View
52
Download
11
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Añaskituqa p'anqitaqa wawakunapaq1995 watamantapacha "Añaskitu" p'anqa ruwakun, periódico "Conosur Ñawpaqman" nisqapta uña wawan jina. "Añaskituqa" wawakuna ñawinanpaq, wawakunap ruwayninkuta, yachayninkuta, kawsayninkuta qhichwa qallupi qillqarimun, "Añaskitu" ñawpaqtaqa Suplemento Educativo nisqalla karqa, grupos de educación Raqaypampapi llank'arinankupaq. Kay Suplemento Educativo nisqataqa may chhika wawakuna ñawirisqanku, chayta rikuspataq p'anqaman tukun, sutita churanapaqtaq, radio Raqaypanpawan uk atipanaku ruwakurqa, chaymanta "Añaskitu" suti lluqsimun, wawakunawan khuchka llank'anapaq, wawakunapura riksinakunankuñaq, "Añaskitu" niqta parlanarikunankupaq.
Citation preview
Wawakuna awinankupaqPusaq chunka suqtayuk N 86
Suplemento Infantil del Almanaque 2015
Diciembre 2014
Wallunkarikuyqa Cochabamba departamentollapi
Kay takiykunaqa may unaymanta, waynuchus kaspaqa tika jina phancharinchis.
Nuqapis sipas kaspaa takirikuni, wallunkarikuni, mamay mana munaqchu,
suwarpachikuwaqtaq nispa kamiriwaq, jinapis atipakuq kani.
Rosca (hacienda) tiempopiqa patrones imata takichiwasunri, saqras karqanku...
Ay palomitay, por vos viditay!Takirikuspa Todos Santos rayminchik
watakama chusaripun.
Carnavalesataq patanchikpia
karichkan.
Maypi payta nuqa ay palomitayMunaway nirqani por vos viditay
Jina llullatapis ay palomitayaysarikurqani por vos viditay. FOTO: WWW:capinota.wordpress.com
Jachasola, Tapacar: Nuqaykuqa mamasniykuwan taller nutricionmanta ruwakuchkaptin rirqayku. Chaypi Institucion CENDA mamasniykuta
uamantapacha chuchuwan wawasta uywanamanta tukurichirqa. Ua
wawayuq mamaspis sumaqta mikhunanku tiyan nikurqa.
Wawapura riqsinakuna
Palta Cueva, Ayopaya: Kay jina comunidadniy, kayri Unidad Educativa Palta Cueva, chaypi
pukllarisayku, yachachikniyku Adela Choque Flores.
12
Raqaypampamanta (Mizque): Kayta apachimuyku aaskitupaq, nuqayku Centro de Formacin Originaria de Alturasmanta (CEFOA) kayku. Jatun organizacin kamachik Central Regional Sindical nica
Campesinos Indgenas Raqaypampa (CRSUCIR). Musuq kamachiq, tata Marcial kunanqa, Lagunapi payta churarqayku.
San Gabriel - Villa Tunari, Provincia Chapare:
Mi nombre es Luis Fernando Garrado Marca tengo 9
aos.Estoy con mi hermano Alexander Garrado Marca, l tiene 6 aos, tanto me
ha exigido para comprar el Aaskitu, ahora estamos
leyendo.
A
AS
KIT
U #
86
D
icie
mbr
e 20
14
CE
ND
A
Av.
Tad
eo H
aenk
e 22
31
Tel
f.: 4
2434
12
Fax
:4 2
8150
2
Cas
illa
: 322
6
ww
w.c
enda
.org
C
ocha
bam
ba -
Bol
ivia
(Jr
)
AASKITUMAN APACHIMUNKU
Qhuchipampa, Tapacar: 5, 6 de octubre
intercambio de experiencia ruwakurqa, comunidades
Tapacarimanta Norte Potosi comunidadeswan, chaypi
kanka mikhunata tukuyniyku mikhurirqayku.
Iskay
Nutricin de nios y mujeres de la zona andina sutiwan
CENDA institucin internado de Titaqallo, (Tapacar) uk taller
de capacitacin wakichirqa, wallpapi unquy rikhuriptin janpiyta yachanankupaq.
Phichqa chunka wawakuna qharis, warmis suqta
watamanta chunka tawayuq watakama karqanku,
paykunaqa kay comunidades kanku: Tujsapuqyu, Jachasola, Lampani, Qulqa Chico, Pucara, Qulqa Grande, Jirunquta waq comunidades ima; paykunaq
familiasnin wallpasta uywayta qallarisanku aychata, runtuta
mikhunankupaq.
Wallpapi moquillo janpinapaq wakichinaWallpastaqa runtuta churananpaq uywakunchis,
jinapis tukuy laya unquykuna rikhurin. Kunan yacharina moquillopaq janpita wakichiyta.
Ajinata wallpataq
a janpina tiyan,
nispa ingeniero w
awasman
yachachisan.
YAKU: Kimsa litros yaku.
LIMN: Uk entero.
ABEJA MISKI: Uk cuchara.
CEBOLLA: Khuskanpaq khuskannin.
EUCALIPTO: Uk maki qapi.
AJOS: Iskay kiru.
AJINATA WAKICHINA
Kimsa litro yakuta mankaman jichaykuytawan timpuchina, uk chuwapi iskay kiru ajosta,
khuskanpaq khuchkan cebollata picaytawan timpusaq mankaman jichaykuna,
timpuchinallapuni.Mankata ituqarpaytawan eucalipto laqhista churaykuna pasaykunanpaq, ilayarpachina.
Ilayarquntinpacha chay uk limonta chirwaykuna, uk chuchara abeja miskita
churaykuytawan qaywirpana.Sutiyaymanta wallpa corralman pisimanta pisi
ukyanankupaq churapuna .
Kay wawaqa carbonta kutachkan.
Wawakunaqa may kusisqas karqanku janpi qhuraswan wakichisqankumanta: facil kayta ruwayqa, wasiyman chayaytawan, wallpasniyta janpimusaqpacha.Qumir qhuraswan janpita wakichiytaqa wawaspaqqa may kusiy, ajinata ruwaspapuni paykunaqa yachakunku.
Wallpitas puriykachakuch
kanku.
Chiri tiempopiqa
moquillo qhipankuta
qhatiykachanqa.
Plantas Medicinales:
JAMPI QHURAKUNAMANTA
Wallpitas puriykachakuch
kanku.
Chiri tiempopiqa
moquillo qhipankuta
qhatiykachanqa.
3 Kimsa
Kikin jallpa patapi puquchikusqanchis may sumaqII Feria de Nutricin en Totoral, Oruro
La achacana es un cacto comestible, que no lo cultivamos, crece en la zona
andina, en los cerros. La achacana se cosecha en octubre y noviembre.
Se saca la achacana con picota.PREPARACIN DE LA ACHACANA Se corta la parte que tiene ms espinas. Se pela como la papa.
PASO 2 PASO
3
PASO 1
AJ DE ACHACANAIngredientes1 plato de achacana picada. kilo de carne de res.1 cebolla grande.3 cucharadas de aj colorado molido y frito. 4 papas. libra de maz remojado y cocido. libra de chuo remojado, pelado y cocido. cucharadita de pimienta molida. cucharadita de comino molido.Sal a gusto.
Para la sarza2 cebollas.1 tomate.Aceite y sal a gusto.
Preparacin Cocer la achacana en un poco de agua con sal y escurrir.En un sartn frer la cebolla finamente picada. Cuando est transparente, aadir la carne picada y dejarla dorar.Luego agregar el aj colorado y los condimentos, media taza de agua y cocinar por 10 minutos.En una olla con media taza de agua agregar la achacana, el preparado de carne, las papas cocidas, y darles un hervor.
Preparacin de la sarzaPicar la cebolla en pluma, el tomate en cubos y aderezar con aceite y sal.Servir el aj de achacana con sarza encima, acompaado de mote y chuo.
(Tomado de www.recetas.com.bo)
Estudiantes
y profesores de
ocho
unidades educati
vas de los
municipios Paz
a y Antequera
organizaron la fe
ria para revaloriz
ar
los alimentos pro
pios del lugar y e
nsear
variados platos y
bebidas.
Papa, chuo, qui
nua, amaranto, c
harque
de llama y la tpic
a achacana, entre
otros, fueron mo
strados en difere
ntes
mesas, preparad
os por los mismo
s
estudiantes. Ver
emos qu
platos han expu
esto...!
Unidad Educativa Guillermo Gutirrez de AvicayaHemos preparado pastel de papa: Hacer cocer papa
blanca, tomate, cebolla, pimentn, mantequilla, queso, leche y huevo. Se lo mezcla todo y se pone al horno.
Tambin hemos preparado un aj
de chuo, con habas verdes, aj molido, cebolla y
charque.
Unidad Educati
va
Sebastin Pag
ador
Municipio de An
tequera
14Tawa
Kikin jallpa patapi puquchikusqanchis may sumaqII Feria de Nutricin en Totoral, Oruro
Con la achacana se prepara: aj, sopas, empanadas, galletas, queques y otrosplatos. Como alimento es bueno para losjvenes, al menos la sopa de achacana. Tambin sirve como medicamento para
curar la tos.
Se pela como la papa.
Aj de achacana listo para servirse!
PASO 4
PASO 5
Se corta y ya se tiene la achacana lista para cocinar.
Unidad Educativa Simn Bolvar, Totoral
Nosotros hicimos pastel y brochetas de hgado.
Hemos preparado tambin un refresco de ayrampu,
es muy delicioso.
Unidad Educativa Juan Orlandini, 3 grado
Hemos aprendido a preparar empanadas con harina de trigo, caawa y amaranto.
HEMOS RECICLADO! de envases de refresco hemos fabricado mandiles, gorro, polera. U.E.: Simn Bolvar.
5Phichqa
Mastaku uqharikapuntaq, wallunka chayamuntaqTodos Santo Raymi
Escalerata churanapuniMusuq wauyniyuq familiasqa Todos
Santos raymi chayamuptinqa, apis jakuta raytiytawan urpusta, tanta wawasta ima ruwankupacha. 1 de
noviembre punchay doce horaspaq apis mastakuta ruwanchika, kikin
chawpi punchayta almasqa chayamunku, chayrayku escalerata churana chayninta juraykamunanpaq. Almitaqa saykusqa
chayamun, chakiymanta, yarqhaymanta chay tukuyta wakichipuna. Runapis chayamuwanchis, urpusta, tanta
wawasta, tukuy kaqta kulli manachay qillu aqhitayuqta jaywarina resasqankumanta
nin doa Elvira jaqay Potosi llaqtamanta.
Wallunkaqa kay Cochabamba japiyllapiMamaykuqa wallunkaman rinayku kachkaptin phiarikuqWallunkaqchu riyta munasanki?, mana rinkichu!, niytawan phiarikunku. Nuqaykuri uyarichkayku takidorastaqa, lluqallas wallunkachichkanku. Pakaymanta ayqirquqpuni kayku. Umm wallunkapiqa canastillos warkhurayachkan, qullqiyuq, frutasniyuq, tikasniyuq may kachitu. Pitaq wallunkanqa ninkupacha, nuqataq chinpaykuni, lluqallas kusisqas jamurinku. wallunkarichiwanku nispa yuyarikun Mama Guillerma Zurita.
FOTO
: www
.capin
ota.w
ordpre
ss.co
m
Wallunka - Tiataco FOTO: Ramiro Lizrraga T. A
AS
KIT
U #
86
D
icie
mbr
e 20
14
CE
ND
A
Av.
Tad
eo H
aenk
e 22
31
Tel
f.: 4
2434
12
Fax
:4 2
8150
2
Cas
illa
: 322
6
ww
w.c
enda
.org
C
ocha
bam
ba -
Bol
ivia
(Jr
)
Coplas de Todos SantosTodos Santos chamun ay palomitay,Wallunkarinaypaq por vos viditay,
qhawakuqkunapaq ay palomitayjanpatu kankita por vos viditay.
Calisto calisto ay palomitayyungayu calisto por vos viditay,
aysadorniypata ay palomitaychakin, makin wistu por vos viditay.
Ajina kachituta mama Isabel Dominguez tarkiripuwanchis wallunkarinapaq takiysituta. Pachi mama Isabel.
Mastakumanqa aswantaqa wawas purinku. Rezarpanku chant masasta apakunku. Kay wawasqa Capinotapi
16Suqta
Uk wata, paray tiempopi, uk Kusi Kusi wasinta mana sumaqtachu ruwasqa, mana sinchitachu millmitasninta watasqa. Chay wata sinchi para chayamusqa, wasintaqa phirirpasqa. Sinchi llakisqa purikamusqa, chaypiri Sikimirawan tinkukusqa. Sikimiraqa mancharikusqa Kusi Kusita rikuytawanqa:- Kunanqa mikhuwanqachari! nirisqa.Kusi Kusiqa, Sikimiraman chinpaykusqa nispa: Wasiyta ruwaysiwankimanchu?, willarisqa sinchi para wasinta phirisqanmanta. Sikimiraqa, kutichisqa:- Ari, yanapasqayki, jaku wasita ruwamuna. Iskayninku riytawan, watiqmanta sinpasqanku wasintaqa. Kusi Kusi kaytuta ruwasqa, Sikimirataq sumaq sinchita watasqa. Sumaq sinchitapuni watasqanku, watiq sinchi para chamuytawanpis, manaa Kusi Kusiq wasintaqa phirisqachu. Ajinapiqa Kusi Kusi, Sikimirawanqa kusisqa karikusqanku.- Pachi, pachi yanapawasqaykimanta!. Nisqa Kusi Kusiqa.Chaypachamanta Kusi Kusiqa, sinchi para jamunan kaptinqa, wasinta sumaqta ruwan. Chayta runaqa qhawarin, yachananpaq sinchi para jamunanta.a khuchka kanankumanta llakirikusqanku, sapa uk yanninta ripusqanku.Jinallapi, Janpatuqa karu, karuta phinkisqa, runari sumaqta chayta qhawasasqa:- Kay wataqa, sumaq wata papapaq kanqa, chayrayku
REFORZANDO NUESTROS SABERES LOCALES MUNICIPIO VACAS, ARANI.Willarisqa
yki
Qankunapaq wa
tiq cuentos. Waw
as
5, 6 cursomant
a Ncleos Educati
vos
Challacava, Sant
a Brbaramanta
ima
kawsayninkuman
ta, yachayninkum
anta,
tata, mamasnink
uwan parlarispa,
Aaskitupaq qillq
arirqanku.
Kusi Kusimanta Sikimiramantawan
Dicen que un ao, en la poca de lluvias, una araa construy su casa, pero se olvid de amarrarla bien fuerte. Ese ao llovi y llovi muy fuerte, destruyendo por completo su telaraa. La araa triste se fue a caminar, hasta que se encontr con una hormiguita.La hormiga se ocult, pensando:- Me va a comer!Pero la araa solo le pregunt: Hormiga me puedes ayudar?, y le cont su historia de cmo la lluvia haba destruido su telaraa. Ya tranquila la hormiguita le respondi:- Claro que s, puedo ayudarte. Juntas fueron al lugar donde haba construido su casita. All hicieron una nueva telaraa. La araa tejiendo y la hormiguita amarrando. La amarraron tan duro, que la lluvia no volvi a destruirla; la araa y la hormiga se quedaron felices.- Gracias por ayudarme! le dijo la araa.Desde entonces esta araa y todas las dems, cuando saben que va a venir una lluvia fuerte, aseguran bien su telaraa. Viendo esto, las personas podemos saber si va a llover fuerte.
La araa y la hormiga
7Qanchis
Dibujo y cuento: Juan Elvis y Jheyson Gonzlez Colque
Atispa, riksispa imaqa kastilla
qallupi sutisninta qillqariy kay
frutaspata. Kastilla rimaytapis
yachakuna kanman.ichari?.
La semilla doradaAutora: Nilda Zamataro
En su camita de tierradescansa la semilla dorada;algunas gotitas de la lluviaentraron a despertarla. El sol se acerc un poquitoy le regal su calor.
La semilla rompi su traje,hizo fuerza... y se estir.Se asom muy curiosay el mundo descubri.
As la semilla doradaen planta se convirti.
Kay jinatapuni kamirqukuwanku kastilla simita mana parlayta
yachasqayrayku. Nuqaqa qhichwallata parlakuni. Kunanqa kastilla parlayta amaasaq. kay
jarawita (poesa) sumaqta awisaq, chaypipuni kastilla rimayta yachasaq.
Uk raqhanawan qhichwapi junt'achiy,
chay rimaykunata
QHICHWATA YACHARIKUNAQuechua
Castellano rojo blanco cafplomo negro Verdep r chq iq a a q r
Publicacin con el apoyo de:
18Pusaq