada zvučnika.

- Razlikuje osobine zvučnika:


181





- vrste zvučnika reprodukciju, efikasnost... - Razlikuje vrste zvučnika. - Razlikuje elektromagnetnu, kristalnu i elektrodinamičku slušalicu.

- Priprema zvučnik za rad.

Audio; Šta je zvuk?

- Definiše pojam zvuka i zvučnog talasa.

- Objašnjava osobine i prostiranje zvuka.

- Definiše šum. - Nabraja oblasti u akustici. - Definiše zvučno polje. - Objašnjava linearna izobličenja.

- Razlikuje pojam zvuka i zvučnog talasa.

- Računa amplitudu, frekvenciju i jačinu zvuka.

- Crta amplitudsko-frekvencijsku karakteristiku prenosnog sistema.

- Razlikuje prost i složen zvuk. - Razlikuje fiziološku i psihološku akustiku.

- Razvija osjećaj za komunikaciju zvukom.

- Razumije proces percepcije zvučne slike.

Vježba: - Fizička osobina zvuka - Amplitudsko-frekvencijska karakteristika zvučnog signala

(Cool Edit ili Sound Forge - preporuka)

Čulo sluha kao prijemnik

- Opisuje i ponavlja strukturu čula sluha.

- Objašnjava: - rezoluciju čula sluha, - prenos zvuka, - vremensku integraciju zvučne pobude,

- glasnost. - Definiše pojam audiometrije.

- Razlikuje rezoluciju čula sluha po frekvencijama i nivoima.

- Analizira izobličenja u prenosu zvuka.

- Analizira subjektivni doživljaj jačine zvuka.

- Računa glasnost. - Analizira faktore koji utiču na promjenljivost karakteristika čula sluha, odnosno granice čujnosti.

- Ilustruje preslikavanje fizičkih osobina zvučnog polja u subje-ktivne parametre zvučne slike.

- Analizira dimenziju zv. slike.

- Povezuje prirodne i tehničke nauke.

- Daje pretpostavke za svjesnu primjenu nauke u tehnici i tehnologiji.


182





Psihoakustični efekti

- Upoznaje psihoakustične pojmove

- Definiše percepciju zvuka. - Objašnjava dimenziju zvučne slike.

- Objašnjava subjektivne estetske preference.

- Navodi put od mjesta nastajanja zvuka do slušaoca.

- Komentariše estetiku zvučne slike.

- Razlikuje standardne dimenzije kvaliteta reprodukovanog zvuka: prostorni utisak, boja zvuka, kvalitet reverberacije, dinamički opseg, izobličenja, prisutnost, utisak dubine, prozračnost, širina slike.

- Razlikuje originalni zvuk od onog koji se reprodukuje preko zvučnika.

- Razvija osjećaj za estetiku zvučne slike, prostorni utisak, boju, prisutnost.

Govorni signal

- Objašnjava: - razumljivost (logotom), - širinu frekventnog opsega, - izobličenje, - jačinu zvuka, - uticaj šuma.

- Razlikuje problem prenosa govora i problem prenosa muzike.

- Skicira amplitudsko-frekvencijsku karakteristiku prenosnog sistema.

- Skicira prosti ton, izobličeni ton i harmonike.

- Ocjenjuje ulogu subjektivne ocjene kvaliteta slike.

Vježba: - Snimiti svoj glas - Kreiranje i mijenjanje zvučnog zapisa

- Dodavanje efekata - (Cool Edit ili Sound Forge - preporuka)

Odabiranje signala

- Definiše modulaciju. - Nabraja vrste modulacija. - Objašnjava teoremu odabiranja.

- Objašnjava niskopropusni filtar.

- Definiše kvantizaciju signala. - Definiše šta je kolebajući šum.

- Razlikuje vremenski kontinuirane (AM, F-M, PM) i vremenski diskretne (PAM, PDM; PPM) modulacije.

- Analizira teoremu odabiranja i potrebne uslove, period i frekvenciju odabiranja.

- Skicira ulogu niskopropusnog

- Diskutuje i analizira probleme u prenosu i obradi zvučnih signala.

Vježba: - Analogni i digitalni formti - Digitalni unos zvuka - Konverzija analognog u digitalni audio-zapis i obrnuto



183





filtra u procesu pretvaranja analogne informacije u digitalni signal.

- Razlikuje dinamiku signala i šum kvantizacije.

Digitalizacija audio-signala

- Definiše analogni i digitalni signal.

- Objašnjava digitalizaciju signala.

- Objašnjava analogno i digitalno snimanje i reprodukciju.

- Upoznaje moguće probleme digitalnog snimanja.

- Razlikuje analogni i digitalni signal.

- Skicira analogni i digitalni sistem za snimanje/reprodukciju.

- Skicira i razlikuje faze A/D konverzije.

- Razlikuje analogno i digitalno snimanje zvuka.

- Ocjenjuje značaj i prednosti digitalne tehnike.

- Razlikuje analogno i digitalno procesiranje zvuka.

Mogućnosti obrade zvuka na računaru

- Nabraja načine obrade zvuka na računaru: miješanje, pojačanje, korekcija, filtriranje, kompresija...

- Objašnjava postupak integracije više ulaznih signala može u jedan.

- Objašnjava postupak pojačavanja ulaznog signala i promjene položaja pojedinih kanala.

- Zna kako može promijeniti amplitudu, smanjiti i povećati

- Ocjenjuje značaj mogućnosti obrade zvuka na računaru.

- Analizira posebne efekte odjeka, izobličenja, promjenu visine tona.

- Bira odgovarajući metod za obradu zvuka.

- Razumije zahtjeve koji se postavljaju pred audio-sistemima

Vježba: - Rad s više zvučnih fajlova - Prebacivanje zvučnih sekvenci

- Zapis fajlova - Miksovanje (Cool Edit ili Sound Forge - preporuka)


184





frekvencijski opseg i ukloniti pojedine komponente iz zvučnog sadržaja.

Trodimenzionalna projekcija zvuka

- Definiše pojam binauralnog slušanja.

- Upoznaje pojam strereofonije. - Objašnjava sisteme streofonskog prenosa i snimanja.

- Razlikuje vrste stereofonskog snimanja: AB, XY i MS sistem.

- Povezuje i postavlja pravilno zvučnike.

MIDI priključak

- Definiše MIDI priključak. - Objašnjava primjenu MIDI-a. - Objašnjava MIDI kanale. - Nabraja MIDI oprema i objašnjava njeno povezivanje u sistem.

- Nabraja načine sinteze MIDI muzike.

- Nabraja MIDI standarde i formate.

- Objašnjava MIDI softvere i hardvere.

- Ocjenjuje značaj MIDI interfejsa.

- Zna da može komponovati muziku na računaru i prebaciti je u muzički uređaj.

- Analizira potrebnu opremu. - Priprema povezivanje potrebne opreme u sistem.

- Razlikuje načine sinteze MIDI zvuka.

- Bira softvere i hardvere potrebne za obradu i reprodukciju MIDI zapisa.

- Ocjenjuje značaj mogućnosti obrade muzike na računaru.

- Uočava dobre osobine reprodukcije i ekonomičnosti MIDI priključka.

Vježba: - Snimanje vokala i ostalih zvučnih segmenata, miksovanje

- Snimiti svoj glas i miksovati ga s muzikom

- Obrada zvučnih efekata (Cool Edit ili Sound Forge - preporuka)

Korišćeni formati i kompresija audio-signala

- Definiše pojam kompresije signala.

- Objašnjava psihoakustični model kompresije signala.

- Nabraja formate: - WAV, - WMA,

- Analizira zapis audio-signala na računaru.

- Razlikuje formate prema načinu stvaranja zapisa i reprodukciji zvučnog signala.

- Upoređuje formate po kvalitetu i vjerodostojnosti

- Razvija kuminikacione sposobnosti.

Vježba: - Audio-formati i konverzija između njih.

- Konverzija CDA u MP3 (WAV, WMA)



185





- MIDI, - MPEG, MP3 - MiniDisc.

originalnom signalu.

Digitalna slika; Uvod u računarsku grafiku

- Definiše pojam grafike. - Objašnjava da slike mogu biti analogne i da mogu direktno nastati u digitalnoj formi pomoću digitalnih fotoaparata i kamera.

- Nabraja: - načine kreiranja grafike, - načine prikaza i distribucije.

- Objašnjava kombinovanje vektorske i bitmapirane grafike.

- Objašnjava uvođenje slojeva u dizajniranju grafike.

- Ocjenjuje grafiku kao osnovu za ostale komponente multimedija.

- Upoređuje načine prikaza i čuvanja grafičkih elemenata.

- Razlikuje vektorsku i bitmapiranu grafiku kao dva različita pristupa grafičkom modeliranju.

- Razvija osjećaj za umjetnički doživljaj grafike i slike.

Vježba: - Vektori i bitmape - Photoshop okruženje - Slojevi, selekcije, rad s kanalima

(Adobe Photoshop – preporuka)

Osobine ljudskog oka

- Demonstrira model (crtež) oka.

- Objašnjava i ponavlja osobine oka.

- Objašnjava projekciju slike u oku.

- Objašnjava osjetljivost oka (na 3 osnovne boje).

- Skicira i čita model oka. - Analizira proces stvaranja slike.

- Računa relativan odnos osjetljivosti oka na boje.

- Zna da najviše saznanja stiče preko čula vida.

- Uočava da je poznavanje nesavršenosti oka od vrlo velikog značaja u raznim obradama slike.

Modeli boja

- Opisuje i ponavlja dobijanje slika u mozgu.

- Objašnjava: - RGB model boja,

- Opaža da televizori, monitori, displeji prate ljudski trikolorni model boja.

- Skicira prikaz boja (RGB) u

- Zna da su boje veoma važan elemenat u dizajnu slika.

Vježba: - Boja, maska, transformacija, promjena osvjetljenja, kontrasti


186





- CMY model boja, - CMYK model boja.

- Opisuje korišćenje CMYK modela u štamparijama.

pravougaonim koordinatama. - Sabira dvije od tri osnovne boje radi dobijanja drugog modela (CMY, CMYK).

- Skicira CMY, odnosno CMYK model.

- Rad s tekstom - Efekti (Adobe Photoshop – preporuka)

Vektorska grafika

- Upoznaje osnove vektorske grafike.

- Objašnjava postupak modeli-ranja slika kod vektorske grafike.

- Definiše pojam renderovanja (prikazivanje, odabiranje i rekonstrukcija).

- Nabraja oblike grafike. - Objašnjava transformacije i filtre.

- Koristi softverske grafičke alate za izbor i oblikovanje linija u svojim crtežima.

- Vrši transformaciju krivih (translacija, skaliranje, rotacija oko tačke, refleksija oko linije i ugaone deformacije).

- Razvija osjećaj za estetiku, preciznost i urednost u radu.

- Razvija pozitivan odnos prema radu.

- Razvija osjećaj za urednost radnog okruženja.

Vježba: - Oblikovanje linija - Ttransformacija krivih (Corel DRAW – preporuka)

Bitmapirane slike

- Objašnjava razliku između između bitmapirane slike i vektorske grafike.

- Definiše i ponavlja rezoluciju. - Objašnjava načine specificiranja rezolucije.

- Definiše kompresiju slike. - Objašnjava obradu sadržaja slike.

- Navodi postupak obrade pojedinačnih piksela i grupe piksela.

- Razlikuje bitmapiranu sliku i vektorsku grafiku.

- Računa rezoluciju po važećoj formuli.

- Koristi alate za obradu bitmapiranih slika: selekcija, maska, alfa kanali...

- Uočava razliku geometrijskih transformacija kod vektorske grafike i kod bitmapiranih slika.

- Razvija osjećaj stvaralačkog i kritičkog mišljenja.

- Razvija radoznalost, inicijativu i nezavisnost.

Vježba: - Alati za korekciju slike (Adobe Photoshop – preporuka)


187





Formati fajlova

- Objašnjava da razlika u forma-tima fajlova nastaje usljed ra-zličitih kodova za kompresiju.

- Nabraja formate: - GIF(PNG), JPEG, TIFF, EPS, SPIFF, BMP formati,

- PostScript (Adobe) i XML programski jezik,

- SVG, SWF formati (grafički metafajlovi).

- Razlikuje formate prema tome koliko boja koriste.

- Razlikuje formate prema tome koju kompresiju koriste.

- Razlikuje formate prema tome za šta se koriste: vektorsku grafiku, bitmapiranu grafiku, tekst.

- Razvija samopouzdanje. Vježba: - Kreiranje i obrada slika za projektni zadatak

(Adobe Photoshop – preporuka)

Kompresija podataka

- Definiše kompresiju multimedijalne informacije.

- Nabraja vrste kompresija. - Objašnjava principe kreiranja Hufmanovog koda.

- Upoznaje: - algoritam RLE kompresije, - LZW kompresiju – kompresija bez gubitaka,

- principe DCT kompresije – JPEG.

- Razlikuje kompresiju s gubicima i bez gubitaka.

- Ocjenjuje značaj kompresije multimedijalnih informacija u čuvanju i prenosu istih.

- Zna izabrati vrstu kompresije.

- Razvija sposobnost rješavanja problema.

Video; Digitalni video

- Upoznaje osnove televizijske tehnike.

- Definiše video i sinhronizacioni signal.

- Objašnjava formiranje digitalizovanog televizijskog signala.

- Razumije postupak

- Razlikuje korake digitalizacije signala (odmjeravanje, kvantovanje, kodovanje).

- Skicira i analizira video signal. - Ilustruje tabelarno video standarde, razlikuje ih i poredi: NTSC, PAL i SECAM.

- Uočava prednosti HDTV

- Razumije izuzetnu popularnost digitalnog videa.

- Uočava da se mnogi poslovi današnjice oslanjaju na upotrebu digitalnog videa.

- Uočava da se novim

Vježba: - Rad s kanalima i vremenskom osom.

- Tehnike montaže, dodavanje prelaza i preklopljenih isječaka.

- Kombinacija sa Photoshop-om.


188





poboljšanja kvaliteta slike i kompresije.

- Nabraja video standarde. - Upoznaje EDTV standard – televiziju povišene definicije.

standarda. - Razlikuje HDTV standarde: HD-MAC, MUSE, NTSC.

tehnologijama mogu kombinovati video sekvence, zvuk (muzika), slika na veoma dobar način.

- Slaganje više kanala. (Adobe Premiere – preporuka)

Modeli boja za video-signal

- Nabraja modele boja: - YIQ, - YUV, - CrCb.

- Razlikuje sisteme prema tome koji navedeni model boja koriste.

- Ispisuje jednačine za modele boja (obojenost, osvjetljaj 1, osvjetljaj 2).

Protok digitalnog video-signala

- Opisuje protok signala. - Objašnjava postupak kombinacije signala.

- Objašnjava postupak kombinacije kodiranja.

- Objašnjava kako se računa potrebna propusna moć i brzina prenosa podataka.

- Kombinuje digitalni i kompozitno crno–bijeli signal (kolor signal).

- Kombinuje digitalizaciju i komponentno kodiranje.

- Računa potrebnu propusnu moć.

- Računa brzinu prenosa podataka.

- Razvija osjećaj za kreativnost. Vježba: - Vdeo i zvučni efekti. - Miksovanje zvuka - Izvoz sadržaja na CD, DVD i veb

(Adobe Premiere – preporuka)

Formati za snimanje video-zapisa

- Nabraja video-formate: AVI, VHS, SVHS, Hi8, DV, DVD, miniDVD, VCD, SVCD, CIFF.

- Navodi osobine formata. - Razumije gdje se formati koriste.

- Razlikuje formate analognog i digitalnog zapisa.

- Razlikuje osobine formata: rezolucija, brzina i vrijeme snimanja, kvalitet slike, način čuvanja...

- Uočava da razvoj novih tehnologija pruža mogućnost novih iskustava, izražava želje, potrebe, mišljenja.

Vježba: - Praktičan rad: izrada video-spota, nelinearna montaža (Adobe Premiere – preporuka).


189





MPEG

- Objašnjava na čemu se zasniva MPEG kompresija i koje su činjenice za nju važne.

- Nabraja vrste MPEG kompresije: - MPEG-1, - MPEG-2, - MPEG-4.

- Navodi kako se opredijeliti za neku od navedenih kompresija.

- Skicira video-sekvencu predstavljenu grupom slika.

- Razlikuje rezultate navedenih kompresija.

- Stiče osjećaj o važnosti primjene stečenog znanja za budući rad i život.

Primjena multimedije

- Nabraja područja primjene multimedije: - poslovanje, - kod kuće, - na javnom mjestu, - u obrazovanju, - zabavi, - izradi veb stranica...

- Ocjenjuje značaj primjene multimedija u svim područjima gdje je potreban pristup elektronskim informacijama.

- Ocjenjuje značaj uticaja multimedije na društveni život.

Vježba: - Primjena multimedijalnih elemenata za drugi korisnički program (Adobe Premiere – preporuka).

Sadržaj treba da opravda opšte i posebne ciljeve koji su naznačeni u katalogu znanja, što znači da učenik treba da ovlada teorijskim znanjem i vještinama u radu s multimedijima i da se osposobi da samostalno oblikuje, čuva i prenosi multimedijalne sadržaje.

Nastavniku se daje sloboda da sam procijeni koliko mu je potrebno časova da obradi naznačene cjeline. Nastavnik treba posebno da obrati pažnju na vježbe, da ih osmisli i prilagodi uslovima koji su mu dati. Isto tako, nastavnik se može sam opredijeliti za izbor softvera koji će koristiti za vježbe.


190



Ostala literatura:

Prof.Dr. Dušan Jokanović, Multimedijalno računarstvo Viša elektrotehnička škola – Beograd www.vets.edu.yu M. Filipović, Audio tehnika za III razred elektrotehničke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd Grupa autora, Video uređaji za IV razred elektrotehničke škole Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd Zavod za školstvo Podgorica Grupa autora, Adobe Premiere 6.0 Nivo: početni/srednji CET biblioteka

Grupa autora, Adobe Photoshop 7.0 Nivo: početni/srednji CET biblioteka

R. Riley, Program za montažu zvuka Cool Edit Nivo: početni/srednji CET biblioteka

Izdavačke kuće: Mikro knjiga: www.mikroknjiga.co.yu, CET: www.cet.co.yu, Kompjuter biblioteka: www.kombib.co.yu Časopisi iz oblasti računara i hardvera: PC Press: www.pcpress.co.yu, Mikro: www.mikro.co.yu, Svet kompjutera: www.sk.co.yu


Nastava se izvodi u računarskoj učionici koja je opremljena:

- računarima, - računarskom opremom - memorija i uređaji za čuvanje podataka (RAM, ROM, hard disk, disketa, zip, magneto-optički uređaji, DVD, CD-

RW) - ulazni uređaji (tastatura, miš, skeneri, digitalne kamere, fotoaparat, mikrofon) - izlazni uređaji (monitori, zvučnici, video uređaji, projektori, printeri) - komunikacijski uređaji (modem, ISDN adapter) - potrebnim softverom za realizaciju vježbi,


191

- potrebnom literaturom, priručnicima, časopisima, - potrošnim materijalom.









Pitanjima na usmenom dijelu se provjerava:

- razumijevanje osobina i principa rada uređaja koji se koriste u multimedijalnim sistemima - razumijevanje metoda i rješavanje problema u čuvanju, oblikovanju i prenosu multimedijalnih sadržaja




Visoka stručna sprema iz oblasti elektrotehnike i računarstva: - Dipl. ing. elektrotehnike, smjer: elektronika ili računari, - Visoka stručna sprema iz oblasti računara.


192




Mediji za smještaj podataka Računarski hardver Princip rada, korišćenje

Ulazno–izlazni uređaji Računarski hardver Princip rada, namjena, povezivanje

Prostiranje svjetlosti Fizika Optika

Operativni sistem Operativni sistemi Aplikacije koje koordiniraju i kontrolišu rad hardvera računara

Digitalizacija Prenos podataka A/d konverzija

Magistrale Digitalna elektronika Hardverska podrška i interfejsi za digitalni video


193

1.2.13. PRENOS PODATAKA

1. Naziv predmeta: PRENOS PODATAKA.




I - - -

II - - -

III - - -

IV 66 - 66

UKUPNO 66 - 66



- Upoznaje osnovne pojmove iz oblasti telekomunikacija i stiče i razvija osećaj o važnosti i potrebi poznavanja ove materije;

- Upoznaje istorijski razvoj telekomunikacionih tehnologija i razvija sposobnost analize; - Usvaja znanja o pojmovima informacije, poruke i signala i razvija sposobnost logičke analize i procjenjivanja

pojedinih vrsta signala; - Upoznaje se s prenosnim medijumima i njihovim glavnim sklopovima i shvata značaj poznavanja njihovog

funkcionisanja; - Upoznaje metode obrade i prenosa signala, shvata značaj potrebe za obradom signala i razvija kritičnost pri

izboru konkretne metode za konkretni slučaj prenosa;


194

- Stiče znanja o osobenostima prenosa podataka u osnovnom i transliranom opsegu učestanosti i razvija sposobnost da analitički procjenjuje potrebe određenog prenosa;

- Upoznaje probleme na prenosnom putu i razvija sposobnost analitičkog procjenjivanja potrebe da se na te negativne uticaje reaguje na određeni način;

- Dobija informacije o računarskim mrežama i protokolima, kao i o vrstama telematskih usluga; - Razvija lične osobine: inicijativnost, snalažljivost, prilagodljivost, efikasnost, urednost, kritičnost, preciznost,

marljivost; - Razvija sposobnost sistematičnog analiziranja i rješavanja problema.


RAZRED IV





Uvod

- Definiše pojam telekomunikacija, upoznaje istorijski razvoj telekomunikacija.

- Upoznaje pojam informacije i modela idealnog telekomunikacionog sistema.

- Upoznaje model realnog telekomunikacionog sistema.

- Definiše pojam telekomunikacija.

- Razlikuje tehnologije koje karakterišu pojedine faze u razvoju telekomunikacija.

- Definiše pojam sistema. - Razlikuje psihološki, lingvistički i tehnički aspekt proučavanja informacije i njenog prenošenja.

- Razlikuje sklopove u blok šemama.

- Uočava ulogu pojedinih segmenata prenosnog sistema.

- Razumije potrebu čoveka za komunikacijom.

- Uopštava kriterijume dobijanja i upotrebe informacija.

- Stiče osjećaj o važnosti čovekovog uticaja na informaciju i informacije na čoveka.

- Razvija osjećaj o važnosti i potrebi korišćenja telekomunikacionih tehnologija.

Prenos informacija

- Upoznaje pojmove poruke i signala, definiše različite

- Definiše i razlikuje pojmove poruke i signala.

- Razvija sposobnost analize signala po različitim


195





kriterijume za podjelu signala. - Definiše pojam digitalnog signala, navodi različite vrste digitalnih signala.

- Objašnjava postupke opisivanja signala u domenu vremena i učestanosti, definiše pojam spektra signala.

- Opisuje spektre nekih karakterističnih signala: - prostoperiodičnih, - periodičnih, - neperiodičnih.

- Uočava razlike između pojmova analogno, diskretno, digitalno.

- Definiše i razlikuje pojmove: domena vremena i domena učestanosti.

- Uočava mogućnost da jedan te isti signal može istovremeno biti i analogan i diskretan i digitalan ako se posmatra kroz njegove različite parametre, kao što su: amplituda trajanja, fazni spektar, amplitudni spektar itd.

- Pojašnjava pojam spektra signala.

- Definiše pojam širine spektra signala.

kriterijumima. - Uopštava kriterijume za analizu signala.

- Razvija sposobnost vizuelizacije pri različitim vrstama analize signala.

- Razumije potrebu da se jedan te isti signal analizira na različite načine za različite potrebe.

- Razumije potrebu za diskretizacijom analognih signala.

Električni filtri

- Definiše pojam električnog filtra u širem i užem smislu, objašnjava ulogu filtra.

- Definiše različite tipove filtara u smislu njihove konstrukcije.

- Definiše različite tipove filtara u smislu njihovog propusnog opsega.

- Objašnjava pojmove idealnog i realnog filtra.

- Povezuje potrebu za upotrebom električnog filtra s potrebom da se ograniči spektar prenošenog signala, kao i potrebom da se eliminiše što veći dio različitih parazitnih signala koji narušavaju kvalitet prenosa.

- Uočava razliku između aktivnih i pasivnih električnih filtara i razlikuje situacije u kojima se koriste jedni ili drugi.

- Definiše pojam propusnog opsega.

- Razlikuje pojmove širine

- Razumije potrebu za ograničavanjem spektra signala.

- Uopštava pojam filtarskog sistema.

- Razvija inventivnost u smislu traganja za realnim sistemom koji je po karakteristikama što bliži idealnom.


196





spektra signala i širine propusnog opsega elekričnog filtra.

- Uočava razliku između idealnog i realnog filtra.

Obrada signala

- Upoznaje pojmove: modulacija, demodulacija, modulator, demodulator, modulišući signal, nosioc, modulisani signal.

- Definiše različite tipove modulacija: - analogne modulacije s kontinualnim nosiocem (amplitudsku, frekvencijsku i faznu modulaciju),

- analogne modulacije s impu-lsnim nosiocem (impulsnu modulaciju po amplitudi, trajanju i položaju),

- digitalnu modulaciju. - Objašnjava pojam amplitudske modulacije, definiše širinu spektra kod različitih tipova amplitudskih modulacija (KAM, AM-2BO, AM-1BO).

- Objašnjava pojmove frekvencijske i fazne modulacije, kao i momenat nelinearnosti kod ovih tipova modulacije.

- Definiše pojam analogne impulsne modulacije, navodi i objašnjava tri njena osnovna

- Razlikuje osnovne pojmove vezane za obradu signala.

- Pojašnjava pojam obrade signala.

- Uočava razlike između pojedinih tipova modulacija.

- Uočava linearnost postupka amplitudske modulacije.

- Uočava nelinearnost postupka frekvencijske i fazne modulacije.

- Uočava analogne i diskretne parametre kod analognih impulsnih modulacija.

- Pojašnjava mogućnost digitalizacije analognog signala.

- Definiše tri osnovna koraka (odmjeravanje, kvantovanje, kodiranje) pri digitalizaciji analognog signala i uočava razlike između njih.

- Uočava prednosti i mane različitih kodova.

- Razumije potrebu za obradom signala.

- Razumije uticaj obrade signala na kvalitet prenosa.

- Uopštava pojmove: analogno, diskretno, digitalno.

- Razvija sposobnost analize pojedinih vrsta obrade.

- Stiče bolji osećaj o mogućnostima koje se otvaraju pri prenosu prethodno obrađenih signala

- Razvija osobinu kritičnosti u pogledu izbora tipa modulacije.

- Razvija i prihvata moderan dijalog na relaciji profesor-učenik.


- Razumije zahtjeve koje


197





vida (impulsna modulacija po amplitudi, trajanju i položaju).

- Upoznaje se s teoremom o odabiranju, pojmom diskre-tizacije kontinualnih signala.

- Objašnjava pojmove odmjeravanja i kvantovanja.

- Objašnjava postupak kodiranja, navodi neke najčešće korišćene kodove.

- Definiše pojam greške kvantizacije, upoznaje uniformne i neuniformne postupke kvantizacije.

- Upoznaje postupak IKM

- Razlikuje grešku usljed kvantizacije od drugih slučajno načinjenih grešaka.

- Uočava mogućnost umanjenja greške kvantizacije postupkom nelinearnog kvantovanja.

- Pojašnjava pojam digitalnog signala koji je dobijen od analognog u postupku IKM.

nameće jedan prenosni sistem.

- Razvija inventivnost tragajući za savršenijim sistemima prenosa.

Multipleksni prenos

- Definiše pojmove: - multipleksiranje, - multiplekser, - demultipleksiranje, - demultiplekser, - multipleksni prenos s vreme-nskom raspodjelom kanala,

- multipleksni prenos s frekvencijskom raspodjelom kanala,

- Objašnjava multipleksni prenos sa vremenskom raspodjelom kanala.

- Objašnjava multipleksni prenos sa frekvencijskom raspodjelom kanala.

- Navodi razlike između dva tipa multipleksnog prenosa.

- Uočava niz novih mogućnosti koje pruža obrada signala.

- Pojašnjava pojam multipleksnog prenosa.

- Suštinski razlikuje dva metoda multipleksiranja.

- Razlikuje prednosti i mane pojedinih vrsta multipleksnog prenosa.

- Razumije potrebu za multipleksnim prenosom

- Razumije potrebu pravilne organizacije kanala

- Prepoznaje uštede koje su posljedica multipleksne obrade i kritički ih posmatra.

- Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrjednovanje određene tehnologije.


198





Signalizacija i sinhronizacija

- Definiše pojmove paralelnog i serijskog prenosa podataka.

- Objašnjava specifičnosti sinhronog i asinhronog serijskog prenosa.

- Upoznaje pojmove brzine signalizacije i kapaciteta kanala.

- Razlikuje paralelni i serijski prenos podataka.

- Uočava specifičnosti situacija u kojima se koristi paralelni ili serijski prenos podataka.

- Pojašnjava pojam sinhronizacije.

- Razlikuje pojmove brzine prenosa i kapaciteta kanala.

- Razlikuje paralelni i serijski prenos podataka.

- Uočava specifičnosti situacija u kojima se koristi paralelni ili serijski prenos podataka.

- Pojašnjava pojam sinhronizacije.

- Razlikuje pojmove brzine prenosa i kapaciteta kanala.

Medijumi za prenos podataka

- Definiše pojam medijuma za prenos signala, upoznaje vodove kao vrste prenosnih sistema.

- Definiše pojam i upoznaje osnovne karakteristike talasovoda.

- Objašnjava i opisuje pojam svjetlovoda.

- Upoznaje pojam i definiše specifičnosti RR prenosa.

- Pojašnjava pojam medijuma za prenos podataka.

- Razlikuje po konstrukciji i po primjeni pojedine medijume.

- Uočava specifičnost pojedinih vrsta medijuma za prenos podataka.

- Uočava fizičku suštinu prenosa kroz pojedine vrste medijuma.

- Razumije potrebu za postojanjem različitih vrsta prenosnih sistema.

- Razumije potrebu kompromisnog rješenja problema prenosa.

- Razvija kritičko razumijevanje odnosa tehnika-priroda-materijalne mogućnosti.

Osobenosti prenosa podataka

- Objašnjava uticaj širine propusnog opsega sistema na kvalitet prenosa, definiše pojam intersimbolske interferencije.

- Upoznaje digitalni prenos u osnovnom opsegu učestanosti.

- Objašnjava digitalni prenos u

- Uočava tijesnu zavisnost između širine propusnog opsega sistema i kvaliteta prenosa.

- Definiše pojam intersimbolske interferencije.

- Pojašnjava kriterijume vezane za širinu propusnog opsega

- Razumije povezanost određenih zahtjeva.

- Uočava i oblikuje raznovrsnost pristupa pojedinim problemima.

- Stiče sposobnost traženja što


199





transponovanom opsegu učestanosti (ASK, FSK, PSK).

- Upoznaje mogućnosti koje pruža PSK za povećanje brzine signalizacije.

sistema. - Pojašnjava pojmove osnovnog i transponovanog opsega učestanosti.

- Uočava različite tehnologije transponovanja digitalnog signala iz svog osnovnog opsega.

- Usvaja međunarodnim standardima definisane skraćenice.

raznovrsnijih rješenja problema.

- Razvija percepciju vezanu za tehnički aspekt posmatranja problema.

Šum

- Definiše pojam šuma, upoznaje podjele šumova, objašnjava izgled spektra signala šuma.

- Objašnjava uticaj signala šuma na prenos signala.

- Objašnjava uticaj šuma na digitalni prenos, upoznaje pojmove pojačavačke, obnavljačke tj. regeneratorske stanice.

- Definiše numeričke kriterijume za ocjenu uticaja šuma (odnos signal/šum i verovatnoća greške).

- Upoznaje strukture, funkciju prenosa i ulogu kola za preemfazis i deemfazis.

- Uočava nedostatke prenosnih medijuma kao i samih sklopova koji učestvuju u prenosu signala.

- Pojašnjava neidealnosti koje se javljaju na prenosnom putu.

- Razlikuje šumove po prirodi nastanka, po izgledu spektra i po mogućnostima za njihovo amortizovanje.

- Uočava suštinsku razliku između dva numerička kriterijuma za ocjenu uticaja šuma.

- Definiše pojam funkcije prenosa sistema.

- Definiše mogućnosti limitiranja uticaja šuma na određenom prenosnom putu uz pomoć kola za preemfazis i deemfazis.

- Razumije pojam šuma i njegov uticaj na proces prenošenja signala.

- Povezuje pojam šuma u tehničkom smislu riječi sa smetnjama u komunikacijama među ljudima u širem smislu.

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja pri rješavanju problema.

- Razvija sposobnost apstraktnog razmišljanja o problemima koje je teško vizuelizirati ili matematički opisati.


200





Računarske mreže i protokoli

- Upoznaje konfiguraciju računarske mreže, definiše pojmove proste i složene mreže.

- Definiše direktnu i komutiranu mrežu, definiše dupleks i simpleks mrežu.

- Objašnjava mrežu sa komutacijom, objašnjava komutaciju linija, poruke i paketa

- Upoznaje pojmove lokalne i globalne mreže.

- Objašnjava model otvorenog sistema.

- Definiše i objašnjava pojam integrisane mreže.

- Uočava značajne tačke u umreženoj šemi.

- Pojašnjava pojam komunikacionog kontrolera.

- Definiše centralni računar, terminale i potrebne interfejse, kao i njihovu ulogu.

- Definiše pojam komutacije. - Razlikuje pojmove lokalno i globalno.

- Razlikuje slojeve otvorenog sistema.

- Definiše integrisanu mrežu.

- Razumije potrebu za umrežavanjem određenog broja računara.

Telematske usluge

- Objašnjava načine uključivanja u mrežu.

- Upoznaje pojam elektronske pošte.

- Objašnjava pojmove: video-tekst, telekonferencija, pejdžing sistem, telefaks, teletekst, video-telefon.

- Definiše preduslove za uključivanje u mrežu.

- Uočava pravilan redosljed radnji za slanje i prijem elektronske pošte.

- Definiše i razlikuje određene telematske usluge.

- Uočava zavisnosti na relacijama mreža-korisnik-cijena umrežavanja i razvija osjećaj o potrebi da se što više zahtjeva ostvari sa što nižom cijenom.


201


Udžbenik za učenike :

- Zoran Urošević, Milan Savić: „Prenos podataka“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1996.

Ostala literatura:

- I.S. Stojanović: „Osnovi telekomunikacija“, Naučna knjiga, Beograd, 2000.


Nastava se izvodi u školskoj učionici ili odgovarajućem kabinetu.






Pitanjima na usmenom dijelu se provjerava:

- razumijevanje osobina i principa rada uređaja koji se koriste za prenos podataka.






202




Informacija Osnovi računarstva Osnove prenosa informacija

Digitalni signal Digitalna elektronika Dobijanje i analiza digitalnog signala

Električni filtri Elektronika Analiza električnih kola

Kodiranje i dekodiranje Digitalna elektronika Binarno kodiranje

Medijumi za prenos podataka Fizika Osnovni fizički principi prenosa


203

1.3. IZBORNA NASTAVA

1.3.1 IZABRANA POGLAVLJA IZ MATEMATIKE

1. Naziv predmeta: IZABRANA POGLAVLJA IZ MATEMATIKE.




I 72 - 72

II 72 - 72

III 72 - 72

IV 66 - 66

UKUPNO 282 - 282



- Razvija sklonost ka potpunijim i širim saznanjima na polju matematike; - Izgrađuje stil i metod rada, stvara radne navike; - Razvija osnovne misaone procese, a posebno smisao za pojmovno i apstraktno mišljenje; - Usvaja šira znanja iz matematike kao osnovu za proučavanje drugih nauka; - Povećava povezanost teorijskog znanja iz matematike i njene praktične implikacije; - Razvija logičko mišljenje, sposobnost za dobro rasuđivanje i zaključivanje; - Upoznaje se i priprema za uspješno korišćenje pojmova iz stručno–teorijskih predmeta i praktične nastave; - Podstiče se za aktivno učešće u nastavi; - Ohrabruje se za uspješan timski rad i donošenje odluka;


204

- Razvija tačnost, urednost, sistematičnost i odgovornost prema radu i rezultatima rada; - Podstiče pravilan razvoj ličnosti u intelektualnom, emocionalnom i moralnom smislu; - Ohrabruje se da preuzima odgovornost za vlastito učenje i znanje i oblikuje svoje lične ciljeve; - Stiče pozitivan odnos prema prostoru i kulturi.


RAZRED I





Logika i skupovi (orjentaciono 12 časova)

- Navodi osnove iskazanog računa i teorije skupova.

- Produbljuje znanja o Dekartovom proizvodu, relacijama i osobinama relacija.

- Ponavlja pojam preslikavanja, oblasti definisanosti, oblasti vrijednosti funkcije.

- Objašnjava slaganje (kompoziciju) preslikavanja i inverzno preslikavanje.

- Upoznaje se s funkcionalnim jednačinama.

- Dokazuje da je neka formula tautologija diskusijom po slovu i korišćenjem logičkih zakona.

- Razumije važnije zakone zaključivanja.

- Pravilno koristi kvantifikatore u zapisivanju matematičkih formula.

- Razumije vezu logičkih i skupovnih operacija i dokazuje skupovne jednakosti.

- Dokazuje da je neka relacija relacija ekvivalencije i relacija poretka

(Npr. Dat je skup: S = {-5, -4, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, 4, 5} i

(∀x, y∈S) xρy ⇔ 2x – 7y = 2y – 7x

(∀x, y∈Z) xρy ⇔ x ≡ y(mod3) - Objašnjava ulogu zavisno i nezavisno promjenljive

- Razvija logičko mišljenje, sposobnost za dobro rasuđivanje i zaključivanje.

- Prepoznaje, razlikuje i identifikuje različite vrste relacija iz svog okruženja i neposredne prakse.

- Razvija marljivost i preciznost u radu.


205





povezujući je sa primjerima iz fizike, osnove elektrotehnike ...

- Uvježbava kompoziciju preslikavanja i nalaženje inverznog

(Npr. 1)(,3213)( +=

+−

= xxgxxxf

naći: 11 )(),(;; −− gfxffggf ooo

- Rješava funkcionalne jednačine tipa:

215)(,122312 x

xfxf

xx

xxf =⎟

⎠⎞

⎜⎝⎛+

−−

=⎟⎠⎞

⎜⎝⎛ −

- Snalazi se u primjeni preslikavanja na rješavanju funkcionalnih jednačina.

Binarne operacije i algebarske strukture (orjentaciono 6 časova)

- Definiše binarnu operaciju. - Navodi osobine binarnih operacija (komutativna, asocijativna, distributivna, neutralni i inverzni element).

- Definiše algebarsku strukturu grupoid, grupa, Abelova grupa, prsten, polje.

- Ispituje da li su u datom skupu operacije sabiranja i množenja binarne operacije.

- Rješava zadatke oblika: na Z je definisana operacija ∗:(∀xy∈Z): x∗y = x+y-3 a) Izračunati 1∗3; 2∗(4∗3)... b) Riješiti jednačinu x∗2=0;

(2∗x) ∗(x∗3)=2 - Ispituje svojstva zadatih binarnih operacija (Npr. u skupu N definisane su operacije 1) a∗b = 2a+3b; 2) a∗b = a2b2. Da li su ove operacije asocijativne, komutativne i da li postoji neutralni element?).

- Dokazuje da je data struktura Abelova grupa, prsten i polje

- Razvija logičko mišljenje, sposobnost za dobro zaključivanje.

- Razvija misaone procese. - Razvija sposobnost za primjenu binarnih operacija na razne vrste algebarskih struktura.


206





(Npr. U skupu R definisana je ∗: (∀x,y∈R)(x∗y = x+y+1). 1) Dokazati da je (R, ∗) Abelova grupa 2) Dokazati da je (R, ∗, o) polje gdje su operacije ∗ i o definisane na sledeći način (∀a, b∈Z) a ∗ b = a+b-1 (∀a, b∈Z) a o b = ab-a-b+2 3) Dokazati da je (P,+,⋅), gdje je P={a+b√2 ⎪ a, b ∈ Q} polje).

Proporcionalnost veličina (orjentaciono 6 časova)

- Usvaja pojam računa podjele i miješanja.

- Usvaja pojam kamatnog računa.

- Dijeli veličine u datom odnosu. - Rješava zadatke miješanja dvije ili više veličina.

- Nalazi nepoznatu kamatu, kapital, vrijeme i kamatnu stopu.

- Razvija kod učenika misaone procese.

Geometrija u ravni (orjentaciono 8 časova)

- Ponavlja sličnost trouglova. - Rješava konstruktivne zadatke (Npr. konstruisati trougao na osnovu datih elemenata primjenom izometrijske transformacije, sličnosti i dr.).

- Rješava zadatke primjenom sličnosti na pravougli trougao.

- Razvija osjećaj za lijepo putem skladnosti matematičkih odnosa i preciznih geometrijskih konstrukcija.

Trigonometrija (orjentaciono 4 časa)

- Proširuje znanja iz trigonometrijskih funkcija pravouglog trougla.

- Usvaja osnovne trigonometrijske identitete (sin2α+cos2α=1;

- Rješava trougao primjenom trigonometrijskih funkcija.

- Rješava zadatke oblika: Uprosti:

+−

−+−

αα

αα

ααα

sincos24

sincos1;

cossinsin1

2

2

- Razvija tačnost, urednost, sistematičnost i odgovornost prema radu.


207





tgα= ,cossin

αα

...) ;...cos1

1sincos2cos1

sin3ααα

αα

−−−

−+

Racionalni algebarski izrazi (orjentaciono 10 časova)

- Ponavlja stečena znanja o polinomima i racionalnim algebarskim izrazima.

- Usvaja neke nejednakosti s racionalnim izrazima.

- Uvježbava Bezuov stav. - Primjenjuje i kombinuje na složenijim zadacima razliku kvadrata, kvadrat binoma, zbir i razliku kubova, kub zbira i razlike itd.

- Rješava složenije zadatke s racionalnim algebarskim izrazima.

- Slovne nejednakosti. - Dokazuje neke nejednakosti (Npr. ∀x∈R: 1+2x4 ≥ 2x3+x2;

∀x,y∈R:

2

2⎟⎠⎞

⎜⎝⎛ +

≤yxxy ;

∀x,y,z∈R: 3

3⎟⎠⎞

⎜⎝⎛ ++

≤zyxxyz i

uslovne nejednakosti.

- Razvija tačnost, urednost, sistematičnost i odgovornost prema radu i rezultatima rada.

Linearna funkcija. Linearna jednačina i nejednačina (orjentaciono 12 časova)

- Proširuje stečena znanja o linearnim funkcijama.

- Usvaja pojam funkcije sgnx, [x], {x}

- Produbljuje znanja o linearnim jednačinama, nejednačinama i sistemima linearnih jednačina.

- Uočava vezu među linearnim funkcijama koje se dobijaju pri crtanju grafika funkcije apsolutne vrijednosti. y = x, y = -x (grafici simetrični u odnosu na x-osu)

- Crta grafike funkcija y = ⏐1-⏐x-2⏐⏐; y = ⏐x+2⏐-⏐2x-4⏐ - Rješava linearne jednačine i

- Izgrađuje stil i metod rada, stvara radne navike.

- Stiče smisao za urednost, preciznost i preglednost u


208





nejednačine s nepoznatom u imeniocu, s parametrima i apsolutnim vrijednostima.

- Primjeri: - Rješava sistem tri jednačine s tri nepoznate i diskutuje rješenja sistema od dvije jednačine s dvije nepoznate.

radu.

- Rade se četiri dvočasovna pismena zadatka (za svaki klasifikacioni period po jedan); - Rezervni fond časova je 6.


209

RAZRED II





Stepenovanje i korijenovanje (orjentaciono 10 časova)

- Proširuje znanja o stepenima čiji je izložilac cio broj.

- Proširuje znanja o korijenima.

- Produbljuje znanja o linearnim jednačinama, nejednačinama i sistemima linearnih jednačina.

- Rješava složenije zadatke sa stepenima. Npr.: Uprostiti:

22

1

4262

−−−

−−−

−−−−−−

xa

xaxa

xaxa

⎟⎠

⎞⎜⎝

⎛ −−⋅

−

+−

−

xx

xx 121

11

1

1

za 1

12 −

⎟⎠⎞

⎜⎝⎛

−=a

x

- Rješava zadatke oblika:

yxxyyx

xyyx

xyx

y−

−⋅

⎟⎟

⎠

⎞

⎜⎜

⎝

⎛

++

−

- Racionališe imenilac razlomka, npr.

13262

−−+ ; 123133 −+

- Dokazuje Lagranžeov identitet

±−+

=±2

2 baaba

bababaa≥≥≥−−

2

2 00,

2

- Usvaja osnovna matematička znanja kao osnovu za proučavanje drugih nauka.


- Razvija mentalne sposobnosti, logičko mišljenje i sposobnost rasuđivanja.

Kvadratna jednačina i kvadratna funkcija (orjentaciono 16 časova)

- Proširuje znanja o kvadratnim jednačinama.

- Rješava jednačine oblika: x2 - 8⏐x⏐+ 15 = 0,

- Razvija tačnost, urednost, sistematičnost i


210





- Ponavlja Vijetove formule. - Uočava neke oblike jednačina koje se svode na kvadratne (binomne, trinomne, simetrične, recipročne).

- Proširuje znanja o kvadratnim funkcijama.

- Proširuje znanja o kvadratnim nejednačinama i sistemima kvadratnih jednačina s dvije nepoznate.

- Ponavlja apsolutnu vrijednost broja i razumije pojam linearne jednačine s apsolutnim vrijednostima.

- Usvaja pojam linearne nejednačine koja sadrži apsolutnu vrijednost.

- Usvaja pojam iracionalne jednačine i nejednačine.

- Usvaja pojam problema drugoga reda.

2x⏐x-3⏐+⏐x+5⏐= 0

xxa

xxaxa 4)3(2

21

21

32 −

+=

−−

+

;...1111nmnxmx

+=−

+−

- Određuje prirodu rješenja kvadratne jednačine, npr.

98

31

32

2

2

22 −

+=

−−

+ ax

aaaax

(2m-1)x2+(m+2)x+m-1=0 - Sastavlja kvadratne jednačine čija su rješenja:

72101− i

;2610

1

+

baa

bab

+−,

- Određuje realni parametar u kvadratnoj jednačini

- Primjeri: a) x2-(m+3)x+m+2 = 0 tako da važi:

52111 2

221

21<+∧>+ xx

xx b) x2–2(m-1)x+2m+1=0 tako da su rješenja

pozitivni brojevi - Riješava zadatke oblika: a) a⋅xn+b = 0 ; a,b > 0 n = 3,4 b) a⋅x2n+bxn+c = 0 c) a⋅xn+bxn-1+cn-2 + ⋅⋅⋅ + cx2+bx+a= 0 - Crta grafike funkcija y=x2-4⎪x⎪+3 y=⎪x2-2x-3⎪, y=⎪x2-2IxI-3⎪

- Zapisuje i crta grafik kvadratne funkcije ako su dati različiti podaci (nule, ekstremne vrijednosti,...)

odgovornost prema radu i rezultatima rada.

- Jača istrajnost i upornost u radu.

- Razvija sposobnost modelovanja pojava i procesa.

- Podiže na viši nivo sposobnost rasuđivanja, matematičkog mišljenja i apstrahovanja.


211





- Riješava zadatke oblika

11252

2

2

−<+−−+−

xxxx

i zadatke s

parametrom: za koje m∈R važi:

Rxxxmxx

∈∀<+−

−+<− ;6

1639

2

2

- Rješava sisteme jednačina s homogenim funkcijama, simetričnim funkcijama i sl.

a) 1154543

2

2

=+=+

yxyxyx

b) 25

27

=+

=++

xy

yx

yxyx

- Rješava jednačine oblika f(Ix-aI)=g(x), ⎪f(x)⎪=g(x) α1⎪f1(x)⎪+ α2⎪f2(x)⎪+ α3⎪f3(x)⎪=g(x)

- Rješava nejednačine oblika:

a) 433275 +=+−+ xxx

b)

2323

23

;3

617310

=−+

−+−

+=++

xx

xx

xx

- Riješava nejednačine oblika

a) xxbx −<+<− 218)53

c) 543 2 −+<− xxx - Rješava probleme drugog reda vezane za kvadratnu funkciju, probleme

- Stiča sposobnost za povezivanje stečenih znanja i vještina s drugim oblastima.

- Jača samopouzdanje i istrajnost.

- Razvija matematičko mišljenje i stiče preciznost u matematičkom izražavanju.


212





maksimuma i minimuma. - Rješava geometrijske probleme primjenom sistema jednačina s dvije nepoznate.

Eksponencijalna i logaritamska funkcija, jednačine i nejednačine (orjentaciono 15 časova)

- Proširuje znanja o eksponencijalnim funkcijama i eksponencijalnim jednačinama.

- Usvaja pojam sistema eksponencijalnih jednačina.

- Proširuje znanja o eksponencijalnim nejednačinama.

- Proširuje znanja o logaritmima, logaritamskim funkcijama, jednačinama i nejednačinama.

- Crta grafike eksponencijalnih f-ja

13)

2)221)

2

−=

=+⎟⎠⎞

⎜⎝⎛=

x

xx

yc

ybya

- Rješava razne oblike eksponencijalnih jednačina

a) αax + βbx = 0 b)αax+b+βa-x+c = χ

b) c)ba()ba( xx =−++ c) f(ax)=0; a > 0, a ≠ 1 - Rješava sisteme, npr.

⎪⎭

⎪⎬⎫

⎪⎩

⎪⎨⎧

=+=−

⎪⎭

⎪⎬⎫

⎪⎩

⎪⎨⎧

=+=+

12332733);

3622) yx

yxyxb

yxa

⎪⎭

⎪⎬⎫

⎪⎩

⎪⎨⎧

=⋅=⋅

18231232) yx

yxc

- Rješava eksponencijalne nejednačine

25510225)

5664656)

012312)

033

113

1)

11

12

>+−⋅

⋅−⋅<−⋅

<+⋅−−

≤−

++

++

−

xxx

xxxx

xx

xx

d

c

b

a

- Crta grafike funkcija:

- Usvaja matematička znanja kao osnovu za proučavanje drugih nauka.


- Razvija logičko mišljenje.


213





- Usvaja pojam sistema logaritamskih jednačina.

)2(log)

log)log1)

2

321

−−=

=−=

xyc

xybxya

- Rješava razne oblike logaritamskih jednačina, npr.

100log)

2)22(log)64(log)

6log5log)21log()

7)1(log)1(log)1(log)

log23log2

55

1642

3

=

=−−−

+=++

=−+−+−

− xx

xx

x

xd

c

xxb

xxxa

- Rješava nejednačine:

03)6(log2)6(log)

2log32log)1);62(log)1(loglog)

51

25

42

≥+−+−

>+>+<++

xxc

obaxxxa

xx

aaa

Rješava sisteme

⎪⎭

⎪⎬⎫

⎪⎩

⎪⎨⎧

=+=+

⎭⎬⎫

⎩⎨⎧

−=−=−+

4loglog25)(log)

123)1(loglog

)

24

222

22

yxyxb

yxyx

a

i slične.

- Unaprjeđuje urednost, tačnost i sitematičnost u radu.

- Razvija sposobnost geometrijskog predstavljanja i oblikovanja matematičkih problema.

- Razvija istrajnost, snalažljivost i motivisanost u rješavanju složenih matematičkih problema.

Trigonometrija (orjentaciono 15 časova)

- Ponavlja trigonometrijske identitete.

- Ponavlja adicione formule. - Ponavlja trigonometrijske funkcije.

- Proširuje znanja o trigonometrijskim

- Dokazuje identitete: - Razvija mentalne sposobnosti i sposobnost za dobro rasuđivanje i zaključivanje.

- Četiri jednočasovna pismena zadatka sa ispravkom.


214





jednačinama. - Usvaja pojam trigonometrijske nejednačine.

- Usvaja pojam sistema trigonometrijskih jednačina.

- Ponavlja sinusnu i kosinusnu teoremu.

12

)1(coscos21

)cossin1)(cos(sincossin)

11

sincos1cos2sin

cossin1

sincoscossin1)

22

2

33

222

2

33

+=

−+

−−−

+

+=

−−−

++

+−

+

αααα

αααααα

ααααα

αααααα

tgtg

b

tg

a

- Rješava kombinovane zadatke iz adicionih formula. Npr: Dokazati da je:

2cos

2cos

2cos4

sinsinsin)γβαγβα =++a

ako je α + β + γ = π

γβαγβα tgtgtgtgtgtgb +⋅=++) ako je α + β + γ = π c)cos3α+3cosα=4cos3α

- Crta grafike trigonometrijskih funkcija

13

2cos2)

262

1sin2)

−⎟⎠⎞

⎜⎝⎛ −=

+⎟⎠⎞

⎜⎝⎛ +−=

π

π

xyb

xya

- Rješava razne oblike trigonometrijskih jednačina:

- Razvija kod učenika osnovne misaone procese, a posebno smisao za pojmovno i apstraktno mišljenje.


- Razvija kod učenika istrajnost, samopouzdanje i snalažljivost u geometrijskoj interpretaciji trigonometrijskih funkcija i njenih osobina.

- Stiče urednost, preciznost, preglednost.


215





2coslogsinlog)1cos4cossin4sin2)

2cos3sin)

sincos

22

=+=−+

=−

xxcxxxxb

xxa

xx - Rješava trigonometrijske nejednačine, npr.

21cos1coscos2)

1;22cos;

21sin)

2 −≤−+

<−≥≤

xxxb

tgxxa

c) Odrediti α∈R tako da rješenja

jednačine (2cosx-1)⋅x2-2x+cosα=0 budu realna.

- Rješava sisteme:

.

43coscos

43sinsin

2/21coscos

3/1sinsin

islyx

yx

yx

yxyx

yx

⎪⎪⎭

⎪⎪⎬

⎫

⎪⎪⎩

⎪⎪⎨

⎧

=⋅

=⋅

⎪⎭

⎪⎬⎫

⎪⎩

⎪⎨⎧

=−

=⋅

⎭⎬⎫

⎩⎨⎧

=+=+

ππ

- Rješava trougao primjenom sinusne i kosinusne teoreme. a) stranice su a, a-4, a+4 i jedan

unutrašnji ugao 120o

b) a-b=3, γ =60o 3

37=R

c) P=3√3, α=60o, b+c=7 i sl.

- Razvija sposobnost rasuđivanja, urednost, preglednost i geometrijsko predstavljanje problema.

- Rade se četiri dvočasovna pismena zadatka (za svaki klasifikacioni period po jedan); - Rezervni fond časova je 8.


216

RAZRED III





Polinomi (orjentaciono 6 časova)

- Ponavlja stečena znanja o polinomima.

- Definiše polinom kao funkciju u polju kompleksnih brojeva.

- Definiše nule polinoma. - Ponavlja Bezuovu teoremu. - Navodi osnovnu teoremu algebre i teoremu o faktorizaciji polinoma.

- Objašnjava Hornerovu šemu. - Navodi Vijetove formule.

- Dijeli polinome određujući količnik i ostatak.

- Određuje nule polinoma. - Rješava zadatke oblika: - Polinom p(x) daje pri dijeljenju sa x+4 ostatak 4, a pri dijeljenju sa x2+1 ostatak 2x+3. Odrediti ostatak pri dijeljenju polinoma p(x) sa (x+1)(x2+1); Sastaviti polinome čije su nule x1=1, x2=3-i, x3=-4, x4=i

- Određuje koeficijente polinoma koristeći Hornerovu šemu (npr. Dat je polinom p(x)=x4+x3+ax2+bx-24 1. Odrediti a i b ako su x1=2, x2=-3

nule polinoma 2. Ostale nule polinoma

- Rješava zadatke primjenom Vijetovih formula (npr.: Zbir dva korijena jednačine x3-3x2+4x+a=0 jednak je 2. Naći vrijednosti parametra a i rješenja jednačine.

- Određuje polinom s realnim koeficijentima ako su date nule Npr. Riješi jednačinu ako je dat njen korijen x4-4x3+9x2-10x-50=0 i x1=1-3i

- Izgrađuje stil i metod rada. - Razvija preciznost, konciznost u izražavanju.

- Razvija samostalnost i sposobnost uočavanja primjene matematičkih teorija na konkretne praktične probleme.

Kompleksni brojevi (orjentaciono 6 časova)

- Ponavlja stečena znanja o kompleksnim brojevima.

- Usvaja pojam

- Primjenjuje operacije s kompleksnim brojevima u rješavanju zadataka tipa:

- Razvija kod učenika osnovne misaone procese, a posebno smisao za pojmovno i


217





trigonometrijskog oblika kompleksnog broja, stepena kompleksnog broja i Moavrove formule.

- Usvaja pojam korijena kompleksnog broja.

a) ?1

Re =⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛

⋅+−zzzz

ako je z=1+i

b) Ako je z1=2-3i, z=x+yi=? tako da

je: ( )13118Re

11 =⎟

⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛∧=⋅

zzlmzz

c) Odredi z=x+yi ako je:

1435

812

=−−

∧=−−

bzz

izz

- Predstavlja kompleksne brojeve u

trigonometrijskom obliku (z=1+i, z=-3, z=√3-i, ...)

- Primjenjuje Moavrove formule računa

( ) ,...23

21,1

2010

⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛⋅−+ ii

- Računa korijen kompleksnog broja.

Na primjer: 3633 i22,1,1,i +−−

- Rješava jednačine oblika: a) z3-8=0; b) z6+64=0; c) z6-(2-i)z3-2i=0

apstraktno mišljenje. - Razvija samostalnost i upornost.

Izometrijske transformacije (orjentaciono 4 časa)

- Usvaja pojam polarnog, cilindričnog i sfernog koordinatnog sitema.

- Ponavlja osnu i centralnu simetriju ravni i prostora.

- Određuje polarne, cilindrične i sferne koordinate tačke date pravouglim Dekartovim koordinatama.

- Određuje osno i centralno simetrične figure datim figurama.

- Rotira i translira figure. - Rotira i translira figure u pravougli Dekartov koordinatni sistem.

- Razvija osjećaj za lijepo putem skladnosti matematičkih odnosa i relacija, kao i preciznih geometrijskih konstrukcija.


218





Vektori (orjentaciono 5 časova)

- Ponavlja znanja o vektorima, linearnoj kombinaciji vektora.

- Usvaja pojam sistema linearno nezavisnih vektora.

- Usvaja pojam vektorskog prostora.

- Definiše pojam vektorskog prostora.

- Određuje linearnu kombinaciju datih vektora. Npr.:

→→→

→→→

→→→

−=

−++=

++−=

bavodredi

jmimb

jmima

32:

)43()1(

;)43()1(

- Dokazuje linearnu zavisnost (nezavisnost) datih vektora. Npr.

a) Dati su vektori →→b,a .Dokazati da su

→→→→→→+−=−= ba

aqibap

41332

linesni zavisni. b) Dokazati da su vektori

)3,1,0()0,1,2(),1,0,1( 321 ==→→→eee

linearno nezavisni. - Navodi i objašnjava vektorske prostore (R2. +, •, R) i (R3. +, •, R)

- Dokazuje da je npr.

)3,1,2(

),4,3,1(),3,2,1(

3

21

−

−==→

→→

e

ee

baza u prostoru (R3. +, •, R).

- Izražava proizvoljni vektor kao linearnu kombinaciju vektora baze.


- Stiče sposobnost rješavanja problema u različitim praktičnim situacijama.

- Izgrađuje stil i metod rada.


219





Npr. )20,11,1(−=→

e preko vektora →→→

321 ,, eee iz prethodnog primjera.

Ravan u prostoru (orjentaciono 10 časova)

- Usvaja pojam jednačine ravni u opštem obliku i specijalne slučajeve opšteg oblika.

- Usvaja pojam normalnog oblika jednačine ravni.

- Usvaja pojam jednačine ravni koja sadrži datu tačku i normalna je na datom vektoru.

- Usvaja pojam jednačine ravni koja sadrži tri date tačke.

- Usvaja pojam simetričnog oblika jednačine ravni.

- Usvaja pojam i formulu za rastojanje tačke od ravni.

- Usvaja pojam ugla između dvije ravni i navodi formulu za određivanje tog ugla.

- Definiše pramen ravni i navodi njegovu jednačinu.

- Određuje dužinu i pravac normalnog vektora iz koordinatnog početka na ravan. Na primjer α: 6x+2y+3z-40=0

- Svodi opšti na normalni oblik (α:3x+6y-2z-35=0) - Određuje jednačinu ravni koja sadrži datu tačku, a normalna na datom vektoru

)6,4,3()1,2,3()

)5,3,2()0,0,0()→

→

− nAb

nAa

- Određuje jednačinu ravni koja sadrži tri date tačke, npr. A(1,2,1) B(5,7,3) C(6,4,5).

- Svodi opšti na segmentni oblik. Npr. 2x-y-4z=8 (opšti) dovesti na

segmentni 1284=+

−+

zyx

- Određuje rastojanje tačke od ravni u konkretnim primjerima

M(5,2,4); α:x+2y-2z+11=0; α(M, α)=? - Određuje ugao između ravni datih skalarnim jednačinama (α:4x-5y+3z-1=0, β:x-4y-z+9=0)

- Određuje jednačinu ravni koja sadrži datu tačku i paralelna (normalna) je

- Razvija preciznost, konciznost u izražavanju, urednost, istrajnost i sistematičnost u radu.

- Razvija osjećaj za prostor i stiče osjećaj za geometrijske interpretacije matematičkih problema.


220





datoj ravni (M(2,-1,3) α:3x+4y-3z+6=0)

- Rješava kombinovane zadatke sa pramenom ravni.

Prava u prostoru (orjentaciono 10 časova)

- Prepoznaje pravu kao presjek dvije ravni u prostoru.

- Usvaja pojam projekcionih jednačina prave.

- Usvaja pojam jednačine prave kroz datu tačku i paralelne datom vektoru.

- Usvaja pojam parametarskih jednačina prave i kanonični (simetrični) oblik.

- Navodi jednačinu prave kroz dvije date tačke.

- Navodi uslove pod kojim se dvije prave sijeku.

- Usvaja pojam ugla između dvije prave.

- Usvaja pojam rastojanja tačke do prave.

- Zapisuje vektorski i skalarni oblik jednačine prave i pokazuje koji sistem A1x+B1y+C1z+D1=0 ∧ A2x+B2y+C2z+D2=0 predstavlja pravu, a koji ne:

013605432

)

0386405432

)

=−−+=+−+=+−+=+−+

zyxzyx

b

zyxzyx

a

- Zapisuje projekcione jednačine prave:

⎭⎬⎫

=+=++

04-5z-2y3x043z2y-x

- Određuje jednačinu prave kroz datu tačku (M(3,2,1)) paralelne sa datim vektorom (y-osom; x-osom, z-osom)

- Formira kanonični oblik prave:

⎭⎬⎫

=+=++

08-4z-y2x013z2y-x

- Određuje jednačinu prave koja sadrži dvije date tačke ((M(1,7,2), N(5,1,12))

- Dokazuje da se date prave sijeku i određuje presječnu tačku

- Razvija smisao za urednost i preglednost u radu.

- Razvija inicijativnost, snalažljivost i samopouzdanje pri izučavanju novih matematičkih teorija.

- Stiče sposobnost da uoči sličnosti i razlike u različitim matematičkim


221





⎟⎟⎟⎟

⎠

⎞

⎜⎜⎜⎜

⎝

⎛

+=

+=

+−

=−+

=−

61

211

11:

,21

22

1:

2

1

zyxl

zyxl

- Određuje ugao između pravih datih kanoničnim jednačinama

⎟⎟⎟⎟

⎠

⎞

⎜⎜⎜⎜

⎝

⎛

−=

+=

+=

−=

−

122

2:

,1

341

1:

2

1

zyxl

zyxl

- Određuje odstojanje (rastojanje) od tačke do date prave ((P(3,4,5)

31

21

11: −

=−

=− zyxl

problemima.

Prava i ravan (orjentaciono 2 časa)

- Definiše ugao između prave i ravni i navodi obrazce za njegovo izračunavanje.

- Usvaja pojam prodora prave i ravni.

- Određuje ugao između prave i ravni i zapisuje jednačine prave koja sadrži datu tačku i paralelna (normalna) datoj ravni M (3,-2,4) α:5x+3y-7z+1=0

- Određuje prodor prave i ravni, npr.

07z3yx2:3

5z24y

31x

:l

=−+−α

−=

−+

=−


Linearna algebra (orjentaciono 17 časova)

- Definiše pojam linearne funkcije sa 1, 2, 3, ..., n nezavisno promjenljivih.

- Usvaja pojam linearnog preslikavanja (transformacije).

- Razlikuje homogene i nehomogene linearne funkcije i navodi njihove primjene.

- Daje primjere linearnog preslikavanja s dvije (tri) nezavisne promjenljive i pridružuje im

- Razvija kod učenika osnovne misaone procese, a posebno smisao za pojmovno i apstraktno mišljenje.


222





- Usvaja pojam matrice. - Usvaja pojam linearnih operacija s matricama.

- Usvaja pojam transponovane matrice.

- Ponavlja determinante 1, 2, 3,...., n-tog reda.

- Usvaja pojam inverzne matrice.

- Shvata primjenu inverzne matrice u rješavanju matričnih jednačina i sistema linearnih jednačina.

odgovarajuće matrice drugog (trećeg) reda.

- Određuje linearno preslikavanje i njegovu matricu ako su dati originali i odgovarajuće slike i grafički prikazuje. Na primjer:

a) originali K1(1,1), K2(2,6) i odgovarajuće slike D1(2,3), D2(0,14)

b) ako se linearnim preslikavanjem

⎪⎭

⎪⎬

⎫

+=++=

+=

4x2x-cxy2xbx3xy

axx-2xy

3213

3212

3211

tačka S(3,1,1) preslikava u tačku S'(4,11,11) odredi koeficijente a, b, c i matricu preslikavanja.

- Razlikuje trougaone, jedinične, dijagonalne, skalarne, matrice vrsta, i matrice kolona.

- Sabira dvije matrice, množi matricu brojem, množi matrice.

- Određuje transponovanu matricu date matrice i razumije svojstva transponovane matrice.

- Računa determinante 2. i 3. reda. - Određuje inverznu matricu date matrice, na primjer:

?210130021

1=⎥⎥⎥

⎦

⎤

⎢⎢⎢

⎣

⎡= −AA

- Rješava matričnu jednačinu. Npr.:

- Izgrađuje istrajnost i smisao za geometrijskim interpretacijama problema linearne algebre.

- Razvija samostalnost, upornost, stil i metod rada.


223





⎥⎦

⎤⎢⎣

⎡=⋅⎥

⎦

⎤⎢⎣

⎡3218

7432

x

- Rješava sistem linearnih jednačina. Na primjer: x1+2x2-x3=8 2x1-x2+x3=-3 3x1+x2-2x3=11


224

RAZRED IV





Funkcije (orjentaciono 16 časova)

- Produbljuje stečena znanja o funkcijama (oblast definisanosti, monotonosti, inverznoj i složenoj funkciji, grafiku funkcije).

- Produbljuje znanja o ekstremnim vrijednostima funkcije.

- Ponavlja graničnu vrijednost niza.

- Ponavlja znanja o broju e i koristi ih u rješavanju složenih primjera.

- Produbljuje znanja o graničnoj vrijednosti funkcije.

- Ponavlja neprekidnost funkcije, usvaja pojam prekida I, II vrste.

- Navodi svojstva neprekidnih funkcija (u tački, na odsječku).

- Rješava složenije zadatke iz graničnih vrijednosti funkcije

...coslim

...lim

;11lim;

11lim

20

1111

0

11

2

xxe

cbacba

xx

xx

x

x

xxxx

x

n

m

xn

m

x

−

⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛++++

−−

−−

→

+++

→

→→

a,b,c > 0

- Ispituje neprekidnost funkcije i nalazi tačke prekida (npr. Ispitati neprekidnost funkcije

;3,3

30,0,1

)( 3

⎪⎩

⎪⎨

⎧

><≤<−

=xxxxx

xf

- Odrediti vrijednost parametra a i b tako da funkcija f(x) bude neprekidna na R ako je:

⎪⎩

⎪⎨

⎧

>−≤≤++

<−=

3,8331,

1,2)( 2

xxxbaxx

xxxf

- Razumije svojstva neprekidnih funkcija na odsječku (zna bez dokaza Bolcano-Košijevu teoremu Vajer-Štrasove teoreme).

- Razvija samostalnost i upornost.

- Stvara radne navike.

- Podiže na viši nivo sposobnost rasuđivanja.

- Ovladava osnovama savremenog matematičkog jezika.

- Razvija smisao za geometrijsko predstavljanje prekidnih funkcija.

- Stiče estetske i radne navike.


225





Izvod funkcije (orjentaciono 12 časova)

- Produbljuje znanja iz izvoda funkcije.

- Navodi osnovne teoreme diferencijalnog računa (Rolova, Lagranžeova, Košijeva).

- Navodi Tejlorovu i Maklorenovu formulu.

- Proširuje znanja o monotonosti, konveksnosti i konkavnosti funkcije.

- Ispituje i crta grafike racionalnih, eksponencijalnih i logaritamskih funkcija.

- Nalazi izvode složenijih funkcija. - Primjenjuje logaritamski izvod (npr. nalazi izvod f-ja y=xx, y=xsinx, y=(sinx)cosx

- Određuje izvod funkcije zadate implicitno i izvod funkcije zadate parametarskim jednačinama.

- Razumije geometrijsku interpretaciju Rolove, Lagranžeove i Košijeve teoreme i rješava zadatke primjenom pomenutih teorema.

- Rješava zadatke primjenom Tejlorove i Maklorenove formule (npr. Razložiti polinom: P(x)=x4-2x3+4x2-3x+2 po stepenima od x-1;

- Napisati Maklorenove formule za funkcije f(x)=ex, f(x)=sinx, f(x)=cosx. Izračunati sin 9o sa tačnošću od 10-5

- Računa primjenom Lopitalovog pravila granične vrijednosti :

( ) ( ) oo ∞∞−∞∞⋅⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛∞∞

⎟⎠⎞

⎜⎝⎛ ∞ ,0,1,,0,,

00

- Rješava razne zadatke iz ekstremnih vrijednosti funkcije; (primjena na stereometriju i slično). Npr. funkcija y=x3+ax2+bx+c ima za x=1 maksimim, za x=3 minimum i nulu za x=2.

- Odrediti parametre a, b, c. - Rastaviti broj 58 na dva sabirka tako da njihov proizvod bude najveći;

- Naći pravougaonik najveće površine upisan u krug poluprečnika R;

- Razvija logičko mišljenje. - Razvija preciznost, konciznost u izražavanju.

- Razvija urednost, istrajnost i sistematičnost u radu.

- Razvija sposobnost korišćenja teorijskog znanja i preciznost u radu.

- Razvija smisao za modelovanje i rješavanje matematičkih problema.


226





- Data je zapremina valjka V. Odrediti njegove dimenzije tako da mu površina bude najmanja

- Ispituje i crta grafike funkcija, npr.

xxy

exyx

xxy x

2

22

2

ln

,;1

4

=

⋅=−

−=

- Razvija istrajnost, sistematičnost i inicijativnost u radu.

Integrali (orjentaciono 10 časova)

- Proširuje stečena znanja iz neodređenih integrala.

- Ponavlja određene integrale.

- Usvaja pojam nesvojstvenog integrala.

- Računa neodređene integrale metodom zamjene, parcijalne integracije, integrale oblika:

∫

∫∫ +++

−

,sincos

,,2

22

xdxx

dxcbxax

nmxdxxa

mn

- integrale racionalnih funkcija. - Računa po definiciji određene integrale i izračunava granične vrijednosti koristeći se integralnim sumama

- Rješava zadatke oblika:

Naći ...1

; 2

0

0 xdxdxe x

+∫∫∞−

+∞−

- Izračunava površinu ravnih figura, dužinu luka krive, površine i zapremine rotacionih tijela.


- Stiče sposobnost za povezivanje stečenih znanja i vještina.


227





Diferencijalne jednačine (orjentaciono 8 časova)

- Usvaja pojam diferencijalne jednačine.

- Usvaja diferencijalne jednačine s razdvojenim promjenljivim y'=f(x)g(y)

- Usvaja homogenu diferencijalnu jednačinu

⎟⎠⎞

⎜⎝⎛=xyfy' i

⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛++++

=CByAxcbyax

fy'

- Usvaja linearnu diferencijalnu jednačinu y'+P(x)y=0 i y'+P(x)y=Q(x)

- Razumije šta je rješenje diferencijalne jednačine kada jednačina ima rješenje, šta je opšte, a šta partikularno rješenje.

- Rješava diferencijalne jednačine s razdvojenim promjenljivim.

- Rješava homogene diferencijalne jednačine.

- Rješava linearne diferencijalne jednačine I reda.

- Rješava geometrijske zadatke koji se svode na rješavanje diferencijalnih jednačina.

- Razvija misaone procese, a posebno smisao za pojmovno i apstraktno mišljenje.

Binomna formula i kombinatorika (orjentaciono 8 časova)

- Definiše faktorijel broja i

broj ⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛kn

- Usvaja binomnu formulu. - Proširuje znanja iz kombinatorike.

- Računa faktorijel prirodnog broja

(npr. )!3()!4()!3()!4(

+−++++nnnn

Dokazati:

;;)(!

!⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛−

=⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛−

=⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛knn

kn

knkn

kn

⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛++

=⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛+

+⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛11

1 kn

kn

kn

- Rješava zadatke primjenom binomne formule (npr. određuje koeficijente u razvoju binoma; određuje opšti član razvoja binoma...).

- Razvija logičko mišljenje. - Razvija sposobnost modelovanja pojava i procesa.


228





- Rješava različite kombinatorne zadatke primjenom permutacija, varijacija, kombinacija sa i bez ponavljanja (Npr. u ravni je dato n različitih tačaka. Koliko je najviše pravih određeno tim tačkama? Odrediti broj dijagonala konveksnog n-ugla.

DIDAKTIČKA UPUTSTVA

Donošenjem novih kataloga znanja za matematiku u srednjim stručnim školama želi se značajnije doprinijeti kvalitetnijoj realizaciji sadržaja nastave matematike ovog nivoa. Izborni predmet – matematika pretpostavlja zahtjevniji pristup realizaciji sadržaja, kako od strane nastavnika, tako i učenika. Sama prohodnost prema studijama tehničkih nauka novih zanimanja istakla je potrebu za dodatnim sadržajima matematike.

Mjesto i sloboda nastavnika je od velikog značaja u dobro organizovanom radu na realizaciji sadržaja matematike, pri čemu su od posebnog značaja:

- najcjelishodnije korišćenje fonda časova; - izbor najadekvatnijih metoda rada; - preporuka potrebne literature, udžbenika i zbirki, kao i njihovo korišćenje u nastavi; - korišćenje očiglednih sredstava u nastavi; - izbor ilustrovanih primjera pri uvođenju novih pojmova, gdje treba animirati učenika na rješavanje istih uz

pomoć nastavnika; - pri uvođenju novih pojmova izvršiti ponavljanje sadržaja matematike koji su osnova za formiranje novih

pojmova, što se može postići integrisanjem prethodno savladanog gradiva; - ostvariti potpuni sklad u korišćenju matematičke terminologije i oznaka koje su korišćene u prethodnim

razredima; - posebno je važno ostvariti korelaciju s nastavnim predmetima (oblastima) koji koriste sadržaje matematike

(elektrotehnika, fizika, hemija), izborom adekvatnih primjera.

Sastavljači kataloga znanja ukazuju i na orjentacioni fond časova potrebnih za kvalitetnu realizaciju neke teme, nastojeći da daju i logički redosljed tema radi dobre vertikalne povezanosti nastavnih sadržaja, što svakako ne sputava kreativnog nastavnika da redosljed i broj planiranih časova za određenu temu izmijeni.


229


Ne postoji odgovarajući udžbenik :

Ostala literatura:

- M. Kosmajac, K. Leković: „Linearna algebra i analitička geometrija“; Republički zavod za unapređivanje vaspitanja i obrazovanja, Titograd, 1988.

- Vladimir Mićić, Živorad Ivanović, Srđan Ognjanović: „Zbirka zadataka iz matematike za II razred srednjih škola“; Naučna knjiga, Beograd, 1991.

- Krsto Leković: „Linearna algebra i analitička geometrija za III razred usmjerenog obrazovanja“; Republički zavod za unapređivanje vaspitanja i obrazovanja, Titograd,1987.

- Jovan D. Kečkić: „Matematika sa zbirkom zadataka za treći razred srednjeg obrazovanja i vaspitanja“; Naučna knjiga, Beograd, 1981.

- Krsto Leković: „Zbirka zadataka iz matematike za III razred usmjerenog srednjeg obrazovanja (Linearna algebra i analitička geometrija)“; Republički zavod za unapređivanje vaspitanja i obrazovanja, Titograd, 1988.

- Mr. Vene Bogoslavov: „Zbirka riješenih zadataka iz matematike I, II, III, IV“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

- Vladimira Mićić, Srđan Ognjanović, Živorad Ivanović: „Matematika sa zbirkom zadataka za drugi razred srednjeg obrazovanja i vaspitanja prirodno–matematičke i hidrometeorološke struke“; Naučna knjiga, Beograd, 1989.

- Stjepan Mintaković: „Zbirka zadataka iz stereometrije“; Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo, 1968. - Stjepan Mintaković: „Zbirka zadataka iz planimetrije“; Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo, 1969. - Vladimir Dragović, Pavle Mladenović, Srđan Ognjanović: „Pripremni zadaci za matematička takmičenja

učenika srednjih škola“; Beograd, 1999. - Dragoje Kasalica, dr Radoje Šćepanović, mr Miomir Anđić: „Zbirka riješenih zadataka“; Podgorica, 2003.


Nastava se izvodi u učionici (kabinetu) koja je opremljena: A/V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom s odgovarajućim slajdovima, računarom sa štampačem, dostupnom literaturom, priručnicima, časopisima koji obrađuju teme vezane za matematiku,


230


Provjeravanje znanja je sastavni dio nastave, obavlja se na svakom času, a obuhvata:

- Posmatranje usmenog izlaganja učenika u toku nastavnih aktivnosti, tokom individualnog rada i rada u parovima i grupama. Nastavnik redovno bilježi svoja zapažanja o radu, jasnoći izražavanja misli, matematičkih termina i snalažljivosti u novim situacijama.

- Obavezna je kontrola domaćih zadataka i evidencija te kontrole. - Radi se najmanje jedna pismena provjera znanja koja se vrši putem različitih vrsta testova koje učenici rade

na času: najmanje jedan put u svakom kalsifikacionom periodu. - U svakom razredu se rade cetiri pismena zadatka. Pismeni zadaci se rade u svakom klasifikacionom po jedan, u

trajanju od po dva školska časa.

Opšta ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz ocjena dobijenih na usmenoj provjeri znanja,testu i pismenoj provjeri znanja.

Opšta ocjena na kraju godine se izvodi iz opstih ocjena dobijenih u svim klasifikacionim periodima.


- Profesor matematike. - Diplomirani matematičar.


231




Vektori Fizika Osnove elektrotehnike

Prikazivanje električnih i magnetnih veličina u vektorskom obliku.

Linearna funkcija Fizika Kretanje tijela

Transformacija Fizika Ravnomjerno ubrzano pravolinijsko kretanje

Rješavanje jednačina s jednom nepoznatom

Fizika Osnove elektrotehnike

Osnovni zakoni u elektrostatici, elektrokinetici i elektromagnetizmu

Rješavanje sistema jednačina Fizika Osnove elektrotehnike Rješavanje složenog električnog kola

Trigonometrija Osnove elektrotehnike Trenutne vrijednosti naizmjeničnih veličina

Komleksni brojevi Osnove elektrotehnike Prikazivanje električnih i magnetnih veličina u kompleksnom obliku

Rješavanje električnih kola pomoću kompleksnih brojeva

Osnove elektrotehnike Rješavanje složenog električnog kola


233

1.3.2. ENGLESKI (JEZIK STRUKE)

1. Naziv predmeta: ENGLESKI (JEZIK STRUKE).




I 72 - 72

II 72 - 72

III 72 - 72

IV 66 - 66

UKUPNO 282 - 282



- Razvija sklonost ka učenju engleskog jezika; - Razvija komunikativne sposobnosti; - Upoznaje se i priprema za uspješno korišćenje pojmova iz stručno–teorijskih predmeta; - Povećava povezanost teorijskog i praktičnog znanja; - Motiviše se na aktivno učešće u nastavi i primjenu naučenog u konkretnim situacijama; - Razvija samostalnost i kreativnost; - Podstiče se na pravilan razvoj ličnosti u intelektualnom, emocionalnom i moralnom smislu; - Podstiče radoznalost za korišćenje literature na stranom jeziku i upotrebu Interneta; - Ohrabruje se da preuzima odgovornost za vlastito učenje i znanje i oblikuje svoje lične ciljeve; - Proširuje svoja znanja o drugim narodima i kulturama; - Stiče pozitivan odnos prema prostoru i kulturi stanovanja.


234


RAZRED I





- Upoznaje se s fonološkim sistemom jezika

- upoznaje se s pravilima izgovora

- pozdravlja i odgovara na pozdrav

- izvinjava i zahvaljuje se

- upoznaje se sa stranim sistemom kulture ophođenja

- role play - pair work - CD player

- Upoznaje se s množinom imenica Plural of Nouns - regular & irregular - countable & uncountable nouns

- nabraja zanimanja - popunjava formular - povezuje tekst i sliku - sastavlja spisak za kupovinu

- stiče preciznost - podiže ličnu motivaciju

- pair work - qestionnaire - brainstorming

- Nabraja članove Articles - indefinite article A, AN - definite article THE - zero article

- rješava zadatke višestrukog izbora

- ispravlja greške - ispunjava praznine u tekstu

- stiče sigurnost - razvija svijest o budućem poslu

- CD player - brainstorming

- Kazuje zamjenice Pronouns - personal, possessive, demonstrative, reflexive, interrogative, idefinite

- predstavlja članove porodice - nabraja predmete - određuje pripadnost - postavlja kratka pitanja

- podstiče inicijativnost - razvija sklonost ka učenju engleskog jezika

- pair work - CD player

- Upoznaje se s glagolima Verbs - TO BE - TO DO - TO HAVE

- predstavlja sebe i drugoga - piše kraći e–mail - ispravlja greške u kraćem tekstu

- sluša intervjue - dopunjava tekst ili tabele - iznosi karakteristike osoba i predmeta

- stiče samopouzdanje - podstiče na samostalan rad i učenja

- ohrabruje korišćenje računara

- TV - video rekorder - Internet


235





- Nabraja prijedloge Prepositions - AT, IN, ON

- određuje radno mjesto - povezuje tekst i sliku - popunjava praznine u tekstu

- razvija komunikativnost - stiče preciznost

- CD player - pair work

- Upoznaje se s vremenskim oblicima Verb forms - Present Simple - Present Continuous - Past Simple - Past Continuous - Present Perfect - Past Perfect - Future Forms (will, going to) - Imperative

- opisuje računar i njegove osnovne funkcije

- šalje poruke putem e-maila - šalje fax i ostavlja poruku na telefonskom automatu

- razgovara o budućem zanimanju

- razgovara s partnerom o zajedničkom poslu

- piše plan rada za narednu sedmicu

- diskutuje o radnom okruženju

- podstiče uključenje u društveni život

- ohrabruje timski rad i donošenje odluka

- povećava povezanost teoretskog i praktičnog učenja jezika

- podspješuje motivaciju za učenje stranog jezika

- TV/video - CD player - role play - Internet - debate - team work

- Utemeljuje komparaciju pridjeva Comparison of Adjectives - regular & Irregular

- upoređuje radni dan u školi i na praksi

- upoređuje školske sisteme - upoređuje stvari (osobe) - upoređuje srodna zanimanja

- razvija povezanost teorijskog i praktičnog učenja jezika

- izražava spremnost na saradnju

- team work - pro et contra - Internet

- Kazuje priloge Adverbs - manner, place, time, degree, freqvency

- ispunjava upitnik - opisuje uslove na radnom mjestu

- sluša različite tekstove, dijaloge, intervjue

- stvara pogodnu društvenu klimu

- razvija komunikativnost

- questionnaire - Internet - qwiz show

- Kazuje brojeve Numbers - Cardinal Numbers - Ordinal Numbers

- informiše o adresi, broju telefona

- razlikuje sate, godine - snalazi se u mjenjačnici - popunjava poštanske obrazce, bankovna dokumenta

- traži informacije o redu vožnje

- razvija snalažljivost - stiče samopouzdanje - podstiče komunikativnost

- TV/video - CD player - role play


236





- Definiše modalne glagole Modal Verbs - can, could, must, have to, need, may, might

- piše dijaloge - navodi radne obaveze - nabraja dužnosti i obaveze u porodici

- traži informacije na istu temu

- ističe spremnost i sposobnost za saradnju

- stiče sposobnost postizanja sporazuma

- TV/video - CD player - pro et contra

- Upoznaje se s pasivom Passive Voice - present, past

- objašnjava upotrebu sredstava za rad

- reklamira svoje preduzeće/školu

- podstiče grupni rad - izražava spremnost za ispunjavanje radnih obaveza

- Internet - group work / project


237

RAZRED II





- Rezimira glagolske oblike Tense Revision

- piše autobiografiju - popunjava prijavu za posao - priprema intervju - diskutuje o aktuelnim temama

- stiče preciznost u izražavanju - ističe spremnost i sposobnost za saradnju

- razvija komunikativnost

- Internet - TV / video - CD player - press clipping

- Rezimira imenice Nouns - Double genitive

- nabraja vidove zabave - navodi djelove radnog pribora - piše i šalje pozivnice

- podspješuje motivisanost - razvija sklonost ka timskom radu

- group work - research

- Utemeljuje prijedloge Prepositions - position, direction, time

- traži i daje savjet, uputstvo, preporuku

- daje informacije o radnom okruženju

- opisuje buduće radno mjesto

- razvija snalažljivost - razvija spremnost na pomoć

- izrada propagandnog plakata i postera

- Internet - team work

- Kazuje odnosne zamjenice Relative Pronouns

- Upoznaje se s odnosnim rečenicama Relative Clauses - defining, non-defining

- prepričava događaje s radnog mjesta

- diskutuje o radnom okruženju - predstavlja radne zadatke osoba iz okruženja

- ističe povezanost teorijskog i praktičnog učenja

- podstiče komunikativnost - podspješuje razumijevanje odnosa u skladu sa uslovima rada

- pair work - role play - CD player

- Upoznaje se s kazivanjem sadašnjih i prošlih navika Present / Past Habits

- nabraja radne navike - upoređuje prošle i sadašnje navike ljudi iz okruženja

- piše kraće izvještaje

- podspješuje razumijevanje društvenih odnosa

- podstiče inicijativnost

- group work - TV / video

- Upoznaje se s upotrebom glagolske imenice i infinitiva - Gerund - Infinitive

- izražava osjećanja, potrebe, želje

- izražava svoje (ne)slaganje sa dužnostima i obavezama

- diskutuje o karijeri (likes/dislikes)

- stiče samopouzdanje - postiže preciznost u izražavanju

- CD player - role play - debate


238





- Nabraja uslovne rečenice Conditional Clauses - Type 0, 1, 2

- planira putovanje - diskutuje o uslovima na radnom mjestu

- govori o radnom vremenu, slobodnim danima

- stvara uslove za pogodnu društvenu klimu

- podstiče timski rad

- Internet - TV / video - team work

- Utemeljuje pasiv Passive Voice - with Od and Oi

- priprema kraće izlaganje - primjenjuje gramatička pravila i uvježbava stručni vokabular

- priprema intervjue

- postiže efikasnost - razvija kulturu ophođenja

- press cliping - Internet

- Upoznaje se s neupravnim govorom Reported Speech - statements, questions, commands

- piše o aktuelnim događajima - sluša intervjue, reportaže - traži informacije sa Interneta - šalje e–mail - diskutuje o poslovnim ugovorima

- razvija komunikacijske sposobnosti

- stiče samopouzdanje - povezuje teorijsko i praktično znanje

- Internet - TV / video - CD player

- Upoznaje se s građenjem riječi Word Formation - derivation of nouns, verbs, adjectives, adverbs

- popunjava tabele - rješava zadatke višestrukog izbora

- upoređuje srodna zanimanja

- podstiče preciznost - razvija samopouzdanje

- pair work - project work


239

RAZRED III





- Utemeljuje vremena Tenses Verb Forms - Present Continuous - Past Simple - Past Continuous - Present Perfect - Past Perfect - Future Aspects: will, going to, present cont., present simple

- piše biografiju - učestvuje u intervjuu - diskutuje o karijeri - sluša telefonske razgovore - piše izvještaje - izražava planove o svom budućem životu, poslu

- govori o kulturnim događajima u gradu

- sluša autentične tekstove i komentariše ih

- razvija komunikativne sposobnosti

- stiče sigurnost u izražavanju - ohrabruje učenika na samostalni rad i donošenje odluka

- TV / video - CD player - press clipping

- Utemeljuje imenice Nouns - Double Genitive - Saxon Genitive

- priprema kraće izlaganje - snalazi se u restoranu, baru - sastavlja listu radnih zadataka - prevodi stručne tekstove

- podstiče motivisanost - razvija sklonost ka učenju jezika

- group work - CD player

- Rezimira upotrebu pridjeva i priloga - Adjectives - Adverbs

(word order, comparison)

- upoređuje radni dam u školi i na praksi

- analizira tok događaja - uočava specifične informacije u složenijem govornom iskazu

- daje mišljenje o kulturnim događajima

- podstiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

- olakšava uključenje u društveni život

- razvija pozitivnu identifikaciju

- role play - pair work - questionnaire

- Obrazlaže građenje riječi Wordbuilding - Derivation of Nouns, Adjectives, verbs, adverbs

- popunjava praznine u tekstu - rješava zadatke višestrukog izbora

- analizira tekstove - sastavlja ankete

- podstiče marljivost - podstiče timski rad - ističe spremnost za saradnju

- pair work - team work - questionnaire


240





- Utemeljuje glagole Verbs - Modal Verbs - Multi – Part Verbs - Participles (Present, Past) - Modals + Perfect Infinitive - I wish (Present, Past)

- opisuje ilustrovane događaje - govori o obavezma i dužnostima

- izražava želje i žaljenja - razgovara o svojim ambicijama

- povezuje date naslove s djelovima teksta

- stiče samopouzdanje - razvija socijalnu sigurnost

- press clipping - barinstorming - group work

- Uvježbava pasiv - Passive (all tenses)

- rješava zadatke višestrukog izbora

- primjenjuje gramatička pravila i uvježbava stručni vokabular

- postiže efikasnost - podstiče timski rad

- team work - guessing game

- Uvježbava povezivanje rečenica

Linking Words

- piše pisma, eseje - analizira stručne tekstove - izražava mišljenje na osnovu stručnog teksta

- stiče samopouzdanje - postiže preciznost u izražavanju

- pair work - CD player


241

RAZRED IV





- Rezimira imenice Nouns - foreign plural - plural with diff. meaning - compounds, derivates, conversion (N – V, V – N, N – adj.)

- Synonyms, Antonyms, Homonyms

- sluša pjesme muzičkih žanrova koji ga interesuju

- radi projekte - ispravlja greške u tekstu - popunjava praznine - diskutuje na temu iz struke

- razvija snalažljivost - podstiče timski rad

- brainstorming - group work - CD player - project work - Internet

- Upoznaje se s budućim vremenima

Future Continuous Tense Future Prefect Tense

- planira radne zadatke za narednu nedjelju

- predviđa niz situacija u budućem radnom okruženju

- planira odmor, putovanje

- podstiče donošenje odluka - stiče samopouzdanje

- CD player - time table

- Rezimira Adverbs & Adjectives

- opisuje aktivnosti - upoređuje događaje - piše izvještaje - opisuje situacije s radnog mjesta

- razvija odgovornost - stiče preciznost

- CD player - pro et contra - brainstorming

- Upoznaje se s - Passive Infinitive/Gerund - Passive Construction whit say/belive

- Reported speech - verbs of reporting + gerund, infinitive

- nudi usluge klijentu i pomaže mu u rješavanju problema

- izražava (ne)slaganje sa svojim dužnostima i obavezama

- upoređuje uslove za rad - priprema kratka izlaganja

- podspješuje razumijevanje odnosa u skladu sa uslovima rada

- poboljšava razumijevanje društvenih odnosa

- TV/video - Internet - CD player

- Utemeljuje - Clauses of Purpose, Result, Reason, Comparison, Contrast, Concession

- Relative & Participle Clauses

- izražava namjere i sopstveno mišljenje

- pronalazi skriveno značenje - iskazuje lični stav - prima i šalje e–mail

- iskazuje tolerantnost - postiže ekonomičnost - stiče preciznost

- Internet - TV / video - group work


242





- Rezimira - Conditional Clauses - Mixed Conditional

- učestvuje u diskusiji o zajedničkom poslu

- planira putovanje - ugovara poslovne sastanke

- postiže kompromis - razvija odgovornost

- Internet - CD player - role play

- Rezimira Prepositions - of time, place, position, direction

- In Phrases

- piše kraće dijaloge - izdvaja specifične informacije iz kraćeg teksta

- traži i daje uputstva - dopunjava tekst ili tabele

- stiče sposobnost prevazilaženja problema

- ističe spremnost i sposobnost za saradnju

- razvija komunikacijske sposobnosti

- group work - CD player - time table



- Udžbenik stranog jezika (opšti dio), - Poseban udžbenik za stručnu školu.

Ostali izvori:

- Autentični dokumenti (mape, posteri, razglednice), štampa, časopisi, novine i Internet.

Pored udžbenika preporučenih i odobrenih od strane nadležmih organa, nastavnici su slobodni da u nastavi koriste i druge priručnike za ostvarivanje ciljeva predviđenih programom.


Nastava se odvija u učionici koja je opremljena: kasetofonom, TV prijemnikom, videom, grafoskopom i računarima.


243


Provjeravanje znanja sastavni je dio nastave, obavlja se na svakom času, a obuhvata:

- posmatranje usmenog jezičkog ponašanja učenika u toku nastavnih aktivnosti, tokom individualnog rada i rada u parovima i grupama. Nastavnik redovno bilježi svoja zapažanja o pravilnosti izgovora, jasnoći izražavanja misli, gramatičkoj pravilnosti, adekvatnosti leksike i snalažljivosti u novim situacijama.

- pismenu provjeru znanja koja se vrši putem različitih vrsta testova i slobodnih sastava koje učenici rade na času najmanje jedan put u svakom klasifikacionom periodu.

- Rade se dva pismena zadatka – po jedan na kraju polugodišta. Pismeni zadaci se rade jedan školski čas.

Opšta ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz ocjena dobijenih na usmenoj i pismenoj provjeri znanja.

Opšta ocjena na kraju godine se izvodi iz ocjena dobijenih u svim klasifikacionim periodima na usmenoj i pismenoj provjeri znanja.


Engleski jezik u srednjim stručnim školama mogu predavati nastavnici koji su završili četvorogodišnje studije engleskog jezika i književnosti i stekli zvanje profesora engleskog jezika i književnosti ili diplomirani filolog za engleski jezik i književnost.




Stručna terminologija Primjena računara u elektrotehnici Windows, Excel, Internet

Tabelarni i grafički prikaz dokumenata Ekonomika i organizacija preduzeća Bankarsko i finansijsko poslovanje, Statistika

Tekst procesor Maternji jezik i književnost Osnovni elementi teksta

Tipovi krivih linija Matematika Grafici funkcija


245

1.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA

1. Naziv predmeta: POSLOVNA KOMUNIKACIJA.




I 72 - 72

II - - -

III - - -

IV - - -

UKUPNO 72 - 72



- Shvata pojam komunikacije u širem smislu riječi; - Upoznaje različite kulture, običaje i tradiciju koje opredjeljuju razlike u poslovnom ponašanju; - Usvaja osnovna pravila poslovnog ponašanja i pravila poslovnog bontona; - Shvata značaj različitih vrsta i oblika poslovne komunikacije; - Usvaja pozitivne stavove pri vođenju i učestvovanju u poslovnoj komunikaciji; - Shvata značaj profesionalnog ponašanja.


246


RAZRED I





Pojam i definicija komunikacije - Zna pojam i definiciju komunikacije uopšte i upoznaje se sa sadržajem predmeta poslovna komunikacija.

Funkcija komunikacije - Upoznaje istorijske izvore i shvata funkciju komunikacije za čovjeka.

Vrste komunikacije - Upoznaje različite vrste neverbalne komunikacije.

- Prepoznaje sadržaj predmeta poslovna komunikacija.

- Navodi istorijske izvore i obrazlaže funkciju komunikacije za čovjeka.

- Demonstrira različite vrste neverbalne komunikacije.

- Razvija ličnu kulturu koja olakšava poslovnu komunikaciju.

- Razvija ličnu odgovornost u komunikaciji s drugim ljudima.

Vježba: - rad u grupama; jedna grupa demonstrira različite oblike neverbalne komunikacije, a druga komentariše poruke i značenje različitih oblika neverbalne komunikacije. Uloge grupa se mijenjaju.

- Opisuje tipove komunikacije s obzirom na daljinu među učesnicima (intra-personalna, komunikacija u grupama, javna i masovna komunikacija).

- Obrazlaže cilj, značaj i prednosti poslovne komunikacije i navodi razliku između društvene, privatne i poslovne komunikacije.

- Razlikuje tipove komunikacije s obzirom na daljinu među učesnicima (intrapersonalna, interpersonalna, komunikacija u grupama, javna komunikacija, masovna komunikacija).

- Obrazlaže na novim primjerima razliku između društvene, privatne i poslovne komunikacije.

- Razvija spontanost i opuštenost u komunikaciji.

- Razvija svijest da je poslovno ponašanje uslov poslovnog uspjeha.

Vježba: - komunikacija s nastavnikom, pojedincima u radnoj grupi i cijelim razredom.

- Opisuje način pozdravljanja, predstavljanja, upoznavanja i kulturnog vođenja razgovora.

- Demonstrira način pozdravljanja, predstavljanja, upoznavanja i kulturnog vođenja razgovora.

- Razvija spretnost za uspješno poslovno predstavljanje i sporazumijevanje sa strankama, kao i poslovnim partnerima.

Vježba: - poslovno predstavljanje, pozdravljanje, upoznavanje i kulturno vođenje razgovora


247





- Upoznaje se s vrstama poslovnih sastanaka.

- Razumije ulogu i značaj osoba sa različitim poslovnim zadacima u toku poslovnog sastanka.

- Imitira poslovni sastanak s različitim ulogama i zadacima na poslovnom sastanku.

- Imitira vođenje poslovnog razgovora.

- Razvija svijest o značaju dobro pripremljenog poslovnog sastanka u funkciji bolje poslovne saradnje i poslovnog uspjeha.

- Razvija vještinu pregovaranja.

Vježbe: - poslovni sastanak sa različitim ulogama i poslovnim zadacima.

- Razumije tok poslovnog razgovora.

Konfliktne situacije u komunikaciji - Opisuje konfliktne situacije u komunikaciji.

- Opisuje osnovne pristupe za rješavanje konfliktnih situacija.

- Imitira vođenje poslovnog razgovora.

- Obrazlaže na novim primjerima konfliktne situacije u komunikaciji koristeći osnovne pristupe za rješavanje istih.

- Razvija strpljenje i tolerantni pristup za rješavanje poteškoća u poslovnoj komunikaciji.

Vježba: - poslovni razgovor

- Pojašnjava aktivnosti koje podstičnu poslovnu komunikaciju.

- Na novim primjerima obrazlaže aktivnosti koji podstiču poslovnu komunikaciju.

- Izgrađuje pozitivan stav u poslovnoj komunikaciji.

Vježba: - poslovni razgovor

Interpersonalna komunikacija - Definiše i razumije pojam komunikacije i znaka.

- Razlikuje elemente komunikacionog procesa (pošiljalac poruke, primalac poruke, poruka, sadržaj).

- Definiše pojam socijalne percepcije.

- Nabraja podatke za ocjenjivanje drugih osoba (izraz lica, pokreti tijela, crte oko usta i očiju, gestovi, rukopis).

- Navodi po značaju činioce koji

- Adekvatno reaguje na znakove komunikacije, tumači ih i koristi u stvaranju što pozitivnije klime na radnom mjestu i u kontaktu s klijentima.

- Povezuje podatke za ocjenjivanje drugih osoba (izraz lica, pokreti tijela, crte oko usta i očiju, gestovi, rukopis).

- Određuje po značaju činioce koji određuju tačnost opažanja osoba.

- Prepoznaje razna osjećanja na

- Jača samopouzdanje i osjećaj sigurnosti u kontaktu s klijentom i saradnicima.

- Razvija sposobnost odgovarajućeg odgovora na reagovanje korisnika usluga i kontrole u pojedinim situacijama.

- Razvija jasan, adekvatan i nedvosmislen stav i odnos prema korisniku usluga i kolegama, što u svakom slučaju umanjuje tenziju nerazriješenih interpersonalnih odnosa i

Vježba: - Demonstracija u okviru psihološke radionice – komunikacionog procesa gdje učenici na licu mjesta uočavaju i vježbaju, kroz imitaciju i slične tehnike, tok procesa u komunikaciji.

Vježba: - Psihološka radionica s temom „Kako nas drugi vide“.


248





određuju tačnost opažanja osoba.

- Shvata značaj i simbole neverbalne komunikacije.

- Pravi razliku i navodi na primjeru kinetičke i proksemičke znakove.

- Opisuje izvore nesporazuma. - Definiše denotatno i konotatno značenje jezika.

osnovu facijalne ekspresije i tako na osnovu dobijene informacije adekvatno reaguje.

- Identifikujući ove podatke osnažuje svoju kreativnu percepciju i tako ostvaruje kvalitetniji odnos sa kolegama i svojim saradnicima.

- Stiče vještinu reagovanja u zavisnosti od situacije i ličnosti klijenta prateći njegove neverbalne pokrete i shvatajući ih.

- Koristi osnovne principe i zakonitosti verbalne komunikacije

- Pravi razliku između denotatnog i konotatnog značaja jezika.

- Prepoznaje izvore mogućih nesporazuma i izbjegava ih ili riješava na kostruktivan način.

ostavlja prostora da učenik kasnije ima dovoljno prostora i vremena da izradi svoju kreativnost i radoznalost, i da na efikasan način razumije potrebe korisnika usluga i odgovori na njih.

Demonstrirati na primjeru različite vidove verbalne komunikacije.

Vježba: - Psihološka radionica s isceniranim nesporazumom.

Poslovna korespondencija - Opisuje faze poslovne korespondencije.

- Zamišlja pismeno protokolarno obraćanje.

- Opisuje različite oblike poslovne korespondencije.

- Opisuje pravila za uspješno vođenje poslovnog telefonskog razgovora.

- Shvata kulturu telefoniranja i razlikuje privatni od poslovog telefonskog razgovora.

- Obrazlaže faze poslovne korespondencije.

- Primjenjuje na pismenim primjerimaposlovno protokolarno obraćanje.

- Primjenjuje različite oblike poslovne korespondencije.

- Demonstrira poslovni telefonski razgovor i uporedo komentariše usvojena pravila za pravilno vođenje telefonskog razgovora.

- Obrazlaže razliku između

- Razvija svijest o značaju pravilnog oslovljavanja osoba pri poslovnoj korespondenciji i značaju dopisa bez grešaka.

- Razvija svijest o značaju telefoniranja u poslovnom komuniciranju.

- Razvija svijest o razlici između poslovnih i privatnih telefonskih razgovora.

Vježba: - rad na pismenim primjerima

Vježba: - poslovni telefonski razgovor


249





- Navodi oblike i značaj elektronske komunikacije i opisuje načine vođenja elektronske korespondencije (telefaks, e-mail, internet).

privatnog i poslovnog telefonskog razgovora.

- Obrazlaže oblike elektronske korespondencije.

- - Na primjerima primjenjuje oblike elektronske korespondencije.

- Razvija svijest o značaju i prednostima elektronske korespondencije

Vježba: - rad na primjerima

Poslovno predstavljanje - Opisuje načela ponašanja i organizacije koja važe na javnim nastupima i predstavljanjima, izložbama sajam-skim priredbamama, konferencijama za štampu i kulturnim priredbama.

- Vlada načelima ponašanja i organizacije na javnim nastupima i javnim predstavljanjima.

- Razvija odgovornost o značaju pravilnog organizovanja javnog nastupa i javnog predstavljanja.

Vježba: - rad na primjerima

- Opisuje značaj reklame kao jednog od načina poslovne komunikacije.

- Razumije načela ponašanja i organizacije koja važe na radnom mjestu.

- Usvaja pravila discipline na radnom mjestu.

- Opisuje značaj spoljnih efekata (izgled i pojava) u poslovnoj komunikaciji.

- Razlikuje dobru od loše urađene reklame.

- Vlada načelima ponašanja i organ-izacije koja važe na radnom mjestu.

- Obrazlaže i pravi paralelu između dobre i loše discipline na radnom mjestu i u vezi sa tim navodi primjere iz sopstvenog ili tuđeg iskustva, ističući značaj spoljnih efekata (izgled i pojava).

- Razvija svijest o značaju dobre reklame.

- Razvija svijest o značaju profesionalnog ponašanja u odnosu prema kolegama.

- Razvija visoku radnu kulturu, uglađeno ponašanje i uvažavanje drugih.

- Razvija sposobnost za skladno odijevanje i šminkanje i pravilno držanje tijela.

Vježba: - reklama (samostalni radovi učenika)

- Razumije pravila organizacije poslovnog ručka.

- Usvaja pravila ponašanja za vrijeme poslovnog ručka (mjesto sjedjenja, korišćenje pribora, izbor jela i pića, pušenje, započinjanje poslovnog razgovora).

- Demonstrira organizaciju poslovnog ručka i ponašanje za vrijeme poslovnog ručka.

- Razvija osjećaj za organizaciju u poslovnoj komunikaciji.

Vježba: - poslovni ručak u ugostiteljskom objektu


250





Svjetske kulture i običaji u poslovnoj komunikaciji - Upoznaje se s različitim svjetskim kulturama i običajima koji vladaju u poslovnoj komunikaciji.

- Obrazlaže razliku među najznačajnijim svjetskim kulturama i običajima koji vladaju u poslovnoj komunikaciji.

- Razvija svijest o postovanju različitih kultura naroda.



- E. Šarković, M. Stegenšek, Z. Kostić, M. Grujić: „Poslovna korespodencija“, Zavod za užbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1993.

- V. Cvetanović: „Poslovna komunikacija“, Zavod za užbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.


Nastava se izvodi u učionici (kabinetu) koja je opremljena A/V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom s odgovarajućim slajdovima, dostupnom literaturom, tehničkim podacima, priručnicima, časopisima koji obrađuju teme vezane za poslovanje, računarom sa štampačem. Potrebno je obezbijediti pristup Internetu.







251




Visoka stručna sprema:

- Diplomirani psiholog, - Diplomirani pedagog, - Diplomirani sociolog.




Predstavljanje, upoznavanje i kulturno vođenje razgovora Maternji jezik i književnost Lijepo, tečno i jezički ispravno sklopljene

rečenice Značaj reklame kao načina poslovne komunikacije Ekonomika i organizacija preduzeća Marketing, preduzetništvo

Poslovna korespondencija Primjena računara u elektrotehnici Elektronsko dopisivanje


253

1.3.4. OSNOVE ENERGETIKE

1. Naziv predmeta: OSNOVE ENERGETIKE.




I - - -

II 72 - 72

III - - -

IV - - -

UKUPNO 72 - 72



- Shvata potrebe za električnom energijom, njen značaj i ulogu za razvoj društva; - Razlikuje izvore energije, s osvrtom na oblike energije; - Uočava značaj karakteristika proizvodnje i potrošnje električne energije; - Saznaje vrste izvora električne energije, odnosno podjelu elektrana; - Shvata potrebu za nekonvencionalnim metodama proizvodnje električne energije; - Razvija radne navike (sistematičnost, tačnost,doslednost); - Poznaje i pravilno upotrebljava stručnu terminologiju;


254

- Razvija interes za praktičnim ispitivanjem noviteta; - Razvija svijest o važnosti čuvanja i zaštiti životne sredine.


RAZRED II





Potrebe za električnom energijom - Zna značaj i ulogu električne energije za razvoj društva.

- Nabraja mnogobrojne prednosti električne energije u odnosu na ostale energetske izvore.

- Objašnjava razvoj potreba u električnoj energiji.

- Navodi osnovne osobenosti elektroenergetike (proizvodnja električne energije, njen prenos, raspodjela, distribucija i transformacija u druge vidove energije).

- Objašnjava neophodnost predviđanja potreba u električnoj energiji i snazi.

- Nabraja planove razvoja elektroprivrede (planiranje razvoja potrošnje električne energije, planiranje dugoročnog elektroenergetskog bilansa, planiranje razvoja

- Uočava tijesnu povezanost elektroenergetike sa svim granama privrede.

- Shvata stalnu i veliku neravnomjernost potrošnje električne energije tokom određenog vremenskog perioda.

- Uočava značaj planova razvoja elektroprivrede.

- Razumije pravovremenu izradu različitih planskih dokumenata za razvoj elektroprivrede koja predstavlja dinamički proces.

- Uočava vezu između podataka za prognozu potreba i potročnje električne energije užeg i šireg regiona.

- Stiče osjećaj o značaju i ulozi električne energije za razvoj društva.

- Stiče osjećaj o važnosti i potrebi preciznosti pri radu.

- Razvija analitičko mišljenje i pravilan odnos prema mašinama i opremi.

- Predmet osnove energetike se izvodi u učionici koja sadrži: računar s odgovarajućim softverom; grafoskop; dijaprojektor s odgovarajućim slajdovima šema raznih tipova elektrana i njihove primjene; blok-šeme raznih tipova elektrana i ostalo što je u trenutku izučavanja ovog predmeta aktuelno.


255





elektroenergetskog sistema-EES) i objašnjava ih.

- Objašnjava neophodnost planiranja razvoja potrošnje električne energije.

Izvori energije - Nabraja osnovne oblike energije (akumulisana i prelazna energija).

- Navodi podjelu akumulisanih oblika energije (potencijalna, kinetička i unutrašnja energija) i objašnjava ih.

- Navodi podjelu prelaznih oblika energije (mehanički rad ili mehanička energija, električna energija i toplota) i objašnjava ih.

- Zna drugu klasifikaciju različitih oblika energije (primarne, transformisane i korisne oblike energije) i objašnjava ih.

- Navodi podjelu primarnih oblika energije.

- Nabraja primarne oblike energije prema učestanosti njihove primjene

- (konvencionalne i nekonvencionalne oblike energije).

- Nabraja konvencionlne oblike energije i objašnjava ih.

- Nabraja nekonvencionalne oblike energije i objašnjava ih.

- Razlikuje oblike unutrašnje energije na nivou molekula (unutrašnja kalorična energija), na nivou atoma (hemijska energija) i na nivou jezgra (nuklearna energija - enegija fuzije i fisije).

- Crta blok-šemu transformacije energije u postrojenju za transformaciju hemijske energije u mehaničku.

- Razumije razliku između rimarnih oblika energije (prema učestanosti njihove primjene, fizičkim svojstvima nosilaca energije i njihovoj obnovljivosti).

- Razlikuje pojmove goriva i fosilnog goriva.

- Razlikuje konvencionalne oblike energije (drvo, ugalj, sirova nafta, zemni gas, uljni škriljci i bitumenozni pijesak, vodne snage-potencijalna energija vodotoka, geotermička energija-toplota koja se pojavljuje na površini u obliku vrućih izvora, nuklearna energija-fisije).

- Razlikuje nekonvencionalne

- Stiče osjećaj da će u bliskoj budućnosti elektrane sa MHD-generatorima biti sposobne za komercijalni pogon.

- Stiče osjećaj o važnosti poznavanja složenog matematičkog aparata za proučavanje elemenata električnih izvora.


256





- Navodi podjelu primarnih oblika energije, prema fizičkim svojstvima nosilaca energije (hemijska energija - drvo, ugalj, siirova nafta, zemni gas, uljni škriljci, biomasa; nuklearna energija-nuklearna goriva, lak atomi; potencijalna energija - vodne snage, plima i osjeka; kinetička energija -vjetar, energija morskih talasa; toplotna energija - geotermička, toplotna energija mora; energija zračenja-Sunčevo isijavanje) i objašnjava ih.

- Navodi podjelu primarnih oblika energije, s obzirom na njihovu obnovljivost (koji se prirodno obnavljaju i ne obnavljaju) i objašnjava ih.

- Objašnjava i nabraja transformisane oblike energije.

- Nabraja dva tipa transformacija (u elek-tričnu energiju, posredstvom mehaničke energije i transformacija u električnu energiju bez posredstva mehaničke energije – u eksperimentalnoj fazi, npr. na satelitima) i objašnjava ih.

- Nabraja korisne oblike energije (toplota, mehanička

oblike energije (vjetar-kinetička energija, plima i osjeka-potencijalna energija; morski talasi; geotermička energija-u unutrašnjosti Zemlje, koja se ne pojavljuje na površini; neposredno korišćenje sunčevog zračenja; unutrašnja toplotna energija mora-razlika temperature na površini i većoj dubini; nuklearna energija-fuzija lakih atoma; biomasa).

- Uočava razliku između primarnih oblika energije koji se prirodno obnavljaju (zračenje Sunca koje se može neposredno iskoristiti, vodne snage, energija vjetra, energije plime i osjeke, kao i toplote mora) i primarnih oblika energije koji se ne obnavljaju (fosilna i nuklearna goriva, unutrašnja toplota Zemlje i laki atomi koji su potrebni za fuziju).

- Na blok šemi objašnjava vezu između primarnih, transformisanih i korisnih oblika energije.

- Sa šeme uočava različite kombinacije tih oblika energije.

- S obzirom na polazni oblik energije, razlikuje neposrednu transformaciju hemijske,

- Razvija osjećaj o potrebi proučavanja i uvođenja nekonvencionalnih metoda proizvodnje električne energije.

- Stiče osjećaj da će u bliskoj budućnosti elektrane sa MHD-generatorima biti sposobne za komercijalni pogon.

- Razvija osjećaj da među čvrstim radioaktivnim otpadima ima veliki broj izotopa sa veoma dugim vremenom poluraspada (i više stotina godina), zbog čega se deponovanju ovih otpada mora posvetiti posebna pažnja.


257





energija, hemijska energija i svjetlosna energija).

- Objašnjava kako se osigurava snabdijevanje potrošača toplotnom energijom.

- Objašnjava kako se osigurava snabdijevanje potrošača mehaničkom, hemijskom i svjetlosnom energijom.

- Objašnjava ograničenje transformacija oblika energije.

Karakteristike proizvodnje i potrošnje električne energije - -Definiše dijagrame opterećenja trajanja.

- -Navodi tipove dijagrama opterećenja i objašnjava ih.

- -Zna podjelu dnevnog dijagrama opterećenja.

Podjela elektrana - Nabraja osnovne vrste izvora električne energije (hidroelektrane, termoelektrane i elektrane na vjetar).

- Definiše hidroelektrane i navodi karakteristike i vrste hidroelektrana.

- Navodi vrste i karakteristike termoelektrana.

- Definiše parne, gasne, dizel termoelektrane, nuklearne elektrane, geoterrmalne, solarne, elektrane koje koriste toplotu mora i okeana i

unutrašnje kalorične energije i energije zračenja u električnu energiju.

- Razumije od čega zavisi primjena mogućih transformacija oblika energije.

- Uočava teškoće za utvrđivanje rezervi neobnovljivih primarnih oblika energije.

- Uočava prednosti obnovljivih primarnih oblika energije, s obzirom na rezerve.

- Shvata tendenciju razvoja potrošnje električne energije i probleme koji će nastati u snabdijevanju energijom ako se na vrijeme ne osiguraju novi oblici energije (računa se na dva nova izvora - nuklearna fuzija i goriva na bazi vodonika).

- Razlikuje dnevne, sedmične, mjesečne, sezonske i godišnje dijagrame opterećenja.

- Crta dnevni dijagram opterećenja i krivu trajanja opterećenja.

- Razlikuje protočne, akumulacione, pumpno-akumulacione hidroelektrane i elektrane na plimu i osjeku.

- Razumije troškove električne energije.

- Uočava da su potencijalne rezerve konvencionalnih

- Razvija sposobnost analiziranja i logičkog zaključivanja.

- Stiče motivaciju za proučavanje mogućnosti korišćenja alternativnih izvora energija.

- Razvija osjećaj o važnosti korišćenja solarne energije.


258





postrojenja koja toplotu dobijaju na bilo koji drugi način pretvarajući je u električnu energiju.

Nekonvencionalni metodi proizvodnje električne energije - Nabraja nekonvencionalne (alternativne) izvore energije.

- Objašnjava mogućnosti neposrednog korišćenja Sunčevog zračenja (direktno pretvaranje energije sunčevog zračenja u toplotnu energiju i direktno (neposredno) pretvaranja energije sunčevog zračenja u električnu energiju korišćenjem fotonaponskog efekta).

- Objašnjava metode i vrste direktnog pretvaranja energije sunčevog zračenja u toplotnu energiju i način na koji se ona dalje koristi.

- Zna princip rada eksperimentalne termalne solarne elektrane.

- Objašnjava direktno (neposredno) pretvaranje energije sunčevog zračenja u električnu energiju korišćenjem fotonaponskog efekta.

- Objašnjava fotonaponski efekat i fotonaponski sistem.

- Objašnjava postupak korišćenja energije vjetra za

goriva (ugalj) glavni oslonac u snabdijevanju svijeta energijom i u XXI vijeku i da su te rezerve ograničene.

- Shvata da je potrebno znatno više raditi na istraživanju mogućnosti za bolje i masovnije korišćenje tzv. nekonvencionalnih oblika energije.

- Uočava veliki broj prednosti koršćenja sunčevog zračenja u odnosu na sve ostale korišćene i perspektivne energetske izvore.

- Na šemi termalne solarne elektrane (eksperimentalne elektrane) koja koristi direktno pretvaranja energije sunčevog zračenja u toplotnu energiju, snage 10MW, izgrađene u pustinji Majove, Californija (USA), pokazuje njene elemente.

- Uočava osnovne probleme za značajnije korišćenje sunčeve energije (maloj gustini sunčevog zračenja po jedinici površine, raspoloživosti ove energije samo u jednom dijelu dana jer sunčeva energija nije uvijek raspoloživa - period noći i oblačnih razdoblja).

- Uočava niz prednosti pri korišćenju energije vjetra.

- Shvata da se pri korišćenju

- Razvija sposobnost posmatranja, analiziranja i zaključivanja.

- Razvija efikasnost, inicijativnost i upornost.


259





dobijanje električne energije. - Nabraja osnovne djelove postrojenja za korišćenja energije vjetra (toranj i pokretno kolo).

- Navodi podjelu postrojenja za pretvaranje energije vjetra u električnu energiju u zavisnosti od tipa turbine na vjetar (sa horizontalnom osom, tzv. HAWT i vertikalnom osom, tkz. VAWT).

- Navodi podjelu postrojenja na osnovu položaja turbine i generatora (turbina i generator na vrhu tornja i turbina i generator odvojeni od elise).

- Objašnjava načine transformisanja biomase u električnu energiju ili toplotu (sagorijevanje, gasifikacija i piroliza).

- Navodi nedostatke korišćenja biomase (mala gustina, heterogenost sastava, vremenska promjenljivost sastava, prikupljanje, transport i skladištenje biomase).

- Objašnjava geotermalnu energiju navodeći njena osnovna izvorišta.

- Zna princip rada geotermalnih elektrana i objašnjava ga,

energije vjetra za proizvodnju električne energije javlja veliki broj trenutno ograničavajućih faktora (promjena pravca, smjera i inteziteta vjetra, što utiče na povećanje neophodnih investicija izrade i održavanja pogona; nemogućnost akumuliranja ove energije u značajnijem obimu; troškovi kvalitetne zaštite visokih tornjeva od atmosferskih pražnjenja; najčešće znatnu udaljenost pogodnih lokacija sa vjetrom od mogućih potrošača).

- Uočava negativan uticaj ovih postrojenja na okolinu (raspoloživost slobodnog zemljišta, estetiku, uticaj na biosferu, buka, radio i TV smetnje i sl.).

- Shvata da ekonomski efekat primjene procesa kosagorijevanja biomase i uglja zavisi od procenta učešća biomase u sistemu zajedničkog sagorijevanja.

- Na osnovu date šeme razumije korišćenje biomase.

- I pored velike količine raspoložive geotermalne energije i prednosti njenog korišćenja, uočava da ova energija nema univerzalni

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja, uočavanja i analiziranja.

- Stiče sposobnost i osjećaj za odgovoran odnos prema prirodi u smislu očuvanja životne sredine.


260





koristeći datu sliku. - Objašnjava princip rada elektrane na plimu i osjeku.

- Zna karakteristike prvog ovakvog postrojenja koje je izgrađeno na ušću rijeke La Rance (Lamanš-Francuska).

- Objašnjava princip rada elektrana koje rade na korišćenju unutrašnje toplotne energije mora koristeći datu šemu elektrane.

- Na osnovu date slike objašnjava princip rada magnetno hidrodinamičkih generatora - MHDG.

- Objašnjava princip procesa fuzije gasa vodonika- fuzija lakih atoma.

- Objašnjava da kada se riješe osnovni problemi za realizaciju reakcije fuzije lakih atoma, ona će se moći iskoristiti za dobijanje velike količine potrebne energije.

Uticaj elektrana na okolnu sredinu - Zna pozitivan i negativan uticaj hidroelektrana na pri.rodnu sredinu.

- Zna kako se termoelektrane kao zagađivači okoline mogu posmatrati (kao izvori zagađenja vazduha i izvori zagađenja vode)č

- Zna zašto najveći problem

značaj jer je njena primjena vezana za lokalitet njenog izvođenja, zatim mineralizacija i sl.

- Uočava prednosti i nedostatke elektrane na plimu i osjeku.

- Uočava prednosti i nedostatke elektrane koja radi na korišćenju unutrašnje toplotne energije mora.

- Uočava da se u MHD- generatorima iskorišćava samo manji dio razlike temperature, pa se izlazni gasovi iz MHD- generatora mogu u daljem


261





stvaraju čvrsti radioaktivni otpadi.

postupku iskoristiti u klasičnom parnom kotlu.

- Uočava osnovne probleme za realizaciju reakcije fuzije lakih atoma.

- Shvata da hidroelektrane veličinom svojih uticaja i predviđenih intervencija u prostoru direktno pozitivno ili negativno utiču na zatečene odnose fizičke i društveno-ekononske ravnoteže.

- Razumije posljedice bioloških djelovanja i efekata zračenja radioaktivnih čestica koje proizvode nuklearne elektrane, kao izvor zagađenja okoline.



- Jovan Nikoli: „Elektroenergetika“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

Ostala literatura:

- Prof. dr Sreten Škuletić: „Osnovi elektroenergetike“, Univerzitet Crne Gore – Elektrotehnički fakultet, Podgorica, 2001.

- Prof. dr Sreten Škuletić: „Elektrane“, Univerzitet Crne Gore – Elektrotehnički fakultet, Podgorica, 2001.


Nastava se izvodi u učionici koja sadrži: računar s odgovarajućim softverom; grafoskop; dijaprojektor s odgovarajućim slajdovima šema raznih tipova elektrana i njihove primjene; blok-šeme raznih tipova elektrana i ostalo što je u trenutku izučavanja ovog predmeta aktuelno.


262









Visoka stručna sprema iz oblasti elektrotehnike:

- Dipl. ing. elektrotehnike – smjer energetika, - Profesor elektrotehnike.


263




Sve oblasti iz ovog predmeta Matematika

- Linearna funkcija, eksponencijalne funkcija, nelinearna funkcija, stepenovanje, sinusna funkcija, integrali, diferencijali

Potrebe za električnom energijom Osnovi elektrotehnike

- Proizvodnja električne energije, njen prenos, raspodjela, distribucija i transformacija u druge vidove energije - Planiranje razvoja potrošnje električne energije - Planiranje dugoročnog elektroenergetskog bilansa. - Planiranje razvoja elektroenergetskog sistema-EES

Izvori energije Fizika Osnovi elektrotehnike Elektronika

- Potencijalna, kinetička i unutrašnja energija - Mehanička energija, električna energija i toplota - KonvencionalnI i nekonvencionalni oblici energije

Karakteristike proizvodnje i potrošnje električne energije Matematika

- Dijagrami opterećenja i trajanja - Tipovi dijagrama opterećenja - Podjela dnevnih dijagrama opterećenja

Podjela elektrana Fizika - Hidroelektrane, termoelektrane i elektrane na vjetar

Nekonvencionalni metodi proizvodnje električne energije

Osnovi elektrotehnike Fizika

- Nekonvencionalni metodi proizvodnje električne energije

Uticaj elektrana na okolnu sredinu Osnovi elektrotehnike Fizika Biologija

- Hidroelektrane - Parne elektrane - Nuklearne - Elektrane na vjetar


265

1.3.5. AUTOMATSKO UPRAVLJANJE

Naziv predmeta: AUTOMATSKO UPRAVLJANJE.




I - - -

II - - -

III 72 - 72

IV 66 - 66

UKUPNO 138 138



- Razumije djelovanje i prepoznaje elemente sistema automatskog upravljanja; - Matematički opisuje režime rada elemenata sistema; - Razlikuje funkcije elemenata sistema automatskog upravljanja; - Razvija radne navike (sistematičnost, tačnost,doslednost); - Poznaje i pravilno upotrebljava stručnu terminologiju; - Razvija interes za praktičnim ispitivanjem noviteta; - Razvija svijest o važnosti čuvanja i zaštiti životne sredine.


266


RAZRED III





Uvodna izlaganja o sistemima automatskog upravljanja i regulacije

- Definiše sistem u najopštijem smislu.

- Definiše proizvodni sistem i proces.

- Zna šta je mehanizacija, a šta automatizacija.

- Definiše upravljanje, kibernetiku i regulaciju.

- Definiše objekat upravljanja. - Definiše automatsko upravljanje.

- Zna šta je djelimična automatizacija.

- Zna šta je automatizacija vođenja proizvodnog procesa kompezacijom poremećaja.

- Zna šta je potpuna automatizacija.

- Definiše sistem automatske regulacije, odnosno zatvoreni sistem automatske regulacije.

- Zna šta je struktura blok-šema sistema automatskog upravljanja.

- Na primjeru regulacije nivoa tečnosti objašnjava sve bitne elemente sistema

- Uočava odnose između analize, odlučivanja i kontrole informacijske operacije.

- Uočava značaj automatizacije za povećanje produktivnosti i životnog standarda ljudi.

- Uočava odnose između organizacije toka radnog procesa i organizacije upravljanja tim procesom.

- Povezuje sistem automatskog upravljanja i sistem automatske regulacije.

- Uočava razliku između ručnog i mehanizovanog vođenja, na primjeru održavanja protoka fluida kroz cjevovod.

- Crta primjer djelimične automatizacije na osnovu unaprijed datog programa (otvoreni sistem).

- Crta skicu automatizacije vođenja proizvodnog procesa unaprijed (kompenzacijom poremećaja) i iIustruje ga na primjeru održavanja nivoa tečnosti u sudu kada tečnost

- Razvija analitičko mišljenje. - Stiče osjećaj o važnosti potpune automatizacije proizvodnih procesa i razvija pravilan odnos prema toj problematici.

- Razvija osjećaj o važnosti i potrebi proučavanja elemenata sistema

- Predmet automatsko upravljanje izvodi se u učionici koja sadrži: računar s odgovarajućim softverom; grafoskop; dijaprojektor s odgovarajućim slajdovima šema automatskog upravljanja i njegove primjene; blok-šeme sistema automatskog upravljanja, detektora signala greške, regulatora, izvršnih organa; šeme konstrukcija detektora, signala greške, regulatora, izvršnih organa; blok-šeme centralizovanog i hijerarhijskog upravljanja; blok-šemu strukture sistema upravljanja proizvodnjom; blok-šemu upravljanja procesom pomoću računara; blok-


267





automatskog upravljanja. - Objašnjava sistem automatizacije na primjeru parne mašine.

- Objašnjava rad centifugalnog regulatora parne mašine za dovod pare.

-Objašnjava sistem regulacije temperature vode (ili uglja) za hlađenje kod motora s unutrašnjim sagorijevanjem.

- Nabraja vrste regulatora raznih konstrukcija (mehaničkih, hidrauličnih, pneumatskih, električnih).

- Zna klasifikaciju sistema automatike prema karakteru unutrašnjih dinamičkih procesa.

- Zna šta su kontinualni i diskretni sistemi.

- Zna podjelu diskretnih sistema.

- Definiše impulsni i digitalni sistem.

- Definiše linearni i nelinearni sistem automatskog upravljanja.

- Objašnjava šta su relejni sistemi.

- Zna vrste režima rada sistema. - Definiše stacionarni režim rada sistema.

- Zna šta je prinudni, a šta slobodni stacionarni režim rada.

dotiče i ističe. - Crta skicu primjera potpune automatizacije za održavanja protoka tečnosti Q.

- Crta uprošćenu blok-šemu sistema pri potpunoj automatizaciji.

- Ilustruje vođenje procesa prema izlaznoj veličini, na primjeru regulacije nivoa tečnosti.

- Crta skicu regulatora nivoa vode u kotlu parne mašine.

- Crta šemu regulatora temperature vode (ili uglja) za hlađenje kod motora sa unutrašnjim sagorijevanjem.

- Crta uopšteni prikaz sistema automatskog upravljanja u obliku bloka.

- Crta vremenski dijagram ulaznog i izlaznog signala impulsnog elementa.

- Crta statičku karakteristiku svih blokova sistema za linearni i nelinearni sistem.

- Crta razne oblike relejne statičke karakteristike.

- Uočava potrebu svođenja zadataka na takav oblik da se maksimalno iskoriste metode ispitivanja linearnih sistema linearnim diferencijalnim jednačinama n-tog reda.

- Razlikuje prinudni od slobodnog stacionarnog režima

automatskog upravljanja. - Stiče osjećaj o važnosti uvođenja elektronskih analognih i digitalnih regulatoskih sklopova.

- Stiče osjećaj o važnosti i potrebi preciznosti pri radu.

šemu zatvorene petlje SAR/SAU sa digitalnim računarom; šemu sistema vođenja: a) mikroprocesorski i procesni kontroler i b) složeni sistem vođenja s većim računarom; šemu cirkulacije podataka u procesnom računaru; šemu osnovne strukture procesnog informacionog sistema; šemu tipičnog sistema računarskog vođenja termoelektrane; blok-šemu koja predstavlja hijerarhijski nivo funkcije vođenja termoelektrane; blok-šemu procesnih računara za nadzor bloka termoelektrane; šemu funkcionalne strukture procesnog računara; blok-šemu regulisanja brzine i napona turbogeneratorske grupe procesnim računarom; blok–šemu osnovne strukture programabilnog automata; blok–šemu prostorne hijerarhijske strukture upravljanja elektroenergetskim sistemom; blok–šemu radnih stanja


268





- Objašnjava nestacionarni režim rada i njegove vrste.

- Zna elemente sistema automatskog upravljanja i regulacije.

- Navodi karakteristike elemenata sistema automatskog upravljanja.

- Definiše osnovne karakteristike elemenata (statičke i dinamičke).

- Objašnjava statički režim rada elemenata.

- Navodi podjelu i definiše statičke karakteristike elemenata (linearne i nelinearne statičke karakteristike).

- Zna šta je koeficijent prenosa ili pojačanje elementa.

- Definiše statički i dinamički koeficijent prenosa.

- Zna šta je relativni koeficijent prenosa.

- Zna šta je greška elementa. - Definiše apsolutnu i relativnu grešku.

- Objašnjava šta je prag (granica) osjetljivosti.

- Zna šta je smetnja, šum ili drift.

- Zna kad postoji dinamički režim rada elemenata.

- Definiše inercijalnost elementa.

- Definiše prelazni proces.

rada. - Uočava razliku između stacionarnog i nestacionarnog režima rada.

- Razlikuje sistem u periodičnom režimu rada od neperiodičnog režima rada.

- Razlikuje statičku od dinamičke karakteristike.

- Crta linearnu statičku karakteristiku.

- Crta statičku karakteristiku nelinearnih elemenata.

- Uočava da pojam koeficijenta prenosa ima opšte značenje i primjenjuje ga na sve elemente, nezavisno od toga koju funkciju obavlja, uz posebni fizički smisao i naziv (pojačanje, osjetljivost, koeficijent stabilizacije).

- Ilustruje primjer pojave praga osjetljivosti koji nastaje usljed pojave trenja ili mrtvog hoda.

- Uočava vezu između inercijalnosti elementa i prelaznog procesa pri trenutnoj promjeni ulaznog signala.

- Povezuje postojanje inercijalnosti elementa sa postojanjem električne kapacitivnosti, induktivnosti, momenta inercije, mase i sl.

- Crta krive prelaznog procesa

- Razvija analitičko mišljenje i pravilan odnos prema mašinama i opremi.

- Stiče osjećaj o važnosti poznavanja složenog matematičkog aparata za opisivanje elemenata sistema automatskog upravljanja.

- Stiče osjećaj o važnosti svođenja problema nelinearnih elemenata na rješavanje linearnih diferencijalnih jednačina.

elektroenergetskog sistema; šemu principa astatičke regulacije; šemu principa statičke regulacije; šemu sistema za upravljanje EES u realnom vremenu; blok šemu krajnje stanice i ostalo što je u trenutku izučavanja ovog predmeta aktuelno.


269





- Objašnjava primjer prelaznog procesa elemenata gdje se ulazna veličina x(t) mijenja skokovito sa vrijednosti 0 na vrijednost xo.

- Zna vrste prelaznih procesa. - Objašnjava kako se mijenja izlazna veličina y(t) ako se ulazna veličina x(t)v perio-dično mijenja po nekoj krivoj.

- Definiše fazni pomjeraj. - Definiše dinamičku grešku. - Navodi neke primjere objekta automatizacije koji se mogu opisati linearnim diferencijalnim jednačinama.

- Navodi načine na koje je moguće odrediti karakteristike objekta regulacije.

- Objašnjava analitičko definisanje objekta.

- Navodi eksperimentalno ispitivanje objekta (identifikcija procesa).

- Navodi primjer objekta upravljanja- rezervoar s tečnošću.

- Navodi primjer objekta upravljanja, izmjenjivača toplote, uređaja u kome dva fluida razmjenjuju toplotnu energiju.

- Navodi primjer objekta upravljanja- elektromotor jednosmjerne struje.

- Navodi primjer objekta

elemenata. - Crta krive aperiodičnog i prigušeno oscilatornog karaktera.

- Crta primjer kako se mijenja izlazna veličina y(t) ako se ulazna veličina x(t) periodično mijenja po nekoj krivoj i pokazuje fazni pomjeraj.

- Uočava problem nelinearnih elemenata i težnju da se svede na rješavanje linearnih diferencijalnih jednačina.

- Crta strukturni dijagram rezervoara s tečnošću.

- Razumije shemu izmjenjivača toplote.

- Razumije shemu elektromotora jednosmjere struje.

- Crta shemu vodene turbine. - Razumije strukturni dijagram rotora vodene turbine.

- Crta shemu parne turbine. - Razumije strukturni dijagram parne turbne.

- Crta uopštenu principsku shemu sistema za automatsku regulaciju napona mrežnog generatora.

- Razumije translatorni mehanički linearni sistem sa jednim stepenom slobode.

- Razumije rotacioni mehanički sistem sa jednim stepenom slobode.

- Razvija osjećaj o uvođenju određenog načina automatizacije zavisno od karakteristika objekta automatizacije.

- Stiše osjećaj o načinu primjene automatskog upravljanja.


270





upravljanja, vodene i parne turbine i objašnjava ga.

- Navodi primjer objekta upravljanja, mrežnog generatora i objašnjava ga.

- Objašnjava mehanički linearni sistem sposoban da vrši samo translatorno kretanje (sa jednim stepenom slobode).

- Objašnjava rotacioni mehanički sistem sa jednim stepenom slobode.

- Navodi primjer RLC kola.

- Uočava da su određene fizičke pojave analogne, na osnovu čega se formira analogija tablica koja obuhvata elektromehaničke, elektrotermičke i elektrohidraulično-pneumatske analogije.

Detektori signala greške

- Nabraja naizmjenične električne signale.

- Definiše signal greške. – Zna šta je pojačanje detektora greške.

- Navodi podjelu detektora signala greške zavisno od fizičke prirode ulaznih i izlaznih signala.

- Navodi podjelu električnih detektora signala greške (diskriminatora).

- Definiše strujni diskriminator. - Definiše naponski diskriminator.

- Objašnjava jednostavan primjer poređenja dva jednosmjerna naponska signala.

- Navodi primjer poređenja dva jednosmjerna strujna signala

- Crta uobičajeni simbol za detektor signala greške (komparator).

- Crta simbol za detektor signala greške u sklopu uprošćene blok-šeme sistema automatske regulacije.

- Uočava da električni detektori signala greške (diskriminatori) imaju najširu primjenu.

- Uočava kako se dobija signal greške na osnovu oznaka signala.

- Šematski izvodi razliku dva jednosmjerna naponska signala tj. signal greške Uv = Uo - Ux.

- Crta šemu poređenja dva jednosmjerna strujna signala Ix i Io, odnosno dva napona na otpornicima iste otpornosti R.



271





Ix i Io, odnosno dva napona na otpornicima iste otpornosti R.

- Navodi primjer poređenja dva jednosmjerna strujna signala pomoću elektromašinskog pojačavača (definiše rezultantnu magnetopobudnu silu).

- Navodi primjer detektora greške u obliku Vitstonovog mosta.

- Navodi diskriminator nivoa napona izveden kao operacioni pojačavač.

- Navodi primjer mehaničkih detektora signala greške.

- Crta šemu poređenja dva jednosmjerna strujna signala pomoću elektromašinskog pojačavača.

- Crta karakteristiku elektromašinskog pojačavača kao detektora signala greške.

- Crta komparator u obliku Vitstonovog mosta.

- Razumije konstruktivna rješenja poređenja mehaničkog poremećaja.

- Stiče osjećaj o važnosti djelovanja pojedinih elemenata sistema.

Regulatori

- Definiše algoritam procesa regulacije.

- Navodi dvojako upravljačko djelovanje algoritma (održavanje stanja procesa, prevođenje procesa iz nekog početnog stanja u novo željeno stanje).

- Navodi podjelu regulatora s obzirom na namjenu (uskonamjenske i regulatore univerzalne namjene).

- Definiše regulatore direktnog i indirektnog dejstva.

- Zna šta su regulatori kontinualnog, a šta diskontinualnog (diskretnog) djelovanja.

- Crta uopštenu šemu regulatora.

- Crta šemu sklopova regulatora.

- Uočava razliku između regulatora u širem i u užem smislu.

- Razlikuje sklop za regulaciono odstupanje od sklopa za dinamičku obradu i generisanje upravljačkog signala.

- Razlikuje sklop za regulaciono odstupanje od sklopa za pojačanje signala.

- Crta dijagram prelazne karakteristike P-regulatora pri djelovanju odskočnog ulaza.

- Razvija analitičko mišljenje. - Stiče osjećaj o važnosti


272





- Definiše linearne i nelinearne regulatore.

- Objašnjava regulatore instrumentalnog i modularnog tipa.

- Navodi tri osnovna sklopa regulatora iz kojih se regulator sastoji, u širem smislu.

- Definiše regulator u užem smislu.

- Objašnjava proporcionalno(P) djelovanje regulatora.

- Navodi primjer proporcionalno (P) hidrauličnog regulatora (elastični mijeh) i objašnjava ga.

- Navodi primjer pneumatskog P-regulatora i objašnjava ga.

- Navodi primjer električnog P-regulatora i objašnjava ga.

- Definiše regulator s integralnim (I) djelovanjem i objašnjava ga.

- Navodi primjer hidrauličnog I- regulatora (klipni hidraulični servomotor) i objašnjava ga.

- Navodi primjer električnog I- regulatora.

- Definiše regulator s diferencijalnim (D) djelovanjem i objašnjava ga.

- Zna zašto se uvodi D-regulator sa usporenjem.

- Navodi primjer hidrauličnog D-

- Crta šematski prikaz P-regulatora.

- Crta hidraulični P- regulator. - Crta pneumatski P-regulator. - Izvodi jednačinu proporcionalnog djelovanja za električni P-regulator i određuje koeficijent proporcionalnosti.

- Crta dijagram prelazne karakteristike I-regulatora pri djelovanju odskočnog ulaza.

- Crta simbol I-regulatora. - Izvodi jednačinu integralnog djelovanja za električni I- regulator.

- Crta dijagram prelazne karakteristike D-regulatora pri djelovanju odskočnog ulaza.

- Izvodi jednačinu D-regulatora sa usporenjem.

- Pokazuje da hidraulični prigušivač predstavlja D-elemenat.

- Pokazuje da kolo, koje se realizuje pomoću kondenztora kapaciteta C predstavlja električni D-elemenat.

- Crta dijagram prelazne karakteristike PI-regulatora pri djelovanju odskočnog ulaza.

- Crta blok šemu paralelno spojenih P i I regulatora - PI-regulator.

poznavanja određenih matematičkih funkcija.

- Stiče osjećaj o neophodnosti poznavanja složenog matematičkog aparata prilikom objašnjavanja rada regulatora.



273





regulatora koji se realizuje pomoću hidrauličnog prigušivača (hidraulične kočnice) i objašnjava ga.

- Navodi primjer električnog D-regulatora i objašnjava ga.

- Zna šta je regulator proporcionalno–integralnog djelovnja (PI-regulator) i zašto se uvodi.

- Objašnjava primjer električnog PI-regulatora.

- Objašnjava kako se izvodi PID-regulator.

- Objašnjava svojstva PID-regulatora.

- Navodi primjer električnog PID –regulatora (R,L i C kolo ).

- Crta električni PI-regulator. - Crta dijagram prelazne karakteristike PID-regulatora pri djelovanju odskočnog ulaza.

- Crta blok šemu paralelno spojenih P, I i D regulatora - PID-regulator.

- Crta električni PID-regulatora (R,L i C kolo).

Izvršni organi

- Zna što je zadatak izvršnog organa.

- Definiše djelove izvršnog organa (pogonski uređaj (PU) i izvršni uređaj (IU)).

- Navodi vrste pogonskih uređaja.

- Objašnjava i zna gdje se koriste elektični pogonski uređaji (elektromagnetni pogonski uređaj, motor jednosmjerne struje, dvofazni asinhroni motor, trofazni asinhroni motor, kondenzatorski motor, mali sinhroni motor).

- Uočava vezu između primjene elektičnih pogonskih uređaja i snage potrebne za pokretanje izvršnog uređaja i potrebne brzine i tačnosti djelovanja.

- Crta šemu motora jednosmjerne struje sa nezavisnom pobudom.

- Crta šemu dvofaznog asinhronog motora.

- Uočava funkciju kondenzatora velike kapacitivnosti u pobudnom kolu dvofaznog asinhronog motora.

- Crta šemu trofaznog asinhronog motora.

- Stiče osjećaj o važnosti čuvanja i izgradnji novih izvršnih organa.

- Stiče osjećaj o potrebi postojanja i proučavanja pogonskih uređaja.

- Razvija analitičko mišljenje. - Uočava posljedice nemjerenih poremećaja na objekat, na zadovoljavajući rad objekta u otvorenom sistemu automatskog upravljanja, pri


274





- Zna kako se mijenja smjer obrtanja rotora trofaznog asinhronog motora.

- Zna kako se mijenja smjer obrtanja rotora kondenzatorskog motora.

- Navodi karakterističan primjer elektromagnetnog pogona izvršnog organa i objašnjava njegovu konstrukciju i princip rada.

- Definiše i navodi dva najčešća osnovna tipa pneumatskog pogonskog izvršnog organa (uređaja s membranom, uređaja s klipnim pogonom) i objašnjava ih.

- Zna kojih snaga su izvršni uređaji za čije pokretanje služi hidraulični pogonski uređaj (hidraulični motor).

- Nabraja koji su najčešće upotrebljavani hidraulični motori (klipni hidraulični motor, hidraulični motor s cilindrom i polužnim prenosom).

- Definiše i navodi konstrukciju i princip rada klipnog hidrauličnog motora.

- Navodi konstrukcju hidrauličnog motora s cilindrom i polužnim prenosom i objašnjava njegov princip rada i namjenu.

- Crta šemu kondenzatorskog motora.

- Uočava prednosti kondenzatorskih motora u odnosu na dvofazne asinhrone motore.

- Crta karakterističan primjer elektromagnetnog pogona izvršnog organa.

- Crta pneumatski pogonski uređaj s membranom.

- Crta pneumatski pogonski uređaj s klipom (klipni motor).

- Uočava prednosti pneumatskih motora u odnosu na hidraulične i električne.

- Crta klipni hidraulični pogon. - Povezuje smjer okretanje klipa i osovine (lijevo ili desno) sa stanjem izlazne veličine regulatora.

- Crta hidraulični motor s cilindrom i polužnim prenosom.

- Uočava prednosti hidrauličnog motora u odnosu na ostale tipove pogonskih uređaja izvršnih organa.

šemu je neophodno da čovjek neposredno ušestvuje u radu otvorenog sistema automatskog upravljanja, kao dio njegovog upravljačkog sistema.

- Razvija osjećaj o važnosti formiranja sistema automatskog upravljanja sa zatvorenim kolom (sistem automatskog upravljanja sa povratnom spregom).



275

RAZRED IV





Analiza sistema automatskog upravljanja i regulacij

- Definiše jednokonturni sistem upravljanja.

- Definiše složeni sistem automatskog upravljanja.

- Navodi podjelu sistema automatskog upravljanja na osnovu zavisnosti između promjene izlaznih i ulaznih veličina (sistem sa otvorenim i sistem sa zatvorenim kolom).

- Definiše sistem sa otvorenim kolom ili otvoreni sistem automatskog upravljanja i objašnjava ga.

- Definiše otvoreni sistem automatskog upravljanja sa kompezacijom poremećaja.

- Definiše zatvoreni sistem upravljanja (sistem sa povratnom spregom).

- Navodi podjelu sistema sa povratnom spregom u zavisnosti od znaka.

- Definiše pozitivnu i negativnu povratnu spregu.

- Zna šta je sistem sa indire-ktnom, a šta sa direktnom povratnom spregom.

- Zna grafički i analitički postupak svođenja blok dijagrama na proste strukture.

- Objašnjava postupak svođenja

- Crta uopštenu šemu jednokon-turnog sistema upravljanja.

- Crta uopštenu šemu složenog sistema automatskog upravljanja.

- Crta blok šemu otvorenog sistema automatskog upravljanja.

- Crta tipičnu strukturu otvorenog sistema automatskog upravljanja sa kompezacijom poremećaja.

- Crta strukturni blok dijagram sistema sa povratnom spregom i uočava njegove elemente.

- Crta strukturni blok dijagram sistema sa indirektnom povratnom spregom.

- Crta strukturni blok dijagram sistema sa direktnom povratnom spregom.

- Vrši grafičku transformaciju blok dijagrama otvorenih sistema na proste strukture.

- Vrši analitičku transformaciju blok dijagrama otvorenih sistema na proste strukture.

- Svodi složeniji primjer sistema automatskog upravljanja sa više povratnih sprega na sistem sa jednom povratnom spregom i sistem bez povratne

- Stiče osjećaj o važnosti primjene potpune kompenzacije poremećaja.

- Razvija osjećaj o važnosti i potrebi uvođenja složenog postupka regulacije.


276





prostih sistema sa povratnom spregom na sistem bez povratne sprege.

- Definiše karakteristične funkcije sistema (funkciju spregnutog prenosa ili sistema –Ws, funkciju povratne sprege-W i funkciju greške - Wg).

- Zna postupke regulacije. - Objašnjava u čemu se sastoji postupak regulacije kompen-zacijom poremećaja (potpuna i djelimična kompenzacija).

- Navodi primjer regulacije nivoa vode u parnom kotlu kao primjer regulacije kompenzacijom poremećaja i objašnjava ga.

- Objašnjava u čemu se sastoji postupak regulacije po otklonu, na primjeru regulacije nivoa vode u parnom kotlu i objašnjava ga.

- Objašnjava kombinovanu regu-laciju na primjeru regulacije nivoa vode u parnom kotlu.

- Zna sve prednosti kombinovane regulacije.

- Definiše složene procese regulacije i zna kako jedan složen proces treba regulisati.

- Navodi složeni postupak regulacije kao postupak predregulacije poremećajne veličine i objašnjava ga.

- Zna šta se reguliše prvim, a

sprege. - Izvodi funkciju povratne sprege-W za prosti primjer sistema sa povratnom spregom.

- Izvodi funkcije greske – Wg za prosti primjer sistema sa povratnom spregom (direktnom i indirektnom).

- Crta strukturu regulacije potpunom kompenzacijom.

- Crta primjer regulacije nivoa vode u parnom kotlu kao primjer regulacije kompenzacijom poremećaja.

- Crta primjer regulacije nivoa vode u parnom kotlu, kao primjer regulacije po otklonu i uočava vezu imeđu nivoa tečnosti u parnom kotlu, kao regulisane veličine i otvorenosti ventila na koji djeluje upravljački sistem preko povratne sprege.

- Crta primjer regulacije nivoa vode u parnom kotlu, kao pri-mjer kombinovane regulacije.

- Crta blok šemu postupaka predregulacije poremećajne veličine.

- Uočava neohodnost uvođenja kaskadne regulacije.

- Crta primjer kaskadno složenog regulacionog kruga, koji se može podijeliti na dva dijela, jedan podređeni i

- Stiče osjećaj o neophodnosti uvođenja kaskadne regulacije.

- Razvija svijest o pouzdanosti rada decentralizovanim vođenjem u kome su podsistemi grupisani po srodnosti i cjelovitosti tehnoloških procesa.

- Stiče svijest o potrebi hijerarhijske organizacije upravljanja.

- Stiče osjećaj da su zahtjevi za pouzdanošću veoma strogi, što povećava cijenu računara.

- Razvija svijest o potrebi organizacije složenih sistema automatskog upravljanja zbog složenosti savremenih proizvodnih postrojenja i


277





šta drugim regulacionim krugom.

- Navodi primjer složenog sistema regulacije predregulacijom poremećajne veličine gdje je regulisana veličina protok gasa Q.

- Objašnjava postupak kaskadne regulacije - proces grijanja izmjenjivača toplote i objašnjava ga.

jedan glavni regulacioni krug – proces grijanja izmjenjivača toplote I.

proizvodnih procesa, kao i uređaja za njihovo regulisanje.

Organizacija složenih sistema automatskog upravljanja i regulacije

- Objašnjava složenost savremenih proizvodnih postrojenja i proizvodnih procesa, kao i uređaja za njihovo regulisanje.

- Definiše centralizovanu organizaciju upravljanja složenim sistemom, s jednog mjesta, računarom (analognim ili digitalnim).

- Objašnjava funkciju podsistema za raspodjelu vremena rada računara na pojedine podsisteme.

- Navodi ulogu paralelnih računara.

- Objašnjava decentralizovano vođenje.

- Zna funkciju centralnog raču-nara, pri decentralizovanom vođenju.

- Objašnjava hijerarhijsku organizaciju upravljanja.

- Crta blok-šemu jednog centralizovanog sistema upravljanja s računarom kao centralnom jedinicom.

- Shvata da bi kvar na računaru mogao izazvati velike proizvodne gubitke i zastoj.

- Razumije potrebu uvođenja decentralizovanog vođenja.

- Uočava vezi između hijerarhijske organizacije upravljanja i složenosti algoritama funkcionisanja i upravljanja objekta.

- Uočava vezu između složenosti izračunavanja i broja promjenljivih koji ulaze u proces izračunavanja, koji raste s visinom nivoa.

- Povezuje nivoe upravljanja (funkciju regulisanja, funkciju optimizacije, f-ju adaptacije, funkciju samoorganizacije).

- Stiče osjećaj o potrebi postojanja uređaja za upravljanje koji mora imati performanse takve a može obrađivati veliki broj informacija u jedinici vremena (računar).

- Stiče osjećaj o potrebi primjene digitalnih računara u upravljanju procesima.


278





- Nabraja četiri algoritma funk-cionisanja (četiri nivoa) koje sadrži upravljački sistem pri hijerarhijskoj organizaciji up-ravljanja (funkciju regulisa-nja, optimizacije, adaptacije, samoorganizacije) i objašnjava ih.

- Na slici koja prikazuje primjer hijerarhijske organizacije upravljanja objašnjava različite nivoe i funkciju određenih elemenata.

Primjena digitalnih računara u upravljanju procesima

- Definiše proizvodni proces. - Navodi tipične primjere procesne proizvodnje (termoelektrane, toplane i razvodna postrojenja).

- Razlikuje poslovne od procesnog računara.

- Razlikuje planiranje proizvo-dnje od terminiranje djelova.

- Uočava f-ju mikroračunara. - Razumije upravljanje proces-om pomocu računara koji je predstavljen opštom blok-šemom.

- Povezuje funkciju izlaznih sprežnih kola sa formiranjem signala u obliku pri-hvatljivim za uređaje kojima su namijenjeni, od izlaznih podataka računara.

- Uočava povezanost između vr-ste signala i načina prilagođa-vanja prilagodnim sklopovima.

- Na osnovu dijagrama vremenskih oblika signala razumije princip rada

- Razvija svijest o potrebi postojanja poslovnog i procesnog računara.

- Stiče osjećaj o važnosti uvođenja, umjesto obrtnih mehaničkih preklopnika, elektronska kola koja imaju istu funkciju.

- Razvija svijest o važnosti uvođenja digitalnog računara u petlju SAR/SAU.

- Stiče osjećaj o važnosti postojanja mikroračunara i velikih (snažnih) računara.


279





a) A/D i D/A pretvarača i b) multipleksera i

demultipleksera. - Razumije datu blok-šemu zatvorene petlje SAR/SAU sa digitalnim računarom u sklopu povratne sprege.

- Razumije tipičan primjer računarskog vođenja termo-elektrane (sistem za vođenje, računar u sistemu vođenja) na osnovu date šeme.

- Uočava funkciju računara u sistemu vođenja za optimiza-ciju procesa (povećanje stepena iskorišćenja energetskih transformatora).

- Razumije datu blok-šemu osnovne funkcionalne strukture procesnog računara, sa naznačenim funkcijama pojedinih uređaja u sistemu procesnog računara.

- Na nivou informativnog karaktera, razumije blok-šemu potpune automatizacije pomoću procesnog računara.

- Crta blok-šemu osn. strukture programabilnog automata.

- Uočava razliku između progra-mabilnih industrijskih računa-ra i programabilnih automata.

- Crta blok-šemu krajnje stanice ili telekomunikacionog termi-nala u sistemu upravljanja elektroenergetskim sistemom.

- Stiče osjećaj za poznavanje funkcije procesnog informacionog sistema i zna šta on predstavlja za uspješno upravljanje.

- Razvija svijest o neohodnosti upotrebe računara za optimizaciju procesa proizvodnje, prenošenja i korišćenja električne energije


280



- Goran Nikolić, Dragoljub Martinović i dr: „Osnove automatskog upravljanja“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva - Beograd, 2003.

- Goran Nikolić, Dragoljub Martinović i dr: „Automatsko upravljanje razvodnim postrojenjem“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, 1999.


Predmet automatsko upravljanje izvodi se u učionici koja sadrži:

- računar s odgovarajućim softverom; - grafoskop; - dijaprojektor s odgovarajućim slajdovima šema automatskog upravljanja i njegove primjene; - blok-šeme sistema automatskog upravljanja, detektora signala greške, regulatora, izvršnih organa; - šeme konstrukcija detektora, signala greške, regulatora, izvršnih organa; - blok-šeme centralizovanog i hijerarhijskog upravljanja; - blok-šemu strukture sistema upravljanja proizvodnjom; - blok-šemu upravljanja procesom pomoću računara; - blok-šemu zatvorene petlje SAR/SAU s digitalnim računarom; - šemu sistema vođenja: a) mikroprocesorski i procesni kontroler i b) složeni sistem vođenja s većim računarom; - šemu cirkulacije podataka u procesnom računaru; - šemu osnovne strukture procesnog informacionog sistema; - šemu tipičnog sistema računarskog vođenja termoelektrane; - blok-šemu koja predstavlja hijerarhijski nivo funkcije vođenja termoelektrane; - blok-šemu procesnih računara za nadzor bloka termoelektrane; - šemu funkcionalne strukture procesnog računara; - blok-šemu regulisanja brzine i napona turbogeneratorske grupe procesnim računarom; - blok–šemu osnovne strukture programabilnog automata; - blok–šemu prostorne hijerarhijske strukture upravljanja elektroenergetskim sistemom; - blok–šemu radnih stanja elektroenergetskog sistema; - šemu principa astatičke regulacije; - šemu principa statičke regulacije;


281

- šemu sistema za upravljanje EES u realnom vremenu; - blok šemu krajnje stanice i - ostalo što je u trenutku izučavanja ovog predmeta aktuelno.









- Dipl. ing. elektrotehnike, smjer: energetika, elektronika ili telekomunikacije.




Sve oblasti iz ovog predmeta Matematika

Linearna funkcija, eksponencijalne funkcije, nelinearne funkcije, stepenovanje, sinusna funkcija, integrali, diferencijali

Uvodna izlaganja o sistemima automatskog upravljanja i regulacije

Fizika Osnovi elektrotehnike

Promjena zapremine tečnosti, izmjenjivač toplote, momenat inercije Princip rada elektromotora jednosmjerne


282



struje, Obrtni moment

Diskriminatori Osnovi elektrotehnike Elektronika

Mehanički detektor signala greške, elektromašinski pojačivač Poređenje napona i struja, Vitstonov most Operacioni pojačivač

Regulatori Fizika Osnovi elektrotehnike

Hidraulični regulator, pneumatski regulator, klipni hidraulični servomotor, hidraulični prigušivač Električno kolo I-elementa, elektrčini P-regulator, električni PI-regulator, električni PID-regulator, drugo Kirhofovo pravilo

Izvršni organi Osnovi elektrotehnike Fizika

Elektromagneti raznih konstrukcija Pneumatski pogon izvršnog organa, hidraulični pogon izvršnog organa

Analiza sistema automatskog upravljanja i regulacije

Osnovi elektrotehnike Fizika

Regulacija kompenzacijom poremećaja nivoa vode u parnom kotlu, po otklonu, kombinovana, složeni postupci regulacije

Organizacija složenih sistema automatskog upravljanja i regulacije

Elektronika Osnovi elektrotehnike Ekonomika i organizacija preduzeća

Centralizovana, decentralizovana i hijerarhijska organizacija upravljanja

Primjena digitalnih računara u upravljanju procesima

Elektronika Osnovi elektrotehnike Fizika

Osnovne karakteristike procesnih računara, osnovna sprežna kola procesnih računara, digitalni računar u petlji SAR/SAU, informacioni sistemi i procesno upravljanje, primjer računarskog vođenja termoelektrane, programabilni automat i programabilni industrijski računar, krajnja stanica, programski sistem u upravljačkom centru.


283

1.3.6. RAČUNARSKA GRAFIKA I INTERNET TEHNOLOGIJA

1. Naziv predmeta: RAČUNARSKA GRAFIKA I INTERNET TEHNOLOGIJA.




I - - -

II - - -

III - 72 72

IV - 66 66

UKUPNO - 138 138



- usvaja osnovna znanja iz informatike i aplikativnog softvera, - razumije uticaj informatičkih tehnologija na društvo, - stiče osnovna znanja, vještine i navike za pravilno i uspješno korišćenje informatičke tehnologije za

zadovoljavanje ličnih i društvenih potreba, - stiče osnovna znanja u korišćenju softvera za dizajin, kompjutersku grafiku, 3D animaciju i izradu veb

prezentacija, - stiče znanja za primjenu grafike u poslovanju, - stiče znanja za projektovanje i korišćenje kompjuterske grafike, - razvija sposobnost za 3D kompjutersku grafiku, - razvija tehničke vještine kao dio sveobuhvatnog procesa, - primjenjuje 3D animacije za rad na veb-u, - razumije mjesto i ulogu Internet tehnologije za razmjenu informacija u društvu,


284

- primjenjuje razne programe za izradu veb prezentacije, - razvija sposobnost dizajniranja, - zna potražiti i instalirati softver za grafiku, animaciju i veb prezentaciju, - prepoznaje savremene potrebe i pravce razvoja softvera na području grafike, animacije i veb prezentacije, - zna ocijeniti ugrađena programska rješenja i pravilno ih predstaviti, - razvija sposobnost i dobija iskustvo upotrebe literature i drugih izvora informacija, - razvija samoinicijativnost pri izboru rješavanja postavljenih problema, - upoznaje namjenu, podešavanje i korišćenje pojedinih modula aplikacije i povezivanje u cjelinu, - shvata značaj timskog rada i njegove organizacije, - zna da prilagodi aplikaciju svojim potrebama radi udobnijeg i efikasnijeg korišćenja, - zna procijeniti trenutnu vrijednost pojedinih programa na tržištu, kao i njihove isporučioce, - zna da koristi uputstva, tehničke savjete i izvuče odgovore na najčešća pitanja, - razvija sposobnosti i stiče iskustvo na području upotrebe stručne literature i dobijanja informacija, - razumije pravila korišćenja elektronskih izvora podataka i informacija, - navikava se na upotrebu standarda u poštovanju autorskih prava, - razumije moralna i etička pitanja koja su povezana s upotrebom softvera.


RAZRED III

CorelDRAW





Uvod

- Upoznaje osnove Corel-a, objašnjava kako i gdje se koristi CorelDraw i razumije postupak rada na doradi crteža, logoa, grafika i njihove pripreme za štampu.

- Ponavlja i objašnjava instala-ciju i pokretanje CorelDraw-a.

- Savlađuje vještinu rada s komandnim panelima.

- Prilagođava interfejs svojim potrebama.

- Primjenjuje osnovni radni prozor Corel Draw, naslovnu liniju, granice prozora, dugmad za promjenu veličine

- Razvija osjećaj za estetiku.


285





prozora, linija menija, linije sa alatima, paletu sa alatkama, paletu boja, box-ovi za razna podešavanja.

Otvaranje, snimanje, zatvaranje, importovanje i eksportovanje

- Ponavlja i objašnjava postupak rada s fajlovima.

- Objašnjava i razumije formate zapisa i preuzimanje fajlova drugih formata (Import, Export).

- Objašnjava i razumije filtre za Corel-ove proizvode.

- Kreira dokument. - Razlikuje i bira formate zapisa.

- Koristi filtre za uvoz i izvoz fajlova drugih formata.

- Uočava princip digitalizacije crteža i slike.

- Primjenjuje korišćenje Scaner-a.

- Pokazuje filtre za uvoženje i izvoženje drugih tipova fajlo-va, filtre za druge formate.


Rad s alatkama

- Ponavlja i objašnjava podešavanje stranica.

- Razlikuje standardne i nestandardne veličine papira, orjentaciju papira, formatiranje stranice, stilove formata za dokument, pozadinu stranice.

- Razvija vizionarsku kreativnost.

Podešavanje stranica

- Ponavlja i objaš. palete sa osnovnim alatkama (Toolbox).

- Analizira i koristi palete s alatkama.

- Zna ocijeniti vlastite potrebe.

Selektovanje, grupisanje, prevlačenje i interaktivno transformisanje objekata

- Ponavlja i objašnjava selektovanje objekata.

- Ponavlja i objašnjava

- Koristi selektovanje objekata. - Kreira objekte, modifikuje ih i manipuliše njima.

- Zna ocijeniti ekonomsku i upotrebnu vrijednost intelektualne svojine.


286





grupisanje i razgrupisavanje jednog i više objekata.

- Ponavlja i objašnjava prevlačenje objekta.

- Pravi grupe objekata. - Primjenjuje podešavanje lenjira.

Crtanje pravougaonika, elipsi, poligona i drugih oblika (shapes-a)

- Kreira i oblikuje razne geometrijske oblike.

- Primjenjuje postupak crtanja pravougaonika, elipsi, poligo-na, podešavanje dimenzija, crtanje iz centra, predstavlja-nje pravilnih poligona, spirala i tabela, crtanje raznih geometrijskih oblika.

- Stiče sposobnost za grafičku interpretaciju i prikazivanje.

Vježba: - Crtanje i modifikacija pravougaonika, elipsi, poligona.

Crtanje putanja i popuna

- Razumije postupak podešavanja atributa jednog grafičkog prikaza.

- Razumije i objašnjava putanje (otvorene i zatvorene).

- Definisanje boje linije selektovane putanje.

- Razumije i objašnjava docker-e.

- Razumije i objašnjava alatke za umjetničko crtanje uz primjenu posebnih efekata.

- Bira postupak podešavanja atributa.

- Crta vrstu linija putanje, boju linija, popunu, popunjenost.

- Praktično primjenjuje izbor boja.

- Kreiranje preliva, vrsta preli-va, pravac preliva, pomjeraj centra preliva, izbor obrazaca šara, izbor teksture popune i podešavanje teksture (izgled hrapavosti i sl.), Postscript popune.

- Primjenjuje izbor debljine i parametara putanje, pravljenje putanje nevidljivom, crtanje linije, crtanje "slobodnom rukom".

- Stiče osjećaj o uticaju grafike na razvoj i socijalizaciju ličnosti.

- Stiče osjećaj preciznosti, sigurnosti i upornosti.

Vježba: - Crtanje putanji i popuna.


287





- Crta početak otvorene linije, oblik linije, završetak otvore-ne linije, automatsko zatvara-nje otvorenih linija, rotiranje za određeni ugao i debljina linije.

- Crta uobličavanje krivih označavanjem čvorova i djelovanjem na njih.

- Kreira prelive. - Praktično primjenjuje docker-e.

- Primjenjuje kotiranje za inter-aktivno povezivanje elemen.

Dejstvo Shape Tool-a na pravougaonik, elipsu i poligon

- Crta zaobljene forme (odsječak, luk).

- Primjenjuje odsijecanje.

Vježba: - Shape tool

Rad s tekstom

- Razumije i objašnjava rad na tekstu (definisanje popunjenosti i linije koja obavija slovo).

- Unosi tekst i vrši oblikovanje i modifikaciju teksta (vektorski zapis fontova, unos teksta, izbor fonta, njegove veličine, njegovog stila, poravnanje, uvlačenje i ostale namjene, prelom reda).

Vježba: - Rad s tekstom

Rad s čvorovima

- Razumije i objašnjava rad s čvorovima.

- Kreira jednostavne linije i radi s čvorovima (brisanje, spaja-nje, razdvajanje čvorova, kon-vertovanje dijela krive u pravu liniju, konvertovanje prave u

- Razvija osjećaj o važnosti Internet tehnologije u prenosu informacija i komunikacije među ljudima.

Vježba: - Rad s čvorovima


288





krivu liniju, postavljanje čvo-rova i ″poluga″, rad s tzv: zaobljenim (mekim), oštrim i simetričnim čvorovima).

- Crta i mijenja smjer krive, širenje krive radi zatvaranja, automatsko zatvaranje otvorene selektovane krive.

- Primjenjuje razvlačenje i skaliranje čvorova u odnosu na centar, rotiranje i iskošenje selektovana dva posljednja čvora, poravnavanje dva ili više selektovanih čvorova, pomjeranje čvorova krive sa dosta slobode, selektovanje svih čvorova krive, podešavanje zaobljenja krive.

Rad s nožem i gumicom i slobodne transformacije

- Definisanje početka i kraja reza.

- Razumije i objašnjava slobodne transformacije.

- Primjenjuje rezanje linije nožem, rezanje objekta po toj liniji, korišćenje noža slobo-dnom rukom uz korišćenje Bezier-ovih svojstava.

- Primjena Bezier-ovih svojstava linije reza.

- Primjenjuje akcije gumice, brisanje u tačkama, brisanje po pravim linijama, nepravilni tragovi.

- Razvija osjećaj odgovornosti i radnih navika - motivacije.

Vježba: - Rad s nožem i gumicom

Rad alatkama za: pretapanje, konture, distorziju, ovojnicu, efekat eksturzije, sjenku i providnost

- Razumije i objašnjava efekte pretapanja. sjenke,

- Primjenjuje alatke za pretapanje i sjenke.

Vježba: - Rad s alatkama za: preta-


289





panje, konture, distorzi-ju, ovojnicu, efekat eks-turzije, sjenku i providnost

*Podešavanje i rad s menijem

Edit meni

View meni Layout meni Tools meni - Ponavlja i objašnjava standardne opcije i dodatne u CorelDraw.

- Koristi i primjenjuje naredbe iz menija.

- Analizira importovanje sadržaja Clipboard-a iz nekog drugog programa, importovanje objekata iz drugih programa ili iz drugog fajla, ažuriranje promjena u fajlu jednovremeno s promjenama u izvorišnom dokumentu, dobijanje nezavisnog duplikata selektovanog objekta, kloniranje objekta, kopiranje nekog od atributa s nekog od postojećih objekata.

- Analizira prikazivanje ili izbacivanje lenjira, izvlačenje linija vodilja, ukošavanje vodilja, prepozicioniranje vodilja, vraćanje vodilja, određivanje nulte pozicije.

- Analizira pomjeranje menija po ekranu, definisanje kolorne paleta za okvir Corel prozora, vidljivost toolbar-ova, uključenje statusne linije i linije osobina.

- Analizira izbor veličine i položaja papira, mogućnost


- Razvija osjećaj za tehnološku disciplinu i tehničku kulturu.


290





prikazivanja granica stranice, rad s naspramnim stranicama, izbor i podešavanje Layout-a stranice i boja pozadine.

- Analizira obrasce za popunu, kreiranje novog oblika strelice, kreiranje novih simbola, kreiranje efekta koji je sličan makroima.

Arrange meni

- Ponavlja i objašnjava meni Arrange (manipulisanje i raspoređivanje objekata).

- Definisanje dimenzije objekta, "distorzija" objekta za specificirani ugao po određenom pravcu, poništavanje posljednje transformacije.

- Primjenjuje transformacije (precizne geometrijske transformacije objekta: pomjeranje objekta po horizontali i vertikali, biranje pozicije u odnosu na koju se vrši pomjeranje), dupliciranje objekta s odgovarajućim atributima, rotacija objekta za specificirani ugao i izbor centra rotacije, skaliranje i omogućavanje lika u ogledalu.

- Crta aranžiranje objekata (poravnanje, spajanje putanja, razdvajanje sa grupisanjem ili razgrupisavanjem, zaključavanje i otključavanje objekata, spajanje više objekata u jedan, pretvaranje objekata u krivu, pretvaranje spoljašnjih linija u objekat.

- Stiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju.

Vježba: - Arrange meni


291





Effects meni

- Ponavlja i objašnjava efekte primijenjene na objekat

- Crta obvojnice objekta, preliv dva objekta, putanja preliva, ukupna rotacija u koracima, ubrzanje promjene preliva i pojedinih koraka, preliv po bojama, dodavanje kontura objektu, efekat sočiva, smještanje objekta u drugi objekat, izbor kontejnera, prepravka sadržaja PowerClip-a, kopiranje efekta na drugi objekat, kloniranje.

- Razvija linearnu analitičku misao.

Vježba: - Efects meni

Bitmaps meni

- 3D Effects (3D Rorate, Cylinder, Emboss, Page Curl, Perspective, Pinch/Punch, Sphere).

- Art Stroces, Blur, Camera, Color Transform, Contour, Creative, Distort, Noise, Sharpen.

- Crta trodimenzionalni objekat, određuje položaj i dubinu, pomjeranje trodimenzionalnog objekta i njegova rotacija, definisanje izvora i intenziteta svjetlosti, podešavanje kolorne oblasti i definisanje dodatne dimenzije objekta.


Vježba: - Bitmaps meni

Text meni

- Ponavlja i objašnjava rad s tekstom koji se obavlja u režimima - Artistic Text i Paragraph text.

- Unosi tekst i vrši skaliranje, pomjeranje, selektovanje i rotiranje, podešavanje teksta u odnosu na putanju, razdvajanje teksta i putanje, kontrola spelovanja, opcija za provjeru.

- Stiče osjećaj o savremenim potrebama i novim tehnologijama proizvodnje uređaja za prenos informacija.

Vježba: - Izrada vizit karte Vježba: - Izrada simbola, amblema, grba ...


292

3 DS MAX





Uvod i teorija

Kreiranje slika pomoću kompjuterske grafike - Upoznaje osnove 3D tehnologije.

- Objašnjava kako i gdje se koristi kompjuterska 3D grafika.

- Razumije vezu između tehničkih i umjetničkih vještina.

- Razumije postupak kreiranja vizije u 3D-u.

- Ponavlja i objašnjava porijeklo i istoriju obrade slike.

- Ponavlja i definiše: - renderovanje, - digitalizaciju, - kinematografiju.

- Razlikuje 3D i 2D aplikaciju. - Ocjenjuje značaj poznavanja nekih umjetničkih disciplina.


Orijentacija u 3ds max-u - Razumije orijentaciju. - Objašnjava i nabraja koordinatne sisteme koji se mogu koristiti u 3ds max-u.

- Razumije postupak pregled fajla 3D scene.

- Nabraja različite tipove objekata korišćenih u 3ds max-u.

- Objašnjava: - kako se skladište

- Razlikuje tipove površina i geometrijskih oblika.

- Razlikuje termine korišćene za objekte i površine: primitivi, Bulovi objekti, lofting, splajn, NURBS, modifikatore...

- Analizira i priprema animaciju u 3ds max-u.

- Analizira tok podataka o objektu.

- Primjenjuje transformaciju. - Razumije vezu između


Vježba: - Definicija i orjentacija prostora, parametarska definicija objekta, animacija ključnih frejmova u kompjuterskoj grafici.


293





transformisani podaci, - šta znači parametarski definisati objekte,

- kako 3ds max obrđuje podatke,

- kako informacija može biti propuštena između objekata,

- kako su površine osjenčene. - Upoznaje animaciju ključnih frejmova u kompjuterskoj grafici.

objekata.

Interfejs 3ds max-a - Upoznaje osnovne oblasti interfejsa.

- Nabraja i objašnjava komandne panele:Create, Modify, Hierarchy, Motion, Display i Utilities.

- Objašnjava: - kreiranje, modifikovanje objekata i manipulaciju njima,

- glavnu paletu s alatima, - komande u okviru menija.

- Razumije postupak navigacije kroz prikaze i sjenke.

- Objašnjava prilagođavanje interfejsa.

- Savlađuje vještinu rada s komandnim panelima.

- Kreira objekte, modifikuje ih i manipuliše njima.

- Prilagođava interfejs svojim potrebama.

- Shvata značaj Internet tehnologije u prenosu informacija i komunikacije među ljudima.

Vježba: - Korišćenje ključnih komandi s linije menija i osnovnih alata za animaciju, kretanje kroz objekat i manipulacija u prikazima.

Modeliranje

Mesh modeliranje - Upoznaje se s umjetnošću modeliranja.

- Razumije postupak planiranja modela.

- Planira model. - Bira metod modeliranja. - Koristi modifikatore za modeliranje.

- Modelira složene forme od


Vježba: - Modeliranje zgrade i povezivanje više manjih projekata u jedan.


294





- Nabraja načine modeliranja: - pomoću primitiva, - pomoću modifikatora, - pomoću složenih objekata.

- Objašnjava: - Bezier splajnove, - modeliranje mreža od Bezier splajnova,

- spajanje geometrije iz različitih fajlova,

- modeliranje tipa editable mesh,

- MeshSmoth i NURMS, - modeliranje sa eksterno povezanim objektima,

jednostavnih. - Povezuje eksterno više manjih projekata u jedan veći.

Modeliranje isječaka - Upoznaje:

- organsko modeliranje bazirano na splajnovima,

- načine rukovanja splajnovima.

- Objašnjava Bezier isječke i splajnove.

- Navodi: - nove osobine isječaka i splajn kaveza,

- metode modeliranja isječaka.

- Objašnjava: - splajn kavez i Surface Tools, - optimizaciju low-poly modela.

- Pravi modele korišćenjem različitih tehnika modeliranja.

- Razlikuje prednosti i mane tehnika modeliranja.

- Koristi 3ds max-ov Surface Tools za kreiranje patch modela.

- Kreira složeni organski model.

- Zna ocijeniti vlastite potrebe. Vježba: - Modeliranje ljudske glave korišćenjem opcije Surface Tools

NURBS modeliranje - Opisuje prirodu NURBS modela i njegove prednosti.

- Kreira i oblikuje NURBS krive i površine.

- Modelira NURBS površine.

- Stiče osjećaj o razvoju i primjeni novih tehnologija u cilju zadovoljenja

Vježba: - Modeliranje vaze


295





- Razumije postupak: - oblikovanja tačkastih, CV krivih i površina,

- konvertovanja mesh primitiva u NURBS.

- Razumije isoparme. - Objašnjava paletu NURBS alata za kreiranje.

- Objašnjava oblikovanje i vajanje NURBS formi.

- Koristi površine za generisanje krivih u cilju daljeg modeliranja.

individualnih i kolektvinih potreba.

- Modeliranje crtanih likova pomoću NURBS-a

Primjena teksturnih mapa i materijala

Osnove mapiranja i materijala - Razumije:

- strukturu materijala i modele boja,

- postupak sjenčenja, - materijale i mape.

- Praktično primjenjuje komponente boja.

- Istražuje interfejs Material Editora.

- Stiče sposobnost opažanja, razlikovanja i upoređivanja.

Vježba: - Odmotavanje koordinata mapiranja za low-poly karaktere.

Napredni materijali - Objašnjava:

- Superuzorkovanje, - spoljašnje krive za mape.

- Nabraja dinamičke karakteristike.

- Objašnjava refleksiju i refrakciju putanje zraka.

- Podešava napredne materijale.

- - Primjenjuje materijale.

- Stiče sigurnost i upornost. Vježba: - Mrtva priroda - Scena s lampom i stolom

Animacija

Počeci animiranja - Upoznaje vremenski raspored animacije.

- Objašnjava: - MAX-ove alatke za animaciju, - Track View, - animiranje transformacije,

- Koristi Max-ove alatke za animaciju.

- Kreira jednostavne animacije transformacije parametarske animacije, animira sa uvijanjem prostora i čestičnim sistemima.


Vježba: - Animacije s primjerima za različite objekte


296





- parametarsku animaciju, - uvijanje prostora, - čestični sistem, - morfiranje, - animiranje elemenata podobjekta.

Usavršavanje animatorskih vještina - Objašnjava:

- kontrolere animacije, - kreiranje i editovanje ključeva u prikazu Track.

- Nabraja tipove tangenti. - Objašnjava jednostavno povezivanje .

- Razumije korišćenje objekata makete.

- Bira i koristi detaljnije mehanizme animacije.

- Primjenjuje stečena znanja na kratke i detaljnije animacije.

- Razvija osjećaj odgovornosti i radnih navika – motivacije.

Vježba: - Kratke ali detaljnije animacije

Hijerarhijska animacija karaktera - Razumije postupak korišćenja hijerarhije.

- Upoznaje naprednu i inverznu kinematiku.

- Objašnjava: - nove IK razriješivače, - skeletne animacije, - modifikatore.

- Razlikuje vrste inverzne kinematike koje može da upotrebljava u 3d max-u.

- Stiče sposobnost uočavanja, razlikovanja i zaključivanja.

Vježba: - Kompletiranje animacije

* Usavršavanje renderovanja

Bojenje svijetlom - Upoznaje simulaciju svijetla i boje u 2D-u.

- Objašnjava: - objekte svijetla u 3DS max-u, - dijalog Lights Lister,

- Razlikuje tipove svijetla. - Ocjenjuje značaj rasvjete za stvaranje raspoloženja.

- Razvija linearnu analitičku misao.

Vježba: - Postavljanje osvjetljenja u tri tačke i atmosferskog svijetla u fajl


297





- Color Clipboard, - parametre svijetla i sjenke,

postavku svijetla u tri tačke. Renderovanje i efekti okruženja - Razumije postupak renderovanja.

- Objašnjava: - postavku prozora Environment,

- atmosferske efekte, - max-ove alatke za renderovanje,

- alternativne rendere i renderovanje u mreži.

- Koristi max-ove alatke za renderovanje.

- Razlikuje načine rendera. - Primjenjuje renderovanje na nekoliko računara - mrežu.

- Stiče osjećaj važnosti simulacije atmosferskih efekata.

Vježba: - Simulacija različitih atmosferskih efekata (efekat požara, magle...)

Postprodukcija i kombinovanje - Objašnjava i ponavlja rad kamere.

- Upoznaje alatke Video Posta. - Razumije scenu i sliku događaja.

- Razumije postupak editovanja videa rezovima i privremenim iščezavanjima.

- Objašnjava Effects filtre.

- Primjenjuje događaje filtera slika i posmatra kroz različite filtre.

- Pravi rezove između kadrova, vrši zatamnjenje između njih i kombinuje ih.

- Stiče sposobnost primjene teorijskih znanja u praksi.

Vježba: - Kombinovanje renderovanih elemenata; primjena efekata

Ovladavanje MAXScriptom

Osnove MAXScripta - Upoznaje MAXScript korisnički interfejs.

- Objašnjava: - izvršavanje matematičkih operacija,

- upotrebu stringov,

- Razumije način funkcionisanja MAXScript-a.

- Razumije programersku logiku.

- Stiče sposobnost kreiranja i čuvanja podataka.

Vježba: - Kreiranje fajlova, upravljanje fajlovima, čitanje i upis podataka


298





- upotrebu uslova, - ponavljanje poslova, - kreiranje funkcija, - tekstualni i binarni I/O fajl.

Manipulacija scenama pomoću MAXScripta - Upoznaje pisanje skriptova za objekte.

- Objašnjava: - pristup globalnim svojstvima objekata,

- replikaciju objekata, - kreiranje materijala, - modifikatore i opcije, - kreiranje i upravljanje hijerarhijom,

- korišćenje okruženja i efekata rendera,

- upotrebu splajnova i mreža.

- Pristupa svojstvima pozicija, rotacija i razmjera.

- Upotrebljava mapu i materijale.

- Upotrebljava modifikator i opcije modifikatora.

- - Kreira i upravlja hijerarhijom.

- - Kreira i upotrebljava splajnove.


Vježba: - Kreiranje niza i promjena rotacije

- Dodavanje mape neravnina materijalu

Kreiranje korisničkog interfejsa - Upoznaje dizajniranje inicijalnih podmenija i elemenata korisničkog interfejsa.

- Objašnjava: - korišćenje poruka upozorenja,

- kreiranje parametarskih podmenija,

- floatere i dijaloge.

- Kreira i dizajnira inicijalne podmenije.

- Koristi poruke upozorenja. - Kreira parametarske podmenije.

- Stiče radne navike, sigurnost i preciznost u radu.

Vježba: - Korišćenje Visual MAXScripta

Animacija pomoću MAXScripta - Usvaja upravljanje ključnim kadrovima.

- Objašnjava korišćenje

- Upotrebljava kontrolere animacije i ograničenja animacije.

- Manipuliše rezultatima

Vježba: - Kontrolor izraza


299





interfejsa. - Usvaja manipulaciju pikselima.

renderovanja. - Upotrebljava elemente rendera.

Pisanje složenijih skriptova - Usvaja deklaraciju globalnih i lokalnih promjenljivih.

- Razumije rad sa 3DS MAX fajlovima.

- Objašnjava pristup globalnim funkcijama i svojstvima.

- Priprema pokretačke skriptove.

- Koristi skriptove scena, povratnih poziva i handlera.


Vježba: - Upravljanje fajlovima

Plug-in skriptovi - Objašnjava:

- kreiranje alatki, - kreiranje dopunskih plug-in skriptova,

- formiranje objekata pomoću plug-in skriptova.

- Kreira alatke i dopunske plug-in skriptove.

- Formira objekte pomoću plug-in skriptova.

- Razvija tehničku kulturu.


300

RAZRED IV

VEB DIZAJN





- Navodi alate za kreiranje veb sajtova (Front Page, Microsoft Publisher – Web Publication, Dreamweaver MX itd.).

Planiranje i kreiranje sajta - Opisuje interfejs programa i navodi: menie, palete, panoe, prilagođavanje elemenata ekrana i pomoć.

- Ocjenjuje alate za kreiranje veb-a.

- Primjenjuje interfejs programa.

- Razvija osjećaj za estetiku. - Nastava se izvodi u računarskoj učionici koja je opremljena: računari-ma, perifernom opre-mom, A/V sredstvima, grafoskopom, dijapro-jektorom s odgovaraju-ćim slajdovima, računa-rom s odgovarajućim softverom, uzorcima alata, šemama sklopova i podsklopova...

Planiranje i organizovanje veb sajta - Opisuje planiranje veb sajta. - Objašnjava dizajn veb sajta: tipografiju, boje, raspored, strukturu veb sajta.

- Navodi pripreme za veb sajt. - Opisuje uvoz direktorijuma, datoteka i veb sajtova u veb sajt.

- Analizira veb i upotrebu veb-a.

- Primjenjuje upotebu šablona za veb sajtove i šablone za strane.


Vježba: - Upotreba programa za kreiranje veb sajta

- Kreiranje veb-a. Dodavanje direktorijuma i datoteka.

Kreiranje veb sajta - Definiše osnove HTML-a. - Objašnjava dodavanje teksta. - Opisuje prozor Font. - Objašnjava hiperlinkove. - Objašnjava kreiranje novih dokumenata.

- Primjenjuje formatiranje teksta: promjena veličine, opcije, boje za fontove i njihovu modifikaciju.

- Primjenjuje povezivanje s drugim stranama, novim prozorima i e-mail adresom pomoću hiperlinkova.

- Shvata značaj razvoja i primjene novih tehnologija u cilju zadovoljenja individualnih i kolektivnih potreba.

Vježba: - Formatiranje teksta i povezivanje preko hiperlinkova


301





Dizajniranje i postavljanje veb strane - Opisuje upotrebu slika na veb stranama.

- Upoznaje hiperlinkove na slikama i kreiranje vrućih tačaka.

- Opisuje umetanje i modifikaciju slika kao pozadine.

- Primjenjuje umetanje, uređivanje i pozicioniranje slika.

- Primjenjuje upotrebu i umetanje clip art sličica.

- Zna ocijeniti vlastite potrebe. Vježba: - Ubacivanje slika

- Opisuje crtanje i upotrebu multimedije.

- Opisuje prilagođavanje oblika i upotrebu trodimenzionalnih oblika.

- Opisuje upotrebu zvuka i videa.

- Primjenjuje crtanje i upotrebu alata za crtanje: crtanje linija i strelica, crtanje i premještanje pravouganika i krugova.

- Primjenjuje dodavanje boje oblicima, promjenu karakteristika linije i primjenu specijalnih efekata i WordArt-a.

- Uočava 2-D i 3-D oblike i zna da izvrši njihovo konvertovanje i podešavanje.

- Analizira dodavanje i podešavanje zvuka u pozadini.

- Primjenjuje postavljanje i podešavanje videa.


Vježba: - Dodavanje zvuka, videa i oblika

- Opisuje upotrebu tabela. - Objašnjava dodavanje, formatiranje dimenzija tabele, rad s ćelijama.

- Opisuje sadržaj i tabele. - Opisuje ugneždenje tabele.

- Primjenjuje kreiranje tabele, podešavanje visine i širine ćelije, dodavanje redova i kolona, spajanje i brisanje ćelija.

- Primjenjuje dodavanje ivica, boje, slika u pozadini i korisničkih stilova u tabele.


Vježba: - Tabele i ćelije


302





- Opisuje upotrebu frejmova. - Primjenjuje kreiranje, formatiranje, povezivanje i inline frejmove.

Vježba: - Frejmovi

- Opisuje kreiranje lista. - Objašnjava nastavljanje prekinute liste i promjenu stavki u njoj.

- Uočava uređene i neuređene liste.

- Primjenjuje formatiranje, promjene fonta i boje teksta, stila, označavanje uređene i neuređene liste.

- Uočava razlike u prelomima redova, slike kao oznake stavki u listi.

- Primjenjuje liste koje mogu da se zatvaraju.


Vježba: - Modifikacija liste

- Opisuje modifikaciju i postavljanje preko mreže.

- Objašnjava modifikaciju izgleda strane.

- Objašnjava publikovanje sajta.

- Objašnjava upotrebu prikaza Reports i Navigation.

- Primjenjuje dodavanje naslova, podešavanje margina, boje hiperlinka i podrazumijevanog fonta.

- Analizira izbor veb domaćina, postavljanje sajta na veb server i uvoz veb-a.

Vježba: - Modifikacija i publikovanje strana

Interaktivni sajtovi - Opisuje upotrebu formi. - Objašnjava kreiranje formi, upotrebu objekata forme, vrijednosti forme i zapisivanje rezultata.

- Primjenjuje kreiranje formi, kreiranje i upotrebu polja za potvrdu, opcione dugmadi, padajućih listi.

- Primjenjuje dodavanje vrijednosti i podešavanje formi.

- Primjenjuje provjeru teksta, dužine riječi, provjeru brojeva.

- Primjenjuje zapisivanje rezultata u obliku datoteke, korišćenjem elektronske

- Shvata značaj Internet tehnologije u prenosu informacija i komunikaciji među ljudima.

Vježba: - Upotreba formi


303





pošte, u bazu podataka i njihovo vađenje.

- Opisuje animaciju sajta. - Objašnjava animaciju elemenata strane, prelaz strane, lebdeću dugmad.

- Definiše efekat marquee.

- Primjenjuje DHTML Effects, animaciju objekata prilikom učitavanja strane, animaciju objekata kao odgovor na pokazivač miša i formatiranje teksta prilikom animacije.

- Primjenjuje kreiranje prelaza strana.

- Primjenjuje lebdeću dugmad. - Primjenjuje formatiranje teksta koji se kreće po horizontali.

- Razvija tehnološku disciplinu.

Vježba: - Primjena i modifikacija animacije

- Opisuje upotrebu veb komponenti.

- Opisuje upotrebu tema i šablona.

- Primjenjuje: dinamički efekat, Web Search, brojač pogodaka, radne listove i dijagrame, Foto-galeriju, ubačeni sadržaj, linije linkova, listu Top 10.

- Primjenjuje teme, banere za stranu, knjigu utisaka i veb za diskusiju.

- Stiče sposobnost korišćenja veb komponenti.

Vježba: - Upotreba veb komponenti

- Navodi Plug-inove, ActiveX kontrole, Java Apleti i Java Script.

- Uočava softver za interaktivni rad na sajtu.

Vježba: - Ubacivanje Plug-inova, ActiveX kontrola, Java Apleti i Java Script

Programski jezici za veb - Upoznaje HTML i CSS stilove. - Upoznaje i opisuje izradu atraktivnog veb sajta.

- Opisuje osnovnu strukturu veb strane, njeno uljepšavanje, sređivanje listi, postavljanje linkova, rad sa slikama i

- Primjenjuje umetanje i korišćenje osobina HTML i kaskadnog stila CSS.

- Primjenjuje HTML za izradu i izdavanje veb strane.

- Primjenjuje animaciju GIF slike i markera.

- Primjenjuje označavanje


- Uviđa različitu vezu između različitih oblasti nauke i tehnike.

Vježba: - Primjena CSS stilova Vježba: - Osnovna strukura veb strane

Vježba: - Uljepšavanje vaše strane


304





izdavanje vaše stranice na veb korišćenjem HTML-a.

- Opisuje pretvaranje slike u link, podešavanje fonta, pozadine i rad s tabelama.

- Opisuje postavljanje zvuka i videa na stranicu.

- Opisuje formu i okvire. - Opisuje rad sa stilskim katalozima.

- Opisuje stimulaciju stranice pomoću Java Aplet i JavaScript.

- Opisuje HTML resurse i upotrebu ličnog veb servera.

stranice zvučnim linkovima, ugrađivanje zvučnih fajlova i ugrađivanje zvuka kao podloge.

- Primjenjuje postavljanje video slike i formata, svijetla, kamere, snimanje.

- Primjenjuje stilske elemente veb stranica.

- Slika i hypertext link - Tabele - Animacija, muzika, video i ostala multimedijalna čuda

- Forme za podršku, razgovor, replike, odgovore, primjedbe ili pohvale

- Rad s okvirima i stilskim katalozima

Vježba: - Stimulacija vaših stranica

- Java Aplets i JavaScript - HTML resursi na veb-u

- Opisuje integraciju Microsoft Officea u sajt.

- Navodi alate za kreiranje veb sajtova (Front Page, Microsoft Publisher – Web Publication, Dreamweaver MX itd.).

Planiranje i kreiranje sajta - Opisuje interfejs programa i navodi: menie, palete, panoe, prilagođavanje elemenata ekrana i pomoć.

- Primjenjuje ubacivanje radnog lista Worda i Excela.

- Ocjenjuje alate za kreiranje veb-a.

- Primjenjuje interfejs programa.



- Nastava se izvodi u računarskoj učionici koja je opremljena: računarima, perifernom opremom, A/V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom s odgovarajućim slajdovima, računarom s odgovarajućim softverom, uzorcima alata, šemama sklopova i podsklopova...

Planiranje i organizovanje veb sajta - Opisuje planiranje veb sajta. - Objašnjava dizajn veb sajta: tipografiju, boje, raspored,

- Analizira veb i upotrebu veba. - Primjenjuje upotebu šablona za veb sajtove i šablone za strane.


Vježba: - Upotreba programa za kreiranje veb sajta

- Kreiranje veb-a.


305





strukturu veb sajta. - Navodi pripreme za veb sajt. - Opisuje uvoz direktorijuma, datoteka i veb sajtova u veb sajt.

- Dodavanje direktorijuma i datoteka.

Kreiranje veb sajta - Definiše osnove HTML-a. - Objašnjava dodavanje teksta. - Opisuje prozor Font. - Objašnjava hiperlinkove. - Objašnjava kreiranje novih dokumenata.

- Primjenjuje formatiranje teksta: promjena veličine, opcije, boje za fontove i njihovu modifikaciju.

- Primjenjuje povezivanje s drugim stranama, novim prozorima i e-mail adresom pomoću hiperlinkova.


Vježba: - Formatiranje teksta i povezivanje preko hiperlinkova

Dizajniranje i postavljanje veb strane - Opisuje upotrebu slika na veb stranama.

- Upoznaje hiperlinkove na slikama i kreiranje vrućih tačaka.

- Opisuje umetanje i modifikaciju slika kao pozadine.

- Primjenjuje umetanje, uređivanje i pozicioniranje slika.

- Primjenjuje upotrebu i umetanje clip art sličica.

- Zna ocjeniti vlastite potrebe Vježba: - Ubacivanje slika

- Opisuje crtanje i upotrebu multimedije.

- Opisuje prilagođavanje oblika i upotrebu trodimenzionalnih oblika.

- Opisuje upotrebu zvuka i videa.

- Primjenjuje crtanje i upotrebu alata za crtanje: crtanje linija i strelica, crtanje i premještanje pravouganika i krugova.

- Primjenjuje dodavanje boje oblicima, promjenu karakteristika linije i primjenu specijalnih efekata i WordArt-a.

- Uočava 2-D i 3-D oblike i zna da izvrši njihovo


Vježba: - Dodavanje zvuka, videa i oblika


306





konvertovanje i podešavanje. - Analizira dodavanje i podešavanje zvuka u pozadini.

- Primjenjuje postavljanje i podešavanje videa.

- Opisuje upotrebu tabela. - Objašnjava dodavanje, formatiranje dimenzija tabele, rad s ćelijama.

- Opisuje sadržaj i tabele. - Opisuje ugneždenje tabele.

- Primjenjuje kreiranje tabele,podešavanje visine i širine ćelije, dodavanje redova i kolona, spajanje i brisanje ćelija.

- Primjenjuje dodavanje ivica, boje, slika u pozadini i korisničkih stilova u tabele.


Vježba: - Tabele i ćelije

- Opisuje upotrebu frejmova. - Primjenjuje kreiranje, formatiranje, povezivanje i inline frejmova.

Vježba: - Frejmovi

- Opisuje kreiranje lista. - Objašnjava nastavljanje prekinute liste i promjenu stavki u njoj.

- Uočava uređene i neuređene liste.

- Primjenjuje formatiranje, promjene fonta i boje teksta, stila, označavanje uređene i neuređene liste.

- Uočava razlike u prelomima redova, slike kao oznake stavki u listi.

- Primjenjuje liste koje mogu da se zatvaraju.


Vježba: - Modifikacija liste

- Opisuje modifikaciju i postavljanje preko mreže.

- Objašnjava modifikaciju izgleda strane.

- Objašnjava publikovanje sajta.

- Objašnjava upotrebu prikaza Reports i Navigation.

- Primjenjuje dodavanje naslova, podešavanje margina, boje hiperlinka i podrazumijevanog fonta.

- Analizira izbora veb domaćina, postavljanje sajta na veb server i uvoz veba.

Vježba: - Modifikacija i publikovanje strana


307





Interaktivni sajtovi - Opisuje upotrebu formi. - Objašnjava kreiranje formi, upotrebu objekata forme, vrijednosti forme i zapisivanje rezultata.

- Primjenjuje kreiranje formi, kreiranje i upotrebu polja za potvrdu, opcione dugmadi, padajućih listi.

- Primjenjuje dodavanje vrije-dnosti i podešavanje formi.

- Primjenjuje provjeru teksta, dužine riječi, provjeru brojeva.

- Primjenjuje zapisivanje rezultata u obliku datoteke, korišćenjem elektronske pošte, u bazu podataka i njihovo vađenje.

- Razvija osjećaj o važnosti Internet tehnologije u prenosu informacija i komunikacije među ljudima.

Vježba: - Upotreba formi

- Opisuje animaciju sajta. - Objašnjava animaciju elemenata strane, prelaz strane, lebdeću dugmad.

- Definiše efekat marquee.

- Primjenjuje DHTML Effects, animaciju objekata prilikom učitavanja strane, animaciju objekata kao odgovor na pokazivač miša i formatiranje teksta prilikom animacije.

- Primjenjuje kreiranje prelaza strana.

- Primjenjuje lebdeću dugmad. - Primjenjuje formatiranje teksta koji se kreće po horizontali.

- Razvija tehnološku disciplinu. Vježba: - Primjena i modifikacija animacije

- Opisuje upotrebu veb komponenti.

- Opisuje upotrebu tema i šablona.

- Primjenjuje: dinamički efekat, Web Search, brojač pogodaka, radne listove i dijagrame, Foto-galeriju, ubačeni sadržaj, linije linkova, listu Top 10.

- Primjenjuje teme, banere za stranu, knjigu utisaka i veb za diskusiju.

Vježba: - Upotreba veb komponenti


308





- Navodi Plug-inove, ActiveX kontrole, Java Apleti i Java Script.

- Uočava softver za interaktivni rad na sajtu.

Vježba: - Ubacivanje Plug-inova, ActiveX kontrola, Java Apleti i Java Script

Programski jezici za veb - Upoznaje HTML i CSS stilove. - Upoznaje i opisuje izradu atraktivnog veb sajta.

- Opisuje osnovnu strukturu veb strane, njeno uljepšavanje, sređivanje listi, postavljanje linkova, rad sa slikama i izdavanje vaše stranice na veb, korišćenjem HTML-a.

- Opisuje pretvaranje slike u link, podešavanje fonta, pozadine i rad s tabelama.

- Opisuje postavljanje zvuka i videa na stranicu.

- Opisuje formu i okvire. - Opisuje rad sa stilskim katalozima.

- Opisuje stimulaciju stranice pomoću Java Aplet i JavaScript.

- Opisuje HTML resurse i upotrebu ličnog veb servera.

- Primjenjuje umetanje i korišćenje osobina HTML i kaskadnog stila CSS.

- Primjenjuje HTML za izradu i izdavanje veb strane.

- Primjenjuje animaciju GIF slike i markera.

- Primjenjuje označavanje stranice zvučnim linkovima, ugrađivanje zvučnih fajlova i ugrađivanje zvuka kao podloge.

- Primjenjuje postavljanje video slike i formata, svijetla, kamere, snimanje.

- Primjenjuje stilske elemente veb stranica.


- Uviđa različitu vezu između različitih oblasti nauke i tehnike.

Vježba: - Primjena CSS stilova Vježba: - Osnovna strukura veb strane

Vježba: - Uljepšavanje vaše strane

- Slika i hypertext link - Tabele - Animacija, muzika, video i ostala multimedijalna čuda

- Forme za podršku, razgovor, replike, odgovore, primjedbe ili pohvale

- Rad s okvirima i stilskim katalozima

Vježba: - Stimulacija vaših stranica

- Java Aplets i JavaScript - HTML resursi na Web-u

- Opisuje integraciju Microsoft Office-a u sajt.

- Primjenjuje ubacivanje radnog lista Worda i Excela.


Sadržaj treba da opravda opšte i posebne ciljeve koji su naznačeni u katalogu znanja, odnosno učenik treba da ovlada teorijskim znanjima i da zna da koristi aplikativni softver za grafiku i izradu veb prezentacija.


309

Nastavniku se daje sloboda da sam procijeni koliko je potrebno časova za obradu naznačene nastavne cjeline. Nastavnik treba da dâ posebni značaj vježbama, da ih osmisli i prilagodi uslovima i mogućnostima koje su mu na raspolaganju za njihovo izvođenje.

Učeniku je potrebno omogućiti neposredan rad na računaru. Računarska učionica broji 15 računara.

Nastavniku treba omogućiti da se pripremi za nastavu nabavkom računara najnovije generacije, s konfiguracijom koja omogućava rad s neophodnim softverom.

Učenik treba da se osposobi da napravi kreaciju dizajna i specijalnih efekata, 3D animaciju i veb prezentaciju.



Ostala literatura:

- Steve Bain: „CorelDRAW 11: Zvanični priručnik“ , maj 2003. Naslov originala: CorelDRAW11: The official guide (McGraw-Hill/Osborne, 2002).

- Ellen Finkelstein: „AutoCAD 2004 Biblija“, 19.4.2004. Naslov originala: AutoCAD 2004 Bible (Hungry Minds). - Thomas A. Powell: „Web dizajn: kompletan priručnik“,18.09.2001. Naslov originala: Web Design: The

Complete Reference (Osborne/McGraw-Hill, 2000). - David Elderbrock i David Karlins: „FrontPage 2002 Biblija“. Naslov originala: FrontPage 2002 Bible (Hungry

Minds Inc., 2002). - Kris Jamsa, Konrad King i Andy Anderson: „HTML i Web dizajn kroz praktične primere“, decembar 2002,

Naslov originala: HTML & Web Design Tips & Techniques (McGraw-Hill/Osborne, 2002). - Danny Goodman: „JavaScript Biblija“,17.10.2001. Naslov originala: JavaScript Bible, 3rd Edition (IDG Books). - Grupa autora: „Microsoft Office FrontPage 2003 Korak po korak“, Izdavač originala: Microsoft Press,

Prateći medijum: CD-ROM. - Ted Alspach: „Illustrator 7 Biblija“, 21.07.1998. Naslov originala: Illustrator 7 Bible (IDG Books, 1998.). - David Karlins: „Adobe Illustrator 10: virtuelna škola“, 13.2.2003. Naslov originala: Adobe Illustrator 10

Virtual Classroom (Osborne). - Khristine Annwn Page: „Macromedia Dreamweaver MX 2004: iz prve ruke“, 24.5.2004. Naslov originala:

Macromedia Dreamweaver MX 2004: Training from the Source (Macromedia Pr). - Chrissy Rey: „Macromedia Flash MX iz prve ruke“, 13.5.2003. Naslov originala: Macromedia Flash MX

Training from the Source (Macromedia).


310

- Phil Gross i Mike Gross: „Macromedia Director 8.5 Shockwave Studio za 3D: iz prve ruke“, datum izlaska: novembar 2002. Naslov originala: Macromedia Director 8.5 Shockwave Studio for 3D Training from the Source (Macromedia Press, 2002).

- Časopisi iz oblasti računara i softvera: „PC Press“: www.pcpress.co.yu, „Mikro“: www.mikro.co.yu, „Svet kompjutera“: www.sk.co.yu.

- Izdavačke kuće: „Mikro knjiga“: www.mikroknjiga.co.yu, „CET“: www.cet.co.yu, „Kompjuter biblioteka“: www.kombib.co.yu.


- CorelDRAW Graphic Suite (12) ili noviji. - Autodesk AutoCAD (2004) ili noviji. - 3D Studio Max (5.0) ili noviji. - Microsoft Office 2002:

- Front Page; 2003: Front Page i Microsoft Publisher ili noviji.

- Macromedia Essentials MX:

- 2004: Dreamweaver MX, Fireworks MX, Director 8.5 Shockwave Studio, ColdFusion MX, Sound Fome 6.0, Essential MX Gooldies, Macromedia Flash MX, FreeHand 10, HomeSite 5, Fontographer, Authorware 6 ... ili noviji.

- Mix 1:

- ACDSee (6.0), CoolEdit (2.1), WinZip (8.0), Windows Commander (6.0), Nero (6.0), Visual Studio 6.0, Internet Explorer (6.0), Opera, CuteFTP, EarthLink`s Total Access, HTML Assistant, HTML Writer, Hot Dog, Live Image, Mapedit, Adobe Photoshop 7.0, Adobe Illustrator 10, Illustrator 7, Adobe Acrobat (5.5), Adobe® Premiere® 6.


Nastava se izvodi u računarskoj učionici (kabinetu) koja je opremljena: računarima i perifernom opremom, A/V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom s odgovarajućim slajdovima, računarom s odgovarajućim softverom za izradu kompjuterske grafike, 3D animacije i veb prezentacije, uzorcima alata, šemama i dr. Treba omogućiti pristup Interneru, dostupnoj literaturi, tehničkim podacima, priručnicima, časopisima koji obrađuju teme vezane za softver, kao i obezbijediti novčana sredstva za potrošni materijal i održavanje opreme u učionici.


311


U zavisnosti od izloženog gradiva i odrađenih vježbi, provjeravanje znanja i vještina vrši se putem:




- razumijevanje primjene aplikativnog softvera, - poznavanje izbora metoda za rješavanje zadataka iz računarske grafike, 3D animacije i veb prezentacije, - upotreba teorijskih znanja u rješavanju zadataka pri radu na vježbama.

Kroz pitanja tražiti podatke za aplikativni softver s kojima se učenik susreće kući ili na vježbama i dr.

Rad na vježbama se ocjenjuje tako da se utvrdi:

- razumijevanje i zainteresovanost učenika za rad, - samostalnost u radu, - inovativnost i alternativna rješenja kod primjene znanja.

Učenik mora, pored usmenog izlaganja o karakteristikama i namjeni hardvera i softvera, pokazati i konkretnu osposobljenost za upotrebu tj. praktičnu primjenu softvera za izradu grafike, 3D animacije i veb prezentacije.

Pri rješavanju postavljenih pitanja i zadataka, učenicima treba dozvoliti i preporučiti da koriste literaturu, tehničke priručnike, uputstva i podatke, a za rad na vježbama pomoć nastavnika, alate i pribor.


- usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu) - praktičnih vježbi ( jedna ocjena u klasifikacionom periodu ) - testova (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu)

Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se iz najmanje tri ocjene (usmeni odgovori , vježbe i testovi).



312



- Dipl. ing. elektrotehnike – smjer: elektronika ili telekomunikacije, - Visoka stručna sprema iz oblasti računara i programiranja (PMF, RF...).




Grafika Umjetnost Linija, boja, crtež, slika

Animacija Multimedijalni sistemi Film, digitalni video

WEB Umjetnost Fizika Multimedijalni sistemi

Grafika Zvuk Slika


313

2. STRUČNI ISPIT

2.1. ISPITNI KATALOZI

2.1.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE

1. Ciljevi ispita

Na ispitu se ocjenjuje:

- da li je učenik ovladao osnovnim pojmovima iz elektrotehnike, - da li zna i razumije osnovne zakonitosti u kolima jednosmjerne i naizmjenične struje, - da li je stekao osnovna znanja iz elektrostatike i elektromagnetizma, - da li može samostalno da rješava prosta i složena kola jednosmjerne i naizmjenične struje, - da li razumije i zna pravilno upotrijebiti stručnu terminologiju.

2. Standardi znanja koji se ocjenjuju na završnom ispitu

Sadržaji Znanja i vještine

Osnovni električni pojmovi i veličine

- Definiše i određuje električnu otpornost, električnu provodnost i njihovu zavisnost od temperature. - Definiče električnu snagu i električnu energiju i zna izračunati potrošnju električne energije.

Elektrostatika - Navodi Kulonov zakon i zna odrediti silu koja djeluje između naelektrisanih tijela. - Definiše elektrostatički fluks i navodi Gausovu teoremu. - Objašnjava i određuje:

- elektrostatički potencijal, i - rad sila u električnom polju.

- Definiše električni kondenzator i određuje kapacitivnost kondenzatora. - Definiše kapacitivnost pločastog kondenzatora. - Određuje ekvivalentnu kapacitivnost, količinu elektriciteta i napone za:

- rednu vezu kondenzatora, - paralelnu vezu kondenzatora, - mješovitu vezu kondenzatora,

- Poznaje vezu kondenzatora u trougao i zvijezdu i njihovu transformaciju iz jedne veze u drugu. - Definiše energiju električnog polja i njenu gustinu i zna ih računski odrediti.


314


Jednosmjerna struja - Navodi Omov i Džulov zakon i poznaje njihovu primjenu. - Definiše električne sile i Uopšteni Omov zakon. - Objašnjava rješavanje prostog kola:

- jedan izvor – jedan potrošač, - više izvora – više potrošača,

- Definiše I i II Kirhofov zakon. - Poznaje načine vezivanja otpornika u grupe i definiše ekvivalentnu otpornost. - Radi zadatke za rednu, paralelnu i mješovitu vezu. - Objašnjava rješavanje složenih električnih kola i zna da radi zadatke jednom od metoda:

- Metodom Kirhofovih zakona, - Metodom trasfiguracije, - Metodom konturnih struja, - Metodom zajedničkog napona, - Metodom Teveninove teoreme.

- Poznaje režime rada električnih generatora i objašnjava njihov rad u grupama. Elektromagnetizam - Definiše, objašnjava i određuje:

- jačinu i vektor magnetnog polja, - magnetni fluks i njegovu gustinu.

- Navodi jedan od zakona: - Amperov zakon, - Lencovo pravilo, - Kap–Hopkinsonov zakon, - Faradejev zakon.

- Određuje magnetnu indukciju, jačinu magnetnog polja i magnetni fluks za: - pravi provodnik, - solenoid, - prstenasti navoj, - navojak.

- Definiše i određuje: - elektrodinamičku silu, - elektromagnetnu silu.

- Objašnjava i određuje: - samoindukciju i međusobnu (uzajamnu) indukciju, - induktivnost i međusobnu induktivnost.

- Objašnjava princip rada transformatora. - Definiše i određuje energiju magnetnog polja i gustine energije.


315


Naizmjenična struja - Objašnjava princip proizvodnje indukovane elektromotorne sile i definiše parametre naizmjeničnih veličina.

Elementi u kolima naizmjenične struje

- Kolo sa savršenim termogenim otpornikom. - Kolo sa savršenim kalemom. - Kolo sa savršenim kondenzatorom. - Snaga naizmjenične struje. - Razumije i zna da određuje električne veličine za:

- rednu vezu omske otpornosti i induktivnosti (R, L), - rednu vezu omske otpornosti i kondenzatora (R, C), - rednu vezu induktivnosti i kondenzatora (L, C), - rednu vezu omske otpornosti, induktivnosti i kondenzatora (R,L i C).

- Objašnjava naponsku rezonansu i uslove naponske rezonanse. - Objašnjava jednu od paralelnih veza:

- paralelnu vezu R i L, - paralelnu vezu R i C, - paralelnu vezu R, L i C.

- Objašnjava pojavu strujne rezonanse i navodi uslove rezonanse. Rješavanje složenih kola naizmjenične struje

- Objašnjava i zna da rješava složena kola jednom od sljedećih metoda: - Metodom provodnosti, - Metodom Kirhofovih zakona, - Metodom transfiguracije, - Metodom konturnih struja, - Metodom superpozicije, - Metodom Teveninove teoreme.

Oscilatorna kola - Objašnjava: - redno oscilatorno kolo, - paralelno oscilatorno kolo.

Trofazni sistemi - Objašnjava i rješava: - simetrični trofazni sistem, - nesimetrični trofazni sistem, - vezu namotaja u trougao i zvijezdu, - veza potrošača u trougao i zvijezdu, - obrtno magnetno polje.

- Određuje snagu trofaznog sistema.


316

3. Tip ispita

Usmeni.

Nastavnik sastavlja, a stručni aktiv utvrđuje spisak ispitnih pitanja na osnovu ispitnog kataloga.

Na ispitnom listu treba da budu tri (četiri) pitanja, raspoređena na odgovarajući način.

Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. Usmeni ispit traje najviše 20 minuta.

Ocjenu na usmenom ispitu formira ispitna komisija, na predlog ispitivača.

4. Dozvoljena pomagala

Tabele i katalozi.

5. Literatura i drugi izvori

Kandidatima je preporučena literatura i drugi izvori dati u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.


317

2.1.2. BAZE PODATAKA

1. Ciljevi ispita

Na ispitu ocjenjujemo

- da li je učenik ovladao znanjima o bazama podataka, - da li je učenik osposobljen za rad s bazama podataka, - da li učenik zna da čita tehničku dokumentaciju.



Opšte o razvoju IS - Objašnjava faze razvoja IS i njihove funkcionalne namjene. - Objašnjava: - EOP – elektronska obrada podataka, - UIS – upravljački IS, - SPO – sistemi za podršku odlučivanju, - podjelu SPO, tehnološku osnovu za razvoj SPO.

Savremeni pristup razvoju IS

- Objašnjava pojam IS, podatka, informacije. - Objašnjava sastav IS (osoblje, softver, hardver, podaci), faze životnog ciklusa IS, faze opšteg pristupa razvoju IS.

- Objašnjava postupak planiranja razvoja IS. - Objašnjava svrhu relacionih upitnih jezika. - Objašnjava zašto se koriste generatori aplikacija. - Objašnjava standardne module. - Objašnjava zašto se koristi softver za automatizaciju administrativnog rada.

Sistemi za upravljanje bazama podataka - SUBP

- Objašnjava SUBP. - Opisuje strukturu podataka i rad s podacima. - Objašnjava jezike za rad s bazama podataka, šta omogućavaju i njihove osnovne karakteristike. - Objašnjava arhitekturu sistema za upravljanje relacionim bazama podataka. - Navodi nivoe i zavisnost među njima. - Navodi primjere sistema za upravljanje relacionim bazama podataka.


318


Baze podataka - Objašnjava pojam BP, šire i uže značenje. - Objašnjava osnovni koncept BP, osnovna svojstva BP, poslove koje vrši administrator baze podataka.

Nivoi apstrakcije upravljanja bazom podataka

- Objašnjava nivoe apstrakcije upravljanja bazom podataka. - Objašnjava nivoe nezavisnosti programa i podataka: fizički i logički. - Objašnjava kako se koristi baza podataka, kako komuniciraju aplikativni programi sa BP, ko preuzima zahtjeve aplikativnog programa.

- Objašnjava posljedice izmjene aplikativnog programa. - Objašnjava podšeme, fizičku bazu podataka, korišćenje i održavanje baze podataka.

Opšte o modeliranju podataka

- Objašnjava pojam modela podataka. - Nabraja modele podataka. - Objašnjava šta omogućavaju modeli po generacijama.

Projektovanje kano-ničnog modela BP analizom nenormali-zovanih relacija

- Objašnjava korake projektovanja. - Demonstrira model podataka predstavljen skupom ulaznih i izlaznih dokumenata. - Objašnjava model objekti - veze kao ulazni model. - Objašnjava korake analize relacije.

3. Tip ispita

Usmeni.






Tabele, katalozi, šema veza, slike, modeli.




319

2.1.3. PROGRAMIRANJE

1. Ciljevi ispita

Na ispitu ocjenjujemo:

- da li je učenik ovladao znanjem o osnovnim elementima C programskog jezika, - da li poseduje programerske sposobnosti u pogledu prihvatanja pravila i konvencije jezika, - da li je u dovoljnoj mjeri razvio analitičko mišljenje i usvojio znanje koje bi činilo osnov za izradu sopstvenih

projekata korišćenjem C jezika, - razumijevanje primjene C programskog jezika u izradi sistemskog softvera.



Osnovni pojmovi - Navodi osnovne osobine C jezika - C jezik se sastoji od malog broja naredbi, - objašnjava osobinu prenosivosti, - objašnjava primjenu C jezika za pisanje sistemskog softvera, - objašnjava primjenu C jezika za pisanje aplikativnih programa, - objašnjava mehanizam pokazivača , - objašnjava pojam standardnih biblioteka.

Programski C jezik - Navodi programerske postupke i tehnike. - Objašnjava:

- projektovanje kao postupak koji traži poznavanje odgovarajuće tehnike i problema koje treba riješiti.

- kodiranje kao postupak pisanja izvornog koda, - proces pretvaranja izvornog koda u izvršni program, - pretvaranje ostvareno interpretiranjem i prevođenjem.

Osnovni sintaksni elementi - Navodi ključne riječi i njihovo pisanje. - Objašnjava i razumije:

- identifikatore (imena promjenljivih), - način zadavanja promjenljivih,


320


- pojam definicije promjenljivih, - pojam deklaracije promjenljivih.

Pregled osnovnih tipova podataka

- Objašnjava svaki od osnovnih tipova podataka i način njihovog korišćenja: - znak (char), - deklaracija znakovne promjenljive, - pojam znakovne konstante, - pojam konstantnog znakovnog niza, - cjelobrojni tip (razlikuje označene i neoznačene cjelobrojne tipove), - opseg vrijednosti u zavisnosti od arhitekture računara (short, long, unsigned), - razlikuje cjelobrojne konstante, - pojam preciznosti predstavljanja podataka realnog tipa u pokretnom zarezu (float), - double tip realnog podatka, - razlikuje broj važećih cifara i veličinu memorije koju zauzima.

Operatori C jezika i izrazi - Objašnjava pojam operatora i operanda, - Razlikuje naredbe i složene naredbe (blok). - Objašnjava:

- prvenstvo u redosledu primjene operatora, - operator dodjele vrijednosti, - aritmetičke operatore i njihovu primjenu, - konverziju podataka, - operator poređenja, - logičke operatore i tabelu istinitosti, - operatore nad bitovima, - operacije inkrementiranja i dekrementiranja.

Pregled naredbi - Navodi i objašnjava: - pojam naredbe izbora (donošenje odluke) koja vrši grananje unaprijed (if, else), - pojam naredbe ponavljanja (petlje) koja izaziva grananje unazad, - naredbu skoka, - uslovni izraz, - ulogu uslovnog operatora, - pojam uklapanja naredbe if, - višesmjerno grananje pomoću naredbe switch, - korišćenje naredbe break, - petlju while, - naredbu continue,


321


- petlju for, - petlju do i konstrukciju do – while.

Funkcije i organizacija programa

- Objašnjava: - namjenu funkcija, - pojam standardne biblioteke, - ulazne i izlazne vrijednosti funkcije, - pojam lokalnih i globalnih promjenljivih, - deklaraciju i definiciju funkcije, - elemente zaglavlja funkcije, - tijelo funkcije.

Parametri i argumenti funkcije

- Objašnjava: - formalne parametre funkcije, - stvarne argumente funkcije, - prototipove funkcija, - predaju parametara po vrijednosti, - rekurziju i njenu primjenu u programima, - pojam preprocesora C jezika i makroa, - makroa kao funkciju, - prednost korišćenja makroa ili funkcije sa aspekta brzine izvršavanja programa.

Nizovi i pokazivači (pointeri) - Objašnjava: - elemente niza (ime, tip, index), - deklaraciju niza, - inicijalizaciju niza i vrste inicijalizacije, - višedimenzioni niz (matrica) i pristup elementima matrice, - upoznaje se s pojmom pokazivača, - definiše i deklariše pokazivač, - operand posrednog pristupa, - navodi način pristupa podacima pomoću pokazivača, - odnos pokazivača i nizova, - pojam znakovnog niza, - niz pointera, - odnos između pokazivača i funkcije, - pokazivače kao argumente funkcije, - funkcije koje vraćaju pokazivače, - pokazivač na funkcije.


322


Klase podataka - Definiše pojam strukture - definiše opšti oblik deklaracije strukture, - objašnjava primjenu strukture, - objašnjava strukturu koja sadrži pokazivače, - objašnjava odnos strukture i funkcije, - objašnjava pokazivač na strukturi.

- Definiše uniju kao tip podatka - objašnjava korišćenje promjenljive tipa unija, - objašnjava i deklariše korišćenje polja bitova.

Ulaz-izlaz i fajlovi - Objašnjava i definiše: - pojam ulaza i izlaza u C jeziku, - U/I na nivou toka (viši nivo), - U/I na sistemskom nivou (niži nivo), - princip baferovanog toka, - fajl (datoteka), - princip preusmjeravanja ulaza i izlaza, - korišćenje standardne biblioteke stdio.h, - pokazivače na fajl, - pristup fajlu, - postupak otvaranja fajla, - funkcija za upis u datoteku, - funkcija za čitanje datoteke, - funkcija za zatvaranje datoteke, - pojam formatiranog ulaza i izlaza.

Stekovi i redovi - Objašnjava tip podataka – stek, - Objašnjava tip podataka red, - Objašnjava kružni red.

Povezane strukture podataka - Objašnjava: - jednostruko povezane liste, - operacije nad listama, - kružne jednostruko povezane liste.

- Definiše pojam upravljanja memorijom, - objašnjava dinamičko dodjeljivanje memorije, - razumije ulogu funkcije malloc( ) i free( ) za dodjeljivanje memorije,


323


- objašnjava situaciju kada je vraćena vrijednost NULL i njeno značenje, - objašnjava dvostruko povezane liste.

Programerski postupci i tehnike

- Objašnjava proces razvoja programa. - Objašnjava problem analize, dizajniranja, kodiranja i testiranja programa, - Objašnjava probleme održavanja programa.

Komunikacija s operativnim sistemom

- Objašnjava vezu programa i operativnih sistema. - Objašnjava razvojno okruženje u kome rade programi, - Objašnjava konfiguraciju neophodnu za rad i izbor ispravnih instalacionih opcija, - Navodi najčešće korišćene prevodioce C jezika.

3. Tip ispita

Usmeni.










325

2.1.4. RAČUNARSKE MREŽE

1. Ciljevi ispita

Na ispitu ocjenjujemo:

- da li je učenik ovladao znanjima o komponentama računarskih mreža i principima njihovog rada, - da li je učenik osposobljen da prepozna osnovne zahtjeve i probleme u rješavanju računarskih mreža, - da li zna povezati teorijska znanja s praktičnim primjerima, - da li zna tražiti informacije, izvore i proizvođače komponenti računarskih mreža.



Uvod u računarske mreže i podjela računarskih mreža

- Objašnjava značaj računarskih mreža u prenosu informacija. - Definiše i skicira računarsku mrežu. - Nabraja vrste mreža. - Objašnjava načine povezivanja. - Objašnjava komutaciju kod računarskih mreža.

Topologija računarskih mreža - Objašnjava pojam topologije. - Nabraja vrste topologija. - Objašnjava tehniku difuznog prenosa kod svih topologija.

Računarske komunikacije - Objašnjava tehnologiju računarskih komunikacija. - Objašnjava osnovne pojmove. - Navodi osnovne elemente modela sistema za računarske komunikacije (izvor poruka, predajnik, prenosni put, prijemnik, korisnik).

- Objašnjava analogni i digitalni prenos. - Objašnjava funkciju modulatora i demodulatora, odnosno kodera i dekodera. - Skicira oblike prenosa poruka. - Definiše serijski i paralelni prenos. - Definiše sinhroni i asinhroni prenos.

Prenosni putevi - Objašnjava i razlikuje oblike prenosnog puta. - Razumije ostvarenje fiksnog prenosnog puta. - Razumije postupak ostvarenja bežičnog prenosnog puta.


326


Komunikacioni uređaji - Objašnjava ulogu i princip rada komunikacionih uređaja. - Objašnjava principe modulacione tehnike, kompresije podataka i korekcije greške. - Objašnjava značaj ISDN adaptera i njegovih prednosti. - Navodi nove tehnologije prenosa. - Navodi tipove multipleksera. - Analizira interfejs kao hardversko i/ili softversko rješenje koje omogućava povezivanje dva sistema različitih karakteristika.

Arhitekture i protokoli - Objašnjava sastav mrežne arhitekture. - Nabraja oblike arhitektura. - Definiše i objašnjava mrežni protokol. - Objašnjava i nabraja nivoe organizacije mrežne komunikacije. - Objašnjava funkciju OSI modela. - Objašnjava TCP/IP okruženje.

LAN mreže - Objašnjava osobine i elemente LAN mreža. - Objašnjava organizaciju LAN mreža. - Nabraja nivoe. - Objašnjava probleme kod LAN topologije i zna kako se rešavaju. - Objašnjava prenosne medijume. - Skicira topologiju LAN mreže. - Objašnjava pojam tehnike kontrole pristupa. - Objašnjava pojam sloja logičke kontrole veze podataka.

WAN mreže - Objašnjava pojam globalne mreže. - Nabraja i razumije osnovne komponente. - Analizira topologiju podmreža i elemente koji je sačinjavaju. - Objašnjava Internet usluge i njihov značaj u modernoj komunikaciji. - Objašnjava postupak povezivanja računara na Internet. - Nabraja načine povezivanja. - Objašnjava postupak registracije korisnika i korišćenja komunikacionih programa i opreme.


327

3. Tip ispita

Usmeni.










329

3. STRUČNI RAD

1. Naziv predmeta STRUČNI RAD - TEME.

2. Ciljevi ispita

Na ispitu se ocjenjuje:

- povezanost stručno-teorijskih i praktičnih znanja, - stepen osposobljenosti izrade programa za računare, - stepen osposobljenosti za primjenu gotovih programa (softvera) za rješavanje određenih zadataka, - stepen osposobljenosti za nalaženje i otklanjanje kvarova u elektronskim pločama (karticama), - odgovarajući pristup i izbor postupaka kod obavljanja zadataka, - sposobnost upotrebe tehnologija i mjernih instrumenata, - racionalna upotreba energije, materijala i vremena, - poštovanje propisa iz područja zaštite na radu i zaštite životne sredine, - odgovornost za kvalitet vlastitog rada.

3. Preporuke za stručne radove

Stručni rad je samostalno obrađivanje određenog problema po planiranim postupcima (informisanje, planiranje, odlučivanje, izvođenje, kontrola, vrednovanje). Kandidat izrađuje stručni rad po planu koji je uskladio s mentorom.

Teme ispitnih zadataka predlažu profesori stručno-teorijskih predmeta, ali temu mogu predložiti i socijalni partneri u saradnji sa školom. Temu za zadatak mogu predložiti i kandidati ali je mentor mora propratiti sadržajem i oblikom. Ispitni odbor objavljuje teme ispitnih zadataka u skladu s Pravilnikom o stručnoj maturi.

Kandidat u završnoj godini školovanja izabere jednu temu iz područja obaveznih ili izbornih stručnih predmeta. Zadatak izvodi samostalno, individualno ili u grupi, a izvještaj piše u skladu sa uputstvima. Ako se zadatak realizuje u grupi, onda već u samom predlogu projektnog zadatka mora biti precizno određena podjela zadataka između članova grupe, tako da se svaki određeni dio projektnog zadatka može ocijeniti objektivno.


330

Ispitni odbor određuje sadržaj i vrstu ispitnih zadataka. Ispitni odbor izdaje pismeno teme, sa nazivom, datumom izvlačenja i odbrane, mjestu izvođenja ispita, o imenovanju nastavnika (mentora), o eventualnim potrebnim prethodnim radnjama i o drugim obavezama i uslovima.

Projektni zadaci su po pravilu različiti ili jednaki. U slučaju da su jednaki, onda mora biti propisano njihovo izvođenje, postupci, izborni materijal, kao i posebni zahtjevi u izvještajima i tehničkoj dokumentaciji kako bi se obezbijedilo objektivno ocjenjivanje i samostalan rad kandidata. Mentor prati izradu projektnog zadatka i vodi propisanu dokumentaciju o tome.

Odbrana projektnog zadatka se odnosi na zadatak, argumentaciju o odabranom rješenju, obja-šnjavanje rezultata i predstavljanje tehnoloških i mjernih postupaka.

Ocjenjuju se praktično upotrijebljena znanja i vještine stečene u procesu obrazovanja i to po sljedećim fazama:

- razjašnjavanje problema, poštovanje uputstava i kvalitet rješenja, - teorijska razrada zadatka i projektim zadatkom propisana dokumentacija, - odbrana.

4. Znanja koja se ocjenjuju

Sadržaji i zahtjevana znanja za pojedine teme:

Tema Znanja i vještine učenika Tehnički zahtjevi

OPERATIVNI SISTEMI - MS DOS (Podešavanje BIOS-a za podizanje sistema, instalacija MS DOS-a, Startup Disk, komande DOS-a, Norton Commander)

- Rad s prozorima. - Rad s folderima i fajlovima - Start meni (Pokretanje programa, Pretraživanje fajlova, Pomoć i podrška (Help), Windows Explorer).

- Kontrolna tabla (Control Panel) - Konfigurisanje i rad u mreži učionice

- Instalisati i podesiti vezu sa Internetom

- BIOS, formatiranje i dijeljenje diska, upravljač uređaja (driver)...

- Izvođenje određenih radnji pri rješavanju problema definisanih zadatkom

- Unijeti parametre odabranog provajdera, podesiti stavke za umrežavanje kao i program za elektronsku poštu.

- Upotreba alata za održava diskova i oporavak sistema.

- Prouči sistemske datoteteke različitih operativnih sistema i poveže dobijene rezultate

Na osnovu definisane funkcije potrebno je: - odlučiti se za tehničko rješenje - potražiti i izabrati softver - analizirati rad - pripremiti tehničku dokumentaciju i predstaviti

- izraditi tehnički izvještaj...


331


- System Tools - Instalacija Windows-a - Nadogradnja, konfigurisanje i podešavanje Windows-a

- (Baza Registry, fajl sistem, TCP/IP). - Linux (Instalacija i podešavanje, rad s fajlovima i folderima).

RAČUNARSKI HARDVER - Kućište i napajanje - Matična ploča - Procesor - Memorije i memorijske jedinice:

- SDRAM, - FDD, - HDD, - CD-RW, DVD...

- Kartice: - Grafička kartica - Muzička kartica - Modem - Mrežna kartica

- Ulazno-izlazni uređaji: - Tastatura - Miš - Monitor - Matrični štampač - Ink Jet štampač - Laserski štampač - Skener

- Održavanje PC

Osnovni podaci za proučavanje problema: - odrediti uslove i - vrstu komponenti za određenu konfiguraciju

PC Od tehničkih zahtjeva potrebno je: - odrediti vrijednosti predviđene standardima - postaviti komponente prema preporuci

proizvođača - izmjeriti izlazne napone napojne jedinice Izraditi zadatak koji sadrži: - ugradnju komponenti i uređaja - izvođenje povezivanja - izračunavanje kapaciteta diska, - instalaciju upravljača uređaja (driver), - definisanje i izvođenje zaštite i čišćenje od

virusa - biblioteku najčešćih kvarova, njihovih uzroka

i načina otklanjanja - demonstraciju postupka zaštite integrisanih

kola (čipova) od elektrostatičkog pražnjenja - ispitivanje ispravnosti i otklanjanje greške

kod hardvera - opremanje i pravilno postavljanje radnog

mjesta - ukazivanje na moguće nedostatke u

ergonomiji opreme ili radnog okruženja

Na osnovu definisane funkcije potrebno je: - odlučiti se za tehničko rješenje - potražiti i izabrati elemente - izabrati princip djelovanja - analizirati rad - testirati ili simulirati rad - pripremiti tehničku dokumentaciju i

predstaviti - izraditi tehnički izvještaj...

APLIKATIVNI SOFTVER - Izrada dokumenta u Word-u - Izrada dokumenta u Excel-u

Izraditi zadatak koji sadrži: - određeni namjenski dokument za čiju izradu

se koriste razni postupci, radnje i alati iz

Na osnovu definisane funkcije potrebno je: - odlučiti se za tehničko rješenje


332


softvera koji se koristi - potražiti i izabrati softver - analizirati rad - pripremiti dokumentaciju i pred-staviti

izradu izvještaja... BAZE PODATAKA - Izrada relacione baze podataka i pisanje aplikacije za rad s podacima

Izraditi zadatak koji sadrži: - zadatak (problem) - analizu problema - slogovnu strukturu - vezu između struktura (relacioni model) - prikaz podataka - rezultate testiranja - program (aplikaciju) - prikaz operacija aplikacije (selekcija, brisa-

nje, dodavanje, formiranje nove baze...)

Na osnovu definisane funkcije potrebno je: - odlučiti se za tehničko rješenje - potražiti i izabrati softver - analizirati rad - testirati - pripremiti dokumentaciju i predstaviti

izradu rada...

PROGRAMIRANJE - Primjena C-a u aritmetici i algebri

Izraditi zadatak koji sadrži: - Izradu programa koji rješavaju određene matematičke probleme kao što su:

- uvećanje binarnog broja - obrtanje cifara binarnog broja - dijeljenje cijelih brojeva - faktorijel s neograničenim ciframa - sortiranje pravih razlomaka itd

U obradi ovih tema treba uočiti sljedeće faze: - Analiza problema - uočiti zakonitost ponašanja elemenata

programa - uočiti odnos koji postoji između njih - izabrati princip djelovanja - ukoliko već postoji poznato rješenje koje se može primijeniti iskoristiti ga za rješavanje sopstvenog problema

- Ako je zadatak složen raščlaniti ga na skup manjih zadataka kojima se lakše manipuliše

- razmisliti o svim elementima, jer podaci dobijeni u ovom procesu postavljaju okvir za problem i njegovo rješenje

- Rad s nizovima i matricama u C-u - Izrada programa koji rješavaju probleme s nizovima i matricama, kao npr:

- specifično sortiranje niza - traženje niza y u nizu x - preslikavanje po određenom pravilu itd.

- Projektovanje programa - Obuhvata pravilno strukturirane podatke i izbor odgovarajućih algoritama

- Napraviti tačan skup postupaka i


333


početnu verziju programa korišćenjem pravila programskog jezika

- Primjena C-a u obradi teksta - U okviru ove teme mogu biti obrađeni sljedeći problemi:

- prebrojavanje raznih vrsta znakova - prebrojavanje riječi u tekstu - pronalaženje najduže riječi - pretvaranje svih slova u velika

- Kodiranje programa - Prije ove faze mora biti dobro definisana funkcionalna organizacija i logika programa

- Tokom kodiranja (pisanja programa) koristiti opisna imena simboličkih konstanti promjenljivih i funkcija

- Pisati komentare - Pisanje sistemskog softvera u C-u - Pisanje i objašnjavanje programa koji

rješavaju probleme sistemskog softvera, kao što su npr:

- izračunavanje logičkih izraza - uklanjanje nepotrebnih zagrada i sl.

- Testiranje programa - napraviti plan testiranja - provjeriti da li je ispravan odgovor na

očekivani ulaz - provjeriti da li program otkriva grešku i

da li je ispravlja - posmatrati ponašanje progra-ma u

graničnim područjima - Programski jezik C u oblasti kompjuterske grafike

- Pisanje i analiza programa koji rješavaju sljedeće:

- određivanje položaja tačke u trouglu - najduži lanac povezanih krugova - sortiranje tačaka u n-dimenz. prostoru itd.

- Provjeriti šta program pruža u odnosu na zahtijevanu tačnost, brzinu itd.

- Provjeriti da li postoji odgovarajuća komunikacija programa s korisnikom

- Rješavanje nestandardnih problema u C-u

U okviru ove teme mogu biti objašnjeni programi koji rješavaju sljedeće probleme: - raspadanje papira na djelove - izlaz iz dvodimenzionog lavirinta - pobjednička strategija u logičkoj igri i sl.

- Održavanje: - svi programi imaju greške koje se vremenom otkrivaju i ispravljaju

- vrši se revizija rada uvođenjem novih osobina

- prave se višestruke verzije (zbog različitog okruženja)

- poboljšanje u radu i izgledu RAČUNARSKE MREŽE - Izrada mreže od 3 do 15 računara

Izraditi zadatak koji sadrži: - povezivanje računara, podešavanje mreže i

demonstriranje rada u mreži

Na osnovu definisane funkcije potrebno je: - odlučiti se za tehničko rješenje - potražiti i izabrati softver


334


- analizirati rad - pripremiti dokumentaciju i predstaviti

izradu rada... MULTIMEDIJALNI SISTEMI - Izrada multimedijalnog projekta

- Zvuk - Video

Izraditi zadatak koji sadrži: - snimljen i obrađen zvuk iz rada na stručnom

ispitu - snimljen i obrađen video zapis iz rada na

stručnom ispitu

Na osnovu defi. funkcije potrebno je: - odlučiti se za tehničko rješenje - potražiti i izabrati softver - analizirati rad - pripremiti dokumentaciju i predstaviti

izradu rada... PRENOS PODATAKA - Izrada projekta

- sklopovi za prenos podataka - medijumi za prenos - obrada signala

Izraditi zadatak koji sadrži: – nacrtanu blok šemu i električnu šemu

sistema – izrađeno funkcionalno kolo – izvršena mjerenja na sistemu – definisanu stabilnost sistema

Na osnovu def. funkcije potrebno je: - odlučiti se za tehničko rješenje - analizirati rad - pripremiti dokumentaciju i predstaviti

izradu rada...

AUTOMATSKO UPRAVLJANJE - regulacija proces. veličina i mašina - regulacija broja obrtaja elektromotora jednosmjerne struje

- upravljanje režimom rada izmjenjivača toplote

- primjena računara u sistemima automatskog upravljanja

Izraditi zadatak koji sadrži: – definisan sistem automatskog upravljanja i

regulacije – nacrtanu blok šemu i električnu šemu

sistema – izrađeno funkcionalno kolo – izvršena mjerenja na sistemu – definisanu stabilnost sistema

Na osnovu def. funkcije potrebno je: - odlučiti se za tehničko rješenje - analizirati rad - pripremiti dokumentaciju i predstaviti

izradu rada...

RAČUNARSKA GRAFIKA I INTERNET TEHNOLOGIJA - Izrada grafike - Izrada animacije - Izrada veb sajta

- Planiranje i organizovanje veb sajta

- Kreiranje veb sajta - Dizajniranje i postavljanje veb strana

Izraditi zadatak koji sadrži: - plakat, vizit kartu, logotip škole - određenu animaciju za veb sajt - sajt škole, kluba itd.

Na osnovu definisane funkcije potrebno je: - odlučiti se za tehničko rješenje - potražiti i izabrati softver - analizirati rad - pripremiti dokumentaciju i predstaviti

izradu rada...

- Projekat za grupu - Zadatak za pojedinca iz grupe


335

Zadatak definisan temom izrađuje se samostalno u školskoj godini u kojoj se polaže stručni ispit. Pismenom odlukom Ispitnog odbora određuje se, pored ostalog, početak, kraj i rok predaje stručnog rada. Odbrana se obavlja u redovnim rokovima za stručni ispit po usvojenom rasporedu ispita.

Pri izradi i predstavljanju zadatka dozvoljena je upotreba svih pomagala i instrumenata potrebnih za izradu i odbranu stručnog rada, literatura i drugi izvori informacija.

Ako se stručni rad u cjelini ili jednim dijelom radi pred komisijom, njegova izrada traje do 4 sata. Izrada i odbrana obuhvata predstavljanje zadatka i rezultata navedenih u izvještaju, izvođenje specifičnih radnji ili mjerenja, predstavljanje dokumentacije, pred mentorom i komisijom. Kandidat pri usmenoj odbrani svojim znanjem pokazuje valjanost rezultata i samostalnost u radu. Usmena odbrana traje do 30 minuta.

5. Ocjenjivanje znanja i vještina

Kriterijumi za ocjenjivanje zadatka:

R.br. Kriterijumi Procenti

1. Planiranje i priprema zadatka

planiranje obrađivanja teme upotreba različite literature upotreba odgovarajućih metoda rada originalnost pravilna upotreba jezika i stručne terminologije

20%

2. Dokumentacija

upotreba različitih pomagala upotreba jezičkih normi 20%

3. Stručnost izvođenja

tehničko izvođenje zadatka estetska oblikovanost zadatka 30%

4. Odbrana

predstavljanje zadatka samostalni odgovori i diskusije 30%

UKUPNO 100%


336

Prilikom dogovora o bodovnom vrednovanju stručnog rada, ukupna bodovna vrijednost mora se pretvoriti u propisanu, petostepenu skalu ocjenjivanja koja sadrži ocjene od nedovoljan (1) do odličan (5). Za određivanje ocjene na osnovu sakupljenih bodova koristimo predstavljene kriterijume:

Ukupan broj bodova Brojčana ocjena

manje od 50 nedovoljan (1)

51 - 60 dovoljan (2)

61 - 75 dobar (3)

76 - 90 vrlo dobar (4)

91 - 100 odličan (5)


Kandidatima se preporučuje literatura i drugi izvori dati u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika, kao i literatura iz Kataloga udžbenika za stručne škole.


337

4. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA I OCJENJIVANJA ZNANJA UČENIKA

R. br. NASTAVNI PREDMET OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA I OCJENJIVANJA ZNANJA UČENIKA

Stručno-teorijski predmeti

1. Osnove elektrotehnike usmeni odgovori, pismeni zadaci, pismeni radovi.

2. Osnovi računarstva* usmeni odgovori, rad na vježbama, pismeni radovi.

3. Elektronika* usmeni odgovori, rad na vježbama, pismeni radovi.

4. Operativni sistemi* usmeni odgovori, rad na vježbama, pismeni radovi.

5. Računarski hardver* usmeni odgovori, rad na vježbama, pismeni radovi.

6. Aplikativni softver* usmeni odgovori, rad na vježbama, pismeni radovi.

7. Digitalna elektronika* usmeni odgovori, rad na vježbama, pismeni radovi.

8. Baze podataka* usmeni odgovori, rad na vježbama, pismeni radovi.

9. Ekonomika i organizacija preduzeća usmeni odgovori, pismeni radovi.

10. Programiranje* usmeni odgovori, rad na vježbama, pismeni radovi.


338

R. br. NASTAVNI PREDMET OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA I OCJENJIVANJA ZNANJA UČENIKA

11. Računarske mreže* usmeni odgovori, rad na vježbama, pismeni radovi.

12. Multimedijalni sistemi* usmeni odgovori, rad na vježbama, pismeni radovi.

13. Prenos podataka usmeni odgovori, pismeni radovi.

Izborni predmeti

14. Izabrana poglavlja iz matematike usmeni odgovori, pismeni zadaci, pismeni radovi.

15. Engleski (jezik struke) usmeni odgovori, pismeni zadaci, pismeni radovi.

16. Poslovna komunikacija usmeni odgovori, pismeni radovi.

17. Osnove energetike usmeni odgovori, pismeni radovi.

18. Automatsko upravljanje usmeni odgovori, pismeni radovi.

19. Računarska grafika i Internet tehnologija* usmeni odgovori, rad na vježbama, pismeni radovi.

*Predmeti s obaveznim praktičnim vježbama.


339

5. USLOVI ZA ZAVRŠETAK OBRAZOVANJA

Stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju za obrazovni program Elektrotehničar/ka računara završava se nakon položenog stručnog ispita koji se sastoji od:

- pismenog ispita iz maternjeg jezika i književnosti; - pismenog ispita iz matematike ili stranog jezika; - usmenog ispita iz jednog stručno-teorijskog predmeta po izboru učenika:

- Osnove elektrotehnike, - Programiranje, - Baze podataka, - Računarske mreže;

- stručnog rada iz predmeta od značaja za struku za koju se učenik osposobljava.

6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA UČENICIMA S POSEBNIM POTREBAMA

U skladu sa Zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama, škola je obavezna da na osnovu važećeg programa izradi poseban program koji bi omogućio prilagođeno izvođenje nastave, na način da učenici dostignu propisani stručni standard u svim predmetima, odnosno odgovarajuće stručne kompetencije.

7. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH

Za prilagođavanje obrazovnog programa koji se odnosi na stručno obrazovanje polaznika potrebno je:

- iz nastavnog plana izostaviti predmet fizičko vaspitanje, kao i slobodne aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za završetak obrazovanja. Škola je obavezna da ponudi sportske aktivnosti u koje se odrasli mogu dobrovoljno uključiti;

- da se provjeravanje i ocjenjivanje znanja izvodi putem ispita, pri čemu se ocjenjuju:

- usmeni odgovori, - pismeni zadaci, - pismeni radovi, - vježbe i dr. u skladu s obrazovnim programom.


340

8. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA

Red. broj Nastavni predmet Izvođač Stručna

sprema Profil stručne spreme


1. Osnove elektrotehnike nastavnik visoka dipl. ing. elektrotehnike profesor elektrotehnike

2. Osnovi računarstva nastavnik visoka dipl. ing. elektrotehnike - elektronika, telekomunikacije dipl. ing. računarstva

3. Elektronika nastavnik visoka dipl. ing. elektrotehnike - elektronika, telekomunikacije

4. Operativni sistemi nastavnik visoka

dipl. ing. elektrotehnike - elektronika, telekomunikacije PMF – programiranje, dipl. ing. računarstva

5. Računarski hardver nastavnik visoka dipl. ing. elektrotehnike - elektronika, telekomunikacije dipl. ing. računarstva

6. Aplikativni softver nastavnik visoka


7. Digitalna elektronika nastavnik visoka dipl. ing. elektrotehnike - elektronika, telekomunikacije

8. Baze podataka nastavnik visoka


9. Ekonomika i organizacija preduzeća nastavnik visoka diplomirani ekonomista


341

Red. broj Nastavni predmet Izvođač Stručna

sprema Profil stručne spreme

10. Programiranje nastavnik visoka

dipl. ing. elektrotehnike - elektronika, telekomunikacije PMF – programiranje dipl. ing. računarstva

11. Računarske mreže nastavnik visoka dipl. ing. elektrotehnike - elektronika, telekomunikacije dipl. ing. računarstva

12. Multimedijalni sistemi nastavnik visoka dipl. ing. elektrotehnike - elektronika, telekomunikacije dipl. ing. računarstva

13. Prenos podataka nastavnik visoka dipl. ing. elektrotehnike - elektronika, telekomunikacije

Izborni predmeti

14. Izabrana poglavlja iz matematike nastavnik visoka profesor matematike

15. Engleski (jezik struke) nastavnik visoka profesor engleskog jezika

19. Poslovna komunikacija nastavnik visoka diplomirani pedagog diplomirani sociolog diplomirani psiholog

18. Osnove energetike nastavnik visoka dipl. ing. elektrotehnike - energetika

17. Automatsko upravljanje nastavnik visoka dipl. ing. elektrotehnike - energetika - elektronika, telekomunikacije

16. Računarska grafika i Internet tehnologija nastavnik visoka



342

NAPOMENA:

- Održavanje opreme i pripremu vježbi iz oblasti računara obavlja lice s visokom ili višom stručnom spremom odgovarajućeg smjera;

- Održavanje opreme i pripremu vježbi iz oblasti elektronike i telekomunikacija obavlja laborant s višom stručnom spremom, VKV , V stepenom ili majstorskim ispitom odgovarajućeg smjera.

9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE

Vrsta nastave Broj časova kod kojih se odjeljenje dijeli u grupe Redni

broj Nastavni predmet Razred Ukupno časova

T V P T V P


I 144 144 - - - - - 1. Osnove elektrotehnike

II 108 108 - - - - -

2. Osnovi računarstva I 144 108 36 - - 36 -

3. Elektronika II 108 72 36 - - 36 -

4. Operativni sistemi II 108 72 36 - - 36 -

5. Računarski hardver II 108 72 36 - - 36 -

6. Aplikativni softver III 108 36 72 - - 72 -

7. Digitalna elektronika III 108 72 36 - - 36 -

III 72 72 - - - - - 8. Baze podataka

IV 99 66 33 - - 33 -

III 72 72 - - - - - 9. Ekonomika i organizacija preduzeća

IV 66 66 - - - - -


343

Vrsta nastave Broj časova kod kojih se odjeljenje dijeli u grupe Redni

broj Nastavni predmet Razred Ukupno časova

T V P T V P

III 108 72 36 - - 36 - 10. Programiranje

IV 96 66 33 - - 33 -

III 72 72 - - - 11. Računarske mreže

IV 99 66 33 - - 33 -

12. Multimedijalni sistemi IV 99 66 33 - - 33 -

13. Prenos podataka IV 66 66 - - - - -

Izborni predmeti

I 72 72 - - - - -

II 72 72 - - - - -

II 72 72 - - - - - 14. Izabrana poglavlja iz matematike

IV 66 66 - - - - -

I 72 72 - - - - -

III 72 72 - - - - -

III 72 72 - - - - - 15. Engleski jezik (jezik struke)

IV 66 66 - - - - -

16. Poslovna komunikacija I 72 72 - - - - -

17. Osnove energetike II 72 72 - - - - -

18. Automatsko upravljanje III 72 72 - - - - -

III 72 - 72 - - 72 - 19. Računarska grafika i Internet tehnologija

IV 66 - 66 - - 66 -


344

T – TEORIJSKA NASTAVA; V – VJEŽBE – UĆENICI SE DIJELE U DVIJE GRUPE TAKO DA BROJ UČENIKA U GRUPI NE BUDE VEĆI OD 17; P – PRAKSA.

10. OBLIK ORGANIZACIJE I IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA

Obrazovni program se organizuje i izvodi u školskom obliku.

11. SLOBODNE AKTIVNOSTI

Slobodne aktivnosti učenika sastavni su dio nastavnog plana i obrazovnog programa. Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da doprinose kako rekreaciji i opštekulturnom uzdizanju učenika, tako i upotpunjavanju stručnog znanja. Slobodne aktivnosti sadrže obavezne i sadržaje po izboru učenika.

Program slobodnih aktivnosti priprema škola, polazeći od utvrđenog broja časova u nastavnom planu (u I, II, III razredu po 36 časova, a u IV - 33 časa godišnje). Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole, a sastoji se iz tri cjeline:

- Obavezni sadržaji vezani za opšteobrazovno područje:

- dani sporta, - ekološke aktivnosti, - filmske, pozorišne, muzičke predstave i likovne izložbe, - posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr.

- Obavezni sadržaji vezani za stručno-teorijsko područje:

- posjete institucijama i preduzećima koja su stručno vezana s obrazovnim programom koji se realizuje, - posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, - učešće na stručnim predavanjima i takmičenjima u poznavanju određenih oblasti.

- Sadržaji po izboru učenika:

- učešće u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzička, likovna, informatička, prva pomoć, saobraćajni propisi, tehnički i Internet klub i dr.);

- socijalni rad učenika; - organizovanje dopunske i dodatne nastave i dr.


345

Uspješnost učenika na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su učenici obavezni da realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti jer je to uslov za napredovanje u viši razred, kao i za završetak obrazovnog programa.

12. PROFESIONALNA PRAKSA

Razred Broj radnih dana – godišnje -

Broj radnih časova - godišnje -

I 10 80

II 10 80

III 10 80

Svega: 30 240

Opšti ciljevi nastave

- Uvježbavanje učenika za rad sa hardverom i softverom; - Sticanje praktičnih znanja i vještina neophodnih za rad; - Povezivanje stečenih teorijskih znanja s praktičnim zadacima; - Uvježbavanje učenika za programiranje i rad s korisničkim programima; - Priprema za prihvatanje novih tehnologija i inovacija; - Upoznavanje učenika s mjerama higijensko-tehničke zaštite na radu.

Učenici I, II i III razreda obavljaju profesionalnu praksu nakon završetka nastavne godine, u skladu s nastavnim planom.

Profesionalna praksa se izvodi u odgovarajućim preduzećima ili objektima škole.

Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zadužena je škola.

Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji s programom stručno-teorijskih predmeta.


346

O realizaciji programa profesionalne prakse učenik je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse u koji upisuje sadržaje rada po danima, uz priložene skice, šeme ili neke druge elemente tehnološko-tehničke dokumentacije. Dnevnik profesinalne prakse potpisuje lice zaduženo za realizaciju programa.

Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime učenika, mjesto i vrijeme izvođenja) evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama.

Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za završetak razreda.


348

U izradi kataloga znanja za obrazovni program ELEKTROTEHNIČAR RAČUNARA / ELEKTROTEHNIČARKA RAČUNARA učestvovali su:

- Jovanka Ivanović, dipl. ing. elektronike i telekomunikacija, Srednja elektrotehnička škola „Vaso Aligrudić“ - Podgorica.

- Svetlana Stojanović, dipl. ing. elektronike i telekomunikacija, Ministarstvo zdravlja Crne Gore. - Gordana Tasić, dipl. ing. elektronike i telekomunikacija, Srednja elektrotehnička škola „Vaso Aligrudić“ -

Podgorica. - Persa Đaković, dipl. ing. elektronike i telekomunikacija, Srednja elektrotehnička škola „Vaso Aligrudić“ -

Podgorica. - Milojko Pušica, dipl.ing. elektronike i telekomunikacija, Srednja stručna škola – Nikšić. - Vesna Draganić, dipl.ing. elektronike i telekomunikacija, Srednja elektrotehnička škola „Vaso Aligrudić“ -

Podgorica. - Milisav Kosović, dipl. ing. elektronike i telekomunikacija, Srednja stručna škola –Nikšić. - Duško Lučić, dipl. ecc, Ekonomsko–ugostiteljska škola – Nikšić. - Marica Sekulić, dipl. ing. elektronike i telekomunikacija, Srednja elektrotehnička škola „Vaso Aligrudić“ -

Podgorica. - Ljiljana Vuković, dipl. ing. elektronike i telekomunikacija, Srednja stručna škola – Nikšić. - Aleksandrina Vujačić, dipl. ing. elektronike i telekomunikacija, Srednja elektrotehnička škola „Vaso Aligrudić“

- Podgorica. - Marko Jokić, prof. matematike, Srednja medicinska škola – Podgorica. - Vukašin Gvozdenović, prof. matematike, Srednja medicinska škola – Podgorica. - Vladimir Duborija, prof. matematike, Srednja elektrotehnička škola „Vaso Aligrudić“ - Podgorica. - Slavica Ademović, prof. engleskog jezika, Srednja stručna škola „Ivan Uskoković“ - Podgorica. - Dragica Anđelić, dipl. pravnik, Ministarstvo prosvjete i nauke, Podgorica. - Rada Živković, dipl. ing. elektronike i telekomunikacija, Srednja elektrotehnička škola „Vaso Aligrudić“ -

Podgorica.

Koordinator: Maljota Nuculović, dipl. ing. elektrotehnike, Centar za stručno obrazovanje – Podgorica.


349

PRILOG: STANDARD ZANIMANJA

P.1. ELEKTROTEHNIČAR / ELEKTROTEHNIČARKA RAČUNARA

1. Ime i kod standarda zanimanja: ELEKTROTEHNIČAR / ELEKTROTEHNIČARKA RAČUNARA CSO ST 04 002 030703

2. Ime i kod zanimanja: ELEKTROTEHNIČAR / ELEKTROTEHNIČARKA RAČUNARA

3. Nivo zahtjevnosti: IV

4. Stručne kompetencije:

Kandidat:

- Vrši sklapanje, puštanje u rad i podešavanje osnovnih parametara računara; - Održava računarske sisteme, otkriva, lokalizuje i otklanja osnovne kvarove, - Osposobljen je za korišćenje standardnog, najčešće upotrebljavanog aplikativnog softvera, - Posjeduje osnovna znanja o arhitekturi i organizaciji računara, softveru i tehnikama programiranja, - Poznaje komponente personalnih računara i računarskih sistema kao cjeline, - Posjeduje osnovna znanja o strukturi operativnih sistema i povezivanju različitih operativnih sistema u

jedinstvenu mrežu; - Poznaje osnovne Internet tehnologije, kao i primenu multimedijalnih tehnologija, - Posjeduje znanje engleskog jezika do nivoa koji je potreban za korišćenje stručne literature na engleskom

jeziku; - Poznaje strukture računarskih mreža, upoznat sa osnovnim konceptima paketskih mreža LAN i WAN tipa i

osposobljen za instalaciju i administraciju; - Osposobljen je da prati i usvaja promjene u informacionim i računarsko-komunikacijskim tehnologijama, - Pripremljen je za primjenu stečenih znanja i dalje usavršavanje, - Postuje standarde kvaliteta, - Stiti zdravlje i okolinu postujuci standarde i mjere zastite.


350

5. Opis standarda

Grupa poslova Ključni poslovi Vještine i znanja

Analiza, planiranje i organizacija rada

Organizuje rad prema periodičnom planu i tekućim potrebama

- priprema tehničku dokumentaciju, - poznaje osnovna pravila organizacije i rada preduzeća, - posjeduje sposobnost za timski rad, - posjeduje organizacionu sposobnost, - poznaje tehnički proces odvijanja rada u preduzeću.

Lična priprema za posao - upoznavanje sa radnim zadacima, - priprema za tekuće intervencije, - priprema za odlazak na teren, - provjera ispravnosti instrumenata i alata, - provjera rezervnog seta djelova, - provjera potrebne tehničke dokumentacije.

Priprema rada (radnog mjesta)

Priprema rada grupe - dogovor sa pretpostavljenima o predviđenom obimu poslova za taj dan,

- snimanje urađenog posla u prethodnoj smjeni, - konsultacija sa saradnicima.

Sklapanje, puštanje u rad i podešavanje osnovnih parametara računara.

- sklapa PC računare, - pušta u rad i podešava osnovne parametre - računara, - koristi znanja vezana za inicijalizaciju PC računara, - koristi znanja vezana za rad sa drajvovima i medijima za arhiviranje,

- koristi znanja vezana za rad sa matičnom pločom ( RAM memorije, procesori),

- koristi znanja vezana za kontrolere, kartice za proširenje, adaptere,

- poznaje osnovne I/O uređaje, - koristi znanja vezana za napajanje računarskih sistema.

Operativni poslovi

Održavanje i servisiranje računara. - vrši održavanje PC računara, - vrši servisiranje PC računara, - proširuje memorijske kapacitete, - zamjenuje postojeće komponente novim, istih ili boljih performansi

- prepoznaje osnovne tipove kvarova,


351


Rad sa operativnim sistemima. - Instalira operativne sisteme - radi sa fajlovima i folderima - kreira različite particije na hard disku - poznaje osnovne fajl sisteme (FAT, FAT 32, HPFS, Unix fajl sistemi, NTFS)

- koristi osnovna znanja o sistemskom softveru Rad sa aplikacijama - radi sa aplikacijama,

- Poznaje vrste aplikacija - Poznaje osnovne tekst procesore - Koristi grafičke i prezentacione programe - Koristi osnovne matematičke pakete - Koristi programski paket – MS Office (Microsoft Word, Microsoft Excel, Microsoft PowerPoint)

- Koristi osnovna znanja iz baza podataka Rad sa računarskim mrežama - koristi osnovna znanja vezana za LAN/WAN tehnologije

- poznaje osnovne mrežne topologije ( ring, star, bus) - koristi mrežne uređaje - poznaje principe mrežne organizacije - koristi znanja vezana za TCP protokol i osnovne protokole TCP/IP skupa

- koristi mogućnosti mrežnog menadžmenta Rad sa različitim vrstama kablova - poznaje osnovne vrste kablova i medija za prenos

- poznaje osnovne vrste konektora - izvršava poslove iz oblasti kabliranja (krimpovanje, patch-ovanje)

Rad sa Internet servisima - vrši podizanje Intranet DNS-a (Domain Name Service) - vrši podešavanje opsega dinamičkih adresa za klijent stanice - DHCP

- vrši podizanje MAIL servera - vrši podizanje PROXY servera - koristi osnovne servise tipa browsing, ftp, telnet, provjera e-maila

Rad vezan za sigurnost sistema - poznaje osnovne principe zaštite - poznaje osnove NAT principa - definiše prava korisnika - primjenjuje postupke u slučajevima neovlašćenog pristupa


352


- posjeduje osnovna znanja u vezi sa sistemom zaštite od virusa - koristi Antivirus programe ( instalacija, osnove korišćenja) - poznaje osnovne principe Firewall sistema

Komercijalni poslovi Pružanje usluga - ima osnovno znanje iz oblasti preduzetnistva, ekonomije i marketinga

- prati potrebe i stanje na trzistu - vrsi prodaju racunarske opreme - vrsi proracun pruzenih usluga

Administrativni poslovi

ispunjava radnu dokumentaciju - podnosi pismeni izvještaj o obavljenim poslovima, - posjeduje osnovnu poslovnu i komercijalnu pismenost, - popunjava radne naloge

Osiguranje kvaliteta osigurava kvalitet u skladu sa standardima

- poznaje standarde iz oblasti računara, - realizuje poslove u skladu sa uputstvima proizvođača opreme, - brine o opremi, alatu, inventaru, - realizuje poslove u skladu sa projektnom dokumentacijom, - realizuje poslove u skladu sa propisima o održavanju

Komunikacije poslovna komunikacija - komunicira sa saradnicima, - komunicira sa korisnicima usluga

Zaštita zdravlja i okoline

obavlja poslove u skladu sa propisima o zaštiti zdravlja i okoline

- obavlja poslove tako da ne ugrožava sebe, korisnike usluga i saradnike,

- pravilno koristi HTZ opremu, - poznaje propise iz oblasti zaštite okoline

6. Radna grupa za izradu standarda:

- Doc. dr Nikša TADIĆ, dipl. ing. - Vesna DRAGANIĆ, dipl. ing. - Lidija VUKOVIĆ, dipl. ing. - Amir HOLAJ, dipl. ing.

- Koordinator: Maljota NUCULOVIĆ dipl. ing.


353

Obrazovni program ELEKTROTEHNIČAR RAČUNARA / ELEKTROTEHNIČARKA RAČUNARA usvojen je na XXIII sjednici Savjeta za stručno obrazovanje održanoj 11.11.2004. godine.