REPUBLIKA E SHQIPËRISË · republika e shqiperise agjensia e zhvillimit tË zonave malore programi i investimeve strategjike “analiza e zinxhirit ushqimor pËr sektorin e frutikulturËs

REPUBLIKA E SHQIPERISE

AGJENSIA E ZHVILLIMIT TË ZONAVE MALORE

PROGRAMI I INVESTIMEVE STRATEGJIKE

“ANALIZA E ZINXHIRIT USHQIMOR

PËR SEKTORIN E FRUTIKULTURËS

NË RAJONIN E DIBRES” (Rrethet: Diber, Bulqize dhe Mat)

Realizoi: “SHOQATA E ZHVILLIMIT BUJQESISE DIBER”

ADAD

(Drejtor Ekzekutiv: Msc. Hafuz DOMI)

Tiranë, Janar 2008

PROGRAMI I INVESTIMEVE STRATEGJIKE

Realizoi: “Shoqata e Zhvillimit të Bujqësisë, Dibër - ADAD”

Tirane, Janar, 2008

Faqe: 2/57

“ANALIZA E ZINXHIRIT USHQIMOR

PËR SEKTORIN E FRUTIKULTURËS

NË RAJONIN E DIBRES”

(Rrethet: Diber, Bulqize dhe Mat)

Realizoi:

“SHOQATA E ZHVILLIMIT BUJQESISE DIBER”

ADAD

(Drejtor Ekzekutiv: Hafuz DOMI)

Tiranë, Janar 2008


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 3/57

LISTA E ANKRONIMEVE/SHKURTIMEVE

MADA Mountain Area Development Agency MBUMK Ministria e Bujqesise e Ushqimit dhe e Mbrojtjes se Konsumatorit MADAP Mountain Areas Development Agensy Program SDRMA Sustainable Development Rural Mountain Areas SIP Programi i Investimeve Strategjike PSD Privat Sector Development TOR Term of References ASP Agriculture Service Project ESO Extension Services Offices FAO Food and Agriculture Organization GIS Geographic Information System IFDC International Fertiliser Development Centre IRP Irrigation Rehabilitation Project Lo'L Land of Lakes MoAFCP Ministry of Agriculture and Food and Consumator Protection NGO Non-governmental Association PM Project Management UNDP United Nations Development Programme WB World Bank RO Regional Offices WUA Water User Associations UNDP United Nations Development Programme PF Peme Frutore TT Transfere Teknologjike SZHQ Strategjia Zhvillimit Qarkut Diber AgriTra Shoqate Trajnuese Bujqesore te Grave Diber DHF Dhoma Frigoriferike DI Diber BL Bulqize MT Mar

WEIGHTS AND MEASURES: 1 hektare (ha) = 10,000 m2 = 10 dn 1 quintal (q) = 100 kg 1 mt (metric ton) = 1,000 kg 1 kilometre (km) = 0.62 miles or 1000 m


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 4/57

PERMBATJA

KAPITULLI I ................................................................................................................................................. 8

1. TE DHENA RRETH ZONES QE MBULON SIP-I .................................................................................. 9

1.1. VENDI GJEOGRAFIK QE ZEN ZONA KU ZHVILLOHET SIP-I......................................................9 1.1.1. POZICIONI GJEOGRAFIK I QARKUT DIBER .................................................................................. 9 1.1.2. RELIEVI ............................................................................................................................................................. 9 1.1.3. TOKA .................................................................................................................................................................. 9 1.1.4. KLIMA ................................................................................................................................................................ 9 1.1.5. HIDROLOGJIA ................................................................................................................................................ 9

1.2. POPULLSIA RURALE............................................................................................................................10 1.2.2. GJENDJA E INFRASTRUKTURES DHE KERKESAT PER REHABILITIM. ........................... 11

1.3. AKTIVITETET EKONOMIKE.............................................................................................................11 1.3.1 STRUKTURA E TOKES BUJQESORE NE TERESI ........................................................................... 11 1.3.2 TENDENCAT E PERDORIMIT TE TOKES ........................................................................................ 11 1.3.3. STRUKTURA E KULTURAVE BUJQESORE NE 2007 .................................................................... 12 1.3.4.STRUKTURA E KREREVE TE BLEGTORISE NE 2007 .................................................................. 12 1.3.5. TE ARDHURAT E FAMILJEVE NGA SEKTORI PRIVAT ............................................................ 13 1.4.1. BIME MEDICINALE ................................................................................................................................... 14 1.4.2. SEKTORI JOBUJQESOR ............................................................................................................................ 14 1.4.3. AKTIVITETI EKONOMIK JO BUJQESOR ......................................................................................... 14 1.4.4. TE ARDHURAT SIPAS SEKTOREVE ................................................................................................... 14

1.5. NIVELI EKONOMIK.............................................................................................................................15

1.6. AKTIVITETET E MBESHTETURA NGA MADA, MAFF, DONATORE ETJ........................................15 1.7. PUSHTETI LOCAL, ORGANIZIMET PRIVATE DHE TE KOMUNITETIT............................... 16

KAPITULLI II...............................................................................................................................................17

2. ANALIZA E FILIERES AKTUALE TE PEMTARISE ............................................................................17

2.1. KULTIVIMI PEMEVE FRUTORE NE RAJONIN E DIBRES (1960-1995)...............................................17 2.1.2. STRUKTURA, RENDIMENTI, PRODHIMI PF................................................................................... 18 2.1.3. MENYRA E KULTIVIMIT TE PF ............................................................................................................ 19 2.1.4. RUAJTJA DHE PERPUNIMI I FRUTAVE ............................................................................................ 19

2.2. KULTIVIMI I PEMEVE FRUTORE NE PERIUDHEN 1995-2007.............................................................20 2.2.1. RAJONIZIMI I KULTIVIMIT TE PEMEVE FRUTORE .................................................................. 21 2.2.2. PRODHIMI FIDANEVE ............................................................................................................................. 22 2.2.3 STRUKTURA, RENDIMENTI, PRODHIMI PF NE 2007 .................................................................. 23 2.2.5. MOLLA DHE TEKNOLOGJIA E KULTIVIMIT ................................................................................ 25 2.2.6 KOSTO E PRODHIMIT TE MOLLES ................................................................................................... 27 2.2.7. PERDORIMI I PESTICIDEVE .................................................................................................................. 29 2.3.1. PROBLEMATIKA NE INFRASTRUKTURE KAPERCIMI VESHTIRESIVE ............................ 29 2.3.2. PROBLEMAME TE PRODHIMIT DHE KAPERCIMI I VESHTIRESIVE ................................. 30 2.4.1. PERPUNIMI FRUTAVE .............................................................................................................................. 31 2.5.1. RUAJTJA E FRUTAVE DHE KOSTO E DHOMAVE FRIGORIFERIKE .................................. 31 2.5.2. MARKTINGU I PRODHIMIT DHE DESTINACIONI PRODHIMIT ......................................... 32 2.6. BILANCI I TREGUT TE FRUTAVE 2007 ................................................................................................ 34 2.7. PROBLEMATIKA E PERIUDHES SE PASVJELJES KAPERCIMI I VESHTIRESIVE ............. 35

KAPITULLI III .............................................................................................................................................36

3.1. KONKLUZIONI PERSE DO TE ZHVILLOHET PEMTARIA..................................................................36 3.1.2. PERPARESITE ............................................................................................................................................... 36 3.3.3. ANALIZA DHE DINAMIKA E ZHVILLIMIT TE PF NE 2008-2012 ........................................... 37 3.1.4. REKOMADIME ............................................................................................................................................. 38

3.1.5. AKTIVITETET DHE INVESTIMET QE DUHEN REALIZUAR PER ZINXHIRIN USHQIMOR TE

FRUTIKULTURES NE QARKUN DIBER .................................................................................39

KAPITULLI IV .............................................................................................................................................40


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 5/57

4.1PROGRAMI I INVESTIMEVE STRATEGJIKE PER TRE VITET E

ARSHME........................................Error! Bookmark not defined. 4.1.1. INFRATRUKTURA URBANE DHE BUJQESORE ............................................................................ 43

4.1.2. AKTIVITETET, INVESTIMET QE DUHEN REALIZUAR NE HALLKEN E PRODHIMIT

…....44 4.1.3 AKTIVITETET DHE INVESTIMET QE DUHEN REALIZUAR NE HALLKEN E PERPUNIMIT RUAJES DHE MARKETIMIT TE FRUTAVE ......................................................... 49

TABELAT

Table 1 Siperfaqja totale e qarkut ne km 2 ............................................................................ 9

Table 2 Dinamika e pupullsise ne vite ......................................................................... 10

Table 3 Gjendja e popullsise sipas rretheve ne 2007 ........................................................... 10

Table 4 Struktura e siperfaqes sipas rretheve ne ha viti 2007 ............................................. 11

Table 5 Perdorimi i tokes ne 2002 dhe 2007. ...................................................................... 11

Table 6 Struktura e mbjelleve ne 2007 ................................................................................ 12

Table 7 Struktura e krereve te blegtorise 2007 .................................................................... 12

Table 8 Aftesia ujitese ne Qarkun e Dibres ......................................................................... 13

Table 9 te ardhura nga sektori bujqesor dhe blegtoral ........................................................ 13

Table 10 Te ardhurat per fryme ne $/dite nga fermat bujqesore ........................................ 15

Table 11 Ndarja administartive ........................................................................................... 16

Table 12 Ecuria e zhvillimit te pemtarise deri ne 1992 ne rrethin e Dibres ......................... 17

Table 13 Te dhenat e fidanishteve deri 1992 ....................................................................... 18

Table 14 Struktura, rendimenti, prodhimi PF deri 1992 ...................................................... 18

Table 15 Destinacioni prodhimit, perpunimi ..................................................................... 19

Table 16 Rajonizimi dhe perqendrimi PF sipas komunave .................................................. 22

Table 17 Prodhimi fidaneve 2006/2007 ............................................................................ 23

Table 18 Struktura, rendimenti prodhimi PF 2007 ............................................................ 23

Table 19 Struktura e mbjelljeve te reja 2007........................................................................ 24

Table 20 Kultivaret e molles ne strukturen e sotme ........................................................... 26

Table 21 Kosto e prodhimit te molles .............................................................................. 27

Table 22 Kosto per ngritjen e 1 ha pemtore te re sipas shkalles se dendesise ..................... 27

Table 23 Grupet prodhuese dhe aktiviteti i tyre ................................................................. 28

Table 24 Te dhene per fitofarmacite qe kane aktivitet ne rajon ........................................... 29

Table 25 koston totale te nje linje pepunimi ....................................................................... 31

Table 26 Kosto e DHF sipas volumit te ruajtjes ................................................................. 32

Table 27 Bilanci i tregut te frutave ne Qarkun e Dibres 2007 ............................................. 34

Table 28 permbledhese e buxhetit te parashikuar per tre vitet e ardhshme ......................... 41

Table 29 listimi i aktivitetve qe do te realizohen ne filieren frutikulture per nje periudhe

trevjecare ne qarkun e Dibres ............................................................................................. 42

GRAFIQET

Grafiku 1 Struktura e kulturave bujqesore 2007 .................................................................. 12

Grafiku 2Te ardhurat nga sektori bujqesor ......................................................................... 13


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 6/57

Grafiku 3 Subjekte ekonomike jo bujqesore ....................................................................... 14

Grafiku 4 Te ardhurat sipas sektoreve te tjere..................................................................... 14 Grafiku 5 Ecuria e zhvillimit pemtarise ’38-‘92 ............................................................................. 17

Grafiku 6 Ecuria e pemtoreve pas 1992-2007 ..................................................................... 20

Grafiku 7 Rajonizimi i pemtarise ne Diber ......................................................................... 21

Grafiku 8 Rajonizimi i pemtarise ne Bulqize ...................................................................... 21

Grafiku 9 Rajonizimi i pemtarise ne Mat .......................................................................... 21

Grafiku 10 Dinamika e prodhimit 2003-2007 ..................................................................... 24

Grafiku 11 Struktura e specieve te PF si qark ..................................................................... 24

Grafiku 12 Kosto per ngritjen e 1 ha me 1800 rrenje/ha .................................................... 28

Grafiku 13 Kosto per ngritjen e 1 ha 840 rrenje/ha ............................................................ 28

Grafiku 14 Destinacioni perdorimit te frutave ................................................................... 33

Grafiku 15 Periudha e vjeljes se prodhimit te frutave me kryesore ...................................... 33

Grafiku 16 Konsumi i fruta per periudhen vjetore ............................................................. 33

Grafiku 17 konsumi vjetor i frutave ................................................................................... 34

Grafiku 18 Dinamika e rritjes se siperfaqes se PF ne blloqe ................................................ 37

ANEKSE

Aneks 1 Struktura e PF ne 2007 ....................................................................................... 50

Aneks 2 Struktura dhe prodhimi i kulturave bujqesore 2007 ....................................................... 51

Aneks 3 Struktura dhe prodhimi i pemeve frutore Qarku 2007 ......................................... 51

Aneks 4 Struktura dhe prodhimi i pemeve frutore Diber 2007 .......................................... 51

Aneks 5 Struktura dhe prodhimi i pemeve frutore Bulqize 2007 ...................................... 52

Aneks 6 Struktura dhe prodhimi i pemeve frutore Mat 2007............................................ 52

Aneks 7 Dinamika e pemtoreve 1992-2007 ....................................................................... 52

Aneks 8 Dinamika e pemtoreve 2009-2012 ....................................................................... 52

Aneks 9 Konsumi vjetor i frutave ...................................................................................... 52

Aneks 10 Konto kulturale per ngritjen e 1 ha pemtore intensive ...................................... 53 Aneks 11 Konto kulturale per ngritjen e 1 ha pemtore me teknologji te permiresuat 840

bime/ha ............................................................................................................................. 54

Aneks 12 Salkurti Roshnopoje ........................................................................................... 54

Aneks 13 Grupi Kryemadhi Greve .................................................................................... 54

Aneks 14 Zebi Ushtelenxe ................................................................................................. 55

Aneks 15 Grupi Kaza Sllove .............................................................................................. 55

Aneks 16 Grupi Tafciu Kllobcisht Maqellare ..................................................................... 55

Aneks 17 Grupi Kaja Gjorice Bulqize ................................................................................ 56

Aneks 18 Lista E Fermereve Kurdari, Suc ........................................................................ 56

Aneks 19 Lista e fermerve Klos ........................................................................................ 56

Aneks 20 Prodhimi Fidaneve Diber .................................................................................. 57


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 7/57

QELLIMI DHE OBJEKTIVAT E SIP

Agjensia e Zhvillimit te Zonave Malore (MADA) u krijua ne vitin 2001 sipas Programit te Zhvillimit te Zonave Malore (MADP).

Objektivi i pergjithshem i programit MADA eshte: “Rritja e standartit te jeteses se popullsise se varfer ne zonat malore nepermjet rritjes se prodhimit dhe rendimentit te prodhimeve bujqesore dhe blegtorale, sigurimit dhe permiresimit te ushqimit, rritjes se te ardhurave nga bujqesia dhe ndermarrjet e tjera rurale si dhe nga infrastruktura e permiresuar”.

Nenobjektivat: i) Do te beje nje analize e gjendjes dhe filieres aktuale, problematikes dhe do te percaktohen aksionet kryesore, nevojat per nje plan investimesh individuale dhe ne grupe, nevojat sektoriale dhe financiare te detajuara si dhe do te percaktohen akset kryesore te zgjidhjes dhe te zhvillimit te pemtarise. ii) Mbeshtetja e aktorve privat ne pemtari ne procesin e prodhimit, grumbullimit, ruajtjes, perpunimit dhe marketingut te prodhimit dhe te percaktohen aktoret dhe partneret publik ne planin strategjik te realizimit te filieres per nje periudhe tre deri pesevjecare

Per te arritur kete qellim, veç te tjerash vemendje e veçante i eshte kushtuar: (i) Nxitjes se zhvillimit te sektorit privat, (ii) Forcimi i proceseve keshilluese dhe pjesemarrjen e komunitetit; dhe (iii) Forcimi i aftesive ne institucionet lokale dhe organizatave per te influencuar dhe mbeshtetur investimet ne sektorin privat dhe ne ate publik.

Ne kontekstin e programit te ri (SDRMA), MADA synon te krijoje dhe te konsolidoje arritjet e MADP, te financuar nga IFAD, dhe te zhvilloje me tej fokusin e saj duke synuar rritjen e funksioneve te saj, neprmjet zhvillimit dhe transformimit te saj ne nje Agjenci te Zhvillimit Rajonal sipas direktivave te BE.

Zhvillimi i Sektorit Privat (PSD) ka tre nen komponente kryesore: (i) Promovimi i Biznesit dhe dhe Bashkimeve Financiare; (ii) Programet e Investimeve Strategjike (SIP) dhe (iii) Ndertimi i Kapaciteteve te Krahut te punes dhe fuqise punetore. PSD synon forcimin e zhvillimit te strategjive te bujqesise dhe aktiviteteve te agrobiznesit ne te cilat zonat malore kane avantazh krahasues me prespektiva te qarta per nje zhvillim te qendrueshem dhe me perfitime.

Objektivi i PSD eshte: “Reduktimi i varferise ne zonat malore dhe krijimin e kushteve te pershtateshme per zhvillimin e qendrueshem te bujqesise dhe te sektoreve te tjere te ekonomise ne zonat e defavorizuara”. Nepermjet SIPit: “Analiza e zinxhirit furnizues dhe studimi i fizibilitetit për sektorin e frutikulturës në rajonin e Dibres (Diber, Bulqize, Mat)”, MADA synon ne identifikimin e potencialeve prodhuese, perpunuese dhe tregetuese ekzistuese ne baze zone dhe nenzone, ne sektorin e frutikultures dhe dhenia prioritet ndaj detyrimeve kritike, nevojave dhe sigurimi i mbeshtetjes institucionale dhe financiare per te permiresuar eficencen e aktoreve veprues ne zinxhirin e vlerave te ketij sektori. Ky SIP realizohet ne baze te kerkesave te TOR te pergatitura nga PSD & MADA (anneks nr. 1), ku rezultatet dhe rekomandimet e seciles do te ndihmoje institucionet mbeshtetese dhe financuese te fermeret, grupet dhe shoqatave kultivuese te pemeve frutore, perpunuesve dhe tregetareve te kesaj filiere ne kete zone. Kjo do te ndikoje direkt per te permiresuar teknologjine e kultivimit, per te rritur prodhimin dhe


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 8/57

shumellojshmerine, per te zgjeruar dhe stabilizuar mekanizmin e marketimit, krijimin e kushteve per investime ne rritjen e kapaciteteve teknike dhe informuese, ne teknologji, ne infrastructure e te tjera investimeve ne pikat nyje.

Aresyeja perse Mada synon realizimin e ketij SIPi ne filieren e frutikultures ne kete rajon eshte se, rajoni i Dibres (perfshire ketu rrethet Diber, Bulqize, Mat, jo vetem qe kushtet agro-klimaterike te ketioj areali jane shume te pershtatshme per kultivimin e pemeve frutore, por tradita e meparshme dhe aktualisht ne kushtet ku nje pjese e konsiderueshme e fermereve te kesaj zone i jane perkushtuar totalisht frutikultures, duke i investuar kapitalet e tyre ne mbjelljen e siperfaqeve te konsiderueshme me keto bime.

Zhvillimi i frutikultures perben nje nga sektoret me te rendesishem ne strategjine e zhvillimit rural si nje element mjaft i rendesishem per nje zhvillim te shpejte dhe te qendrueshem te zonave malore ne menyre qe te arrijme :

1. rritje te prodhimit per tregun vendas duke synuar eleminimin e importeve dhe stabilizimin e eksporteve

2. rritje te cilesise se prodhimit ne perputhje me standartet dhe parametrat e tregut europian.

3. qe pemtaria te shihet e lidhur ngushte ne zinxhirin prodhim-perpunim-marketing duke u ndalur vecanerisht ne metodat e reja dhe bashkekohore te marketingut dhe arritjes se tregut.

Kjo strategji e Mada perputhet dhe me politikat zhvilluese te Ministrise Bujqesise Mbrojtjes Kunsumatorit per zonat malore ku pemtaria eshte percaktuar si sektor prioritar mbeshtetur ne tendecat dhe perspektiven e zhvillimit te ketij rajoni. Mada - synon qe nepermjet programit te hartimit te SIP it te pemtarise te nxise dhe mbeshtese zhvillimin e frutikultures si teme prioritare ne rrethet Diber, Bulqize dhe Mat ku do te perfitojne direkt dhe indirekt prodhuesit ne keto zona me ane te rritjes se kapaciteteve prodhuese, teknike e profesionale, manaxhuese e tregtare ku per rrjedhoje do te permiresohet i nivelit social – ekonomik, qe do te realizohet pas hartimit dhe aplikimit te SIP (Programi Investimeve Strategjike ). Objektivat e studimit jane; 1) Analizen aktuale te filieres ne hallkat perbrese te saj: i) prodhimin; ii) Perpunimin, dhe; iii) Marketimin; 2) Identifikimi i veshtiresive dhe i pengesave me prioritare ne hallkat e filieres; 3) Percaktimi i aktiviteteve me kryesore dhe me prioritare me qellim investimin dhe nepermjet tyre ne arritjen e nje zhvillimi te qendrueshem ne te gjithe hallkat e filieres. Hartimi i Programit te Investimeve Strategjike “Analiza e Zinxhirit Ushqimor për Sektorin e Frutikultures në Rajonin e DIBRES”, perben nje hap te reendesishem per nje zhvillim te qendrueshem te nensektorit te Frutikultures dhe stabilizimin e nje filiere te qendrueshme ne Qarkun e Dibres.


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 9/57

KAPITULLI I

1. TE DHENA RRETH ZONES QE MBULON SIP-I

1.1. VENDI GJEOGRAFIK QE ZEN ZONA KU ZHVILLOHET SIP-I

1.1.1. POZICIONI GJEOGRAFIK I QARKUT DIBER

Rajoni Diber shtrihet ne Verilindje te Shqiperise dhe kufizohet ne Veri me Kuksin, Lindje me Maqedonine, Perendim me Mirditen, Kurbin, Kruje dhe Jug me Tiranen dhe Librazhdin. Qendra e Qarkut Diber eshte Peshkopia e cila ndodhet rreth 186 km nga Tirana.

1.1.2. RELIEVI

Dibra ka nje reliev pergjithesisht malor mjaft te larmishem me fusha, pellgje, lugina, male, kodra, lumenj dhe liqene duke perbere kushte mjaft te pershateshme klimatiko-toksore per zhvillimin e bujqesise. Ne teritorin e Dibres me kryesore jane dy luginat ajo e Drinit te Zi dhe lumit Mat ku shtrihet siperfaqja me e madhe e tokes dhe aktiviteti bujqesor.

Table 1 Siperfaqja totale e qarkut ne km 2

1.1.3. TOKA

Dibra ka zonalitet Horizontal dhe Vertikal dhe shtrihet nga 200 – 2750 m/ det, gje qe i jep mundesi per nje shumellojshmeri dhe pershtatje te kulturave bujqesore perfshire dhe Pemet Frutore (PF). Shumica e tokes bujqesore shtrihet ne pellgun e lumenjeve DRIN dhe MAT apo ne

intervalin nga 200-900 m/h/det.

1.1.4. KLIMA

Dibra ka nje klime mesdhetare malore, me dimer te ftohte dhe vere te fresket, ku temperatura mesatare vjetore eshte reth 11.3o C, ndersa mesatarja e muajve te ftohte -0.1o C dhe atyre me te ngrohte 21o C. Sasia vjetore e rreshjeve 751 – 719 mm/vit, dite me reshje 107 deri 109 ne vit me periudhe shtrirje vjeshte-pranvere. Ngricat e para te vjeshtes fillojne ne fillim nentori, ndersa ngricat e fundit te pranveres mund te zgjatin deri ne 10 -15 prill.Ne kete klime kane ndikim edhe ererat locale me karakteristika te veçanta dhe drejtime te ndryshme, ku me te njohura jene ajo e Murres (Murlani) dhe Jugu. Ne pellgun e lumit Mat ka ndikime te klimes mesdhetare gje qe ndikon ne rritjen e pemeve te kesaj klime.

1.1.5. HIDROLOGJIA

Qarku Dibres laget nga lumenj, perrenj dhe liqene te shumte duke pershkuar teritorin e tij.

Emertimi

Njesia Qarku Rrethet

Diber Bulqize Mat

Siperfaqja Km2 2041 868 680 852

Dendesia B/km2 81 98 65 76


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 10/57

Lumenjte kryesore te perfshire brenda qarkut jane Drini i Zi dhe gjashte lumenj me te vegjel qe derdhen ne te. Lumi Matit ku derdhen 3 lumenje te vegjel dhe 6 perrenj. Liqenet me kryesore jane: Liqejte e Lures, i Brucit, liqenet e Kacnise, i Grames, i Hinoskes, (Diber), Bataces, Kalemadhit (Mat), Liqeni i Zi, (Bulqize). Keto burime hidrike jane nje resurs natyror i vlefshem per hidroenergji dhe ujitje ne bujqesi.

1.2. POPULLSIA RURALE

Sipas ndarjes administrative te vitit 2007 popullsia e qarkut eshte e shperndare ne tre rrethe, qe perfshijne 4 Bashki, 6 qytete, 31 komuna dhe 279 fshatra. Situata demografike paraqitet e ndryshueshme ne vite dhe ne rrethe, urbane dhe rurale.

Table 2 Dinamika e pupullsise ne vite

RRETHI POPULLSIA GJITHESEJ NE VITE

1989 2000 2005 2007 2007/1989 2007/2005

Bulqiza 50282 57020 44811 44579 -11.34 -0.52

Dibra 99368 83602 85604 85182 -14.28 -0.50

Mati 76674 75574 65940 65150 -15.03 -1.20

Qarku 226324 216196 196355 194911 -13.88 -0.74

Ne raportin 1989/2007 kemi nje zvoglim te popullsise ne total rreth 14 %, ndersa ‘05/’07 kemi nje tendence te lehte ulje me 0.5-1.2 %. Rrethi Dibres renditet i treti ne shkalle vendi pas Librazhdit dhe Malesise Madhe (sipas UNDP) dhe ne Qark me 78 % kundrejt 64 % dhe 57 % te rretheve Bulqize dhe Mat.

Popullsia e Qarkut Diber eshte thellesisht rurale me 68 % ndaj 65 % qe eshte ne shkalle vendi. Nje zvoglim te popullsise ne fshat dhe nje tendence ne ulje te lehte dhe rritje ne qytet duke e konsideruar ate si te qendrueshme. Pas vitit 2005 e konsiderojme si nje stabilitet relativ demografik. Pra duhet te vleresojme kete situate demografike ne menyre qe te nderhyjme dhe

permiresimin e kushteve social-ekonomike. Dendesia eshte 81 banore/km². NIVELI I ARSIMIMIT TE FERMEREVE DREJTUES NEPER FERMAT E TYRE Lidhur me nivelin e arsimimit te fermereve drejtues neper fermat e tyre nga te dhenat si Qark rezulton se: i) Fermere pa arsim jane 1958 vete; ii) Fermere me arsim fillor jane 5328 vete; iii) Fermere me arsim tetevjeçar jane 16702 vete dhe; iv) Fermere me arsim te mesem edhe te larte jane 8489 vete.

Table 3 Gjendja e popullsise sipas rretheve ne 2007 Rrethi Popullsia Urbane Popullsia Rurale

Gjithesej Nr. familje

Gjithesej Nr. familje

Bulqiza 16353 4025 28226 6910

Dibra 18409 4324 66773 15652

Mati 28309 6996 36841 8632

Qarku 63071 15345 131840 31194

Grafiku 2. Popullsia Urbane dhe Rurale

Popllsia sipas rretheve

Bulqiza

23%

Dibra

44%

Mati

33%


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 11/57

1.2.2. GJENDJA E INFRASTRUKTURES DHE KERKESAT PER REHABILITIM.

Rrjeti i rrugeve rurale te qarkut te Dibres perbehet nga 1180 km rruge gjithesej, te cilat lidhin fshatrat me qendrat e komunave me rrugen kombetare. Gjendja teknike e nje pjese me te madhe te rrugeve rurale vleresohet e keqe, qe ne shkalle qarku keto zene rreth 50 % te gjatesise se pergjitheshme. Pothuajse te gjithe rruget rurale jane te pashtruara dhe rreth 45 % e tyre jane rruge dheu dhe shumica e rrugeve jane te pamirembajtura. Gjendja e keqe e rrugeve kufizon shume komunikimin e fshatrave midis tyre dhe me zonen urbane, veshtireson marrjen e sherbimeve nga popullata dhe pakeson mundesine e daljes ne treg te fermereve. Masat me kryesore qe duhen marre shkalle –shkalle permblidhen ne keto grupe kryesore si zhvillimi i infrastruktures se pergjitheshme urbane dhe bujqesore, te rrjeteve rrugore, te ujesjellesve, te ujitjes, energjitike, telekomunikacionit, institucioneve dhe objekteve arsimore, kulturore, shendeteore etj. 1.3. AKTIVITETET EKONOMIKE

1.3.1 STRUKTURA E TOKES BUJQESORE NE TERESI

Siperfaqja bujqesore ne shkalle qarku ze rreth 11.4 % ndaj totalit te fondit te tokes, ku Dibra ka nje siperfaqe me te madhe rreth 16 % ndaj totalit dhe toke are 49 %.. Siperfaqja pyjore ka diferenca te vogla nga 1-9 % ndermjet tre rretheve, ndersa livadhe me shuma kane Dibra dhe Bulqiza.

Table 4 Struktura e siperfaqes sipas rretheve ne ha viti 2007

Nr.

Rrethi

Siperfaqja gjithesej

ha

Nga kjo:

Toke are Fruta Vresht Pyje

Livadhe Kullota 7+8

Toke pa perdorur

Toke e refuzuar

a b c 1 2 3 4 5 6 7 8

1 Diber 66209 10612,8 704 50 34193 12899 1813.8 5936,4

ne %-je 34 49 85 37 30 39 41

2 Bulqize 58614 5340,5 98 15 36510 13354 3073.5 223

ne %-je 31 25 12 11 31 41 17

3 Mat 64143 5573,2 26 68 44240 6411 4721.8 3103

ne %-je 35 26 3 52 39 20 42

Qarku 188966 21526 828 133 114943 32664 9609.1 9262

1.3.2 TENDENCAT E PERDORIMIT TE TOKES

Qarku i Dibres ka 32477 ferma, totali i parcelave eshte 111488 me nje numer mesatar per ferme 3.4. Madhesia mesatare e parceles eshte 0.17 ha, kjo tregon per nje fragmentarizim te madh te tokes.

Table 5 Perdorimi i tokes ne 2002 dhe 2007.

Rrethet Viti Siperfaqja gjithesej Ha

Nga kjo: ha

Drithera Faragjere Patate Perime Pemtari Vreshta

Diber

2000 10663 3800 5400 505 400 525 33

2007 11019 3655 5454 520 522 660 50

Bulqize

2000 4832 2206 2000 272 316 34 4

2007 4729 1505 3037 253 350 139 15

Mat

2000 6263 2182 3526 85 408 41 21

2007 6297 1390 4588 143 556 26 68

Qarku

2000 21758 8188 10926 862 1124 600 58

2007 22045 6550 13079 916 1428 825 133


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 12/57

Fondi i tokes bujqesore punohet nga ferneret ka nje vlere kostante sipas viteve. Verejme tendencen e zvoglimit te siperfaqes se dritherave dhe rritjen e siperfaqes se faragjereve dhe te pemtarise. Keto dy tregues paraqesin ose percaktojne me sakte dhe prioritetet e zhvillimit te dy sektorve te blegtorise dhe pemtarise ne kete rajon gje qe pershtatet me objektivin e Mada per hartimin e SIP it te pemtarise ne kete qark.

1.3.3. STRUKTURA E KULTURAVE BUJQESORE NE 2007

Ne pergjithesi kultivohen pothuajse te gjitha kulturat kryesore dritherat, foragjere, perimet te gjitha pemet frutore vreshti te jepen ne tabele. i) Dibra disponon 47.5 %

te siperfaqes te tokes are, Bulqiza me 22 % dhe Mati me 29.5 %.

ii) Ne strukturen e mbjelljes Faragjeret e njoma zene rreth 54 %, kjo tregon per perparise qe ka dhe blegtoria

iii) Dritherat zene rreth 27 % ku me shume siperfaqe ka misri dhe gruri

iv) Frutikultura ze 8 % dhe vreshti vetem 1 %, por ka 275 mije rrenje pjergull me prodhim 5545 ton/vit.

v) Rendimentet te te gjitha kulturave jane me te medha ne rrethin e Matit, pastaj renditet Dibra dhe ne fund rrethi i Bulqizes keto ndryshime vijne per shkak te relievit dhe

kushteve klimatiko-toksosre te pershtatshme ose jo.

1.3.4. STRUKTURA E KREREVE TE BLEGTORISE NE 2007

Pavaresisht se rrethi i Matit ka rreth 28 % popullsise rurale ndaj 51 % te rrethit Diber dhe kapaciteteve kullosore rreth 10 % me pak, ky reth zene rreth 51% te numrit te krereve te dhirta dhe dhe 40 % te numrit te krereve te leshta ndaj 28 dhe 42 % qe ka rrethi i Dibres, kjo per arsye se ka sipefaqe me te vogel bujqesore me rreth 26 % ndaj 49 % qe ka rrethi i Dibres.

Table 6 Struktura e mbjelleve ne 2007

Rrethi Total

Nga keto: ne ha

Drithra Perime Patate F.njoma PF Vresht

Dibra 10698 3655 359 520 5454 660 50

Buqiza 5157 1505 213 253 3037 139 15

Mat 6661 1390 446 143 4588 26 68

Qarku 22516 6550 1018 916 13079 825 133

Grafiku 1 Struktura e kulturave bujqesore 2007

STRUKTURA KULTURAVE BUJQESORE 2007

Perime

4%

Patate

4%Fasule

2%

Faragjere

54%

PF

8%

Vresht

1% Drithera

27%Drithera

Perime

Patate

Fasule

Faragjere

PF

Vresht

Table 7 Struktura e krereve te blegtorise 2007

EMERTIMI Njesia Qarku Sipas Rretheve

Diber Bulqize Mat

Gjedhe gjithsej Krere 57000 25000 14000 18000

Lope “ 36940 16500 8300 12140

Te leshta “ 143820 58820 28000 57000

Dele “ 114780 49280 20500 45000

Te dhirta “ 104000 26000 35000 43000

Dhi “ 68500 18500 18000 32000

Shpende “ 398624 170000 62000 166624

Blete koshere 14835 8600 2610 3625


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 13/57

1.3.5. NIVELI I UJITJES Rreth 66 % e siperfaqes si qark ujitet, kjo me e larte eshte ne rrethin e Dibres, por kemi akoma rreth e 5658 ha ose rreth 30.8 % e siperfaqes qe nuk ujitet. Por vemendje me te me te madhe te kete ne rrethin e Dibres sepse siperfaqja e mundeshme e ujitshme ze rreth 53 % te diferences qe kerkohet te ujitet. Prandaj duhet te behen investime per te rivene ne pune rrjetin ujites e mundeshem dhe te perforcohen SHPU te ekzistuese dhe te ngrihen e reja. Aftesia ujitese ne shkalle qarku eshte 44 %, Dibra ka aftesi ujitese me te medha rreth 55 %.

Per permiresimin e nivelit ujites ne shkalle komune, rrethi dhe qarku, investimet do te orientohen ne ato zona ku ka nje perqendrim dhe zhvillim te sektorit te pemtarise, dhe investimet te jene te efekshme.

1.3.6. TE ARDHURAT E FAMILJEVE NGA SEKTORI PRIVAT

STRUKTURA E AKTIVITETEVE TE FERMAVE TE PERZIERA.

Rezulton se 32477 fermat te Qarkut e realizojne aktivitetin e tyre bujqesor ne: i) Ferma me drejtim prodhime blegrorale dhe bime bujqesore, jane 30207; ii) Ferma me drejtim prodhimi vetem me buime bujqesore, jane 2270; iii)Ferma me drejtim prodhime bujqesore vetem me bime arash 32360; iv)Ferma me drejtim kultivimin vetem me peme frutore jane 3872; Mbeshtetur ne te dhenat dhe sipas llogaritjeve te peraferta del se te ardhurat nga pemtaria jane rreth 16 here me te medha se dritherat., rreth 1.2 here me shume se vreshtaria dhe perimet dhe 2 hera me shume se patatjea v)Pemtaria siguron te ardhura me te medha. Prandaj dhe orientimi i prodhuesve eshte shtimi i siperfaqes dhe prodhimit Pemtari.

Table 8 Aftesia ujitese ne Qarkun e Dibres

Nr. Emertimi Qarku gjithesej

Diber Bulqize Mat

1 Siperfaqe gjithesej ha 41399 19117 8740 13542

a Nen uje ha 18372 10594 4500 3278

B Ujitet ha 12714 7542 3092 2077

2 % e siperfaqes nen uje

(a/1)

44 55 52 24

3 % e siperfaqes qe ujitet

(b/a)

66 71 69 63

4 Diferenca (kerkohet te ujitet)

5658 3052 1408 1201

Ne % ndaj totalit 100 53 25 22

Table 9 te ardhura nga sektori bujqesor dhe blegtoral

Kulturat Rend kv/ha

Vlera ne 000/leke per 1 ha

Shitje per 1 kv

Ardhura bruto

Shpenz. Ardhra neto

Drithera 40 2.5 100 60 40

Foragjere 50 1.5 75 35 40

Pemtari 200 5.0 1000 350 650

Vreshtari 180 6.0 1080 450 630

Perime 300 4.0 1200 600 600

Patate 300 3.0 900 600 300

Grafiku 2Te ardhurat nga sektori bujqesor

0

100

200

300

400

500

600

700

Te ardhurat ne 000/leke

Drithera buke

Foragjere

Pemtari

Vreshtari

Perime

Patate


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 14/57

1.4.1. BIME MEDICINALE

Dibra disponon resurse te medha natyrore te bimeve medicinale dhe aromatike ku mblidhen mbi ka mbi 85 lloje. Ka rreth 3000-4000 persona qe e mbledhin direkt. Sasia vjetore qe grumbullohet eshte mbi 2000 ton. Pra te ardhura ne kete sektor jane te mira qe shkojne nga 100-300 $ per familje ne vit. Ne kete aktivitet perfshihen komunat shume te thella rurale ku kane siperfaqe shume te vogel toke bujqesore dhe siperfaqe te medha pyjore e kullota.

1.4.2. SEKTORI JOBUJQESOR

Qarku i Dibres konsiderohet nje rajon shume i pasur me minerale, vecanerisht ne krom, mermere, gipse etj., Burimet ujore dhe burimet termale jane gjithashtu nje pasuri e madhe. Ka nje mjedis natyror turistik. Te gjitha keto perbejne pasuri kryesore per qarkun dhe nje burim te cmuar te ardhurash. sic eshte parku i Lures, Rezervati Luzni Bulac, Masivi Korabit Diber, Pylli i Arnenit te Allamanit Mat, liqeni i Zi Bulqize etj..

1.4.3. AKTIVITETI EKONOMIK JO BUJQESOR

Ne qarkun e Dibres kemi nga 1400 subjekte me aktivitet ekonomik jo bujqesor 87 % jane subjekte fizike ndaj 13 % qe jane subjkete juridike. Rreth 52 % te subjekteve jane ne rrethin e Dibres. Ndersa subjekte ekonomike me aktivitet prodhues jane vetem me 5.4 % kjo tregon per nje zhvillim shume te ulet ekonomik per sektorin e te ardhurave. Rreth 18 % e subjekteve kane aktivitet ne zonat rurale dhe keto me kapacitet te vogel kryesisht ne sektorin e transportit dhe tregtise.

1.4.4. TE ARDHURAT SIPAS SEKTOREVE

Sipas te dhenave te ARZH, DRBUMK Diber dhe INSTAT te ardhurat sipas sektoreve paraqiten ne grafikun e meposhtem. Nga te dhenat kostatojme: i) sektori bujqesor ze rreth 47 % te te ardhurave ne familje, kjo tregon per nje zhvillim thellesisht bujqesor te Qarkut Diber, pra nuk mund te themi per nje zhvillim industrial. Vemendja kryesore per kete rajon eshte zhvillimi bujqesore, agruindustria, agroturizmi etj.

Grafiku 3 Subjekte ekonomike jo bujqesore

Subjekte ekonomike jo bujqesore

Aktiviteti

prodhues

5%

Te tjera

4%

Tregtia

52%Sherbimet

13%

Transporti

26%

Grafiku 4 Te ardhurat sipas sektoreve te tjere

TE ARDHURAT

Sektoret e tjere

4%

Perkrahja

sociale

2%

Punesimi ne

shtet

9%

Emigracioni

38%

Bujqesia

47%


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 15/57

ii) Emigracioni ze rreth 38 %, fenomen ky qe ka shume forca pune, por qe nuk punojne ne vendin tone per aresye te mungeses se vendeve te punes. 1.5. NIVELI EKONOMIK

1.5.1 TE ARDHURAT NGA FERMAT

Qarku i Dibres zoteron nje fond toke are prej 21526 ha. Ne shkalle qarku siperfaqja e tokes se ndare bujqesore per familje ne zonen rurale eshte mesatarisht 0.88 ha. i)Ne vleren deri 1 ha per familje jane 8 komuna, me 1.01-2 ha jane 17 komua dhe mbi 2 ha jane 6 komuan nga 31 komuna qe ka qarku gjithesej. ii)Komunat qe disponojne siperfaqe deri ne 1 ha jane shume te thella rurale, por kane siperfaqe te madhe pyjore dhe kullosore iii)Te ardhura e familjeve nga sektori privat jane nga bujqesia, blegtoria, bime medicinale dhe sektori jo bujqesore. Qarku i Dibres ka 32477 ferma nga keto 13122 shesin ose 40 % e tyre. Te ardhurat ne 000/leke nga shitjet i) ne bime arash 785843 leke, ii) PF 286437 leke, iii) Blegtori 121121 leke, iv) nga perpunim 716806 dhe shpenzimet jane 650570 leke (sipas INSTAT 2006) Llogaritja e te ardhurave nga fermat per vitin 2006/07 eshte bere per cdo komune, duke marre parasysh prodhimin e perafert bujqesor e blegtoral, prodhimet nga frutikultura si dhe prodhime te tjera te vecanta per cdo komune (sipas UNDP dhe DRMBUMK Diber)

i)Rreth 57 % e komunave jane ne nivelin deri 1.15 $ ne dite ne Qarkun e Dibres, kjo me e theksuar ne rrethin e Bulqizes. ii)Te ardhurat nga ekonomia bujqesore jane te pakta sepse ndikojne shume faktore si

siperfaqja e vogel per familje, infrastruktua urbane dhe bujqesore e dobet dhe e veshtire bejne te mundur qe ndikojne dukshem ne strukturen dhe sasine e prodhimit bujqesor e blegtoral te qarkut te Dibres gjate 15 viteve te fundit. 1.6. AKTIVITETET E MBESHTETURA NGA MADA, MAFF, DONATORE ETJ. MADA –FERT ka vazhduar aktivitetin e saj ne rrethet Diber e Mat ne vitin 2004. Gjate periudhes 2003-2006 ka mbeshteur ne ngritjen i) 7 ha Pemtore Intensive Pilot ii) 1 ha Vresht Pilot, iii) 0.5 ha fidanishte, iv) jane kryer rreth 20 aktivitete per TT ne pemtari ASP ka financuar kater projekte: i) dy DHF frigoriferike ne Diber me kapacitet me nga 50 secila ne Tomin dhe Sllove, ii) jje kantine vere ne Tomin me CP 50 ton ne vit. iii) 1 ha pemtore superintensive Bulqize.,iv)Fidanishte dhe Vresht ne Mat. MAFF ka filluar aktivitetin ne rrethin e Dibres ne vitin 1995 ne total kane perfituar 3600 familje me nje shume totale 258 milion leke. Interesi ka qene nga 10 % ne vitet e para, ka vazhduar me 15 dhe tani shkon deri 17 %. Kjo kredi eshte shperndare ne 40 % Blegtori, 30 % Pemtari dhe 30 % ne Bime Arash. Keto dy te fundit ka pase dhe ne inpute, mekanike etj.

Table 10 Te ardhurat per fryme ne $/dite nga fermat bujqesore

Rrethi Te ardhurat per fryme ne $/dite nga fermat bujqesore

TOTAL

< se 1 1.1-1.25 1.26 -1.5 1.51-2

Bulqize 4 1 1 1 7

Diber 3 5 2 4 14

Mat 2 2 2 4 10

Qarku 9 8 5 9 31


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 16/57

SNV ka mbeshtetur DRBMK Diber per rritjen e kapacietetve institucionle te saj dhe ne formimin e grupeve prodhuese FERT Paris ka mbeshtetur prodhuesit ne rrethin e Dibres ne permiresimin e teknologjise se kultivimit te pemeve frutore dhe te vreshtit, ngritjen e fidanishteve per prodhimin e fidaneve me n/sh vegjetative. Rritjen e kapaciteteve prodhuese, teknike e organizative te fermerve. AgriTra ka mbeshtetur ne formimin e grave ne kopshatri dhe bulmetari, te cilet jane aftesuar per permiresimin e aktivitetve te tyre bujqesore e blegtoral.

1.7. PUSHTETI LOKAL, ORGANIZIMET PRIVATE DHE TE KOMUNITETIT

Pushteti lokal dhe organizimet private apo komunitare, si organizimi dhe funksionimi jane te bazuar ne ligjin per pushtein vendor dhe te organizatave NGO.

SKEMA E QEVERISJES VENDORE JEPET SI ME POSHTE DRMBUMK eshte institucioni drejtues eshte ne varesi direkte me MBUMK Tirane dhe qe ka pergjegjesine dhe disponibilitetin e zhvillimit te bujqesise ne rajon. Komuna/bashkia/qarku kane Keshillin si organ legjilslativ dhe Kryetarin me administraten si organ ekzekutiv qe zgjidhen me votim. OJF NE QARKUN E DIBRES

SNV- Organizate per zhvillim Hollandez

Shoqata Zhvillimit Bujqesise Diber-ADAD

QFPIB DIBER-Qendra Furnizimit Perbashket Inputeve Bujqesore Diber

AgriTra Vizion- Shoqate Trajnuese e Grave ne bujqesi

Shume SHPU si qark.

Table 11 Ndarja administartive Rrethi Bashki Komuna Fshatra Qytete

Bulqize 1 7 63 2

Diber 1 14 141 1

Mat 2 10 75 3

Qarku 2 31 279 6

63 fshatra

7 komuna 1 Bashki

Rrethi Bulqize

141 fshatra

14 komuna

1 Bashki

Rrethi Diber

75 fshatra

10 komuna

2 Bashki

Rrethi Mat

QARKU DIBER ORGAN LEGJSLATIV I ZGJEDHUR ME FUNKSIONE -VENDIMARRJE - EKZEKUTIVE

PREFEKTUARA ORGAN EKZEKUTIV I EMRUAR NGA QEVERIA

PUSHTETI QENDROR

OJF OJF Lagje Lagje Lagje

MBUMK TIRANE

DRBUMK DIBER


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 17/57

KAPITULLI II

2. ANALIZA E FILIERES AKTUALE TE PEMTARISE 2.1. KULTIVIMI PEMEVE FRUTORE NE RAJONIN E DIBRES (1960-1995) Deri ne vitet 1960 PF ne Rajonin e Dibres kane qene te kultivuar ne kopshte dhe bahce. Ne vitin 1938 kishte rreth 188 mije rrenje, ne 1956 kishte rreth 201 mije rrenje. Blloqet e para filluan te ngriheshin ne vitin 1958, pas 1964 filloj kultivimi i PF ne blloqe masive, ku ne vitet ’75-’85 arriti kulmin qofte ne siperfaqe, prodhim, perpunim dhe eksport. Gjate kesaj periudhe u ngriten shume blloqe te medha ne kodrat qe shtriheshin ne te dy anet pellgut te Drinit te Zi. Kultivimi i PF perfshinte ne vazhdimesi te gjithe teritorin e pellgut te Drinit nga Sllova ne Veri deri ne Ostren dhe F. Bulqize ne lindje duke formuar kuroren e gjelber te Peshkopise. Shumica e siperfaqes shtrihej ne kodra dhe shume pak ne toka te rrafshta. Pemtoret ishin kryesisht prone e dy NB ve Diber, Sllove dhe Qender, qe perfshinin rreth 45 % te numrit te rrenjeve, ndersa pjesa tjeter ishte ne KB, Kastriotit, Tominit, Muhurrit, Shupenze, Gjorices, Ostrenit etj. Jane kultivuar PF molla, kumbulla, qershia, ftoi, dardha, pjeshka, arra, geshtenja etj.

Table 12 Ecuria e zhvillimit te pemtarise deri ne 1992 ne rrethin e Dibres

Vitet Sasia 000/rrenje

Ne prodhim 000/rrenje

Ne %

Ne blloqe 000/rrenje

Ne % Siperfaqe Blloqet Nr. 000/rrenje

1938 188

1956 201 Pazmarit Kastriot Sllove Qenoke

12

1970 341 160 23

1985 1074 900 83 4630 48

1992 1036 480 45 852 5432 45

Dibra ( dhe Bulqiza) ka qene dhe eshte nje nder rajonet me te rendesishme te vendit tone per zhvillimin e frutikultures. Para viteve 1992 ajo zinte vendin e pare ne shkalle Republike per numrin e rrenjeve qe dispononte 1 074 000 rrenje ose 5432 ha, vendin e dyte pas Korçes persa i perket prodhimit dhe ne eksportin e prodhimit te kumbulles e

molles, ku ne total eksportonte mbi 4000 ton fruta ne vit, molle dhe kumbull kryesisht ne vendet e Europes Lindore.i RDGjermane etj. Ne rrethin Matit ka qene e zhvilluar pemtaria dhe ne kete rreth kultivimi ne blloqe ka filluar pas viteve 1965. Siperfaqja e pergjitheshme si rreth ka qene 460 ha. Ne vitet 1975-1985 kane qene formuar kurora e qytetit Burrel me 150 ha pemtore qe perfshinte sektorin e pemtarise te NB Mat ku punonin 400-600 punetore ne vit. Pemtaria ka qene e kultivuar pothuajse ne gjithe rrethin ne forme te shperndare, kurse ne blloqe me e perqendruar ka qene kryesisht ne KB ose komunat e sotme si ne Suc, Klos, Komsi, Xiber, Baz, Lis etj. Rendimenti ka qene 18-24 kg/rrenje. Ne fushen e lugines se Matit nuk kane qene kultivuar PF sepse kjo fushe

Grafiku 5 Ecuria e zhvillimit pemtarise ’38-‘92

Sasia 000/rrenje

0

200

400

600

800

1000

1200

1938 1956 1970 1985 1992


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 18/57

perdori per kulturat e arave. Jane kultivuar te gjithe pemet frutore si: Molla, kumbulla, qershia, ftoi, dardha, pjeshka, arra, geshtenja etj., si pemet te klimes mesdhetare si fiku, shega, hurma, bajamja etj.. Ne vitin 1938 Dibra kishte nje fidanishte ku bashke me dy fidanishtet e Tiranes dhe Korces prodhonin 25-50 mije fidane ne vit. Dhe ky aktivitet u rigjallerua pas 1958 kur filluan te ngrihen blloqet e para me pemtore. Per prodhimin e fidaneve kane funksionuar tre fidanishte, ne Zdojan, Maqellare, Mat. Fidanishtja e Zdojanit njihej si “zemra” e pemtarise Diber. Ajo dispononte nje koleksion te pasur speciesh dhe varietetesh ku numri i tyre shkonte rreth 67 lloje. Kjo fidanishte eshte pasuruar nga dy koleksione te ardhur nga Franca, Italia perkatesisht ne vitet 1972 dhe 1989. Ne kete periudhe kishte dy n/shartesa vegjetative te molles MM 106 dhe M 26 te cilat pak u shumezuan dhe nuk u vleresuan ne ate periudhe.

Per nje periudhe 30 vjecare nuk ka pasur nje ritem te madh te prodhimit te fidaneve, por kjo sasi perballonte kerkesat e planifikuara dhe mbulonte siperfaqe te medha sepse pemtoret kishin dendesi te vogel.

2.1.2. STRUKTURA, RENDIMENTI, PRODHIMI PF

Ne strukturen e blloqeve te PF dominuese ishin kumbulla, molla, qershia dhe ne % me te vogla te tjerat, shih tabelen.

Table 14 Struktura, rendimenti, prodhimi PF deri 1992

Specia Struktura ne %

Densiteti Bime/ha

Numri ne 000/ rrenje

Rendimenti kg/rrenje

Prodhim 000/kv/vit

Molle 28-30 180-220 310 15-20 55-60

Kumbull 40-42 200-220 544 12-15 35-40

Qershi /vishnje 18-20 180-200 207 15-18 15-20

Arre, Geshtenje, Lajthi 8-12 100-150 103 15-20 5-8

Dardhe, pjeshke, kajsi etj. 2 200-220 20 12-15 2-3

i) Megjithese kumbulla zen vendin e pare me 40-42 % ne prodhim renditet e dyta pas molles. ii) Molla renditet e dyta pas kumbulles me 28-30 %, por ajo zen peshen kryesore ne prodhimin e frutave.. iii) Prodhimi ne vitin me te mire ka qene deri ne 14400 ton dhe rreth 4000 ton eksportohej iv) Procesi i prodhimit ishte i organizuar dhe drejtuar nga shteti v) Molla ne mbjelljet e reja pas vitit 1985 ajo zinte vendin e pare. vi)Struktura varietore ne mbjelljet te reja te molles ishte: Gold Delicious 40 %, Starking 23%, 13 %, Wellspoor, 17 % Starkimson, 7 % Grand Smitth.

Table 13 Te dhenat e fidanishteve deri 1992 Vitet

Rrethi

Vendi Fidanishtes

Siperfaqja ha Fidane ne 000/cope Pemtore

Meme Fidanishte

1964 - 1991 Diber Zdojan, Maqellare

28 15 890

1965 - 1991 Mat NB Mat 12 2.5 52

TOTAL 40 17.5 1420


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 19/57

2.1.3. MENYRA E KULTIVIMIT TE PF

Menyra e kultivimit ose teknologjia e perdorur nga fermeret deri ne vitet 1995 ka vazhduar sipas asaj tradicionale ose klasike. Pemtoret e mbjella ne kete periudhe kane nje sistem kultivimi me distanca te medha nga 5x6 deri 10x10 m, ose me dendesi te vogel, me kurore madhe qe arrin mesatarisht nga 5-7 m lartesi. Shumica e fidaneve qe mbilleshin vinin nga nenshartesa me fare. Forma kryesore e kurores ka qene kupore, me kate dhe kate te permiresuara. Kjo forme kultivimi eshte predominuese afersisht ne rreth 80-90 % te siperfaqes. Duke filluar nga mbjella, punimet, sherbimet, pervec sperkatjes, krasitjes dhe vjeljes kryheshin me dore. Keto pemtore kishin rendiment me te vogel dhe kosto me te larte. Ne periudhen 1960-1980 krahas krijimit te blloqeve masive, u formua dhe nje brez specialistesh dhe puntoresh profesionisht qe sherbenin ne pemtore ku aplikoninn dhe zbatonin teknologjine klasike qe me vone mund te quhet tradicionale. Pas viteve 1980 filloj te permiresohej teknologjia duke u futur format kordon dhe palmet, por ne siperfaqe te vogla, ku ne kete periudhe u formua nje brez i dyte qe eksperienca dhe ndikimi i tyre ka vazhduar deri ne vitin 2000 e me tej. Pas kesaj periudhe jane futur forma te reja kultivimi, ku

ndeshen dy tendenca ajo TRADICIONALE dhe ajo e RE dhe per rrjedhoje nuk eshte formuar nje brez specialistesh dhe fermresh sic mund te quhet nje brez i trete per ti paraprire revolucionit teknologjik dhe evolucionit te kultivimit te PF, kjo per gjithe qarkun e Dibres.

2.1.4. RUAJTJA DHE PERPUNIMI I FRUTAVE

Ruajtja e frutave behej ne dy menyra ne ate tradicionale ku beheshin kavaleta ne blloqet e pemtoreve dhe mbuloheshin me kashte thekre deri ne evadimin e plote per tu tregtuar e fresket per konsum ne rrethet e tjera dhe eksport ose te vendosej per ruatje ne frigorifer. Ne vitin 1985 u ndertua nje frigorifer me kapacitet 3000 ton per ruatje, ky me teknologji gjermane, ku sot eshte jashte funksioni per aresye se nuk ble nga nje klient sepse nuk kishte prodhim frutash te vendit (Dibres) dhe nuk ishte rentabel pas viteve 1992.

NU Peshkopi perpunonte kumbullen, kryesisht per raki ku njihet si rakia e Ushqimores e cila ishte e vleresuar ne tregun vendas. Nga perpunimi i kumbulles, molles, qershise etj.. prodhohej komposto e recelna ku ky produkt ishte shume cilesore dhe destinacioni kryesor

ishte eksporti.

Nga tabelat nr. 16 dhe 17 konstatojme se:

i) Populli konsumonte shume pak fruta, kjo per shkak te planifikimit shtetror dhe eksportit.

ii) Niveli i perpunimit eshte me i larte tek kumbulla dhe qershia sepse ajo pervec konsumit te fresket nuk mund te ruhet ne dhoma te ftohta.

Table 15 Destinacioni prodhimit, perpunimi

Aktiviteti Destinacioni prodhimit ne %

Molla Kumbulla Qershia

Per konsum 30 30 60

Eksport 65 20 -

Perpunim 5 50 40


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 20/57

2.2. KULTIVIMI I PEMEVE FRUTORE NE PERIUDHEN 1995-2007 Pas vitit 1992 pemtaria kaloj ne nje rrjedhe tjeter ecurie. Me ndryshimin e pronesise mbi token pemtaria kaloj fazen e saj te shkaterrimit dhe degradimit, proces qe vazhdoi deri ne 1995 (shih grafikun 6). Pas 1995 filloj riperteritja duke mbjelle pemtoret e para me nenshartesa vegjetative, ku shkas per kete ishin vazhdimesia e prodhimit te fidaneve frutore me nenshartesa vegjetative me MM 106 nga 2-3 profesionist te kesaj fushe ne rrethin e Dibres. Pemtaria konsiderohet si “Aristrokracia e Bujqesise” dhe Rajoni Dibres eshte futur ne rrugen e shtimit masiv te siperfaqes se pemtarise duke qene nje prioritet kryesor zhvillimin e ketij sektori kryesisht pas vitit 2000. Pas kesaj periudhe eshte rritur intresi i prodhuesve per shtimin e siperfaqeve per shkak te rritjes se kerkeses se tregut dhe qe sjell te ardhura me te larta se kulturat e tjera. Ecuria e pemtoreve nga viti 1992-2007 jepet ne grafikun 6. Po ti referohemi aneks 3 dhe grafikut 6 shohim dy tendenca:

i) zvoglimin e pemtore pas vitit 1992 deri ne 1995. E pare ne kete kontekst kjo arsyetohet sepse pemtoret e trasheguara nuk mund ti rezistonin aktulitetit, ndryshimit te pronesise, mirembatjes se tyre dhe se ato kishin kosto shume te larte, prodhim te paket dhe njekohesisht ishin ne moshen e degradimit

ii) Tendence rritje dhe shtimi i siperfaqeve te reja me nje ritem vjetor 50-80 ha/vit dhe perafrimin e siperfaqes se totale me ate ne blloqe qe akoma ka nje diference rreth 900 ha sepse shume PF kultivohen akoma jo ne blloqe.

Disa tipare te zhvillimit te PF ne kete periudhe jane : i) Ulja e numrit te fidaneve me fare dhe rritja e fidaneve me nenshartesa vegjetative

Aneks 22 ii) Futja e teknologjise se re dhe ngritja e pemtoreve intensive iii) Rritja e shkalles se intensifikimit me rritja e dendesise dhe zvoglimi i kurores iv) Kultivimi i PF ne toka te rrafshta dhe jo ne kodra v) Ringritja e blloqeve te reja te pemtoreve ka filluar pas vitit 1995.

Grafiku 6 Ecuria e pemtoreve pas 1992-2007

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

1992 1995 1999 2005 2006 2007

Siperfaqja ha jo ne blloqe

Siperfaqja ha ne blloqe


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 21/57

2.2.1. RAJONIZIMI I KULTIVIMIT TE PEMEVE FRUTORE

Te dhenat tregojne se pemtaria ne Diber, Bulqize, Mat eshte rajonizuar ne disa zona te cilat kane ruajtur te njejten perparesi si perpara viteve 1999. Ne grafiqet qe paraqiten tregojne konkretisht se cilat komuna disponojne siperfaqe me te madhe te PF Ne Diber pemtaria eshte rajonizuar ose perqendruar po ne te njejtat zona te viteve 1992. Ne kete rajonizim perfshihen 6-7 komuna qe shtrihen ne te dy anet e pellgut te e Drinit te Zi dhe qe i pergjigjet ne lartesine 400- 800 m/h/det. Sipas vendodhjes gjeografike ky rajonizim fillon ne lindje me Maqellaren dhe perfundon me Slloven ne veri. Ky gradient shtrirje perputhet me drejtimin e rrjedhes se Drinit. Ne kete zone perfshihen komunat Maqellare, Melan, Tomin, Kastriot, F. Cidhen, Muhurr dhe Sllove.

Ne rrethin e Bulqizes pemtaria per vete relievin dhe madhesine e siperfaqes bujqesore qe disponon tregohet dhe sipas grafikut qe tre jane tre komuna te cilat perfshihen ne pellgun e Drinit ne te cilat eshte rajonizuar zhvillimi pemtarise kryesisht ne komunat Gjorice, Shupenze, Zerqan dhe Ostren. Gjorica eshte nje zone qe kutivohen pemtore supertintensive nje nder eksperiencat e para te vendit tone e sjelle nga Italia.

Ne rrethin Mat pemtaria kultivohet ne gjithe rrethin, por jo ne blloqe. Kultivimi ne blloqe ka filluar pas vitit 2005. Sipas grafikut rajonizimi eshte me i theksuar ne 5 komuna. Siperfaqe me te medha kane Komunat Klos dhe Suc qe shtrihen totalisht ne pellgun e lugines Mat, kjo perben nje premise shume pozitive dhe potencial per shtimin e PF ne kete zone. Zona te tjera jane

Xibrri, Komsi, Baz etj..

Grafiku 7 Rajonizimi i pemtarise ne Diber

0

50

100

150

200

250

300

Siperqaqja Ha

Maqellare

Melan

Tomin

Kastriot

Fush-Çidhen

Sllove

Kala e Dodes

Muhurr

Luzni

Selisht

Arras

Zall-Dardhe

Zall-Reç

Lure

B.Peshkopi

Grafiku 8 Rajonizimi i pemtarise ne Bulqize

0

20

40

60

80

100

120

140

Siperqaqja Ha

Martanesh

Bulqize

Fush-Bulqize

Zerqan

Ostren

Trebisht

Gjorice

Shupenze

Grafiku 9 Rajonizimi i pemtarise ne Mat

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Siperqaqja Ha

Rukaj

Derjan

Ulez

Baz

Komsi

Klos

Xiber

Gurre

Lis

Suç

Macukull


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 22/57

Table 16 Rajonizimi dhe perqendrimi PF sipas komunave Rrethi

Toke are Total ha

PF total ha

Nr. komunave

Nr. Fshatrave

Toke are ha

% ndaj Totalit te tokes are

PF ha

PF % ndaj totalit

Nr. prodh. me > 0.3 ha pemtore

Zonali m/det

Diber 18298 1080 8 44 13961 76.3 952 88.2 290

200-800 Bulqize 7946 399 3 13 7946 42.5 277 69.5 76

Mat 13331 321 5 19 7416 66.6 224 70 77

Qarku 39575 1800 16 76 29323 74 1453 80.7 443

Nga 31 komuna ne 16 prej tyre ose nga 179 fshatra ne 76 prej tyre disponojne 66 % te tokes are dhe 80.7 % te siperfaqes se PF. Altituta e shtrirjes eshte nga 200 deri 800 m/h/det. Qarku i Dibres ka zonaliteti vertikal 100-2751 m dhe mbi kete baze mund te bejme nje grupim ne dy zona. i) Ne zonen e pare 200-800 m/det perfshihen siperfaqja me e madhe dhe komunat, qe permendem me lart eshte e zhvilluar me shume pemtaria. ( grafiqet 11-13, tabela 20) ku mund te quhet zona e PEMTARISE. ii) Ne zonen e dyte ne lartesine mbi 800 m shtrihen te gjitha komunat e tjera, rriten lajthia dhe arra, por qe kane siperfaqe me te vogla bujqesore dhe si prioritet kane blegtorine per vete pasurite pyjore dhe kullosore. Sipas shtrirjes gjeografike komunat e rrethit Diber, Bulqize, shtrihen ne luginen e Drinit qe perfshin rreth 76 dhe 42 % te siperfaqes toke are dhe ne pellgun lumit Mat siperfaqja ze rreth 66 %, ku keto dy pellgje me 5000 dhe 2000 ha perbejne nje potencial te madh per zhvillimin e pamarise per aresye jane zona kultivimi te PF dhe para viteve 1990 kane qene kurorat me PF per te dy qytetet Peshkopise dhe Burrelit.

2.2.2. PRODHIMI FIDANEVE

Aktiviteti i prodhimit ndonse me ritm te ulta nuk u nderpre dhe pas vitetve 1990. Aktualisht jane 10 prodhues ne te gjithe qarkun e Dibres qe prodhojne ne total rreth 55-64 mije fidana ne vit (aneks 18). Kjo sasi fidanesh perkon perafersisht rreth 60-70 ha dhe ploteson rreth 50 % te te nevojave te tregut te aktual. E rendesishme eshte se krahas prodhimit te fidane me nenshartesa me fare u futen nenshartesa vegjetative ne farore, molle dardhe, ftua, ndersa per berthamoret jo. Koleksioni aktual per te gjithe PF perbehet nga rreth 32 varietete, 13 prej tyre jane rinj. Koleksion III me nenshartesa vegjetative te molles dhe disa varietete te reja te molles, dardhes, qershise dhe kumbulles eshte sjelle nga Franca ne MADA-FERT ne 2002/2005. Ky koleksion i Ri perbehet nga i) Nenshartesat te molles perbehet nga seria e plote e n/sh si Pajam 1, Pajam 2, Supporter 4 Pi 80, EM 9, MM 111, Franc Bittelfelder, ii) te dardhes dhe ftoit si Cognassier BA 29, Angel dhe varietetet e reja: v) te molles, M. Gala, D. Gala, Fuji, Early Gold, Renette Gris, Pinova, Orange Gold, vi) te dardhes: Cascade Shojuro, vii) te qershise: Summit, B. Van, Noire de Meched, viii) te kumbulles: President, Prune Dente 707. Theksojme qe keto varietete jane te regjistruar ne katalogun e OCDE, por nuk jane te regjistruara nga ESHFF dhe nuk certifikon pa i testuar. Koleksioni i vendit permban rreth 17 varietete kryesore kryesisht te 5 te molles, 3 te qershise, 3 te dardhe/frua, 4 te qershise/vishnje dhe 3 te kumbulles qe perdoren per prodhimin e fidaneve. Ne strukturen e prodhimit te fidaneve varietetet e vendit zene 80-85 % te struktures. Pra megjithese varietetet e reja te futura perbejne rreth 42 % ato mbillen ne 15-20 %, kjo kerkon nje promocion dhe nxitje per perhapjen e ketyre varieteteve ne blloqet e ardhshme per aresye se kane cilesi dhe vlera te larta prodhuese.


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 23/57

Table 17 Prodhimi fidaneve 2006/2007

Rrethi Gj. nsh per shartim

Fidan per shitje

Githesej copa vegj.

Cungje Gjithesej

NshMolle

Angel, Cog. BA 29

Nsh. me fare

DIBRA 36920 39000 29200 7550 7300 250 17000

BULQIZA 20000 20000 20000 0 20000 0 0

MATI 13600 5000 12900 4300 4300 200 500

TOTAL 70520 64000 62100 11600 31600 420 17500

Ulja e numrit te fidaneve me fare dhe rritja e fidaneve me nenshartesa vegjetative. Fermeret jane orientuar te mbjellin pemtore me nenshartesa vegjetattive ku me te preferuara jane ato me MM 106 per mollen sepse keto nuk kerkojne sistem mbeshtetes. Ndersa n/shartesat e tjera te molles kerkojne mbeshtetje. Siperfaqja me sistem mbeshtetes akoma eshte ne nivelin e paket ne rreth 5 %. Ne strukturen e prodhimit te fidaneve molla ze rreth 60 % te struktures e ndjekur nga qershia 20 % kumbulla me 10 % dhe 10 % te tjera. Rreth 80 % e fidaneve jane te certifikuar nga ESHFF, por nuk certifikohen fidanet e varieteteve te reja.

2.2.3 STRUKTURA, RENDIMENTI, PRODHIMI PF NE 2007

Ne nivel qarku kultvohen rreth 1800 ha nga keto 975 ha jane te kultivuar jo ne blloqe dhe 825 ha ne blloqe. Gjithesej ne prodhim jane 884 ha (sipas aneks 5) ku Dibra disponon reth 60 % te siperfaqes, Bulqiza me 22 % dhe Mati vetem me 18 %. Siperfaqja, rendimenti dhe prodhimi jepen ne tabelen e meposhteme.

Table 18 Struktura, rendimenti prodhimi PF 2007

Kultura

QARKU DIBRA BULQIZA MATI

Sip. Ha Rend. t/ha

Prodh. ton Sip. Ha

Rend. t/ha

Prodh. ton

Sip. Ha

Rend. t/ha

Prodh. ton Sip. Ha

Rend. t/ha

Prodh. ton

Molla 221.4 17.51 3876.9 131.4 19.67 2585 46.8 9.13 427.4 43.2 20.01 864.5

Dardha 43.1 16.59 714.9 25 13.20 330 0.1 428.0 42.8 18 19.01 342.1

Ftoi 16.1 19.27 310.2 3.7 13.51 50 0.6 80.00 48 11.8 17.98 212.2

Kumbulla 269.2 15.89 4277.1 128.8 10.08 1298 46.4 26.06 1209.1 94 18.83 1770

Qershia/V 145.4 9.56 1389.6 91.3 8.69 793 27.5 3.71 102.1 26.6 18.59 494.5

Geshtenja 93.9 12.59 1181.9 31.2 20.19 630 26.5 5.17 137 36.2 11.46 414.9

Arra 50.99 13.80 703.6 8.69 42.12 366 30.7 5.65 173.6 11.6 14.14 164

Te tjera 43.7 18.03 788 5 13.00 65 3.5 10.86 38 35.2 19.46 685

TOTAL 883.79 14.98 13242 425.09 14.39 6117 182 11.96 2178 276.6 17.89 4947

Ne kete tabele prodhimi eshte llogaritur per gjithe siperfaqen e pemeve frutore qe jane ne prodhim dhe jo per siperfaqen e pergjitheshme. i) Prodhimi total eshte 13242 ton ne nivel qarku. ii) Rendimenti me ta madh ne nivel qarku e ka molla me 17.51 ton/ha dhe me te ulet e ka qershia me 9.56 ton/ha. iii) Pothuajse per te gjithe pemet frutore rendimentin me te larte e e ka rrethi i Matit, kjo per shkak te kushteve klimatiko-toksore dhe me te ulet e ka rrethi i Bulqizes, per aresye se ka reliev dhe kushte klimatike me te veshtira. iv). Molla ka rendiment dhe prodhim me te larte, ne nivel qarku rendimenti eshte 17.51 ton/ ha dhe prodhimi perben rreth 29.3 % ndaj prodhimit te pergjitheshem. vv) Molla ne rrethin e Dibres perben rreth 42.3 % te prodhimit te pergjitheshem ne shkalle rrethi, ndersa ne Bulqize ze rreth 19.6 % dhe ne Mat rreth 17.5 %. Vvv) Keto rezultate tergon per epersine dhe rendesine qe ka specia e molles ne strukturen dhe te ardhrat ne fermat bujqesore. Ne rrethin e Dibres molla ze vendin kryesor per aresye se kane me shume tradite ne kultivim e cilla shumica eshte e kultivuar ne blloqe dhe me teknologji me te permiresuar dhe se ka kushte me te pershtatshme per zhvillimin e saj.


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 24/57

PERPARESI NE KETE RAJON KA SPECIA E MOLLES. Sipas dinamikes se prodhimit te molles 2003-2007 (aneks 10) dallojme; i) prodhimi ka ardhur ne rritje, por ne vitin 2005 ky prodhim ka pasur nje renie, kjo per shkak te rendimetit te ulet te ketij viti. ii) Ne dinamiken e prodhimit te rrethit Diber kemi nje prodhim me te vogel ne raport me siperfaqen, kjo per shkak se ne Diber ka blloqe pemtoresh te reja qe nuk kane qene ne prodhime cila eshte rritur ne itin 2006/2007. iii) Mati ka nje prodhim me te madh, pervec vitit 2007, kjo per shkak se siperfaqe me te madhe ne prodhim, te cilen shumicen e ka jo ne blloqe dhe pak ka mbjellje te reja. STRUKTURA E SPECIEVE KRYESORE Pemet kryesore qe kultivohen jane molla, dardha, ftoi, qershia, vishnja, kumbulla, Geshtenja, arra, lajthia. Ne zerin te tjera kultivohen lajthia, mani si dhe fiku, hurma, shega Mat. Ne nivel Qarku

i) molla ze rreth 33 % te struktures, ndersa ne blloqe te cilat jane mbjelle pas vitit 1995 ajo ze rreth 43 %.

ii) Kumbulla ne total ze 29 %, ndersa ne blloqe ze 22 %.

iii) Qershia ne total ze rreth 15 %, ndersa ne blloqe ze rreth 17 %

iv) dardha ze rreth 6 %. STRUKTURA E MBJELLJEVE TE REJA 2007

i) Ne mbjelljet e reja te 2007 molla ne ka nje rritje me 3 %.

ii) Qershia ka nje rritje me 15 % iii) kumbulla ka nje renie me 12 %.

Pra krahasimi eshte bere me strukturen ne blloqe ku molla ruan epersine me 45 %. Kemi nje rritje te madhe te qershise per shkak ka kerkesa tregu. Ndersa renia e siperfaqes se kumbulles ne mbjelljet e 2007 shpjegohet per faktin se nuk ka perpunim dhe nuk mund te ruhet, por duhet te shitet si e fresket.

Grafiku 10 Dinamika e prodhimit 2003-2007

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

1 2 3 4 5

Qarku

Dibra

Bulqiza

Mat i

Grafiku 11 Struktura e specieve te PF si qark

STRUKTURA PF

Dardha

6%Ftoi

1%

Kumbulla

29%

Qershia

15%

Geshtenja

10%

Arra

4%

Te tjera

2%

Molla

33%

Table 19 Struktura e mbjelljeve te reja 2007

SPECIA Siperfaqja ha

Qarku Dibra Bulqiza Mat

Molla 38.60 28.70 4.40 5.50

Dardha 3.10 2.30 - 0,80

Pjeshka - - - 0.50

Kumbulla 9.70 8.5 1.2 3.1

Qershia/V 30.5 29 - 1.5

Geshtenja 0.40 0.30 - 0.10

Arra 5.20 2.70 0.50 2.00

PF TOTAL 87.5 71.00 6.00 10.50


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 25/57

2.2.4. MOLLA DHE TEKNOLOGJIA E KULTIVIMIT

Molla aktualisht renditet e para ne strukturen e PF me 33 % dhe ne mbjelljet e reja me 45 %. Molla dhe dardha kane nje konsum pothuajse gjithevjetor ose ne periudhen gusht-maj. Fruti saj konsumohet shume dhe ruhet gjate ne kushte tradicionale dhe ne kushte regjimi frigoriferik deri ne nje vit. Ne evolucionin teknologjik ne pemtari mund te dallojme tre periudha, dy i perkasin perpara vitit 2000. Per periudhen e trete 2001 e ne vazhdim akoma nuk eshte formuar nje brez me specialistesh dhe prodhues qe te perfqesoj nje nivel teknologjie konkuruese ne perputhje me kerkesat evolutive te kohes. Deri ne vitin 2000 eshte aplikuar teknologjia tradicionale ne PF. Distancat me te perdorshme jane, ne molle, dardhe 4x4, 4x3 me nsh. vegjetative, ne kumbull 6x5 dhe 6x6, ne qershi 7x7 dhe 8x8 me nsh. fare. Forma kryesore e kurores eshte me kate te permiresuara dhe pa mbeshtetje. Kjo forme kultivimi eshte predominuese afersisht ne rreth 85 % te siperfaqes. Ne kete periudhe jane futur shume element te ri teknologjik si ne ngritjen, formimin e pemtores, mbrojtjen e prodhimit, futjen e sitemit mbeshtetes dhe ujitja me pika ne pemtari, por gjithesesi akoma teknologjia e re nuk eshte dominuese dhe ne masat me perparesi vemendje e vecante duhet ti kushtohet konsolidimit te teknologjise se re dhe transfera teknologjike. Nga siperfaqja ne blloqe prej 825 ha rreth 200 ha ose 25 % ose me teknologji te re te permiresuar dhe vetem 1.6 % ose 14 ha pemtore intensive dhe superintensive te aplikuara nga emigrante dhe programi IM Mada-Fert, ASP, etj..

Futja dhe transferimi i Teknologjise se re ne pemtari (molle) ka konsistuar ne :

i) rritjen e dendesise se bimeve /ha, nga 500 ne 3500 bime/ ha, ose ne zvoglimin e distancave ne 4 x 1.4, 1.5 m, 3.5x0.8 m etj.

ii) futjen e varieteteve te reja te molles Grand Smith, Gala, Red Chief krahas Gold Delicious dhe Starkingut qe kultivoheshin me pare.

iii) permiresimi i teknikes se mbjelljes, formimit te kurores dhe mirembatjes se pemtores dhe prodhimit

iv) futjen e sistemit mbeshtetes dhe ujites me pika per here te pare ne pemtari v) futje e shpejte ne prodhim, rendiment 40-50 t/ha, kosto te ulet te krahut te

punes, kurore te ulet, shume e adaptueshme dhe e thjeshte ne aplikim, cilesi te prodhimit dhe vleresim te cmimit.

Per kete teknologji duhet te perdoren fidane me nenshartesa vegjetative te grupit EM 9, P1, P2, Supp. 4 Pi 80, per te gjithe varietetet dhe MM 106, M111 per varietetet e grupit Spoor. Duhet te vendosen sistemi mbeshtetes dhe i ujitjes me pika, te perdoren mjete me te perparuara ne sperkatje si dhe doza te percaktuara te plehrave dhe pesticideve per cdo lloj plehu dhe pesticidi. Kjo teknologji te futet dhe ne speciet e tjera si dardha, kumbulla, Teknologjia qe perdoret eshte ne funksion te dendesise se pemtores. Shkalla e intensivitetit te pemtores shprehen me dendesine e bimeve/ha. Mbi bazen e kesaj do te paraqesim nje ndarje te pergjitheshme qe i perket perafersisht kater niveleve si me poshte:

1. Teknologji Supertintensive 2500-3500 bime/ha 2. Teknologji Intensive 1666-2250 ” 3. Teknologji e Permiresuar 840-1000 ” 4. E zakonshme (tradicionale) 400 - 640 ” (perjashtuar Lajthi, arre, geshtenje) i) Teknologji superintensive eshte aplikuar nga grupi Kaja ne Gjorice ne 6 ha qe

prej 4 vitesh. Kjo teknologji eshte transferuar dhe ne 4 fermre te tjere ne


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 26/57

komunen Melan dhe siperfaqja totale si qark eshte 7 ha. Keto jane pemtore te reja dhe rendimenti i tyre parashikohet mbi 45 ton/ha.

ii) teknologji intensive eshte aplikuar qe ne vitin 2002 ne 1.5 ha ne komunat Tomin dhe Melan dhe Katriot qe tashme arrin ne rreth 7 ha. Keto pemtore jane ne prodhim dhe rendimenti mesatar i arritur eshte mbi 40 ton/ha. Ne vitin 2006 eshte aplikuar ne 0.5 ha ne Klos te Matit.

iii) teknologji e permiresuar me 640 dhe 840 rrenje/ha eshte aplikuar masivisht pas vitit 1998 dhe sot eshte nje nder format me predominuese ne rajon me rreth 200 ha, aresya kryesore eshte se keto pemtore jane me n/sh MM 106 dhe qe perdoret pa mbeshtetje.

iv) E zakonshshmja eshte predominuese ne siperfaqet jo ne blloqe ne 925 ha. Per cdo specie ka nje shumellojshemri kultivaresh, me karakteristika dhe pjekje te ndryshme ku ne secilen prej tyre kemi tre periudha pjekjesh, te hershme, te mesme dhe te vona, duke shtrire ne kohe qofte konsumin ashtu dhe ruajtjen. Me poshte po japim kultivaret e molles qe jane ne strukturen e pemtoreve te sotme pavaresisht nga sasia. Table 20 Kultivaret e molles ne strukturen e sotme

Klasifikimi i kultivarve sipas kohes se pjekjes

Te hershme Varietet Te mesme Varietet Te vone Varietet

Early Gold Ri Gold Delicius Tradicional G. Smith Tradicional

Elista “ Starking “ Pinova I ri

M. Gala “ Red Chief “ Fuji “

D. Gala “ Janogold “

Renette Griss I ri

Orange Gold “

Struktura e varieteteve ne mbjelljet e vitit 2007

i) Gold Delicius 30-35 % ii) Starking, Red Chief 35-40 % iii) Grand Smith 10 % iv) Janogold 5 % v) Varitete te reja 10-15 % (M. D.Gala, Early Gold, Renete Gris, Fuji, Pinova, )

Ne strukturen varietore europiane % vazhdimisht futen varietetet e reja me cilesi me te mira organo-leptike me tul kercites (krokant), lehtesisht acid, aromatik dhe me shije te mire dhe dyngjyresh, ndersa ne varietetet e grupit Gold, Starking ngs dominues jane ne renie. Dhe ne ne vendin tone duhet dhe eshte futja dhe shtimi i varieteteve te reja duke i paraprire kerkeksave te tregut ashtu si ne ate europian.

Kultivuar qe ne 2002 ne Diber

Kultivuar qe ne 2005 ne Diber


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 27/57

2.2.5. KOSTO E PRODHIMIT TE MOLLES

Krahasimi merret per tre nivele te teknologjive te aplikuara ne Diber A. Intensive me 1800 peme/ha

Rendimenti 40 ton/ha B. Permiresuar me 840 peme/ha

Rendimenti 25 ton/ha C. E zakonshme 640 peme/ha

Rendimenti 20 ton/ha Per te percaktuar koston e prodhimit jane marre parasyh te gjithe elementet baze te analizes si i) koston fikse qe mbeshtetet ne amortizimin e mjeteve te llogaritur per 25-30 vjet sa c’eshte jetegjatesia e pemtores, (pemet, sitemi mbeshtetes dhe ujites, mjetet mekanike, pajisje etj. ii) koston e ndryshueshme qe perfshin shpenzimet direkte te procesit te prodhimit (puna e gjalle, inputet, konsulenca etj) qe jepet ne (aneks 11/12); iii) rendimentin dhe prodhimin e vleresuar ne shitje, shih tabelen 23.

Nga analiza e kostove te prodhimit te frutave rezulton se: Molla e prodhuar ne format e kultivimit tradicional (kupore dhe piramidale) rezulton nje kosto mesatare 18-22 leke/kg per fermat normale, ndersa per fermat e Intensive kostoja mesatare eshte 22-24 leke/kg. Fitimi ne nje pemtore e zakonshem eshte 8380 $/ha, ne ate te permiresuar eshte 9750 $/ha dhe ne ate intensive 14400 $/ha.

Dardha e prodhuar ne format e kultivimit tradicional (kupore dhe piramidale) rezulton nje kosto mesatare 30-35 lek/kg, ndersa ato qe kultivohen ne format e detyruara (palmete, kordon) kostoja vjen nga 28-35 lek/kg. Kostoja e kumbulles vjen ne rreth 18-20 leke/kg, ajo e qershise ne rreth 35-45 lek/kg, etj.

Kosto per ngritjen e 1 ha pemtore te re Per ngritjen ne nje pemtorje te re intensive per 1 ha me densitet 1800 bime/ha eshte 20000 USD, ndersa per densitet 840 bime/ha duhen 6000 USD, ku keto dy forma mund te jene me perhapura ne te ardhmen

Table 22 Kosto per ngritjen e 1 ha pemtore te re sipas shkalles se dendesise

Emertimi Densiteti Bime/ha

Njesia Sasia Kosto/ njesi $

Vlera $

Me /pa sistem

Mbeshtetes Ujites

A.Intensive 1800 ha 1 20000 20000 + +

B.Permiresuar 840 ha 1 6500 6000 - -

C.Zakonshme 640 ha 1 5000 4700 - -

E.Superintensive

3500 ha 1 30000 30000 + +

Table 21 Kosto e prodhimit te molles

Vlera ne $ Teknologji zakonshme

Teknologji permiresuar

Teknologji Re

Prodhimi (i vleresuar ) 10000 12500 20000

Kosto ndryshueshme 1500 2500 3500

Marzhi Bruto 8500 10000 16500

Marzhi Bruto ne % 0.85 0.80 0.83

Kosto Fikse 120 250 1600

Shpenzime Totale 1620 2750 5100

Fitimi Bruto (para interesave/taksave)

8380 9750 14900

Interesat, taksat 200 200 500

Fitimit Neto 8180 9550 14400


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 28/57

Ne grafiqet e meposhteme po japim kostot per dy nivele teknologjie

Ne koston per ngritjen e 1 ha pemtorje te re dallojme 4 zera kryesor: A. 1800 rrenje/ha B. 840 rrenje/ha

a. vlera totale 20.000 $ ndaj 6.000 $ b. blerja e fidaneve 28 % ndaj 44 % c. Puna e gjalle ze 11 % ndaj 38 % d. sistemi mbeshtetes 28% nuk ka e. sistemi ujites 23 % nuk ka

Nga krahasimi dallojme se ne varianti B kemi rritje te vleres se punes se gjalle 36 % ndaj 11 % qe eshte tek A, kjo do te thote pavaresisht se ne variantin e A kemi kosto te larte ne investim, por kemi kosto te ulet te punes se gjalle dhe te ardhura me te larta. Sipas ketij vleresimi me e rekomandueshme eshte varianti A. Grupet prodhuese qe kane aktivitet te njohur ne fushen e pemtarise ne nivel Qarku Inisiativa prodhuese dhe fermere me dinamik qe jane baza active per zhvillimin e pemtarise ne shkalle qarku jane ne komunat sipas tabeles 25. Te dhena me te hollesishme per prodhues dhe grupe prodhuesish jepen ne aneks 12-20.

Table 23 Grupet prodhuese dhe aktiviteti i tyre

Emertimi Komuna Siperfaqja ha/000 fidane

Prodhimi ton

Aktiviteti

Kaza Sllove, Sllove 15 120 Permtari, drithera

Dida Vakuf Kastriot 6 12 Pemtari

Fidanishte Borovian Kastriot 15 Fidanishte

Grupi fidanishtes Rina Muhurr 10 Fidanishte

Grupi Salkurti Tomin 6 10 Pemtari, perpunim

Zebi Ushtelenxe Tomin 4 12 Pemtari, marketing

Kryemadhi Greve Melan 10 50 Pemtari, tregtim

Grupi Fida Greve Melan 4 45 Pemtari

Grupi Tafciu Maqellare 2 20 Pemtari, fidanishte

Grupi Kaja Gjorice 6 25 Pemtore

20 fidanishte

Grupi fidanishtes Kurdari Suc 2 10 Fidanishte

Grafiku 12 Kosto per ngritjen e 1 ha me 1800 rrenje/ha

KOSTO PER 1 HA (1800 bime/ha)

Sistemi mbeshtetes

28%

Sistemi ujites

23%

Inpute

6%

Pune

11%

Pagese specialisti

4%

Fidane frutor

28%

Grafiku 13 Kosto per ngritjen e 1 ha 840 rrenje/ha

KOSTO PER 1 HA (840 bime/ha)

Inpute

19%

Pune

36%

Pagese specialisti

3%

Fidane frutor

42%


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 29/57

2.2.6. PERDORIMI I PESTICIDEVE

Ne rajon eshte ngritur rrjeti i farmacive bujqesore qe furnizojne me inpute bujqesore fermeret. Sherbimi i ketyre fitofarmacive eshte i licensuar nga DRMBUMK Diber. Por cilesia e inputeve dhe niveli i konsulences teknike te perdorimit te tyre eshte akoma i ulet. Problemin qe shtrojne prodhuesit per cilesine e pesticidit, por kjo duhet te vertetohet nese perdorimi ne kohen e dozen e duhur ka apo nuk efektin e kerkuar. Ekzistojne nje seri e gjere e fungicideve dhe insekticideve ne luftimin e semundjeve dhe demtuesve, por asnjeri prej tyre nuk eshte testuar direkt ne teritorin e Dibres per te pare efektet krahasuese dhe rezultatet e tyre. Ato perdoren sipas rekomandimeve formale nga dhe pikat qe i shesin. Te dhena per sherbimin fitofarmacautik ne Qarkune Dibres jepet ne tabelen e meposhteme:

Nga 12 fitofarmaci 2 jane ne komuna gje qe shpreh per nje sherbim qe nuk mbulohet mire ne hapsire, ku prodhuesit jane te detyruar ti blejne qytete qe jo vetem qe rrit u koston, por nuk

sigurojne sherbimin per kerkuar per menyren e perdorimit.Sasia e pesticideve te perdorura eshte rreth 5450 kg/vit.

2.3.1. PROBLEMATIKA NE INFRASTRUKTURE KAPERCIMI VESHTIRESIVE

Problemi EMERTIMI MENYRA E KAPERCIMIT

Mos funksionimi i kanaleve ujitese

Ujitja:

Bugjunec – Ravna Melan

Lapidari - Sohdoll 1.2 km Kastriot

Lapidar – Vajmedhenj 3.2 km Muhurr

Dishe – Rrethkale 1 km Muhurr

Kovashice- Maqellare Maqellare

Ura e Qytetit –Okshtun Shupenze

Peladhi - Krajke 3.2 km Zerqan

Lubalesh – Gjorice Gjorice

Gurra e Kaculit Fullqet, 5.2 km Klos

Klos – Katund Klos

Kurdari-Skenderaj 2.3 km Suc

i) Vleresimi i gjendjes ii) hartimi i projektit iii) Kontributi finaciar i perbashket

nga komunitetit, komunes dhe donatore te tjere lokal dhe kombetar

iv) zbatimi dhe ndjekja e projektit donatoreve dhe i aktoreve te tjere mbeshtetes

v) Perforcimi i grupeve ose SHPU ve per nje administrim te mire te ujit. ne te ardhmen

Gjendja e dobet e rrugeve

Rruget rurale:

Greve-Krushe 0.5 km Melan

Bugjunec-Kuplane 1 km “

Ravna 2 km “

Pjece-Kerjake 1.5 “

Ushtelenxe- Brezhdan 2km Tomin

NB Shumbat 0.8 km Sllove

Gjorice e Poshteme 3 km Gjorice

Gjorice e Siperme 2 km Gjorice

Ura Sebinit-Zogje 5 km Shupenze

Kurdari- Kucele, 4 km Suc

Cerunje-Pleshe, 3.7 km Klos

Rruga Frankth 2 km Komsi

vi) Vleresimi i gjendjes vii) hartimi i projektit viii) Kontributi finaciar i perbashket

nga komunitetit, komunes dhe donatore te tjere lokal dhe kombetar

ix) zbatimi dhe ndjekja e projektit donatoreve dhe i aktoreve te tjere mbeshtetes

x) Mirembatja e rrugeve nga komuna dhe komuniteti.

Table 24 Te dhene per fitofarmacite qe kane aktivitet ne rajon Rrethi Gjithesej Nr.fitofarmacive ne: Emri bashkise/

komunes Bashki Komuna

Diber 6 5 1 Peshkopi/Maqellare

Bulqize 2 1 1 Bulqize/Shupenze

Mat 4 4 - Burrel/ Klos

Qarku 12 10 2


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 30/57

2.3.2. PROBLEMAME TE PRODHIMIT DHE KAPERCIMI I VESHTIRESIVE

PROBLEME TE PRODHIMIT MENYRA E KAPERCIMIT TE VESHTIRESIVE

Te pergjitheshme Siperfaqja e vogel e tokes bujqesore per familje, qe ne shumicen e komunave nuk e kalon 1 ha/familje dhe fragmentizimi i tokes. Mmungesa pothuajse e plote e objekteve te perpunimit dhe ruajtjes te prodhimit bujqesore.

i) Nxitja dhe krijimi nje tregu funksional te tokes.

ii) Mbjellja ne blloqe te pemtoreve nga grup familjesh qe kane toka me kufij te perbashket..

iii) Ngritja e objekteve te ruajtjes, linjave te perpunimit, te selekssionimit te frutave per permiresimin e marketimit te frutave.

Fidanet:

Njohurite e ulta te fermereve mbi fidanet;

Mungesa e informacionit mbi fidanet;

Cilesia e ulet e fidaneve ne treg dhe rrezikshmeria e infeksionit nga fidanet e blere;

Mungesa e varieteteve te pershtatshme ne treg;

Sasia e ulet e prodhimit te fidaneve ne zone;

Mungesa e koleksioneve te kontrolluar (Pemtoreve Meme)

iv) Botimi i nje broshure mbi prodhimin e fidaneve, identifikimi, cilesia, standartizimi. Informacione dhe promocion.

v) Te formohen fidanerritesit per teknikat e reja te prodhimit fidaneve dhe shkembime brenda dhe jashte vendit

vi) Ngritja e me kontribute te perbashketa te nje Pemtorje Meme me nje koleksion te pasur per te gjithe prodhuesit e fidaneve, ku te sigurohen kushtet teknike te pastetise se kerkuar.

vii) Te mundesohen qe te importohen nga jashte te nsh/vegjetative te berthamoreve (kumbull, qershi).

viii) Certifikimi i nenshartesave dhe varieteteve te reja qe jane ne katalogun e OCDE nga ESHFF. Hartimi legjislacionit perkates

ix) Kontrolle nga Inspektoriati i DRMBUMK dhe disiplinim te tregut ne nje treg formal.

x) Te ngrihet nje mikrosere per rrenjezimin e n/shartesa vegjetative te berthamoreve

xi) Finacimi-kontribojne me kapitale te veta, kredi dhe programe te tjera zhvilluese

Teknologjite:

Mungesa e njohurive mbi teknikat e reja (te mbjelljes, formimit te kurores, mirembajtjes se pemtores dhe prodhimit);

Teknologjia e vjeter e kultivimit

Mungesa e keshillimit teknik te vazhdueshem dhe te specializuar;

Mungesa e sherbimit te prognoze-sinjalizimit mbi semundjet dhe demtuesit;

Konsulence teknike dhe Transfere Teknologjie

xi) Botim i Kartes teknologjike te PF, broshura, flete palosje etj. xii) Ngritja e nje baze te dhenash per pemtarine ose RF per nje

periudhe 3 vjecare, per tre nivele te teknologjise dhe pergjithesimi i nivelit me efektiv te teknologjise.

xiii) Ngritja e nje Qendre Formimi Profesional per prodhues dhe specialist per ngritjen e nivelit tekniko-profesional.

xiv) Formime teorike e praktike, shkembime eksperiencash te vendit dhe te huaja.

xv) Ngritja e keshilles teknike private nen drejtimin dhe administrimin e Bordeve te Fermerve si vendimarrese dhe ekzekutive. ku te jene berthama per ngritjen e Dhomave Bujqesore si institucione keshillimore teknike ne te ardhmen.

Futje te teknologjise se re dhe TT xvi) Aplikimi i dy skemave per dy pemtore intensive si teknologji e

re ne Mat dhe 1 ne Bulqize si model per TT xvii) Aplikimi per 4 skema te ujitjes me pika 2 ne Diber, Mat dhe

Bulqize nga nga 1. xviii) Ngritja dhe instalimi i 2 qendrave dixhitale te Prognoze

Sinjalizimit ne Diber dhe Mat.


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 31/57

Inputet dhe mekanizimi:

Mungesa e njohurive te perdorimit te inputeve (kryesisht te pesticideve);

Cmimet e larta dhe cilesia e dyshueshme e inputeve (sidomos pesticideve);

Mosdisponueshmeria e inputeve ne treg kohen e duhur;

Niveli i ulet dhe kostoja e larte e mekanizimit.

a) Botim Buletin informativ per menyren kohen, sasine dhe menyren e perdorimit te pesticideve dhe inputeve per arritur efektin qe kerkohet.

b) Testimi i pesticideve ne 10 pemtore ne te tre rretheve per percaktimin e pesticideve me efektive ne rajonin e Dibres

c) Formime te fermereve per rendesine qe ka shkalla e mekanizimit, ne lehtesimin e proceseve, uljen e kostos dhe domosdoshmeria e investimit individual dhe ne grup.

d) Nxitja per blerjet ne grup dhe te kontrolluara te inputeve dhe mbeshtetja insiativave ne grup si QFPIB etj..

2.4.1. PERPUNIMI FRUTAVE

Perpunimi i frutave eshte nje proces shume i rendesishem ne prodhimin e pijeve, recelnave, kompostove etj. Kryesisht perpunohet frutat e kumbulles te qershise, dardhes, ftoit, molles. Perpunimi aktualisht kryeht sipas menyres tradicionle sepse nuk ka linja perpunimi te frutave. Duhet te theksojme sepse pervec prodhimit qe planifikohet per perpunim, nje pjese e prodhimit te cilesise se dobet demtohet ose hidhet sepse nuk perpunohet, por kjo perben nje kontigjent stabel si lende per perpunim. Ka disa familje ne Diber qe prodhojne nga 1-1.5 ton raki ne vit, si grupi Kaza Sllove, Zebi Tomin etj. Ne nivel Qarku per 2007 jane perpunuar 2067 ton fruta nga keto 695 ton Diber, 642 ton Bulqiza 730 ton dhe Mati. Perpunimi zen kryesisht rreth 11 % te prodhimit total. Ky perpunim eshte artizanal, kryesisht prodhimi i kumbulles dhe pak i frutave te tjere. Mati perpunon 36 % te frutave, ndersa Dibra, Bulqiza me 32 %. Produkti i perpunuar nje pjese perdoret per konsum familjare dhe nje pjese per treg. Prodhimi per treg eshte kryesisht raki dhe vere dhe nuk eshte i kontrolluar, certifikuar dhe i amablazhuar mire. Ai tregtohet ne menyra te ndryshme direct ne tregun fshatar qe behen nje dite ne jave, por shumica shitet ne menyre klienteliste neper kafet, baret dhe restorantet e rretheve perkatese. Kosto per ngritjen e nje linje perpunimi me kapacitet 50 to ne vit jepet ne tabelen 27. Per te rritur produktin per treg te perpunuar duhet te rritet prodhimi i PF dhe te ngrihen linja perpunimi te frutave.

2.4.2. RUAJTJA E FRUTAVE DHE KOSTO E DHOMAVE FRIGORIFERIKE

Prodhimi i frutave aktualisht perdoret per konsum te fresket, perpunim, tharje etj. Meqenese nuk ka sasira te medha te frutave ai ruhet ne kushte tradicionale per nje kohe te shkurtur 2-3 mujore dhe tregtohet shpejt ne periudhen shator-dhjetor, sepse nevojat e tregut jane te medha. Dy grupe kane nga nje dhome frigoriferike me kapacitet 50 ton secila te cilat aktivitetin e tyre e kane filluar ne vitin 2007. Kapaciteti ruajtes (ne DHF) ne raport me prodhimin e pergjitheshem eshte shume i vogel, megjithese ka zgjidhur nevojat e grupit keto sherbejne si modele dhe nxitje dhe per grupe te tjera per nje aktivitet te tille.

Table 25 koston totale te nje linje pepunimi

Emertimi Njesia Sasia Kosto/njesi

Vlera $

Materiale Cope 1 15000 15000

Ambalazhi

“ 4000 1.5 4000

Te tjera - - 1000

SHUMA 20000


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 32/57

Qarku i Dibres ploteson rreth 48 % te nevojave gjithevjetore per fruta dhe i gjithe prodhimi prodhohet dhe konsumohet brenda 6 muajve (qeshori-dhjetor). Kjo do te thote qe deri tani nuk eshte ndjere nevoja per ruatje te prodhimit, por brenda tre viteve do te futen dhe 300 ha ne prodhim qe i korospondon nje rritje te prodhimit mbi 50-60 %. Perparesia eshte qe ti paraprihet ketij prodhimi nepermjet ngritjes se infrastruktures se nevejshme qe nga grumbullimi, ruatja dhe marketimi i prodhimit. Per kete duhet te investohet ne ngritjen e dhomave frigoriferike fillimisht me kapacitete nga 100-300 ton,permiresimi i elementeve te marketingut, duke futur linja seleksionimi, ambalazhimi, etiketimi, dhe duke bere certifikimit te prodhimit. Me permiresimin e teknologjise ne instalimin e DHF nuk kerkohen objekte te betonuara, por nje ngrehine me skelet metalik me nje bazament per vendosjen e pajisjeve te e cila ka kosto shume te ulet. DHF ne kontruktin e saj perbehet ne panele te cilat vendosen pajisjet ftohese. Kostot e DHF sipas volumit jepen ne tabelen 29. Perparesia e ngritjes se DHF eshte se;

vi) grumbullohet ne kohe prodhimi, ruhet cilesia, eleminohen humbjet e teperta

vii) siguron nje nje treg pothuajse gjithevjetor dhe ploteson kerkesat e konsumatorit per fruta, duke krijuar konvejerin e frutave.

viii) Vleresohet cmimi i shitjes me shumice me 20-25 % vetem nga koha e ruajtjes ix) Sigurohet nje aktivitet gjithevjetor duke nxitur rritjen e prodhimit dhe tregtimit te

tij duke mbyllur ciklin e prodhimit duke siguaruar vazhdimesine dhe qendrueshmerine e aktivitetit ne pemtari.

2.5.1. MARKTINGU I PRODHIMIT DHE DESTINACIONI PRODHIMIT

Qellimi i gjithe aktivitetit te prodhuesit eshte dalja ne treg dhe shitja e prodhimit. Mirpo ky synim eshte akoma larg nje organizimi te mirefillte sipas mekanizmave te tregut. Prodhimi i ka kete destinacion: i) 50 % perdoret i fresket, ii) 39 % perdoret per konsum familjar dhe vetem 11 % per perpunim.

Figure 1 Dhome frigoriferike me CP 50 ton

Table 26 Kosto e DHF sipas volumit te ruajtjes

Kapaciteti ruajtes ne

ton

Volumi m³

Vlera ne

000/$

Produkti qe ruhet

50 250 20 Fruta: molle, dardhe, kumbull, ftonje, Perime: Qepe e thate, patate

100 500 50

200 1000 80

500 2500 150

1000 5000 250

Table 28 Destinacioni prodhimit te frutave 2007

Rrethi Prodhimi ton

Shitur ton Konsum familjar t Gjithesej Fresket Perpunuar

Diber 6233 3786 3091 695 2447

Bulqize 2188 1399 757 642 790

Mat 4963 2522 1792 730 2441

Qarku 13384 7706 5640 2067 5678


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 33/57

Menyra e shitjes se prodhimit Ne tregtimin e prodhimit vepron ligji i kerkese ofertes, por nuk kemi nje organizim i mirefillte. Menyra e shitjes se prodhimeve ne qarkune Dibres realizohet si me poshte: i) rreth 33 % e prodhimit shitet ne tregun lokal, nga kjo 10-15 % e shesin direkt prodhuesit ne treg, ii) nje pjese prej 20-25 % e shesin direkt tek tregtare te vegjel dhe ambulant prane qytetetve iii) Rreth 60 % te prodhimit qe shitet ne tregun vendas dhe 67 % e prodhimit qe shitet jashte rrethit, prodhuesit e shesin tek tregtaret e shumices ose tregtare/transporues te cilet e shesin ne pikat e pakices lokale dhe ne tregun e Tiranes etj. Kjo lloj shitje behet direkt ne parcele, sipas porosive paraprake. Ato nepermjet lidhjeve informative dhe negociuse vendosin jo vetem per sasine ditore te vjeljeve, por edhe per çmimin e prodhimit. Nga ana tjeter prodhuesit i intereson kjo skeme pasi mundesite e tij transportuese apo te njohjes se tregut jane te me te kufizuara. Cmimet e shitjes me shumice variojne spas cilesise. i) cilesia e pare 65 leke/kg; ii) cilesia e dyte 40-45 lek/kg; iii) cilesia e dobet demtohet ose konsumohet nga kafshet per aresye se nuk ka linja perpunimi. Ky cmim eshte i vleresuar ne raport me koston e prodhimit per dy aresye ; iv) ka kerkesa te medha tregu dhe ivv) cilesia e prodhimit eshte shume e mire. Ne nivel Qarku jane jane 3 tregtare te medhenje ne Peshkopi, 2 ne Burrel tregtojne prodhimin vendas dhe importojne dhe nga Maqedonia. Kosto per transportin, cdoganimin etj.. eshte 120 leke/kg fruta te importura. PERIUDHA E VJELJES DHE KONSUMIT TE FRUTAVE Sipas biologjise se frutave kemi nje konverier natyral te pekjes se frutave qe shtrihet ne kohe nga mesi i muajit maj deri ne fund nentori. Grafiku 15 Periudha e vjeljes se prodhimit te frutave me kryesore Pjeshka

Qeshia

Kumbulla

Dardha

Molla

Muajt Janar

Shkurt

Mars

Prill

Maj Qeshor

Korrik

Gusht

shtator

tetor

nentor

dhjetor

Grafiku 16 Konsumi i fruta per periudhen vjetore Pjeshka

Qeshia

Kumbulla

Dardha

Molla

Muajt Janar

Shkurt

Mars

Prill

Maj

Qeshor

Korrik

Gusht

shtator

tetor

nentor

dhjetor

Grafiku 14 Destinacioni perdorimit te frutave

Perpunimi frutave

Konsum familjar

40%

Perpunuar

11%

Fresket

49%


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 34/57

i)Periudha gjithe vjetore eshte e mbuluar me fruta. ii) periudha e konsumit nuk

perputhet me periudhen e vjeljes ku kjo e fundit eshte me e vogel. iii) Molla dhe

dardha gjenden ne treg per 10 muaj, kjo tregon per konsumin e larte ku frut.

2.6. BILANCI I TREGUT TE FRUTAVE 2007

Ne bilancin e tregut te frutave eshte marre parasysh konsumi vjetor per fruta (shih aneks 10), nevojat e tregut, prodhimi vendas, sasite qe imporohen dhe eksportohen. Table 27 Bilanci i tregut te frutave ne Qarkun e Dibres 2007

EMERTIMI

Gjithesej ne treg

ton

Prodhim vendi ton Import nga Eksport Konsumi

aktual ton

Konsumi vjetor ton

Difreneca nevojave Per

treg Konsum familjar

rrethet jashte

jashte rretheve ton %

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

(2+3+4+5) (1-6) (8-7)

Tregu i frutave 14780 5550 5680 2310 1240 3710 11070 27300 16230 59

Ne %/7 50.14 20.81 14.23 11.20

i) Rreth 50.1 % e konsumit te frutave furnizohet nga prodhimi vendas, 25.5 % nga importi brenda dhe jashte vendit, pjesa prej 20.8 % i perket konsumi familjar.

ii) Nevojat per konsum vjetor qe plotesohen ne tregun e frutave jane vetem 41 %, ndersa nevojat e paplotesuara te konsumatorit dhe tregut jane rreth 59 %, kjo do te thote se akoma ne nivel qarku ka hapsira per rritjen e siperfaqes dhe prodhimit.

iii) Nga totali i pergjithshem qe konsumohet rreth 30 % te frutave e zene Molla dhe 21 % Dardha (grafiku 17), kjo vertetohet dhe me periudhen e konsumit qe paraqitet nga grafiket nr. 14-15.

Grafiku 17 konsumi vjetor i frutave

Konsumi vjetor i frutave

Ftonj

0%

Te tjera

2%Fiku

7%

Lajthi

0%

Pjeshke

11%

Geshtenje

7%

Arra

7%

Dardhe

21%

Qershi+Vishnje

8%

Kumbull

7%

Molle

30%


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 35/57

2.7. PROBLEMATIKA E PERIUDHES SE PASVJELJES KAPERCIMI I VESHTIRESIVE

Probleme e pas-vjeljes: i) Mungesa e

informacionit mbi tregun dhe lidhjeve me tregtaret;

ii) Mungesa e ambalazhimi dhe magazinimit;

iii) Mungesa e seleksionimit dhe standartizimit te prodhimit, certifikimit.

iv) Cmimet e ulta te shitjes;

v) Niveli i larte i humbjeve deri ne shitje (ne kushtet e ruajtjes tradicionale);

vi) Niveli i ulet i zhvillimit te sektorit te perpunimit;

vii) Niveli i ulet e perdorimit te prodhimit me cilesi te ulet.

i) Konsulence e vazhdueshme teknike per procesin e prodhimit te ruatjes, perpunimit dhe marketimit.

ii) pergatitja dhe botimi i broshurave per masat paraprake per nje prodhimit cilesor, vjeljen dhe ruajtjen e prodhimit, per regjimin e parametarve te ruajtjes se frutave ne kushte frigoriferike. njohja me standartet e prodhimit dhe marketimit te prodhimit.

iii) Formime te fermerve per te prodhim cilesor, per menyren dhe kohen e vjeljes, te ruajtjes ne kushte tradicionale dhe ne ato frigoriferike.

iv) Round Table me prodhues, tregtar, perpunues, per te siguruar informacion dhe krijuar lidhje ne zinxhirin prodhues, tregtar, perpunues.

v) Round table me institucionet shtetrore dhe certifikuese per certifikimin e prodhimit

vi) Promocione, informacion dhe publicitet per sasine dhe cilesine e prodhimit, vendodhja etj.

vii) Shkembime te prodhuesve dhe specialisteve brenda dhe jashte vendit per formime ne fushen e marketimit, perpunimit dhe menyra e arritjes se tregut.

viii) Ngritja e magazinave dhe ambjente per ruajtjen tradicionale per nje periudhe 3 mujore te frutave.

ix) Ngritja e DHF me kapacitete nga 100-300 ton ne disa pika qarkut. x) Permiresimi i nivelit te marketimit, duke futur, linja seleksionimi,

etiketimi dhe ambalazhin njeperdorimesh (kartoni) xi) Ngritja e linjave te perpunimit per prodhim rakie dhe komposto,

recelna sipas zonave te rajonizuara te perpunimit. xii) futja ne linje te perpunimit te prodhimit me cilesi te dobet. Burimet financiare

1. Bashkepunim dhe kontribute te perbashketa 2. creditimi nga bankat 3. programe zhvillimin te sektorit te pemtarise.


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 36/57

Faqe: 36/57

KAPITULLI III 3.1. KONKLUZIONI PERSE DO TE ZHVILLOHET PEMTARIA

1. Qarku i Dibres ka potenciale natyrore e njerezore qe garantojne sukses ne zhvillimin e pemtarise sepse disponon;

a. kushte klimatike mjaft te favorshme per kultivimin e PF b. luginat e Drinit me 5000 ha dhe te Matit me 2000 ha per kultivimin e PF c. ka tradite dhe eksperince ne kultivimine PF

2. Eshte rajon me popullsi thellesisht rurale dhe me drejtim zhvillimin bujqesor 3. Kthimi ne tradite per ringritjen e pemtarise 4. Stabiliteti relativ demografik i rajonit te Dibres, prodhuesit merren me aktivitet

bujqesos 5. Perdorimi i tokes are eshte ne kuoten 100 % me tedence ne favor te pemtarise 6. Tendeca e pemtarise per tu shtrire ne toka te rrafshta dhe toka pjellore ne pellgun e

dy lumenjeve. 7. Ka te ardhura me te larta se kulturat e tjera rreth rreth 16 here me te larta se dritherat 8. Prodhimi cilesor dhe nevojat e tregut te Dibres rreth 59 % 9. Konsumi gjithevjetor i frutave 10. Aktiviteti i disa grupeve te vogla ne pemtari 11. Futja e Teknologjise se Re ne PF dhe marrja e rendimenteve te larta mbi 40 ton/ha 12. Molla eshte specia me perparesi ne kultivimine PF me rreth 40-45 % te struktures PF 13. produktet e perpunuara te frutave jane pjese e rendesishme e konsumatorit. 14. Ka nje treg te garantuar te prodhimit, mbeshtetur ne cilesine natyrore te frutave

3.1.2. PERPARESITE

1. Zhvillimi i sektorit privat vecanerisht shtimi i numrit te aktiviteteve prodhuese, eshte rruga kryesore per permiresimin e nivelit eknomik.

2. Pershpejtimi i ritmeve te zhvillimit te pemtarise duke synuar shtimin e siperfaqes se mbjelle me molle, dardhe, kumbull, qershi duke prodhuar dhe perdorur fidane me cilesi te larte dhe teknologji te re

3. Rritja e rendimentit, cilesise dhe sasise se prodhimit te frutave. 4. Shtimi i kapaciteteve perpunuese, interesi per ngritjen e punishteve te perpunimit te

frutave eshte i madh dhe i dukshem, mundesite financiare per ngritjen e linjave me teknologji bashkekohore jane mjafte te kufizuara. Prandaj duhet te vihen ne levizje shume faktore dhe aktore duke vene ne themel interesin dhe kontributin e vete prodhuesit, ku me nje harmonizim te mire te te gjithe kontributeve per gjetjen e menyres dhe mjeteve per te investuar ne aspektin e perpunimit te frutave.

5. Nxitja e krijimit dhe konsolidimit te ndermarrjeve te vogla dhe te mesme duke i dhene perparesi industrise se perpunimit dhe marketimit te prodhimeve frutave.

6. Mbeshtetja per marketimin e prodhimeve te njohura te futave per te nxitur tregtimin dhe rritur vleren e tyre ne treg.

7. Perforcimi i aktivitetit te prodhuesve duke nxitur organizimin e tyre ne grupe apo shoqata kryesisht ne procesin e sherbimeve kryesisht ne evadimin e prodhimit, ruatjes, perpunimit dhe tregtimit.

8. Pershtatja e prodhimit bujqesor ne kushtet te fermes ndaj pershtatjes se futjes dhe aplikimit te teknologjise se re dhe transfera e saj.


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 37/57

Faqe: 37/57

3.3.3. ANALIZA DHE DINAMIKA E ZHVILLIMIT TE PF NE 2008-2012

1. Rritja e siperfaqes dhe e prodhimit

Rritja e siperfaqes dhe prodhimit eshte nje domosdoshmeri dhe baza e zhvillimit te filieres se pemtarise. Nga dinamika e shtimit te siperfaqes ne blloqe nga viti 2002-2007 eshte 1.17 sipas Aneks nr 4-5.

Per dinamiken e shtimit te siperfaqes per nje periudhe te ardhme 5 vjecare nisemi nga tre supozime mbeshtetur ne tre keoficiente i) niveli pare me k=1.17 kemi 1550 ha ii) niveli dyte per k=1.00 kemi 1205 ha iii) niveli trete me k=0.87 kemi 1140 ha iv) ne 2012 do te jene ne prodhim rreth 1250 ha. ivv)Rendimenti mesatar do te jete ne kufijte 20-25 ton/ha

ix)prodhimi i parashikuar ne pemtoret ne blloqe do te jete mbi 25 mije ton fruta. Ndersa prodhimi ne siperfaqet jo

ne blloqe do te jete nga 5000-6000 mije ton fruta Siperfaqes se pemtoreve intensive mund te shkoj 300 ha, pra do te trefishohet nga 100 ha qe jane aktualisht. Rritja e siperfaqes do te ndiqet nga shtimi i kapacitetit prodhues te fidaneve.Njesite e fidanishteve disponojne rreth 12 mije cungje qe me nje keoficient prodhimi te copave rreth 8-10/cung, prodhimi i fidaneve mund te shkoj nga 80-100 mije fidane/vit ose per nje siperfaqe nga 70-90 ha. Ne strukturen e mbjelljeve te reja do te dominoj molla ku parashikohet te zere rreth 45- 50% te struktures te PF e ndjekur nga kumbulla, qershia etj.

2. Rritja e kapaciteteve grumbulluese, ruajtese

Sipas analizes se prodhimit, te perpunimit, konsumit dhe tregut ruajtja dhe destinacioni i prodhimit parashikohet per 2009-2012 si me poshte:. Parashikohen qe te ngrihen 6 DHF ne periudhen pas 2009 me nje kapacietet te pergjitheshem 2000 ton me keoficient shfrytezimi vjetor 1.5, tonazhi qe mund te ruhet eshte 3000 ton. Per te perballuar evadimin e prodhimit krahas ngritjes se DHF duhet te ngrihen magazina ne kushtet e ruajtjes tradicionale per nje periudhe tremujore per vete cilesite biologjike te frutave dhe duhet te rritet volumi i eksport-importit per te shfrytezuar kapacitetet ruajtese te DHF.

3. Rritja e kapacieteteve perpunuese Parashikohen te ngrihen 5 linja perpunimi me nje kapacitet minimal 100 ton/vit, (500 ton/ si Qark) ose qe perkon me nje kapacitet perpunues rreth 2500 ton fruta dhe duke shtuar dhe 11 % qe perpunohet ne total parashikohet te perpunohen nga 18-22 % ne pese vitet e ardhshme.

Grafiku 18 Dinamika e rritjes se siperfaqes se PF ne blloqe

2000-2012 per tre nivele te parashikueshme

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2008 2009 2010 2011 2012

K=1.17

K=1

K=0.83


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 38/57

Faqe: 38/57

4. Permiresimi i marketimit dhe rritja e kapaciteteve tregtare. Me permiresimin e teknologjise, rritjes se cilesise dhe prodhimit duhet te permiresohet cilesia e marketimit duke futur linja seleksionuese, ambalazhimi dhe paketimi. Sipas te dhenave ne fund te vitit 2012 mund te cerifikohet rreth 55-60 % e produktit (45 % e prodhimit per treg dhe 10-15 % te produktit te perpunuar). Me ngritjen e pese tregjeve te frutave ne qendrat kryesore te Qarkut krijohet nje rrjet tregtar qe mbyll ciklin e prodhimit ose KRIJON FILIEREN E PEMTARISE NE QARKUN E DIBRES

3.1.4. REKOMADIME

Teknologjia me e pershtatshme eshte ajo intensive per: Mollen/dardhes

1. te kultivohen me teknologji intensive 2. kerkon me shume kapital fillestar 3. eshte lehte ne formimin dhe aplikimin nga fermeret 4. futet shume shpejt ne prodhim ne vitin e trete, ku ne vitin e peste futet ne prodhim

te plote. 5. ka rendiment te larte mbi 40 ton/ha dhe prodhim te perviteshem 6. lehtesi ne kryerjen e sherbimeve se ka kurore te ulet 7. ka kosto te ulet te prodhimit qe varion nga 18-20 leke/kg

Kumbullen/qershine/vishnjen 1. te rritet dendesia nga 200- 400 ne 500- 640 peme/ha 2. te prodhihen dhe mbillen fidane me nenshartesa vegjetative. 3. te futet teknologjia e re dhe te permiresohet teknika e formimit te kurores si tek

molla. Per arren, lathine dhe geshtenjen

1. te mbillen ne toka te pashperndara 2. te mirembahen teritori dhe kurorat e tyre ne blloqet ekzistuese

3.2 DINAMIZIMI I DHE PERQENDRIMI I AKTIVITETEVE NE FILIEREN

E PEMTARISE KRYESISHT

i) prodhuesi te rrite siperfaqen dhe prodhimin ne ritmin e duhur dhe kapacietetet e mundeshme te tij.

ii) grumbulluesi – te grumbulloje te ruaj dhe te tregtoj produktin

iii) tregtari- te perforcoje aktivitetin e tij ne tregun e frutave

iv) te harmonizohet procesi i prodhimit dhe bashkerendimi i aktorve qe jane percaktues per nje zhvillim te qendrueshem te nensektorit te pemtarise ne shkalle Qarku.


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 39/57

Faqe: 39/57

GRAFIKU I PARASHIKUAR I REALIZIMIT TE AKTIVITETEVE 2008-2012

PRIORITETET 2008 2009 2010 2011 2012

Nd/Rikonstruksion rruge

Bugjunec-Kuplane 1 km

Rruga Ravna 2 km

Pjece-Kerjake 1.5

Rruga Ushtelenxe- Brezhdan 2km

Rruga NB Shumbat 0.8 km

Gjorice e Poshteme 3 km

Gjorice e Siperme 2 km

Nd/Rikonstruksion kanali ujites

Kanali Bugjunec-Ravna

Lapidari-Sohdoll 1.2 km

Lapidar – Vajmedhenj 3.2 km

Dishe – Rreth –Kale 1 km

Peladhi Krajke 3.2 km

Lubalesh - Gjorice

Kanali Klos Katund

Transfere teknologjike

Ruajtje

DHF, Kastriot

DHF, Tomin

DHF, Melan

DHF, Maqellare

DHF, Gjorice

DHF, Klos

DHF, Suc

Perpunim

Linje Perpunimi Tomin

Sllove

Melan

Shupenze

Klos

Suc

Marketing

Tregu Burrel

Tregu Klos

Tregu Shupenze

Tregu Suc


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 40/57

Faqe: 40/57

KAPITULLI IV 4.1 AKTIVITETET DHE INVESTIMET QE DUHEN REALIZUAR PER ZINXHIRIN

USHQIMOR TE FRUTIKULTURES NE QARKUN DIBER

Bazuar ne analizen ekonomike te realizuar me siper, si the ne baze te veshtiresive dhe pengesave te identifikuara te çdo hallke te zinxhirit ushqimor (Prodhim; Perpunim dhe

Marketim), konsulentet propozojne nje sere aktivitetesh te cilet lidhen dhe kane per qellim ne reduktimimn sadopak efektet negative qe ekzistojne ne te tre hallkat e zinxhirit te kesaj filiere.

SIP-i perben nje pakete prioritare te integruar aktivitetesh dhe investimesh e cila lidhet me asistencen e prodhuesve, perpunuesve, tregtareve dhe investime direkte per zgjidhjen e veshtiresive ne rrjetin e furnizimit te inputeve, teknologjine dhe probleme te tjera qe lidhen me hallkat e ketij zinxhiri. Kordinimi i investimeve do te ndihmoje ne forcimin e lidhjeve

ndermjet aktoreve te filieres, Fermer-Perpunues-Tregtar dhe Konsumator, nepermjet rrjetit te furnizimit dhe zhvillimit te nje mjedisi te favorshem per terheqjen e financimit dhe mbeshtetjeve te tjera nga organizmat e interesuara.

Aktivitetet e propozuara dhe te parashikuara jane te vleresara ne vlera financiare te peraferta dhe te bazuara ne informacione paraprake, kjo kryesisht ne baze te cmimeve mesatare. Ne varesi te aktiviteteve ato duhet te realizohen te pakten per nje periudhe deri ne 3 – 5 vjeçare gjithje ne varesi specifikave te çdo aktiviteti. Vlerat e parashikuara do te financohen nga donatore te ndryshem, ku nje pjese e mire e tyre jane parashikuar te co-financojne edhe nga vete perfituesit e filieres se studiuar.

PER ZONEN NE STUDIM (te SIP-it), vlera totale e aktiviteteve te parashikuara ne zinxhirin e sektorit te vreshtarise dhe te veretarise eshte 1.780.000 USD nga ku:

i) Rreth 50.07 % (ose rreth 891 200 USD) planifikohet te investohet nga Donatori kryesor

ii) Rreth 49.93 % (ose rreth 888.800 USD) planifikohet te investohet nga perfituesi dhe donatore te tjere.

Ne vitin e pare planifikohet do te shpenzohen 442 950 USD (ose rreth 24.88 % e vleres), ne vitin e dyte planifikohet te shpenzohen 699.550 USD (ose 39.30% e vleres), ne vitin e trete planifikohet te shpenzohen 526 000 USD (ose 29.55 % e vleres),

Per te tashme dhe perspektiven, si dhe per nje ecuri me te mire te mundshme te kesaj filiere konsulentet kane arritur ne konkluzuionin se disa nga nderhyrjet te cilet do te ndikojne ne zhvillimin me te qendrueshem te filieres se vreshtarise dhe te veretarise ne zonen e studiuar, jane:

i) Drejtimi i pare mbetet rritja ekstensive dhe intensive e prodhimit te frutave nepermjet rritjes se siperfaqeve ne blloqe te reja dhe rendimentit me ane te futjes te dhe Transferes se Teknologjise se Re te Pemeve Frutore, kjo per te plotesuar nevojat e tregut te Rajonit Diber dhe per te eksportuar jo vetem brenda vendit, por ne nje te ardheme jo te larget dhe jashte vendit. Kjo per shkak te cilesitse shume te mira qe kane frutat qe favorizohne nga kushte klimatiko-toksore dhe se para viteve 1999 Dibra ka eksportuar ne


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 41/57

Faqe: 41/57

vendet e Evropes. Kjo do te thote se vazhdimi i metejshem ne kete situate e pa investimet e duhura, jo vetem qe nuk permireson asgje, por perkundrazi perkeqson me teper gjendjen aktuale dhe perspektiven e kesaj filiere.

ii) Drejtimi i dyte Rritja e kapacieteve grumbulluese, ruajtese dhe perpunuese te prodhimit, me qellim qe te zgjidhet hallka me rendesishme prodhimit te frutave, njekohesisht per te dhene perparesi jo vetem prodhimi te fresket, por dhe per produktin e perpunuar. ne menyre qe te plotesohen e nevojat e tregut ne kohe, sasi dhe cilesi qe do te jete dhe moto kryesore e realizimit te kesaj filiere.

iii) Drejtimi trete dhe te tjerat, vijne si rezultat i zhvillimit te dy drejtimeve te mesiperme, ku nepermjet tyre garantohet nje treg i sigurt dhe ne fund te fundit me siguri realizimi i nje zhvillimi te qendrueshem, ashtu siç jane edhe objektivat e MADA-s. Realizimi i ketyre sfidave do te coje respektivisht ne diversifikimi e produktit, rritjen e prodhimit, produktit te perpunuar dhe marketimit te tyre, ku per rrjedhoje do te kemi rritje te ardhurave dhe i nivelit ekonomiko-shoqeror te banoreve ne kete rajon.

Vlera totale e aktiviteteve te parashikuara ne zinxhirin e sektorit te frutikultures ne Qarkun e Dibres eshte:

table 28 Permbledhese e buxhetit te parashikuar per tre vitet e ardhshme EMERTIMI Vlera ne $

Vlera totale Donatori Perfituesi Viti I Viti II Viti III

Rikonstruksion, ndertim rrugesh 225,000 100,000 125,000 25,000 11,500 85,000

Rikontruksion kanale ujites 525,000 250,000 275,000 90,000 345,000 90,000

Buletine 25,000 25,000 0 1,000 7,500 7,500

Tavolina te rrumbullakta 14,000 14,000 0 5,200 5,600 5,200

Formime 27,000 27,000 0 8,700 8,700 8,600

Seminare 6,000 6,000 0 2,100 2,100 1,800

Panaire Transfere Teknologjike 11,500 9,200 2,300 4,600 4,600 2,300

Perpunim, DHF 33,000 31,300 1,700 8,300 16,500 8,200

Rritje prodhimi dhe TT 193,500 128,700 64,800 58,050 58,050 77,400

Perpunim, DHF, marketim, treg 520,000 200,000 320,000 180,000 170,000 170,000

Ndertim tregjesh tregu 200,000 100,000 100,000 60,000 70,000 70,000

TOTALI 1,780,000 891,200 888,800 442,950 699,550 526,000

Ne % /totalit 50.07 49.93 24.88 39.30 29.55

IMPAKTI.

Do te ndikoje ne permiresimin e infrartuktures urbane dhe bujqesore ku do te perfshije 10 komuna ku perfshin rreth 65 % te filiers se pemtarise

Dote kemi rritje te siperfaqes, rendimentit dhe prodhimit deri ne 30-35 mije ton ku do te plotesohen nevojat e tregut te Rajonit Diber dhe do te eksportoje mbi 5000 ton fruta.

Do te kemi rritje te kapacieteteve prodhuese, perpunuese dhe tregtare ku mund te perfshije direkt 16 komuna (ose 55 %) ose 70 fshatra dhe indirekt gjithe Rajoni Do te krijohet filiera e FRURIKULTURES qe do te siguroj nje zhvillim te bujqesor te qendrueshem, duke stabilizuar situaten demografike, rritur nivelin e punesimit dhe volumin e te ardhurave duke permiresuar nivelin social-ekonomik te ketij Rajoni..


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 42/57

Faqe: 42/57

MADA do te monitoroje impaktin e drejteperdrejte te ketyre investimeve mbi fermeret, perpunuesit, tregtaret dhe konsumatoret.

Table 29 Listimi i aktivitetve qe do te realizohen ne filieren frutikulture per nje periudhe trevjecare ne qarkun e Dibres

TEMAT E AKTIVITETEVE Numri i

aktiviteteve Sasia Totale

Vlera totale $

Donatori $

Perfituesi $

Rikonstruksion, ndertim rrugesh km 5 8.3 225,000 100,000 125,000

Rikontruksion kanale ujites km 6 22.6 525,000 250,000 275,000

Buletine e fletepalosje lloje cope 8 8000 25,000 25,000 0

Tavolina te rrumbullakta 5 15 14,000 14,000 0

Formime 5 54 27,000 27,000 0

Seminare 3 9 6,000 6,000 0

Panaire,Promocione, lokale e kombetare 2 8 11,500 9,200 2,300

Vizita dhe shkembime 3 8 33,000 31,300 1,700

Aplikim skemash me grande 12 19 193,500 128,700 64,800

Perpunim, DHF, marketim, 2 10 520,000 200,000 320,000

Ndertim tregjesh tregu 2 2 200,000 100,000 100,000

TOTALI 53 1,780,000 891,200 888,800


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 43/57

Faqe: 43/57

4.1.1. INFRATRUKTURA URBANE DHE BUJQESORE

i) Vlera totale per per infrastrukturen urbane ne ndertimin e rrugeve eshte 135.000 USD ose 60 % Donatori kryesor, nga kjo 90.000 USD ose 40 % perfituesi dhe donatore te tjere . ii) Vlera totale per rikonstruksionin e kanaleve ujitese eshte 315.000 USD nga Donatori kryesor ose 60 % dhe perfituesi e donatore te tjere 210.000 USD 40 % kerkohen nga Donatore Problemi

Prioriteti Rionstruksioni/ndertimi i objekteve

Perfituesit Modalitetet dhe mjetet e realizimit

Kosto perafert ne 000/ $

Donatori %

Perfituesi % Vlera ne 000/$

Viti I Viti II Viti III

Pjece-Kerjake 1.5 Melan

Ngritja ose perforcimi i grupit te ndjekjes dhe perdorimit te ujit

Hartimi projektit,

Administrimi i ujit

35 60 40 35

Rruga Ushtelenxe- Brezhdan 2 km

Tomin 40 60 40 40

Rruga NB Shumbat 0.8 km Sllove 25 60 40 25

Gjorice e Siperme 2 km Gjorice 75 60 40 75

Rruge kryesore –Guri –Bardhe 2 km

Xiber 50 60 40 50

SHUMA 1 225 25 115 85

Mu

ng

esa

e

uji

tjes

Rikontruksioni i kanaleve vadites

Kanali Bugjunec-Ravna 2.5 Melan 60 60 40 60

Lapidari-Sohdoll 2.5 km Kastriot 90 60 40 90

Dishe – Rreth –Kale 3 km Muhurr 85 60 40 85

Peladhi Krajke 3.2 km Zerqan 90 60 40 90

Lubalesh – Gjorice 5.8 Gjorice 100 60 40 90

Kanali Klos Katund 5.6 Klos 100 60 40 100

SHUMA 2 525 90 345 90


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 44/57

Faqe: 44/57

4.1.2. Aktivitetet dhe investimet qe duhen realizuar ne hallken e prodhimit te frutave

i) Vlera totale e aktiviteteve te parashikuara ne hallken e prodhimit te zinxhirit te frutikultures ne Qarkun e Dibres, eshte 310 000 USD, nga ku 241 200 USD (ose 78 %) jane te planifikuar te investohen nga donatori kryesor (MADA) dhe 68 800 USD (ose 22 %) do te investohen nga perfituesi. Ne vitin e pare totali ne 87 950 USD ose 28 %, vitin e dyte 103 050 USD ose 33 % dhe vitin e trete 111 000 USD ose 36%

Aktivitetet e parashikuara ne baze te veshtiresite dhe pengesat te identifikuara ne hallken e prodhimit

4.1.2/1 Prioriteti

Tematika e aktivitetit

Sasia Vlera e perafert (ne $)

Investuesi Viti i aplikimit (%)

Donatori Perfituesi I II II

1) Grup aktiviti: Pergatitje botim Broshura dhe Buletine 8000 25000 100 40 30 30 Rritja e nivelit te shkalles se njohjes dhe informacionit per realizimin e fileres ne pemtarise.

i) Prodhimi fidaneve, cilesia dhe standarti i tyre ii) Karta teknologjike e molles iii) Kultivimi intensiv i Molles dhe PF iv) Buletin informativ per menyren kohen, sasine dhe menyren

e perdorimit te pesticideve dhe inputeve v) Ruajtja e frutave ne kushte regjimi frigoriferik dhe

tradicional. Roli i sherbimeve ne sasine dhe cilesine e prodhimit.

vi) Rrjeti i Referencave ne pemtari – nivelet e teknologjise dhe pergjithesimi i asaj me te mire.

vii) Koha dhe menyra e vjeljes, njohja me viii) standartet e prodhimit dhe marketimit te prodhimit. ix) Pergatitje dhe botim Flete Palosje

8000

10000

25000

100

40

30

30


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 45/57

Faqe: 45/57

2/2

2) Grup aktiviteti: Oraganizimi i tavolinave te rrumbullakta 12 14000 100 30 40 30 Zbutja e shkalles se coptimit tokes

i) Nxitja dhe krijimi nje tregu funksional te tokes dhe mbjellja ne blloqe te pemtoreve nga grup familjesh qe kane toka me kufij te perbashket. 3 here nga 2 per cdo rreth per dy vjet

6 3000 100

30

40

30

Teknologjia e prodhimit dhe marketimit te frutave

ii) Nje aktivitet per forcimin e kontrollit, çertifikimin te fidanave, regjistrimin e varieteteve qe jane ne OECD ne katalogun shqiptar nga ESHKFF disiplinim te tregut

2 2000 100 50 50

iii)Me prodhues, tregtar, perpunues, per te siguruar informacion dhe krijuar lidhje ne zinxhirin prodhues, tregtar, perpunues

3 3000 100 30 30 40

vi)Me institucionet shtetrore dhe certifikuese per certifikimin e prodhimit dhe produktit te frutave

2 4000 100 50 50

vii) Me donatoret dhe bankat me qellim njohjen me te mire avantazheve te prodhuesve ne fushen e marketimit e lehtesimin e kredimarrjeve (mjete transporti, pajisje, etj)

2 2000 100 50 50

3) Grup aktiviteti: Formime (trajnime, demostrime praktike) 54 27000 35 35 30

Rritja e niveli tekniko-profesional

i)Te formohen fidanerritesit per teknikat e reja te prodhimit fidaneve dhe prodhuesit per cilesine, llojin dhe standartin

3

1500

100

50

50

ii)Formime tekniko-profesionale te fermereve dhe specialisteve per teknikat e reja te ngritjes, formimit, mirembatjes se pemtores dhe prodhimit nga 4 trajnime ne cdo rreth per 3 vjet ne (shkurt, maj, korrik, shtator)

36

18000

100

30

40

30

i)Formime te fermereve per rendesine qe ka shkalla e mekanizimit, ne lehtesimin e proceseve, uljen e kostos dhe domosdoshmeria e investimit individual dhe ne grup

3

1500

100

30

30

40

ii)Teknika e trajtimit te frutave para dhe pas vjeljes ndikojne ne cilesine e frutit.

3 1500

iii)Formime dhe demostrime praktike per percaktimin kohes se vjeljes me metoden piknometrike dhe vizuale

9

4500 100 30 40 30


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 46/57

Faqe: 46/57

2/3 4) Grup aktiviteti : Oraganizmi seminareve 12 6000 100 35 35 30

i) Organizimi 3 seminareve per ecurine e zhvillimit te filieres ne pemtari ne te tre rrethit, shkalla e futjes dhe tranferimit te teknologjise se re. Rezultatet e zbatimit te projekteve

3

3000

100

40

30

30

ii)Oganizimi i 3 seminareve per organizimin e bordeve te fermereve me dinamik si baze per organizimin dhe funksionimin e keshilles teknike private. Mundesia e ngritjes se Dhomave Bujqesore.

3 3000 100 30 40 30

iii) Organizimi 3 seminareve roli i bashkepunimit te aktorve baze per nje zhvillim te qendrueshem te bujqesise dhe zonave rurale

3 3000 100 35 35 30

5) Grup aktiviteti: Promocion dhe panaire 8 11500 100 20 40 40 20 i)Promocion per vlerat, cilesite futja dhe e ardhmja e varieteteve

te reja dhe raportet me ato tradicionale 4 here ne 3 vjet 4 3500 80 20 40 40 20

ii)Organizim dhe pjesmarrje ne panaire lokale dhe kombetare te prodhuesve me produktet e tyre.

4 8000 80 20 30 35 35

Grup aktiviteti 5. Stazhe formime dhe shkembime 33000 95 5 25 50 25

i)Vizite ne vendet fqinje, per marrjen e eksperiencave te perparuara ne drejtim te prodhimit te fidanave

2

10000

90

10 50

50

ii)Nje jave studimore ne vendet fqinje, per eksperiencat e reja te te teknologjise se prodhimit PF, perpunimit dhe marketimit te te frutave.

3

24000

100

50

50

iv)Organizimin e 3 udhetime studimore brenda vendit per marrjen e eksperiencave te avancuara ne rajone te ndryshme .

3 9000 100 30 40 30


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 47/57

Faqe: 47/57

2/4 Prioriteti Aktiviteti qe duhet bere Vlera e

perafert (ne $)


Donatori (%)

Perfituesi (%)

I II III

6) Grup aktivitetesh – aplikim grandesh per futje dhe TT 193500 99450 64800 35 40 35

Permiresimi i cilesise dhe kapaciteteve te prodhimit te fidaneve.

i) Mbeshtetja e nje skeme per ngritjen e nje “Pemtorje Meme” ne kushtet e kontrollit teknik, me nje koleksion te pasur te varieteteve te vendit dhe futjen e varieteteve te reja nga jashte per prodhim kalemash per mb/sh per shartim.

18000 70 30 40 40 20

ii)Ngritja e nje mikroserre 500 m² per prodhim te n/vegjetative. Futja e nenshartesave vegjetative ne berthamore (qershi dhe kumbull) dhe te variteteteve te reja ne farore dhe berthamore.

20000 70 40 30 30 40

iii) Regjistrimin e 6 varieteteve te reja te nenshartesave vegjetative dhe 8 varietete te mbishartesave te futura ne Diber ne katalogun shqiptar

5000 80 30 30 30 40

Futja e teknologjive te reja dhe TT

i) Me ane te granteve te ngrihen tre skema demostartive te Pemtore Pilot Intensive dy ne Mat, nje Bulqize me nga 0.5 ha secila.

30000 50 50 40 30 30

ii) Me ane te grante te mbeshteten 3 skema me nga 1 ha te instalimit te sistemit ujites me pika ne Diber

15000 50 50 30 40 30

ii) Ngritja e Rrjetit te Referncave ne 10 pemtore per krijimin e nje baze te dhenash ne pemtari per studimin nivelit te teknologjise dhe efektivitetit te saj si dhe pergjithesimi i teknologjise

5000 100 30 30 40

iii)Ngritja e nje Qendre Formimi Profesional per prodhues dhe specialist per ngritjen e nivelit tekniko-profesional.

9000

100 30 30 40

iv) Ngritja e keshilles teknike private Diber ne pemtari qe te administrohet nga ngritja e nje bordi te fermerve me funksione vendimarrese drejtuese per kete eksperience e re.

12000

80 20 40 30 30

ivv) Aplikimi dhe zbatimi i 3 skemave te grandeve me konkurim me qellim mekanizimin e proceseve tyre punes.

45000 50 50 30 30 40

vi) Testimi ne 10 pemtore te pesticideve per menyren, kohen, dozen dhe percaktimin e pecticideve me te efekshem dhe te pershtatshem ne zone.

4500 100 30 40 40


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 48/57

Faqe: 48/57

vii) Mbeshtetja e Shoqates QFPIB Diber si subjekt tregtare i perbashket te inputeve bujqesore i perbashket te 12 fermereve te Dibres, per blerje te perbashketa.

10000 80 20 40 30 30

viii) Organizimin, blerjen dhe instalimin e 2 qendrave digitale te vrojtim-sinjalizimit te semundjeve dhe te demtuesve 1 ne Diber dhe 1 ne Mat per permiresimin e sherbimit te mbrotjes se prodhimt te frutave);

20000 100 50 50


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 49/57

Faqe: 49/57

4.1.3 AKTIVITETET DHE INVESTIMET QE DUHEN REALIZUAR NE HALLKEN E PERPUNIMIT RUAJES DHE MARKETIMIT TE FRUTAVE

i)Vlera totale e aktiviteteve te parashikuara ne hallken e marketimit te zinxhirit te frutikultures ne Qarkun Diber, eshte 520.000 USD, nga ku 260.000 USD (ose 50%) jane te planifikuar te investohen nga donatori dhe 260.000 USD (ose 50 %) do te investohen nga perfituesi. ii) Vlera e ngritjes se tregjeve bujqesore 200.000 $ ose 50 % Donatore dhe 200.00 $ perfituesi. (ose 50%),

Tabele 1. Aktivitetet e parashikuara ne baze per kapercimin e problemeve te pasvjeljes se prodhimit

Kategoria e veshtiresive dhe e

pengesave

Aktiviteti qe duhet bere Vlera e perafert (ne $)


Donatoret (%)

Perfituesit (%) I II III

7) Grup aktiviteti - perpunimin dhe ruajte frutash 520 000 50 50 25 40 40

Rritja e kapaciteteve te ruatjes, perpunimit dhe marketimit te produktit te frutave

i)Aplikimi i 5 skemave te aplikimit te grandeve me konkurim tek 5 fermere me qellim pajisjen e mjeteve te tjeshta (ne nivel ferme), kalibruese, pastruese dhe ambalazhuese/etiketuese te frutave sipas standarteve te tregut;

60 000 50 50 25 50 25

Aplikim me grande per 6 DHF

Tomin me volum 200 ton

Kastriot me volum 50 ton

Melan me volum 100 ton

Maqellare me volum 100 ton

Gjorice me volum 100 ton

Klos me volum 100 ton

Kurdari me volum 100 ton

350 000

50

50

20

30

50

Aplikimi i 4 skemave te grandeve per linja perpunimi

Prodhim rakie Sllove

Prodhim lengje frutash -Tomin

Prodhim komposto - Shupenze

Perpunim frutash- Kurdari

110 000 50 50 40 30

30

8) Grup aktiviteti –ndertim tregjesh frutash 200.000 50 50 50 50

Klos ,Burrel, Shupenze.Tregjet te jene prone dhe te administrohen ne bashkite perkatese. 200.000 50 50 20 40

40


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 50/57

Faqe: 50/57

ANEKSE

Aneks 1 Struktura e PF ne 2007

Rrethi

KOMUNA

Nga keto: ne ha

PF Molle Dardhe Ftoi Kumbull Qershi Geshtenja Arra Te tjera

DIBER

Maqellare 277.65 96.3 14.6 1.2 41.85 55.2 60 8.5

Melan 200.75 98.1 3.9 0.2 38.55 53 2.4 4.6

Tomin 178.54 97.2 23.4 0.5 10.24 35.1 12 0.1

Kastriot 126 53 10 1 34.5 22 2.5 3

Fush-Çidhen 52.8 22.5 5.4 0.5 12 5.4 5 2

Sllove 57.2 14.1 1 38.3 2.7 0.1 1

Kala e Dodes 7.7 3.2 0.2 3.6 0.5 0.2

Muhurr 29.7 20.7 2 3 2 1 1

Luzni 20 4.3 1.2 3.9 5.4 4 1.2

Selisht 15.9 5.8 0.4 9.2 0.5

Arras 30 7.4 1.8 1.8 11.2 6 1.8

Zall-Dardhe 17.4 5.8 0.7 7.5 3.2 0.2

Zall-Reç 7.4 4.2 1.6 1.4 0.2

Lure 12.6 3.2 0.3 8.5 0.6

B.Peshkopi 47 15.2 1.6 21.7 7 0.5 1

SHUMA 1080.64 451 66.5 5.2 245.64 200 87.5 19.8 5

BULQIZE

Martanesh 17.9 2.4 0.6 12.6 1 0.9 0.4

Bulqize 13.1 0.9 5 5.3 0.2 0.1 0.1 1.5

Fush-Bulqize 23.6 2.5 0.7 1 16.7 0.8 0.6 1.3

Zerqan 77.3 13.7 2.4 38.8 2.9 4 15.5

Ostren 46.5 16 1.2 0.7 20.2 5 1.8 1.6

Trebisht 20.4 4.8 2.6 0.5 5.9 3.2 0.3 2.1 1

Gjorice 125.5 28.9 1.8 35.5 15.9 28.8 14.6

Shupenze 74.9 12.6 2.3 37.4 10.5 9.2 1.9 1

SHUMA 399.2 81.8 16.6 2.2 172.4 39.5 45.7 37.5 3.5

MAT

Rukaj 15.4 2 0.9 5.8 1.6 5 0.1

Derjan 15.4 2.5 0.7 3.5 2.5 5.5 0.7

Ulez 9.6 1.4 0.8 5.4 1.2 0.7 0.1

Baz 28.1 4.6 1 4 5.8 3.2 2.3 0.2 7

Komsi 38.2 7.8 3 3 11.2 4.6 4.5 0.1 4

Klos 70.5 16.3 6.7 20.6 7 10 1.9 8

Xiber 37.2 18.2 3.2 2 4.6 2 3.5 3.7

Gurre 18.5 3.4 1.5 8.3 2.5 1.5 1.3

Lis 25.4 3.5 1.8 14.2 2 0.9 2 1

Suç 50.7 7.2 0.5 3 16 4 2.9 1.6 15.5

Macukull 12 3.5 0.5 4.6 2 1.4

SHUMA 321 70.4 20.6 12 100 32.6 38.2 11.7 35.5

QARKU 1800.84 603.2 103.7 19.4 518.04 272.1 171.4 69 44


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 51/57

Faqe: 51/57

Aneks 2 Struktura dhe prodhimi i kulturave bujqesore 2007

Kultura

QARKU DIBRA BULQIZA MATI

Sip. Ha Rend. t/ha

Prodh. ton

Sip. Ha

Rend. t/ha

Prodh. ton

Sip. Ha

Rend. t/ha

Prodh. ton

Sip. Ha

Rend. t/ha

Prodh. ton

Drithera 6550 4.33 28545 3655 4.44 16242 1505 3.63 5472 1390 4.91 6829.81

Perime 1018.5 24.86 27747 359 26.97 9683 213 13.66 2908 446.5 33.94 15155

Patate 916 24.01 22054 520 27.16 14124 253 13.76 3482 143 31.10 4448

Fasule 408 1.53 595 163 1.31 213 137 0.99 135 108 2.29 246.8

Faragjere 13079.4 25.98 345113 5454 25.69 140121 3037 22.42 68083 4588.4 29.84 136907

PF 1800.6 13242 1080 6117 399.3 2178 320.6 4947

Vresht 133 8 1195 50 10 500 15 4 15 68 10 680

TOTAL 23905 438492 11281 187001 5559 82275 7064.5 169215

Aneks 3 Struktura dhe prodhimi i pemeve frutore Qarku 2007

KULTURA

SIPERFAQJA HA

Rendimton/ha

Prodhimi ton

Nga kjo ton per: Konsum familjar

Gjithesej Jo ne blloqe

Ne blloqe Prodhim Fresket Perpunim

Molla 603.4 249.2 354.2 221.4 17.51 3876.9 2335.7 0 1541.2

Dardha 103.5 62.3 41.2 43.1 16.59 714.9 287.3 0 427.6

Ftoi 19.4 18.2 1.2 16.1 19.27 310.2 129 0 181.2

Kumbulla 518 329.7 188.3 269.2 15.89 4277.1 636 1880 2381.1

Qershia 272.3 131.6 140.7 145.4 9.56 1389.6 646 80 673.6

Geshtenja 171.4 115.1 56.3 93.9 12.59 1181.9 854 0 327.9

Arra 68.9 25.8 43.1 50.99 13.80 703.6 413 0 290.6

Te tjera 43.7 43.7 0 43.7 18.03 788 389 0 399

1800 975 825 883 14.98 13242 5690 1960 6222

Aneks 4 Struktura dhe prodhimi i pemeve frutore Diber 2007

KULTURA

SIPERFAQJA HA

Rendimton/ha

Prodhimi ton




Molla 451.2 156.2 295 131.4 19.67 2585 1541 1044

Dardha 66.2 31.6 34.6 25 13.20 330 133 197

Ftoi 5.2 4.5 0.7 3.7 13.51 50 18 32

Kumbulla 245.6 110.6 135 128.8 10.08 1298 141 600 557

Qershia 200.2 81.6 118.6 91.3 8.69 793 492 40 261

Geshtenja 87.5 55.8 31.7 31.2 20.19 630 493 137

Arra 19.8 9.4 10.4 8.69 42.12 366 207 159

Te tjera 5 5 5 13.00 65 65 0

1080.7 454.7 626 425.09 14.39 6117 3090 640 2387


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 52/57

Faqe: 52/57

Aneks 5 Struktura dhe prodhimi i pemeve frutore Bulqize 2007

KULTURA

SIPERFAQJA HA

Rendimton/ha

Prodhimi ton




Molla 81.8 36.2 45.6 46.8 9.13 427.4 308.7 118.7

Dardha 16.7 10.6 6.1 0.1 428.00 42.8 19.3 23.5

Ftoi 2.2 1.9 0.3 0.6 80.00 48 24 24

Kumbulla 172.4 124.4 48 46.4 26.06 1209.1 145 620 1064.1

Qershia 39.5 20.4 19.1 27.5 3.71 102.1 54 10 48.1

Geshtenja 45.7 23.1 22.6 26.5 5.17 137 87 50

Arra 37.5 6.2 31.3 30.7 5.65 173.6 102 71.6

Te tjera 3.5 3.5 3.5 10.86 38 38 0

399.3 226.3 173 182.1 11.96 2178 778 630 1400

Aneks 6 Struktura dhe prodhimi i pemeve frutore Mat 2007

KULTURA

SIPERFAQJA HA

Rendimton/ha

Prodhimi ton




Molla 70.4 56.8 13.6 43.2 20.01 864.5 486 378.5

Dardha 20.6 20.1 0.5 18 19.01 342.1 135 207.1

Ftoi 12 11.8 0.2 11.8 17.98 212.2 87 125.2

Kumbulla 100 94.7 5.3 94 18.83 1770 350 660 760

Qershia 32.6 29.6 3 26.6 18.59 494.5 100 30 364.5

Geshtenja 38.2 36.2 2 36.2 11.46 414.9 274 140.9

Arra 11.6 10.2 1.4 11.6 14.14 164 104 60

Te tjera 35.2 35.2 35.2 19.46 685 286 399

TOTAL 320.6 294.6 26 276.6 17.89 4947.2 1822 690 2435.2

Aneks 7 Dinamika e pemtoreve 1992-2007

Emertimi 1992 1995 1999 2005 2006 2007

Siperfaqja ha jo ne blloqe 4137 1543 1505 1631 1745 1800

Siperfaqja ha ne blloqe 4137 172 530 606 704 825

Keoficienti mbjelljeve 4.79 3.08 1.14 1.16 1.17

Aneks 8 Dinamika e pemtoreve 2009-2012

VITET 2008 2009 2010 2011 2012

K=1.17 825 965 1129 1321 1546

K=1 825 907 998 1096 1205

K=0.83 825 894 969 1050 1140

Aneks 9 Konsumi vjetor i frutave

VITET

Dinamika prodhimit ’03-‘07 Qarku Dibra Bulqiza Mati


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 53/57

Faqe: 53/57

2003 7135 2823 776 3536

2004 11903 3307 2210 6386

2005 9964 3709 1823 4432

2006 12571 5150 2287 5134

2007 13252 6177 2128 4947

Aneks 10 Konto kulturale per ngritjen e 1 ha pemtore intensive

Nr Zerat e Kostos Njesia Sasi Kosto/

njesi Kosto totale

% ndaj totalit

I TOTALI (A+B+C+D) 19,200

A Investime (pajisje, materiale etj) 15,980 79.90

1 Fidane frutor rrenje 1800 3 5,400

2 Shtylla per mbeshtetje cope 350 12 4,200

3 Materiale inerte (cimento, gure, rer+granil) m³ 10 45 450

5 Tel zingato kg 400 1.5 600

6 Lidhese kg 10 10 100

7 Pompe vaditje cope 1 1000 1,000

8 Tub dypolesh furnizues kryesor Ø 32 ml 150 1.4 210

9 Tub per vaditje Ø 25 ml 2800 0.3 840

10 Saracineska Ø 25/Ø 32 cope 20 4 80

11 Bashkuese plastike Ø 25 cope 100 3 300

12 Pikatore autokopesante cope 4000 0.5 2,000

13 Pompe sperkatese motorrike cope 1 800 800

B Inpute 1,100 5.50

1 Pleh organik kv 400 0.5 200

2 Plehra kimike kv 10 50 500

3 Piketa piketimi cope 1800 0.1 180

4 Pesticide ha 1 200 200

5 Materiale krasitje (gershere, sharra etj) cope 1 20 20

C Pune 2,120 10.60

1 Kryerja e analizes agrokimike mostra 2 100 200

2 Punimi i thelle i tokes, diskim, frezim ha 1 60 60

3 Piketim, vendosje piketash, hapje gropash d pune 14 20 280

4 Pergatitje fidanit per mbjellje, mbjellje d pune 10 20 200

5 Vendosje hunjesh d pune 5 20 100

6 Vendosje e sistemit mbeshtetes d pune 24 20 480

7 Instalimi sistemit ujites d pune 10 20 200

8 Vaditje dhe sperkatje d pune 10 20 200

9 Krasitje formuese d pune 5 20 100

10 Sperkatje d pune 5 20 100

11 Lidhje degesh 2 here d pune 5 20 100

12 Punime ne drejtim te rreshtit ha 1 100 100

II Kosto per asistencen teknike 800 4.00

1 Pagesa per specialistin d pune 20 40 800

TOTALI 20,000 100


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 54/57

Faqe: 54/57

Aneks 11 Konto kulturale per ngritjen e 1 ha pemtore me teknologji te permiresuat 840 bime/ha

Zerat e Kostos Sasi Kosto/ njesi

Kosto totale % ndaj totalit

TOTALI 5,800

Investime (pajisje, materiale etj) 2,520 42.00

Fidane frutor 840 3 2,520

Inpute 1,200 20

Inpute bujqesore 1 1200 1,200

Pune 2,080 34.67

Pune e gjalle 1 2080 2,080

Kosto per asistencen teknike 200 3.33

Pagesa per specialistin 5 40 200

TOTALI 6,000 Aneks 13 Grupi pemtarise Diber Grupi kane aktivitet ne pemtari dhe bashkepunojne me nje specialist pemtari qe eshte i vendosur prane QFPIB Diber

Emer Mbiemri Rrethi Komuna Kultura

Pemtore ha Rendimenti t/ha

Prodhim ton

Gjithesej RE Prodhim Gjithesej Shitur Konsu

40 veta Drejtuesi grupi Osman Begu

Diber

Kastriot, Muhur, Tomin, Melan, Maqellare, Sllove

Molle 35.7 15.1 20.6 10.2 210.12 185.8 24.32

Te tjera 15.4 0.5 14.9 1.6 23.84 18.3 5.54

SHUMA 7 35.5 12.8 175 204.1 29.86

Aneks 12 Salkurti Roshnopoje

Emer Mbiemri Komuna Kultura


Prodhim ton

Gjithesej RE Prodhim

Gjithesej Shitur

Konsum

Vehip Salkurti, Dilaver Salkurti Halit Salkurti Ahmet Salkurti

Tomin

Molle 3.9 3.5 0.4 35 14 11 3

Dardhe 0.5 0.5 0

Tjera 0.4 0.2 0.2 10 2 1 1

SHUMA 4.8 4.2 0.6 45 16 12 4

Grupi perbeshet nga tre familje me origjine te njejte, kane aktivitet ne pemtari. Kane filluar te ngrene nje linje perpunimi per prodhim lengje frutash Aneks 13 Grupi Kryemadhi Greve



Prodhim ton

Gjithesej RE Prodhim Gjithesej Shitur Konsum

Bilbil Kryemadhi, Medin Kryemadhi, Nderim Kryemadhi

Melan Molle 4 0 4 30 120 110 10

Qershi 3 3 10 30 28 2

SHUMA 7 7 150 138 12

Grupi ka 4 ha pemtore intensive. Kane aktivitet ne prodhimin e frutave dhe tregtimin e tyre. Kane nje pike tregtimi frutash ne Peshkopi


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 55/57

Faqe: 55/57

Aneks 14 Zebi Ushtelenxe



Prodhim ton

Gjithesej RE Prodhim Gjithesej Shitur Perp./konsum

Femi Zebi Bilbil Zebi Jahja Zebi

Tomin

Molle 2 1.5 0.5 30 15 13 10

Dardhe,pjeshke 0.5 0.3 0.2 12 2.4 2 0.4

Qershi 0.5 0.5 15 7.5 7 0.5

Vresht 0.5 0.5 15 7.5 1.5 6

SHUMA 3.5 1.7 32.4 23.5 16.9

Grupi ka 2 ha Pemtore Intensive. Kane aktivitet ne prodhim, ruajtje dhe tregtim frutash kane nje Dhome Frigoriferike me kapacietet 50 ton, kane nje pike tregtimi inputesh bujqesore dhe frutash. Prodhojne rreth 12 kv raki dhe 15-20 kv vere ne vit.

Aneks 15 Grupi Kaza Sllove

Emer Mbiemri Komun

a Kultura


Prodhim ton


Ramazan Kaza Asllan Kaza Shehat Kaza Bajram Kaza Mehmet Mandrri Qamil Kaza Robert Kaza

Sllove

Kumbull 12 2 10 10 100 80 20

Molle 1.2 0.7 0.5 20 10 8 2

Qershi 1.3 1.3 0

te tjera 0.5 0.5 10

5

3 2

Shuma 15 4 11 115 91 24

Grupi ka 1.2 ha Pemtore Intensive. Kane aktivitet ne prodhim, ruajtje perpunimdhe tregtim frutash Ka nje Dhome Frigoriferike per ruajtje frutash me kapacietet 50 ton, k Prodhojne rreth 15 kv raki kumbulle ne vit.

Aneks 16 Grupi Tafciu Kllobcisht Maqellare

Emer Mbiemri Kom na Kultura

Pemtore ha

Aneks 23/2

Prodhim ton


Dylber Tafciu Gentian Tafciu

Maqellare

Molle 2 1.5 0.5 30 15 13 10

Te tjera 0.2 0.2

Fidanishte 0.1 0.1 30000 3000 3000

SHUMA 2.3 1.7 0.6 3015 3013 10

Kane aktivitet ne prodhim frutash dhe prodhim fidanesh. Kane 2 ha pemtore intensive


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 56/57

Faqe: 56/57

Aneks 17 Grupi Kaja Gjorice Bulqize


Pemtore ha

Rendim. /ha/rrenje

Prodhim ton

Gjithesej RE Prodhim Gjithesej Shitur

Perp./ konsum

Zenel Kaja

Gjorice

Molle 2.5 1.6 0.9 20 18 16 2

Fidanishte 0.4 50000 20000 16500 3500

Kujtim Kaleci

Molle

1.3 0.8 0.5 20 10 8 2

Subi Daci 1.3 0.9 0.4 15 6 6

Adem Kaja 0.9 0.7 0.2 15 3 3 0

Shuma 6 4 2.4 37 16591 3446

Kane aktivitet ne prodhim frutash dhe prodhim fidanesh. Kane 6 ha pemtore intensive Kane blere pajisje per nje dhome frigoriferike per dhome frigoriferike me kapacietet 20 ton

Aneks 18 Lista E Fermereve Kurdari, Suc



Prodhim ton

Gjithesej RE Prodhim Gjithesej Shitur

Perp./konsum

Dritan Pjeci Suc Pemetore 0.40 0.40

Xhabir Kuka “ “ 0.30 0.3

Mazllam Celiku “ “ 0.20 0.20

Medi Histuna “ “ 0.20 0.20

Rifat Beqiri “ “ 0.15 0.15

Murat Histuna “ “ 0.20 0.20

Edmond Hisniu “ “ 0.30 0.30

Hamza Kuka “ “ 0.10 0.10

Abaz Kuka “ “ 0.20 0.20

Shuma 2.05 2.05

Kane aktivitet ne prodhim frutash dhe prodhim fidanesh. Kane 0.5 ha pemtore intensive

Aneks 19 Lista e fermerve Klos



Prodhim ton


Selman Neziri Klos " 0.40 0.40

Alban Hoxha " 0.20 0.20

Bujar Pisli " " 0.30 0.30

Fiqiri Zeneli " " 0.20 0.20

Perparim Kerciku " " 0.10 0.10

Nazmi Bebja " " 0.30 0.30

Shuma 1.50 1.50

Kane aktivitet ne prodhim frutash. Kane 0.4 ha pemtore intensive


Tirane, Janar, 2008

Faqe: 57/57

Faqe: 57/57

Aneks 20 Prodhimi Fidaneve Diber

Emri Mbiemri Rrethi

Gj. nensha. shartim

Fidane per shitje

Copa gjithesej

Cungje

Gjithesej

Molle Te tjera Me fare

PAJAM 1

PAJAM 2 EM 9

Supp. Pi 80

MM 106

MM 111 F. Bitelf.

Cogn.BA 29

Xhevdet Rina DIBER 6900 6000 4800 1200 200 200 300 500 100 2000

Zaim Rina 6350 3000 4800 1200 100 200 200 300 400 50 1500

Osman Begu 4250 2000 3200 800 100 200 100 400 50 1000

Avdul Zebi 19420 15000 16400 4100 500 500 500 1000 1000 400 200 20 3000

Shefki Prifti 5000 3000 4000 1000 1000 1000

Gentian Tafciu 2900 3000 2400 600 600 500

Te tjere 8000 7000 0 8000

SHUMA 1 36920 39000 29200 7300 900 1100 1000 1400 2300 400 200 220 17000

Zenel Kaja Bulqize 20000 20000 20000 20000

SHUMA 2 20000 20000 20000 0 0 0 20000 0 0 0 0 0 0

Dritan Pjeci MAT 13600 5000 12900 4300 500 300 1600 400 1500 200 500

SHUMA 3 13600 5000 12900 4300 500 300 1600 400 1500 0 0 200 500

TOTALI 70520 64000 62100 11600 1400 1400 22600 1800 3800 400 200 420 17500

Documents

REPUBLIKA E SHQIPËRISË · republika e shqiperise agjensia e zhvillimit tË zonave malore programi i investimeve strategjike “analiza e zinxhirit ushqimor pËr sektorin e frutikulturËs