56
Ri q~, _ 1 __ ~j . e":p=r ~: Ar:~ivo qak'aslem Tz'ib'anel: B'anóy wachib'ól: Angel María lturbide C. Désirée lturbide D.

Ri ~j.e:p=r - URL

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Ri ~j.e:p=r - URL

Ri q~, _ 1

__ ~j.e":p=r ~: Ar:~ivo

qak'aslem

Tz'ib'anel: B'anóy wachib'ól: Angel María lturbide C. Désirée lturbide D.

Page 2: Ri ~j.e:p=r - URL

Ri qajuyub'al ja ri' ri qak'aslem

Tz'ib'anel: Angel María lturbide C.

B'anóy wachib'ól: Désirée lturbide D.

Universidad Rafael Landívar Instituto de Lingüística

Guatemala. 1992

Page 3: Ri ~j.e:p=r - URL

Colección: Serie: Directora de la Colección: Editor: Autor: Ilustración y diagramación: Asistente de dlagramaclón: Traductor: lngresador:

~ terlales. Educativos·, No. 29 hlkeL Área Clenclaí NaturakK, 'No. A

fferrera Peña ta Soler lturblde

Désirée lturblde Carlos Rafael Rgueroa Martín Chacach CUtzal Rolando Chacaéh Ca1ú

© Universidad Rafael Landívar, Guatemala 1992

Page 4: Ri ~j.e:p=r - URL

' )

RI QAJUVUB'AL JA RIª RI QAK'ASLEM

Ri juyub'ól, ri k'echelaj ruya'on ruk'aslem ri akuchi' nalóx wi ri ya', nuch'ajch'ojirisaj ri kaq'iq' richin ri k'aslem, nuya' ruraxal chuqa' nuya ' jeb'el ruch·uch'ujil ri k'aslem, nuto' ri ulew, nusipaj ri si' chuqa' ri che' richin ri qaq'aq' chuqa' ri qa­choch, ruchajin ri nimalój ketal ri qaruwach'ulew,jeb'el nuya' rutzub'al ri qaruwach'ulew, yeroyoj aj juka'n ch'i'k winaqi' chuqa' yeruchajij ri aj pa q'ay'i's taq chikopi' ri nikik'üt chi qawóch ruk'ojlemal ri k'aslem chuqa' nikiya' qakikotemal.

Po ruk'isib'ól nimalój niqak'awomaj rutob'al rik'in pwóq ri Tata'aj kichin ri Qajnóq taq Ruwóch Ulew -Holanda-, ri xto'on pe rik'in rub'anik re wuj re'.

Page 5: Ri ~j.e:p=r - URL
Page 6: Ri ~j.e:p=r - URL

l. Ri rub'anikil ralaxik ri qajuyub'al.

Ojee ojer kan ri' ... "Ronojel chój nitz'iron, chój silan, ronojel chój nimalin; man jun xik'anel taq chikopi' ta, man jun kór, man jun tóp, chuqa' man jun juyu', man jun k'echelaj, man jun siwan, man jun ab'ój ta. Kan xa xe wi ri kaj chuqa' ri palow e k'o; xa xe wi jun nimalój tz'iron q'equ'm aq'a' rub'anun ronojel.

Ri Tz'aqol, ri B'itol, ri Tepew, ri Q'uq'ukumatz, e k'o chi rupam ri ya', raxrój taq isumal kitzyaqb'en. Rije' kan e nimalój taq etamanela', kan jo wi rije' ri e ruq'alajirisab'ól ri Ruk'u'x Kaj, Ruk'u'x Ulew.

-

5

Page 7: Ri ~j.e:p=r - URL

. -

6

t

Page 8: Ri ~j.e:p=r - URL

. ,

Xetzijon k'a ri e ka'i' nima'q taq etamanela', xenojin, xkiya' k'a chi kiwóch ralaxik ri loq'olój k'echelaj, ri che', ri ku'n chuqa' ronojel ruchikopil ri ruwach'ulew.

¡ ¡Xa tujacha' k'a ri' ri ya' rik'in ri kaj, xa talóx k'a ri ulew!! ¡ ¡Xa tisaq'ijin k'a, xa tisaq'ir ruxe' ri kaj chuqa' ruwóch ri ulew!! "Talóx k'a ri ulew", xecha' ... ri ulew xalóx achi'el ta pa jun musmüt jób' chuqa' ke ri' xek'oje' mama' taq juyu' achi'el ta ri nima'q taq tóp, nima'q taq kók pa ruwi' ri ya', taq pa jala pa juyik' xek''iy pe ri chój, ri k'isis chi ruwóch ri ulew xa ke k'a ri' xek'oje' k'a pe ri loq'olój juyub'ól, loq'olój k'echelaj .

..:..:...

7

Page 9: Ri ~j.e:p=r - URL

. . . -

8

Chi kij k'a ri mama' taq juyu', ri k'echelaj, ri nima taq li'an xe'alóx k'a ri raq'ón taq ya', xkikanuj k'a kib'ey chi kikojól ri nima taq juyu'.

K'a ri' xe'ajowóx xetik ri ruchajinel ri nima taq juyu', xetik chi chawón chi kokój ri chikopi': ri masat, ri kój, ri kumótz chuqa' ri xik'anel taq chikopi'. Xa xeya' k'a chi kipam ri k'echelaj, chi ri' k'a xya' wi ri kik'aslem chuqa' ri akuchi ' xtikachochij wi ... " Xa ke k'a re' kalaxik ri juyu' chuqa' kalaxik ri

. wachinel taq chikopi ' , e k'o, yeb'ixan, ye'alan k'a ki', xa xtikachochij k'a ruq'a' taq che' chuqa' ri ruwóch ri ulew.

t

Page 10: Ri ~j.e:p=r - URL

,.

. J

¿Achike k'a ri juyub'al ri'?

Ri juyub'ól ka'i' ruq'ajarik, jun ri akuchi' e k'o nimalój taq che', ku'n, nimalój taq tix'ib', q'ay·is, okóx chuqa' ch'aqa ch'ik je' nib''ix k'echelaj chi re; taq yatok chi rupam jun ke'chelaj kan nitz'iron, nitz'ujun ri ruxe·, kan nisob'ób' ri awaqón chi rupam ri ruxaq taq che'.

Jo k'a ri Jun ch'ik juyub'ól chuqa' ruchajin nimóq taq che', q'ay·is, tix'ib', okóx chuqa' ch'aqa ch'ik. Ronojel k'a re che', re qay·is kitzob'ajin ki' nib''ix achjuyub'ól chi re; jo k'a ri ye'alóx, yek''iy kik'in ri wachinel taq chikopi', nib''ix achchikopi' chi re .

9

Page 11: Ri ~j.e:p=r - URL

10

i r

1

____¿ ·~r­J a k'a ri che', ri k'echelaj

yeto'on chuqa' · rik'in rutzil ruwóch ri akuchi' ój k'o wi rój.

. ..

Page 12: Ri ~j.e:p=r - URL

,,

¿Achike roma ri che' kitzob'ajin ki'?

Kitzob'ajin ki' ri che', ri q'ay'is , chuqa' ri chikopi' ri e k'ós chi rupam

ri juyub'ól richin ruxnaqil kiwóch, chi kijujunal; tiqatzu' na pe':

- Ronojel ri wachinel taq q'ay'is nikiya' rutob'al, rumeq'enal, ruch'uch'ujil, ruraxal ri juyu', jun ch'ajch'ojlój kaq'iq' chuqa' nuya' kachochil ri chikopi' richin yekikot, ye'alan, yeb'ixan, chuqa' richin nikimeq'uj ki'.

- Ri wachinel taq chikopi' nikitzüq ki' rik'in ruwóch ri che', ruwóch taq q'ay·is chuqa' rik'in ch'aqa ch'ik xtaq ch ikopi'; ri xpóq yerut'ij wachinel taq üs, ri kumatz yerut'I] ri xtaq xpóq, ri küx yerut'I] ri kumatz,

• ===

11

Page 13: Ri ~j.e:p=r - URL

jo k'a ri b'alam nut'I] ri küx; jo re' ri jun ruchojmil ri k'aslem xkiya' kan Tepew chuqa' ri Q'uq'ukumatz. I ,

r \ \

\

Page 14: Ri ~j.e:p=r - URL
Page 15: Ri ~j.e:p=r - URL

:.::.:.

14

- Ri che 1 chuqa 1 ri wachinel taq q 1ay·is ye 1ik 1atzin kitob 1al ri chikopi' richin nik.ikiraj ri kijatzul. Ri chikopi' chuqa 1 yekichajij ri wachinel taq che 1

, wachinel taq q 1ay·1s roma rije 1

yekitój ri xtaq üs e ya 1óy ruyab 1il ri che 1

, ri q 1ay'is.

- E k1

0 wachinel taq chikopi 1

, xtaq q 1ay·1s, xtaq üs kan e kokój ók ri man nitik'ir ta nutiet ri runaq 1

qawóch, nikitzüq ki' rik 1in ri che 1

, ri q 1ay·1s chuqa 1 rik 1in ri chikopi' yekón, ronojel k 1a re 1 xa yeb 1e 1ok k 1a ruchuq 1a 1 ri ulew chuqa 1 kuchuq 1a 1

kik 1iyik ri q 1ay'is.

Page 16: Ri ~j.e:p=r - URL

.:,

¿Achike k'a je' chikopi' ri e k'o pa taq juyu'?

Ri pa taq juyu' e k'o wachinel taq chikopi'; e k'o ri nikitzüq ki' rik'in ichaj achi'el: ri ch'oy, ri umül, ri juyub'ól aq, ri masat. E k'o ch'ik ju ley ri yekit'I] wachinel taq üs achi'el: ri spa'ch chuqa' ri xpóq. E k'o k'a ri yekit'I] kokój taq chikopi', achi'el: ri tukr, ri xik', ri kumótz, ri utiw chuqa' ri b'alam. E k'o k'a nikitzüq ki' rik'in kikab'il, kipoqolajil ri kotz'i'j achi'el: ri tz'unün, ri palamax chuqa' ri kab' chikóp. Ri xik'anel taq chikopi' nikitzüq ki' rik'in ruwóch che' chuqa' r i k' in k i j a t z u I r i q ' a y·¡ s , a e h i' e 1 : r i ch'ipch''ip, ri k'ilin siwan, toch'ich' ri xolb'ixanel, ri xar, ri ch'ók, ri xpumuy, ránima tyox, ri ut, ri loxp'in; pa

15

Page 17: Ri ~j.e:p=r - URL

• -ruk'isib'ól e k'o k'a ri nikitzüq ki' rik'in q'aynóq taq wachinaq, achi'el ri telóy kis, ri roran, ri xkolób' chuqa' ri xtaq chikopi' ri runaq' qawóch man nitik'ir ta nutz'et.

Page 18: Ri ~j.e:p=r - URL
Page 19: Ri ~j.e:p=r - URL

18

11. Achike k'atzinel wi ri juyu·.

Ri juyu· chuqa· ri kaq'iq' niqajiq'aj.

Ri winóq, ri chikopi', ri che', rl kotzTj chuqa' ri wachinel taq q'ay·is nikajowaj ri kaq'iq' richin ri kik'aslem. Ri kaq'iq' manóq niqatz'et ta, rutason ri' chi ruwóch re ulew, xa xe niqana' taq nik'o qa ri pa qatza'n chuqa' ri pa qachi' taq niqajiq'aj ri uxla'; chi rupam ri kaq'iq' yeb'yaj wi ri sutz', yexik'an wi ri taq chikopi' chuqa' ri xtaq üs, chuqa' chi rupam ri kaq'iq' nib'yaj wi rupoqolajil kija'tz ri kotzTj ri che' pa taq juyu' richin k'o ri kik'aslem.

Taq nujiq'aj ruxla' ri winóq, chuqa' ri chikopi' k'o chi rupam ri

Page 20: Ri ~j.e:p=r - URL

,9

kaq'iq' ri jutanaj raq'omal rubT uxk'aslem jo re' ri na pon chi rupam ri qapospo'y richin nuch'ajch'ojirisaj ri qakik'el. .. k'a ri' nel peri pa qach'akul ri tz'il chi rupam ri kaq'iq'. Kan ¡¡nimalój ruk'ojlem rijuyu', ri k'echelaj!! ronojel ri wachinel taq che', kotzTj, ri q'ay·1s nikijiq'aj ri itzel taq kaq'iq', jo k'a taq xtel ch'i'k pe chi kipam rije' ch'ajch'ój ch'i'k jun b'ey. K'atzinel chuqa' chi niqetamaj chi ronojel ri süb' nikelesaj ri nimalój taq jay e b'anóy xolel taq k'ojlib'ól, ri b'anóy taq saqakab', ronojel kisib'il ri ch'ich', ri wayb'ól taq jay, ronojel re' nich'ajch'ojfr ri kaq'iq' koma ri che', ri kotzTj xqab'ij yan qa. Taq ch'ajch'ój ch'i'k ri kaq'iq' k'a ri' nujiq'aj ch'i'k jun b'ey ri winóq, ri chikopi' richin ri kik'aslem.

•••• ---

19

Page 21: Ri ~j.e:p=r - URL

• e r,,--..-....,

~"~~~~ ~ ~{~=~ Q "'9' ~~ \.~'!";;:s.'!

¿~-~----- ~

~ "'

~

20

Page 22: Ri ~j.e:p=r - URL

Jun ch'ik ri utzilój rusamaj ri juyu', ri k'echelaj jo ri konojel ri che', ri kotz'i'j, ri q'ay'is ütz chi ke rije' ri itzel taq kaq'iq', nuyüj ri' re kaq'iq' re' rik'in ri ya', xa rik'in k'a rutob'al ruch'ab' ri q'ij jeb'el nuya' ruk'iyilem ruxaq ri che', ri kotz'i'j chuqa' ri q'ay'is; yek''iy chuqa' rupam ri che', ri ruq'a' ye'ik'atzin chi qe chi re qasi', ye'ik'atzin chi qe ri tz'alem yeqaqupij, ri xata't richin ri qachoch.

Chuqa' ri tiko'n yetik chi ruwa taq jay nikijiq'aj chuqa' ri kaq'iq' re', rik'in ri ya' chuqa' ruchuq'a' ri q'ij, ri rutob'al rusamaj ri winóq richin rusamajixik; yewachin pe richin ri qaway, richin ri rutzil qawóch qonojel; ri tiko'n ri

• •

21

Page 23: Ri ~j.e:p=r - URL

• • •

22

ye'ik'atzin chi qe achi'el: ri ixim, ri kinóq', ri is, ri saqakab', kape, wachichaj chuqa' ri b'a'r richin kiway ri awój.

Page 24: Ri ~j.e:p=r - URL

·,

Ri juyu· chuqa· ri rumeq'enal ri ruwcch ulew akuchi' oj k'o wi.

Taq yojok ok chi kikojól ri chój, k'isis, ijqiche', ¿achike niqana'? Kijub'ulik ri che' chuqa' niqajiq'aj jun ch 1ajch 1ojlój kaq·¡q·, ri nich1aj­c h I oji risa n ri qaqül chuqa· ri qapospo'y, kan niqarayij niqachóp anin, kan niqarayij niqajiq'aj chuqa' niqelesaj pe ri kaq'iq 1 pa qach·a­kul ...

Ri utzlilój kaq·¡q· nirelesaj ri juyu· chuqa· ri q·ay'is pa q·ij, nuy'ik rumeq·enal ri q·ij chuqa· man nuya' ta q'ij chi yalan ta nik1atanüb1 ri ruwach 1ulew akuchi 1 ój k'o wi, ke re· nub 1ón chi re ronojel ruwa­ch'ulew.

• •••

23

Page 25: Ri ~j.e:p=r - URL

• ....

24

Taq ri juyu· yek'is el ri che' chi kiwóch, ri ruwach'ulew yalan nik'atanüb', roma k'a re k'atón re· nuya' nimalój k'ayewal chi re kik'aslem ri qach'alal, ri chikopi' chuqa' ri wachinel rutikomal ri ruwach'ulew; roma ri nichaqi'j ri ulew ri ralaxib'ól taq ya' chuqa' eqal eqal yeb'echaqi'j, wi manóq ya' ta, ri tiko'n yechaqi'j chuqa' nuya' pa k'ayewal ri rutzub'al ri nimalój qatinamit lxim'ulew.

Xa roma k'a ri' toqa chi qak'u'x chi ri che', ri kotzTj, ri q'ay'is rije' yek'ase· pa kiyoniL.. jo k'a ri rój man yojk'ase· ta wi manóq rujuyub'al, rutikomal ri ruwach'ulew.

Page 26: Ri ~j.e:p=r - URL

o

• -

25

Page 27: Ri ~j.e:p=r - URL

• • -

26

Ri che· chuqa· ri ya· ye1ik·atzin pa qak'aslem.

Xa achi'el k'a ri kaq'iq', ri ya' chuqa' jun chi ke ri man tzaqatzel pa ruk'aslem ri winóq. Xa ta niqach'ób' chi rij ri qach'akul, niqatz'et chi ik'owinóq retab'alul ri ya' chi rupam ri qach'akul chi ruwóch ri qatyojil rachb·'il ri qab'aqil. Ri jób', ri nimalój taq ya' chi ruwóch re ruwach'ulew achi'el: ri palow, ri choy, ri raqón taq ya' chuqa' ri ya' chemól chi ruxe' ruwach'ulew; ye'1k'atzin richin nikiq'ót ruchuq'a' ruk'atanal ri q'ij chi ruwóch ulew, achi'el jun pospo'y nujiq'aj ri k'atón richin xa ruloman rumeq'enal ri ruwach'ulew nel, richin ri qak'aslem r6j winóq.

Page 28: Ri ~j.e:p=r - URL

• • • -

Page 29: Ri ~j.e:p=r - URL

• • • -

28

Ri ya' man jun akuchi' ta xtisach wi, roma jantape' nib'yaj; ri ya' nupo' el ri' uxla', nib'e chi kaj, ja ri' ri sutz' niqatz'et apo, k'a ri' nib'eqa ch'ik pe taq nub'ón ri jób', taq nub'ón saqb'óch, chuqa' kan jo ya' re' ri raxq'ab' niqa ri chaq'a', juk'an ch'ik ruwach'ulew niqa musmüt tew.

Ri che' jeb'el nikito' ri chemel'ik taq ya', jeb'el nikito' ri akuchi' ye'alóx wi ya' richin niqaqün rój winóq; rik'in ri kimujal jeb'el yeto'on ri akuchi' nik'o wi kib'ey ri raqón taq ya', rik'in ri kimujal jeb'el ch'u'I ruxe' ri che'; ri che' nikiy'ik, nikich'ajch'ojirisaj ri ya' niqa pe chi kaj taq nub'ón jób'; rik'in ronojel ri ruxaq che' yeb'etzaq pe, nikiqasaj

Page 30: Ri ~j.e:p=r - URL

t,

ruchuq'a' ri jób' chuqa' nikijiq'aj ri ya' noqa qa, xa ke k'a re' man nikiya' ta el q'ij chi nuch'ój ta el ri jób' ri ulew richin ri tiko'n, chuqa' ri ruxaq taq che' man nikiya' ta q'ij chi nupo' ta el ri' chawón rub'ey taq ya', nupo' ta el ri' siwan ri akuchi' nik'o wi ya'.

.... -

Page 31: Ri ~j.e:p=r - URL

===

30

Ruk'ojlem ri che' chuqa· ri ulew yeqasamajij.

Ronojel k1a ri loq1olój taq ulew ri xkisamajij ri ojer taq qati 1t qamama 1 chuqa 1 ri niqasamajij rój wakamin richin rutikik ri loq1olój ixim, jo k1a ulew re 1 ri xkiwinaqirisaj kan ri nab 1ey taq te 1ej ta 1aj Tepew chuqa 1 ri Q 1uq 1ukumatz.

Ri is, ri q 1ana ixim, saqa ixim, ri wachichaj, ri ch 1amiwach, ri kape yetik wakamin pa runik 1ajal ri qaruwach 1ulew, chuqa 1 chi ruwóch ri nima taq juyu1

; chuqa 1 ri ajij, ri b 1ol ch 1uti 1ixim, ronojel k1a ri jalajój taq tiko 1n yeb 1an ri pa meq 1mój taq ulew, ronojel ruyon wi che 1

ruwóch, xa jo ri winóq xekich9y,

Page 32: Ri ~j.e:p=r - URL

xekiporoj richin xetik ri k'a b'a tiqab'ij qa.

Ri ulew ruchajin chawón taq che' yalan jeb'el richin ri tiko'n, roma ruq'aynaqil ruchajin pe janipe' la chi juno' ri ruxaq taq che' yeb'etzaq pe, ja k'a taq nub'ón ri jób' ronojel k'a re' nub''iq' ri ruxaq taq che', k'a ri yeq'óy qa, chuqa' yeq'óy qa roma kik'ojlem, kisamaj ri juley ch'ik rutikomal ri juyu', achi'el ri okóx, ri ismaq'ay'is, ri q'ayokoya', chuqa' ri kisamaj nikib'ón ri xtaq kich'akul ri jalajój kipalen, kitzub'al, kib'anikil xtaq chikopi' yekóm qa ri pa taq juyu', k'o ri kan jeb'el yeqatz'et apo, achi'el ri xkolób', ri ronron, ri telóy achóq, ri óm; k' o k'a ri ch'aqa ch'ik roma ri kan e

• • --

31

Page 33: Ri ~j.e:p=r - URL

32

d.-_:.1,2._

kokój ok, ri runaq' qawa man nitik'ir ta nutz'et.

Page 34: Ri ~j.e:p=r - URL

Ri juyub·a1 ja rr ri qak·aslem chuqa·· ja rr ri qab·anikil.

Ronojel ri chój, ri si' chuqa· ri xtaq xik'a'y niqakusaj ronojel taq q'ij richin niqapón, niqameq' ri qalej, ri qapixtun, chuqa' ri niroqwsaj ri qakinaq', ri qatz'o' ronojel petenóq rik'in ri chój, ri k'isis, ri ijqiche' chuqa' ch'aqa ch'i'k taq che' chi ruwóch ri loq'olój juyu'. Chuqa' ri wachinel taq che' xqab'ij qa nuya' pe ri qaxata't, qatem, qatz'alam richin ri qachoch chuqa' ch'aqa ch'i'k xtaq yakb'ól k'atzinel chi qe.

Ri utzilój taq che· achi'el: ri kaqache', ri tyoxche', ri saqache', ri k'uxuche', ri chajilche', ri k'isis chuqa' ch'aqa ch'i'k ri ye'ukusóx richin kib'anik

• • • • --

33

Page 35: Ri ~j.e:p=r - URL

34

Page 36: Ri ~j.e:p=r - URL

V--:- 1

= 1

kib'anik ri ch'atól, ch'akót, yakb'ól taq wuj, chuqa' yeb'an jay chi re pa nima taq tinam'it chuqa' e k'o k'a ri yetaq apo juk'an ch'ik ruwach'ulew; ronojel k'a re' nel kik'in ri nimalój taq che', achi'el kijuna' ri qati't qamama'.

Ronojel ri b'olob'óq taq che' ukusan richin raqón taq saqil pa b'ey, ri ruwarab'ól rub'ey ri yuquy·1k ch'ich', ri nima taq b'olob'óq ye'ukusóx chi re ri nima taq q 'a'n, ronojel k'a ri xok kitemal ri k'oxtun taq jay kipab'an kan ri qati't qamama', ruyon kowlój taq che' chi ruwóch ri q'ij chuqa' ri jób', konojel k'a re' ye'el pa rujuyb'al ri kalika, chojmiche', kowlejche', tululche', chuqa' ch'aqa ch'i'k ri e k'o chi ruwóch ri setaj rulew lxim'ulew.

35

Page 37: Ri ~j.e:p=r - URL

__:,_ --

36

Juley ch'ik tiko'n achi'el: ri uxq·utumal, ri tulül, ri kux'in, muniwóq, ri tamar'in, ye'el chi ruwóch ri ojer taq juyu· kan ri e ralaxib'en pe ri loq'olój ruwóch'ulew. Ri kik'che', ri kach'che' ri yalan nuya' pwóq, nel chi ruwóch ri juyu' e kichajin re nimalój taq che' re', ri e k'o pa taq'aj chi re ri qatinamit, jo k'a ri utzilój taq tululche' e k'o pajotól, ri ruwach'ulew Peten rub'i'.

Jo k'a ri q'ajanel taq che' ri ukunóq chi re ri tumab'i' (tilin b'atz) q'ojom rubT nel chi re ri jun che' rubT sanikche'; ri tun nel chi re rukutamil jun che' b'ók rupam, ri xul, chuqa· ri wachinel taq samajib'ól yeb'an wakamin rik'in ri loq'alój che', chuqa· re' nok pa ruchojmilal ri qasamaj

Page 38: Ri ~j.e:p=r - URL

chuqa' ri qab'anikil roj chi ruwóch ri qaruwach'ulew.

• ••• =

37

Page 39: Ri ~j.e:p=r - URL

.:..:.:. --

38

Ruk'ojlem ri che' jun utzilaj rutzub'al ri qatinamit chi kiwach ch'aqa ch"ik setajulew.

Ri qaruwach'ulew rój jun c.hi ke ri ruwach'ulew ruchajin jalajój taq che', kotz'i'j chuqa' jalajój aj pa q'ay'is taq chikopi'. Ri rijatzul ri chój e ukusan e tikon juk'an ch'ik ruwach'ulew ri akuchi' manóq chój ta. Ri wachinel taq chikopi', xik'anel taq chikopi', ri jalajój rutikomal; jun nimalój ruxe'el etamab'ól richin niqetamaj ri kik'ojlem, ri kik'iyik, ri rub'anikil nikitz'etemala' ki', retamaxik ri kina'oj, richin k'a ninimór ri qanojib'al pa ruwi' ri aq'omab'ól, kib'anik wachinel taq k'ojlib'ól ke ri' ninimór rub'eyomól ri qatinamit je'.

Page 40: Ri ~j.e:p=r - URL

Ri cha'omalaj kitzub'al ri qajuyub'al, rik'in ri jalajój taq ruraxal nitzu'un; ri rub'anikil ri jomojaq taq li'an ruchajin, rik'in kitzub'al ri choy, ri raqan taq ya', ri kotz'ijal, ri tzya'q e jekejoxinaq pe, ri ruch'ajch'ojilaj kaq'iq', ri ruraxal ruch'uch'ujil ri ulew; ri jun nimalaj tik'asas ruchajin, ri wachinel taq chikopi' yexik'an yeb'ixan chi ruq'a' taq che', pa ruwi' taq q'ay·is, chuqa' ri xtaq chikopi' ri man kan jeb'el e tz'etel yexule' yejote' pa taq che' pa taq q'ay·is; jo re' ri ye'oyon ri man xa janíla chi winaq yepe juk'an ch'ik ruwach'ulew, kik'amun Jun q'ejelob'al, kik'amun pe juley ch'ik taq na'oj, chuqa' nikiya' kan rupwaqil ri qatinamit, k'a ri' nikik'wa'j jun utzilój na'oj pa ruwi' ronojel ri

39

Page 41: Ri ~j.e:p=r - URL

•• e

40

ruchajin ri qaruwach'ulew, e k''iy k'a chi ke re winaqi' re' nikikanuj pe tob'ól rik'in pwóq kik'in ch'aqa ch'ik moloj taq ri''il richin chi ri qaruwach'ulew xtuy'ik xtuchajij ta, xtunimirisaj kitikik ri . che' chuqa' ke ri' ri qawinaq xtiketamaj ta rutz'etik ruchajixik re jun nimalój b'eyomól, jun nimalój rusipan'ik rub'anun qaruwach'ulew chi qe, ja re' ri qak'aslem.

Page 42: Ri ~j.e:p=r - URL

41

Page 43: Ri ~j.e:p=r - URL

••

42

111. Achlke rub'anikil taq yek'is ri loq'ol6J taq che' pa Juyu'.

Jun kaT oxi' ruwóch ri achoj roma yek'is qa ri che' pa taq juyu'; jun kaT oxi' chi ke re' jo ri xtiqab'ij apo, chuqa' ri rucholajen ri achoj roma:

- Jantape' ri winóq nikichóy ri che' richin nikib'ón kisi' chuqa' richin nikib'ón aq'a'I chi re, xa rik'in k'a re' yetzik ronojel ri niqajo' pa k'aslem, roma rój man e qachajin ta ri ch'ich' nikib'ón q'aq'.

- Jantape' yechóy ri che' richin nib'an tiko'n chi ruwóch ri ulew nib'e opon kan, ke ri' nel pe ri qaway, ri ixim, ri kinóq' man jalatel

Page 44: Ri ~j.e:p=r - URL

1)

richin ri qak'aslem, chuqa' yechóy ri che' richin yetik ch'aqa ch'ik tiko'n ri yeb'e pa k'ayix'ik juk'an ch'ik ruwach'ulew achi'el: ri b'o'j, ri saqakab', ri kape, ri tzatzkik', ri wuj chuqa' ri jalajój taq q'anal. K'o chuqa' b'ey e choyon ri che' richin yeb'an qa jay chi ruwóch ri ulew richin qak'aslem chuqa' richin yeb'an nimalój taq sajamay, chuqa' yechóy ri che' richin yenimór apo ri qatinamit.

- Ri k'at'ik yeb'an jataq'il pa taq juyu' xa roma man ütz ta yechup kan ri q'aq' yeb'ox pa taq juyu', chuqa' xa roma niroq'ix kan juweq sik', chuqa' k'o b'ey yek'at ri juyu' xa roma man ütz ta nib'an rub'ey ri q'aq' taq yeporóx

43

Page 45: Ri ~j.e:p=r - URL

•• • -

46

ruk'amum k'a chi niqachajij, niqak'awomaj, niqat'ik ruk'exel jun che' ri xqachóy qa.

.:,

Page 46: Ri ~j.e:p=r - URL

Achi 1el ri qak 1aslem q 1 ij q 1 ij niqach 1ój qaq 1a 1 chi ruxe 1 ri jujun qawa 1in, chuqa 1 k1atzinel niqach 1ój qaq 1a 1 taq yojtzolin pe pa ruxik'in jay, xa ke k1a chuqa 1 ri 1 chi nimalój k1atzinel chi qajujunal tiqato 1 qi' chi ruya 1ik kik 1aslem ri che 1

, chi kitikik ri che 1

, achi 1el re jun kaT rub 1anikil xtiqab 1ij apo:

- Xa tiqachajij k1a chuqa 1 k1atzinel chi yeqato 1 konojel ri che 1 k1a e k1

0

na pa taq juyu 1

, man tiqaya 1 q 1ij nik 1ulwachitój k1at'ik. Taq niqab 1ón ri qajika 1n richin niqat'ik ri qawón, ri qakinaq 1 k1atzinel chi man niqaya 1

ta q 1ij nik 1

0 ri q 1aq' juk'an ch'ik ulew.

••

47

Page 47: Ri ~j.e:p=r - URL

• • • -

48

- Ütz tiqachajij ri jujun che' yek''iy el, k'atzinel chi jornal jub'a' ri xetaq ruxik'in richin jeb'el chawón kipam ri che' yek''iy el. Wi yojtik'ir ütz keqakamisaj ri q'ay'is yekamisan ri che', achi'el ri ku'n, ri tzya'q , ri tzara'. Taq niqachóy qasi' chuqa' taq yeqajo' richin ri qejoj xa ütz keqakusaj ri che' man ka ta e k'o kajól chuqa' ri kikotolo'n jata'q ki'.

- Taq yalan k'atzinel jun qache', xa xe keqakusaj ri e nima'q ch'ik chuqa' ri k'o ch'ik kik'u'x, k'atzinel chi niqaya' kan q'ij chi ke ri k'a ri' yek'iy pe, roma k'a ri' man ke'aqasaj che' ri nuk'wa'j ch'ik el jun. Chuqa' toqa chi qak'u'x chi taq niqachóy jun che' k'atzinel yeqat'ik wo'o', jo ri' nuchojmirisaj ri taqanel wuj.

Page 48: Ri ~j.e:p=r - URL

••

49

Page 49: Ri ~j.e:p=r - URL

--

50

- K'atzinel chi man yeqachóy ta ri che' ri yeya'om rumujal ri ralaxib'ól taq ya', k'atzinel chi niqaya' kan jun kab'lajuj rukak'al jaj ruchi' ralaxib'ól ri ya' kan manóq ok; chuqa' k'atzinel chi man ütz ta yeqachóy el konojel ri che' e k'o chi ruchi' raqón taq ya'.

- Keqatika' ri che' richin niqaya' qa kik'exel ri yeqachóy el, ri yek'at chuqa' ri yekóm roma jun yab'il, koma ri chikopi' ye'ok chi rupam jun che'.

- Kojsamój jataqól ri pa taq qatinamit, qajuyu' richin niqatzijoj achike je' kito'ik yeqab'ón chi ke ri che', yalan k'atzinel chi niqak'üt chi

Page 50: Ri ~j.e:p=r - URL

ke ri qach'alal kito'ik ri qajuyub'ól.

- Ütz ta ri' yojtik'ir ta niqajóch ri qajuyu' richin qasi', richin rub'anik ri aq'a'I rik'in ri che' nikisipaj pe ri moloj ri"il rubT DEGEBOS (jo re· ri k'amajay kichin ri che'), ri che' nikiya· rije' chanin yek''iy, chanin k'a ütz yeqakusaj richin ke ri' man kan ta niqaya' q'ij chi re yeqachóy ri utzilój taq che'. Chuqa' ütz yeqakusaj richin qakoral ri che' yesipóx chi qe, ütz richin nusutij ruchi' ri qulew, ruchi' ri qaqejoj, rij ri qachoch, chuqa' ütz richin nuq'ót kaq'iq' rutob'al ri tiko'n.

- Xa ütz keqatika' che' ri akuchi' man jun b'ey alaxnóq ta che',

•• • ===

51

Page 51: Ri ~j.e:p=r - URL

~ -

52

richin yeqab'ón k'ak'a' taq juyub'ól, richin ruto'ik ri kik'aslem konojel ri wachinel taq tiko'n e k'o pa qaruwach'ulew, taq xkechawom'ir re che' re' ütz yan ch'ik yeqakusaj richin ri qachoch chuqa' richin pa k'ayix'ik, richin mololen taq wachinóq. ¡¡Wi ój k'o pa jun tijob'ól, kojtik'ir chi re' kitikik ri che', ütz yojtikon kik'in ri qachb'il, rik'in ri qatijonel!! Re samaj re' ütz niqab'ón rik'in kitob'al kina'oj ri winóq kan jo wi re' kisamaj achi'el ri DIGEBOS, xa ütz tiqab'ana' pa taq qajuyu' setaj taq ulew akuchi' yeqatik wi ri xtaq che'.

Page 52: Ri ~j.e:p=r - URL

Xa toqa chi qak·u·x chi ri che·, ri juyub 1ól jo ri 1 ri qak·aslem, ri che·, ri juyub1ól yek·ase· man xa xe ta rik1in rutob 1al ri winóq, xa xe k1a ri winóq man jun nik1ase· ta wi manóq rutob·a1 ri juyu·, ri che·, ri kotzTj chuqa· konojel ri tiko·n yeya·om ruk·aslem ri winóq.

•• • • • ===

53

Page 53: Ri ~j.e:p=r - URL

Rucholajen re samaj

l. Ri rub'anikil ralaxik ri qajuyub'al.

A h•k k' • • b' " 1 •¡? ¿ c I e a n Juyu a n ............. . ¿Achike roma ri che· kitzob 1ajin ki 1? ..................................................... . ¿Achike k1a je· chikopi 1 ri e k'o

' t . ·? pa aq JUYU .................................. ..

11. Achike k'atzinel wi ri juyu' ..... .

Ri juyu· chuqa· ri kaq·¡q· • •• 1 1

n1qaJ1q aJ ............................................ . Ri juyu· chuqa· ri rumeq·enal ri ruwóch ulew akuchr ój k1

0 wi .... Ri che' chuqa· ri ya· ye 1ik 1atzin pa qak·aslem .................................. . Ruk1ojlem ri che· chuqa· ri ulew ... yeqasamaJIJ ...................................... .

5

9

1 1

15

18

18

23

26

30

Page 54: Ri ~j.e:p=r - URL

¡

Ri juyub'ól jo ri' ri qok'oslem chuqo' jo ri' ri qob'onikil .. .. .. .. . .. .. .. 33 Ruk'ojlem ri che' jun utzilój rutzub'ol ri qotinomit chi kiwóch ch'oqo ch'ik setojulew .................... 38

111. Achike rub'anikil taq yek'is ri loq'olaj taq che' pa juyu' ........ 42

IV. ¿Achike rutob'al niqab'an h. . . '? e I re Jun Juyu .............................. . 47

Page 55: Ri ~j.e:p=r - URL

Este libro se tenninó de imprimir en octubre de 1,992 en los Talleres de Fotograbado Uerena & Cía. Ltda., 12 avenida 15-58 zona l . 01001 Guatemala, C.A. Tels. 24372, 512723, FAX (502-2) 512723

Page 56: Ri ~j.e:p=r - URL