Rodina v zdraví a chorobe - prohuman.sk · Publikácia vyšla s podporou Katolíckej univerzity v Ružomberku, Fakulty zdravotníctva, Univerzity Tomáše Bati ve Zlíně, Fakulty

Rodina v zdrav a chorobe

Publikcia vyla s podporou Katolckej univerzity v Ruomberku,

Fakulty zdravotnctva, Univerzity Tome Bati ve Zln, Fakulty humanitnch studi,

Institutu zdravotnickch studi, Krakowskej Akademie Andrzeja Frycza Modrzewskiego

AKH Medizinischer Universittscampus Wien, Slovenskej komory sestier a prodnch asistentiek,

Vedeck garanti medzinrodnej konferencie

doc. PhDr. Bc. Helena Kadukov, PhD. (Slovensko)

prof. MUDr. Anton Lacko, CSc. (Slovensko)

doc. PhDr. Vlastimil Kozo, PhD. (Raksko)

doc. Ing. Aneka Lenglov, Ph.D. (esk republika)

PhDr. Grayna Dbska (Posko)

doc. Mgr. Martina Cich, Ph.D. (esk republika)

doc. PhDr. Helena Kuberov, PhD. (Slovensko)

doc. PhDr. PaedDr. Viera Simokov, PhD. (Slovensko)

PhDr. Marcela Iov, PhD. (Slovensko)

Mgr. Anna Krtk, Ph.D. (esk republika)

PhDr. Mria Lehotsk, PhD. (Slovensko)

PhDr. Bc. Mariana Mageriakov, PhD. (Slovensko)

PhDr. Bc. Eva Moraukov, PhD. (Slovensko)

PhDr. Grayna Rogala-Pawelczyk (Posko)

PhDr. Katarna Zrubkov, PhD. (Slovensko)

Rodina v zdrav a chorobe

Zbornk z medzinrodnej vedeckej konferencie

Marcela Iov, Michaela Vicov

Ruomberok 2011

VERBUM vydavatestvo KU

Zostavovate Marcela Iov, Michaela Vicov

Redakn rada

prof. MUDr. Anton Lacko, CSc. - predseda: prof. zw. Dr. hab. n. med. Stanislaw Gluszek

prof. MUDr. Vasil Hrick, CSc. prof. MUDr. Vladimr Krmry, DrSc.

prof. UJK Dr. hab. Grayna Nowak-Starz doc. PhDr. Jana Boroov, PhD.

doc. MUDr. Anna Leskov, PhD. doc. PhDr. Mgr. Vladimr Littva, PhD., MPH

doc. MUDr. Milan Minrik, PhD. Doc. PhDr. Eva Morovicsov, PhD.

doc. MUDr. Ivan Solovi, CSc. RNDr. Soa Hlinkov, PhD.

PhDr. Bc. Mariana Mageriakov, PhD.

Recenzenti

prof. dr. hab. Boena Zboina (Posko) Mgr. Zlatica Dorkov, Ph.D. (esk republika)

PhDr. Mria Lehotsk, PhD. (Slovensko) PhDr. Bc. Mariana Mageriakov, PhD. (Slovensko)

PhDr. Bc. Eva Moraukov, PhD. (Slovensko)

Sadzba Ing. Jn Svorad

Uverejnen lnky nepreli jazykovou korektrou. Za jazykov strnku zodpovedaj v plnom rozsahu autori lnkov

VERBUM vydavatestvo Katolckej univerzity v Ruomberku

Nmestie Andreja Hlinku 60, 034 01 Ruomberok http://ku.sk, [email protected], tel. +42144 430 46 93 kl. 308

ISBN 978-80-8084-778-4

OBSAH

Kvalita ivota en s moovou inkontinenc...............................................................................6 Problem palenia tytoniu w opinii pracownikw pubw i dyskotek ..........................................15 Poziom wiedzy chorych na cukrzyc typu 2 na temat zasad samoleczenia i samokontroli ...30 Rehabilitan prostriedky v oetrovateskej praxi ..................................................................41 Podpora rodin peujcch o seniora v domcm prosted ......................................................49 Rodina ako partner v starostlivosti o dlhodobo chorch.........................................................56 Emocionlna za rodiny v starostlivosti o lena rodiny s Alzheimerovou chorobou ...........63 Wiedza chorych na nadcinienie ttnicze jako element poprawy jakoci ycia ....................70 Problmy rodiny onkologicky chorho....................................................................................78 Oetrovatesk proces pri upevovan zdravia rodiny............................................................88 Rodina ako hlavn poskytovate pomoci uom v starobe.....................................................93 Rodinn oetrovatestvo.........................................................................................................98 Parkinsonova nemoc rodina v roli peovatele...................................................................104 Faktory determinujce rizikov a patologick tehotnos ......................................................110 Rodina ako sas komplexnej starostlivosti o chorho s bolesou v domcom prostred .117 Ocena satysfakcji z ycia modziey niskorosej ..................................................................126 Determinanty zdravia vo vzahu k jeho podpore a udraniu ................................................136 Tradcia a sasnos rmskej rodiny ...................................................................................147 Intervencie rodiny pri poprodnch poruchch nlady.........................................................154 Prnos fililnej terapie vo vzahu rodi diea .....................................................................160 Postoj rmskych matiek k okovaniu det v kontexte oetrovatestva..................................170 Monosti pouvania hodnotiacich a meracch nstrojov a kl u rodiny............................180 Patolgia rodiny v sasnej spolonosti...............................................................................186 Proces adaptcie na nespen tehotenstvo v kontexte rodiny ..........................................194 Edukcia pacientov s astmou bronchile .............................................................................202 Idea pielgniarstwa rodzinnego w dziaalnoci Hanny Chrzanowskiej.................................209 Problmy rodinnch prslunkov geriatrickho pacienta s demenciou................................225 Motywacja pielgniarek w oddziaach intensywnej terapii i propozycje ulepsze systemu

motywacyjnego..............................................................................................................236 Vplyv alergickho ochorenia dieaa na vzahy v rodine .....................................................245 Oetrovatesk starostlivos o pacienta s hyperkinetickou poruchou .................................252

Konferencia Rodina v zdrav a chorobe 6

KVALITA IVOTA EN S MOOVOU INKONTINENC

Lada Cetlov, Jaroslav Staniak, Hana Bhalov

Vysok kola polytechnick Jihlava, Katedra zdravotnickch studi, esk republika

Abstrakt vod: Inkontinence je problm, kter naruuje biologickou i psychosociln strnku ivota. Kvalita ivota je pedevm subjektivn pohled nemocnho na danou problematiku. Zle na

tom, jak se klient s nemoc vyrovn a pijme ji do svho ivota. Kad ena m na tuto

problematiku jin nzor. Zajmalo ns, jak eny rzn vkov kategorie na tento problm

nahl, jak hodnot svoji kvalitu ivota, jak nik moi zasahuje do jejich kadodennho ivota.

Cl prce:

Zjistit subjektivn hodnocen kvality vlastnho ivota u en s nikem moi.

Zmapovat nejpouvanj pomcky en s nikem moi.

Metody: daje, kter jsem pi prci pouili, byly zskny z anonymnho dotaznku. Dotaznky jsme distribuovali pedevm v urologickch ambulancch, na internm a gynekologickm

oddlen v jedn nemocnici na Vysoin.

Vsledky: Celkov nvratnost dotaznk inila 71 %. Z vsledk jasn vyplv, e eny mladho vku hodnot kvalitu vlastnho ivota he, ne eny starho vku.

Z dotaznkovho eten jsme dle zjistili, e nejpouvanjmi pomckami jsou speciln

pomcky zachycujc nechtn nik moi napklad vlon pleny, fixan kalhotky, lepc nebo

navlkac plenkov kalhotky a podloky. Zvr: Domnvme se, e vylepen pomcek by bylo velikm pnosem pro zlepen kvality ivota en s touto problematikou. Klov slova: Inkontinence. Kvalita ivota. ena.

Abstract Introduction: Incontinence is a problem that interferes with biological and psychosocial aspect of life. Quality of life is primarily a subjective look sick on the issue. It depends on how

the client compares with the disease and take it into your life. Every woman has a different

view of this issue. We wondered how women of different ages on this issue looks to evaluate

their quality of life, as leakage of urine interferes with their daily lives.

Aim: Check the quality of their own subjective evaluation of life in women with bladder weakness.


Map the most popular tools of women with bladder weakness.

Methods: The data that I use at work were obtained from an anonymous questionnaire. Questionnaires are distributed mainly in the urological outpatient clinics, the internal and

gynecological department in a hospital in the Highlands.

Results: The total return of questionnaires was 71%. The results clearly show that younger women evaluate the quality of their lives worse than older women. From the survey we also

found that the most used tools are special tools depicting the involuntary loss of urine, such

as fee diaper fixation briefs, or adhesive beading diapers and pads.

Conclusion: We believe that improved tools would be a great benefit to improve the quality of life of women with this problem.

Key words: Incontinence. Quality of Life. Woman.

vod Kvalita ivota je v dnen dob stle nov a problematick termn. Tento pojem je

vposlednch letech velmi zdrazovn. Zaalo se o nm hovoit ve 20. letech v USA. Od 70.

let se termn kvalita ivota zan objevovat v medicn a v 80. letech i v klinickch

studich.(Payne, 2005).

Kvalita ivota kadho lovka je teba hodnotit objektivn a pistupovat k jedinci

individuln. Nstroje pro men zdrav mus mimo jin obsahovat tak odhad celkov

spokojenosti lovka. Kvalita ivota spe vypovd o vlivu zdravotnho stavu na jedince.

Teorie kvality ivota plat i pro moovou inkontinenci. Pokud problm s nikem moe nen

dlouhodob een, psob pacientce dyskomfort, vyluuje ji z ady pracovnch,

spoleenskch i osobnch aktivit a v konenm stdiu me vst a k tlesn a duevn

invalidizaci. (Sochorov, 2008). Urit kvalitu ivota konkrtnho jedince je velmi sloit proces, pi kterm pomhaj

rzn hodnotc kly, kter se nejastji vyskytuj v podob dotaznk. Existuj i rzn

specifick hodnotc kly, kter jsou sestaveny pro konkrtn onemocnn. Dotaznky, kter pmo zjiuj kvalitu ivota en s moovou inkontinenc (Zachoval,

2006): Contilife: tento dotaznk je uren enm se stresovou inkontinenc.

Kings Health Questionnaire (KHQ): dotaznk je pouvn u pacient obou pohlav trpcch

pevn stresovou a urgentn inkontinenc.

Overactive bladder questionnaire (OAB-q): dotaznk lze pout u vech typ inkontinence

vetn nykturi.

Incontinence impact questionnaire (IIQ): v roce 2005 esk urologick spolenost vytvoila

eskou verzi tohoto dotaznku a nazvala ho OABV8.


Incontinence-quality of life questionnaire (I-QOL): vyuv se pedevm pi hodnocen

ensk moov inkontinence a jejm vlivu na psychosociln a sociln dopad.

Incontinence stress questionnaire for patiens (ISQ-P): dotaznk slou ke zjiovn

dlouhodobch psychologickch dsledk spojench s moovou inkontinenc.

Urgeimpactscale (URIS): hodnot vliv na kvalitu ivota starch pacient trpcch urgentn

inkontinenc.

Urinary incontinence handicap invertory (UIHI): dotaznk hodnot obdob poslednch ty

tdn a je zamen na denn aktivity, emoce a sociln dsledky.

York incontinence perceptions scale: je uren pro eny s moovou inkontinenc.

Moov inkontinence je svtov problm a postihuje astji eny ne mue. V esk

republice trp tmto problmem cca 670 000 osob a z toho 510 000 en, co pedstavuje

celkov 76 %. Vce ne polovina tchto en nevyhled lkaskou pomoc. Neeen problmu

souvis s rovn zdravotn vchovy, rovn celkovho vzdln, postaven ve spolenosti a do

zajist mry i pocitem studu. (Kalvach, 2008).

Podle International Continence Society rozliujeme dva zkladn typy

inkontinence.(Topinkov, 2005).

Extrauretrln - jde o trval nik moi jinmi cestami ne moovou trubic.

Uretrln - k niku moe dochz pes moovou trubici. Tento typ inkontinence se dle dl

na urgentn, reflexn, stresovou a petlakovou inkontinenci moe.

a) Urgentn inkontinence: jde o nedobrovoln nik moe spojen se silnm nucenm na

moen. Rozdluje se na motorickou a senzorickou.

b) Stresov inkontinence: dochz k n pi vzestupu intraabdominlnho tlaku, kdy

intravezikln tlak doshne uzavracho tlaku uretry. Tato inkontinence je nejastjm

typem a dochz k n pi zmnch v podprnm a zvsnm apartu moov trubice.

c) Smen inkontinence: jedn se o kombinaci urgentn a stresov inkontinence.

d) Reflexn inkontinence: objevuje se u patologickch spinlnch reflexnch

aktivitdetruzoru.

e) Paradoxn ischurie neboli inkontinence z petkn (overflow): mo odchz po

kapkch z peplnnho moovho mche v dsledku striktury nebo neuropatie.

f) Funkn inkontinence: doln moov cesty nejsou porueny, ale tato inkontinence

vznik v dsledku psychosocilnch faktor, nap. omezen pohyblivost nebo

porucha adaptace pi hospitalizaci.

g) Farmakogenn inkontinence: na vzniku tto formy inkontinence se vrazn podlej

urit farmaka, napklad anticholinergika (oslabuj kontraktilitu m. detruzor).


Z nejastjch rizikovch faktor vzniku moov inkontinence, jak uvd Klevetov (2008),

to jsou:

Faktory veobecn: vk, neurologick poruchy, kouen, obezita, snen pohyblivost.

Rizikov faktory u en: vliv menopauzy, poet vaginlnch porod, velk

gynekologick operace.

Onemocnn dolnch cest moovch: ndorov onemocnn, moov kameny,

znty moovho stroj.

Metabolick poruchy: diabetes mellitus, zven hodnota draslku v krvi, nedostatek

vitamnu B12.

Vliv farmak: diuretika, alfa-bloktory, anticholinergika, hypnotika.

razy v oblasti mal pnve.

Lba Nefarmakologick lba - tato lba je inn pouze u lehch typ inkontinence, kde

nejsou vraznmorfologick zmny vyluovacho apartu. Mezi obecn zsady pat snen

hmotnosti, omezen nadmrn fyzick aktivity nebo regulace pjmu tekutin ve veernch

hodinch. Jedn se pedevm o moopudn tekutiny - siln ern aj, kva nebo alkohol.

Tyto tekutiny drd svm sloenm svalovinu moovho mche a nedoporuuj se pt

piblin dv hodiny ped spnkem.

Farmakologick lba - zahrnuje velk mnostv lk s rozdlnm inkem na rznch

clovch mstech. Nejastji se pi tto lb pouvaj anticholinergika a tricyklick

antidepresiva.

Chirurgick lba -pat sem napklad aplikace botulotoxinu; augmentancystoplastika;

TVT (transvaginaltension free tape); TVT-O (transvaginaltension free tape-obturator).

Pomcky, kter zabrauj nechtnmu niku moi, maj v tto problematice

nezastupiteln msto. Pi vbru je dleit zvolit vhodnou velikost a stupe savosti, aby

pomcka byla pro pacientku pohodln a spolehliv. Hodnotcm kritriem pro sprvn

zvolenou velikost pomcky je obvod bok, vha pacienta a stupe inkontinence. (Schuler,

2010).

Mezi jednorzov absorpn pomcky pro eny adme vloky, vlon pleny, fixan

kalhotky, plenkov kalhotky lepc nebo navlkac a podloky zabraujc niku moi.

Pomcky maj tvrstv sav jdro, dky ktermu jsou vysoce absorpn a rychle mn

tekutinu v gel. Jsou vyroben z netkan textilie, kter zajiuje prodynost a pokoka se

nezapauje. Vtina inkontinennch pomcek je anatomicky tvarovan, umouje

jednoduchou manipulaci. Nkter z nich maj indikan prouek, kter nm udv, kdy je

poteba pomcku vymnit.


Vechny absorpn pomcky jsou oznaeny indikan pskou, kter podle barevnho

rozlien upozoruje na absorpn kapacitu vybran pomcky za dobu ty hodin. Barevn

rozlien pomcek je pro vechny firmy vyrbjc pomcky pro inkontinentn jednotn.

(Kalvach,2004).

lut zbarven indikan psky

Tyto pomcky jsou vhodn pro obasn nik moi pi vy fyzick nmaze, kchnut nebo v

thotenstv. Jedn se o nik moi do 100 ml za tyi hodiny. Mezi tyto vrobky pat nap.

MoliMed.

Zelen zbarven

Pomcky jsou ureny enm pi astm niku moi, kdy se jedn o objem od 100 do 200 ml

za tyi hodiny. Vrobky jsou oznaeny MoliForm Plus.

Svtle modr

Vrobky jsou ureny k trvalmu niku moi, kdy unikne vce ne 200ml za tyi hodiny.

Pomcky jsou oznaeny, jako MoliCare Mobile nebo MoliCareExtra.

Fialov zbarven

Tyto pomcky se pouvaj pevn u trval inkontinence moi oobjemu 300 ml a vce.

Nejastji se pouvaj na noc a maj oznaen MoliCareMobile Super nebo MoliCare Super.

Pomcky uren k zachycen nechtnho niku moe pedepisuje praktick lka,

urolog, gynekolog, neurolog nebo geriatr. Lka pacientce pome vybrat nejvhodnj

inkontinenn pomcku a pot vypln poukaz na lebnou a ortopedickou pomcku, kam

uvede mimo jin nzev pomcky, poet balen a kd pojiovny. Po pedloen poukazu

v lkrn nebo ve zdravotnickch potebch pacientka obdr pedepsan pomcky.

Poukaz na inkontinenn pomcky je mon vypsat a na ti msce dopedu.

Pojiovna uhrad pomcky v max. potu 150 ks za msc. Pokud si ena nenech

pedepsat pomcky od lkae, me si je zakoupit v lkrn, zdravotnickch potebch nebo

si je objednat pes internet na vlastn nklady. (Hartmann MoliKlub, 2010). Cl prce V na prci jsme se zamili na eny rznho vku trpc nikem moi, zhodnotili jsme jejich

subjektivn vnmn vlastn kvality ivota a zmapovali jsme nejpouvanj pomcky.

Soubor, metodika

Zamili jsme se na eny rznho vku, kter trp moovou inkontinenc. Vk

respondentek jsme rozdlili do pti vkovch kategori (vk do 35 let, 36 45 let, 46 55 let,


56 65 let a nad 66 let). eny vyplovaly dotaznk ve zdravotnickm zazen. Dotaznky

jsme distribuovali pedevm v urologickch ambulancch, na internm a gynekologickm

oddlen v jedn nemocnici na Vysoin. Minimum dotaznk bylo rozdno elektronickou

formou. Zprostedkovateli dotaznkbyli pevn lkai urologickch ambulanc, zdravotn

sestry nebo fyzioterapeuti, kte ve jmenovanch zazench pracovali. Distribuci dotaznk

vnemocnici potvrdila a schvlila etick komise.

Vsledky a interpretace

Pi vzkumu jsme pouili celkov 140 dotaznk, kdy se mi z tohoto potu vrtilo 103

dotaznk. Nakonec jsme pouili 100 dotaznk, jeliko zbvajc 3 dotaznky nebyly ani z

poloviny vyplnny. Celkov nvratnost dotaznk inila 71 %. Z naeho vzkumu vyplynulo, 30 % en nen dostaten informovno o problematice

niku moi. Nejmn jsou informovny eny do 35 let (dohromady 11 %). Me to bt

ovlivnno i faktem, e tato skupina en (a 9 %) nejastji erp informace z mdi.

Pokud ena nebude o problmu inkontinence moe dostaten informovna, meme

pedpokldat, e nebude ani pouvat sprvn pomcky uren k zachycen niku moe.

Dleitou roli sehrv rozhovor mezi zdravotnky a klienty. Ve zdravotnictv m

rozhovor nenahraditelnou lohu. Vechny dleit okolnosti a skutenosti zjitn

rozhovorem s nemocnm by mly bt zaznamenny v oetovatelsk dokumentaci a vyuity

pi vlastn oetovatelsk pi. (Zacharov, 2007).

Tak nebude informovna o tom, e lka vypisuje inkontinenn pomcky na poukaz,

dky ktermu je urit poet pomcek hrazen pojiovnu. Takov eny pak mohou

inkontinenn pomcky oznait jako cenov drah.Cenovou nedostupnost pomcek, jako

nevhodu, hodnot a 27 % en.

80 % dotazovanch en pouv speciln ochrann pomcky pro inkontinentn. 8 %

en nepouv dn pomcky. Menstruan vloky pouv 15 % dotazovanch en, 77 %

pouv speciln pomcky uren k zachycen niku moe a jin pomcky neuvedla dn

ena.

40 % en je s pomckami pro inkontinentn spokojench a ct se s nimi v bezpe.

45 %, en se s pomckami ctm sebejist, pohodln a v bezpe, 46 % en se s pomckami

nect moc dobe a 9 % se s pomckami nect nikterak dobe. Obavy pi pouvn

inkontinennch pomcek m 28 % dotazovanch en, pedevm uvdly obavy

z podrdn pokoky. 27 % en se obv, e pomcky nebudou plnit svj el a 14 % en

se obv npadnosti pomcek pod obleenm. Pouhch 28 % en z celkovho potu 100 %

je pi pouvn pomcek bez obav a pomckm pln dvuje. Z vsledk vyplv, e eny

jsou astji omezovny inkontinennmi pomckami ne samotnm nikem moi.


60 % en se nect nikem moi nijak omezovna. 80 % en vtinou nen

omezovno a 20 % en uvedlo, e omezovno je. Omezen v monosti cestovat odpovdlo

73 % respondentek, e je pomcky vtinou neomezuj a 27 % respondentek odpovdlo,

e vtinou je pomcky omezuj.

50 % en je z dvodu inkontinence moe ohroeno sociln izolac. 34 % en

odpovdlo, e chod rdy a bez omezen do prce, za pteli, na spoleensk akce apod.

Nejvce respondentek, 44 % nechod moc asto mimo domov, jenom obas si vyjde s pteli

ven a 22 % en nejvce svho volnho asu trv doma. Nejvce ns pekvapilo, e tento fakt

nejhe sn eny ve vku 66 let a vce, kdy 11 % tchto en nejvce asu trv doma.

Domnvme se, e u en nad 66 let me hrt vznamnou roli i jejich zdravotn stav a

pidruen choroby. Druhou nejvce zastoupenou skupinou jsou eny ve vku do 35 let. A

12 % mladch en uvedlo monost, e nechod moc asto mimo domov, jenom obas si

vyjdou s pteli ven.

Sociln izolaci en s nikem moi hodnotm jako zsadn problm a domnvme se,

e izolovanost tchto en je zce spjata s kvalitou jejich ivota. Pokud se ena bude vyhbat

lidem ve svm okol, je pravdpodobn, e se nebude mt v konen fzi s km o svj

problm podlit a na een zdravotnho problmu zstane sama.

Pi rozhovoru ve zdravotnick praxi si musme uvdomit, e nemocn lovk se

nachz v takzvan svzeln situaci, kterou njakm zpsobem prov. Jeho reakce a

odpovdi proto nemus bt zcela jasn a pesn, mnohdy vyuv mimick projevy,

gestikulaci a zvltnosti, je by si ml zdravotnk tak uvdomit. (Zacharov, 2010).

50 % en hodnot vlastn kvalitu ivota jako dobrou. 57 % en svoji kvalitu ivota

hodnot, jako dobrou, nik moi je neomezuje nebo se s tmto problmem sily. Odpov,

kvalita mho ivota nen dobr ani patn, nkter innosti jsem omezila, ale nik moe

stle vidm jako problm, oznailo 34 % en. Zbylch 9 % hodnot vlastn kvalitu ivota jako

patnou, vtinu svch obvyklch innost mezi lidmi zamtli a nemohou se s problmem

inkontinence moi vyrovnat.

Pacient ije ve stavu citov ambivalence, stetvaj se v nm pocity nadje a dvry

s pocity strachu a nejistoty. Zjem, pochopen, porozumn a podpora ze strany sestry

mohou pacientovi ulehit zvldn pro nj nov nron situace, pekonvn krizovch

okamik ivota a negativnch pocit. (Zacharov, 2011).

70 % en ve vku 66 let a vce hodnot vlastn kvalitu svho ivota s inkontinenc

lpe, ne eny ve vku do 35 let. Jak hodnotte vlastn kvalitu ivota, z celkovho potu 20 %

dotazovanch en do 35 let odpovdlo 40 % respondentek kvalita mho ivota je dobr

50 % respondentek uvedlo, e jejich kvalita ivota nen dobr ani patn a 10% z


dotazovanch en hodnot vlastn kvalitu ivota jako patnou. Z celkovho potu 20 % en

ve vku 66 let a vce hodnot 65 % respondentek vlastn kvalitu ivota, jako dobrou 30 % en

uvd, e jejich kvalita ivota nen dobr ani patn a 5 % respondentek popisuje vlastn

kvalitu ivota jako patnou.

Z vsledk vzkumu vyplv, e eny starho vku hodnot vlastn kvalitu ivota

lpe, ne eny mladho vku. V tomto ppad jsme porovnali eny ve vku 66 let a vce s

enami ve vku do 35 let.

Obrzek 1 Subjektivn vnmn vlastn kvality ivota

Zvr

Inkontinence moe je problm, kter naruuje biologickou i psychosociln strnku

ivota, avak nen to problm neeiteln. V na prci jsme se zamili na eny rznho

vku trpc nikem moi, zhodnotili jsme jejich subjektivn vnmn vlastn kvality ivota a

zjistili nejpouvanj pomcky. Kad ena, trpc tmito obtemi, m prvo na

nejdleitj informace tkajc se tto problematiky a tak by mla vdt o nejnovjch

monostech lby. Na zklad tchto sdlen m klientka prvo se rozhodnout a

spolupodlet se na sv lb, kter zce souvis se zkvalitnnm ivota.

Na zklad naeho vzkumu je douc zamit pozornost pevn na eny

mladho vku a zajistit jim neustl psun novch informac o problmu moov

inkontinence. Pokud budou mlad eny vas informovny, mohou onemocnn lit ji v

potku. Tm se zkrt doba obt a souasn se zlep kvalita ivota en s nikem moi.

Jako dal monost een navrhujeme snen limitu kus inkontinennch pomcek,

pestoe jsme si vdomi vysok finann zte pro pojiovny. Kad ena spotebuje rzn

poet pomcek za den a domnvme se, e by v tomto ohledu nemly bt omezovny.


Pokud bude enm vce pispvno na pomcky, zstanou jim finance na jin ely a budou

minimln omezovny po finann strnce. Seznam bibliografickch odkaz

1. Hartmann: MoliKlub[online]. c2010 [cit. 2011-05-01]. Dostupn z internetu

.

2. KALVACH, Z., et al. 2008. Geriatrick syndromy a geriatrick pacient. 1.vyd. Praha:

GradaPublishing, 2008. 336 s. ISBN 978-80-247-2490-4.

3. KLEVETOV, D., ERVINKOV, E. 2008.Vyprazdovn moovho mche je

jednou ze zkladnch lidskch poteb. In. Sestra, 2008, ro. 18, . 6, s.6-8. ISSN

1210-0404.

4. PAYNE, J., et al. 2005.Kvalita ivota a zdrav. 1. Vyd. Praha: Triton, 2005. 630 s.

ISBN 80-7254-657-0.

5. SOCHOROV, N., VRNOV, V.2008. Inkontinence moi a jej dopad na kvalitu

ivota mnoha en. In. Urologie pro praxi [online]. Z 2008, . 5, [cit. 2011-04-02].

Dostupn z internetu: .

6. SCHULER, M., OSTER, P. 2010.Geriatrie od A do Z pro sestry. 1. vyd.. Praha:

GradaPublishing, 2010. 336 s. ISBN 978-80-247-3013-4.

7. ZACHAROV, E., IMKOV-KOV, J. 2007. Psychologie pro zdravotnick

obory. Vybran kapitoly. Ostrava: OU, 2007. 191 s. ISBN 978-80-7368-334-4.

8. ZACHAROV, E., et al. 2010. Aplikovan psychologie ve zdravotnick praxi.

Ostrava: OU, 2010. 224 s. ISBN 978-80-7368-703-8.

9. ZACHAROV, E. 2011. Zklady komunikace pro oetovatelskou praxi. Bratislava:

VZaSP sv. Albety, 2011. 129 s. ISBN 978-80-7399-285-9.

10. ZACHOVAL, R., et al. 2006. Dotaznky hodnotc kvalitu ivota u pacient s

inkontinenc moi a hyperaktivnm mchem. In. Urologie pro praxi [online]. 2006, .

6, [cit. 2011-04-02]. Dostupn na internetu.

Kontakt PhDr. Lada Cetlov, PhD.

Vysok kola polytechnick Jihlava

Tolstho 16, Jihlava

esk republika

E - mail: [email protected]


PROBLEM PALENIA TYTONIU W OPINII PRACOWNIKW PUBW I DYSKOTEK

Mariola Se1,2, Krzysztof Biaas2, Zofia Fory1, Anna Feliczak2

1Wydzia Zdrowia i Nauk Medycznych, Krakowska Akademia im. Frycza Modrzewskiego

2Katedra Zdrowia Publicznego, Akademia Medyczna im. Piastw lskich we Wrocawiu;

kierownik Katedry dr hab. Andrzej M. Fal, profesor nadzwyczajny

Streszczenie Wedug informacji WHO codziennie pali tyto 33,5 % dorosych mczyzn (5,2 mln) i

21 % dorosych kobiet (3,5mln) cznie 27 % osb dorosych (8,7 mln). Okazjonalnie pali

1,1 miliona Polakw. Ogem obecnie pali okazjonalnie lub codziennie 30,3 % dorosych

Polakw (9,8mln). Pod wzgldem iloci wypalanych dziennie papierosw, a take liczby

aktywnych jak i biernych palaczy, Polska zajmuje czoowe miejsce w Europie. Celem pracy

byo uzyskanie opinii barmanw (barmanek) zatrudnionych w pubach i dyskotekach na

temat szkodliwego wpywu dymu tytoniowego na zdrowie oraz ocena stopnia przestrzegania

w pubach i dyskotekach nowelizacji Ustawy o ochronie zdrowia przed nastpstwami

uywania tytoniu i wyrobw tytoniowych wprowadzonej w Polsce 15 listopada 2010 roku.

Badania przeprowadzono w marcu i kwietniu 2011roku wrd 100 pracownikw losowo

wybranych pubw i dyskotek w woj. Opolskim, Dolnolskim, Wielkopolskim i lskim. W

poszczeglnych lokalach pracowao od 2 do 19 barmanw i/lub barmanek. Narzdziem

badawczym by autorski kwestionariusz ankiety. Wyniki opracowano za pomoc pakietu

statystycznego programu Mikrosoft Axel. Wikszo, bo 94 % badanych uwaa i palenie

tytoniu i wyrobw tytoniowych jest szkodliwe dla zdrowia, ale a 71 % barmanw i barmanek

pracujcych w pubach i dyskotekach to czynni palacze (w tym 25 % pali okazjonalnie).

Znaczna cz spord badanych (87 %) jest za zakazem sprzeday papierosw osobom

nieletnim, a 67 % popiera zakaz palenia papierosw w miejscach publicznych i tyle samo

(67 %) twierdzio, e zakaz taki w ich miejscu pracy jest przestrzegany. Wikszo

pracownikw pubw i dyskotek zna skutki zdrowotne dziaania dymu tytoniowego, mimo

raczej sabej wiedzy dotyczcej jego skadu. Niestety gwnym rdem tej wiedzy s

ostrzeenia zawarte na opakowaniach wyrobw tytoniowych. Badani w wikszoci popieraj

wprowadzony zakaz palenia papierosw w miejscach publicznych. Niestety zakaz ten nie

zawsze jest respektowany zarwno przez wacicieli lokali jak i klientw.

Sowa kluczowe: Palenie tytoniu. Zagroenia zdrowotne. Palenie w miejscach publicznych.


Abstract According to WHO, tobacco smoke every day 33.5 % of adult men (5.2 million) and

21 % of adult women (3.5 million) - a total of 27 % of adults (8.7 million). Occasionally burns

1.1 million Poles. Total currently smokes occasionally or every day 30.3 % of adult Poles (9.8

million). Under the terms of the number of cigarettes smoked per day, and the number of

active and passive smokers, Poland occupies a leading position in Europe. The aim of this

study was to elicit the views of bartenders employed in pubs and discos on the harmful

effects of tobacco smoke on health and to assess the degree of compliance in pubs and

discos amendment to the Act on health protection against the consequences of tobacco use

and tobacco products introduced in Poland 15 November 2010. The study was conducted in

March and April 2011 among 100 workers randomly selected pubs and clubs in the province.

Opole, Lower Silesia, Wielkopolska and Silesia. In each polling worked from 2 to 19

bartenders. Author's research tool was a questionnaire survey. The results were processed

using the statistical package program Mikrosoft Axel. The majority 94 % of respondents

believe that smoking tobacco and tobacco products is harmful to health, but up 71 % of the

barmen and working in pubs and discos are smokers factors (including 25 % smoke

occasionally.) A large part of the respondents (87 %) is a ban on cigarette sales to minors,

while 67 % favor ban on smoking in public places and the same percentage (67 %) claimed

that such a ban in the workplace is observed. Most employees know the pubs and discos of

the health effects of tobacco smoke, despite the rather poor knowledge of its composition.

Unfortunately, the main source of this knowledge are warnings on tobacco packages.

Respondents in the majority support a ban placed on smoking in public places.

Unfortunately, this ban is not always respected by both owners and customers.

Key words: Smoking. Health risks. Smoking in public places.

Wstp O negatywnych skutkach palenia papierosw powszechnie wiadomo od dawna.

Palenie tytoniu stanowi jedn z gwnych przyczyn zagroenia zdrowia ludnoci na caym

wiecie i to nie tylko palcej, ale rwnie biernych palaczy. W 2000 r. na choroby zwizane z

paleniem papierosw zmaro przedwczenie 4,8 mln osb na wiecie, z czego ponad poow

stanowili palacze w wieku 30-69 lat. Prognozuje si e w 2020 roku liczba zgonw

spowodowanych paleniem tytoniu wynie moe nawet 10 milionw. Najczstszymi

przyczynami mierci osb palcych byy: choroby sercowo-naczyniowe (1 mln zgonw w

krajach rozwinitych i 0,7 mln zgonw w krajach rozwijajcych si), przewleka obturacyjna


choroba puc (odpowiednio: 0,3 mln i 0,7 mln zgonw) oraz rak puc (0,5 mln i 0,3 mln

zgonw). [11]

Udowodniono, e ponad 40 zwizkw chemicznych z ok. 4 tysicy zawartych w

dymie tytoniowym ma wpyw na rozwj nowotworw zoliwych. Substancje te maj dziaanie

toksyczne, kancerogenne, mutagenne, teratogenne. [4,18]

Brytyjscy naukowcy na podstawie bada trwajcych a 50 lat (1951-2001),

prowadzonych na grupie 34 439 brytyjskich lekarzy, wycznie mczyzn, wykazali

znaczcy wzrost miertelnoci z powodu chorb wywoanych paleniem w porwnaniu z

pierwsz poow XX wieku. Udowodnili take, e jest to zwizane z coraz wczeniejszym

rozpoczynaniem palenia i coraz wiksz intensywnoci naogu. Oszacowano, e palenie

skraca ycie przecitnie o 10 lat, chocia jest to silnie uzalenione od dugoci trwania

naogu. [2]

W 2008 roku w Polsce, wrd dorosych Polakw palio 32 % populacji (24 % kobiet,

40 % mczyzn), przy czym w grupie osb niepalcych tj. 68 % populacji, a 22 % to byli

palacze. Nasz kraj mieci si w czowce krajw o wysokiej konsumpcji papierosw, gdzie

statystyczny mczyzna wypala przecitnie 20, a kobieta 14 papierosw dziennie.

Nikotynizm jest naogiem rozpowszechnionym nie tylko wrd dorosych, lecz i wrd

modziey, a ostatnio coraz czciej wystpuje ju u dzieci w wieku szkolnym. [3,6,13]

Wedug naukowcw rozpoczcie palenia przed 18 rokiem ycia wie si z

pniejsz wiksz intensywnoci i dugotrwaoci tego naogu, a ponadto znacznie

zwiksza ryzyko wystpowania wielu chorb. [1,10]

Badania prowadzone wrd studentw na licznych polskich uczelniach pokazuj, e

prawie wszyscy palacze (78 % - 98 %) pierwsze prby palenia tytoniu podejmowali przed

uzyskaniem penoletnioci tj. w wieku 15-16 lat. [15,17]

Konsekwencje palenia tytoniu skutkuj zarwno problemami

zdrowotnymi jak i psychospoecznymi, dlatego ogromne znaczenie maj

dziaania profilaktyczne.

Materia i metoda Badania przeprowadzono w marcu i kwietniu 2011roku wrd 100 pracownikw

losowo wybranych pubw i dyskotek w woj. Opolskim, Dolnolskim, Wielkopolskim i

lskim. W poszczeglnych lokalach pracowao od 2 do 19 barmanw i/lub barmanek. W

wikszoci byy to kobiety (72%) w wieku pomidzy 18 a 30 rokiem ycia. Wikszo

badanych posiadaa wyksztacenie rednie - 47% i prawie dwukrotnie rzadziej wysze

zawodowe (22 %) i zawodowe (21 %).


Narzdziem badawczym by autorski kwestionariusz ankiety skadajcy si z 32 pyta

dotyczcych opinii pracownikw pubw i dyskotek na temat zdrowotnych skutkw uywania

wyrobw tytoniowych oraz przestrzegania Ustawy o ochronie zdrowia przed nastpstwami

uywania tytoniu i wyrobw tytoniowych wprowadzonej w Polsce 15 listopada 2010 roku.

Wyniki opracowano za pomoc pakietu statystycznego programu Mikrosoft Axel.

Cel bada Celem bada byo uzyskanie opinii barmanw (barmanek) zatrudnionych w pubach i

dyskotekach na temat szkodliwego wpywu dymu tytoniowego na zdrowie oraz ocena stopnia

przestrzegania w pubach i dyskotekach nowelizacji Ustawy o ochronie zdrowia przed

nastpstwami uywania tytoniu i wyrobw tytoniowych wprowadzonej w Polsce 15 listopada

2010 roku.

Wyniki

Wikszo, bo 94 % badanych uwaa i palenie tytoniu i wyrobw tytoniowych jest szkodliwe

dla zdrowia, tylko 6 % wyrazio opini, e nie lub, e nie wie (wykres 1).

Wykres 1 wiadomo szkodliwoci palenia tytoniu wrd pracownikw pubw i dyskotek

Podobnie wyglda rozkad odpowiedzi wrd badanych w odniesieniu do palenia

biernego: 91 % ankietowanych wyrazio opini, e przebywanie w pomieszczeniu

wypenionym dymem tytoniowym szkodzi zdrowiu, 6 % nie wiedziao, a 3 % odpowiedziao

e nie jest to szkodliwe (wykres 2).


Wykres 2 Szkodliwo biernego palenia tytoniu w opinii badanych

Badanych zapytano take o ilo substancji rakotwrczych znajdujcych si w dymie

tytoniowym. Jedynie co trzeci respondent udzieli prawidowej odpowiedzi (32 %), czciej

kobiety (33,33 %) ni mczyni (28,57 %) (wykres 3).

Wykres 3 Ilo substancji karcinogennych zawartych w dymie tytoniowym

Kolejne pytanie dotyczyo wiedzy badanych na temat zalenoci pomidzy

uywaniem wyrobw tytoniowych a wystpowaniem okrelonych chorb. Respondenci


najczciej wskazywali na nowotwory ukadu oddechowego (31,54 %) (33,50 % kobiet i

27,72 % mczyzn), zawa minia sercowego (22,15 %) (22,84 % kobiet i 20,79 %

mczyzn) i rozedm puc (18,79 %) (17,77% kobiet i 20,79 % mczyzn). Bardzo rzadko

natomiast zaleno tak badani dostrzegali midzy paleniem tytoniu a wystpowaniem

udarw mzgu (8,05 %) (7,61% kobiet i 8,91 % mczyzn)(wykres 4).

Wykres 4 Choroby majce zwizek z paleniem tytoniu w opinii badanych

Analiza uzyskanych danych wskazuje, e wikszo pracownikw pubw i dyskotek

to palacze tytoniu: 46 osb (46,00 %) pali codziennie (44,44 % kobiet i 50,00 % mczyzn),

a 25 osb (25,00 %) okazjonalnie (20,80 % kobiet i 35,71 % mczyzn). Jedynie 29,00 %

respondentw (34,72 % kobiet i 14,29 % mczyzn) to osoby niepalce (wykres 5).


Wykres 5 Palenie tytoniu wrd pracownikw pubw i dyskotek

Ankietowani pracownicy najczciej deklarowali wypalanie 1-10 papierosw (37 %)

oraz 11-20 (17 %); 13 % wypala nawet powyej 20 papierosw dziennie (Wykres 6).

Wykres 6 Liczba papierosw wypalana przez pracownikw pubw i dyskotek


Na pytanie o powd, dla ktrego ludzie pal papierosy badani pracownicy wyraali

opini, e najczciej jest to uzalenienie (30,10 %) (28,67 % kobiet i 33,96 % mczyzn),

ch odnalezienia si w towarzystwie (26,02 % badanych w tym 25,87 % kobiet i 26,41 %),

szpan - 18,88 % (w tym 21,68 % kobiet i 11,32 % mczyzn) oraz nuda i brak zajcia

(16,33 % badanych w tym 14,68 % kobiet i 20,75 % mczyzn) (Wykres 7).

Wykres 7 Powody sigania po papierosa w opinii pracownikw pubw i dyskotek

W Polsce obowizuje zakaz sprzeday papierosw i wyrobw tytoniowych osobom

poniej 18 roku ycia. Zapytano osoby pracujce w pubach i dyskotekach, czy zgadzaj si z

tym zakazem? Wikszo pracownikw, bo 87 % (86,11 % kobiet 89,29 % mczyzn)

akceptuje te przepisy, ale prawie co dziesity ankietowany (9 %) nie mia zdania w tym

wzgldzie (Wykres 8).


Wykres 9 Akceptacja przepisw dotyczcych zakazu sprzeday wyrobw tytoniowych

nieletnim wrd pracownikw pubw i dyskotek

Interesujca bya take opinia ankietowanych pracownikw, ze wzgldu na specyfik

ich pracy, na temat zakazu palenia papierosw w miejscach publicznych. Za zakazem

opowiedziao si 67,00 % badanych (69,44 % kobiet i 60,71 % mczyzn), 12 % byo

przeciwnych temu zakazowi (9,72 % kobiet i 17,86 % mczyzn), a co pity respondent nie

mia zdania na ten temat (20,83 % kobiet i 21,43 % mczyzn) (Wykres 10).

Wykres 10 Akceptacja przepisw dotyczcych zakazu palenia w miejscach publicznych

wrd pracownikw pubw i dyskotek


Poniewa puby i dyskoteki to miejsca rozrywki, gdzie bardzo czsto pali si papierosy

(nawet mimo zakazu), pracownicy, szczeglnie barmani i barmanki mog by naraeni na

negatywne skutki wdychania i przebywania w dymie tytoniowym. Za najbardziej uciliwe

skutki naraenia na dym tytoniowy badani uznali niemiy zapach ubra (27,20 %), bl i

pieczenie oczu (26,78 %), kaszel (22,18 %), ze samopoczucie (14,64 %) oraz zawroty gowy

(8,79 %)(wykres 11).

Wykres 11 Negatywne skutki przebywania w dymie tytoniowym

w opinii pracownikw pubw i dyskotek

15 Listopada 2010r. w Polsce wprowadzono nowelizacj ustawy, ktra zakazuje

palenia papierosw i wyrobw tytoniowych w miejscach publicznych, w tym take w pubach i

dyskotekach. Zapytano w zwizku z tym osoby pracujce w pubach i dyskotekach o

przestrzeganie tego zakazu w ich miejscu pracy: 67,00% pytanych odpowiedziao twierdzco

(68,05 % kobiet i 64,29 % mczyzn), co czwarty respondent natomiast stwierdzi, e ten

przepis nie jest przestrzegany w pubie czy dyskotece, w ktrej pracuje (20,84 % kobiet i

35,71 % mczyzn) (wykres 12).


Wykres 12 Przestrzeganie zakazu palenia tytoniu w pubach i dyskotekach

Aby umoliwi przestrzeganie nowych przepisw dotyczcych zakazu palenia w

miejscach publicznych na wacicieli m.in. pubw i dyskotek naoono obowizek

informowania swoich klientw o tym przepisie poprzez umieszczenie informacji w widocznym

miejscu. 2/3 pytanych odpowiedziao, e taka informacja znajduje si w widocznym miejscu,

14,00%, e jest, ale sabo wyeksponowana, a kolejne 14,00 % e w ogle nie zostaa

zamieszczona (wykres 13).

Wykres13 Umieszczenie informacji o zakazie palenia w widocznym miejscu


Zakaz palenia w miejscach publicznych w tym take w pubach i dyskotekach, gdzie

najczciej przebywaj modzi ludzie, powinien przyczyni si m.in. take do zmniejszenia

liczby osb rozpoczynajcych palenie. Barmanw i barmanki zapytano, czy taki zakaz

wpynie na zmniejszenie liczby palaczy w Polsce. Jedynie co czwarty respondent wyrazi

opini, e liczba palaczy moe ulec obnieniu (26,39 % kobiet i 21,43 % mczyzn), prawie

co drugi (47,00 %), e nie bdzie to miao wpywu na liczb palaczy (41,67 % kobiet i

60,71 %), a 37,00 % spord ankietowanych (31,94 % kobiet i 17,86 % mczyzn)

stwierdzio, e nie ma zdania na ten temat (wykres 14).

Wykres 14 Zmniejszenie liczby palaczy na skutek wprowadzenia zakazu palenie w

miejscach publicznych w opinii pracownikw pubw i dyskotek

Omwienie wynikw

Palenie papierosw oraz uywanie wyrobw tytoniowych stanowi istotny problem ze

wzgldu na jego negatywne skutki zdrowotne, a take spoeczno-ekonomiczne. Kadego

roku okoo 100 tysicy osb umiera z powodu chorb, ktrych istotnym czynnikiem

sprawczym jest palenie tytoniu. Dotyczy to w wikszoci osb w wieku produkcyjnym tj. 35-

69 lat.[6]

Uzyskane wyniki wskazuj, e 46,0 % badanych pracownikw przyznaje si do

codziennego palenia papierosw, a 25,0 % pali okazjonalnie. Bardzo niepokojcym faktem

jest to, e wikszo przyznajcych si do palenia to osoby mode. Wczesne rozpoczynanie

palenia wie si niestety z pniejsz wiksz intensywnoci i dugotrwaoci palenia co

znacznie zwiksza ryzyko wystpowania wielu niebezpiecznych chorb w tym chorb

nowotworowych [1,9], ukadu sercowo-naczyniowego i oddechowego [18].


Badani pracownicy pubw i dyskotek to w wikszoci studenci dorabiajcy do

stypendiw. Wyniki bada z ostatnich lat, publikowane w pimiennictwie polskim pokazuj,

e modzie akademicka niezalenie od kierunku studiw chtnie siga po papierosy. Studia

to nie tylko intensywna nauka, ale take czas nawizywania nowych znajomoci, czas

rnego rodzaju imprez towarzyskich, kulturalnych. Sytuacje tego typu sprzyjaj niestety

podejmowaniu rnego rodzaju niepodanych zachowa zdrowotnych w tym palenia

tytoniu [8,19].

Jednym z motyww palenia papierosw wrd badanych by nag, dobra zabawa w

gronie przyjaci (szpan) oraz nuda, co jest zgodne z wynikami bada prowadzonych wrd

studentw polskich uczelni [11,16].

Wraz ze zwikszeniem dziaa edukacyjnych, kampanii antynikotynowych oraz

wprowadzeniu ustawy zakazujcej palenia np. w miejscach publicznych zanotowano

znaczny spadek liczby osb palcych papierosy [18]. Poparcie dla zakazu palenia w

miejscach publicznych wyrazio okoo 67 % ankietowanych. Jedynie jednak co czwarty

respondent wyrazi opini, e dziki temu liczba palaczy moe ulec obnieniu.

Zgodnie z przepisami z dnia 15 listopada 2010r. informacja o zakazie palenia papierosw

w lokalach powinna by umiejscowiona na widocznym miejscu. 72% barmanw potwierdzio

zamieszczenie takiej informacji w dobrze widocznym miejscu tam gdzie pracuj. Oznacza to,

e cz wacicieli pubw i dyskotek nie stosuje si do obowizujcych przepisw.

Wnioski:

1. Rozpowszechnienie palenia tytoniu wrd pracownikw pubw i dyskotek jest due i

wynosi 46,0 % palcych codziennie, 25,0 % pali okazjonalnie; zaledwie 29,0 %

badanych nigdy nie palio papierosw.

2. Palcy pracownicy to osoby bardzo mode w przedziale wiekowym midzy 19-25 r..

Okresem w ktrym najczciej dochodzi do inicjacji w zakresie palenia tytoniu jest

okres nauki szkolnej.

3. Pomimo stosunkowo duej wiedzy badanych dotyczcej zagroe zdrowotnych

wynikajcych z palenia tytoniu (g. w odniesieniu do chorb nowotworowych)

wiadomo zachorowania jest stosunkowo niska.

4. Pracownicy pubw i dyskotek w wikszoci popieraj zakaz palenia tytoniu w

miejscach publicznych, ale czsto nie wi go z moliwoci zmniejszenia liczby

palaczy oraz obnieniem wieku inicjacji nikotynowej, co w konsekwencji mogoby

polepszy sytuacj zdrowotn Polakw.

5. Rzetelna edukacja antynikotynowa, skuteczna profilaktyka w zakresie palenia tytoniu

oraz przestrzeganie zakazu palenia w miejscach publicznych wydaj si by

konieczne dla zmniejszenia liczby czynnych palaczy.


Pimiennictwo

1. BARTKOWIAK Z : Szkodliwo biernego palenia tytoniu. Otolaryn Pol. 1995; 49:270

2. R. DOLL, R. PETO, J. BOREHAM, I. SUTHERLAND : Mortality in relation to

smoking: 50 years' observations on male British doctors ; BMJ 2004; 328 : 1519

3. FELIKSIAK M. (oprac.), Raport CBOS: Postawy Polakw wobec palenia papierosw.

www.cbos.pl. 2008 4. FLOREK E, PIEKOSZEWSKI W: Chemia dymu tytoniowego. W Florek E : Zdrowotne

skutki naraenia kobiet na dym tytoniowy w rodowisku. Pozna,

AkademiaMedyczna; 2000

5. JACENNIK B.: Strategie dla zdrowia. Ksztatowanie zachowa zdrowotnych poprzez

rodowisko, VIZJA Press&IT, Warszawa 2008, s. 91

6. JETHON Z, GRZYBOWSKI A.: Medycyna zapobiegawcza i rodowiskowa. PZWL

Warszawa 2000

7. KARCZEWSKI J. HIGIENA. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa. Czelej, Lublin

2002

8. KAWALEC E, MALINOWSKA- LIPIE J, BRZOSTEK T, PASZEWSKA-YWKO L,

GABRY T, RECZEK A, GAWOR A : Rozpowszechnienie zjawiska palenia tytoniu

wrd dzieci i modziey w Polsce przegld aktualnych bada. Pielgniarstwo XXI

wieku, 2007; 2:113

9. KLESZCZEWSKA E : Badanie rozpowszechnienia palenia tytoniu wrd studentw

Wyszej Szkoy Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Biaymstoku. Przegl. Lek. 2007;

64:781

10. KRAWCZYSKI M: Propedeutyka pediatrii. PZWL Warszawa 2002

11. M EZZATI, A D LOPEZ: Regional, disease specific patterns of smoking-attributable

mortality in 2000. Tob. Control 2004;13:388-395

12. MOTYKA A, LESZKIEWICZ M, MAJCHRZAK A, MAJEWSKI M, ADAMEK R:

Konsumpcja substancji psychoaktywnych wiadomo zdrowotnych konsekwencji

wrd studentw poznaskich uczelni. Przegl. Lek. 2007 (10)3-4:57

13. PIROGOWICZ I, POMORSKI M, JERZOWIECKA M, STECIWKO A. Palenie tytoniu

wrd modziey gimnazjalnej; Przegl Lek. 2004: 61,10:1161-1163

14. R. DOLL,R. PETO, J. BOREHAM, I. SUTHERLAND : Mortality in relation to smoking:

50 years' observations on Male British doctors. BMJ 2004; 328 : 1519

15. SIEMISKA A, JASSEM JM, UHEREK M, WILANOWSKI T, NOWAK R, JASSEM E :

Postawy wobec palenia tytoniu wrd studentw pierwszego roku medycyny.

Pneumonol Alergol. Pol. 2006; 74 (4): 377-82


16. WOJNAROWSKA B, MAZUR J, SZAMASKA M. : Zachowania zdrowotne

modziey- raport WHO, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 2000; 4:130

17. WOJTAL M, KURPAS D, SOCHACKA J, SE M, STECIWKO A : Analiza problemu

palenia tytoniu wrd studentw Pastwowej Wyszej Szkoy Zawodowej w Opolu.

Przegl. Lek. 2007; 64 (10) : 804-7

18. ZATOSKI W, PRZWONIAK K.: Palenie tytoniu w Polsce: podstawy, nastpstwa

zdrowotne i profilaktyka. Centrum Onkologii Instytut, Warszawa 1999

19. ZATOSKI W. i wsp.: Konsensus dotyczcy rozpoznawania i leczenia zespou

uzalenienia od tytoniu. Gazeta Lek. 2008; 12 (216)

20. ZYSNARSKA M, BISKUPSKA M, POCKA-MOLISKA M : Studenci pielgniarstwa,

a nikotynizm. Przegl. Lek. 2006; 63:1048


POZIOM WIEDZY CHORYCH NA CUKRZYC TYPU 2 NA TEMAT ZASAD SAMOLECZENIA I SAMOKONTROLI

Magorzata Pasek, Monika Strojek

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego,

Wydzia Zdrowia i Nauk Medycznych

Streszczenie Celem pracy bya prba oceny poziomu wiedzy chorych na cukrzyc typu 2 na temat

choroby, umiejtnoci samoopieki i samoleczenia. Badania prowadzono od 1.04.2011 do

30.06.2011 r. na oddziale chorb wewntrznych Szpitala Specjalistycznego im. L. Rydygiera

w Krakowie wrd 30 chorych na cukrzyc, typu 2, leczonych insulin i lekami doustnymi.

Poziom wiedzy i umiejtnoci u chorych by redni oraz niski, niewystarczajcy do

prowadzenia penej samoopieki i samokontroli w domu. Zaawansowany wiek, niski poziom

wyksztacenia oraz oglny zy stan zdrowia stanowiy barier podczas edukacji. Edukacja

prowadzona w sposb cigy pomagaa zrozumie istot choroby, co powodowao

dokadniejsze prowadzenie samoopieki i samokontroli.

Sowa kluczowe: Cukrzyca. Edukacja. Samoopieka.

Abstract The goal of the research was the attempt of evaluating the level of knowledge among

patients suffering with diabetes mellitus type 2 considering the disease, the rules of self

treatment and the self care. Research was conducted between 01.04.2011 and 30.06.2011

in the department of internal diseases of Szpital Specjalistyczny im. L. Rydygiera in Cracow

among 30 patients suffering with diabetes mellitus type 2 and treated with insulin and oral

drugs. Level of knowledge and skills was average or low, insufficient for full self care and self

treatment at home. Old age, low level of education and poor general health condition created

the barrier for the education. None-less the education was conducted continuously helping

patients with understanding the core of disease what led to more efficient self-care and self

control

Key words: Diabetes mellitus type 2. Education. Self care.


Wprowadzenie Edukacja zyskaa tak sam rang jak leczenie diet, lekami czy wysikiem, poniewa

inne metody staj si skuteczne tylko wtedy, kiedy sami chorzy umiejtnie je stosuj w

codziennym yciu [2, 3, 5].

Treci i metody edukacji powinny by przystosowane do moliwoci i potrzeb

pacjentw. Zale one od wieku, pci, zawodu, rodzaju problemw oraz charakteru leczenia.

Przed rozpoczciem edukacji naley wytyczy cel, ktry chce si osign.

W programie nauczania chorych powinny znale si wielorakie aspekty. S to informacje

dotyczce diety, lekw, wicze, bada domowych, rozpoznawania objaww zagroe.

Chorzy powinni zrozumie sens zabiegw i dziaa by wytworzya si u nich motywacja do

leczenia. Personel edukujcy powinien umiejtnie wysucha opinii chorych, naley te

unika wyrae niejasnych i skomplikowanych terminw medycznych. Dobr metod

edukacji jest dziaanie wedug wczeniej przygotowanego wzoru programu. Plan taki winien

by ksztatowany w zalenoci od charakteru pacjenta i jego choroby [1, 4, 8].

Naley w nim uwzgldni stosunki rodzinne, poziom wyksztacenia, warunki

materialne, sytuacj yciow, prac zawodow. Wane jest wcignicie do procesu leczenia

pozostaych czonkw rodziny oraz wyrobienie u chorego pewnych nawykw jak: planowanie

i realizowanie programu dnia oraz sposobu na popraw stanu psychicznego i umiejtnoci

radzenia sobie ze stresem.

Program terapeutyczny jest skuteczny tylko wtedy, gdy chory jest przekonany o jego

celowoci i w peni akceptuje metody dziaania. Niekiedy nawet chorzy z du wiedz nie

potrafi jej zastosowa do rozwizania powstajcych problemw. Nauczenie pacjentw

zasad samokontroli i samoopieki przynosi wiele korzyci: zwiksza skuteczno leczenia,

oszczdza nakad pracy, daje choremu wolno od ogranicze wynikajcych z choroby, gdy

umie sobie z nimi radzi i ma mniej negatywnych przey zwizanych z chorob. Chory i

jego problemy powinny znajdowa si w centrum zainteresowania zespou terapeutycznego

oraz powinny bezporednio wpywa na podejmowane dziaania [6,7].

Cel pracy

Celem pracy bya prba oceny poziomu wiedzy chorych na cukrzyc typu 2 na temat

choroby, umiejtnoci samoopieki i samoleczenia.

Metody badawcze

Do realizacji bada wykorzystano metod sondau diagnostycznego. Narzdziem

badawczym by kwestionariusz ankiety. Technik badawcz bya ankieta. Konstrukcja pyta

dostarczaa informacji na temat posiadanej wiedzy, umiejtnoci, prowadzonej samokontroli


oraz sposobie radzenia sobie w nagych sytuacjach. Przed wypenieniem ankiet pacjenci

zostali poinformowani o celu bada, dobrowolnym uczestnictwie oraz zachowaniu

anonimowoci.

Charakterystyka badanej grupy

Badania prowadzono od 1.04.2011 do 30.06.2011 r. na oddziale chorb wewntrznych

Szpitala Specjalistycznego im. L. Rydygiera w Krakowie wrd 30 chorych na cukrzyc, typu

2, leczonych insulin i lekami doustnymi.

Zdecydowana wikszo ankietowanych to osoby w podeszym wieku, 43 % to

pacjenci powyej 70 roku ycia, 37 % chorych w przedziale midzy 61 a 70 rokiem ycia,

13% w przedziale 51-60 lat, a tylko 7% to chorzy w wieku 41-50. Wikszo respondentw

stanowiy kobiety- 23 osoby (77 %), podczas gdy mczyni stanowili 23 % badanej grupy

(7 osb). Najwicej badanych (43 %) deklarowao rednie wyksztacenie, natomiast 23 %

badanych legitymowao si wyksztaceniem zawodowym, 23% podstawowym. Tylko 10 % to

osoby z wyszym wyksztaceniem.

Dla zdecydowanej wikszoci respondentw rdem utrzymania bya emerytura (63%) oraz

renta (23 %), 10 % respondentw pracowaa zawodowo, jedna osoba bya bezrobotna. W

badanej grupie nie byo osb, ktre nigdy nie pracoway zawodowo.

Zdecydowana wikszo ankietowanych mieszkaa w miecie, tj. 93 %, tylko 7 %

to mieszkacy wsi.

Wyniki bada i ich omwienie

Badana grupa bya zrnicowana pod ktem okresu chorowania na cukrzyc, 37 %

od ponad 11 lat leczyo si z powodu cukrzycy, 33 % - od 6 do 10 lat, 1 do 5 lat 13 % oraz

17 % to ankietowani, u ktrych cukrzyc wykryto w cigu ostatniego roku.

Ryc. 1 Czas trwania choroby w latach badanych


Tabela 1 Osoby udzielajce badanym informacji na temat cukrzycy

Osoba od ktrej chory uzyska informacj na temat cukrzycy *

n badanych % badanych

pielgniarka 15 50%

lekarz 2 7%

dietetyk 1 3%

inna osoba 1 3%

lekarz i dietetyk 2 7%

pielgniarka, lekarz i dietetyk 4 13%

*moliwo wielokrotnego wyboru odpowiedzi

Z przeprowadzonych bada wynika, e ankietowani najczciej byli edukowani przez

pielgniark (50 %), 13 % ankietowanych uzyskao informacje od pielgniarki, lekarza i

dietetyka.

Badania wykazay, e 53 % respondentw systematycznie prowadzi samokontrol,

40 % - czciowo, 7 % - nie prowadzio w ogle samokontroli .

Tabela 2 Metody samokontroli prowadzonej przez ankietowanych

METODA SAMOKONTROLI* n badanych % badanych

prowadzenie dzienniczka 20 67%

stosowanie diety 20 67%

pomiar glukozy glukometrem 20 67%

kontrola stp 10 33%

pomiar cinienia krwi 16 53%

aktywno fizyczna 15 50%


Wrd osb, ktre deklaroway prowadzenie samokontroli najczciej wymienian

metod by pomiar glukozy glukometrem (67 %), prowadzenie dzienniczka (67 %) i

stosowanie diety (67 %).

Wikszo badanych (83 %) wiedziaa co oznacza pojcie hipoglikemia, cho 10 %

respondentw podawao, e jest to wysoki poziom cukru. 7% respondentw nie znao

poprawnej odpowiedzi.


Tabela 3 Przyczyny hipoglikemii wedug badanych

PRZYCZYNY NIEDOCUKRZENIA* n badanych % badanych

za may posiek 18 60%

za dua dawka insuliny 10 33%

zbyt duy wysiek fizyczny 17 57%

nieregularne przyjmowanie insuliny 10 33%

nie wiem 3 10%


Wikszo ankietowanych posiadao wiedz na temat przyczyn niedocukrzenia,

takich jak may posiek, dua dawka insuliny, zbyt duy wysiek fizyczny. Cz spord

badanych bdnie uwaaa, e nieregularne przyjmowanie insuliny (33 %) jest rwnie

przyczyn niedocukrzenia. Tylko 10 % nie potrafio poda przyczyny hipoglikemii.

Tabela 4 Znajomo objaww hipoglikemii przez badanych

Objawy niedocukrzenia* n badanych % badanych

poty 23 77%

senno 15 50%

zaburzenia widzenia 14 47%

szybkie bicie serca 10 33%

gd 9 30%

niepokj 8 27%

nie wiem 1 3%


Respondenci w wikszoci posiadali wiedz na temat objaww niedocukrzenia, 77 %

wskazao poty, 50 % - senno, 33 % - szybkie bicie serca, 30 % - gd, 27 % - niepokj.

Tylko 3 % wykazywao si nieznajomoci objaww niedocukrzenia.

Tabela 5 Sposoby reagowania respondentw podczas hipoglikemii

Dziaanie przy hipoglikemii* N badanych % badanych

pomiar poziomu cukru we krwi 22 73%

zjedzenie kanapki 17 57%

zjedzenie sodyczy 13 43%

poda dodatkowej insuliny 1 3%

nie wiem 1 3%



Badani w wikszoci wiedzieli jakie podj dziaanie, gdy obniy si poziom glukozy

we krwi. Wykonywali pomiar poziomu cukru we krwi za pomoc glukometru (73 %) oraz

zjadali kanapk (57 %) lub sodycze (43 %). 3 % odpowiedziao nieprawidowo, ankietowani

podali by sobie dodatkow insulin. Jedna osoba (3 %) nie wiedziaa jakie podj dziaanie.

Tabela 6 Znajomo przyczyn wzrostu poziomu glikemii we krwi wedug badanych

PRZYCZYNY HIPREGLIKEMII* n badanych

% badanych

dodatkowa choroba 15 50%

obfity posiek 26 87%

maa aktywno fizyczna 21 70%

maa dawka insuliny lub jej

pominicie 20 67%

stres 14 47%

nie wiem 0 0%


Zdecydowana wikszo ankietowanych odpowiadaa prawidowo na temat przyczyn

hiperglikemii, 87 % uwaaa obfity posiek, zwaszcza w wglowodany, 70 % wskazywaa na

ma aktywno fizyczn, 67 % podawaa ma dawk insuliny lub jej pominicie, 50 %

dodatkowa choroba. Wymieniano te stres 47 %.

Tabela 7 Znajomo objaww hiperglikemii we krwi wedug badanych

OBJAWY HIPERGLIKEMII* n badanych % badanych

nadmierne pragnienie 22 73%

senno 14 47%

ble brzucha 4 13%

utrata apetytu 6 20%

nie wiem 5 17%


Ankietowani w wikszoci posiadali wysok wiedz na temat objaww wysokiego poziomu

glukozy we krwi, 73 % podao nadmierne pragnienie, 47 % senno, 20 % utrat apetytu,

ble brzucha podao 13 % . 17 % nie znao odpowiedzi.


Tabela 8 Sposoby reagowania badanych podczas hiperglikemii

ZACHOWANIE PODCZAS HIPERGLIKEMII* n badanych % badanych

wypicie pynw 12 40%

sprawdzenie poziomu cukru 24 80%

wstrzyknicie dodatkowej insuliny 15 50%

nie wiem 2 7%


Respondenci wskazywali gwnie na sprawdzenie poziomu cukru we krwi (80 %),

wstrzyknicie dodatkowej insuliny (50 %), wypicie pynw (40 %). 7 % nie wiedziao jak si

zachowa podczas hiperglikemii. Tabela 9. Znajomo celu stosowania diety cukrzycowej w opinii badanych.

CEL STOSOWANIA DIETY* n badanych % badanych

utrzymanie prawidowej masy

ciaa 20 67%

utrzymanie poziomu cukru w

normie 23 77%

zmniejszenie poziomu

cholesterolu 16 53%

obnienie cinienia krwi 14 47%

brak znaczenia diety 2 7%


Ankietowani posiadali czciow wiedz na temat celu stosowania diety cukrzycowej,

67 % wskazywaa na obnienie masy ciaa, 77 % na utrzymanie prawidowego poziomu

cukru we krwi. Tylko 53 % podao zmniejszenie poziomu cholesterolu we krwi oraz 47 %

obnienie cinienia krwi. Na brak znaczenia diety wskazao 7 %.

Tabela 10 Znaczenie wysiku fizycznego wedug respondentw

ZNACZENIE WYSIKU FIZYCZNEGO* n badanych % badanych

obnienie cinienia krwi 12 40%

zmniejszenie ryzyka zawau serca 15 50%

zmniejszenie ryzyka udaru mzgu 10 33%

zmniejszenie poziomu cukru we krwi 21 70%

zmniejszenie masy ciaa i jej utrzymanie 21 70%

brak znaczenia 1 3%



Z bada wynika, e respondenci posiadali wiedz na temat znaczenia wysiku

fizycznego w cukrzycy, wiedzieli, e obnia cinienie krwi (70 %), zmniejsza mas ciaa i

pozwala na jej utrzymanie (70 %), zmniejsza ryzyko zawau serca 50 %, zmniejsza ryzyko

udaru mzgu 33 %. Tylko 3 % badanych uznao, e wysiek fizyczny nie ma znaczenia w

codziennym funkcjonowaniu.

W praktyce, 7 % badanych nie podejmowao adnego wysiku fizycznego. Pozostali

ankietowani byli aktywni codziennie 50 %, 27 % - kilka razy w tygodniu, 10 % kilka razy w

miesicu. Najczciej wskazywan aktywnoci by spacer (87 %), gimnastyka i praca na

dziace 23 %, energiczny marsz podejmowao 3 %.

Tabela 11 Znajomo zasad diety cukrzycowej przez respondentw

ZASADY DIETY CUKRZYCOWEJ* n badanych % badanych

osignicie prawidowej wagi ciaa 22 73%

mae posiki, spoywane czsto 28 93%

spoywanie posiku po insulinie 24 80%

*moliwo wielokrotnego wyboru odpowiedzi.

Z przeprowadzonych bada wynika, e ankietowali posiadali wiedz na temat zasad

diety cukrzycowej. Spoywanie czsto maych posikw wybrano w 93 %, spoywanie

posiku po podaniu insuliny w 80 % oraz osignicie prawidowej wagi ciaa w 73 %.

Pne powikania cukrzycy czsto doprowadzaj do upoledzenia funkcjonowania

chorego w codziennym yciu, s powodem inwalidztwa i znacznie pogarszaj jako ycia.

Dieta jest w cukrzycy podstawowym elementem leczenia.

Tabela 12 Znajomo pnych powika w cukrzycy przez badanych

PNE POWIKANIA CUKRZYCY* n badanych % badanych

udar mzgu 7 23%

stopa cukrzycowa 19 63%

choroby ukadu sercowo-

naczyniowego 14 47%

retinopatia 2 7%

nefropatia 1 3%

nie wiem 4 13%


Z bada wynika, e respondenci nie posiadali dostatecznej wiedzy na temat pnych

powika cukrzycy, 63 % podao stop cukrzycow, 47 % choroby ukadu sercowo-


naczyniowego, 23 % udar mzgu, 13 % nie posiadao wiedzy na temat pnych powika.

Retinopati okrelio 7 %, nefropati tylko 3 %.

Tabela 13 Wiedza badanych na temat zasad pielgnacji stp

ZASADY PIELGNACJI STP* n badanych % badanych

mycie w letniej wodzie 23 77%

wygodne skrzane obuwie 24 80%

codzienne ogldanie 21 70%

obcinanie paznokci "na prosto" 4 13%

regularny spacer 24 80%

nie wiem 1 3%


Z bada wynika e 80 % respondentw uwaa, i s to regularne spacery, 80 % to

noszenie wygodnego, skrzanego obuwia. 77 % mycie stp w letniej wodzie, 13 %

odpowiednie obcinanie paznokci. 3 % nic nie wiedziao o pielgnacji stp.

Tabela 14 Znajomo zasad podawania insuliny wedug badanych

Zasady podawania insuliny* n badanych % badanych

kadorazowo w inne miejsce 12 40%

podskrnie: brzuch, uda,

ramiona 22 73%

w atwo dostpne miejsca 6 20%


Z bada wynika, e respondenci posiadali czciow wiedz na temat wstrzykiwania

insuliny - podskrnie w brzuch, uda i ramiona (73 %). 40 % wskazao na kadorazowo w inne

miejsce, 20 % dotyczyo atwo dostpnego miejsca.

Tabela 15 Oczekiwania respondentw w zakresie edukacji

Oczekiwania w zakresie edukacji* n badanych % badanych

poda insuliny 20 67%

aktywno fizyczna 21 70%

zasady ywienia 26 87%

powikania 25 83%



Z bada wynika, e zdecydowana wikszo respondentw deklarowaa swoje

oczekiwania w zakresie edukacji. A 87 % badanych chciao uzyska informacj na temat

zasad ywienia, 83 % na temat oraz powika. 70 % deklarowaa ch uzyskania informacji

na temat aktywnoci fizycznej, 67 % chci aa wiedzie wicej o poday insuliny.

Zasady wstrzykiwania insuliny s wane ze wzgldu zarwno na sposb jak i

szybko wchaniania si jej w zalenoci od miejsca podania. Istotna jest te moliwo

wystpienia powika w miejscu wstrzyknicia. Badani na og prawidowo wybierali miejsce

wkucia insuliny, to jest: podskrnie w brzuch, uda i poladki (73 %). Ankietowani posiadali

wiedz na temat kadorazowej zmiany miejsca poday. Mimo to najczstszym miejscem

wstrzykiwania jest brzuch, ze wzgldu na atwy dostp do tego miejsca. Z bada wynika, e

cz respondentw 33 % prawidowo okrelio miejsce przechowywania aktualnie

uywanego pena tj. w temperaturze pokojowej z dala od rda ciepa i wiata. 30 %

badanych podao bdnie miejsce przechowywania pena jako lodwka, 37 % respondentw

wskazao na temperatur pokojow.

Wnioski

1. Poziom wiedzy i umiejtnoci u chorych by redni oraz niski, niewystarczajcy do

prowadzenia penej samoopieki i samokontroli w domu.

2. Im wyszy poziom wiedzy i umiejtnoci tym lepsza i dokadniejsza kontrola choroby

oraz funkcjonowanie chorego.

3. Zaawansowany wiek, niski poziom wyksztacenia oraz oglny zy stan zdrowia

stanowiy barier podczas edukacji.

4. Edukacja prowadzona w sposb cigy pomagaa zrozumie istot choroby, co

powodowao dokadniejsze prowadzenie samoopieki i samokontroli.

Bibliografia 1. JEGIER, A. KOPFF, B. SZMIGIELSKA, K. 2008. Wysiek fizyczny w cukrzycy. Novo

Nordisk, Warszawa 2008.

2. KOBLIK, T. 2010. Insulinoterapia w cukrzycy typu 2. Via Medica ,Gdask 2010.

3. KOSICKA, B. WROSKA, I. 2007. Rola pielgniarki w edukacji chorych na cukrzyc.

[w]: Problemy pielgniarstwa t. 15, zeszyt 2, 3 2007, str. 187-191.

4. AWSKA, W. LUBISKA-DO, B. YNIKA, M. 2004. Edukacja zdrowotna

pacjentw z cukrzyc-ocena skutecznoci. Zdrowie Publiczne, 2004, 114 (4) str. 537-

540.

5. PLATH, J. 2010 Cukrzyca, P.H.W. Fenix, Wierzchy Parzeskie 2010.

6. RADZISZOWSKI, J. 2007. Cukrzyca typu 2 powikania. Medi Soft Pres, Krakw 2007.


7. SZEWCZYK, A. MAACHOWSKA, B. 2001. Znaczenie edukacji zdrowotnej w terapii

cukrzycy. Diabetologia Polska 2001 str. 1-152.

8. TALARSKA, D. ZOZULISKA-ZIKIEWICZ, D. WIERUSZ-WYSOCKA, B. 2009.

Opieka pielgniarska nad osobami z cukrzyc. [w]: Pielgniarstwo internistyczne red.

D. Talarska D. Zozuliska- Zikiewicz, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

2009 str. 261-287.

9. TATO, J. CZECH A. 2008. Podrcznik samokontroli cukrzycy. Wydawnictwo

Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.


REHABILITAN PROSTRIEDKY V OETROVATESKEJ PRAXI

Zuzana Hudkov, Mria Novysedlkov

Katolcka univerzita v Ruomberku, Fakulta zdravotnctva

Abstrakt Rehabilitan oetrovanie sa uplatuje na vetkch pracoviskch, kde s pacienti

s akm zdravotnm postihnutm, poruchami hybnosti, geriatrick pacienti a chronick chor

s nevylieitenmi chorobami, kde dochdza k obmedzeniu hybnosti v dsledku znenia

energetickch zdrojov organizmu. Ide o aktvne oetrovanie, pri ktorom zdravotnci vetkmi

dostupnmi prostriedkami zamedzuj vznik komplikcii a sekundrnych zmien.

Charakteristickm rysom rehabilitanho oetrovania je kadodenn produktvna prca

sestry a fyzioterapeuta a eln deba prce. Sestra neme nahradi prcu fyzioterapeuta,

ale v benej sesterskej praxi me urobi pre pacienta s obmedzenm pohybovej aktivity

urobi vea.

Kov slova: Imobilita. Inaktivita. Komplikcie. Polohovanie.

Abstract Rehabilitation treatment applies to all workplaces where there are patients with

severe disabilities, movement disorders, geriatric and chronically ill patients with incurable

diseases, where there is restricted movement due to the reduction of energy resources of the

organism. These active treatments, where paramedics all available means to prevent the

formation of secondary complications and changes. A characteristic feature of the

rehabilitation treatment is the daily productive work nurses and a physiotherapist and efficient

division of labor. The nurse can not replace the work of a physiotherapist, but in ordinary

nursing practice can do for a patient with limited physical activity done.

Keywords: Immobility. Inactivity. Complications. Positioning.

vod Na I. eurpskej konferencii v roku 1988 vo Viedni sa rozoberal stav zdravotnctva

v Eurpe a s nm aj postavenie sestier a ich vzdelanie. Sestra m v systme zdravotnej

starostlivosti nezastupiten miesto. Jej poslanm je poskytova pomoc jednotlivcom, rodinm

a skupinm. Oetrovatestvo zaha starostlivos v ase choroby a rekonvalescencie,


zaober sa fyzickmi, duevnmi a socilnymi dsledkami chorb, razov i umierania.

V rmci poskytovania zdravotnckych sluieb je vemi dleit tmov spoluprca. Pri

poskytovan starostlivosti ako zdravotne postihnutm uom a geriatrickm pacientom,

ktor s ohrozen negatvnymi dsledkami z imobility je vemi dleit spoluprca sestier

a fyzioterapeutov. Pri oetrovan tchto pacientov sestry uplatuj vea rehabilitanch

prostriedkov ako preventvne opatrenia proti vzniku komplikcii a sekundrnych zmien

(Klusoov, Pitnerov, 2005, s. 7-8).

Sasou komplexnej oetrovateskej starostlivosti je aj rehabilitan oetrovatestvo,

ktor nepredstavuje nov odbor, ale je to spsob uplatovania rehabilitanch prostriedkov

v rmci oetrovania imobilnch pacientov.

Rehabilitan oetrovanie Rehabilitan oetrovanie je vo vube sestier u dlh as. Prin a dvodov je vea,

predovetkm je to ale nedostaton uplatovanie teoretickch vedomosti, nedostatok

zrunosti, nedostaton technick, materilne a personlne vybavenie, nedostaton

organizcia prce a nedostaton kontrola vedcich pracovnkov. Ide o aktvny spsob

oetrovania, pri ktorom sa sestry vetkmi monmi prostriedkami sna zabrni vzniku

komplikcii a sekundrnych zmien.

Cieom rehabilitcie je o najrchlejie resocializova zdravotne postihnutho

jednotlivca, zabezpei mu nvrat do rodiny, spolonosti, umoni pracovn zalenenie,

vzdelvanie a o najviu nezvislos. Komplexn rehabilitcia obsahuje:

lieebn rehabilitciu,

socilnu rehabilitciu,

pracovn rehabilitciu,

pedagogick rehabilitciu.

Lieebn rehabilitcia je sbor diagnostickch, terapeutickch, pedagogicko-vchovnch,

socilnych a technickch opatren, ktor smeruj k:

obnoveniu pokodench a stratench funkci,

zlepeniu pokodench funkci,

udraniu funkcie i spomaleniu progresie,

nhrade stratench a pokodench funkci.

Cieom je pln alebo iaston uzdravenie a dosiahnutie maximlnej sebestanosti

(Klusoov, Pitnerov, 2005, s. 8-9).

Fyzioterapia je pohybov lieba a lieba fyziklnymi prostriedkami. Obsahom je

lieebn telesn vchova (LTV), lieebn porty, pecilne metodiky na podklade


senzomotorickej stimulcie, reflexnch a facilitanch mechanizmov. (Hromdkov a kol.,

2002, s. 15). Jej sasou je aj fyziklna terapia (elektrolieba, vodolieba, mase,

mechanoterapia, lieba teplom, lieba svetlom).

Ergoterapia je pohybov a psychologick lieba prostrednctvom cvienia, edukcie

a vybranch fyzioteapeutickch innosti (Komaekov a kol., 2003).

Mobilita

Mobilita je schopnos vone, ahko a elne sa pohybova v prostred. Dostaton

pohybov aktivita a primeran fyzick aktivita maj pre organizmus mnohostrann vznam:

1. zlepenie zdravotnho stavu uvouje duevn naptie

zlepuje spnok,

upevuje pohybov apart;

2. preventvny zniuje riziko infarktu myokardu,

udriava optimlnu hmotnos (ochrana pred obezitou),

zniuj boles pohybovho apartu,

brni vzniku neurz, zkostnch stavov....

prevencia preleann, imobilizanho syndrmu, porch defekcie;

3. zvyuje vkonnos orgnov lepie prekrvenie koe,

zlepen ventilcia pc a vkonnos srdca,

lepia pohyblivos kbov,

udranie a rast svalovej sily; (Kozierov a kol. 2004, s. 840-849).

4. podporuje pozitvne emcie a zlepuje duevn zdravie uvouje duevn naptie,

je prostriedkom relaxcie,

zkladom nezvislosti,

ovplyvuje sebactu a celkov vzhad;

5. predluje dku ivota

6. terapeutick

urchuje lieebn proces (Hudkov, 2011, s. 13-14).

Pohybov predpoklady loveka tvoria vntorn strnku motoriky, patria sem schopnosti, zrunosti, nvyky a vedomosti.

Pohybov prejavy tvoria vonkajiu strnku motoriky.


Motorika je shrn pohybovch predpokladov a prejavov uritho systmu, je riaden CNS a je vykonvan pomocou kostrovch svalov.

Pohybov vlastnosti najveobecnejie podstatn znaky motoriky loveka, ktor podmieuj jeho rozdiel alebo podobnos s inmi umi.

Pohybov schopnosti najastejie vntorn, veobecn pohybov predpoklady pre innos, odvoden a rozvit od zkladnch telesnch a psychickch vlastnost.

Poda spsobu prejavenia sa svalovej kontrakcie rozoznvame silov, koordinan,

rchlostn a vytrvalostn schopnosti.

Pohybov zrunosti s pecifick nauen pohybov predpoklady, ktor umouj realizova pohybov innos pri vedcej lohe myslenia pri jej riaden (Hudkov, 2011, s.14-15).

Poruchy mobility Neschopnos vykonva ivotn innosti alebo pracovn aktivity spsobom

a v rozsahu, ktor je povaovan za normlny, sa nazva disabilita (Krikov et al, 2006, s.

221).

Hlavnmi prinami imobility (neschopnosti pohybovej aktivity) pacientov s: siln

boles, porucha kostrovho svalstva, svalovho alebo nervovho systmu, slabos,

psychosocilne problmy (strach, depresia), infekn procesy.

Testom pohyblivosti urujeme stupe imobility takto:

1. stupe imobilita, pacient nie je schopn vykonva nijak aktivity (napr. pacient me

by v bezvedom),

2. stupe vemi obmedzen pohyblivos (napr. pacient s poruchou dchania),

3. stupe mierne obmedzen mobilita (napr. pacient s fixciou dolnej konatiny sadrovm

obvzom),

4. stupe pln mobilita, pacient m neobmedzen pohybov reim (Krikov et al, 2006, s. 222).

Odpovede organizmu na imobilitu Organizmus reaguje na imobilitu fyziologickmi a patologickmi zmenami a ovplyvuj to

rzne faktory (tab. 1).

Tabuka 1 Faktory ovplyvujce pohyb a aktivitu

Fyziologick Psychick Socilne

funkn schopnos pohybovho

apartu a zmyslovch orgnov

typ osobnosti

emocionlne ladenie

spsob ivota

vek hierarchia hodnt povolanie, rola

choroba sebakoncepcia, sebacta finann monosti


Rehabilitan prostriedky v sesterskej praxi Polohovanie

Polohovanm sa rozumie sprvne uloenie pacienta, zmeny polh v uritch asovch

intervaloch a uloenia konatn. Polohovanie me by:

preventvne zmeny polh a sprvne ukladanie konatn prevdzaj sestry; pokia

m pacient zachovan aktvny pohyb, me by motivovan k zmenm polohy;

korekn prevdzaj fyzioterapeuti tam, kde u neiaduce zmeny vznikli; sestra

mus vedie ako asto a ako dlho m by polohovanie prevdzan;

protibelostiv avov polohy zaujma pacient k zmierneniu bolesti (Klusoov,

Pitnerov, 2002, s. 20)

Intervencie sestry:

polohova poda polohovacch hodn,

rozhovorom zskava informcie o pocitoch pohodlia kvli zisteniu efektvnosti

polohovania,

ak to stav dovouje vysdza pacientov do kresla niekokokrt denne, podloi

podloku pod konatiny a odporui mu kadch 15, odahovanie nadvihnutm

rukami, prenanm vhy klonmi do strn, predklanm sa, vysdza pacienta

maximlne na 2 hodiny,

pouva sprvnu manipulan techniku, aby nedolo k poraneniu pacienta, ale aj k

pokodeniu zdravia personlu,

povzbudzova sebestanos pacienta, ui ho ako meni polohu, ako sa posva,

ota za pouitia pomcok. Preferova aktvne cvienia pred pasvnymi upravi

prostredie na zaistenie bezpenosti pacienta (Gurkov a kol. 2009).

Vertikalizcia V dennom programe ako zdravotne postihnutho m by asov sek, kedy je

posaden, aj ke je sed pasvny. Vertikalizcia zana v ahu na chrbte zvyovanm podpery

postupne do najvyej monej polohy (Klusoov, Pitnerov, 2002, s. 38-40).

Intervencie sestry:

pred, poas a po vertikalizcii monitorova a zaznamenva vitlne funkcie

a subjektvne akosti pacienta,

poda stavu pacienta vykonva:

- aktvnu vertikalizciu ui pacienta pomaly aktvne meni polohu z ahu do sedu na

posteli, neskr do sedu so spustenmi DK a po stoj a chdzu ,

- pasvnu vertikalizciu vysvetli pacientovi postup a vznam vertikalizcie

- ak pacient nie je schopn st ani chodi poui pecilne oton lko


- poda ordincie zaa dvha predn as postele od 20 v trvan 20 30 min., 3

5 x denne, postupne zvi na 90

v prpade intolerancie aktivity a zmeny polohy da pacienta do vodorovnej polohy

pokia prznaky nevymizn(Gurkov a kol. 2009).

Pohyb a cvienie Kondin cvienie zdravch alebo iastone mobilnch asti jer zameran na celkov

aktivitu pacienta, na zvenie telesnej zdatnosti a vkonnosti. Cieom je udra momentlny

stav pacienta, pohyblivos kbov, svalov funkcie, svalov tonus, sprvne funkcie vntornch

orgnov a nervosvalov koordinciu.

Aktvne cvienie vykonva pacient vlastnou silou a vou. Pacient dostva lohy od

fyzioterapeuta a je schopn ich vykona sm. Aktvne cviky mu by prevdzan bez

ninia a s ninm.

Dychov cvienia imobility vedie k znanmu zneniu pcnej ventilcie. Vetky polohy v ahu obmedzuj dchacie pohyby asti hrudnka, na ktorch pacient le. Dychov

cvienia maj pre imobilnho dleit preventvny vznam (Kozierov a kol., 2004).

Intervencie sestry:

v spoluprci s fyzioterapeutom vypracova pln cvien,

vysvetli pacientovi postup cvienia ,

poda stavu realizova:

- realizova pasvne cviky v rznych polohch (sed, ah, stoj),

- naui pacienta izometrick a izotonick cvienia,

- aktvne cvienia pred, poas a po cvien monitorova vitlne funkcie a subjektvne

akosti a hodnoti toleranciu zae,

- cvienia proti odporu - ukza a vysvetli pacientovi postup cvienia

ncvik sedu, sttia 3 krt denne,

robi kondin cvienie v rznych polohch,

dodriava rovnak poradie cvikov, opakova 3 5 x v trvan 10 min., 2 x denne,

povzbudzova k nezvislosti pri dennch aktivitch,

vysvetli prznaky intolerancie aktivity (nava, slabos, boles na hrudnku, krtky

dych, potenie, tachykardia),

naui pacienta samostatne zmera pulz,

zabezpei pomoc v prpade potreby

- pomocn zariadenia (barle, palice, vozk),

- pomoc inej osoby (rodinn prslunk, sestra, spolupacient),

poskytn dostatok asu na oddych,


sledova, ako pacient toleruje cvienie (vitlne funkcie, vegetatvne prznaky),

tlmi boles poda potreby a ordincie.

Relaxcia Relaxcia navodzuje telesn a duevn uvonenie. Odstrauje zbyton a nevhodn

naptie. Relaxcia me by celkov pouva na relaxciu organizmu po telesnej alebo

duevnej nmahe, alebo miestna kedy chorho ume rozpozna rozdiel medzi naptm

a uvonenm svalom (Klusoov, Pitnerov, 2002, s. 38)

Vchova k sebestanosti pacienta Vchova a vcvik k sebestanosti vyuva vetky plne a iastone zachovanch

funkcii na uskutonenie sebaobslunch vkonov bench dennch innosti. Stupe

sebestanosti me sestra zisova odhadom a pozorovanm pacienta pri prevdzan

innosti dennho ivota, napr. pre rchlu klasifikciu chorch do vyie uvedench tyroch

skupn. Na kvalitatvne vyjadrenie funknej zvislosti meme poui rzne meracie techniky.

kly zoskupuj zkladn aktivity kadodennho ivota (hygiena, obliekanie, kontinencia,

pohyb, jedlo), ale aj intrumentlne innosti, ktor v sebe zahaj koordinciu innosti

vyej nervovej sstavy (pouvanie dopravnch prostriedkov, manipulcia s peniazmi,

spravovanie osobnch zleitosti) (Stakov, 2001, s. 35).

Zver Kad vne ochorenie, raz, alebo postihnutie me vrazne ovplyvni funkn stav

a vkonnos loveka a teda aj kvalitu jeho ivota. Zvislos na pomoci alej osoby znamen

znan obmedzenie v osobnom a spoloenskom ivote. Rehabilitan oetrovanie je vemi

dleitou sasou prce sestry, pretoe v spoluprci s fyzioterapeutom uia pacienta

zvlda innosti, obnovi funkciu postihnutho orgnu a tm ho pomha vraca do

spoloenskho ivota.

Zoznam bibliografickch odkazov

1. GURKOV, E., IAKOV, K., AP, J. 2009. Vybran oetrovatesk diagnzy

v klinickej praxi. Martin : Osveta, 2009, 242 s. ISBN 978-80-8063-308-0.

2. HROMDKOV, J. a kol. 2002. Fyzioterapie. Jihlava : Ekon, 2002. 428 s. ISBN 80-

86022-45-5.

3. HUDKOV, Z. 2011. Polohovanie pacientov pomocou pohybu. Ruomberok :

Verbum, 2011, 106 s. ISBN 978-80-8084-657-2.


4. KLUSOOV, E., PITNEROV, J. 2005. Rehabilitan oetovan pacient s tkmi

poruchami hybnosti. 2. vydanie. Brno : NCO NZO, 2005. 117 s. ISBN 80-7013-423-2.

5. KOMAEKOV, D. a kol. 2003. Fyziklna terapia. Martin : Osveta, 2003. 363 s.

ISBN 80-8063-133-6.

6. KOZIEROV, B., ERBOV, G., OLIVIEROV, R. 2004. Oetrovatestvo 1, 2. 2. slov.

vyd. Martin : Osveta, 2004. 1474 s. ISBN 80-217-0528-0.

7. KRIKOV, A. et al. 2006. Oetrovatesk techniky. 2. vyd. Martin : Osveta, 2006.

780 s. ISBN 80-8063-202-2.

8. STAKOV, M. Hodnocen a mc techniky v oetovatelsk praxi. esk

oetovatelstv 6. Praktick pruky pro sestry. IPDV Brno, 2001. 55 s. ISBN 80

7013-323-6.

Kontakt: PhDr. Zuzana Hudkov, PhD.

Katolcka univerzita v Ruomberku

Fakulta zdravotnctva

Nm. A. Hlinku 48

034 01 Ruomberok

E-mail: [email protected]


PODPORA RODIN PEUJCCH O SENIORA V DOMCM PROSTED

Anna Krtk1, Helena Novkov2

1Univerzita Tome Bati ve Zln, Fakulta humanitnch studi, stav oetovatelstv 2Charita sv. Aneky Otrokovice

Abstrakt Rodina tvo intimn spoleenstv s zkmi vzjemnmi vztahy. Dobe fungujc rodina

poskytuje vem svm lenm bezpe a jistotu, a to i v dob st a nemoci. Spolen,

vcegeneran souit je zaloeno na vzjemn toleranci, trplivosti, ct, lsce a

respektovn se. Vtina rodin, kter se rozhodly peovat o seniora v jeho pirozenm

prosted - tedy doma, po potenm vysokm nasazen a pedstav, e ve zvldnou sami,

si mus asem piznat navu, mon i vyerpn. Nabz se otzka, jak tmto peujcm

osobm, pomhme my, profesionlov. V pspvku pedkldme dl vsledky przkumu

o informovanosti rodin peujcch o seniora v domcm prosted, a to pedevm

v monostech vyuvn sociln zdravotn pe.

Klov slova: Senior. Rodina. Domc prosted. Pe. Sociln sluby. Informovanost. Pomoc.

Abstract The family is an intimate community with close mutual relations. A well functioning

family provides all its members with safety and security, even during old age and disease.

Joint, multi-generational co-existence is based on mutual tolerance, patience, respect, love

and respecting each other, too. Most families that have decided to care for seniors in their

natural environment - at home must, after the initial deployment and a concept that they can

cope with everything by themselves, eventually admit fatigue, and perhaps exhaustion. Then

a question arises, how we, professionals, help these caring individuals. This paper presents

partial results of a survey on the awareness of families caring for the elderly at home,

particularly on the possibilities of social and health care utilization.

Key words: Senior. Family. Home environtment. Care. Social services. Awareness. Help.


vod Rodina je univerzln skupinou, kde probhaj vznamn sociln psychologick jevy

v ivot jedince, umouje mu vytvoit dvru v sebe, motivan voln charakteristiky, postoj

k sob sammu a pevn sociln vazby emocionln optovanch vztah (Hartl, Hartlov,

2000, s. 303). Rodina pln tyi zkladn funkce: funkci reprodukn, funkci materiln,

funkci vchovnou a funkci emocionln. Prv svou emocionln funkc je rodina jedinen a nezastupiteln. Kde jinde by lovk ml zskat podporu, pomoc a pochopen,

ne prv v rodin, u svch blzkch. Dobe fungujc rodina je msto, kde jej lenov

spolen sdlej (provaj) dobr i zl. Raduj se z spch, ale tak se podporuj v tkch

ivotnch obdobch nebo spolen truchl pi ztrtch. Ve funkn rodin jej lenov ij

spolu, nikoliv vedle sebe, pitom nen nutnou podmnkou t ve spolen domcnosti.

V souasn dob rodiny upednostuj oddlen bydlen, dolo k tzv. automizaci rodiny

(kad bydl ve svm). To ovem v dnm ppad neznamen, e by se jednotliv lenov

nemli rdi. Vznikla tzv. intimita na dlku. Rodiny chtj t oddlen, ale v blzkosti, aby si

v ppad poteby mohli pomoci (Klevetov, Dlabalov, 2008). Jednm z obdob, kdy lovk

je vce zvisl na pomoci svch nejblich, je obdob nemoci a st. Spousta senior chce

zstat i v tto dob ve svm pirozenm prosted a zachovat si svj zpsob ivota. Pro

dobr souit vech len rodiny je nutno vztahy postavit na demokratickch principech,

solidarit a lsce (rodiovsk, sourozeneck, dt a vnuk k rodim a prarodim), v takov

rodin si dti od mld osvojuj vzorce chovn a u se ct k seniorm. Generan souit

me dle eit problm oputnosti starch lid. Hlavnm pedpokladem vak je zapojit

seniora do bnho rodinnho ivota.

Jsou ale situace, kdy by se rodina rda postarala o svho rodie, prarodie, ale nem

k tomu vhodn podmnky nebo dostatek potebnch informac. Pak se me stt, e senior,

a milovn svmi blzkmi, se ocitne v institucionlnm zazen. Nkdy k tmto situacm

dochz jen proto, e absenuje pomoc profesionl z ad socilnch a zdravotnickch

pracovnk. Jednm z kol spolenosti je podporovat takov rodiny a vytvet podmnky,

aby co nejvt poet senior mohl strvit svj podzim ivota v prosted, kter m rd a

kde se ct bezpen. Svho st se dov mnohem vce osob ne kdykoli v minulosti a

kad lovk m prvo na dstojn st a na pi menou pi (Hermanov et al., 2008).

Jak je vak realita? Vtina rodin, kter se rozhodly peovat o seniora v jeho

pirozenm prosted - tedy doma, po potenm pesvden, e ve zvldnou sami, jsou

asem konfrontovni se spoustou problm, se ktermi nepotali. Navc si mus piznat

navu, asto i vyerpn. V pspvku pedkldme dl vsledky przkumu o informovanosti

rodin peujcch o seniora v domcm prosted, a to pedevm v monostech vyuvn


sociln zdravotn pe, kter by mohla peujcm vrazn pomoct v jejich ulechtilm

rozhodnut.

Cl prce Clem przkumu bylo zjistit:

kde zskvaj rodiny peujc o svho blzkho v domcm prosted potebn informace;

jak typ slueb rodiny peujc o seniora v domcm prosted nejvce vyuvaj;

zda maj respondenti povdom o monosti vyuit Odlehovac sluby.

Soubor, metodika

Documents

Rodina v zdraví a chorobe - prohuman.sk · Publikácia vyšla s podporou Katolíckej univerzity v Ružomberku, Fakulty zdravotníctva, Univerzity Tomáše Bati ve Zlíně, Fakulty