NUR TFSR

YEDDNC CLD

MLLF: MHSN QRAT

TRCM EDN: HACI ARZU

ziz v diqqtli oxucu! Quran tfsiri trcmsinin n drcd hmiyytli v inc i olduunu anlasaq da, nqsanlar-dan qaa bilmdik. Hyy v qyyum kimi yzlrc mirvari tbirini bsit kil-d trcm etmk zorunda qaldq. Gl-ckd bu ilahi id yardm olaca-nz dnrk. Biz nvanlayacanz qeydlr nvbti nrlrd nzr al-nacaq.

Dua istyi il trcmi

2

2

RHMAN V RHM ALLAHIN ADI L

Hmd olsun almlrin Rbbin! Allahn salam olsun aamz Mhmmd (s) v onun msum hli-beytin!

n sz

Qum elmi hvzsind mumi (sth) mrhlni bitirdikdn sonra bir qdr d Drsi-xaric oxuyub, Quranla daha drindn tan olmaq fikrin ddm. Bzi dostlarla birlikd bu istiqamtd faliyyt baladq. Hrmiz bir tfsiri mtali edib, xlas kild qeydlr gtrrdk. Belc, Qurann bir ne czn sonadk mtali etdik.

Hmin vaxt eitdim ki, Aytullah Mkarim irazi bir qrup aliml tfsir yazmaq qrarna glib. O mnim tfsir yazlarm grb byndi v mn d onlara qouldum.

yirmi yeddi cildlik Tfsiri-nmunnin baa atmas on be il kdi. Hmin tfsir indiydk dflrl ap olunmu v baqa dillr trcm edilmidir. Tfsiri-nmunnin tqribn yars yazlb tamamland vaxt imam Xomeyninin (r) rhbrliyi il slam inqilab qlb ald. El hmin ilk gnlrd mrhum llam hid Mthhrinin gstrii il televiziyaya getdim. Artq iyirmi yeddi il yaxndr ki, hr cm axam ran slam Respublikasnn televiziyasnda Quran drslri ad altnda proqramda alram.

Tfsiri-nmun baa atanadk hmin heytl hmkarlq etdim. Amma bu arada bel bir fikr ddm ki, radioda hamnn anlaya bilcyi bir sviyyd tfsir drslrin balaym. Bu mqsdl Tfsiri-nmundn lav, baqa on tfsirdn d qeydlr gtrdm. Artq skkiz ildir ki, hftd bir gn, elc d, ramazan aynda hr gn Ayineye vhy ad altnda radio verililri yaymlanr.

Dflrl tklif edildi ki, radiodan dandqlarm kitab klind nr etdirim. z yazlarmdan bir ne czn Aytullah hac Seyyid Mehdi Ruhani, Aytullah Misbah Yzdi n oxudum v z tfsir slubuma daha ox min oldum. Qeydlrimi trtib n hcctl-islam Mhmmdi v hcctl-islam Mhddisiy tqdim etdim. Mcmu hazr olduqdan sonra onu Qumun Dr-rahe hqq mssissin verdim ki, Aytullah Ustadinin nzarti altnda ap olunub, maraqlananlarn ixtiyarna verilsin.

Hmkarlar

Qurani-krimin ilk drd cznn tfsirinin hazrlanmasnda hcctl-islam Dehiri v hcctl-islam Cfri hftnin yar hisssini Tehrana glib, mn kmk etdilr.

Beinci czdn on altnc czdk is hcctl-islam Seyyid Cavad Behiti v hcctl-islam eyx Mahmud Mtvssil bu mqdds id hmkarlq etmilr.

mtiyazlar

1. Bu tfsird yalnz xsusi zmrnin anlaya bilcyi dbi, fiqhi, klami, flsfi terminlrdn phriz edilmidir.

2. Ry sasnda tfsirdn phriz olunmu, yalnz Quran aylri v Peymbr (s) hli-beytindn () olan rvaytlr istinad edilmidir.

3. Bir ox bildiri v drslrd mtbr i v snni tfsirlrindn istifad edilmi, bzi nqtlr is mllif v ziz hmkarlar trfindn aqlanmdr.

Allahdan istyirik ki, hr birimiz ixlas, dnc, ml, tbli v Quran maarifinin yaylmas v bu mqdds ii baa atdrmaq tvfiqi mrhmt buyurub, Quran bizim n dnya, brzx v qiyamt nuru qrar versin.

Xalqdan istyim budur ki, Quran tlimind yalnz tilavt, tcvid, trtil v tvaihl kifaytlnmyib, Quranda dnmyi v ona ml etmyi sas gtrsnlr.

Alim v fazillrdn tmnnam budur ki, tbli v tdrisd Quran ali bir mqsd kimi qarya qoyulsun v btn mntqlrdki elmi mrkzlrd, mdniyyt ocaqlarnda, mscidlrd v mdrslrd Quran tfsiri drslri tkil edilsin.

slam, Quran v Peymbr (s) hli-beyti () il tanlmda rolu olanlara tkbtk tkkr edir, onlar n, xsusi il d ustadlarm, atam-anam n balayan Allahdan mrhmt dilyirm.

Elc d, bu tfsirin yazlmasnda, trtibind, islahnda, apnda v yaylmasnda mn yardm ednlr v iin tkmillmsi n qurucu v faydal tnqid v tklif vernlr tkkr edirm.

Mhsn Qrati

Aytullah hac Seyyid Mehdi Ruhanidn bir ne xo sz

Br hyatnda, tarixi dnmlrd, xsusi il d mslman tarixind byk tsir malik olan Qurani-krim onun mqamna layiq sviyyd diqqt yetirilmdiyindn bu ilahi kitab xalq arasnda qrib qalmdr. Hans ki, Quranda Biz Quran yd n asan etdik buyurulur. Bununla bel, bir oxlar Quran dyrlrini yaddan xarb ona diqqtsizlik gstrmilr. Nec ki, kemi mmtlr haqqnda Quranda buyurulur: Onlara xatrladlanlarn bir hisssini unutdular...[footnoteRef:1] [1: Maid 13.]

Qurani-mcid vvldn axradk br n ilahi gstrilrdn ibartdir. Btn bu byanatlarla tan olmaq zruridir. Xsusi il d briyytin dnyvi v bdi sadt yolunu gstrn aylr v onlardak nqtlr haqqnda dnmk lazmdr. Qurani-mcidd hzrt Peymbr (s) bel mracit olunur: Sn nazil etdiyimiz mbark bir kitabdr ki, onun aylrini dnb drk etsinlr v al sahiblri yd gtrsnlr.[footnoteRef:2] [2: Sad 29.]

Bu mqddimnin istyi Qurani-mcidin btvlkd el bir tfsirinin hazrlanmasdr ki, bu tfsird sas diqqt aylrin mnasnn drk olunmasna ynldilsin. Mlum olsun ki, hr bir aynin mqsdi ndir, ny etiraz edir? Masir dill desk, bu tfsir byani bir tfsir olsun.

Adtn, tfsir kitablar daha ox dbiyyat, onun blri, klam elmi, mzhbi mbahislr istiqamtind pekar aradrmalarla mul olur. Hr bir mtxssis z ixtisasna aid terminlrl aradrma aparr. Bundan lav, mvzu haqqnda shbtlr olduqca uzun kir v bu hal insanlarn Qurani-mcidl btvlkd tan olmasna mane olur. Bzilri is Quran aylrini z xsi, ox vaxt is yanl qidlrinin sbutu n sas gtirirlr.

Son zamanlar elm adamlarnn ehtiyacna cavab verck bir tfsirin hazrlanmas zruri grnrd. Hmin tfsirin hazrlanmasnda aadak msllr diqqt yetirilmli idi:

1. Tfsir hm sad v yetrli, hm d gcl olmal idi;

2. Qurann drk olunmasn tinldirn xsusi terminlrdn phriz edilmli idi;

3. Hyat problemlrini hll edn, mslman cmiyytin tqdim olunas, htta trcm edilib btn dnyaya yaylas (briyyti, tqva sahiblrini hidayt edsi) mvzular aradrlmal idi. nki Quran mtlblri konkret bir zaman, frd v ya cmiyyt aid deyil;

4. Aylrdn alnan nticlrd Quran aylrin istinad olunmal idi. Ry v xsi istklr, zif rvaytlr saslanmaq olmazd;

5. Hzrt Peymbrin (s) gstrii sasnda Sqleyndn (iki mantdn) biri olan hli-beytdn nql olunmu mtbr rvaytlr diqqt yetirilmli idi.

Bu prinsiplr Mhsn Qratinin tfsirind nzr alnmd. gr hmin prinsiplrdn knarlama mahid edilrs, bu, mqsdli kild edilmmidir v inallah, glckd islah olar.

mid edirm ki, dyrli alim hcctl-islam Mhsn Qrati elmi keyfiyytlrindn lav, tfsir sahsind zvq sahibidir v ilahi klmlrin ltaftini yax drk edir. Onun z tfsirini bu sul v imtiyazlarla sona atdracana midvaram.

Hmin tfsirin bir czdn oxunu mllifl birlikd mzakir etdik v bzi qeydlrimi ona bildirdim.

ziz mllif hr bir ayni sad v yetrli bir kild trcm etdikdn sonra onun mahiyytini rh etmidir. Hmin rhlrd mllifin bildirilr adlandrd nqtlr toxunulmudur. slind bu nqtlr tfsirin ruhunu aqlayr. Dzn qalsa, bir ox mqamlarda hmin nqtlr mllifin xsusi ixtirasdr v xsusi travt malikdir.

mid edirm ki, Qurani-krim bir gn hvz v universitetlrd sas mehvr olacaq. Nec ki, imam Zeynlabidin () Shifeye-sccadiyy kitabnda Qurann xtm duasnda buyurur: Quran el bir dalt trzisidir ki, haqqn byannda dili qsa deyil.

mid edirm ki, ziz mllifin tfsir ivsi v ixtiralq yolu Qurann ali mtlblrinin gerklmsind irliy doru bir addm olacaq. nallah, bu addm son addm olmaz v nzr sahiblri nvbti addmlarda bu sulu tkmilldirrlr.

09 Rbius-sani, 1414

Mehdi Hseyni Ruhani

294

6

Mllifdn

msi 1378-ci ild ilk cildin yenidn nri n nvbti df Nur tfsirini diqqtl mtali etdim. xtisarlar v lavlr oldu. Allahn ltf il alma gln yeni mtlblr v Tfsiri-rahnma, Nxbtut-tfsir kitablarndak bzi nqtlr mtnlr lav edildi.

Bir anlq fikr getdim. Dndm ki, cmi iki- il kemi z liml dyidiyim yaz gr qiyamt atsa, vliyalarn, mlklrin, n sas Allahn nzrindn kes, n qdr dyick?! Btn bu dyiikliklr o zaman faydal olur ki, iin cannda qeyri-ilahi niyyt olmasn.

Hr halda xeyli zhmt kdim. Amma qiyamtd bu tfsirin bir shifsinin d mnim qurtuluuma sbb olub-olmayacan bilmirm!

Szsz ki, Quran nurdur. Tfsird n nqsan varsa, bizim nqsanmzdr. Glzarda torpaq gl dndy kimi, mid edirm ki, Qurann nurani aylri saysind bizim d yazlarmz nura evrilsin. Amin!

Mhsn Qrati

BSMLLAHR-RHMANR-RHM

sra sursi (17-SUR, 111 ay)On beinci czsra sursinin simas

sra sursi 111 aydn ibartdir. Bu surnin Mkkd nazil olmas daha ox qeyd edilir. Amma uyun surnin 26, 32, 33, 57 v 78-ci aylrinin Mdind nazil olduu bildirilir.

Sur balanc klmsin gr Sbhan, merac hvalatndan dand n sra v Bni-srail hvalatn nql etdiyi n Bni-srail adlandrlmdr.

Bu surd d digr Mkk surlrind olduu kimi tvhid, mad, faydal nsihtlr, istniln nv irk, zlm v aqnlqla mbariz, tarixdki frdi v ictimai snnlr (qanunlar), Adm v blisin tarixsi, slam peymbri (s) v onun Mkkdki mvqeyi mvzular byan olunmudur. Bu surd md v diqqti daha ox kn msllrdn biri ziz peymbrimiz hzrt Mhmmdin (s) merac mslsidir.

Sur Allahn tsbihi (trifi) il balayr v Ona hmd-sna, sitayil baa atr.

Rvaytlrd tvsiy olunur ki, cm geclri bu sur tilavt olunsun. Surnin (oxunmasnn) faydalarndan biri kimi mami-Zamanla () (hzrt Mehdi () il) gr qeyd olunmudur.[footnoteRef:3] [3: Tfsiri-nmun]

Balaya v mehriban Allahn ad il

ay 1:

z nianlrindn gstrmk n gec bndsini (Mkkd) Mscidul-Hramdan (Beytul-Mqddsd) trafna brkt verdiyimiz Mscidul-qsaya aparan Allah pak-pakizdir. Hqiqtn, O, eidn v grndir.

Nqtlr

Merac sfri tarixin n mqdds sfridir. Bu sfrd msafir slam peymbri (s), uu mkan Mscidul-Hram, eni mkan Mscidul-qsa, qonaq sahibi Allah, mqsd ilahi aylrin (nianlrin) mahidsi, sovqat sma xbrlri v br dncsinin maddi dnya sviyysindn yuxar qaldrlmasdr.[footnoteRef:4] [4: Tfsiri-Furqanda bildirilir ki, Peymbrin (s) milad, merac, best, hicrt, Mkky giri v dnyadan k dnb (bazar ertsi) gecsin tsadf etmidir. ]

Rvaytlr sasn hzrt Peymbr (s) hicrtdn vvlki il Mscidul-Hramda mrib (am) namazndan sonra Mscidul-qsadan, Buraq [footnoteRef:5] vasitsi il smaya qalxd. Qaydb Mscidul-Hramda sbh namazn qld.[footnoteRef:6] [5: Tfsiri-Nurus-Sqleyn] [6: Bihar, c. 18, s. 389]

Peymbrin (s) merac yuxuda v ruhn yox, oyaq vaxt v cismani ba vermidir! Bu, dinin zruri etiqadlarndandr v btn slam firqlri trfindn yekdillikl qbul olunur.[footnoteRef:7] [7: Bu ay v Ncm sursinin 8-18-ci aylri deyilnlr sbutdur.]

Mtvatir (oxlar trfindn nql olunan v bhy yer qalmayan) rvaytlrd, bzi dualarda v ziyartnamlrd d bu msly iar olunur. Bzi hdislrd meracn cismaniliyini inkar edn ks kafir kimi tantdrlr.

Allah-tala hzrt Admi smadan yer endirdi. Amma hzrt Rsulu (s) yerdn smaya qaldrd[footnoteRef:8]. Peymbr (s) hmin gec yuxar almlri, sma qatlarn v yaran qribliklrini mahid etdi, peymbrlrl grd[footnoteRef:9]. Bu sfrd hzrt n qdsi hdislr byan olundu v bu hdislrd hzrt linin () rhbrlik v vilayti tsdiqlndi. [8: Tfsiri-Kful-srar] [9: Kafi, c. 8, s. 121]

Bu sfrd hzrt Rsul (s) behit v chnnmi grd. Behit hlinin vziyyti v onlara veriln nemtlr, chnnm hli v onlara veriln zablar Peymbr (s) trfindn mahid olundu. Peymbr (s) merac hvalatn byan edn vaxt bzn tutumsuz insanlar dindn xdlar[footnoteRef:10]. [10: Tfsiri-Tbri]

rad v uyun iradn cavab

Peymbrin (s) merac sma sfri il bal myyn suallar, bhlr byan olunmudur. Msln, bildirirlr ki, atmosferdn knarda hava yoxdur, yandrc isti v ldrc soyuq var, kisizlik mvcuddur, fzann thlkli alar llnir, sma sfri n bir gec bs etmz, sma sfrin xan bir xsd iq srti v ya daha byk srt olmaldr, yerin cazibsindn xmaq n saatda 400 min km. yol getmk lazmdr v s.

Uyun bhlri mumi kild bel cavablandra bilrik: Merac mvzusu Quranda v mtvatir rvaytlrd byan olunmudur[footnoteRef:11]. Mvzunu xrdalqlar il yox, prinsipc qbul etmk zruridir. (lbtt ki, Allahn cisim halnda mahid olunmasn byan edn rvaytlr etibarszdr. Behit v chnnm hlinin mahidsi is qbulolunas bir xbrdir.) Digr bir trfdn, mcz al baxmndan mmknsz saylmamaldr. Merac slam peymbrinin (s) mczlrindn olduu kimi, btn mczlr ttbiq olunan qayda ona da amil olunur. [11: Bihar, c. 18, s. 282-410]

Digr tinliklr ilahi qdrt saslanmaqla hll olunasdr. Bundan lav, bu gn insan smaya tyyar qaldrdndan, digr planetlr sni peyklr v hava gmilri gndrdiyindn merac mslsini qbul etmk problem deyil.

Quranda Bilqeysin taxtnn bir gz qrpmnda bir lkdn digr lky gtirilmsi qeyd olunur. Bel bir mlumat merac mslsinin msaf baxmndan mmknszlk ehtimaln aradan qaldrr.

Bildirilr

1. Merac hadissi bs deyil, onun yetrinc mhm sbblri var.

2. Merac Peymbr (s) n xsusi ekskursiya v onun elmi grnn tcssm idi. nki Allah mkanszdr.

3. Bndlik uu, yksli n mqddimdir. irkin siftlrdn paklanmam yksli mmknszdr.

4. Meraca gedn insan da bnddir. Allah vliyalarna mnasibtd ifrata varmayaq.

5. Bndlik peymbrlrin iftixar v ilahi talar n zmindir.

6. mmti glckd kosmosa uacaq peymbrin merac sfri v smaya qalxmas zruridir.

7. Allaha yaxnlq n gec n mnasib vaxtdr. (Sura gec sfri v hrkt mnasn bildirir.)

8. Merac gecsi olduqca hmiyytli bir gecdir.

9. stedad v lyaqti olan ks bir geclik ykslib, prvaz ed bilr.

10. Mminin mnvi prvaz n n stn yer msciddir.

11. Mscid btn ilrimiz n mehvr olmaldr.

12. Mqdds hrkatlar mqdds yollarla gerklmlidir.

13. Travt v brkt mscid mehvrinddir.

14. Beytul-Mqdds v onun traf tarix boyu smavi brktlrin nazil olma mhlli, peymbrlrin aramgah v mlklrin eni yeri olmudur.

15. nsann elmi tutumu yer biliklrindn oxdur, sma srarngizliklri yer srarngizliklrindn daha genidir.

16. Merac sfrind mqsd mrift v mnvi yksli qazanmaq idi.

17. lahi aylr (nianlr) bitib-tknmz olduundan, Allahn rsulu (s) da onlar sonadk xz ed bilmir.

18. Allah-tala mxaliflr xbrdarlq edir ki, onlar grr v szlrini eidir.

ay 2:

Biz Musaya Mndn baqa vkil tutmayn dey (smavi) kitab verdik v onu Bni-srail (srail vladlar) n hidayti (doru yol gstrn rhbr) sedik.

Nqtlr

Allaha tvkkl v Allahdan qeyrisin tvkkldn kinmk Qurann tkrar tvsiylrindndir. Tvkkl mri il yana bu mrin dlili d byan olunmudur. Msln, raf sursind buyurulur: Nhaytsiz elm sahibi Allah olduundan Ona tvkkl et. [footnoteRef:12] Yusuf sursind buyurulur: Hakimiyyt Onun lind olduundan Ona tvkkl et. [footnoteRef:13] Nisa sursind oxuyuruq: N n-niysiz malik O olduundan Onu zn vkil tut. [footnoteRef:14] [12: raf, 89] [13: Yusuf, 68] [14: Nisa, 131]

Bu ayd Musann Bni-srail hidayti gndrildiyi bildirils d, digr aylrd byan olunur ki, hzrt Musa btn briyyt n seilmidir.[footnoteRef:15] [15: Bax: nam, 91; raf, 144]

Bildirilr

1. Bzn tbliatnn tbli etdiyi trfl hmvtnliyi v hmhrliyinin tbli tsiri olur.

2. Peymbrlrin dvtinin can tvhiddir.

3. nsann dayaa ehtiyac var. Peymbrlr is hqiqi dayaq kimi Allah tantdrr.

ay 3:

(Ey Bni-srail!) Ey Nuhla birlikd svar etdiklrimizin vladlar, hqiqtn, Nuh ox kr edn bir bnd idi. (Siz d onun kimi olun).

Nqtlr

Hzrt Nuh briyytin ikinci atas adlandrlmdr. nki Nuhun tufan zaman onunla gmiy svar olanlardan savay ham qrq oldu. Bu sbbdn d Zurriyyt mn hmlna mraciti ya bni Adm mraciti il eyni mnadadr.

Peymbrlr arasnda hzrt Nuh hamdan ox yaamdr. O daim kafirlrin v inadkarlarn zab-ziyytin mruz qalm, amma ox kr etmidir[footnoteRef:16]. Allah da z nvbsind hzrt Nuh n xsusi bir hesab aparr v ona xsusi bir salam gndrir[footnoteRef:17]. [16: Hzrtin dua v krlrindn bir hisssi il Mcmul-Byan v tybul-Byan tfsirlrind tan olmaq mmkndr. ] [17: Bax: Saffat, 79]

Bildirilr

1. Peymbr mktbind olmaq v onlarla yoldalq qurtulu v hyat rmzidir.

2. Kemidkilrin tarixi glckdkilr n xbrdarlq amilidir.

3. vladlarn diqqtini ata-babalarn raft v imanna ynltmk onlarn trbiysi v msuliyyti qbul etmsi n hisslr zrind qurulmu bir yoldur.

4. Allaha bndlik hadis v thlklrdn qurtulu zminsidir.

5. Byk v nmun insanlarn trifi trbiy amillrindndir.

6. krn brktlrindn biri etibarl vladlara malik olmaqdr.

09121498955

ay 4:

Biz kitabda (Tvratda) Bni-srail elan etdik ki, siz, bhsiz, yer znd iki df fsad trdck, byklk soranda olacaqsnz.

Nqtlr

Ola bilsin ki, Bni-srailin iki df fsad dedikd, nc yann hadti v aramilrin mxalifti, sonra Zkriyya v Yhyann qtl yetirilmsi nzrd tutulmudur. lbtt ki, digr macralar da ehtimal olunur v sonrak aylrd buna iar olunmudur.

Behit istniln kild bykyanalq v tkbbrdn uzaq insanlara mxsusdur. zn baqalarndan byk v stn bilnlr behitd yer yoxdur. [footnoteRef:18] [18: Bax: Qss, 83]

Bildirilr

1. Smavi kitablar glckdn d xbr vermidir.

2. Yhudi qvmnn kemii Tvratda da qeyd olunmudur.

3. Fsadn insan hyatna, mdniyyt, iqtisadiyyata, hrbi ilr v siyast aid nvlri var.

4. stnlk istyi v yer znd fsad dnyaprstlrin xisltlrindndir.

5. Tkbbr zrind qurulmu v tkrarlanan fsad daha thlklidir.

6. Bzn mstzflr (zif dmlr) d tkbbr urayrlar.

ay 5:

lk fitn vdi yetidiyi vaxt qvvli v cngavr qullarmzdan bir dstsini (sizi yerinizd oturtmaq n) ayaa qaldrarq. Evlrinizin iini axtararlar (ki, fitnkarlar tapb czalandrsnlar). Bu, qti bir vddir.

Nqtlr

Quran Bni-sraildn olan fsadlarn kimin trfindn mhv edilcyini bildirmir. Amma tfsirlrd qeyd olunur ki, nzrd tutulan Buxtun-Nsr, Talut, Rum padah, Hitler v baqalardr. Amma bu aqlamalar qiyamt v peymbrlrin bestin mnasibtd ildilmi bsna (ayaa qaldrarq) mqdds szn uyun glmir. Ola bilsin ki, nzrd tutulan msl glcy aiddir.

Bildirilr

1. Tyan tkbbrllrin mhvi ilahi snnlrdndir.

2. lahi vdlrin gerklmsi cihad vdinin hddn gtrlmsi mnasnda deyil.

3. Cihad v zalm qvvlrl mbariz tkc slama aid deyil.

4. l st ox l var. Bni-srail tyan qopard, Allah da onlardan stnn onlara hakim etdi.

5. Fitnkarlar z yerind oturtmaq n gc hazrl, htta ev-ev gzmk bahasna onlarn rahatln lindn almaq yax bir idir.

6. Smavi vdlr hkmn yerin yetsidir.

ay 6.

Sonra sava sizin xeyriniz v onlarn leyhin dndrrik, siz var-dvlt v vladlarla yardm gstrrik, saynz artrarq.

Nqtlr

Aynin zahirindn bel anlalr ki, Allah Bni-srailin fsadndan v mlubiyytindn sonra onlara yenidn srmay v vlad verdi. Amma tn ayd ad kilnlr d nzrd tutula bilr. Yni cngavr bndlr iki ltf olunar: Bni-srail tcavzkarlarnn tar-mar edilmsi v onlarn qdrt v hakimiyyt atdrlmas.

Bildirilr

1. Mhlt vermk, yenidn srmay v vlad ta etmkl imtahana kmk ilahi snnlrdndir.

2. Srmay v canl qvv qdrt v hakimiyyt vasitsidir.

3. lahi ltf hm tvb etmi gnahkarlara, hm d czalandrlm gnahkarlara aid ola bilr.

4. Cmiyytin oxluu ilahi nemtlrdndir.

ay 7:

gr yaxlq etsniz, znz yaxlq etmisiniz, gr pislik etsniz, (yen) znz pislik etmisiniz. El ki, ikinci vd yetidi (gcl cngavrlri stnz gndrdik ki,) simanz pis hala salsnlar, birinci df olduu kimi Mscidul-qsaya daxil olub, oran l keirsinlr, viran qoysunlar.

Nqtlr

Tarixi hadislrin xrdalqlar yox, yalnz ibrt olan myyn mqamlar hmiyytlidir v msbt tsir malikdir. Yhudi tkbbrllrinin Allahn mmin bndlrinin li il tar-mar edilmsinin yada salnmas il nzr atdrlr ki, tkbbr v kfr cavabsz qalmr. sas mqsd hmin mumi v trbiyvi nqt olduundan, ayd savan xrdalqlar, canl qvvlr v silahlar haqqnda trafl mlumat verilmir. Nec ki, hzrt Yusifin hvalatnda bir ox xrdalqlar, o cmldn, Zleyxann ad qeyd olunmur.

Bzi tfsirilr bildirirlr ki, yhudilrin tkbbr v fsad, onlarn iki df tar-mar edilmsi uzaq v ya yaxn kemi aiddir, Mscidul-qsa min illr boyu dflrl ac hadislr ahid olmudur. Amma ay v rvaytlr sasn, srailin glck tcavzlri v onlarn saleh bndlr trfindn mhv edilmsi d nzrd tutula bilr. 5-6-c aylrdn bel grnr ki, hllik yer znd Bni-srailin bel bir hatli fsad ba qaldrmayb v ilahi insanlar trfindn nzrd tutulan hdd mhm i grlmyib. (Bu gn srailin dnyan hat edn cinaytlrin v casusluq bksinin faliyytlrin ahidik. slam inqilabnn v Flstin gnclrinin sraill mbarizsi v Mscidul-qsan l keirmkl bal faliyytlri d gz qabandadr. Ola bilsin ki, ayd bugnk hadislr nzrd tutulur.)

Hazrk aynin tfsiri il bal oxsayl rvaytlrd bildirilir ki, fitnkar yhudilr hzrt Mehdinin () qiyamndan nc mmin inqilablar trfindn mhv edilsidir. Bu mbariz mminlr qlnclar iyinlrin alb hadt qucaq ar, hzrt Mehdinin () mumdnyvi hkumti n zmin yaradrlar. Bzi rvaytlrd is yhudi tcavzkarlarnn imam Mehdinin () zhuru dvrnd mhv edilcyi bildirilir[footnoteRef:19]. [19: Tfsiri-Nurus-Sqleyn; Tfsiri-Furqan; Tfsiri-Nmun.....]

Bildirilr

1. Bizim yax-pisliyimizin Allaha xeyir-ziyan yoxdur. ml v rftarlarmzn nticsi yalnz zmz aiddir.

2. vvlc yaxlqlardan danmaq, sonra pisliklri yada salmaq lazmdr.

3. nsan hans yolu seib nec ml etmkd azad buraxlb.

4. Tarixin eni-yoxular v yhudilrin mhvi onlarn tkbbrndn sonra, ilahi qanun v snn sasnda ba verir.

5. Mscidlr tarix boyu dinlrin gc mrkzi v qdrt simvolu olmudur. Mscidlri zalmlarn nfuz dairsindn xarmaq mminlrin vzifsidir. Mslmanlar Mkkni fth etmkl Mscidl-Hrama daxil olduqlar kimi, tcavzkar yhudilri mhv etmk n ilahi insanlar Beytl-Mqdds daxil olasdr.

6. Haqq brpa etmk n zalm qvvlri tar-mar etmk zruridir.

ay 8:

mid var ki, Rbbiniz siz rhm etsin. gr geri dnsniz (ikinci df fitn trtsniz), Biz d geri dnrik (qhr-qzbimizi gndrrik). Biz chnnmi kafirlr n zindan qrar vermiik.

Nqtlr

Hsr szndn olan hsir sz xlmaz vziyyt, mhasiry dmk mnalarn bildirir. Bzi dncklr toxunmaqla hazrlandndan hsir adlanr.

Bildirilr

1. Allahn rhmtindn mid zmk rva deyil. Allah fsad hli n d geriy yol qoymudur.

2. Trbiyinin ii rhmt v mhbbt saslanmaldr.

3. Doru yola ynldrkn nc rhm v mehribanlqdan danaq, sonra xbrdarlq v hddn istifad edk.

4. lahi qhr-qzb bizim z mllrimizdn asldr.

5. Fsaddan sonra tvb edilmzs, i kfrl nticlnr.

6. Chnnm hli n he bir qurtulu yolu yoxdur.

ay 9:

Hqiqtn, bu Quran n davaml yola hidayt edir. Saleh ilr grn mminlr mjd verilir ki, onlar n byk mkafat var.

ay 10:

Axirt iman gtirmynlr n drdli bir zab hazrlamq.

Nqtlr

Yhdi lillti hiy qvmu cmlsi iki cr mnalandrla bilr:

a) Quran n davaml yola hidayt edir;

b) Quran n mhkm milltlri v mmtlri hidayt edir.

Bildirilr

1. Qurann mhkm mntiqi qarsnda xurafat v txyyl yer yoxdur.

2. Quran bdi v sabit qanunlara malik olan yegan kitabdr.

3. Mkafat ld etmk n iman v ml ehtiyac var. Chnnm dmk n is kfr bs edr.

4. lahi zab indi d hazrdr.

5. Qorxu v mid yana olmaldr.

ay 11:

(Tlskn v nadan) insan xeyir istdiyi kimi r d istyir. nsan daim tlsndir.

Nqtlr

Quranda insann tlsknliyin v r istmsin dflrl iar olunmudur: Sndn drhal zab istyrlr. [footnoteRef:20] Digr bir ayd kafirlrin dilindn deyilir: Prvrdigara, gr din haqdrsa, smadan bamza da yadr. [footnoteRef:21] Bu tlsknliklr chalt, inadkarlq v tssbdn qaynaqlanr. [20: Rd, 6] [21: nfal, 32]

Mhtrm Peymbr (s) buyurur: nsann bir ox tinliklrinin sbbi onun tlsknliyidir.[footnoteRef:22] [22: Bihar, c. 17, s. 340]

Bildirilr

1. nsann dnc v mlinin blalarndan biri tlsknlikdir.

2. nsan fitrtn xeyir meyillidir. Ayd insann r istyinin bir istk olaraq xeyir istyin bnzdilmsi bir daha onun slind xeyir meyilli olduunu gstrir.

3. Qurann mhkm hidaytin (doru yol gstriin) yol tapmayanlar tlsik halda r soranca gedcklr.

4. nsann daxilind bir tlsknlik var, amma bu tlsknlikdn dzgn istifad yerini yrnmliyik.

ay 12:

Biz gec v gndz iki lamt qrar verdik. Gecnin niansini (ay in) gtrdk v gndzn niansini (gni) iqlandrdq ki, Rbbinizdn bir fzl soraqlayasnz, illrin sayn v hesab bilsiniz. Biz hr eyi aydn byan etdik.

Nqtlr

Quranda gecnin gndzdn nc zikr olunmasnn sbbi bu ola bilr ki, qaranlq yerin zndndir, iq is gndn.

Bildirilr

1. Yerin z oxu trafnda dvr etmsi, gec v gndzn myynlmsi tsadf yox, Allahn hikmt dolu iradsidir.

2. Gndz i, gec is istiraht ndr.

3. Allah fzl v rhmt nazil ets d, biz almalyq.

4. Ruzi ld etmk n zmin yaratmaq ilahi rbubiyyt nindndir.

5. z zirkliyimizl qrrlnmyk, ruzi Allahdandr.

6. Varlq almindki nizam mqsdsiz deyil. Btn tdbirlrd mehvr insandr.

7. Gec v gndz tbii, daimi, mumi, asan, drk olunan bir tqvimdir. Bu tqvim nzm v proqramladrma n vasitdir.

8. Varlq almind ziddiyytlrin qarsn almaq n hr ey nzm kilmi, qanunlara tabe edilmidir.

ay 13:

Hr bir insann ml namsini onun boynundan asmq. Qiyamt gn xaracamz yazn qarsnda alm grr.

Nqtlr

Aydki tair sz insann mlin iardir. nki mllr qu tk prvaz edib sahibin atar, hr bir insann xeyir v rdn ibart ml namsi onun boynundan aslar.

Quranda ml namsin bir ne df iar olunmudur. O cmldn:

1. ml namsi ham ndr.

2. Hmin namd bir ey trlmmidir.[footnoteRef:23] [23: Khf, 49]

3. Gnahkarlar ondan qorxar. [footnoteRef:24] [24: Khf, 49]

4. nsan z ml namsini oxumaqla zn mhakim edr.[footnoteRef:25] [25: sra, 14]

5. Nicat tapanlarn kitab sa, chnnm hlinin kitab onlarn sol lin verilr.[footnoteRef:26] [26: l-Haqq, 19]

Bildirilr

1. Hesab-kitab ham ndr v kims istisna olunmayb.

2. Btn insanlar ml namlri il birlikd mhrd dayandrlarlar.

3. nsann mli ondan ayrlmaz.

4. nsann xobxtliyi v bdbxtliyi onun mllrindn asldr. Bu istiqamtd bxt kimi amillr rol oynamr.

5. Allah insann btn mllrindn xbrdardr. ml namsinin boyundan aslmasnda mqsd onun insann zn anlatmaqdr.

6. nsann btn ml v hrktlri qeyd olunar. nsan dnyada mllrinin qeyd alndn hiss etms d, qiyamtd ml namsi alar v gizli ilr ifa olunar.

ay 14:

(Qiyamtd insana deyilr:) Kitabn oxu. Bu gn znn znl hesab aparman yetr.

Nqtlr

mam Sadiq () buyurur: nsan ml namsind z mllrini o qdr aydn grr ki, sanki uyun mllr hmin saat ba vermidir.[footnoteRef:27] [27: Tfsiri-Nurus-Sqleyn]

Fxr Razi deyir: nsann mllri onun ruhuna tsir gstrir. Oxumaq dedikd drk etmk baa dlr. [footnoteRef:28] l-Mizan tfsirind bildirilir ki, kitab dedikd mllrin z nzrd tutulur. [28: Tfsiri-Kbir]

Bir ox rvaytlrd tvsiy olunur ki, insan qiyamtdn nc z il hesab ksin[footnoteRef:29]. Bu sayaq hesab insan oyadr v qfltdn uzaql gstrir. [29: Bihar, c. 70, s. 73]

Hdisd deyilir: Hr ks dnyada z il hesab ks, axirt hesab asan olar. El bu dnyada hyat kitabmz, ml nammizi oxumalyq ki, zif nqtlri aradan qaldraq, pisliklr tvb edib, yax mllrimizi artraq. (Bir ata z vladndan hr gn mllrini qeyd etmsini istdi. Oul bir gn bu ii grs d, ikinci gn tinlik kdi v atasndan zr istdi. Atas dedi: ziz vladm! Btn mllr bu sayaq yazlr. lbtt ki, qiyamtd btn mllr alar v z mlindn peman olarsan.[footnoteRef:30] [30: Tfsiri-Kful-srar]

Bildirilr

1. Qiyamtd btn insanlar z ml namlrini oxuya bilirlr.

2. Qiyamtd vicdanlar oyanr.

3. Qiyamt gnahkarlarn z leyhin hadt verdiyi yegan mhkmdir.

ay 15:

Hidayt olan (doru yol tutan), hqiqtn, z xeyrin hidayt olmu, yolunu azan is yalnz z zrrin azmdr. Kims baqasnn gnah ykn iynin almr. Biz peymbr gndrmmi zab vern deyilik.

Nqtlr

nam sursinin 25-ci, nkbut sursinin 13-c aylrin v bir sra rvaytlr sasn, kfr balar z gnah yklrindn lav ardcllarnn da gnah yklrini iyinlrin alarlar. nki onlar z ardcllarnn doru yoldan azmalarna sbb olmular.

Bildirilr

1. nsan yol seimind azad buraxlmdr.

2. Doru yolun qbulu insann z xeyrin, kfr is onun zrrindir. nsann hans yolu tutmasnn Allaha xeyir-zrri yoxdur.

3. Hr ks z mlinin czasn kr.

4. nc msbt ilrdn danmaq, sonra mnfilri qeyd etmk lazmdr.

5. Kimsy hccti tamamlamam, xbrdarlq etmmi zab vermk Allahn snnsi, qanunu deyil. Briyytin doru yolu tutmas n el ncdn peymbrlr gndrilmidir.

6. Xobxt olmaq n al bs etmir, peymbrlrin hidayti d lazmdr.

7. Peymbrlrin glii axirt sorusu n rtdir. Soruya kiln insana nc peymbrlr vasitsi il vziflri aydnladrlmaldr.

ay 16:

Bir mntqni (gnahlarna gr) hlak etmk istdikd, onun xo gzaran keirn adamlarna mr edrik. Bel ki, bu mr qar mxalif v aciz olarlar. Nticd zab v ilahi qhr-qzb dar olarlar. Sonra oran tam viran qoyarq.

Nqtlr

mrna mutrfiha, yni qvm balarna itat mri verrik. Allah zlm v gnah yox, dalt v ehsan gstrii verir. Hlak etmzdn nc itat gstrii verilir. Rifah iind yaayanlar mxalif olar v adi insanlar da onlarn yolunu gedrlr. Hmin vaxt ilahi qhr-qzb qtilr v itatdn xanlar bryr.

Hikmt sahibi olan Allahn zab istyi bizim gnahlarmza v mnfi xisltlrimiz saslanr. slind Allah mehribandr, he bir qvm sbbsiz yer hlak etmir. mam Riza () buyurur: Bu ayd ilahi irad bizim gnahmzla rtlnir.[footnoteRef:31] [31: Tfsiri-Knzd-Dqaiq]

Bildirilr

1. nsann nemtlr qrq olmas da ilahi qhr-qzb v cza nmunsi ola bilr.

2. Cmiyytdki varl insanlar ilahi qhr-qzb zmin yaradrlar.

3. Cmiyytin xlaq v ictimai baxmdan squtu bu cmiyytin varl balarnn linddir.

4. Rifah, adtn, fsad sbbi olduundan peymbrlr qar ilkin olaraq rifah iind yaayanlar xmlar.

5. tatsizlik gstrnlr mhlt vermk ilahi snn, qanundur.

6. lahi xbrdarlqlara ciddi yanaaq, zmz islah edk. nki bu hdlrin hyata kemsi z mllrimizdn asldr.

7. Hcct tamamlanmadan, yetrli dlillr gtirilmdn ilahi zab nazil olmur.

8. lahi qhr-qzb v zab iddtlidir.

9. Btn ilr Allah qdrti il hyata keir.

ay 17:

Nuhdan sonra bir ox mmtlri mhv etdik. Rbbinin z bndlrinin gnahlarndan agah olub, onlar grmsi yetr.

Nqtlr

Br hyatnda bir nslin mhvi v yeni bir nizamn brpasndan danan bu aydn mlum olur ki, hzrt Nuhun dvr br tarixind dn nqtsi olmudur. Nuhdan ncki br nsli sad v azsayl idi, hyat macrasz trd. Hmin vaxt insan nsli Nuhun gmisin svar olmu bir ne mminl davam etmidi.

Allah qafil insanlara xbrdarlq, xalq n ibrt olmaqla yana Peymbr (s) n bir tslli idi. Bildirilirdi ki, gr kafirlr zab-ziyyt vermkdn kinmslr, Allahn qhr-qzbin dar olacaqlar.

Nuh qvmndn sonra Ad, Smud, Lut qvm, Mdyn shablri, Firon, Haman, Qarun v Fil shablri ilahi qzb dar oldular.

Bildirilr

1. tatsizliyin gr Allahn qhr-qzbin dar olmu milltlr tarixd yetrincdir.

2. lahi qhr-qzb tkc qiyamt aid deyil, dnyada da ttbiq olunur.

3. Tarix ibrt qayna v mktbdir.

4. Allahn gnahlarmzdan xbrdar olmasn yadda saxlamanz trbiymiz n kafidir.

5. Gnahkarlarn czalandrlmas n ahid v dlil ehtiyac yoxdur. Allahn msldn xbrdarl kafidir.

6. Gnahkar insan da Allahn bndsidir.

7. Allah batinimizdn xbrdardr, zahirimizi grr.

ay 18:

Hr ks daim tri dnya hyatn ists, bu dnyada tezlikl istdiyimiz istdiyimiz qdr verrik. Sonra onun n chnnmi qrar verrik. O, xcalt iind v rdd edilmi halda oraya daxil olar.

Nqtlr

Quran baxmndan, insana axirti unutduran dnya istyi mzmmt olunur. Bu msly bir ox aylrd iar olunmudur.[footnoteRef:32] [32: Bax: Rum, 7; Ncm, 29; Tvb, 38]

Maddi dnyada ziddiyyt v qardurmalar oxdur. nsan btn arzularna ata bilmir. Demk, hamya pay ayrlmaldr. Mnviyyat dnyasnda is bel deyil. nki bu dnyada he bir mhdudiyyt yoxdur. Mnvi lzztlr yolu hamnn zn aqdr v hr ks istdiyi qdr kam ala bilr[footnoteRef:33]. [33: Bax: sra, 19]

Bildirilr

1. Dnya tridir.

2. nsan mqsdli yaradlmdr v seim aparmaqda azad buraxlmdr. Amma sas msl Allahn iradsidir.

3. Pislniln dnya yox, dnyaprstlik xisltidir.

4. nsann arzular bitib-tknmzdir, bu arzular Allahn rivsind mhdudladrmaq lazmdr.

5. Dnyaprstlr arasnda dnyan ld ed bilmynlr d var.

6. Dnyaprstlr iki dstdir: bzilri dnya v axirti ldn verir, bzilri is myyn dnya istklrin atr.

7. Maddi istklrl yaayanlar myyn hdd ad-san v rk ld etslr d, qiyamtd mkl drlr.

8. Dnyaprstliyin sonu pemanlq v chnnmdir.

9. Dnyaprstlr hm fiziki baxmdan odda yanr, hm d ruhi baxmdan alaldlrlar.

ay 19:

Axirt istyn v bu mqsdl lazmnca alan v mmin olan insann zhmti dyrlndirilr.

Bildirilr

1. nsan irady malikdir v azad buraxlmdr.

2. Axirt zhmtsiz ld olunmur.

3. Axirt sadti n xsusi sy lazmdr.

4. Dnya sylrindn ntic ld etmk n iman rtdir.

5. man v sy axirt sadti n rtdir.

6. Mminlr sy gstrib nticy atsalar da, atmasalar da, onlarn zhmti dyrlndirilr.

7. Dnyaprstlrin dnyan ld etmsi ehtimal olunursa, mminlrin axirt mkafat labddr.

8. nsann istk v syinin onun xobxtliyin tsiri var.

9. Baqalarnn syin gr tkkr etmk ilahi idir.

10. Allahn mminlr tkkr behit balarndan stndr. nki hr ksin tkkr onun vcudundan lnnn a lsnddir.

11. Allah hr syi bynib trif etmir.

ay 20:

Biz Rbbinin tasndan bunlara v onlara yardm gstrrik. Rbbinin tas kimsy qadaan olunmaz.

Nqtlr

Allah insan azad yaratmdr. nsana snaq n imkanlar verilmidir ki, nec ml edcyi aydnlasn. Bu yolla Allahla mamil ednlr Allahdan qeyrilri il mamil ednlrdn seilirlr. Su v elektrik tchizat idarlri evlri su v iq kimi iki nemtl tchiz edir. Bu nemtlrdn yax v ya pis id istifad etmk insanlarn ixtiyarndadr.

Bildirilr

1. z yardmlarn hamnn ixtiyarna vermk v bu yolla yax v pis siftlrin z xmasna rait yaratmaq Allahn snnsidir.

2. Allaha iman v axirt istyinin maddi imkanlardan faydalanma il ziddiyyti yoxdur.

3. lahi ltflr Allahn rbubiyyt ni v fzlidir. slind, Allahn kimsy borcu yoxdur.

4. Allahn tas hmilikdir.

ay 21:

Bax gr ki, onlarn bzisini bzi digrlrindn nec stn etdik. bhsiz, axirt drclri daha byk v daha dyrlidir.

Nqtlr

nsanlar bir-birindn iki baxmdan stn ola bilrlr: bzn insan istedad, zvq, dnc, ail raiti, corafi mvqe kimi nemtlr baxmndan stn olur v btn bunlar msuliyytl mayit olunan ilahi ltf v snaqdr. Bu ayd uyun stnly iar edilmidir. Bzn is insanlar zlm, istismar v thqir baxmndan frqlnir. Bunun hesab ayr kilir.

Peymbr (s) buyurur: Behitd behit hlinin al qdr drclr var.[footnoteRef:34] [34: Tfsiri-Nurus-Sqleyn]

Bildirilr

1. Varlq almindki ixtilaflarn v frqlrin hikmtini anlamaq n dnc v diqqt ehtiyac var.

2. nsanlarn axirt mskni eyni deyil. Yetrinc byk stnlklr var.

ay 22:

Allahla yana baqa mbud qrar verm, yoxsa mzmmt edilr, baaa olarsan.

Nqtlr

Ayd Peymbr (s) xitab olunsa da, btn xalq nzrd tutulmudur. Qurani-Krimd bu sayaq xitablar oxdur. Msln, nvbti ayd Peymbr (s) mracitl ata-anaya ehtiram tvsiy olunur. Hans ki, Peymbr (s) z ata-anasn uaq vaxt itirmidi.

Bu ayd la tcl dey xalqa mracit olunur. Peymbr (s) bir rhbr olaraq z tutulur.

Bildirilr

1. nsann xobxtlik v izzti tvhid saysinddir. irk v Allahdan qeyrisin prsti insan alaldr.

2. Qeyri-ilahi mktblr ardcllq insan xlmaz vziyyt, uuruma srklyir.

3. Mrik insan Allah, mlklr, mminlr, oyaq vicdanlar, dnc sahiblri trfindn mzmmt olunur. Ayd mzmmt ednin ad konkret qeyd olunmamdr.

ay 23:

Rbbin qrar vermidir ki, Ondan qeyrisin tabe olmayasnz, ata-anaya yaxlq edsiniz. gr onlardan biri v ya hr ikisi snin yannda bir hdd atsa, onlara (hrmtsizlikl) uf dem, onlar yanndan qovma, onlarla ll v xo dan.

Nqtlr

Hdislrd valideyn ehsanla bal xeyli taprqlar var. Elc d, valideyni incitmk mzmmt olunmudur:

Valideyn mrhmtli bir baxn mkafat qbul olunmu hccin mkafatdr. Ata-anann razl Allahn razl, onlarn qzbi Allahn qzbidir. Ata-anaya ehsan mr uzadr, vladlarn da z nvbsind biz ehsan etmsin sbb olur. Hdislrd deyilir: Valideyn sni vursa bel uf dem, pki baxma, l qaldrma, yolda onlardan qabaa kem, onlar adlar il arma, xalqn valideyni qnamasna sbb olas i grm, onlardan qabaq oturma, sndn kmk istmmi onlara l tut.[footnoteRef:35] [35: Tfsiri-Nurus-Sqleyn]

Bir xs anasn iynin alb Kb evini tvaf edirdi. Bu xs Peymbri (s) grb sorudu: Anamn haqqn dmimmi? Hzrt buyurdu: Htta onun dou vaxt kdiyi bir nalnin vzini dmmisn.[footnoteRef:36] [36: Tfsiri-Nmun]

Hzrt Peymbrdn (s) sorudular: lmndn sonra da valideyn ehsan lazmdrm? Hzrt buyurdu: Bli, onlar n namaz qlmaq, balanmalarn dilmk, hdlrin vfa qlmaq, borclarn dmk, dostlarna ehtiram gstrmkl (ehsan edin).[footnoteRef:37] [37: Tfsiri-Mcmul-Byan]

Bir xs z atasndan Peymbr (s) ikaytlndi. Hzrt onun atasn arb, bu iin sbbini sorudu. Qoca ata dedi: Bir zaman mn gcl v pullu idim. vladma kmk edirdim. Bu gn o pulludur, mn l tutmur. Hzrt Peymbr (s) alad v buyurdu: Bu hvalat eidib alamayan da yoxdur! Sonra vlada z tutub buyurdu: Sn d, snin var-dvltin d atana mxsussunuz.[footnoteRef:38] [38: Tfsiri-Furqan]

Hdisd deyilir: Valideyn vlad vursa bel vlad Allah sizi balasn desin. Bu, aydki qovln krima ifadsinin bir nmunsidir[footnoteRef:39]. [39: Kafi, c. 2, s. 157]

Valideyn ehsan peymbr siftlrindndir. Hzrt sa () v hzrt Yhya () valideyn ehsanna gr mdh olunur[footnoteRef:40]. [40: Bax: Mrym, 39; Mrym, 14]

Valideyn dedikd tkc doma ata-ana nzrd tutulmur. Bzi rvaytlr sasn hzrt Peymbr (s), mirl-mminin () mmtin atas saylr[footnoteRef:41]. Elc d, hzrt brahim () rblrin atas saylmdr[footnoteRef:42]. [41: Bihar, c. 16, s. 95] [42: Tfsiri-Nurus-Sqleyn, Hcc, 78]

Valideynlr ilahi taprqlar srasnda adlarnn tvhiddn sonra gldiyini bilslr, vladlarn tvhid daha hvsl dvt edrlr.

Bildirilr

1. Tvhid ilahi taprqlar srasnda birinci yerd dayanr.

2. Ata-anaya xidmt v ehsan hqiqi mvhhid (tkallahya) xas xsusiyytlrdndir.

3. Tvhid mr kimi, valideyn yaxlq mri d qti v dyimzdir.

4. Valideyn ehsan mrinin tvhid v Allaha itat mri il yana glmsi bu iin qli v insani vzif baxmndan, elc d, ri baxmdan vacibliyini gstrir.

5. Yeni nsil iman saysind tn nsl mhkm balanmaldr.

6. Valideyn ehsan n onlarn mslman olmas rt deyil.

7. Valideyn ehsan edrkn ata v ana arasnda frq qoyulmur.

8. Ata-anaya vasitsiz, z linizl yaxlq edin.

9. Ehsan infaqdan stndr. Mhbbt, db, thsil, mvrt, itat, tkkr, qay v bu kimi baqa ilr ehsandr.

10. Valideyn ehsann hddi-hdudu yoxdur. (Ehsan doyanadk davam edn fqirlik, fitn aradan qalxanadk aparlan cihad, gn batanadk uzanan orucluq kimi deyil).

11. Qurandak ehsan gstrii valideyn yox, vladlara nvanlanb. nki valideynin tapra ehtiyac yoxdur, o tbii kild z vladna ehsan edir.

12. Valideynin fiziki v mnvi ehtiyac artdqca ona ehsan etmk daha zruri olur.

13. Qoca ata-anamz qocalar evin aparmayaq, z yanmzda saxlayaq.

14. gr Quran adi bir yolunu incitmy qadaa qoyursa, mlum msldir ki, ata-anaya nec diqqt gstrilmlidir.

15. Hm ehsan, hm d gzl danq zruridir. (Ehsan etdikdn sonra gzl danmaq valideynl n mhm rftar qaydalarndandr.)

16. Valideyn ehsan v gzl danq mslsi il bal qar trf kimi hrkt etmk prinsipin yer verilmmidir. Yni valideyn vladla pis rftar ets d, vlad onunla yax rftar edib, gzl danmaldr.

ay 24:

Mehribanlq v ltf il onlar tvaz qanadnn altna al v de: Prvrdigara! Uaq vaxt mni trbiy etdiklri kimi, bu iki nfr mrhmt gstr.

Bildirilr

1. vlad istniln bir mqamda tvazkar olmal, z stnlyn valideynin zn vurmamaldr.

2. vlad riyakarlq v ya var-dvlti l keirmk mqsdi il yox, mrhmt v mhbbtl valideyn tvaz gstrmlidir.

3. vlad ata-anaya qar hm tvazkar olmal, hm d onlar n Allahdan mrhmt dilmlidir.

4. vladn ata-ana haqqnda dualar qbul olmasayd, Allah bel bir duan taprmazd.

5. Ata-anaya dua hm Allahn mrin itat, hm d valideyn qarsnda kr niansidir.

6. Dua edrkn Rbb dey mracit etmyi unutmayaq.

7. lahi mrhmt valideynin trbiyilik rhmtlrinin vzidir. Allah vlada taprr ki, mhbbtini valideyn sirgmsin v Allahdan onlar n balanma dilsin. Bu yolla vlad z vzifsini yerin yetirmi olur.

8. z kemiinizi, uaqlq dvrnn tinliklrini, krp vaxt valideynin kdiyi ziyytlri yaddan xarmayn.

9. Ata-ana z vladlarn mehr-mhbbtl trbiy etmlidir.

10. nsan z trbiyilrin tkkr etmli, onlarn haqqn itirmmlidir.

ay 25:

Rbbiniz iinizd olanlar hamdan yax bilir. gr saleh olsanz, bhsiz, O, tvb ednlri balayandr.

Bildirilr

1. Agahlq Allahn rbubiyyt nindndir.

2. Btn ilrd v valideyn xidmtd niyytlrimiz Allaha bllidir.

3. Slahiyyt qlb, i mqsdlr aiddir.

4. Qlb v batin saf v saleh olan yerd tvb qaps aqdr.

5. Ardcl yalvar, ah-nal il tvb edk.

6. Allah balayandr. Amma ilahi balanma nemtindn faydalanmaq n tvb rtdir.

7. gr nadanlq sbbindn valideynl pis rftar etsk, tvb qlmaqla Allahn mrhmtini ld ed bilrik.

8. fv v bxi Allahn rbubiyyt nindndir.

9. Salehlik nianlrindn biri tvbdir.

10. Bzn saleh insanlar da bdryir. Bu sayaq nqsanlar tvb il aradan qaldrmaq lazmdr.

ay 26:

Qohumun, arsizin, yolda qalann haqqn ver, he cr dadb israf etm.

Nqtlr

Bzr kkndn olan tbzir sz bdxrclik, israf mnasn bildirir. Msln, iki qonaq n on qonan xryini hazrlamaq tbzir saylr.

mam Sadiq () buyurur: Hr ks Allaha itat yolunda yox, baqa yolda n is srf ets, bdxrc, israfdr.[footnoteRef:43] Hzrtdn soruulur ki, halal xrclrd d israf varm? Hzrt buyurur: Bli, nki zn bir ey saxlamadan varn paylayan xs halal msrfd israf etmidir.[footnoteRef:44] [43: Bihar, c. 75, s. 302] [44: Tfsiri-Nurus-Sqleyn]

Bu ay nazil olduqdan sonra mhtrm Peymbr (s) qohumlarn haqqn dmk haqqnda dnrd. Hzrt (s) Allahn mri il Fdk ban hzrt Fatimy balad. (Fdk byk bir sah idi v he bir savasz Peymbrin (s) ixtiyarna kemidi. Hzrt Peymbr (s) hli-beyt () diqqt gstrrk din tbliind onlarn iqtisadi dayaqlarn mhkmlndirmk n bu ba onlara balamd. Amma Peymbrin (s) vfatndan sonra bu-Bkr Fdyi geri ald. Yalnz mr ibn bdl-ziz bu ba hli-beyt () qaytard. Sonra Fdk yenidn qsb olundu. Mmunun dvrnd hli-beytin () ixtiyarna verildi. ox kemmi Peymbrin (s) hdiyysi geri qaytarld.) Amma hzrtin vfatndan sonra Fdk haqsz olaraq hli-beytin () lindn alnd. hli-beyt () z haqqn geri qaytarmaq n bu ayy istinad edirdi.

i v snni tfsirilri (msln, Tbri) rvaytlr istinadn yazrlar: mam Sccad () sirlik vaxt karvanla ama gldiyi vaxt hli-beyt () sirlrin nvanlanm dinsizlik ittihamna bu ayy istinadn cavab vermidi: Zl-qurba bizik![footnoteRef:45] [45: Ehticaci-Tbrsi, c. 2, s. 33; Tfsiri-Nurus-Sqlyn]

Bzi rvaytlrd aynin xms aid olduu bildirilir. Bzilri is ayd daha stn, qeyri-maddi msllrin nzrd tutulduunu n kir. Onlar bildirirlr ki, ayd hzrt linin () caniinliyi il bal vsiyyt mri verilir. (mam Sadiq () bu ay haqqnda buyurur: Allah rsuluna caniinlik v peymbr elmin sahiblik li ibn bi-Talibin () haqqdr.[footnoteRef:46] Ayd tbzir- qadaa qoymaqla, slind ifratlq qadaan edilmidir.[footnoteRef:47] [46: Kafi, c. 1, s. 294] [47: Tfsiri-Furqan]

Bildirilr

1. Dini gstrilr insan fitrtin uyundur. nsan fitri olaraq nc valideynlrin, sonra yaxnlarna mhbbt gstrir. slamda haqqn dnmsi gstrii d buna saslanr.

2. nfaqda nvbni nzr almaq lazmdr: nc valideyn, sonra qohum, sonra fqirlr v yolda qalanlar.

3. Qohumlarn bizim boynumuzda haqq var, onlara minnt qoymayaq.

4. Qohumluq, yoxsulluq v yolda qalmaq xsusi haqlar yaradr.

5. Qohuma infaq edrkn onun yoxsulluu nzr alnmaldr.

6. nfaqda orta hddi gzlmk, ifrata yol vermmk lazmdr.

7. Bdxrclik, israflq haramdr.

8. nsan z var-dvltini xrclmkd he vchl azad deyil.

ay 27:

Hqiqtn, israflar eytann qardalardr. eytan z Rbbin qar ox nankor idi.

Nqtlr

rb dilind x dedikd hm qarda, hm d yolda nzrd tutula bilr. Msln, xus-sfr dedikd daim sfrd olan xs, xul-krm dedikd sxavtli insan baa dlr. nsan hm ail, hm d qid baxmndan qarda ola bilr. sraflar eytann qid qardalardr. xvan-yatin dedikd eytan yolunu izlynlr baa dlr.

Quranda eytann frdlr zrindki vsvs v vilayti ardcl kild xatrlanmdr. Amma yalnz bu ayd ixvan-yatin (eytanla olanlar) tbiri ildilmidir. Yni israflar artq eytanla hmkar olanlardr v sadc vsvsdn tb hmkarlq mrhlsin atmdr. Baqa aylrd d bu ayy toxunulur.[footnoteRef:48] [48: Bax: Zuxruf, 36]

Tbzir daha ox maddiyyata aid olsa da, bzn digr nemtlr mnasibtd d ildilir. Msln, mr v gncliyin hdr verilmsi, dnc, gz, qulaq v dil kimi vasitlrin yri yolda ildilmsi, msuliyytin qeyri-saleh insanlara taprlmas, lyaqt v gc olmayan bir mqamda msuliyytin qbulu, faydasz biliklrin yrnilmsi v yrdilmsi. [footnoteRef:49] [49: Tfsiri-tybul-byan]

Bildirilr

1. Var-dvltin dzgn olmayan istiqamtd xrclnmsi eytani idir v bir nv nankorluqdur.

2. sraf hli triflnmmli, ksin mzmmt olunmaldr.

3. Mmin mmin qardadr.[footnoteRef:50] sraflar is eytanla qardadrlar. [50: Bax: Hucurat]

4. sraf sxavt yox, nakrlk niansidir.

ay 28:

gr Rbbindn gzldiyin bir mrhmtin intizar il onlardan z evirrsns, onlarla yumaq dan.

Nqtlr

Bu ay xalqla mnasib rftar haqqndadr. Ona gr d Peymbr (s) Allahdan qurtulu v mrhmt gzldiyi bir vaxt istdiyini yerin yetirmdiyi bir ks n dua edir v buyurur: Allah biz v siz z fzlindn ruzi versin.[footnoteRef:51] [51: Tfsiri-Lahici]

Fatimeyi-Zhra (s) ev ilrind kmk n Peymbrdn (s) kniz istdikd hzrt buyurdu: Mscidd libas v yemyi olmayan drd yz nfr var. gr bel olmasayd, sn xidmti tyin edrdim. Sonra Peymbr (s) Hzrt Zhrann tsbihi adlanan mhur zikri z qzna yrtdi.[footnoteRef:52] [52: Tfsiri-Nurus-Sqleyn]

Quranda xalqla nec danma aydnladran gstrilr var. nsan yumaq, sad, tutarl, yax v tmiz danmaldr.[footnoteRef:53] [53: Bax: Taha, 44; sra, 23; Nisa, 9; Nisa, 8; Nisa, 63]

Bildirilr

1. Bzn peymbrlr d trafdaklara kmk etmy aciz qalr.

2. Allahn mrhmtin mid bslmk lazmdr.

3. Allahn biz borcu yoxdur, n verirs rhmtindn verir.

4. Sy v mid yana olmaldr. Tklikd n sy, n d mid smr verir.

5. Mmin mhrumlara l tutmaq n imkan axtarndadr.

6. Maddi imkanlar ilahi rhmt sayaq.

7. Maddi imkanlar insanlarn trbiy v tkamln ynldilmlidir.

8. nfaq v yardm dayandrmaq n yalnz liboluq zr sayla bilr.

9. Bir xs maddi yardm gstrmk imkanmz yoxdursa, he olmasa xo szlrl onun qlbini l alaq.

10. Yoxsullara mid verin ki, onlar alb z mkllrini hll ed bilsinlr.

ay 29:

lini n qoynunda bal saxla (ki, he infaq etmysn), n d onu tam aq saxla ki, (zn n he bir ey qalmasn). Yoxsa qnanarsan v hsrt krsn.

Nqtlr

mam Sadiq () buyurur: Mhsur dedikd yoxsulluq nisgili baa dlr.[footnoteRef:54] [54: Kafi, c. 2, s. 55 ]

Bzilri bildirirlr ki, mzmmt aynin vvlindki xsisliy, hsrt v nisgil is aynin sonuna, israfla aiddir.

Bir qadn z olunu Peymbrin (s) yanna gndrib, tbrrk n bir kynk istdi. Peymbrin (s) baqa bir libas olmadndan z kynyini verdi v kynksiz qaldndan evdn xa bilmdi. Ay nazil oldu ki, ynindki birc kynyi vermk sxavt deyil.

Digr bir rvaytd deyilir: Peymbr (s) bir qdr qzl gtirdilr. Hzrt btn qzl hmin gn infaq etdi. Nvbti gn bir yoxsul hzrt az ad. Amma hzrtd ona vermk n bir ey olmad. Yoxsul xs hzrti qnad. Peymbr (s) ona bir ey ver bilmdiyi n qmlndi. Sonra bu ay nazil oldu.[footnoteRef:55] [55: Tfsiri-Nurus-Sqleyn]

Bildirilr

1. Mmin xsis olmamal, trafndaklara kmk gstrmlidir.

2. slam infaqda da orta yolu tutan mktbdir.

3. frat v tfrit mhkum olunur, orta yol bynilmi saylr.

4. nfaqda bdxrclik v ifrata varmaq insann xanniin olub, iini yemsin sbb olur.

5. slam he vchl mslmanlarn zillti il barmr. Mslman alaldan istniln bir i qadaandr.

6. in pis sonluunu dnmk hmin idn uzaq dayanmaa sbb olur.

7. Mdiriyyt prinsiplrindn biri glcyi nzr almaqdr.

ay 30:

Hqiqtn, Rbbin istdiyi ks n ruzini genilndirib, daralda bilr. Hqiqtn, O, bndlrin mnasibtd agah v grndir.

Nqtlr

Quranda ruzi haqqnda trafl danlmdr. Hmin aydki myyn nqtlr nzr salaq:

a) Hr bir canlnn ruzisi Allahn hdsindir.[footnoteRef:56] [56: Bax: Hud, 6]

b) Ruzi mnbyi smadadr.[footnoteRef:57] [57: Bax: Zariyat, 22]

v) Hamnn gen-bol ruzisi olsa, fsad artar.[footnoteRef:58] [58: Bax: ura, 27]

q) nsan almal, ruzi dalnca getmlidir.[footnoteRef:59] [59: Bax: nkbut, 17]

d) Tqva ruzinin artm amillrindndir.[footnoteRef:60] [60: Bax: Tlaq, 2]

Hzrt li () buyurur: Allah insanlarn ruzisini artrb-azaltmaqla myynldirmidir. stdiyini sxnt, istdiyini rifahla snaa kr. Varl v yoxsul kr v sbirl imtahana kilib seilr.[footnoteRef:61] [61: Nhcl-bla, x. 91]

Bildirilr

1. Ruzinin az-oxluu Allahn linddir.

2. Ruzinin oxluu v ya azl insanlarn trbiysin ynldilmi rbubiyyt nindndir.

3. Allahn istklri Onun bsirt v agahlna saslanr.

4. Fqirlikdn qorxub linizi sxmayn. Eyni zamanda, baqalarn yoxsulluqdan qurtarmaq n btn var-yoxunuzdan kemyin. Ruzi Allahn linddir, bzilrinin yoxsulluunda hikmt var.

ay 31:

vladlarnz yoxsulluq qorxusundan ldrmyin. Onlara v siz ruzi vern Bizik. bhsiz, onlar ldrmk byk gnahdr!

Nqtlr

mlaq dedikd fqirlik, yoxsulluq nzrd tutulur. Ola bilsin ki, bu szn kk mlq szdr. nki yoxsulda tmllq, yni yal dill yaltaqlq mahid olunur.

Bu ay cahiliyyt dvrnn bhranl iqtisadiyyatnn simasn gstrir. Bugnk dnyamzda iqtisadi problemlr v cmiyytin artmndan nigaran olanlar x yolunu doularn qarsn almaqda grrlr. Bu da bir nv cahiliyytdir.

Allah-tala nam sursinin 151-ci aysind vladlarn yoxsulluq sbbindn ldrldyn bildirir. Bu ayd is yoxsulluq qorxusu n kilmidir. Birinci halda buyurulurdu: Biz sizin v vladlarnzn dolann tmin edrik. Bu ayd is yoxsulluq qorxusu il bal deyilir: vladlarnzn ruzisi v z ruziniz Bizim hdmizdir. Qorxu v hycan ox olduundan Allah nc vlad, sonra valideyni sortalayr v mmkn hycan azaltmaq istyir.[footnoteRef:62] Bu frqin sbbi acln hazra, yoxsulluq qorxusunun glcy aidliyi ola bilr. vvlc siz v vladlarnza ruzi verrik, sonra is vladlarnza v siz ruzi verrik buyurulur. [62: Tfsiri-fi-zilalil-Quran; Tfsiri-Furqan]

Bildirilr

1. vladn yaamaq haqq var, valideyn onu bu haqdan mhrum etmmlidir.

2. Yoxsulluq v liboluq insann n gcl hislrin d tsir gstrir.

3. Yoxsulluq zrrindn qorxu gnah v baqalarnn hququnun pozulmas n sbb ola bilmz.

4. gr ruhi asayi v iman olmasa, tkc yoxsulluq yox, yoxsulluq qorxusu da qtl sbb ola bilr.

5. lahi zmant minlik gnaha mane olur.

6. man v tvkkl yaddan xarmayn.

7. Allah ata-anadan mehribandr, Ona bdgman olmayn.

8. Ruzi Allahn linddir, bu istiqamtd oxluq rol oynamr. Demk, vlad yoxsulluq sbbi deyil.

9. Bzn biz vladlarmzn saysind ruziy atrq.

10. vlad ldrmk, douun qarsn almaq gnah v cinaytdir. str olan, istr qz vlad yaamaq haqqna malikdir.

11. Gnahlar eyni deyil. Kiik (sir) v byk (kbir) gnahlar var.

ay 32:

Zinaya yaxn dmyin. Bu, irkin i, pis yoldur.

Nqtlr

Qeyri-qanuni cinsi laqnin (zinann) fsadlar, frdi v ictimai zrrlri var. Ail tmlin zrb vuran bu irkin i slamda haram buyurulmudur. Qurani-krimd zina irk, qtl, ourluqla yana zikr olunur.[footnoteRef:63] [63: Bax: Furqan, 68; Mumthin, 12]

Zinann bir sra fsadlar var:

1. Zina qardurma, intihar, evdn uzaqlq, qeyri-qanuni vladlar, cinsi xstliklr, ail n hrmtsizlik kimi bir ox aclqlarn qaynadr.

2. hvt alovunu sndrmk n bir-birinin soranca gedn zinakarlar arasnda mhkm ballq, aramlq olmur.

3. Zinakar qar trfi hyat yolda yox, lzzt vasitsi sayr.

4. Zina ail tkilinin qarsn alr, qohumluq laqlrini qrr, yaxnlara yardma mane olur. Zina yolunun almas evlnmy mara ldrr.

5. Zinakarda nsil davam, vlad trbiysi il bal vzif msuliyyti olmur, bu zmrdn olanlar ata-ana hissindn mhrum olurlar.

6. Zina varislik prinsipini pozur, hqiqi varis tannmr.

7. Zina nticsind insan alalr, zinakar vaxtsz lm yaxalayr.[footnoteRef:64] [64: Bihar, c. 77, s. 58]

8. Zina lav xrclr tlb etdiyindn zinakar xs z hvtini sndrmk n baqa gnahlara da l atr. Msln, istyin atmaq istyn zinakar bhtan atr, hdlyir, ourluq edir, htta insan hyatna son qoyur.

9. Zina nticsind rsy gln qeyri-qanuni vladlar cmiyytd bir sra fsad v cinaytlr trdir. Zinadan doulanlarn fsad zinann akar nmunlrindndir.

slam zinann qarsn almaq n myyn tdbirlr plan tqdim edir:

1. Bzi yerlrd kiinin namhrm qadnla nsiyytin qadaa qoyulur;

2. Kii v namhrm qadnn xlvtd ikilikd qalmas qadaan olunur;

3. Qadna namhrm qarsna bznmi halda xmaq qadaan olunur;

4. Namhrm baxmamaq, namhrml l verib grmmk, zina bard dnmmk, hvt douran killr v shnlr baxmamaq taprlr;

5. Zinakar n ciddi cza nzrd tutulur;

6. zdivac, evlnmk tvsiy olunur v mehriyynin (kiinin dmli olduu evlnm haqqn) aa endirilmsi taprlr;

7. Gec evlnmk mzmmt edilir;

8. Evlnm v ail n sy ibadt saylr.

Bildirilr

1. Bzi gnah shnlri o qdr cazibdardr ki, onlara yaxnlamaq bel thlklidir.

2. Ninki zinadan, htta zinaya aparan yoldan kinmk lazmdr. (Bzn bir bax, bir telefon shbti, bir mktub v ya bir gr zina n zmin olur.)

3. Zina tarix boyu irkin i saylmdr. Digr dinlrd d zina haramdr.

4. Nhy-z-mnkrd (pisliy qadaada) gnahn irkinliyini byan edk.

5. Zina hm gnahdr, hm d baqa gnahlara yol ab insan bdbxt edir.

ay 33:

Allah trfindn (qtli) haram edilmii haqsz yer ldrmyin. bhsiz, zlm mruz qalaraq ldrlnin sahibin (qisas n) ixtiyar verdik. O da ldrmkd (qisasda) ifrata varmamaldr. nki ona (dalt sasnda) himay gstrilmidir.

Nqtlr

Fla yusrif fil-qtl, yni qisasda hddi amayn, cahiliyyt dvrnd olduu kimi, l-aya ksmyin.

nsan hyatna son qoymaq kbir gnahdr. Qisas v fsad istisna olmaqla, fsad trtmmi xsi ldrmk btn xalq ldrmk kimidir.[footnoteRef:65] Bel bir qtlin czas bdi chnnmdir.[footnoteRef:66] Silah xaran, lml hdlyn hr bir ks n d fsad v hcum nvan il eyni cza nzrd tutulmudur.[footnoteRef:67] [65: Maid, 32] [66: Nisa, 93] [67: Maid, 33]

Aydki vliyy, yni sahib sz hm d hzrt Mehdiy () aid edilmidir. Hzrt Mehdi () ziz babas imam Hseynin () qann alasdr.[footnoteRef:68] [68: Tfsiri-Nurus-Sqleyn]

Allahn mzlumu himay etmsi, haqsz olaraq qtl yetirilnin sahibin qisas haqq verilmsi nahaq qtllrin, elc d, qisasda ifratn qarsn alan amildir.

Bildirilr

1. Hr bir insann yaamaq haqq var. Htta mslmanla savada olmayan qeyri-mslmanlarn toxunulmazlq haqq var.

2. lahi qanunlar mr v qadaalarn mehvridir.

3. ntihar (insann zn ldrmsi) haramdr.

4. slam baxmndan qisas, mdafi, mrtdlik, livat (hmcinsbazlq), nigahda olanla zina il bal qtl hkm veril bilr.

5. Mzlum kimliyindn asl olmayaraq himay edilmlidir.

6. Qisas hkm mzlumlarn himaysi n nzrd tutulmudur.

7. Qtl yetirilnin sahibi qisas haqqna malikdir.

8. Qisas zaman insan z qzbini cilovlamal v dalti gzlmlidir. slam htta tcavzkarlara qar daltsiz rftara yol vermir. Qtl yetirilnin sahibi qisas haqqndan istifad edib bir nfrin vzin bir nesini ldr bilmz.

9. Qisasda qatilin l-ayan ksmyin, namrdliy yol vermyin.

10. Mzlumun himaysi ilahi snnlrdndir.

ay 34:

Blu hddin atanadk yetimin malna yalnz n yax yolla (yetimin xeyri n) yaxnlan. (Sonra onun maln zn taprn.) hd vfa edin, (qiyamtd) hd-peyman haqqnda soruulacaq.

Nqtlr

dd szndn olan udd sz mhkm dyn mnasn bildirir. Burada bir insann z mlkn nzart ed bilmsi n mhm olan inkiaf mrhlsi, fiziki v ruhi yetkinlik nzrd tutulur.

Quran yetimlrin haqlarnn qorunmasn, onlara qay gstrilmsini, myyn ilrin hdy gtrlmsini taprr. Amma yetimlrin malndan sui-istifad ehtimal byk olduundan bir sra xbrdarlqlar edilir. Bel ki, yetimin malna yaxnlamaq bel qadaan olunur. Zlm yolu il yetimin malndan istifad od yemkl bir tutulur.[footnoteRef:69] [69: Bax: Nisa, 10]

Ay nazil olan vaxt mslmanlar qorxaraq yetimlrdn uzaqladlar v onlar tk buraxdlar. Digr bir ay nazil oldu. Bildirildi ki, yaxnlamaq dedikd sui-istifad nzrd tutulmudur v saleh insanlar tqva bhansi il yetimlri tnha buraxmamaldrlar.[footnoteRef:70] [70: Bax: Bqr, 220]

Hdisd oxuyuruq: Haqqnda soruulas hd-peyman liy () mhbbt, onunla dostluq, ona itatdir.[footnoteRef:71] [71: Bihar, c. 24, s. 187]

Bildirilr

1. slam mhrumlarn, ziflrin v yetimlrin dayadr.

2. Sui-istifad ehtimal olan yerd daha ox xbrdarlq lazmdr. (Bu sbbdn d hzrt li () Nhcl-blad muzd il ilynin, kininin, qadn v yetimin haqlarnn qorunmas il bal xeyli tvsiy edir.)

3. Var-dvlt o qdr caziblidir ki, bzn ona yaxnlamaq da gnah v harama dmkl nticlnir.

4. Uaqlarn da mlkiyyt hququ var.

5. rs mlkiyyt sbblrindn biridir.

6. Yetimin maln srf edrkn n stn v smrli yol semk rtdir. (gr yetimin malnn dvriyysi onun n faydaldrsa, bu mal hrktsiz saxlamaq olmaz.)

7. Maliyy mliyyatlarnda yetimlrin mnafeyi nzr alnmaldr.

8. Yetimin maln bo yer srf etmk, mnimsmk qadaandr.

9. Yetim qli, iqtisadi v fiziki yetkinliy atdqda maln onun z ixtiyarna vermk olar.

10. stniln xsl balanm istniln hd-peymana vfal olaq.

11. Msuliyyt diqqt insan gnahdan uzaqladrr.

Ay 35:

Peyman (xsusi l qab) il al-veri etdikd peymanni doldurun. Trzi il dzgn kin. Bu, daha yaxdr v sonu xodur.

Nqtlr

Qistas sz dalt mnasn bildirn qist v trzi gzn bildirn tas szlrindn dzlmidir.[footnoteRef:72] Hdisd deyilir: Msum imam slam cmiyytind qistasil-mstqim nmunsidir.[footnoteRef:73] [72: Tfsiri-l-Mizan] [73: Bihar, c. 24, s. 187]

Al-veri v mamild xalqn hquqlarnn qorunmas o qdr mhm msldir ki, Quran bu msl zrind tkrar-tkrar dayanr. Qurann n byk aysi[footnoteRef:74] bu mvzuya hsr olunmudur v Mutffifin sursi bu mnasibtl adlandrlmdr. Bzi peymbrlrin, elc d, hzrt eybin ilkin dvti skik satmamaq, dzgn al-veril baldr.[footnoteRef:75] [74: Bax: Bqr, 282] [75: ra, 181-183]

Bildirilr

1. Mslman bazarnda saxtakarla v skik sata yol verilmmlidir. Bu bazarn satcs etibarl, dzgn v hesab-kitabl olmaldr.

2. Dzgn ki v l tn ayd qeyd olunduu kimi hd vfa nmunsidir. Mamil d bir nv hdilikdir.

3. Trzi, l vasitlri, al-veri hesabatlar salam v dqiq olmaldr.

4. Trzi, ly v hesaba diqqt xeyir-brkt amilidir. skik satmaq insan xeyir-brktdn mhrum edir.

5. lahi gstrilrin mqsdi insann z xeyrindir.

6. qtisadi msllrd dzlk skik satmaqla ld olunan var-dvltdn stndr. Dzgn al-veriin, xalqn hquqlarna riayt etmyin faydas insann zn aiddir. gr dzlk insana qar etimad yaradrsa, skik satmaq, ld aldatmaq etimad aradan gtrr. Demk, yax sonluq dzlkdn asldr.

7. Dzgn al-veri xobxtlik sbbidir.

skik satmaq mvqqti fayda vers d, insan dnyvi etibarn itirib axirt zab qazanmaqla zn bdbxt edir.

ay 36:

Bilmdiyin iin ardnca getm. nki qulaq, gz v qlb hr biri soruya kilck.

Nqtlr

Ayd gz, qulaq v qlb nmun olaraq iar edil bilr. nki qiyamtd insann l-aya, bdn zvlri d soruya kilr.[footnoteRef:76] Bdn zvlri dil glib gnahlar etiraf edr. Ola bilsin ki, mhz bu sbbdn gz, qulaq v qlb baqalarna itat vasitsi saylr. [76: Bax: Nur, 24; Yasin, 65; Fussilt, 20]

Kor-koran tqlid, pu adt v txyyllr ardcllq, ata-babalara itat, ncgrmlr, yuxulara, ehtimallara, gmanlara v elmi sassz mhakimlr inam, dlilsiz ahidlik, elmi sas olmayan sitayi v ya tnqid, ry sasnda tfsir v thlil, ayilri nql etmk, elmi sas olmayan xsusiyytlri Allaha v din aid etmk, hycanl v bhranl raitd qrar xarmaq, yalan and v gz yalarna istinad la tqfu ma lys lk bihi ilmun (bilmdiyin itat etm) nmunlrindndir v qadaandr.

Mtvatir v mtbr rvaytlr sasn, mcthidin ftvas, yqin yaxn minlik saylan elm kimi ri saslara itat, slind elm ardcllqdr. nsanlar pekar hkimin nsxsi sasnda minlik ld etdiklri kimi, mtbr v tqval mcthidin ftvas sasnda Allahn hkmn min olurlar. Elmin elmul-yqin, hqqul-yqin, eynul-yqin kimi mrhllri olsa da, yuxarda zikr olunan mrhl yetrlidir.

Msum imamlar z shablrini hr sz dinlyib danmaqdan kindirmilr. Onlar tvsiy edirlr ki, insan z qlb v qulann keikisi olmaldr. Onlar z mnasibtlrind hazrk ayy istinad etmilr.

Bir xs ayaq yoluna gedrkn qonudak musiqi ssini dinlmk n orada yubanard. mam () bu xsi mzmmt edrk hazrk ayni tilavt etdi v buyurdu: Qulaq eitdiklrin, gz grdklrin, qlb z xatirlrin gr soruya kilr. mam Sccad () is bel buyurur: nsann haqq yoxdur ki, hr n ists dansn.[footnoteRef:77] [77: Tfsiri-Nurus-Sqlyn]

Bildirilr

1. nsan hqiqi elm v dzgn mlumat, mntiq v bsirt sasnda yaamaldr.

2. ayi bazarn qzdrmayaq, eitdiyimiz sassz szlri ona-buna nql etmkl insanlarn xsiyytini alaldb, hquqlarn ayaq altna salmayaq.

3. Quran sad xalq z trafna toplayan sehrbazlar, kahinlri, fallar tnqid atin tutur.

4. nsan tkc hiss zvlri il mlumat toplamr, qlb d trafla tanlq vasitlrindndir.

5. Qiyamtd insann qlbindn tnlr v niyytlri d soruya kilr.

6. Qiyamt v Allah sorusuna iman tqva amilidir.

7. nsann z fiziki v digr imkanlarndan dzgn faydalanmamasnn czas var.

ay 37:

Yer znd tkbbr v lovalqla hrkt etm. bhsiz, sn n yeri yara bilr, n d ucalqda dalara ata bilrsn.

ay 38:

Btn bunlarn gnah Rbbinin yannda bynilmmidir.

Nqtlr

Etiqadi, siyasi, hrbi v iqtisadi sahlrl yana evdn bayra get-gl kimi xrda msllrl bal gstri vermsi slamn hrtrfli bir din olmasn gstrir. Msln:

a) Yol gedrkn orta hddi gzl.[footnoteRef:78] [78: Bax: Loman, 61]

b) Tkbbr v lovalqla yerim.

v) Yer znd aram v tkbbrsz hrkt ednlr Allahn bndlridir.[footnoteRef:79] [79: Bax: Furqan, 63]

q) K v bazardan tkbbr v dbdb il ken varl Qarun tnqid olunur.[footnoteRef:80] [80: Bax: Qss, 79]

Peymbr (s) htta Mkknin fthi gn palansz bir ulaa svar olmudu. mam Hsn Mctbann () oxsayl miniklri olduu halda Mkky piyada gedirdi. Btn bunlar din vliyalarnn tvazkarln gstrir. Hzrt li () tvazkarlqla yol getmyi mttqilrin sifti sayr.[footnoteRef:81] [81: Nhcl-bla, x. 193]

Bildirilr

1. Htta tkbbrl yol yerimk Quran trfindn mzmmt olunur.

2. Tkbbr aradan gtrmk n ziflrin v acizlrin haln nzr almaq lazmdr.

3. siftlr insann rftarlarna tsir gstrir.

4. Btn ilahi dinlrd irkin mllr pislnilmidir.

5. Allahn mrlri insann inkiaf v trbiysin ynldilmidir.

ay 39:

Bu (gstrilr) Rbbinin sn vhy etdiyi hikmtlrdndir. Allahla yana baqa mbud qrar verm, yoxsa mzmmt olunar, qovular v chnnm atlarsan.

Nqtlr

Bzi tfsirilr deyir: Hikm dedikd tn aylrd qeyd olunmu v digr dinlrd ks olunmu sabit hkmlr nzrd tutulur. yirmi ikinci ayd irkin qadaas ilkin hikmt idi. Bu ayd irkin qadaas hikmtlrin sonudur.

Allah bzn Peymbr (s) srt bir xitabla slind kafirlr xbrdarlq edir. Mqsd kafirlrin peymbrlrdn midlrini zmsidir. Msln, buyurulur ki, gr Allahdan qeyrisinin soranca getsn, chnnm atlarsan.

Bildirilr

1. Allahn mr v qadaalar hikmt, briyytin trbiy ehtiyaclarn hat edn elm saslanr v ala uyundur.

2. Al v fitrt insann vhy olan ehtiyacn dmir. nsan vhy mhtacdr.

3. irk o qdr irkindir ki, htta Peymbr (s) onun soranca gets mhv olar.

4. Vhy mktbi v ilahi qanundan savay btn yollar v mktblr mhv aparr, mhrumiyyt v chnnml sonuclanr.

5. irkin sonu chnnmdir v mrik Allahn rhmtindn uzaq dsidir.

6. Mriklr chnnmd yanmaqla yana, ruhi zab da grrlr.

ay 40:

(Yoxsa gman edirsiniz ki,) Rbbiniz sizi olan vladlarla seib, z n mlklrdn qzlar gtrb? Hqiqtn, siz byk (bhtan) danrsnz.

Nqtlr

Mriklrin qidlrindn biri d bu idi ki, mlklri Allahn qzlar sayrdlar. Quran dflrl bu msly toxunur v deyilnlri byk bhtan sayr.[footnoteRef:82] [82: Bax: Tur, 39; Ncm, 21]

lbtt, Allahn vlad olmasna inam yhudilr v msihilr arasnda da mvcuddur. Allahn qzlar olmas fikri is btprstlr mxsusdur.

Bildirilr

1. Olan vladn qz vladdan stnly yanl dncdir.

2. Allahn rbubiyyti mriklr d amildir.

3. Allahn vlad olmas fikri sasszdr v mhkum olunur.

4. Mlklri Allahn qz bilmk shv tsvvrdr.

5. nsan zn rva bilmdiyini baqasna rva bilmmlidir. Bel bir sifti Allaha aid etmk is daha dhtlidir!

ay 41:

bhsiz, Biz bu Quranda (hqiqti mxtlif ifadlrl) tkrar-tkrar byan etdik ki, yd gtrsnlr. Amma bu, onlarn nifrtini artrd.

Nqtlr

Srrfna dedikd mvzunu aydnladrmaq n mxtlif byanlar v tkrarlar nzrd tutulur.

nsan istr tbitd, istr ilahi kitabda fitrtn rngarnglik axtarndadr. Qurandak tkrarlarn v rngarngliyin sbbi mhz bu meyldir.

Pak ya funtli lein pis qoxusunu apard kimi, ilahi aylr d tkbbr v inadkarlq dolu qlbin trsliyini artrr.

Bildirilr

1. Msllr rngarng v cazibli kild tkrarlanmaldr. nki yeknsqlik insan yorur.

2. nsan daim xatrlatmaya ehtiyacldr. Xbrdarlq hr df tkrarlandqda hanssa qrup czb ola bilr.

3. Quran aylrinin tkrarnda mqsd xatrlatma v nsihtdir.

4. Tkrar dostlar clb edir, inadkarlarda nifrt yaradr.

ay 42:

De ki, gr mriklrin dediyi kimi, Allahla yana baqa mbudlar olsayd, bu mbudlar yaran sahibi olan Allaha (stn glmk n) nfuz yolu axtarardlar.

ay 43:

Allah onlarn dediklrindn daha pak v stndr, ox stn!

Nqtlr

Mriklr Allah qbul edir, Onu varlq alminin yaradcs kimi tanyrdlar. Amma btlri zlri n fati v ya Allaha rik sayrdlar. Ayd Allahla btlr arasndak bu sayaq mnasibt inkar olunur. nki btlr n Allahn qdrtini lindn ala bilr, n d zlrini gclndir bilrlr.

Bildirilr

1. Varlq almi Allahn birliyini tsdiq edn n stn dlildir. (gr baqa tanrlar olsayd, varlq almind rqabt yaranar, sabit nizam pozulard.)

2. ftiraya cavab vermk, hqiqti byan etmk lazmdr.

3. Allahn he bir riki yoxdur v Onun mqdds zat il danlan xurafat arasnda lyglmz fasil var.

4. N qdr sitayi olunsa da, yen Allah dil gtiriln vsflrdn stndr.

ay 44:

Yeddi qat gy v yer, elc d, onlarda olanlar Allaha tsbih deyir. Hr ey ona sitayiddir, Onun pak olduunu bildirir, amma siz onlarn tsbihini anlamrsnz. Hqiqtn, O, hlim v balayandr.

Nqtlr

Ayd deyilir: Btn varlq almi Allaha tsbih edir, scd qlr, qunut tutur. Bzi tfsirilr bu tsbihi tkvini (fitrtdn gln, tbii) tsbih sayrlar. Yni almdki hr bir zrrnin quruluu Allahn irad, hikmt, elm v daltini gstrir.

Bzilri bu qidddir ki, varlq alminin ur v biliyi var. Hr bir varlq Allaha tsbih deyir, sadc, biz bu ssi eitmirik. Bel bir bax aynin zahirin mvafiqdir. yann nitqi ola bilr, nki qiyamtd hr bir varln dil glcyi tsdiqlnir.[footnoteRef:83] Htta dan da elmi v qorxusu var. Da Allah qorxusundan dadan yuvarlanr.[footnoteRef:84] Hzrt Sleyman qarqa dilini bilirdi, qularn nitqini anlayrd. Xalqn yolunu azmasndan xbr tutan hd-hd quu (anapipik) bu bard Sleyman mlumatlandrd. Allah dalara mracit edir: Ey dalar! Davudla birlikd yalvarn.[footnoteRef:85] Quranda baqa mvcudlarn da Allaha tsbih demsindn danlr. [83: Bax: Fussilt, 21] [84: Bax: Bqr, 74] [85: Tfsiri-Nurus-Sqleyn]

Almd hr zrr, iind hr an

Sninl danr gndz v axam.

Deyirlr dinlyib grrk, amma

Qalm tsbihimiz, gizli insana.

Heyvanlarn v sair mvcudlarn Allaha tsbih demsi rvaytlrd d tsdiqlnir. O cmldn:

a) Heyvanlarn zn sill vurmayn. Onlar Allaha tsbih deyir.[footnoteRef:86] [86: Tfsiri-Nurus-Sqleyn]

b) Allaha tsbih demyn heyvan ovuya ikar olar.[footnoteRef:87] [87: Tfsiri-Nurus-Sqleyn]

c) Yalnz Allaha tsbihi trk edn aac ksilir.[footnoteRef:88] [88: Tfsiri-Ruhul-Cinan]

d) Peymbrin (s) lindki nql onun peymbrliyin hadt verdi.[footnoteRef:89] [89: Tfsiri-l-Mizan]

e) Bal ars Allaha tsbih deyir.[footnoteRef:90] [90: Bihar, c. 95, s. 372]

Btn bu rvaytlr gerk tsbihdn danr.

Bildirilr

1. Btn varlq almi Allaha tsbih deyirs, n n insan bu karvandan geri qalmaldr?!

2. Smalarda da diri v urlu varlqlar mvcuddur.

3. Varln tsbihi hmd v sitayil mayit olunur.

4. Biz tsbih olduunu anlamadmz sslr eidirik.

5. Btn varlq almi urludur, sadc, insann varlq almi haqqnda mlumat naqisdir.

6. Hqiqt yalnz haqq hlin aqlanr.

7. Allah elm v mrhmtin xatir xurafi qidlr, rva olmayan szlr dzr. gr tvb edib haqq yola qaytsaq, bhsiz, balanarq.

ay 45:

Quran oxuduun vaxt sninl qiyamt inanmayanlar arasnda grnmz hicab qrar verrik (ki, haqq maarifin drkindn mhrum qalsnlar).

Nqtlr

Quran tqvallarn hidayt vasitsidir.[footnoteRef:91]Axirt minlik mttqilrin nianlrindndir.[footnoteRef:92] Demk, Quran qiyamt inanmayanlar hidayt etmir. nsan vhy v ilahi maarifin drki lzztindn mhrum edn hmin hicabdr. Peymbrin (s) dilindn vhy eitslr bel, onlara tsir etmz. [91: Bax: Bqr, 2] [92: Bax: Bqr, 6]

Bildirilr

1. nsanda hidayt qabiliyyti olmasa, Peymbrin (s) oxuduu Quran da ona tsir etmz.

2. nsann inadkarlq v kfrndn sonra ilahi qhr-qzb nazil olur.

3. Quran tilavti insan kafirlrin rindn qoruya bilr.

4. Quran tilavti insanda kafirlrdn uzaqlq ruhiyysi yaradr.

5. Vhyi drk etmkdn mhrumluq ilahi zab v qzbdir. Allahn qams sssizdir.

6. Mada iman ilahi dvtin qbul amili, mada kfr ilahi maarifin inkar sbbidir.

7. Allah z hqiqtlrini v maarifini yalnz haqq hlin ar.

ay 46:

Onlarn (kafirlrin) qlbind rtk, qulaqlarnda arlq qoyduq ki, onu (Quran) anlamasnlar. nki sn Quranda Rbbini yeganlikl yad etdiyin vaxt onlar ba gtrb gedirlr.

Nqtlr

kinn dedikd rtk vasitsi baa dlr. Vqr is qulaqda arlq mnasn bildirir. Bu tbirlrin oxar digr aylrd d byan olunmudur.[footnoteRef:93] [93: Bax: Fussilt, 44; nam, 25; Khf, 57]

Tvhid mvzusu Quranda min dfdn ox xatrlanr.[footnoteRef:94] Amma tssf ki, qlbikorlar tvhid aylrini eitmkdn v bu aylrdn bhrlnmkdn mhrumdurlar. irkamiz pis szlr is onlar xohal edir.[footnoteRef:95] [94: Tfsiri-tybul-Byan] [95: Bax: Zumr, 45]

Bu gn d tvhid, tkallahlq shbti dnd bzilri nifrtl qulaq asrlar. Onlar n rqlilr v qrblilrdn danmaq daha caziblidir.

Quran haqdan qaan bu sayaq dstlri irdn qaan ulaa bnzdir.[footnoteRef:96] [96: Bax: Muddssir, 50]

Bildirilr

1. Qapal ruh, l qlb hqiqi Quran maarifini qbul etmir.

2. Sadc eitmk drin dinlm v eidilnlrdn zvq duymaqdan frqli bir idir.

3. Mnviyyat msllrinin drkindn mhrumluq bir nv ilahi qhr-qzbdir.

4. Allahdan qeyrisin z tutmaq kfr, hm Allah, hm d Allahdan qeyrisin z tutmaq irk; yalnz vahid Allaha z tutmaq tvhiddir.

5. Mriklr n n tin msl rbubiyyt (trbiy) prinsipind tvhiddir. (Trbiyinin bir Allah olmasdr.)

ay 47:

Bir-birlri il pldab, siz yalnz ovsunlanm birin tabe olursunuz deyn zaman onlarn sni n n dinldiklrini Biz daha yax bilirik.

Nqtlr

Tfsirlrd bildirilir ki, kfr balar bir-birindn xbrsiz mxfi kild Peymbrin (s) evinin trafna toplanb Quran dinlyir v sonra thlil edirdilr. Bzn qaranlqda bir-birlri il toqquur v qar trfi mzmmt edirdilr ki, gr biz Mhmmdin avazndan uzaq dayana bilmiriks, xalq n etsin!

Bu ayd Peymbr (s) tslli verilir ki, kafirlrin hrmtsizliyi onu prian etmsin. nki Allaha hr ey aydndr.

Bildirilr

1. Allah xalqn mqsdlrindn xbrdardr.

2. nsan pis niyytl d dinly bilr.

3. Hqiqi tbliat xalqn bhtanlarna gr geri kilmmlidir. O, Allahn nzri altnda olduunu dnb tslli tapmaldr.

4. Dmnlr xalqn ilahi rhbrlr meylini grdklrindn onlara bhtan v yalanla zrb vururlar.

ay 48:

(Ey peymbr!) Bax gr ki, snin n nec misallar kdilr v nticd yollarn azdlar. Onlar haqq yolu tapa bilmzlr.

Bildirilr

1. Peymbr, dini rhbrlr v mminlr dmnin tbliat sulundan xbrdar olmaldrlar.

2. Hm haqqn sbutu, hm d hqiqtlrin solun gstrilmsi n misal v tmsildn istifad etmk olar.

3. Din qar mntiql x ed bilmynlr mxtlif misallarla peymbri thqir edirlr.

4. lahi rhbr qar alaldc hrkt aznlq amilidir.

5. nsanlar aznlq girdabna tdricn yuvarlanrlar. nc pis danq v yersiz msllr, sonra aznlq, daha sonra is xlmaz vziyyt.

6. Kfrn sonu yoxdur. Kafirlr mxtlif bhtanlardan, yersiz msllrdn istifad etslr d, yen mvffqiyyt qazanmadlar.

ay 49:

Onlar dedilr: ryb dalm smklr olduumuz vaxt, dorudanm, yeni bir yaranla qaldrlarq?

Nqtlr

Rufat dedikd zilmi gil baa dlr.[footnoteRef:97] [97: Mfrdati-Raib]

Quran aylrind mad inkar ednlrin hanssa dlilin iar olunmur. Bli, onlarn he bir dlili yoxdur. lri tccb, sual v inamszlqdr. Onlar mxtlif suallarla bh yaradrlar. Quran onlara cavab olaraq Allahn elm, qdrt v hikmtin istinad edir. Mad inkar ednlr n tbit, tarix v insann zndn nmunlr zikr olunur. Btn bunlar vvl yox idi, sonradan yarand. Demk, hedn yaradan Allah mvcudlar lmdn sonra yenidn dirild bilr.

ay 50:

De ki, (zilmi smy n var ki, siz) da, ya dmir olun.

ay 51:

Ya da nzrinizd ondan mhkm olan bir mxluq ola (yen Allah sizi ikinci df dirild bilr). Onlar tezlikl deycklr: Kim bizi yenidn qaytarar? De ki, sizi ilk df yaradan ks. Tezlikl (tccb iind) balarn sn doru trpdib deyrlr: O gn n vaxt olacaq? De ki, blk d, yaxn vaxt!

Nqtlr

nsan lmdn sonra ryb torpaq olsa da, torpaq hyat qaynadr. Bitkilr torpaqdan gyrir, torpaqda inkiaf edn mvcudlar var. Demk, llri torpaqdan diriltmk Allah-tala n tin deyil. Siz torpaq yox, da v dmir olsanz bel, yen Allah hyatdan uzaq olan bu trkiblrdn sizi dirildck.

Mad inkar ednlrin he bir dlili yoxdur. Onlar yalnz soruurlar ki, bizi kim, n vaxt v nec dirildck? Quran bel cavab verir ki, sizi nc hedn yaradan Allah yenidn diriltmk qdrtin malikdir. Bu vd bir o qdr d gec yox, blk d, tezlikl gerklr!

Bildirilr

1. Peymbr (s) suallar, bhlri v iradlar cavablandrmaq mr olunub.

2. llri - daa v dmir dnm olsalar bel - diriltmk Allah n asandr.

3. Mad cismanidir.

4. Bir ox eylr bizim dnc v qlbimizd byk grnr. Amma slind onlar byk deyil.

5. Allahn qdrtindn xbrsizlik madn inkarna sbb olur.

6. nadkar insanlar dlil eitdikd bel istehza v inkar sbbindn balarn yralayrlar.

7. Dnya hyat axirtl mqayisd qsadr. Hr bir insan lm v qiyamti yaxn bilmlidir.

ay 52:

(Hesab n qbirlrdn) arlacanz gn siz hmd-sna deyn halda cavab verr v dnrsiniz ki, qsa bir mddt yubanmsnz.

Bildirilr

1. Qiyamti yaddan xarmayn.

2. Qiyamt btn insanlarn mumi ar gndr.

3. Qiyamt zaman btn llr hmd-sna deyr. (Amma bunun kafirlr faydas yoxdur.)

4. Qiyamtl mqayisd dnya v brzx hyatnn uzunluu ox azdr.

ay 53:

Bndlrim de ki, gzl sz dansnlar. nki eytan (lsz szlrl) onlarn arasnda fitn-fsad salr. Hqiqtn, eytan insan n daim akar dmn olub.

Nqtlr

Allah n stn varlqlar yaradandr.[footnoteRef:98] O, bizlrdn stn olanlar stn ml, stn sz, stn dvtin qbuluna arr.[footnoteRef:99] [98: Bax: Scd, 7; Qafir, 64; Tin, 4] [99: Bax: Hud, 7; Zumr, 18]

Bel grnr ki, kafirlrin rftar sulu, ac szlri il, elc d qar trf eyni trzd cavab verilmsi il bal mslmanlarn suallar olmudur. Ay qul (de) mri il onlara cavab verir. nki bzn btlr nvanlanm pis sz Allahn nvanna kafirlrin pis sz demsi il nticlnirdi.

Gzl sz dedikd istniln bir bynilmi sz nzrd tutula bilr. Salam, dua, doru yola dvt, mhbbtin izhar, yaxla mr, pisliy qadaa, Allah zikri, tvb v yalvar gzl sz nmun ola bilr.

Bildirilr

1. Gzl sz gzl danqla dvt etmk lazmdr.

2. Yax danq mhbbt, pis danq mxtlif eytani vsvslr n zmindir. Bli, gzl sz vsvs zminini aradan qaldrr.

3. Baqalar il xo rftar bndlik rtidir.

4. Xalq arasnda dmnilik toxumu spmk eytan iidir. Bu sayaq dmnilik yaradan insan eytann hmkardr.

5. eytan daim insann dmni olmu, z dmniliyindn bir an bel l kmmidir.

6. eytan z fitn-fsadnda v insanla dmniliyind ox ciddidir.

ay 54:

Rbbiniz sizi daha yax tanyr. sts siz mrhmt gstrr, ists (pis mllriniz gr) siz zab verr. Biz sni xalqa vkil gndrmdik. (Onlar mcburi kild imana svq etmk snin vzifn deyil.)

Nqtlr

tn ayd yax danq mr olundu. Bu ayd d yax dann nmunlri byan olunur: insan zn baqalarndan stn bilmmli, onlar thqir etmmli, htta kafirlr siz chnnm hlisiniz, biz behit hli sylmmlidir. nki bu sayaq danq fitn yaradr. Digr bir trfdn, kim bilir ki, kimin aqibti xo olacaq?! Allah daha yax bilir - gr ists balayar, ists zab verr.

Bildirilr

1. z imanmzla qrrlnmyk.

2. Allahn ilri Onun elmin saslanr.

3. Allahn elmi, Onun mrhmt v qzbi rbubiyyt nindndir.

4. nc mrhmtdn, sonra qhr v zabdan danlr.

5. nsan qorxu v mid arasnda olmaldr.

6. nsan qid seimind azad buraxlb. Htta peymbrlr d xalq mcbur etmy vzifli deyil.

7. Din tbliats zn xalqn vkili v hamisi saymamaldr.

ay 55:

Rbbin gylrd v yerd olan daha yax bilir. lbtt, Biz bzi peymbrlr baqalarndan stnlk verdik. Davuda Zbur ta etdik.

Nqtlr

tn aylrd Allahn insanlardan xbrdarl qeyd olundu. Bu ayd is smada v yerd olan btn mvcudlardan agahlq byan olunur.

Hdisd deyilir: Peymbrlr 124 min nfr olmular. Onlardan bzilri btn xalqa mbus olub smavi kitab gtirmi, bzilri bir mntq v ya qvm gndrilrk byk peymbrin gstriini yerin yetirmilr.

Bildirilr

1. Peymbrlr Allahn xsusi nzarti altndadrlar.

2. Alm Allahn hzurundadr v O hr eydn xbrdardr.

3. Smada da urlu mvcudlar var.

4. Peymbrlr arasnda da mrtblr v stnlklr mvcuddur. Htta n stn insanlar v mttqilr d eyni sviyyd deyil.

5. Allahn birini o birindn stn etmsi Onun hr eyi hat edn elmin saslanr.

6. Smavi kitab peymbrin stnlk niansidir.

7. sas stnlk var-dvlt, vzif, mrn uzunluu deyil, elmi stnlkdr.

ay 56:

De ki, Allahdan savay mbud saydqlarnz arn. Onlar sizin n tinliyinizi hll ed bilr, n d onu dyimyi bacararlar.

Bildirilr

1. Allahdan qeyrisinin soranca getmk v ona mid balamaq pu bir xyaldr.

2. Tblid hqiqt byan olunmaldrsa da, xalqa seim azadl vermk lazmdr.

3. nsanda hanssa gc snmaq meyli prsti n sas olur. Btlrd is prsti olunas gc yoxdur.

4. Allahdan qeyrisi insann rastlad thlkni n ondan uzaqladra bilr, n dyi, n d ynglldir bilr. (Allah vliyalarnn fatin inam Allahn izni il mmkn olur v ayrca bir msldir.)

ay 57:

Onlarn ardqlar (sa v ya mlklr) zlri Rblrin yaxnlq n daha yaxn bir vasit axtarrlar. Onun rhmtin mid edir, zabndan qorxurlar. Hqiqtn, Rbbinin zab hzr qlnasdr.

Nqtlr

Ay bel d trcm oluna bilr: Xalq haqqa dvt edn peymbrlr zlri d onlar daha tez v daha ox Allaha yaxnladras vasit sorandadrlar. Allaha yaxn peymbr bel Ona doru daha ox can atmaqdadr.

Bir ox rvaytlrd ay il bal bildirilir ki, insanda mid v qorxu eyni hdd olmaldr. ks-tqdird, insan ya myus olur, ya da qrrlnir.

Bildirilr

1. mid v qorxu ballq v ziflik niansidir. z vasit soranda olan insan hans sasla vasit semk olar?!

2. Allaha yaxnlq n yollar v vasitlr mvcuddur.

3. Vasit axtaran v fat soranda olan insan ilahi zab yaddan xarmamaldr.

4. Allaha yaxnlqda yar v msabiqnin dyri var. (Allaha daha yaxn olan ksin yaxnlq n vasit axtar, syi d oxdur).

5. n stn vasit insan Allaha yaxnladran vasitdir.

6. Allahn mrhmti onun qzbindn nd glir. (Mrhmt mid zab qorxusundan vvl zikr edilir.)

7. zab Allahn rbubiyyt nindndir, onunla zarafat olmaz.

ay 58:

Qiyamtdn nc hlak edilmyn v ya iddtli zaba dar olunmayan bir mntq yoxdur. Bu, ilahi kitabda tsbit olunmudur.

Nqtlr

Qry dedikd xalqn toplad hr v ya knd nzrd tutulur. l-kitab sz is lvhi-mhfuz, yni toxunulmaz tqdir lvhsi mnasn bildirir. l-kitab dedikd mmtlrin squt sbblrinin ks olunduu Quran da nzrd tutula bilr.

Bildirilr

1. Dnya hyat kims n bdi deyil.

2. Yer znd hyat bsatnn squtu tsadf deyil, ilahi qanuna saslanr. Flaktlr Allah trfindn ncdn tyin v qeyd olunmudur.

ay 59:

Ay v mczlr gndrmyimiz yalnz kemi mmtlrin tkzibi mane oldu. Biz Smud qvmn (dnclri) aydnladan dii bir dv verdik. Amma ona zlm etdilr. Biz mczlri yalnz qorxutmaq n gndrrik.

Nqtlr

Bhancil Mkk kafirlri Peymbrdn (s) oxsayl mczlr istdilr. Onlar htta Mkk dalarnn qzla evrilmsi arzusunda idilr. Bzn d dalarn yerinin dyimsini v kin sahsinin ccrmsini tlb edirdilr. Allah-tala buyurur ki, tarixi tcrby sasn, inadkar kafirlr bu nianlri d grslr, iman gtirmzlr. Yaran nizam inadkar insanlarn istklri sasnda dyimz. gr xalqn istyi il mcz gstrils v xalq bu mczy qar kfr ets, onlarn dnya zab qtilr.

Dv adi bir heyvandr. Amma Allah Salehin dvsi haqqnda Allahn dvsi tbirini ildir. nki Allaha aid olan hr ey mqddsdir. Quranda htta bu-Lhbin adna bel dstmazsz toxunmaq olmaz.

Bildirilr

1.Peymbrlr rngarng mczlrin baxmayaraq, inadkar insanlarn sxntsna mruz qalrdlar.

2. Allah hr i qadirdir, amma Onun ii xalqn hvsin yox, hikmt baldr.

3. Mqddsliklrin thqiri, mczlrin tkzibi ilahi qhr-qzb v zabla sonuclanr.

4. Allah trfindn olan v ilahi rng malik hr ey mnasibt frqlidir.

5. Mczlr xalqn tannmas v ona xbrdarlq ndr.

ay 60:

(Xatrla,) o zaman ki, sn dedik: Hqiqtn, Rbbin insanlar hat etmidir. Sn gstrdiyimiz ryan v Quranda lntlnmi aac xalq n yalnz snaq qrar verdik. Biz insanlar qorxuduruq, amma (Bizim xbrdarlmz) onlarda tyan v aznlqdan baqa bir ey artrmr.

Nqtlr

tn ayd Salehin dvsinin ldrlmsindn danld. Bu ayd is Peymbr (s) hli-beytinin () qatili olmu mlun aacdan sz alr.

Rvaytlrd oxuyuruq ki, hli-beyt () buyurmudur: Biz Salehin dvsindn skik deyilik, biz qar dmnilik flaktl sonuclanr.[footnoteRef:100] [100: Bihar, c. 28, s. 206; c. 50, s. 192]

Quranda slam Peymbrinin (s) bir ne yuxusuna iar olunur: Bdr dy astanasnda ryada Allah dmnlri Peymbr (s) azsayl gstrildi.[footnoteRef:101] Digr bir ryada hzrt Mscidl-Hrama qalib halda daxil olduunu grd.[footnoteRef:102] Baqa bir yuxu is bu ayd byan olunur. vvlki iki yuxu hicrtdn sonra Mdind gerklmidi. Bu yuxu is Mkk dvrn aiddir. Bzilri bildirirlr ki, bu rya meracla baldr. Halbuki merac gerkd ba vermidir, rya is yuxuda grlnlrdir. [101: Bax: nfal, 43] [102: Bax: Fth, 27]

Hmin yuxu v lntlnmi aac bir-birindn ayr deyil. nki hr ikisinin nticsi eynidir v bu ntic xalq n fitndn ibartdir. Allah lntlnmi aac v onlarn mllrini Peymbr (s) yuxuda gstrdi. Bildirildi ki, bu, mmtinin fitn sbbidir. Rbbin insanlar hat edir cmlsi il Peymbr (s) tslli verildi.

cr hm aac, hm d buda olan hr hans gvd mnasn bildirir. Bu sbbdn qbil, tayfa da cr adlanr. Hzrt Peymbr (s) buyurur: Mn v li bir cryik.[footnoteRef:103] sil-nsil silsilsi d crnam adlanr. Demk, lntlnmi cr (aac) dedikd, lntlnmi qvm nzrd tutulur. [103: Bihar, c. 38, s. 309]

Aynin sonunda deyilir ki, lntlnmi aacla bal ilahi xbrdarlq dmnlrin yalnz tyann artrd. Tuyann kbira tbiri yalnz bu ayd ildilmidir. Demk, bir lntlnmi aacdan, qvmdn danlr. Bu qvm zahirn mslman olsa da, daxiln mnafiqdir v xalq arasnda fitny sbb olur.

Quranda bir ox ilr lntlnmidir. Msln, blis, yhudilr, mnafiqlr, mriklr, haqq gizldn alimlr, Peymbr (s) ziyyt vernlr. Amma yalnz mnafiqlr mslmanlarladr v onlar arasnda fitn trdirlr. blis, kitab hli v mriklrin simas aydndr. Yalnz mnafiqlr mslman qiyafsind fitn axtarrlar.[footnoteRef:104] [104: Ay il bal sasl bax l-Mizan tfsirinddir. ]

Bzilri el dnrlr ki, lntlnmi aac dedikd, ilahi zab vasitsi olan Zqqum aacna iar olunmudur. Amma zab vasitsi olan baqa amillr d var v bu sciyy lntlnm gstricisidir. Fironun qrq olduu Nil ay, yolunu azm qvmlr zab gtirn mlklr, Allahn qdrti il kafirlri mhv edn mminlr misal gstril bilr.[footnoteRef:105] [105: Bax: Tvb, 14]

llam Tbatbai Qdr sursi il bal rvaytlrdn danarkn Xtib Badadi, Termizi, bn Cbeyr, Tbrani, Beyhqi, bn Mrdvey kimi snni, Kafi kitabnn sahibi Kuleyni kimi i alimlrindn bel nql edir: Hzrt Peymbr (s) yuxuda z minbrindn meymunlarn yuxar qalxdn grb ox qmgin oldu. Cbrail nazil oldu. Hzrt z yuxusunu ona dand. Cbrail smaya qalxb ox kemmi qaytd v z il bu aylri gtirdi: Grmrsnmi, gr onlara illr uzunu bhr versk, sonra vd olunmu zab soraqlarnca gls, dnyadan aldqlar bhrnin he bir faydas olmayacaq.[footnoteRef:106] Bu rya hm d Qdr sursinin nazil olma sbblrindndir. Peymbr (s) tslli verildi ki, gr Bni-myynin hakimiyyti min il krs, vzind sn min aydan stn qdr gecsi ta etdik. [106: ra, 205-207]

Peymbrin (s) yuxuda meymunlar grmsi, onlarn Peymbrin (s) minbri il yuxar qalxaraq hakimiyyti l keirmlri mslsi imam Baqir () v imam Sadiqdn () d nql olunmudur.[footnoteRef:107] i v snni tfsirilri bildirirlr ki, lntlnmi aac (cr) dedikd Bni-myy tayfas nzrd tutulmudur. mam Sccad () buyurur: Cbrail meymunlar Bni-myy kimi yozdu. Peymbr (s) sorudu: Bu hadis mnim dvrmdmi ba verck? Cbrail cavab verdi: Xeyr, snin hicrtindn qrx il sonra![footnoteRef:108] [107: Tfsiri-Tibyan] [108: Tfsiri-Lahici]

Bni-myy arasnda n byk tyan qoparm, Krbla hadissini vcuda gtirmi xs Yezid idi. Bu faci tarixin n byk facisidir.

Bildirilr

1. Allah bzn yuxu vasitsi il myyn hqiqtlri peymbrlr v baqalarna ilham edir.

2. stniln bir hadis, htta yuxu yozumu xalq n snaq ola bilr.

3. Lntlnmi aac dedikd aznlq sbbi olan qbil v dstlr nzrd tutulur.

4. Xalqa, htta lntlnmi qbillr xbrdarlq ilahi snnlrdndir.

5. Tssbke inadkarlarn qlbin xbrdarlqlar tsir gstrmir. Dmir mx daa yerimz.

ay 61:

Xatrla, bir vaxt mlklr dedik: Adm n scd edin. Scd etdilr. Yalnz blis scd etmyib dedi: Gildn yaranm bir ks nm scd edim?!

Nqtlr

Quranda mlklrin scdsin v blisin scddn boyun qarmasna dflrl iar olunmudur.

blis cin tayfasndandr.[footnoteRef:109] Onun qounu var.[footnoteRef:110] Onun qounu svari v piyadalardan ibartdir.[footnoteRef:111] Onun aznlnn, scd etmmsinin sbbi torpaqla odu mqayis etmsi oldu.[footnoteRef:112] [109: Bax: Khf, 50] [110: Bax: ra, 95] [111: Bax: sra, 64] [112: Bax: raf, 12]

Bildirilr

1. Allahn mri sasnda Allahdan qeyrisin scdnin eybi yoxdur.

2. nsan mvcudlar lnginin iyidir. Msum mlklr d onun qarsnda scd etdilr.

3. Mlklr Allahn mrin tslimdir.

4. Xyali stnlklr etiqad eytann iidir. nki eytan z nvnn stnlyn iddia edirdi.

5. Allahn hikmtin, daltin v mrin etiraz scd etmmkdn d pisdir.

6. blis l aparan v azad buraxlm bir mvcuddur.

7. Allahn mri qarsnda ictihad (aradrma aparmaq) qadaandr. (blis Allahn hkmn mnasibtd ictihad etdi.)

8. Bzn gnahn kk znvurunluq olur.

9. blisin hsdi onun gzn balad, o, insandak ilahi ruhu yox, torpaq bdni grd.[footnoteRef:113] [113: Bax: Hicr, 29]

10. blis el glir ki, dyrlndirm meyar maddi sciyylrdir.

ay 62:

blis dedi: De grm, mndn ziz tutduun ks budurmu? gr qiyamt qdr mn mhlt versn, bhsiz, az bir qismi istisna olmaqla onun nslini cilovlayb, hkmm altna krm.

Nqtlr

ryt sz mn xbr ver mnasn, htniknn is hnk szndn olub heyvan kmk n onun boynuna atlan ipi bildirir. htinak sz kkdn qoparmaq v tam hakim olmaq mnasn verir.[footnoteRef:114] [114: Mfrdati-Raib]

Bildirilr

1. znprsti insan Allah qarsnda tyana svq edir.

2. Var-dvlt v mqama sir olmamaq n tin imtahanlardandr. (Byk xsiyytlr bildirirlr ki, insann zntrbiysind qurtulmal son ey cah-clal v mqamdr.)

3. blis hm qiyamtdn xbrdar idi, hm d qiyamtin brpasna inanrd.

4. Hsd tdricn kin-kdurt v baqalarna qar mxalifliy evrilir.

5. Bir qisim hsd v kin-kdurt glck nsillri d hat edir.

6. nsan eytani vsvslr qarsnda azad buraxlb v onun seim imkan var.

7. nsanlarn bzilri blisin sartindn amandadrlar.

ay 63:

(Allah blis) dedi: Get! nsanlardan kim sn tabe olsa, czanz chnnmdir, kamil bir cza!

Bildirilr

1. Allah blisin mhlt istyini qbul etdi.

2. nsan Allah yolunu v ya eytana itat yolunu semkd azad buraxlb.

3. blis v ardcllarnn yeri chnnmdir.

4. Allahn czas kamildir. Gnahkarlar hm z gnahlarnn, hm d azdrdqlar insanlarn gnahlarnn czasn krlr.

ay 64:

(Ey eytan,) insanlardan bacardn z ssinl bdrt, svari v piyada qvvlrini onlarn ziddin qaldr. Onlarn mallarna v vladlarna rik ol, onlara vd ver. eytan onlara yalandan baqa bir vd vermir.

Nqtlr

stifzaz dedikd srtl bdrtmk v ya srdrmk, cldlik v tkan vurmaq mnalar baa dlr.

blis insan aldatmaq n yalnz bir qapdan daxil olmur. O, tbliatlar, vdlr, arzular, vsvslr, yaxnlqlar vasitsi il piyada v svari halda insan mhasiry alr. Bu arada bir dst insan ona qoulur.

N dandndan v ya haqqnda n danldndan qorxmayan, istniln bir i l atb aq v ya gizli kild gnah edn ks eytana rikdir.[footnoteRef:115] Elc d haram tik, haram yemk, zina, pis vlad v nsil trbiy etmk eytana riklik hallarndandr.[footnoteRef:116] [115: Tfsiri-Nurus-Sqleyn] [116: Bihar, c. 101, s. 136]

Qeyri-salam istehsal v istehlak, l kapital toplamaq, xarici irkt v mssislrin investisiyas, xaricilrin elmi-mdni mrkzlr tkil etmsi, beynlmill msabiqlr bir nv eytann itirak il keirilir.

Bildirilr

1. blisin qdrti mhduddur.

2. Xalqn yolunu azmasnda pu tbliatn rolu var.

3. Dmnin tbliat v ideoloji hcumlar hrbi hcumlardan thlklidir. Ayd nc ar, sonra gc vasitsi xatrlanr.

eytan nc tbliatla insandak tvhid, tkallahlq amilini aradan gtrr, sonra silah kib hcuma keir.

4. blisin hm z, hm d qounu aznla aparr.

5. eytann qaydas pusquda oturmaq, czb edib ourlamaqdr.

6. blisin itirak mal v vladdan balayr, haram v bhli tik, zinayadk davam edir.

7. Allah bzn insana ltf yox, bir nv qzb olaraq ixtiyar verir.

8. nsann arzular eytann nfuzu n zmindir. eytan bo vdlri il bu arzular gclndirir.

9. eytan yalandan lav, gnaha don geydirir, fat vdi verrk tvbni txir salr.

ay 65:

Hqiqtn, Mnim (xalis) bndlrim zrind snin hkmn yoxdur. Rbbinin (onlara) vkil olmas yetr.

Nqtlr

Btn insanlar Allahn bndsi olsa da, Allah bzi bndlrin hrmt olaraq onlar zn aid edir. Bel bir halla baqa mvcudlara mnasibtd d rastlarq.

Digr bir ayd Allahn bndlri iman v tvkkl kimi sciyylrl tantdrlr. Bellri zrind eytann hkm yoxdur.[footnoteRef:117] lbtt ki, eytan onlara da vsvs edir, yaxnlar. Amma onlar xbrdar olub mqavimt gstrirlr.[footnoteRef:118] [117: Bax: Nhl, 99] [118: Bax: raf, 201]

Hdisd deyilir: Azan v namaz eytan qovma amilidir.[footnoteRef:119] [119: Bihar, c. 63, s. 268; c. 53, s. 182]

Bildirilr

1. Allahn hqiqi bndlri azdr. 62-ci ayd oxuduq ki, blis deyir: Az bir hiss istisna olmaqla, btn xalq azdraram.

2. Allaha bndlik insan blisin tbli v hcumlarndan qoruyur. Bli, sonsuz qdrt snanlara nfuz yolu yoxdur.

3. nsan azad buraxlb. O, blisin hcumlar qarsnda iman v bndliy snmaqla mqavimt gstr bilr.

4. Allah Ona bnd olan ksin vkili, qoruyan v hamisidir.

5. Peymbr (s) Allahn xsusi himaysind olduundan eytann nfuzundan amandadr.

ay 66:

Sizin Rbbiniz z syinizl Onun fzl v rhmtindn bhrlnmk n gmilri dryada hrkt gtirn ksdir. lbtt, O siz daim mehribandr.

Nqtlr

Dniz yollar ucuzluq, hmilik, mumilik baxmndan srniin v yklrin danmasnda mhm rola malikdir. Yk v msafir danmasnda, balqlqda gmiiliyin byk faydalar var. Dniz oksigen, buxar, bulud v yan yaranmasnda, balqlqda, qidalanmada, nbatat v heyvanat alminin lvanlnda xsusi rola malikdir. Con kbir duasnda dnizin qribliklrin iar olunur.

Bildirilr

1. nsann maddi ehtiyaclarnn tmini mumi tminatda ilahi qdrt niansidir.

2. mkan v fzl Allahdan, i v sy is bizdndir.

3. Dnizdn ld etdiyimiz nemtlr Allahn fzlidir.

4. Allahn rbubiyyti Onun daimi rhmti il mayit olunur.

ay 67:

gr dnizd bir tinliy dar olsanz, Allahdan qeyri ardqlarnz mhv olub itr. El ki, (Allah) siz nicat verib quruya atdrd, Ondan z dndrrsiniz. nsan ox nankordur.

Nqtlr

Tvhidin fitri olma dlillrindn biri budur ki, insan tinliy db hr eydn lini zdy vaxt qeybi bir nqty z tutur, ondan kmk gzlyir.

Kafir bir xs imam Sadiqdn () Allahn varlna dlil istdi. Hzrt sorudu: Bu vaxtadk hadis il z