Risk- Risk Değerlendirmesi ve Risk algılama

HİSAM HEKİM MODÜLER EĞİTİM PROGRAMI

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİNDE GÜNCEL/ÖZEL KONULAR

MODÜL – 6 – SAĞLIK BOYUTU İLE ERGONOMİ

Doç. Dr. Cavit Işık Yavuz cavityavuz@gmail.com

Risk ve tehlike ?

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=u%C3%A7urum+kenar%C4%B1ndaki+okul&source=images&cd=&cad=rja&docid=0egK5usX1YbknM&tbnid=qluJHTpdI187RM:&ved=0CAUQjRw&url=http://haber.mynet.com/ucurumun-kenarina-okul-664965-yasam/&ei=pa-QUba7PISDtAb3pYGgDA&bvm=bv.46340616,d.Yms&psig=AFQjCNHb9DzLupBbZT3EDdokBjDO3SHSbQ&ust=1368523037020370

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=tehlike+ve+risk+&source=images&cd=&cad=rja&docid=tybf5NYjr0MQoM&tbnid=rKzQZWhRJswzVM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.emlakkulisi.com/hayati-tehlike-riski-olan-isyerleri-muhurlenecek/143480&ei=46-QUeHUA8nMtAaMnIGgDA&bvm=bv.46340616,d.Yms&psig=AFQjCNFjZ686NyTfDoeRpx7Xk9mzrsc6nw&ust=1368522882314232

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=tehlike+ve+risk+&source=images&cd=&cad=rja&docid=xCQI-LZwS44wIM&tbnid=afCBDGGvZefttM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.beynet.com/haber/15910/beylikduzu-belediyesi-tehlike-arz-eden-11-bina-insaatini-yikti.html&ei=JrCQUabCBYbltQaZt4CoDA&bvm=bv.46340616,d.Yms&psig=AFQjCNFjZ686NyTfDoeRpx7Xk9mzrsc6nw&ust=1368522882314232

http://www.ogretmenler.biz/egitim/tehlike-yokmus-h682.html

• “Tehlike”

– Tehdit

• “Risk”

– Bu tehditlerden çeşitli koşullarda zarara uğrama

olasılıklarının niceliksel ölçümü.

Risk tanımında iki önemli bileşen

• Olumsuz bir sonucun varolma olasılığı

• Bu olumsuzluğun ortaya çıkış, zamanlama ve

büyüklüğü ile ilgili bir kesinsizliği.

Risk varlığından söz edebilmek için üç koşul

• Risk kaynağı

• Riske maruz kalma

• Olumsuz sonuçlar

• Risk çalışmaları işçi sağlığı ve çevre sağlığı

alanında sık kullanılmaktadır. Risk çalışmalarında

tehlikeye karşı çeşitli belirlemeler yapılmaya

çalışılır. Bu tehlikeler, fiziksel (iyonlaştıran

radyasyon, gürültü vb), kimyasal (su, toprak,

havadaki kimyasal etkiler), biyolojik (hastalıklara

yol açan bakteri, virüs vb), kültürel (çalışma

ortamları, sigara içmek, diyet, sağlıkla ilgili

davranışlar vb) başlıklarına ayrılabilir .

• Bu tehlikelerle değerlendirilen risk ya da

risklerin kabul edilebilir düzeyde olup olmadığı

değerlendirilerek öncelikli uygulamalar açığa

çıkarılır. Bu nedenle kabul edilebilir

risk (acceptable risk) değerlerinin

belirlenmesi gerekir.

• Sağlıkla ilgili bazı riskler kişinin düşünce, eylem

ve kararlarının bir sonucu olarak ortaya

çıkmaktadır. Bu öğeler sonunda yapılan

seçimlerin bazıları bireysel düzeyde olabilirken

(emniyet kemeri takma gibi) bazen toplumsal

düzeyde olabilmektedir (tehlikeli atıkların yok

edilme yöntemi kararı gibi)

• Risk alıcı ya da riskli davranışlar olarak

adlandırılan seçimlerde bulunma, kişiden

kişiye hatta aynı kişinin farklı

davranışlarında da değişkenlik

gösterebilir.

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=risky+works&source=images&cd=&cad=rja&docid=MeTqE_i_6D7KdM&tbnid=0Bm_F5vvIkrXqM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.flixya.com/photo/2212264/Bridge-on-Mountain-in-Chaina-Risky-works&ei=zG-TUanEKIzAswb7voDoDQ&bvm=bv.46471029,d.Yms&psig=AFQjCNGhkxt7nDV3gJCi3yDXt1s14GKVJg&ust=1368703303492642

• Bazı kişiler çok büyük risk alabilirken bazıları tüm

risklerden kaçınır, kişi kimi zaman çok büyük

riskleri göze alabilirken kimi zaman çok daha

düşük düzeydeki risklerden kaçınabilir . Kişinin

riski nasıl algıladığı önem taşımaktadır. Bu

kavram risk algısı olarak adlandırılmaktadır ve bu

kavrama ait araştırmalar, son yıllarda artan

oranlarda kullanılmaktadır.

• Risk algılama araştırmalarının amacı çeşitli

aktivite ve teknolojilerle ilgili yargıları

inceleyerek kişilerin tehlikelere yanıtlarını

önceden belirleyip değerlendirmek, dolayısıyla

halk, çalışanlar, teknik uzmanlar ve yöneticiler

arasında risk bilgisi iletişimini geliştirip, eğitsel

çabaları yönlendirerek risk analizi, yeni

teknoloji ve risk yönetimi stratejilerine katkıda

bulunmaktır .

http://crazy-picsblog.blogspot.com/2008_09_01_archive.html

• Ayrıca bu araştırmalar, kişilerin riski nasıl

değerlendirdiği, kendi risk alma ve riskten

kaçınma kararlarını nasıl verdiklerini, gerçek

risk düzeyi ile kendi risk algılayışları arasında

uyum olup olmadığının belirlenmesini sağlar .

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=risky+works&source=images&cd=&cad=rja&docid=zph6gUEdCMT8wM&tbnid=eRhDAyjmwH3TgM:&ved=0CAUQjRw&url=http://internetstation-computercollege.blogspot.com/2010/12/most-risky-works-and-scenes.html&ei=vXCTUeegBYeMswamq4DADA&bvm=bv.46471029,d.Yms&psig=AFQjCNGhkxt7nDV3gJCi3yDXt1s14GKVJg&ust=1368703303492642

• Bu tehlike ya da riskleri ortaya çıkarmaya çalışan çeşitli mesleklerden profesyoneller,

analiz tekniklerini kullanırken, halkın büyük kısmı “sezgisel risk yargıları”na ve kişisel deneyimlerine güvenir. Bu yargılar

yaşanan deneyimlerle ya da tanık olunan ya da duyulan, öğrenilen haberlerle şekillenebilir. Bu durum kimi zaman konunun uzmanları ile halk arasında risk konusunda farklı görüşler oluşmasına neden olabilmektedir

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=risky+works&source=images&cd=&cad=rja&docid=KDlZWyFa8wOiOM&tbnid=8TMVDz2E9DQsjM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.myfunmails.com/2010/06/most-risky-jobs-around-globe.html&ei=PnGTUY3yI9DFswbk7oDQDA&bvm=bv.46471029,d.Yms&psig=AFQjCNGhkxt7nDV3gJCi3yDXt1s14GKVJg&ust=1368703303492642

‘Riskin kalitatif karakterizasyonu’ • Alışkın olma,

• Kontrol edebilme,

• Durumun yıkıcılığı,

• Bilgi düzeyi,

– Algılanan risk, algılanan yarar ve risk kabulü kavramlarında etkili olduğu belirlenmiştir.

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=riskli+i%C5%9Fler&source=images&cd=&cad=rja&docid=VYgtZBtyL31N4M&tbnid=wMUL0Oahb_VDQM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.yirmidorthaber.com/guncel/iste-en-tehlikeli-isler-h18072.html&ei=2nGTUd6sMIOptAaNloHoDA&bvm=bv.46471029,d.Yms&psig=AFQjCNGZUMWAnuFNy-SVgl8UydilhpnnOg&ust=1368703763309625

• Yanlış izlenim yaratan deneyimler, medya,

yaşamsal kaygı ve stresler, kendine güven

düzeyi gibi faktörler de hatalı yargılara,

tehlikelerin değerinden az ya da fazla tahminine

ve risk hakkında yanlış kanı oluşumuna neden

olabilmektedir.

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=risky+works&source=images&cd=&cad=rja&docid=KDlZWyFa8wOiOM&tbnid=2Wa6_mIeiIiIDM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.myfunmails.com/2010/06/most-risky-jobs-around-globe.html&ei=MnKTUafHF8bltQapl4GoDQ&bvm=bv.46471029,d.Yms&psig=AFQjCNGhkxt7nDV3gJCi3yDXt1s14GKVJg&ust=1368703303492642

Medyanın risk algısı üzerine etkisi

• ABD Hastalık Kontrol Merkezi (CDC) tarafından yapılan bir çalışmada, yazılı medyada yer alan çeşitli tehlikelerle ilgili sözcükler incelenmiş ve bulgular bu sözcüklerin ölüme neden olma oranları ile karşılaştırılmıştır.

• Böylece gerçekte ölüme neden olan tehlikeler “sigara, inme (stroke) ve kalp hastalıkları” iken medyada yer alan tehlikeler, madde ve ilaç kullanımı, motorlu araçlar, toksik ajanlar ve cinayetler olarak belirtilmektedir.

http://www.brommel.net/2009_10_01_archive.html

• Risklerin algılanmasında beklenenden çeşitli faktörler etkili olmaktadır.

• Riskin istemli ya da istemsiz oluşu (örn: sigara içme),

• Riskin kontrol edilebilme durumu (örn: arabayı kullanırken ve arabada yolcu iken risk farklı olarak algılanır),

• Riskin bilinme durumu (örn: radyasyon),

• Riskin hemen ve gelecekteki sonuçları (örn: sigara içme),

• Riskli duruma alternatif olup olmadığı,

• Risk sonucunun tip ve yapısı (örn: yaralanma, yan etki vb),

• Riskten uzak durmanın oluşturacağı yarar,

• Riskin yaşamdaki ve medyadaki görünümü (örn: çocukları etkileyen kaza ya da durumlar),

• Bilgi edinilebilme durumu,

• Kişisel olarak riskle karşılaşma durumu,

• Geçirilmiş deneyimlerin anımsanması,

• Düzenleyici makamlara güven düzeyi.

http://www.12thblog.com/risky-work/

• Özellikle kamunun uzmanlardan farklı düzeyde risk algısının varlığı çeşitli faktörlere bağlanmaktadır

– Yeni ve karmaşık durum, süreç ya da olaylara ait olması, isteksiz olarak yapılanlar, faydalı ve gerekli görülenler, kaza vb tek bir olayla ortaya çıkabilecek büyük zararların bulunma ihtimali, risklerin toplumda adil olarak dağılmadığının düşünülmesi, risk hakkında ilgililerden bilgi alınamaması, etkilerin ve ahlaki endişelerin dikkate alınmaması.

Esas olarak iki risk değerlendirme yöntemi

• Matematiksel modellerle risk değerinin

kantitiatif belirlenmesi

• Kalitatif değerlendirme : “Tehlikenin olma

olasılığı ile gerçekleşmesi halinde sonucun

ciddiyet derecesinin sayısal sonuçlarının

mantıksal yorumu”

RD yöntemleri • Risk Değerlendirme Karar Matriksi.

• Kontrol Listesi

• Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodu

• Hata Ağacı Analizi Metodu

• Olay Ağacı Analizi Metodu

• Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodu

• Neden Sonuç Analizi

• Eğer Olursa Analizi

Ayrıntı için : http://www.ttb.org.tr/MSG/dergi/mart25/risk.pdf

Risk Değerlendirmesinin Ana Adımları

• İşleri sınıflandır: İşler neler? • Her bir işin tehlikeleri: Kim nasıl zarar görebilir? • Subjektif bir risk tahmini : Kontrollerin etkinliği ve

hata sonuçları dikkate alınarak • Risk tolere edilebilir mi? • İSG yeterli mi? • Dikkate değer risklerin etkin kontrolü için

planlana • Yeni bir kontrol ve tolere edilip edilmeyeceğine

karar

RD için neye gereksinim var

• İyi bir organizasyona

• İyi bir planlamaya

• Yetkiye

• Görüşmelere

• RD için eğitim ihtiyacını belirlemeye

• İyi bir dokümantasyon hazırlığına

• Ölçüm gerekip gerekmediğinin belirlenmesine ve gerekiyorsa hazırlığına(Toz, gürültü vb)

• ………..

• Risk değerlendirme formu

• İşleri sınıflandırma çerçevesi

• Tehlikelerin tanımlama ve sınıflandırma yöntemi

• Riskin belirlenmesi ile ilgili prosedür,

• Tahmin edilen risk seviyelerini tanımlamak,

• Tolere edilebilirlik çerçevesi

• İyileştirme planı

İşlerin Sınıflandırılması • İşin gerçekleştiği alan

• Kullanılan araç gereç makine

• İşin aşamaları

• Planlı ve plansız işler

• Tanımlanmış görevler

• gibi bilgileri içermelidir.

• Yapılan görev

• Görevin süresi

• Görevin sıklığı

• Çalışan özellikleri

• Yapılan görevin gerektirdiği özel işlemler: Malzeme kaldırma, kimyasal madde ile karşılaşma vb

• Yapılan görevde karşılaşılan çeşitli tehlikeler: Gürültü, toz, duman vb

• Kullanılan ve karşılaşılan maddelerin MGBF(MSDS) bilgileri

• Çalışanın sağlık ve güvenlik verileri

Tehlike kategorizasyonu yararlı olabilir

• Mekanik,

• Elektrik,

• Radyasyon,

• Malzeme ve maddeler,

• Patlama ve yangın...

– Tehlikelerle ilgili sorular yararlı olabilir?

– Örn: Bu birimde çalışma sırasında yüksekten malzeme düşebilir mi? Yangın riski var mı?

Riskin tolere edilip edilemeyeceği

• Matriks yöntemi

– Örn: 5x5

Risk=Zararın Ciddiyet Derecesi X Ortaya Çıkma Olasılığı

Risk değerlendirmede 5 adım

• Tehlikeleri gör

• Kime nasıl bir tehdit oluşturabilir karar ver

• Riskleri değerlendir ve mevcut önlemlerin yeterli olup olmadığına ya da başka önlemler alınıp alınmayacağına karar ver

• Bulgularını kaydet Değerlendirmeni gözden geçir ve gerekiyorsa düzelt

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=risky+works+at+factories&source=images&cd=&cad=rja&docid=odbITFniGU0oNM&tbnid=LC0zFu6XAZvxNM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.wheelcourt.co.uk/industrial-cleaning.php&ei=iHaTUYahDsXGPLmngOAI&bvm=bv.46471029,d.Yms&psig=AFQjCNEy3PM99Jd2Wgm4Qzjlxo9kggNUuQ&ust=1368705003999834

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=risky+works+at+factories&source=images&cd=&cad=rja&docid=xnrlw5ZppwMT0M&tbnid=sFTHbi5mnSLFfM:&ved=0CAUQjRw&url=http://chinainfocus.net/?p=1851&ei=rXiTUfjNAozXPOyZgNAB&bvm=bv.46471029,d.Yms&psig=AFQjCNEy3PM99Jd2Wgm4Qzjlxo9kggNUuQ&ust=1368705003999834

Diğer bir yaklaşım

• Tehlikeyi tanımla ve riski belirle

– Ne olabilir?

– Nasıl olabilir?

• Riski değerlendir

– Riske katkısı olan başka olumsuz faktör var mı? Varsa nelerdir?

– İncelediğiniz alanda herhangi bir risk değerlendirmesi yapılmış mı? Önlemler sizce etkin mi?

• Size göre riskin oluşma olasılığı nedir?

• Size göre ortaya çıkabilecek olumsuz sonuçlar nelerdir? – Gerçekçi olun, en kötü senaryo her zaman en

doğru senaryo olmayabilir

– Birden fazla risk varsa en yaygın olanını esas almanız gerekebilir ya da her biri için ayrı ayrı değerlendirme yapılmasına ihtiyaç olacaktır.

• Alınması gereken kontrol önlemleri nelerdir?

Kontrol önlemleri

Elimine etmek Değiştirmek İzolasyon Yeniden dizayn Yönetsel önlemler Kişisel koruycu ekipman

Etki

• Risk değerlendirmesi tamam

• Form da hazır

• Ya sonra ………..?????????????????

Son

uçlar

Ölüm ya da kalıcı hasar, sakatlık

Uzun süreli hastalık ya da ciddi

yaralanma

Tıbbi bakım ve işgünü kaybı

İlk yardım gereksinimi

Olasılık

Kuvvetle olası

Her an olabilir

Olası Günün birinde olabilir

Mümkün değil

Olabilir ama nadiren

Pek mümkün değil

Muhtemelen hiç olmaz

İlgili mevzuat

• Resmi Gazete Tarihi: 29.12.2012 Resmi Gazete Sayısı: 28512 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ

Risk değerlendirmesi ekibi

• a) İşveren veya işveren vekili. • b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten

iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri. • c) İşyerindeki çalışan temsilcileri. • ç) İşyerindeki destek elemanları. • d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek

şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar.

Risk değerlendirmesinin yenilenmesi

• Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike

sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az

tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört

ve altı yılda bir yenilenir.