REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS …doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2018/...KANDIDATI: UDHËHEQËS SHKENCOR: MA. Jonida MOSKO Prof. Dr. Ermelinda MEKSI

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EUROPIANE

TEMA:

“BASHKIMI EUROPIAN DHE BALLKANI: E ARDHMJA E ZGJERIMIT

DREJT LINDJES”

KANDIDATI: UDHËHEQËS SHKENCOR:

MA. Jonida MOSKO Prof. Dr. Ermelinda MEKSI

__________________ ________________________

TIRANË 2018

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EUROPIANE

Disertacion i paraqitur nga:

Jonida MOSKO

Në kërkim të gradës shkencore:

―DOKTOR‖

Në

“Studime Europiane dhe Integrim Europian”

TEMA: “BASHKIMI EUROPIAN DHE BALLKANI: E ARDHMJA E

ZGJERIMIT DREJT LINDJES”

Drejtimi: Politikë dhe qeverisje në BE

UDHËHEQËS SHKENCOR:

ProF. Dr. Ermelinda MEKSI

Mbrohet më datë ...../...../2018

1. .................................. Kryetar

2. .................................. Anëtar (oponent)

3. .................................. Anëtar (oponent)

4. .................................. Anëtar

5. .................................. Anëtar

Tiranë, 2018

ii

PASQYRA E LËNDËS

LISTA E SHKURTIMEVE DHE FJALËT KYÇE ........................................................... V

LISTA E FIGURAVE .................................................................................................… VII

PARATHËNIA .............................................................................................................. VIII

HYRJE ...............................................................................................................................13

KAPITULLI I PARË

HISTORIA SI BURIM I ZHVILLIMEVE RAJONALE NË BALLKAN

1.1 Gjeopolitika e rajonit ................................................................................................. 16

1.2 Lindja e konflikteve Ballkanike ................................................................................. 21

1.3 Nacionalizmat Ballkanikë .......................................................................................... 24

1.4 Ringjallja e nacionalizmit jugosllav: gjeneza e një konflikti mbarë rajonal .............. 28

1.5 Shkaqet e nacionalizmit në Ballkan dhe roli i aktorëve ndërkombëtarë .................... 34

KAPITULLI I DYTË

ZGJERIMI I BASHKIMIT EUROPIAN DREJT BALLKANIT PERËNDIMOR

2.1 Karakteristikat e proçesit të zgjerimit të Bashkimit Europian ................................... 38

2.2 Qasja e BE-së ndaj Ballkanit Perëndimor dhe kriteret e Kopenhagenit .................... 41

2.3 BE dhe Ballkani Perëndimor: Ndërmjet Zgjerimit dhe Protektoratit të Butë .…....... 44

2.4 Propozimi grek për Ballkanin Perëndimor gjatë Presidencës së BE-së në 2014 ....... 55

2.5 Stadi aktual i proçesit të zgjerimit .............................................................................. 59

2.6 Katër skenarë për Ballkanin në Europë ...................................................................... 62

KAPITULLI I TRETË

iii

BASHKEPUNIMI RAJONAL NË GJENEZË TË INTEGRIMIT

3.1 Bashkëpunimit rajonal si parakusht i integrimit europian .......................................... 65

3.2 Rezultatet e forcimit të bashkëpunimit rajonal …………………….…….……......... 74

3.3 Strategjia e re e Rajonit të Danubit - perspektiva për Ballkanin Perëndimor ........... 78

3.4 Bashkëpunimi rajonal si nxitës dhe frenues i integrimit europian ............................. 80

KAPITULLI KATËRT

NJË VËSHTRIM KRAHASUES I ECURISË SË VENDEVE TË BALLKANIT

PERËNDIMOR

4.1 Konfliktet bilaterale si një rrezik për stabilitetin dhe një pengesë për antarësimin ... 86

4.2 Karakteristikat e vendeve të Ballkanit Perëndimor ..…………………………..….... 88

4.3 Shqipëria dhe sfidat e integrimit europian ….……………..…...………….….….... 101

4.4 Karakteristikat e Integrimit të Turqisë ….…………..…………………….…..…… 107

4.5 Një erë e re në politikën e jashtme turke: Neo-otomanizmi …….............................. 114

KAPITULLI PESTË

KRIZA FINANCIARE DHE EUROPA ME SHPEJTËSI TË NDRYSHME

5.1 Europa me disa shpejtësi dhe integrimi i diferencuar ............................................ 127

5.2 Kriza financiare në vendet e Ballkanit Perëndimor ……………………………...... 130

5.3 Impakti i krizës europiane dhe asaj greke në prespektivën e rajonit të Ballkanit

Perëndimor………………………………………………………………...……..…..… 137

5.4 Karakteristikat dhe zhvillimi i krizës në Greqi …………………..…….…..……... 139

5.5 Impakti i krizës ekonomike globale në Ballkanin Perëndimor …......………...….... 144

5.6 Brexit: domethënia dhe pasojat e daljes se Mbretërisë së Bashkuar nga BE ………146

5.7 E ardhmja e zgjerimit ..……...…………………………………………..….…….... 154

5.8 Rreziku i stanjacionit ......…….………………………..…………….…….…….... 157

iv

KONKLUZIONE ........................................................................................................... 162

BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................... 176

v

LISTA E SHKURTIMEVE DHE FJALËT KYÇE

KEQÇ Komuniteti Europian i Qymyrit dhe Çelikut

BP Ballkani Perëndimor

BE Bashkimi Europian

PE Parlamenti Europian

BS Bashkimi Sovjetik

EJL Europa Jug-Lindore

RFJ Republika Federale e Jugosllavisë

PKJ Partia Komuniste Jugosllave

SHBA Shtetet e Bashkuara të Amerikës

FYROM Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë

KE Komuniteti Europian

BERZH Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim

BEI Banka Europiane e Investimeve

KEE Komunitetit Ekonomik Europian

ICTY Gjykata Ndërkombëtare për krimet në Ish-Jugosllavi

AUE Akti Unik Europian

PJSP Politika e Jashtme dhe e Sigurisë së Përbashkët të BE-së

PSA Proçesi i Stabilizim Asociimit

PESM Politika Europiane e Sigurisë dhe Mbrojtjes

EUSR Përfaqësuesi Special i BE-së

MSA Marrëveshja e Stabilizim Asociimit

HLAD Dialog aderimi i nivelit te larte

CEFTA Marrëveshja e zgjeruar e Tregtisë së Lirë të Europës Qëndrore

PS Pakti i Stabilitetit

UNDP Programi i Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara

OKB Organizata e Kombeve të Bashkuara

OSBE Organizata Europiane për Siguri dhe Bashkëpunim

ODIHR Zyrapër Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut pranë OSBE

RESPA Shkolla Rajonale e Administratës Publike

http://www.respaweb.eu/

vi

RENA Rrjeti Rajonal për Aderim

WBIF Kuadri i Investimeve të Ballkanit Perëndimor

SEETO Observatori i Transportit për Europën Juglindore

EACEA Agjencia Ekzekutive e Edukimit Audiovizual dhe Kulturës

WBIF Korniza e Investimeve në Ballkanin Perëndimor

CARDS Asistenca e Komunitetit për Rindërtim, Zhvillim dhe Stabilizim

PHARE Asistenca (e BE) për rindertimin ekonomik të Polonisë dhe Hungarisë

IPA Instrumenti për asistencën e para-aderimit

NATO Organizata e Traktatit të Atlantikut Verior

AKP Partia e Drejtësisë dhe Zhvillimit

TIKA Agjencia Turke për Bashkëpunim dhe Koordinim

Fjalët kyçe:

Bashkimi Europian, Ballkani Perëndimor, integrim, sfidat e integrimit, kriza financiare,

europa e dy shpejtësive.

vii

LISTA E FIGURAVE

Figura 1: Harta politike e Ish – Jugosllavisë ..................................................................... 30

Figura 2: Harta Politike e Ballkanit Perëndimor ………………………………...……… 86

Figura 3: Marrëdhëniet BE-Turqi ................................................................................... 112

Figura 3: Shtetet kufitare me Turqinë ............................................................................. 115

Figura 4: Deficiti buxhetor 2008, 2009, 2010 ..................................................................131

Figura 5: Grexit në Europë .............................................................................................. 140

Figura 6: Shkëputja e flamurit britanik nga harta e BE-së .............................................. 149

viii

PARATHËNIE

Studimi “Bashkimi Europian dhe Ballkani: e ardhmja e zgjerimit drejt lindjes” ka si

qëllim të hulumtojë rreth rrugës, dinamikës dhe prespektivës së zgjerimit të Bashkimit

Europian drejt Ballkanit. I konsideruar një fenomen esencial në zhvillimin e rajonit,

përpiqem të sjell një tablo të qartë të rrugës që ka ndjekur Ballkani Perëndimor drejt

“Familjes Europiane” si dhe veçoritë që kanë karakterizuar dhe shoqëruar këtë proçes, jo

të panjohur për BE-në. Studimi mbështetet në analiza, në një kërkim të thellë bibliografik

dhe në një qasje historike, juridike dhe politike ndaj zhvillimeve.

Fillimisht studimi trajton elementet historik që kanë shoqëruar rajonin për të kuptuar më

pas se si këto zhvillime kanë vijëzuar dhe ndikuar rrugën e integrimit europian të rajonit.

Në vijim analizohen specifikat që e kanë bërë zgjerimin e rajonit të Ballkanit të ndryshëm

nga zgjerimet e mëparshme të BE-së si dhe qasjen e kësaj të fundit ndaj këtij rajoni të

karakterizuar jo vetëm nga probleme ekonomike por edhe mungesa e konsolidimit

demokratik dhe shtetit ligjor.

Forcimi i kushteve të aderimit, masave të stabilizimit dhe planeve të zhvillimit rajonal

trajtohen në kuadër të trendeve më të rëndësishme aktuale të zhvillimit ekonomik, politik

dhe institucional të vendeve të Ballkanit Perëndimor, në lidhje me dy faktorë kryesorë, që

influencojnë kontekstin rajonal - kriza ndërkombëtare ekonomiko-financiare dhe proçesi i

integrimit europian të këtyre vendeve në tranzicion.

Analiza hedh vështrimin tek specifikat e secilit prej vendeve të rajonit dhe ndalet më tej

në dy raste specifike: Shqipëria, një vend i cili, ndryshe nga të tjerët nuk ishte pjesë e

luftërave shpërbërëse të ish-Jugosllavisë dhe Turqia si rasti i vetëm që pret prej më shumë

se gjysëm shekulli në dyert e BE-së.

Trajtimi i rastit të Turqisë, kërkon të paraqesë se si ky aderim kaq shumë i diskutuar vlen

si shembull, për të treguar se si mungesa e konsolidimit demokratik, pavarësisht kushteve

të ndryshme historike, sociale dhe ekonomike, ka çuar në dështimin e aderimit të këtij

vendi i cili merr vlerë të rëndësishme për BE-në jo vetem si një partner i fuqishëm tregtar

por edhe politik e ushtarak.

Duke qenë se gjatë viteve të fundit ka pasur debate intensive rreth një "aktivizmi të ri" ose

"neo-otomanizëm" të Turqisë në Ballkan, kjo pjesë e studimit analizon fazën aktuale të

Politikës së jashtme turke në Ballkan për të kuptuar thelbin dhe dinamika e saj.

Në përfundim, ky studim ndalet tek efektet e krizës financiare në Ballkanin Perëndimor

dhe impakti i saj në rrugën e integrimit të rajonit.

Sfidat aktuale me të cilat përballet rajoni, nuk janë më vetëm transformimi politik dhe

socio-ekonomik në vendet (e mundshme) kandidate të BE, por influencohen nga një

kombinim i lodhjes nga zgjerimi dhe debatit të brendshëm për të ardhmen e eurozonës, në

mes të krizës ekonomike globale.

Ç'është më e rëndësishmja, roli simbolik, deri tani i padiskutueshem, i BE-së si një

ix

"spirancë" stabiliteti, si një rrugë vetëm vajtje drejt prosperitet dhe si një qëllim për t'u

aspiruar, mund të jetë duke humbur besueshmërinë dhe rolin tërheqes për disa nga këto

vende.

Struktura e tezës është ndërtuar mbi bazën e parathënies, hyrjes dhe 5 kapitujve të

veçantë , ku secili prej tyre përbëhet nga çështje dhe nënçështje të cilat krijojnë kornizën

e plotë të çdo kapitulli.

Në hyrje të punimit është bërë një paraqitje gjithpërfshirëse e krijimit të Bashkimit

Europian dhe kushteve historike mbi të cilat u vendos ky Bashkim, si dhe parimet mbi të

cilat u mbështet dhe përbëjnë bazën e atraksionit për shumë vende të tjera që i janë

bashkuar vit pas viti në kërkim të prosperitetit.

Në vijim jepet një tablo e pozicionimit të Ballkanit Perëndimor ndaj zhvillimit dhe

zgjerimit të familjes europiane.

Kapitulli i parë: Historia si burim i zhvillimeve rajonale.Origjina historike dhe politike

e një rajoni multikulturor, në kapitullin e dytë: Qasja e BE-së ndaj Ballkanit Perëndimor

dhe veçantitë që karakterizuan zgjerimin drejt rajonit të Ballkanit, kapitulli i tretë:

Bashkëpunimi rajonal si një parakusht dhe nxitje për integrimin e rajonit, kapitulli i

katërt: Një vështrim krahasues i ecurisë së vendeve të Ballkanit dhe një analizë më e

detajuar e integrimit të Shqipërisë dhe Turqisë dhe kapitulli i pestë: Kriza financiare dhe

Europa me dy shpejtësi (Efektet në Ballkanin Perëndimor ).

Për një tablo më të qartë trajtohen kapitujt me rradhë.

Kapitulli i parë nis me një historik të shkurtër të termit “Ballkan” duke përshkruar në

mënyrë të përmbledhur hapsirën e Ballkanit: vendet që përfshihen në këtë hapsirë dhe

popujt që e përbëjnë duke analizuar si ka ndikuar kjo përbërje në zhvillimet historike dhe

kulturore të gadishullit. Duke u ndalur tek pozicioni gjeografik dhe përbërja fetare studimi

shqyrton se si kanë ndikuar këta elementë në (mos) unitetin e rajonit dhe

shfaqjen/forcimin e nacionalizmit Ballkanik.

Me pas përshkrimi përqëndrohet kryesisht në ata faktorë që morën drejtimin historik të

gadishullit, duke filluar nga perandoria osmane, lindja e lëvizjeve kombëtare në Ballkan

në fillim të shek XIX, të cilat pasqyruan mungesën e kohezionit dhe unitetit si brenda vetë

vendeve të rajonit ashtu edhe ndërmjet tyre, Luftrat Ballkanike për të arritur tek

shpërbërja e Jugosllavisë dhe krijimi i shteteve të reja të pavarura.

Kapitulli dytë nis me trajtimin e nocionit të BE-së dhe vazhdon më tej duke përshkruar

kriteret e aderimit dhe si janë aplikuar ato në rastin e rajonit të Ballkanit. Ky studim

trajton trajektoren e përshkuar nga secili prej vendeve dhe nga gadishulli si një i tërë për

të kuptuar shkaqet dhe efektet e kësaj trajktore në mënyrë që të mësohet nga e kaluara për

të ndryshuar trajektoren e së ardhmes, kjo edhe falë faktit se vendet e Ballkanit nuk

ndodhen në të njëjtën fazë të integrimit. Një tjetër çështje analizohet është qasja e BE-së

kundrejt Ballkanit dhe politikat e ndjekura për të realizuar një europë të cilës aktualisht i

mungon një pjesë e mirë e dimensionit të saj lindor. Analiza ndalet edhe tek politika

x

aktuale e Europës së Bashkuar e cila shpesh njihet si “Të shohim e të Bëjmë”. Nga njëra

anë kjo qasje synon ti evitojë Europës së “lodhur” nga zgjerimi dhe kriza ekonomike, një

tjetër goditje por nga ana tjetër rrezikon të frenojë reformat që këto vende po ndërmarrin

të cilat shohin tek integrimi motivin më të rëndësishëm.

Kapitulli i tretë trajton bashkëpunimin rajonal si një element thelbësor në rrugën e

integrimit dhe si ka ndikuar ky i fundit në stimulimin e raporteve dhe bashkëpunimit në

Ballkanin të cilit i mungon tradita paqësore në bashkëpunimin dypalësh dhe shumëpalësh.

Kapitulli analizon se si ky element i nxitur nga jashtë (BE) dhe i shndërruar në një

parakusht për aderimin në BE është shndërruar në një faktor stabiliteti dhe zhvillimi në

këtë rajon të trazuar.

Kapitulli i katërt përqëndrohet në një analizë krahasuese të ecurisë së secilit prej

këtyre vendeve, përfshirë veçoritë që karakterizojnë vendet e rajonit në këtë proçes dhe

stadin aktual të gjithësecilit në rrugën e integrimit. Trajtohet fakti se si konfliktet

bilaterale janë shndërruar në një pengesë për antarësimin. Më pas analiza vazhdon me

trajtimin e rastit të Shqipërisë, si i vetmi vend i rajonit që nuk u përfshi nga konflikti i

shpërbërjes se ish – Jugosllavisë, sfidat me të cilat përballet vendi si dhe përfitimet apo

kostot e proçesit të integrimit. Kjo pjesë e kapitullit qartëson çfarë duhet bërë për të

ndryshuar trajektoren e së ardhmes.

Pjesa e dytë e kapitullit ndalet tek rasti i Turqisë si një nga rastet më të diskutuara në

ambjentet e diplomacisë ndërkombëtare dhe asaj europiane. Është kaluar nga një qasje

informuese në një përshkrim të shkurtër të historisë kontemporane që ka karakterizuar

vendin duke analizuar shkaqet që çuan në situatën politike aktuale. Trajtohen etapat e

aderimit të Turqisë në BE, zhvillimi i BE-së pas Luftës së Ftohtë dhe përjashtimi i Turqisë

nga ky proçes i nisur prej vitesh si dhe motive që kanë ndikuar fuqimisht në trajektoren e

Turqisë drejt BE-së.

Marrëdhëniet BE-Turqi pas tentativës për grusht shteti janë analizuar në mënyrë kritike

për të kuptuar paralelizmat me rastin e Ballkanit Perëndimor dhe si ka ndikuar kurba e

këtyre marrëdhenieve në hartimin e një politike të jashtme të re turke. Në fund të këtij

kapitulli analiza përqëndrohet tek përfitimet nga integrimi i Turqisë dhe kostot që mbart

ky proçes për vetë Familjen Europiane.

Kapitulli i pestë trajton “ringjalljen” e konceptit të Europës me dy apo disa shpejtësi

dhe se si nevoja për integrim të diferencuar është konkretizuar më tej si pasojë e krizës

ekonomike që ka prekur vendet e BE-së. Më tej analizohet impakti i krizës europiane në

rajonin e Ballkanit dhe si ka ndikuar kjo e fundit në prespektivën e integrimit të rajonit.

Trajtimi i karakteristikave dhe zhvillimii krizës greke ka si synim të reflketojë rreth

paralelizmave me vendet e rajonit të cilat, bashkë me efektet e daljes së Britanisë së

Madhe nga BE-ja, implikojnë integrimin e Ballkanit Perëndimor dhe të ardhmen e

zgjerimit të BE-së. Në fund studimi analizon efektet e stanjacionit të mundshëm në rajon

dhe më tej.

xi

Motivimi për realizimin e këtij studimi e ka burimin në dëshirën për thellimin e dijeve

në fushën e zgjerimit të BE-së në Ballkanin Perëndimor dhe specifikat që paraqet ky

proçes në rajon nisur nga fakti se dijet e mija pararendëse i përkasin të Drejtës

Ndërkombëtare.

Mungesa në gjuhën shqipe e materialeve sistematike nxorri në pah nevojën e një

studimi gjithëpërfshirës, por jo shterues, rreth problematikave të zgjerimit të BE-së në

Ballkanin Perëndimor. Përcaktimi i metodologjisë ka qenë një proçes që kërkonte më parë

njohuri paraprake rreth politikave të zgjerimit të BE-së prandaj në themel të këtij punimi

qëndron një metodologji e cila në vetëvehte është e përbërë nga një ndërthurje metodash.

Metoda e kërkimit doktrinar përbën një hap të rëndësishëm të këtij punimi nëpërmjet

mbledhjes së informacionit duke u ndalur më së shumti në biblioteka apo librari

universitare të huaja si dhe materiale zyrtare të publikuara nga zyra e shtypit të BE-së më

pas rishikimi i literaturës duke u mbështetur në studime të ngjashme duke shfrytzuar për

ndihmëse të gjitha mjetet teknologjike që ofrohen sot. Më pas gjithë ky informacion i

bollshëm u përshtat vazhdimisht për shkak të shpejtësisë me të cilën evoluojnë situatat

ndërkombëtare/europiane si dhe hapit të përshtatjes së vendeve aspirante për antarësim.

Metoda përshkruese ka shërbyer që në studim të përshkruhen gjetjet e dala nga

hulumtimi duke i përshtatur në funksion të realizimit të objektivave të temës si edhe për tu

dhënë përgjigje pyetjeve kërkimore që janë ngritur gjatë studimit.

Metoda e analizës së të dhënave ekzistuese është përdorur për të arritur realizimin sa

më të plotë të objektivave që synohen në këtë punim duke qenë se ky i fundit mbështetet në

burime teorike dhe analizën e përvojës historike. Kjo analizë përfshin të dhëna empirike si

dhe të dhëna të burimeve dytësore të cilat përfshijnë botime të ndryshme rreth kësaj fushe,

konkluzione të studiuesve të bazuar në analiza dhe raporte monitorimi.

Për të arritur qëllimin, kam çmuar analizën e detajuar të akteve ndërkombëtare të cilat

përbëjnë kornizën bazë të funksionimit juridik dhe politik të BE-së.

Janë rishikuar aktet themelore të BE-së dhe substanca e tyre lidhur me politikën e

zgjerimit të vetë BE-së.

Grumbullimi i literaturës ka përfshirë autorë dhe studiues të njohur në fushën e

Bashkimit Europian dhe sidomos politikave të zgjerimit si edhe raporte apo studime

zyrtare të institucioneve të BE-së të cilat përcaktojnë qartë ecurinë e rajonit të Ballkanit

Perëndimor.

Metoda krahasimore është përdoruar ( mes vendeve antare të BE-së dhe vendeve

potenciale kandidate nga rajoni i Ballkanit) për ti dhënë studimit një tjetër vlerë të shtuar.

Gjatë shkrimit të punimit, është vijuar veprimtaria kërkimore me pjesëmarrje nëpër

konferenca shkencore kombëtare dhe ndërkombëtare. Pjesë të caktuara nga këto referata

apo artikuj të publikuar janë përfshirë në punim.

Literatura e shfrytzuar është rezultat i një pune disa vjeçare me qëllim jo vetëm për të

pasuruar burimet referuese por për të qenë sa me neutral në trajtimin e objektit të

xii

studimit.

Kërkimi në internet përbën një mjet shtesë i cili ka ndihmuar në njohjen dhe

interpretimin e pikëpamjeve mbi politikat dhe qasjen e BE-së ndaj rajonit si edhe

gadishmërine e vendeve aspirante për tu përshtatur me reformat e kërkuara dhe

standardet e vendosura.

Nga ky studim del ne pah pozita jo e favorshme e vendeve të rajonit në evoluimin e

rrugës së ndjekur për t‟u bashkuar me familjen europiane edhe pse proçesi i anëtarësimit

po vazhdon në mënyrë të ngadaltë pavarësisht krizës. Varësia e vendeve të Ballkanit

Perëndimor nga BE-ja në këtë kohë krize solli jo vetem rënien ekonomike por mund të

sjell gjithashtu rreziqe në drejtim të rritjes së vulnerabilitetit (dobësive) ndaj të krizave në

eurozonë pavarësisht deklaratave të vazhdueshme të BE-së. Pranimi i vendeve të Ballkanit

Perëndimor vazhdon të jetë politika zyrtare rajonale duke hedhur poshtë frikën e "lodhjes

së zgjerimit" në kuadrin e krizës financiare greke, megjithatë euroskepticizmi është

përhapur si një virus.

Ky punim i thelluar është rezultat i një periudhe disa vjeçare kërkimesh e hulumtimesh

i cili do të ishte i pamundur pa mbështetjen e të gjithë atyre miqëve, kolegëve e punonjësve

të institucioneve të ndryshme, të cilët dëshiroj t‟i falenderoj.

U deshën mijera faqe materialesh të cilat shpesh nuk ishte e lehtë t‟i gjeje dhe për këtë

një mirënjohje e veçantë i shkon Profesoreshës time të nderuar Prof. Dr. Ermelinda Meksi

e cila më ndihmoi jo vetëm nëpërmjet vënies në dispozicion të shumë materialeve kyçe per

punimin por edhe nëpërmjet disponibilitetit dhe suportit në çdo kohë.

Së fundi një falenderim shkon për prindërit e mi që kanë mbështetur ecurinë e

studimeve të mia dhe formimin tim professional si dhe familjen time për suportin e

vazhdueshëm gjatë rrugës sime në realizimin e këtij studimi.

13

HYRJE

Me mbarimin e luftës së parë botërore mori udhë ideja e një Europe të

bashkuar, për të evituar përsëritjen e konflikteve të tilla. Ideja e integrimit u

ridimensionua dhe u forcua sidomos pas luftës së dytë botërore. Pak kohë më pas,

marrëveshja e vitit 1951, nënshkruar në Paris, i dha jetë Komunitetit Europian të

Qymyrit dhe Çelikut,* të cilit iu desh të përsosej vit pas viti deri në 1992, kur mori

emrin që mban edhe sot. Nëpërmjet këtij Bashkimi u thyen shumë kufij shtetesh dhe

tabu që kanë ekzistuar ndër shekuj.

Bashkimi Europian, si fillim i një sistemi të përbashkët të vlerave të kombeve dhe të

popujve, ka arritur të bashkojë kohërat e vjetra me ato të reja por, gjithnjë, duke

shembur hendeqet dhe muret e nacionalizmave të vjetër. Sukseset e kësaj bashkësie,

në lidhje me proçesin e zgjerimit të saj, përbëjne një ndër arritjet më të mëdha, që

nga koha e pasluftës së Dytë Botërore dhe Luftës së Ftohtë.

Sot, të gjitha shtetet anëtare të Bashkimit Europian funksionojnë mbi bazën e

demokracive liberale, në të cilat shteti i së drejtës është i konsoliduar, ligji është i

barabartë për të gjithë dhe të drejtat e njeriut janë të shenjta ndaj, proçesi i

integrimit duhet kuptuar si një tërësi reformash, që e afrojnë vendin me modelin

europian të shtetit, demokracisë dhe funksionimit të ekonomisë.

Njëkohësisht Integrimi Europian është një proçes i hapur për të gjitha vendet

europiane, të cilat marrin angazhimin për të implementuar Traktatet Europiane, të

bashkëndajnë institucionet dhe të përafrojnë legjislacionin vendas me atë të BE-së

duke nënkuptuar, në radhë të parë, përafrimin dhe përqafimin e vlerave themelore,

mbi bazën e të cilave është krijuar ky organizëm gjigand.

Falë këtyre sukseseve Europa e Bashkuar gjithmonë ka tërhequr vëmëndjen e shteteve

të tjera, sidomos atyre të lindjes, pas rënies së komunizmit, midis tyre edhe vendeve të

Ballkanit Perëndimor.

Aspirata për integrim e vendeve të rajonit është konsideruar si element kyç në nxitjen

që i ka dhënë proçesit të reformave të ndërmarra nga qeveritë përkatëse.

Ky proçes i përqafimit të vlerave udhëhiqet nga disa kritere, të cilat mundësojne

antarësimin në BE. Këto kritere mbajnë emrin e Këshillit Europian të Kopenhagenit të

zhvilluar në vitin 1993 i cili vendosi dhe kushtet e Proçesit të Stabilizm Asociimit.

I konceptuar shpesh si mundësi për lëvizjen e lirë të qytetarëve, proçesi i integrimit

në BE është një proçes i vështirë. Arritja e këtij objektivi do të thotë zhvillim dhe

përparim ekonomik, zhvillim i demokracisë dhe ndërtimi i një shteti ligjor. Për këtë

arsye integrimi i vendeve të Ballkanit në BE është konsideruar një projekt politik dhe

ekonomik, që synon të garantojë stabilitet dhe zhvillim në rajon dhe për të njëjtën arsye,

një pjesë e konsiderueshme e ndihmës së akorduar nga BE në kuadër të programeve

CARDS, PHARE, INTERREG apo IPA për vendet e Ballkanit, synon pikërisht

ndërtimin e këtyre vlerave. Kjo ka nxitur vendet e Ballkanit për të marrë hapa të

mëdha përpara por të ecësh në rrugën e integrimit për në familjen e madhe

europiane nuk është vetëm një çështje dëshire, se sa një dëshirim moral dhe politik.

14

Zgjerimi i BE-së është një nga sukseset më të rëndësishme të 20 viteve të

fundit. Fakti që shumë vende po vazhdojnë të paraqesin kërkesat për anëtarësim në BE

është një dëshmi për atraktivitetin e tij të vazhdueshëm.

Integrimi i Ballkanit Perëndimor mbetet një nga sfidat e fundit për ndërtimin e një

Europe demokratike dhe të bashkuar madje ―nuk ka dyshim se, në qoftë se është thënë

gjithmonë se Ballkani ka prodhuar më shumë histori se sa ka konsumuar, tani është koha

për Ballkanin për të konsumuar pak nga leksionet e historisë së gatshme, prodhuar nga

vetë BE-ja‖.1

Gjeopolitika europiane e vlerëson rajonin e Europës Juglindore dhe veçanërisht

Ballkanin, pozicioni gjeopolitik i të cilit është tepër i rëndësishm. Pozicioni

gjeografik dhe panorama ekonomike nga njëra anë, si dhe lidhjet tradicionale e

afrimitetet e vendeve të ndryshme të Europës dhe të mbarë globit me vendet

dhe popujt e këtij rajoni, nga ana tjetër, e bëjnë atë një rajon përparësish, pa

përmendur këtu prirjet e zhvillimeve politike, gjeopolitike e gjeostrategjike, që

përfshijnë këtë rajon e më gjerë.

Nga ana tjetër Bashkimi Europian ka dëshmuar gatishmërinë që, vendet e Ballkanit

Perëndimor të pranohen në BE, por me realizimin dhe respektimin rigoroz të

reformave dhe standarteve të mirënjohura, të përkufizuara ndryshe si kriteret

politike të Kopenhagenit.

Megjithate, pavarësisht dëshires të të dyja palëve për të qenë pjesë e familjes europiane

ende sot, pas shumë ngjarjesh që lanë shenjë në histori, rajoni i Ballkanit Perëndimor nuk

ka mundur ti bashkohet në tërësi Familjes Europiane. Motivet e kësaj ecje të ngadalte, e

shpesh herë me kthime pas, duket se duhen kërkuar në disa faktore madje edhe tek vetë

historia e Ballkanit pavarësisht interesave europiane për ta integruar këtë rajon.

Proçesi i zgjerimit të Bashkimit Europian drejt Ballkanit Perëndimor është

karakterizuar nga elemente që nuk kanë pasur asgjë të përbashkët me zgjerimet e

mëparshme të BE-së. Aktualisht proçesi i zgjerimit mund të përballet me sfidën e tij më të

vështirë që nga nisja e tij në Zagreb në vitin 2000.

Ndikimi i krizës ekonomike në vendet e Ballkanit Perëndimor nxiti një mjedis të ri, të

pafavorshëm ndërkombëtar që do të ndikojnë në perspektivat e pranimit të Ballkanit

Perëndimor në BE. Pasojat negative të krizës ekonomike në Ballkanin Perëndimor janë

evidente në shumë nivele, duke përfshirë ndikimin në ekonomitë në vetvete, perspektivat

për rritjen e kapaciteteve të tyre, për reformën, strukturat e tyre sociale, politike dhe

institucionale, si dhe aftësitë e tyre për të përmbushur kriteret e pranimit.

Ndërvarësia e lartë e shumicës së vendeve të Ballkanit Perëndimor ndaj vendeve në krizë

e ka bërë rajonin jashtëzakonisht të prekshëm nga valët tronditëse që burojne nga kriza e

fqinjëve dhe jo vetëm. Për më tepër, për shkak të europianizimit intensiv të ekonomive

të Ballkanit Perëndimor, këto vënde gjithashtu janë prekur thellë nga kriza që u zhvillua

në eurozonë.

1 Edval Zoto, ―The EU and the Balkans: historical parallels, the level of integration and questions

unanswered‖, European Union Foreign Affairs Journal, No. 1, Rangendingen, Germany, LIBERTAS –

Europaeisches Institut Gmbh, 2010 - F. 45-49

15

Në fakt, ndikimi i saj i tejkalon çështjet që janë thjesht financiare, ekonomike ose që

lidhen me anëtarësimin në BE, por ka implikacione të thella sociale dhe gjeopolitike.

Dinamika dhe pasojat e krizës po krijojnë realitete të reja, të tilla si ngadalësimi i proçesit

të reformës, një lodhje në rritje ndaj zgjerimit të cilat kërcënojë proçesin e zgjerimit.

Në thelb, në disa nivele të ndërlidhura dhe të ndërvarura, eurozona dhe kriza greke po

modifikojne kushtet në të cilat është duke u zhvilluar proçesi i zgjerimit të BE.

Të gjithë këta faktorë, së bashku me një rritje të "lodhjes së zgjerimit", që pas raundit të

jashtëzakonshëm dhe ―dorëlëshuar‖ të zgjerimit gjatë periudhës 2004-2007, kanë krijuar

një ambient veçanërisht më kërkues dhe gjithnjë e më ―intolerant‘ brenda të cilit është

duke u realizuar zgjerimi.

16

KAPITULLI I PARË

HISTORIA SI BURIM I ZHVILLIMEVE RAJONALE

1.1 Gjeopolitika e rajonit.

Çdo ngjarje gjen justifikim dhe merr kuptim në kontekstin historik e atë gjeografik.

Sidomos për disa rajone të globit, faktori gjeografik e tejkalon peshën e çdo faktori tjetër

dhe madje mund të shndërrohet në faktor determinues të proçeseve të tyre historike dhe të

specifikave të tyre politike. Një rajon i tillë ka qenë dhe është Gadishulli Ballkanik.2

Termi Ballkan është pranuar si sinonim ose si koncept më i ngushtë i Europës

Juglindore. Por përcaktimi i kufijve të tij ende sot nuk është përfundimtar.

Sikundër në të gjithë studimet që merren me Ballkanin, përkufizimet e përdorura për këtë

gadishull janë një ndërthurje kriteresh gjeografike, historike e politike.

Pozicioni gjeografik dhe lidhjet e tij historike me këtë gjeografi janë një karakteristikë

dalluese e rajonit. Në këtë mënyrë mund të identifikojmë tre karakteristika të Ballkanit:

Karakterisitka e parë është se rajoni i Ballkanit është një zonë e ndërmjetme në

kuptimin gjeopolitik.

Karakterisitka e dytë është ajo gjeo-ekonomike. Ballkani ka qenë dhe mbetet sot një

rajon transaksioni në kuptimin gjeo-ekonomik.

Karakteristika e tretë është se Ballkani është një rajon i ndërveprimit gjeo-kulturor.

Historikisht zona është e njohur si një udhëkryq i kulturave të ndryshme, destinacioni i një

fluksi masiv të sllavëve paganë, një zonë ku u takua Krishterimi ortodokse dhe katolike, si

edhe pika e takimit mes Islamit dhe Krishterimit.

Një rajon me këto tre karakteristika ka dy fate alternative në histori :

Të bëhet qendra e politikës botërore ose të bëhet viktima e konkurrencës botërore që do të

thotë se duhet të bëhet periferia e një pushteti tjetër.

Historia e Gadishullit Ballkanik është një zinxhir ngjarjesh pothuajse gjithmonë

dramatike e pazgjidhshmërisht të lidhura me njëra tjetrën dhe historinë europiane.

Ky rajon i ndarë që prej fundit të antikitetit në zona të influencuara nga Roma dhe nga

2 Xhavit Shala, Ballkani, Gjeopolitika dhe Siguria I, Tiranë: Qëndra Shqiptare e Studimeve për

Sigurinë Kombëtare, 2009, - F. 83.

Shënim i autorit: Zakonisht shihet si një zonë e ndërmjetme gjeopolitike dhe tranziti nga Europa në

Azi dhe e anasjellta, nga Balltiku në Mesdhe madje dhe në Afrike nga Veriu në Jug, nga Lindja në

Perëndim.

Shënim i autorit: Që prej kohës së qytetërimit Grek, nga kohët e lashta e deri në ditët e sotme

Ballkani ka qenë rajon i transaksionit ekonomik nga deti në tokë, në korridoret e tokës së Europës

Lindore nga Lindja në Perëndim.

17

Kostandinopoja pas ndarjes së Perandorisë Romake mbeti, në pjesën më të madhe, nën

Perandorinë Romake Lindore (Bizantine) e cila u shndërrua në qendrën e botës Ortodokse

dhe influenca e saj u shtri mbi popujt ortodoks të Ballkanit.

Rënia graduale e fuqisë së Bizantit, nga një fuqi që sundonte apo diktonte vullnetin e

vet në Ballkan, në nje shtet të zakonshëm Ballkanik, bënë që Bizanti të mos shërbente më

si barrierë e pakapërcyeshme ndaj pushtimeve që vinin nga Lindja dhe dyndjet bullgare e

sllave u dendësuan duke kryen ndryshime rrënjësore etnike në një pjesë të madhe të

Gadishullit.

Ndërkohë që Perandoria Bizantine përfaqësonte një gërmadhë që shkonte drejt shëmbjes

së saj të plotë, harta politike e Ballkanit ishte jasht zakonisht e larme: Ajo ishte e

copetuar në disa pjesë që ishin në grindje e luftëra të pandërprera midis tyre.3 Të gjitha

vendet e rajonit ishin në armiqësi me njëri-tjetrin, ç‘ka kushtëzonte ndryshimin e

pandërprerë të kufijve të tyre, zhdukjen e principatave të veçanta dhe lindjen e të tjerave.

Në këto kushte në mesin e shek. XIV në Ballkan nuk kishte asnjë shtet unik me karakter

kombëtar dhe asnjë fuqi të aftë t‘i qëndronte e të ndalonte pushtimin osman në shekujt 14–

15.

Dyndja otomane ishte e fundit në rajon. Këtë herë, ndryshimet qenë edhe të natyrës

fetare. Në Ballkanin kristian u vendos besimi mysliman.

Ishte ky një përfundim i pashmangshëm, që buronte nga mungesa e bashkëveprimit të

popujve të Gadishullit përballë vërshimit osman.4

Për pasojë, bashkimi politik i Ballkanit në suazat e Perandorisë Osmane ishte pasojë e

drejtpërdrejtë e paaftësise dhe e dobësimit politik e ushtrak të shteteve Ballkanike në

tërësi, të cilët, nuk e kishin më forcën e mëparshme për t‘u qëndruar rreziqeve që u

kanoseshin nga jashtë.

Edhe këtë radhë bashkimi politik i Ballkanit u imponua nga jashtë, erdhi nga Lindja si

rezultat i vërshimeve osmane. Gadishulli i Ballkanit u përfshi në një proçes i cili përfundoi

me vendosjen e formave të përbashkëta të organizimit politik në kornizat e një perandorie

të re, të Perandorisë Osmane.5

Shënim i autorit: Sllavët vendosën një sundim të qëndrueshëm dhe patën epërsi numerike në viset

lindore, qëndrore e veriore të Ballkanit. Popullsia autoktone ilire dhe trake e këtyre krahinave u

asimilua nga bota sllave

3 ―Bullgaria nuk ekzistonte më si një shtet i bashkuar. E njëjta situatë mbizoteronte në Greqinë e Jugut,

e cila formalisht mbetej pjesë e Perandorisë Bizantine. Një gjendje e ngjashme ishte edhe në Shqipëri,

Malin e Zi e në përgjithësi gjithë Ballkani Perëndimor. Principatat rumune të Rumanise e të Moldavisë

po ashtu gërryheshin nga brenda prej luftërave të shpeshta që zhvilloheshin midis grupimeve feudale

për fronet princore.‖ – Thoma Murzaku & Abaz Mullai & Nirvana Lazi, Historia e Ballkanit: (Nga

antikiteti i vonë deri në shek e XVII), Tiranë: Shtëpia botuese SHBLU, 2002.- F. 151

4 Arben Çela & Bonin Toptani, ―Ballkani mes nacionalizmit dhe ndërvarësisë‖, Revista Mbrojtja, Vol.

III, Nr. 9, Tiranë, 2005, - F.16.

5 Vepër e cituar më sipër, Thoma Murzaku & Abaz Mullai & Nirvana Lazi, Historia e Ballkanit: (Nga

antikiteti i vonë deri në shek e XVII),.- F. 142.

18

Kjo është konsideruar si ngjarja historike që la shenjën më të madhe në kujtimet

kolektive të popujve të Ballkanit; Nga shek. XIV deri në shek. XVI Ballkani pësoi

ndryshime të thella, të cilat patën pasoja të shumta për të ardhmen e tij. Kjo gjymtyrë e

Europës iu shkëput asaj për një periudhë pesëqindvjeçare.

Shumë shpejt turqit osmane u shëndrruan në faktorin më aktiv politi-ushtarak, të lidhur

drejtpërdrejt me fatin e shteteve Ballkanike në tërësi.

Europa e shek.XIV, nuk ishte në gjëndje dhe e gatshme ta ndihmonte e ta shpëtonte

Ballkanin, prej rrezikut osman. Europa Perëndimore përjetonte një gjendje të nderë lidhur

me Luftën Njëqindvjeçare midis Anglisë dhe Francës (1337-1453), e cila vazhdonte me

vrull të papërmbajtur nga të dyja palët e aleatët e tyre.6

Përçarja e Europës, ashtu si edhe përçarja e Ballkanit, bënte të pamundur çfardo lloj

përpjekje për të arritur bashkimin e forcave ushtarake në formën e kryqëzatave në ndihmë

të Ballkanit të krishterë.

Ballkani Perëndimor u shndërrua në një rajon të përfaqësuar nga një diversitet etno-

gjuhësor, sllav, roman, ku gjuha turke shfaqet po aq sa ajo greke, shqipe dhe të tjera.

Shqiptarët, grekët, sllavët, rumunët, hungarezet, romët etj, janë popujt që kanë

bashkëjetuar mes konflikteve dhe kontradiktave ndërmjet tyre.

Sot pjesa më e madhe e shteteve kanë një përbërje etnike relativisht homogjene.

Feja përbën edhe ajo një karakteristikë domethënëse të diversitetit. Harta fetare është

kryesisht e përbërë nga Ortodokse, Katolike e Myslimane, pa përjashtuar edhe përbërës të

tjerë simbolike të besimeve të tjera jo tradicionale të Ballkanit.

Kjo përbërje fetare e ka pikënisjen e tij më 395, kur perandori romak Teodos e ndau

perandorinë romake në dy pjesë: të lindjes e të perëndimit. Kufiri ndarës ishte në vijën nga

grykat e Kotorrit deri në Danub. Kështu gadishulli mbeti nën Kostandinopojën, me

përjashtim të Dalmacisë ilirike që mbeti nën Romën.

Kjo gjendje u ruajt pa ndërprerje deri në çarjen e dytë të madhe në vitin 1055 kur

zyrtarisht ndahen Kishat e Perëndimit, Katolike, me atë të Lindjes, Ortodokse. Kjo ndarje

u realizua kryesisht në një vijë horizontale që ndante tokat iliro-shqiptare në dy pjesë,

veriun me pjesën tjetër të ballkanit nën ndikimin e Romës katolike dhe jugun, nën ndikimin

e patriakanës ortodokse të Bizantit.7 Si rrjedhim i ndarjes fetare, u krijua një atmosferë

6 Po aty, F. 151

Shënim i autorit: Ndërlikimi i situatës në Lindje pati detyruar disa herë osmanët të ndërprisnin

përkohësisht ekspasionin në Europë. Në këto kushte krijoheshin momente shumë të volitshme për të

ndërmarë kundërsulme, mirëpo Europa nuk arriti asnjeherë të përfitonte nga situata e krijuar.

Shënim i autorit: Përjashtimet më të rëndësishme nga homogjeniteti etnik janë pjesët e mëdha të

popullsisë shqiptare në Maqedoni dhe Mal te Zi, hungarezët në Vojvodinën serbe, dhe serbët e

Kosovës. Shtetet e rajonit janë organizuar mbi baza kombëtare, me një gjuhë të vetme dhe fe

dominuese.

Shënim i autorit: Serbët, maqedonasit, malajzezët dhe një pjesë e shqiptareve janë kristian-ortodoks.

Kroatët dhe një tjetër pjesë e shqiptareve janë kristian-katolik. Islamizmi predikohet nga minoriteti turk

dhe pjesa më e madhe e popullsisë shqiptare.

7 Vepër e cituar më sipër, Arben Çela & Bonin Toptani, ―Ballkani mes nacionalizmit

19

shumë e fortë rivaliteti me perëndimin dhe popullsitë që mbështesnin katolicizmin. Këto

ndarje rënduan edhe më tepër idenë e bashkëpunimit dhe të progresit në të gjithë trevën

Ballkanike. Përplasjes së vjetër kulturore lindje-perëndim, iu shtua ajo edhe më e nxehtë

fetare. Gjithashtu, vetë ideja e ndarjes në gadishull në popuj katolike e ortodokse dhe

myslimanë më pas, ndikoi edhe më tepër mbi ndërgjegjen e popullsive.8 Por, ashtu si

kishte ndodhur gjithnjë në historinë e gjatë shekullore të gadishullit, ndryshimet do të

vazhdonin të ndodhnin parreshtur. Pikënisja është simbolike: gjysmëhëna otomane

zëvendëson kryqin në Kishën e Shën Sofisë, në Kostandinopojë, më 1453 e bashkë më të

hyn edhe Ballkani ‗de jure‘ në hapësirën e stërmadhe otomane.

Dyndja otomane u shoqërua me pasoja të cilat u ndjenë gjatë në rajon. Pushtimi osman i

Ballkanit u shoqërua edhe me ndryshime të tablosë së tij demografike. Këtë herë, këto

ndryshime qenë edhe të natyrës fetare. Në Ballkanin kristian u vendos besimi mysliman.

Islamizmi, pavarësisht nëse është kryer vullnetarisht apo me dhunë, ka pasur karakter më

masiv në disa vende të rajonit. Gjithësesi, edhe pse Ballkani mbeti për pesë shekuj nën

sundimin osman, pjesa më e madhe e popullsisë nuk e ndryshoi fenë e vet.

Gjithçka e realizuar nga shteti osman në Ballkan: transformimet ekonomike,

organizimi administrativ dhe ushtarak, ndryshimet në jetën shoqërore etj, kishin si qëllim

të vetëm sigurimin e një sundimi të qëndrueshëm e afatgjatë të pushtuesve.

Kisha e krishterë, nga ana e saj, edhe pse u shndërrua, në fakt, në një institucion osman,

ka luajtur gjithashtu një rol të veçantë për ruajtjen e fesë, të gjuhës e të traditave të

popullsisë vendase.9 Për rrjedhojë këto veçori në veprimtarinë e dyfishtë të bashkësive e të

kishës u sollën shërbime të jashtëzakonshme popujve të Ballkanit për ruajtjen dhe

zhvillimin e identiteteve të tyre.

Të gjitha këto zhvillime së bashku ndikuan në ndryshimin periodik të balancave etnike

në gadishull duke lënë gjurmë në historine e mëvonshme, madje edhe aktuale, të Ballkanit

dhe ndërvarësisë‖, - F. 17.

8 Po aty.

Shënim i autorit: Sot është pranuar gjerësisht pikëpamja se pjesa më e madhe e proçesit të islamizmit

në Ballkan ka qenë individuale, pa dhunë ose e ashtuquajtur vullnetare, megjithëse gjatë kësaj periudhe

ka pasur raste të islamizmit të hapur me dhunë. Kjo mënyrë, e njohur si vullnetare, ishte rezultat i

presionit indirekt ose i detyrimit ekonomik e social, por jo administrative. Këto raste stimuloheshin,

para se gjithash prej dëshirës për të arritur një rikategorizim social të caktuar, qëllimi final i të cilit ishte

sigurimi i mundësisë për njëfarë integrimi me të përshtatshm në shoqeri. Të ardhur si pushtues,

osmanët duke parë vështirësitë e nënshtrimit të trevave ballkanike, filluan gradualisht të nxisnin

popullsitë e tyre aziatike të afroheshin në pjesën perëndimore të perandorisë.

9 ―Struktura fetare në shtetin osman, ndonëse impononte një diskriminim për popullsitë jomyslimane,

linte hapsira të mjaftueshme për veprim, për shpëtimin e ruajtjen më tej të trashegimisë kombëtare. Ajo

e mbajti të pandryshuar profilin e bashkësisë së krishterë, në kuptimin ideologjik, në pjesën më të

madhe të Ballkanit. Shumica dërrmuese e ballkanasve rrethoheshin në jetën e tyre të përditshme nga

simbolet e krishtera, nga kryqet e ikonat dhe jo nga relikat e sundimtareve osmane. Kontrolli i kishës,

sidomos mbi çështjet familjare, ndikonte që përzierjet fetare të ishin të pakta.‖ – Thoma Murzaku &

Abaz Mullai & Nirvana Lazi, Historia e Ballkanit, Tiranë: Shtëpia botuese SHBLU, 2002 - F. 228.

20

Duke qenë një nga faktorët ndikues në ecurinë drejt integrimit.

Pavarësisht se Perandoria Osmane po njihte rënie shumë shekullore, fuqitë europiane,

për shkak të mbivendosjes së synimeve ekspanksioniste reciproke, tentonin ta zgjasnin

artificialisht. Problemi njihej asokohe si ―çështja lindore‖. Perandoria ―tundej‖ nga

kontrastet kombëtare, ngadalësohej nga rënia ekonomike dhe ―shtypej‖ nga prapambetja e

sistemit administrativ megjithatë duhet nënvizuar se gjatë këtij sundimi filloikonsolidimi

nacional i këtyre kombeve.

Duke shfrytëzuar mundësitë, që po krijoheshin nga shembja e Perandorisë Osmane, në

fillim-shekullin e 19-të, Ballkani u përfshi nga një dinamikë e re lëvizjesh nacionale

kundër Perandorisë Osmane e cila kaloi në dy faza dhe realizoi dy qëllime politike:

shëmbjen përfundimtare të Perandorisë Osmane dhe rivalizimin nacionalist për hartat

politike të ballkanit. Programi politik i lëvizjeve të popujve të Gadishullit Ballkani ishte:

pavarësia kombëtare.

Megjithë këtë frymë të ringjallur nacionalizmi, pavarësia prej sundimit turk u arrit

nëpërmjet fazave të ngadalta, vetëm gjatë shek. 19.

Në 1876-1877, Turqia u mposht nga ushtria cariste ruse, e cila kishte të inkluduar në

radhë të saj edhe struktura ushtarake nga Serbia.

Në këtë konteks zhvillimesh, faktorët potencialisht prezent aktive në rajon, të tillë si

Monarkia Austro-Hungareze (Europa Qëndrore) dhe Rusia kishin shfaqur dhe ato

preferencat e tyre duke ―gjetur‖ popujt e vendet tek të cilët mund të mbështeteshin e që në

mënyre të ndërsjelltë do t‘i mbështetnin në vitet në vijim. Kështu, Monarkia Austro

Hungareze ishte e orientuar dhe preferonte mbështetje për popujt e zonës Veriore dhe

Perëndimore të Ballkanit, ndërsa Rusia ishte e orientuar nga popujt sllavo-ortodoks.

Për rrjedhojë historia e Ballkanit u ―rregullua‖ nga marrëveshjet ndërkombëtare. Secila

prej tyre i la mbrapa çështjet e pazgjidhura, në gjendje për të prodhuar ngjarje të reja. Nga

mos përfundimi dhe nga çështjet të lëna pezull vërshonin të njëjtat qasje kontradiktore

apo vendime të gabuara.

Pakti i Berlinit (1878), me të cilin mbaroi lufta Ruso-Turke, krijoi një situate të re në

Ballkan, por nuk i dha fund lëvizjeve kombëtare. Pas çdo ndarje të territoreve Ballkanike

mbetej diçka e pazgjidhur dhe e papërfunduar. Një pjesë e Ballkanit mbetën përsëri nën

pushtetin despotik të sulltanit dhe shtypjes ekonomike të bejlerëve. Në këto krahina,

lëvizja kombëtare vazhdoi.10

Presionet e nacionalizmave, bashkë me konfliktin e interesave të Fuqive të Mëdha, të

cilat ishin duke ndërhyrë në politikën Ballkanike, e vunë gadishullin në një gjendje

trazirash të vazhdueshme. Kjo dinamikë politike e re provokoi luftra të njëpasnjëshme në

Ballkan.

10

Serbia, Mali i Zi dhe Rumania fituan pavarsinë në bazë të Traktatit të Berlinit, kuse Sllovenia,

Kroacia dhe Bosnje - Hercegovina qëndruan nën sundimin Austro-Hungarez. Në këtë periudhe Serbisë

iu shfaq aleate e afërt Greqia e cila tashmë e kishte fituar pavarsinë e saj të plotë. Në vijim, Serbia dhe

Greqia filluan të bënin plane për të ndarë Maqedoninë dhe Shqiperinë, por pasi të dëboheshin më parë

turqit nga rajoni.‖- Mark Ndreca, Ballkani Perëndimor në Kontekstin e Sfidave të (Dez) Integrimit,

Tiranë: Botimet Geer, 2010, F - 27

21

1.2 Lindja e konflikteve Ballkanike.

Iluminizmi arriti me vonesë në të gjithë gadishullin, i njohur për diferencim nga njëri

territor në tjetrin dhe gati gjithandej i kufizuar nga laicizmi. Modernizimi kish arritur në

portat të vështira për t‘u hapur.

Kombet u formuan me vështirësi dhe duke përjetuar ndërhyrje, duke kërkuar që të

rifitonin hapësira sa më të mëdha të mundshme për shtetin e tyre ne shpërfillje te

interesave apo të drejtave te të tjerëve. Klasa kapitaliste e shteteve fqinje dhe dinastitë që

ishin në fuqi në këto vende synonin të zgjeronin territoret e tyre, të fitonin tregje të reja

dhe të siguronin dalje në det, në dëm të perandorisë osmane.

Nga njëra anë, gjatë viteve 1800, nacionalizmi në rritje në brendësi të popujve të

nënshtruar, kishte gjeneruar lëvizje të fuqishme separatiste. Për rrjedhojë në fillim të shek

20 u arrit pavarësia e brishë e Greqisë, pavarësia e Serbisë dhe Malit te Zi, autonomia

gjithnjë e në rritje e principatave rumune dhr autonomia e re agresive e Bullgarisë.

Pavarësisht shkëputjes nga Perandoria Osmane një pjesë e popullsisë së tyre etnike mbeti

nën sundimin osman.

Nga ana tjetër, duke qenë se gjatë viteve të para të 1900 gadishulli ballkanik udhëhiqej,

në pjesën më të madhe të tij, nga Perandoria Osmane, e cila ishte në krize të madhe,

favorizoi synimet ekspansioniste te shteteve te sapo çliruara. Elitat turke kishin reaguar

ndaj krizes ne menyre te njejte duke u munduar te realizonin nje politike moderene,

nepermjet reformes kushtetuese, por pa mundur te evitonin kontradiktat dhe konfliktet me

grupet e organizuara mes nacionaliteteve jo turke.

Në këtë situatë, me iniciativë bullgare, në 13 Mars 1912, Serbia dhe Bullgaria, falë

ndërmjetësimit rus, nënshkruan një traktat i cili i jepte territoret e Maqedonisë Veriore

Serbisë dhe ato të Maqedonisë jugore Bullgarisë. Të dyja këto vende parashikuan të

zhvillonin luftë ndaj Austrisë, nëse Austria do të prekte status quo-n ashtu sikundër

Turqisë e cila po përjetonte një fazë revolucionare dhe ishte ushtarakisht e dobët.

Bashkimi i Malit të Zi me Ligën u arrit nëpërmjet një marrëveshje informale me

Bullgarinë dhe Greqinë, dhe një trakati të nënshkruar me Serbinë në Shtator 1912.

Mungonte vetëm Shqipëria pasi ajo ende nuk kishte shtetin e saj dhe as një qendër të

vetme drejtuese.

Në këtë kontekst, si rezultat i këtyre marrëveshjeve, shpërtheu Lufta e Parë

Ballkanike, e cila u ndoq një vit më pas nga Lufta e Dytë Ballkanike të cilave

Perandoria ― e sëmurë‖ nuk mundi t‘i bënte ballë.

Qëllimi kryesor i Luftës së Parë Ballkanike ishte dëbimi i Turqisë dhe ndarja e

dominimeve të saj europiane. Ngjarjet precipituan në tetor të 1912 kur ushtria osmane u

―dërrmua‖ nga aksioni ushtarak i përbashkët i Bullgarisë, Serbisë, Greqisë dhe Malit te Zi.

Shënim i autorit: Lufta e parë ballkanike nisi kur Liga sulmoi Perandorinë Osmane në 8 Tetor 1912.

Në 2 dhjetor, Liga Ballkanike nënshkroi një armë pushim me Turqinë duke i dhënë fund luftës. Gjatë

periudhës së armëpushimit, Serbia, Mali i Zi dhe Greqia kishin pushtuar Shqipërinë e cila shpalli

pavarsinë në 28 Nëntor 1912. Në këtë situatë, Serbia dhe Greqia kërkuan kompensim nëpërmjet

territoreve.

22

Preteksti ishte një masakër turke në Maqedoni e cila provokoi një lëvizje popullore në

Bullgari. Aleatet ballkanike u shfaqen shpejt si fitues të luftës. Trupat bullgare uzurpuan

territoret e Trakisë duke i‘u afruar kufijve të Kostandinopojës ndërsa ato serbe pushtuan

territorin maqedonas. Ndërkohë grekët pushtuan Selanikun dhe përparuan drejt Janinës.

Në Shqipëri, malajzezët morën Shkodrën ndërsa serbët arritën në Durrës.

Pas shekujsh të tërë qeverisja turke ishte dëbuar thuajse totalisht nga territori europian.

Në dhjetor të 1912, pas firmosjes së një armëpushimi, nisën në Londër, nën drejtimin e

Fuqive të Medha, përpjekjet për të zgjidhur konflktin por Turqit e Rinj, të pakënaqur nga

rrjedha që po merrnin tratativat, vendosën nisjen e luftës në fillim të 1913.

Aleatet sërisht ishin fitues: Janina ra në duart e grekëve dhe Adrianopoja në duart e

bullgarëve.

Konferenca e Paqes, e arritur në Londre në maj të 1913, pasi krijoi shtetin Shqiptar – i

cili nuk përfshinte të gjitha territoret e banuara nga shqiptarët – i besoi bisedimeve mes

shteteve fituese detyrën për të vendosur kufijtë reciprok. Territori maqedonas u nda

ndërmjet të gjithë aleateve ballkanike. Kjo marrëveshje i la të gjitha palët të pakënaqura.

Bullgaria, duke e konsideruar veten te ―pashperblyer‖, sulmoi Greqinë dhe Serbinë në

korrik të 1913. Ajo synonte të aneksonte të gjithë territorin maqedonas, rajon i kontestuar

mes shteteve, në të cilin ishte prezente edhe nëpërmjet një levizje separatiste. Serbët dhe

Grekët e kundërsulmuan njëkohësisht duke i dhënë mundësinë Perandorisë Osmane të

rifillonte edhe ajo sulmin.

Nga ana tjetër Rumania, neutrale gjatë Luftës së Parë Ballkanike, i drejtoi forcat e saj

kundër Bullgarisë me qëllim për të zgjeruar rajonet e dominuara prej saj.

Në këtë situatë, bullgarët, të rrethuar nga të gjithë anët kërkuan rivendosjen e paqes

duke humbur pothuajse të gjitha territoret e fituara në 1912.

Si rezultat i Traktatit të Bukureshtit, më 10 gusht 1913, Greqia fitoi territoret jugore të

Maqedonisë ashtu si edhe ishullin e Kretës. Serbia mori rajonin e Kosovës dhe u shtri në

veri dhe qendër të territorit maqedonas ndërsa Bullgarisë i mbeti një pjesë e vogël e

territort maqedonas. Shqipëria u shpall një shtet i pavarur nën regjimin e Princit gjerman.

Traktati i Londrës dhe ai i Bukureshtit i lanë të gjithë të pakënaqur (Serbia nuk kishte

daljen e saj në det, Bullgaria u privua nga Maqedonia ndërsa Greqia synone një pjesë të

Maqedonisë) dhe shteteve Ballkanike i‘u desh t‘i nënshtroheshin fuqive të mëdha.

Si rrjedhojë Luftrat Ballkanike sollën një riorganizim drastik të pushtetit në Europën

Juglindore. Nga njëra anë Lufta e Parë Ballkanike shënoi rënien e Perandorisë Osmane, e

cila pas 5 shekujsh, humbi pjesën më të madhe të kontrollit të Gadishullit Ballkanik, dhe

nga ana tjetër çuan në luftën e parë botërore. Lufta e Dytë Ballkanike nxorri në pah vendet

e sapo-çliruara të Ballkanit në përpjekje për të fituar sa më shumë pushtet.

Megjithëse caktimi i kufijve në 1913 krijoi bazat për hartën moderne të Ballkanit, në

rajon vazhdoi instabiliteti. Shkaqet e Konfliktit ishin si politike ashtu edhe ekonomike.

Sa i takon shkaqeve politike, fuqitë europiane po përballeshin në dy blloqe të mëdha:

nga njëra anë Aleanca mes Perandorisë gjermane, asaj austro – hungareze dhe Italisë dhe

nga ana tjetër Franca, Anglia dhe Rusia. Të gjitha këto shtete kishin interesa konfliktuale

në rajon. Ambiciet serbe për kontrollin mbi Bosnje-Hercegovinën alarmuan Austro -

Hungarinë. Këto frikëra i mbështeste edhe Gjeramania, që e shihte Serbinë si një satelit të

23

Rusisë kërcënuese. Gjatë gjithë kësaj periudhe shtetet e krishtera ishin në një konflikt

konstant kundrejt njëri tjetrit në lidhje me vendosjen e hegjemonisë mbi gadishull.

Ndërsa përsa i takon shkaqeve ekonomike, egzistonin konflite mes fuqive europiane

kryesisht për kolonitë dhe kontrollin e tregjeve të lendeve të para.

Vrasja e Arkidukës Austriak në Bosnje nga një i ri serb ishte edhe shkaku i nisjes së

Luftës së Parë Botërore e cila solli zhdukjen e perandorive të mëdha osmane,

austrohungareze, ruse, që kishin ndikim të madh në Ballkan. ―Në Luftën e Parë Botërore,

Ballkani u shfaq me profil të dyfishtë jo vetëm si ―provokues‖ i saj, por edhe u shëndrrua

në fushë-betejën më të madhe Europiane ku u përplasën të gjitha fuqitë e kohës, sikundër

u ndeshën ndërmjet tyre edhe gjithë vendet Ballkanike për spektrin e interesave të tyre.‖11

Në përfundim të luftës së parë botërore harta politike e Europës reflektonte rregullat e

vendosura nga fuqitë e Antantës, rregulla të cilat u përforcuan me një sërë traktatesh të

paqes. Me i njohuri ndër ta do të qe ai i Versajës, më 1919, i cili do t‘i jepte emër

ndryshimeve, në lidhje me çështjet kombëtare të Europës e Ballkanit, pas vitit 1918.

Traktatet e paqes lanë mjaft punë të ―pambaruara‖. Parimi i vetëvendosjes kombëtare,i

afirmuar nga Willson në ―14 pikat‖, nuk u përmbush.

Shtetet Ballkanike patën pak kohë për tu rimëkëmbur pas përfundimit të luftimeve në

1918. Vetëm 20 vite e ndanë Luftën e Parë Botërore nga Lufta e Dytë Botërore.

Përgjithësisht, vitet mes 2 Luftrave Botërore ishin të vështira për vendet e Ballkanit

Perëndimor. Disa popuj kishin dalë fitues nga konflikti botëror, të tjerë humbës.Ndërkohë

të gjitha shtetet kishin vështirësi ekonomike të brëndshme dhe problem të mprehta me

minoritetet. Shpejt këto shtete ranë nën sundimet e reja të formave të diktaturave

mbretërore të cilat, përballë qëndrimit të ftohtë perëndimor, haptaz ose jo, kërkuan

menjëherë të vihen nën mbrojtjen e Duçes italian ose të Fyhrerit gjerman.

I gjithë gadishulli u pushtua nga Gjermania, duke provuar përsëri tmerrin e luftës.

Fundi i Luftës së Dytë Botërore në 1945 solli një periudhë ndryshimesh revolucionare

megjithatë frekuenca dhe intensiteti i këtyre konflikteve la një gjurmë të thellë në

prespektivën e popujve.

Ngjarjet që pasuan me fillimin e Luftës së Dytë Botërore gjeneruan në Ballkan një

mozaik të pasur rrymash politike. Në mënyrë më të dallueshme dhe me një shtrirje më të

gjërë spikatën dy prej tyre : komunizmi dhe nacionalizmi. U shënua ardhja në pushtet e

komunistëve në Rumani, Bullgari, Shqipëri e Jugosllavi dhe rënien përfundimtare të

monarkive me përjashtim të Greqisë ku u vendosën baza amerikane, duke e çuar

përfundimisht vendin në orbitën e vendeve perëndimore.12

11

Vepër e citur më sipër, Mark Ndreca, Ballkani Perëndimor në Kontekstin e Sfidave të (Dez)

Integrimit, - F. 29

12 Cüneyt Yenigün, “Balkan Multiculturism: Sample to its own & to the EU‖, European Studies

Journal, [Online], Vol. I, No.1, Tiranë, 2010,- F.1, Marrë nga:

https://www.researchgate.net/profile/Cueneyt_Yeniguen/publication/278023306_Balkan_Multiculturis

m_Sample_to_Its_Own_and_to_the_EU/links/55795a0708ae752158704bcb/Balkan-Multiculturism-

Sample-to-Its-Own-and-to-the-EU.pdf.

https://www.researchgate.net/profile/Cueneyt_Yeniguen/publication/278023306_Balkan_Multiculturism_Sample_to_Its_Own_and_to_the_EU/links/55795a0708ae752158704bcb/Balkan-Multiculturism-Sample-to-Its-Own-and-to-the-EU.pdf



24

Kështu, gadishulli bëhet përsëri njëngjyrësh nga pikëpamja ideologjike, politike dhe

ekonomike.

Për 40 vjet pas Luftës së Dytë Botërore, politika e Ballkanit u diktua nga Lufta e Ftohtë

mes superfuqive. Vetëm pas rënies së Bashkimit Sovietik në 1989 shtetet Ballkanike

zbuluan mundësinë e ndryshimeve politike reale.Megjithatë, në të gjithë Ballkanin

ndërtimi i politikave demokratike u penguan seriozisht nga mungesa e një pjesëmarrje

politike, nga problemet e thella ekonomike, nga ndarjet etnike dhe nga një luftë

dhjetëvjeçare e ashpër dhe e përgjakshme.

1.3 Nacionalizmat Ballkanik.

Nacionalizmi është një ndjenjë e fortë që karakterizon shtetet e Ballkanit Perëndimor,

një ndjenjë që është theksuar akoma më tepër nga përplasjet e vazhdueshme ndërmjet

vendasve dhe pushtuesve të huaj, por edhe nga konfliktet etnike ndërmjet vetë popujve

ballkanas gjatë një lufte të vazhdueshme për ekzistencë.

Ndryshe nga vendet euro-perëndimore, ku nacionalizmat e kombeve kanë lindur pasi në

ato vende janë vendosur kufijtë shtetërorë, në shumicen e shteteve të Europës Lindore

kufijtë janë vendosur pas lindjes së nacionalizmave.13

Si rrjedhojë krijimi i shteteve-

kombe është shtruar si detyra primare, prandaj edhe ndodhnin rivendosjet dhe ndryshimet

e mëdha e të shpeshta të kufijve.

Identiteti i ballkanasve është përcaktuar sa nga qytetërimet autoktone të rajonit dhe

takimet e tyre me qytetërimet e mëdha, aq edhe nga bashkëjetesa e popujve në perandoritë

shumëkombëshe dhe shumetnike në të cilat kanë jetuar.14

Me shkatërrimin e dy

perandorive të mëdha, nacionalizmi mori një ton të theksuar etnik, gjë që u kthye në

kërcënim për të gjitha bashkësitë. Ky nacionalizëm mendohet se është ushqyer ndër shekuj

nga sfondi shumë-shtresor etniko-kulturor i territorit të Ballkanit, shtresëzimet e para të të

cilit e kanë origjinën që në antikitet.15

Nacionalizmat Ballkanike greke, serbe, bullgare, shqiptare u ndikuan në mënyrë të

drejtpërdrejtë nga Revolucioni Francez i shek. XVIII-XIX. Elita intelektuale e popujve të

ndryshëm të këtyre perandorive e kuptuan mesazhin e tij ―për Atdheun‖ dhe u prirën ta

vënë në jetë atë. Propaganda dhe veprimtaria e tyre u përqendruan për të zhvendosur

besnikërinë ndaj mbretit, fesë apo çdo lloji tjetër identiteti individual, rajonal apo fisnor

13

Faton Abdullahu, ―Nacionalizmat e Ballkanit dhe Ballkandemokracia‖, Revista Juridica, Nr

327(497), Prishtinë, 2014 - F.61, [online], Marrë nga: http://www.kolegji-juridica.org/new_web/wp-

content/uploads/2017/03/Mr.sc_.-Faton-ABDULLAHU-Nacionalizmat-e-ballkanit-dhe-

ballkandemokracia.pdf

14 Sonila Boçi, ―Nacionalizmi në Ballkan në sytë e Andrew Watchtel‖, Gazeta Mapo, Tiranë,

13.12.2014, [online], Marrë nga: http://www.mapo.al/2014/12/nacionalizmi-ne-ballkan-ne-syte-e-

andrew-watchtel

15 Klodiana Beshku, ―Ballkani Perëndimor dhe shkaqet historike te destabilizimit te tij‖, Revista Polis,

Vol. 7, Tiranë, 2008 - F.102

http://www.kolegji-juridica.org/new_web/wp-content/uploads/2017/03/Mr.sc_.-Faton-ABDULLAHU-Nacionalizmat-e-ballkanit-dhe-ballkandemokracia.pdf



http://www.mapo.al/2014/12/nacionalizmi-ne-ballkan-ne-syte-e-andrew-watchtel


25

drejt besnikërisë ndaj atdheut/kombit. Kombësitë, të ndërgjegjësuara tashmë si kombe që

kombe që nuk kishin një atdhe, duhet të përpiqeshin për të pasur një të tillë.

Ky qëllim u bë kërkesë parësore e nacionalizmit në Ballkan, në rrjedhën e mjaft dekadave.

Nacionalizmi Ballkanik karakterizohet nga disa etapa:

1. Nga shekulli XIV, deri në fund të shekullit XVIII; kur përpjekjet nacionale të

popujve të Ballkanit, kundër sundimit osman, patën një karakter mbështetës ndaj luftës që

bënin popujt e tjerë, kundër të njëjtës zgjedhje.

2. Nga fillimi i shekullit të XIX, deri në Krizën Lindore të viteve 1875-1878. Kjo

është edhe periudha më domethënëse, sepse është koha kur shpërtheu nacionalizmi në

Ballkan, i cili kishte karakterin e revolucioneve dhe lëvizjeve nacionale, që luajtën rolin e

faktorit të pavarur në zhvillimet e proçeseve historike.

3. Nga fundi i shekullit XIX, deri në ditët tona. Parimi i nacionalizmit, që triumfoi në

vitet 1820-1980, e ndryshoi krejtësisht hartën e Europës. Në këto vite nacionalizmi mbeti

një faktor i rëndësishëm, por roli i tij si ndihmës në zgjidhjen e problemeve të Ballkanit

fillon të bjerë.16

Luftrat e viteve 1912-1918 kishin shkatërruar perandoritë e vjetra, megjithatë një sërë

problemesh sërisht kërkonin zgjidhje.Disa shtete të Ballkanit ranë në pozita shtypëse duke

konsideruar edhe të huajt si popullsi të tyren.

“Në këtë valë Greqia shpalosi “Megali Idhene” që të justifikonte të drejtën e

ekzistences së një shteti të madh grek, pasardhës të perandorisë Bizantine. Serbia

udhehiqej nga “Nacertanje-ja” e cila kërkonte unifikimin e gjithë popujve që bënin pjesë

brënda vendit rreth një qendre që do të qe Serbia. Borgjezia kroate mbështetej tek parimi i

së drejtës “historike” dhe “shtetërore” kroate dhe me anë të konceptik politik të Ilirizmit,

justifikonte krijimin e një Kroacie të madhe që do të përfshinte veç territoreve kroate edhe

ato të Sllovenisë, Bosnje Hercegovinës etj. Duke mbetur në Ballkan, nacionalizmi bullgar

trumbetonte tezën e një “Bullgarie të kompletuar””.17

Në të vërtetë, krijimi i shteteve kombëtare në Ballkan krijoi mjaft ndërlikime në këtë

rajon. Parimi i kombësisë, të cilit i referoheshin veprimtarët e lëvizjeve kombëtare

Ballkanike, ishte praktikisht i pamundur të realizohej në praktikë. Shtetet e reja kombëtare

të Ballkanit kishin në përbërje të tyre një përzierje popullsish të ngjashme me perandoritë

shumëkombëshe nga të cilat u shkëputën. Fuqitë e Mëdha, të cilat luajtën një rol të dorës

së parë në shtetformimin në Ballkan, bënë përpjekje për të përballuar këtë dukuri të re

Ballkanike. Ato, të ndërgjegjshme për pasojat që mund të shkaktonin konfliktet etnike

ndërmjet shteteve të reja dhe të pafuqishme Ballkanike, aplikuan politikën e imponimit të

parakushteve për mbrojtjen e minoriteteve brenda tyre, duke u dhënë atyre një status

juridik të përcaktuar.18

Nacionalizmi serb, njihet si një nga elementët më interesant, për tu studiuar, të

nacionalizmit ballkanik.

16

Eva Tafili, Nacionalizmi në Ballkanin postkomunist, Tiranë: Shtëpia Botuese Dudaj, 2003 - F. 17

17 Po aty, F .21

18 Vepër e cituar më sipër, Sonila Boçi, ―Nacionalizmi në Ballkan në sytë e Andrew Watchtel‖, Gazeta

Mapo, Tiranë, 13.12.2014.

26

Menjëhere pas vdekjes së Titos dhe krizës ekonomike që kishte shkundur vendin gjatë

viteve ―70, Jugosllavia po përballej me një tjetër periudhë krize ekonomike duke qenë se

sistemi bazohej ne ekuilibra të brishtë dhe të vështirë për tu ruajtur. Raportet ekonomike

mes republikave dobësoheshin vazhdimisht duke qenë se secila prej tyre kërkonte të

ruante aparatin e vet produktiv në kurriz të tregut federal duke nxitur kështu një lloj

nacionalizmi ekonomik.

Problemi me i madh për mbarëvajtjen e Federatës ishte mungesa e demokracisë në

kontekstin institucional.

I gjithë ky zinxhir ngjarjesh fatkeqe do të çonin në një forcim të mëtejshëm të

rivaliteteve etnike. Shpërthimi i nacionalizmit u favorizuar kështu nga divergjencat në

rritje që janë krijuar rreth menaxhimit të kompetencave. Këta faktorë çuan në kulturën e

dyshimit dhe prirjet raciste.

Serbët ishin të interesuar për një qeveri qëndrore, pro reformave ekonomike dhe kundër

strukturës gjysmë-konfederale të vendit.

Nga kaosi që ishte krijuar në Jugosllavi lindi figura e Sllobodan Milloshevicit rritja e

politikës se tij nacionaliste përcaktoi edhe fundin e Jugosllavisë.

Millosheviçi e prezantoi veten jo vetëm si një udhëheqës të Serbisë, por edhe si

udhëheqësin e Jugosllavisë së re duke rënduar më tej marrëdheniet me Slloveninë dhe

Kroacinë.

Për të marrë pëlqimin e masave, Millosheviqi përqëndroi gjithçka tek imazhi i një Serbie

të përndjekur; Serbët prezantoheshin si një popull i vogël "martir", i cili me kalimin e

viteve ishte përballur me armiq shumë të fortë si osmanët, austriakët dhe gjermanët. Serbët

ishin të bindur se kishin sakrifikuar për mbijetesën e krishtërimit nga pushtimi islamik në

luftën kundër nazi-fashizmit. Aspekti themelor i këtij vizioni serb të historisë është

përqëndrimi tek viktimizimi, një fat që ndjek popullin serb kundër të cilit duhet të

luftohej.19

Ky i fundit vendosi të përballet me problemet që rrënuan vendin: Kosova dhe

kriza ekonomike.

Kosova u bë ―qëndra‖ rreth së cilës sillej politika e Milloshevicit. Shqiptarët e Kosovës

prezantoheshin si mbajtës të fundamentalizmi islamik që kishte për qëllim të krijonte dy

shtete islame në Ballkan: Bosnje-Hercegovinën dhe Shqipërinë.

Kriza që kishte goditur Federatën përbënte terren pjellor për perplasjen e

rrymave të ndryshme nacionaliste. Vështirësite e komunikimit mes grupeve të ndryshme

etnike të Federatës u përkeqësuan në këtë mënyrë, duke çuar ne mungesen e qeverisjes se

vendit.

Në shtator të vitit 1990 u shpall Kushtetutëa e re e Serbisë, e cila nuk lejonte asnjë lloj

autonomie për krahinat e Kosoves dhe Vojvodines. Ky veprim çoi në një përkeqësim të

gjëndjes dhe një përshkallëzim të konfliktit;

Më 26 shkurt 1990, qeveria sllovene vendosi të pezullojë të gjithë pagesat për

Federatën Jugosllave. Në fillim të vitit 1991 Sllovenia vendosi të përgatitej për daljen e

19

Nicola Brambilla, ―Il Crollo della Federazione Jugoslava e lo sviluppo delle ideologie nazionaliste‖,

(Tezë Doktorrature), Universiteti i Padovës, Itali, 2014 - F.86

27

kontrolluar ngaFederata, duke kërkuar mbështetje nga qeveria kroate, por nuk e gjeti atë.

Në maj, Ljubljana njoftoi Beogradin se Shpallja e Pavarësisë do të mbahej më 25 qershor

1991. Në të njëjtën ditë, edhe Kroacia miratoi Deklaratën e Pavarësisë, e cila përcaktoi

daljen përfundimtare nga Federata edhe nga ana e Zagrebit. Arsyeja që solli këtë vendim

ishte mungesa e rotacionit të rolit të presidentit federal, i cili duhej t‘i caktohej Kroacisë.

Ndjenjat nacionaliste kroate ishin shtypur në vitin 1971, gjatë "Pranverës kroate" dhe

nga ai moment urrejtja ndaj serbëve ishte ushqyer deri në ardhjen e Millosheviçit, i cili e

nxorri në siperfaqe definitivisht.

Konfrontimet në Ljubljanë, u zgjidhën në rreth dhjetë ditë pa pasoja, në Kroaci

luftimet degjeneruar në një luftë që zgjati deri në vitin 1995, me një pushim gjatë vitit

1992.

Përveç marrëdhënieve të tensionuara ndërmjet Sllovenisë, Kroacisë dhe Serbisë dhe të

çështjes së Kosovës, Jugosllavia, me fillimin e viteve '90 njohu ngritjen e lëvizjeve

nacionaliste dhe separatiste në pothuajse të gjitha republikat që e përbënin atë. Maqedonia

madje edhe Bosnja të cilët nuk donin të përfshiheshin në konflikt, tërhoqën njësitë e tyre

nga forcat e armatosura jugosllave, duke favorizuar "serbizimin‖ e tyre. Në Bosnjë -

Hercegovinë u zhvilluan tensione midis tre grupeve etnike: serbët, kroatët dhe

myslimanët. Formave të nacionalizmit kroat e slloven i‘u shtua ai i tipit mysliman.

Në vitin 1992 u realizua një referendum për të vendosur pavarësine e Bosnjës; votave

pro te kroatëve dhe myslimanëve, i‘u kundervunë ato serbe, në favor të shkëputjes se

bashkësisë serbe-boshnjake.

Kjo klimë tensioni nxiti qëllimet e mbartura të Millosheviçit, për të zgjidhur me forcë

problemin e muslimanëve.

Pasi u pozicionua në territorin kroat, ushtria Federale sulmoi Bosnje -Hercegovinën në

mars të vitit 1992, e cila ishte zonë shumë e rëndësishme për Jugosllavinë, si nga

pikëpamja tregtare dhe ajo produktive.

Situata ishte tashmë e qartë: qëllimi i Jugosllavisë socialiste për të krijuar një shtet

federal dhe të unifikuar Ballkanik kishte dështuar. Grupet e ndryshme etnike që për vite

kishin përbërë vendin ishte shtyrë në një urrejtje reciproke që e çoi Federatën drejt një

shpërthimi, duke favorizuar shkëputjen e anëtarëve.

Nacionalizmi maqedonas ishte një tjetër element i rëndësishëm në ―kaosin e

nacionalizmit ballkanik.

Maqedonia ishte njëri nga shtetet përbërëse të Ish-Jugosllavisë i cili fitoi pavarësinë pa

gjakderdhje megjithatë vendi nuk ka përshkuar një trajektore të qetë falë nacionalizmit që

ka karakterizuar marrëdheniet mes maqedonasve dhe pakicave kombëtare.

Për Maqedoninë përcaktimi i identitetit kombëtar ishte problemi më i madh dhe kjo

çështje ende sot vazhdon të krijojë polemika. Maqedonia nuk mund të mendohet pa

pakicat kombëtare dhe gjithmonë ka qenë e shqetësuar prej tyre.20

Rrjedha e ngjarjeve që karakterizuan fundin e Jusgosllavisë favorizoi rigjallërimin e

nacionalizmit në vend.

20

Vepër e cituar më sipër, Eva Tafili, Nacionalizmi në Ballkanin postkomunist, - F.111.

28

Nacionalizmi maqedonas në fillim, pas shpërbërjes së Jugosllavisë, tentoi të

gërshetohej me liberal-demokracinë dhe për rrjedhojë të krijojë shtetin e ri e të pavarur,

Maqedoninë.21

Në fund të vitit 1991 Maqedonia shpalli pavarësinë e saj por Greqia nxitoi të mos e

njihte atë me pretendimin se emri Maqedoni përshkruante territore greke.

Marrëveshja e Ohrit me shqiptarët krijoi disa premisa të mira për një zhvillim normal të

këtij shteti. Por devijimet dhe largimet nga demokracia e mirëfilltë dhe nga konceptet

liberal-demokratike, përgjithësisht filluan atëherë kur nacionalizmi maqedonas refuzoi ta

jetësojë kontratën me shqiptarët dhe kur aspiroi që të krijojë shtet plotësisht unitar, shtet-

komb në një shoqëri tipike multietnike, duke i lënë dhe duke i trajtuar shqiptarët si

qytetarë të dorës së dytë e jo si element konstitutiv të këtij shteti. Tani në Maqedoni kemi

një nacionalizëm tipik regresiv, i cili mundohet që me çdo kusht t‟i mbajjë shqiptarët si

qytetarë të dorës së dytë dhe Maqedoninë si shtet unitar maqedonas.22

Kaosi i krijuar ka çuar në rrugën që më mirë di të përshkojë, nacionalizmin. Prej

shumë vitesh në krye të Maqedonisë, kryeministri Gruevski përdorte si kalin e betejës

mbrojtjen e identitetit kombëtar kundër grekëve, frikën e ndarjes së territoreve të banuara

nga minoriteti etnik shqiptar dhe asimilimin nga ana e bullgarëve. Kjo linjë ka larguar

Maqedoninë nga Integrimi Europian dhe NATO: Vendi është një kandidat prej me shume

se 10 vitesh, por vetoja e Greqisë e largon zgjidhjen.

Çështja shqiptare, megjithatë, do të ishte zgjidhur me Marrëveshjen e Ohrit në vitin 2001,

sipas së cilës Qeveria e Maqedonisë njeh gjuhën shqipe si një gjuhë bashkë-zyrtare dhe

rrit pjesëmarrjen e shqiptarëve në institucione, në forcat e policisë dhe ushtrisë.

Kriza e fundit qeveritare ka kaluar në konflikt etnik, deri më tani i shmangur pjesërisht

nga një ekuilibër i brishtë. Kjo turbullirë kërcënon të fundosë situatën ku e vetmja viktimë

është populli maqedonas.

1.4 Ringjallja e nacionalizmit jugosllav: gjeneza e një konflikti mbarë rajonal.

Rajoni i Ballkanit ka pasur gjithmonë një histori të trazuar dhe të mbushur me

turbullira e shqetësime.

Epiqendra e dinamikës politike në Ballkan në fillim të viteve ‘90 u bë Jugosllavia‖.

Gjeneza e kësaj lufte dhe shpërbërja nuk do të mernin kuptim, nëse nuk do të analizohej

konteksti i tyre historik.

Më 1 dhjetor 1918, pak ditë pas përfundimit të Luftës së I Botërore, me zhdukjen e

Perandorisë Austro-Hungareze dhe asaj Osmane, në gjeopolitikën Ballkanike shfaqet një

shtet i ri i cili do të përfshinte sllavët e jugut.

Kjo situate pati mbështetjen e Fuqive të Mëdha si Britania, Franca dhe Rusia, të cilët,

në përputhje me interesat e tyre gjeostrategjike në rajonin e Ballkanit shpresonin që ajo të

luajë një rol kyç në gjeopolitikën dhe sigurinë e Ballkanit. Nëpërmjet kësaj, ato shpresonin

21

Stefano Bianchini, La questione jugoslava, Firenze: Casa editrice Giunti Editore, 1996 - F. 73

22 Po aty,

29

t‘u vinin një kufi ambicieve Ballkanike të italianeve por edhe ndikimit gjerman mbi

Kroacinë dhe Slloveninë. Nga ana tjetër, një shtet i ri sllavo-ortodoks në Ballkan, rriste

ndjeshëm peshën e Rusisë në rajon.

Mbretëria Serbo-Kroato-Sllovene, u shndërrua në të parin shtet multinacional në rajon.

Në të vertetë ky shtet u ngrit pa kufij të përcaktuar e pa një rend të qartë kushtetues.

Mbretëria e Jugosllavisë u themelua mbi Parimet e Serbisë së Madhe dhe dominimin e

vazhdueshëm të serbëve brënda kësaj bashkësie por përplasjet ndërmjet modeleve të

centralizuar dhe të decentralizuar vazhduan përmes 7 dekadave të ekzistencës së

republikës federale Socialiste Jugosllave dhe gjatë periudhës së shpërbërjes së saj.

Ky bashkim padyshim provokoi në vijimësi rigjallërimin e lëvizjeve antiserbe.

Përplasja e koncepteve u shfaq edhe gjatë Konferencës së Versajës, në janar 1919, si

pasqyrim i një lufte për vetë themelet e shtetit të ri jugosllav. Ky debat do të ishte më vonë

shkaku i shpërbërjes së Jugosllavisë.23

Jugosllavia, u pagëzua me këtë emër, në tetor 1929. Emri i ri ishte një bashkim serbo-

kroat i fjalëve ―jug‖dhe ―sllave‖.

Projekti Jugosllav frymëzohej nga një koncept i pastër universalist për krijimin e një

shteti që përfshinte të gjitha kombësite e sllavëve të jugut. Që nga lindja e shtetit, problem

kryesor ishte përplasja mes dy koncepte konfliktuale në lidhje me organizimin e ardhshëm

të shtetit: decentralizmit federal i cili nënkuptonte ekzistencën e pluralizmit etnik dhe

promovonte autonomi etnike të gjërë dhe barazi të të gjitha shteteve sllavo-jugore dhe

mbështetej nga Sllovenia dhe Kroacia, dhe centralizimit i cili nënkuptonte një shtet unitar,

i dominuar nga Serbët

Kësaj situate i shtohej fakti se pas Luftës së II Botërore Jugosllavia ishte në konflikt të

hapur për territore me të gjithë fqinjët e saj; Italinë, Austrinë, Bullgarinë, Greqinë dhe

Shqipërinë. Në këtë mënyrë, që në krijimin e saj e në vazhdim, Jugosllavia do të

shoqërohej me rrezikun e vazhdueshëm të destabilitetit jo vetëm brënda vendit, por edhe

me fqinjët e saj, duke përfaqësuar një kërcënim permanent për sigurinë në rajonin e

Ballkanit.24

Pas Luftes së Dytë Botërore, kjo bashkësi heterogjene, e udhehequr nga Frontit

Popullor, i cili dominohej nga Komunistët, dukej sikur ishte në kërkim të rrugës së

zgjidhjes ose të paktën të minimizimit të problemit të nacionalizmit.

Kushtetuta komuniste e Janarit 1946 ndoqi modelin e centralizuar federal sovjetik duke

vendosur ―demokracinë popullore‖ megjithatë Jugosllavia e udhehequr nga Tito, u drejtua

nga një sistem kushtetues që parashikonte një alternim të vazhdueshëm të kreut të shtetit

për të evituar grumbullimin e pushtetit në duart e republikave të veçanta. Me aftësinë e tij

politikëbërëse, ai arriti t‘i siguronte vendin e duhur feve dhe minorancave të ndryshme në

gjirin e federatës dhe njëkohësisht edhe një vend neutral të vetë federatës në mes të dy

blloqeve. Për vite të tëra, ai kishte përdorur me sukses variantin e rotacionit një vjeçar në

23

Xhavit Shala, Ballkani, Gjeopolitika dhe Siguria II, Tiranë: Qëndra Shqiptare e Studimeve për

Sigurinë Kombëtare, 2009 - F. 145

24 Po aty - F. 151.

30

postet e larta të Federatës, për të mos lejuar që republika apo politikane të veçantë të

grumbullonin më shumë pushtet.

Kushtetuta e miratuar në vitin 1963 parashikonte barazinë e popujve,

vetëmenaxhimin ekonomik dhe decentralizimin institucional të republikave duke krijuan

hapsira për t‘i njohur myslimanët si komb më vete për t‘i distancuar serbët dhe kroatët

nga Bosnje-Hercegovina edhe pse pas shpërbërjes se federatës ata do të shndërroheshin

në objekt shfarosjeje.

Lidhja e Komunistëve të Jugosllavisë, në vitin 1968, i njohu myslimanët

përfundimisht si komb përbërës i Jugosllavisë. Nga ana tjetër kjo njohje do të joshte për

investime në Jugosllavi sa më shumë nga vendet arabe, si pjesë e Lëvizjes të të

Paangazhuarve.

Vetëm Kosovës dhe Vojvodinës nuk iu dha statusi i republikës në gjirin e federatës,

por ai i provincave autonome, ndërkohe që Mali i Zi i cili gëzonte një sipërfaqe rreth tri

herë më të vogël se ajo e Kosovës mori statusin e republikës. Kjo binte në kundërshtim me

parimin e nacionalitetit dhe të barazisë së popujve në gjirin e federatës, por arsyet që shtyn

në këtë vendim politik e kishin një bazë: përveç prirjeve separatiste që në fund të fundit

kishin shfaqur të gjitha fraksionet e federatës, Kosova kishte treguar edhe prirje të

bashkimit me Shqipërinë, ndërkohë që një “Shqipëri e Madhe” nuk i interesonte asnjë

force kombëtare ose ndërkombëtare në rajon. Ky ishte principi bazë që përdorën

arkitektet e kushtetutes jugosllave.25

Tito u mundua gjithashtu të krijojë një

stabilitet ekonomik duke spostuar pasuritë

kroate dhe sllovene drejt zonave më të

prapambetura.

Brenda ish-Jugosllavisë, në aspektin

ekonomik, një shtet me ekonomi të

planifikuar e totalitar arriti efektivisht të

arrinte një zhvillim social-ekonomik jo të

papërfillshëm por dëshmoi një zhvillim të

pabarabartë ndërmejt republikave dhe

krahinave autonome, shoqëruar me një

përkujdesje selektive të Beogradit, bazuar në

interesa, preferenca dhe synime afatgjata.26

Harta politike e ish – Jugosllavisë27

Kjo situate e komplikuar po krijonte dalë -

ngadalë pakënaqësi dhe xhelozi të reja.

Kushtetuta e vitit 1963 u pasua nga një sërë modifikimesh, për të arritur më pas në

25

Vepër e cituar më sipër, Klodiana Beshku, ―Ballkani Perëndimor dhe shkaqet historike te

destabilizimit te tij‖, - F. 103.

26 Vepër e citur më sipër, Mark Ndreca, Ballkani Perëndimor në Kontekstin e Sfidave të (Dez)

Integrimit - F. 32

27 United States Department of State, Office of the Historian, The breakup of Yugoslavia, 1990 – 1992,

[online], Marrë nga: https://history.state.gov/milestones/1989-1992/breakup-yugoslavia

31

kushtetutën e vitit 1974 e cila do të zgjeronte pushtetin dhe autonominë si të republikave,

ashtu edhe të dy provincave të pavarura.

―Sistemi politik që krijonte kushtetuta ishte larg federalizmit tradicional dhe shumë

pranë një konfederate. Nga njëra anë respektohej nevoja për autonomi e republikave të

ndryshme, nga ana tjetër vihej re mungesa në praktikë e disa elementeve koagulative të

cilët do të garantonin unitetin e Jugosllavis në një të ardhme.‖28

Fundi i viteve 1991 tregoi se nuk mund të kishte një version të tretë të Jugosllavisë.

Shpejtësia me të cilën ajo filloi të shpërbëhej, më 1990, ishte ndikuar sigurisht nga lëvizjet

që përfshinë gjithë Europën Lindore, por arsyet bazë të shpërbërjes së saj qenë të

brëndshme, ndërsa simptomat e shpërbërjes ishin forcuar me vite të tëra. Bazat mbi të cilat

Jugosllavia ishte ndërtuar, u bënë faktor kryesor të dobësise së saj fatale.

Ndërtimi por sidomos mbajtja e shtetit në të cilin bashkëjetonin të gjitha nacionalitetet

jugosllave mbeti një sfidë e hapur, dhe do të mbeste përgjithmonë e tillë.

Sa më sipër janë konsideruar si shkaku politik që çoi në thërrmimin e shtetit Jugosllav

por nuk është i vetmi.

Ndjeshmëria ndaj pabarazisë ekonomike rajonale midis pjesës veriore të ish –

Jugosllavisë ( Kroacia, Sllovenia, Beogradi dhe Vojvodina), ekonomikisht e zhvilluar, dhe

pjesës jugore, ( Mali i Zi, Maqedonia, Bosnje – Hercegovina, pjesa tjetër e Serbisë dhe

Kosova) mjaft e prapambetur ekonomikisht, pati një impakt të pamohueshëm.

Duke qenë se ekonomika është konsideruar gjithmonë si forca shtytëse e çdo shoqërie

dhe njëkohësisht një çështje thekëse në kontekstin e parimit të solidaritetit, konflikti në

rajonin e ish – Jugosllavisë filloi me krijimin e një ndjenje të përbashkët shfrytëzimi nga

sistemi. Veriu mendonte se jugu i varfër po ngadalësonte zhvillimin e tij ekonomik, ndërsa

rajonet e jugut ankoheshin se veriu i zhvilluar nuk po bënte mjaftueshëm për ta dhe

gjithmonë vononte ndihmën. Pra, ky kompleks marrëdhëniesh ekonomike në Jugosllavi

është në themel të arsyes ekonomike për shpërbërjen e Jugosllavisë.

Shenjat e dobësisë së Jugosllavisë, që filluan të dukeshin në vitet 70-të, dhe u theksuan

sidomos me rënien ekonomike globale gjatë viteve ‘80-të, përkojnë me rigjallërimin e

nacionalizmit në vend. Regjimi në pushtet, për një periudhë të gjatë, nuk e njohu dhe nuk

e pranoi krizën deri në fund të 1980, kur u mor vendimi për të amenduar kushtetutën

federale. Amendimet e 1988 zgjeruan demokratizimin dhe forcuan reformat e nevojshme

ekonomike dhe politike por ato dështuan për shkak të mungesës së konsensusit politik

ashtu si edhe tentativat e viteve 1989-1991 për të amenduar kushtetutën fedarale dhe për të

reformuar sistemin politik. Këtyre shkaqeve i bashkangjiten ndasitë kulturore dhe fetare

ndërmjet grupeve etnike si edhe forcat nacionaliste separatiste.

Përballë rënies së gjithë këtij aparati kompleks serbët u treguan më të fortët por mbi të

gjitha treguan se kishin akumuluar mëri dhe dëshirë për fitore. ―Thirrjet nacionaliste të

serbëve kishin nevojë për një lider dhe këtë e gjetën tek figura e Sllobodan

Milloshevicit.‖29

28

Vepër e cituar më sipër, Klodiana Beshku, ―Ballkani Perëndimor dhe shkaqet historike te

destabilizimit te tij‖, - F. 103.

29 Vepër e cituar më sipër, Eva Tafili, Nacionalizmi në Ballkanin postkomuPnist, - F.50.

32

Ky i fundit përfitoi nga avantazhi vakumit të krijuar nga dobësimi progresiv i pushtetit dhe

përdori ultra nacionalizmin serb për të ndezur flakët e konfliktit në republikat e tjera dhe

për të fituar legjitimitet brenda vendit.

Fillimisht vëmëndja e tij u drejtua në Kosovë ku edhe nisi një fushatë nacionaliste dhe

diskriminatore e cila kulmoi me heqjen e autonomisë më 1987. Ky akt theu ekuilbrin e

peshave të krijuar nga Tito dhe ndezi shpërbërjen e Jugosllavisë ndërsa u përpoq pa sukses

të reformonte federatën e të shkonte përpara.

Pak kohë më vonë, Ballkani përgatitej për aktin e fundit të thërrmimit të ngadalshëm.

Ky ndryshim do të prekte tre dimensione: së pari formën e sistemeve politike te cilat

nga regjime komuniste kaluan në demokraci parlamentare; së dyti hartën politike të

Ballkanit; së treti rigjallëroi strukturat politike tradicionale dhe moderne brenda këtyre

regjimeve dhe shteteve të sapo dala nga ish-Jugosllavia.

Duke ndier rrezikun e nacionalizmit serb dhe synimet e tyre unitariste, më qershor

1991 Sllovenia dhe Kroacia deklaruan pavaresinë e tyre dhe shkëputjen nga Jugosllavia

duke provokuar një konflikt të armatosur.30 Tashmë Jugosllavia po shkërmoqej, duke u

kthyer në një rrezik serioz për sigurinë rajonale dhe më gjërë. Luftimet me Slloveninë do

të zgjasnin shumë pak kohë. Kjo për faktin e thjeshtë se Sllovenia kishte një popullsi

shumë homogjene me një prezencë minimale serbe, nuk kishte lidhje tokësore me Serbinë

dhe gëzonte mbështetjen e fortë të Gjermanisë e Austrisë.

Lufta e shkëputjes kroate fshihte në vetvehte një tjetër konflikt, atë të Krajnës dhe

Sllavonisë, dy territore të banuara nga popullsi serbe të cilat kërkonin pavarsinë nga

Zagrebi.Më 29 Maj dhe 25 Qershor 1991 të dyja krahinat u shkëputën nga federata

Jugosllave dhe shpallën pavarësinë e tyre.

―Njohja e shpejtë ndërkombëtare e republikave jugosllave si shtete sovrane dhe të

pavarura do të shërbente si masë ndëshkuese, për të paralajmëruar dhe frenuar Beogradin

në ushtrimin e dhunës kundërrepublikave që po shkëputeshin nga Jugosllavia‖31

si dhe do

të ndikonte në ndryshimin e natyrës së konfliktit, duke e shndërruar atë nga një konflikt i

brëndshëm në një konflikt mes shtetesh duke legjitimuar kështu edhe ndërhyrjen e

perëndimit.

Luftimet kulmuan në vitet 1994-1995 menjëherë pasi Bosnja deklaroi pavarësinë

përmes referendumit popullor. Shpresat pas ngjarjeve më sipër qëndronin tek dëshira e

mospërhapjes së armiqësive në Bosnje-Hercegovinë, një republikë mjaft artificiale, pasi

30

Vepër e cituar më sipër, Xhavit Shala, Ballkani, Gjeopolitika dhe Siguria II, - F. 156.

Shënim i autorit: Nacionalizmi kroat e ka orgjinën në vitet 1920 dhe 1930, kohë gjatë të cilës lind

ultranacionalizmi kroat. Gjatë periudhës midis dy luftrave, me të gjithë krizat e saj politike dhe

karakterin nacional si dhe me instabilitetin tregoi pamundësinë absolute të bashkëjetesës paqësore të

grupeve me kombësi të ndryshme në një shtet të përbashkët ku këto kombe provuan në kurriz

kontrollin serb. Hasmëritë me karakter nacionalist midis popujve të ish – Jugosllavisë, ishin një realitet

tepër i nderë. Nëse për serbët, çdo nacionalizëm i këtyre grupeve përkthehej si separatizëm, për kroatët

dhe sllovenët nacionalizmi serb identifikohej me hegjemonizmin.

31 Vepër e cituar më sipër, Xhavit Shala, Ballkani, Gjeopolitika dhe Siguria II, - F. 159.

33

përbërja e saj etnike ishte shumë e larmishme (rreth 40% e popullsisë ishin myslimane

(turq), 33% serbë dhe 18% koratë e etni të tjera).32

Nga ana tjetër Serbia kishte kohë që

deklaronte zgjerimin e saj territorial në drejtim të kësaj republike, po ashtu Kroacia kishe

të njëjtat pretendime, megjithëse në mënyre më të rezervuar. Më 1986, Tito i kishte njohur

atyre një kombësi të pjesshme por ngjarjet e mëvonshme treguan se sa e rreme qe kjo

njohje. Shumë serbë kurrë nuk e kishin pranuar konceptin e kombësisë për turqit, madje,

serbët nga që ishin të krishterë i kishin parë myslimanët e Bosnjes si tradhëtarë të besimit

të kombit të vet. Asnjëra nga palët nuk tërhiqej nga pozicioni i vet, kështu lufta në ballkan

u bë e pamëshirshme, tmerri Ballkanik mbushi faqet e para të gazetave në të gjithë

botën.33

Ndërhyrja europiane ishte viktimë e kontradiktave të shumta që përmbante situata.

Vetëm pas disa muajsh luftimesh të përgjakshme hynë në lojë organizmat ndërkombëtarë.

Ndërhyrja amerikanee më pas ajo e NATO-s, e cila bombardoi pozicionet serbe në

Bosnje, bëri që serbët të pranonin nisjen e tratativave të paqes. Traktati i cili i dha fund

luftës u firmos në Dejton në 1995.

Në këtë marrëveshje mbartej embrioni i konfliktit të ardhshëm në Ballkan. Marrëveshja

nuk trajtoi problemin e Kosovës i cili në të kaluarën kishte treguar se ishte një burim

telashesh.

Në Malin e Zi vetë historia ishte më pak e ndërlikuar sesa në Bosnje-Hercegovinë për

vetë faktin se malazezët ishin kryesisht serbë, pavarësisht nga dallimet midis tyre.

Kërkesa për ndarjen dhe ajo për një shkrirje me Serbinë ka qenë gjithmonë në qendër të

aksionit të elites politike malazeze duke ndarë atë, njëkohësisht Mali i Zi nuk ka qënë

kurrë i nënshtruar tërësisht nga Perandoria Osmane. Vendi fitoi pavarësinë kombëtare nga

fundi i shekullit XVIII. Të gjitha këto ndikuan që shkëputja e Malit të Zi nga Unioni Serbo

– Malajzes të bëhej në mënyrë paqësore pas rezultateve të referendumit.

Situata në Maqedoni ishte krejtësisht ndryshe, pasi vendi ka qenë tërësisht i nënshtruar

nga pushtuesit osman deri në fillim të Luftës së Parë Botërore, për më tepër për

Maqedoninë përcaktimi i identitetit kombëtar ishte problemi më i madh dhe kjo çështje

ende sot vazhdon të krijojë polemika. Maqedonia nuk mund të mendohet pa pakica

kombëtare dhe gjithmonë ka qenë e shqetësuar prej tyre.34

Pas Luftës së Dytë Botërore, si pjesë përbërëse e Jugosllavisë, Maqedonia përjetoi një

formësim historik të ekzistencës kombëtare. Maqedonasit, kuptuan shumë mirë se

mbijetesa e Federatës Jugosllave i shërbeu synimeve të tyre duke i ofruar një dinjitet

kombëtar të cilin nuk e kishin pasur më parë. Kjo rrjedhë ngjarjesh rigjallëroi ndjenjën

nacionaliste mes shumicës së maqedonasve mbështetur nga nje elitë e re sunduese.

32

Vepër e cituar më sipër, Eva Tafili, Nacionalizmi në Ballkanin postkomunist, - F. 108 33

Po aty.

Shënim i autorit: Zgjedhja e Bill Klinton në 1992 solli ndryshime të ndjeshme në politikën e jashtme

amerikane e cila deri asokohe karakterizohej nga mos ndërhyrja në çështjet europiane.

34“Prezenca e 500 mijë shqiptarëve dhe e një numri të konsiderueshëm turqish etnikë, për të përmendur

këtu grupet më të mëdha, komplikojnë seriozisht skenën e brëndshme.‖ - Eva Tafili, Nacionalizmi në

Ballkanin postkomunist, - F. 111.

34

Më 1989, me një amendament që i‘u shtua kushtetutës maqedonase: Maqedonia u bë

―shteti Kombëtar i Kombit Maqedonas‖. Kjo ―fitore‖ kurressi nuk pranohet nga serbet,

bullgaret dhe greket për pasojë më 1989, u shënuan edhe Demonstratat e para brënda

vendit, ku kërkohej njihja e Republikës së Maqedonisë si një shtet sovran, si dhe njohja e

ekzistencës së pakicës maqedonase brënda territoreve të tyre.

Kësaj situate do t‘i shtohej konflikti i brendshëm në Maqedoni mes maqedonasve dhe

shqiptarëvei cili kulmoi në vitin 2000. Ai kishte si bazë përbërjen shumë-etnike të këtij

shteti (sllavë, shqiptarë, turq, bullgarë, rom etj), por konflikti i fund shekullit të XX-të u

bazua kryesisht në faktin se popullsia shqiptare, e cila në fakt vjen e dyta për nga

përqindja pas asaj maqedonase, ndihej e këqpërfaqësuar në institucionet dhe administratën

e këtij shteti pas viteve ‘90. Ndërmjetësimi i ndërkombëtarëve do të ishte kyç edhe këtë

herë duke i bindur palët të nënshkruanin Marrëveshjen e Ohrit e cila i siguronte palëve të

drejtat e merituara.

1.5 Shkaqet e konflikteve etnike në Ballkan dhe Roli i aktorëve ndërkombëtarë

Rasti i ish-Jugosllavisë tregoi se si një shtet multietnik relativisht i suksesshëm mund të

shndërrohet në një katastrofë brënda një kohe të shkurtër.35

Në këtë rast merr rëndësi ajo ç‘ka çoi në këtë lloj shpërbërjeje të federatës jugosllave,

duke pasur parasysh se në asnjë vend tjetër në Europë nuk pati një shpërbërje të ngjashme

të përgjakshme të një federate socialiste dhe krijimin e njëpasnjëshëm te shteteve të reja.

Nacionalizmi, në mos ka pasur një rol parësor, mund të konsiderohet si element kyç në

nxitjen dhe zhvillimin e luftrave në rajon.

Me përjashtim të Britanisë së Madhe dhe të Francës, sot kombet e mëdha europiane

krijuan shtetet e tyre kombëtare në shekullin e 19-të.

Nacionalizmi i Europës Juglindore njihet kryesisht për theksin mbi trashëgiminë

kulturore të popullsisë dhe vazhdimësinë e tij etnike. Ky zhvillim është rezultat i proçesit

historik të ndërtimit të kombeve në rajon gjatë 150 viteve të fundit.

Proçeset demokratike që përfshinë Europën Qëndrore dhe Lindore, në periudhën e

viteve 1989-1991, nuk mund të linin pa prekur rajonin e Ballkanit, e për me tepër ish-

Jugosllavinë,36

popujt e të cilëve kërkonin me doemos ritrajtimin e ―çështjeve të

pambaruara‖ të Traktatit të Versajës.

Krijimi i shteteve të pavarura në zonën e ish-Jugosllavisë përfaqëson një proçes të

pashmangshëm të realizimit të interesave kombëtare nëpërmjet krijimit të shteteve

kombëtare i cili nuk ishte pra një domosdoshmëri historike por mundësimi për finalizimin

35

Leonard Demi, European Enlargement and the Integration of the Western Balkan, Tiranë: Botime

Dudaj, 2009 - F. 113.

36 ―Vendi ishte ―thyer‖ nga prezenca e tre feve të ndryshme por njësoj të rëndësishme për popujt

besimtarë: katolikë, ortodoks dhe muslimanë. Ndarja territoriale dhe kulturore që ekzistonte mes

Perandorisë Bizantine dhe vendeve katolike të Europës, mes perandorisë osmane dhe asaj habsburge,

ishin akoma evidente. Ndaj në këtë kontekst rënia e saj nuk ishte e papritur.‖ - Eva Tafili,

Nacionalizmi në Ballkanin postkomunist, - F. 10

35

e proçesit të ndërtimit të kombeve dhe realizimin e të drejtës së kombeve për

vetëvendosje.

Nacionalizmi është një ideologji që mbështet zhvillimin e lëvizjeve politike ndërkohë

rritja e subjektivitetit të identifikimit kombëtar konsiderohet të jetë rezultat i proçeseve të

ndryshme social - ekonomike, politike dhe ideologjike. Një kuptim i shkurtër i koncepteve

të "kombit" dhe "identitetit kombëtar" është problematik dhe bazat konceptuale variojnë

nga çështjet që kanë të bëjnë me "kombësinë" (prejardhjen etnike) të popullsise në

proçesin e formimit të një "kombi" si një kategori që ofron një identifikim emocional dhe

politik për një popullsi të caktuar.37

Megjithëse nacionalizmi nënkupton homogjenizimin dhe thekson kombësinë mbi të

gjitha interesat e tjera, ai nuk përfshin domosdoshmërisht veprime të dhunshme të elitave

politike kundër kombeve të tjera por në kohë krize nacionalizmi mund të shndërrohet në

një alternativë ndaj doktrinave të tjera.

Në rastin e ish – Jugosllavisë urrejtja kombëtare / etnike nuk ishte dominante, por

nacionalizmi ishte jashtëzakonisht i fortë. "Nacionalizmi separatist insistoi në krijimin e

një shtet të ri (ose rinovimin e një shteti të vjetër), por nacionalizmi tjetër unitarianist u

përkushtua për forcimin e Jugosllavisë si shtet kombëtar i bashkuar. Kjo përplasje

shoqëroi gjithë historinë e Jugosllavisë: si të organizohet shteti dhe si të përkufizohet

Jugosllavia dhe kombet e saj "38

Grindjet etnike, urrejtja dhe armiqësia mes kombeve nuk ekzistonin para luftës por

ishin disa drejtues politik që provokuan spastrimin etnik, kryesisht duke shfrytëzuar mas-

median, duke manipuluar ndërgjegjësimin publik dhe riinterpretuar historinë në mënyrë

për të fituar ose për të mbajtur pushtetin.

Çështja e nacionalizmit në ish - Jugosllavi mund të ndahet në dy pjesë, e para prej të

cilave përshkruhet më mirë si nacionalizëm etnik. Kjo do të thotë se grupet etnike brenda

shtetit federal jugosllav mendonin se ishin gjenetikisht superior ndaj grupeve të tjera

etnike në republikat përkatëse dhe për këtë arsye shkuan në luftë për t'u shkëputur. Kësaj

ndarje nuk ju dha rëndësia e duhur pasi këto grupe historikisht ishin reciprokisht

antagoniste.

Ky problem u përzie me faktin se "asnjë grup etnik nuk ishte plotësisht i përfshirë

brenda asnjë republike", që do të thotë se ka pasur konflikte të rregullta mbi pretendimet

ndaj territorit të njëri-tjetrit për shkak të pranisë së bashkë-etnikëve në rajon.39

Kështu

është e qartë se mosmarrëveshjet etnike kanë luajtur një rol në nxitjen e armiqësisë në prag

të luftërave jugosllave.

Një fushë tjetër ku nacionalizmi mund të konsiderohet se ka shkaktuar konflikte mund

37

Nataša Beširević, ―Ethnic Conflicts in the Former Yugoslavia as a Consequence of Nation-State

Building‖, Journal of Ethnic Studies, No. 61, April 2010, F. 53

38 Dejan Jović, Jugoslavija – država koja je odumrla. Zagreb: Prometej 2003 NË Nataša Beširević,

―Ethnic Conflicts in the Former Yugoslavia as a Consequence of Nation-State Building‖, - F. 46

39 James Gow, The Serbian Project and its Adversaries, McGill-Queen's University Press, Montreal,

2003, - F.5

https://www.jstor.org/publisher/mqup?refreqid=excelsior%3A7ebc2a8e125f6b6d245f786ae72e84e2

36

të përshkruhet si nacionalizëm i individëve. Kjo përqëndrohet në rolin e Sllobodan

Millosheviçit. Politikat e tij personale janë përshkruar si "populiste dhe nacionaliste"

ndërsa kërkonte të luftonte për përkatësinë e tij serbe në kurriz të të tjerëve.40

Megjithatë faktorë të tjerë, direkt ose indirekt i‘u bashkuan faktorit nacionalizëm:

Vdekja e Titos i konsideruar si element uniteti, shpërbërja e Ish Bashkimit Sovjetik apo

dhe dështimi i sistemit ekonomiko – financiar në ish – Jugosllavi, të marra së bashku ose

jo, mund të konsiderohen si elementë nxitës.

Pra masa e ndikimit të nacionalizmit si një shkak i luftës në ish-Jugosllavi nuk mund

të kosiderohet plotësisht e qartë. Nacionalizmi ishte një tipar i madh i luftërave, por

"ndërsa lufta mund të zhvillohet për çështje etnike, kjo mund të shkaktohet nga çështje që

nuk lidhen me përkatësinë etnike"41

. Nacionalizmi shpesh eshte propaganduar si justifikim

për disa prej praktikave më të egra të luftës, por nëse shikojmë nën sipërfaqe mund të

shohim arsye të tjera shumë më pak kontestuese për shpërthimin e konfliktit -

oportunizmin e individëve, ç‘veshjen nga pushteti rajonal, një ekonomi e dështuar etj., - të

cilat së bashku zvogëlojne vlefshmërin e nacionalizmit si faktori kryesor në luftërat

jugosllave. Edhe pse nuk mund të injorohet - për shkak të dhunës brutale të zhvilluar në

emër të saj - koncepti i nacionalizmit i aplikuar në konfliktin ballkanik merr vlere si një

mjet për të motivuar popullin nga elitat politike të kohës, më shumë se sa një fund drejt të

cilit ato elita politike përdorën forcat e tyre për të luftuar.

Ashtu si pjesa më e madhe e luftrave në Ballkan gjatë shek. XX, luftrat e shpërbërjes së

Jugosllavisë ndjenë nevojën e ndërhyrjes diplomatike dhe ushtarake të shteteve më të

mëdha e të forta. Pavarësisht se fillimisht për pjesën më të madhe të perëndimorëve

problemi në ish -Jugosllavi ishte i ngjashëm me atë të BS, problemi nuk qe aq i thjeshtë

sa dukej.

Pasojë e shpërbërjes së Jugosllavisë ishte krijimi i shteteve të reja si Sllovenia dhe

Kroacia ndërsa lufta kishte shkatërruar një pjesë të madhe të Bosnje-Hercegovinës.

Shqipëria rrezikonte të rrëshkiste në anarki, Kosova u shndërrua në një fushë betejash

ndërkohe vazhdueshmëria e shtetit post-jugosllav maqedonas u vu në pikëpyetje.

Në këtë kohë, tre aktorët më të rëndësishëm ndërkombëtar, SHBA, NATO dhe BE

ishin të angazhuar në situata ndryshme. Aso kohe SHBA-të ishin të angazhuara në

zgjidhjen e situatës në Gjirin Persik.

Në 1991 edhe Komuniteti Europian u gjend i papërgatitur ndaj deklaratave të pavarësisë

së Sllovenisë dhe Kroacisë. Vëmëndja ishte fokusuar tek efektet e rënies së murit të

Berlinit dhe implikimet e luftës së Gjirit, e shkaktuar nga pushtimi i Kuvajtit nga Iraku.

Veç kësaj, europianët gjatë kësaj periudhe ishin të përfshirë në debate të brëndshme

rreth proçesit të zgjerimit të radhëve me shtete të reja anëtare dhe në ato rrethana, ishte e

kuptueshme se në planin e prioriteteve pak interes kishte për Jugosllavinë e asaj kohe.

40

Sabrina P. Ramet, ―Balkan Babel: The Disintegration of Yugoslavia from the Death of Tito to the

Fall of Miloševic‖, National Security and the Future, Vol.2, No.3-4, September 2001, - F.204.

41 Valere Philip Gagnon, ―Ethnic Nationalism and International Conflict: The Case of

Serbia‖, International Security, Vol. 19, No. 3, 1994, - F. 166

37

Kjo situata minonte mundësinë për një veprim të mirëorganizuar e të menjëherëshëm të

ndërkombëtarëve në Ballkan.42

Gjatë periudhës nga fundi i vitit 1991 deri në Tetor 1995, roli i Brukselit u zbeh duke u

zëvëndësuar nga Kombet e Bashkuara të cilave i‘u besua drejtimi i proçesit të pajtimit.

NATO, SHBA dhe i ashtuquajturi Grupi i Kontaktit nisën të luajn një rol të rëndësishëm

BE-ja u u përqëndrua në fushën e ndihmave humanitare.

Për vetë mënyrën se si u zhvilluan ngjarjet dhe dinamikën që ato patën, ka vend për “të

dyshuar”, se pa NATO-n, ose më mirë pa Presidentin Klinton dhe SHBA, Europianët

vështirë se do të kishin kaluar përtej një pragu të caktuar në zgjidhjen e këtij konflikti.43

42

Vepër e citur më sipër, Mark Ndreca, Ballkani Perëndimor në Kontekstin e Sfidave të (Dez)

Integrimit - F. 34

43 Po aty, - F. 37.

38

KAPITULLI I DYTË

ZGJERIMI I BASHKIMIT EUROPIAN DREJT BALLKANIT PERËNDIMOR

2.1 Karakteristikat e proçesit të zgjerimit të Bashkimit Europian.

Ideja për Europën e bashkuar dikur ishte vetëm një ëndërr e filozofëve dhe vizionareve

e shkatërruar nga luftërat e tmerrshme të cilat e gjunjëzuan kontinentin gjatë gjysmës së

parë të shekullit të XX. Me mbarimin e luftës së parë botërore mori udhë ideja e një

Europe të bashkuar, për të evituar përsëritjen e konflikteve të tilla. Ideja e integrimit

u ridimensionua dhe u forcua sidomos pas luftës së dytë botërore nga gërmadhat e së cilës

u shfaq një shpresë e re.

Struktura të reja do të krijoheshin në Europën Perëndimore, të bazuara në interesat e

përbashkëta dhe të themeluara në bazë të marrëveshjeve të cilat do të garantonin sundimin

e se drejtës dhe barazinë në mes gjithë shteteve. Megjithatë, duhet theksuar se, për të

marrë formën dhe strukturën që ka aktualisht, u deshën vite bisedimesh për të transferuar

një pjesë të mirë të sovranitetit të gjithësecilit vend tek strukturat e BE-së, dhe për këtë

u desh të kaperceheshin nacionalizmat që karakterizonin shtetet pjesëmarrëse.

Akti Unik Europian përfaqëson një pikë nisje dhe një pikë mbërritje në perspektivën e

integrimit europian. Ai mund të shihet si një pikënisje për shkak se në një fazë krize

ideologjike shënoi një shërim dhe një përshpejtim të zhvillimeve integruese të mëparshme

duke krijuar tek liderët politik një ndjeshmëri më të madhe ndaj problemeve të një Europe

të bashkuar.44

Ky Akt lindi nga një nevojë dhe njëkohësisht nga një zgjedhje: përballë një periudhe

stanjacioni ekonomik dukej e domosdoshme të ndërmerrej një politikë e re dhe për këtë

arsye u vendos një strategji e përbashkët. Megjithatë rëndësia e këtij dokumenti nuk është

vetëm ekonomike. Ky Akt ka në bazë një program ekonomik por efektet që ai prodhoi

ishin më të gjëra duke përfshire zona të ndryshme.

Duke qenë të ndërgjegjshëm se zhvillimi ekonomik do të sillte një progres politik nisi

rruga e realizimit të një tregu të brendshëm mbi modelin amerikan që do të liberalizonte

ekonomitë e shkallës.

Falë krijimit të kompetencave të reja komunitare dhe revolucionit të institucioneve, u

përmbush një tjetër hap përpara drejt integrimit që në atë moment ishte akoma vetëm

ekonomik dhe në një të ardhme do të mund të ishte edhe politik.

Me termin integrim nuk duhej nënkuptuar, thjesht, një eliminim i kufijve, i cili

do të bënte të mundur lëvizjen e lirë të qytetarëve drejt vendeve të Europës dhe

as, thjeshtë, një proçes i pakthyeshëm, në të cilin herët a vonë do të përfshihet çdo

44

Vepër e cituar më sipër, Leonard Demi, European Enlargement and the Integration of the Western

Balkan, - F. 89.

39

vend por përafrimin dhe përqafimin e vlerave themelore, mbi bazën e të cilave është

krijuar ky organizëm gjigand.

Zgjerimi gjithmonë ka qenë pjesë e ADN-së së Bashkimit Europian megjithate zhvillimi

i BE-së përtej skemave (kufijve) të mëparshme deri në konglomeratin aktual është bazuar

në dy proçese të cilat janë të lidhura ngushtë mes tyre: zhvillimet e brëndshme ose

integrimi dhe zhvillimet e jashtme ose zgjerimi. 45

Proçesi i zgjerimit Europian, ndër vite, është shfaqur si në kundërshtim me proçesin e

thellimit të integrimit të Bashkimit aktual.46

Në fakt, skeptiket dhe pesimistët e zgjerimit të

mëtejshëm kanë kërkuar forcimin e lidhjeve dhe efektivitetit të anëtarëve ekzistues, para

se të nxitohen për të mirëpritur çdo anëtare të ri por në të gjithë traktatet, marrëveshjet dhe

dokumentet me domethënie të rëndësishme të përdorura për rregullimin e aktiviteteve,

akteve dhe punës së BE-së, organeve dhe institucioneve të tij, këto dy proçese janë

udhëhequr nga parimi i paralelizmit që do të thotë se të dyja proçeset zhvillohet në mënyrë

të pavarur njëri nga tjetri. Për pasojë, ky diskutim rrezikon të bjerë pre e një dikotomie të

rremë: zgjerimi dhe integrimi i BE-së në fakt kanë qenë proçese të ndërlidhura, dhe jo dy

fenomene të veçanta që konkurojnë në kundërshtim me njëri-tjetrin.47

Duke u rritur vit pas viti nga 6 në 28 vende anëtare, përmes 6 raundeve të ndryshme

zgjerimi, BE-ja tani ndodhet përballë një grupi tjetër vendesh që presin t‘i bashkohen. BE

ka ndërmarrë angazhimin për t‘u zgjerua më tej drejt Turqisë, vendeve të Ballkanit

Perëndimor, Islandës dhe, bazuar në Nenin 49 të Traktatit mbi Bashkimin Europian, çdo

vendi tjetër ―Europian‖ i cili mund të aplikojë për anëtarësim bazuar në Kriteret e

Kopenhagenit.

Sipas studimit të Ylber Sela dhe Bekim Maksuti në ―Futur Enlargement of the EU- The

Challenge Call Western Ballkan and Turkey‖, bazuar në karakteristikat e zgjerimit të BE-

së përmes përvojave të mëparshme mund të përcaktohen disa kategori, ku shpjegohet dhe

shpaloset figura e qartë e zgjerimit të BE-së në territore dhe rajone të ndryshme të

kontinentit Europian.48

Zgjerimi i parë i njohur edhe si "zgjerimi i bashkërendimit" (1973), gjeografikisht

përfshiu në brendësi kufijt ujor të ―formës‖ fillestare të BE-së (Britania e Madhe, Irlanda

dhe Danimarka). Nga njëra anë ky proçes kishte për qëllim të shmangte izolimin

45

Ylber Sela, Bekim Maksuti, ―Futur Enlargement of the EU- The Challenge Call Western Ballkan

and Turkey‖ NË Euroacademia International Conference - The European Union and the Politicization

of Europe, Vienna, 8 – 10 December 2011. University Centre, Dubrovnik, Croatia, February 29 -

March 7, 2004 - F. 3

46 Vepër e cituar më sipër, Hannes Swoboda, Ernst Stetter & Jan Marinus Wiersma, EU Enlargement

anno 2012 - A Progressive Engagement. European Forum for Democracy and Solidarity - F. 27,

47 Po aty , - F. 28

48 Vepër e cituar më sipër, Ylber Sela, Bekim Maksuti, ―Futur Enlargement of the EU- The Challenge

Call Western Ballkan and Turkey‖ - F. 3

Shënim i autorit: Aderimi i këtyre 3 vendeve u karakterizua nga motive të ndryshme:

- Mbretëria e Bashkuar i‘u bashkua BE-së për të shmangur izolimin ekonomik dhe politik

- Irlanda, ―duhet‖ të ndiqte Mbretërinë e Bashkuar por edhe për të fituar pavarësi më të madhe politike

40

ekonomik dhe politik ndërsa në planin politik i dërgoi një mesazh kontinentit për bashkë

rendim pas vendosjes së vetos ndaj kandidaturës së Britanisë së Madhe.

Zgjerimi i dytë dhe i tretë (1981-1986), i quajtur edhe "Zgjerimi post-diktatorial",

përfshiu disa vende të shkëputura së fundi nga dominimi diktatorial të tilla si Greqia

(1981) dhe më pas Spanja e Portugalia (1986), duke lënë jashtë disa rajone të kontinentit

Europian. Në këtë mënyrë u thyen tabunë sipas së cilës proçesi i zgjerimit të BE-së është

krijuar vetëm për parimet demokratike.

Zgjerimi i katërt (1995) gjithashtu i quajtur " zgjerimi neutral", u konsiderua një progres

natyral i integrimit llogjik dhe praktik pas përfundimit të Luftës së Ftohtë për shkak se

BE-së i‘u bashkuan vendet e kontinentit Europian me status neutral si Austria, Finlanda

dhe Suedia të cilat u përfshinë në Politikën e Jashtme dhe të Sigurisë së Përbashkët të BE-

së.(PJSP)

Zgjerimi i pestë (2004/2007) ose "zgjerimi post-komunist" për shkak se që të gjitha

vendet të cilat u bënë pjesë e BE-së vijnë nga shoqeritë ish-komuniste apo socialiste. Ky

zgjerim dërgoi një mesazh të qartë për çdo vend të kontinentit Europian në aspektin

ekonomik, politik dhe të sigurisë. Zgjerimi i BE-së me dymbedhjetë anëtarët e rinj si:

Hungaria, Republika Çeke, Sllovakia, Polonia, Sllovenia, Estonia, Lituania, Letonia,

Qiproja, Malta, në vitin 2004, dhe Rumania dhe Bullgaria, në vitin 2007, ishte një sinjal i

qartë se ky proçes nuk do të ndalet vetëm me këtë zgjerim, pavarësisht të gjitha dyshimeve

dhe lodhjes së BE-së nga zgjerimet e mëparshme.

Zgjerimi i gjashtë (i cili zgjat që prej vitit 2000) nuk ka mbaruar ende dhe paraqet një

nga sfidat e ardhëshme. Kjo valë e zgjerimit të BE-së mund të quhet "Zgjerimi post-

konflikt", për shkak të marrëdhënieve dhe të kaluarës së vendeve të këtij rajoni që duan t‘i

bashkohen BE-së.

Dy jane vendet që spikatën gjatë kësaj vale zgjerimi, Kroacia dhe Islanda por ndërsa

për të parën u vendos nga BE që aderimi do të realizohej me 1 Korrik 2013, Islanda, e cila

është kufiri i jashtëm i BE-së dhe gjithashtu i ashtuquajturi " zgjerimi i Atlantikut verior " i

kërkoi BE-së pezullimin e bisedimeve në qershor të 2013, menjëherë pasi u zgjodh edhe

qeveria e re. Për vendet e tjera të rajonit rrugëtimi i integrimit vazhdon pavarësisht rrugës

ka përshkuar secili prej tyre.

Zgjerimi i shtatë ose "zgjerimi ndër-qytetërim", është emëruar kështu në nder të

Turqisë.

Ky proçes ka filluar gati gjysmë shekulli më parë dhe nuk ka përfunduar ende. Qëllimi i

dhe ekonomike nga Mbretëria e Bashkuar

- Danimarka, ashtu si edhe Mbretëria e Bashkuar, i‘u bashkua BE-së për arsye ekonomike

Shënim i autorit: Të treja këto shtete, anëtare tëZonës Europiane të Tregtisë së Lirë (EFTA) dhe me

lidhje të veçanta me BE-në, hodhën shikimin drejt integrimit të plotë në BE për tre arsye:

- Reçensioni ekonomik në Europë në vitet 1980;

- Vështirësitë për vendet anëtare të EFTA të eksportonin drejt BE-së pasi u vendos krijimi i Tregut

Unik Europian në 1992;

- Përfundimi i Luftës së Ftohtë eliminoi rëndësinë e neutralitetit.

Nga ana tjetër BE-ja u udhëhoq nga arsyet ekonomike, siguria dhe shmangia e izolimit politik.

41

këtij zgjerimi është fakti se Turqia është një nyje ose vendi ku u përplasën qytetërime, fe

dhe kultura të ndryshme.

2.2 Qasja e BE-së ndaj Ballkanit Perëndimor dhe Kriteret e Kopenhagenit

Integrimi i Ballkanit Perëndimor mbetet një nga sfidat e fundit për ndërtimin e një

Europe demokratike dhe të bashkuar.

Më shumë se dy dekada më parë, ky rajon që ndodhej në zemër të Europës filloi

proçesin e shpërbërjes, periudhë e cila përkon edhe me rënien e komunizmit në Europën

Qëndrore dhe Lindore.

Nocionet e një 'rikthimi në Europë' dhe një 'shtëpi e përbashkët Europiane" u shfaqën

si koncepte të fuqishme, veçanërisht në BallkaninPerëndimor, ku ndarja e gjatë nga vendi

fqinj si “perëndimi” dhe luftrat e për gjakshme të trashëguara nga e kaluara e

përbashkët, janë parë zakonisht si një rreth vicioz.49

Eksperienca Ballkanike e shtyu BE-në të ndryshonte mënyrën e të vepruarit e t‘i

kushtonte gadishullit Ballkanik një vëmendje intensive, duke afirmuar rolin vendimtar

të institucioneve shumëpalëshe euro-atlantike në sigurinë dhe stabilitetin e tij.

Pas këtyre ngjarjeve që shoqëruan fillimin e viteve ‘90 deri në 1999, lideret e BE-së

kuptuan se një politikë emergjence, rindërtimi dhe stabilizimi nuk ishte e mjaftueshme për

të sjellë një paqe të gjatë dhe stabilitet në Ballkan: vetëm prespektiva e integrimit në

strukturat europiane do të arrinte një qëllim të tillë. Kjo formë e përfshirjes së rajonit në

proçesin e zgjerimit të BE-së është mënyra më premtuese dhe më efektive për

ç‘aktivizimin e tensioneve dhe nxitjen e stabilitetit, sigurisë dhe prosperitetit, si për

rajonin dhe për Europën në tërësi.

Të gjitha vendeve të Europës Lindore i‘u desh t‘i nënshtroheshin një transformimi të

dyfishtë ku sfidat më të mëdha për tu përballuar ishin transformimi ekonomik dhe

demokratizimi politik por në rastin e BP, veç këtyre transformimeve, shqetësime të tjera e

bënë prioritare situatën në rajon.

Shqetësimet kryesore në atë periudhë lidheshin me ―shtet-formimin‖ në sensin literal të

nocionit edhe pse me profile të ndryshme rast pas rasti, që shkojnë nga dobësia e shtetit,

mungesa e shtetformimit të plotë në Shqipëri, në mos përfundimin e proçesit të formimit

të kombeve në Jugosllavi. Kjo dobësi, së pari mospërfaqësimi, rezultoi në kolapsin e vetë

Këto zhvillime në rajon shpesh janë cilësuar si një proçes ballkanizimi.50

Për të shmangur mundësinë e kultivimit të një vatre tensionesh në skajin juglindor të

Shënim i autorit: Rënia e papritur dhe dramatike e komunizmit në Europën Lindore në vitin 1989

shënoi jo vetëm fundin e ndarjes së luftës së ftohtë të Europës, por gjeneroi supozime të shpeshta në

lidhje me natyrën e Europës dhe të ardhmen e rajonit.

49 Vepër e cituar më sipër, Leonard Demi, European Enlargement and the Integration of the Western

Balkan, - F. 81.

50 ―Termi ―ballkanizim‖ në kuptimin e tij historik është përdorur për të përkufizuar kryesisht një proçes

fragmentizimi të komplekseve më të mëdha politike në entitete më të vogla dhe shpesh antagoniste; Në

42

Europës, e duke marrë në konsideratë faktin se perspektiva e integrimit në BE dhe në

NATO është një drejtuese e fuqishme e reformave, e prosperitetit ekonomik dhe e

sundimit të ligjit, BE vendosi të ofrontë një qasje rajonale për vendet Ballkanike.

Në vazhdën e këtyre zhvillimeve bashkësia e shteteve të aleancës transatlantike

ndërmori angazhimin e vështirë të fillimit të Projektit ambicioz të zgjerimit, me kosto të

madhe ekonomike, politike dhe ushtarake - atë të ndërtimit të një Europe si një e tërë, në

liri dhe në paqe i cili ende nuk ka arritur qëllimin e tij.

Politika e strukturuar e BE-së ndaj Ballkanit Perëndimor u ravijëzua në vitin 1999 në

Samitin e Këln-it, ku Këshilli Europian nisi formësimin e Paktit të Stabilitetit për Europën

Juglindore.

Proçesi i Stabilizim Asocimit ( PSA ) u lançua në nëntor 2000 gjatë Samitit të

Zagrebit dhe vendosi disa qëllime të përbashkëta politike dhe ekonomike për të gjitha

vendet e Ballkanit Perëndimor. Parimi i kushtëzimit të anëtarësimit në BE kundrejt

përmbushjes së Kritereve ekonomiko-politike të Kopenhagenit dhe acquis

communautaire, është karakteristikë e kësaj vale të ardhëshme zgjerimi duke u

vendosur në themel të zhvillimit të marrëdhënieve dypalëshe BE - vendet e Ballkanit

Perëndimor. Sipas këtij parimi secili nga vendet aspirante do të vlerësohet sipas meritave

dhe nuk do të aplikohet më ―parimi i anëtarësimit në grup‖.

Edhe pse proçesi i zgjerimit mund të kosiderohet po aq i vjetër sa vetë BE-ja, çdo herë

që BE pranon anëtarë të rinj, ai ndryshon.

Fillimisht, gjashtë shtetet e Europës Qëndrore të cilët tentuan në hapin e parë, bënë

një zgjedhje shumë kritike: caktuan organizatën e tyre, Komunitetin Ekonomik Europian si

një organizatë e hapur periferike, me kthjellësi përcaktuan që çdo shtet europian mund të

anëtarësohet në Komunitetin fillestar.51

Kushti i vetëm që duhej plotësuar ishte ekzistenca brenda kufijëve Europianë i shtetit

kandidat. Në këtë mënyrë ato gjashtë shtete nuk ngjallën asnjë pyetje mbi europaizimin e

tyre, sepse të gjitha shtetet kandidate ishin sigurisht europiane.

Ndërkohë që sistemi komunist i Europës lindore binte me shpejtësi, shtetet që e

përbënin nxituan të kërkojnë anëtaresimin e tyre në gjirin e Bashkimit. Shtetet kandidate

duhet të kryenin një punë gjigande, e cila kishte të bënte me ndryshimin e ekonomisë

qëndrore në atë të tregut të lire. Si rrjedhoje i vetmi synim i Bashkimit Europian ishte

zgjerimi i mëtejshëm, pa i gjetur zgjidhjet e problemeve, rrjedhimisht pasojat e këtyre

ligjërim bisedor bashkëkohor, përdorimi i termit ―ballkanizim‖ nënkupton të kundërtën e atyre që mund

të quhen vlera apo norma ‗perëndimore‘. Përdorimi i nocionit ―ballkanizimi i fundit‖ (një version më i

butë) kërkon të përshkruajë situatën e vendeve të BP në vitet ‘90 e cila përshkoi proçesin e tyre të

fundit të shpërbërjes (në Jugosllavi) apo dështimit të shtetit (në Shqipëri).‖ – Po aty, F. 57

Shënim i autorit: Në këtë samit u krijuan dhe Grupe Drejtuese të Nivelit të Lartë BE - Shtete të

BP-së, të cilët ishin formati mbi të cilin u zhvillua dialogu mes palëve, për të krijuar mundësinë e

hapjes së negociatave për MSA.

51 Donatos Papagiani, ―Strategjia e re e Bashkimit Evropian per zgjerimin‖, Revista Polis, Vol. 7,

Tiranë, 2008, - F. 123.

http://en.wikipedia.org/wiki/Acquis_communautaire

http://en.wikipedia.org/wiki/Acquis_communautaire

43

vendimeve nuk vonuan të shfaqeshin.52

Në të njëjtën kohë u shtua edhe një dilemë: A

mundej Bashkimi të mirëpriste një vend kandidat duke u bazuar vetëm në kriterin e

―europaizimit‖?

Në këto kushte u bë i nevojshëm hartimi i kritereve të Kopenhagenit.

Të qenurit pjesë e BE-së, sipas Këshillit Europian të Kopenhagenit, nënkupton

përmbushjen e kritereve të cilat janë:

Stabiliteti i institucioneve që garantojnë demokracinë, sundimin e ligjit, të drejtave

të njeriut, respektimin dhe mbrojtjen e minoriteteve. ( Kriteri politik).

Ekonomi tregu funksionale, si dhe kapacitetin për tu përballur me presionet

konkuruese dhe forcat e tregut brenda BE-së. (Kriteri ekonomik).

Aftësia për të plotësuar detyrimet e anëtarësimit, duke përfshirë plotësimin e

synimeve politike, ekonomike dhe unionin monetar dmth: acqui communautaire.

Këto kritere për anëtarësim mbeten të vlefshme dhe përbëjnë zemrën e politikës së

zgjerimit por nuk janë i vetmi burim standartesh për aderimin e vendeve të Ballkanit;53

kushtet janë të vendosura në acquis, në Konkluzionet e Këshillit që vendosin standarte më

të larta në Traktatin e Lisbonës sipas të cilit mund të vendosen kushte shtesë nga BE për

aderimin përmes Këshillit Europian. Kjo rrit pengesat e aderimit në krahasim me të

kaluarën dhe potencialisht bën të mundur rritjen e mëtejshme të standardeve gjatë

proçesit.

Ndryshimi i rregullave themelore të lojës të vendosura në Kriteret e Kopenhagenit nuk

është një zhvillim pozitiv, por siç tregon tashmë përvoja e politikave të ndjekura së fundmi

në proçesin e liberalizimit të vizave apo hapjen e negociatave për antarësim, përkufizimi i

standardeve të matshme apo synimet konkrete, të ndjeshme në kontekstin specifik rajonal

ose kombëtar, mund të ndihmojnë në mënyrë efektive për të përmbushur gamën e

kushtetve që përcaktojnë në të tashmen kushtëzimin e Unionit. Në të kundërt, ndryshimet

kanë të ngjarë të dëmtojnë kredibilitetin e BE-së në rajon, të ushqejnë spekullimet se

kushtëzimi është duke u përdorur si një justifikim për të mbajtur dyert të mbyllura për

vendet e tjera pas pranimit të Kroacisë në vitin 2013. Ato gjithashtu mund ta bëjnë BE-në

një objektiv të lëvizshëm dhe të pakuptueshëm, duke ndikuar negativisht në angazhimin e

vendeve aspirante ndaj agjendës së reformave.54

52

Po aty.

53 Rosa Balfour & Corina Stratulat, ―The enlargement of the European Union‖, European Policy

Centre, Bruksel, 2012, - F.5 [Online], Marrë nga:

http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_3176_enlargement_of_the_eu.pdf

Shënim i autorit: Deri më tani, tundime të tilla nuk janë përkthyer në aksion politik: Argumenti i

propozuar nga Rumania për të shtuar trajtimin e pakicës vllahe në çështjet që do të vlerësohen para

dhënies se statusit të kandidatit Serbisë është refuzuar nga anëtarët e tjerë të BE-së. Kjo nuk mund të

përjashtohet, pasi tentativa të tilla mund të kthehen në të ardhmen.

54 ―Kjo u pa, për shembull, në rastin e Turqisë, e cila në mënyrë të konsiderueshme është rritur me më

pak entuziazëm rreth anëtarësimit në BE, pasi disa shtete anëtare filluan të tregohen të ―ftohtë‖në

bërjen realitet të premtimit të anëtarësimit të ardhshëm të vendit. Në mënyrë të gjashme, Rumania(dhe

në një masë më të vogël Bullgari) patën një rritje të zhgënjimit ndaj BE-së pasi të dyja vendeve i‘u


44

Proçesi i liberalizimit të vizave tregoi edhe një herë mekanikën e fuqisë së BE-së.

Përfitimi nga ky proçes nxiti një proçes konkurence rajonale, duke qenë se

politikanët e ballkanit punuan fort për të evituar kostot elektorale të të mbeturit pas

fqinjëve. Ky fakt dëshmon se ky ishte një proçes i strukturuar me kujdes dhe i

projektuar për të ngjallur presion dhe stimuj e, si rezultat, solli një ndryshim real

në politikën e brëndshme të sigurisë në rajon.

Kjo strategji la të kuptoheshin 3 mësime. Së pari, BE-ja duhet të caktojë kushte të

qarta dhe të detajuara, me objektiva politike të qarta, për të nxitur e motivuar

reforma politike të “vështira”, që përfshijnë institucione të ndryshme dhe investime

domethënëse. Së dyti, BE-ja duhet të ofrojë një objektiv të arritshëm brenda një kohe

të shkurtër, në mënyrë të tillë që politikanët e vendeve të BP, të mund t‟i tregojnë

rezultatet elektoratit të tyre. Së treti, proçesi duhet të jetë sa më trasparent që të

jetë e mundur, në mënyrë që publiku të krahasojë progreset e bëra në vende të

ndryshme dhe shoqëria civile të vërë nën presion qeverinë.55

Të njëjtat mekanizma që nxitën liberalizimin e vizave, mund të përdoren edhe

për të motivuar reforma më të gjera në Ballkan duke qenë se kemi të bëjmë me një

proçes të drejtë dhe rigoroz, që inkurajon vendet e Ballkanit të identifikojnë

boshllëqet dhe të hartojnë planet për kapërcimin e tyre.

2.3 BE dhe Ballkani Perëndimor: Ndërmjet Zgjerimit dhe Protektoratit të

Butë

Ndryshe nga Europa Qëndrore, Ballkani nuk kaloi me lehtësi në perspektivën e

integrimit në BE, në mënyrë të ngjashme, BE-ja nuk ka përqafuar zgjerimin pa mëdyshje.

Kroacia, Bosnje - Hercegovina, ish Jugosllavia federale, e përbërë nga Serbia dhe Mali i

Zi, Maqedonia dhe Shqipëria u konsideruan si një grup dytësor kundrejt vendeve të

Europës Qëndrore dhe Lindore. Në vitin 1997, BE-ja rekomandoi hapjen e negociatave të

aderimit vetëm për 5 vende nga dhjetë – Hungaria, Polonia, Republika Çeke, Estonia dhe

Sllovenia – pa përmendur vendet e Ballkanit Perëndimor.

Ballkani Perëndimor është një tokë fertile përsa i përket konflikteve të vazhdueshme e

jo më kot ka vuajtur konflikte të pazgjidhura territoriale dhe probleme ndëretnike të

trashëguara zgjidhja e të cilëve kërkon kohën e duhur.56

Jo krejtësisht pa arsye, përveç kritereve klasike të zgjerimit, (kriteret e Kopenhagenit,

që janë të aplikuara në kuadër të politikës së zgjerimit të BE-së drejt aspiranteve nga

refuzua së fundi pranimi në Shengen, përkundër faktit se të dyja vendet kishin përmbushur kriteret

teknike të përcaktuara zyrtarisht për hyrjen.‖ - Rosa Balfour & Corina Stratulat, ―The enlargement of

the European Union‖, - F.5

55 Heather Grabbe, Gerald Knaus and Daniel Korski, BEYOND WAIT-AND-SEE: THE WAY

FORWARD FOR EU BALKAN POLICY, European Council on Foreign Relations, (ECFR), Londer:

2010, - F.2, [Online], Marrë nga: http://www.ecfr.eu/page/-/ECFR21_BALKAN_BRIEF.pdf

56 Vepër e cituar më sipër, Dorian Jano, ―From ‗Balkanization‘ to ‗Europeanization‘:The Stages of

Western Balkans Complex Transformations”, - F. 59.

http://www.ecfr.eu/page/-/ECFR21_BALKAN_BRIEF.pdf

45

Europa Qëndrore dhe Lindore), Bashkimi Europian vendosi kritere shtesë kundrejt

Ballkanit Perëndimor, të cilat ishin kryesisht të një natyre politike dhe sigurie, si: zbatimi i

Marrëveshjes së Dejtonit: 1995 (për Bosnje dhe Hercegovinën); bashkepunimi i plotë me

Tribunalin e Hagës për krimet e Luftës në ish-Jugosllavi (për Serbinë), zbatimi i

Marrëveshjes Kuadër të Ohrit: 2001 dhe Marrëveshja e Ndërmjetme me Greqinë: 1995

mbi çështjen e emrit (për Maqedoninë); ose zbatimi i Planit të Ahtisarit: 2008 (për

Kosovën).

Prandaj, ndërsa politika e parë e zgjerimit, e zbatuar në vitet 90 në Europën Qëndrore

dhe Lindore, ishte një politikë transformimi; politika e re e zgjerimit, të cilën BE-ja

aktualisht është duke zbatuar drejt Ballkanit Perëndimor dhe Turqisë, duket të jetë më e

kontrolluar dhe e imponuar; për të mos thënë si një model i butë protektorati.57

Ky kontroll i BE-së drejt vendeve aspirante nga rajoni, u manifestua përmes

mbikqyrjes së rrepte të përmbushjes me rigorozitet të detyrimeve që dalin nga

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit.

Dukej se gjatë një dekade të zbatimit të Politikës Europiane të Sigurisë dhe Mbrojtjes

(PESM): 1999-2009, BE-ja u eksperimentua në Ballkanin Perëndimor, nga një kombinim i

politikës së zgjerimit dhe protektoratit të butë, përmes misioneve të tyre ushtarake dhe

civile në fushë, si edhe nëpërmjet Përfaqësuesve Special të Bashkimit Europian (EUSR) në

secilin vend.58

Kjo e fundit u provua më së miri me kompetencat e fuqishme ekzekutive të

përfaqësuesve Europian, (të paktën në Bosnje - Hercegovine, Maqedoni dhe Kosovë).

Me fjalë të tjera, ndërkohë që prania e delegacionit të KE në vendet aspirante do t‘i

mundësojë BE-së të ndihmojë vendin në zbatimin e normave, kritereve dhe standardeve të

kërkuara në proçesin e anëtarësimit, ndërsa përmes EUSR do të përfaqësojë vendin që

aspiron kryesisht në fushën politike.

Bëhet fjalë për një dualizëm të pranisë teknike dhe politike të Bashkimit Europian në

vendet aspirante të Ballkanit Perëndimor.

“Detyrat verbale të elitës politike të BP ishin mjaftueshmërisht të qarta, instrumentat

politike ishin të njohura për të gjithë, për shkak të valës së mëparshme të zgjerimit

drejt lindjes ”,59

por ajo ç‘ka i bën të ndryshëm këto dy valë zgjerimi nuk ishin vetëm

10 vjet diferencë sepse ekzistojnë dallime domethënëse midis zgjerimit drejt Europës

Qëndrore dhe Ballkanit, duke filluar nga trajektoria 20 vjeçare post-komuniste,

57

Blerim Reka, ―Delayed EU Enlargement to the Western Balkans‖, NË - The European Union and the

Politicization of Europe, Euroacademia International Conference, Vienna, 8-10 Dhjetor 2011, - F.6.

58 Po aty.

59 Jacques Rupnik, “EU Enlargement in the Balkans:A comparison with Central Europe‖, NË

Accession of the Western Balkans to the EU: Evaluating a process, European University Institute –

Robert Schuman Centre for Advanced Studies, Workshop, May 11, 2010, Sciences Po Paris, Central

and Eastern European Campus, Dijon, France, - F.34, [Online], Marrë nga:

https://ec.europa.eu/neighbourhood-

enlargement/sites/near/files/pdf/publication/20100609_att4639135.pdf

46

konsolidimi i tranzicionit të tyre drejt demokracisë, nivelet e ndryshme të zhvillimit

ekonomik, etj.

Diferenca e dytë qëndron në rolin e aktorëve ndërkombëtare si Rusia apo

Turqia, asnjëra prej të cilave nuk u përpoq të ndërhynte në proçesin e integrimit të

Europës Qëndrore në BE. Rusia, momentalisht, po tenton të fiksojë një mbështetje

në Ballkan, si nëpërmjet çështjes së njohjes së Kosovës (si aleat i Serbisë) ashtu

edhe nëpërmjet prodhimit të energjisë.

Turqia, nga ana e saj, ka filluar negociatat e aderimit me BE-në, shumë kohë

përpara vendeve të Ballkanit Perëndimor, prespektiva e të cilëve, për shkak të kushteve

historike, është thuajse e sigurt. Por ngurimi i shumë shteteve ndaj aderimit të

Turqisë, pavarësisht shumë shtete të BE-së si Greqia apo Bullgaria kanë

marrëdhënie të forta me të, bëjnë të mendosh se është më mirë që proçesi i

integrimit të BP të jetë i veçuar nga ai i Turqisë.

Një tjetër diferencë qëndron tek rëndësia e mbështetjes së BE-së për integrimin e

rajonit. Qasja rajonale ndihmon për të përballuar një nga shqetësimet më të mëdha të

BE-së gjatë proçesit të aderimit: zgjidhja e konflikteve, duke qenë se nuk mungojnë

tensionet dypalëshe në rajon.60

Konflikti midis Kroacisë dhe Sllovenisë, që ishte

edhe më i lehti për tu kapërcyer, rrezikoi të bllokonte integrimin e Kroacisë. Por konflikti

më i rëndësishëm, sigurisht, lidhet me raportin Kosovë – Serbi. Ndërsa konflikti i

tretë për t‘u zgjidhur është ai midis Greqisë dhe Maqedonisë, përsa i takon emrit

të kësaj të fundit.

Këto mosmarrëveshje kanë potencial për të cënuar proçesin e zgjerimit. Kjo mund të

komplikohet nga fakti se "qasja e formës garë" për zgjerimin e Ballkanit, sipas së cilës

vendet e rajonit mund të hyjnë në BE në kohë të ndryshme, mund të lejojë, të paktën në

parim, çdo shtet të ri anëtar të bllokojë pranimin e njërit prej fqinjëve të tij.

Europa Qëndrore dhe Lindore pas Luftës së Ftohtë kishte një mozaik të ngjashëm por

në këtë rast, BE-ja sponsorizoi një iniciativë përmes së cilës secili vend dhe të gjithë

vendet nënshkruan marrëveshje dy-dhe shumëpalëshe me fqinjët e tyre për njohjen e

ndërsjelltë të minoriteteve, kufijtë dhe marrëdhëniet e mira fqinjësore përpara fillimit të

negociatave për anëtarësim.61

Për më tepër disa prej shteteve të ―vjetra‖ të BE-së, për arsye historike apo

gjeografike, janë më të përfshira në proçesin e integrimit të Ballkanit Perëndimor

(Greqi, Austri, Itali). Të tjerët, vendet e anëtarësuara së fundmi, interesohen

drejtpërsëdrejti për stabilitetin e rajonit dhe prespektivën e aderimit të tij (Sllovenia,

Bullgaria, Rumania), për shkak edhe të afërsisë territoriale. Përfshirja e shteteve anëtare

mund të përbëjë një vektor influence në rajon por mund të shndërrohet edhe në një

Shënim i autorit: Rusia është furnizuesi kryesor, i cili përdor rrugët e ballkanit si tranzit drejt BE-së.

60 Vepër e cituar me sipër, Jacque Rupnik, ―EU Enlargement in the Balkans:A comparison with Central

Europe”, - F.33

61 Vepër e cituar më sipër, Rosa Balfour & Corina Stratulat, ―The enlargement of the European Union‖,

- F.4

47

pengesë. (Konflikti Greko – Maqedonas). Kjo do të thotë që një politikë zgjerimi

koherente duhet të analizojë impaktin që ka ky proçes tek vendet fqinje.

Sigurisht që ndryshimi më i madh midis zgjerimit drejt Europës Qëndrore dhe

Ballkanit Perëndimor ka të bëjë me raportin midis integrimit europian dhe ndërtimit të

shtetit – komb. Pikësëpari, Europa modifikoi rolin e saj, nga ai i menaxhimit të

krizave, në një protektorat europian, ndërsa tani po përpiqet të dalë nga ky rol në

Bosnje – Hercegovinë dhe Kosovë, nëpërmjet proçesit gradual të integrimit, edhe pse

këto dy vende kanë ende probleme të brëndshme të mëdha.

Veç këtyre, vlen të përmendet një faktor i fundit. Dyshimet rreth shtetit të së

drejtës, pas aderimit të Rumanisë dhe Bullgarisë, përballja me çështjet e korrupsionit,

klientelizmit, proçesi i privatizimit, etj, do të kenë impakt në perceptimin e Ballkanit

Perëndimor. Në këtë aspekt ka ndikuar edhe kriza financiare e Greqisë, si vendi i

parë i Ballkanit që u bë pjesë e BE-së, e cila tradhëtoi besimin e BE-së pas vitesh

që përfitonte nga fondet rajonale. Kjo nuk ndihmon që të stabilizohet besimi tek

vendet e tjera të rajonit, edhe pse kjo mund të jetë e padrejtë. Kjo shpjegon pse BE-ja

duhet të rimodelojë konceptin e zgjerimit drejt Ballkanit Perëndimor, i cili, për

shkak të faktorëve të mësipërm, nuk mund të jetë një kopje e modelit të aplikuar

me sukses në Europën Qëndrore.62

Fakti që vendet e Ballkanit e kanë nisur këtë proçes me një kapacitet më të dobët se

vendet e mëparshme kandidate ka bërë që menaxhimi i Agjendës së BE-së të jetë më i

vështirë. Duke filluar nga viti 2004, proçesi i integrimit është bërë gjithmonë e më

kërkues.

Në krahasim me kriteret dhe rregullat e zgjerimeve të mëparshme dhe sidomos ato të

Europës Jugore, agjenda e tanishme është kolosale. Agjenda po zgjerohet, sepse ajo

pasqyron një proçes historik integrimi të gjatë, ndërtimin gradual deri tek acquis

communautaire me gjithnjë e më shumë rregulla, rregullore dhe marrëveshje

ndërkombëtare.63

Duke filluar me kapitujt më të vështira zbulohen të gjitha rezervat e BE-së në lidhje me

gatishmërinë e vendeve të Ballkanit për t'u bashkuar me BE-në. Tanimë Komisioni

Europian kërkon implementimin konkret e jo më vetëm premtime, për të deklaruar se

një vend i ka arritur parametrat e kalimit në një fazë tjetër.

Vetë vendet e Ballkanit Perëndimor janë kundër një barriere të lëvizshme e cila lëviz më

Shënim i autorit: Një tjetër shembull i efektit negativ të aderimit mbi vendet fqinje është edhe aderimi

i shpejtë i Kroacisë në BE që do të jetë jo vetëm një faktor i forcimit të demokracisë por do bëjë që

një pjesë e madhe e popullsisë së Bosnje Hercegovinës ( të pajisur me pasaporta kroate ) të humbë

interesin dhe përpjekjet për integrimin e vendit të vet.

62 Vepër e cituar me sipër, Jacques Rupnik, “EU Enlargement in the Balkans:A comparison with

Central Europe‖, - F.35

63 Othon Anastasakis, ―The Europeanization of the Balkans‖, Brown Joumal of World Affair, Vol. XII,

No. I, SUMMER / FALL 2005, Brown University's Watson Institute for International Studies, Sh.B.A -

F.84

48

shpejt e bëhet më e vështirë për tu kapërcyer çdo ditë që kalon.64

Pyetjet rreth strategjisë më të përshtatshme për këtë rajon vijojnë të ndjekin njëra

tjetrën megjithatë mund të thuhet se politika e zgjerimit të BE-së është vleresuar si

një nga politikat më të suksesshme të saj dhe, kjo, për disa arsye :

1) Reflektimi ndaj mësimeve të nxjerra nga zgjerimet e mëparshme është një

pikë e fortë e BE-së, për të realizuar një zgjerim të suksesshëm edhe këtë herë.

Mësimet e nxjerra nga zgjerimet e mëpareshme kanë aftësinë të përmirësojnë

cilësinë e zgjerimeve të mëpasshme.

BE-ja është familjarizuar thellësisht me këtë proçes e, si pasojë, ka mundësi më

të mira për të përballuar problemet e mundëshme fillestare dhe është e mirë

përgatitur për t‘u përballur me problemet në përgjithësi.

Palët duhet të marrin në konsideratë faktin se çdo zgjerim e çdo kandidat potencial

për të aderuar, përbën një situate specifike. Veç kësaj, qasja kundrejt rajonit bazohet tek

meritat.

2) BE-ja ka një vizion të qartë të proçesit të zgjerimit dhe kjo e bën më të lehtë

proçesin e më të qarta pritshmëritë e të dyja palëve.

3) Strategjia e zgjerimit bazohet në konsensusin politik e publik të të dyja palëve,

sepse një politikë me bazë të gjerë konsensusi rrit besueshmërinë e proçesit.

4) Prespektiva europiane bazohet tek kushtëzimi. Vendet do të integrohen atëherë

kur të jenë realisht gati për t‘i bërë ballë detyrimeve, secili sipas meritave të veta,

e kjo përkthehet në një punë të vazhdueshme për realizimin e reformave.

Zhvillimet e vrullshme në marrëdhëniet midis BE-së dhe shteteve të

sipërpërmendura janë treguesi më i mirë se, në të gjitha rastet, integrimi është

vetëm çështje kohe. Pra, mund të themi se i gjithë Ballkani e ka vendin, jo vetëm

gjeografikisht, në Europë dhe, për këtë, po përpiqen vetë, njëkohësisht dhe pa

humbur kohë, të gjitha vendet e Ballkanit dhe ato të Bashkimit Europian.

Samiti i Selanikut, konfirmoi (premtoi) në mënyrë zyrtare perspektivën Europiane të

vendeve të Ballkanit Perëndimor ndërkohë vendet pjesëmarrëse në PSA iu nënshtruan

reformave transformuese, me qëllim konsolidimin e demokracisë dhe shtetit të së

drejtës, si dhe krijimin e një ekonomie tregu funksionale, nëpërmjet përafrimit gradual

të legjislacionit komunitar me të drejtën e tyre të brendëshme.

Po të kthehemi pas për të analizuar panoramën e situatës ndërkombëtare në prag të

Samitit të Selanikut, duhet theksuar se veprimi i guximshëm i Greqisë65

përkoi me

zhvillimet që ndodhnin në rajon dhe përtej tij.

64

Po aty

65 ―Kabineti i Ministrit të Jashtëm në atë kohë, Papandreou, publikoi një dokument strategjik për

Ballkanin Perëndimor, në të cilin shpalosej një axhendë ambicioze, dhe shprehej besimi se Greqia, si

fqinje e drejtpërdrejtë me vendet e rajonit, do të përbënte një dallim të qartë nga vendet e tjera anëtare

për avancimin e tyre në BE.‖ - European Movement Albania (EMA), Selanik 2014: Në kërkim të

riafirmimit të besueshmërisë së proçesit të zgjerimit të Bashkimit Europian, Tiranë, 2011, – F.5,

[Online], Marrë nga: https://drive.google.com/file/d/0B5bsW3XJg15CZ3FVeFNuT3JTT00/view

https://drive.google.com/file/d/0B5bsW3XJg15CZ3FVeFNuT3JTT00/view

49

Këshilli Europian i Kopenhagenit në dhjetor 2002, ndërmori hapin më të rëndësishëm në

gjithë historinë e integrimit Europian dhe shënoi fundin e proçesit të zgjerimit për dhjetë

vendet e reja. Me ftesën për anëtarësim në BE të 10 vendeve më 1 maj të vitit 2004,

Unioni Europian jo vetëm që e zmadhonte sipërfaqen e vet dhe numrin e popullatës, por u

jepte fund ndarjeve në kontinentin tonë – hendek që ndante botën e demokratike nga

vendet komuniste që nga viti 1945 - sikundër përcaktoi datën e hyrjes në BE për dy të

“mbeturit në klasë”: Rumaninë dhe Bullgarinë (viti 2007), si vendet-kandidate që nga viti

1995.66

Në këtë kohë kur BE-ja shkonte drejt integrimit, Europa Juglindore, në veçanti

Ballkani Perëndimor spostohej drejt instabilitetit dhe fragmentizimit. Ky hendek

rrezikonte të minonte konvergjencën Europiane.67

Vendet e Ballkanit Perëndimor u ndjenë të mënjanuara. Perspektiva e zgjerimit për më

tej ishte e paqartë. Paqartësia ishte reflektim i ndryshimeve të mëdha në nivel global dhe

gjëndjes së Ballkanit Perëndimor midis BE-së dhe SHBA-ve. Vëmendja ndërkombëtare

kishte lëvizur drejt Lindjes së Mesme, ndërsa Ballkani Perëndimor ndjente se nuk mund të

mbështetej më në një trajtim preferencial nga Perëndimi.

Vështruar nga ky rrafsh gjeopolitik, Presidenca greke e BE-së, nëpërmejt Samitit të

Selanikut, ia doli me sukses të forconte rrezen demokratike të veprimit të BE-së në

Ballkanin Perëndimor duke injektuar optimizëm dhe hapa konkrete drejt integrimit në BE.

Këshilli Europian u mblodh në Selanik më 19 dhe 20 qershor 2003 dhe miratoi "Agjendën

e Selanikut për Ballkanin Perëndimor: drejt integrimit Europian". Ai gjithashtu përcaktoi

dhe politikën e Unionit drejt Ballkanit Perëndimor, duke u bazuar tek Proçesi i

Stabilizim Asocimit.

“Vlera e Axhendës së Selanikut nuk qëndron vetëm në Proçesin e Stabilizim Asociimit

që përshkruan por tek vizioni që ofroi për popujt e Ballkanit: se një ditë urrejtja do t‟i

përkiste së kaluarës dhe të gjithë do të gëzonin lirid he prosperitet në një hapesirë të

përbashkët europiane”.68

Ky Samit njohu detyrimin historik dhe moral të BE-së për

të ndihmuar, si ekonomikisht ashtu edhe politikisht, vendet e BP. Kjo edhe fale

interesit në stabilitetin dhe prosperitetin e këtyre vendeve.

Gjithashtu, mesazhi kuptimplotë i ish-Komisionerit Patten kishte dhe anën tjetër të

medaljes kur shprehej se: ―Ne, në Komisionin Europian do të bëjmë ç‟është e mundur që

ju t‟ia arrini. Por anëtaresimi duhet fituar. Do të duhet shumë punë dhe vullnet i

dëshmuar politik nga ana e atyre që janë në pushtet në rajon. Se sa larg do të shkoni në

rrugën drejt integrimit Europian dhe sa shpejt do të arrini, kjo do të varet nga ju‖.69

66

Paskal Fonten, Europa në 12 leksione, Shkup: Qëndra Informative e Bashkimit Europian, 2010, -

F.13.

67 Vepër e cituar me sipër, Othon Anastasakis, ―The Europeanization of the Balkans‖, - F.77

68 Fjalimi i Ministrit të Jashtëm grek Dimitris Droutsas në European Policy Centre (EPC): ―A new

European agreement on the Balkans and Turkey: Greece‟s role‖, 22 Nëntor 2010, [Online], Marrë nga:

http://www.mfa.gr/en/current-affairs/statements-speeches/foreign-minister-droutsas-speech-at-the-

european-policy-center-epc-new-european-agreement-on-the-balkans-and-turkey-greeces-role.html

69 Vepër e cituar më sipër, European Movement Albania (EMA), Selanik 2014: Në kërkim të

50

Kështu, parimi i kushtëzimit sipas meritave të gjithësecilit vend u vendos në

themel të konsensusit për zgjerimin.

Në mbështetje të këtij angazhimi politik, Samiti miratoi dhe instrumentet e duhura për

integrimin e vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE, duke huazuar nga përvoja me vendet

e Europës Qëndrore dhe Lindore që u përfshinë në proçesin e zgjerimit.

Rezultati i Samitit të Selanikut ishte në thelb pozitiv dhe justifikoi pritshmëritë lidhur

me rajonin. Megjithëse niveli i angazhimit politik nuk shënoi një hov cilësor përpara,

Proçesi i Stabilizimit dhe Asociimit u pasurua me elementet e duhura, duke e transformuar

atë në një kuadër me koherent dhe të përshtatshëm për zgjerimin e BE-së, të ngjashëm me

kuadrin e aplikuar për dhjetë vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore.

Ç‘është më e rëndësishmja, Agjenda e Selanikut i dha Komisionit një rol më të madh,

duke e kthyer kështu në një ritual të përvitshëm vlerësimin e ecuris së vendeve të BP drejt

anëtarësimit në BE.

Pavarësisht arritjeve, entuziazmi i Selanikut 2003 për një axhendë të përshpejtuar të

anëtarësimit të Ballkanit Perëndimor në BE, i‘a la vendin kuptimit se ky proçes nuk do të

ishte i thjeshtë dhe i shpejtë. Proçesi i shtet-ndërtimit në rajon vijoi të përballej me

vështirësi, si pasojë e mungesës së kulturës demokratike të elitave politike, ekonomive jo

konkurruese, institucioneve demokratike të brishta, korrupsionit gërryes, papunësisë, dhe

ç‘është më e keqja, e mosmarrëveshjeve ndërshtetërore të pazgjidhura, të cilat u bënë

pjesë kryesore e menusë së proçesit të zgjerimit.

Në mars të vitit 2006 në Salzburg, Bashkimi Europian përsëriti premtimin e tij që e

ardhmja e shteteve të Ballkanit Perëndimor është në brendësi të BE-së ndërkohënë Nëntor

të vitit 2006 Komiteti i Bashkimit Europian me një deklaratë drejtuar Komunitetit

Europian dhe Këshillit, paraqiti një strategji të re për zgjerimin e periudhës kohore 2006-

2007, paralelisht paraqiti dhe një raport të veçantë përsa i përket ―aftësisë së BE-së të

integrojë anëtarë të tjerë‖.

Ky raport analizon aftësinë e BE-së në tre drejtime: aftësi, që nënkupton fillimisht

aftësinë e Bashkimit të funksionojë, domethënë reforma ligjore dhe jo thjesht duke u

bazuar në zgjerimin e tij, por në aftësinë e Bashkimit të funksionojë më mirë dhe të jetë

rezultativ. Kur flitet për funksionim rezultativ dhe ligjor nuk nënkuptohet vetëm madhësia

dhe mënyra e funksionimit të organeve kompetente, si psh. të Komitetit që karakterizohet

nga një madhësi e rrezikshme, por flitet edhe për përdorimin e gjuheve, të cilat arritën

tashmë në 22 gjuhë zyrtare.

Përmasa e dytë e aftësisë së Bashkimit të pranojë shtete të reja kandidate ka të bëjë me

aftësinë e tij të zbatojë politikat. Bashkimi Europian sa kohë që zgjerohet, duhet të jetë në

gjendje të vazhdojë të vërë në funksion dhe të zhvillojë politika të përbashkëta në të gjitha

drejtimet, në të kundërt nuk mund të jetë i aftë për atë që përfaqëson.

Përmasa e tretë dhe njëkohësisht e fundit e aftësisë së Bashkimit në pranimin e shteteve

të reja kandidate, i referohet buxhetit dhe aftësisë së tij të vazhdojë në financimin jetësor të

politikave të tij.


51

Ky raport i Komisionit nuk mbeti pa një vazhdim.

Sipas Këshillit të Lartë Europian në takimin e 14 dhe 15 Dhjetorit të vitit 2006 vetë

Këshilli Europian, duhet të ketë parasysh aftësinë e Bashkimit në thithjen e anëtarëve të

rinj. Ndërkohë që Bashkimi zgjerohet, kompletimi i sukseshëm kërkon që të funksionojnë

në mënyrë rezultative organet ligjore të BE-së dhe gjithashtu politikat që synojnë në

bashkim të zhvillohen më tej dhe të financohen në mënyrë jetësore.

Është e qartë që Bashkimi e shtrëngoi shumë qëndrimin e tij ndaj shteteve kandidate,

duke pretenduar respektimin e plotë dhe të rreptë të kritereve për integrim nga ana e shtetit

kandidat. Në këtë mënyrë, si rezultat, shteti kandidat duhet të përshpejtojë përgatitjete tij

në mënyrë që të marrë përsipër anëtarësimin.

Përsa i përket Bashkimit vetë, aftësia e tij për të bashkuar shtete të reja duket jo si një

kriter më tepër për anëtarësimin e shteteve të reja kandidate por si një kriter i

konceptueshëm, si njësine qua non për anëtarësime të reja.70

Këtu është dhe thelbi i

problemit: do të jetë e vështirë të konceptohet që shteti kandidat të plotësojë të gjitha

kriteret e anëtarësimit dhe të mos pranohet nga BE -ja sepse vetë Bashkimi nuk është i aftë

ose gati për anëtarësimin e shtetit kandidat. Do të ishte e pakonceptueshme që shteti

kandidat, i cili ka nisur marrëveshjen e anëtarësimit, në vend të dekorimit të përpjekjeve të

tij të përballet me paaftësinë e Bashkimit për të pranuar integrimin duke dënuar shtetin

kandidat për përpjekjet e tij të suksesshme të cilat, vetë Bashkimi i kushtëzoi.

Në Strategjinë e Zgjerimit të Nëntorit 2007, u propozua fillimi i dialogut politik

me çdo vend, për të hartuar një udhërrëfyes me kritere të qarta që duhet të

përbushen nga vendet e BP, për të avancuar gradualisht drejt liberalizimit të vizave

me BE-në. Këshilli, në konkluzionet e janarit 2008, mirëpriti propozimin e Komisionit

dhe shprehu gadishmërinë për të filluar dialogun me vendet e rajonit për hartimin e

udhërrëfyesit.

Në mars 2008, Komisioni propozoi përshpejtimin e proçeseve integruese të Ballkanit

Perëndimor drejt BE-së, nëpërmjet mbështetjes së zhvillimit ekonomik dhe politik të

vendeve të Ballkanit Perëndimor.

Nëse deri atë moment BE-ja kishte prezantuar modelin e ―grupit ose paketën‖, për

vendet e BP dhe Turqinë, tashmë, falë edhe shkallës së ndryshme të progresit në vende të

ndryshme, BE ndryshoi kursin e vet dhe i‘u drejtua modelit ―garë‖ ose ―qasje individuale

për secilin vend bazuar tek meritat‖.

Kjo ―qasje e re‖ e BE-së drejt Ballkanit u përforcua pas valës së anëtarësimit të 2004 e

sidomos pas anëtarësimit të Bullgarisë dhe Rumanisë në fillim të 2007, proçes i cili nuk u

parapri nga përgatitje adekuate. Ky perceptim, i kombinuar me shqetësimet që lidhen me

sigurinë dhe çështjet e pazgjidhura shtet-formuese në Ballkan, por edhe me zhvillimet e

post Lisbonës të BE-së, në një klimë gjithnjë e më të vështirë ekonomike, ka nxitur një

fokus më të fortë të BE-së në një metodë më të saktë të zbatimit të kushteve për

anëtarësim (të tilla si përcaktimi i standardeve përparim - kushtezimi).

70

Vepër e cituar më sipër, Donatos Papagiani, ―Strategjia e re e Bashkimit Evropian per zgjerimin‖, -

F.129

52

Në kuadër të këtyre zhvillimeve Bashkimi Europian është bërë më i kujdesshëm dhe i

shtrënguar në premtimet për zgjerim. Proçesi i negocimit të Kroacisë me BE-në u

shoqërua për herë të parë me aplikimin e parimit të kushtëzimit për hapjen dhe mbylljen e

çdo kapitulli të acquis communautaire. Aplikimet për anëtarësim në BE, në rastin e

Maqedonisë dhe Malit të Zi u shoqëruan me një ndarje mes statusit të vendit kandidat nga

çelja e bisedimeve për anëtarësim, ndërsa në rastin e Shqipërisë, as me akordimin e

statusit të vendit kandidat për disa vite rradhazi.

Duke ngritur “post-bllokun” për vendet aspirante të Ballkanit, BE-ja u përpoq të

qetësojë shqetësimin në rritje mes dhe brenda shteteve anëtare rreth zgjerimit dhe pasojat

e tij të mundshme.71

Megjithatë, kjo strategji ka shkaktuar edhe spekullime në rajon sipas

të cilave kushtëzimi është duke u përdorur për të mbajtur të mbyllur derën e BE-së për

hyrje të reja. Ky model apo qasje nuk mund të jetë një mburojë/mbrojtje për faktin se disa

vende nuk është e nevojshme të bëhen pengesë për një vend tjetër i cili “nuk ka

përmbushur detyrat në kohë”.72

Kjo është kundër parimit të solidaritetit, barazisë dhe

parimeve të tjera të vendosura për proçeset e aderimit. Ky është një problem që e bën

proçesin e integrimit dhe zgjerimit më të vështirë.

Zyrtarisht, institucionet e Bashkimit Europian i përmbahen vendimeve të marra në

Samitin e Selanikut (2003) sipas të cilit "rajoni ka një perspektive Europiane" dhe se BE-

ja është e palëkundur në mbajtjen e premtimeve për të ofruar mundësi anëtarësimi për të

gjitha vendet e këtij rajoni bazuar në parimet e kushtëzimit dhe të meritave individuale të

secilit vend aspirant bazuar në arritjet e tyre individuale të zbatimit të reformave.”73

Megjithatë, në anën tjetër, ky premtim i Brukselit drejt vendeve të Ballkanit Perëndimor

është duke u bërë gjithnjë e më i vështirë për t'u mbajtur.

Brukseli është kapur nga një dilemë: si të arrijë ekuilibrin e duhur mes ofrimit të

stimujve për të ankoruar Ballkanin në Europë, dhe në të njëjtën kohë të garantojë se

reformat e tyre thelbësore janë të qëndrueshme.

Aktualisht, faktorët më të rëndësishëm që ndikojnë në proçesin e zgjerimit, përveç

stadit të reformave të vendeve që synojnë anëtarësimin në BE janë:

Thellimi i integrimit përkundrejt zgjerimit: Në vitin 2010, nëpërmjet Traktatit të

Ratifikuar të Lisbonës u duk se BE kapërceu vite të gjata beteje të brëndshme

institucionale ndërmjet shteteve anëtare dhe burokracisë së Brukselit. Qëllimi kryesor i

Traktatit të Lisbonës, pas dështimit të Traktatit Kushtetues, ishte që të bënte Bashkimin

Europian më demokratik, transparent dhe efektiv në vendimarrje, duke i hapur rrugën

kështu proçesit të zgjerimit të mëtejshëm të BE-së.

71

Vepër e cituar më sipër, Rosa Balfour & Corina Stratulat, ―The enlargement of the European Union‖

- F.2,

72 Vepër e cituar më sipër, Ylber Sela, Bekim Maksuti, ―Futur Enlargement of the EU- The Challenge

Call Western Ballkan and Turkey‖ - F. 4.

Shënim i autorit: Shembulli më i mire është bllokimi i aderimit të Sllovenisë nga Italia dhe më pasi ai

i Kroacisë nga Sllovenia etj.

73 Vepër e cituar më sipër, Blerim Reka, ―Delayed EU Enlargement to the Western Balkans‖, - F. 4.

53

Ky proçes mund të intensifikohej në dekadën e dytë të këtij shekulli por ngjarjet

dramatike brenda Zonës Euro në fund të vitit 2011, (për shkak të borxhit grek), kanë ri-

hapur diskutimet pesimiste ndajzgjerimeve të ardhshme.

Institucionet e BE-së si dhe shtetet antare kthyen vëmendjen në shpëtimin e këtij shteti

nga kriza.

Kriza ekonomike dhe financiare vuri edhe njëherë në dyshim projektin europian dhe

bëri që BE të përqëndrohet më shumë në problemet e brëndshme se në zgjerimin e saj me

antarë të rinj.

Disa vite nga fillimi i saj kriza ekonomike dhe financiare nuk është kapërcyer ende.

Shumica e vendeve të Ballkanit janë goditur rëndë nga vështirësitë ekonomike në BE-

partneri kryesor i rajonit në tregti dhe investime. Me normë të lartë në papunësinë e të

rinjve dhe rënie të rritjes ekonomike, qëllimi i anëtarësimit në BE, me parakushtete saj

shpesh të kushtueshme,mund të humbasi reputacionin në mesin e njerëzve, dhe të

provokojë lindjen e masave populiste e jo më pro-europiane apo reformiste – mes

politikanëve në Ballkan (siç shihet kohët e fundit në Serbi).74

Me fjalë të tjera, BE-ja tani është duke eksportuar krizën në periferinë e saj tashmë të

trazuar dhe kjo në një farë mase prek politikën e saj në rajon.75

Zgjidhja e krizës financiare dhe marrja e masave për t‘i parandaluar ato në të ardhmen

do të vijojë të mbetet një prioritet i axhendës së BE-së për një kohë të konsiderueshme,

duke i bërë çështjet e tjera si integrimi i Ballkanit, më pak të rëndësishme.

Ndërkohë që Proçesi i Stabilizim Asociimit përfshin kushtëzimin dhe bashkëpunimin

rajonal, proçesi i aderimit është në thelb një proçes bilateral. Në këtë kontekst, vendet

anëtare të BE-së kanë këmbëngulur që mosmarrëveshjet ndërshtetërore me vendet

aplikante t‘i zgjidhin para se këto të fundit të bëhen vende anëtare. Për BE-në duket e

vështirë që të mirëpresë vendet aplikante pa zgjidhur këto mosmarrëveshje.

Ajo kërkon të shmangë precedentin e Qipros, e cila u pranua, pavarësisht faktit se

ishulli vijon të mbetet I ndarë. Mosmarrëveshjet mbi vijën kufitare ndërmjet Sllovenisë

dhe Kroacisë ngadalësuan rrugëtimin e kësaj të fundit drejt BE-së. Gjithashtu, përcaktimi i

vijës kufitare detare ndërmjet Greqisë dhe Shqipërisë mund të shtrohet si çështje për t‘u

zgjidhur nga ana e Greqisë para aderimit të Shqipërisë në BE.

Në rastin e Ballkanit Perëndimor, mosmarrëveshjet ndërshtetërore mund të krijojnë një

efekt spiral, duke sjell edhe një ndarje tjetër ndërmjet vendeve që janë në pararojë në këtë

proçes dhe që pritet të aderojnë në BE më shpejt dhe atyre të prapambetura.

Lundrimi i anijes së zgjerimit kundër rrymës është më i vështirë sesa në kushtet kur era

do të ishte e favorshme, sidomos kur vendet e reja kandidate apo potenciale kandidate,

74

Corina Stratulat, EU enlargement to the Balkans: the show must go on, European Policy Centre,

Tetor 2012, - F.2, [Online], Marrë nga:

http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_2988_eu_enlargement_to_the_balkans.pdf

75 Justin Vaïsse, Sussi Denison, Euroepan Foreign Policy Scorecard 2013, European Council on

Foreign Relations, Londër, 2013,- F.76, [Online], Marrë nga:

www.ecfr.eu/page/-/ECFR73_SCORECARD_2013_AW.pdf



54

vijnë nga një rajon i vështirë si Ballkani.76

Aderimi (i konsideruar) i nxituar shoqëruar nga

performanca e dobët në përmbushjen e kritereve të anëtarësimit nga Bullgaria dhe

Rumania ka ndikuar në uljen e entuziazmit për zgjerim të shpejtë me vende të reja. Në

gjirin e vendeve më të rëndësishme anëtare ndjehet një fare lodhjeje e zhgënjimi nga

zgjerimi dhe si pasojë janë shtrënguar proçedurat për vendet e ardhshme aspirante.

Këto lloj problemeshe e bëjnë të vështirë për të mbajtur politikisht hapur derën e

Bashkimit për hyrje të reja nga Ballkani.

Të ndodhur në këtë situatë, liderët europian tentojnë të shtyjnë çdo vendim tjetër në

fushën e zgjerimit.

Pra, është e qartë se ―oferta e anëtarësimit‖ këtë dhjetë vjeçar duket të jetë më pak e

favorshme krahasuar me dy dekadat e fundit.

Vitet e fundit politika e BE-së për Ballkanin Perëndimor është shembulli më tipik i

asaj që konsiderohet si një politikë “duke parë e duke bërë”, e cila kufizohet në proçesin

teknokratik, duke mos u shndërruar dot në një proçes politik transformues e zhvillimor në

kuptimin e vërtetë të fjalës, megjithatë duhet të pranojmë se secila nga 2 alternativat

e mundëshme, pranimi i parakohëshëm apo shtyrja e tij, sjell efekte negative.77

Kjo lloj strategjie, në pamje të parë, e ruan BE-në nga aderimi i vendeve me

ekonomi të dobët, të prekur nga një përqindje e madhe papunësie e me probleme të

pazgjidhura, të cilat do ta dëmtonin atë. Disa prej vendeve janë pjesë konfliktesh të

ashpra me fqinjët apo ndarjesh politike ndërsa, disa të tjerë, kanë probleme

konstitucionale të pazgjidhura, që lidhen me statusin e tyre.

Ashtu si edhe lëkundja e ekonomive të brishta të ballkanit, tensionet e sotme e

zvogëlojnë besimin ndërkombëtar në gatishmërinë e rajonit për të ecur përpara.

Rreziku tjeter është se shtyrja e aderimit të këtyre vendeve për një tjetër

moment do të vinte në rrezik progreset e bëra se fundmi përsa i përket paqes dhe

stabilitetit në rajon. Instabiliteti i Ballkanit mbetet një problem për Europën,

pavarësisht se ku ndodhen kufijtë e BE-së.

Çdo zgjedhje e BE-së do ta bënte atë të përballej me njërin nga këto dy rreziqe:

rrezikun e një aderimi të parakohshëm dhe rrezikun e një shtyrjeje të tepruar të

integrimit edhe pse ― rruga që këto vende kërkojnë dhe aspirojnë të ndjekin nuk

është as e re dhe as e panjohur, sepse BE-ja, me politikat e zgjerimit, ka treguar që

nuk është thjesht një dëshirë por një prespektive e paevitueshme për stabilitetin dhe

zhvillimin”.78

76

Sipas Ministrit të jashtëm grek Dimitris Droutsas në European Policy Centre (EPC): ―A new

European agreement on the Balkans and Turkey: Greece‘s role 22 Nëntor 2010, ―rajoni i Ballkanit

është i vogël në përmasë por i madh për sa i takonproblemeve‖ (Small in size, large in problems). -

Vepër e cituar më sipër, European Movement Albania (EMA), Selanik 2014: Në kërkim të riafirmimit

të besueshmërisë së proçesit të zgjerimit të Bashkimit Europian, Tiranë, 2011, – F.14

77 Vepër e cituar më sipër, Heather Grabbe, Gerald Knaus and Daniel Korski, BEYOND WAIT-AND-

SEE: THE WAY FORWARD FOR EU BALKAN POLICY, - F.2,

78 Semiha Loca & Bardhyl Ceku, ―Balkan Countries Integration Into EU: Problems and Perspectives

55

Zhvillimet rajonale kanë nxjerre në pah rëndësinë e zgjidhjes së kësaj gjendje të

vështirë.

Mungesa e standardeve konkrete dhe të matshme për të vlerësuar se kur vendet e BP do

të përfitojnë nga anëtarësimi gjithashtu mund të kontribuojë për të gërryer motivimin e

vendeve për të vazhduar me qëllimin e pranimit në BE.

Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë, e cila nuk ka qenë në gjendje të hapë

bisedimet e pranimit për marrjen e statusit të vendit kandidat që nga viti 2005 për shkak të

vetos së Greqisë, ka përjetuar kohët e fundit rishfaqjen e tensioneve ndër-etnike dhe një

rikthim të shënuar të lirisë së medias. Çfarë është e sigurt është se marrëdhëniet e vendit

me BE-në janë një nevojë urgjente për reanimim, në mënyrë për të parandaluar rëndimin e

situatës së brëndshme nga përkeqësimi i mëtejshëm.

Gjithashtu, Shqipëria dhe Bosnje-Hercegovina, përparimi i të cilave në rrugën drejt

anëtarësimit në BE kishte arritur efektivisht në një “pikë të vdekur” në vitet e fundit, ka

qenë i paqartë (vagullt) pa ndërhyrjen e fuqishme të BE-së në situatën e brëndshme

politike. Krizat e tyre të brëndshme politike dhe sociale ngrënë pyetjen nëse fuqia

transformuese e BE-së ka ndjekur vërtetë kursin e vet.79

Në të njëjtën mënyrë, Kosova, e cila deri pak muaj më parë ishte ende jashtë një

trajektore formale anëtarësimi deri sa përfunduan bisedimet Prishtinë-Beograd, ka qenë

një lëvizje spirale progresive drejt varfërisë akute dhe izolimit.

Mbajtja peng e progresit të anëtarësimit në BE mund të pengojë reformën e këtyre

vendeve dhe përpjekjet demokratike të konsolidimit. Nëse BE-ja nuk arrin të theksojë

proçesin duke gjetur një ekuilibër (më shumë) bujar midis stimujve dhe kushteve, dhe nëse

ritmi i hapjes së negociatave të pranimit ngadalësohet pas hyrjes së Kroacisë, ajo mund të

humbasë edhe një herë Ballkanin. A është ky përdorimi më i zgjuar i 'karrotës' më të

çmuar të BE-së - anëtarësimi?80

Si reflektim i domosdosmërisë që ―kërkesa‖ për anëtarësim të vijojë të jetë po aq

tërheqëse për zhvillimin, transformimin dhe modernizimin e Ballkanit Perëndimor, ne

Prill të 2018, Komisioni Europian hapi dritën jeshile per Shqipërinë dhe Maqedoninë duke

i rekomanduar Këshillit Europian hapjen e negociatave me këto dy vende.

2.4 Propozimi grek për Ballkanin Perëndimor gjatë Presidencës së BE-së në

2014.

Që nga fillimi i viteve 1990 Greqia ishte një nga avokatët e fuqishëm të integrimit të

vendeve të Ballkanit në Bashkimin Europian. Nga njëra anë, që nga fillimi i anëtarësimit

for Albania‖, NË Economic Integration, Competition & Cooperation, University of Rijeka, Croatia, 1-

3 Prill, 2009, – F.2.

79 Vepër e cituar më sipër, R. Rosa Balfour & Corina Stratulat, ―Enlargement to the Balkans: one step

forward, two steps back‖, European Policy Centre, 12 Dhjetor 2011, - F.2,

80 Po aty

56

të saj në BE, Greqia ishte i vetmi vend që nuk kishte ndonjë kufizim toke me ndonjë

anëtar tjetër të BE-së dhe nga ana tjetër, investimet helene në atë rajon janë të mëdha,

veçanërisht në Bullgari, Rumani, Maqedoni dhe Serbi.

Pas mbarimit përfundimtar të të gjitha konflikteve në Ballkan në vitin 2003, gjatë

Presidencës Greke të Këshillit të BE-së, Bashkimi Europian konfirmoi projektin e tij të

integrimit politik të Ballkanit Perëndimor, duke deklaruar zyrtarisht në samitin e Selanikut

se "e ardhmja e Ballkanit është brenda Bashkimit Europian". Kjo axhendë shpalosi një hap

të ri të rëndësishëm në marrëdhëniet e privilegjuara midis BE-së dhe vendeve të Ballkanit

Perëndimor.

Ishte një kohë euro-entuziazmi, midis futjes së monedhës së përbashkët, negociatave

për krijimin e kushtetutës së BE-së dhe zgjerimit drejt Europës Juglindore i cili i dha fund

ndarjes së Europës. Ishte një periudhë dinamizi që përfshinte thellimin dhe zgjerimin e

Europës.

Presidenca greke në 2003 pati 2 objektiva: Nga njëra pranimin e Bullgarisë dhe

Rumanisë, pas valës së madhe të zgjerimit të vitit 2004, dhe nga ana tjetër të mbante

derën e BE-së të hapur për vendet e Ballkanit Perëndimor.81

Shpresa ishte që deri në vitin 2014, njëqind vjet pas Luftës së Parë Botërore, të gjitha

vendet e Ballkanit Perëndimor mund të arrinin të njëjtin rezultat.

Gjatë presidencës së saj të BE-së, në gjysmën e parë të vitit 2014, Greqia organizoi, më

8 Maj, një Samit BE-Ballkani Perëndimor. Pra, një ―Selanik 2014‖, në vazhdën e

―Selanikut 2003‖ për t‘i ri-injektuar energji proçesit të zgjerimit pas një analize rreth

problemeve kyçe për secilin vend.

Megjithatë rrethanat në të cilat Greqia ndërmori Presidencën e saj të pestë të BE-së, 11

vite më vonë ishin krejtësisht të ndryshme nga ato të vitit 2003: Greqia mori drejtimin e

BE në atë që ishte një kohë veçanërisht e vështirë si për vetë vendin dhe për Bashkimin

Europian si një i tërë.

BE po rimëkëmbej nga ndikimi i zgjatur krizës së eurozonës, pasojat e të cilës u ndien

në nivel ekonomik, politik dhe social. Politikat e rregullta fiskale kishin ndikuar shumë në

kohezionin social, veçanërisht në vendet e prekura drejtpërdrejt nga kriza, të cilat kishin

marrë paketa shpëtimi dhe ishin nën mbikëqyrje e FMN-së.82

Në të njëjtën kohë, kostot e mëdha sociale të krizës ekonomike në eurozonë e kishte

minuar besimin e shumë europianëve mbi aftësinë e institucionet europiane për të trajtuar

me sukses krizën.

Presidenca e Greqisë nisi në një kohë intensive euroskepticizmi dhe rritjeje të

zemërimit kundër Brukselit në të gjithë BE-në, veçanërisht - por jo vetëm - në vendet më të

prekura nga kriza.83

Recesioni, papunësia e lartë, lodhja e popullatës, humbja e besimit

81

George Pagoulatos and Spyros Blavoukos, The Last Greek Presidency: Greece in European

Integration and the Four Greek Presidencies of the EU, Athens: Papazisis, 2004, F.5

82 Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Drejtoria e Përgjithshme për Çështjet Ekonomike dhe

Financiare, 7/2013, (Bruksel: 2013)

83 Ritsa Panagiotou, Greece‟s EU Presidency and the Challenge of Western Balkan Enlargement

57

tek krerët europian dhe një mungesë e ndjeshme solidariteti mes kombeve, kishin

tensionuar gjithë themelet e Bashkimit Europian.

Kjo situatë duket se ndryshoi prioritetet, e shpallura kohë më parë, të presidencës greke

në fillim të 2014.

Edhe pse e përfshirë nga një krizë e thellë dhe e tejzgjatur, Greqia u thirr për të

provuar se pavarësisht pritjeve të përgjithshme negative në lidhje me probabilitetin e

suksesit të saj, Presidenca e saj mund t'i përgjigjej sfidave urgjente dhe të nxiste më tej nje

program rinovimi dhe rritjeje.

Greqia solli me vete një trashëgimi të rëndësishme që prej Presidencës së saj të vitit

2003: atë të të konsideruarit si një "promotor" i perspektivës se pranimit të Ballkanit në

Europë, si dhe një "urë" ndërmjet Ballkanit dhe Brukselit. Kjo trashëgimi i dha

presidencës greke shumë pritshmëri, të tilla si mbajtja e një presidence të suksesshme në

rrethana të vështira, si dhe presion shtesë për të provuar se jo vetëm që nuk kishte humbur

vizionin e saj rreth perspektivës europiane të Ballkanit Perëndimor, por gjithashtu se ajo

ishte ende e gatshme dhe e aftë të mbante rolin e "Ambasadorit" të rajonit.84

Kështu qe

Presidenca Greke ishte e ekspozuar ndaj dy dinamikave të kundërta sa i përket politikave

të Ballkanit Perëndimor: nga njëra anë, kishte pritshmëri të mëdha për shkak të

trashëgimisë së saj pozitive kundrejt Ballkanit Perëndimor dhe përpjekjeve për anëtarësim,

dhe nga ana tjetër, ka pasur pritshmëri të ulët për shkak të krizës së thellë që e kishte

privuar vendin nga prestigji, forca dhe statura e nevojshme për të arritur përparime të

rëndësishme.

Këto pritshmëri të kundërta, si dhe ekzistenca e shumë kufizimeve objektive në proçesin

e zgjerimit, ndikuan fuqishëm alternativat politike të Presidencës Greke përballë Ballkanit

Perëndimor.

Pjesëmarrësit Europian theksuan angazhimin e tyre për përfshirjen e rajonit në BE por

ndryshe nga sa ishte parashikuar nga Ministri Grek i Punëve të Jashtme përpara se të

merrte presidencën e BE-së, i cili parashikonte miratimin e një deklarate politike të

Samitit, në të cilën të caktohej një afat kohor indikativ për mbylljen e proçesit të aderimit

të vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE (viti 2018 si objektiv)85

, në këtë konferencë u

deklarua se anëtaresimi do të bëhej në përputhje me kuadrin e aderimit, proçesin e

Stabilizim Asociimit, kriteret bazë të Kopenhagenit dhe Konsensusin e Rinovuar mbi

Zgjerimin 2006, pa përcaktuar një afat të qartë.

Njëkohësisht, ndryshe nga sa ishte parashikuar, krijimi i mekanizmave të cilët do bënin

të mundur suksesin e proçesit të aderimit, duke krijuar grupe pune dhe caktuar shtete

―mbikëqyrëse‖ për vendet kandidate, nuk ishin pjesë e rendit të ditës.

Policies in Light of the Crisis, Graz, Working Paper No. 12, Austri: Centre for Southeast European

Studies, 2015, - F. 11. 84

Po aty, F. 3

85 Ministria e Punëve të Jashtme të Greqisë, Agenda 2014, – F.1, [Online], 14.02.2011, Marrë nga:

http://www.mfa.gr/images/docs/periferiaki_politiki/agenda_2014_en.pdf

Shënim i autorit: Kjo mund të arrihet, përmes:

- ngritjes së grupeve përgatitore të specializuara mes vendeve kandidate dhe vendeve anëtare;

58

Në këtë konferencë ministrat vlerësuan nevojën për përpjekje të mëtejshme,

veçanërisht në fushën e sundimit të ligjit, mbrojtjen e të drejtave themelore,

bashkëpunimin rajonal dhe marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë dhe sigurimin e një

ekonomie tregu funksionale, veçanërisht në konsolidimin e stabilitetit makroekonomik

dhe rritjen e vendeve të punës. Agjenda e re e Selanikut 2014 ishte e nevojshme për të

siguruar të ardhme të sigurt për vendet e Ballkanit Perëndimor.

Përsëri, Bashkimi Europian frymëzoi dhe inkurajoi vendet e Ballkanit Perëndimor që të

ndjekin të njëjtën rrugë të suksesshme me të cilën Kroacia, Bullgaria dhe Rumania ndoqën

më parë.

Përgatitja e vazhdueshme për integrimin në strukturat europiane dhe anëtarësimin

përfundimtar në Bashkimin Europian, nëpërmjet miratimit të standardeve europiane, tani

është sfida e madhe përpara qeverive të kandidatëve nga Ballkani Perëndimor.

Jetësimi i këtyre masave do të injektonte energji pozitive dhe përshpejtim të aderimit të

vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE. Gjithashtu do të realizonte adoptimin e politikës

rajonale të BE-së për Ballkanin Perëndimor në funksion edhe të zbatimit të strategjisë

“BE 2020”.86

Dhjetë vjet pas zgjerimit më të madh dhe me 3 anëtarë të rinj që pas 2004, situata

është më pak inkurajuese. Dosja e zgjerimit nuk ka qenë ndër prioritetet e BE-se dhe

Konferenca Ministrore e BE / Ballkani Perëndimor mbajtur në Selanik më 8 maj 2014

përfundoi pa ndonjë rezultat të rëndësishëm.

Nga njëra anë, proçesi i europianizimit nuk ka punuar për vendet e Ballkanit në të

njëjtën mënyrë si për vendet e Europës Qendrore dhe Lindore. Për këtë të fundit, integrimi

europian u nxit nga një sërë mundësishë dhënë nga tranzicioni ekonomik dhe demokratik i

viteve 1990, nga legjitimiteti politik që elitat e reja po e gjenin në "kthimin në Europë" dhe

nga ndjenja e fortë e "bashkimit kontinental "që u dëgjua në Paris dhe Berlin po aq sa në

Pragë dhe Varshavë.87

Për vendet e Ballkanit Perëndimor, vitet 1990 nuk u zhvilluan në të njëjtën mënyrë.

Tranzicioni post-socialist u zhvillua ose përmes luftës dhe ripërcaktimit të kufijve

- dërgimit të zyrtareve të administratës publike nga vendet anëtare në vendet kandidate për dhënie

përvoje;

- organizimit të trajnimeve, tryezave të përbashkëta;

- vlerësimit të vazhdueshëm të progresit dhe bashkëpunim të ngushtë me Komisionin Europian.

86 Vepër e cituar më sipër, European Movement Albania (EMA), Selanik 2014: Në kërkim të


87 Davide Denti, The EU and the Balkans in Thessaloniki, 11 years later. What went wrong?, Graz,

Austri, 2014, [Online], Marrë nga: http://www.suedosteuropa.uni-graz.at/biepag/node/87

* Shënim i autorit: Megjithatë, kjo ndodh gjithnjë e më shpesh: kontradiktat në kufirin e detit në Gjirin

e Piranit e çuan Slloveninë të bllokojë Kroacinë; Gjermania dhe Holanda treguan ngurrim në lidhje me

përparimin e Serbisë dhe Shqipërisë; dhe madje edhe Rumania dhe Bullgaria u përballën me Serbinë

për çështje që nuk kanë lidhje me zgjerimin (refuzimi i vendeve të tjera anëtare për të pranuar hyrjen e

tyre në Shengen). Së fundi, çështja e pafundme e emrit ende nxit Greqinë që të kundërshtojë

Maqedoninë;

http://www.suedosteuropa.uni-graz.at/biepag/node/87

59

(Jugosllavisë), ose nëpërmjet rrëzimit të strukturave shtetërore (Shqipëri). Tranzicioni në

kapitalizëm dhe demokraci ishte i ngadalshëm dhe dobësitë administrative apo sfidat e

shteteve të reja treguan se stimujt dhe procedurat, të cilat kishin funksionuar në Europën

Qendrore dhe Lindore, nuk kishin të njëjtin efekt edhe në Europën Juglindore.

Nga ana tjetër, procesi i zgjerimit "në bllok", me një datë hyrje fikse, e cila u

konsiderua e paaftë për të siguruar stimujt e nevojshëm për reformat, i ka dhënë rrugë

proçesit "regate", në të cilin secili vend shtyhet të konkurrojë me fqinjët.

Vendet kandidate janë ballafaquar shpesh me pengesa nga një ose më shumë shtete

anëtare, të cilët janë përpjekur të vonojnë progresin e tyre drejt BE-së, ndonjëherë me

sukses, për shkak të çështjeve dypalëshe. Ky është një qëndrim që rrezikon konsistencën e

kushtëzimit, sipas të cilit çdo reformë e kryer duhet të shpjerë në një shpërblim në

proçesin e afrimit me BE-në.*

Pasqyrimi i ngjarjeve tregon se si zgjerimi i vitit 2004 ishte me të vërtetë një

përjashtim. Së pari, ishte një proçes i udhëhequr nga Komisioni Europian, ndërsa vendet

anëtare u fokusuan në debatin mbi Traktatin Kushtetues. Së dyti, ai gëzonte një legjitimim

falë nocionit ë fuqishëm simbolik mbi "ribashkimin e Europës" të ndarë nga Lufta e

Ftohtë.

Këto janë të gjitha kushtet që nuk ekzistojnë më në raundin aktual të zgjerimit, në të

cilin është e qartë se si mes politikëbërësve ashtu edhe në nivelin e popullsisë ka më

shumë skepticizëm, kujdes, ndërhyrje dhe frikë nga implikimet e zgjerimit të mëtejshëm

gjatë kësaj periudhe kritike.

Është e qartë se si shoku i krizës greke dhe kontaminimi i mëvonshëm i shteteve të

tjera të Europës Jugore e bënë shumicën e shteteve anëtare të BE-së edhe më të

kujdesshëm ndaj zgjerimit kundrejt shteteve nga një rajon që ka fituar reputacion për

mosbesueshmërinë, korrupsionin, stanjacionin dhe që vuajnë ende pasojat e luftërave të

viteve 1990 apo nga elitat politike që shpesh përdorin etnonacionalizmin si burimin e

legjitimitetit të brendshëm.

Vitet e fundit i kanë lejuar Bashkimit Europian të përshtasë strategjitë e tij në lidhje

me vendet kandidate të Ballkanit Perëndimor, specifika e të cilave nuk ishte parë

fillimisht. Dhjetë vitet e ardhshme do të na tregojnë nëse kjo recetë është në fakt e drejta.88

2.5 Stadi aktual i proçesit të zgjerimit.

Në një kohë kur “asgjë më shumë se prespektiva e qartë e anëtarësimit të plotë – edhe

për rastet më të vështira – nuk do të garantojë modernizimin ekonomik dhe social apo

konsolidimin demokratik të vendeve të Ballkanit”,89

Koncepti i Europës me dy shpejtësi është shndërruar në objekt debatesh në qarqet politike

88

Vepër e cituar më sipër, Davide Denti, The EU and the Balkans in Thessaloniki, 11 years later.

What went wrong?

89 Vepër e cituar më sipër, Corina Stratulat, EU enlargement to the Balkans: the show must go on,

European Policy Centre, Tetor 2012, - F.2,


60

europiane prej disa vitesh, si një mënyrë për të zgjidhur disa çështje institucionale të

Unionit. Sipas këtij koncepti sa më shumë rritet numri i anëtarëve të BE-së, më e vështirë

bëhet arritja e konsensusit duke zvogëluar mundësinë e avancimit të të gjitha grupeve me

të njëjtën shpejtësi.

Sot panorama nuk është shumë e favorshme. Më shumë se sa një Europë me dy

shpejtësi egziston rreziku të shfaqen një grup vendesh të vetë izoluar nga pjesa tjetër e BE-

së duke ngritur barriera të vështira apo të ―pa kapërcyeshme‖ për ato që konsiderohen

vende të klasit të dytë apo të papërshtatshëm për të qenë pjesë e ―bërthamës europiane‖.

Megjithatë ka vend për të menduarin pozitiv pasi hapat përpara janë të pamohueshme..

Pavarësisht nga kriza e euros dhe ajo politike në Europë, BE-ja nuk ka humbur nga

shikimi prioritetin e integrimit të Ballkanit Perëndimor dhe ka pasur progres të

konsiderueshëm në marrëdhëniet mes tyre gjatë viteve të fundit.90

Pas Kroacisë e cila miratoi pranimin në BE me një referendum në janar të 2012, dhe u

shndërrua në shtetin e 28-të anëtar në korrik të vitit 2013, duke u treguar të gjitha vendeve

të tjera në rajon se objektivi është i arritshëm edhe vendet e tjera të rajonit kanë pasur

zhvillime positive.

Mali i Zi ka hapur negociatat për anëtarësim në qershor 2012, pasi tregoi rezultate të

mira në luftën kundër korrupsionitdhe krimit të organizuar.

Serbia u shpërblye me statusin e kandidatit në mars 2012 për avancimin drejt

normalizimit të marrëdhënieve me Prishtinën dhe nisi negociatat për anëtarësim në Janar

2014. Normalizimi i marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës, i cili u negociua nga BE

në vitin 2013, po i lejon të dyja vendet të largohen nga politika e nacionalizmit dhe të

vazhdojnë paralelisht drejt integrimit europian.

Nga ana tjetër, Kosova-pavarësia e mbikëqyrur e së cilës përfundoi në fund të gushtit

2012-filloi bisedimet për liberalizimin e vizave me Komisionin në janar 2012, ka marrë

udhërrëfyesin për udhëtimin pa viza në mars, ndërkohë, falë progresit të ―çertifikuar‖ edhe

nga ana e Komisionit Europian, nënshkroi marrëveshjen e stabilizimit dhe asociimit

(MSA) me BE-në në 27 Tetor 2015.

Në rastin e Kosovës Komisioni Europian kërkon shprehimisht në strategjinë e re, të

Shkurtit 2018, një "marrëveshje të gjerë normalizimi, të detyrueshme ligjërisht mes

Serbisë dhe Kosovës".

Ndërkohë në mars 2012, Komisioni nisi një dialog të Nivelit të Lartë të pranimit

(HLAD) me Shkupin në një përpjekje të zgjuar për të zbutur bllokimin e Greqisë që ka

penguar ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë të hapë negociatat e pranimit që nga

Shënim i autorit: Në të vërtetë, me 17 shtete që kanë adoptuar monedhën europiane dhe dhjetë shtete

të tjera që ende se kanë bërë, kjo e sotmja është aktualisht një Europë me shpejtësi të ndryshme,

sidomos duke marrë në konsideratë se disa nga vendet anëtare (si Britania e Madhe, Suedia dhe

Danimarka) jo vetëm nuk bëjnë pjesë në zonën euro, por kanë vendosur ta përjashtojnë vehten nga

zgjedhjet politike të Unionit në disa sektore si mbrojtja, imigracioni apo politikat sociale. 90

Vepër e cituar më sipër, Justin Vaïsse, Sussi Denison, Euroepan Foreign Policy Scorecard 2013,

European Council on Foreign Relations, Londër, 2013, - F.79,

61

viti 2009. Raportet e fundit të Progresit janë qartësisht pozitive për arritjet e Republikës

së Maqedonisë në kuadër të HLAD, dhe është theksuar nevoja urgjente për të marrë

kërkesën e vendit për anëtarësim në etapën e ardhëshme me kusht zbatimin e plotë të

marrëveshjes së Përzhinës.91

Kjo marrëveshje e nënshkruar në 20 qershor 2015, i

anagazhon palët të respektojnë parimet demokratike dhe të ndërmarrin hapa për tejkalimin

e krizës politike që ka zaptuar vendin. Partitë politike maqedonase pajtohen për

konsolidimin ekonomik dhe demokratik të vendit, përforcimin e marrëdhënieve

ndëretnike, implementimin e plotë të Marrëveshjes së Ohrit dhe përforcimin e

marrëdhënieve të mira ndërfqinjësore.

Aktualisht negociatat me shtetin helen mbi marrëveshjen e emrit të Ish-republikës

Jugosllave të Maqedonisë kanë përparuar. Ndërmjetësimi rinisi vitin e kaluar, pas tre vjet

ndërprerjeje. Ka vullnet të mirë nga të dyja palët për progres. Autoritetet e Shkupit dhe të

Athinës i quajnë bisedimet si ―mundësi e jashtëzakonshme‖ për të zgjidhur konfliktin.

Qeveria e re maqedonase e cila nisi punën në maj te 2017, dhe qeveria greke e përndjekur

nga sfidat ekonomike janë më shumë se të gatshme për të përmirësuar marrëdhëniet.

Rezultatet e arrituara në negociata bënë të mundur rekomandimin e hapjes së

negociatave midis BE-së dhe Maqedonisë.

Zgjedhjet e fundit në Shqipëri treguan se edhe atje një ndryshim demokratik në pushtet

është i mundur, duke lejuar Tiranën të arrijë statusin e vendit kandidat si rezultat i

përmbushjes së prioriteteve, të identifikuara si pesë fusha përparësie kyçe, që ishin

vendosur nga Komisionit Europian,të cilat Shqipëria duhet t‘i përmbushë për hapjen e

bisedimeve të anëtarësimit. Më konkretisht: të vijojë reformën në administratën publike; të

forcojë pavarësinë, efikasitetin dhe llogaridhënien e institucioneve gjyqësore; të bëjë

përpjekje të mëtejshme të vendosura në luftën kundër korrupsionit; të bëjë përpjekje të

mëtejshme të vendosura në luftën kundër krimit të organizuar; dhe të forcojë mbrojtjen e

të drejtave të njeriut, përfshirë të romëve, dhe politikat kundër diskriminimit, si dhe të

zbatojë të drejtën e pronës.

Sipas strategjisë së fundit të BE-së për Ballkanin Perëndimor pritet rekomandimi i

hapjes së negociatave për Ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë dhe Shqipërinë. Kjo u

arrit në Prill të 2018 me dhënien e rekomandimit nga ana e Komisionit Europian.

Edhe Bosnje-Hercegovina ka provuar së fundi synimin për të arritur fqinjët e saj,

aspirantë për t‘u anëtarësuar në BE. Hyrja në fuqi e Dialogut të Nivelit të Lartë me Bosnje

-Hercegovinën në 2012, për shkak të bllokimit të ratifikimit të MSA që prej 2008, si

pasojë e problemeve të brëndshme politike, ishte pozitive pasi marrëdhënit me BE-në

ishin ndalur dhe nevojiteshin përpjekje të konsiderueshme për të përmbushur kushtet që

do t‘i hapnin rrugë hyrjes në fuqi të MSA-së.

Më 21 Prill 2015 Këshilli Europian vendosi përfundimin e Marrëveshjes së Stabilizim

Asociimit me Bosnje – Hercegovinën e cila u ratifikua dhe hyri në fuqi më 1 qershor

2015.

91

Vepër e cituar më sipër, Corina Stratulat, EU enlargement to the Balkans: the show must go on,

European Policy Centre, Tetor 2012, - F.1


62

Ky vendim do ti lejojë Bosnje-Hercegovinës të përparojë në marrëdhëniet e saja me BE-në

duke i dhënë një stimul pozitiv vijimit të reformave në vend.

Qeveria e vendit ndërmori një tjetër hap duke vendosur të paraqesë pa humbur kohë,

kërkesën për marrjen e Statusit të Vendit Kandidat pak muaj pas ratifikimit të MSA dhe

aktualisht, bashkë me Kosovën, mban statusin e vendit kandidat potencial.

Me vendimet e mësipërme, proçesi i zgjerimit duket të jetë në rrugën e duhur. Por në

realitet, ritmi i lëkundjes së politikës së zgjerimit lëkundet përpara dhe pas.92

Periudhat e

përshpejtimit shpesh pasohen nga fazat e ngërçit.

Përtej statusit të vendit kandidat, është e rëndësishme të shihet qasja e re që po

praktikohet nga BE-ja lidhur me negociatat për anëtarësim. Kjo qasje konsiston në

forcimin e shtetit ligjor dhe qeverisjes demokratike, të cilat qëndrojnë në themel të

proçesit të integrimit. Për rrjedhojë, risia në negociatat e anëtarësimit me vendet e rajonit

tonë tashmë do të jetë hapja e negociatave me kapitujt 23 dhe 24 të acquis, që mbulojnë

çështjet më problematike për vendet e rajonit të tilla si: sundimi i ligjit, funksionimi i

pushtetit gjyqësor, çështjet e korrupsionit dhe krimit të organizuar.

2.6 Katër skenarë për Ballkanin në Europë.

Pavarësisht progresit, pas aderimit të Kroacisë, prespektiva e zgjerimit për pjesën tjetër

të vendeve të rajonit është e largët.93

Sipas Balkans in Europe Policy Advisory Group

(BEPAG), në The unfulfilled promise: completing the Balkan enlargement katër janë

skenarët e identifikuar në studim: vazhdimi i proçesit të zgjerimit sipas standardeve

aktuale ("biznes si zakonisht"); tjetërsimi i vendeve të Ballkanit kundrejt BE-së, sipas

rrugës së Turqisë; braktisja totale e proçesit të zgjerimit dhe një jostabilitet i ri rajonal; dhe

një "big bang" i ri ballkanik që do të përshpejtojë integrimin europian.

Skenari më i mundshëm sipas BEPAG është vazhdimi i proçesit të zgjerimit përgjatë

binareve ekzistues. I reformuar në 2010-11, si rezultat i mësimeve të nxjerra nga zgjerimi

me Rumaninë dhe Bullgarinë, proçesi i zgjerimit tashmë është i bazuar në kriteret e "

Kopenhagen plus".

Theksi në sundimin e ligjit dhe qeverisjen e mirë (me prioritin e dhënë hapjes në fillim

të negociatave të kapitujve 23 dhe 24 mbi drejtësinë dhe sigurinë), përdorimi i

parametrave të verifikimit të ndërmjetëm (benchmarking) dhe instrumentet e dialogut

politik për të kapërcyer situatat e bllokimit (dialogjet e aderimit të nivelit të lartë, dialogje

të strukturuara) e kanë bërë proçesin e zgjerimit shumë teknik, rigoroz dhe kompleks.

92

Rosa Balfour, ―Between the past and the future: unfinished business in the EU and the Balkans‖,

European Policy Centre, 26 Qershor 2011, - F.1 [Online], Marrë nga:

http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_2729_between_the_past_and_the_future.pdf

93 Balkans in Europe Policy Advisory Group, The Unfulfilled Promise: Completing the Balkan

Enlargement, Policy Paper 5/2014, Graz, Austri: 2014, F.5 [Online], Marrë nga:

http://www.balkanfund.org/publib/biepag/Unfulfilled-Promise-Completing-the-EU-Enlargement-to-

the-Balkans.pdf


http://www.balkanfund.org/publib/biepag/Unfulfilled-Promise-Completing-the-EU-Enlargement-to-the-Balkans.pdf


63

Megjithatë, rreziku mbetet ai që quhet "nacionalizëm zvarritës" i proçesit të zgjerimit, me

një numër më të madh vetosh të mundshme nga ana e aktorëve kombëtarë politike

(parlamentet, referendumet, etj), shpesh të shtyrë nga arsye krejtësisht të brëndshme, që

rrezikon të cënoje proçesin e zgjerimit dhe minojë koherencën.

Skenari aktual i zgjerimit në "garë", sipas të cilit secili vend kandidat përshkon sipas

mënyrës dhe shpejtësisë së vet rrugën drejt Brukselit, është veçanërisht nën rrezikun e

vetos dhe nuk i siguron ndihmën e duhur atyre vendeve që mbeten pas si psh Maqedonia,

Bosnja dhe Hercegovina, dhe Kosova..

Skenari i dytë dhe i tretë i BEPAG parashikon shkëputjen e mundshëm të Ballkanit

nga proçesi i zgjerimit dhe një jostabilitet të ri në rajon. Kjo mund të ndodhë nëse

proçesit të zgjerimit i vihej definitivisht fund për shkak të një rigjallërimi të krizës

financiare dhe shpërbërjes së eurozonës (me fundin e rolit të Greqisë dhe Italisë, si

modelet e integrimit Europian për Ballkanin) por edhe në qoftë se negociatat e zgjerimit

do të zgjatnin për një kohë të pacaktuar pa rezultate, si në rastin e Turqisë.

Në të dyja rastet, kjo mund të çojë në përmbysjen e demokratizimit dhe krijimin e

praktikave autoritare dhe klienteliste nga qeveritë në pushtet, e cila do të ketë efektin e

reduktimit të mëtejshëm të oreksit kontinental për një raund të ri të zgjerimit të Bashkimit

Rusia dhe Turqia mund të përfitojnë nga rasti për ta paraqitur veten si modele alternative

të zhvillimit politik dhe ekonomik, ndërsa stabiliteti i shteteve të rajonit mund të sfidohet

nga një rigjallërim i lëvizjeve separatiste apo acarimi i çështjes së (veriut) Kosovës si një

konflikti i ri i ngrirë.94

Skenari i fundit, më i pamunduri, por edhe më i rekomanduari nga BEPAG, është ai i

një përpjekje për të ripërtërirë proçesin e zgjerimit për të siguruar rezultatet e arritura

deri më tani, duke ndjekur shembullin e zgjerimit në lindje të 2004/2007 .

Duke kaluar nga një qasje "në garë" në një qasje "në bllok", vendet e Ballkanit

Perëndimor mund të fillojnë të gjithë së bashku negociatat për anëtarësim në BE, duke

krijuar një dinamikë konkurruese që favorizon reformat dhe i lejon qytetarët e vendeve

kandidate ti kërkojnë llogari qeverive të tyre. Një perspektivë e besueshme për anëtarësim

në BE - që mungon sot për vendet e Ballkanit Perëndimor - duket të jetë i vetmi

mekanizëm i aftë për të vënë në lëvizje reformat e nevojshme ekonomike dhe demokratike.

Nga ana tjetër, rreziku është se reformat mund të futen shumë shpejt, pa u përvetësuar,

ose të mbeten në letër - por suksesi i përgjithshme i zgjerimit në lindje duket se e zbuti

atë.95

BE-ja ka nevojë të investojë burime të konsiderueshme për të zgjidhur pengesat që i

kundërvihen suksesit të një nisme të tillë, duke filluar nga mosmarrëveshjet dypalëshe;

nga ana tjetër, integrimi i shpejtë i vendeve të Ballkanit do ta sigurojë rajonin nga

shpërthime të mundshme instabiliteti dhe nga efektet anësore të të qenit një enklavë e BE-

së. Madhësia e kufizuar e rajonit, nuk duhet të jetë një problem për kapacitetin përthithës

94

Vepër e cituar më sipër, Balkans in Europe Policy Advisory Group, The Unfulfilled Promise:

Completing the Balkan Enlargement, - F.35

95 Po aty

64

të BE-së.Në të njëjtën kohë, do të mund të vihen në loje masa simbolike dhe reale (të tilla

si dërgimi e eurodeputetëve vëzhgues nga vendet kandidate, ose pjesëmarrja në Erasmus

+) për të nxitur afrimin e shoqërive të vendeve kandidate me ato vende tashmë anëtarë të

Unionit.

65

KAPITULLI I TRETË

BASHKËPUNIMI RAJONAL NË GJENEZË TË INTEGRIMIT

3.1 Bashkëpunimit rajonal si parakusht i integrimit europian

Proçesi i bashkimit të vendeve nga kontinenti europian filloi si një përpjekje e një pjese

shtetesh për t‟i dhënë fund dallimeve dhe mospajtimeve ndërmjet tyre, të cilat ishin

arsyeja për njërën nga luftërat më të tmerrshme në historinë e njerëzimit – Lufta e Dytë

Botërore.

Shtetet themeluese treguan se mund të ngrihen mbi vetëveten, të përqendrohen në atë

që i lidh ato dhe bashkë të punojnë për të mirën e qytetarëve të tyre. Përfitimet nga një

bashkëpunim i këtillë ishin katalizatori kryesor për zhvillimin e mëtejshëm të Bashkimit

Europian.96

Parë në këtë këndvështrim bashkëpunimi rajonal në Ballkanin Perëndimor është një

çështje me rëndësi të madhe kur flitet për perspektivën europiane të rajonit.

Pas secilit prej konflikteve dhe luftërave, rajoni u rishfaq i integruar në një formë disi të

ndryshme dhe funksionoi gjithmonë si pjesë e strukturave më të mëdha politike, të cilat

mund të mbanin rajonin bashkë dhe mund të garantonin stabilitet megjithatë në rastin e

Ballkanit gjeografia dhe historia janë të dyja përcaktues të rëndësishëm të nivelit të

integrimit midis vendeve. Të qenit gjeografikisht afër duhet t‟i nxisë vendet të angazhohen

në marrëdhënie më të forta ndërmjet tyre ndërsa ndajnë historinë, duke çuar në një

identitet rajonal dhe një nocion konsensual të rajonit.97

Kjo nuk ka patur vlerë, në rastin e

Ballkanit Perëndimor. Tradita, skepticizmi, paragjykimet apo prapamendimet dhe

praktikat steriotipe të mbetura në marrëdhëniet ndëretnike në rajon kanë frenuar

vazhdimisht hapjen e dëshiruar ndaj njëri-tjetrit dhe paraqesin, në një formë apo një

formë tjetër, rrezik dhe pasiguri. Kjo ka penguar ndjenjën e përkatësisë në një komunitet

të caktuar rajonal, dhe kështu edhe zhvillimin e çdo strategjie rajonale.98

Duke analizuar nivelin e bashkëpunimit ndër vite në rajon është evidente që historia ka

dekurajuar vendet e Ballkanit që të angazhohen në nisma rajonale, duke i penguar ato të

shfrytezonin afërsinë gjeografike si një mjet për arritjen e përfitimeve në rritje nga

marrëdhëniet ndër-rajonale.

96

Teuta Arifi, ―Bashkëpunimi si katalizator për zhvillimin e Bashkimit Europian‖, Revista Diskutime,

Nr. 1/2, Viti I, Shkup, Nëntor 2012, - F.17

97 Milica Delevic, “Regional cooperation in the Western Balkans”, Chaillot Paper No 104, Union

Institute for Security Studies, Paris, 01 July 2007, - F.13, [Online], Marrë nga:

https://www.iss.europa.eu/content/regional-cooperation-western-balkans

98 Majlinda Bashkurti, ―Bashkëpunimi Rajonal filozofi e re për zgjidhjen e konflikteve‖, Revista

Mbrojtja, Nr. 3, Tiranë, 2006, - F. 22


66

Tentativat e para për të zhvilluar bashkëpunimin shumëpalësh në Ballkanin Perëndimor

datojnë që në fund të shekullit të 19-të dhe gjysmës së parë të shekullit të 20-të, proçes i

cili u ndërpre nga konflikti në ish Jugosllavi.

Iniciativat e reja kanë qenë të lidhura me dy proçese:

Vala e parë e iniciativave të bashkëpunimit të Europës Juglindore, një pjesë gjeopolitike

dhe kulturore e të cilës është edhe Ballkani Perëndimor, u shfaq në vitin 1988/1992, duke

rezultuar drejtpërdrejt nga shpërbërja e Bllokut Lindor dhe Këshilli i saj për Ndihmën

Ekonomike Reciproke.99

Ekzistonte nevoja urgjente për të zëvendësuar këto organizata me

mënyra të reja bashkëpunimi ndërshtetëror, në mënyrë që të nxitej integrimi në

Komunitetin Europian.

Vala e dytë e iniciativave të bashkëpunimit është e lidhur me Shpërbërjen e ish-

Jugosllavisë dhe fundin e luftës në Bosnje-Hercegovinë (më vonë, edhe në Kosovë), dhe

nevojën për të ripërcaktuar modelin e marrëdhënieve të ndërsjella në rajon, si dhe në një

zonë me të gjerë si Ballkani.

Nga ana tjetër, proçesi i bashkëpunimit nënrajonal është karakterizuar nga një numër

pengesash , të tilla si :

- Mungesa e traditës në bashkëpunimin multilateral ;

- Ekonomitë e pazhvilluara dhe burimet e kufizuara të bashkëpunimit ( në aspektin e

financave dhe burimeve njerëzore );

- Pozita periferike e rajonit në lidhje me qëndrat kryesore Europiane të integrimit;

- Mosmarrëveshjet dhe konfliktet e vjetra dhe të pazgjidhura rajonale, duke përfshirë

çështjet e pakicave etnike;

- Mungesa e koherencës politike dhe ekonomike në rajon;

- Interesat politike apo ekonomike dhe trendet e ndryshme kombëtare, së bashku me

qeveritë nacionaliste, populiste, nuk janë shume të interesuar në avancimin e

marrëdhënieve me fqinjët ;

- Nxitja e pamjaftueshme ndërkombëtare për bashkëpunimin rajonal, veçanërisht në

aspektin e mjeteve efektive ndërkombëtare ose impulseve politike.

Këto zhvillime kanë vonuar krijimin e një mjedisi të qëndrueshëm në rajon duke

―minuar‖ themelet për integrimin e zgjeruar bazuar në marrëdhëniet e mira fqinjësore dhe

bashkëpunimin. Si rezultat, rajoni ka vuajtur në mënyrë të vazhdueshme dhe është kthyer

pas në rrugën e tij drejt integrimit Europian.

Tendencat pozitive të pas Luftës së Ftohtë, edhe pse shpejt krijuan premisa reale për

ndërtimin e një Europe të pandarë, të një Europe të madhe e të lirë, të stabilizuar e

paqësore, u ndërpre nga zhvillimet tragjike në Ballkanin Perëndimor si pjesë e Europës,

Shënim i autorit: Antanta Ballkanike, Pakti Ballkanik, propozimet mbi një Federatë Ballkanike, etj.

99 Vepër e cituar më sipër, Milica Delevic, “Regional cooperation in the Western Balkans”, Chaillot

Paper No 104, Union Institute for Security Studies, Paris, 01 July 2007, - F.22,

Shënim i autorit: Konferenca e Vendeve të Europës Juglindore, 1996; Proçesi Royaumont, 1996;

SECI 1997; Pakti i Stabilitetit, 1999.

67

të tilla si shpërbërja e ish-Jugosllavisë dhe luftrat në Bosnje-Hercegovinë dhe Kosovë 100

.

Duke ekzaminuar këtë periudhë, duhet të pranojmë që prespektivat e bashkëpunimit

ndërBallkanik ishin të kufizuara.

Në fillim të viteve ‘90-të u evidentua një regres për shkak të disa faktorëve:

1. Shpërbërja e ish-jugosllavisë dhe rreziku gjithnjë e më evident i një përhapje të

luftës në Ballkan.

2. Rruga drejt demokratizimit dhe liberalizimit në Ballkanin post-komunist ishte

shumë më e ngadaltë nga parashikimet, duke provokuar reaksione të brëndshme dhe

ndërkombëtare.

3. Ndihmat ekonomike nga Europa perëndimore, e sidomos nga BE-ja, nuk ishin të

mjaftueshme për të stimuluar ekonomitë e Europës Lindore.

4. Llogjika e aleancave u rishfaq dhe bazohet në miqesitë e vjetra. Aktivizimi i

politikës së jashtme turke, mbi baza të marrëveshjeve dypalëshe me Shqipërinë

(Qershor 1992) dhe Bullgarine (Maj 1992), ringjalli të ashtuquajturën ―miqësi‖ greko-

serbe. Ky ―konkurim‖ krijoi një mur ndarës post-lufte.

Përballë këtyre sfidave që preknin në një masë apo tjetër të gjithë vendet veç e veç dhe

Rajonin në tërësi, kishte vetëm një rrugë për daljen nga situata e trashëguar: lënien

mënjanë të egoizmave nacionaliste dhe zëvendësimin me frymën dhe vullnetin e

bashkëpunimit rajonal.101

Pavarësisht se në vitin 1990, të gjithë udhëheqesit Ballkanikë nënvizuan nevojën e

një bashkëpunimi të tillë, ishin të pafuqishëm ta vinin në praktikë, për shkak të panoramës

ekonomiko-politike mjaft të brishtë. Këto vende nuk kishin forcën për të rakorduar

interesat e tyre kombëtare. Përvoja e konflikteve tregoi se ato ishin konflikte që i

kishin rrënjët në historinë e këtij rajoni.

Këto vite u karakterizuan nga marrëveshje dypalëshe miqësie dhe bashkëpunimi, të cilat

në fakt nënvizuan konfrontime rajonale të bazuara në një strukturë boshti dhe aleancash.

Për pasojë, numri i inisiativave të përbashkëta ishte i pakët, deri pas luftës në

Kosovë.

Në ketë situatë ku nuk ekzistonte nocioni i përbashkët i rajonit, por vetëm nocione të

ndryshme, shpesh kontradiktore, të mbajtura nga vetë vendet respektive rajonale, ajo çka

përbën 'rajonin' shpesh është përkufizuar nga jashtë.102

Në perspektivën historike, i vetmi “perandor modern”, sot është Bashkimi Europian,

brënda të cilit do të thonim se të gjithë vendet dhe popujt ndjehen komodë.103

Sot ekziston

ky entitet më i madh që mund të marrë përsipër këtë rol dhe përgjegjësi: BE-ja.

100

Vepër e cituar më sipër, Majlinda Bashkurti, ―Bashkëpunimi Rajonal filozofi e re për zgjidhjen e

konflikteve‖- F. 23.

101 Po aty, F. 26



103 Vepër e cituar më sipër, Majlinda Bashkurti, ―Bashkëpunimi Rajonal filozofi e re për zgjidhjen e

konflikteve‖ - F. 5

68

Vendet e Ballkanit Perëndimor pritet të jenë grupi i ardhshëm i shteteve që do t‘i

bashkohej Bashkimi Europian, për këtë arsye zgjerimi është një çështje jashtëzakonisht e

rëndësishme dhe e ndjeshme duke qenë se i gjithë drejtimi i të ardhmes së tij, zhvillimi,

prosperiteti dhe stabiliteti në masë të madhe varet nga pranimi i rajonit në BE. Për këtë

arsye kjo detyrë i‘u caktua BE-së, e cila, në trendin e përgjithshëm të globalizimit, ka

rezultuar si një nga aktorët më të shquar të ushtrimit të ndikimit të saj mbi një gamë të

gjerë të politikave, të ndryshimit të qëndrimeve dhe të formësimit të pritshmërive të

aktorëve të tjerë.104

Europa, pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, tani ka shansin unik të

integrimit.105

Qëllimi i integrimit është të krijojë kushtet që të gjitha vendet Europiane të

marrin vendet e tyre përkatëse në arkitekturën e re në evoluim.

Bashkëpunimi rajonal shtrihet në themelet e të gjithë strukturës së Bashkimit Europian

dhe është një model që e ka provuar suksesin e tij, veçanërisht në një rreth aq të larmishëm

siç është Europa. Bashkëpunimi rajonal dhe integrimi me Europën, janë dy proçese

komplementare dhe mbështetës të njëri-tjetrit.

Bashkëpunimi rajonal në Europën Juglindore duhet të jetë gjithashtu një proçes

gjithëpërfshirës prandaj, forcimi i tij, duhet të jetë në harmoni me rritjen e integrimit me

Europën.

Bashkëpunimi është, njëkohësisht, një parim i rëndësisë së lartë për stabilitetin politik,

sigurinë dhe zhvillimin ekonomik të vendeve të Ballkanit perëndimor dhe nuk mund të

ndahet nga konteksti më i gjerë politik dhe i sigurisë.106

Shumë nga sfidat me të cilat

përballen vendet e Ballkanit Perëndimor nuk janë vetëm të përbashkëta për to, por

gjithashtu kanë një dimension ndërkufitar, që përfshin fqinjët e tyre rajonale.

Në vitin 1996, BE-ja hodhi themelet e asaj që u bë e njohur si 'qasja rajonale' e saj. Me

qëllimin fillestar të parandalimit nga bashkimi me BE-në te vendeve me çështje kufitare

të tensionuara apo konflikte minoritare, në raportin e vitin 1996 drejtuar Këshillit dhe

Parlamentit, Komisioni Europian përcaktoi objektivat, kushtet dhe parimet që do të

zbatohen për marrëdhëniet mes BE-së dhe 'atyre vendeve të rajonit për të cilat Komuniteti

Shënim i autorit: Samiti i Zagrebit në vitin 2000, Samiti i Selanikut në vitin 2003, përfundimi i

negociatave për anëtarësim i Kroacisë, përfitimi i statusit të vendit kandidat nga Maqedonia dhe Mali i

zi, liberalizimi i lëvizjes së lirë për të gjitha vendet e Ballkanit, sa më shpejt edhe për Kosovën, si

edhe nisja e negociatave për antaresimin në BE të Serbisë në janar të 2014, janë prova konkrete se

Europa e Bashkuar është më afër se kurrë.

104 Tatjana Slijepèeviæ, Perspektiva e re për Ballkanin Perëndimor brenda Strategjisë së Rajonit të

Danubit, Çështje Europiane dhe të Sigurisë, Nr. 23, Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim,

Tiranë, 2012, - F. 86

105 Ünal Çevìköz, ―Euroepan Integration and Regional Co-operation in Southeast Europe‖, Perceptions

Journal of International Affairs, Volume II - Number 4, Ankara, Turkey, December 1997-February

1998, - F.5, [Online], Marrë nga: http://sam.gov.tr/wp-content/uploads/2012/02/UnalCevikoz.pdf

106 Hannes Swoboda, Ernst Stetter & Jan Marinus Wiersma, EU Enlargement anno 2012 - A

Progressive Engagement. European Forum for Democracy and Solidarity, Bruksel:2012, F.208,

[Online], Marrë nga: http://www.feps-europe.eu/en/publications/details/125

http://sam.gov.tr/wp-content/uploads/2012/02/UnalCevikoz.pdf

69

Europian nuk ka miratuar direktiva për negocimin e Marrëveshjeve te Asociimit‘, të cilat

i‘u aplikuan Shqipërisë dhe vendeve të ish-Jugosllavisë.

Mënyra e funksionimit të këtij ―mekanizmi‖ u qartësua më tej në muajin prill të vitit

1997, kur Këshilli miratoi parimet e kushtëzimit që do të qeverisnin zhvillimin e

marrëdhënieve të BE-së me vendet e caktuara 'të Ballkanit Perëndimor‘.

Nisur nga sa më sipër, që në hapat e para të nisjes së rrugës së integrimit në familjen

europiane, Komisioni Europian përcaktoi se veç Kritereve të Kopenhagenit dhe

kushtëzimit që buron nga Marrëveshjet e Stabilizim Asociimit, bashkëpunimi rajonal dhe

marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë do të jenë element thelbësor i politikës europiane për

vlerësimin e progresit të vendit kandidat.

Duke e bërë bashkëpunimin rajonal një parakusht për integrimin, BE-ja shkoi më tej se

në rastin e VEQL, ku bashkëpunimi thjesht ishte inkurajuar dhe kurrë nuk ishte përfshirë

me pare në kërkesat e detyrueshme për anëtarësim në BE dhe kurrë nuk kishte fituar më

shumë rëndësi sesa qasja dypalëshe që BE-ja kishte ndaj çdo vendi kandidat.

―Në këtë mënyrë një nga karakteristikat kryesore të bashkëpunimit rajonal në Ballkanin

Perëndimor është natyra e tij "e nxitur nga jashtë". 107

I gjithë boshti i këtij bashkëpunimi ka patur dhe vijon të ketë dy objektiva

madhore:

- Zgjidhjen e konflikteve;

- Integrimin e Rajonit në rrjedhat Euroatlantike;

Samiti i Kretës, në të cilin u takuan krerët e shteteve ose qeverive të vendeve të

Europës juglindore dhe Ballkanit Perëndimor si pjesë e këtij rajoni, i mbajtur më 03-04

Nëntor 1997 përfaqëson një pikënisje të shënuar në proçesin evolucionar të bashkëpunimit

në rajon. Liderët e vendeve pjesëmarrëse ranë dakord të punojnë së bashku për të krijuar

në vendet e tyre kushtet për prosperitetin e kombeve të tyre në kuadër të sigurisë, paqes,

fqinjësisë së mirë dhe stabilitetit. Me këtë përkushtim të fortë, Samiti i Kretës formoi

thelbin e bashkëpunimit rajonal por do të ishte Pakti i Stabilitetit për Europën Juglindore,

i cili nisi si një motor për të tërhequr të gjithë rajonin e mbuluar nga krizat larg nga

konflikti vicioz mes fqinjëve dhe shpërthimet e dhunës të motivuara etnikisht,108

që tregon

qartë se zanafillat e bashkëpunimi rajonal kanë si nxitës kryesor BE-në.

E drejtuar nga jashtë, më së shumti nga BE-ja, ajo ishte e strukturuar si një mekanizëm

koordinues për promovimin e llojeve të ndryshme të bashkëpunimit rajonal në rajon duke

107

Simona Mameli, Regional Cooperation in Western Balkans in Times of Political and Economical

Uncertainty, University of Bologna, Faenza, Italy, 2011, F.7, [Online], Marrë nga:

http://www.pecob.eu/flex/cm/pages/ServeBLOB.php/L/EN/IDPagina/2961

108 Gazmend Qorraj, Integrating the Western Balkans into the European Union:Overcoming Political

and Economic Constraints, European Perspectives – Journal on European Perspectives of the Western

Balkans, Vol. 2, No. 2, Sllovenia, October 2010, - F. 84.

Shënim i autorit: Ndërmjet palëve dikur ndërluftuese, dhe në Ballkan si një i tërë, nevojitej të

zhvillohej një sistem i ri i marrëdhëniesh. Nisma e parë e tillë është u lançua nga francezi, dhe më vonë

u miratua nga BE-ja: Procesi Royaumont për Stabilitet dhe Fqinjesi te Mirë në Europën Juglindore, i

cili mblodhi së bashku vendet e atëhershme të Ballkanit Perëndimor, dhe Turqia, BE , SHBA,


70

synuar përmiresimin e dialogut mes popujve të rajonit dhe rindërtimin ekonomik dhe të

vlerave të demokracisë në këto vende.109

PSA ka marrë shumë seriozisht parimin e pronësisë rajonale, duke ndihmuar vendet e

rajonit të kuptojnë siç duhet se bashkëpunimi rajonal është zhvilluar para se gjithash në

interesin e tyre.

Së pari, bashkëpunimi rajonal do të provojë të jetë shumë i dobishme për këto vende,

sepse është më i lehtë për të arritur se integrimit me Europën për shkak të avantazheve të

afërsisë gjeografike, dhe kjo do të krijojë mundësi më të mira përmes rrjeteve të

komunikimit të zgjeruar, të energjisë dhe transportit.

Së dyti, bashkëpunimi rajonal gjithashtu do të promovojë rritjen e tregtisë dhe

kontaktet ekonomike.

Së treti, të gjitha këto përpjekje do të krijojnë një mjedis më të favorshëm që do të

kontribuojë në promovimin e marrëdhënieve të mira fqinjësore në mes të këtyre vendeve.

Pasi PSA fitoi ―vrull‖, kërkesa për bashkëpunim rajonal u bë gjithnjë e më konkrete

dhe më e fortë, siç tregojnë 'Raportet vjetore të Progresit' (prezantuar si mjete monitoruese

për PSA).

Pakti i Stabilitetit (PS) u mirëprit në rajon, i cili e shihte atë si një mundësi të re për të

forcuar lidhjet politike me Perendimin duke tërhequr sa me shumë fonde për të

përballuar pasojat e kushtueshme të konfliktit dhe tranzicionin e trazuar të rajonit.110

Pakti lehtësoi marrëveshjet ndërrajonale të tregtisë, të cilat ishin ndoshta të

paimagjinueshme disa vite më parë dhe i parapriu në mënyrë shumë të përshtatshme

Proçesit të Stabilizim – Asociimit në vitin 1999, i cili nënvizoi nevojën që vendet të jenë

të angazhuar në bashkëpunimin rajonal.

Pavarësisht deklaratave dhe angazhimeve të vendeve, marrëdhëniet fqinjësore në

Ballkan kanë qenë të “helmuara” nga mosmarrëveshjet e shumta dypalëshe, të tilla si

çështje territoriale dhe çështjet e refugjatëve, duke e bërë bashkëpunimin rajonal një sfidë

e vazhdueshme111

. Për pasojë iniciativat e BE-së që jepnin një shtysë të re për një politikë

të fqinjësisë së mirë ishin të kushtëzuara nga luhatja e mbështetjes se politikanëve lokalë e

cila kufizon lirinë Europiane.

Edhe pse duhet pranuar se që nga nisja e Proçesit të Stabilizimit dhe Asociimit (në të

cilin bashkëpunimi rajonal mes vendeve të përfshira në të përbën një pjesë të rëndësishme)

Federatën Ruse, Këshillin e Europës dhe OSCE-në. Proçesi ishte projektuar për të përgatitur, zgjedhur

dhe financuare projekte që do të konsolidonin stabilitetin dhe do të siguronin fqinjësine e mirë në

rajon. Derisa u inkorporua në Paktin e Stabilitetit, Procesi i Royaumont përfshinte forcimin e

aktiviteteve ndër-parlamentare, organizimin e seminareve dhe konferencave si dhe takime të OJQ-ve

dhe ishte, siç vë në dukje Lopandiç, një iniciativë me profil të ulët, pa zbatimin serioze.

109 Ermelinda Meksi, Europa, Sfida dhe perceptime, Tiranë: Shtëpia Botuese, Dudaj, 2005, - F. 126



111 Vepër e cituar më sipër, Jacques Rupnik, “EU Enlargement in the Balkans:A comparison with

Central Europe‖, NË Accession of the Western Balkans to the EU: Evaluating a process, - F.14,

71

në vitin 1999, vendet e rajonit kanë bërë përparim të konsiderueshëm në drejtim të arritjes

së qëllimit të tyre për anëtarësimin në BE edhe pse me ritme të ndryshme vetëm pas viteve

2000, Ballkani Perëndimor po e ndjen më afër Europën.

Bashkëpunimi rajonal është një kërkesë specifike edhe në Marrëveshjen e Stabilizim-

Asociimit, sipas së cilës ky element njihet si një indikator kualifikues për vendet që

aspirojnë të integrohen në BE. Kjo do të dëshmonte kapërcimin e konflikteve dhe

përplasjeve në nivel shtetëror që e kanë karakterizuar për vite me radhë rajonin.

Në nëntor 2005, Komisioni Europian hartoi një "Strategji për Zgjerimin' e cila

përmbante disa elemente kyçe të cilat përshkojnë dhe diktojnë marrëdhëniet me vendet

kandidate potenciale ku ndër të tjera për bashkëpunimin rajonal thuhet shprehimisht: Edhe

pse strategjitë e përshtatura të vendeve janë konsideruar të rëndësishme, ekziston një

dimension më i fortë rajonal për strategjinë e BE-së e cila bazohet në njohjen/pranimin se

Ballkani Perëndimor si një i tërë ka nevojë për përmirësimin e marrëdhënieve ndër-

politike dhe ekonomike në qoftë se secili shtet individ dëshiron që të ecë përpara.112

Në këtë kuadër BE-ja nisi një program të ndihmës të Komunitetit për vendet pjesëmarrëse

në PSA, i quajtur CARDS (Asistenca Komunitare për Rindërtim, Demokratizim dhe

Stabilizim) i cili ishte një prej instrumenteve kryesore të proçesit të stabilizimit dhe

asocimit i cili kishte si prioritet te promovonte marrëdhënie me të ngushta dhe

bashkëpunim rajonal midis vendeve.

Duke filluar që nga viti 2007, pas nënshkrimit të Marrëveshjeve të Stabilizim

Asociimit, IPA u shndërrua në të vetmin program nëpërmjet të cilit vendet në zgjerim

mund të përfitonin fonde nga BE-ja sipas nevojave të tyre, duke zëvendësuar një serë

programesh të tjera si CARDS, për Ballkanin Perëndimor, PHARE etj.

Deri më sot, fondet e IPA-s janë menaxhuar në mënyrë të çentralizuar nga strukturat e

BE-së dhe Delegacionit Europian në vendet e rajonit por sipas perspektivës së re

financiare 2014-2020, e quajtur IPA II, financimi nuk do të bëhet më në bazë

komponentësh por në bazë të 5 fushave të politikave (policy areas). Nën IPA II nuk ka

rëndësi se çfarë statusi kanë vendet përfituese; ato përfitojnë nga të 5 fushat e politikave

që ky instrument financon: së pari, rritjen e kapaciteteve në proçesi n e tranzicionit drejt

anëtarësimit në BE; së dyti, zhvillimin rajonal; së treti, punësimin, politikat sociale dhe

zhvillimin e burimeve njerëzore; së katërti, bujqësinë dhe zhvillimi rural; dhe së pesti,

bashkëpunimin territorial.

Ky instrument ka si veçori nevojën për kapacitete të afta në administrate për të

konkuruar dhe marrë sa më shumë fonde, sepse me këtë instrument të ri nuk do të ketë një

sasi të përcaktuar fondesh, apo disa fusha të mirëpërcaktuara.113

Marrja e statusit të vendit kandidat shoqërohet edhe me një stad të ri bashkëpunimi, ku

fondet e asistencës do të menaxhohen në një formë ndryshe nga deri më tani.

112

Adèle Brown & Michael Attenborough, EU Enlargement: the Western Balkans, ―HOUSE OF

COMMONS LIBRARY‖,(17/27), Londër 2007, - F.10, [Online], marrë nga:

http://researchbriefings.files.parliament.uk/documents/RP07-27/RP07-27.pdf.

113 Ermelinda Meksi, ―Statusi si garanci për progress”, Gazeta Shqip, Tiranë, 12 Dhjetor 2013.

http://researchbriefings.files.parliament.uk/documents/RP07-27/RP07-27.pdf

72

Mendohet që në stadin e ri, të gjitha fondet që BE-ja do të japë do të kenë një pronësi

më të madhe nga vetë shtetet e rajonit individualisht, ku qeveria përkatëse do të ketë rol

direkt në menaxhimin e tyre.

Pra, kjo filozofi e re e BE-së, nëpërmjet këtij instrumenti, shtron përpara institucioneve

tona nevojën për të fuqizuar strukturat respektive shqiptare.

Për herë të parë në historinë e kohëve të fundit, vendet e rajonit janë në gjëndje të

identifikojnë një qëllim të përbashkët rreth të cilit ata ndihen të bashkuar dhe më afër me

njëri-tjetrin. Ky fakt përbën një risi me rëndësi thelbësore për të shpjeguar, veç të tjerash,

edhe qetësinë relative që sundon në fqinjësinë mes këtyre vendeve gjatë më shumë se një

dekade.

Duke folur për zhvillimet rajonale në 10 vitet e fundit, bashkëpunimi Ballkanik

vështirë se mund të mohohet. Kjo për vetë faktin se vendet Ballkanike kanë kuptuar

rëndësinë e bashkëpunimit rajonal si një kusht i domosdoshëm për integrimin në BE.

Nëpërmjet bashkëpunimit intensiv politik rajonal, janë duke u ndërtuar konsensusi politik

dhe besimi reciprok në Ballkanin perëndimor.

Pavarësisht se ende nuk mund të thuhet me plot gojën se është rrënjosur besimi ndaj

fqinjit, në kuptimin që ka kjo fjalë në gjuhën e sotme diplomatike Europiane, mund të

thuhet pa u gabuar se është zbutur shumë mosbesimi, dhe kjo nuk është pak.

Ballkanasit po përpiqen sot të bëjnë atë që nuk e bënin atëherë kur prodhonin “histori”

me tepri: ngritjen e shtetit të së drejtës, zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik, rrënjosjen e

shoqërisë civile, dhe ndërtimin e sinqertë të paqes. Gjithë kjo po ndodh në sajë të ëndrrës

së mrekullueshme Europiane.114

Vendet e rajonit janë sot shumë më të lidhura nëpërmjet skemave të ndryshme të

bashkëpunimit se vite më parë. Sot, kur shohim Ballkanin Perëndimor, ne shohim një

rajon me tranzicion në zhvillim, ku zhvillimi ekonomik është në rrugë të mbarë dhe në të

cilin bashkëpunimi është parë gjithnjë si një zgjedhje e qartë me shumë sesa një opsion i

fundit/vetëm. Për më tepër, ky bashkëpunim ka shumë elementë të një cilësie të re, sepse,

i frymëzuar nga filozofia mbi të cilën mbështetet Bashkimi Europian, ai zhvillohet gjithnjë

e më qartë duke lënë prapa saj mënyrën e vjetër të funksionimit, nëpërmjet së cilës shtetet

Ballkanike, haptas ose fshehtas, synonin zakonisht jo një zhvillim të përbashkët, jo një

zhvillim harmonik në interes të të gjithë fqinjëve, por një lloj hegjemonie të vetes mbi

fqinjin. Kjo është një fitore historike e frymës Europiane në këtë rajon dhe përmban

shumë tregues për të besuar seriozisht se nuk do të ketë më kthim mbrapa. Megjithatë, jo

çdo gjë është rozë. Realizimi i kësaj ëndrre shoqërohet me problemet e veta në rajon. 115

Ka ende probleme të mprehta sociale brenda rajonit - Integrimi i vonuar dhe konfliktet

e dhunshme që pasuan shpërbërjen e Jugosllavisë kanë lënë një trashëgimi të hidhur

papunësie të rëndë, veçanërisht e lartë mes të rinjve të paarsimuar dhe tek femrat.

114

Besnik Mustafaj, ―Një vështrim Ballkanik drejt Euromesdheut‖, Gazeta Panorama. Nr. 2720,

Tiranë, 10 Maj 2010, - F. 16.

115 Besnik Baka, “Integrimi evropian, faktor nxitës apo pengues në bashkëpunimin Ballkanik?” Gazeta

Koha Jonë, Tiranë, 04.01.2009, - F.7

73

Infrastruktura është më së shumti e varfër dhe ka nevojë për riparim, pasi përjetoi vite

neglizhencë. Rajoni është ende i goditur nga droga dhe trafikimi i qënieve njerëzore dhe

formave të tjera të krimit të organizuar.

Kjo situate rëndohet nga çështjet e pazgjidhura kushtetuese dhe politike që duhen

zgjidhur, duke qëne se pasiguria përkeqëson problemet ekzistuese në vend të krijimit të

një klime të favorshme për zgjidhjen e tyre duke mbajtur peng bashkëpunimin rajonal në

sektorë të ndryshëm.116

Për t'i bërë gjërat edhe më keq, proçesi i integrimit në BE, është i mbushur me polemika

në lidhje me 'thithjen' dhe 'kapacitetin e integrimit ", si dhe" lodhjen ndaj zgjerimit ", duke

bërë që qytetarët e vendeve në rajon të vënë në pikëpyetje nëse perspektiva e anëtarësimit

premtuar për ta është në fakt e besueshme. Megjithatë ajo që vlen të theksohet është se në

asnjë nga vendet themeluese të Bashkimit Europian, ky proçes integrues nuk ka pasur një

mbështetje kaq të gjerë popullore si në vendet e Ballkanit.

Një hap shumë i rëndësishëm në rrugën drejt anëtarësimit në BE ishte heqja e vizave

për pesë vende (Serbi, Mali i Zi, Maqedonia, Bosnja dhe Hercegovina dhe Shqipëria). Pa

dyshim që ky ishte vendimi simbolik dhe politik më i gjetur i Bashkimit Europian.

Rrezimi i mureve të vizave ka hapur rrugën për lëvizjen e lirë të njerëzve nga rajoni, i hapi

gjithashtu rrugën forcimit te kohëzionit ekonomik, politik dhe social dhe bashkëpunimit.

Në një perspektivë më të gjatë, në qoftë se vendet e Ballkanit Perëndimor duan të

bëhen anëtarë të plotë të BE-së, ato kanë nevojë për mirëkuptim më të madh mes tyre në

mënyrë që të përfitjne nga anëtarësimi. Kjo do të jetë një test për pjekurinë dhe aftësinë e

tyre për të negociuar qëndrime të përbashkëta dhe të ngrenë shqetësime të përbashkëta me

Shtete të tjera anëtare. Kjo do të sjellë, në fakt, një ndryshim të plotë në shoqëri.

Në shumë fusha, të tilla si tregtia, energjia dhe transporti, për shkak të madhësisë së

kufizuar të secilit vend të Ballkanit perëndimor dhe fragmentimit të hapësirës ekonomike

në rajon, nuk ka asnjë alternativë tjetër, veç bashkëpunimit intensiv rajonal si e vetmja

mënyrë realiste për të ecur përpara prandaj është në interesin më të mirë të tyre t‘i

bashkojnë potencialet e tyre dhe të veprojnë si rajon, më tepër se sa aktorë individualë.

Ideja e një hapësire ekonomike në rajon është duke marrë rendi gjithnjë e me të madhe. Në

këtë kontekst, disa rezultate të rëndësishme janë arritur në Ballkanin Perëndimor në fushën

e tregtisë së lirë dhe të infrastrukturës.

Megjithatë, bashkëpunimi rajonal, mund të mos jetë i mjaftueshem duke qenë se

vendet përballen me të njëjtat sfida, mungesën e përvojës dhe burimeve për të zgjidhur

çështjet problematike dhe shpesh herë nuk mund të ndihmojnë njëra-tjetrën. Bashkëpunimi

i ngushtë, partneriteti dhe kontakti me vendet anëtare të BE-së më të zhvilluara dhe më me

përvojë do t‟u siguronte vendeve të Ballkanit Perëndimor mundësitë për mësim të

drejtpërdrejtë, adoptim të praktikave më të mira dhe përshtatjen e tyre në kontekstin e

Ballkanit Perëndimor, gjë që do të rriste maksimalisht zgjidhjen e çështjeve aktuale dhe

sfidat në rajon 117

.

116

Vepër e cituar më sipër, Milica Delevic, “Regional cooperation in the Western Balkans”, Chaillot

Paper No 104, Union Institute for Security Studies, Paris, 01 July 2007, - F.6

117 Vepër e cituar më sipër, Tatjana Slijepèeviæ, ―Perspektiva e re për Ballkanin Perëndimor brenda

74

Pavarësisht nga sa më sipër edhe pse qëllimi i qasjes rajonale të BE-së ishte nxitja e

bashkëpunimit rajonal, kushtëzimi u aplikua në vendet e rajonit mbi një bazë “rast-pas-

rasti”, e cila tentoi të rezultojë një fragmentim. Edhe pse qasja individuale nuk është në

kundërshtim me zhvillimin e bashkëpunimit rajonal, kjo mund të shihet si një pengesë për

marrëdhëniet e mira fqinjësore. 118

Gjegjësisht, duke invokuar një vlerësim të arritjeve individuale, qasja individuale nxit

konkurrencën në fushat ekonomike dhe të tjera. Qasja individuale gjithashtu i jep

mundësinë disa vendeve që të performojnë më mirë se të tjerët.

Argumenti në favor të një qasje individuale ndaj vendeve të Ballkanit Perëndimor

mund të gjendet në efektin e "kontaminimit/ngjitjes" se anëtarësimit të fqinjit në BE.119

Efektet e pranimit të mundshëm të njërit prej vendeve të Ballkanit Perëndimor ndoshta do

të jenë pozitiv për sektorët administrativë, gjyqësorë dhe policorë të vendeve fqinje, dhe

kështu të konsolidiojë sundimin e ligjit dhe kapacitetet e institucioneve shtetërore në tërë

rajonin.

3.2 Rezultatet e forcimit të bashkëpunimit rajonal.

Një sërë forumesh ndërqeveritare rajonale, tavolina, iniciativa politike janë zhvilluar në

Ballkanin Perëndimor gjatë pesëmbëdhjetë viteve të fundit, që mbulojnë fusha të

ndryshme, ri-vendosjen e dialogut rajonal, pra, një ―rrjet sigurie‖ për të parandaluar trazira

të reja politike në rajon.

Në kuadrin e proçesit në fjalë janë ndërmarrë një sërë aktivitetesh që kanë ndikuar në

rritjen e sigurisë rajonale në disa drejtime:

(a) përkrahjen e bashkëpunimit rajonal dhe marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë;

(b) forcimi i kapaciteteteve mbrojtëse rajonale;

(c) rritja e bashkëpunimit nëpërmjet përpjekjeve të përbashkëta, dhe së fundi;

(d) bashkëpunimi për integrimin në institucionet Euro-Atlantike.120

Strategjisë së Rajonit të Danubit‖, - F. 85

118 Shënim i autorit: Kështu, për shembull, kur RFJ (FRY – Jugosllavia), Kroacia dhe BiH nuk arritën

të përmbushnin kushtin e pajtueshmërisë së kënaqshëm me Gjykatën Ndërkombëtare Penale për ish-

Jugosllavinë (ICTY), kjo i la ato prapa në proçesin e integrimit në BE dhe në rastin e RFJ-së dhe

Kroacise, u vendosen sanksione. Maqedonia dhe Shqipëria, megjithatë, ecen më mirë në përputhje me

kushtet e BE-së, kështu që të dyja përfituan nga preferencat tregtare dhe ndihma përmes programit

PHARE të BE-së, edhe pse dobësia e shteteve të tyre dhe prapambetjen e tyre ekonomi i pengoi ato te

lëviznin shumë më shpejt se tre vendet e mëparshme. Kroacia, në veçanti, ishte mjaft e vetëdijshme për

kapacitetin e vet më të madh për të përparuar më shpejt se pjesa tjetër drejt anëtarësimit në BE, dhe

kështu ishte veçanërisht kritike ndaj qasjes rajonale të BE-së. - Milica Delevic, “Regional cooperation

in the Western Balkans”, Chaillot Paper No 104, Union Institute for Security Studies, Paris, 01 July

2007, - F.24,

119 Antonija Petričušić, ―Regional Cooperation in the Western Balkans – a Key to Integration into the

European Union‖. NË - Advanced Issues of European Law, Inter University Centre, Dubrovnik,

Croatia, 29 February – 7 March, 2004, - F.22.

120 Vepër e cituar më sipër, Majlinda Bashkurti, ―Bashkëpunimi Rajonal filozofi e re për zgjidhjen e

75

Duke qenë se anëtarësimi në BE paraqet qëllimin e përbashkët të të gjitha vendeve në

rajon, bashkëpunimi rajonal është zhvilluar në bazë të stimujve të drejtpërdrejtë të

perspektivës së BE-së dhe është zgjeruar kohë pas kohe në një sërë fushash:

Nevoja për një rajon më të hapur nga pikëpamja ekonomike, për të shfrytëzuar më

mirë potencialet që ofron një treg më i lirë, më i madh në shtrirje dhe pa barriera, është

konsideruar si një nga çështjet më kryesore në zhvillimin ekonomik të vendeve dhe

popujve të rajonit.

Në këtë kuadër, qoftë si komponentë e një vetëdijeje europianiste e klasës politike,

qoftë edhe (sidomos) nën presionin e zyrave dhe projekteve përafruese të Brukselit, një

sërë marrëveshjesh të tregtisë së lirë janë implementuar tashmë mes shumë vendeve të

Ballkanit dhe tregu Ballkanik funksionon.121

Mes një morie inisiativash që janë themeluar në sektorin ekonomik ajo që vlen të

përmendet është Marrëveshja e zgjeruar e Tregtisë së Lirë të Europës Qëndrore (CEFTA),

e cila synon liberalizimin e marrëdhënieve tregtare midis Shqipërisë, Bosnje dhe

Hercegovinës, Kroacisë, Maqedonisë, Moldavisë, Malit të Zi, Serbisë dhe të Kosovës. Kjo

Marreveshje ndihmon ekonomitë e Ballkanit Perëndimor të përballojnë presionin

konkurues të tregut europian. Proçesi i liberlizimit të ndërsjelltë të tregut po intensifikon

konkurencën dhe po stimulon reformat kombëtare për rritjen e konkurencës.

Reformat e Administratës Publike, lançuar në kuadër të Paktit të Stabilitetit me

mbështetjen e UNDP-së dhe BE-së, ka për qëllim të nxisë futjen e informacionit dhe

teknologjive të komunikimit në të gjithë sektorët e ndryshëm të qeverisjes, tregtise, arsimit

dhe jetën publike;

Në këtë kuadër Shkolla Rajonale e Administratës Publike (ReSPA) është një organizatë

ndërkombëtare që punon për përmirësimin e administratës publike në Ballkanin

Perëndimor. Marrëveshja ndërkombëtare që ngriti shkollën (e vendosur në Danilovgrad,

Mal të Zi) u nënshkrua në vitin 2008-të, dhe shkolla u hap zyrtarisht nga Komisioneri Füle

dhe kryeministri malazes Gjukanoviç në nëntor 2010-të.

Qëllimet kryesore të ReSPA janë:

1.Të ndihmojë në përmiresimin e bashkëpunimit rajonal në administratën publike;

2.Të forcojë kapacitetet e administratës publike siç edhe kërkohet nga proçesi i

integrimit europian;

3.Të zhvillojë burimet njerëzore në linjë me parimet e Hapsirës administrative

Europiane;

4.Të organizojë aktivitete në lidhje me shkëmbimin e praktikave pozitive.

4 grupe punuese respektivisht të përqëndruar në planifikimin strategjik dhe investimet;

ndryshimet klimatike; bashkëpunimi ndërkufitar, dhe pajtueshmëria me mjedisin.

konflikteve‖ - F. 24

Shënim i autorit: Problemet që u vunë re me bllokimin e njëanshëm të eksporteve kosovare nga ana e

Beogradit, janë prova më e mirë se tashmë një realitet tjetër marrëdhëniesh - të paktën ekonomike -

është krijuar dhe është funksional në mes nesh.

121 Agim Isaku, ―Shengen" Ballkanik? Gazeta Shqip, Tiranë, 12 Janar 2009, - F. 2

http://www.respaweb.eu/

76

Bashkëpunimi rajonal u shtri edhe ne fushen e ambientit. Rrjeti Rajonal për Aderim

(RENA) është kuadri i bashkëpunimit për Ballkanin Perëndimor dhe Turqinë në fushën e

mjedisit dhe ndryshimeve klimatike. RENA bën të mundshëm bashkëpunimin në nivel

politik (takime ministrore) dhe nivelin ekspert / teknik.

Kuadri i Investimeve të Ballkanit Perëndimor (WBIF), nisur zyrtarisht në vitin 2009-

të, është një iniciativë e përbashkët e Komisionit, Këshillit të Europës, Bankës për

Zhvillim BERZH dhe BEI në fushën e infrastrukturës. Kjo është një iniciativë novatore

financimi, duke sjellë së bashku grante dhe kredi nga Komisioni, partnerë ndërkombëtare

e institucione financiare dhe donatorët dypalësh për projekte të infrastrukturës dhe

zhvillimit socio-ekonomik në Ballkanin Perëndimor.

Transporti përfaqëson ndoshta sektorin më të zhvilluar të bashkëpunimit rajonal, duke

numëruar shumë forume dhe marrëveshje rajonale, duke siguruar konsultime reciproke

mbi politikat e transportit, bashkëpunim për rritjen e transporti rajonal në BP;122

Njëri nga forumet me të rëndësishme është Observatori i Transportit për Europën

Juglindore (SEETO) i cili u krijua në 2004 për të:

1. nxitur bashkëpunimin në zhvillimin e infrastrukturës kryesore dhe ndihmëse në

Rrjetin Kryesor Rajonal të Transportit në EJL;

2. rritur kapacitetet lokale të zbatimit të programeve të investimeve dhe për të

mbledhur, menaxhuar dhe analizuar të dhënat mbi Rrjetit Rajonal të Transportit.

Në fushën e energjisë shembulli më i rëndësishëm i bashkëpunimit rajonal është

Traktati i Komunitetit të Energjisë ndërmjet BE-së dhe vendeve në rajon, i cili ka hyrë në

fuqi në vitin 2006, dhe krijoi kuadrin ligjor për një treg rajonal të integruar të energjisë për

rrjetet e elektricitetit dhe gazit natyror dhe për integrimin e tyre në tregun e BE-së.

Traktati i Komunitetit Energjitik (2006) u krijua për të vendosur:

1. Një treg energjitik të integruar duke promovuar tregun energjitik në BP ;

2. Integrimin me tregun europian;

3. përmirësimin e sigurisë së furnizimit.

Në fushën e Drejtësisë dhe Çështjeve të Brëndshme objektivat janë forcimi i

bashkëpunimit rajonal ndër-kufitar ndërmjet agjencive të zbatimit të ligjit dhe autoriteteve

gjyqësore në luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit nëpërmjet:

1. lidhjes në rrjet (networking);

2. asistencës ligjore e përbashkët;

3. transferimit të proçedimeve;

4. kërkesave për ekstradim;

5. skuadrave të përbashkëta te investigimit;

6. programeve për mbrojtjen e dëshmitarëve.

Në fushën e edukimit programi Erasmus Mundus – zbatuar nga Agjencia Ekzekutive e

Edukimit Audiovizual dhe Kulturës (EACEA) - nxit shkëmbimin e stafit akademik dhe të

studentëve në të gjitha nivelet.

122

Bashkimi Europian, Këshilli Rajonal I Bashkëpunimit, Regional Cooperation Council (RCC)

Strategy and Work Programme 2011 – 2013, Sarajevë: 2010, - F.46

http://www.renanetwork.org/

http://www.renanetwork.org/

77

Lista e mësipërme e iniciativave, larg nga të qenit e plotë, paraqet forumet më të

shquar. Në të vërtetë, realiteti i Ballkanit Perëndimor përshkohet nga një sërë iniciativash

të rëndësishme, në të cilat vendet Ballkanike identifikohen më tepër si aktorë dytësorë

sesa si protagonistë, rol të cilin deri më sot e kanë luajtur institucionet ndërkombetare si,

OKB, BE, Këshilli i Europës etj, apo shtete të caktuara si SHBA apo RUSIA.123

Nocioni

i vërtetë i bashkëpunimit rajonal ishte pjesë e përpjekjeve stabilizuese post-konflikt, e

komunitetit ndërkombëtare, dhe jo një proçes vërtet endogjen.

Në të vërtetë, vendet e rajonit nuk mund të financojnë një sërë forumesh rajonale dhe

ekziston nevoja për racionalizimin e instrumenteve të bashkëpunimit rajonal që duhet të

adresohen. Janë një sërë iniciativash bashkëpunimi rajonal që operojnë në rajon dhe

refuzojnë për t'u përfshirë nën rolin koordinues të Këshillit të Bashkëpunimit Rajonal -

RCC që duhet të garantojë shmangien e duplikimit të aktiviteteve dhe humbje konsekuente

të burimeve dhe të gjej mjete të reja për të bërë efektive Strategjinë e koordinimit.124

Arsyet që qëndrojnë pas këtij fenomeni duhet të vlerësohen në lidhje të ngushtë me

natyrën e "nxitjes nga jashtë " e numrit më të madh të nismave rajonale, që thellësisht

ndikuan zhvillimet e tyre, prandaj mungon komponenti themelor i "pronësisë rajonale",

ndërgjegjësimi dhe përgjegjësia. Në terma të tjera, mbeti e paqartë nëse vendet e rajonit

kishin pranuar sinqerisht rëndësinë e bashkëpunimit rajonal në vetvete, apo ishin duke

bashkëpunuar me njëri-tjetrin shtyrë vetëm nga interesi i tyre përfundimtar i bashkimit me

BE-në.125

Në përgjithësi, bashkëpunimi rajonal është zhvilluar në Ballkan vetëm në atë masë sa

mbeti i orientuar drejt qëllimeve të përbashkëta që kanë të bëjnë me të ardhmen, dhe nuk

përfshijnë çështjet që lidhet me të kaluarën (të kontestuar) e rajonit.

Kjo është arsyeja që qëndron prapa përhapjes së forumeve dhe iniciativave rajonale që

kanë të bëjnë me çështje të përgjithshme që lidhen me zhvillimin ekonomik dhe social dhe

mungesa e tavolinave që synojnë diskutimin në një perspektivë rajonale të çështjeve kyçe

politike, të cilat mbeten argumente absolutisht bilaterale mbi të cilat bashkëpunimi rajonal

nuk ka asnjë zë.

Çështjet e hapura dypalëshe dhe shumë çështje që lidhen me të kaluarën do të kërkojnë

bashkëpunimin rajonal si një parakusht për t‘u përballur në mënyrë efektive, por duke

pasur parasysh ndjeshmërinë e tyre, rezistenca e vendeve për t'u marrë me to në nivel

rajonal nuk mund të konsiderohen si nxitje për një zhvillim të konsiderueshëm të

iniciativave dhe forumeve përkatëse.

Këto çështje duhet të zgjidhen nga palët e interesuara me vendosmëri, nën frymën e

fqinjësisë së mirë dhe duke marrë parasysh interesat e përgjithshme të BE-së.

123

Vepër e cituar më sipër, Besnik Baka, “Integrimi evropian, faktor nxitës apo pengues në

bashkëpunimin Ballkanik?”

124 Vepër e cituar më sipër, Simona Mameli, Regional Cooperation in Western Balkans in Times of

Political and Economical Uncertainty, - F.31,

125 Po aty, F.17

78

Në këtë drejtim, progres i rëndësishëm është arritur gjatë dekadës së kaluar dhe viteve

të fundit. Bashkëpunimi brënda sektorëve të veçantë është duke funksionuar mirë dhe po

përparon.Në të njëjtën kohë, çështjet që rrjedhin nga konfliktet e kaluara, së bashku me të

tjera dypalëshe të hapura mbeten sfidat kryesore për stabilitetin në Ballkanin Perëndimor

që ndikojnë si në bashkëpunimin rajonal, marrëdhëniet mes dy vendeve dhe në

funksionimin e tyre të brendshëm dhe proçesin e reformës.

Në veçanti, konfliktet e lidhura me çështjet ndër-etnike apo të statusit, sidomos në

Bosnjë-Hercegovinë dhe Kosovë, vazhdojnë të pengojnë funksionimin normal të

institucioneve, veprojnë si një frenë për proçesin e reformës dhe agjendës Europiane dhe

ndonjëherë mund të kenë implikime të gjerë rajonal.126

Pavarësisht rezultateve pozitive që janë arritur në tejkalimin e problemeve në lidhje me

funksionimin gjithëpërfshirës të iniciativave rajonale që rezultojnë nga diferenca e

pikëpamjeve mbi statusin, është urgjent adresimi i çështje të mbetura. Zgjidhja e këtyre

çështjeve do të eliminojë një pengesë madhore në trajektoren e ndjekur nga Ballkani

Perëndimor drejt BE-së.

Megjithatë duhet theksuar se zhvillimet e fundit, në veçanti progresi në dialogun e

ndërmjetësuar nga BE-Beograd-Prishtinë është kyç në këtë kontekst. Një zgjidhje

gjithëpërfshirëse e çështjeve që lidhen me bashkëpunimin rajonal varet nga ky dialog.

Progresi i bërë në arritjen e marrëveshjes tregon se është i mundur edhe implementimi i

saj.

3.3 Strategjia e re e Rajonit të Danubit - perspektiva për Ballkanin Perëndimor.

Strategjia e Danubit e cila përveç fushave të përparësisë ndikon në fqinjësinë dhe

politikën e zgjerimit u miratua nga Komisioni Europian në janar 2006, duke përcaktuar

masat dhe instumentet për të përmirësuar politikën e BE-së ndaj Ballkanit Perëndimor,

nuk është vetëm një katalizator i agjendës së Selanikut por gjithashtu paraqiti një gamë të

mjeteve dhe instrumenteve të reja për të mbështetur proçeset e reformave në Ballkanin

Perëndimor dhe për ta sjellë atë më afër BE-së.

Strategjia mund të perceptohet si një urë lidhëse mes gjendjes aktuale të vendeve të

Shënim i autorit: Vizitat e liderëve të rajonit, në veçanti ato të Serbisë dhe Kroacisë, drejt vendeve

fqinje, si dhe deklarimet e bëra në konfliktet e viteve 1990, kanë kontribuar ndjeshëm në pajtimin

rajonal. Nismat nga OJQ-të dhe shoqërinë civile, luajnë një rol të rëndësishëm në rritjen e pajtimit

përtej qeverive në mesin e qytetarëve të rajonit.

126 Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Enlargement Strategy and Main Challenges 2011-2012.

Bruksel: 2011, - F. 8.

Shënim i autorit: Një marrëveshje është arritur në kuadër të dialogut Beograd-Prishtinë mbi pranimin

nga Serbia të vulave doganore të Kosovës; kjo duhet do të rivendose tregtinë rajonale në kuadër të

CEFTA-s. Megjithatë, kontradiktat mbi statusin e Kosovës kanë vazhduar të pengojnë finalizimin dhe

nënshkrimin e Traktatit të Komunitetit të Transportit dhe zgjerimin e Masave Autonome Tregtare për

Kosovën dhe partnerët e tjerë të Ballkanit Perëndimor. Këto dallime mbeten një pengesë për zhvillimin

e marrëdhënieve kontraktuale midis BE-së dhe Kosovës.

79

rajonit të Ballkanit Perëndimor dhe anëtarësimit të tyre të plotë, duke lehtësuar integrimin

e Ballkanit në strukturat europiane.

Strategjia e Rajonit të Danubit përfshin nëntë vendet e BE-së (Gjermania, Austria,

Hungaria, Republika Çeke, Republika Sllovake, Sllovenia, Bullgaria, Rumania dhe

Kroacia) dhe 6 vende të Ballkanit Perëndimor plus Moldavinë.

Bashkëpunimi i ngushtë, partneriteti dhe kontakti me vendet e zhvilluara dhe më me

përvojë, tashmë anëtare të BE-së, do t‟u siguronte vendeve të Ballkanit Perëndimor

mundësitë për mësim të drejtpërdrejtë, adoptim të praktikave më të mira dhe përshtatjen

të tyre në kontekstin e Ballkanit Perëndimor, duke ndihmuar në zgjidhjen e çështjeve

aktuale dhe sfidat në rajon. Strategjia e Rajonit të Danubit i hap saktësisht këto mundësi

Ballkanit Perëndimor duke qenë se ajo influencon jo vetëm shtetet anëtare, por edhe

vendet fqinjë gjithashtu. Bashkë me të qenit një mënyrë unike për bashkëpunim të ngushtë

dhe të drejtpërdrejtë midis vendeve anëtare dhe jo anëtare, ajo krijon gjithashtu një

hapësirë për përfshirje dhe kontribut aktiv nga Ballkani Perëndimor në fushat e interesit të

përbashkët të parashikuara nga Strategjia e Danubit.

Ky model bashkëpunimi pritej të sillte koordinim më të mirë midis autoriteteve zyrtare

dhe organizatave që punonin në zonën e Danubit duke rezultuar në prosperitetin,

zhvillimin e qëndrueshëm, hapjen e mundësive të reja të punësimit dhe forcimit të sigurisë

në rajon.

Motivet dhe qëllimet e Strategjisë janë përmbledhur mirë në Deklaratën finale të

Konferencës së Liderëve Rajonalë të Komunitetit të Punës së Rajonit të Danubit të

mbajtur në vitin 2008: “Për Rajonin e Danubit dhe integrimin e suksesshëm të shteteve,

rajoneve, komunave dhe qytetarëve të tij, ekziston një mundësi dhe detyrim për të dalë nga

një mjedis i ri ndërkombëtar më i fortë se më parë, duke bashkuar forcat, veprimet e

përbashkëta dhe duke formuluar një politikë për rajonin e Danubit për të ardhmen. Së

bashku, rajonet përgjatë Danubit janë të fortë dhe me ta është edhe Europa”.127

Ishte e ditur se, në një fazë të hershme, asnjë nga qëllimet e deklaruara nuk do të ishte i

arritshëm nëse qëllimi i strategjisë nuk hapej përtej kufijve të BE-së.

Vlera e madhe e Strategjisë qëndron pikërisht në faktin se ajo është krijuar jo vetëm për

shtetet anëtare të BE-së, por se ajo përfshin të gjitha vendet që kanë qenë pjesë e Proçesit

të Bashkëpunimit të Danubit.Ky partneritet i ri është me interes të veçantë dhe me rëndësi

për vendet e Ballkanit Perëndimor, meqenëse pellgu i Danubit ka qenë një lidhje historike

dhe portë kryesore për integrimin europian të Ballkanit Perëndimor. Një strategji e tillë e

parashikuar hap mundësinë për shtetet kandidate dhe potenciale, për kandidate për të

bashkëpunuar në mënyrë të drejtpërdrejtë me shtetet anëtare, disa prej tyre, ato më të

zhvilluarat dhe më të vjetrat, për të marrë udhëzime dhe për të adoptuar praktikat më të

mira për t‘ju përgjigjur sfidave që vendet e rajonit të Danubit ndajnë.

Strategjia për Rajonin e Danubit ka nisur me qëllim rritjen dhe kohezionin socio-

ekonomik, forcimin e sigurisë dhe njohjen e multikulturalizmit në rajonin e Danubit. Duke

127

Vepër e cituar më sipër, Tatjana Slijepèeviæ, Perspektiva e re për Ballkanin Perëndimor brenda

Strategjisë së Rajonit të Danubit, - F. 94

80

qenë se të gjitha shtetet e përfshira në Strategji janë prekur rëndë nga kriza ekonomike

globale, Strategjia e Danubit përpiqet kryesisht për të kontribuar në rritjen e qëndrueshme

ekonomike në rajon.

Strategjia thekson ndërvarësinë ekonomike të vendeve në rajonin e Danubit dhe

potencialet e tyre për zhvillimin ekonomik. Ajo propozon krijimin e rrjeteve të biznesit

dhe organet joqeveritare të promovimit të tregtisë, të cilat do të gjenerojnë mundësitë e

ardhshme të zhvillimit, rritjen e punësimit dhe nxitjen e rritjes efiçente dhe të

qëndrueshme.

Forcimi i sigurisë është një tjetër aspekt shumë i rëndësishëm i Strategjisë së Rajonit të

Danubit duke qenë se ky rajon përbëhet edhe nga vendet Shengen dhe ato joshengen, si

dhe shtetet anëtare, vendet kandidate dhe vendet e mundshme kandidate, ligjet dhe

politikat e sigurisë të së cilave nuk janë të harmonizuara, gjë që kërkon bashkëpunim të

vazhdueshëm dhe të plotë në çështjet e sigurisë. Për shtetet kandidate dhe kandidatët

potencialë, kjo do të jetë një mundësi që ata të njihen më mirë me ligjet dhe politikat e

sigurisë të shteteve anëtare dhe të përshtatin ligjet vendore dhe politikat e tyre me

standardet europiane.

Fushat prioritare të Strategjisë së Danubit janë ndër pengesat kryesore për avancimin e

vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe atyre, fuqimisht të favorizuara nga BE-ja. Prandaj, të

qenit i integruar në Strategjinë e Danubit hap mundësi të mëdha për vendet e Ballkanit

Perëndimor për të përmirësuar fushat që kanë mbetur prapa me anë të bashkëpunimit dhe

përpjekjeve të përbashkëta me vendet e zhvilluara, shumë më tepër dhe sigurisht në një

ritëm më të shpejtë se sa ata do të bënin vetë.

Në anën tjetër, Strategjia do të mundësojë një ndryshim në pozitën e vendeve të

Ballkanit Perëndimor, nga vëzhgues pasive dhe marrës të ndihmës në shtete që marrin

pjesë aktive në zbatimin e Strategjisë.128

Për herë të parë këto vende do të jenë në një

pozicion për të siguruar të dhëna dhe të japin këshilla se si t‘i qasen çështjeve në të cilat

Strategjia fokusohet. Vendet e Ballkanit Perëndimor do të kenë mundësi për të ofruar

iniciativa, të propozojnë zgjidhje dhe të veprojnë si partnerë të barabartë me shtetet

anëtare në çështjet e interesit të ndërsjellë dhe shqetësimet. Marrja e një roli aktiv në këtë

proçes do të ndihmojë në ndryshimin e perceptimit të këtyre vendeve dhe do të reflektojnë

pozitivisht në afirmimin e tyre në nivel europian.

3.4 Bashkëpunimi rajonal si nxitës dhe frenues i integrimit europian.

Ndonëse me një mungesë të theksuar identiteti të përbashkët, i cili mohohet rishtazi pas

armiqësive që sollën konfliktet e armatosura etnike gjatë viteve 90', vendet e Ballkanit

Perëndimor ndajnë jo vetëm pozicionin gjeografik por edhe problemet, derivate të

tranzicionit nga komunizmi drejt demokracisë, kjo e përkeqësuar nga mungesa e

zhvillimit, sigurisë dhe funksionimit të shtetit ligjor që e bën edhe me të domosdoshëm

128

Vepër e cituar më sipër, Tatjana Slijepèeviæ, Perspektiva e re për Ballkanin Perëndimor brenda

Strategjisë së Rajonit të Danubit, - F. 95

81

bashkëpunimin rajonal.129

Ndryshe nga vendet Balltike apo Nordike, të cilat kanë eksperienca të pasura në

bashkëpunimin dhe aleancat rajonale, realiteti Ballkanik është larg formimit të bazës së

një identiteti të përbashkët.

Nacionalizmi cilësohet ende si pengesa kryesore për sa i përket marrëdhënieve

rajonale, duke marrë parasysh se kufijtë e shteteve të Ballkanit që lindën pas rënies së

komunizmit u përcaktuan kryesisht në kornizat e përkatësisë etnike.

Për më tepër Ballkani i kohëve moderne në tërësi nuk ka qenë asnjëherë entitet homogjen

në kontekstin ekonomik e politik. Si rrjedhojë integrimi real mund të ndodhë vetëm nëse

ekziston një ndryshim i rëndësishëm në perceptimin e identitetit kombëtar, sepse pikërisht

identiteti kombëtar drejton strukturën e marrëdhënieve në rajon.130

Pas kapërcimit të krizave që sollën konfliktet etnike gjatë viteve 90-të, vendet e

Ballkanit Perëndimor, duket se sot janë në një garë të vazhdueshme me synimin për t'iu

bashkuar të parët dhe në një të ardhme sa më të afërt BE-së.

Ky synim themelor, si dhe e kaluara konfliktuale, duket se ka zbehur interesin për të

konsoliduar një bllok rajonal në përballjen e përbashkët të sfidave Ballkanike pavarësisht

se integrimi në BE shkon dorë për dore me bashkëpunimin rajonal, e si rezultat i pari

është vendimtar në stimulimin e këtij të fundit.131

Për Ballkanin Perëndimor, i dalë nga luftrat dhe që ende përballet me sfida të

rëndësishme, "perspektiva europiane" – aq sa kjo nënkupton antarësimin përfundimtar në

BE – është një garanci jo vetëm për pakthyeshmërine e reformave por edhe të paqes dhe

stabilitetit në rajon.

Vitet e fundit elita politike po kupton se bashkëpunimi rajonal nuk është më një

alternativë, por një domosdoshmëri që kushtëzohet nga çështje serioze me shtrirje të gjërë

në rajon të cilat nuk mund të mbulohen individualisht nga shtete specifike.

Tani që qeveritë e të gjitha vendeve të rajonit janë të angazhuara për integrimin në BE

kjo e fundit ka instrumentin për të nxitur bashkëpunimin midis tyre por ky qëllim i

përbashkët politik gjithashtu ofron një mundësi për bashkëpunim në vetëvehte. Për më

tepër, shumica e vendeve të rajonit kanë nënshkruar protokolle dypalëshe për

bashkëpunim në fushat e rëndësishme për proçesin e integrimit europian.

129

Vepër e cituar më sipër, Besnik Baka, “Integrimi evropian, faktor nxitës apo pengues në


130 Po aty.


Paper No. 104, Union Institute for Security Studies, Paris, 01 July 2007, F.31,

Shënim i autorit: Arsyet për bashkëpunim të këtij lloji janë të lehta për t'u kuptuar. Kjo është

kryesisht një çështje shkëmbimi përvojash, e cila konsiderohet të jetë reciprokisht e dobishme pa

përfshirë angazhimin e burimeve njerëzore apo materiale. Megjithatë aty ku janë të përfshira burime të

konsiderueshme materiale, si në fushën e përkthimit të acquis communautaire të BE, bashkëpunimi

është disi më i kufizuar. Për shembull, Kroacia ka përkthyer më shumë nga acquis se çdo vend tjetër në

rajon, por duke e financuar të gjithë këtë vetë, nuk është e gatshme për ta ndarë lirisht të gjithë

përkthimin me vendet e tjera gjuha e të cilëve do të lejonte këtë (Bosnja dhe Hercegovina , Mali i Zi

82

Duke qenë më e avancuar në rrugën drejt BE-së, Kroacia ka qenë një lider natural në

fushën e bashkëpunimit. Ajo ka nënshkruar protokolle të tilla me të gjitha vendet e tjera të

rajonit dhe ka vepruar si mikëpritës që prej vitit 2004 për takimet e rregullta të ministrave

rajonalë në krye të integrimit në BE.

Problemi qëndron se në këtë perspektivë bashkëpunimi, ekziston një konsensus i

dyfishtë shpeshherë konfliktual ku njëri është i drejtuar nga nacionalizmi e krenaria për

kombin ndërkohë tjetri rrjedh nga dëshira për një jetesë më të mirë në Europën e

bashkuar 132

megjithatë fakti se bashkëpunimi rajonal është i dëshirueshëm vështirë të

kontestohet. Kjo pjesërisht për arsye korrektësie politike – pasi kanë kërkuar për t'u

bashkuar me BE-në, dhe duke ditur se bashkëpunimi rajonal është një parakusht për

përparimin, nuk mund të veprohet ndryshe veç mbështetjes së këtij aktiviteti - të paktën

publikisht133

. Për më tepër, është kuptuar gjithashtu në rajon që ka përfitime nga

bashkëpunimi me fqinjët.

Nismat, në të cilat janë përfshirë vendet e Ballkanit gjatë këtyre viteve të

postkomunizmit, janë ngritur, kryesisht, mbi kriterin e afërsisë gjeografike, duke

nënkuptuar për rrjedhojë se edhe objektivi i tyre ka qenë një sërë problemesh me origjinë

në historinë dhe perspektivën Europiane.

Gjithashtu ekzistenca e çështjeve rajonale, apo çështjeve shumëpalëshe me disa ose të

gjitha shtetet në rajon është i njohur si një faktor kryesor në nxitjen e bashkëpunimit në

mënyrë që të arrihen përfitime të cilat nuk mund të arrihen nga shtetet e veçanta që

veprojnë në izolim. Zhvillimi i infrastrukturës rajonale lidhur me transportin, energjinë

dhe rrjetet e komunikimit kanë stimuluar fuqimisht bashkëpunim në rajon. Tregtia dhe

ekonomia janë konsideruar fusha për bashkëpunim ku fitimet e mundshme janë ende të

pashfrytëzuara.

Vendet e rajonit ndajnë edhe përvojën e pasojave të luftës. Rindërtimi pas konflikteve

në Kroaci, Bosnje, Kosovë dhe Maqedoni ka pasur një dimension të rëndësishëm rajonal.

Sot, me detyra për rindërtimin më së shumti të përfunduara, trashëgimia e luftës, e cila

është pjesë e shumicës së vendeve të rajonit, ka të bëjë kryesisht me problemet e sigurisë

dhe të efekteve negative të shkaktuara prej luftrave të tilla si krimi, korrupsioni, imigrimin

ilegal dhe ndërkufitar dhe dëmi mjedisor.134

Për shkak të karakterit rajonal, këto çështje

janë pranuar edhe si fusha ku bashkëpunimi është i dobishëm.

Rritja e bashkëpunimit ekonomik brenda rajonit kërkon jo vetëm vullnet politik, por

edhe investime të konsiderueshme në ndër-lidhjen midis rajonit, për të përmirësuar

infrastrukturën dhe rrjetet që lidhin vendet. Transportet, energjia, mjedisi janë të gjitha

fushat që kërkojnë një bashkëpunim rajonal dhe kanë nevojë për një koordinim të

politikave dhe strategjive në mënyrë që të përfitojnë mbështetjen e donatorëve dhe

dhe Serbia), por vë në dispozicion pjesë të caktuara të legjislacionit të përkthyer sipas kërkesës.

132 Vepër e cituar më sipër, Besnik Baka, “Integrimi evropian, faktor nxitës apo pengues në



Paper No 104, Union Institute for Security Studies, Paris, 01 July 2007, F.38,

134 Po aty - F.39,

83

investitorëve ndërkombëtarë.

Për këtë arsye, kërkesat për financim janë thelbësore.

Roli i investimeve është i rëndësishëm si për çdo ekonomi të vetme dhe për rajonin ne

tërësi.

Bashkimi Europian dhe institucionet financiare ndërkombëtare, veçanërisht Banka

Europiane e Investimeve (BEI), Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH),

Këshilli i Bankës Europiane për Zhvillim (CEB) dhe institucione të tjera bilaterale

Europiane si Banka Botërore, kanë luajtur një rol vendimtar në të kaluarën, duke siguruar

mbështetje financiare dhe teknike. Rëndësia e tyre tani është edhe më e madhe në kohën e

krizës ekonomike dhe reçesionit global.

Me efektet e krizës ekonomike që përhapej në Ballkan, dhe duke rikonfirmuar

rëndësinë e bashkëpunimit rajonal në rajon, Komisioni Europian promovoi krijimin e një

kornize të re për lehtësimin e investimeve ndërkombëtare në sektorët kyç rajonale.

"Korniza e Investimeve në Ballkanin Perëndimor" (WBIF), u lançua zyrtarisht ne 9

dhjetor 2009 në Bruksel në konferencën ndërkombëtare "Ballkani Perëndimor: Kjo

Kornize financohet bashkërisht nga Komisioni, BERZH, BEI, CEB, dhe donatorë të tjerë

bilateral.

Kjo strukturë e re synon të lehtësojë qasjen financiare për palët e interesuara në

mënyrë që të nxisë investimet në rajon, duke prezantuar një "adresë të vetme" për të

paraqitur projekt-propozimet dhe një shqyrtim dhe vlerësim të vetëm për proçesin e

aprovimit.

Me fjalët e Komisionerit të BE-së, Olli Rehn, "madhësia e kufizuar e secilit vend të

Ballkanit Perëndimor dhe fragmentimit të hapësirës ekonomike në rajon nuk lënë asnjë

alternativë tjetër përveç bashkëpunimit intensiv rajonal si e vetmja mënyrë e qëndrueshme

për të ecur përpara".135

Në këtë kuadër një tjetër program i financuar nga BE dhe i modifikuar rishtazi është

IPA II - Programi i Instrumentit për Asistencë Para-aderuese i cili jepet nëpërmjet

programeve shumëvjecare dhe vjetore, të përcaktuara për çdo Shtet.

Për sa i përket zbatimit të programeve IPA, financimet mund të jenë në forma të

ndryshme:

1. Investime, Tendera, Subvencione,

2. Kredi me kushte të veçanta, garanci mbi kreditë, masa mbi asistencën financiare,

3. Bashkëpunim administrativ (Binjakëzim midis aktorëve të sektorit Publik),

4. Mbështetje mbi buxhetin e Shtetit të vendit përfitues vetëm në kushte të veçanta.

Kriteri i shpërndarjes merr parasysh kapacitetin e çdo vendi për të përdorur dhe

menaxhuar fondet, dhe respektimin e kushteve të anëtarësimit.Në këtë mënyrë, IPA ofron

një lidhje mes kornizës politike për zgjerim dhe proçesit të buxhetimit të BE-së.

Megjithatë, pavarësisht nga një gatishmëri e përgjithshme për të bashkëpunuar në

fushën e integrimit në BE, disa probleme ende mbeten.

135

Vepër e cituar më sipër, Simona Mameli, Regional Cooperation in Western Balkans in Times of

Political and Economical Uncertainty, University of Bologna, Faenza, Italy, 2011, - F.29,

84

Në një plan të gjërë, shtetet anëtare të rajonit ballkanik shfaqin hezitim në iniciativat e

bashkëpunimit. Kjo është rrjedhojë e mosbesimit ndaj njëri-tjetrit dhe mendësisë se kanë

pak për të përfituar nga bashkëpunimet me fqinjët.

Bashkëpunimi në proçesin e integrimit në BE është i lehtë, në atë masë që i përket të

ardhmes e nuk përfshin çështje të së kaluarës së vështirë.136

Ekzistojnë çështje që vendet e Ballkanit Perëndimor nuk i shohin si të përshtatshme për

trajtim apo zgjidhje me anë të bashkëpunimit rajonal.

Lista e problemeve dypalëshe të pazgjidhura në rajon është, me të vërtetë, mjaft e gjatë:

konflikti mes Serbisë dhe Maqedonisë; çështjet e pazgjidhura të përcaktimit të kufirit

midis Serbisë dhe Bosnje-Hercegovinës; Çështjet që lidhen me trajtimin e pakicës

kombëtare serbe në Kroaci, dhe kështu me radhë.

Asnjë nga këto probleme nuk është trajtuar në forumet multilaterale. Organizatat

rajonale mbeten një mjet për krijimin e marrëdhënieve të përgjithshme më të mira, por

problemet dypalëshe do të vazhdojnë të zgjidhen në mënyrë bilaterale.137

Një tjetër problem ka të bëjë me besueshmërinë e premtimit për anëtarësim në BE. BE-

ja është e angazhuar ende për të përfshirë Ballkanin Perëndimor në një zgjerim të

mëtejshem të saj megjithatë vullneti politik për të mbajtur këtë premtim duket të jetë

zbehur si mes politikanëve dhe qytetarëve të shteteve anëtare të BE-së.

Në këtë kuadër, krahas disa iniciativave pozitive në kooperimin rajonal në nivel

shtetëror por edhe joqeveritar, është e qartë tashmë se Ballkani në kontekstin politik, po

shtrydhet e zvogëlohet gjithmonë e me shumë, si pasojë e pranimit në BE të disa vendeve

të rajonit.138

Si rezultat, fillimisht Sllovenia (2003) dhe më pas Rumania e Bullgaria (2007) por së

fundi edhe Kroacia, ndonëse gjeografikisht shtete të Ballkanit, e konsiderojnë veten pjesë

integrale e BE-së duke aplikuar të tjera kritere me shtetet fqinje. Ndërkohë pjesa e mbetur

e Ballkanit janë ndarë në dy kategori kryesore: vende kandidate (Serbi, Mali i Zi e

Maqedoni dhe Shqipëri), dhe kandidate potenciale (pjesa tjetër). Këto politika me karakter

diferencues të institucioneve Europiane mund të kenë një rezultat dekurajues për

bashkëpunimin rajonal, megjithëse bashkëpunimi varet në një masë të madhe nga

përparimi individual dhe mundësitë reale të çdo shteti.

Kjo u tregua qartë edhe me faktin se firmosja e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit u

nënshkrua në kohë të ndryshme nga vendet e rajonit. Gjithashtu edhe implementimi i

marrëveshjeve të sipërpërmendura po ecën me ritme të ndryshme. Për rrjedhojë kjo ka

nxitur mendimet se institucionet europiane po përdorin kritere apo përqasje të ndryshme

ndaj vendeve të Ballkanit duke diferencuar rajonin bazuar në standardet e kërkuara në

kuadër të MSA-së së nënshkruar me secilin vend.

136

Po aty - F.13,



138 Vepër e cituar më sipër, Besnik Baka, “Integrimi evropian, faktor nxitës apo pengues në

bashkëpunimin Ballkanik?‖

85

Ndonëse qëllimi i qasjes Europiane për Ballkanin është nxitja e bashkëpunimit,

kushtëzimi i ndryshëm në përmbushje të kritereve drejt integrimit Europian që i është

aplikuar shteteve specifike ka tendencë për të rezultuar në fragmentim duke e komplikuar

së tepërmi këtë proçes139

duke favorizuar një hendek gjithmonë e në rritje apo një ndarje

gradual mes vendeve të rajonit përpjekjet e suksesshme të të cilëve përkthehen në

mbështetje ekonomike-financiare apo strategjiken. Në këtë mënyrë disa nga shtetet e tjera

të rajonit mbeten relativisht mbrapa në këtë drejtim pavarësisht lidhjeve të forta

gjeografike duke qenë se karakterizohen nga nivele të ndryshme zhvillimi ekonomik,

demokracisë dhe shtetit ligjor.

Edhe pse perceptimi i përfitimeve nga bashkëpunimi nuk është i ndryshëm në rajon dhe

në Europë, që do të thotë se rritja e kërkesës si e tillë nuk përbën një problem ne vetvehte,

ka një dallim thelbësor mes rajonit dhe BE-së. Qëllimi përfundimtar i vendeve të rajonit

është integrimi në BE e cila është forca nxitëse për më shumë bashkëpunim rajonal, ndërsa

qëllimi përfundimtar i BE-së është që të ―transformojë‖ vendet e Ballkanit perëndimor në

demokraci dhe ekonomi tregu të lulëzuara me institucione të forta dhe kompetente,

sigurimin e sundimit të ligjit, respektimin e të drejtave të njeriut dhe mbrojtjen e pakicave.

Pra për BE-në, arritja e një shkalle të kënaqshme të bashkëpunimit rajonal është

konsideruar një hap i madh drejt stabilizimit, dhe vetëm njëri prej shumë hapave të

mëtejshëm që kontribuojnë në integrimin në BE.

Ndërsa pozicioni i rajonit është mjaft i qartë, ai i BE-së mund të jetë më pak. Është e

hapur për interpretim se në çfarë mase BE kërkon bashkëpunimin rajonal si një aktivitet

stabilizimi dhe në çfarë mase si një pjesë e domosdoshme e agjendës së integrimit

Europian140

.

Për rrjedhojë konsensusi ekzistues mbi bashkëpunimin rajonal nuk mund të merret si i

mirëqenë duke nxitur nevojën për rishikim dhe përshtatje me nevojat reale dhe rrethanat

në rajon, nga njëra anë, dhe me perceptimet reale të asaj që BE-ja është e gatshme për të

ofruar, në tjetrën.

Për të stimuluar bashkëpunimin Ballkanik ndoshta mund të nevojitet një tjetër strategji.

139

Po aty.



86

KAPITULLI I KATËRT

NJË VËSHTRIM KRAHASUES I ECURISË SË VENDEVE TË BALLKANIT

4.1 Konfliktet bilaterale si një rrezik për stabilitetin dhe një pengesë për

antarësimin.

Antarësimi i Kroacisë, përfitimi i statusit të vendit kandidat dhe hapja e negociatave

për vendet si Maqedonia, Serbia, Shqipëria dhe Mali i zi, liberalizimi i lëvizjes së lirë për

të gjitha vendet e Ballkanit, sa më shpejt edhe për Kosovën janë tregues konkretë se po

dominon rryma e Europianizimit në Ballkan. Normalisht, proçesi ka uljet e ngritjet e veta

dhe shtetet nuk janë në të njëjtën linjë për sa i përket proçesit të antarësimit. Megjithatë ky

është një proçes i cili, veç vështirësive të brendëshme, të hasura nga rajoni si një i tërë,

vishet me problemet specifike të secilit prej vendeve të këtij rajoni.

Për shkak edhe të pozitës gjeografike të Ballkanit Perëndimor, konfliktet bilaterale

midis vendeve në rajon kanë qenë të shumta. Të gjitha mosmarrëveshjet e pazgjidhura

kanë pasoja aktuale ose potenciale në stabilitetin e rajonit dhe në marrëdhëniet fqinjësore.

Mosmarrëveshjet ekzistuese përbëjnë tre grupe çështjesh:141

Në grupin e parë bëjnë pjesë mosmarrëveshjet kufitare, të cilat kryesisht kanë të bëjnë

me demarkacionin e saktë të kufijve mes atyre që dikur ishin republika të Republikës

Socialiste Federative të Jugosllavisë. Në vitin 1992, Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës

së Paqes për Jugosllavinë, vendosi që kufijtë e pashënjuara midis shteteve të sapoformuara

– Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia dhe Sllovenia – duhet të

bëheshin kufijtë e tyre ndërkombëtarë por mosmarrëveshjet kanë shoqëruar rrugën e këtij

rajoni. Ka mosmarrëveshje kufitare midis

pothuajse të gjitha vendeve edhe pse

mosmarrëveshjet ekzistuese në përgjithësi

lidhen me zonat të vogla gjeografike.

Konflikti mbi kufirin midis Sllovenise dhe

Kroacise ka në qendër të mosmarrëveshjes

7.3 milje katrorë det në Gjirin Piran në veri të

Detit Adriatik. Pasi Sllovenia iu bashkua

Bashkimit Europian në vitin 2004, bllokoi

hyrjen e Kroacisë për vite me rradhë, për

Harta Politike e Ballkanit Perëndimor142

shkak se nuk donte të komprometonte kufijtë e

141

Nikola Dimitrov, Marika Djolai & Natasha Wunsch, Removing obstacles to EU accession:

Bilateral disputes in the Western Balkans. Bilateral disputes as a stability risk and a stumbling block

for accession, Centre for Southeast European Studies, Beograd:2016,-F.5, [Online]. Marrë nga:

http://www.punetejashtme.gov.al/files/userfiles/Policy_brief_-_Bilateral_Disputes_study.pdf

87

vet. Në vitin 2009, Sllovenia hoqi bllokadën, pasi Kroacia ra dakord të lejonte një gjykatë

arbitrazhi të zgjidhte mosmarrëveshjen. Kjo i hapi rrugën anëtarësimit të Kroacisë në BE

në vitin 2013.

Kroacia ka një mosmarrëveshje kufitare me secilën nga fqinjët e saj, përveç Hungarisë.

Konflikti më i ashpër është me Serbinë, për një rrip toke prej 201 milje pranë lumit

Danub. Serbia ka qenë e para në garën e Ballkanit Perëndimor për integrimin europian.

Por si një anëtare me të drejta të plota, Kroacia mund të bllokojë ose vonojë pranimin e

Serbisë.

Ndërkohë kontestime mbi kufirin ka edhe Bosnja kundër Serbisë dhe Kroacisë, Serbia

ndaj Kosovës, kjo e fundit ndaj Malit të Zi.

Të gjitha këto konflikte po ngadalësojnë proçesin e integrimit europian pasi zgjidhja e

tyre është konsideruar një kusht për aderimin ne BE.

Në grupin e dytë bëjnë pjesë mosmarrëveshjet politike në Ballkanin Perëndimor, të

cilat në përgjithësi, sillen rreth çështjeve të shtetësisë dhe identitetit kombëtar. Shembujt

më të spikatur në këtë kategori janë çështjet e kontestuara të shtetësisë, që përfshijnë

Kosovën me Serbinë dhe mosmarrëveshja e gjatë për emrin midis Maqedonisë dhe

Greqisë.

Maqedonia, është e vetmja republikë jugosllave që shpalli pavarësine pa

mosmarrëveshje kufitare. Por fqinja e saj, Greqia, e mohon ekzistencën e shtetit të ri, me

pretendimin se emri i Maqedoni sugjeron se Shkupi ka pretendime territoriale mbi rajonin

verior të Greqisë me të njëjtin emër.

Athina e ka detyruar fqinjën e saj të përdorë në rrafshin ndërkombëtar një emër tjetër, ish-

Republika Jugosllave e Maqedonisë, dhe e ka bllokuar anëtarësimin e saj në Bashkimin

Europian apo NATO, deri kur të ndryshojë emrin.

Pavarësisht se i është dhënë statusi i kandidatit në 2005, në të njëjtën kohë me

Kroacinë, Maqedonia nuk ka lëvizur përtej asaj pike për shkak të vetos greke .

Kjo mosmarrëveshje për emrin përfaqëson ndoshta shembullin më të mirë të rreziqeve

që i presin shtetet e Ballkanit Perëndimor të cilët kanë çështje bilaterale me fqinjën e tyre

tashmë antarë të BE-së.

Në grupin e tretë bëjnë pjesë çështjet e të drejtave të minoriteteve të cilat shpesh

përmbajnë një dimension të fuqishëm politik dhe, për këtë arsye, janë shumë të

ndjeshme. Ato fokusohen në shtetin amë, duke kërkuar mbrojtje në një vend tjetër të

rajonit. Ndërsa ligjet gjithëpërfshirëse të të drejtave të pakicave apo mbrojtja e

krahasueshme ligjore janë miratuar në të gjithë Ballkanin Perëndimor zbatimi shpesh

mungon. Për më tepër, mungesa e një acquis të qartë në këtë fushë kufizon mundësitë për

ndërhyrje nga jashtë në lidhje me këto çështje të ndjeshme.

Kontradiktat e fundit rreth hapjes së kapitullit 23 në negociatat e pranimit në BE

të Serbisë, të bllokuara përkohësisht nga Kroacia si rezultat i çështjeve të caktuara mes të

142

EPP Group, ―EPP Group takes stock of situation in Western Balkans‖, Bruksel, [online],

05.06.2017, Marrë nga: http://www.eppgroup.eu/press-release/EPP-Group-takes-stock-of-situation-in-

Western-Balkans

88

dyja palëve të paraqitura si kërkesa për përmbushjen e disa standardeve ndërkombëtare të

të drejtave ligjore dhe të pakicave, ka provuar edhe një herë se problemet për zgjerimin e

BE në Ballkanin Perëndimor që dalin nga çështjet dypalëshe janë shumë të mundshme.

Në përgjithësi, çështjet e pazgjidhura dypalëshe nuk kanë vetëm një potencial të fortë

për të destabilizuar marrëdhëniet ndërmjet vendeve të Ballkanit Perëndimor por ende

vazhdojnë të pengojnë proçesin e antarësimit në BE dhe, me të, edhe transformimin

demokratik të vetë rajonit. Angazhimi proaktiv në këtë front i institucioneve të BE-së,

shteteve anëtare dhe aktorëve të tjerë ndërkombëtarë do të shërbejë për të shmangur

kërcënimet ndaj stabilitetit rajonal dhe do të përgatisë terrenin për antarësim.143

Në dritën

e këtyre përvojave duket edhe më e rëndësishme që, këto mosmarrëveshje dypalëshe të

trajtohen gjatë fazës së para-aderimit, kur vendet e përfshira kanë interesa të ngjashme në

arritjen e një marrëveshje të pranueshme reciprokisht, që i sjell ata më afër BE-së edhe

pse shpesh futja e mosmarrëveshjeve dypalëshe në agjendën e anëtarësimit rrit

perceptimin e një politizimi në rritje të proçesit të integrimit.

4.2 Karakteristikat e vendeve të Ballkanit Perëndimor.

Çështjet specifike që duhet të zgjidhin vendet e ish-Jugosllavise përpara se të bëhen

pjesë e familjes europiane janë të lidhura thellësisht me shpërbërjen traumatike të

Federatës në vitet ‘90.

Njëri nga kushtet e aderimit të vendeve të përfshira në këto luftra është bashkëpunimi i

plotë me Gjykatën Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë. Kjo përgjegjësi për të dorëzuar

kriminelët e dyshuar të luftës bie mbi secilin shtet të përfshire në situatat konfliktuale por

arrestimi i tyre në disa vende si Kroacia, Kosova dhe disa pjesë të Bosnje- Hercegovinës

është konsideruar një lëvizje antipopullore nga pikëvështrimi politik, duke pasur parasysh

se një pjesë e popullsive lokale i identifikon këto liderë si heronj të luftës.144

Kushti i dytë, i konsideruar nga BE si shërim për problemet që burojnë nga e shkuara e

afërt konfliktuale e rajonit ka të bëjë me bashkëpunimin rajonal. I promovuar me

Marrëveshjen rajonale të 1996 dhe, më pas, me Paktin e Stabilitetit të Europës Jug-

Lindore, ky kusht u bë pjesë e MSA-ve të nënshkrura me secilin prej vendeve.

Veç specifikave të mësipërme, të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor shfaqin të

njëjtat probleme. Sundimi i ligjit, të drejtat themelore të njeriut, forcimi i institucioneve

demokratike, duke përfshirë reformën e administratës publike, zhvillimi ekonomik dhe

konkurrenca vazhdojnë të jenë çështje të një rëndësie parësore. Janë arritur disa përparime

por shumë shpesh ka mangësi në drejtim të zbatimit praktik.

143

Vepër e cituar më sipër, Nikola Dimitrov, Marika Djolai & Natasha Wunsch, Removing obstacles

to EU accession: Bilateral disputes in the Western Balkans. Bilateral disputes as a stability risk and a

stumbling block for accession, - F.7.

144 Jelena Obradovic-Wochnik, ―The role of the ICTY in promoting reconciliation‖ NË The European

Future of the Western Balkans Thessaloniki @ 2010 ( 2010 – 2013), European Union Institute for

Security Studies, Francë: 2013, - F. 95.

89

Ndryshe nga vendet e tjera të Europës Qëndrore apo Lindore, Kroacia është përballur

me tranzicion të shumëfishtë përgjatë krizës së fortë të sigurisë në fillim të 1990-s,

Pavarësisht kesaj, krahasim me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, ishte shembull i

suksesshëm, i cili u zhvendos nga asociimi, në statusin e vendit kandidat, në vetëm katër

vjet. Kroacia u njoh zyrtarisht nga KE më 15 janar 1992 dhe në vitin 1995, nisi negociatat

me BE-në bazuar në Marrëveshjen e re të Bashkëpunimit. Politika nacionaliste,

diskriminimi i të drejtave të njeriut dhe performanca e dobët ekonomike ishin arsyet pse

Kroacia nuk mund të konsiderohej kandidat për t'u bashkuar me grupin e vendeve të

Europës Lindore dhe Qëndrore, të cilët që atëherë ishin shtete aplikante ose kandidate. Në

të kundërtën, Kroacia përfundoi në grupin e Ballkanit Perëndimor, së bashku me Bosnje -

Hercegovinën, Shqipërinë, Maqedoninë, Serbinë dhe Malin e Zi.

Pas zgjedhjeve parlamentare dhe presidenciale në janar të vitit 2000 u ndërmorën

reforma të rëndësishme ligjore, politike dhe ekonomike duke përfshirë edhe ndryshimet

kushtetuese. Të gjitha masat e marra rezultuan në dhënien fund të izolimit politik dhe

ekonomik. Këto ndryshime pozitive i mundësuan Kroacisë të bëjë një përparim të madh

në integrimin europian.

Ndryshe nga vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, Kroacia organizoi vetëm katër

takime dhe ishte e gatshme të niste negociatat për MSA me BE-në në nëntor 2000, gjatë

Samitit të Zagrebit. Më 14 maj 2001 u firmos MSA-ja midis Kroacisë dhe BE-së. Në

vetëm një vit, Kroacia lëvizi, nga një marrëdhënie e pa rëndësishme me BE-në, në fazën

e marrëdhënieve kontraktuale.

Në dy-tre vitet vijuese, ndërsa zhvillohej proçesi i ratifikimit, Kroacia u përqëndruar në

zbatimin e Marrëveshjes. Përveç kësaj, ajo punoi në përgatitjen për aplikimin për

antarësim të plotë. Megjithëse MSA nuk ishte ratifikuar nga të gjitha vendet anëtare të

BE-së, Kroacia vendosi të aplikojë për antarësim në vitin 2003. Ajo gjithmonë

këmbënguli për një qasje individuale dhe kërkoi që progresi kalimtar kroat të vlerësohej

pozitivisht duke argumentuar se promovimi i një vendi mund të sjellë vetëm ndikime

pozitive mbi të tjerët dhe forcimin e proçesit të Stabilizim-Asociimit. KE vlerësoi

aplikimin duke i dërguar disa mijëra pyetje autoriteteve kroate. Kjo u konfirmua nga një

opinion pozitiv në shkurt dhe dhënien e statusit të kandidatit në qershor të vitit 2004. Që

nga ky moment Kroacia njohu vetem suksese në rrugën e saj europiane.Vendi u antarësua

në NATO dhe forcoi bashkëpunimin me ICTY. Në krahasim me vendet e tjera të Ballkanit

Perëndimor, kjo ishte një histori e qartë suksesi.

Në korrik të 2013 Kroacia u bë antari i 28 i familjes europiane

Një problem jo i vogël në rajon është Maqedonia. Ky shtet ka ―lindur‖ pa dhunë të

armatosur në ish-Jugosllavi dhe kërkoi një Marrëveshje me Europën në fillim të 1992

edhe pse nuk ka arritur ta realizojë atë.

Problemi maqedonas është shfaqur në tre rrafshe: Problemi me Greqinë për çështjen e

emrit, me Bullgarinë për çështjen e gjuhës dhe me shqiptarët për respektimin e të drejtave

të tyre kombëtare.

Së pari, zgjidhja e emrit të saj me Greqinë përbën në vetvete një problem unikal, për

arsye sepse, deri më sot, historia nuk njeh ndonjë rast të tillë ku fqinji t‟i kërkoje fqinjit të

90

tij të ndryshojë emrin.145

Mosmarrëveshja e emrit ka shkaktuar vështirësi në Maqedoni që nga 1990 dhe ka më

shumë se 2 dekada që kërkon zgjidhje. Greqia ankohet në lidhje me atë emër grek që

përdor Kushtetuta e Maqedonisë (Republika e Maqedonisë), i cili mund të përdoret si një

bazë për pretendime territoriale, duke qenë se Maqedonia greke është një rajon fqinj me

vendin. Palët ranë dakord për një zgjidhje të përkohëshme, që rezultoi në emrin aktual

"ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë", në mënyrë që të vazhdonte ndërtimi i

marrëdhënieve ndërkombëtare. Që atëherë nuk është arritur një zgjidhje përfundimtare.

Pavarësisht se Komisioni i Arbitrazhit, në opinionin e tij të vitit 1992 deklaroi se:

"përdorimi i emrit 'Maqedoni' nuk mund të [...] nënkuptojë ndonjë pretendim territorial

ndaj një shteti tjetër", palët ende nuk kanë arritur në nje konsensus. 146

Mosmarrëveshja e

emrit gjithashtu nënkupton probleme ekonomike dhe kulturore.

Kjo ka pasoja serioze për integrimin e Maqedonisë në strukturat euroatlantike. Greqia

ka vendosur veto për pranimin e Maqedonisë në NATO për këtë arsye, BE-ja kërkon

zgjidhjen e këtij kontesti pasi është një hap i rëndësishëm në lidhje me ecurinë e

mëtejshme të integrimit europian të Maqedonisë dhe stabilitetin e Ballkanit Perëndimor.

Nga qëndrimet e shfaqura së fundmi duket sikur vullneti i palëve ka arritur pjekurine e

duhur politike midis për të zhbllokuar situatën pavarësisht se duket sikur mungon një

program për zhbllokimin e kësaj situate.

Së treti, lufta civile në vitin 2001 në Maqedoni rrezikoi stabilitetin dhe sigurinë e

rajonit. Konflikti u mbyll me nënshkrimin e Marrëveshjes (Kuader) të Ohrit, nënshkruar

më 13 gusht 2001, e cila formuloi parimet bazë të shtetit multietnik.

Marrëveshja e Ohrit dhe MSA-ja u bënë dy dokumente strategjike që kanalizuan

parandalimin e konflikteve dhe sollën stabilitet në Maqedoni. Implementimi i suksesshëm

i këtyre dokumenteve strategjike do t‘i hapte derën autoriteteve maqedonase për të

aplikuar për anëtarësim në mars 2004 dhe për të marrë një përgjigje pozitive një vit më

vonë.

Nga të gjitha vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, vetëm Maqedonia kishte një

shans për të mbajtur ritmin e Kroacisë pas shpalljes së statusit të vendit kandidat, në

dhjetor të vitit 2005. Bashkë me rekomandimi për të hapur negociatat Maqedonia u

shndërrua në vendin e parë në rajon, jo vetëm që negocionte për të nënshkruar MSA por

edhe ku Marrëveshja ka hyrë në fuqi por kjo nuk do të nënkuptonte hapjen e negociatave,

pasi Maqedonia nuk ishte në gjendje të përmbushte mjaftueshëm kërkesat e antarësimit

për shkak të bllokimeve të brendëshme në proçesin politik.

Si arriti të bëhej një vend kandidat për anëtarësim vetëm pak vjet pas akteve serioze të

dhunës dhe një krize ushtarake në vitin 2001?

145

Vojsava Kumbulla, ―Problematikat e vendeve te Ballkanit Perëndimor dhe rruga e tyre e

integrimit‖, Revista Diskutime, Viti II, Nr. 6, Shkup, 2013, - F.326

146 Anna Orosz, ―European Integration of the Western Balkan Countries: the Way Behind and Ahead”,

NË EU Integration of the Western Balkans and the Hungarian EU Presidency Conference, Hungari,

11 November 2010, - F. 19

91

Kredibiliteti i politikës së jashtme të BE-së varej nga konsolidimi i arritjeve të BE-së

në Ballkanin Perëndimor. Maqedonia ishte i pari terren testimi. BE-ja mori përsipër

misionin e udhëhequr nga NATO dhe dërgoi misionin e parë ushtarak, në mars 2003. Kjo

ishte një mundësi për të shqyrtuar aftësitë mbrojtëse dhe të sigurisë europiane për një

mision edhe më të madh, që do të drejtohej në Bosnjë dhe Hercegovinë një vit më vonë. 147

Që nga ai moment vendi ka marrë disa herë rradhazi rekomandimine Komisionit

Europian, për të hapur negociatat për anëtarësim në Bashkimin Europian. Vendi është

karakterizuar nga niveli i lartë i harmonizimit me legjislacionin europian, por është

dëshmuar se qëndrimi politik është i rrezikuar për shkak të implikimit politik dhe

korrupsionit. Për më tepër, vitet e fundit marrëdhëniet midis maqedonasve dhe komunitetit

etnik shqiptar kanë qenë konfliktuale, duke provokuar një sërë incidentesh por pengesa

kryesore për proçesin e integrimit euro-atlantik të vendit mbetet formalisht

mosmarrëveshja mbi "çështjen e emrit" me Greqinë: në të dyja anët mbizotëron qëndrimi

kombëtar.148

Dikur –një dekadë më parë - një kandidat kryesues i Ballkanit Perëndimor për

anëtarësim në BE, sot pozicioni i Maqedonisënë këtë proçes rajonal është i diskutueshëm.

Qeveria e drejtuar nga Gruesvski nuk ka qenë shumë entuziaste në lidhje me integrimin e

Maqedonisë në BE. Ose, më saktë, qëndrimi i tyre mund të përmblidhet si: integrim - po,

por jo sipas kushteve të BE-së.149

Reformat e premtuara, kanë qenë shumë selektive dhe vetëm në fushat dhe në masën që

ishte në përputhje me prioritetet e qeverisë. Në këtë kontekst, mosmarrëveshja me Greqinë

ka shërbyer si një justifikim i përsosur për çdo pengesë në rrugën e Maqedonisë drejt

integrimit në NATO / BE edhe pse se fundi Qeveria e re maqedonase e drejtuar nga Zaev

dhe qeveria greke janë më shumë se të gatshme për të përmirësuar marrëdhëniet.

Bosnje - Hercegovina është një prej kandidatëve të mundshëm që përparon shumë

ngadalë, pjesërisht si pasojë e konflikteve etnike, trashëgimisë së luftërave jugosllave e

shkatërrimit ekonomik dhe pjesërisht për shkak të strukturës shtetërore të fragmentuar dhe

me bazë etnike, të caktuar nga Marrëveshja e Paqes së Dejtonit e cila krijoi një situatë

kushtetuese të paqartë.

Më 1995, me Marrëveshjen e Dejtonit, në Bosnjë u krijuan dy njësi bazë etnike:

Federata Myslimano-Kroate (Federata e Bosnje - Hercegovinës) dhe Republika Serbe e

Bosnjes. Marrëveshja la njëkohësisht të paqartë marrëdhënien që do të kishin këto dy njësi

me njëra tjetrën. Lidhur me Federatën e Bosnje - Hercegovinës, ndarja e detyrave ka qenë

edhe më e komplikuar, duke qenë se kantonet morën një rol të rëndësishëm në

formulimin e politikave të ndryshme.

147

Bashkimi Europian, Këshilli Europian, A Secure Europe in a Better World: European Security

Strategy, (Bruksel: 2003), - F. 6.

148 Jacques Rupnik (ed), (2011), The Western Balkans and the EU: „the hour of Europe‟, Institute for

Security Studies, Paris, Challiot Paper, - F.12, [Online], Marrë nga:

https://www.iss.europa.eu/content/western-balkans-and-eu-hour-europe

149 Sašo Ordanoski, The story of Macedonian populism: ‗All we want is everything!‘, NË Jacques

Rupnik (ed), (2011), The Western Balkans and the EU: „the hour of Europe‟, - F.95,


92

Pra ajo miratoi ekzistencën e sistemeve të papajtueshme ligjore, një treg të brendshëm

të “shpartalluar”, favorizoi parimin etnik dhe institucionalizoi grupet, duke injoruar të

drejtat individuale."150

Ky lloj pushteti dhe ndarje e kompetencave, do të thotë një sfidë e

madhe për reformimin e strukturës së paqëndrueshme dhe jo efikase të vendit.

Kjo situate nuk mbështet vendimmarrjen e shpejtë dhe pengon zbatimin e reformave duke

dëmtuar mundësitë e Bosnjë - Herzegovinës për të bërë progres të shpejtë në rrugën e saj

drejt BE-së. "

U deshën njëmbëdhjetë vjet nga nënshkrimi i Marrëveshjes së Dejtonit për Paqe që

Bosnje - Herzegovina të hapë negociatat e një marrëdhënieje kontraktuale me Bashkimin

Europian.

Që kur arriti këtë status, Bosnje - Herzegovina ishte mbrapa të gjithë vendeve të tjera në

rajon dhe faktorët që mbajnë Bosnjen larg integrimit janë disa.

- Përparimi i ngadaltë i reformave, si rrjedhim i aspiratave të kundërta të grupeve

etnike dhe identifikimi në mënyrë të qartë i pengesave në rrugën e integrimit në BE.

- Mungesa e një kushtetute që të garantojë të drejtat e qytetarit dhe jo të grupeve

etnike. Ka pasur përpjekje (si ajo e iniciuar nga BE-ja dhe SHBA) për të nxitur reformat

kushtetuese por palët nuk bien dakord për këtë çështje pasi ende ka politikanë, sidomos në

mesin e serbëve, të cilët vënë në diskutim ekzistencën e shtetit në fjalë, gjë që nënvizon

mungesën e vullnetit për të lehtësuar ndryshimin.151

Ndërkohë,të gjitha palët, shpesh,

kritikojnë dhe kundërshtojnë përpjekjet për forcimin e kompetencave të nivelit shtetëror.

- Problemi me politikanët nga Republika Serbska është varësia e tyre nga Beogradi

dhe mungesa e besnikërisë ndaj shtetit në të cilin jetojnë. Nga ana tjetër politikanët

boshnjakë shpresojnë se marrëveshja e re kushtetuese do të vijë nga jashtë.152

Kjo është

gjithnjë e më e vështirë me tërheqjen graduale të komunitetit ndërkombëtar dhe rolin e

zvogëluar të administratës amerikane, gjithashtu e padëshirueshme, duke qenë se Bosnje -

Hercegovina përpiqet që të konsiderohet seriozisht nga Bashkimi Europian.

- Mos dalja para drejtesise e kriminelëve të luftës.

Bashkëpunimi me ICTY është në nivel të mirë por, duke qenë se kapacitetet e forcave që

merren me rastet e krimeve të luftës janë të dobta, ka nevojë për zhvillim të mëtejshëm.

- Rritja e ndjenjës se nacionalizmit.

Një përjashtim për këtë, në fushën e sundimit të ligjit, ka të bëjë me pajtueshmërinë e

Bosnje - Hercegovinës me kushtet për të përfituar nga lëvizja pa viza për qytetarët

boshnjakë. Edhe pse kishte mbetur prapa vendeve të tjera të rajonit (përveç Shqipërisë )

në përmbushjen e kritereve (me natyrë teknike) të udhërrëfyesit për liberalizimin e vizave,

të gjitha kushtet u plotësuan deri në mes të vitit 2010, duke bërë të mundur lëvizjen pa

viza më 15 dhjetor 2010.

150

Emir Hadžikadunić, ―European colony or an associated member of the European Union‖, Croatian

International Relations Review, Vol.10 No.36/37 October 2004, - F. 108.

151 Vepër e cituar më sipër, Vojsava Kumbulla, ―Problematikat e vendeve te Ballkanit Perëndimor dhe

rruga e tyre e integrimit‖ - F. 325

152 Po aty.

https://hrcak.srce.hr/cirr


https://hrcak.srce.hr/index.php?show=toc&id_broj=673

93

Progres dhe disa arritje vihen re edhe në fushën e bashkëpunimit rajonal. Megjithate

asnjë nga këto nuk e hap derën në Bruksel.

Për fat të keq, në klimën e tanishme, duket se në Bosnje – Hercegovinë BE-ja është e

angazhuar në një luftë kundër logjikës së nacionalizmave kontradiktore dhe nuk është

duke e fituar këtë luftë.153

Negociatat për nënshkrimin e MSA ngrinë në 2011 dhe MSA u

ratifikua vetëm në 2015 megjithatë, do të duhet kohë para se Bosnje – Hercegovina të

arrijë statusin e kandidatit.

Problemi tjetër në Ballkanin Perëndimor është Serbia. Ky shtet përbën një rast

specifik, duke qenë se problemi i saj i shtetësisë, në qoftë se harrojmë Kosovën për një

moment, nuk rrjedh nga ndarjet e brendëshme etnike, por nga proçesi jo i plotë i

shpërbërjes Jugosllave.154

Gjatë viteve 1990, marrëdhëniet e BE-së me Republikën Federale të Jugosllavisë (RFJ)

u karakterizuan nga presioni diplomatik, sanksionet ekonomike dhe programet e ndihmës

në pjesë të caktuara të shtetit, veçanërisht komunat e qeverisura nga partitë opozitare.

Pasi u lehtësuan sanksionet ekonomike, në vitin 1995, BE-ja e zgjeroi marrëdhënien

tregtare me RFJ, megjithatë, marrëdhëniet dypalëshe përsëri arritën nivelet e krizës gjatë

luftës në Kosovë dhe marrëdhëniet me BE-në degjeneruar përsëri. Brukseli rifuti një

regjim të pjesshëm të sanksioneve, duke ndaluar çdo investim të huaj nga ana e anëtarëve

të BE-së dhe duke përjashtuar RFJ-në nga programi PHARE. Si rezultat, shteti Federal

qëndroi prapa të gjitha vendeve të rajonit.

Marrëveshja e Kumanovës me NATO-n, tërheqja e trupave të ushtrisë jugosllave nga

Kosova në vitin 1999 dhe fitorja e opozitës në vitin 2000 shënuan ndryshimet politike të

pritura gjatë dhe fillimin e integrimit europian. Kjo sinjalizoi fundin e izolimit

ndërkombëtar të Serbisë, megjithatë, mungesa e konsensusit në nivelin më të lartë të

udhëheqjes, në kuadër të marrëdhënieve me partnerët perëndimorë dhe Tribunalin e

Hagës, dhe problemi i pikëpamjeve nacionaliste mbetën të prekshme në politikën e

jashtme të Serbisë e cila, kohë pas kohe, ka bllokuar përparimin e vendit drejt strukturave

integruese rajonale dhe euroatlantike, për vite me rradhë.

Kjo vonoi nisjen e proçesit për hapjen e negociatave të MSA, deri në tetor të vitit 2005.

Në fillim të vitit 2006, negociatat u ndërprenë për shkak të mungesës së bashkëpunimit

me ICTY.

Nga ana tjetër, pavarësisht nga disa trende pozitive në shtetin federal Serbi dhe Mal i

Zi, dy vendet mbetën politikisht të polarizuar, ekonomikisht të dobët dhe të

paqëndrueshëm. Interesat ekonomike dhe politike divergjente penguan krijimin e një tregu

të përbashkët.155

153

Vepër e cituar më sipër, Sašo Ordanoski, ―The story of Macedonian populism: ‗All we want is

everything!‘ ―, NË Jacques Rupnik (ed), (2011), The Western Balkans and the EU: „the hour of

Europe‟, - F.12,


rruga e tyre e integrimit‖, - F.327.

155 Vepër e cituar më sipër, Emir Hadžikadunić, ―European colony or an associated member of the

European Union‖ - F. 107.

94

Diplomacia e BE-së, megjithatë, sugjeroi një qasje unike, "dopio marrëdhenie" dhe i

dha një mundësi Malit të Zi, në veçanti, për të negociuar çështje ekonomike dhe tregtare

më vete. Çështjet e përbashkëta BE planifikoi t‘i negocionte me autoritetet federale. MSA-

ja ishte njëra nga këto. Ndërkohë, Mali i Zi votoi për pavarësinë dhe u bë shtet sovran.

Frika për rritjen e paqëndrueshmërisë së brendëshme në rajon, nga shkëputja e Malit te

Zi, u provuan të ishin të gabuara. Me njohjen ndërkombëtare, negociatat e tipit "dopio

marrëdhënie" dështuan gjithashtu. Proçesi i Stabilizim-Asociimit u zgjerua nga pesë në

gjashtë vende.

Negociatat e ardhëshme me Serbinë dhe Malin e Zi për MSA u zhvilluan krejtësisht të

veçanta. Mali i Zi filloi më herët, ndërkohë për Serbinë negociatat rifilluan në qershor

2007.

Viti 2008 ishte vendimtar, si për dy dinamikat e brendëshme të Serbise, ashtu edhe

për integrimin europian.156

Kosova shpalli pavarësinë e saj në mënyrë të njëanëshme, më

17 shkurt, dhe kjo rriti mbështetjen e forcave nacionaliste në zgjedhjet parlamentare por,

në fund, qeveria e re vendosi që integrimi në BE të jetë prioritet i politikës së jashtme të

Serbisë. Viti 2008 solli një numër arritjesh të prekshme me BE-në: Lehtësimin e Vizave

dhe Marrëveshjen e Ripranimit.

Pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit, në vitin 2008, Serbia ka

aplikuar zyrtarisht për anëtarësim në BE, në fund të vitit 2009, që përkoi me një tjetër

sukses të madh: një regjim pa viza për qytetarët serbë që udhëtojnë në zonën Shengen. Në

pranverë të vitit 2011, pasi iu përgjigj me shpejtësi pyetësorit të Komisionit Europian,

Serbia priste një vendim për kandidaturën e saj.

Qëndrimi i Serbise ndaj çështjes së Kosovës për njohjen e pavarësisë së saj, mungesa e

vullnetit për zgjidhje konstruktive në interes të ruajtjes së stabilitetit dhe sigurisë në rajon,

për marrëdhënie të fqinjësisë së mirë, i vendosi asaj nota negative dhe janë një pengesë

serioze për integrim.157

Vetëm në Samitin e Brukselit, të mbajtur në Mars 2012, lideret e

BE-së i dhanë Serbisë statusin e vendit kandidat.

Më 13 Prill 2013, midis Republikës së Serbisë dhe Republikës së Kosovës u arrit një

marrëveshje e cila, në rast se do të gjejë zbatim real nga të dyja palët, do të shënojë një

rrugë të hapur drejt integrimit për të dyja shtetet. Marrëveshja e arritur ndoshta duhej të

nënkuptonte një njohje të pavarësisë së Kosovës nga ana e Serbisë por deklaratat Serbe

rreth Kosovës kanë vazhduar pas zgjedhjeve të fundit presidenciale në SHBA.

Megjithatë kjo është marrëveshja e parë historike e arritur ndërmjet dy shteteve sovrane

dhe të pavarura. Me këtë marrëveshje, Serbia ka pranuar shpërbërjen e strukturave

paralele dhe të strukturave të sigurisë në very të Kosovë.158

156

Vepër e cituar më sipër, Anna Orosz, ―European Integration of the Western Balkan Countries: the

Way Behind and Ahead”, - F. 27.


rruga e tyre e integrimit‖, - F.327.

Shënim i autorit: Presidenti i sapo zgjedhur Donald Trump ka deklaruar forcimin e marrëdhënieve me

Serbinë duke e konsideruar një gabim ndërhyrjen ushtarake amerikane në Serbi në 1999.


95

Në këto kushte BE vendosi të nisë negociatat e aderimin në Janar 2014.

Vendi ka ndërmarrë një sërë reformash që pas nisjes së negociatave por, pavarësisht

opinionit të përhapur së përparimi i Serbisë do të jetë i shpejtë, në një farë mënyrë,

gjithmonë diçka ka munguar dhe Serbia nuk ka qenë në gjendje për të kaluar këtë prag e

të lëvizë shpejt dhe me vendosmëri drejt anëtarësimit në BE.159

Serbia ka ndryshuar në mënyrë të qartë politikën e saj rajonale megjithatë, përmirësimet

e fundit në bashkëpunimin rajonal dhe në fusha të tjera nuk e ndryshojnë faktin se

integrimi i Serbisë në BE ka qenë shumë i ngadalshëm, veçanërisht nëse gjykohet nga

perspektiva e premtimeve të bëra nga të gjitha qeveritë post-Millosheviçit dhe pritjet e

qytetarëve të Serbisë.

Sipas Jacques Rupnik NË The Western Balkans and the EU: „the hour of Europe‟ ka

tre arsye kryesore për këtë: 160

Para së gjithash, për pjesën më të madhe të periudhës pas Milloshevicit, çështjet e

ngutshme të kombit dhe ndërtimit të shtetit kanë marrë të gjithë vëmendjen, kohën dhe

energjinë dhe sidomos të qeverisë. Edhe pa luftë, nuk ishte aspak e lehtë për të bërë

gjithçka në të njëjtën kohë: të rindërtohej një shtet dhe shoqëri post-konflikt, realizimi i

reformave afatgjata politike dhe ekonomike, ruajtja e kursit të integrimit europian dhe

përballja me sfidën ndoshta më të madhe – vendimin e Malit të Zi dhe Kosovës, për tu

shkëputur nga Serbia.

Arsyeja e dytë është qëndrimi mbizotërues në vend, nën të gjitha qeveritë e pas-

Millosheviçit, përkundrejt krimeve të luftës.

BE-ja është mbështetur në raportet periodike të ICTY, për të gjykuar nëse dhe në çfarë

mase Serbia dhe vendet e tjera fqinje kanë përmbushur kërkesat që kanë të bëjnë me

krimet e luftës. Disa nga kërkesat, nëse nuk ishin përmbushur plotësisht, u zhvendosën në

stadin e ardhshëm të rrugëtimit të Serbisë në BE, jo për të ndaluar proçesin e anëtarësimit

por për të bërë efektiv kushtëzimin politik. Në këtë mënyrë, Brukseli mbajti njëkohësisht

"karrotën" (aderimi i mëtejshëm në BE) dhe "shkopin" (pezullimin), si instrumentet

kryesore në këtë proçes.

Arsyeja e tretë është se nuk ka pasur një vizion të qartë strategjik dhe konsensus që e

shoqëron dëshirën për integrim.

Tashmë ekziston një konsensus i gjerë pro-Europë midis të gjitha partive parlamentare

dhe, ndërsa ka nuanca të kuptueshme mes partive të ndryshme, situata është qartësisht

ndryshe nga më parë.

Nëse gjithçka shkon mirë, Serbia do të mund të lëvizë nga grupi i fundit i udhëtarëve

të ngadalshëm Ballkanikë, në trenin e shpejtë europian. Fakti që proçesi i integrimit të

Serbisë është përshpejtuar në vitet e fundit është një shenjë inkurajuese se gjërat me të

vërtetë janë duke ndryshuar në këtë drejtim.

rruga e tyre e integrimit‖, - F.328

159 Jovan Teokarevic, “Ten years of post-Milosevic transition in Serbia: problems and Prospects‖, NË

Jacques Rupnik (ed), (2011), The Western Balkans and the EU: „the hour of Europe‟, - F.72,

160 Po aty, F. 71

96

Mali i Zi filloi të ndërtoje marrëdhëniet me BE-në si një anëtar i Republikës Federale

të Jugosllavisë por, shpejt, shteti i përbashkët federal me Serbinë u bë i rëndë për

vendin.161

Mosmarrëveshjet e vazhdueshme të Serbisë me Perëndimin dhe ICTY po

dëmtonin përpjekjet e Malit të Zi për të lehtësuar integrimin europian rrjedhimisht në fund

të vitit 2004, Malit të Zi iu ofrua mundësia për të vazhduar me negociata të ndara nga

Serbia.

Në maj të 2006 populli i Malit të Zi votoi për pavarësi (55.5%), në një referendum që

do të përbënte fazën e fundit të shkëputjes nga bashkimi i shtetit si dhe hapi rrugën për

marrëdhënie të jashtme të pavarura. Në këto kushte, Mali i Zi, hap pas hapi, u shkëput

nga Serbia dhe zhvilloi marrëdhënie paralele me BE-në, duke përshpejtuar proçesin e

integrimit. BE-ja rinovoi bazën ligjore për negociatat e MSA-së, në mënyrë që të niste

një valë e re bisedimesh.

Këshilli miratoi Partneritetin Europian për vendin, në janar të vitit 2007, i cili u pasua

nga nënshkrimi i MSA-së, në tetor dhe hyrjen në fuqi në maj 2010. Dialogu për

liberalizimin e vizave filloi në shkurt të vitit 2008 dhe çoi në liberalizimin e vizave në

dhjetor të vitit 2009.

Mali i Zi aplikoi për anëtarësim në BE në dhjetor të vitit 2008 dhe, në fund të 2010,

i‘u dha statusi i vendit kandidatit, pa ndonjë datë të saktë për fillimin e bisedimeve të

pranimit. Megjithatë, shumë çështje serioze problematike duhej të adresoheshin për të

përshpejtuar proçesin e integrimit në BE dhe demokratizimin e përgjithshëm të Malit të

Zi.

Në 29 Qershor të 2012 Mali i Zi nisi negociatat për antarësimin në BE, mes dyshimesh

të shumta nga ana e disa shteteve të BE ( Psh. Suedia, Gjermania, Austria) dhe është

antarësuar rishtazi në NATO dhe kjo do të shërbejë si një shtysë shtesë për nxitjen e

integrimit të përgjithshëm europian.

Politikisht dhe ekonomikisht, mbështetja e BE-së, së bashku me ndihmën e SHBA-ve

(e cila ishte një nga më të lartat në botë për frymë), kanë luajtur një rol kyç në formësimin

e proçesit të reformave të tranzicionit social dhe institucional në Mal të Zi megjithatë, nëse

marrim në konsideratë përkufizimin e Milada Anna Vachudova rreth "ndërvarësisë

asimetrike‖, sipas të cilit vendet kandidate të Europës Qëndrore dhe Lindore vareshin në

mënyrë të konsiderueshme nga perspektiva e anëtarësimit në BE, ndërsa 'BE-ja varej pak

nga ato‘,162

është e qartë se Mali i Zi ka përfituar shumë nga angazhimi i tij me BE-në dhe

se zhvillimi, reformimi dhe tranzicioni i shoqërisë malazeze, politika dhe ekonomia janë

të pandashme nga proçeset integruese europiane.

Pavarsisht nga sa më sipër, pauza e proçesit të zgjerimit ka prekur edhe këtë vend.

Sot, topi i Euro - integrimit është në fushën e Malit të Zi dhe tani varet nga qeveria dhe

161

Vepër e cituar më sipër, Anna Orosz, ―European Integration of the Western Balkan Countries: the

Way Behind and Ahead” - F. 25

162 Milada Anna Vachudova, ―Europe Undivided‖ (Oxford: Oxford University Press, 2005), F. 63, NË

Jacques Rupnik (ed), (2011), The Western Balkans and the EU: „the hour of Europe‟, - F.88

97

institucionet e tjera shtetërore për të treguar se Mali i Zi mund të përmbushë fatin e tij

europian.163

Kosova është e fundit në rradhë për t‘iu bashkuar BE-se sepse, ndoshta, shteti i

Kosovës është çështja më komplekse.

Në shkurt të vitit 2008, Kuvendi Kombëtar i Kosovës shpalli pavarësinë e vendit. Edhe

pse pavarësia ishte produkt i një proçesi ndërkombëtar, Kosova po përballet me

problemet e legjitimitetit ndërkombëtar, duke qenë se Deklarata e Pavarësisë nuk pati as

mbështetjen e vetë Këshillit të Sigurisë së Kombeve të Bashkuara si deleguesi i fundit i

legjitimitetit ndërkombëtar. Në kushtet e marrëdhënieve globale, mungesa e anëtarësisë së

Kosovës në OKB ka pasoja praktike në një gamë të gjerë fushash.

Që nga shpallja e pavarësisë më 17 Shkurt 2008, kanë egzistuar 3 nivele kontestimesh.

I pari është territorial, pas pretendimeve të Serbisë se Kosova është pjesë e territorit serb.

Kosova është gjithashtu e papërfunduar në aspektin e sovranitetit të saj. Qeveria e

Kosovës, në fakt, nuk kontrollon plotesisht një pjesë të territorit të saj ('veriun'), i përbërë

nga tre komunat me shumicë serbe.

I dyti ka të bëjë me identitetin europian. Kosova është e njohur vetëm nga një pjesë e

shteteve anëtare të BE-së, 5 nga të cilat refuzojnë të njohin pavarësinë e Kosovës duke i

mohuar asaj legjitimitet në kontekstin e proçesit më të fortë historik të kontinentit të

pasluftës: atë të integrimit europian. Për shkak të opinioneve kontradiktore të shteteve

anëtare të BE-së, proçesi i njohjes po ndodh shtet pas shteti.

Kjo situatë minon tashmë përpjekjet e BE-së që kanë nevojë për vendim të qartë, edhe

pse Këshilli i BE-se ka theksuar bindjen e tij se Kosova përbën një rast sui generis, që

nuk mund të konsiderohet si një precedent.164

Niveli i tretë konsiston në një tërheqje globale / ideologjike ndaj luftës, në të cilën disa

vende e shohin Kosovën si një produkt i SHBA ose njëanshmërisë perëndimore, me

rezultat që Kosova nuk është njohur nga të gjitha vendet e botës, me një përqindje të ulët

shtetesh të pa -angazhuar.

Përkundër vështirësive në lidhje me njohjen e statusit të saj, BE-ja gjithmonë ka pasur

një prani të fortë në vend, si një kontribues kryesor në rindërtimin ekonomik dhe formimin

politik.165

Në marrëdhëniet e saj me BE-në, Kosova është duke u trajtuar në një mënyrë hibride,

163

Momčilo Radulović, ―Montenegro‘s journey towards EU accession‖, NË Jacques Rupnik (ed),

(2011), The Western Balkans and the EU: „the hour of Europe‟, - F.93,

Shënim i autorit: Pavarësisht nga fakti që Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (ICJ) arriti në

përfundimin se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk ka shkelur të drejtën e përgjithshme

ndërkombëtare ose rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së (1999), vendet që bëjnë

rezistencë janë ende të kujdesshme.

164 Vepër e cituar më sipër, Anna Orosz, ―European Integration of the Western Balkan Countries: the

Way Behind and Ahead”, - F. 28

165 Po aty,

98

më mirë e ilustruar nga mënyra e funksionimit të regjimit të vizave Shengen. Mbajtësit e

pasaportave të Kosovës mund të marrin një vizë Shengen, por kushtet në mënyrë të qartë

përjashtojnë udhëtimit në shtetet anëtare jo-njohëse pavarësisht se Kosova ka nënshkruar

në 27 Tetor 2015.

Marrëveshja e Stabilizim Asociimit me Bashkimin Europian, negociatat për të cilën

nisën në tetor 2013 është e një rëndësie historike për integrimin politik, ligjor dhe

ekonomik të Kosovës në BE-në. Me këtë marrëveshje përkufizohet edhe territori i

Republikës së Kosovës megjithatë së brendëshmi, Kosova ka nevojë të adresojë një

numër sfidash, duke filluar nga institucionet e dobëta tek luftua ndaj krimit të organizuar,

së jashtmi ajo do të kombinojë kërkimin për një marrëdhënie të re me Serbinë dhe

integrimin në BE.

Nga sa më sipër Kosova nuk është i vetmi shtet i papërfunduar në rajon. Sipas

V.Surroi, krahas Kosovës, në një situatë provisorium kushtetues është Bosnja dhe

Hercegovina, e cila funksionon si një shtet i njohur ndërkombëtarisht pa e krijuar

legjitimitetin e brendshëm kushtetues. Serbia, duke pretenduar Kosovën si pjesë të

territorit të saj dhe duke pasur një "marrëdhënie speciale" me Republikën Serbska në

Bosnjë - Hercegovinën jofunksionale, është një tjetër shtet i papërfunduar. Dhe, në një

rajon ku shtet-formimi etnik dhe ndarja territoriale përgjatë vijave etnike ende

perceptohen si opsione të mundshme, ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë (FYROM)

është gjithashtu një shtet i papërfunduar në kuptimin e identitetit të saj të jashtëm siç

theksohet nga çështja e emrit dhe, gjithnjë e më shumë, të legjitimitetit të saj të

brendshëm, siç pasqyrohet në vështirësi e saj në përcaktimin e natyrës së marrëdhënieve

midis etnive të saj.166

Me fjalë të tjera, "hapësira e papërfunduar" e përbërë nga katër vendet është ende duke

përjetuar dridhjet e shpërbërjes së ish-Jugosllavisë, ndërsa në të njëjtën kohë "hapësira" në

tërësi, si dhe vende të veçanta janë të angazhuar në proçesi n e integrimit në BE.

Një tjetër shtet aspirues i Bashkimit Europian është edhe Shqipëria. Në krahasim me

vendet e tjera të rajonit, Shqipëria ka dy përparësi: Së pari, nuk ka konflikte ndëretnike,

duke qenë se nuk ishte pjesë e ish-Jugosllavisë dhe, së dyti, nuk ka konflikte fetare por

marrëdhëniet e saj të forta etnike me vende të tjera në rajon (Serbi, Kosovë, Maqedoni), e

bëjnë të pashmangshme përfshirjen e saj në bashkëpunimin rajonal dhe besim-ndërtimin.

Shqipëria pati një fillim të mirë dhe në kohë për t‘iu bashkuar shteteve të tjera të

Europës Qëndrore dhe Lindore në proçesin e asocimit, në fillim të viteve 1990.

Marrëdhëniet e Shqipërisë me BE - në, i cili në atë kohë quhej Komuniteti

Europian, u vendosën për herë të parë në fillim të viteve ‘90, përmes nënshkrimit

dhe hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Tregtisë dhe Bashkëpunimit me Komunitetin

Ekonomik Europian më 1992. Kjo marrëveshje nuk ishte një akt i cili rregullonte

vetëm marrëdheniet ekonomiko – tregtare midis palëve, por ishte një dokument

thelbësor, e thënë ndryshe i hapi rrugën një raporti më të ngushtë, të bazuar në parimet e

166

Veton Surroi, ―The unfinished state(s) in the Balkans and the EU: the next wave‖, NË Jacques

Rupnik (ed), (2011), The Western Balkans and the EU: „the hour of Europe‟, - F.111,

99

demokracisë së konsoliduar.Përveç kësaj, vendi filloi të përfitojë nga programi PHARE.

Të gjitha palët politike në vend kanë deklaruar ndër vite integrimin në BE si një qëllim

strategjik, megjithatë, proçesi i integrimit të Shqipërisë ka provuar të jetë shumë i

ngadaltë, pavarësisht nga arritjet thelbësore, pasi deklaratat pro integrimit nuk u

shoqëruan me reforma të rëndësishme institucionale, politike dhe ekonomike.

Tre vjet pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së vitit 1992 Shqipëria prezantoi

kërkesën për hapjen e negociatave për një marrëveshje asociimi( si edhe u anëtarësua në

Këshillin e Europës) por, nocionet si shteti ligjor, kulturë politike pjesëmarrëse, ekonomi

tregu funksionale apo institucione të pavaruara nuk kishin fituar akoma kuptueshmëri

politike në Shqipëri.

Shumë shpejt, optimizmi i BE- së për nivelin e avancuar të raportit kontraktual me

Shqipërinë, u përgënjeshtrua nga zgjedhjet parlamentare të Majit 1996, të cilat nuk

respektuan standartet demokratike. Përhapja e sistemeve piramidale dhe, menjëherë

më pas, rënia e shtetit për disa muaj shoqëruar nga kaosi i përgjithshëm, e

penguan Komisionin të vazhdonte me objektivat e tij. Goditjet e rënda që kish marrë

shteti dhe ekonomia nxitën shqetësimin dhe skepticizmin për të ngritur një marrëdhënie

kontraktuale me Shqipërinë në një nivel më të latë. Si pasojë, Shqipëria e humbi

mundësinë për t‘u bërë vendi i parë i Ballkanit Perëndimor, që do t‘i afrohej BE-

së nëpërmjet një marrëdhënieje kontraktuale të avancuar. Për pasojë, edhe pse

Shqipëria nuk mori pjesë në luftërat Ballkanike në gjysmën e parë të viteve '90, nuk pati

asnjë perspektivë për anëtarësim të plotë, deri në vitin 1999, kohë kur u lançua edhe Pakti

i Stabilitetit, për shkak të krizave të ndryshme politike, ekonomike dhe të sigurisë, që

kërkuan ndërhyrje të huaj për të stabilizuar vendin.

Për shkak të rolit të saj mbështetës dhe humanitar gjatë krizës së Kosovës, në vitin

1999 Komisioni Europian i prezantoi Këshillit raportin mbi një studim fizibiliteti në

mënyrë që të fillonin negociatat me Shqipërinë për nënshkrimin e MSA167

por vendi nuk

plotësonte kushtet për një rezultat pozitiv.

Brukseli nuk rekomandoi hapjen e negociatave për MSA-në menjëherë, por kërkoi

plotësimin e kushte të tjera shtesë. U deshën dy vjet të tjerë që Shqipëria të tregonte një

farë përparimi. Në qershor 2001 Këshilli i Ministrave të BE-së miraton raportin e

Komisionit Europian mbi progresin e bërë nga Shqipëria dhe i kërkon Komisionit

përgatitjen e projekt-direktivës për negocimin e një Marrëveshje Stabilizim-Asocimi. Në

tetor 2002 Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme vendos hapjen e negociatave për

nënshkrimin e një Marrëveshje Stabilizim-Asocimi me Shqipërinë.

167

Valbona Kuko, Stabilisation and Association Process in Albania and Institutional Framework,

Albanian Center for International Trade, - F. 2, [Online]. Marrë nga:

http://pdc.ceu.hu/archive/00002096/01/dec_2003_V_Kuko.pdf.,

Shënim i autorit:

Shtator 1999 - Fillon studimi i zbatueshmërisë (fizibilitetit) për Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit.

Nëntor 1999 - Miratohet nga Komisioni studimi i fizibilitetit.

Janar 2000 - Miratohet Raporti i Fizibilitetit nga Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme.

http://pdc.ceu.hu/archive/00002096/01/dec_2003_V_Kuko.pdf

100

Në fund të janarit të vitit 2003 u hapën zyrtarisht negociatat të cilat u zgjatën për shkak

të kapaciteteve të dobëta shtetërore dhe kulturës politike konfliktuale. Shumë raunde

diskutimesh politike dhe teknike u zhvilluan për të adresuar këto çështje.

Në qoftë se Kroacia është konsideruar si shembulli më i suksesshëm i negociatave

efektive për MSA, Shqipëria ishte shembulli më negativ. Në mesin e vitit 2005

negociatat ishin pothuajse drejt fundit, por mungesa e një progresi domethënës dhe

të gjithanshëm ndikuan në hezitimin e Komisionit për të propozuar përfundimin dhe

nënshkrimin e MSA-së. Në këto kushte, MSA-ja e nënshkruar në vitin 2006 u bë baza e

marrëdhënieve të Shqipërisë me Bashkimin Europian si dhe njësia matëse e progresit të

Shqipërisë drejt anëtarësimit.

Shqipëria u përball me sfida të ngjashme me ato të vendeve të rajonit gjatë zbatimit të

MSA-së, edhe pse formalisht, në marrëdhëniet me BE-në, ajo udhëhoqi grupin e tre

vendeve të tjera, Serbisë, Bosnje- Hercegovinës dhe Malit të Zi.

Pak javë pas hyrjes në fuqi të MSA-së, më 28 prill 2009, Shqipëria paraqiti zyrtarish

kërkesën për anëtarësim në BE, kërkesë e cila u refuzua për disa vite rradhazi. Opinioni i

KE-së në dy vitet në vazhdim do të theksonte si fushë problematike përmbushjen e

kritereve politike nga Shqipëria dhe, vit pas viti, do të kërkonte përpjekje të shtuara në

këtë drejtim. Mbas refuzimeve të njëpasnjëshme në dhënien e statusit “Kandidat” për

Shqipërinë dhe problemeve që shoqëruan proçesin në disa vende të Ballkanit Perëndimor,

BE ka reformuar strategjinë e saj të zgjerimit, duke u përqëndruar tek aplikimi i

instrumentit të kushtëzimit dhe tek përgjegjësitë kombëtare të klasave politike.168

Për të rritur efikasitetin e këtyre instrumenteve në Shqipëri, BE e lehtësoi përfundimin

e reformave me kritere të detajuara dhe hapa të ndërmjetëm. Në këmbim të marrjes së

statusit KE i dha ―detyrë shtëpie‖ Shqipërisë 12 rekomandime, të cilat duhet t‘i

përmbushte. Këto pika lidheshin me: funksionimin e rregullt të parlamentit dhe dialogut

politik; miratimin e ligjeve të lëna pezull si pasojë e ngërçit parlamentar; emërimin e

Avokatit të Popullit; përshtatjen e kuadrit legjislativ me sugjerimet e OSBE-ODIHR;

zgjedhjet me standarte europiane; reformën në administratën publike; sundimin e ligjit dhe

pavarësinë e gjyqësorit; zbatimin e strategjisë anti-korrupsion; përforcimin e luftës kundër

krimit të organizuar; përgatitjen dhe zbatimin e një strategjie kombëtare për të drejtën e

pronës; hapa të mëtejshëm në mbrojtjen e të drejtave të njeriut, sidomos të grave, fëmijëve

dhe romëve; si dhe masa të reja kundër keqtrajtimeve në paraburgim dhe burgje.

Megjithatë, Komisioni paraqiti një propozim për heqjen e vizave për qytetarët e

Shqipërisë, më 27 maj 2010,që ishte subjekt i përmbushjes së kritereve të

pazgjidhura.Propozimi u miratua nga Parlamenti Europian më 7 tetor dhe nga Këshilli më

8 nëntor 2010.

Mospërmbushja e tyre, kryesisht si pasojë e debatit politik, bëri që për dy vite me radhë

Shënim i autorit: Deri në qershor 2005, Shqipëria dhe KE kishte kryer 24 raunde, 4 diskutime

politike, 9 teknike dhe 11 takime TFK.

168 Iliaz Labi, ―Drejt antarësimit në BE‖, Revista Diskutime, Viti II, Nr. 8, Shkup, 2013, - F 109.

101

Shqipëria ta humbiste këtë status. Vetëm në Raport Progresin e vitit 2012, KE njohu

përmbushjen e katër prioriteteve: funksionimin e parlamentit dhe dialogu politik;

miratimin e reformave; emërimin e Avokatit të Popullit; si dhe miratimin e reformës

zgjedhore. Si rezultat, KE propozoi dhënien e statusit të vendit kandidat për Shqipërinë,

me kusht plotësimin e kritereve të mbetura, duke vënë theksin tek parlamenti dhe

administrata publike.

Në qershor 2014 Shqipërisë i‘u dha Statusi i Kandidadit, pasi u njoh progresi në

reformimin e institucioneve dhe përputhja me standartet e BE-së.

Përveç se një vendim teknik, siç ishte miratimi i disa ligjeve me shumicë të theksuar apo

reformave të ngjashme, vendimi i Komisionit Europian për dhënien e statusit kandidat për

Shqipërinë duket se ishte një vendim politik. Një vendim i tillë vjen në kuadër edhe të

zhvillimeve të tjera gjeopolitike dhe rajonale me një Ukrainë të kërcënuar nga trazirat dhe

ndarja, lëvizje të cilat kanë filluar të shkaktojnë drithma edhe tek shtetet e tjera të lindjes

anëtare të BE-së.

4.3 Shqipëria dhe sfidat e integrimit europian.

Është e qartë se integrimi europian është tashmë ‗alternativa e vetme e zhvillimit të

Shqipërisë‘ dhe, si e tillë, loja luhet sipas rregullave të BE-së. Ky proçes mbart edhe

kosto të cilat nuk janë aq kosto të proçesit të integrimit europian, sesa problematika të

qenësishme të mënyrës sesi funksion sistemi politik në Shqipëri, tregu dhe shoqëria.169

Këto janë kostot që lidhen me fushat dhe politikat specifike, me modernizimin e

infrastrukturës, me standartet e punës, ato sociale, mbrojtjen e konsumatorit, cilësinë,

mjedisin, etj. Pra, shumica e kostove vijnë nga diferencat midis strukturave institucionale

e normave ekzistuese dhe atyre që kërkon anëtarësimi në BE. Pamundësia e Shqipërisë

për të përmbushur nevojat që shfaqen në këtë proçes, ka sjellë disa pasoja, sidomos nga

pikëpamja e zbatimit të politikave të adoptuara. Kjo ka bërë që vendi të adoptojë me ritëm

të konsiderueshëm norma dhe praktika komunitare, pa patur kapacitetet financiare dhe

institucionale për të garantuar zbatimin, duke rritur atë që cilësohet në literaturë si

defiçiti i zbatimit.170

Megjithatë perceptimi i përgjithshëm është që përfitimet janë

gjithmonë më të mëdha se sa kostot.

Në terma formalë duhet nënvizuar se përfitimi i parë dhe i drejtpërdrejtë i proçesit të

integrimit është kuadri ligjor i cili përfshin: përafrimin e legjislacionit kombëtar me acquis

communautaire; standardet e përbashkëta; asistencën financiare dhe ndërtimin e

kapaciteteve.

Kostoja më e madhe në këtë sektor është ajo financiare e përafrimit të legjislacionit dhe

përputhshmëria me kontekstin shqiptar, zbatueshmëria e legjislacionit dhe zhvillimi i

kapaciteteve të afta njerëzore.

169

Albanian Centre for Competitivennes and International Trade, Analizë e Kostove dhe Përfitimeve

Politike dhe Ekonomike të Proçesit të Integrimit të Shqipërisë në Bashkimin Europian, Tiranë, Shtator

2014, - F.44, [Online]. Marrë nga: https://www.osfa.al/sites/default/files/raporti_perfundimtar.pdf

170 Po aty, F.1

https://www.osfa.al/sites/default/files/raporti_perfundimtar.pdf

102

Në terma përmbajtësorë, proçesi i integrimit europian ka shërbyer si një shtysë e fortë

për zhvillimin institucional në vend; koordinimin ndërmjet institucioneve; krijimin e

institucioneve të reja; rritjen e llogaridhënies dhe forcimin e kapaciteteve njerëzore .

Sa i takon demokratizimit dhe dialogut politik, Shqipëria vlerësohet të ketë përfituar

nga proçesi i integrimit në disa aspekte: fuqizimi i aktorëve politikë; përmirësimi i

proçeseve demokratike (zgjedhjet) dhe ndërmjetësimi në zgjidhjen e situatave të

polarizuara.

Kostot kryesore sa i takon demokratizimit dhe dialogut politik që janë vënë re janë:

varësia e aktorëve dhe institucioneve vendase kundrejt atyre të BE-së si rrjedhojë e

kushtëzimit politik, duke cënuar kështu krijimin e një kulture qëndrueshmërie dhe të

qenësishme të hartimit të politikave dhe proçeseve që burojnë nga brenda dhe jo të

kushtëzuara nga presioni i jashtëm;171

Në këndvështrimin ekonomik, monitorimi më i vëmendshëm nga ana institucioneve të

BE, veçanërisht i standarteve për realizimin e kriterit për një ekonomi tregu funksionale,

do jetë një garanci më shumë për rritjen e konkurueshmërisë së ekonomisë sonë dhe

trajtimin e drejtë të bizneseve, duke motivuar zhvillimin e vendit sipas rregullave

europiane të tregut.172

- Përfitimi i parë dhe i menjëhershëm në aspektin ekonomik është rritja e besueshmërisë

tek Shqipëria nga organizatat ndërkombëtare apo bizneset e huaja.

- Përfitimet nga fondet e Bashkimit Europian janë një aspekt tjetër i rëndësishëm që i

intereson vendit.

Rritja e ndjeshme e fondeve për Shqipërinë nga Bashkimi Europian, sigurisht që duhet

të shkojë në të njëjtën linjë me përmirësimin e kapaciteteve të vendit për

mirëadministrimin tyre duke qenë se filozofia që do funksionojë do jetë ajo

171

Vepër e cituar më sipër, Albanian Centre for Competitivennes and International Trade, Analizë e

Kostove dhe Përfitimeve Politike dhe Ekonomike të Proçesit të Integrimit të Shqipërisë në Bashkimin

Europian, - F.44,

172 Ermelinda Meksi, ―Pas Statusit, e përpjeta e fortë e anëtarësimit”, Revista Java, Tiranë, Korrik

2014, [Online], Marrë nga: http://www.revistajava.al/politike/201477/pas-statusit-e-perpjeta-e-forte-e-

anetaresimit

Shënim i autorit: Bashkimi Europian financon nëpërmjet pesë komponentëve vendet që janë në

rrugën e marrjes së statusit kandidat dhe ato që e kanë marrë tashmë atë status, siç është edhe vendi

ynë. I pari është zëri i financimeve për ―Ndërtimin e institucioneve në periudhë tranzicioni‖.Qëllimi

këtyre financimeve është rritja e kapaciteteve menaxhuese të institucioneve të vendit.Fushat e interesit

janë drejtësia, ekonomia dhe administrata. Zëri i dytë është ai i ―Bashkëpunimi ndërkufitar‖, financime

të cilat synojnë rritjen e bashkëpunimit ndërkufitar të vendeve që synojnë integrimin në BE me vendet

që janë tashmë pjesë e saj. Shqipëria ka përfituar nga këto dy fusha financimi duke qenë vend kandidat

potencial. Sipas të dhënave zyrtare, gjatë viteve 2007-2013 vendi ynë ka përfituar rreth 600 milionë

euro nga fondet e IPA të Bashkimit Europian vetëm nga këto dy fusha. Me marrjen e statusit, pritet që

financimi të zgjerohet edhe në tre fusha të tjera. Të tilla janë, ajo për ―Zhvillimin rajonal‖, e cila

parashikon rritjen e kapaciteteve ekonomike të vendeve kandidate, përmirësimin e infrastrukturës dhe

të ambiententit; ―Burimet njerëzore‖, të cilat parashikojnë edukimin, ndërveprimin social etj. Fusha e

pestë për të cilën pritet që BE të financojë Shqipërinë është ―Zhvillimi rural‖, ku parashikohet nxitja e

një zhvillimi të qendrueshëm të sektorit agrokulturor në zonat rurale.

http://www.revistajava.al/politike/201477/pas-statusit-e-perpjeta-e-forte-e-anetaresimit


103

konkurrenciale, ku aftësia e kapaciteteve tona institucionale për thithjen e fondeve do të

matet nga sasia e fondeve që ne do të marrim. Prandaj reforma në administratën publike

shqiptare merr rëndësi të veçantë173

prandaj jo më kot ishte një nga 5 prioritetet kyçe (që

kishin mbetur pa u plotesuar nga 12 prioritetet fillestare) të cilat u përcaktuan qartë bashkë

me dhënien e statusit të vendit kandidat.

Proçesi i integrimit europian ka implikime të drejtpërdrejta në proçesin e reformës së

administratës publike pasi ka për detyrë të zbatojë angazhimet e ndërmarra nga qeveria si

pjesë e këtij proçesi. Ndërsa nuk ka asnjë organ të përbashkët të legjislacionit europian për

të rregulluar funksionimin e qeverisjes publike, përvoja historike nga zgjerimet e fundit të BE-

së ka kristalizuar të ashtuquajturat “parimet europiane të administratës publike”, që duhet të

ndjekin vendet për tu përafruar me standardet e BE.174

Problemet me të cilat është përballur administrata publike gjatë tranzicionit kanë qenë të

konsiderueshme: ato nisin me proçesin e rekrutimit në administratën civile mbi bazën e

lidhjeve politike, mungesa e praktikave të punës dhe infrstrukturës së nevojshme, trajnimi jo i

përshtatshëm apo performanca e dobët e punës së kryer, pagat e ulëta dhe mungesa e

përgjithshme e motivimit të nëpunësve civilë deri tek lëvizjet arbitrare dhe pushimet nga puna.

Për rrjedhojë Departamenti i Administratës Publike nuk është plotësisht në gjendje për

të zbatuar vendimet e tij apo për të koordinuar në mënyrë efektive me institucionet e tjera,

pjesërisht për shkak të kufizimeve buxhetore.

Në këtë kuadër miratimi në maj 2013 i ligjit për nëpunësin civil, është një hap i madh

përpara drejt depolitizimit të administratës publike por, objektivi kryesor është zbatimi i

Ligjit ―Për Nëpunësin Civil”,me qëllim forcimin e depolitizimit, llogaridhënies dhe

standardeve profesionale të administratës publike, ku hapi i parë është miratimi i akteve

nënligjore të nevojshme.

Një tjetër zhvillim i nevojshem në kuadrin ligjor ishte miratimi, në 2015, i "Kodit të

Proçedurave Administrative“ si edhe i akteve nënligjore në zbatim të Ligjit "Për

organizimin dhe funksionimin e Administratës Shtetërore.

Në raportin e fundit të hartuar nga Komisioni Europian, më 17 Prill 2018175

, Shqipëria

konsiderohet mesatarisht e përgatitur në reformën e administratës së saj publike. Raporti

njeh dhe vlerëson përpjekjet e vazhdueshme, të cilat kanë rezultuar në njëfarë përparimi

në efikasitetin dhe transparencën e shërbimeve publike të ofruara, trajnimin e nëpunësve

civilë, proçedurave më transparente të rekrutimit dhe forcimin e përgjithshëm të

proçedurave të shërbimit civil të bazuara në merita.

Një nga hallkat themelore që ngadalëson ritmet e përmbushjes së reformave në vend

është pushteti i dobët i ligjit, funksionimi i pamjaftueshëm i shtetit ligjor dhe i pushtetit

173

Vepër e cituar më sipër, Ermelinda Meksi, ―Pas Statusit, e përpjeta e fortë e anëtarësimit”

174 Kasem Cenaj , Myzafer Elezi, ―Albania's integration challenges for strengthening of public

administration in the context of EU integration‖, The Macrotheme Review, 3(5), Special Issue IV-

2014,- F. 65.

175 Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Albania 2018 Report, 2018 Communication on EU

Enlargement Policy, (Bruksel: 2018), - F.12

104

gjyqësor. Këto dukuri kanë ndikuar negativisht në realizimin e reformave në vend si dhe

i kanë hapur rrugë dukurive negative, siç janë: krimi i organizuar dhe trafiqet,

korrupsioni, ekonomia informale, pastrimi i parave etj.

Reformimi i sistemit të drejtësisë ishte në qendër të politikës së brendëshme dhe

faktorit ndërkombëtar, i cili ushtroi presion nëpërmjet tërheqjes së statusit të kandidatit

dhe pavarësisht klimës së brendëshme politike, e karakterizuar nga konfrontimi politik

ndërmjet pozitës dhe opozitës, u arrit marrëveshja mes palëve dhe reforma u miratua me

konsensus të plotë më 21 Korrik 2016.

Rivlerësimi i të gjithëve gjyqtarëve dhe prokurorëve (procesi i vetingut) ka filluar

tashmë dhe po jep rezultatet e para të prekshme. Me mbështetjen e Komisionit Europian,

është vendosur një Operacion Ndërkombëtar Monitorimi për të mbikëqyrur proçesin gjatë

zbatimit të tij. Institucionet ndihmëse që mbështesin procçesin kanë përfunduar raportet e

tyre të para mbi vlerësimet e aftësive, kontrollet e së kaluarës dhe deklaratat e pasurisë.

Vëmendje nevojitet edhe për krijimin e një mjedisi të qëndrueshëm për bizneset, që

nënkupton siguri ligjore, stimulim për investimet, vende pune dhe zhvillim, nëpërmjet

funksionimit të plotë të Gjykatave Administrative.176

Forcimi i përpjekjeve në luftën kundër krimit të organizuar ishte prioriteti i tretë

që duhej përmbushur nga pala shqiptare.

Në këtë kuadër është bërë përparimin në reformat e realizuara vitet e fundit. Prirje

pozitive ka në disa fusha sidomos në luftën kundër kultivimit të kanabisit i cili mbetet një

shqetësim serioz, dhe kjo kërkon të zhvillohen më tej, përmes bashkëpunimit

ndërkombëtar dhe përdorimit proaktiv të mjeteve speciale të hetimit dhe vlerësimit të

riskut.

Amendamentet e ligjit kundër mafies dhe Kodit të Procedurës Penale kanë krijuar

kushtet për rritjen e efikasitetit të hetimeve penale. Shqipëria ka marrë pjesë me sukses në

bashkëpunime ndërkombëtare policore, duke intensifikuar ndërveprimet e saj, veçanërisht

me vendet anëtare të BE-së megjithatë, krimi i organizuar mbetet një sfidë e

konsiderueshme.

Sipas Raportit të Komisionit Europian, të Prillit 2018, ka pasur pak përparim në

shkatërrimin e grupeve të organizuara kriminale. Numri i dënimeve përfundimtare në

rastet e krimit të organizuar ka mbetur shumë i ulët dhe është rritur vetëm fare pak.

Nevojiten më shumë përpjekje për të trajtuar pastrimin e parave, asetet kriminale dhe

pasuritë e pajustifikuara.

Konfiskimi i pasurive kriminale dhe dënimeve për pastrim parash kërkon forcim

përmes përdorimit sistematik të hetimeve financiare. Trafikimi i qënieve njerëzore, si

ndërkombëtar edhe i brendshëm, mbetet sfidë serioze që kërkon më shumë fokus tek

qasja holistike e parandalimit, mbrojtjes dhe ndjekjes penale, si edhe përmirësimi i

bashkëpunimit ndërkombëtar.

Lufta kundër korrupsionit shkon edhe më larg se konventat dhe strategjitë, pasi

është transformimi i politikës së vendit. Në luftën ndaj korrupsionit Shqipëria ka bërë

176

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Albania 2014 Progress Report, (Bruksel: 2014), - F.54.

105

përpjekje të konsiderueshme për vendosjen e kuadrit ligjor dhe institucional, për ta luftuar

korrupsionin dhe për të arritur transparencën.

Është arritur një progres i mirë, veçanërisht me miratimin e amendamenteve të Kodit të

Procedurës Penale. Po krijohet një zinxhir i specializuar organesh antikorrupsion, duke

përfshirë një zyrë të posaçme prokurorie, megjithatë, perceptimi mbi korrupsionin në

Shqipëri vazhdon të mbetet i lartë.

Me fjalët e institucioneve europiane“… Pavarësisht disa arritjeve korrupsioni është

mbizotërues në shumë fusha, përfshirë në gjyqësor e në organet ligjzbatuese dhe mbetet

një problem veçanërisht serioz.”Nga sa më sipër rrjedh nevoja që të rritet bashkëpunimi

ndërinstitucional dhe pengesat ekzistuese ndaj hetimit të frytshëm proaktiv të mënjanohen.

Shqipëria ka nevojë të zhvillojë më tej, gjithashtu, gjurmët e provave për hetimet, ndjekjet

dhe dënimet për rastet e korrupsionit, sidomos ato të nivelit të lartë.177

Në këtë kuadër, përveç reformave të thella institucionale, nevojitet vëmendje në disa

fusha themelore që lidhen drejtpërdrejtë me rritjen e nivelit të zbatimit të ligjit.

Nevojiten burime, trajnime dhe staf i specializuar për të përmirësuar efikasitetin e

hetimeve dhe për të arritur një vijimësi rezultatesh (track record) bindëse në hetime,

ndjekje penale dhe dënime në të gjitha nivelet;

Konsolidimi i mbrojtjes së të drejtave të njeriut (të drejtat e njeriut, demokracia dhe

shteti ligjor) janë vlera themelore për Bashkimin Europian. Megjithëse BE-ja në

përgjithësi ka një histori të mirë për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, ajo kërkon më

shumë se kaq. BE-ja lufton racizmin, ksenofobinë dhe llojet e tjera të diskriminimeve me

baza fetare, gjinore, moshe, paaftësie fizike dhe orientimi seksual. Respektimi i tyre i

plotë, qofshin ato civile, politike, ekonomike, sociale apo kulturore, është prioritet kyç

dhe kryefjala e proçesit integrues në BE, me theks të veçantë në të drejtat e grupeve

vulnerabël, ndër të cilat dallojnë të drejtat e komunitetit rom, që mbeten një kategori e

përjashtuar sociale.

Falë rëndësisë që ka, mbështetja e të drejtave të njeriut dhe demokracisë tani merren

gjithmonë në konsideratë gjatë proçesit të vendimmarrjes dhe proçesit të implementimit të

politikave. Në këtë kuadër, Shqipëria, si vend pretendet për tu antarësuar në familjen

europiane, është vazhdimisht në fokus të analizave dhe të vleresimeve rreth mbrojtjes dhe

respektimit të të drejtave të njeriut.

Por pavarësisht se në Shqipëri është shënuar përparim vërehen probleme thelbësore në

lidhje me të drejtat e njeriut: korrupsioni i përhapur në të gjitha degët e qeverisjes,

veçanërisht brenda sistemit gjyqësor joefikas, nën presionin politik, dhuna në familje e

diskriminimi i grave, si edhe abuzimi me fëmijët. Lënia mënjanë dhe abuzimi me

komunitetet rome dhe ato egjiptiano-Ballkanike janë probleme serioze. Diskriminimi mbi

bazën e orientimit seksual dhe identitetit gjinor mbeten gjithashtu problematikë.

Pandëshkueshmëria vazhdon të përbëjë problem.

Të Drejtat dhe Mbrojtja e Minoriteteve janë vlera të rëndësishme për familjen

europiane.

177

Vepër e cituar më sipër, Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Albania 2014 Progress Report, -

F. 18.

106

Shqipëria është anëtare e Këshillit të Europës dhe mbrojtja e pakicave kombëtare

qëndron në zemër të vlerave themelore demokratike të Këshillit, të të drejtave të njeriut

dhe të shtetit të së drejtës.

Megjithëse shteti shqiptar mbron dhe promovon kulturën e pakicave kombëtare, në

Republikën e Shqipërisë nuk ka një ligj tërësor për mbrojtjen e pakicave, por ligje të

veçanta të cilat shqyrtojnë çështjet që lidhen me respektimin dhe zbatimin e tyre.

Kuadri ligjor krijon kushtet e nevojshme për përfaqësuesit e pakicave për t'u bashkuar me

shoqata kulturore me qëllim ruajtjen, mbrojtjen e kulturës dhe identitetit të tyre kombëtar.

Nga ana tjetër, shteti përkrah veprimtarinë e shoqërive me fonde të akorduara nga buxheti

i shtetit.

Pavarësisht se qeveritë shqiptare janë shprehur vazhdimisht të angazhuara për të

zbatuar dhe arritur standardet më të larta të respektimit dhe realizimit të të drejtave të

minoriteteve kombëtare që jetojnë në Shqipëri, është i qartë diskriminimi shoqëror ndaj

anëtarëve të komuniteteve rome dhe egjiptiano-Ballkanike në lidhje me banesat,

punësimin,kujdesin shëndetësor dhe arsimimin.

Komiteti për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore (CESCR), strukturë e

Organizatës së Kombeve të Bashkuara, shpreh shqetësime se Shqipëria nuk i ka

dhënë këtij komuniteti statusin e një grupi etnik, duke u mohuar atyre të njëjtat garanci

dhe masat mbrojtëse të përfituara nga grupet tjera minoritare.178

Duke pasur parasysh gjëndjen e vështirë të komunitetit rom dhe duke u përpjekur

për të rritur standardet e jetesës së këtij komuniteti është miratuar, në vitin 2003,

një Strategji Kombëtare ―Për përmirësimin e kushteve të jetesës së minoritetit rom‖,

duke luftuar përjashtimin social dhe diskriminimin dhe me pas në vitin 2015 është hartuar

Plani Kombëtar për Integrimin e Komunitetit Rom dhe Egjyptian në Shqipëri 2015 –

2020‖.

Shënim I autorit: Përveç Kushtetutës, mbrojtja e të drejtave të pakicave është trajtuar edhe nga Kodi

Penal, Kodi i Procedurës Penale, Kodi i Procedurës Civile, Kodi i Procedurave Administrative, Kodi

i Punës, Kodi Zgjedhor, ligji "për Avokatin e Popullit", ligji "për Sistemin Arsimor

Parauniversitar", ligji "për të Drejtën e të Mbledhurit në publik‖, ligji "për Radion dhe

Televizionin Publik dhe Privat", ligji "për Partitë Politike", ligji "për Shtypin", ligji "për Policinë

e Shtetit", ligji "për të Drejtat dhe Trajtimin e të Paraburgosurve dhe të Burgosurve ", si dhe nga

një numër i konsiderueshëm i akteve nënligjore.

Shënim I autorit: Romët në Shqipëri ishin humbësit më të mëdhenj, si pasojë e ndryshimeve

ekonomike dhe politike të viteve 1989-1990. Duke qenë të paarsimuar dhe të pakualifikuar, pozita e

tyre në shoqëri ndryshoi në mënyrë drastike. Ndonëse ishin të punësuar plotësisht gjatë sistemit

të kaluar, pjesëmarrja e tyre në ekonominë e hapur të tregut u zvogëlua në gati papunësi të

plotë pas vitit 1990. Si rezultat i kësaj, gjeneratat e reja të fëmijëve romë nuk ishin në gjendje

të shkonin në shkollë, për shkak të pamundësisë së familjeve të tyre që të përballojnë arsimimin e

fëmijëve, me përjashtime të vogla

178 Bashkimi Europian, Komisioni Europian Kundër Racizmit dhe Intolerancës, ECRI GENERAL

POLICY RECOMMENDATION No. 7 ON NATIONAL LEGISLATION TO COMBAT RACISM AND

RACIAL DISCRIMINATION, (Strasburg:2002), - F.24

107

Megjithatë një sërë problemesh mbeten në një sërë fushash, të tilla si kriteret

ligjore të kërkuara për njohjen si minoritete kombëtare, korniza institucionale për

adresimin e çështjeve të minoriteteve dhe strukturimin e dialogut me përfaqësuesit e

pakicave kombëtare, përdorimin e gjuhëve të pakicave në marrëdhëniet me

autoritetet administrative dhe përdorimin e gjuhëve të pakicave për vendosjen e

emërtimeve tradicionale vendore, emrat e rrugëve dhe treguesve të tjerë topografikë,

në veçanti në zonat e banuara nga personat që i përkasin pakicave kombëtare

tradicionalisht apo nëse janë në numër të konsiderueshëm në atë rajon.

Në këtë kuadër, për të nxitur më tej pjesëmarrjen e personave që u përkasin

minoriteteve në jetën publike, si dhe për të sugjeruar masa për ushtrimin dhe mbrojtjen e

të drejtave e të lirive të këtyre minoriteteve, qeveria shqiptare ka miratuar krijimin e

Komitetit Shtetëror të Minoriteteve.

Nga njëra anë, ky është një organ qeveritar që i përgjigjet drejtpërdrejtë Kryeministrit,

në anën tjetër, anëtarët e tij, të përbërë nga persona që i përkasin pakicave kombëtare, e

bëjnë atë një organ pothuaj përfaqësues, të flasë në emër të disa pakicave kombëtare.

Aktualisht, anëtarët e Komitetit Shtetëror emërohen nga autoritetet, ëtë pakicave

kombëtare, gjë që kompromenton pavarësinë dhe përfaqësimin e tyre. Si pasojë, pakicat

kombëtare nuk kanë një përfaqësi të vërtetë të tyre, që mund të flasë në emër të tyre

dhe të mbrojë interesat e tyre.

4.4 Karakteristikat e Integrimit të Turqisë.

Nga e kaluara deri tani Europa gjithmonë ka qenë pjesë e pandashme e politikës së

jashtme turke. Turqia ka shikuar me vendosmëri drejt Perëndimit që nga shpallja e

Republikës në vitin 1923.179

Prej një kohë të gjatë, ky vend është i lidhur strategjikisht dhe

gjithashtu ekonomikisht me Bashkimin Europian. Turqia, pjesë e Bllokut Perëndimor

kundër kërcënimit të Bashkimit Sovjetik, është një anëtar themelues i Kombeve të

Bashkuara (1945), ka filluar Bashkepunimin ushtarak me SHBA që nga viti 1947, është

pjesë e Këshillit të Europës (1949), një anëtar i NATO (1952), OECD (1960) dhe OSBE

(1973) si dhe anëtar i asociuar i Bashkimit të Europës Perëndimore (1992).

Në këtë kontekst, çështja nëse Turqia duhet të jetë anëtar i Bashkimit Europian merr

një rëndësi që shkon përtej proçesit të integrimit europian dhe bëhet pjesë e një debati të

gjerë mbi të ardhmen e dinamikës gjeopolitike të një zone kyçe strategjike, në evolucionin

e marrëdhënieve ndërkombëtare.180

179

Mahir Ilgaz & Ilke Toygür, EU-Turkey Accession Negotiations: the State of Play and the Role of

the New Turkish Foreign Policy, Working Paper 08/2011, Elcano Royal Institute, 05 Janar 2015, - F.1

[Online], Marrë nga:

http://www.realinstitutoelcano.org/wps/wcm/connect/336d3e00465f52cda4c4bfc4d090bb2e/WP8-

2011_Ilgaz+_Toygur_EU_Turkey+_Accession+_Negotiations_Turkish+_Foreign+_Policy.pdf?MOD=

AJPERES&CACHEID=336d3e00465f52cda4c4bfc4d090bb2e.

180 Öztin Akgüc, ―Turchia: L‘adesione impossibile‖, VOXeurop, 11.03.2013, [Online], Marrë nga:

http://www.voxeurop.eu/it/content/article/3520481-l-adesione-impossibile

http://www.realinstitutoelcano.org/wps/wcm/connect/336d3e00465f52cda4c4bfc4d090bb2e/WP8-2011_Ilgaz+_Toygur_EU_Turkey+_Accession+_Negotiations_Turkish+_Foreign+_Policy.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=336d3e00465f52cda4c4bfc4d090bb2e



http://www.voxeurop.eu/it/content/author/3512381-oeztin-akguec

108

Kur analizohen marrëdhëniet midis Turqisë dhe KE / BE, tradicionalisht përdoret një

pamje ciklike që sugjeron se marrëdhënia e vështirë është e karakterizuar nga ngjitje dhe

zbritje të solidaritetit dhe shkëputjes, provokuar nga kriza aktuale turke dhe pasiguritë

europiane.

Ndryshe nga vendet e Ballkanit Perëndimor, Turqia dorëzoi kërkesën për tu antarësuar në

familjen europiane, në 31 Korrik 1959, menjëherë pas krijimit të Komunitetit Ekonomik

Europian (KEE), në vitin 1958, shtyrë edhe nga dëshira për të mos mbetur pas ndaj rivalit

grek, i cili fitoi statusin e vendit të asociuar në 1961 dhe, pjesërisht, nga fakti se në atë

periudhë, marrëdhëniet turko-amerikane po zbeheshin dhe Turqia po kërkonte një tjetër

superfuqi të cilës t‘i referohej.

Klima europiane, fillimisht në favor të Turqisë, të nesërmen e Luftës së Dytë Botërore,

ishte efekt edhe i motiveve strategjike: Lufta e Ftohtë ishte në kulmin e saj dhe fuqitë

Perëndimore garonin me bllokun lindor në kërkimin të partnerëve që mbështesnin kauzën

e tyre.

Në vitin 1959, Këshilli i Ministrave të KEE sugjeroi mundësinë e një asociimi i cili

rezultoi me nënshkrimin e Marrëveshjes së Ankarasë, më 12 shtator të vitit 1963 dhe

shënoi fillimin e marrëdhënieve të Turqisë me KEE-në.

Qëllimi i Marrëveshjes së Ankarasë ishte "promovimi i forcimit të vazhdueshëm dhe të

ekuilibruar të marrëdhënieve tregtare dhe ekonomike midis palëve, duke marrë plotësisht

parasysh nevojën për të siguruar një zhvillim të përshpejtuar të ekonomisë turke dhe për

të përmirësuar nivelin e punësimit dhe kushteve të jetesës së popullit turk".181

Falë kësaj

marrëveshjeje Turqia u shndërrua në një antar të asociuar të Komunitetit Ekonomik

Europian, duke i‘u afruar një aderimi të mundshëm në Komunitetin Europian.

Gjatëtë viteve 1960 dhe 1970, edhe pse rruga për të përmbushur kriteret e anëtarësimit

ishte e qartë, mjedisi politik i komplikuar në Turqi, ngërçi në organet vendimmarrëse të të

dy palëve dhe kriza ekonomike ndërkombëtare, ngadalësuan zhvillimin e marrëdhënieve

midis Turqisë dhe BE-së. Marrëdhëniet mes palëve u ftohën më tej për shkak të grushtit të

shtetit të vitit 1980 dhe vazhdimit të konfliktit territorial me Republikën e Qipros.

Ndërkohë, gjatë këtyre viteve, Komuniteti Europian u zgjerua drejt jugut me pranimin e

Greqisë (1981), Spanjës dhe Portugalisë (1986). Hyrja e Greqisë rizgjoi dilemën rreth

identitetit turk: Ankaraja u ndje e izoluar në kontinentin Aziatik, ndërkohë që rivali i saj

kryesor ishte pranuar në familjen europiane.

Marrëdhëniet me BE-në, para grushtit të shtetit ishin në masë të madhe ekonomike,

ndërsa më pas kushtëzimi demokratik mori rolin kryesor, për këtë arsye në opinion e

Shkurtit 1990, Komisioni u shpreh se Turqia nuk përmbush kriteret e aderimit, por aderimi

si i tillë nuk vihet në diskutim. Me të njëjtat argumente politike dhe ekonomike Komisioni

përjashtoi Turqinë edhe nga proçesi i zgjerimit, në raportin e tij me titull ― Agjenda

2000‖, të publikuar në korrik 1997.

Ndërsa vinte në dukje faktin se Bashkimi Doganor me Turqinë ka funksionuar në

181

Vepër e cituar më sipër, Mahir Ilgaz & Ilke Toygür, EU-Turkey Accession Negotiations: the State

of Play and the Role of the New Turkish Foreign Policy, - F.3.

109

nivel të kënaqshëm dhe se Turqia kishte treguar aftësitë e saj për t'u përshtatur me

normat e BE-së në shumë fusha, raporti vinte në dukje, gjithashtu, të njëjtat argumente

politike dhe ekonomike kundër Turqisë, si në opinionin e tij të vitit 1989, duke mos iu

refereruar objektivit të plotë të anëtarësimit, pjesërisht, sepse Turqia kishte pasur

probleme në përmbushjen e kritereve politike të Kopenhagenit, si psh dhunimi i të

drejtave të njeriut, prezenca e trupave turke në Qipro dhe marrëdhëniet problematike me

Greqinë.

Ky përjashtim i përsëritur ishte shumë domethënës, duke qenë se në këtë periudhë

vendi kishte arritur integrimin ekonomik që pak vende të tjera jo-anëtare mund të

kishin.182

Në mënyrë paradoksale, forcimi i lidhjeve ekonomike mes Turqisë dhe Europës po

rrezikonte të ―mbyste‖ raportin reciprok, duke qenë se për Turqinë ky Bashkim doganor

ishte hapi final drejt antarësimit të plotë.

Pas dekadash progresi sporadik, Samiti i Këshillit Europian në Helsinki, i mbajtur më

dhjetor të vitit 1999, njohu zyrtarisht Turqinë, pa asnjë parakusht, si shtet kandidat në një

nivel të barabartë me të tjerët.

Vendimi për t'i dhënë Turqisë statusin e kandidatit ishte rezultat i periudhës midis

2001 dhe 2005, njohur si "vitet e arta" të marrëdhenieve Turqi - BE. Këtë varg të

rëndësishëm reformash demokratike, ekspertët e kanë quajtur " revolucioni i heshtur" i

vendit.183

Turqia ndërmori reforma të rëndësishme për arritjen e kritereve të Kopenhagenit dhe,

në veçanti, kriteret mbi sigurinë, stabilitetin e institucioneve, shtetin e së drejtës,

respektimin e të drejtave të njeriut dhe minorancave, rrjedhimisht, negociatat e

anëtarësimit nisën zyrtarisht më 3 tetor 2005

Pavarësisht se disa vite më parë u duk sikur rrugëtimi do të mbyllej në pak kohë, duke

qenë se Turqia mori mbështëtjen e një pjese thelbësore të spektrit politik

ndërkombëtar, në pak kohë, u bë e qartë se proçesi është nën presion të rëndë.

Është gjerësisht e qartë sot se sapo u hapën negociatat e antarësimit në 2005, atmosfera

filloi të ndryshojë.

Bisedimet me BE-në filluan të trazohen dhe përroi i legjislacionit, i shtyrë në

parlament në vitet e mëparshme, u kthye në një rrjedhë.184

Në të njëjtën kohë, Turqia

përjetoi një valë sulmesh kundër minoriteteve dhe një kthim të dhunës në juglindje të

vendit. Kjo ka ushqyer besimin se proçesi i reformave në Turqi ka humbur vrullin.

182

Chris Rumford, ―Turkey and European Union enlargement : cross-border projects and the

preaccession strategy for non-members‖ , New Perspectives on Turkey, Vol. 19, Fall 1998, - F. 81.

183 European Stability Initiative, (2010), A very special relationship. Why Turkey‟s EU Accession

Process Will Continue, Bruksel, ERSTE Stiftung, - F.14, [Online]. Marrë nga:

http://www.esiweb.org/index.php?lang=en&id=281&story_ID=30&slide_ID=1

184 European Stability Initiative, (2008), ESI Briefing: Turkey‟s Dark Side: Party closures, conspiracies

and the future of democracy, Bruksel, ERSTE Stiftung, - F.14, [Online]. Marrë nga:

http://www.esiweb.org/index.php?lang=en&id=156&document_ID=104



110

Megjithatë, edhe pse pak reforma kanë kaluar, proçesi i ndryshimit politik ka kaluar

nga faza e nxjerrjes së ligjeve në fazën e luftës partizane mbi kuptimin e reformave të

mëparshme.185

Reformat e BE-së në Turqi janë menduar për t‘i dhënë fund një tradite të gjatë, që

zgjat prej dekadash, tutelës ushtarake. Ato u projektuan për të inkurajuar qeveritë turke

për të trajtuar shumë çështje të pazgjidhura, tabu në politikën turke, duke përfshirë

politikat ndaj qytetarëve të saj kurdë dhe të krishterë. Ato kërkonin ndryshime reale të

pushtetit dhe ishin të destinuara për të gjeneruar fërkime. Megjithatë mbetet shumë për t'u

bërë, shumë mund të ketë ndodhur më herët, por ende rendi i ngjarjeve nuk rezulton një

proçes reformash që ka ngecur.

Ka arsye të ndryshme për këtë ngadalësim, ndërkohë, problemet mund të

kategorizohen nën disa tituj, reciprokisht të ndërlidhur:

- I pari ka të bëjë me proçesin e reformave dhe proçesin e harmonizimit në vetvehte.

Turqia ka ndërmarrë kaq shumë reforma në një kohë kaq të shkurtër sa që vendi është

ende duke u përshtatur me ndryshimet. Proçesi i ndryshimit politik ka kaluar nga një

fazë e nxjerrjes së ligjeve në një fazë të luftës intensive mbi vetë kuptimi e reformave të

mëparshme. Prandaj është e dukshme një vonesë ndërmjet miratimit formal të paketave të

harmonizimit dhe zbatimit të tyre.186

Përveç kësaj, kostoja ekonomike e përshtatjes së

kapitujve të hapur - të mjedisit, për shembull - është konsideruar të jetë shumë e

kushtueshme, për aq kohe sa anëtarësimi nuk është një siguri. Përveç kësaj, një proçes i

tillë gjithëpërfshirës është normale të krijojë rezistencë, sidomos në një shoqëri që është e

polarizuar në një numër çështjesh.

- Së dyti, mesazhet e paqarta të BE-së kanë ndikuar opinionin publik. Megjithëse

mbështetja publike për anëtarësim në BE ende mbetet relativisht e lartë (edhe pse në rënie

vit pas viti), shumica e njerëzve nuk besojnë se Turqia do të anëtarësohet në një kohë të

shkurtër. Kjo rënie në besimin e publikut për anëtarësimin në BE ka ndikuar në vullnetin

politik të qeverisë. Tashmë, duke u përballur me rezistencën e një pjese të elitës, qeveria

minimizoi retorikën e saj të pranimit në BE dhe lejoi që proçesi të ndahej në dy pjesë,

politik dhe teknik, për të parandaluar stopimin e negociatave. Ndërsa pista politike nuk

ka lëvizur që nga viti 2006, ajo teknike ka përparuar, edhe pse ngadalë.187

- Së treti, fokusi i Turqisë është copëzuar në çështje të shumta që kur agjenda e saj e

brendshme është bërë më komplekse . Energjitë reformuese të vendit janë përthithur nga

pakicat dhe kurdët, diskutimet rreth shekullarizmit dhe fesë.

- Së fundi, venitja e pranimit në BE dhe rënia pasuese në interesin publik në këtë

çështje ka çuar qeverinë në ngadalësimin e çështjeve të tilla si të drejtat e pakicave dhe,

madje, edhe kthime pas në fusha të caktuara, duke përfshirë lirinë e shprehjes dhe

ekzistencës së një shtypi të pavarur.

185

Vepër e cituar më sipër, European Stability Initiative, (2010), A very special relationship. Why

Turkey‟s EU Accession Process Will Continue, - F.15.

186 Vepër e cituar më sipër, Mahir Ilgaz & Ilke Toygür, EU-Turkey Accession Negotiations: the State

of Play and the Role of the New Turkish Foreign Policy, - F.6,

187 Po aty - F.7,

111

Për herë të parë, një vend me shumicë myslimanë troket në dyert e Brukselit. Kjo është

konsideruar si një tjetër element që po vështirëson rrugën e integrimit në familjen

europiane duke ushqyer në mënyrë të pashmangshme spekulimet se BE ka paragjykime

kundër Turqisë dhe, si e tillë, ka vendosur ta bëjë rrugën e saj drejt anëtarësimit sa më të

vështirë të jetë e mundur por ajo çfarë ndodhi së fundi në Turqi nuk është paragjykimi i

BE-së por realiteti se standartet e demokracisë janë shumë larg dhe shteti ligjor po ashtu.

Disa muaj pas grushtit të dështuar të shtetit kundër presidentit turk Recep Tayyip

Erdoğan, shumë pak analistë në Turqi dhe gjetkë janë të aftë të parashikojnë cilin drejtim

do të marrë Turqia pas kësaj ngjarjeje të papritur. Situata në Turqi është shumë e

rëndësishme jo vetëm për gati 75 milionë qytetarë të saj turq, por edhe për fqinjët e

Turqisë, për Bashkimin Europian, Rusinë dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës të cilët

janë të interesuar për një Turqi të qëndrueshme dhe të parashikueshme, jo vetëm për shkak

të pozicionit të saj strategjik por sepse ajo kufizon luftën shkatërruese në Siri, është

anëtare e NATO-s, dhe strehon më shumë se tre milionë emigrantë dhe refugjatë,

nëpërmjet të cilëve mund të shfrytëzojë dhe të manipuloje aktorë të tjerë, kryesisht vendet

europiane, me qëllim të avancimit në qëllimet e veta.188

Ndërkohë disa tendenca janë duke u bërë më të qarta. Turqia po shfaqet më e

konsoliduar, politikisht më e centralizuar, më autoritare dhe më shumë fetare. Këto

tendenca të përgjithshme nuk mund të injorohen, pa marrë parasysh nuancat dhe

retorikën e brendëshme brenda vendit.189

Pas grushtit të dështuar të shtetit të 15 korrikut,

partitë parlamentare turke qëndruan të bashkuara me qeverinë e Erdoğanit. Para grushtit të

shtetit, polarizimi në shoqërinë turke kishte arritur kulmin e saj, por përpjekja e dështuar

për të përmbysur Recep Tayip Erdoğan, shërbeu, të paktën përkohësisht, si një element

unifikues në elitën dhe shoqërine e përçarë turke.

Ngjarjet kaotike gjithashtu kanë rritur distancën midis Turqisë dhe BE-së. Marrëdhëniet

mes palëve janë tani në një pikë kthese. "BE-ja, është bërë një pengesë për marshimin e

një presidence ekzekutive".190

Ka të paktën tri fusha të ndërlidhura në të cilat mund të ndihen pasojat e grushtit të

shtetit: skena e brendëshme, marrëdhëniet BE-Turqi dhe pozicioni më i gjerë gjeopolitik

rajonal, me rëndësi të veçantë duke pasur parasysh situatën aktuale në Lindjen e Mesme.

Erdoğan e përdori këtë moment bashkimi për të nxitur kalimin nga një republikë

parlamentare në një republikë presidenciale. Ritmi i shpejtë i reagimit të qeverisë dhe

188

Maia Dimitrova, ―Which path will Turkey take after the failed coup d‘état?‖, International Security

Observer, 23 Gusht 2016, - F.1, [Online]. Marrë nga: http://securityobserver.org/which-path-will-

turkey-take-after-the-failed-coup-detat/

189 Po aty.

190 Jennifer Rankin, ―Turkey's long road to EU membership just got longer‖, The Guardian, 20 Korrik

2016, [online], Marrë nga: https://www.theguardian.com/world/2016/jul/20/turkeys-long-road-to-eu-

membership-just-got-longer

Shënim i autorit: Presidenti Recep Tayyip Erdogan, mund të përdori mbështetjen e popullit qe fitoi

nga tentativa e grushtit te shtetit duke thirrur zgjedhje të parakohshme në kërkim të shumicës qe ai ka

nevojë për të ndryshuar kushtetutën.

http://securityobserver.org/which-path-will-turkey-take-after-the-failed-coup-detat/


https://www.theguardian.com/world/2016/jul/20/turkeys-long-road-to-eu-membership-just-got-longer


112

numri i madh i njerëzve të prekur nga këto masa ushqen dyshimin se qeveria është duke

përdorur grushtin e shtetit

për të eliminuar kundërshtarët e saj, pavarësisht nga përfshirja e tyre aktuale.191

Pak orë

pas tentatives, nisi një fushate represioni e paprecedent për të spastruar forcat e

armatosura të Turqisë, gjyqësorin, mediat dhe sistemin arsimor nga mbështetësit e

pretenduar të Fethullah Gülen.

Ky kursi veprimi është duke konfirmuar se gjendja demokracisë turke është

përkeqësuar, dhe shkon drejt autoritarizmit.192

Pavarësisht se BE-ja i ka dhënë mbështëtje të plotë qeverisë së zgjedhur në Turqi pas

tentativës për grusht shteti, kjo nuk përjashton që këto akte mund të kenë një efekt negativ

në marrëdhëniet e saj me Ankaranë dhe të ndikojë bisedimet afatgjata mbi antarësimin

eventual të Turqisë.

Një tjetër shqetësim përbën gjeopolitika. Turqia vazhdon të luajë një rol të rëndësishëm

si një anëtar i NATO-s megjithatë, me rënien e rendit rajonal, pas kryengritjeve arabe,

politikat dhe aleancat ndërmjet lojtarëve rajonale dhe globalë kanë ndryshuar me një

ritëm të shpejtë për t'iu përgjigjur kërcënimeve dhe mundësive, të perceptuara apo reale,

si dhe llogaritjeve gjeopolitike.193

Në këtë sfond, grushti i dështuar i shtetit është një faktor shtesë pasigurie.

Çdo vlerësim objektiv do të arrinte në përfundimin se Turqia mbetet larg nga

përmbushja e kushteve për anëtarësim. Respektimi i të drejtave të njeriut nga Turqia -

edhe pse ka pasur përmirësime të shumta gjatë dekadës së

kaluar - mbetet i trishtë per standardet

europiane. Kufizimi i fjalës së lirë,

numri i të miturve në burg dhe gjendja

e grave janë të gjitha çështje që

shqetësojnë seriozisht. BE-ja është

gjithashtu e shqetësuar për gjendjen

ekonomike dhe të sigurisë në Anadollin

Juglindor, deri tani rajoni më i varfër në

Europë.

Vetë BE përbën një ndihmë për

Turqinë por nga ana tjetër është e

pamohueshme se edhe BE-ja do të

fitojë jo vetëm një diversitet të pasur Marrëdhëniet BE-Turqi 194

191

Luigi Narbone, ―EU-Turkey relations after the coup‖, Euobserver, 28 Korrik 2016,- F.3, [Online].

Marrë nga: https://euobserver.com/opinion/134518

192 Vepër e cituar më sipër, Vox Europe, Turkey: Accession impossible, Stamboll, 11 March 2013,

[online], Marrë nga: http://www.voxeurop.eu/en/content/article/3520781-accession-impossible 193

Vepër e cituar më sipër, Luigi Narbone, ―EU-Turkey relations after the coup - F.3,

194 Marcin Grajewski, ―EU-Turkey Relations [What Think Tanks Are Thinking]‖, European

Parlamentary Research Service Blog, 19 April 2016, [online], Marrë nga:

https://epthinktank.eu/2016/04/19/eu-turkey-relations-what-think-tanks-are-thinking-2/

https://euobserver.com/opinion/134518

113

kulturor, por edhe kapacitete të konsiderueshme prodhimi, sipërmarrje dhe një politikë

të jashtme/sigurie më të mirë.

Në rrugën drejt transformimit të saj "supranacionalist", Europa dhe BE-ja e së ardhmes

duhet të bazohen në filozofinë e konsolidimit në vend të ndarjes së kulturave. Kjo,

thjeshtë, do të jetë provë e qartë e mendimit se BE-ja është një komunitet gjithë-përfshirës

dhe tolerant, i bazuar jo në një fe të përbashkët por në vlerat universale të lirisë,

demokracisë, sundimin e ligjit dhe respektimin e të drejtave të njeriut.195

Ky zhvillim do të

përbënte një përfitim social për BE-në.

Aderimi i Turqisë brenda klubit do të promovonte prestigjin dhe reputacionin

e BE-së në sytë e botës myslimane. Kjo do t‘i sigurojë BE-së mjetet për të arritur këto

vende në mënyrë më të drejtpërdrejtë dhe efektive.

Në qoftë se BE-ja do të shtyjë ende negociatat e pranimit të Turqisë, atëherë ajo mund

të humbasë një bote Arabe, që e sheh Turqinë si një shembull të suksesshëm të një

demokracie muslimane.196

Duke pasur parasysh ngjarjet e kohëve të fundit në të gjithë

rajonin arab, konsolidimi dhe stabilizimi i situatës dhe përjashtimi i ndonjë ndikimi të

rrezikshëm fundamentalizmi është një prioritet i lartë në agjendën europiane.

Në këtë kontekst, Turqia mund të luajë një rol shumë të rëndësishem si një ndërmjetës i

mundshëm.

Në kontekstin ekonomik Turqia është aktualisht ekonomia e 16 më e madhe në botë

dhe e 6 në Europë, që është etiketuar nga kryeministri britanik David Cameron si BRIC

(Brazili, Rusia, India, Kina) i Europës. Turqia është vendi me rritjen ekonomike më të

shpejtë në G-20, pas Kinës dhe parashikohet të jetë ekonomia e 2 më e madhe në Europën

e 2050.197

Turqia kohët e fundit është duke u quajtur një "shtet tregtar", që i referohet faktit se

pjesa e tregtisë në PBB është vazhdimisht në rritje dhe politika e jashtme është gjithnjë e

më e formësuar nga konsiderata ekonomike. Në këtë kuadër, BE-ja është partneri më i

madh tregtar i Turqisë sidomos, me hyrjen në fuqi të Bashkimit Doganor mes dy palëve.

Për këtë arsye, nuk do të ishte e ekzagjeruar të thuhet se një Turqi dinamike, me një

rritje të shpejtë dhe një mjedis makroekonomik pozitiv do të jetë thjeshtë ajo për të cilën

BE-ja ka nevojë, për të nxitur rritjen e ngadaltë dhe për të injektuar dinamizëm në

ekonominë e saj198

.Sasitë e mëdha të mineraleve dhe lëndëve të para,të qenurit në vendin

195

Bashkimi Europian, Komisioni I Pavarur per Turqinë, Turkey in Europe: More Than a Promise,

(Bruksel: 2004),- F.16

196 Krzysztof Bobinski, ―Turkey must Enrich the European Union‘s Political Imagination‖ NË - The

Cost of No EU-Turkey III: Five Views, Open Society Foundation, Istanbul 2011, - F.9, [Online], Marrë

nga: http://aciktoplumvakfi.org.tr/pdf/the-cost-of-no-eu-turkey-III-five-wiews.pdf.

197 William Chislett, ―The Cost for the EU of Losing Turkey‖, Real Instituto Elcano, Working Paper

2/2011, (Madrid: 2011), - F.5, [Online], Marrë nga:

http://www.realinstitutoelcano.org/wps/wcm/connect/8b6969004567c77c8260c75e7489e10f/WP2-

2011_Chislett_Cost_EU_Turkey.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=8b6969004567c77c8260c75e748

9e10f

198 Mehmet Ögütçü, ―Turkey and the European Union: how to achieve a forward-looking and "win-

http://aciktoplumvakfi.org.tr/pdf/the-cost-of-no-eu-turkey-III-five-wiews.pdf

http://www.realinstitutoelcano.org/wps/wcm/connect/8b6969004567c77c8260c75e7489e10f/WP2-2011_Chislett_Cost_EU_Turkey.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=8b6969004567c77c8260c75e7489e10f



114

e 10 ndër zonat më të mëdha në botë të tokës së punueshme, një pozicion kyç si një vend

tranzit për naftën bruto dhe gazin natyror dhe burimet ujore: të gjitha këto janë pasuri e

çmuar për bazën e burimeve të një Europe të ardhshme.

Përveç kësaj, me ekonominë e saj dinamike dhe tregun e hapur, si dhe me industrinë

konkurruese, Turqia është një vend tërheqës për investitorët europian.Vitet e fundit Turqia

ka qenë destinacioni më tërheqës për investime të huaja direkte dhe pjesa më e madhe e

tyre vjen nga vendet e BE-së.

E fundit por jo më pak domethënëse, në fushën e turizmit Turqia është një nga 10

destinacionet kryesore në të gjithë globin.

Në lidhje me Politikën e Jashtme dhe të Sigurisë Turqia shihet në masë të madhe si

një vend "krah" (zgjatim) nën kornizën strategjike të NATO-s, të shtrirë në kufirin dhe

perimetrin maksimal të aleancës perëndimore.199

Sot,Turqia luan një rol qëndror në zhvillimin e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe

politikës së jashtme rajonale dhe globale. Kjo do të thotë se Turqia ka një peshë dhe zë të

fuqishëm në arenën politike globale dhe mund të veprojë në mënyra më pro-aktive dhe

parandaluese.

Bazuar në këto parime,Turqia po ndjek një politikë të jashtme shumë-pamëshe, e cila

ka për qëllim të kontribuojë në përmirësimin e sigurisë, stabilitetit dhe mirëqënies, si në

fqinjët e saj të drejtëpërdrejtë, ashtu edhe më gjerë në rajon.

BE do të përfitojë plotësisht nga të gjitha këto asete në mënyra të ndryshme. Një BE që

përfshin Turqinë do të jetë më influencues në të gjitha vendet fqinje gjeografike. Ky

partneritet, në fund, do të sjellë më shumë mjete për BE-në, në rrugën e saj drejt të qenit

një fuqi globale.

4.5 Një erë e re në politikën e jashtme turke: Neo-otomanizmi

Është e qartë se negociatat e pranimit të Turqisë në BE nuk janë duke përparuar pa

sforco, megjithatë, ka arsye të mjaftueshme për të konsideruar një tjetër faktor edhe më

strukturor për ngadalësimin. Është pohuar se Turqia ka një politikë të jashtme të re dhe,

për pasojë, qëllimi i anëtarësimit në BE nuk është më prioritet.200

Gjatë viteve të fundit ka pasur debate intensive rreth një "aktivizmi të ri" ose "neo-

otomanizëm" të Turqisë në rajonet e saj fqinje, duke përfshirë Ballkanin, nëpërmjet rritjes

së rolit të saj ekonomik dhe diplomatik. Neo-otomanizmi duket se nënkupton gjëra të

ndryshme për njerëz të ndryshëm por ekzitojnë disa karakteristika të përbashkëta të

periudhave, gjatë të cilave qeveritë turke e miratuan këtë politikë brenda një konteksti të

konsiderueshëm historik.

win" accession by 2015?‖, Collegium, No.31, Spring 2005, - F. 48, [Online], Marrë nga:

https://www.coleurope.eu/content/publications/pdf/Collegium%2031.pdf

199 Firat Bayar, ―Membership of Turkey to the European Union: An Added Value, not a Burden‖,

European Perspectives – Journal on European Perspectives of the Western Balkans Vol. 3, No. 2 (5),

October 2011, - F. 37.

200 Po aty,


115

Duke nisur nga Otomanizmi, kjo politikë shtetërore u shfaq gjatë fazave në rënie të

Perandorisë Osmane dhe kishte si qëllim krijimin e një identiteti të përbashkët midis

subjekteve të Perandorisë, duke e bërë më të lehtë përballjen e sfidave të brendëshme dhe

ndërkombëtare të paraqitura nga nacionalizmi dhe kolonizimi.201

Kështu, si një ide, ajo u

përqëndrua më shumë në çështjet e brendëshme dhe kishte një natyrë mbrojtëse për të

ruajtur tokat e një perandorie në ―rrudhje‖ duke kufizuar ndikimin e huaj mbi grupin e

ndryshëm të njerëzve që jetojnë në të.

Megjithëse shtrirja e tij ndryshoi me kalimin e kohës, qëllimi mbeti i njëjtë, ndërkohë

suksesi mund të konsiderohet i kufizuar. Gjatë fazave fillestare, kjo politikë pragmatike

fitoi një kuptim më të thellë kur intelektualët e përvetësuan atë dhe filluan të kontribuonin

në të.

Përkundër këtyre përpjekjeve,kjo politikë u tregua e paefektshme, sepse identitetet

konkurruese tashmë kishin zënë

vend, nacionalizmi ishte normë

dhe perandoritë në shkallë të

gjerë po shkatërroheshin.202

Neo-otomanizmi, nga ana

tjetër, i‘u drejtua më shumë

politikës së jashtme. Versione

të ndryshme të Neo-

Otomanizmit nuk kanë synuar

popullsinë e Republikës Turke

por vendet që, në një moment

ose në një tjetër, ishin pjesë e

Perandorisë Osmane.

Shtetet kufitare me Turqinë 203

Kjo politikë u adoptua kryesisht për shkak të shqetësimeve ekonomike ose të sigurisë

me të cilat duhej të përballej Republika Turke. Rritja e ndikimit të Turqisë mbi territoret e

mëparshme të Perandorisë Osmane jo vetëm që ishte e dobishme për Turqinë por, edhe e

domosdoshme për të ruajtur suportin e fuqisë së tyre, që është diçka që qeveritë turke e

konsideronin vendimtare për sigurinë e vet. Prandaj, neo-otomanizmi ishte, në një mënyrë,

një politikë me natyrë mbrojtjeje.

Përveç një fokusi të përbashkët gjeografik, ngjashmëria e tyre është aq e vogël sa që

nuk mund të konsiderohen derivate të njëra tjetrës.

Termi Neo-Otomanizëm u përdor për herë të parë për të

përshkruar politikat e Turgut Özal dhe Partisë së Mëmëdheut (ANAP) gjatë fundit të

201

Didem Özdemir Albayrak & Kürşad Turan, ―Neo-Ottomanism in Turkish Foreign Policy Through

the Lenses of the Principal-Agent‖, Security Strategy and Political Studies Journal (SSPS), Vol. 1,

Issue 1, Summer 2016, - F. 131, [online], Marrë nga:

http://ssps.gazi.edu.tr/index.php/dergi/article/view/7/0 202

Po aty, F. 134

203 Stratfor Worldview, U.S. Diplomacy Tries to Break Turkish Isolation, 21 November 2014, [online],

Marrë nga: https://worldview.stratfor.com/article/us-diplomacy-tries-break-turkish-isolation

https://www.researchgate.net/profile/Kuersad_Turan

116

viteve 1980 dhe fillimit të viteve 1990.

Pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, përpjekjet e Turqisë për të adoptuar një politikë të

jashtme shumëdimensionale dhe vëmendja e saj në rritje ndaj Lindjes së Mesme dhe

Ballkanit janë në themel të pretendimeve të ambicieve neo-osmane.

Gjatë periudhës Özaliste, politika e jashtme e Turqisë, veç ndjekjes së një orientimi

gjeo-politik strategjik, gjithashtu i është nënshtruar një ndryshimi kulturor. Ndryshe nga

ideologjia kemaliste mbi fuqinë e dhënë klasës ushtarake, Özal (siç do të bëjë Erdogan dy

dekada më vonë) preferonte të theksonte fuqinë e butë, duke rritur lidhjet kulturore dhe

ekonomike dhe ka ditur të përdorë kartën e fesë islame për të ripërcaktuar një version të ri

të politikës pan-islamike në të cilën Turqia promovon imazhin e Islamit të moderuar në

botën islamike.

Ky ndryshim kulturor në politikën e jashtme lidhet me rizbulimin e të kaluarës osmane

dhe vazhdimësinë e një lloj irredentizmi kulturor me Turqinë aktuale, duke gjetur rrënjët e

saj në politikën e brendëshme dhe që, në anën tjetër, është reflektuar në nismat e

marrëdhënieve ndërkombëtare.

Vizioni largpamës i politikës së jashtme të promovuar nga Turgut Özal do të fokusohej

në rizbulimin dhe rivlerësimin e trashëgimisë historike të Perandorisë Osmane dhe mbi

implikimet që kjo do të kishte në ripërcaktimin e rolit strategjik të Turqisë, duke

riinterpretuar edhe identitetin e tij të ardhshëm kombëtar. Për këtë arsye, Özal fuqizon

madhështinë e identitetit multikultural të së kaluarës osmane dhe kulturës turke në mënyrë

që të forcojë lidhjet me territoret që kanë qenë pjesë e pushtimit perandorak, duke

përfshirë Ballkanin, Lindjen e Mesme, Kaukazin dhe për ta afirmuar veten si qendër e

fuqisë rajonale kulturore, politike dhe ekonomike.

Ai, gjithashtu, vuri theksin në rolin e Islamit, kuptohet, si element lidhjeje në kuptimin

e identitetit të përbashkët dhe përkatësisë midis të Turqisë dhe territoreve të tjera me të

cilët ndau të kaluarën osmane, si në Ballkan dhe Lindjen e Mesme.

Shfaqja e ndjenjave neo-otomaniste bie ndesh, në mënyrë të pashmangshme, me

doktrinën kemaliste e cila, që nga themelimi i Republikës, ishte përpjekur për të ndaluar

të kaluarën osmane, dhe gjurmët e implikimeve gjeo-strategjike dhe politike që kishte lënë

në trashëgimi.

Turqia filloi të debatohej mes dy vizioneve të ndryshme të politikës së jashtme, në

njërën anë doktrina Kemaliste, shumë reaktive, e kujdesshme dhe ndonjëherë e pasigurt,

tjetra, neo-otomane, që e bën politikën turke më të guximshme dhe proaktie, dhe dëshiron

një republikë Kemaliste në paqe me të kaluarën multikulturore, myslimane dhe

perandorake.204

204

Ömer Taspinar, ―Turkey‟s Middle East Policies- Between Neo-Ottomanism and Kemalism”,

Washingtone, Carnegie Middle East Center, nr.10, Shtator 2008, - F.11, [online], Marrë nga:

http://carnegieendowment.org/files/cmec10_taspinar_final.pdf

Shenim i autorit: Në vitin 1993 Özal vetë bëri një turne në Ballkan duke vizituar Maqedoninë,

Bullgarinë, Shqipërinë dhe, më në fund, Kroacinë. Arsyeja, pas nismave të reja të diplomacisë turke,

ishte të niste një sinjal të qartë për Europën, SHBA-të dhe madje edhe për fqinjët, se Turqia gjithnjë

mban një sy mbi popullsinë muslimane në rajonin e Ballkanit.


117

Kemalizmi, me fjalë të tjera, kërkon të ruajë atë që është arritur. Sidomos për ushtrinë,

politikisht të fuqishme të Turqisë, Kemalizmi përfaqëson një instinkt mbrojtjeje kundër

armiqve të perceptuar të republikës laike turke: Nacionalizmin kurd dhe islamizimin e

politikës.

Përkundër dallimeve të tilla ndërmjet Kemalizmit dhe neo-otomanizmit, është

gjithashtu e rëndësishme të nxirren në pah ngjashmëritë e tyre.

Të dy kanë një ndjenjë të fortë patriotizmi dhe lidhje me shtetin-komb turk. Neo-

otomanizmi përfaqëson një mendim më pragmatik dhe liberal sesa kemalizmi, por ka

ndërkombëtarizuar me sukses paradigmën Kemaliste të nacionalizmit turk.

Koncepti i shtetit-komb dhe arritjet e republikës moderne turke nuk janë vënë në

dyshim ose hedhur poshtë nga neo-otomanët. Në fund të ditës, si Kemalizmi dhe neo-

otomanizmi kanë një pikëpamje shtet-centrike për botën dhe interesat kombëtare turke.205

Kjo politikë do të merrte një dinamikë të re me ardhjen në pushtet, gjatë zgjedhjeve të

nëntorit të vitit 2002, të Partisë së Drejtësisë dhe Zhvillimit – AKP, e cila e bëri politikën

gjithnjë e më të popullarizuar në mesin e vendimmarrësve që u përfshinë shumë në

çështjet rajonale.

Duke u nisur nga supozimi se ndryshimet e politikave të brendshme janë padyshim një

burim ndikimi për orientimin e politikës së jashtme, për më tepër në rastin turk, është e

dobishme të analizohen implikimet e rritjes së qasjes politike të AKP-së në pushtet, që

nga viti 2002.

Vakumi politik që ishte krijuar pas vdekjes misterioze të liderit reformator Turgut

Özal, konsideruar nga publiku si figura e dytë qëndrore në historinë dhe në politikën turke

pas Ataturkut, u thellua edhe më tej në vitet në vazhdim, duke nxitur paqëndrueshmërinë

politike, të karakterizuar nga ndryshimet afatshkurtra të qeverisë.

Süleyman Demirel, i cili ishte gjithashtu një figurë e shquar në politikën turke, mbajti

postin e Presidentit nga viti 1993 deri 2000. Gjatë presidencës së Demirel janë ndërruar

katër qeveri por, ai që la shenjë në politikën turke të asaj kohe, është me siguri

kryeministri Nexhmedin Erbakan, pavarësisht hyrjes së tij në sferën politike shumë vite

përpara.

Figura politike e Erbakan është e lidhur me rritjen e Islamizmit politik dhe asaj çfarë

është konsideruar faza e politizimit të institucioneve fetare të sistemit politik turk.206

Pavarësisht se dukej idilik, koalicioni mes islamikëve dhe laikëve, megjithatë, ishte

jetëshkurtër, jo vetëm për sfidat e ndryshme të situatës së vështirë në vend, përfshirë

emergjencën ekonomike, krizën kurde dhe të sigurisë, por edhe për marrëdhëniet që u

krijuan mes qeverisë dhe aparatit ushtarak i cili nuk e shihte me sy të mirë ngritjen e një

partie të matricës islamike dhe tendencat e saj anti perëndimore dhe anti-izraelite.

205

Vepër e cituar më sipër, Ömer Taspinar, ―Turkey‟s Middle East Policies- Between Neo-Ottomanism

and Kemalism”, Washingtone, Carnegie Middle East Center, nr.10, Shtator 2008, - F.17

206 Carola Cerami, ―Turkey and Europe: the Crucial Transition of the 1970s‖, European Perspectives

Journal on European Perspectives of the Western Balkans, [Online],Vol. 3, No. 2 (5), October 2011, -

F. 18- Marrë nga: http://stara.cep.si/dokumenti/Turkey%20and%20Europe%20-

%20the%20Crucial%20%20Transition%20of%20the%201970s%20-%20Carola%20Cerami.pdf

http://stara.cep.si/dokumenti/Turkey%20and%20Europe%20-%20the%20Crucial%20%20Transition%20of%20the%201970s%20-%20Carola%20Cerami.pdf


118

Në vitin 1997, pas një viti qeverisje, Erbakan iu nënshtrua presioneve të mëtejshme dhe

një liste të gjatë rekomandimesh dhe masash nga udhëheqja ushtarake e Këshillit

Kombëtar të Sigurisë (CNS), gjë që e bëri atë të japë dorëheqjen si epilogu i fundit i asaj

përleshje ndërmjet klasës politike dhe asaj ushtarake.

Në maj të vitit 1998, Partia e Mirëqenies u akuzua për fondamentalizëm islamik dhe

Gjykata Kushtetuese urdhëroi mbylljen e saj, duke ndaluar Erbakanin të ushtrojë

veprimtari politike për 5 vjet. Kufizimi i veprimtarisë politike ishte gjithashtu i prirur ndaj

anëtarëve të tjerë të partisë, anëtarëve të shquar të mjedisit politik turk, përfshirë Rexhep

Tajip Erdogan dhe Abdullah Gul, të cilët u akuzuan, u proçesuan dhe u dënuan.

Gjendja e tensionit të brendshëm dhe kriza ka ndikuar edhe në marrëdhëniet me jashtë,

derisa Partia për Drejtësi dhe Zhvillim, AKP, u themelua në vitin 2001. Lëvizja islame do

të ndahej në dy fraksione rivale, nga njëra anë AKP e Erdoganit dhe nga ana tjeter

Erbakan me Saadet Partisi (Partia e Lumturisë).

Në fushën ekonomike, Turqia, që nga shkurti i vitit 2001 ishte zhytur në një krizë të

thellë financiare me epiqendrën në sektorin bankar. Për të theksuar se çështjet ekonomike

janë të pandashme nga ato politike, Turqia ka marrë fonde të konsiderueshme nga Banka

Botërore, por, mbi të gjitha, nga Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN). Në këtë kontekst,

struktura turke ka qenë në gjendje të përfitojë nga mbështetja ekonomike e Shteteve të

Bashkuara, e cila ishte e vetëdijshme se nuk mund " të humbte" Turqinë.207

Në zgjedhjet e përgjithshme të 4 nëntorit 2002, Partia AKP arriti një fitore dërrmuese

me 34.4% të votave, duke siguruar më shumë se dy të tretat e vendeve në parlament që

lejonin formimin e një qeverie një partiake.

Nga ky moment, AKP do të dominojë skenën politike turke, duke arritur gjithmonë

fitore zgjedhore dhe duke rritur përqindjen e votave.

Suksesi elektoral i AKP-së qëndron në një varg motivesh dhe rrethanash të

njëkohëshme, që kanë lejuar partinë të përshtatet në terrenin politik.

Gjatë propagandës parazgjedhore, udhëheqësit e partisë u përqëndruan në një retorikë

të fokusuar në nxitjen e vlerave liberale politike dhe ekonomike, duke promovuar flamurin

e demokracisë, duke shmangur, në të njëjtën kohë, ndonjë retorikë konfliktuale mbi

marrëdhëniet midis fesë dhe demokracisë.

Edhe në lidhje me politikën e jashtme, vetë Erdogani kishte siguruar përmes fjalimeve

të tij se axhenda politike e AKP-së do të ishte e lidhur me parimet shekullore të një Turqie

muslimane dhe se do të mbështeste dhe avanconte në rrugën e Turqisë drejt Bashkimit

Europian, fjalë që janë interpretuar si një shenjë e bashkëpunimit dhe vullnetit të mirë nga

udhëheqësi turk, duke inkurajuar kështu një optimizëm të kujdesshëm midis kolegëve

europianë.208

Duke prekur marrëdhëniet Turqi-BE, me të gjitha ato që duken probleme të

pakapërcyeshme, nuk është e lehtë për të kuptuar argumentet se ky aktivizëm i ri (duke

207

Po aty, F. 24

208CNN, Europe hails AKP victory in Turkey, 4 Nëntor 2002, [online], Marrë nga:

http://edition.cnn.com/2002/WORLD/europe/11/04/turkey.elections/

119

përfshirë "politikën e zero problemeve me fqinjët", siç Davutoğlu preferon ta thërrasë atë)

siguron një alternativë për anëtarësimin e plotë të Turqisë në BE209

. Para së gjithash, ajo

që është etiketuar si një "politikë e zero problemeve " nuk është me të vërtetë e re dhe, në

fakt, ka qenë një prej shtyllave kryesore të politikës së jashtme turke, që nga shpallja e

Republikës. Kjo është nënkuptuar në fjalët "paqe në shtëpi, paqe jashtë vendit" të

themeluesit të republikës Mustafa Kemal Atatürk.

Megjithatë, "politika e zero problemeve" nuk do të thotë domosdoshmërisht që

problemet ekzistuese janë zgjidhur. Në fakt, asnjë nga çështjet kryesore politike nuk është

zgjidhur në mënyrë efektive. Zgjidhja e problemeve me fqinjët nuk varet vetëm nga

Turqia. Për më tepër, përmirësimi i marrëdhënieve me fqinjët nuk përbën

domosdoshmërisht një "alternativë" ndaj proçesit të pranimit të Turqisë në BE. Në të

vërtetë, përmirësimi i marrëdhënieve me fqinjët është një nga kushtet e anëtarësimit në

BE.210

Politika e jashtme nën udhëheqjen e administratës së AKP-së u shoqërua me emrin e

Davutoğlu, i cili është thelbësor për perspektivën e re të Turqisë. Vizioni i botës së epokës

së Davutogludo të frymëzohej në vizionin neo-otoman të Özal.211

Një vit para se Partia e Erdogan të hynte në pushtet, Ahmet Davutoğlu botoi librin e tij

"Thellësia strategjike: Pozita e Turqisë në botë" në vitin 2001. Pasi mori detyrën si

Ministër i Jashtëm, Davutoğlu filloi aplikimin e strategjisë së re të politikës së jashtme

shumë-vektorike turke, orientimi i të cilës me Aleancën Strategjike Perëndimore do të

ishte në përputhje me përfshirjen në rajonet e tjera fqinje me Turqinë.

Sipas Davutoğlu, gjeografia, historia, demografia dhe kultura janë katër parametra të

vazhdueshëm që përcaktojnë peshën e një vendi në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe, së

bashku, përbëjnë 'thellësinë strategjike' të Turqisë212

. Prandaj Turqia duhej të përfitonte

nga këto elemente, nga njëra anë, nga pozita e saj strategjike gjeografike dhe, nga ana

tjetër, e kaluara madhështore osmane. Mbi këto parametra do të formohej një politikë e

jashtme shumë-dimensionale dhe shumë-drejtimeshe.Për më tepër, politika e jashtme e

Turqisë në përputhje me thellësinë e saj gjeografike dhe historike duhet të shfrytëzojë më

së shumti potencialin e saj të fuqisë së butë, bazuar në lidhjet kulturore, historike dhe

fetare me të gjitha rajonet e lidhura me të.

Vizioni "neo-otoman" i Davutoglu është shumë ndryshe nga politikat e shpallura nga

Nexhmedin Erbakan. Ndërsa Erbakan kërkoi të krijonte një aleancë islame me vendet

muslimane si Libia, Irani, Malajzia dhe Indonezia, si një alternativë e qartë ndaj aleancës

me Perëndimin, udhëheqësit e AKP sot duan të arrijnë në Lindje për të plotësuar lidhjet e

209

İnan Rüma, ―Turkish Foreign Policy Towards the Balkans: New Activism, Neo-Ottomanism or/so

What?”, Turkish Policy Quarterly, Vol. 9, Nr. 4, Winter 2010, F. 137, [online], Marrë nga:

http://www.esiweb.org/pdf/esi_turkey_tpq_vol9_no4_Inan-Ruma.pdf

210 Po aty

211 Vepër e cituar më sipër, Didem Özdemir Albayrak & Kürşad Turan, ―Neo-Ottomanism in Turkish

Foreign Policy Through the Lenses of the Principal-Agent‖ - F. 148

212 Vepër e cituar më sipër, Mehmet Ögütçü, ―Turkey and the European Union: how to achieve a

forward-looking and "win-win" accession by 2015?‖ - F. 44,



120

tyre me Perëndimin, dhe jo për t‟i zëvendësuar ato.213

Sipas vizionit të tyre, i cili bazohet

në qasjen e ish-Presidentit Özal, Turqia rizbulon trashëgiminë e saj perandorake dhe

kërkon një konsensus të ri kombetar, ku identitetet e shumta të Turqisë mund të bashkë-

ekzistojnë. Ajo përkujton turqit që dikur kishin një perandori të madhe shumëkombëshe që

sundonte Lindjen e Mesme, Afrikën e Veriut, Ballkanin dhe pjesë të Europës Qendrore.

Sipas Ö.Taspinar, në Turkey‟s Middle East Policies Between Neo-Ottomanism and

Kemalism,214

tre janë faktorët që ndihmojnë në përcaktimin e tendencave neo-otomane të

AKP-së.

I pari është vullneti për tu përshtatur me trashëgiminë otomane dhe islame të Turqisë,

brenda dhe jashtë saj. Neo-otomanizmi nuk bën thirrje për imperializëm turk në Lindjen e

Mesme dhe në Ballkan por kërkon të themelojë një sistem ligjor islamik në Turqinë

moderne. Në vend të kësaj, neo-otomanizmi favorizon më shumë versionin e moderuar të

kundërlaicizmit në vend dhe një politikë më aktiviste në marrëdhëniet me jashtë.

Në këtë mënyrë, Ankaraja ushtron më shumë "fuqi të butë" - politike, ekonomike,

diplomatike dhe kulturore - në ish territore osmane, si edhe në rajone të tjera ku Turqia ka

interesa strategjike dhe kombëtare. Një ndryshim i tillë në "mentalitet" ka implikime

serioze në hartimin e politikave.

Karakteristika e dytë të neo-otomanizmit është një ndjenjë madhështie dhe vetëbesimi

në politikën e jashtme.

Neo-otomanizmi e sheh Turqinë si një superfuqi rajonale. Vizioni i tij strategjik dhe

kultura reflektojnë shtrirjen gjeografike të perandorive osmane dhe bizantine. Turqia, si

një shtet i rëndësishëm, duhet të luajë një rol diplomatik, politik, dhe ekonomik më aktiv

në një rajon të gjerë, në të cilin është "qendra".

Ambicie të tilla të mëdha, nga ana tjetër, kërkojnë një shtet-komb, në paqe me

identitetet e shumta, duke përfshirë edhe të kaluarën myslimane dhe otomane.

Aspekti i tretë i neo-otomanizmit është qëllimi i tij për të përqafuar Perëndimin po aq

sa edhe botën islame. Në këtë kuptim, trashëgimia europiane ka rëndësi të madhe për neo-

Osmanët. Ato janë aq të hapura ndaj Perëndimit dhe ndikimeve politike perëndimore si

edhe ndaj trashëgimisë myslimane. Një fleksibilitet i tillë mungon në mentalitetin

"orientalist" të Kemalisteve, të cilët e konsiderojnë Islamin, multikulturalizmin dhe

liberalizmin si armiq të mundshëm të revolucionit Kemalist.

Sigurisht që Ballkani është një rajon ku synoi të shtrihej Neo-otomanizmi dhe një nga

faktorët që lejuan suksesin e Özal në fushën e politikës së jashtme është kapja e mundësisë

që rendi i ri botëror ofroi pas rënies së Bashkimit Sovjetik, në veçanti në Ballkan. Ndërsa

situata politike në Ballkan filloi të jepte shenjat e para të destabilizimit, Turqia po fillonte

ta kthente shikimin mbi gadishull.

Megjithëse koncepti i neo-otomanizmit nuk ishte një çështje qëndrore e debateve në atë

kohë, interesi i Ankarasë dhe aktivizmi në Ballkan nuk është aspak i ri. Edhe pse nuk ka

213

Vepër e cituar më sipër, Ömer Taspinar, ―Turkey‟s Middle East Policies- Between Neo-Ottomanism

and Kemalism”, F.14.

214 Po aty

121

qenë gjithmonë në qendër të vëmendjes, sidomos për shkak të dinamikës së politikës

ndërkombëtare, ai kurrë nuk ka ndryshuar me të vërtetë.

Turqia gjithmonë ka mbajtur lidhje të forta me komunitetet turke dhe muslimane në

Ballkan, duke treguar shumë solidaritet me ta gjatë viteve të krizës dhe konfliktit të

hidhur. Me shpërbërjen sovjetike, Turqia u bë një destinacion tërheqës për myslimanët e

Gadishullit Ballkanik. Zgjedhja e Turqisë ishte e motivuar nga lidhjet etnike, lidhjet

familjare dhe rrjetet sociale ekzistuese me Turqinë dhe lehtësimet për të arritur vendin.

Özal gjithashtu inkurajoi investimet në rajon nga pikëpamja ekonomike dhe nxiti

përhapjen e organizatave fetare në mënyrë të tillë që të balanconte aksin sllavo-ortodoks.

Agjencia Turke për Bashkëpunim dhe Koordinim (TIKA) u krijua gjatë periudhës

Özaliste.

Pjesërisht, kjo qasje turke për të mbrojtur interesat e këtyre bashkësive është

perceptuar nga Perëndimi si një përpjekje nga Turqia për të shfrytëzuar klimën e krizës si

instrument, në mënyrë që të rivendosë epërsinë e saj. Në fakt, vëmendja e Turqisë nuk

lidhet vetëm me trashëgiminë historike, me të cilën është e lidhur, por me rëndësinë që

mbulon Ballkani në nivelin gjeopolitik. Në fakt, janë në lojë edhe interesa politike dhe

strategjike, duke pasur parasysh vendndodhjen gjeostrategjike të Ballkanit, duke e bërë atë

një gadishull me rëndësi të madhe për shumë aktorë politikë ndërkombëtarë, përfshirë

Turqinë.

Me fjalë të tjera, angazhimi i Turqisë ndaj Gadishullit Ballkanik gjatë viteve nuk është

udhëhequr vetëm nga marrëdhëniet e ngushta etno-kulturore dhe solidariteti në respekt të

“kushërinjëve etnikë ” jashtë kufijve të Turqisë, përkatësisht të ashtuquajturit "Soydaş

vedindaş"*.215

Ajo që duket e re në politikën e jashtme turke drejt Ballkanit është rritja e rëndësisë së

marrëdhënieve ekonomike në politikën e jashtme turke. Në këtë kuptim, politika e jashtme

turke po bëhet gjithnjë e më e lidhur me të kuptuarit liberal të politikave ndërkombëtarëve,

e cila i jep përparësi rolit të marrëdhënieve ekonomike të zgjeruara dhe largohet nga

rrënjët e saj konvencionale të shkollës realiste/konservatore, që mbështet ekskluzivisht

marrëdhëniet politike dhe të sigurisë.216

Politika rajonale e Turqisë ishte aktive, por sot ajo është bërë nje politike proaktive.

Përveç kësaj, ringjallja e interesit në Ballkan nuk është e kufizuar vetëm në Ankara,

ashtu siç është vërejtur edhe tek shumë aktorë ndërkombëtarë, duke përfshirë BE-në. Kjo

do të thotë se interesimi në Ballkan po bëhet pjesë e axhendës ndërkombëtare edhe një

herë, gjë që është mjaft logjike, duke pasur parasysh se shumë probleme në rajon mbeten

* Ku 'soydaş' do të thotë prejardhje e njëjtë, ndërsa 'dindaş' të së njëjtit rajon.

215 Esra Bulut, ―The Role of Religion in Turkish Reactions to Balkan Conflicts‖, Turkish Policy

Quarterly, Vol. 3, Nr. 1, Spring 2004, - F.84, [online], Marrë nga:

http://turkishpolicy.com/article/83/the-role-of-religion-in-turkish-reactions-to-balkan-conflicts-spring-

2004

216 Vepër e cituar më sipër, İnan Rüma, ―Turkish Foreign Policy Towards the Balkans: New Activism,

Neo-Ottomanism or/so What?” - F.134,

122

të pazgjidhura, përkundër ndërhyrjeve intensive dhe të zgjatura ndërkombëtare.217

Por nëse më parë, politika e jashtme e Turqisë, sidomos në Ballkan, është realizuar në

harmoni me aleancat perëndimore sot Turqia është shfaqur në skenën rajonale dhe ate

ndërkombëtare si një fuqi e pavarur, duke u mbështetur në forcën e saj gjeo-politike dhe,

kjo pavarësi në politikën e saj rajonale pro-aktive, është arsyeja kryesore e shkaktimit të

reagimeve të përziera, me dyshime për një rritje të mundëshme të ambicieve neo-

perandorake dhe neo-osmane.218

Politika rajonale aktuale turke është vlerësuar gjerësisht si një politikë e re, deçizive e

fokusuar në tre drejtime: Kaukazi dhe Eurasia në një kuptim më të gjerë, Lindja e Mesme

dhe Europa Juglindore apo Ballkani.

Sa i përket lidhjeve me Turqinë, Ballkani ka disa karakteristika të përbashkëta me dy

rajonet e tjera, por ka dallime të theksuara. Së pari, për shekuj me radhë, rajoni i Ballkanit

ishte një zonë e rëndësishme dhe e qëndrueshme e Perandorisë Osmane, deri në shekullin

e fundit të mbretërimit osman. Në të kundërt, pavarësisht ndarjes së rrënjëve të njëjta turke

dhe kultures, Euroazia kurrë nuk kanë qenë pjesë e Perandorisë. Sa për tokat arabe nën

kontrollin osman, edhe pse ata ndanë pjesërisht të njëjtin besim islamik, popullatat e

Lindjes së Mesme mbetën thjesht nën administrimin osman.

Kështu, Ballkani dhe Turqia moderne ndajnë trashëgiminë otomane, ndikimi i së cilës

nuk mund të mohohet. Dhe sot, ata ndajnë një ambicie përmes lidhjes së tyre me Europën.

Për më tepër, Ballkani mbetet strategjikisht thelbësor për Turqinë, si një urë fizike për

pranimin e Turqisë në institucionet euroatlantike.

Fuqitë më të mëdha të botës vazhdojnë të ushtrojnë ndikimin e tyre mbi rajonet përreth

Turqisë. Megjithatë, Ballkani mbetet një zonë relativisht e lirë dhe e hapur ndaj ndikimit

të jashtëm. Ndërkohë, Turqia ka një pozitë të privilegjuar dhe gëzon një angazhim pozitiv

me shumicën e vendeve në Europën Juglindore.219

Kthesa e re e politikës së jashtme turke për Ballkanin Perëndimor filloi të merrte formë

gjatë viteve 2000 pas fitores së AKP. Kjo ishte kryesisht për shkak të stabilitetit politik

dhe ekonomik të Turqisë, por edhe falë normalizimit të rajonit dhe perspektivës së

integrimit të plotë të ofruar për Ballkanin Perëndimor, pas Proçesit të Stabilizimit dhe

Anëtarësimit në Samitin e Selanikut në vitin 2003.

Kjo klimë i ka lejuar Turqisë të fitojë besim në politikën e saj të jashtme ndaj rajonit,

duke nisur një dinamizëm të fortë që do të përhapej në sferat politike, ekonomike, sociale

dhe kulturore gjatë viteve në vijim dhe, në veçanti, me ardhjen e Davutoğlu.

217

Soren Jessen-Petersen & Daniel Serwer, ―The Balkans Can Still Be Lost‖, The New York Times, 10

November 2010 NË İnan Rüma, ―Turkish Foreign Policy Towards the Balkans: New Activism, Neo-

Ottomanism or/so What?”, - F.134

218 Hajrudin Somun, ―Turkish Foreign Policy in the Balkans and ―Neo-Ottomanism‖: A Personal

Account” Insight Turkey, Summer 2011, Vol/ 13, N.3, - F. 33, [online], Marrë nga:

https://www.insightturkey.com/author/hajrudin-somun/turkish-foreign-policy-in-the-balkans-and-neo-

ottomanism-a-personal-account

219 Vepër e cituar me sipër, Hajrudin Somun, ―Turkish Foreign Policy in the Balkans and ―Neo-

Ottomanism‖: A Personal Account”, - F. 34

https://www.insightturkey.com/author/hajrudin-somun/turkish-foreign-policy-in-the-balkans-and-neo-ottomanism-a-personal-account


123

Në atë që konsiderohej 'manifestimi doktrinor' i tij, Davutoğlu i kushton dy kapituj

Ballkanit. Përmendja e parë që është bërë në lidhje me Ballkanin është: " në bazë të

ndikimit politik turk në Ballkan janë mbetjet otomane, komunitetet myslimane".220

Davutoğlu, në fakt, thekson rëndësinë e komuniteteve lokale myslimane në këtë lidhje

të politikës turke ndaj Ballkanit, veçanërisht në Bosnje dhe Shqipëri, ku "Muslimanët janë

aleatët natyrorë të Turqisë".221

Për më tepër, prania e një trashëgimie të përbashkët

kulturore dhe historike e bën të mundur këtë aleancë të natyrshme bashkëkohore.

Davutoğlu, në shkrimin e tij, gjithashtu, konsideron se një politikë aktive në Ballkan

është kërkesë themelore për të parandaluar përparimin e aksit sllavo-ortodoks, që mund

të përparojë në kurriz të influiencës turke.

Në këtë kuadër Davutoğlu liston pesë elemente kryesore të politikës turke në Ballkan,

në të cilën i pari është trashëgimia historike, e cila është pjesë e hegjemonisë Osmane në

rajon.

Elementi i dytë ka të bëjë me varësinë rajonale sipas së cilës Turqia, ndryshe nga

vendet e tjera të Ballkanit, ka një avantazh gjeostrategjik që i mundëson asaj të zbatojë një

politikë të jashtme shumëdimensionale.

Lidhur me ekuilibrat ndër-rajonale, ai konsideron se Turqia, në lidhje me varësinë e saj

ndër-rajonale, është e detyruar të ndërmarrë një diplomaci aktive dhe efektive, të aftë për

të ndjekur vazhdimisht ekuilibrin brenda rajonit.

Turqia gjithashtu duhet t‘i japë peshë politikave që përfshijnë të gjithë rajonin, si

projekte të përbashkëta, duke sugjeruar në këtë drejtim krijimin e një UNESCO-je të vogël

ballkanike për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, në veçanti, të asaj osmane.

Sipas analizës së Prof. Dr. Birgül Demirtaş në ―Turkey and the Balkans: Overcoming

Prejudices, Building Bridges and Constructing a Common Future‖, Turqia vepron si një

'shtet tregtar' në ekonominë ballkanike, siç dëshmohet nga vëllimi i tregtisë që është rritur

në vitet e fundit. Sektori privat turk është i përfshirë kryesisht në lehtësimin dhe

inkurajimin e marrëdhënieve tregtare bilaterale me Turqinë.222

Turqia është ekonomia më e rëndësishme në rajon, kështu që forcimi i bashkëpunimit

ekonomik ka qenë një hap shumë pozitiv për rimëkëmbjen ekonomike dhe, gjithashtu, për

të përmirësuar reputacionin e saj dhe atë të vendeve të Ballkanit në dobi të rrugës drejt

Bashkimit Europian .

Si mjet i fundit konsiderohen disa mjete strategjike të tilla si roli i Turqisë në Ballkan

në kuadër të NATO-s, gjë që do të kontribuonte në rritjen e rolit aktiv të Europës.

Veç kësaj Turqia e bazon stabilitetin e saj në konceptin e fuqisë së butë në rajon, e cila,

gjithashtu, përfshin disa elemente kulturore: universitete dhe shkolla të financuara nga

220

Ahmet Davutogllu, Thellësia Strategjike - Pozita ndërkombëtare e Turqisë, Tiranë: Shtëpia Botuese,

―Logos. A‖, 2010, - F.161.

221 Po aty

222 Birgül Demirtaş, ―Turkey and the Balkans: Overcoming Prejudices, Building Bridges and

Constructing a Common Future‖, Perceptions, Vol. XVIII, N.2, Summer 2013, - F. 168.

124

Turqia në Bosnjë - Hercegovinë, Kosovë, Shqipëri; kurse falas në gjuhën turke në

Shqipëri; rinovimi i monumenteve të epokës osmane në Serbi, Shqipëri, Kosovë,

Maqedoni dhe Bosnje-Hercegovinë, mësimdhënien e historisë së periudhës otomane në

shkolla në Kosovë dhe Shqipëri, qendrat kulturore në Rumani, Shqipëri, Kosovë, Bosnjë

dhe Hercegovinë; mbështetje për pakicat turke në Bullgari, Greqi, Kosovë, Bosnjë dhe

Hercegovinë.

Prandaj, Turqia ka kërkuar të zërë "boshllëkun kulturor" në Ballkan. Perceptimi i

aktiviteteve turke në Ballkan, për një pjesë të popullit, duket të jete dominues dhe

zëvendëson ndikimin perëndimor dhe te Bashkimit Europian.223

Është i njohur mirë fakti i një lidhjeje të fortë historike midis Turqisë dhe Ballkanit

ndër shekuj. Për më tepër që nga shpërbërja e Jugosllavisë deri në ditët e sotme mund të

thuhet se këto vende kanë akumuluar një tjetër vlerë të përbashkët, e cila është quajtur

“proçesi i anëtarësimit në BE”, për shkak se të gjitha shtetet në rajon kanë deklaruar

perspektivat e tyre për anëtarësim në BE dhe disa prej tyre e arritën qëllimin.224

Si Ballkani, ashtu edhe Turqia synojnë të jenë anëtare të BE-së, për të fituar vlera

demokratike.

Sot kur flasim për strategjinë e zgjerimit të BE-së, është me interes të përshkruhen

ngjashmëritë dhe dallimet, duke bërë krahasimin e marrëdhënieve ndërmjet BE dhe

shteteve të Ballkanit Perëndimor, me marrëdhëniet midis BE dhe Turqisë. Turqia nuk

është pjese e strategjisë së zgjerimit të BE-së, ndërkohë është deklaruar disa herë se shtetet

e Ballkanit Perëndimor, të cilat nuk kishin aplikuar në atë kohë, mund të jetë anëtare të

BE-së.

Tashmë që motivet të cilat mbajnë larg Turqinë nga familja europiane janë të qarta

merr rëndësi fakti se në çfarë mase ato kanë vlerë edhe për rajonin e Ballkanit

Perëndimor.

Sipas Ali Arslan, në ―Comparison of the relations between the EU and Western Balkan

states with the relations between the EU and Turkey‖, egzistojnë disa motive që kanë

përcaktuar situatën aktuale të Turqisë të cilat mund të ndikojnë të ardhmen e BP në BE.

Motivi i parë është që ―Turqia nuk është gjeografikisht pjesë e Europës‖ por

aktualisht nuk është logjike të pranohen si shtete europiane Qipro në jug të Turqisë dhe

Gjeorgjia në lindje të Turqisë dhe, në të njëjtën kohë, të mos pranohet Turqia.225

223

Corrado Lamartire, “Turchia 2012: tra neo-ottomanismo economico e politica europea”, Globalist

Syndication, - F.2, [online], Marrë nga: http://www.globalist.it/world/articolo/5960/turchia-2012-tra-

neo-ottomanismo-economico-e-politica-europea.html

224 Göknil Erbaş, ―EU‘s Foreign Policy Towards the Balkans and Future Prospects of Turkey‘s

Membership of EU for the Region‖, NË 4th International Conference on European Studies, “Social,

Economic and Political Transition of the Balkans” (ICES 2013), Epoka University, Tirana, 08-09

November 2013. - F .1

225 Ali Arslan, ―Comparison of the relations between the EU and Western Balkan states with the

relations between the EU and Turkey‖, NË First International Conference on Balkans Studies (ICBS

2008) - Integration of the Western Balkans Into Euro-Atlantic Structures – Future Challenges, Epoka

University, Tirana, 07-08 November 2008, - F. 10

http://www.globalist.it/world/articolo/5960/turchia-2012-tra-neo-ottomanismo-economico-e-politica-europea.html


125

Megjithatë ky justifikim nuk është i vlefshëm për shtetet e Ballkanit Perëndimor vetëm

për shkak se të qenit pjesë e Europës rrjedh nga arsye historike, fetare dhe psikologjike.

Motivi i dytë qëndron tek ―kultura dhe besimi fetar i ndryshëm‖.

Megjithëse deri në vitet 1980 Europa kurr nuk ka deklaruar se Turqia është një vend

musliman në Bllokun Perëndimor, kur Turqia aplikoi për anëtarësim në BE, Islami u

shndërrua në një justifikim.

Çështja e Islamizmit nuk pati vlerë për Kroacinë e nuk vlen për Malin e Zi, Serbinë dhe

Maqedoninë, por mund të jetë deri diku e vlefshme për Bosnje-Hercegovinën, Shqipërinë

dhe Kosovën.

Motivi i tretë është se ―Turqia është fqinj i drejtëpërdrejtë me rajonet problematike të

Lindjes së Mesme dhe Kaukazit‖.

Ky justifikim për Turqinë është absurd, për shkak se perceptimet e kërcënimit nuk

identifikohen me kufijtë. Megjithatë, ky justifikim nuk vlen për shtetet e Ballkanit

Perëndimor.226

Motivi i katërt është ―popullsia e madhe e Turqisë‖ por duke qenë se BE-ja ka pranuar

popullsi përtej popullsisë së Turqisë gjatë proçesit të zgjerimit ky justifikim nuk mund të

qendrojë, megjithatë, një argument i tillë nuk është absolutisht i vlefshëm për shtetet e


Motivi i pestë ështe ―niveli i ulët i të ardhurave‖ por fakti që BE-ja pranoi ish-shtetet

e Bllokut të Lindjes, niveli i të ardhurave të të cilëve është më i ulët sesa ai i Turqisë

zhvlerëson këtë arsyetim të paraqitur për Turqinë. Megjithatë, ky justifikim mund të vlejë

për shumicën e shteteve të Ballkanit Perëndimor.

Motivi i gjasht është ―shkelja e të drejtave të njeriut dhe korrupsioni‖.

Ky arsyetim, që mund të jetë i përbashkët për të gjitha shtetet dhe i përmendur shpesh

në kohën kur Turqia aplikoi për anëtarësim, vlen edhe për shtetet e Ballkanit Perëndimor.

Është shumë e lehtë për të folur për shkeljen e të drejtave të njeriut në shtetet e

Ballkanit Perëndimor, që kanë shumë grupe etnike dhe popullata që besojnë në fe të

ndryshme.

Çështja e korrupsionit gjithashtu është e vlefshme për shtetet e Ballkanit Perëndimor

për aq kohë sa përbën një nga çështjet më të diskutuara në rajon.

Motivi i shtatë janë ―luftrat civile dhe mosmarrëveshjet me fqinjët‖.

Organizata terroriste PKK dhe pretendimet armene në Turqi janë paraqitur si pengesë

për Turqinë. Në këtë kontekst, shtetet e Ballkanit Perëndimor mund të vuajnë nga ky

justifikim shumë më tepër se Turqia. Shumica e këtyre çështjeve janë: problem i Bosnje-

Hercegovinës me Serbinë rreth Republikës Sërbska; problemi i Serbisë me Kosovën.

Qëndrimi i Greqisë ndaj emrit të Maqedonisë dhe Politika Bullgare ndaj Maqedonisë, që

mund të jenë një justifikim për Maqedoninë, gjithashtu.

Bashkimi Europian mund të ofrojë perspektiva për anëtarësim të cilat janë ende shumë

tërheqëse për vendet e Ballkanit dhe, përveç kësaj, mundësitë e Turqisë janë gjithashtu

tërheqëse për rajonin.

226

Po aty

126

Implikimet për Ballkanin, pas hyrjes së mundshme të Turqisë në BE, janë të

ndryshme.

Së pari, mendohet që suksesi i Turqisë në BE do të lehtësonte reformat politike dhe

ekonomike, që mund të shërbenin si një model për vendet e Ballkanit edhe pse prania

fizike e Bashkimit Europian në Bosnje dhe Kosovë, kufizon rolin potencial të modelit

turk. Për më tepër, zëri i Turqisë në vendet kandidate potenciale të Ballkanit në Bashkimin

Europian mund të jetë një avantazh. Si një partner me përvojë i BE-së, Turqia mund të

ofrojë, për shembull, informata të dobishme lidhur me negociatat e pranimit në BE edhe

pse realisht proçesi i pranimit është ende i gjatë.

Implikimi më i rëndësishëm është sigurisht ekonomik. Ndërsa Ballkani Perëndimor

është jashtë tregut të përbashkët të Bashkimit Europian, Turqia është një partner tregtar i

rëndësishëm. Eksportet turke në rajon janë në rritje, me marrëveshje të tregtisë së lirë në

vend të atyre midis Turqisë dhe vendeve individuale.

Mundësia që bizneset në Ballkan të eksportojnë në Turqi po rritet.

Theksi i një të kaluare të përbashkët, lidhjet kulturore dhe trashëgimia e përbashkët

osmane i lehtëson marrëdhëniet ekonomike, tregtare dhe ato të investimeve.

Nga 2004-2005, Turqia ka rritur me shpejtësi investimet në shumicën e vendeve të

Ballkanit, duke mos përfshirë Islamin si një urë kulturore dhe fetare. Turqia ka avantazhin

e të pasurit një treg shumë agresiv dhe efektiv. Turqia gjithashtu ka investime që mbulojnë

të gjitha sektorët kryesorë. Për shembull, ka pasur disa projekte të infrastrukturës në

Kosovë, Serbi, Mal të Zi dhe Shqipëri, për qindra miliona euro. Turkish Airlines ka blerë

një pakicë aksionesh në kompaninë kombëtare të Bosnjës dhe Hercegovinës, B & H

Airlines dhe është në bisedime për të marrë JAT Airways e Serbisë. Investimet turke

përfshijnë edhe sektorin e telekomunikacionit (Shqipëri), në sektorin bankar (Shqipëri,

Bosnje-Hercegovinë, Rumani, Bullgari, Greqi), sektorin e energjisë (Bosnje -

Hercegovinë), të Industrise automobilistike (Bullgari), bujqësinë (Bosnje-Hercegovinë),

shëndeti (Shqipëri, Kosovë), industria ushqimore (Maqedoni), arsimi (Bosnje-

Hercegovinë, Shqipëri). Për më tepër, disa kompani turke mund të rrisin investimet e tyre

për shkak të krizës në Greqi dhe Rumani.

Energjia mund të hyje lehtë në këtë listë pasi pasi Ballkani, nga njëra anë, është një

korridor energjie dhe nga ana tjetër ka probleme serioze të energjisë, siç është mungesa e

sistemeve energjetike të ndërlidhura dhe ka pasur pak përparim në zgjidhjen e këtyre

problemeve.

Vendet e Ballkanit po kërkojnë investime të huaja për të përshpejtuar rritjen ekonomike

dhe, Turqia, duket se është një partner i përshtatshëm për të përfituar maksimumin e

avantazheve ekonomike.

Turqia, pra, dominon tregtinë dhe investimet, duke blerë kompani me një çmim të

mirë, pavarësisht situatës të paqëndrueshme politike.

Pasi rajoni të bashkohet me Bashkimin Europian, këto aktivitete do të bëhen gjithnjë e

më të rëndësishme dhe do të vazhdojnë, edhe nëse Turqia nuk do të bëhet anëtare e BE.

127

KAPITULLI I PESTË

KRIZA FINANCIARE DHE EUROPA ME SHPEJTËSI TË NDRYSHME

5.1 Europa me disa shpejtësi dhe integrimi i diferencuar

Europa me dy apo më shumë shpejtësi (e njohur edhe si Europa me gjeometri variabël)

është një koncept sipas të cilit pjesë të ndryshme të Europës duhet të integrohen në nivele

të ndryshme, në varësi të situatës politike të secilit vend.

Ky integrim, i konsideruar si fleksibël, ose me "gjeometri të ndryshueshme" në

diskutimet e BE-së, u bë një realitet shumë kohë para krizës aktuale. Koncepti është

diskutuar në qarqet politike europiane që prej viteve ‘60-‗70, si një mënyrë për të zgjidhur

disa çështje institucionale por u bë plotësisht pjesë e fjalorit komunitar në fund të viteve

‘80 falë ndryshimeve politike në Europë Lindore (nisja e negociatave rreth Unionit

ekonomik monetar) dhe gjeopolitike (rënia e afërt e Unionit Sovjetik) të cilat

―impononin‖ të rimendohej arkitektura europiane.

Sipas këtij koncepti, sa më shumë antarë të ketë Unioni, aq më e vështire bëhet

arritja e konsensusit dhe gjithnjë e më pak e mundur që të gjithë të duan të avancojnë

me të njëjtën shpejtësi.

Fillimisht ishte Louis Armand që foli për një ―Europe a la carte‖, ku gjithësecili

mund të zgjidhte atë që preferonte.

Në mesin e viteve ‟70 paraprijësit e monedhës së vetme, Willy Brandt dhe Leo

Tindemans, flisnin për një Europë me 2 shpejtësi, Jacque Delors, nga ana tjetër,

preferonte një Europë me “gjeometri të variueshme”, për t‟i lejuar Britanisë së

“pabindur” (dhe jo vetëm asaj) të çlirohej nga detyrimet nëpërmjet disa devijimeve

specifike nga disa aspekte të kontekstit komunitar, por pa u shkëputur plotësisht.227

Gjithmonë Delors, imagjinonte atëherë një Europë ― me rrathë koncektrikë‖: rrethi i

parë federal, i dyti me natyrë ekonomike, i treti për bashkëpunimin me Europën Lindore

dhe i katërti, me i gjeri, për të përfshirë forumet e tjera ndërkombëtare.

Zgjidhje të ndryshme por qëllimi është i njëjti: diferencimi i niveleve të integrimit,

për t‘i lejuar Europës të evoluojë edhe përballë divergjencave të interesave, vullneteve

të ndryshme politike ose niveleve të ndryshme të zhvillimit.

Më 1 Shtator 1994, gjatë presidencës gjermane të BE-së, kryetari i grupit

parlamentar të CDU / CSU, Wolfgang Schäuble, prezantoi, në emër të partisë së tij,

Shënim i autorit: Louis Armand e prezantoi këtë ide në vitin 1965 kur ishte president i Komunitetit

Europian të Energjisë Atomike

227Diletta Paoletti, ―Europa a due velocità sì o no?‖, Liberagiustizia, [Online], Marrë

nga:http://www.libertaegiustizia.it/2012/10/23/europa-a-due-velocita-si-o-no/

http://www.libertaegiustizia.it/2012/10/23/europa-a-due-velocita-si-o-no/

128

dokumentin e hartuar prej tij, së bashku me Karl Lamers titulluar, "Reflektime mbi

politikën europiane."228

Ishte një tekst dhe një nismë që shënoi një nga momentet më të larta në debatin politik

europian duke qenë se kjo ide shkonte në harmoni të plotë me idenë e ―Kerneuropa‖

(krijimi i ―Bërthamës së Europës").

Pas rënies së bllokut sovjetik e ribashkimit të Gjermanisë dhe me prespektivën e

zgjerimit të afërm të Bashkimit drejt lindjes, zhvillimi i proçesit të bashkimit në Europë

ishte futur në një "fazë kritike" të tillë - siç tregonte dokumenti – që "Brenda dy deri

katër vitesh, nëse nuk gjehej një zgjidhje për shkaqet e këtij zhvillimi shqetësues, në vend

që të shkohej drejt konvergjencës më të madhe që kërkohej nga Traktati i Mastrihtit,

Bashkimi Europian rrezikonte t‟i hape rrugën, në mënyrë të pashmangshme, një

formacioni më të dobët, i kufizuar kryesisht në disa aspekte ekonomike dhe i përbëre nga

disa nëngrupe. Kjo zonë e 'përmirësuar' e tregtisë së lirë nuk mund t‟i lejonte shoqërite

europiane të kapërcenin problemet jetësore dhe sfidat e jashtme me të cilat përballej."229

Ndër objektivat parësore figuronte nevoja për të pajisur Europën me një politikë të

përbashkët të jashtme dhe mbrojtjeje që mund të garantonte sigurinë e kontinentit.

Dy dekada më vonë, në dritën e asaj që u supozua në qëndrimin e CDU / CSU, bilanci

që mund të bëhet është mjaft i qartë: Europa është sot pikërisht në ate situatë që

dokumenti parashikonte në qoftë se ajo nuk do të ishte në gjendje të forcohej dhe t‘i

jepte vehtes një identitet politik.

Koncepti i Europës me disa shpejtësi, vit pas viti, është trupëzuar edhe në vetë traktatet

europiane prandaj mund të thuhet plotësisht se Europa me dy apo shumë shpejtësi tashmë

ekziston.

Traktati i Mastrihtit i vitit 1992 çoi në një përshpejtim në sferën sociale dhe

bashkëpunimit në politikën e jashtme dhe të sigurisë, të drejtësisë dhe të punëve të

228

Karl Lamers & Wolfgang Schäuble, (1994), Überlegungen zur europäischen Politik, - F.2, [Online],

Marrë nga: https://sozialkunde.jimdo.com/2016/10/24/eu-das-positionspapier-von-sch%C3%A4uble-

und-lamers-1994-eine-noch-noch-aktuelle-krisenanlyse-unterrichtsstunde-vom-28-10-2016-sozi-lk-13/

229 Alternativa Europea, La questione dell‟Europa a più velocità quindici anni dopo il documento

Schäuble-Lamers. 26. Prill 2009.- F.1, [Online] Marrë nga:

http://www.alternativaeuropea.org/documenti/aemag/Edit26.htm

Pak vite më parë (2005), dy anëtarë themelues të Bashkimit Europian, Franca dhe Holanda,

refuzuan me referendum popullor traktatin e propozuar nga BE-ja. Të dyja vendet janë në mes të një

krize të thellë të identitetit që shndërrohet në përbuzje për Europën, të huajt, emigrantët, dhe të gjithë

ata që përfaqësojnë "tjetrin."Dhe të dyja vendet janë duke përjetuar një rritje të dyshimit popullor ndaj

elitave tradicionale politike.

Dy partitë e ekstremit të djathtë nga këto vende, Fronti Kombëtar Francez dhe Partia e Lirisë

Hollandeze, formua një aleancë duke shpresuar të tërhiqnin partitë e ngjashme në vendet e tjera të BE-

së.

Megjithese Europa nuk është gati të kthehet në fashiste; do të ishte e rrezikshme të injorohej se ajo

është duke shkuar në rrugë të gabuar, ose t‘i atribuohen zhvillimet e fundit vetëm kohëve të vështira

ekonomike dhe papunësise se lartë. Shkaqe më thelbesore politike janë në thelb të këtij fenomeni.

http://www.cducsu.de/upload/schaeublelamers94.PDF

129

brendshme por formalizoi edhe diferencimin midis Shteteve Anëtare, me përjashtimin e

dhënë per Mbretërine e Bashkuar.

Më pas erdhën Traktatet e Shengenit të vitit 1985 dhe 1990 të cilat krijuan një zonë

udhëtimit pa pasaportë e cila nuk është universale (22 shtete anëtare), dhe që nga 1999,

faza e tretë e Bashkimit Ekonomik të Bashkimit Europian nga i cili vjen në jetë Eurozona

ku mund të përmendim një grup shtetesh i cili bënë pjesë në Eurozonë dhe një grup tjetër

jo (19 shtete anëtare nga 28 vendet e BE-së) madje edhe brenda grupit që ka përqafuar

euro-zonën ekzistojnë dy shpejtësi pasi disa shtete janë më të zhvilluara ekonomikisht si

Gjermania apo Hollanda dhe pjesa tjetër ndodhet në vështirësi ekonomike si psh. Italia

apo Spanja.

Traktati i Amsterdamit, dhe akoma më shumë Traktati i Nisës i vitit 2001, kanë

parashikuar vendosjen e bashkëpunimit të përforcuar, i cili i jep të drejtën të paktën 9

Shtetet Anëtare për të ndjekur politika të caktuara të përbashkëta, me kusht që ato të jenë

në përputhje me kushte të caktuara.

Bashkëpunimi i përforcuar nuk mund të aktivizohet në sektorët ku Bashkimi ka

kompetencë ekskluzive - bashkimi doganor, tregu i brendshëm, politika monetare, ruajtja

e burimeve detare të peshkut dhe politika e përbashkët tregtare. Për këtë arsye, mund të

parashikohet një bashkëpunim i forcuar në fushën e politikës së jashtme dhe të sigurisë, në

fushën e lirisë, sigurisë dhe drejtësisë dhe në fushën e politikës së përbashkët të mbrojtjes.

"Pas Brexit, sektorët më të etiketuar janë mbrojtja, industria dhe kërkimi". Përveç kësaj,

në kuadër të Bashkimit Ekonomik dhe Monetar janë lidhur marrëveshje të posaçme

ndërkombëtare, siç është Traktati themelues i Mekanizmit Europian të Stabilitetit dhe

Traktati për Stabilitetin, Koordinimin dhe Qeverisjen e Bashkimit Ekonomik dhe politikat

monetare që janë ratifikuar respektivisht nga 19 dhe 25 vende anëtare të BE-së.230

Pra, Europa “me disa shpejtësi” përkthehet në një mënyrë integrimi të diferencuar,

sipas së cilës arritja e qëllimeve të përbashkëta është akt i një grupi vendesh anëtare që

janë njëkohësisht të aftë dhe dëshirojnë të përparojnë duke nënkuptuar që të tjerët do t‟i

ndjekin më pas. Kjo do t‟i shihte disa vende europiane të ecnin drejt itineraresh më të

thella integrimi, duke avancuar në mënyrë autonome kundrejt të tjerëve ose, thjeshtë,

duke i paraprirë.231

Sot, si rezultat i krizës ekonomike Europa "me shumë shpejtësi" përmendet nga të

gjithë, si një recetë e mundshme për ringjalljen e një projekti të vënë në diskutim nga

Brexit, rritja e ndjenjës antieuropiane midis votuesve gjatë krizës ekonomike dhe mungesa

e solidaritetit të treguar nga disa vende gjatë krizës së emigrantëve.

Ky projekt ka marrë ―bekimin‖ e vendeve me të përparuara si Gjermania dhe Franca,

por u përball me ―revoltën‖ e vendeve të lindjes të cilat druhen nga përjashtimi kundrejt

përparimit të vendeve më të vjetra të Unionit.

230

Alessio Pisano, ―Cosa si intende per Europa a due velocità. Parola al professor Curti Gialdino‖, Il

Fatto Quotidiano, 23.02.2017, [online], Marrë nga: https://www.ilfattoquotidiano.it/2017/02/23/cosa-

si-intende-per-europa-a-due-velocita-parola-al-professor-curti-gialdino/3408916/

231Vepër e cituar më sipër, Diletta Paoletti, ―Europa a due velocità sì o no?‖

https://www.ilfattoquotidiano.it/2017/02/23/cosa-si-intende-per-europa-a-due-velocita-parola-al-professor-curti-gialdino/3408916/


130

Pretendimi i tyre është se uniteti duhet të mbizotërojë ndaj shpejtësive të ndryshme për

rrjedhojë Presidentit të Komisionit Jean-Claude Juncker i‘u desh të siguronte palët se

Europa me shumë shpejtësi nuk mund të jetë një ―gardh‖ hekuri mes Lindjes dhe

Perëndimit. Pra koncepti primar mbetet ―uniteti‖ por një ―unitet në diversitet‖.

Në këtë kuadër Europa me shumë shpejtësi është një "skenar që nuk është diskutuar për

javë ose muaj, por për vite dhe nuk është çështje përjashtimi, por për të organizuar

progresin për ata që duan të bëjnë më shumë.

Duke pare një Europë që është në zgjerim të vazhdueshëm është e pamundur të

mendohet për një formë organizimi të tipit Federatë por mund të mendohet për një formë

Konfederatë.

Megjithatë pavarësisht nga sa më sipër ka ―përplasje‖ mendimesh edhe midis vendeve

bërthamë të BE-së.

5.2 Kriza financiare në vendet e Ballkanit Perëndimor

Integrimi financiar ka kontribuar në rritjen ekonomike të rajonit gjatë dekadës së

fundit.

Në periudhën midis viteve 2000 dhe 2008, ekonomitë e rajonit të Ballkanit Perëndimor

dhe ato të Europës Juglindore më tej, kishin gëzuar një mini-bum, kryesisht të nxitur nga

flukse të mëdha të financave ndërkombëtare në formën e kredive bankare, duke bërë të

mundur rritjen e huamarrjes së brendshme nga bizneset dhe familjet.

Zgjerimi dhe thellimi i tregjeve ndërkombëtare të kredisë që i parapriu krizës financiare

u konsideruar si një nxitje e rritjes, pasi i dha huamarrësve qasje në kredi më të mëdha me

norma të ulëta interesi.

Rritja e shpejtë nxiti një rritje të importeve të cilat, në kontekstin e ekonomive

relativisht jokonkuruese, çoi në rritjen e deficitit të llogarisë korente, pavarësisht fluksit

të dërgesave të rëndësishme në disa vende. Në të njëjtën kohë shpenzimet qeveritare u

rritën.

Kur goditi “fatkeqësia”, borxhi u kthye nga një shkallë në një tatëpjetë.232

Sistemi i përgjithshëm ekonomik ndërkombëtar, pothuajse të gjitha ekonomitë

kombëtare individuale dhe sidomos ekonomitë e dobëta në tranzicion të Europës

Juglindore janë prekur nga kriza financiare.

Rritja e shkallës së pakthyeshmërisë së kredive hipotekore në Amerikë, e cila solli

krizën financiare botërore, u përhap si nje sëmundje ngjitëse në të gjithë sektorin

financiar, në 2007-2008, duke përhapur nervozizëm ndër banka, pakësim të likuiditetit si

dhe ndërprerje të kreditimit, duke infektuar pjesën tjetër të ekonomisë. Recesionet e

thella dhe financimet e mëdha më pas çuan në një rritje të borxhit të qeverisë.

232

―The dangers of debt - Lending weight‖, The Economist, 14.09.2013. [Online]. Marrë nga:

http://www.economist.com/news/schools-brief/21586284-second-our-series-articles-financial-crisis-

looks-role-debt-and

http://www.economist.com/news/schools-brief/21586284-second-our-series-articles-financial-crisis-looks-role-debt-and


131

Defiçiti i llogarisë korente u zgjerua në më shumë se 10% të PBB-së në vitin 2008,

pothuajse kudo.233

Kriza ekonomike globale pati një ndikim të madh në uljen e shpejtë të flukseve hyrëse

të investimev të huaja direkte (IHD). Kjo tregon se shkalla e hapjes ndaj flukseve të

investimeve të huaja direkte ka qenë ndër shkaqet kryesore të transmetimit të krizës në

rajon. Në Europën Juglindore, IHD kanë qenë të përqëndruara në një gamë të ngushtë

sektorësh dhe në mënyrë të pabarabartë nëpër kohë. Në Ballkanin Perëndimor hyrjet më të

mëdha të IHD kanë qenë të lidhura fort me privatizimin e sektorëve të tillë si

telekomunikacionet, bankat dhe rafineritë e naftës. Shpërndarja e investimeve të huaja në

sektorin bankar ka integruar rajonin në tregjet globale të financave dhe kapitalit, duke

ulur normat e interesit, duke rritur disponueshmërinë e kredive, dhe duke siguruar një

nxitje të fortë për rritjen ekonomike.

Njëkohësisht, flukset e

reminitancave ishin një mekanizëm

kyç transmetimi. Reminitancat

ranë ndjeshëm dhe, për pasojë,

kjo ka qenë një faktor i

rëndësishëm në rënien e fortë të

GDP-së. Megjithatë të dhënat për

dërgesat janë nga natyra të vështira

për tu marrë dhe besueshmëria e

tyre është e diskutueshme.

Sistemi bankar ka qenë një

tjetër kanal edhe më i rëndësishëm

për infektimin. Bankat greke, së

Deficiti buxhetor 2008, 2009, 2010 ( % GDP)234

bashku me ato italiane, kontrollojnë

disi më pak se gjysmën e sektorit

bankar në Ballkanin Perëndimor.235

Pas vitit 2008, kriza e kredive çoi në një kufizim

dramatik të likuiditetit nga degët e bankave mëmë të BE-së që veprojnë në Ballkan.

Një tjetër nga mekanizmat kryesore të transmetimit të krizës ka qenë kërkesa e jashtme

për eksporte nga BE, partneri kryesor tregtar për rajonin.

Financimi i bizneseve dhe ekonomive familjare është bërë më i vogel dhe më i

shtrenjtë. Edhe në kohë të mirë, diferencat e normave të interesit me zonën euro ishin të

233

Will Barlett, Ivana Prica, The Variable Impact of the Global Economic Crisis in South East Europ,

LSEE - Research on South Eastern Europe, April 2012, - F.6, [Online], Marrë nga: http://wbc-

inco.net/object/document/10002/attach/LSEE-PAPER-4.pdf

234 EBRD online data 2011

235 Dimitar Bechev, The Periphery of the Periphery: The Western Balkans and the Euro Crisis,

European Council on Foreign Relations, (ECFR), Londer:2012, - F.4, [Online], Marrë nga:

http://www.ecfr.eu/publications/summary/the_periphery_of_the_periphery_the_western_balkans_and_t

he_euro_crisis

-10 -5 0 5

Shqiperia

Rumania

Sllovenia

Bosnje-Hercegovina

Kroacia

Deficiti buxhetor 2008, 2009, 2010 ( % GDP)

2008

2009

2010

http://wbc-inco.net/object/document/10002/attach/LSEE-PAPER-4.pdf


http://www.ecfr.eu/publications/summary/the_periphery_of_the_periphery_the_western_balkans_and_the_euro_crisis


132

larta, duke rritur kostot e financave dhe duke siguruar një nxitje të fortë për firmat dhe

individët për të marrë hua në monedhë të huaj. Zhvlerësimi rriti shpenzimet për shërbimin

e borxhit të papaguar. Kreditë me probleme u rritën që nga viti 2009.

Në vitin 2008 shumica e vendeve, me përjashtim të Shqipërisë, Bosnjë - Hercegovinës

dhe Rumanisë, kishin disa hapësira fiskale për të absorbuar efektet fillestare të krizës me

defiçite fiskale nën 3% të PBB-së.236

Ky pozicion fiskal, fillimisht i favorshëm, ishte

efekt i përpjekjeve gjatë dekadës së mëparshme për të kontrolluar shpenzimet publike në

përputhje me këshillat e FMN-së dhe programet e para-aderimit të BE-së. Në vitin 2009,

megjithatë, bilancet e buxhetit të qeverisë u përkeqësuan në të gjitha vendet, duke qenë se

të ardhurat nga taksat ranë dhe u prezantuan paketa fiskale stimuluese të vogla, deficitet

buxhetore u rritën mbi 3% të PBB-së pothuajse kudo, ndërsa në Shqipëri dhe Rumani

defiçiti buxhetor shkoi shumë më lart se kaq.

Në vitin 2010 defiçitet ranë në Shqipëri, Bullgari, Maqedoni, Rumani, Slloveni dhe

Turqi, pjesërisht për shkak të masave të kursimit por edhe prej një rikuperimi të të

ardhurave nga taksat, si pasoje e një rritjeje modeste ekonomike. Në disa vende deficitet

buxhetore vazhduan të zgjerohen.(Në Bosnjë -Hercegovinë, në Serbi, në Kroaci dhe Mal

të Zi, ku rritja negative në vitin 2010 i uli më tej të ardhurat nga taksat.)237

Eshte e kuptueshme që ndërmarrjet e vogla dhe të mesme janë veçanërisht të prekura

nga turbulencat e tregut dhe se pozicioni i tyre në rrethanat ekonomike botërore t e

krijuara rishtas nuk eshte I favorshem. Problemet reflektohen në kërkesën e reduktuar,

qasjen e vështirë në tregjet e eksporteve dhe veçanërisht tregjet e kapitalit të cilat janë të

rezervuara për rikuperimin e atyre ekonomive që shkaktuan krizën aktuale ekonomike.

Në këto rrethana, qeveritë e Ballkanit Perëndimor nuk mund të anashkalonin rrugën e

tyre për të dalë nga kriza duke prezantuar programe shtrënguese për të administruar

defiçitet e tyre buxhetore. Në fakt, të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, i janë

përgjigjur krizës ekonomike me një sërë veprimesh, të cilat kanë kombinuar elementë të

stimujve dhe të kursimit, me një theks të veçantë në këtë të fundit.

Kriza financiare dhe ekonomike në Bashkimin Europian ndikuan në ekonominë e

përgjithshme të rajonit. Duke filluar si një krizë e sektorit financiar dhe duke u zgjeruar në

një shkallë globale, kriza financiare botërore mori tiparet e një krize të thellë,

gjithëpërfshirëse ekonomike.

Kriza globale që shpërtheu në verë 2007 mori pak kohë që të ndihej në Shqipëri. Ishte

gjysma e dytën e vitit 2008 kur FMN dhe Banka e Shqipërisë (BSH) paralajmëruan

publikisht qeverinë shqiptare se vendi nuk ishte imun ndaj zhvillimeve financiare globale.

Në fund të vitit 2008, treguesit kryesorë makroekonomikë u përkeqësuan dhe dërgesat

nga emigrantët ranë ndërkohë që edhe sasia e depozitave ra ndjeshëm.

Është e rëndësishme të përmendet se remitancat luajtën një rol vendimtar në historinë e

Shqipërisë duke ushqyer shumë familje dhe biznese familjare.

236

Vepër e cituar më sipër, Will Barlett, Ivana Prica, The Variable Impact of the Global Economic

Crisis in South East Europ, - F.25,

237 Po aty,

133

Për më tepër, për shkak të rënies së punësimit në vende si Greqia dhe Italia, një numër i

konsiderueshëm emigrantësh shqiptarë që humbën vendin e punës në ato vende, janë

kthyer në vend që nga fillimi i vitit 2009.

Efektet e krizës u reflektuan edhe në një papunësi të lartë, treg të lartë informal, dhe

inflacion të qëndrueshëm. Kriza tregoi, as më pak e as më shumë, se duhet të hartohen dhe

miratohen rregullore të reja dhe tregjet duhet të jenë më shumë të mbikëqyrur. 238

Në

Shqipëri, sektorë si prodhimi, ndërtimi dhe shërbimet ndjenin një nevojë të lartë

likuiditeti, si rezultat i të cilave shumë prej tyre shpallën falimentimin.

Sistemi bankar përjetoi gjithashtu një situatë të vështirë dhe të pazakontë të likuiditetit

në 2009. Likuiditeti i ulët (kryesisht për shkak të tërheqjes së depozitave që filloi në tetor

2008 dhe vazhdoi edhe gjatë muajve të parë të vitit 2009) kombinuar me kreditë me rrezik

të lartë i udhëhoqi bankat drejt miratimit të politikave më të forta kreditore.

Megjithate integrimi i kufizuar në tregjet globale, një bursë e pazhvilluar si dhe

mbizotërimi i praktikave ekonomike informale kanë shërbyer si një amortizator i

rëndësishëm duke bërë që Shqipëria të mos përballet me të njëjtën ashpërsi si shumë

vende të rajonit.239

Efektet negative të krizës janë manifestuar edhe në Serbi.

Serbia është pjesëmarrëse aktive në proçesin e globalizimit dhe fakti që tregu serb

është i integruar në sistemin ekonomik botëror, tregoi se nuk ka mekanizëm që do ta

izolonte dhe mbronte atë nga efektet e krizës ekonomike globale.240

Së pari, ngadalësimi i rritjes ekonomike dhe rënia e kërkesës nga BE-ja ndikuan

drejtpërdrejt në rënien e eksportit.

Së dyti, problemet brenda sektorit real dhe klima e recesionit nuk favorizuan investimet

e huaja. Pas vitit 2008 të gjitha pasojat e investime të pamjaftueshme u reflektuan në

sektorin e ekonomisë reale (industria, inxhinieria civile, bujqësia), që do të thotë, në

sektorin e mallrave dhe shërbimeve të tregtueshme të cilit i kontribuohen rritja e

konkurrencës së ekonomisë vendase, rritja e eksporteve, ulja e defiçiti të tregtisë së

jashtme dhe ulja e papunësisë.

Së treti, kriza ndikoi negativisht edhe në sektorin bankar, për shkak të tërheqjes së

kapitalit nga bankat e huaja dhe vendosja e tyre në llogaritë e bankave mëmë në një vend

tjetër në të cilin mund të priteshin fitime më të larta.

Lëvizjet ekonomike në BE kanë një ndikim të fortë në ekonominë serbe, e cila

justifikohet nga fakti se Serbia realizon përafërsisht 80% të eksportit të saj në Bullgari,

238

Güngör Turan, Arlind Bala, ―European Crisis and the Effect on Albanian Economy‖, Academic

Journal of Interdisciplinary Studies, Vol. 3, No. 3, June 2014, Rome, Italy. – F. 230

239 Will Bartlett ,Vassilis Monastiriotis ( ed.), South East Europe after the Economic Crisis: a New

Dawn or back to Business as Usual?, Research on South Eastern Europe European Institute (LSE),

London, 2010, - F.57

240 Ivana Bozic Miljkovic, ―Serbian Economy in Transitional, European and World Economic Crisis‖,

European Scientific Journal, Vol . 9 , No. 7, March 2013,Euroepan Scientific Institute ( ESI), Portugal,

F. 46

134

vendet e BE-së dhe vendet në rajon që nuk janë anëtare të BE por që janë shumë të varur

nga ajo.

Për shkak të kursimeve të ulëta individuale dhe shtetërore, investimet në Serbi janë

shumë të varura nga fluksi i kapitalit të huaj që vjen kryesisht nga BE.

Këto zhvillime i atribuohen edhe viteve të mëparshme, kohë e kaluar në proçesin e

tranzicionit me efekte ende të pranishme megjithatë intensiteti i tyre ishte i mjaftueshme

për të destabilizuar pjesët më të ndjeshme dhe të paqëndrueshme të sistemit.

Është fakt se për cilësinë e ekonomisë së tashme, ndikim të madhë kanë vendimet

ekonomike të miratuara në të kaluarën.

"Retro" vendimet në sferën e politikës ekonomike prej një ose dy dekadash më parë,

kanë drejtuar kryesisht fatin e ekonomisë serbe në periudhën e krizës globale duke

kushtëzuar reagimet e disa prej segmenteve të saj ndaj sfidave të krizës.

Kjo është arsyeja pse efektet e kësaj krize në Serbi u ndjenë më fuqishëm dhe

shkaktuan pasoja më të mëdha se në disa vende në tranzicion, stabiliteti makroekonomik i

të cilëve në atë moment ishte në nivelin më të lartë.

Një tjetër faktorë i rëndësishëm i stanjacionit serb në kushtet e reja ekonomike dhe

limitet e saj për reduktimin e pasojave globale të krizës, është rënia e vazhdueshme e

prodhimit dhe mungesa e investimeve më intensive në degët dhe aktivitetet e orientuara

drejt eksportit.241

Kriza globale financiare dhe ekonomike që shpërtheu në vitin 2007 dhe 2008 dhe

recesioni i madh që e ndoqi prekën edhe ekonominë e Maqedonisë.

Sistemi financiar i Maqedonisë rezultoi i qëndrueshëm përballë krizës financiare

botërore në vitin 2008 edhe pse tremujori i fundit i vitit 2008 pësoi një kolaps në kërkesën

për eksport dhe humbjen e financimit të jashtëm. Maqedonia përfitoi nga një sistem

bankar i shëndoshë, një nivel i ulët I borxhi publik, dhe një rezervë e konsiderueshme

valutore. Përveç kësaj, reformat strukturore të zbatuara nga qeveria përpara goditjes së

krizës kanë ndihmuar gjithashtu vendin që të përballojë më mirë krizën. Normat e ulëta

tatimore dhe mbledhja e taksave siguruan të ardhura më të larta buxhetore.

Megjithatë duke qenë një ekonomi e vogël e hapur, shumë e varur ndaj tregtisë dhe

lidhjeve financiare me vendet e tjera, kuptohet se vendi nuk ishte imun ndaj krizës globale

dhe kanali tregtar ishte kanali më i fortë i transmetimit të krizës në një vend i cili deri para

vitit 2008 karakterizohej nga një normë rritjeje e shëndetshme.

Eksportet ishin të parët që reaguan ndaj krizës, duke rënë me shpejtësi, ndjekur më pas

nga importet. Megjithatë, efektet e krizës u ndjenë edhe nëpërmjet kanalit financiar.

Ndryshe nga shumica e vendeve të tjera, kjo nuk erdhi aq shumë për shkak të ndalimit

të financimeve të huaja, pasi kreditimi kryesisht financohej nga depozitat vendase, por

nga pasiguria e shtuar dhe rrjedhimisht veprimtaria më konservatore e huadhënies

bankare.242

241

Vepër e cituar më sipër, Ivana Bozic Miljkovic, ―Serbian Economy in Transitional, European and

World Economic Crisis‖ -F. 48

242 Rilind Kabashi, Effects of the Global Crisis on Macedonia: A Counterfactual Analysis, Banka

Kombëtare e Republikës së Maqedonisë, F.1, [Online], Marrë nga:

135

Para se kriza financiare globale të përhapej në vendet europiane, Mali i Zi pati një

performancë të fortë ekonomike duke u bërë pjesë e grupit të ekonomive europiane në

tranzicion që rritej me një ritëm të përshpejtuar falë edhe euroizimit të ekonomisë i cili

tërhoqi investitorë të huaj duke nxitur fuqishëm zhvillimin e sektorit financiar dhe të

ekonomisë. Për më tepër ky zhvillim ishte efekt i pavarësisë dhe i futjes së një sistemi të ri

ekonomik, gjatë viteve 2000, bazuar në liberalizmin ekonomik.

Kjo kontribuoi në rritjen e interesit të investitorëve të huaj, si përmes privatizimit ashtu

edhe përmes investimeve të huaja direkte. Mbrojtja e të drejtave pronësore dhe kontratave

u shndërrua në një gur themeli të sistemit të ri ekonomik.

Zhvillimet e ekonomisë malazeze në periudhën 2007-2013 përfaqësojnë një reflektim

klasik të ndikimit të luhatjeve mes fazave të uljeve dhe ngritjeve në ciklin e biznesit, i

ndjekur nga ngritjet dhe uljet korresponduese në ciklet financiare dhe efektin e tyre

kundrejt ciklit të biznesit.

Goditjet e para të krizës financiare u shfaqën në fund të vitit 2008. Pas kësaj, situata

ekonomike u ndikua kryesisht nga kriza.

Edhe pse efektet e krizës financiare patën pasoja shkatërruese globale, specifikat e

brendshme të ekonomisë malajzeze dhe sistemi financiar përcaktuan shkallën e pasojave

me të cilat u ballafaqua vendi.

Që nga viti 2007, qeveria e parë pas referendumit e braktisi rrugën e reformës të

përcaktuar në dokumentin e strategjisë qeveritare "Axhenda e Reformave dhe Zhvillimit

Ekonomik (2007-2011)".243

Disa projekte privatizimi u pezulluan, gjë që u dha një sinjal

negativ investitorëve dhe si pasojë, tregu i kapitaleve në Malin e Zi përjetoi një rënie të

madhe. Për më tepër, shumica e reformave në sektorët e pensioneve dhe tregut të punës u

braktisën ose u shtynë.

Një ekonomi e vogël e hapur me institucione pamjaftueshmerisht të zhvilluara, si Mal i

Zi, është shumë i prekshme ndaj goditjeve ekzogjene sidomos nga një krizë globale

ekonomike.

Kanalet e transmetimit të krizës, ashtu si edhe në vendet e tjera të rajonit janë:

• Flukset bankare (flukset financiare) ishin sektori i pare ku reflektua ndikimi i krizës

financiare globale në fundi i vitit 2008 dhe fillimin e vitit 2009 duke u manifestuar në një

ulje të përqindjes së depozitave.

Duke vendosur në mënyrë të njëanshme përdorimin e Euros në ekonominë kombëtare nuk

i lejonte vendit të hartojë politikat e veta monetare dhe të emetojë monedhë.

• Kanalet tregtare (rrjedhja e mallrave dhe shërbimeve).

Rënia e prodhimit global dhe e kërkesës agregate në tregjet ndërkombëtare ndikuan në

GDP e vendit në veçanti përmes çmimeve në rënie të disa mallrave (për shembull

alumini).

Mali i Zi, duke qenë një ekonomi e vogël i varur nga importi, ashtu si shumë vende me

http://www.nbrm.mk/WBStorage/Files/WebBuilder_Counterfactual_analysis_RilindKabashi.pdf 243

Vepër e cituar më sipër, Will Bartlett ,Vassilis Monastiriotis ( ed.), South East Europe after the

Economic Crisis: a New Dawn or back to Business as Usual?, - F.9

136

karakteristika të ngjashme, mund të sigurojë zbutjen e pasojave të krizës duke stimuluar

dhe zhvilluar sektorët e sipërmarrjes.

• Rënia e drejtpërdrejtë e IHD-ve

• Dërgesat në rënie

Kriza financiare theksoi gabimet që janë bërë duke treguar se sistemet ekonomike me

shpenzime të larta publike dhe një pjesë të madhe të aktiviteteve jo-produktive mund të

qendrojnë në këmbë vetëm nëpërmjet ritmeve të larta të rritjes së PBB-së të cilat nxiten

nga ndërhyrja e shtetit ose e tregut, por mund të projektohet edhe një formë e re tregu më

të mirë rregulluar që kombinon lirinë ekonomike me përgjegjësi më të madhe sociale?244

Kriza ekonomike globale goditi Bosnje dhe Herzegovinën (BiH) në një moment

delikatë të tranzicionin dhe zhvillimit të saj. Nga njëra anë, reformat e zbatuara deri në

vitin 2008 nuk ishin gjithëpërfshirëse dhe arritën vetëm rezultate të kufizuara. Nga ana

tjetër, qeveritë hezituan të zbatojnë reformat më të thella strukturore që nevojiten për të

forcuar ekonominë, për të përmirësuar aftësinë konkurruese dhe për të ristrukturuar

sektorin publik. E gjithë kjo e bëri ekonominë vulnerabël ndaj efekteve të krizës

ekonomike globale.

Për pasojë kriza në Bosnjë dhe Hercegovinë është rezultat i krizës ekonomike globale

dhe njëkohësisht e mungesës së reformave në ndërtimin e një ekonomie të qëndrueshme

dhe produktive.

Kjo situatë mori përmasat e një krize sociale që rriti nivelin e varfërisë dhe uli nivelin e

jetesës. Ajo gjithashtu mori tiparet e një krize politike, pasi nuk u morën vendime politike

për shpërndarjen e barrës së saj midis grupeve shoqërore sipas fuqisë së tyre ekonomike

duke zvogëluar qëndrueshmërinë sociale.245

Kjo, nga ana tjetër, rriti konfliktet politike,

kërcënoi stabilitetin e brishtë politik dhe e bëri më të vështirë arritjen e një konsensusi mbi

reformat e nevojshme.

Kriza ka pasur pasoja veçanërisht të rënda në rritjen e vazhdueshme të papunësisë.

Të ardhurat publike janë zvogëluar dhe investimet kanë rënë.

Ekonomia në rënie dhe konfliktet që kanë prekur sferën sociale mund të shkatërrojnë

lehtësisht strukturën ekzistuese politike.

Në këto kushte rimëkëmbja në BiH nuk mund të jetë një vazhdim i natyrshëm i

rimëkëmbjes globale ose rajonale. Në rrethana të tilla, ka nevojë për politika të reja dhe

prioritete të reja të politikave në BiH duke nisur nga reforma kushtetuese për të rritur

efikasitetin dhe funksionalitetin e qeverisë qendrore në procesin e integrimit europian, në

promovimin e rritjes ekonomike dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Kjo duhet të

pasohet nga një përpjekje e fortë për të vazhduar reformat lidhur me zbatimin e

Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit me BE pasi kjo do të rriste stabilitetin politik në

vend dhe do të kishte një ndikim pozitiv në investimet ndërkombëtare në BiH.

Rimëkëmbja kërkon përshpejtimin e reformave ekonomike dhe politike, stimulimin e

244

Po aty - F. 103

245 Vepër e cituar më sipër, Will Bartlett ,Vassilis Monastiriotis (ed.), South East Europe after the

Economic Crisis: a New Dawn or back to Business as Usual?, - F.59

137

sipërmarrjes private dhe mobilizimin e burimeve të zhvillimit, forcimin e institucioneve të

tregut dhe sigurimin e sundimit të ligjit dhe luftimin e korrupsionit.

Edhe pse vendet më pak të integruara nuk mund të mbeteshin të imunizuar ndaj krizës

për shkak të pabarazive të konsiderueshme të jashtme që këto vende kanë hasur gjatë

viteve të fundit në Kosovë ndikimi socio-ekonomik dhe politik i krizës ka qenë më i

kufizuar. Pavarësisht kësaj treguesit makroekonomikë nuk janë inkurajues: rritja e PBB-

së është e moderuar dhe Kosova ka PBB-në më të ulët për kokë në Europë; shkalla e lartë

e papunësisë është e vazhdueshme. Nga ana tjetër, ekziston një balancë e madhe negative

tregtare duke përbërë një sfidë të madhe për politikëbërësit. Kosova ende mbështetet në

ndihmën e huaj dhe remitancat.

Së dyti, situata politike mbetet e paqëndrueshme e për më tepër zgjidhja e pjesshme e

statusit politik e pengon Kosovën të bëhet pjesë e ose të shfrytëzojë plotësisht përfitimet e

anëtarësimit të saj në iniciativa të rëndësishme rajonale (siç është CEFTA për shembull)

dhe të ketë qasje në disa organizata ndërkombëtare të mëdha.

Kanalet e transmetimit të krizës janë thuajse të njëjtë me ato të vendeve të tjera të

rajonit duke nisur nga sektori bankar.

Kosova është një ekonomi e hapur megjithatë niveli i ulët i hapjes në raport me fqinjët

e saj pasqyron nivelin e ulët të aktivitetit eksportues. Kryesisht për shkak të sektorit të saj

të pazhvilluar të prodhimit, Kosova mbështetet kryesisht në mallrat e importuara ndërsa

eksportet janë shumë të ulëta.

Niveli i IHD-ve në Kosovë nuk ka qenë në nivelet e pritura për arsye të ndryshme duke

përfshirë jostabilitetin politik dhe ekonomik, aftësitë e ulëta të forcës së punës dhe

korrupsionin. Kriza globale është në një farë mase një shpjegim shtesë, veçanërisht në

lidhje me rënien vitet e fundit.

Diaspora ka qenë vendimtare për ekonominë kosovare dhe për mirëqenien e qytetarëve

të saj, si remitues dhe si investues.

Edhe pse një nga përfituesit më të mëdhenj nga remitancat, Kosova përjetoi një rënie të

nivelit të tyre kjo për shkak se emigrantet janë një nga kategoritë më të prekura nga kriza.

5.3 Impakti i krizës europiane dhe asaj greke në prespektivën e rajonit të


Është e qartë tashmë, edhe nga dhënat sasiore, se përmirësimi ekonomik i popullsisë

është parakusht thelbësor për mbështetjen e publikut ndaj integrimit në BE.

Në kohë të mira, Europa ka eksportuar prosperitetin e saj drejt periferisë së Europës

jug-lindore por, tani, në sajë të integrimit tashmë të avancuar në BE problemet e rajonit

janë kryesisht të njëjta me ato me të cilat përballen shumë shtete anëtare e jo më pak se

ato të Europës Qendrore dhe Lindore.246

I ndodhur në periferi të BE-së, Ballkani Perëndimor është jashtëzakonisht i

ndjeshëm ndaj turbulencave ekonomike që vijnë nga brenda kufijve të saj.

246

Vepër e cituar më sipër, Dimitar Bechev, The Periphery of the Periphery: The Western Balkans and

the Euro Crisis, - F.1

138

Për shkak të përfshirjes dinamike ekonomike greke në rajon, kriza e borxhit preku

rëndë ekonomitë e fqinjëve të saj në Ballkan dhe kjo zvogëlon shanset për një aderim të

shpejtë në BE të fqinjëve të saj Ballkanikë.

Shpalosja e dramës greke i shtoi edhe një njollë tjetër diskreditimi rajonit si një i tërë,

duke dëmtuar imazhin e tij‖247

Edhe pse skenarët më të këqinj, sipas të cilëve efektet negative të krizës do të pengonin

madje edhe bllokonin proçesin e zgjerimit, si nga ana e Ballkanit Perëndimor dhe e BE-së,

nuk ndodhen, sfidat për proçesin e zgjerimit mund të shihen se vijnë nga disa drejtime.

Së pari, zhvillimi i mëtejshëm i proçesit të anëtarësimit do të vazhdojë në kushte krize,

ndërmjet shërimit të ngadalshëm dhe të brishtë dhe të ardhmes së pasigurt ekonomike të

Bashkimit Europian edhe pse Komisioni Europian ka ripohuar vullnetin e tij për të

përparuar në drejtim të zgjerimit, pavarësisht nga kriza e rëndë në vendet e Ballkanit

Perëndimor dhe BE-së.

Sigurisht, performanca në të dyja anët kërkon përmirësim; vendet e Ballkanit Perëndimor

duhet të bëjnë më shumë për të përmbushur kriteret e pranimit, në të njëjtën kohë BE-ja

duhet të përmirësojë qasjen, në mënyrë që të jetë më i dobishëm ndaj perpjekjeve vendase

para-aderuese dhe reformat modernizuese. Megjithatë, pavarësisht krizës, autoritetet dhe

popullatat në vendet e Ballkanit Perëndimor mbeten pro-europiane. Ekzistenca e

konsensusit politik brenda elitave (politike) vendore dhe debatet publike në mbështetje të

perspektivës europiane janë parakushte të rëndësishme për proçesin e suksesshëm të

anëtarësimit dhe integrimit.

Së dyti, në lidhje me krizën ekonomike në vendet e Ballkanit, duhet të thuhet se kriza

këtu ka pasuar tendencat europiane dhe globale, por me një vonesë të caktuar kohe (rreth

një vit) pas zhvillimit të krizës në BE. Prandaj, vendet e Ballkanit Perëndimor, elitat e tyre

politike dhe popullatat, vazhdojnë të përballen me vështiresitë ekonomike. Ka një prirje të

përgjithshme drejt rimëkëmbjes, por kjo varet kryesisht nga shkalla dhe niveli i

rimëkëmbjes në partnerët kryesorë ekonomikë të vendeve europiane dhe rajonale.

Së treti, kapaciteti i BE-së për të absorbuar anëtarë të rinj pas krizës së euros dhe pas

impaktit të recesionit ekonomik në disa shtete anëtare të BE-së duhet të mbetet në nivel të

lartë.

Kriza euro përforcon më tej tundimin që tashmë ekziston për të ndjekur një qasje " të

presim dhe të shohim " për Ballkanin Perëndimor. Kjo po e lidh rajonin me rrethin e

jashtëm të një Europe me shumë shpejtësi - periferinë e periferisë.248

Për ta bërë zgjerimin funksional dhe të reklamojë fuqinë e tij të butë, BE-së i duhet të

ndryshojë drejtimin e tij nga siguria tek ekonomia. Stabilizimi politik përmes

asociimit ishte një strategji e vlefshme në të kaluarën, por tashmë ajo thjeshtë nuk është e

247

Vepër e cituar më sipër, Ritsa Panagiotou, ―The Greek crisis as a crisis of EU enlargement: how

will the Western Balkans be affected?‖, - F. 89.


SEE: THE WAY FORWARD FOR EU BALKAN POLICY, - F.6

139

mjaftueshme.249

Nga ana tjetër, vetë BE duhet të kthehet sa më shpejt në "kohën e tij më të mirë", sa i

përket rritjes, zhvillimit ekonomik dhe shëndetin financiar. Bashkimi duhet të vazhdojë të

ofrojë shembujt dhe modelet më të mirë për zhvillimin ekonomik, funksionimin e

demokracisë dhe qeverisjen e mirë.

Në këtë situatë Komisioni Europian, sipas fjalëve të Komisionerit për Zgjerimin

Štefan Füle,250

është i angazhuar për të ndihmuar qeveritë në masat e tyre për shërim:

1) Komisioni po përshtat gradualisht mbikqyrjen ekonomike të para-aderimit me

qeverisjen e zgjeruar ekonomike në BE. Për këtë qëllim, shteteve po u kërkohet që

gradualisht të forcojnë programet e tyre ekonomike afatmesme.

2) Komisioni do të vazhdojë të përdorë Kuadrin e Investimeve të Ballkanit

Perëndimor, si një platformë të rëndësishme për bashkëpunim me Institucionet Financiare

Ndërkombëtare duke siguruar që kreditë të mbështesin investimet në fushat kyçe, të tilla

si transporti, energjia, ndryshimi i klimës, sektori social dhe SME-të.

3) Bashkëpunimi rajonal ekonomik është një gur themeli i shërimit. Përfitimet

tregtare të CEFTA janë të qarta për të gjithë operatorët ekonomikë. Flukset tashmë të

mëdha tregtare mund të thellohen dhe zgjerohen përmes liberalizimit të planifikuar të

shërbimeve dhe përmirësimit të kushteve për investitorët e huaj, nëpërmjet përmirësimit

të infrastrukturës dhe logjistikës së rajonit.

4) Komisioni ka filluar një dialog të ri për punësimin dhe programet sociale. Proçesi

do të ―detyrojë‖ vendet pjesëmarrëse për të identifikuar së bashku me Komisionin

reformat prioritare, të marrin një angazhim të fortë për zbatimin e tyre dhe pastaj të

monitorojnë rregullisht progresin. Në këtë kuader, këto prioritete do të trajtohen me më

shumë fonde kombëtare dhe të IPA-s, për të financuar situatën e dobët sociale.

Ndërsa konfliktet e Ballkanit nuk kanë gjasa për tu rishfaqur dhe të kthehen të dhunshme,

stanjacioni brenda rajonit gërryen ndikimin e BE-së dhe inkurajon konkurrentët .251

5.4 Karakteristikat dhe zhvillimi i krizës në Greqi.

E gjithë kjo situatë arriti kulmin në falimentimin e Greqisë në vitin 2012.

Pavarësisht se është e vështirë të njihen të gjitha shkaqet e asaj situate, përpara krijimit të

monedhës së vetme europiane, Greqia ishte një vend larg nga të qenit në rrezik, me

turizëm shumë të zhvilluar dhe sektor publik shumë efiçent, pa shpërdorime dhe me kosto

relativisht të ulët për shtetin.

249

Vepër e cituar më sipër, Dimitar Bechev, The Periphery of the Periphery: The Western Balkans and


250 Bashkimi Europian, Komisioni Europian per Zgjerimin, ―Enlargement in perspective: how do

candidate and potential candidate countries perceive accession in the light of the current crisis?‖

Speech by EU Commissioner Rehn in the European Parliament, / 13/195 (Bruksel: 2013).

251 Vepër e cituar më sipër, Dimitar Bechev, The Periphery of the Periphery: The Western Balkans and


140

Rënia e regjimeve komuniste në Ballkan pas vitit 1989 ofroi mundësinë që Athina të

bënte një hap përpara dhe të pretendonte rolin e saj si një udhëheqëse rajonale, si i vetmi

vend në rajon me një demokraci të konsoliduar dhe anëtarësim në NATO dhe BE.

Pas shpërbërjes së ekonomive të çentralizuara të fqinjëve të saj, Greqia e

pozicionoi veten në vitet 1990 si një partner kryesor tregtar dhe investimesh për fqinjët

e Ballkanit, derisa shpërtheu kriza e borxhit në vitin 2008.252

Shkaku kryesor i krizës

greke mund të konsiderohet ―përplasja‖ e dy elementeve: hyrja në euro dhe rritja e

pagave publike (e justifikuar duke pare rendimentin), të cilat çuan në prag të

falimentimit shtetin Helen.

Shkaktarët e kësaj situate u kërkuan në disa drejtime:

Mosha e pensionit në

Greqi është shumë më e

ulët se mesataria europiane

dhe pavarësisht BE-së, të

gjitha partitë greke kanë

votuar gjithnjë kundër

reformës së pensioneve,

duke e klasifikuar si të

paprekshme. Përtej

moshës së pensionit,

Greqia ka dhënë

vazhdimisht lehtësime dhe

përfitime fiskale shumë më

të larta se sa standardi

europian.

Grexit në Europë253

Së fundi, një tjetër shkak është evazioni i madh fiskal dhe rënia e turizmit, të

cilat e shtynë vendin drejt greminës. Pasojat ishin të dukshme dhe shteti helen

―u detyrua‖ të pranojë kushtet e Trojkës në këmbim të ndihmës financiare.

"GREXIT" ishte një term I shëmtuar për një realitet edhe më të shëmtuar: Largimi i

Greqisë nga zona euro. Duke qenë se rritej tërbimi në Athinë për shkak të zhgënjimit

ndaj bashkëpunimit grek me pjesën tjetër të Bashkimit Europian, ekonomia më e

trazuar e BE-së mund të drejtohej jashtë monedhës së vetme brenda pak javësh. 254

252

Besar Likmeta, ―Greek Crisis ‗Undermined Balkan EU Accession Hopes‘‖, BalkanInsight, 104

Korrik 2014, [online], Marrë nga: http://www.balkaninsight.com/en/article/greek-crisis-undermined-

neighbors-eu-bids

253 A. Adamopoulos, (2015), Bloomberg Poll: 71% of Economists Believe Grexit Will Happen by the

End of 2016, [online], Marrë nga: http://greece.greekreporter.com/2015/07/21/bloomberg-poll-71-of-

economists-believe-grexit-will-happen-by-the-end-of-2016/

254 The Economist, The Greek run, 19 May 2012, [online], Marrë nga:

http://www.economist.com/node/21555572

http://greece.greekreporter.com/author/adamopoulos/

141

Është e vërtetë se Greqia mundi të mbijetojë brenda euros vetëm me një zvogëlim

rraskapitës të pagave dhe çmimeve, që kërkuan shkurtime të dhimbshme buxhetore dhe

reforma strukturore, megjithatë, do të ishte edhe më e vështirë nëse Greqia linte euron.

Një dalje e rrëmbyer pa përgatitje do ta linte vendin pa monedhë. Kaosi përreth do të

paralizonte veprimtarinë ekonomike, duke i shkaktuar konsumatorëve dhe bizneseve

ndaljen e shpenzimeve. Sipas ekonomistëve të UBS, një bankë zvicerane, kostoja e një

dalje katastrofike mund të arrinte në 40-50% të PBB-së në vitin e parë. Kjo shifër

supozon se Greqia do të duhet të largohej nga BE-ja dhe euro dhe, në këtë mënyrë,

do të humbiste qasjen në tregun e vetëm.255

I shkëputur nga fondet e huaja, vendi do të

detyrohej të realizonte kursime edhe më të forta fiskale nëpërmjet një politike të

disiplinuar monetare dhe reforma strukturore të guximshme për të shmangur

hiperinflacionin.

Për më tepër, një largim, i mundshëm, kaotik grek do të shkatërronte jetën politike të

vendit, për shkak se Greqia do të rrezikonte dëbimin nga tregu i vetëm dhe ndoshta edhe

nga vetë BE-ja . Për të menduar atë që mund të pasonte duhet të analizohej fuqia në rritje e

ekstremistëve të tillë si partia neo-naziste Agimi i Artë.

Dalja e shtetit Helen mund të shoqërohej me rënien e shteteve të tjera të unionit të

konsideruara në rrezik si Portugalia, Spanja apo Italia.

Duke qenë se nuk ekzistonte një mekanizëm formal për të lënë monedhën e vetme,

këto rreziqe (si tërheqja e shpejtë e depozitave) kërkonin marrjen e masave urgjente:

Së pari, Banka Qëndrore Europiane duhej të përgatitej për të furnizuar bankat greke

me likuiditet, për të parandaluar një rënie në masë, duke rritur në këtë mënyre humbjet e

taksapaguesve europianë;

Së dyti, zona euro duhej t'i nënshtrohej me shpejtësi integrimit fiskal dhe financiar për

të ndaluar daljen greke, që do të pasohej nga një humbje e besimit në ekonomitë e tjera

periferike256

;

Në qoftë se Greqia ishte një problem i izoluar, do të ishte shumë më e lehtë të kthehej

ngadalë në një vënd të ―shëndetshëm‖.

Partia e majtë ―Syriza‖, e cila fitoi zgjedhjet e fundit parlamentare në Greqi ishte

kundër masave të mëtejshme shtrënguese financiare. Kjo ngjalli dyshime nëse vendi do

t‘i zbatonte kushtet e paketës së shpëtimit dhe nëse vendi do të qëndronte në eurozonë.

Në pranverën e vitit 2015, Greqia negocioi me kreditorët e saj publike mbi një plan të

mundshëm, pa të cilin Greqia do të ishte e detyruar të dilte nga Eurozona. Kreditorët,

255

Charlemagne (Directorate-General for Economic and Financial Affairs), ―The costs of a Greek exit.

Cutting up rough‖, The Economist, 26.05.2012, - F.2, [Online]. Marrë nga:


256 Vepër e cituar më sipër, The Economist, The Greek run, 19 May 2012,

Shënim i Autorit: Avokatët e daljes se Greqisë pretendonin se Greqia do të fitonte nga një monedhë

më e lirë, dhe se politika fallso e një bashkimi më të ngushtë fiskal dhe financiar ndërmjet anëtarëve të

mbetur në eurozonë do të ishte më e lehtë, pa një vend që kurrë nuk duhet të kishte aderuar. Por ishte

gabim pretendimi se dalja greke ishte rezultat i lehtë ose i dëshirueshëm.

142

veçanërisht Gjermania, qëndruan fort, duke e bërë të qartë se ata nuk do të

shantazhoheshin për të rishikuar në mënyrë të përsëritur kushtet e shpëtimit. Më 25

qershor, kreditorët paraqitën një ultimatum për Kryeministrin grek Tsipras, duke ofruar

fonde ndihme në shkëmbim të reformave të mëdha. Tsipras e refuzoi ofertën, që do të

kishte kosto të mëdha politike dhe, me një lëvizje të guximshme, shpalli një

referendum për paketën e shpëtimit në 5 korrik 2015.

Gjatë fushatës së shkurtër, Tsipras bëri thirrje për një votë "jo". Ai ishte i suksesshëm

në referendum, mbi 60% e votuesve grekë refuzuan ofertën e shpëtimit.

Greqia, në një farë mënyrë, i dha një shuplakë ashpërsisë europiane, vitesh

sakrifica dhe, me konkretisht, kushteve të vendosura në tavolinë nga Troika për të

zhbllokuar programin e ri të ndihmës ekonomike por mesazhi që ripërsëritej me nxitim

nga të gjitha anët e qeverisë greke rrezikonte të mos dëgjohej kaq lehtësisht nga

interlokutorët në Bruksel, të “shkundur” nga lëvizja e guximshme e Alexis Tsipras.257

Ishin të ndryshëm skenarët që mund të shpalosëshin dhe e vështirë të imagjinohej cilën

nga këto rrugë do të zgjidhnin grekët dhe Europa në ditët në vijim. Sipas një analize të

gazetarit Simone Cosimi, në

―Referendum Grecia, dall‘accordo alla Grexit, Quattro scenari dopo il ‗no‘,258

4 ishin

skenarët që shoqëronin negociatat mes palëve:

Emetimi i një monedhë paralele i cili edhe pse i vështirë të mendohej do të

mundësonte furnizimin me likuiditet të bankave në mënyrë autonome, pagesën e rrogave

dhe pensioneve dhe të riaktivizonte, edhe pse pjesërisht, makinerinë e shtetit të bllokuar

plotësisht si dhe raportet tregtare të brendshme dhe me jashtë. Përveç vështirësisë teknike

dhe logjistike të një zgjedhje të tillë, do të bëhej fjalë për një tjetër lëvizje drejt së

panjohurës: pararendëse e një Grexit ose një pasazh i pashmangshëm për një rigjallërim të

ri të euros.

Në të njëjtën kohë ishte e vështirë të mendohej që Gjermania të ndërronte qëndrim

menjëherë, aq më tepër në vijim të një prove mbështëtjeje, edhe pse mbreslënëse, të

popullit grek ndaj linjës së zgjedhur nga Tsipras. Pra marrëveshja mbetej zgjidhja e

vetme.

Megjithatë, liderët Europianë u bashkuan në një heshtje mbresëlënëse në orët e pas

votimit, të vetëdijshëm se shpenzimet e një Grexit rrezikonin të ishin politikisht (dhe

ekonomikisht, në aspektin e pasojave spekulative) shkatërruese për projektin e një

monedhe të vetme dhe ndoshta vetë Europës. Gjithashtu duhej llogaritur vullneti

absolut i ekzekutivit të Athinës, i cili, në këtë pikë, nuk mund të pranonte marrëveshje

tatimore dhe reforma më të gjera se ato të refuzuara nga 61.3% e votuesve.

Greqia ishte tashmë pothuajse e falimentuar dhe e paaftë të paguante. Sipas statutit,

Banka Qendrore Europiane nuk mund të rifillonte shpërndarjen e fondeve të emergjencës

257

Simone Cosimi, ―Referendum Grecia, dall‘accordo alla Grexit, Quattro scenari dop oil ‗no‘ ―, Il

Giornale Wired, 06 Luglio 2016, [online], Marrë nga:

https://www.wired.it/economia/finanza/2015/07/06/referendum-grecia-scenari/

258 Po aty

143

me të cilat mbajtën në këmbë ekonominë greke në muajt e fundit, duke i siguruar bankave

një furnizim prej miliarda eurosh. Nëse liderët do vendosnin të rihapnin tryezën e

bisedimeve, do të duhej të nxitej Frankfurti për t'i dhënë likuiditet shtesë institucioneve

greke. Nëse do të vendosej se nuk ka më vend për një marrëveshje, financimet nuk do të

rinisin. Në këtë situatë do të ishte i pashmangshëm kthimi në pikën e parë (monedhë

paralele), me shumë mundësi duke filluar një proçes të daljes nga euro.

Ndryshe nga monedha paralele, e cila mund t‘i bashkohej monedhës së përbashkët për

një kohë të caktuar, me kushtin e vetëm që të zhdukej më pas, dalja e Greqisë nga euro

do të ishte e lidhur pazgjidhshmërisht me zgjedhjet Europiane. Pa fondet e emergjencës

dhe, për këtë arsye, pa vullnetin politik për të gjetur një zgjidhje në mes të një krize

sociale pa precedent, zgjidhja e vetme do të mbetej një hap i mëtejshëm drejt të

panjohurës dhe shkëputja nga Euro, duke emetuar një monedhë të pavarur të zhvlerësuar

me të cilën vendi do të fillonte një rrugë momentalisht të panjohur.

Në këtë shpjegim, të dyja palët në negociata - qeveria greke dhe kreditorët e saj - ishin

plotësisht racionale, por asnjëri prej tyre nuk e kishte të qartë se sa e kushtueshme do të

ishte Grexit në Europë. Informacioni në lidhje me koston e Grexit ishte simetrik.259

Të

dyja palët ishin në mënyrë të barabartë të informuar mirë, por duke qenë se nuk ka asnjë

precedent historik të një vendi qe lë Eurozonën ai nuk ishte i përsosur. Për pasojë asnjëra

palë nuk e dinte saktësisht se sa do të dëmtohej Europa në qoftë se Greqia do të dilte nga

Eurozona.

Kostoja e panjohur e Grexit përcaktonte fuqinë e palëve në negociatat e shpëtimit. Në

qoftë se kostoja e Grexit në Europë do të konsiderohej e lartë, atëherë fuqia e bisedimeve

të grekëve do të ishte e lartë gjithashtu. Në të kundërt e tillë do të ishte edhe fuqia e

bisedimeve të grekëve. Një burim potencial informacioni shtesë në lidhje me koston e

Grexit ishin tregjet financiare.

Oferta e shpëtimit e propozuar nga kreditorët më 25 qershor ishte e papranueshme për

Tsipras për arsye politike. Nëse ai do të pranonte ofertën, ai me shumë gjasa do të

humbiste zgjedhjet e ardhshme sepse ai bëri fushatë mbi platformën e kundershtimit të

kursimit. Për të përmirësuar rezultatin e tij të pritshëm, Tsipras, ashtu si parardhësi i tij 4

vite më parë, vendos të bëjë një eksperiment: një referendum për shpëtimin, duke rritur

probabilitetin e Grexit. Qëllimi i eksperimentit ishte që të nxirrte informacion në lidhje me

koston e vërtetë të Grexit duke vëzhguar reagimin e tregjeve financiare. Tsipras

shpresoi se tregjet do të binin fuqishëm, duke treguar se kostoja është e lartë.

259

Lubos Pastor, Brexit versus Grexit: Why you might call a referendum and then reject its outcome,

CEPR‘s Policy Portal, - F.1, [Online], Marrë nga: https://voxeu.org/article/brexit-versus-grexit-why-

you-might-call-referendum-and-then-reject-its-outcome

Shënim i autorit: Kjo ndodhi në Greqi edhe katër vjet më parë, në rrethana të ngjashme. Më 27

tetor 2011, politikanët europianë njoftuan një marrëveshje shpëtimit për zvogëlimin e ndjeshëm të

borxhit të Greqisë. Por një javë më pas, kryeministri Papandreu njoftoi synimin e tij për të

mbajtur një referendum mbi paketën e shpëtimit. Pas shpalljes së tij, tregjet Europiane ranë me

rreth 5%, me sa duket, në përgjigje të rritjes së gjasave të Grexit. Referendumi i 2011 nuk ndodhi

por, fakti se tregjet financiare ranë ndjeshëm pas njoftimit fillestar duhet të ketë reflektuar

perceptimin e tregut në lidhje me një kosto të lartë të Grexit në vitin 2011.

144

Në qoftë se tregjet do të binin në përgjigje të referendumit të tij, fuqia e tij në

bisedime do ishte e fortë dhe ai mund të negocionte një marrëveshje më të mirë për

Greqinë. Por kjo nuk ndodhi. Euro u lëkund lehtë dhe reagimi i tregut të aksioneve

ishte më modest se në vitin 2011. Përgjigja e dobët e tregut sinjalizoi se kostoja e Grexit

mes vitit 2011 dhe 2015 kishte rënë, ndoshta për shkak të futjes së programeve të reja në

Eurozonë, si transaksionet monetare definitive të BQE-së dhe Mekanizmi i Stabilitetit

Europian. Reagimi i mbytur i tregut dobësoi fuqinë e Tsipras '.

Kur ai u kthye në tryezën e bisedimeve, e priste një propozim i ri më i ashpër, sepse

kreditorët kuptuan nga përgjigja e tregut që fuqia e Tsipras në bisedime ishte dobësuar.

Vetëm disa ditë më vonë, më 13 korrik 2015, Tsipras pranoi paketën e re të ndihmës.

Këto zhvillime duken të vështira për tu kuptuar në fillim. Pse Tsipras thirri një

referendum dhe me pas, pasi e fitoi atë, pranoi kushtet e ashpra të shpëtimit ? Shumica

e komentuesve folën për një kombinim të irracionalitetit dhe pompozitetit politik. Sipas

Philippon (2015), " zgjedhjet e 2015 dhe negociatat që pasuan, megjithatë, nuk kishin të

bënin me ekonominë. Ajo ishte teatër i pastër politik në të dyja anët. "260

Disa vite pas shpërthimit të saj, kriza euro po kthehej në pikën e saj gjeografike të

fillimit, duke hedhur poshtë kështu frikën se një ndodhi si ―grexit‖ do të shkaktonte

disintegrim në unionin e monedhës europiane. Berlini, edhe pse në të kaluarën ka qenë i

vendosur të mbajë Greqinë në bllokun europian, bindej gjithnjë e më shumë që dalja e

Greqisë nga zona e euros është mëse e përballueshme. ―Rreziku i efektit domino

tashmë ishte i kufizuar, sepse Portugalia dhe Irlanda ishin rehabilituar në mënyrë të

konsiderueshme, Qipro, gjithashtu, dukej të ishte në rrugën e duhur.‖ Madje, teoria e

„Efektit domino” është zëvendësuar nga "teoria e zinxhirit", i cili do të bëhet më i fortë

nëse eliminohet hallka e tij më e dobët.261

Mekanizmi i Qëndrueshmërisë Europiane

(ESM), apo fondi për shpëtimin e eurozonës shihej tashmë si një mekanizëm efektiv

dhe i mundshëm për shpëtim. Bankat kryesore do të ishin të mbrojtura nga unioni bankar.

Gjërat kishin ndryshuar dhe, për pasojë, doli në sipërfaqe një alternative e re, në

kundërshtim me insistimin fillestar të Kancelares Merkel: ―Kthimi i Kurrizit‖ ose

―Shpërfillja‖.

5.5 Impakti i krizës ekonomike globale në Ballkanin Perëndimor.

Kriza ekonomike globale ka patur ndikim të ndryshëm ndër vendet e prekura.

Ndërsa disa vende brenda rajonit janë prekur thellë, të tjerët duket se kanë qenë të prekur

260

Vepër e cituar më sipër, Lubos Pastor, Brexit versus Grexit: Why you might call a referendum and

then reject its outcome, CEPR‘s Policy Portal, - F.1,

261 Nikolaos Blome, Giorgos Christides, Christian Reiermann & Gregor Peter Schmitz, ―Grexit

Grumblings: Germany Open to Possible Greek Euro Zone Exit‖, DerSpiegel, - F.2, [Online], Marrë

nga: http://www.spiegel.de/international/europe/merkel-and-germany-open-to-possible-greek-euro-

zone-exit-a-1011277.html

http://www.spiegel.de/international/europe/merkel-and-germany-open-to-possible-greek-euro-zone-exit-a-1011277.html





145

relativisht më lehtë nga kriza. Për aq kohe sa vendet e rajonit përjetuan një goditje të

jashtme të përbashkët, duket se diferenca duhet të ketë qenë e kushtëzuar nga dallimet në

kushtet fillestare në fillim të krizës mes-vendeve: (i) roli i diferencave në kuadrin

institucional, të cilat janë zhvilluar gjatë periudhës së hershme të tranzicionit dhe (ii) roli

i diferencave mes vendeve të rajonit, në varesi të shkallës së integrimit në ekonominë

botërore.262

Duke pasur parasysh rolin e kuadrit institucional, të zhvilluar gjatë tranzicionit, lind

pyetja nëse vetë tranzicioni mbjell farën e brishtësisë që i bën vendet në tranzicion

më të prirur drejt krizës dhe kufizon aftësinë e ekonomive në tranzicion të rimëkëmben

prej saj. Një pamje më optimiste e reformës institucionale tregon se vendet që kanë bërë

më shumë përparim me tranzicionin dhe kanë ndërtuar institucione më të mira

mbështetëse të fleksibilitetit të ekonomisë së tregut do të jenë më në gjendje për tu

përshtatur me impaktin e një goditjeje të jashtme; kjo mund të vlejë për

ndryshueshmërinë e ndikimit të krizës në ecurinë ekonomike.263

Ekziston edhe mundësia e një reagimi të kundërt pasi në disa raste kriza mund të bllokojë

progresin, ndërsa në disa të tjera ajo mund edhe ta shpejtojë atë.

Në të kundërt, mund të argumentohet se kuadri institucional është i pa rëndësishem

dhe se ndryshueshmëria në impaktin e krizës është efekt i faktit se vendet që janë më pak

të integruar në ekonominë globale janë më pak të prekur nga kriza dhe anasjelltas. Sipas

këtij argumenti efektet e krizës janë transmetuar përmes një rënieje të kërkesës nga vendet

kryesore të BE-së në vendet periferike të Europës. Kjo tregon që ndryshueshmëria në

kërkesën për eksportet dhe punën e emigrantëve, qasja në kredi dhe në hyrjet e

investimeve të huaja dhe reminitancave kanë qenë shkaku kryesor i ndikimit të diferencuar

të krizës ekonomike në rajon.

Për pasojë, ndikimi i ndryshëm i krizës ekonomike në vendet e rajonit, ka disa shpjegime

të mundshme.

Së pari, ndryshimet në kushtet fillestare strukturore sigurojnë ekspozim të ndryshëm

ndaj mekanizmave të ndryshëm të transmetimit nga mjedisi i jashtëm.

Së dyti, ndryshimet në kushtet fillestare institucionale për shkak të reformave të

tranzicionit mund të kenë provokuar ekspozim të ndryshem ndaj mekanizmave të

transmetimit. Ato vende që kanë bërë më shumë përparim në reformën institucionale dhe

kanë zhvilluar mekanizma më të mirë të tregut mund të kenë qenë më të afte për tu

përshtatur ndaj ndikimit të goditjes së jashtme se sa të tjerët dhe anasjelltas.

Së treti, politikat ekonomike të qeverive vendore dhe institucioneve ndërkombëtare

mund të zbusin ose të përkeqësojnë ndikimin e mjedisit të jashtëm, të pa favorshëm.

Duke shqyrtuar marrëdhëniet mes shkallës së integrimit tregtar në tregun e BE dhe

kohës apo intensitetit të shfaqjes së efekteve të krizës midis vendeve të Ballkanit

Perëndimor, mund të thuhet se ndërsa ato vende me një shkallë më të lartë të integrimit

262

Vepër e cituar më sipër, Will Barlett, Ivana Prica, The Variable Impact of the Global Economic

Crisis in South East Europ, - F.1

263 Po aty, F.1

146

tregtar e përjetuan krizën më shpejt, ato me një shkallë më të ulët të integrimit përjetuan

një rënie të madhe të prodhimit.

Vlen të theksohet njëkohësisht se vendet e Ballkanit ( dhe ato të Europës Juglindore

në përgjithesi ) janë shumë më të ndrydhura nga vendet e zhvilluara të Perëndimit, duke

qenë se janë më pak në gjendje për të rritur financimin në tregjet ndërkombëtare për të

mbuluar defiçitet e jashtme. Siç argumentojnë ekonomistët Will Bartlett dhe Ivana

Prica, sa më të integruar ju keni qenë në BE aq më e thellë është rënia.264

Integrimi në

BE rrit vulnerabilitetin ndaj goditjeve të jashtme.

Megjithëse proçesi i anëtarësimit po vazhdon pavarësisht krizës, rënia ekonomike

globale nxorri në dritë kufijtë e modelit të rritjes të BE-së.

5.6 Brexit: domethënia dhe pasojat e daljes së Mbretërisë së Bashkuar nga BE

Kuptimi i fjalës Brexit i referohet daljes se Mbretërisë së Bashkuar nga Bashkimi

Europian dhe është një term i krijuar nga mediat në vazhdën e kuptimit të Grexit.

Për dekada të tëra, Mbretëria e Bashkuar ka pasur një marrëdhënie ambivalente dhe

nganjëherë kontestuese me Bashkimin Europian. Londra ka mbajtur distancën nga

autoriteti i Brukselit duke negociuar devijime nga disa nga politikat qendrore të BE-së,

duke përfshirë monedhën e përbashkët euro dhe zonën pa kufi të Shengenit.

Shumë konservatorë kurrë nuk u pajtuan me anëtarësimin në BE, dhe pakënaqësia u rrit

në mënyrë të veçantë në lidhje me emigracionin. Çështja e migrimit nga brenda BE-së

është e tejmbushur me debate, pasi Mbretërisë së Bashkuar aktualisht i kërkohet të pranojë

lëvizjen e lirë të qytetarëve të BE-së. Migracioni ekonomik nga Europa Lindore ndikoi pas

zgjerimit të BE-së gjatë viteve 2004 dhe 2007, duke rritur ndjeshëm migrimin në Britani.

Për më tepër, përgjigjja e BE-së ndaj krizave të fundit ka nxitur një euroskepticizëm të

përtërirë.

Kriza e eurozonës nxiti më tej përplasjen pasi BE propozoi një "pakt fiskal" të

pashembullt për të koordinuar politikën e buxhetit. Britania e Madhe e hodhi poshtë këtë

ide si të dëmshme për sektorin e saj financiar dhe përjashtoi mundësinë e një ndryshimi

shtesë të traktatit.

Avokatët e daljes së Britanisë nga unioni pretendojnë se duke rimarrë sovranitetin e saj

kombëtar, Britania e Madhe do të ishte më mirë në gjendje të menaxhonte imigracionin, të

çlirohej nga rregulloret e vështira dhe të nxisë një rritje më dinamike.

Partia Konservatore në Mbretërinë e Bashkuar kishte premtuar t‘i ofronte popullit

britanik një referendum për daljen e Britanisë së Madhe nga BE-ja në qoftë se do të fitonte

zgjedhjet e përgjithëshme në vitin 2015.

Cameron u rikonfirmua kryeministër në 2015 dhe, në vazhden e vullnetit të

Greqisë për të lënë Bashkimin Europian në verën e vitit 2015, ishte i bindur për të

kërkuar më shumë të drejta dhe mbrojtje monetare e tregtare për Mbretërinë e Bashkuar

e cila, sipas britanikëve, ishte në disfavor, si vend jo anëtar i bashkimit monetar.

264

Po aty - F.25,

147

Pas arritjes së një marrëveshje me udhëheqësit e tjerë të Bashkimit Europian, që do t‟i

jepte Britanisë një status "të veçantë" dhe do të ndihmonte në zgjidhjen e disa çështjeve

që britanikët nuk i pëlqenin në lidhje me BE-në, si nivelet e larta të emigracionit, ai u

shndërrua në zërin kryesor në fushatën e “qëndrimit” në BE.265

Megjithatë, në këtë situatë përballjesh Britanikët votuan pro Brexit.

Fitorja e fushatës Leave në referendumin e 23 qershorit 2016 mbi të ardhmen e

Britanisë së Madhe në bllok çoi në dorëheqjen e kryeministrit David Cameron. Tani e

udhëhequr nga Kryeministria Theresa May, Mbretëria e Bashkuar po negocion një

marrëdhënie të re me BE-në.

Duke thirrur nenin 50 të proçesin të daljes në mars të vitit 2017 dhe duke u angazhuar

të largohej nga tregu i vetëm europian, Britania e Madhe mund të përballet me humbjen e

aksesit preferencial në partnerin më të madh tregtar, me shpërbërjen e sektorit të saj të

madh financiar, një periudhë të zgjatur pasigurie politike, dhe “shpërbërjen” e vetë

Britanisë së Madhe.266

Pas vendimit të May për të thirrur zgjedhjet e parakohshme në

qershor 2017, që çoi në humbjen e mandateve të Partisë Konservatore, stabilitetin e

qeverisë së saj dhe aftësisë së saj për të negociuar me BE-në, u hodhën dyshime të

mëtejshme. Ndërkohë, proçesi Brexit mund të përshpejtojë lëvizjet nacionaliste nga

Skocia në Hungari, gjë që do të kishte pasoja të panjohura për BE-në.

Kjo sjell në vëmëndje një krahasimin me ngjarjet e pothuajse saktësisht të një viti më

parë, kur qeveria greke injoroi rezultatin e referendumit të shpëtimit të Greqisë. Kjo

linjë argumenton se qeveria greke shpresoi se rezultati do të rrëzonte tregjet e

aksioneve të BE-së, duke forcuar në këtë mënyrë fuqinë e saj bisedimeve. Kur kjo nuk

arriti të materializohej, qeveria injoroi referendumin dhe nënshkroi zgjatjen e

shpëtimit.

265

Alex Hunt & Brian Wheeler, ―Brexit: All you need to know about the UK leaving the EU”, BBC

News, 22 February 2018, [online], Marrë nga: http://www.bbc.com/news/uk-politics-32810887

Shënim i autorit: Partia Konservatore ishte e ndarë në këtë çështje dhe zyrtarisht mbeti neutrale

në fushatë. Partia e Punës, Partia Kombëtare Skoceze, Partia e Gjelbër dhe Liberal Demokratët ishin

të gjithë në favor të qëndrimit në BE. Ata të gjithë mbështesnin qëndrimin se anëtarësia ka nxitur

zhvillimin, duke e bërë më të lehtë shkëmbimin tregtar me vëndet e tjera të BE-së dhe fluksi i

emigrantëve, i konsideruar nje dizavantash i qëndrimit në BE, shumica e të cilëve janë të rinj dhe

të etur për të punuar, shërben si nxitje për rritjen ekonomike. Partia e Pavarësisë së Mbretërisë së

Bashkuar ka propaganduar prej vitesh daljen e Mbretërisë së Bashkuar nga BE dhe, gjatë

referendumit të qershorit 2016, u mbështet edhe nga gjysma e antarëve të Partisë Konservatore dhe

një pjesë e vogël e Partisë së Punës apo dhe e Irlandës së Veriut. Ata pretendojnë se Britania është

frenuar nga BE-ja e cila, sipas tyre, i ka imponuar shumë rregulla biznesit dhe miliarda paund në vit

kuota anëtarësie për pak gjë në këmbim. Ata kanë përmendur edhe sovranitetin dhe demokracinë, duke

kërkuar që Britania të rimarrë kontrollin e plotë të kufijve të saj për të zvogëluar numrin e njerëzve që

shkojnë atje për të jetuar dhe / ose punuar.

266 Tom Mctague, ―5 reasons why no deal could mean no Brexit‖, Politico Magazine, 22 October

2017, - F.3, [online], Marrë nga: https://www.politico.eu/article/5-reasons-why-no-deal-could-mean-

no-brexit/

http://www.bbc.com/news/uk-politics-32810887

https://www.politico.eu/article/5-reasons-why-no-deal-could-mean-no-brexit/


148

Në rastin e Brexit, pikat e tregut të vëzhguara nuk kualifikohen si një kolaps dhe

kështu, rezultati i referendumi ka të ngjarë që të zbatohet.267

Megjithatë, ky rezultat i referendumit të Brexit nuk është ligjërisht i detyrueshëm.

Në parim, qeveria e re mund të vononte thirrjen e Nenit 50 të Traktatit të Lisbonës

për një kohë të pacaktuar dhe sigurisht kjo varej nga pasojat e këtij proçesi:

Përveç se shkaktoi një goditje të rëndë për ekonominë e Britanisë, pasoja e parë me

natyrë politike e Brexit dhe e braktisjes së Bashkimit Europian ishte kriza qeveritare.

David Cameron bëri të ditur dorëheqjen e tij si kryeministër dhe lider i Partisë

Konservatore. Ai u zëvendësua nga një administratë e re konservatore, në mënyrë të

konsiderueshme më shumë anti-BE.

Nëse nuk menaxhohet me kujdes, ky proçes mund të dëmtojë marrëdhëniet

midis Londrës dhe kryeqyteteve të tjera Europiane. Këto të fundit mund ta

interpretojnë votën Brexit si “kashtën e fundit” që do të prishe unitetin e Europës.

Nga ana tjetër, për hir të BE-së, ata mund t‟i bëjnë oferta bujare Mbretërisë së

Bashkuar, pas votës pro Brexit, që të mos lërë BE-në.268

Shumë ekonomistë para referendumit kishin parashikuar një ndikim të

menjëhershëm dhe të rëndësishëm në ekonomi dhe në besimin e konsumatoreve në

Mbretërinë e Bashkuar nëse votohej për të lënë BE- në por deri më tani këto parashikime

nuk kanë ndodhur, pavarësisht nga reagimi i fortë dhe i menjëhershëm i tregut ndaj votës

pro Brexit.269

Në këto kushte, reagimi i tregut tregon se kostoja e Brexit është e rëndësishme si për

Britaninë dhe pjesën tjetër të Europës por sugjeron që qeveria të respektojë votën Brexit.

Nëse tregjet do të ishin shembur, duke treguar një kosto gjigande të Brexit, një

referendum i dytë mund të ishte në horizont. Por pikat e vërejtura nuk kualifikohen si një

kolaps, duke e bërë të pamundur një tjetër referendum.270

Brexit do t‘i bëjë tregjet financiare më të ndjeshëm ndaj dobësive të zonës euro.

Tregjet e vendeve të veçanta të zonës euro do të vihen nën trysni.

Prespektivat për Portugalinë, e qeverisur nga një koalicion i dobët, janë shqetësuese.

Trazirat në Greqi nuk janë zhdukur. Në Spanjë, shanset për një qeveri të qëndrueshme

dhe reforma ekonomike zbehen nga një sistem politik i fragmentuar dhe nga

separatizmi katalan.

Partitë e ekstremit të djathtë, ose partitë euroskeptike, sidomos në Europën

Perëndimore, mund të fuqizohen falë Brexit. Ekstremi i djathtë ndoshta nuk do të mund

267

Vepër e cituar më sipër, Lubos Pastor, Brexit versus Grexit: Why you might call a referendum and

then reject its outcome, CEPR‘s Policy Portal, - F.1, 268

Flavia Provenzani, Brexit: significato e conseguenze, 20 June 2017, - F.2, [online], Marrë nga:

https://www.money.it/Brexit-significato-e-conseguenze

269 Tim Bowler, ―How has the economy fared since the Brexit vote?‖, BBC News, [Online], 28 March

2017, Marrë nga: http://www.bbc.com/news/business-36956418

270 Vepër e cituar më sipër, Lubos Pastor, Brexit versus Grexit: Why you might call a referendum and

then reject its outcome, CEPR‘s Policy Portal, - F.1

https://www.forexinfo.it/_Flavia-Provenzani_

http://www.bbc.com/news/business-36956418

149

të vijë në pushtet në çdo vend të BE-së, por do të jetë mjaft i fortë për të dominuar debatin

politik dhe, në këtë mënyrë, të ndikojë veprimet e qeverisë. Politika e emigracionit do të

jetë një shembulli i prekshëm.

Brexit do të ketë pasoja mbi BE-në pasi BE-ja do të jetë nën presion për të hartuar

propozime për integrimin e mëtejshëm. Në qoftë se është e vërtetë se bashkimi

ekonomik dhe monetar është i pa arritshëm, francezët dhe gjermanët do të angazhohen

për të prezantuar plane për bashkëpunim më të madh në fusha të tilla si mbrojtja dhe

siguria e brëndshme.271

Brexit do të ndryshojë ekuilibrin e brendshëm të BE-së. Me Britaninë jashtë BE-së,

shtatë vendet Europiane që janë jashtë euros dhe përbëjnë sot 15% të prodhimit

ekonomik të Europës, bashkë me Britaninë do të zënë mbi 30 për qind.272

Një Brexit i mundshëm përbën një rrezik për rritjen e Eurozonës pasi "rreziqet e

humbjes janë ende të lidhura me performancën e ekonomisë globale, pas referendumit

mbi qëndrimin e Britanisë së Madhe në Bashkimin Europian dhe rreziqet e tjera

gjeopolitike".273

Vetë rritja ekonomike e Britanise është potencialisht e kufizuar nga pasiguria rreth

referendumit.

Brexit do të rrisë

supremacinë politike dhe

ekonomike të Gjermanisë në

Europë.

Kuptimi i Brexit nuk

është vetëm teknik. Dalja e

Britanisë së Madhe nga BE-

ja ka ndikim jo vetëm mbi

britanikët por mbi të gjithë

ekonominë botërore. Sinjali

i nisur nga populli anglez

vë në pikëpyetje projektin

Shkëputja e flamurit britanik nga harta e BE-së.274

europian dhe funksionimin e

tij, si edhe i jep jetë të re të

gjitha euroskeptikeve.275

271

Vepër e cituar më sipër, Flavia Provenzani, Brexit: significato e conseguenze, 20 June 2017, - F.2,

272 Po aty

273 Luca Romano, ―La BCE in campo contro Brexit: "Rischio per crescita Eurozona", Il Giornale, 16

June 2016, - F.1, [online], Marrë nga: http://www.ilgiornale.it/news/mondo/bce-campo-contro-brexit-

rischio-crescita-eurozona-1272360.html

274 Charlie Cooper, Quentin Ariès & Tom McTaguer, “Who‘s who in the Brexit talks‖, Politico

Magazine, 18.06.2017, [online], Marrë nga: https://www.politico.eu/article/whos-who-in-the-brexit-

talks/

275 Vepër e cituar më sipër, Flavia Provenzani, Brexit: significato e conseguenze, 20 June 2017, - F.1,


https://www.politico.eu/author/charlie-cooper/





https://www.politico.eu/article/whos-who-in-the-brexit-talks/



150

Proçesi që do të ndjekë dalja e Britanisë së madhe nuk është plotësisht i qartë pasi kjo

është një rast i pashembullt; asnjë anëtar i plotë i BE-së nuk ka është larguar kurrë.

(Grenlandë, një territor i Danimarkës, u largua në vitin 1982.) Neni 50 i Traktatit të

Lisbonës, është krijuar vetëm në fund të vitit 2009 dhe kurrë nuk është përdorur më parë.

Sipas kushteve të këtij neni, fillimi i proçesit të largimit nga BE kërkon një njoftim

zyrtar nga qeveria e Mbretërisë së Bashkuar. Kj çoi në një debat mbi kur, ose edhe nëse

duhet të thirret neni dhe nëse Parlamenti i Mbretërisë së Bashkuar mund ta bllokojë atë.

Kryeministria May, e cila fitoi garën e udhëheqjes së Partisë Konservatore për të pasuar

Cameron, bëri të qartë se "Brexit do të thotë Brexit." Megjithatë, gjykata e lartë britanike

vendosi që thirrja për nenin 50 kërkonte mbështetjen e parlamentit, i cili më pas votoi në

mënyrë pozitive. Neni 50 u thirr më 29 mars 2017.

Kushtet e daljes së Britanisë do të duhet të aprovohen nga 27 parlamentet kombëtare,

një proçes i cili mund të marrë disa vite.

Megjithatë, sipas ambasadorit britanik në BE gjatë viteve 1990-1995 i cili është edhe

hartuesi i Nenit 50, për aq kohë se negociatat e ―ndarjes‖ vazhdojnë është e mundur në çdo

çast që pala britanke të tërhiqet nga Brexit nëse votohet në mënyrë të njëanëshme nga

populli britanik.

Marrëveshja e tregtisë së post-Brexit ka të ngjarë të jetë pjesa më e ndërlikuar e

negociatave, për shkak se ka nevojë për miratimin unanim të më shumë se 30

parlamenteve kombëtare dhe rajonale nëpër Europë, disa prej të cilëve mund të duan të

mbajnë referendume.

Pas fillimit zyrtar të negociatave të Brexit më 19 Qershor 2017, nisi të kristalizohej se

ç‘lloj marrëveshje do të kërkojë Britania nga BE-ja në tregti dhe emigracion.

Në terma shumë të thjeshtëzuara, pozicionet fillestare janë që BE-ja do të lejojë

Mbretërinë e Bashkuar për të qenë pjesë e tregut të përbashkët Europian duke

lejuar tregtinë pa tarifa, vetëm nëse Mbretëria e Bashkuar vazhdon t‘i lejojë

shtetasve të BE-së të drejtën e pakontrolluar të jetojnë dhe punojnë në Mbretërinë e

Bashkuar ndërkohë që Mbretëria e Bashkuar dëshiron të kontrollojë " numrin e njerëzve

që vijnë në Britani nga Europa". Por të dyja palët duan të vazhdojnë me tregtinë e

lirë.

Gjatë muajit Gusht 2017, qeveria britanike përcaktoi elementët kryesorë të strategjisë

së saj për arritjen e tërheqjes së Britanisë nga Bashkimi Europian. Ajo kërkon një dalje të

butë e përkthyer në një periudhë tranzicioni të kufizuar kohor pas marsit 2019, kur

Britania duhet të largohet nga blloku. Gjatë kësaj periudhe, qeveria britanike shpreson për

një "bashkëpunim të ngushtë me bashkimin doganor të BE". Kur ky bashkëpunim të

përfundojë, Britania do të largohet nga bashkimi doganor, por do të kërkojë "një

marrëveshje të re doganore" që garanton një "tregti sa më të lirë dhe më pak impenjative"

të mundshme. Më pas Britania do të kërkojë një marrëveshje të tregtisë së lirë.276

Nuk është e qartë nëse Brukseli do të pajtohet me një kërkesë të tillë, e cila do t'u duket

276

Vernon Bogdanor, ―Why Britain‘s voters must have a second referendum on Brexit‖, The Guardian,

20 August 2017, - F.1, [online], Marrë nga:

https://www.theguardian.com/commentisfree/2017/aug/19/british-voters-second-referendum-on-brexit


151

shteteve anëtare si një formë shpërblimi për një shtet anëtar që po largohet, sepse nuk

dëshiron më të paguajë ose të pranojë detyrimet që i bashkëngjiten anëtarësimit.

BE-ja nuk ka marrëveshje të lirë doganore me ndonjë vend jashtë tregut të vetëm ose

bashkimit doganor. Sipas, Michel Barnier, kryenegociatori i komisionit të BE, një

aranzhim i tillë nuk ishte logjikisht e mundur dhe blloku deri më tani nuk ka lejuar asnjë

vend të përfitonte nga tregu i brendshëm ose bashkimi doganor pa vendosur detyrime në

formën e bindjes ndaj ligjeve të BE-së.277

Përderisa Britania nuk është e gatshme të pranojë ligjet e BE-së, në formulimin e të

cilave ajo nuk ka rol, duket se nuk ka vend në logjikën e Brexit, që do të thotë të largohet

nga tregu i brendshëm dhe bashkimi doganor dhe njëkohësisht të mbeten brenda saj.

Sfida e Britanisë së Madhe gjatë bisedimeve të Brexit do të jetë të bëjë maksimumin

për të trajtuar shqetësimet rreth emigracionit, duke arritur marrëveshjet më të mira

tregtare me BE-në, që pretendon se nuk mund të ketë antarësim në tregun unik pa lirinë

e lëvizjes.278

Njëkohësisht zëvëndësimi i 45 vitesh traktate dhe marrëveshje që mbulojnë mijëra

subjekte të ndryshme nuk do të ishte një detyrë e thjeshtë. Kjo komplikohet më tej nga

fakti se kurrë nuk është bërë më parë dhe negociatorët, në një farë mase, do ta krijojnë nga

e para atë.

Qeveria britanike ka prezantuar tashmë në parlamentin britanik Great Repeal Bill, i cili

njihet me termin 'European Union (Withdrawal Bill)’. Ky ligj kaq i diskutuar do t‘i japë

fund parësisë ligjore të BE-së në Mbretërinë e Bashkuar, menjëherë pas Brexit, duke

inkorporuar legjislacionin e BE-së në ligjet e brendëshme, pas së cilës qeveria do të

vendosë se cilat pjesë të ndryshojë ose të mbajë.

Tashmë janë realizuar disa raunde negociatash mes palëve por ende nuk ka një

"progres të mjaftueshëm". Në bisedimet gjatë takimit të nivelit të lartë të tetorit, zyrtarët e

BE-së mendonin se i kishin dhënë Londrës një udhërrëfyes për fazën 2 – një fazë që

parashikon në mënyrë të veçantë angazhimet financiare të Mbretërisë së Bashkuar në

këmbim të garancisë së një periudhe tranzitore pas Brexit.279

Nëse BE-ja dhe Britania nuk do të arrijnë një marrëveshje të kënaqshme për palët kjo e

fundit rrezikon një krizë politike akute prandaj vendi do të ―rrëzohet‖ në fund të periudhës

së planifikuar nga Neni 50, do të kërkojë një mënyrë për të vonuar proçesin e daljes nga

BE-ja ose do të anullojë vendimin për t'u larguar krejtësisht.

Sipas The Guardian në “ 5 reasons why no deal could mean no Brexit ”, pesë janë

277

Po aty, F.2

278 Vepër e cituar më sipër, Alex Hunt & Brian Wheeler, ―Brexit: All you need to know about the UK

leaving the EU”,

Shënim i autorit: Great Repeal Bill do të anullojë Aktin e Komunitetit Europian të 1972 i cili i jepte

efekt të menjëhershëm në Mbreterinë e Bashkuar.

279 David M. Herszenhorn & Charlie Cooper, ―First Brexit talks in a month — but no progress‖,

Politico Magazine, 11.09.2017, - F.2, [online], Marrë nga: https://www.politico.eu/article/first-brexit-

talks-in-a-month-but-no-progress/

https://www.politico.eu/author/david-herszenhorn/


https://www.politico.eu/article/first-brexit-talks-in-a-month-but-no-progress/


152

skenarët e mundshëm në rast të një dështimi për të rënë dakord me një marrëveshje Brexit

me Brukselin të cilët mund të pengojnë daljen e Britanisë nga BE-ja.280

Pavarësisht fjalëve të Kancelares gjermane Angela Merkel në Këshillin Europian, sipas

së cilës ― suksesi mund të arrihet ‗nëse të gjithë jemi të qartë në mëndjen tonë‘ ‖,

negociatorët britanikë nuk janë të sigurtë nëse mund të gjendet një marrëveshje

kompromisi për koston e daljes.

Komisioni Europian nuk po kërkon një numër, por problemi mbetet - nuk ka asnjë

ekuacion të gjetur për të llogaritur projekt-ligjin që do të ishte i pranueshëm për BE-në që

nuk është menjëherë “toksik” për Londrën.281

Për të evituar bllokimin, vendet e mëdha

anëtare të BE-së kanë filluar të angazhojnë departamentet e tyre të financave.

Nëse marrëveshja nuk arrihet tregjet mund të fillojnë të shqetësohen dhe thirrjet

euroskeptike për të braktisur bisedimet do të rriten.

Dështimi i hershëm në negociata mund të jetë fatal për May-n dhe marrjen e

pushtetit nga Tories. Thirrjet brenda partisë për një dialog të linjës së ashpër për të

braktisur bisedimet rreth marrëveshjes nëse BE-ja nuk do të tërhiqet, do të rritet në mënyrë

të pashmangshme. Për të fituar shumicën në Dhomën e Deputeteve për një qëndrim të tillë

- dhe një mandat nga populli britanik - mund të jenë të nevojshme zgjedhje të reja. Ky do

të ishte një moment rreziku maksimal për Konservatorët dhe për Brexit.

Perspektiva reflekton paqartësinë dhe varësine e pozitës negociuese të May.

Megjithatë pas dy vitesh debatesh të brendshme në Britani, diçka që i afrohet

konsensusit, është shfaqur rreth një marrëveshjeje efektive të stilit të Kanadasë, duke

krijuar një "zonë europiane të tregtisë së lirë", me një marrëveshje doganore. Linjat e

kuqe (kundër) janë vendosur për lëvizjen e lirë dhe tregtinë e lirë me vendet e tjera, por

mbetet shumë akoma për t‘u negociuar. Cilët sektorë të ekonomisë do të perfshijë Europa

në një marrëveshje të tregtisë së lirë? Shërbimet financiare? Disa vende e pranojnë, disa

jo. Peshkimin? Norvegjia ka një përjashtim. Mallrat? Me siguri.282

Negociatorët britanikë kanë frikë se pa një lidership deciziv mund të dalin 27 linja të

kuqe, duke lënë kështu hapësirë të kufizuar për manovrim.

Duke u përballur me një zgjedhje midis përpjekjes për të vonuar datën e daljes ose

dalja pa marrëveshje - ose, në rastin më të mirë, një marrëveshje ―e kufizuar dhe me

kosto‖ - qeveria mund të detyrohet të thërrasë zgjedhjet, duke hedhur përsëri gjithçka në

ajër. Si më parë, May mund të paraqese një mocion në Dhomën e Përfaqësuesve duke

vendosur datën për zgjedhje, gjë që do të kërkonte dy të tretat e deputetëve - pothuajse e

sigurtë nga ana e Laburistëve të cilët mund të fitojnë raundin tjetër.

Sipas legjislacionit të BE-së - të përcaktuar në traktate - proçesi dyvjeçar i Nenit 50

mund të zgjatet me marrëveshje unanime të 27 vendeve të tjera.

Nëse bisedimet kanë përparuar, por nuk është arritur një marrëveshje, presioni do të

rritet për një zgjatje më tepër sesa për një marrëveshje jo të dëmshme për ekonominë.

280

Vepër e cituar më sipër, Tom Mctague, ―5 reasons why no deal could mean no Brexit‖ - F.1

281 Po aty - F.2,

282 Po aty, F.4

153

Brenda Kabinetit, ka një ngurrim të fortë edhe për të përfshire një skenar të tillë pasi

“lypja” e kohës shtesë do ta ekspozonte Britaninë ndaj "shantazhit".

Shqetësimi i vërtetë midis euroskeptikëve është se shtrirja e bisedimeve mund të

krijonte një krizë të tipit grek që do të ulte tolerancën e publikut për Brexit, duke nxitur

thirrjet për një referendum në lidhje me kushtet e ndonjë marrëveshjeje përfundimisht të

goditur.

Megjithatë çfarëdo që të jetë duke ndodhur në Bruksel, qeveria britanike përballet

me një sërë pengesash legjislative për t'u zgjidhur brenda vendit.

Projektligji i tërheqjes nga BE-ja, i cili synon të transpozojë rregulloret e BE-së në

ligjin e Mbretërisë së Bashkuar, tashmë ka mbetur pezull, duke marre autorizimin e

leximit të dytë në Dhomën e Deputeteve, por duke pritur që qeveria të japë kohë për

debatin në fazën e komisionit pas qindra amendimesh që u shtruan nga deputetët në të

gjitha anët.

Një amendament kërkon t'u japë deputetëve fuqinë për të bllokuar një skenar ―pa

marrëveshje‖, duke detyruar qeverinë të vendosë marrëveshjen përfundimtare me

Brukselin në një pjesë të veçantë të legjislacionit, duke u dhënë deputetëve fuqinë për të

debatuar, ndryshuar apo refuzuar çdo marrëveshje përfundimtare të negociuar nga

Sekretari i Brexit David Davis.

Nëse do të ketë sukses detyrimi i qeverisë për të vendosur marrëveshjen përfundimtare

në një projektligj të ri, parlamenti do të përballet me një zgjedhje monumentale në fillim të

vitit 2019 - të votojë përmes marrëdhënies së re post- Brexit të Britanisë me BE-në ose ta

refuzojë atë me pasoja të panjohura.

Refuzimi i një traktati dalje me Brukselin pothuajse me siguri do të rrëzonte qeverinë

dhe mund, nëse gjithçka tjetër dështon, të lërë Britaninë në ujra të panjohura.283

Zgjedhjet e përgjithshme që do pasojnë mund të luftonin me një marrëveshje apo

―asnjë marrëveshje‖ - me ―asnjë‖ që do të thotë të mbetet në union.

Një qeveri që me të vërtetë dëshiron të luajë fort me Brukselin mund të tolerojë të

pamendueshmen - duke tërhequr synimin e saj për t'u larguar nga BE-ja.

Autorët e nenit 50 janë të qartë se kjo është ligjërisht e mundur. Megjithatë kjo

pothuajse me siguri do të sfidohej në gjykate.

Duke tërhequr njoftimin e Nenit 50, Britania blen kohë për të ushtruar presion mbi

Brukselin në lëshime të mëtejshme përpara se të rifillojë klauzolën e daljes. Brukseli

mundet - si më parë - të refuzojë të negociojë jashtë proçesit të Nenit 50, duke e lënë

Brexit të bllokuar me Britaninë që refuzon të largohet dhe Brukselin që refuzon të

negociojë. Një qasje e tillë do të nxiste gjithashtu një krizë politike mes akuzave të

tradhtisë nga Euroskeptikët.

Një pyetje që ka lindur natyrshëm është nëse Mbretëria e Bashkuar mund t‘i

bashkohet sërisht BE-së në të ardhmen ?

Me të gjitha gjasat, Britania e Madhe do të duhet të fillojë nga e para, pa lehtësira dhe

283

Vepër e cituar më sipër, Tom Mctague, ―5 reasons why no deal could mean no Brexit‖, - F.4

154

të hyjë në bisedimet e pranimit me BE-në. Çdo shtet anëtar do të duhet të bjerë dakord

për ri-bashkimin e Mbretërisë se Bashkuar por, me zgjedhjet në horizont edhe në

vende të tjera të Europës, udhëheqësit e ardhshëm, mund të mos jenë bujarë ndaj çdo

kërkese të Mbretërisë se Bashkuar. Anëtarët e rinj janë të detyruar të adoptojnë euron si

monedhën e tyre, pasi të plotësojnë kriteret përkatëse, edhe pse Britania e Madhe mund

të përpiqet të negociojë një përjashtim.284

5.7 E ardhmja e zgjerimit.

Sigurisht që ka pasur kohë më të mira për zgjerimin e BE-së. Sot, BE-ja në vend që të

përqëndrohet tek zgjerimi, është preokupuar në një sërë sfidash të tjera, nga kriza

ekonomike, tek revolucionet në botën arabe, në misionet ushtarake të vjetra dhe të reja si

dhe zhvillimet e Brexit.

Zgjerimi i BE-se jo vetëm që ka kaluar në plan të dytë por për më shumë se gjysmën e

aspirantëve të Europës Juglindore, proçesi është praktikisht i pezulluar.

Ka shumë arsye për të qenë skeptik dhe për kandidatët të jenë të pakënaqur. Por ka

edhe arsye të mira për të mos u ―dorëzuar‖.

Së pari, jo të gjithë e kanë humbur besimin në zgjerimin e mëtejshëm. Ndërsa disa

vende anëtare të BE-së janë duke e shtyrë agjendën e zgjerimit, një shumicë e madhe -

duke përfshirë pothuajse të gjitha shtetet e reja anëtare, por edhe ato të vjetra, si Britania e

Madhe, Suedia, Austria dhe Greqia - janë ende në favor. Të tjerët janë dyshues.

Kundërshtarët definitivë janë në minorancë.

Së dyti, fakti që shumica e vendeve përballet me pengesa që nuk lidhen drejtpërdrejt

me kriteret e pranimit do të thotë se pengesa të tilla janë të përkohëshme dhe mund të

tejkalohen. Nëse Greqia dhe Maqedonia do të bien dakord mbi emrin e ri të FYROM,

është e pamundur, sidomos duke pasur parasysh miratimin e Komisionit, që ndonjë vend

tjetër të ndërhyjë për të bllokuar rrugën e Shkupit. Dy apo tre zhvillime të tilla mund t‘i

japin një nxitje të konsiderueshme kredibilitetit të proçesit të anëtarësimit.

Së fundi, ka pasur gjithmonë ulje dhe ngritje në historinë e gjatë të zgjerimit. Këto

shkojnë nga vetoja e famshme e De Gaulle kundër anëtarësimit të Britanisë së Madhe tek

bllokimi nga ana e Italise së një marrëveshje asocimi me Austrinë mbi çështjen e Tirolit

Jugor.

Momentet e hezitimit dhe reflektimit kanë qenë gjithmonë të ndjekura nga një fazë më

proaktive.

284

Vepër e cituar më sipër, Alex Hunt & Brian Wheeler, ―Brexit: All you need to know about the UK

leaving the EU”,

Shënim i autorit: Maqedonisë i është dhënë drita e gjelbër për negociatat e pranimit nga ana e

Komisionit Europian, por rruga e saj është bllokuar nga Greqia, e cila kundërshton emrin zyrtar të

vendit. Bosnje-Hercegovima nuk mund të ecë përpara për shkak të statusit të saj. Kosovë është në një

pozitë edhe më të keqe. Duke pasur parasysh se BE-ja nuk mund të trajtojë Kosovën si shtet - pasi pesë

prej anëtarëve të saj nuk e njohin atë si të tillë - përparimi formal është i vështirë. Shqipëria, duke u

tallur me standardet themelore demokratike europiane, është në thelb e vetë bllokuar.

155

Në këtë situatë aspak të lehtë, Franca ringjalli debatin e vjetër, që nga themelimi i BE-

së, mes federalistëve dhe konfederalistëve. Është kthesë historike që Franca, shteti që ka

qenë prej dekadash kampioni i kundërshtimit të federalizmit europian, del tani me modelin

e një bërthame shtetesh të federalizuar apo të integrimit total.285

Çështja nuk është vetëm

ekonomike apo financiare por edhe politike e strategjike. Ky vend së bashku me

Gjermanin,aleatin tjetër më të rëndësishëm, kanë konkluduar se është më mirë një Europë

më e vogël, por më e bashkuar dhe më e fortë.

Vizioni i ri europian për një ― Europë me 2 shpejtësi ‖ që po konturohet ditë pas dite

nxjerr në pah dy përfundime:

Së pari, BE nuk do të jetë më e njëjta por do të jetë një Europë me dy shpejtësi, e

përbërë nga një grup shtetesh të eurozonës të cilët do të përbëjnë bërthamën qëndrore dhe

vendimmarrëse të integrimit europian si edhe një grup tjetër shtetesh anëtare që nuk

ndodhen në eurozonë por që do të ruajnë lidhje të dobëta të karakterit konfederal, si me

njëri-tjetrin ashtu dhe me grupin e shteteve të eurozonës. Shtetet e tjera që pritet t‘i

bashkohen BE-së në vitet e ardhshme, parashikohet të jenë shpejtësia e tretë.

Përfundimi i dytë është se BE-ja, ku Shqipëria dhe vendet e Ballkanit Perëndimor

presin të hyjnë, nuk do të jetë as BE-ja që ishte në momentin e aplikimit dhe madje

as ajo që është tani, kur po presim hapjen e negociatave.286

Prandaj, aspirata dhe programi real për integrimin europian të Ballkanit, veç

përmbushjes së disa parametrave teknikë kërkon një vizion të qartë për t‘u përshtatur me

dhe fenomenet e reja, që po ndodhin brenda BE-së.

Është e qartë tashmë se nuk është fjala më për konceptet e deritanishme, si "lodhja

nga zgjerimi" apo "kapaciteti thithës i BE". Për vendet aspirante është vështirësuar

prespektiva për t‘u bërë pjesë e grupit të bërthamës së BE, të integruar plotësisht

prandaj mundësia që u mbetet është të jenë pjesë e grupit të shteteve që nuk bëjnë pjesë

në eurozonë por, vetëm nëse vendet e grupit të shpejtësisë së dytë do të pranojnë shtete

si këto të rajonit Ballkanik, të shoqëruara nga varfëria dhe mos stabiliteti politik apo

tensionet nacionaliste të cilët mund t'ua ngadalësojnë shpejtësinë.

Bashkimi Europian, në një kuptim, ecën jo me dy por me shpejtësi të shumta. (Si psh.

25 anëtarët e zonës Shengen pa pasaporta udhëtimi (duke përjashtuar Britaninë por duke

përfshirë disa anëtarë jo të BE-së), ose për 25 vende që po përpiqen të krijojnë një patentë

të përbashkët duke përfshirë Britaninë, por duke përjashtuar Italinë dhe Spanjën).

Spektri që qarkullon mbi këtë fazë të kontinentit, ―Europa me dy shpejtësi‖ ose

―Europa me integrim variabel‖ është një skenar që tremb shumë shtete të zonës, që në

këtë prespektive e shohin veten të destinuar për të mbetur gjithnjë e më të margjinalizuar

dhe periferikë.

Megjithatë, jo të gjithë e shikojnë një Europë eventualisht me disa shpejtësi, si një

285

Shaban Murati, ―Europa e dy shpejtësive dhe Shqipëria: Antaresimi ne BE‖, Gazeta shqiptare. - Nr.

5461, 14 nëntor, 2011, - F.1.

286 Po aty

156

kërcënim për Europën Lindore. Sipas analistit bullgar Vladimir Shopov, frika është në

të vërtetë më tepër teorike se reale. "Me aderimin e 28, ndërtimi i bërthamave të

avancuara është një prespektivë e pashmangshme. Historia e integrimit Europian ka

treguar se kjo strategji ka qenë shpesh fituese. Në vend që të prishin unitetin kontinental,

iniciativat e nisura nga një grup i vogël, të tilla si Shengen, kanë vepruar si një forcë

shtytëse, duke tërhequr vendet fillimisht të mbetura jashtë."287

Por për shumë vende, lidhja me "vendet bërthamë" është një objektiv politik i ndjekur

fort ndaj dhe po përpiqen që të mos humbasin trenin e drejtuar nga Franca dhe Gjermania.

Edhe Ballkani Perëndimor është spektator i evoluimit të situatës. Rajoni, pavarësisht nga

çdo gjë, vazhdon të jetë pjesa më e euro-entuziaste në kontinent.288

Por pavarësisht deklaratave pozitive për angazhimin e BE-së në Ballkan, muajt në

vijim të vendimit të Brexit kanë nxjerrë në pah shqetësimin për forcimin në të ardhmen të

marrëdhënieve mes BE-së dhe Ballkanit. Pasiguritë përqëndrohen tek ndikimi i mundshëm

i Brexit në shpejtësinë e zgjerimit të ardhshëm, rrezikun për një rënie të mbështetjes së

publikut ndaj BE-së në mesin e vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe humbjen e

mundshme të Britanisë së Madhe si një lojtar kyç strategjik në rajon.

Në periudhën post-Brexit, prioriteti do të jetë konsolidimi i një BE-je më të vogël dhe

kufizimi i dëmit, në vend të planifikimit të një Bashkimi më të madh, me sfidat dhe kostot

që do të sjellë.

Tërheqja e shpejtë britanike do të jetë më me interes për vendet e Ballkanit pasi BE-ja do

të jetë e angazhuar me Brexit dhe jo avancimin e zgjerimit të saj. Duke qenë se shkalla e

panjohur e Brexit dhe fakti se BE-ja nuk është përballur me një situatë të tillë më parë do

të kërkojë një menaxhim të kujdesshëm.

Brexit gjithashtu krijon një dilemë për Ballkanin, pasi nxjerr nga ―skena europiane‖

një aleat të fortë. Britania e Madhe ka luajtur një rol të rëndësishëm strategjik për

reformimin e rajonit dhe integrimin në Europë dhe përgjithësisht konsiderohet si një zë

mbështetës për Ballkanin brenda BE-së.

Megjithatë, kjo nuk do të thotë se interesi i Britanisë, ose angazhimi në Ballkan do të

përfundojë por sa efektive mund të jetë mbështetja ndaj rajonit nga një pozicion jashtë

BE-së. Supozimi mund të jetë se Britania e Madhe do të ketë më pak ndikim. Megjithatë,

në varësi të përkufizimit të politikës së saj të jashtme, mund të vlerësohet angazhimi i saj i

ripërtërirë me rajonin nëpërmjet Këshillit të Europës, OSBE-së, Kombeve të Bashkuara

apo edhe NATO-s.

Aktualisht, nuk është plotësisht e qartë se si Brexit ka ndikuar perceptimet publike të

BE-së, dhe shumë do të varet nga përmbushja e premtimeve që BE ka bërë në rajon pas

vendimit të Britanisë së Madhe.

Ajo që është e qartë, megjithatë, është se Ballkani ende vuan nga problemet e

vazhdueshme të korrupsionit, zhvillimi i ulët ekonomik, pasojat shoqërore dhe politike që

287

Francesco Martino, Europa a più velocità, i Balcani arrancano, 10.12.2011, - F.1 [Online], Marrë

nga: http://www.balcanicaucaso.org/aree/Balcani/Europa-a-piu-velocita-i-Balcani-arrancano-109124

288 Po aty

http://www.balcanicaucaso.org/Autori/Francesco-Martino

http://www.balcanicaucaso.org/aree/Balcani/Europa-a-piu-velocita-i-Balcani-arrancano-109124

157

burojnë nga vitet e konfliktit dhe mbeten të pazgjidhura.

Por sa më gjatë që do t‘i duhet shteteve të Ballkanit për t'u bashkuar me BE-në, ose të

paktën për të parë progres të qartë në rrugën e anëtarësimit, aq më të mëdha rreziqet për

vlerën e projektit të zgjerimit dhe për sigurimin e mbështetjes publike dhe politike rajonale

për BE-në.

Menjëherë pas referendumit në Mbretërinë e Bashkuar, në një takim me liderët e

Ballkanit Perëndimor në Paris, mesazhi i BE-së ishte i qartë: zgjerimi do të vazhdojë si

zakonisht. Por në Ballkan është në rritje frika se rajoni i tyre mund mbesë jashtë radarit,

pasi BE-ja është e ngazhuar në detyrën e paprecedente të tërheqjes së Britanisë prandaj

BE-ja nuk duhet të devijojë vëmendjen e tij nga Ballkani.

5.8 Rreziku i stanjacionit.

Strategjia e ―rinovuar‖ e BE-së për Ballkanin Perëndimor e bazuar në Kriteret e

Kopenhagenit, një qasje rajonale të konceptualizuar në PSA, parimin e kushtëzimit dhe

mekanizmat e rikonceptuar të monitorimit, ka krijuar një shumëllojshmëri komplekse

kërkesash nga ana e BE-së.

Qasja aktuale parashikon që vendet të cilat kanë përjetuar proçes më të vështirë

transformimi demokratik dhe ekonomik, si pasojë e konflikteve etnike të viteve 1990 dhe

regjime autoritare, duhet të kapërcejnë pengesa më të mëdha për t'u bashkuar me BE-në

sesa vendet e raundeve më të hershme të zgjerimit.

Shumë reforma të ndjeshme politike kërkohen në fazën e hershme të "para-aderimit"

pra përpara hapjes së negociatave zyrtare me vendet kandidate, kur influenca BE-së nuk

është mjaftueshëm e fortë, dhe vendet kandidate nuk janë të motivuara për të përmbushur

kërkesat e tilla të vështira. Ky format sjell rrezikun që mospërputhja në një fazë të

hershme mund të rrezikojë proçesin e përgjithshëm të pranimit.

Për më tepër tendenca e BE-së për të mbikëqyrur reformat e rëndësishme strukturore

dhe kushtet bazë të BE-së bazuar në zgjidhjen e çështjeve të pazgjidhura politike, siç është

normalizimi i marrëdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës e vështirëson proçesin.

Përveç kësaj, përfshirja e shteteve anëtare në bisedimet e pranimit në BE duke

imponuar kushte dypalëshe po kërcënon edhe kredibilitetin tashmë të brishtë të

kushtëzimit të BE duke penguar zgjerimin e ardhshëm.

Në këtë kuadër efekti transformues i 'qasjes aktuale të BE-së' për Ballkanin duket të

jetë i pamjaftueshëm. Me pak fjalë, kushtëzimi funksionon mirë nëse kriteret e

anëtarësimit janë të qarta, nëse të njëjtat kritere aplikohen për të gjithë aplikantët, nëse

ato janë të rreptë por të monitoruara në mënyrë të drejtë, nëse gjetjet komunikohen në

mënyrë transparente dhe nëse nuk ka dyshim se shpërblimi do të vijë një herë kushtet janë

përmbushur.289

289

Bashkimi Europian, Parlamenti Europian, The Western Balkans and EU Enlargement: Lessons

learned, ways forward and prospects ahead, ( Bruksel: 2015), - F.15

158

Për më tepër, ekziston rreziku i krijimit të një proçesi integrimi me dy nivele në

Ballkanin Perëndimor dhe braktisja de facto e politikës së zgjerimit të BE-së në rajon, me

rritjen e alternativave politike, ekonomike dhe të sigurisë.290

Rreziku i një proçesi integrimi në dy nivele në Ballkanin Perëndimor sugjeron ndarje të

reja në rajon, kësaj rradhe rreth perspektivave të ndryshme të anëtarësimit në BE.

Nën këtë skenar, disa nga vendet e rajonit do të arrijnë të ecin përpara duke iu përmbajtur

qasjes ekzistuese të kushtëzuar të BE-së.291

Ndërsa Mali i Zi nuk ka pengesa thelbësore në rrugën e anëtarësimit në BE, vendi po

përballet me probleme të brendshme politike. Për më tepër, një mosmarrëveshje e

pazgjidhur me Kroacinë, tani një Shtet Anëtar i BE-së, mund të nënkuptojë një veto të

mundshme në fazat përfundimtare të pranimit të Malit të Zi.

Në mënyrë të ngjashme, rruga e pranimit të Serbisë mbetet më pak se e sigurt,

veçanërisht me perspektivën që do t'i kërkohet të njohë pavarësinë e Kosovës.

Në fund, vendet e tjera të rajonit do të gjendeshin në nivelin e dytë ndërsa partnerët dhe

konkurrentët e tyre kryesorë do të lëviznin drejt anëtarësimi.

Kjo mund të ngrejë një sërë çështjesh logjistike se si të menaxhohen marrëdhëniet me

vendet e Ballkanit Perëndimor që janë në BE dhe kanë lidhje të ngushta me vendet që

ende janë jashtë BE-së dhe kufijve të Shengenit.

Megjithë sa më sipër Ballkani Perëndimor është një zonë në të cilën politika e BE-së ka

bërë një ndryshim të vërtetë në drejtim të stabilitetit dhe, të paktën deri në vitin 2008, ka

nxitur rritjen.

Për momentin, BE-ja mbetet "fuqi e domosdoshme" në rajon por situata aspak e

këndshme e krizës së borxhit është përdorur nga skeptikët e zgjerimit për të përhapur

perceptimin e të gjithë rajonit të Ballkanit si një zonë jo e besueshme.

Pavarësisht faktit se një kthim i gjakderdhjes së viteve 1990 nuk ka gjasa të ndodhë,

pranimi i stanjacionit në Ballkanin Perëndimor do të ishte si të pranohej dështimi nga ana

e Europës. 292

Deklarata e qartë e kreut të Komisionit Europian, Jean-Claude Juncker, se nuk do të

290

Dušan Reljić, ―Does the EU Want to Bring Russia and Turkey into the Western Balkans?‖, NË

Bashkimi Europian, Parlamenti Europian, The Western Balkans and EU Enlargement: Lessons learned,

ways forward and prospects ahead, ( Bruksel: 2015),- F.15

291 Vepër e cituar më sipër, Balkans in Europe Policy Advisory Group, The Unfulfilled Promise:

Completing the Balkan Enlargement, Policy Paper 5/2014, Graz, Austri: 2014, F.22, [Online], Marrë

nga: http://www.balkanfund.org/publib/biepag/Unfulfilled-Promise-Completing-the-EU-Enlargement-

to-the-Balkans.pdf

Shënim i autorit: Kur erdhi momenti, Beogradi mirëpriti kërkesat e BE-së mbi menaxhimin e kufirit

dhe të doganave në Kosovë dhe marrëveshjen e footnotes (fusnote) në mënyrë që të merrte statusin e

kandidatit.


SEE: THE WAY FORWARD FOR EU BALKAN POLICY, - F.8



159

ketë zgjerim të mëtejshëm nën mandatin e tij293

, kishte efektin e ujit të ftohtë mbi ato

vende të Ballkanit të cilët po përpiqen të përdorin shpresat e zgjerimit si një levë për

agjendat e tyre të brendshme të reformave. Megjithëse kjo ishte e parashikueshme, meqë

asnjë nga vendet kandidate nuk ishte gati, për shumë, fjalët e Juncker dëmtuan

kredibilitetin dhe fuqinë transformuese të proçesit të pranimit.

Duke e lënë zgjerimin ―në pritje‖, do t‘i lejonte aktorët e tjerë të kapin mundësitë

e të ndërtojnë guva ndikimi duke ofruar gjithnjë e më shumë një vizion për një të ardhme

alternative.

Mungesa e një perspektive të qartë pranimi i hap rrugë një sërë rreziqesh të sigurisë në

rajon, veçanërisht pasi Rusia, Turqia dhe Kina janë gjithnjë e më në konkurencë për

ndikim ekonomik dhe nganjëherë edhe për pushtet politik në vendet në periferi të BE.

Oreksi i fuqive të reja në Ballkan është në një nivel me vizionet e tyre strategjike dhe

ekonomike294

.

Rusia po luan me historinë, lidhjet sllave dhe ortodokse, mbi "mëkatin" e

bombardimeve të NATO-s në vitin 1999, mbi energjinë dhe kundërshtimin e saj ndaj

pavarësisë së Kosovës, për të zhvilluar marrëdhëniet e saj me Serbinë dhe gjithashtu me

partitë konservatore në Maqedoni dhe partitë serbe në Mal të Zi.

Sa i përket Serbisë, qeveria përsërit me bollëk se përparësia e saj mbetet anëtarësimi në

BE, por pa sakrifikuar miqësinë e saj me Rusinë.*

Në sytë e Beogradit, përtej lidhjeve tradicionale të forta, është më tepër një çështje

kundërpeshimi i Moskës mbi Kosovën në OKB dhe të luajë në këtë marrëdhënie të

paqartë, duke ruajtur elektoratin e tij nacionalist dhe duke përparuar çështjen e saj me

Brukselin.

Politika e Rusisë është e qartë: të forcojë praninë e saj ekonomike në këtë anëtar të

ardhshëm të Bashkimit dhe veçanërisht për të parandaluar Serbinë nga anëtarësimi në

NATO.

Rusia mban më shumë se disa avantazhe në mbarë rajonin, sidomos kur bëhet fjalë për

energjinë. (Gazprom është shndërruar në një aksioner kontrollues të NIS të Serbisë në

vitin 2008 dhe tani i është drejtuar shumicës se shtetit grek në korporaten kombëtare të

gazit Depa SA, si dhe për DESFA, operatorin e Sistemit të Transmetimit.) Këto epërsi

kyçe vetëm sa do të thellojnë varësinë e Ballkanit nga furnizimet ruse të energjisë dhe të

komplikojnë politikat e diversifikimit të BE-së.

293

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, A New Start for Europe: My Agenda for Jobs, Growth,

Fairness and Democratic Change, (Strasbourg: 2014), F.13

294 Pierre Mirel, The Western Balkans: between Stabilisation and Integration in the European Union,

Policy Paper, European issues n°459, Fondation Robert Schuman, Bruxelles 2018, [Online], Marrë

nga: https://www.robert-schuman.eu/en/doc/questions-d-europe/qe-459-en.pdf, F.10

* Shënim i autorit: Refuzimi i saj për të zbatuar sanksionet europiane kundër Moskës, blerja e saj e

fundit e 6 Mig 29 dhe vizitat e rregullta të bëra nga Presidenti Vuçiç dhe ministri i tij Daçiç në Moskë,

pasqyrojnë lidhjet e ngushta që lidhin së bashku të dy vendet.

Shënim i autorit: Qiproja ka afruar Rusinë me një kërkesë për një kredi për të mbështetur financat e

saj publike të shkatërruara të cilat kanë marrë një goditje nga situata e vështirë në Greqi. Në qershor,

https://www.robert-schuman.eu/en/doc/questions-d-europe/qe-459-en.pdf

160

Pjesë të Europës Juglindore do të mund të kthehen në varësinë, edhe pse indirekte, të

Rusisë nëpërmjet blerjes së aseteve strategjike.

Sa i përket Turqisë, ajo po krijon lidhje me territoret e mëparshme të Perandorisë

Osmane në përputhje me planin e ish-kryeministrit Davutoglu, pasi ajo mbështetet në

historinë, lidhjet ekonomike dhe solidaritetin musliman.

Përmes udhëtimeve ekonomike, ndihmës kulturore dhe mbështetjes politike - Ankaraja

ka rritur veprimtarinë e saj në Ballkan, veçanërisht në Bosnje - Hercegovinë dhe Kosovë.

Investimi i saj në rajon është i vogël por në rritje.

Ndryshe nga aktorët e tjerë të jashtëm në rajon, Turqia është në vetvete një vend i

Ballkanit dhe ka lidhje tregtare me ish-Jugosllavinë dhe Shqipërinë.

Pra ndryshe nga vizioni i BE-së, i cili është i drejtuar drejt së ardhmes dhe ka karakter

normativ, Rusia dhe Turqia janë mbështetur në lidhjet historike të përforcuara nga afërsitë

fetare.

Megjithëse investimet ekonomike ruse dhe turke në rajon kanë qenë në rritje, ato janë

ende shumë të vogla krahasuar me ato të BE-së por ky fakt ndikon disi perceptimet

popullore se Rusia dhe Turqia mund të kuptojnë më mirë interesat e njerëzve në rajon.

Kina gjithashtu është duke u bërë gjithnjë e më e pranishme në të gjithë Europën

Juglindore. Qeveritë e rajonit tani janë aq të etura për të tërhequr investime kineze sa

homologët e tyre në qoshet e tjera të Europës.295

Në 2014, në Beograd u zhvillua Samiti i 3-të i Kinës dhe Qendrës së Europës Lindore

(16 shtete) dhe Samiti i 6-të u zhvillua në Budapest në tetor 2017. Vizita e Presidentit Xi

Jinping në qershor 2016 çoi në blerjen e Çelikut Smederovo dhe një sërë marrëveshjesh

bashkëpunimi. Kina e sheh Serbinë si një portë në Rrugën e saj te mendafshte, ku

hekurudha Beograd-Budapest do të mundësonte transportimin e produkteve të saj nga

porti i Pireut (i blerë tashme nga kinezet) në zemër të Europës.296

Në këtë situatë, BE kuptoi se deklaratat dhe strategjia e përdorur nuk e afron rajonin

me familjen europiane prandaj, ekziston tani një interes për ringjalljen e proçesit të

zgjerimit për këto vende, duke u kthyer pas në angazhimin e marrë në Samitin e Selanikut

në vitin 2003 për t'u dhënë atyre të gjithë mundësinë e anëtarësimit të plotë në BE.

Strategjia e re e Komisionit Europian për Ballkanin Perëndimor tani synon të përkthejë

Sberbank , mbështetur nga qeveria ruse, mori DenizBank, banka e tetë më e madhe e Turqisë, e cila

ishte në pronësi më parë të huadhënësit Europian Dexia.

Shënim i autorit: Për shembull, në vitin 2010, grupi kinez COSCO bleu një terminal të anijeve në

portin e Pireut në Greqi, dhe vitin e kaluar Banka Eksport-Import e Kinës dha një hua 345.000.000 €

për të përmirësuar termocentralin Kostolac Serbisë.

295 Vepër e cituar më sipër, Dimitar Bechev, The Periphery of the Periphery: The Western Balkans and


296 Anastas Vangeli, ―The New Kid on the Block: A Short Intro to the China-WB Relationship‖,

Balkans in Europe Policy Blog, 20 January 2015, [Online], Marrë nga:

http://www.biepag.eu/2015/01/20/the-new-kid-on-the-block-a-short-intro-to-the-china-wb-relationship/

161

këtë interes të përtërirë në rajon në politika dhe aksione konkrete të rëndësishme.297

Ajo

shtron perspektivën e vendeve më të përparuara në proçes - Serbi dhe Malin e Zi - duke u

bërë anëtarë në vitin 2025 dhe fton të tjerët që të kapin kohën e humbur.

Në Konferencën e Berlinit krerët e Ballkanit, nga ana tjetër, premtuan të përshpejtonin

reformat e qeverisjes së mirë, sundimit të ligjit dhe për të lehtësuar pjesëmarrjen aktive të

shoqërisë civile si dhe pluralizmin e medias.

Ata gjithashtu mbështetën zgjidhjen e çështjeve dypalëshe, duke nxitur pajtimin dhe

zhvillimin e bashkëpunimit rajonal, veçanërisht në aspektin e transportit dhe energjisë.

Asgjë vërtetë e re në krahasim me shumë konferenca të të njëjtit lloj që nga Selaniku,

me përjashtim të asaj që po ndodhte në Berlin, në zemër të fuqisë udhëheqëse të Europës

dhe të mbledhur nga kancelaria.

Samiti i Triestes, më 12 korrik 2017, e vendosi Proçesin e Berlinit në iniciativa reale

dhe shumë të pritshme nëpërmjet projekteve të financuara nga buxheti i Bashkimit dhe

kredi nga institucionet financiare.

Në këtë mënyre Bashkimi Europian është ri-angazhuar përmes projekteve të vërteta

rajonale pasi PSA-ja nuk mund të garantojë më shumë stabilitet në Ballkanin Perëndimor

dhe perspektiva e pranimit është ende një synim i largët për disa prej tyre.

297

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Strategy for the Western Balkans: EU sets out new

flagship initiatives and support for the reform-driven region, (Strasbourg: 2018).

162

KONKLUZIONE

Gjatë dy shekujve të kaluar, Ballkani Perëndimor ka merituar titullin e vendit më të

paqëndrueshëm dhe problematik në Kontinentin Europian.

Metafora "urë" që e ka karakterizuar rajonin është transformuar në një "mur" që ndan,

në vend që të bashkojë.

Ballkani është rajoni ku janë sfiduar mes tyre Perandoria Romake dhe ajo Bizantine

dhe më pas Perandoria Osmane me atë Austro-Hungareze, qëllimi i të cilave ishte

dominimi i rajonit.

Të qenit i ndarë ndërmjet disa perandorive me fuqi mbirajonale e ka penguar Ballkanin

të bëhet një rajon i suksesshëm dhe koherent në kuptimin kulturor, ekonomik ose politik.

Paqëndrueshmëria gjeopolitike në Ballkan ka pasur rrënjë të thella politike. Për shekuj

me rradhë, inkursione të shumta, pushtime dhe migracione shkaktuan në Ballkan një

përzierje unike dhe heterogjene të popujve dhe grupeve etnike me gjuhë dhe fe të

ndryshme.

Nacionalizmi është konsideruar ndër të tjera, si karakteristikë kryesore e shoqërive të

Ballkanit, dhe si kornizë kryesore shpjeguese përmes të cilit e kaluara dhe e tashmja e

Ballkanit janë trashëguar.

Ballkani gjatë periudhës fillestare osmane ishte statik dhe teokratik. Politikat

kombëtare dhe qëllimet kombëtare ishin praktikisht inekzistente. Ballkani gjatë këtyre

shekujve të parë ishte një rajon jo nacionalist, dhe politikat e tij ishin konceptuar dhe

shprehur në terma jo-nacionaliste por pragu i shekullit të nëntëmbëdhjetë sjell një epokë të

re në historinë e Ballkanit.

Kjo periudhë mori emrin ―periudha e nacionalizmit‖, për arsye se gjatë këtij shekulli

vetëdija kombëtare po lindte dhe popujt e Ballkanit shpërthyen në një seri lëvizjesh

revolucionare kundër dominimit turk.

Për shkak se periudhat e rilindjeve kombëtare, ishin shumë të ndryshme nga njëra-

tjetra, nacionalizmi i Ballkanit nuk ishte i koordinuar dhe në përputhje me njëri-tjetrin

prandaj zgjimi i popujve të Ballkanit nuk përfundon në një aksion të bashkuar kundër

sundimit osman.

Pamundësia për të rigrupuar të gjitha segmentet etnike, fetare dhe kulturore në një front

të përbashkët antiosman, ishte një ndër arsyet e krijimit të rrjedhave të ndryshme

nacionaliste, gjë që nga ana e saj, krijoi një xhelozi, inat e armiqësi brenda këtyre

fraksioneve.

Kjo, ndezi flakën e nacionalizmit të fragmentizuar, deri në momentin që konflikte, të

pashmangshme do të dilnin në skenë, e do të verifikoheshin në të ardhmen. Siç në të

vërtetë ndodhi.

Me pak fjalë, shtetet e Ballkanit kanë lindur të gjithë në shekullin e nëntëmbëdhjetë

dhe në fillim të shekullit të njëzetë, si kombe irredentiste të angazhuar për rikuperimin e

territoreve të tyre të nënshtruara.

Përveç kësaj, këto shtete (duke përjashtuar Rumaninë dhe Kroacinë ku aristokracitë lokale

163

mbijetuan) ishin jashtëzakonisht populiste për standardet e Europës Perëndimore. Sundimi

osman i privoi nga dinastitë dhe fisnikëritë e tyre mesjetare. Rënia e Perandorisë Otomane

solli rënien e shtresave të pasura që kishin prosperuar falë bashkëpunimit me turqit.

Shtetet e sapo çliruara kishin kryesisht një popullsi rurale, me një klasë tregtarësh me

aktivitete prodhuese, dhe me elita intelektuale nacionaliste modeste. Në fakt intelektualët

u përkushtuan në ndërtimin e shtetit por ndoqën, sipas ―këshillës‖ Marksiste, mënyrën

nacionale të prodhimit.

Në çdo rast, territoret e shteteve të çliruar kishin brenda tyre minoritete të ndryshme.

Në mendjet e elitave të reja nacionaliste, minorancat nuk ishin pjesë përbërëse por

fragmente plotësuese që formonin panoramën e kombit ideal territorial.

Historia e Ballkanit gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë, u përcaktua jo vetëm nga rënia e

qëndrueshme e Perandorisë Osmane dhe nacionalizmit që filloi të lulëzonte, por edhe për

shkak të ndërhyrjeve dhe protagonizmit të fuqive të mëdha.

Kur Perandoria Osmane filloi të dobësohej, ideologjia e nacionalizmit europian

depërtoi në Ballkan në mbështetje të kërkesës për çlirimin e Ballkanit të krishterë nga

dominimi gjithnjë e më shtypës turk. Të etur për zgjerime territoriale apo për ―klientë‖ të

rinj të krishterë në Ballkan, disa fuqi europiane të kohës u bënë mbrojtësit e këtij procesi.

Ballkani është shembull i ciklicitetit, ku historia është përsëritur, dhe për fat të keq,

gjithmonë në formën e tragjedisë.

Gjatë shekullit XX konflikte të armatosura lokale dhe luftëra të koalicioneve me

ndërlikim kontinental, terrorizëm, revoltë, revolucion, grusht shtet, dëbime masive të

popujve, gjenocid i plotë dhe forma të tjera të dhunës, kanë trazuar pothuajse rregullisht

periudhat e paqes në rajon.

Luftërat për shpërbërjen e ish-Jugosllavisë, ishin produkt i fragmentizimeve etnike,

konkurrencës për pushtet personal, dhe përzierjes së popullsisë që krijonte realisht

pasiguri, gjë që krijuan kushtet e realizimit të konfliktit.

Në fund të një periudhe disa vjeçare të karakterizuar nga luftra periodike, ajo që lind

natyrshëm është pyetja: Çfarë u bë gabim?

Tre fjalët kyçe të cilat mund të shpjegojnë konfliktet Ballkanike, përveç faktorit ekonomik

dhe atij të jashtëm, janë:

a) nacionalizmi;

b) konfliktet etnike;

kushtetutat e ndryshme jugosllave nuk ofruan një mekanizëm të përshtatshëm për

menaxhimin demokratik të marrëdhenieve etnike dhe politikanët e nënvlerësuan rëndësinë

e një politike etnike shtetërore. Ata i trëmbeshin diversitetit etnik si një burim i mundshëm

konflikti i cili mund të shkatërronte shtetin.

c) elitë politike joefektive;

elitat politike në Ballkan kanë dëshmuar gjatë gjithë kohës që nuk janë të gatshme apo nuk

munden të arrijnë një konsensus mbi çështjet problematike me kompromis dhe komoditet

të përbashkët.

Në fakt, elitat politike ballkanase janë karakterizuar gjithnjë për nga dhënia e

përparësisë ndaj interesit personal në drejtimin e zgjerimit të bazës së pushtetit që i ushqen

164

e jo nga principi i ―të mirës së përgjithshme‖, kjo ndoshta për faktin se u është dashur

gjithnjë të mbijetojnë në një ambjent kaq agresiv e të luhatshëm si ai i mozaikut të

komplikuar Ballkanik.

Gjithësesi, për shkak të këtij negativiteti, kryesisht në fushën e marrëdhënieve

ndërkombëtare, termi "politikisht korrekt" Europa Jug-Lindore ka filluar të zëvendësojë

Gadishullin e Ballkanit. Iniciator i këtij ndryshimi ishte Bashkimi Europian.

Në ditët e sotme duket sikur i vetmi qëllim i përbashkët i vendeve të Ballkanit

Perëndimor është integrimi në Bashkimin Europian. Pjesa gri e hartës së Europës kërkon

të lyhet me blu, por rruga duket e gjatë dhe me shumë pengesa.

Çështja nuk është nëse zgjerimi i ri do të ndodhë, por se si dhe kur do të realizohet

pranimi në BE i gjashtë vendeve nga Ballkani Perëndimor. Megjithëse vendet individuale

të rajonit janë në faza të ndryshme të integrimit në Bashkimin Europian, të gjithë ata e

shohin anëtarësimin si objektivin e tyre politik dhe zhvillues kryesor.

Gjatë viteve të fundit, këto shtete janë duke lëvizur nga stabilizimi në integrim dhe nga

menaxhimi i konflikteve në ndërtimin e institucioneve. Shpejtësia e integrimit në BE

duhet të përshtatet me karakteristikat specifike dhe nevojat e secilit vend në rajon brenda

proçedurës së përbashkët të quajtur Proçes Stabilizimi dheAsociimi.

Në dritën e përvojave të fundit, BE, dhe më konkretisht Komisioni, ka nxjerre mësime

të cilat janë përfshirë në strategjinë e përtërirë të BE-së për zgjerim.

Së pari, proçesi i (para) aderimit është fokusuar më shumë rreth kritereve të qeverisjes

së mirë, ruajtjen e shtetit ligjor, gjyqësori i pavarur, administrata publike eficente, lufta

kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, zhvillimi i shoqërisë civile dhe liria e

medias. Ndërsa mbetet qëllim përmiresimi i politikave në këto fusha për të siguruar një

proçes demokratizimi më të thellë, spostimi i interesave përbën një ndryshim kursi si

pasojë e valëve të zgjerimeve 2004-2007.

Së dyti, proçesi i negociatave të Kroacisë ka bërë të qartë se të gjitha zonat e

lartpërmendura janë fusha të vështira reformash të cilat nuk mund të adresohen efektivisht

në pak muaj kohë. Për këtë arsye, BE preferon nisjen e kapitujve më të vështirë – siç është

Kapitulli 23 rreth Gjyqsorit dhe të Drejtave Themelore dhe Kalitulli 24 mbi Drejtësinë,

Lirinë dhe Sigurinë.

Në qershor 2012, Mali i Zi u bë vendi i parë që nisi negociatat për antarësimin në

Bashkimin Europian pikërisht me këto dy kapituj dhe vendet e mbetura të BP duhet të

ndjekin të njëjtin kurs.

Së treti, që të përmirësohet implementimi, metoda e aplikimit të kushtëzimit është bërë

më kërkuese duke lidhur ngushtësisht çdo hap të mëtejshëm me rezultatet aktuale.

U futën mekanizma të reja, për shembull:, klauzolat mbrojtëse të zgjatjes së monitorimit;

proçedura më rutinë të pezullimit të negociatave, dhe kërkesa ndaj vendeve për të

demonstruar prova solide të reformave të ndërmarra.

E fundit por jo më pak e rëndësishme, BE-ja ka zgjeruar gamën e instrumentave të saj

për të përfshirë taktika më të zgjuara me qëllimin për të ndihmuar kapërcimin e pengesave

të brendshme apo dypalëshe në rajon.

Shënim i autorit: Në mars të vitit 2012, Komisioni filloi një Dialog Aderimi të Nivelit të Lartë me ish

165

Këto strategji kanë arritur:

i) një fokus të forcuar rreth sundimt të ligjit, qeverisjen dhe çështjet e lidhura me

demokracinë e cila është menduar për të ndihmuar shtetet e Ballkanit jo vetëm për të

konsoliduar arritjet e tyre demokratike, por edhe për tu bërë shtete të ardhshme anëtarë të

'mirë' dhe, po aq e rëndësishme;

ii) kanë mbajtur proçesin e zgjerimit në lëvizje mbi një bazë hap-pas-hapi dhe jo

përmes iniciativave të mëdha. Kjo ç‘aktivizoi tensionet e mundshme mbi zgjerimin brenda

Bashkimit dhe ka shërbyer pjesërisht si një mburojë ndaj kundërshtimeve në emër të

shteteve anëtare në këtë proçes.

Në një vështrim të strategjisë së BE-së kundrejt rajonit duhet theksuar se hapat përpara

dhe ecuria pozitive e proçesit të zgjerimit edhe pse të dukshme nuk janë akoma të

mjaftueshme për të mbushur lakunën që ekziston midis shteteve anëtare të BE-së dhe

vendeve të rajonit dhe për të arritur integrimin e tij të plotë.

Edhe pse strategjia e BE-së kundrejt Ballkanit Perëndimor ka një qëllim të qartë,

integrimin e tyre, si pasojë e rrethanave aktuale ekonomike dhe ndërkombëtare, integrimi i

plotë i tyre është ende larg.

Gjithashtu integrimi i plotë i rajonit pengohet dhe nga shënja të qarta mosbesimi

gjithnjë e në rritje ndaj projektit europian nga ana e opinionit publik të vëndeve antare.

Opinioni publik reflekton edhe strategjinë e disa shteteve të cilat janë kundër një zgjerimi

të mëtejshëm duke vështirësuar në këtë mënyrë dhe gjetjen e konsensusit në nivel

institucional brenda BE-së. Kjo minon besueshmërinë dhe ecurinë e proçesit të zgjerimit.

Këto janë kohë të vështira edhe për politikën e Ballkanit Perëndimor. Kriza ekonomike

në Greqi dhe shtetet e tjera anëtare të BE-së ka ndikuar në ekonomitë tashmë të dobëta të

rajonit duke thelluar pasigurinë. Pra, për proçesin e zgjerimittë BE-së, rrethanat në fillim

të dekadës së dytë të këtij shekulli nuk janë më të favorshme sesa ato të dekadës së parë.

Kriza e Euro-zonës, dëmtoi unitetin e brendshëm politik të BE-së, dhe nuk ka kohë për

çështje të tjera si aderimi i anëtarëve të rinj.

Duke qenë se BE është e “zënë” me paqartësitë e veta ekonomike, politike dhe

institucionale, zgjerimi dhe Ballkani duhet të “luftojnë” për të ndenjur në qendër të

vëmëndjes së shteteve anëtare në të ardhmen.298

Republikën Jugosllave të Madeqonisë, i cili i lejoi vendit të bëjë përparim të mirë në një sërë

prioritetesh, duke i mundësuar Komisionit, në tetor 2012, të kërkojë fillimin e bisedimeve të pranimit

me Shkupin pavarësisht çështjes së emrit. Me fjalë të tjera, Komisioni është duke u përpjekur në

zgjidhjen e ndonjë çështje që mund të përbëjë një alibi për të vazhduar bllokimin e bisedimeve të

pranimit të Maqedonisë. Dialogu i strukturuar për Drejtësinë me Bosnjë Hercegovinën, është një

shembull tjetër i kësaj qasjeje të re. Mënyra të tjera nëpërmjet të cilave Komisioni është duke forcuar

mbikëqyrjen dhe presionin e tij mbi reformat dhe ndryshimet e brendshme është proçesi i shqyrtimit të

hershëm, si në rastin e Shqipërisë, për të cilën Komisioni hartoi një plan me 12 pika për të ndihmuar

vendin të kapërcejë bllokimin 2-vjeçar për shkak të marrëdhënies së polarizuar ndërmjet opozitës dhe

qeverisë.

298 Vepër e cituar më sipër, Corina Stratulat, EU enlargement to the Balkans: the show must go on,

European Policy Centre, Tetor 2012, - F.2,


166

Dyshimet për të ardhmen e projektit europian fal krizës së euros mund të shtyjnë larg

votuesit nga reformatorët pro-europianë drejt politikanëve nacionalistë dhe populistë. Për

shkak të kësaj, duke mbajtur vendet e Ballkanit në pritje për një kohë të pacaktuar mbart

rrezik në rritje. Megjithatë, është gjithashtu e vështirë që të ruhet interesi i liderëve të BE-

së në Ballkan në këtë moment. Mënyra më realiste në këtë kuadër, është përdorimi i

mjeteve ekzistuese të BE-së në mënyrë të plotë dhe efektive, dhe të rendiden më mirë

hapat e ardhshëm drejt anëtarësimit. Kjo do të mbështeste reformatorët në rajon pa

imponuar ndonjë kosto shtesë për BE-në.

Proçesi i anëtarësimit nuk mund të përshpejtohet, por ai mund të intensifikohet.

Përvoja e kohëve të fundit me liberalizimin e vizave tregoi se BE-ja ende e ka fuqinë për

të motivuar reforma serioze në shtete të dobëta, nëse ofron stimuj të prekshëm. Kjo kërkon

kushte të qarta dhe objektive, një angazhim të fortë në nivel teknik nga Komisioni

Europian dhe ekspertët e shteteve anëtare, një listë të qartë mundësish dhe vlerësime

transparente të cilat shkaktojnë konkurrencë pozitive midis vendeve fqinje. Të njëjtat

mekanizma që kanë funksionuar për liberalizimin e vizave mund të përdoren për të

motivuar reforma më të gjera në Ballkan. Kjo nuk do të thotë të bëhen lëshime.

Përkundrazi, ka të bëjë me vënien në vend të një proçesi të drejtë dhe rigoroz që inkurajon

vendet e Ballkanit për të identifikuar të metat e tyre dhe për të hartuar planet për

tejkalimin e tyre. Duke bërë këtë do të përmbushet angazhimi i BE-së bërë në Selanik në

vitin 2003, dhe do të ndërtohet suksesi i BE-së në rajon duke shmangur regresin.

Edhe pse është pranuar gjerësisht se proçesi i integrimit në BE është i brendshëm, se ai

ka të bëjë me vendet kandidate dhe shpejtësia e proçesit varet nga zbatimi i reformave dhe

standardeve të BE-së nga vendet e Ballkanit Perëndimor, nga një tjetër këndvështrim,

efektiviteti dhe një qasje fleksibel e institucioneve të BE-së mund të ndihmojnë duke

mbështetur lëvizjen e vendeve të Ballkanit Perëndimor në rrugën e tyre drejt BE-së.

Ka një perceptim të zakonshem rreth Ballkanit si një rajon me identitetin e vet rajonal

historik, kulturor, politik, socio-ekonomik dhe të sigurisë; por ai është një identitet rajonal

i cili është përkufizuar kryesisht në aspektin negativ në bazë të prapambetjes ekonomike,

paaftësisë politike dhe mungesës së sigurisë, deri në pikën që nocioni i "Ballkanizimit ' ka

hyrë në fjalorin politik për të treguar prirjet konfliktuale dhe mënyrën e pacivilizuar të

zgjidhjes së çështjeve (nga shtetërore, rajonale ose ndërkombëtare).

Në këtë kuadër qëllimi afatshkurtër i BE-së për Ballkanin Perëndimor ishte stabilizimi i

rajonit dhe parandalimi i konflikteve të reja. Çështjet e hapura bilaterale, duke përfshirë

konfliktet kufitare, duhet të zgjidhen nga palët e interesuara, në frymën e fqinjësisë së mirë

dhe duke marrë parasysh interesat e përgjithshme të BE-së dhe ato reciproke. Për më tepër

bashkëpunimi i fortë rajonal rrit perspektivat për integrim më të shpejtë të rajonit në BE.

Qëllimi pasuese është nxitja dhe zhvillimi i lidhjeve ekonomik, politike dhe kulturore në

rajon.

Duke supozuar se BE-ja eventualisht do të integrojë Ballkanin Perëndimor, faktoret e

suksesit të plotë janë kërkuar tek mbështetja e elitave lokale.

Elitat lokale nuk e kanë konsideruar seriozisht bashkëpunimin rajonal si një mjet të

rëndësishëm të politikës në të drejtën e vet madje liderët politikë duket të jenë një partner i

pavullnetshem në bashkëpunimin rajonal. Ata shtyhen përpara nga BE-ja.

167

Integrimi në BE është motivi i tyre kryesor për të mbështetur bashkëpunimin rajonal.

(Në këtë drejtim, është e dobishme që bashkëpunimi rajonal është një pjesë e rëndësishme

e kushtëzimit të BE-së në rajon.) Arsyet për këtë janë të shumta dhe mund të përmblidhen

si më poshtë:

Nuk ka asnjë nocion të përbashkët të rajonit, por koncepte të ndryshme, ndikime të

ndryshme dhe kritere të ndryshme midis vendeve dhe elitave. E gjithë kjo kufizon aftësinë

për të krijuar një identitet rajonal si një zonë mendore perceptimesh të përbashkëta në

lidhje me realitetet rajonale, ndër-rajonale dhe ndërkombëtare.

Shumica e vendeve në rajon kanë një predispozitë negative drejt vendeve fqinje dhe

mendojnë se kanë pak për të fituar nga bashkëpunimi me fqinjin e tyre.

Edhe pse elitat janë të vetëdijshme për ekzistencën e problemeve të përbashkëta dhe

rajonale janë më të prirur për promovimin e aspekteve ekonomike të bashkëpunimit

rajonal.

elitat lokale e shohin bashkëpunimin rajonal më së shumti si konkurencë për

qëllimin e integrimit europian - i njohur si proçesi i vetëm që mund të çojë vendin drejt

paqes, stabilitetit dhe prosperitetit - dhe objektivin përfundimtar të anëtarësimit në BE.

Disa vende druheshin se bashkëpunimi rajonal do të ishte një instrument për të mbajtur

vendet e Ballkanit Perëndimor së bashku pa i dhënë atyre mundësinë për të provuar

përparimin e tyre individualisht. Megjithatë, kjo tregoi të jetë e rremë, kur Kroacia arriti të

marrë statusin e kandidatit në qershor 2004.

Thelbi i bashkëpunimit në Ballkanin Perëndimor qëndron në të kuptuarin themelor të

përfitimeve për çdo vend në rajon dhe në Europën si një e tërë. Nëse vendet janë së pari në

gjendje për të bashkëpunuar në një shkallë më të vogël - mes fqinjëve - ata do të jenë të

përgatitur për të bërë të njëjtën gjë në një shkallë më të madhe të BE-së.

Për t'u kualifikuar për anëtarësim në BE, këto vende duhet të përqafojnë vlerat liberale

demokratike, të cilat përfshijnë mbrojtjen e pakicave dhe luftën kundër krimit të

organizuar dhe korrupsionit. Bashkëpunimi rajonal, besohet, do të ndihmojë në këtë

mënyrë në forcimin e demokracisë dhe rritjen e ekonomive të Ballkanit përpara

anëtarësimit në BE.

Për arsyet e mësipërme bashkëpunimi rajonal u cilësua si një kusht për aderimin në BE.

Karakteristikë e vendeve të Ballkanit Perëndimor është se janë më të integruar me BE-

në se sa me veten e tyre. Në terma ekonomikë, BE-ja është partneri më i rëndësishëm

tregtar i këtyre vendeve.

Për më tepër, kultura e bashkëpunimit në rajon ndjek një logjikë të ndryshme nga

zhvillimi i bashkëpunimit në BE. Bashkëpunimi në BE u zhvendos nga fushat e politikës

"së ulët" (dmth ekonomia, qymyri dhe çeliku) në fushat e politikave "të larta" (dmth tek

siguria dhe mbrojtja). Në rajon, rezulton se ka më shumë bashkëpunim në politikën "e

lartë" (p.sh. tek siguria, drejtësia dhe punët brendshme) ndërsa bashkëpunimi rajonal në

zonat e politikës "së ulët" (p.sh. energjia, infrastruktura, zhvillimi social) ka mbetur prapa.

Stimuli i fortë i anëtarësimit në BE ka punuar si një faktor nxitës për gjenerimin e një

rrjeti të gjerë marrëdhëniesh rajonale në Ballkanin Perëndimor.

Edhe pse i " nxitur nga jashtë", zhvillimi i bashkëpunimit rajonal i shërbeu qëllimit për

168

të rindërtuar lidhjet dhe marrëdhëniet midis vendeve fqinje, dhe në disa kuptime ai

ndihmoi për të shpëtuar faktorë të përbashkët – të tilla si historike, kulturore, ekonomike –

që një dekade luftërash kishte provuar të fshinte.

Duhet thënë që, konteksti aktual - ndër-rajonal dhe i brendshëm duket më në favor të

bashkëpunimit rajonal, se më parë, në sensin që është zvogëluar shkalla e predispozicionit

negativ ndaj ndërveprimit rajonal.

Në shumicën e nismave për bashkëpunim rajonal, ekziston pronësia lokale, por me

angazhim të pamjaftueshëm nga qeveritë kombëtare, mbështetja e donatorëve dhe

mbështetja financiare ndërkombëtare mbetet një variabël i rëndësishëm në nxitjen e

bashkëpunimit rajonal.

Nga ana tjetër iniciativat e iniciuara së jashtmi dhe përshtatur nga aktorët lokalë japin

rezultate më të mira nëse ato janë të lidhura ngushtë me axhendat e BE-së dhe NATO-s në

rajon.

Është e qartë tashmë se Ballkani Perëndimor ka qenë gjithmonë pjesë e Europës dhe

nuk ka asnjë alternativë tjetër për rajonin. Integrimi i mëtejshëm është e vetmja rrugë

përpara për kontinentin tonë. Në botën e sotme të globalizuar kur të gjithë përballemi me

të njëjtat sfida të shekullit të 21-të BE-ja ka nevojë për Ballkanin Perëndimor ashtu si

Ballkani ka nevojë për integrimin europian, nëse duam që BE të bëhet më i fortë në

mënyrë që të jetë në gjendje të përballet me rritjen e fuqive të tjera. Përgjegjësia është e

nevojshme nga të dyja anët; proçesi i zgjerimit duhet të ofrojë bashkëpunim të mirë mes

fqinjësh.

Aktualisht mbetet me rëndësi sesi mund ë përmirësohet kredibiliteti i proçesit dhe

çfarë mund të bëjmë kunder lodhjes nga zgjerimi?

Në kohën e trazirave ekonomike, kur reformat drejt standardeve të BE rrezikojnë të

humbin pozitat e tyre prioritare brenda agjendave të qeverive të rajonit, të shqetësuar për

të ruajtur qëndrueshmërine e ekonomive të brishta, koordinimi midis vendeve të rajonit

duhet të mbetet kritike për të trajtuar, si një zë i vetëm, donatorët dhe investitorët

ndërkombëtarë:

1. për të mbështetur rimëkëmbjen ekonomike të rajonit, dhe për të ruajtur shtigjet e

mëparshme të rritjes;

2. për të mbështetur konkretisht perspektivën europiane të Ballkanit Perëndimor duke

realizuar pronësinë rajonale të bashkëpunimit rajonal për të evituar që të kthehet një

fenomen i nxitur nga jashtë, siç ishte në të kaluarën dhe si nganjëherë vazhdon të shfaqet.

Futja në grup mund të përshpejtoje bashkëpunimin rajonal, si dhe do të nxiste

reciprokisht në plotësimin e standardeve por përvoja e futjes në grup e 12 vendeve të

Europës Lindore, sidomos ajo e Bullgarisë dhe Rumanisë që u anëtarësuan pa përmbushur

standardet, bëri që BE, duke konsideruar diferencat midis vendeve tona të adoptojë një

qasje tjetër, atë sipas meritave për rajonin tonë.

Pavarësisht se në këtë moment, Bashkimi Europian nuk është duke shikuar më larg se

gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor (plus Turqinë) për zgjerimet e ardhshme, zyrtarisht,

këto shtete kanë një perspektivë Europiane por pa plane specifike për pranimin e tyre

final.

169

Në sfidën e integrimit të vendeve të rajonit kanë ndikuar mjaft pasojat e krizave,

konflikteve dhe luftrave të brendshme dhe të jashtme. Si rrjedhim kjo ka pasur një kosto

për sa i përket ecurisë së krijimit të tyre si shtete të pavarura, zhvillimin e tyre ekonomik,

qëndrueshmërinë dhe zhvillimet politike, ndërtimin e politikave të tyre të jashtme,

bashkëpunimin me vendet e rajonit etj.

Pavarësisht specifikave të secilit vend, që janë bërë pengesë në rrugën e tyre drejt

integrimit, si respektimi i të drejtave të njeriut, performanca ekonomike, reformimi i

sistemit gjyqësor dhe atij administrativ, vendet e rajonit kanë ende tensione dhe çështje të

pazgjidhura.

E gjithë kjo situatë është në kundërshtim me zgjerimin dhe duket se është arsyeja

kryesore pse rajoni nuk ka përparuar me ritmin që duhej në përmbushjen e reformave për

arritjen e standarteve të kërkuara nga BE-ja.

Konfliktet bilaterale - si të mundshme dhe të hapura - përbëjnë një pengesë serioze për

negociatat e anëtarësimit dhe transformimin themelor demokratik të vendeve aspirante në

rajon.

Përvojat e kaluara kanë treguar se edhe çështje me rëndësi të kufizuar gjeopolitike dhe

me rëndësisë të ulët mund të gjenerojnë mosmarrëveshje shumë emocionale që i shtojnë

pengesa të rëndësishme dypalëshe kushtëzimit tashmë të rrepte të BE-së që vendet duhet

të bashkëpunojnë në mënyrë që të përparojnë drejt anëtarësimit.

Ndërsa përgjegjësia kryesore për zgjidhjen e konflikteve të pazgjidhura i takon vetë

palëve në mosmarrëveshje, BE-ja dhe shtetet anëtare po angazhohen në mënyrë proaktive

në zgjidhjen e çështjeve të pazgjidhura bilaterale, për të shmangur që ato të zënë axhendën

e anëtarësimit duke minuar besueshmërinë e prespektivën e anëtarësimit.

Rruga e integrimit europian të vendeve të Ballkanit Perëndimor kërkon prej tyre

realizimin e disa prioriteteve si :

- Zgjidhja e problemeve të brendshme (respektimi i të drejtave të minoriteteve,

pakicave etnike, respektimi i besimeve fetare);

- Kooperimi mes njëri-tjetrit që nënkupton përforcimin e lidhjeve mes një grupi

shtetesh, që duan të bashkëpunojnë në fusha të caktuara;

- Integrimi i plotë në familjen europiane duke përfaqësuar dhe respektuar interesat

kombëtare dhe rajonale;

- Formimi i kapitalit, cilësia e kapitalit njerëzor, përmiresimi i kushteve sociale dhe

forcimi i shtetit të së drejtës;

Pavarësisht krizës së fundit ekonomike, proçesi i Europianizimit në rajon ka ndodhur

dhe po vazhdon në mënyrë të vendosur. Përveç hyrjes së fundit të Kroacisë (Korrik 2013),

aktualisht Maqedonia, Mali i Zi, Shqipëria dhe Serbia kanë fituar statusin e kandidatit

madje dy prej tyre, (Mali i Zi dhe Serbia) kanë nisur negociatat e antarësimit ndërkohë

Bosnjë-Hercegovina dhe Kosova janë ende kandidatë potencial për shkak edhe të

problemeve të mprehta që paraqesin.

Proçesi i europianizimit është i prekshëm përmes këtyre treguesve :

- Integrimi i tyre në strukturat euroatlantike në NATO;

- Liberalizimi i regjimit të vizave me vendet e zonës Shengen;

170

- Rritja e investimeve nga investitore të huaj;

- Futja në qarkullim e monedhës euro;

Pranimi i vendeve të Ballkanit Perëndimor mund të sigurojë energji të re për BE-në,

sidomos në frontin e krizës së tanishme ekonomike por nga ana tjetër duhet theksuar se

BE-ja është mënyra e vetme për vendet e Ballkanit të mbetur ende jashtë që të kenë rritje

më të shpejtë ekonomike dhe për të qenë një ditë në lartësinë e pjesës tjetër të Europës.

Thënë thjesht, vendet e Ballkanit Perëndimor kanë shumë nevojë për BE-në aq sa kjo e

fundit ka për Ballkanin Perëndimor.

Shqipëria është vendi i vetëm i rajonit që nuk ka qenë pjesë e ish-Jugosllavisë dhe për

pasojë nuk ka reflektuar problemet e trashëguara nga shpërbërja e kësaj të fundit por ashtu

si të gjitha vendet e rajonit është përballur me të njëjtat sfida në rrugën e integrimit në BE.

Zhvillimet 20 vjeçare të marrëdhënieve Shqipëri-BE, kërkesat dhe sfidat që dalin edhe

pas rekomandimit për dhënien e Statusit të Kandidatit, çojnë në përfundimin se ajo mbetet

ende një demokraci e pakonsoliduar.

Aktulalisht klasa politike shqiptare ka rastin të përballet me sfidat thelbësore për të

përmbushur aspiratat e qytetarëve të saj nëpërmjet:

Stabilitetit të instituicioneve.

Në këtë fushë Shqipëria ka ende shumë për të bërë. Garantimi i një demokracie të

konsoliduar dhe stabiliteti i nevojshëm për proçeset integruese kërkojnë vullnet nga

partitë politike dhe politikanët për negociata dhe ndërtimin e institucioneve, përtej

interesave të çastit. Kjo do të thotë që palët të respektojnë rolin dhe përgjegjësitë e njëra-

tjetrës, institucionet e shtetit, udhëheqësit e zgjedhur në mënyrë demokratike dhe politikat

e tyre.

Zgjedhjeve të lira e të ndershme.

Çështja e zgjedhjeve në Shqipëri, me gjithë përmirësimet e bëra, tregon se janë ende

larg standardeve të njohura dhe të pranuara ndërkombëtare. Me mënyrën sesi zhvillohet

proçesi në Shqipëri, zgjedhjet nuk nxisin legjitimitetin për një debat politik të

vazhdueshëm dhe konstruktiv të bazuar mbi parimet dhe vlerat e demokracisë.

Shtetit ligjor dhe modernizimit të sistemit të drejtësisë.

Mungesa e institucioneve të pavarura ligjore përbën problemin kryesor të sistemit

gjyqësor në Shqipëri. Korrupsioni i përhapur dhe ndikimet politike e kanë dëmtuar në

masë të madhe sistemin e drejtësisë dhe aftësinë e tij për të vepruar si një arbitër i besuar

dhe si një garanci për një praktikë demokratike apo sundimin e ligjit. Për këtë qëllim

theksi i ndërkombëtarëve vendoset tek forcimi i pavarësisë së pushtetit gjyqësor, si garanci

për balancën midis pushteteve, si arbitër i paanshëm për proçese zgjedhore të lira e të

ndershme dhe nga ana tjetër si instrument i rëndësishëm i legjitmitetit të institucioneve.

Ndërgjegjësimit dhe forcimit të rolit të shoqërisë civile.

Problemi në Shqipëri është mungesa e pavarësisë ekonomike të shoqërise civile dhe

mungesa e fokusimit tek përparësitë lokale. Pavarësisht disa përmirësimeve, ajo mbetet

ende konfuze sa i përket rolit që duhet të luajë në zhvillimin demokratik të vendit.

Politikanët dhe aktorët socialë shqiptarë duhet të kuptojnë patjetër se ―konsolidimi i

demokracisë bazohet tek bashkëpunimi dhe jo tek interesat personale. Vete demokracia

171

është një sistem i orientuar drejt interesave të përbashkëta.

Ndryshe nga rajoni i Ballkanit Perëndimor, pranimi i Turqisë në Bashkimin Europian

përfaqëson një rast i cili duhet analizuar pasi është një nga aderimet më të diskutueshme

dhe ambicioze në historinë e zgjerimit të Bashkimit. Ai përfaqëson kulmin e një proçesi

me ulje - ngritje e ndërveprimeve midis Turqisë dhe BE-së por nuk është ende një

marrëveshje e "mbyllur".

Turqia përbën një nga shembujt më domethënës se si perspektiva e antarësimit në

një nga klubet më të mëdha ekonomike në botë mund të motivojë lidershipin dhe

shoqërinë e një vendi drejt standarteve më të mira. Prandaj, pavarësisht zhvillimeve të

fundit dekurajuese mbetet realitet se BE-ja ka një të vërtetë të efektshme "karotën e artë":

atraksionin e anëtarësimit të saj.

Bashkimi Europian dhe Turqia janë dy aktorë të ndryshëm me pikëpamjet e tyre

politike, fetare, kulturore dhe standardet etike por të dy, secili në mënyrën e vet, kanë një

interes të përbashkët, të ruajnë një ekuilibër.

Zhvillimet e pas grushtit të dështuar të shtetit nxorrën në sipërfaqe brishtësinë e

sistemit demokratik në vend, për pasojë dialogu midis Turqisë dhe BE-së është

përkeqësuar duke qenë se qëndrimi i Turqisë nuk është konstruktiv për anëtarësim në BE.

Duket se udhëheqësit e Turqisë po shkojnë drejt një divorci nga Bashkimi Europian,

për shkak të trendit aktual të brendshëm politik në vend por pavarësisht gjithë këtyre

zhvillimeve, madje edhe pse ka kaluar një gjysmë shekulli që nga fillimi i «detyruar» i

marrëdhënies midis BE dhe Turqisë, nevoja e ndërsjelltë është e njëjtë.

Në dekadat e ardhëshme, pavarësisht se si zhvillohen marrëdhëniet formale, BE-ja dhe

Turqia do të jenë të varur nga njëri-tjetri dhe do të duhet të bashkëpunojnë në mënyrë

efektive për të menaxhuar sfidat e një zone të karakterizuar nga paqëndrueshmëria.

Shumë e rëndësishme është varësia e BE-së nga Turqia për menaxhimin e krizës së

refugjatëve, por gjithashtu Turqia varet nga perëndimi si ekonomikisht dhe për sigurinë e

saj.

Duke pasur parasysh këtë varësi, të dyja palet duhet të ndërmarrin hapa për të

shmangur një përkeqësim të mëtejshëm në marrëdhëniet.

Prandaj parandalimi i një përkeqësimi të mëtejshëm të marrëdhënieve mes palëve është

sfidë si për BE-në dhe për Turqinë prandaj qasja e palëve duhet të mbështetet në katër

pozita kyçe.

Së pari, Turqia është një partner strategjik dhe kanalet e dialogut duhet të mbeten të

hapura. Kriza siriane dhe terrorizmi janë dy arsye mes shumë të tjerash për të mbajtur këtë

dialog të hapur.

Së dyti, politikat dhe programet e BE-së në proçes, si Bashkimi doganorë BE-Turqi,

marrëveshja e refugjatëve, programi i shkëmbimit të studentëve dhe projekteve Erasmus si

edhe ato të ngrira nga Turqia duhet të vazhdojnë ose të rikthehen, për të mirën e të

gjithëve.

Së treti, liberalizimi i vizave është një angazhim i rëndësishëm me përfitime reciproke,

dhe kjo nuk duhet të anullohet.

Së katërti, rruga e Turqisë drejt sundimit autokratik e bën përparimin drejt BE-së të

pamundur.

172

Ky proçes do të jetë sfiduese si për BE-në dhe Turqinë.

BE-ja, që vuan nga lodhja e zgjerimit dhe e shqetësuar në lidhje me sfidat e integrimit

të një vendi të madh si Turqia është zvarritur për disa kohë. Përveç kësaj, lufta kundër

krizës ekonomike është aktualisht një punë me kohë të plotë, duke mbajtur çështje të tjera

larg nga rendi i ditës.

Turqia, nga ana tjetër, duke luftuar me reformat, e shpërqëndruar nga punët e

brendshme dhe e prekur nga mungesa e entuziazmit të BE-së ka kontribuar në krijimin e

një rrethi vicioz, ushqyer nga mungesa e ndërsjelltë e vullnetit politik.

Megjithatë, nëse menaxhohet mirë ky proçes do të ofrojë mundësi të rëndësishme për

të dyja palët.

Turqia nuk do të bëhet anëtar sot ose nesër por proçesi në vetvete është një katalizator

që do të shërbejë si një nxitje për përmirësim, jo vetëm në termat e demokracisë dhe të

drejtave të njeriut, por edhe në lidhje me ekonominë.

Shpesh rasti i Turqisë është shqyrtuar nga ana e BE-së duke u mbështetur në

faktorët më të gjerë strategjikë dhe politikë në vend të atyre kulturorë dhe shoqërorë.

Falë pozitës së saj gjeostrategjike dhe me parimet aktuale të politikës së jashtme,

Turqia do ti shtojë kontributin vital politikës së jashtme europiane dhe të fqinjësisë dhe

siguron një mundësi të re për Europën. Po kështu, si një anëtare e fortë e NATO-s dhe me

kapacitetet e saj të konsiderueshme ushtarake, Turqia është një vlerë e madhe për zhvillim

e Politikës emergjente Europiane për Siguri dhe Mbrojtje (ESDP).

Në mënyrë të ngjashme, si ekonomia e 16 më e madhe në botë dhe e 6-ta në Europë, si

dhe me fuqinë e saj prej punëtoresh të rinj, të trajnuar dhe të kualifikuar, Turqia paraqet

një mundësi të rëndësishëm për të evituar plakjen e shoqërisë së BE-së.

Për rrjedhojë, në këtë proçes, duhet pranuar se nuk është vetëm Turqia, e cila duhet të

reformohet, por edhe BE-ja, e cila ka nevojë të përshtatet me kërkesat e ndryshimit të

kohës dhe një BE të zgjeruar.

Sigurisht, BE-ja me Turqinë si një anëtar do të duket krejt ndryshe nga çdo gjë që

parashikuan etërit e saj themelues.

Europa nuk ka qenë kurrë kaq e nevojshme dhe në të njëjtën kohë kaq në rrezik. Euro i

cili presupozohej të ofronte besim, dështoi në qëllimin e vet. Europa, që kishte për qëllim

mbrojtjen, shqetëson tashmë popujt e të gjitha vendeve.

Rënia ekonomike globale nxorri në dritë kufijtë e modelit të rritjes së BE-së. Varësia e

vendeve të Ballkanit Perëndimor nga BE-ja në këtë kohë krize solli jo vetem rënien

ekonomike por mund të sjell gjithashtu rreziqe në drejtim të rritjes së vulnerabilitetit

(dobësive) ndaj të krizave në eurozonë, veçanërisht problematike për vendet e rajonit, si

―super-periferi‖ e Europës.

Si pasojë afati kohor i aderimit të rajonit ballkanik në BE është shpalosur në kushte

jashtëzakonisht të pafavorshme edhe pse proçesi i anëtarësimit po vazhdon në mënyrë të

ngadaltë pavarësisht krizës.

Sigurisht, zgjerimi i Bashkimit Europian nuk mund të zhvillohet në një vakum. Me

krizën ekonomike globale dhe pasigurinë e vazhdueshme në lidhje me Eurozonën, njerëzit

në Bashkimin Europian dhe vendet aspirante janë gjithnjë e më të shqetësuar në lidhje me

ndikimin ekonomik dhe social që mund të ketë pranimi në jetën e tyre.

173

Njëkohësisht ndikimi tronditëse i krizës në të gjithë krahun jugor të BE-së ka ngritur

edhe pyetjen nëse BE-ja është ende e gatshme dhe në gjendje të jetë një motor për

konvergjencë mes bërthamës Europiane dhe periferisë së saj.

Të shumtë janë zërat që sugjerojnë shtresat e ndryshme të anëtarësimit në një Europë

me shumë shpejtësi që në të vërtetë mund të shpejtojë pranimin e vendeve te Ballkanit

Perëndimor, të paktën në kufijtë e jashtëm. Megjithatë, një skenar i tillë nënkupton

rishpërndarjen minimale të burimeve, qasje të kufizuar në vendim-marrje, pengesa për

lëvizjen e lirë të puntoreve - në pak fjalë, anëtarësim të dorës së dytë - dhe, si rezultat,

asnjë presion të qëndrueshëm për konvergjencë. Por çdo gjë më pak se anëtarësimi i plotë

në BE në bazë të parimit të solidaritetit do të thotë një zgjatje në kohë të pacaktuar e status

quo - që është, stanjacioni ekonomik dhe politik.

Fenomeni i Europës me dy shpejtësi, për disa konsiderohet një zgjidhje e për të tjerë si

fundi i proçesit të integrimit sepse vetë koncepti është një thikë me dy tehe. Nevojitet një

sqarim rreth kalibrit dhe mbi të gjitha natyrës së diferencimit. Nëse ndryshimi përcaktohet

nga mirëqënia, projekti do të ishte diskriminues dhe, si i tillë, negativ për vetë të ardhmen

e Unionit. Nëse diferenca e shpejtësisë do të qëndronte në vullnetin politik, pak a shumë të

fortë, për të bërë zgjedhje në mënyrë që të ndajnë qeverisjen politike dhe ekonomike,

atëhere projekti do të ishte tjetër gjë dhe mund të kishte ndikim pozitiv për BE-në.

Bërthama e pionereve, në fakt, mund të shërbejë si tërheqje, duke i hapur rrugë

inovacioneve politike dhe ekonomike të rëndësishme.

Aktualisht traktatet europiane lejojnë mekanizma me shpejtësi të variueshme, i tillë

është i ashtuquajturi Bashkëpunim i Përforcuar që lejon një numër të kufizuar shtetesh

anëtare të avancojnë në rrugën e thellimit të ndërtimit europian, duke respektuar

kontekstin institucional (Psh. Marrëveshja Schengen, për më tepër, bashkon vetëm vendet

që kanë pranuar lëvizjen e lirë të personave), por nëse diferencimi do të thotë të lihet pas e

ashtuquajtura Europa e serisë B, ky do të ishte dështimi i madh i projektit europian. Neni 3

i Traktatit mbi Bashkimin Europian, sipas të cilit ― BE promovon kohezionin ekonomik,

social dhe territorial dhe solidaritetin ndërmjet vendeve anëtare‖ do të mbetej një retorikë

boshe.

BE-ja deklaron vazhdimisht se pranimi i vendeve të Ballkanit Perëndimor vazhdon të

jetë politika zyrtare rajonale duke hedhur poshtë frikën e "lodhjes së zgjerimit" në kuadrin

e krizës financiare greke, megjithatë euroskepticizmi është përhapur si një virus.

Në praktikë, europianët duket se janë të ndarë sa i takon pyetjes se çfarë të bëjnë me

Ballkanin dhe kanë adoptuar një qëndrim "të presim dhe të shohim"

Megjithatë shtyrja e pranimit të Ballkanit Perëndimor për një kohë të pacaktuar është një

rrezik edhe më i madh që mund të minojë përparimin e brishtë që është bërë në rajon.299

Premtimi i integrimit në BE nuk ka qenë vetëm katalizator për reforma , por edhe një

element politik që ka mbajtur Ballkanin së bashku dy dekada.

Duke e lënë zgjerimin në pritje, si tundohen të bëjnë disa vende, do të përkeqësoheshin

299

Mihail Arandarenko, ―Social Interests and the Global Crisis‖, NË Ritsa Panagiotou, ―The Greek

crisis as a crisis of EU enlargement: how will the Western Balkans be affected?‖ - F.104

174

problemet e Ballkanit Perëndimor duke sjellë dëme të pallogaritshme për ambiciet e

politikës së jashtme të BE-së. Për më tepër suksesi relativ i Rusisë për të stabilizuar

ekonominë dhe për të imponuar ligjin dhe rendin, ―mrekullitë‖ ekonomike të Kinës ende

autoritare dhe - e fundit por jo më pak - ringjallja e fuqishme e Turqisë si vend fqinj, kanë

hapur një llogaritje pragmatike dhe lojëra politike oportuniste për një sërë liderësh politike

të Ballkanit dhe elitave lokale. Në këtë mënyrë, në Ballkanin Perëndimor, Europa vepron

në një mjedis konkurrence me faktorët ndërkombëtarë alternative dhe modelet e zhvillimit

përkatëse.

Suksesi i pranimit në BE të Ballkanit Perëndimor është i nevojshëm si një pjesë e

suksesit të përgjithshëm të Europës për të vendosur veten si një faktor global të

qëndrueshëm dhe të fuqishëm në botën e sotshme dhe të nesërme. Për këtë arsye BE-ja ka

nevojë për një strategji gjithëpërfshirëse për integrimin e Ballkanit Perëndimor në rrjedhat

europiane.

Fleksibiliteti dhe gjithëpërfshirja duhet të jenë parimet bazë të strategjisë së BE-së

për aderimin e rajonit. Ky nuk do të jetë thjesht pranim - do të jetë një program zhvillimor

për integrimin ekonomik, institucional dhe arsimor. Mbështetja e elitavet reformiste me të

gjitha instrumentet e mundshme është e rëndësishme në dritën e mosmarrëveshjeve të

pazgjidhura kombëtare dhe të një tundimi të mundshëme në rritjen të alternativave

autoritare për zhvillimin e suksesshëm (Rusia, Kina, etj)

Për të siguruar skeptikët brenda BE-së dhe për të disiplinuar elitat e Ballkanit, BE-ja

duhet të zhvillojë dhe të përsosë mjetet e saj për të nxitur konsolidimin e shtetit të së

drejtës, para dhe pas anëtarësimit duke mos harruar disa faktore:

Së pari, zgjerimi nuk është në rrënjë të vështirësive aktuale të Europës. Kjo është më

tepër pjesë e zgjidhjes me qëllimin kryesor për të forcuar Bashkimin Europian. Zgjerimi

është duke promovuar stabilitetin ekonomik dhe financiar dhe mbështetur e rritjen e

mundësive të tregtisë dhe të biznesit në vendet aspirante, në mes tyre dhe mes BE-së dhe

atyre. Nëpërmjet ekonomive tona te ndër-lidhura, kjo përkthehet në një interes të

përbashkët në më shumë zhvillim dhe vende pune.

Së dyti, proçesi i zgjerimit është i bazuar në kushtëzim të rreptë. Zgjerimi nuk është një

udhëtim falas. Është një proçes i strukturuar me kujdes dhe çdo hap përpara bazohet në

progresin e vërtetë të arritur në terren dhe të rënë dakord nga të gjithë aktorët.

Së treti, proçesi i zgjerimit është i bazuar edhe në mësimet e nxjerra. BE përqëndrohet

në besueshmërinë e proçesit, duke e vënë sundimin e ligjit në qendër të proçesit. Për

vendet në transformim, zgjerimi lidhet me zbatimin dhe krijimin e një historiku në fusha të

tilla si të drejtat dhe liritë themelore, sundimi i ligjit, mirë-qeverisja dhe lufta kundër

korrupsionit dhe krimit të organizuar.

Ballkani Perëndimor tashmë duhet të kërkojë mënyrat e mundshme për të dale nga kjo

situatë. E vetmja qasje racionale që mund të mendohet, në mungesë të ndihmës së

konsiderueshme dhe thelbesore të BE-së në shkallën e parashikuar për vende të tilla si

Irlanda, Portugalia dhe Spanja, do të ishte që vendet e Ballkanit Perëndimor dhe të

Europës Juglindore, si një e tërë, të konsiderojnë mënyrat se si duhet të punojnë së bashku

për të konsoliduar rritjen rajonale. Padyshim ka pengesa politike për një bashkëpunim të

tillë, por përfitimet mund të jenë të mjaftueshme për t‘i kapërcyer ato, të paktën në bazë të

175

programeve praktike ekonomike të tilla si investimet rajonale në infrastrukturë, krijimi i

një tregu rajonal të punës, ndarja e kapacitetit kërkimor, krijimi i një sistemi të integruar

arsimor dhe të trajnimit të kapaciteteve rajonale. Qëllimi do të ishte kombinimi i burimeve

të konsiderueshme të rajonit në mënyrë të tillë që të arrihet ekonomia e shkallës dhe të

promovohet eksternaliteti në nivel rajonal për të nxitur rritjen ekonomike.

Për BE-në është koha të nisë një iniciativë të fortë për ta bërë më të fortë angazhimin e

saj në Ballkanin Perëndimor, duke respektuar premtimin e bërë pesëmbëdhjetë vjet më

parë në Selanik, për të zvogëluar tërheqjen ndaj Fuqive alternative dhe për të parandaluar

krizat e mëtejshme të dhunshme.

176

BIBLIOGRAFIA

Literatura e Botuar

Ahmet Davutoğlu, Stratejik Derinlik, Stamboll, Shtëpia Botuese, ―Küre Yayınları‖,

2001.

Ahmet Davutoğlu, Thellësia Strategjike - Pozita ndërkombëtare e Turqisë, Tiranë:

Shtëpia Botuese, ―Logos. A‖, 2010.

Dorian Jano, The Europeanisation of Western Balkans: a fuzzy set qualitative

comparative analysis of the new potential EU member states, Saarbrücken: Shtëpia

Botuese ,VDM Verlag Dr Mueller, 2010.

Didier Billion, La politique extérieure de la Turquie, une longue quête d‟identité,

Paris: Shtëpia Botuese, l‘Harmattan, 1997.

Ermelinda Meksi, Europa, Sfida dhe perceptime Tiranë: Shtëpia Botuese, Dudaj,

2005.

Eva Tafili, Nacionalizmi në Ballkanin postkomunist, Tiranë: Shtëpia Botuese Dudaj,

2003.

Ferdinand Schevill, Ballkani Historia dhe Qytetërimi, Tiranë: Shtëpia Botuese Eugen,

2002.

George Pagoulatos and Spyros Blavoukos, The Last Greek Presidency: Greece in

European Integration and the Four Greek Presidencies of the EU, Athens: Papazisis,

2004.

James Gow, The Serbian Project and its Adversaries, McGill-Queen's University

Press, Montreal , 2003.

Leonard Demi, European Enlargement and the Integration of the Western Balkan,

Tiranë: Botime Dudaj, 2009.

Mark Ndreca, Ballkani Perëndimor në Kontekstin e Sfidave të (Dez) Integrimit,

Tiranë: Botimet Geer, 2010.



177

Özden Zeynep Oktav, Turkey in the 21st Century: Quest for a New Foreign Policy,

New York: Shtëpia Botuese Routledge, 2011.

Paskal Fonten, Europa në 12 leksione, Shkup: Qëndra Informative e Bashkimit

Europian, 2010.

Richard C. Hall, The Balkan Wars 1912-1912 Prelude to the First World War,

Londër: Shtëpia botuese Routledge, 2002.

Ritsa Panagiotou, Greece‟s EU Presidency and the Challenge of Western Balkan

Enlargement Policies in Light of the Crisis, Graz, Working Paper No. 12, Austri:

Centre for Southeast European Studies, 2015

Stefano Bianchini, La questione jugoslava, Firence: Shtëpia botuese Giunti Editore,

1996.

Teresa Bertocchini, La violenza nei Balcani: alla ricerca delle cause storiche, Forlì:

Shtëpia botuese Tipolitografia Valbonesi, 1994.

Thoma Murzaku & Abaz Mullai & Nirvana Lazi, Historia e Ballkanit, Tiranë:

Shtëpia botuese SHBLU, 2002.

Thoma Murzaku & Abaz Mullai, Historia e Ballkanit: (shek. XIX-1918), Tiranë:

Shtëpia Botuese e Librit Universitar, 2008.

Xhavit Shala, Ballkani, Gjeopolitika dhe Siguria I, Tiranë: Qëndra Shqiptare e

Studimeve për Sigurinë Kombëtare, 2009.

Xhavit Shala, Ballkani, Gjeopolitika dhe Siguria II, Tiranë: Qëndra Shqiptare e

Studimeve për Sigurinë Kombëtare, 2009.

Pavlos Koktsidis, Ioannis Armakolas, Maja Maksimovic, Bledar Feta, The Western

Balkan EU Accession Process and the Greek Presidency 2014, Athine: Hellenic

Foundation for European & Foreign Policy, 2014.

Will Bartlett ,Vassilis Monastiriotis ( ed.), South East Europe after the Economic

Crisis: a New Dawn or back to Business as Usual?, Research on South Eastern

Europe European Institute (LSE), London, 2010.

Publikime zyrtare të Bashkimit Europian

178

Bashkimi Europian, Këshilli Europian, A Secure Europe in a Better World: European

Security Strategy, (Bruksel: 2003).

Bashkimi Europian, Këshilli Europian, Dichiarazione Dei Capi Di Stato o Di

Governo Della Zona Euro, ( Bruksel: 2011).

Bashkimi Europian, Këshilli Europian, ENLARGEMENT: Accession negotiations

with Turkey: General EU Position, ( Bruksel:2005).

Bashkimi Europian, Këshilli Rajonal I Bashkëpunimit, Regional Cooperation Council

(RCC) Strategy and Work Programme 2011 – 2013, (Sarajevë: 2010)

Bashkimi Europian, Komisioni Europian Kundër Racizmit dhe Intolerancës, ECRI

GENERAL POLICY RECOMMENDATION No. 7 ON NATIONAL LEGISLATION TO

COMBAT RACISM AND RACIAL DISCRIMINATION, (Strasburg:2002)

Bashkimi Europian, Komisioni Europian per Zgjerimin, ―Enlargement in perspective:

how do candidate and potential candidate countries perceive accession in the light of

the current crisis?‖ Speech by EU Commissioner Rehn in the European Parliament, /

13/195 (Bruksel: 2013).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian për Zgjerimin, ―EU Enlargement Five Years

on a Balance Sheet and What Next‖ Speech by EU Commissioner Rehn, / 09/292

(Bruksel: 2009).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Europa ne 12 leksione, (Bruksel: 2011).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Recommendations of the European

Commission on Turkey's Progress towards Accession, ( Bruksel: 2004).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Albania 2014 Progress Report, (Bruksel:

2014).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Albania 2018 Report, 2018 Communication

on EU Enlargement Policy, (Bruksel: 2018).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, A New Start for Europe: My Agenda for

Jobs, Growth, Fairness and Democratic Change, (Strasbourg: 2014).

179

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Communication from the Commission to

the Council and the European Parliament - Recommendation of the European

Commission on Turkey‟s progress towards accession /* COM/2004/0656 final */ , (

Bruksel: 2004).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Drejtoria e Përgjithshme për Çështjet

Ekonomike dhe Financiare, 7/2013, (Bruksel: 2013)

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Enlargement Strategy and Main Challenges

2011-2012, ( Bruksel: 2011).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, EU CANDIDATE AND PRE-ACCESSION

COUNTRIES ECONOMIC QUARTERLY, ( Bruksel: 2012).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, INSTRUMENT FOR PRE-ACCESSION

ASSISTANCE (IPA) REVISED MULTI-ANNUAL INDICATIVE FINANCIAL

FRAMEWORK FOR 2012-2013, ( Bruksel: 2011).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, JOINT REPORT TO THE EUROPEAN

PARLIAMENT AND THE COUNCIL on Kosovo'sprogress in addressing issues set

out in the Council Conclusions of December 2012 in view of a possible decision on

the opening of negotiations on the Stabilisation and Association Agreement, (

Bruksel: 2013).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Opinion on Turkey.s request for accession

to the Community , SECTOR(89) 2290 final, ( Bruksel: 1989).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Politica di coesione:risposta alla crisi

economica, ( Bruksel: 2009).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Regional cooperation in the western

Balkans -A policy priority for the European Union. (Bruksel: 2006).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Strategy for the Western Balkans: EU sets

out new flagship initiatives and support for the reform-driven region, (Strasbourg:

2018).

Bashkimi Europian, Komisioni Europian, Un piano europeo di ripresa economica.

(Bruksel: 2008 - IP/08/1771).

180

Bashkimi Europian, Komisioni i Pavarur per Turqinë, Turkey in Europe: More Than

a Promise, (Bruksel: 2004).

Bashkimi Europian, Parlamenti Europian, European Parliament plenary debate, 11

March 2009, ( Bruksel: 2009).

Bashkimi Europian, Parlamenti Europian, Address to the European Parliament on

Turkey, European Parliament Plenary Session, SPEECH/11/158, (Strasburg: 8 March

2011).

Bashkimi Europian, Parlamenti Europian, The Western Balkans and EU

Enlargement: Lessons learned, ways forward and prospects ahead, ( Bruksel: 2015).

Revista dhe periodike

Agim Isaku, ―Shengen" Ballkanik? Gazeta Shqip, Tiranë, 12 Janar 2009.

Arben Çela & Bonin Toptani, ―Ballkani mes nacionalizmit dhe ndërvarësisë‖,

Revista Mbrojtja, Vol. III, Nr. 9, Tiranë, 2005, F. 16 - 19.

Besnik Baka, “Integrimi evropian, faktor nxitës apo pengues në bashkëpunimin

Ballkanik?” Gazeta Koha Jonë, Tiranë, 04.01.2009.

Besnik Mustafaj, ―Një vështrim Ballkanik drejt Euromesdheut‖, Gazeta Panorama.

Nr. 2720, Tiranë, 10 Maj 2010, F. 1,16.

Birgül Demirtaş, ―Turkey and the Balkans: Overcoming Prejudices, Building Bridges

and Constructing a Common Future‖, Perceptions, Vol. XVIII, N.2, Summer 2013, f.

163 – 184.

Chris Rumford, ―Turkey and European Union enlargement : cross-border projects and

the preaccession strategy for non-members‖ , New Perspectives on Turkey, Vol. 19,

Fall 1998, pp. 71-96.

Donatos Papagiani, ―Strategjia e re e Bashkimit Evropian per zgjerimin‖, Revista

Polis, Vol. 7, Tiranë, 2008, F. 121 – 130.

181

Dorian Jano, ―From ‗Balkanization‘ to ‗Europeanization‘:The Stages of Western

Balkans Complex Transformations”, L‟Europe en formation, Vol. 3-4, Centre

international de formation européenne, Nisë, Francë, 2008, F. 54-69.

Edval Zoto, ―The EU and the Balkans: historical parallels, the level of integration and

questions unanswered‖, European Union Foreign Affairs Journal, No. 1,

Rangendingen, Germany, LIBERTAS – Europaeisches Institut Gmbh, 2010 - F. 45-

49.

Emir Hadžikadunić, “European colony or an associated member of the European

Union‖, Croatian International Relations Review, Vol.10 No.36/37 October 2004, F.

104-109.

Ermelinda Meksi, ―Statusi si garanci për progress”, Gazeta Shqip, Tiranë, 12 Dhjetor 2013.

Firat Bayar, ―Membership of Turkey to the European Union: An Added Value, not a

Burden‖, European Perspectives – Journal on European Perspectives of the Western

Balkans Vol. 3, No. 2 (5), October 2011, F. 33-52.

Gazmend Qorraj, ―Integrating the Western Balkans into the European

Union:Overcoming Political and Economic Constraints‖, European Perspectives –

Journal on European Perspectives of the Western Balkans, Vol. 2, No. 2, Sllovenia,

October 2010, F. 79-92.

Güngör Turan, Arlind Bala, ―European Crisis and the Effect on Albanian Economy‖,

Academic Journal of Interdisciplinary Studies, Vol. 3, No. 3, June 2014, Rome, Italy,

F. 230 – 237.

Haralambos Kondonis, ―Prospects for Balkan Cooperation after the Disintegration of

Yugoslavia‖, East European Quarterly, Vol. 32, No. 3, Fall 1998, Chicago, USA

Iliaz Labi, ―Drejt antarësimit në BE‖, Revista Diskutime, Viti II, Nr. 8, Shkup, 2013,

F 108-115.

Ivana Bozic Miljkovic, ―Serbian Economy in Transitional, European and World

Economic Crisis‖, European Scientific Journal, Vol . 9 , No. 7, March

2013,Euroepan Scientific Institute ( ESI), Portugal, F. 38-55.

Kasem Cenaj , Myzafer Elezi, ―Albania's integration challenges for

strengthening of public administration in the context of EU integration‖, The

http://www.cife.eu/

http://www.cife.eu/


https://hrcak.srce.hr/index.php?show=toc&id_broj=673

182

Macrotheme Review, 3(5), Special Issue IV-2014, F. 62-67.

Klodiana Beshku, ―Ballkani Perëndimor dhe shkaqet historike te destabilizimit te

tij‖, Revista Polis, Vol. 7, Tiranë, 2008, F. 93-108.

Majlinda Bashkurti, ―Bashkëpunimi Rajonal filozofi e re për zgjidhjen e konflikteve‖,

Revista Mbrojtja, Nr. 3, Tiranë, 2006, F. 22-26.

Nataša Beširević, ―Ethnic Conflicts in the Former Yugoslavia as a Consequence of

Nation-State Building‖, Journal of Ethnic Studies, No. 61, April 2010, F. 42–61.

Othon Anastasakis, ―The Europeanization of the Balkans‖, Brown Joumal of World

Affair, Vol. XII, No. I, SUMMER / FALL 2005, Brown University's Watson Institute

for International Studies, Sh.B.A - F.77-88.

Ramadan Çipuri & Albi Koçibelli, ―Albanian Attitudes toward European

Integration‖, Europen Studies Journal, Year 2, vol 2, January – March, 2011.

Ritsa Panagiotou, ―The Greek crisis as a crisis of EU enlargement: how will the

Western Balkans be affected?‖, Southeast European and Black Sea Studies Journal,

Vol 13 – Isssue 1, 2013, F. 89 – 104.

Roberto Belloni, ―European Integration and the Western Balkans: Lessons, Prospects,

and Limits‖, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, Vol 11, Nr. 3, Shtator

2009, F 313 – 331.

Sabrina P. Ramet, ―Balkan Babel: The Disintegration of Yugoslavia from the Death

of Tito to the Fall of Miloševic‖, National Security and the Future, Vol.2, No.3-4,

September 2001, F.203-205.

Shaban Murati, ―Europa e dy shpejtësive dhe Shqipëria: Antaresimi ne BE‖, Gazeta

shqiptare. - Nr. 5461, 14 nëntor, 2011, F.1,22.

Stefano Bianchini, ―Crisi economica globale e stabilità balcanica. Economia, politica

e riforme: quale impatto sulla sicurezza regionale?‖, Portal on Central Eastern and

Balkan Europe, No. 3, 2010.

Tatjana Slijepèeviæ, Perspektiva e re për Ballkanin Perëndimor brenda Strategjisë së

Rajonit të Danubit, Çështje Europiane dhe të Sigurisë, Nr. 23, Instituti për

Demokraci dhe Ndërmjetësim, Tiranë, 2012, F. 85 – 98.

http://www.tandfonline.com/toc/fbss20/current

183

Teuta Arifi, ―Bashkëpunimi si katalizator për zhvillimin e Bashkimit Europian‖,

Revista Diskutime, Nr. 1/2, Viti I, Shkup, Nëntor 2012, F.17.

Valere Philip Gagnon, ―Ethnic Nationalism and International Conflict: The Case of

Serbia‖, International Security, Vol. 19, No. 3, 1994, F.130-166

Vojsava Kumbulla, ―Problematikat e vendeve te Ballkanit Perëndimor dhe rruga e

tyre e integrimit‖, Revista Diskutime, Viti II, Nr. 6, Shkup, 2013, F. 324 – 333.

Konferenca dhe monografi

Ali Arslan, ―Comparison of the relations between the EU and Western Balkan states

with the relations between the EU and Turkey‖, NË First International Conference

on Balkans Studies (ICBS 2008) - Integration of the Western Balkans Into Euro-

Atlantic Structures – Future Challenges, Epoka University, Tirana, 07-08 November

2008, f. 3-11.

Anna Orosz, ―European Integration of the Western Balkan Countries: the Way

Behind and Ahead”, NË EU Integration of the Western Balkans and the Hungarian

EU Presidency Conference, Budapest, Hungari, 11 November 2010.

Antonija Petričušić, ―Regional Cooperation in the Western Balkans – a Key to

Integration into the European Union‖. NË - Advanced Issues of European Law, Inter

University Centre, Dubrovnik, Croatia, 29 February – 7 March, 2004.

Blerim Reka, ―Delayed EU Enlargement to the Western Balkans‖, NË - The

European Union and the Politicization of Europe, Euroacademia International

Conference, Vienna, 8-10 Dhjetor 2011.

Christophe Solioz, ―Balkan‘s Integration Process at the Crossroads - Rethinking

Southeastern Europe through a pan-European perspective‖ NË - Transcending

Europe‟s Borders: The EU and Its Neighbours, Association for East European

Studies,Berlin, 2 Gusht, 2007.

Göknil Erbaş, ―EU‘s Foreign Policy Towards the Balkans and Future Prospects of

Turkey‘s Membership of EU for the Region‖, NË 4th International Conference on

European Studies, “Social, Economic and Political Transition of the Balkans” (ICES

2013), Epoka University, Tirana, 08-09 November 2013.

184

Jelena Obradovic-Wochnik, ―The role of the ICTY in promoting reconciliation‖ NË

The European Future of the Western Balkans Thessaloniki @ 2010 ( 2010 – 2013),

European Union Institute for Security Studies, Francë: 2013, F. 93 – 100.

Marcin Czaplinski, The Western Balkans and the Concept of Multi-Ethnic Societies:

Progress and Challenges, NË - Interethnic Relations in the Western Balkans:

Problems, Instruments and Prospects for the Future, Suedosteuropa-Gesellschaft

Berlin, 12-13 Shtator, 2003.

Milena Jovičić, ―The onset of the economic crisis in the West Balkans‖, NË -

Economic Policy and Global Recession, University of Belgrade, Belgrad, 25-27

September 2009.

Nicola Brambilla, ―Il Crollo della Federazione Jugoslava e lo sviluppo delle ideologie

nazionaliste‖, (Tezë Doktorrature), Universiteti i Padovës, Itali, 2014.

Semiha Loca & Bardhyl Ceku, ―Balkan Countries Integration Into EU: Problems and

Perspectives for Albania‖, NË Economic Integration, Competition & Cooperation,

University of Rijeka, Croatia, 1-3 Prill, 2009.

Ylber Sela, Bekim Maksuti, ―Futur Enlargement of the EU- The Challenge Call

Western Ballkan and Turkey‖ NË Euroacademia International Conference - The

European Union and the Politicization of Europe, Vienna, 8 – 10 December 2011.

Burime online

―The dangers of debt - Lending weight‖, The Economist, 14.09.2013. [Online]. Marrë

nga: http://www.economist.com/news/schools-brief/21586284-second-our-series-

articles-financial-crisis-looks-role-debt-and

Adèle Brown & Michael Attenborough, EU Enlargement: the Western Balkans,

―HOUSE OF COMMONS LIBRARY‖,(17/27), Londër 2007, [Online], marrë nga:

http://researchbriefings.files.parliament.uk/documents/RP07-27/RP07-27.pdf.

Albanian Centre for Competitivennes and International Trade, Analizë e Kostove dhe

Përfitimeve Politike dhe Ekonomike të Proçesit të Integrimit të Shqipërisë në

Bashkimin Europian, Tiranë, Shtator 2014, [Online]. Marrë nga:




http://researchbriefings.files.parliament.uk/documents/RP07-27/RP07-27.pdf


185

Alessio Pisano, ―Cosa si intende per Europa a due velocità. Parola al professor Curti

Gialdino‖, Il Fatto Quotidiano, 23.02.2017, [online], Marrë nga:

https://www.ilfattoquotidiano.it/2017/02/23/cosa-si-intende-per-europa-a-due-

velocita-parola-al-professor-curti-gialdino/3408916/

Alex Hunt & Brian Wheeler, ―Brexit: All you need to know about the UK leaving the

EU”, BBC News, 22 February 2018, [online], Marrë nga:


Amanda Paul, (2011), The Turkey-EU deadlock, European Policy Center, (Bruksel:

2011), [Online], Marrë nga:

http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_1220_the_turkey-eu_deadlock.pdf

Anastas Vangeli, ―The New Kid on the Block: A Short Intro to the China-WB

Relationship‖, Balkans in Europe Policy Blog, 20 January 2015, [Online], Marrë nga:

http://www.biepag.eu/2015/01/20/the-new-kid-on-the-block-a-short-intro-to-the-

china-wb-relationship/

Balkans in Europe Policy Advisory Group, The Unfulfilled Promise: Completing the

Balkan Enlargement, Policy Paper 5/2014, Graz, Austri: 2014 [Online], Marrë nga:

http://www.balkanfund.org/publib/biepag/Unfulfilled-Promise-Completing-the-EU-

Enlargement-to-the-Balkans.pdf

Besar Likmeta, ―Greek Crisis ‗Undermined Balkan EU Accession Hopes‘‖,

BalkanInsight, 104 Korrik 2014, [online], Marrë nga:

http://www.balkaninsight.com/en/article/greek-crisis-undermined-neighbors-eu-bids

Carola Cerami, ―Turkey and Europe: the Crucial Transition of the 1970s‖, European

Perspectives Journal on European Perspectives of the Western Balkans,

[Online],Vol. 3, No. 2 (5), October 2011, f. 13-32 - Marrë nga:

http://stara.cep.si/dokumenti/Turkey%20and%20Europe%20-

%20the%20Crucial%20%20Transition%20of%20the%201970s%20-

%20Carola%20Cerami.pdf

Charlemagne (Directorate-General for Economic and Financial Affairs), ―Britain and

the EU summit. Europe's great divorce‖, The Economist, 09.12.2011. [Online]. Marrë

nga: http://www.economist.com/blogs/charlemagne/2011/12/britain-and-eu-summit

Charlemagne (Directorate-General for Economic and Financial Affairs), ―The future

of the EU. Two-speed Europe, or two Europes?‖, The Economist, 10.11.2011.

[Online]. Marrë nga: http://www.economist.com/blogs/charlemagne/2011/11/future-




http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_1220_the_turkey-eu_deadlock.pdf





http://www.balkaninsight.com/en/article/greek-crisis-undermined-neighbors-eu-bids




http://www.economist.com/blogs/charlemagne/2011/12/britain-and-eu-summit

http://www.economist.com/blogs/charlemagne/2011/11/future-eu

186

eu

Charlemagne (Directorate-General for Economic and Financial Affairs), ―The costs

of a Greek exit. Cutting up rough‖, The Economist, 26.05.2012. [Online]. Marrë

nga:http://www.economist.com/node/21555923

Charlie Cooper, Quentin Ariès & Tom McTaguer, “Who‘s who in the Brexit talks‖,

Politico Magazine, 18.06.2017, [online], Marrë nga:


CNN, Europe hails AKP victory in Turkey, 4 Nëntor 2002, [online], Marrë nga:

http://edition.cnn.com/2002/WORLD/europe/11/04/turkey.elections/

Corina Stratulat, EU enlargement to the Balkans: the show must go on, European

Policy Centre, Tetor 2012, [Online], Marrë nga:

http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_2988_eu_enlargement_to_the_balkans.pd

f

Corrado Lamartire, ―Turchia 2012: tra neo-ottomanismo economico e politica

europea‖, Globalist Syndication, [online], Marrë nga:

http://www.globalist.it/world/articolo/5960/turchia-2012-tra-neo-ottomanismo-

economico-e-politica-europea.html

Cüneyt Yenigün, “Balkan Multiculturism: Sample to its own & to the EU‖, European

Studies Journal, [Online], Vol. I, No.1, Tiranë, 2010,- F.1, Marrë nga:

https://www.researchgate.net/profile/Cueneyt_Yeniguen/publication/278023306_Bal

kan_Multiculturism_Sample_to_Its_Own_and_to_the_EU/links/55795a0708ae75215

8704bcb/Balkan-Multiculturism-Sample-to-Its-Own-and-to-the-EU.pdf

Davide Denti, The EU and the Balkans in Thessaloniki, 11 years later. What went

wrong?, Graz, Austri, 2014, [Online], Marrë nga: http://www.suedosteuropa.uni-

graz.at/biepag/node/87

David M. Herszenhorn & Charlie Cooper, ―First Brexit talks in a month — but no

progress‖, Politico Magazine, 11.09.2017, [online], Marrë nga:


Denisa Kostovicova, Brexit‟s twin risks for the Balkans, 06.12.2016, [Online], Marrë

nga: http://europesworld.org/2016/12/06/bre

Devis Kemal, Visions of Europe, Turkish Policy Quarterly, Vol. 3, No. 3, Fall 2004.

http://www.economist.com/blogs/charlemagne/2011/11/future-eu
















https://www.politico.eu/author/david-herszenhorn/



http://europesworld.org/author/denisakostovicova/

187

[online], Marrë nga: http://turkishpolicy.com/article/107/visions-of-europe-fall-2004

Didem Özdemir Albayrak & Kürşad Turan, ―Neo-Ottomanism in Turkish Foreign

Policy Through the Lenses of the Principal-Agent‖, Security Strategy and Political

Studies Journal (SSPS), Vol. 1, Issue 1, Summer 2016, f. 129 - 154, [online], Marrë

nga: http://ssps.gazi.edu.tr/index.php/dergi/article/view/7/0

Diletta Paoletti, ―Europa a due velocità sì o no?‖, Liberagiustizia, [Online], Marrë

nga:http://www.libertaegiustizia.it/2012/10/23/europa-a-due-velocita-si-o-no/

Dimitar Bechev, The Periphery of the Periphery: The Western Balkans and the Euro

Crisis, European Council on Foreign Relations, (ECFR), Londer:2012, [Online],

Marrë nga:

http://www.ecfr.eu/publications/summary/the_periphery_of_the_periphery_the_weste

rn_balkans_and_the_euro_crisis

Ermelinda Meksi, ―Pas Statusit, e përpjeta e fortë e anëtarësimit”, Revista Java,

Tiranë, Korrik 2014, [Online], Marrë nga:

http://www.revistajava.al/politike/201477/pas-statusit-e-perpjeta-e-forte-e-

anetaresimit

Erwan Lannon, ―The Long and Winding Road of Turkish Accession to the EU‖,

Collegium, No.31, Spring 2005, F. 14, [Online], Marrë nga:


Esra Bulut, ―The Role of Religion in Turkish Reactions to Balkan Conflicts‖, Turkish

Policy Quarterly, Vol. 3, Nr. 1, Spring 2004, F.84 -97, [online], Marrë nga:

http://turkishpolicy.com/article/83/the-role-of-religion-in-turkish-reactions-to-balkan-

conflicts-spring-2004

Euronews, Erdogan deflects reform criticism, questions EU honesty, 30 Janar 2010,

[Online], Marrë nga: http://www.euronews.net/2010/01/30/erdogan-deflects-reform-

criticism-questions-eu-honesty/.

European Movement Albania (EMA), Selanik 2014: Në kërkim të riafirmimit të

besueshmërisë së proçesit të zgjerimit të Bashkimit Europian, Tiranë, 2011, [Online],

Marrë nga:


European Stability Initiative, (2008), ESI Briefing: Turkey‟s Dark Side: Party

closures, conspiracies and the future of democracy, Bruksel, ERSTE Stiftung,


http://www.libertaegiustizia.it/2012/10/23/europa-a-due-velocita-si-o-no/






http://turkishpolicy.com/article/83/the-role-of-religion-in-turkish-reactions-to-balkan-conflicts-spring-2004

http://turkishpolicy.com/article/83/the-role-of-religion-in-turkish-reactions-to-balkan-conflicts-spring-2004

http://www.euronews.net/2010/01/30/erdogan-deflects-reform-criticism-questions-eu-honesty/

http://www.euronews.net/2010/01/30/erdogan-deflects-reform-criticism-questions-eu-honesty/


188

[Online]. Marrë nga:


European Stability Initiative, (2010), A very special relationship. Why Turkey‟s EU

Accession Process Will Continue, Bruksel, ERSTE Stiftung. [Online]. Marrë nga:


European Stability Initiative, (2010), Beyond Enlargement Fatigue? Part 1 - The

Great Debate – Germany, Turkey and the Turks, Bruksel, ERSTE Stiftung. [Online].

Marrë nga: http://www.esiweb.org/pdf/esi_document_id_74.pdf

European University Institute – Robert Schuman Centre for Advanced Studies,

Stabilisation and Integration Perspectives for the Western Balkan, Workshop, 21

April 2009, Sciences Po Paris, Central and Eastern European Campus, Dijon, France,

[Online]. Marrë nga: https://ec.europa.eu/neighbourhood-

enlargement/sites/near/files/pdf/publication/stabilisation_and_integration_perspective

s_for_the_western_balkans_en.pdf

European University Institute – Robert Schuman Centre for Advanced Studies,

Accession of the Western Balkans to the EU: Evaluating a process, Workshop, May

11, 2010, Sciences Po Paris, Central and Eastern European Campus, Dijon, France,

[Online], Marrë nga: https://ec.europa.eu/neighbourhood-

enlargement/sites/near/files/pdf/publication/20100609_att4639135.pdf

Faton Abdullahu, ―Nacionalizmat e Ballkanit dhe Ballkandemokracia‖, Revista

Juridica, Nr 327(497), Prishtinë, 2014, [online], Marrë nga: http://www.kolegji-

juridica.org/new_web/wp-content/uploads/2017/03/Mr.sc_.-Faton-ABDULLAHU-

Nacionalizmat-e-ballkanit-dhe-ballkandemokracia.pdf

Flavia Provenzani, Brexit: significato e conseguenze, 20 June 2017, [online], Marrë

nga: https://www.money.it/Brexit-significato-e-conseguenze

Foreign Minister Droutsas‘ speech at the European Policy Center (EPC): ―A new

European agreement on the Balkans and Turkey: Greece‟s role‖, 22 November 2010,

[Online], Marrë nga: http://www.mfa.gr/en/current-affairs/statements-

speeches/foreign-minister-droutsas-speech-at-the-european-policy-center-epc-new-

european-agreement-on-the-balkans-and-turkey-greeces-role.html

Francesco Martino, Europa a più velocità, i Balcani arrancano, 10.12.2011, [Online],

Marrë nga: http://www.balcanicaucaso.org/aree/Balcani/Europa-a-piu-velocita-i-

Balcani-arrancano-109124



https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/publication/stabilisation_and_integration_perspectives_for_the_western_balkans_en.pdf







https://www.money.it/Brexit-significato-e-conseguenze

http://www.mfa.gr/en/current-affairs/statements-speeches/foreign-minister-droutsas-speech-at-the-european-policy-center-epc-new-european-agreement-on-the-balkans-and-turkey-greeces-role.html



http://www.balcanicaucaso.org/Autori/Francesco-Martino



189

Giuliano Quattroni, IPA per i Balcani Occidentali e la Turchia, 03 Dhjetor 2008,

[Online], Marrë nga: http://www.balcanicaucaso.org/Tesi-e-ricerche/IPA-per-i-

Balcani-Occidentali-e-la-Turchia

Hajrudin Somun, ―Turkish Foreign Policy in the Balkans and ―Neo-Ottomanism‖: A

Personal Account” Insight Turkey, Summer 2011, Vol/ 13, N.3, f. 33-41, [online],

Marrë nga: https://www.insightturkey.com/author/hajrudin-somun/turkish-foreign-

policy-in-the-balkans-and-neo-ottomanism-a-personal-account

Hannes Swoboda, Ernst Stetter & Jan Marinus Wiersma, EU Enlargement anno 2012

- A Progressive Engagement. European Forum for Democracy and Solidarity,

Bruksel:2012, [Online], Marrë nga: http://www.feps-

europe.eu/en/publications/details/125

Harris Milonas, The Future of Euro-Atlantic Integration in the Western Balkans,

PONARS Eurasia Policy Memo No. 208, June 2012, [Online], Marrë nga:

https://www2.gwu.edu/~ieresgwu/assets/docs/ponars/pepm208.pdf

Heather Grabbe, Gerald Knaus and Daniel Korski, BEYOND WAIT-AND-SEE: THE

WAY FORWARD FOR EU BALKAN POLICY, European Council on Foreign

Relations, (ECFR), ,Londer:2010 , [Online], Marrë nga: http://www.ecfr.eu/page/-

/ECFR21_BALKAN_BRIEF.pdf

İnan Rüma, ―Turkish Foreign Policy Towards the Balkans: New Activism, Neo-

Ottomanism or/so What?”, Turkish Policy Quarterly, Vol. 9, Nr. 4, Winter 2010, F.

133-140, [online], Marrë nga:


Institute for Regional and Internationa Studies, (IRIS), THE WESTERN BALKANS:

BETWEEN THE ECONOMIC CRISIS AND THE EUROPEAN PERSPECTIVE,

Sofje:2010, [Online], Marrë nga: www.iris-bg.org/fls/The_Western_Balkans.pdf

Jacques Rupnik (ed), (2010), The challenges of EU enlargement in the Balkans,

Institute for Security Studies, Paris, Challiot Paper, [Online], Marrë nga:

http://www.iss.europa.eu/publications/detail/article/the-challenges-of-eu-

enlargement-in-the-balkans/

Jacques Rupnik (ed), (2011), The Western Balkans and the EU: „the hour of Europe‟,

Institute for Security Studies, Paris, Challiot Paper, [Online], Marrë nga:

http://www.balcanicaucaso.org/Tesi-e-ricerche/IPA-per-i-Balcani-Occidentali-e-la-Turchia

http://www.balcanicaucaso.org/Tesi-e-ricerche/IPA-per-i-Balcani-Occidentali-e-la-Turchia



http://www.feps-europe.eu/en/publications/details/125

http://www.feps-europe.eu/en/publications/details/125

https://www2.gwu.edu/~ieresgwu/assets/docs/ponars/pepm208.pdf




http://www.iris-bg.org/fls/The_Western_Balkans.pdf

http://www.iss.europa.eu/publications/detail/article/the-challenges-of-eu-enlargement-in-the-balkans/

http://www.iss.europa.eu/publications/detail/article/the-challenges-of-eu-enlargement-in-the-balkans/

190


Jennifer Rankin, ―Turkey's long road to EU membership just got longer‖, The

Guardian, 20 Korrik 2016, [online], Marrë nga:

https://www.theguardian.com/world/2016/jul/20/turkeys-long-road-to-eu-

membership-just-got-longer

Justin Vaïsse, Sussi Denison, Euroepan Foreign Policy Scorecard 2013, European

Council on Foreign Relations, Londër, 2013, [Online], Marrë nga:

www.ecfr.eu/page/-/ECFR73_SCORECARD_2013_AW.pdf

Karl Lamers & Wolfgang Schäuble, (1994), Überlegungen zur europäischen Politik,

[Online], Marrë nga: https://sozialkunde.jimdo.com/2016/10/24/eu-das-

positionspapier-von-sch%C3%A4uble-und-lamers-1994-eine-noch-noch-aktuelle-

krisenanlyse-unterrichtsstunde-vom-28-10-2016-sozi-lk-13/

Katinka Barysch, Can Turkey combine EU accession and regional leadership?,

Centre for European Reform (CER), Londër: 25 Janar 2010, [Online], Marrë nga:

http://www.cer.org.uk/sites/default/files/publications/attachments/pdf/2011/pb_barysc

h_turkey_25jan10-232.pdf

Kirk Lisbeth, ―Turkish leader warns of terror wave if EU rejects membership‖,

Euobserver, 13 December 2004, [Online], Marrë nga:

https://euobserver.com/enlargement/17976

Krzysztof Bobinski, ―Turkey must Enrich the European Union‘s Political

Imagination‖ NË - The Cost of No EU-Turkey III: Five Views, Open Society

Foundation, Istanbul 2011, [Online], Marrë nga: http://aciktoplumvakfi.org.tr/pdf/the-

cost-of-no-eu-turkey-III-five-wiews.pdf.

La questione dell‟Europa a più velocità quindici anni dopo il 190ocument Schäuble-

Lamers . 26. Prill 2009, [Online] Marrë nga:

http://www.alternativaeuropea.org/documenti/aemag/Edit26.htm

Laura Basiacco, ―I Balcani Occidentali: Dalla dissoluzione della Jugoslavia

all'ingresso nell'Unione Europea. Il caso della Bosnia ed Erzegovina‖, Osservatorio

Balcani e Caucaso, 06 November 2014, [Online], Marrë nga:

https://www.balcanicaucaso.org/content/download/118211/971322/version/1/file/Bal

caniOccidentali.pdf




http://www.ecfr.eu/page/-/ECFR73_SCORECARD_2013_AW.pdf

http://www.cducsu.de/upload/schaeublelamers94.PDF

http://www.cer.org.uk/sites/default/files/publications/attachments/pdf/2011/pb_barysch_turkey_25jan10-232.pdf

http://www.cer.org.uk/sites/default/files/publications/attachments/pdf/2011/pb_barysch_turkey_25jan10-232.pdf

https://euobserver.com/enlargement/17976



https://www.balcanicaucaso.org/content/download/118211/971322/version/1/file/BalcaniOccidentali.pdf

https://www.balcanicaucaso.org/content/download/118211/971322/version/1/file/BalcaniOccidentali.pdf

191

Lubos Pastor, Brexit versus Grexit: Why you might call a referendum and then reject

its outcome, CEPR‘s Policy Portal, F.1, [Online], Marrë nga:

https://voxeu.org/article/brexit-versus-grexit-why-you-might-call-referendum-and-

then-reject-its-outcome

Luca Romano, ―La BCE in campo contro Brexit: "Rischio per crescita Eurozona", Il

Giornale, 16 June 2016, [online], Marrë nga:

http://www.ilgiornale.it/news/mondo/bce-campo-contro-brexit-rischio-crescita-

eurozona-1272360.html

Luigi Narbone, ―EU-Turkey relations after the coup‖, Euobserver, 28 Korrik 2016,

[Online]. Marrë nga: https://euobserver.com/opinion/134518

Mahir Ilgaz & Ilke Toygür, EU-Turkey Accession Negotiations: the State of Play and

the Role of the New Turkish Foreign Policy, Working Paper 08/2011, Elcano Royal

Institute, 05 Janar 2015, [Online], Marrë nga:

http://www.realinstitutoelcano.org/wps/wcm/connect/336d3e00465f52cda4c4bfc4d09

0bb2e/WP8-

2011_Ilgaz+_Toygur_EU_Turkey+_Accession+_Negotiations_Turkish+_Foreign+_P

olicy.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=336d3e00465f52cda4c4bfc4d090bb2e.

Maia Dimitrova, ―Which path will Turkey take after the failed coup d‘état?‖

International Security Observer, 23 Gusht 2016, [Online]. Marrë nga:


Mehmet Ögütçü, ―Turkey and the European Union: how to achieve a forward-looking

and "win-win" accession by 2015?‖, Collegium, No.31, Spring 2005, F. 37-55,

[Online], Marrë nga:


Milica Delevic, “Regional cooperation in the Western Balkans”, Chaillot Paper No

104, Union Institute for Security Studies, Paris, 01 July 2007, [Online], Marrë nga:


Ministria e Punëve të Jashtme të Greqisë, Agenda 2014, [Online], 14.02.2011, Marrë

nga: http://www.mfa.gr/images/docs/periferiaki_politiki/agenda_2014_en.pdf

Nikola Dimitrov, Marika Djolai & Natasha Wunsch, Removing obstacles to EU

accession: Bilateral disputes in the Western Balkans. Bilateral disputes as a stability

risk and a stumbling block for accession, Centre for Southeast European Studies,

https://voxeu.org/article/brexit-versus-grexit-why-you-might-call-referendum-and-then-reject-its-outcome

https://voxeu.org/article/brexit-versus-grexit-why-you-might-call-referendum-and-then-reject-its-outcome

http://www.ilgiornale.it/news/mondo/bce-campo-contro-brexit-rischio-crescita-eurozona-1272360.html

http://www.ilgiornale.it/news/mondo/bce-campo-contro-brexit-rischio-crescita-eurozona-1272360.html

https://euobserver.com/opinion/134518








http://www.mfa.gr/images/docs/periferiaki_politiki/agenda_2014_en.pdf

192

Beograd:2016, [Online]. Marrë nga:

http://www.punetejashtme.gov.al/files/userfiles/Policy_brief_-

_Bilateral_Disputes_study.pdf

Nikolaos Blome, Giorgos Christides, Christian Reiermann & Gregor Peter Schmitz,

―Grexit Grumblings: Germany Open to Possible Greek Euro Zone Exit‖, DerSpiegel.

[Online], Marrë nga: http://www.spiegel.de/international/europe/merkel-and-

germany-open-to-possible-greek-euro-zone-exit-a-1011277.html

Oğuz Demiral, The Added Value of Turkish Membership to European Foreign

Policy, Turkish Policy Quarterly, Vol. 2, No 4, Winter 2003, [online], Marrë nga:

http://turkishpolicy.com/article/65/the-added-value-of-turkish-membership-to-

european-foreign-policy-winter-2003

Ömer Taspinar, (2004), Changing parameters in U.S – German-Turkish Relations:

Future Scenarios, Berlin, American Institute for Contemporary German Studies, John

Hopkins University, [Online], https://www.brookings.edu/research/changing-

parameters-in-u-s-german-turkish-relations/

Ömer Taspinar, ―Turkey‟s Middle East Policies- Between Neo-Ottomanism and

Kemalism”, Washingtone, Carnegie Middle East Center, nr.10, Shtator 2008,

[online], Marrë nga: http://carnegieendowment.org/files/cmec10_taspinar_final.pdf

Öztin Akgüc, ―Turchia: L‘adesione impossibile‖, VOXeurop, 11.03.2013, [Online],

Marrë nga: http://www.voxeurop.eu/it/content/article/3520481-l-adesione-impossibile

Péter Balazs, ―The Long Story of Turkey and the EU‖, NË The Cost of No EU-Turkey

III: Five Views, Open Society Foundation, Istanbul 2011, [Online], Marrë nga:

http://aciktoplumvakfi.org.tr/pdf/the-cost-of-no-eu-turkey-III-five-wiews.pdf.

Pierre Mirel, The Western Balkans: between Stabilisation and Integration in the

European Union, Policy Paper, European issues n°459, Fondation Robert Schuman,

Bruxelles 2018, [Online], Marrë nga: https://www.robert-

schuman.eu/en/doc/questions-d-europe/qe-459-en.pdf

R. Rosa Balfour & Corina Stratulat, ―Enlargement to the Balkans: one step forward,

two steps back‖, European Policy Centre, 12 Dhjetor 2011, [Online], Marrë nga:

http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_1379_enlargement_to_the_balkans.pdf

Raphael Koumeri, Soumi Papadopoulou & Ornela Koleka, Shaping EU-Western

Balkan co-operation in the field of ICT Research & Development in the period 2008-








http://turkishpolicy.com/author/66/oguz-demiralp

http://turkishpolicy.com/article/65/the-added-value-of-turkish-membership-to-european-foreign-policy-winter-2003

http://turkishpolicy.com/article/65/the-added-value-of-turkish-membership-to-european-foreign-policy-winter-2003


http://www.voxeurop.eu/it/content/author/3512381-oeztin-akguec




http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_1379_enlargement_to_the_balkans.pdf

193

2013: Priorities and Recommendations, SCORE Project, 03.12.2008, [Online], Marrë

nga:http://wbc-inco.net/object/document/7753/attach/MicrosoftWord-

D7_PolicyPaper_3.12.2008.pdf

Rene Cuperus, ―Europe‘s Revolt of Populism and the Turkish Question‖ NË

Perceptions and Misperceptions in the EU and Turkey, Stumbling Blocks on the Road

to Accession‟, Centre for European Security Studies, ( Leiden, Hollande:2008)

[Online], Marrë nga: http://www.cess.org/publications/papers/view/?id=25

Richard Carter, ―Turkey and the long road to prosperity‖, EUOBSERVER, 17

December 2004, [Online], Marrë nga: https://euobserver.com/economic/17994

Rilind Kabashi, Effects of the Global Crisis on Macedonia: A Counterfactual

Analysis, Banka Kombëtare e Republikës së Maqedonisë, F.1, [Online], Marrë nga:

http://www.nbrm.mk/WBStorage/Files/WebBuilder_Counterfactual_analysis_Rilind

Kabashi.pdf

Rosa Balfour & Corina Stratulat, ―The enlargement of the European Union‖,

European Policy Centre, Bruksel, 2012, [Online], Marrë nga:


Rosa Balfour, ―Between the past and the future: unfinished business in the EU and

the Balkans‖, European Policy Centre, 26 Qershor 2011, [Online], Marrë nga:

http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_2729_between_the_past_and_the_future.

pdf

Salvatore Sinagra, ―L‘adesione della Turchia all‘Unione europea: la storia infinita‖,

Eurobull, 21 Qershor 2013, [Online], Marrë nga: http://www.eurobull.it/L-adesione-

della-Turchia-all-Unione-europea-la-storia-infinita,05831

Sara Bagnato, L'assistenza Ue ai Balcani occidentali, Osservatorio Balcani e

Caucaso, 14 Janar 2011, [Online], Marrë nga: http://www.balcanicaucaso.org/Tesi-e-

ricerche/L-assistenza-Ue-ai-Balcani-occidentali-86983

Sašo Ordanoski, The story of Macedonian populism: ‗All we want is everything!‘,

NE Jacques Rupnik (ed), (2011), The Western Balkans and the EU: „the hour of

Europe‟, Institute for Security Studies, Paris, Challiot Paper, [Online], Marrë nga:


Sebastian Dullien, WHY THE EURO CRISIS THREATENS THE EUROPEAN

http://wbc-inco.net/object/document/7753/attach/MicrosoftWord-D7_PolicyPaper_3.12.2008.pdf

http://wbc-inco.net/object/document/7753/attach/MicrosoftWord-D7_PolicyPaper_3.12.2008.pdf

http://www.cess.org/publications/papers/view/?id=25

https://euobserver.com/economic/17994

http://www.nbrm.mk/WBStorage/Files/WebBuilder_Counterfactual_analysis_RilindKabashi.pdf

http://www.nbrm.mk/WBStorage/Files/WebBuilder_Counterfactual_analysis_RilindKabashi.pdf




http://www.eurobull.it/L-adesione-della-Turchia-all-Unione-europea-la-storia-infinita,05831

http://www.eurobull.it/L-adesione-della-Turchia-all-Unione-europea-la-storia-infinita,05831

http://www.balcanicaucaso.org/Tesi-e-ricerche/L-assistenza-Ue-ai-Balcani-occidentali-86983

http://www.balcanicaucaso.org/Tesi-e-ricerche/L-assistenza-Ue-ai-Balcani-occidentali-86983


194

SINGLE MARKET, European Council on Foreign Relations, (ECFR), Londër: 2012,

[Online]. Tetor 2012, Marrë nga: http://www.ecfr.eu/page/-

/ECFR64_EU_CRISIS_MEMO_AW.pdf

Simona Mameli, Regional Cooperation in Western Balkans in Times of Political and

Economical Uncertainty, University of Bologna, Faenza, Italy, 2011, [Online], Marrë

nga: http://www.pecob.eu/flex/cm/pages/ServeBLOB.php/L/EN/IDPagina/2961

Simone Cosimi, ―Referendum Grecia, dall‘accordo alla Grexit, Quattro scenari dop

oil ‗no‘ ―, Il Giornale Wired, 06 Luglio 2016, [online], Marrë nga:

https://www.wired.it/economia/finanza/2015/07/06/referendum-grecia-scenari/

Soner Cagaptay, The E.U. Needs Turkey, Revista de prensa, 21 Dhjetor 2013,

[online], Marrë nga: http://www.almendron.com/tribuna/the-e-u-needs-turkey

Sonila Boçi, ―Nacionalizmi në Ballkan në sytë e Andrew Watchtel‖, Gazeta Mapo,

Tiranë ,13.12.2014, [online], Marrë nga: http://www.mapo.al/2014/12/nacionalizmi-

ne-ballkan-ne-syte-e-andrew-watchtel

The Economist, The Greek run, 19 May 2012, [online], Marrë nga:


Tim Bowler, ―How has the economy fared since the Brexit vote?‖, BBC News,

[Online], 28 March 2017, Marrë nga: http://www.bbc.com/news/business-36956418

Tom Mctague, ―5 reasons why no deal could mean no Brexit‖, Politico Magazine, 22

October 2017, [online], Marrë nga: https://www.politico.eu/article/5-reasons-why-no-

deal-could-mean-no-brexit/

United States Department of State, Office of the Historian, The breakup of

Yugoslavia, 1990 – 1992, [online], Marrë nga:

https://history.state.gov/milestones/1989-1992/breakup-yugoslavia

Ünal Çevìköz, ―Euroepan Integration and Regional Co-operation in Southeast

Europe‖, Perceptions Journal of International Affairs, Volume II - Number 4,

Ankara, Turkey, December 1997-February 1998, [Online], Marrë nga:


Valbona Kuko, Stabilisation and Association Process in Albania and Institutional

Framework, Albanian Center for International Trade, [Online]. Marrë nga:

http://www.ecfr.eu/page/-/ECFR64_EU_CRISIS_MEMO_AW.pdf

http://www.ecfr.eu/page/-/ECFR64_EU_CRISIS_MEMO_AW.pdf


http://www.almendron.com/tribuna/the-e-u-needs-turkey




http://www.bbc.com/news/business-36956418



https://history.state.gov/milestones/1989-1992/breakup-yugoslavia


195


Vernon Bogdanor, ―Why Britain‘s voters must have a second referendum on Brexit‖,

The Guardian, 20 August 2017, [online], Marrë nga:

https://www.theguardian.com/commentisfree/2017/aug/19/british-voters-second-

referendum-on-brexit

Vox Europe, Turkey: Accession impossible, Stamboll, 11 March 2013, [online],

Marrë nga: http://www.voxeurop.eu/en/content/article/3520781-accession-impossible

Will Barlett, Ivana Prica, The Variable Impact of the Global Economic Crisis in

South East Europ, LSEE - Research on South Eastern Europe, April 2012, [Online],

Marrë nga: http://wbc-inco.net/object/document/10002/attach/LSEE-PAPER-4.pdf

William Chislett, ―The Cost for the EU of Losing Turkey‖, Real Instituto Elcano,

Working Paper 2/2011, (Madrid: 2011) [Online], Marrë nga:

http://www.realinstitutoelcano.org/wps/wcm/connect/8b6969004567c77c8260c75e74

89e10f/WP2-

2011_Chislett_Cost_EU_Turkey.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=8b6969004567c

77c8260c75e7489e10f




http://www.voxeurop.eu/en/content/article/3520781-accession-impossible


Abstrakt

Qëllimi i këtij studimi është të paraqesë një tablo të qartë të rrugës që ka ndjekur Ballkani

Perëndimor drejt “Familjes Europiane” si dhe veçoritë që kanë karakterizuar këtë proçes, jo të

panjohur për BE-në.

Fillimisht studimi trajton elementet historik që kanë shoqëruar rajonin për të kuptuar më pas se si

këto zhvillime kanë ndikuar rrugën e integrimit europian të rajonit.

Qëndrimi i Bashkimit Europian kundrejt rajonit nëpërmjet forcimit të kushteve të aderimit,

masave të stabilizimit dhe planeve të zhvillimit rajonal trajtohet në kuader të trendeve më të

rëndësishme aktuale të zhvillimit ekonomik, politik dhe institucional të vendeve të Ballkanit

Perëndimor, në lidhje me dy faktorë kryesorë, që influencojnë kontekstin rajonal - kriza

ndërkombëtare ekonomiko-financiare dhe proçesi i integrimit europian të këtyre vendeve në

tranzicion.

Sfidat aktuale me të cilat përballet rajoni, nuk janë më vetëm transformimi politik dhe socio-

ekonomik në vendet (e mundshme) kandidate të BE, por influencohen nga një kombinim i lodhjes

nga zgjerimi dhe debatit të brendshëm për të ardhmen e eurozonës, në mes të krizës ekonomike

globale.

Ç'është më e rëndësishmja, roli simbolik, deri tani i padiskutueshem, i BE-së si një "spirancë"

stabiliteti, si një rrugë vetëm vajtje drejt prosperitet dhe si një qëllim për t'u aspiruar, mund të jetë

duke humbur besueshmërinë dhe rolin terheqes për disa nga këto vende.

Së fundi, trajtimi i rastit të Turqisë, kërkon të paraqesë se si ky aderim kaq shumë i diskutuar

vlen si shembull, për të treguar se si mungesa e konsolidimit demokratik, pavarësisht kushteve të

ndryshme historike, sociale dhe ekonomike, ka çuar në dështimin e aderimit të këtij vendi i cili

pret prej dekadash në dyert e BE-së.

Abstract

The purpose of this study is to present a clear map of the road followed by Western Balkans

countries towards the "European Family" and the particularity that characterized this process, not

unknown to the EU.

Initially, the study addresses the historical elements that have accompanied the region to further

understand how these developments have influenced the European integration path of the region.

The European Union's position towards the region through strengthening of accession

conditions, stabilization measures and regional development plans will be treated within the

framework of the most important current trends of economic, political and institutional

development of the Western Balkan countries in relation to two main factors affecting the regional

context - the international economic and financial crisis and the European integration process of

these transition countries.

The current challenges facing the region are no longer just the political and socio-economic

transformation in the (potential) EU candidate countries, but are influenced by a combination of

exhaustion from enlargement and internal debate over the eurozone's future, in the midst of the

global economic crisis.

Most importantly, the EU's undisputed role as an "anchor" of stability, as a path to prosperity

and as a goal to aspire, may be losing credibility and the attractive role for some of these countries.

Finally, addressing Turkey's case seeks to show how this sso-discussed accession is a worthy

example to show how the lack of democratic consolidation, despite the various historical, social

and economic conditions, has led to the failure of this country accession, which has been waiting

for decades on EU doors.

Documents

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS …doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2018/...KANDIDATI: UDHËHEQËS SHKENCOR: MA. Jonida MOSKO Prof. Dr. Ermelinda MEKSI