1

AAAAAAAAlllllllllllllllleeeeeeeessssssss oooooooooooooooorrrrrrrr eeeeeeeennnnnnnn////////ooooooooffffffff

ddddddddeeeeeeeeuuuuuuuurrrrrrrr

TTTTTTTTooooooooeeeeeeeerrrrrrrriiiiiiiieeeeeeeennnnnnnnssssssss“Thor se mense”“Thor se mense”“Thor se mense”“Thor se mense”

Outeur: Herman Toerien, tensy anders vermeldEindredaksie: Herman en Joan Toerien

2

Voorwoord

Met hierdie bundel is ‘n splinternuwe konsep op die proef gestel. Dit kan

moontlik: “Die boek wat nooit klaargemaak word nie” genoem word, omdat dit

solank ons kragte hou, jaarliks met nuwe bydraes aangesuiwer sal word. Ons het

begin met wat ons het, en dit aangestuur terwyl ons terselfdertyd bydraes

ingewag het. So, het ons gehoop, sou iets ontwikkel wat die moeite werd is.

Waar dit seker aan die begin ‘n baie “Herman se boek” sal wees, sal dit hopenlik

later meer verteenwoordigend van baie ander Toeriens en hul wedervarings

word. Intussen is ook op die elektroniese argiewe gesoek na nuttige materiaal

om opgeneem te word. Dit pas goed by die konteks van ‘n bundel van ten eerste

‘n e-bundel is.

Hoe meer verteenwoordigend van Toeriens hierdie bundel is, hoe ‘n groter

sukses is dit. Nie net bekende Toeriens nie, ook hulle wat hul lewe buite die

kalklig lei. Omdat ek self ‘n Vrystater is, is die inleiding sterk vanuit ‘n Vrystaatse

perspektief geskryf. Die doel is nie om die Toeriens se stamregister, wat in 2002

die lig gesien het en waarvan Barend Toerien1 die outeur was, te dupliseer nie.

Tog, waar interessanthede dit regverdig, is daar uit die stamregister geput.

Met voetnote word na die Toeriens aan die hand van die stamregister2 se kodes

verwys. Hierdeur word mense juis aangemoedig om die stamregister aan te skaf,

hoewel probeer is om die bundel so te skryf dat die leser dit ook kan geniet

sonder die stamregister in die hand.

1 b4c2d6e7f12 Toerien,Barend (Redakteur Gideon de V de Kock) : Toerien - TorienFamilie/Family. Eerste Uitgawe, 2002. Genealogiese Publikasies,Posbus 5836, Walmer. 6065. ISBN 0-86988-781-5.

3

Die eindproduk, so hoop ons, is iets wat elkeen sal geniet, of hy of sy nou ‘n

Toerien is of nie. Dit is lank nie volledig wat Toeriens betref nie.

Ons dank aan die volgende instansies wat toestemming verleen het vir die

reproduksie van hul materiaal. Ons het veral uit die elektroniese argiewe geput:

Human en Rousseau

vereis egter dat die

bundel nie op die internet

gepubliseer mag word

nie.

Hierdie bundel is opgestel ter nagedagtenis aan my pa, wyle prof. Jan Toerien,

en opgedra aan my vrou, Joan.

Lekker lees!

Herman Toerien3

3 b4c2d5e3g1

4

Inhoudsopgawe

1. Inleiding 52. So gaan ons te werk 113. Iets oor die Sweedse herkoms 114. Staaltjies oor Toeriens 205. Die geweer 436. Bekende Toeriens

Heine ToerienBarend. J. ToerienJan ToerienPieter ToerienJohn ToerienFrank ToerienJapete ToerienTrompie Toerien

7. Toeriens in sport 67Mario, Ludolf, Hano en andere

8. Musiek en drama 76Blake, Francois en andere

9. In diens van die Here 85MC en Neta Toerien en andere

10. Skrywers, digters en verslaggewers 89Wendy, Danie, Markus en ander

11. Stokperdjies en resepte 112Marlene Toerien e.a.

12. Interessanthede 11713. Toeriens en misdaad 11814. Slot, dank en erkenning 12015. Toestemmings 121

5

1. Inleiding

Die Toerien-stamregister het onlangs die lig gesien. Die bekendste Toerien sal

seker nog lank ‘n fiktiewe persoon wees, naamlik Trompie Toerien4 van die

Boksembendefaam. In ‘n ou boek, Die Kring van 13, is die groot skurk ook ‘n

Toerien, en gelukkig ook net fiktief. Ook in ander boeke word die Toerien-van

ingespan vir karakters.

Tog, as na die Toeriens se geslagsregister gekyk word, het Toeriens in die

afgelope ietwat meer as 230 jaar sedert die stamvader op 16 Januarie 1780 van

die Behemoth voet in die Kaap aan wal gesit het, ook in die werklike lewe diep

spore in die geskiedenis getrap.

‘n Aanduiding van hoe bekend die Toeriens is, is dat so lank as wat Nasionale

Pers se elektroniese argiewe terugstrek, daar meer as 2 110 verwysings na

Toeriens in die Beeld, Die Burger, Volksblad en Rapport is. Hierdie elektroniese

argiewe strek ongelukkig ook maar net ‘n dekade of wat terug, wat Die Burger en

Beeld betref, en meer onlangs wat die Volksblad en Rapport betref. Dit beteken

dat bekende Toeriens glad nie op hierdie ruimte-eeuse wyse vasgelê is nie. Ook

die uwe se pennevrug in die Volksblad vanuit die dae van die loodsetwerk, het

dus nie so behoue gebly nie.

Dus, uit gaan die bekendes van weleer soos Heine Toerien5, in kom die nuwe

geslag soos Danie, Blake en Francois Toerien, waarvan ons aanstons meer te

wete sal kom.

Die stamregister, onder redaksie van prof. Gideon de V de Kock, het die lig

gesien ietwat meer as twee eeue nadat die stamvader, Ari Lourens, sy laaste

4 Nie in stamboom opgeneem5 b4c8d5e1f6

6

asem in 1800 uitgeblaas het. Ari Lourens (Axel Lars?) van Göteburg, Swede, se

drie seuns het elk ‘n nageslag gehad wat bekendes opgelewer het.

Bekendes uit die oudste seun, Lourens Arnoldus6, se nageslag is Japete

Toerien7, John Toerien8 en Pieter Toerien9. Japete, koerantredakteur en skrywer

/ digter, word deesdae aanvaar as die skrywer van die eerste twee verse van

Sarie Marais. John is by geleentheid beskryf as die vader van die Pretoriaseskou. Pieter is bekend as impresario en sakeman. Die name, Daniël Francois,

wat in die vierde geslag in gebruik gekom het, is steeds in hierdie vertakking

gewild, en het betreklik onlangs nog ‘n burgemeester vir Verwoerdburg (deesdae

Centurion), opgelewer10.

Onder die jongste seun, Mattheus Carolus11, se nageslag tel bekendes soos die

skrywer / digter, Barend J. Toerien wat ook outeur van die stamregister is en

wyle Heine Toerien, bekende in die uitsaai- en vermaakbedryf. Heine is

ongelukkig oorlede voordat die stamregister die lig gesien het. Heine was ook die

komponis van Liefling wat deur Gé Korsten bekend gemaak is, en TussenTreine wat deur Groep Twee gesing is. ‘n Interessantheid is dat Heine se broer,

Franz12, die eerste Suid-Afrikaner was wat maanrots gekry het om te ontleed.

Nog bekendes uit hierdie stam is die 400 meter hekkies-Springbok, Mario

Toerien13 en Kyk-Net se Francois Toerien14. Blake Toerien15, ‘n seun van Heine,

is ‘n bekende in die musiekwêreld. Pietie Toerien16, ‘n broer van Barend, was in

‘n stadium sekretaris van die Bolandse Rugby-unie. Danie Toerien uit hierdie 6 b17 b1c6d58 b1c5d2e4f29 b1c6d3e4f110 b1c6d6e6f111 b412 b4c8d5e1f3413 b4c2d4e7g4h314 b4c8d5e1f2h215 b4c8d5e1f6g216 b4c2d6e7f3

7

stam is ‘n bekende naam by Beeld, terwyl die uwe vroeër vir die Volksblad

geskryf het, en later redakteur van Netnuus Bloemfontein, Puisano en die

Cheetahnuus was. Danie haal sommer die stamregister twee keer – een keer as

hyself, en ‘n ander keer as ongekoppelde.17 Die name, Mattheus Carolus het

strykdeur in gebruik gebly, met die kleurryke Oom MC Toerien18 van Pretoria een

van die bekendste verteenwoordigers van dié name.

Die Vrystaat het ook ‘n kwota bekende Toeriens opgelewer. Oom Herman

Toerien19 (nie die uwe nie) was jare lank onderwyser op Hertzogville en in ‘n

stadium ook korrespondent van die Volksblad. Hy is ook ‘n paar jaar gelede

oorlede. Sy kleinseun en naamgenoot van die Bothaville-omgewing20, is sowat

twee jaar gelede tragies met sy mondigwording in ‘n ongeluk net buite

Bloemfontein oorlede. Ek het baie gou van dié ongeluk geweet deurdat die

Volksblad my gebel het om te hoor of dit dalk ek was wat verongeluk het. Net

soos ek, is die jongman ook Mattheus Hermanus Toerien gedoop. Sy dood het

beteken dat ek, volgens die stamregister, die enigste oorlewende Mattheus

Hermanus Toerien sou wees, maar die seun se oom, Hentie van Port Elisabeth,

het ook ‘n seun wat so gedoop is.

Mej. SC Toerien21 was jare lank biologie-inspektrise in die Noord-Vrystaat, en

woon steeds in Parys. Sy het by geleentheid die United States South Africa

Leadership Exchange Program (Ussalep) –beurs gekry en in die VSA verder

studeer. Heine se pa, Frank22, was skoolhoof in Kroonstad voordat hy assistent-

redakteur van die HAT in Stellenbosch geword het. Hier het hy in die tuig gesterf.

Frank se dogter, Gertrude, was ook ‘n Vrystaatse inspektrise23. ‘n Familielid van

hom, Blake Toerien, was ook inspekteur en woonagtig in Kroonstad.

17 b4c10d10e7f1g2 en p83, a5218 b4c2d5e2f119 b4c2d5e3f120 b4c2d5e5f1g1h121 b4c2d5e2f122 b4c8d5e123 b4c8d5e1f2

8

Ook Bloemfontein het bekende Toeriens opgelewer. Hoewel die stamvader

ongeletterd was en sy aansoek om vervroegde aftrede by die VOC met ‘n kruis

geteken het, was daar in ‘n stadium twee professore Toerien gelyktydig aan

Kovsies. Prof. Jan Toerien (my vader)24 was die stigter van die departement

Anatomie toe Kovsies ‘n mediese fakulteit gekry het. Hy is egter kort daarna op

die lughawe JF Kennedy in die VSA dood, en is postuum deur die Mediese

Navorsingsraad met ‘n medalje vereer. Hy is met sy dood as een van die wêreld

se top embrioloë gereken en is kort voor sy dood deur die Akademie vir

Wetenskap en Kuns met die Havenga-prys vir Biologie vereer. Prof. Daan

Toerien25, ‘n gerekende mikrobioloog, was in daardie stadium hoof van die

Departement Plantkunde, en het later ‘n betrekking by die WNNR aanvaar.

Terwyl hy by Kovsies was, het hy bekend geword met sy navorsing oor

waterblommetjies in die binneland. Daan is ‘n afstammeling van die oudste seun

van die stamvader, en Jan was ‘n afstammeling van die jongste.

Dit is nie bekend na watter van dié professore Toerienstraat in Universitas, een

van die stad se kortste strate, vernoem is nie.

Die bekendste en terselfdertyd seker onbekendste Bloemfonteinse Toerien was

Sarie Toerien, gebore Maré, weduwee van Japete. Sy was die inspirasie vir die

woorde van Sarie Marais. Omdat Japete na die Anglo-Boere-oorlog feitlik alles

in brande verloor het, het sy weduwee haar laaste dae in armoede in die

Rosestad geslyt. Haar graf was lank sonder grafsteen, totdat NALN hiervoor

gesorg het. In die brande is baie van Japete se werke vernietig. In die

stamregister word van Japete se werk ook vir die eerste keer gepubliseer.

24 b4c2d5e3f225 b1c6e7f2

9

‘n Aantal jare gelede het Hano Toerien klubkrieket in Bloemfontein gespeel, en

was in ‘n stadium 12de man van ‘n nie-amptelike Vrystaatse span. Die wedstryd

waarvoor hy gekies is, het egter weens reën nooit plaasgevind nie.

Hoewel daar maar betreklik min Toeriens in die land is, word hulle in alle vlakke

van die samelewing verteenwoordig. Onder hulle tel dokters, tandartse, advokate

en ingenieurs, maar ook Toeriens wat ‘n bestaan uit hande-arbeid maak. Hoewel

heelwat vir predikant gaan studeer het, en van hulle selfs die studies voltooi het,

het nie een so ver bekend ‘n leraar in een van die Afrikaanse susterskerke

geword nie. Kennis is wel geneem van onder andere ‘n pastoor Toerien van die

AGS iewers in Namibië, terwyl nog ‘n Toerien26 leraar van die Pinkster

Protestantse Kerk was. ‘n Hele aantal het hulle tot die sendingveld gewend, en

word ook so op die internet vermeld. Die stamvader se oudste seun was wel ‘n

voorleser in die NG Kerk in die Paarl.

Nie een het ook, so ver bekend, goed genoeg gejok om ‘n parlementslid te word

nie. Uit herinnering wil dit voorkom asof daar darem in Swede ‘n minister Torin –

die spelling onseker, was. Pogings word nog aangewend om dit na te volg.

Nie alle Toeriens haal op die allervoorbeeldigste wyse die koerant nie.

Middel 2002 haal die 18-jarige Dirk Toerien van Hofmeyer, Johannesburg, die

nuus, nadat hy aangekeer is as verdagte vir die moord op sy pa, ook Dirk

Toerien. Dirk word staatsgetuie teen sy ma, Cornelia, en dié se nuwe man, Paul

Laubscher. Die paartjie is ten aanskoue van die huweliksgaste op die onthaal

van hul troue aangekeer, nadat Dirk se lyk enkele dae tevore in ‘n begraafplaas

ontdek is.

‘n Lasbrief is egter later vir die inhegtenisname van die jonge Dirk uitgereik, toe

hy nie vir sy ma en stiefpa se verhoor opgedaag het nie. Maar Dirk, wie se 26 Carel Jacobus, b1c5d2e6f3

10

besonderhede terloops nie in die stamregister opgeteken is nie, se beroep is as

manlike prostituut opgegee, wat ook gereeld ‘n fopdosser was. Volgens die

koerantberig was hy maar verleë toe dié besonderhede in die hof verskaf is. En

o-ja, Dirk het sowat ‘n R1 000 per aand in sy professie verdien – glad nie sleg vir

‘n agtienjarige nie. Die paartjie is teen die einde van 2002 vrygespreek en

ontslaan, en ‘n ander persoon is toe van die moord aangekla, maar nie voordat

die paartjie 15 maande agter tralies vertoef het nie. Hul skoolgaande kinders is

ondertussen in kinderhuise geplaas, hulle het hul huis verloor en ook die meeste

van hul besittings. Later word meer van hierdie besondere paartjie vertel.

Daar is ‘n meerderheid Afrikaanssprekendes, maar ook ‘n groot groep

Engelssprekendes, veral uit die nageslag van die tweede broer, Johannes

Cornelis. Een hiervan het ‘n nieroorplanting in die Groote Schuur-hospitaal

ondergaan. Een van die ongekoppelde Toeriens het as skoolkind ‘n

hartoorplanting in die Groote Schuur-hospitaal ondergaan. Verskeie Toeriens het

ook ‘n draai op Robbeneiland gaan maak, toe dit nog ‘n inrigting vir sielsiekes

was.

Vir die Toeriens geld ook dat feitlik niks nuuts is nie. ‘n Hermanus Toerien

(Hermanus Kriel Toerien) is met ‘n nooi Johanna van der Merwe getroud. Jare

later maak nog ‘n Hermanus Toerien (Mattheus Hermanus – die uwe) ook so.

Boonop is my eggenote Johanna C. Toerien, dieselfde as die eggenote van ‘n

nasaat van Japete Toerien se vrou. Ek is vandag nog net so gelukkig met Joan

Toerien, gebore Van der Merwe van Bethlehem, getroud. Beide Jan en MC

Toerien se dogters is ook met Joggie Prinsloo’s getroud.

Ten spyte van intensiewe navorsing deur Barend, Koosie en tot sy dood ook Jan,

is ‘n groot aantal Toeriens in die stamregister aangeteken wat nie suksesvol aan

die stamregister gekoppel kon word nie.

11

2. So gaan ons te werk

Die uwe pak met dit wat ek het hierdie taak aan, maar die Toeriens is al meer as

200 jaar in die land, en ek ken nie almal nie. Dus moet hierdie bundel aangevul

word. Ek het dus, ter wille van kostes, hierdie konsep-bundel so ver as moontlik

na Toeriens ge-e-pos, met die versoek dat dit weer na ander Toeriens ge-e-pos

word. Ek versoek egter dat enige materiaal wat iemand wil hê ingesluit moet

word, nie self ingevoeg moet word nie, maar na my gestuur word om ingevoeg te

word. Dit is om te voorkom dat daar naderhand ‘n verskeidenheid bundels met

bygevoegde materiaal die rondte begin doen.

Die konsep ontleen ek aan oom MC Toerien, wat op sy dag met ‘n Toerien-

nuusbrief begin het. Waar oom MC dit met harde kopie gedoen het, is hierdie

elektronies. Oom MC se bydrae vir hierdie bundel was egter ook elektronies.

Die materiaal moet dus asseblief na my aangestuur word by ultrau@iafrica.com

3. Iets oor ons Sweedse herkoms

By geleentheid ontvang my broer, Nico, as geskenk ‘n pragboek oor die herkoms

van Suid-Afrikaanse vanne. Daarin pryk alte duidelik dat Toerien van die

Italiaanse stad Turyn afgelei is. So vies was Nico oor die boek se blaps, dat hy

die hele boek nie wil aankyk nie. Die enigste webtuiste van ‘n Toerien,

www.toerien.com van die Turin-goep bevat egter ook die logo van die stad

Turyn, ‘n aanduiding dat dié wanopvatting taamlik wyd posgevat het.

Hoewel daar vandag wêreldwyd baie vanne is wat Toerien-luidend is (wat nie

verwar moet word met Toerien-verwant nie) is dit ‘n feit dat die Toeriens in Suid-

Afrika vanuit Swede afstam.

12

Dis egter baie makliker gesê as gedaan om die Toerien-verband deur te trek.

Hiervoor is baie redes. Ten eerste is die gebruik van verpligte vanne soos ons dit

vandag ken, ‘n relatiewe onlangse gebruik in Swede. Die Nordiese gebruik om

die seun se “van“ die naam van die pa, plus s+son te gee, het tot betreklik

onlangs oorleef. Dogters het weer “dotter” agterna gekry. Dis trouens steeds die

praktyk in Ysland, en dit het dus geen doel gedien om in daardie land deur die

elektroniese telefoongids te soek nie.. Toe vanne mode, en later verpligtend

geword het, het mense uit verskillende stande verskillende maniere gekry om

vanne te skep. Die adel, die boerestand, die kerklikes, gildes, soldate ens het

almal hul maniere gehad. Die Finse invloed onder Sweedse vanne het ook plek-

plek gegeld, en ons kom aanstons hierna terug.

Omdat veral die boerestand soms hul vanne van die dorp van herkoms afgelei

het, is dit heel moontlik dat verkillende, onverwante, mense, eners-luidende

vanne kon kry.

Veral die van Toerien se enersluidendheid lei tot ‘n nagmerrie as ‘n deeglike

soektog gebruik word. In Nederland is verskeie Torin en Toren-varasies, en

sommer baie mense met daardie en enersluidende vanne. Dit het volgens

aanduidings ‘n verbintenis met die Nederlandse woord “toren” wat “kasteeltoring”

kan beteken. Om alles te kroon, het die Nederlandse bure, die Duitsers, die

woord “Thörne” wat met woede (toorn) in gebedsverband verbind kan word. Dié

Toerien-luidende variasie is in Duitsland nie onbekend nie. Deurdat heelwat

Duitsers oor die eeue in Swede gaan vestig het, is dit nie onmoontlik nie dat dit

ook tot ‘n Sweedse variasie kon lei.

Dit wil ook voorkom of daar wel ‘n Toerien-luidende van in Frankryk ontstaan het,

wat met die Torenne-streek verband hou. Die uwe se Frans is nie heeltemal op

peil genoeg om dié geskrifte op die internet te lees en sinvolle afleidings te maak

nie. Om dieselfde rede is nie eens probeer om ‘n verband tussen Italiaanse

vanne en die stad Turyn (Turin in feitlik alle tale) te maak nie.

13

Net om sake verder deurmekaar te roer, is daar talle – baie meer as in Swede –

mense met ‘n Toerien-luidende van in Finland. Ook hier word navorsing deur die

taalkwessie gefnuik. Waar die uwe nog op ‘n plan die Sweeds kan lees, is Fins

nader aan Turks verwant, en dus heeltemal grieks. Die baie Toerien-luidende

vanne kan twee vorme van herkoms hê – die feit dat Finland lank deel van

Swede was, en Sweeds trouens steeds formeel 'n amptelike taal in Finland is.

Ons kom netnou terug na ‘n moontlike verband hier. Trouens, vroeër was die

twee teologiese opleidingsentrums vir die Sweedse Lutherse kerk in Upslala

(Swede) en in Finland. Veral Sweedse kerklikes het Fins-luidende vanne

aangeneem.

‘n Ander verklaring is dat die ou Finse hoofstad, voor Helsinki, se naam Toerkoe

(Turku) is. (Die Swede noem dit Abu). Heelwat Finne het oor die eeue in Swede

gaan vestig, en juis die dorpie Torsby (Thor se dorp) naby Göteborg het ‘n

beduidende Finse gemeenskap gehad. Trouens, vandag nog is daar ‘n Finse

kultuursentrum en museum in Torsby.

Mats Thorin, Sweedse

akteur, skryf per e-pos

dat sy oor-oupagrootjie sy “van” van Andersson na Torin, later Thorin, verander

het. Dié voorsaat het dit van sy dorp van herkoms, Torsby, afgelei. Hy bereken

dit op sowat 200 jaar gelede, dus nadat ons Suid-Afrikaanse voorsaat, na Suid-

Afrika gekom het. Dit kan redelikerwys aanvaar word dat ons voorvader se van in

Swede ook Torin gespel word (in Sweeds het die “h” soos in Thor en Thorin eers

later bygekom), tog het hy skynbaar die van gehad voordat oorle’ Andersson die

van aangeneem het.

Elisabeth Thorsell, ‘n Sweedse skrywer en lid van die Sweedse genealogiese

vereniging, skryf per e-pos dat die wisselende gebruik van die “T” en Th” –

spelwyses geen verskil aan die Sweedse uitspraak maak nie. Haar eie van is ook

14

van ‘n Sweedse dorpie wat na Thor verwys, Torsåker, afgelei. Sy meld dat daar

vandag sowat 800 mense in Swede is met vanne wat soos “Toerien” klink

(hoewel geeneen se van soos ons dit nou ken, gespel word nie). Dié vanne het

ook nie noodwendig dieselfde herkoms nie, en is dus nie altyd genealogies

verwant nie.

Dit gee nogtans ‘n aanduiding dat ook ons Toerien (soos dit gelyk het nadat die

Nederlanders hier te lande met ‘n ongeletterde se van klaar was) dalk eerder van

Torsby as Torestorp, sowat 75 kilometer van Göteborg, afkomstig sou kon wees.

Ons kyk vervolgens na die Torestorp-opsie.

Wat Torestorp betref, is navorsing ‘n frustrasie. Die dorpie het meer verwysings

in webwerwe as inwoners, maar tog is dit moeilik om iets bruikbaars te wete te

kom wat die Toeriens aanbetref. Die Sweeds op die webwerwe maak dit ook nie

uitsonderlik maklik om te volg wat aangaan nie. Die dorp is, aldus die webwerwe,

gewild in internasionale perdesport. Die naaste aan ‘n dorpswapen wat gekry kan

word, is die onderstaande:

Tog, geen

dorpswapen,

wat beslis die

dorp se wapen

is, kon opgespoor word nie. Die telefoongidsbesonderhede op die webwerf dui

ook aan dat daar nou g’n enkelte Toerien, of enige Sweedse variasie daarvan, in

dié dorp woon nie. En in die Nordiese tale is daar verskeie vorme: Torén, Torin,

Thorin, Thoren, Toreen, en dan ook die unieke spelwyse, Tøren.

In die ou stamregisters uit die omgewing wat elektronies nagespeur kon word, uit

die dae toe die Nordiese vanne van die pa se naam afgelei is, kom verskeie

vorme voor wat op die dorpsnaam dui. Onder die seuns tel byvoorbeeld

Johannes Toresson, Jon Toresson en ‘n Arvid Toresson. Laasgenoemde kan

dalk ‘n leidraad verskaf oor waar die stamvader se verhollandse vorm, “Ari, van

15

afkomstig kan wees. Onder die dogters tel bv. Britta Toresdtr. Die naam Tore

Olofsson duik ook op, en as hy ‘n seun gehad het, sou die seun die “van”

Toresson” gehad het. Of Torestorp dus moontlik in vervloë tye dalk na ‘n “Tore”

vernoem is, sal moeilik bepaal kan word. Die Sweedse genealoë meen egter dat

alle Sweedse dorpe na Thor vernoem is.

Onlangs was daar nog ‘n Sweedse minister met die van Torén of Torin, maar die

internet- en e-possoektog na besonderhede het tot dusver niks opgelewer nie.

Dié soektog is aangepak oor die doodeenvoudige rede dat nog geen Toerien hier

te lande ‘n parlementslid, laat staan nog ‘n minister, geword het nie.

‘n Verassing is dat die Sweedse landswye telefoongids, soos deur die internet

gefynkam, bitter min Toerien-variante oplewer. In totaal is dit waarskynlik sowat

50. Dit kan waarskynlik deels daaraan toegeskryf word dat lysting op die web-

weergawe beperk is (anders as bv. in die VSA), en word eintlik deur Elisabeth

Thorsell gestaaf, wat die totale aantal siele op sowat 800 stel. Die weergawe

“Tøren” kan trouens glad nie, ook nie as Thørin) in Swede opgespoor word nie.

Die Yahoo-soekenjin lewer wel ‘n Noorse vlugbalspeelster met dié van op, Nila

og Tøren. Die Noorse telefoongids kon nog nie deur die internet binnegedring

word nie.

Nog ‘n soekmetode was deur die Göteborgs Posten se elektroniese argief. Dié

hou ongelukkig net sy rekord sowat ‘n jaar lank. Dit dui nietemin op dat min van

die variante hierbo genoem, daar die nuus haal. Trouens, die Sweedse Toeriens

is ten spyte van ‘n paar indrukwekkende beroepslui, baie nuussku in vergelyking

met hul Suid-Afrikaanse neefs. Slegs ‘n totaal van sowat tien van alle variante

het daar die aflope jaar die nuus gehaal, en slegs een het twee keer. Vergelyk dit

met hoe gereeld Pieter, Blake of Francois Toerien die nuus haal, dan is dit

werklik min.

Die Yahoo-soekenjin lewer ook Toerien-variante in Denemarke op.

16

Oor die afgelope paar eeue het waarskynlik etlike miljoene Swede na die VSA

geëmigreer. Trouens, min mense weet dat Swede, in die dae toe die land ook

Finland, sekere Baltiese gebiede, dele van Denemarke, Duitsland, Noorweë en

selfs Rusland ingesluit het, ‘n kolonie in die huidige VSA gehad het.

Nieu-Swede het van 1638 tot 1654 in die omgewing van Delaware bestaan. Dit

het ophou bestaan toe die kortgeblakerde Nederlander, Peter Stuywesant dit

verower het. Belangrik egter, is dat die Sweedse inwoners toegelaat is om hul

eie kultuur en taal uit te leef. Sedertdien het verskeie nuwe New Swedens in die

vorm van dorpe en woongebiede dwars oor die VSA tot stand gekom. Vandag

nog word deur mense van Sweedse herkoms in ‘n groot mate noue kultuurbande

met Swede behou.

Die VSA se telefoonlys sou dus teoreties ‘n gawe plek kon wees om na die

oorspronklike vorme en variante van Toerien te gaan soek. Die Amerikaanse

heavy metal-musikant van onder meer die Bullet Boys, Marq Torien, se naam

duik juis dikwels in Sweedse internet-kommunikasie op. Hy bring klaarblyklik

gereeld besoek aan Swede, en word ook met een van die New Sweden’s

verbind. Hy word ook met die groepe Mick Sweda en Eighties Metal verbind.

Tog is die verassing groot. Daar is geen enkele Torien in die VSA met ‘n gelyste

telefoon nie, (en ook geen in Swede nie). Daar is wel 7 Toeriens, soos ons dit

ken. Een hiervan is Barend Toerien, terwyl ‘n ander Wendy Toerien is,

waarskynlik dieselfde persoon waaroor ons later uitwei. Dié Toeriens is skynbaar

almal van Suid-Afrika afkomstig. Die Toerien-luidende variasies waar die “h” in

voorkom, is egter algemeen, en van beide die Thorin- en Thoren-vorme kom

meer as 200 keer voor. Byna almal het egter Engelse voorname wat dit

onduidelik maak of hulle inderdaad van Sweedse herkoms is. Dieselfde geld vir

Thoreen en Toreen waarvan meer as 100 lystings elk voorkom. Marq se Torien-

17

spelling kan dus ‘n verhoognaam wees, of ‘n afleivorm van een van die meer

“bekende” Toerien-vorme.

Die stamvader was nie die eerste Toerien wat voet aan die Kaap aan wal gesit

het nie. Uit ‘n Sweedse stamboek van die Torén’s het kol. Carl-Axel Torén

geskryf van Olof Torén, ‘n volgeling van die beroemde Sweedse botanikus,

Linnaeus. Linnaeus het die tuinblom, die Wensbeenblom, na Olaf vernoem. Dit

staan nou as die Torena bekend. Ons haal uit die stamregister aan:

“Olaf se boek oor die Oosterse reis wat hom in staat gestel het om plante vir sy leermeester te versamelheet Dagbok övetr en Ostindisk Resa. Dis in heelparty tale vertaal en bevat net ‘n kort paragraaf of twee oordie aandoen aan die Kaap.”Olaf het van 1718 tot 1753 gelewe, en is dus oorlede voordat ons stamvader hier

geland het.

Daar is ook ‘n tikkie romantiek oor ‘n Toerien wat nóg vroeër hier sou geland het

– of eerder, gestrand het. Ons haal weer aan:“’n Meer hardnekkige geloof is ten boek gestel in “The romance of the golden Rand” deur WilliamMacDonald (Londen, Cassel, 1933) waarvolgens – in hoofstuk 15 – ‘n kommandeur Ignatius LeopoldFerreira en ‘n luitenant Toerien in 1691 in Valsbaai met die Portugese oorlogskip Sarpine of Serphinegestrand het. Ignatius is hiervolgens die stamvader van die Suid-Afrikaanse Ferreiras en luit. Toerien ‘fell inlove with Miss Ida le Roux.’ Maar volgens Theal, Pama en ander het die Ferreira-stamvader in 1722 inTafelbaai geland met die stranding van die Engelse skip Chandos. Daar bestaan geen rekord van die luit.Toerien nie, dus is hierdie storie ook maar ‘n versinsel, behalwe as hy miskien Wulf Torén was wat dan laterna Nederlands-Oos-Indié gevaar het sonder om ‘n nageslag hier agter te gelaat het. (Kol. Axel Torén hetsoos volg aan my geskryf: ‘Wulf (Wolfgangus Torén, born 1667, went as a young man to the East Indiasand lived there all his life. He left a big fortune which was claimed by his nephew Benght and his sisters, towhat result is not known.’ Hy is in Nederland oorlede.Daar kan miskien iets steek in die Ferreira / Toerien-storie, want ‘n dr. Goosen van Kareedouw was nog in1961 in besit van ‘n baie mooi kis van 4 voet by 3, met laaitjies en koperbeslag’ volgens my oom LouwToerien saliger, wat volgens oorlewering behoort het aan hierdie luit. Toerien van die Sarpine / Serphine-storie. Dit het glo die naam Toerien daarop uitgekerwe gehad, maar oom Louw het vermoed dat dit lateraangebring is. Waar hierdie kis vandag is, is nie bekend nie. Hierdie Sarpine / Serphine-storie is asversinsel ontbloot deur R. van Selm en J. Hoge in Africana notes and news 6(2) en 6(4), Maart 1949.Miskien is hierdie ‘n mite aangelap op nog ‘n mite, maar ek gee dit weer ingeval nog iets opgediep word.”

As na die baie ongekoppelde Toeriens gekyk word, is dit in beginsel moontlik dat

dié van vanuit verskillende, en nie noodwendig Sweedse, herkoms gevoed is nie.

Soos gemeld, was ‘n paar Toerien-luidende vanne in Nederland aan die

Nederlanders bekend, en in Suid-Afrika het ‘n standaardvorm mettertyd ontstaan,

18

en ‘n wisselvorm, Torien, later. Selfs al het ander met Toerien-luidende vanne

vanuit Swede aangekom en ‘n nageslag gevestig, beteken dit nie noodwendig ‘n

gemeenskaplike herkoms as “ons” Toeriens nie. Barend toon juis in die

stamregister aan dat dit al gebeur het dat mense met ander vanne, formeel die

van Toerien aangeneem het.

‘n Tikkie ironie is dat een van die bekendste Sweedse Toeriens, die digter Thorild

Thomas, sy oorspronklike van, Thoren, na Thomas gaan verander het. Was dit

nie vir die wonders van elektroniese soekmetodes nie, sou sy bestaan as

Toerien my heeltemal verbygegaan het. Hy het van 1795 tot 1808 geleef, en was

dus ‘n tydgenoot van ons stamvader. Thomas het baie in gemeen met Barend

Toerien. Hy was ook bibliotekaris, en het sy skryfwerk op maatskaplike

geregtigheid gefokus. Ook hy het om politieke redes uitgewyk, maar anders as in

Barend se geval, was dit nie vrywillig nie.

In die tydvak van ruimtereise en elektroniese ruimtespeltjies is dit seker ook nie

verrassend nie, dat daar ook hiér ‘n Toerien sy opwagting sal maak. Dit is Lord

Thorien, wie se karakter beskryf word as een met die talent om “under

statements” te maak.

Die bewys dat minstens sommige Toerien-luidende vanne van Torsby afkomstig

is, laat die vraag ontstaan of daar ‘n moontlike verbintenis tussen die Nordiese

god van donder, Thor, en die van Toerien kan wees? Oppervlakkig wil dit tog so

voorkom. Selfs die dorp Torrestorp tel onder die talle Nordiese dorpe wat na Thor

vernoem is. Uit die Sweedse literatuur, wat soos gemeld, nie maklik gevolg word

nie, kom daar ‘n mitologiese figuur voor, ‘n dwerg, wat met Thor verbind word.

Ook hy het ‘n Toerien-luidende naam, Thorin. Trouens, in Tolkin se Hobbitsword Thorin (‘n koning) “positief as verwant aan Thor verbind. (Thor is met ‘n

dwergin getroud).

19

Verskeie bronne dui daarop dat veral boere, destyds ongeletterd, lief was om hul

name (en later vanne) van Thor of dorpe na Thor vernoem, af te lei. Thor, hoewel

meer bekend by ons as die god van donder, met ‘n gordel wat hy stywer kon trek

om sterker te word, en ‘n hamer waarmee hy ‘n barshou kon slaan, was eintlik

die god van weer, waarvan die boere baie afhanklik was. Elisabeth Thorsell skryf

hieroor soos volg:“Swedish surnames are often based on the place where people lived, and there are many place namesstarting in Tor. My own family name comes from the parish of Torsåker in northern Sweden.”

Die Nordiese volke is eers betreklik laat gekersten, maar selfs na die kerstening

het van die ou godsdiensvorme in die Chrsitelike godsdiens voortgeleef. Veral

Thor het die koms van die Christendom lank oorleef. Volgens oorlewering is een

van die vernaamste redes hiervoor dat Thor, as god van weer, ook

verantwoordelik was om elke jaar met die ysreuse klaar te speel. In die middel

van die winter is ;n stuk van Thor se heilige boom, die eik, verbrand om die

ysreuse (winter) te verdryf. Toe die Christenpriesters dié gewoonte nie aan die

ban kon doen nie, het hulle op die gedagte gekom om ‘n Chrsitelike betekenis

hieraan te koppel, en so is Kersfees gebore.

Dit wil dus voorkom asof dit nie onvanpas sal wees nie om na die Toeriens te

verwys as “Thor se mense.” Met die wisselvorm kan Thor ook as Tor geskryf

word, maar “Thor se mense” lyk op Afrikaans darem bietjie beter as “Tor se

mense.”

Die van Toerien is nie die enigste Afrikaanse van van Sweedse herkoms nie,

Prof. Johan Combrink, meer bekend as taalman, het hom soos volg oor die

Skandinawiese wortels van vanne uitgespreek:

Volksblad 28 Julie 1998TAALRUBRIEK Skandinawiese bloedintrekDEUR JOHAN COMBRINK

20

DIE Verenigde Oos-Indiese Kompanjie het eeue lank werk verskaf aan jong mans van oor die hele Europa.Dit was veral die seuns wat óf nie die familiebedryf geërf het nie, óf nie priester geword het nie.'n Groot aantal Skandinawiërs het op die VOC se skepe werk gekry, en 'n hele aantal van hulle hetstamvaders van Suid-Afrikaanse families geword.Onder die Dene wat Kaap toe gekom het, is een van die stamvaders Bresler / Bräsler (Johan Christian; getr.1760), Cornelissen (Lourens; getr. 1755), Griesel / Griessel (Johannes David; getr. 1760) en Maartens(Lourens; aank. voor 1740). En die enigste stamvader van die volgende families is ook 'n Deen: Heiberg /Heyberg (Jacob; aank. voor 1806), Houga(a)rd (Pieter; aank. 1813), Londt (Cornelis; aank. voor 1798),Christian Matthias Mussmann (van Aarhuus, geb. 1817), Nimb (Carell Frederik; aank. 1854), Pansegrouw(Johan Jacob; getr. 1803), Schoombee / Schoonbee (Andreas Gottlieb; aank. 1765), Weidemann /Wydeman (Peter Andreas Christian; getr. 1750), Weilbach (Johan Daniel; aank. ñ1804), Wiid (SivertJacobus; aank. 1752) en Wium (Peter; aank. voor 1725).Onder die Nore is daar een van die stamvaders Brand (Robert Roberts; getr. aan die Kaap in 1720), Grove(Andreas; aank. 1719) en Sandberg / Sandenberg / Zandberg / Zandenberg (Hercules; aank. 1714).En die enigste stamvader van die volgende families is ook Nore: Fürstenberg / Fürstenburg (Johan Pieter;aank. voor 1784), Knoesen/Knoetze(n) (aank. voor 1692 2x), Oelofse (Anders; aank. 1668) en Thesen (ArntLeonard; geb. 1816).Maar 'n taamlik onbekende feit is dat die grootste Skandinawiese ``bloedintrek'' (Griekwa-Afrikaans) vanSwede kom.Onder die Swede van wie daar meer as een stamvader na Suid-Afrika gekom het, is daar: Anders AndersenAppelgryn (getr. 1813); Erik Gustavus Aspeling (aank. 1758); en Olof Bergh (aank. voor 1679).En die enigste stamvader van die families Blomerus (Zacharias; aank. voor 1782); Erlank (Gustav; aank.1788); Everts (Johan Baptist Gabriel; getr. 1821); Grimbeek (Edzard Adolf; getr. 1787); Hal(le)gryn / Algeryn(Cornelis; aank. 1757); Logenberg / Loggenberg (Matthias; getr. 1744); Stockenström (Anders; aank. 1782);Toerien (Ari Lorenz; getr. 1785); Tregard / Trichard(t) / Triegard (Carl Gustav; getr. 1744); Woudberg(Peter; getr. 1777).In lysvorm is hierdie name miskien vaal. Individueel geneem, skuil interessante stories agter hierdienaamlys.Anders Erlank is byvoorbeeld 'n inwoner van Uppsala wat as soldaat aansluit by die Hollands-Oos-IndieseKompanjie. Augustus 1788 strand die skip waarop hy vaar, De Maria, by Knysna.As enigste oorlewende van dié skip, en sonder enige persoonlike besittings, begin hy werk daar waar hy is.Later word hy geregsbode van Graaff-Reinett 'n pos wat hy twaalf jaar lank beklee.Pres. Francis William Reitz trou weer met een van Arnt Thesen se dogters, Blanca. Dit is Blanca se broersse name wat voortleef in die Reitz-familie as Hjalmar en Rolf. Haar suster is ook vernoem: Alfild, so ookhaar vader: Arnt Leonard Reitz.

4. Staaljies oor Toeriens

Toerien-platjies

Tannie SC Toerien vertel die volgende staaltjie van haar oupa, Mattewis Bril

(Mattheus Carolis).27

27 Mattheus Carolis, b4c2d5

21

Hy was glo ‘n regte platjie. Een aand gaan sit hy op ‘n tak van ‘n boom, bokant ‘n

paadjie waarlangs hy weet sy slagoffer moet kom.

Na donker kom ta ook daar aangestap. Reg onder die boom laat die oupa van

hom hoor:

“Vanaand sal jou siel van jou opgeëis word!”

Ta laat spat, maar oupa, ook die sieketrooster, koster, katkisasiemeester en

orrelis van die omgewing, weet hy gaan kort voor lank by hom opdaag en sy

nood kom bekla. Ook nie lank nie, of die voorgenome oorledene kom meld aan.

Die slagoffer word laat lê, en van sy vriende, wat in die stilligheid oor die ware

toedrag van sake ingelig is, kom sit om die bed. Die ta sweet, en oupa en sy

vriende kyk gereeld op hul horlosies.

Nugter weet waffer tyd is die slagoffer eers oor die ware toedrag van sake

ingelig.

Die einste tannie SC vertel ‘n staaltjie ten koste van haarself. Sy het ‘n kerkdiens

in Stellenbosch bygewoon. Langs haar het ‘n gesin gesit, waarvan die een

knapie ‘n regte skuiwergat is. In die stilte het tannie SC die kind vreeslik

bejammer omdat hy so lelik is. Vreeslik onaansienlik, die arme kind.

Met sy gerondskuiwery, wil sy ma naderhand hê hy moet aan die buitekant van

die gesin gaan sit, en dus langs tannie SC. “Kom sit langs die tannie,” por sy ma

aan. “Nee, sy is te lelik,” antwoord die vabond.

Die volgende verhaal oor sy pa en ma met sy ma se hoede, is deur my pa aan

my vertel. Ek het dit vir radio-voorlesing verwerk, en is as deel van ‘n reeks oor

22

Radio Rosestad en Radio Hoogland uitgesaai. Vandaar die fiktiewe vertel-

karakters, Tant Breggie en oom Boegie:

Hoede, hoede, oral hoede en nogmaals hoede(Uit die Reine Waarheid en ander Liegstories, www.eboeke.com onder

Byvoegingsnuus)

Tant Breggie lyk baie ingenome so met die gaan-sitslag.

Sy het haar sin gekry met ‘n storie sonder ‘n kroeg of drank. Maar min het ek kon

weet watter eis sy nou aan my sou stel.

“Man, daai storie van Oom Tienie se engtevrees was nou sommer baie oulik.

Maar jy het nog nie vir ons ‘n regte vroumensstorie gegee nie”.

“Maar tant Breggie...” begin ek.

Ek wil nog sê die een resensent vir wie ek van my stories gegee het, het dit as

mannetjiesagtig beskryf. En darem bygesê sy beskou dit as ‘n kompliment.

Maar Tant Breggie is op stoom. “Ek bedoel nie dat jy dit soos ‘n vrou loop skryf

nie”.

Gaaf, dink ek. As naamgenoot Herman Charles Bosman Afrikaans in Engels kon

skryf (of is dit Engels in Afrikaans?), kan ek probeer om ‘n vrouestorie soos ‘n

man te skryf. Maar dan, ek is darem nou ook nie so ryklik met skryftalent geseën

soos Herman Charles Bosman nie. Bosman self sou seker op sy humoristiese

wyse bygevoeg het, ook nie met sy skiettalent nie. Bosman het op sy nerwe na

geswaai nadat hy sy swaer doodgeskiet het.

23

“Het jou pa jou nooit vertel van daai slag wat hulle so teenspoed met jou Ouma

se hoede gehad het nie?” vra Tant Breggie

Ek onthou, en terselfdertyd is ek hartseer en spyt. Hartseer oor my pa wat ons 20

jaar gelede ontydig ontval het, en spyt omdat ek nie pligsgetrouer was om my pa

se stories neer te skryf nie.

Om dié storie te vertel, kan ‘n mens ongelukkig nie soos die Engelsman sê, ‘n

scenesetter doen nie. ‘n Hele paar is nodig.

Toentertyd was hoede hoog mode. Vroue wat ‘n paar hoede vir elke moontlike

geleentheid gehad het, was eerder die reël as die uitsondering, en wat dit betref

was my ouma geen uitsondering nie. En die hoede moes ‘n ieder en ‘n elk saam

gaan vakansiehou.

Maar motorkarre van daai tyd het nie juis met kattebakke gespog nie. Agterop

die kar was gewoonlik ‘n rak, en die bagasie is hierop vasgemaak. Maar

teerpaaie was ook maar skraps, veral doer in die Noordweste, op Nieuwoudtville,

waar my oupa bankbestuurder was. Om die hoede, of hoedens, soos dit destyds

genoem is, saam te karwei, is sulke spesiale ronde tasse gemaak. Ook hiervan

het my ouma ‘n groot verskeidenheid gehad. Ander koffers het haar kinders haar

later maak koop, of vir haar gekoop, omdat al haar ander bagasie in

inkopiesakkies vervoer is, en vir hulle ‘n verleentheid geword het. So in sakkies

kon die ander bagasie in allerlei hoekies en gaatjies gedruk word, en baie plek vir

die hoede laat.

Maar ‘n hoed was ‘n mode, en dis in styl vervoer.

Met hierdie storie het my oupa-hulle land in gery, om soos gebruiklik uiteindelik

by Mosselbaai uit te kom. Dis waar my ouma grootgeword het, en dit was

gebruiklik dat die gesin Somervakansies daar gaan, soos sy dit gestel het, kamp

24

het. Hoekom sy dit kamp genoem het, weet ek nie, want my ouma sou tien dode

sterf as sy nie binne die veilige mure van ‘n huis geslaap het nie.

En ry was destyds nogal ‘n groot affêre. Behalwe stofpad, was plaashekke nogal

‘n groot pyn in die nek. Motoriste wat Nieuwoudtville van Van Rynsdorp se kant

af wou besoek, het nog ‘n ander riller beleef. Veral as ‘n mens met die andersins

wonderlike Model-T Fords geseën was. Die karretjies se petrol het met

swaartekrag na die enjin geloop. Maar op die pas net voor Nieuwoudtville was

die helling te skerp, en het die petrol teruggeloop tenk toe.

Die drywer het dan geen ander keuse gehad nie as om die hoogtes in trurat aan

te durf nie.

My Oupa se koers het hom die keer darem daardie marteling laat vryspring.

Maar daai smoelslaner-hekke! Om ‘n orige bokkapater aan sy kant van die hek te

laat bly moes ‘n hek behoorlik bedraad en gespan wees. En om genoeg

spanning in die hek te kry, is ‘n stewige stok as hefboom gebruik om om die

hekpaal te trek, en in te hak.

Maar boetie, as daai stok nie mooi gehak word nie! Dan vloog daai stok met ‘n

vaart om, en klap die ongelukkige hekoopmaker ‘n taai hou teen die kop. Net

iemand wat nog nie met die smoelslaner tussen die karoobosse ingeslaan is nie,

sal dié aksie sweepslaan noem. Dis baie, baie erger as sweepslaan.

Geen wonder nie die motors het daai tyd ‘n lekker staanplank (ek weet nie wat

die regte woord is nie) lang die kant gehad. Op die wyse kon bruin kindertjies ‘n

paar pennies verdien deur op die plank te staan, en saam te ry om hekke oop te

maak. Naderhand soek hy so ‘n geleentheid weer terug huis toe.

Kortom, om daai paaie aan te durf, was moeite.

25

Nou, die vakansie is die rak agter op Oupa se karretjie weer goed volgepak, met

hoede-tasse wat omtrent die helfte van die beskikbare ruimte opgeneem het. My

tante het later volgehou daar was nie genoeg dae in die vakansie vir my ouma

om al haar hoede gedra te kry nie. Maar almal moes saam vir ingeval ‘n

onverwagse geleentheid opduik.

Ook nie ver buite die dorp nie, word ‘n aspirant hekoopmaker opgelaai, tot die

groot verligting van my pa en sy kleinboet wat andersins met die reuse taak

opgesaal sou sit.

En so ry hulle.

Nou waar hulle fout agtergekom het, weet ek nie. Die hekoopmaker was egter al

poegaai - en straksies ook al wild geklap - toe iemand agterkom minstens een

van die hoede-tasse het iewers langs die pad oopgegaan. Al die hoede in die

betrokke tas het toe sleg makeer.

‘n Blik terugwaarts het ook geen lig gewerp oor waar die ongeluk kon plaasvind

nie.

En ouma was beslis. Daar sal teruggery word om hoede op te laai.

Ek meen dis waar die hekoopmaker toe die kuns van staak heel voor die nuwe

Suid-Afrika se tyd uitgevind het. Hy het gemeen om darem eers by sy draaiplek

asem te skep voor hy terugry. Maar nou was daar nie ruskans nie. Hy verseg om

terug te ry! En hoop vir herindiensneming wanneer die duusman-goed die slag

terugkom.

Ouma kon nie oortuig word daar is meer as genoeg hoede in die ander tasse nie.

Oupa se mooipraat en die kinders se gekerm help niks.

26

Terug moet daar geterug word.

Later word ‘n hoed opgemerk waar hy in ‘n karoobossie in vasgewaai het.

Ongelukkig net die een hoed ook, want oupa was ‘n versigtige bestuurder, en het

die hoede een een laat verloor.

So is baie myle en talle hekke teruggery en elke nu en dan ‘n hoed opgetel.

En toe moes die pad see toe weer aangepak word, en die string hekke vir die

derde keer aangedurf word.

G’n wonder nie, my pa het sy lewe lank nooit ‘n hoed gedra nie.

En g’n wonder ook nie dat my pa gereken het ons klomp dorpsjapies is nie lekker

nie as ons so onder mekaar baklei oor wie die voorreg het om die volgende hek

gaan oopmaak, die slag wat ons op ‘n plaas gaan kuier het.

Oom Rons Toerien was as jong man onderwyser op Parys in die Vrystaat. Na

verneem word het hy gereeld met die lat vuurgemaak wat by sy rooi hare gepas

het.

Toentertyd was daar ‘n motortjie op die pad bekend as die DKW. Hierdie

Deutsche Kleine Wunder het terwyl dit nog goed geloop het, of Duitse k%$wa as

dinge minder goed gegaan het, het danksy sy befaamde tweeslagenjin ‘n

besondere doef-doef aan sy enjin gehad.

Nou of oom Rons ‘n DKW gehad het, en of hy ‘n ander rydingetjie gehad het wat

ook ‘n besondere doef-doef gehad het, weet ek nou nie. Feite is, Sondagaande

kon die mense in die kerk daar op Parys die doef-doef al van ver af hoor

aankom. Oom Rons was diaken, en getroue kerkbywoner.

27

Maar ook nie juis gesteld om vreeslik betyds te kom nie. ‘n Oud-kollega van die

uwe, wat op Parys grootgeword het, vertel dat oom Rons gewoonlik die kerk

ingekom het terwyl die gemeente hul eerste gesang aangehef het. Hy het dan

tussen die diakens gaan staan, en as klaar gesing is, saam met hulle gaan sit

asof hy maar die heel tyd daar was.

Maar hier teen die winter se kant, word die aanddienste ‘n halfuur vroeër geskuif.

Op die een of ander manier het oom Rons nie van dié betrokke jaar se

verskuiwing kennis geneem nie, of vergeet.

So was die gemeente besig met die slotsang, toe hoor hulle die bekende doef-

doef oudergewoonte aankom. Nie lank na die DKW sy laaste doef buite gedoef

het nie, stap oom Rons by die diakens in, en begin lekker saamsing. Klaar

gesing, gaan sit hy soos gebruiklik, maar die ander bly staan sodat die groete-

seën uitgespreek kon word.

Oom Rons was tot sy dood in 2001 baie ernstig met sy godsdiens. Sy

verassingsdiens is op sy geliefde Vleesbaai gehou, waar hy en sy vrou, Marie,

gaan aftree het.

Oom Rons was ook seker die mense met die ergste engtevrees wat ek ooit

geken het.

So erg, dat hy nooit sy voete in ‘n vliegtuig gesit het nie. By geleentheid, by

’n Geloftefees, het die mensegedrang hom glo so erg gevang dat hy op ‘n motor

geklim het.

Maar dié vliegtuig-vlieëry.

Hy was naderhand ‘n senior by die Universiteit Stellenbosch se administrasie, en

28

moes gereeld Johannesburg toe. Daarvoor is hy met ‘n vliegtuigkaartjie uitgereik,

en dié het hy net so gereeld gaan inruil, en dan met sy eie motor Johannesburg

toe gery.

Een keer, oppad terug Kaap toe, bly hy by my oor, en met dié dat omtrent al my

nabye familie terug Kaap toe getrek het, ry ek die volgende oggend saam.

Nou ja, oom Rons mag miskien nie gevlieg het nie, maar dit was nie uit vrees vir

spoed nie. Wat hy luglangs verbeur het, het hy redelik padlangs opgemaak.

Op die agterste sitplek was lekker yskoue vloeibare verversings, sommige met

nogal ‘n ligte skop in. Min of meer net die ding as ‘n mens die Karoo op die hitte

van die dag aandurf.

Net daar buite Laingsburg was die uwe juis besig om twee voorbeelde leeu-

plesier uit die koelsak op die agterste sitplek op te diep, toe die gevreesde tik-tik

onder die wiele gehoor word. Min of meer die noodwendige gevolg as die een

brandwag se stert, in plaas van waaksame oë, op die pad gerig is.

Nou ja, ‘n man kan nie juis onder daardie omstandighede met die koelsak se

inhoud in elke hand omdraai nie, en met koue, leë hande word omgevlieg, betyds

om te sien hoe die padvalk iewers vanuit die niet uit die plat Karoo te voorskyn

kom.

Oom Rons hou stil, en draai sy venster af, so al asof hy nou nie regtig ‘n idéé het

waarmee hy die verlore spietkop kan help nie.

“Meneer,” sê die spietkop na die beleefde oor en weer groete, “u het so

’n rapsie vinnig gery.”

“Werklik?” Oom Rons klink nogal verbaas oor hierdie mededeling.

29

“Ja, u het 136 kilometer per uur gery.”

“Werklik?!” Dié keer is oom Rons regtig baie verbaas. Sy toerspoed was ver bo

dié waarop hy gevang is.

Die boete het omtrent net mooi die verskil tussen wat hy op die vliegtuigkaartjie

uitgekry het, en die “besparing” op brandstofkoste, uitgewis.

Net mooi weer mooi op koers: “Herman, jy sê nie vir jou tannie Marie nie!”

Het ook nooit.

Oom Rons was ook maar ‘n platjie. Na hy sy eerste huis op Parys gekoop het,

kom kuier sy ma – my ouma – van Stellenbosch af. Hy gaan haal haar op die

stasie, en ry reguit na die heel kleinste, verwaarloosde huisie in Parys. Daar wil

ouma glad nie afklim nie.

Uit die mond van die suigeling...(Uit Die reine Waarheid en ander liegstories, www.eboeke.com )

My jongste seun is baie spesiaal. Ons weet nog nie vir seker wat hy makeer nie,

maar hy praat nog nie, en hy is in een van Bloemfontein se spesiale skole.

Hy het homself wel geleer om, vuil wysvingertjie voor die mond, toonloos te fluit.

Maar ons is baie lief vir dié kind van ons.

Soms, as hy so in die middel van die nag wakkerword en homself met sy eie

musiek begin vermaak, wens ‘n mens amper hy het nie geleer om te fluit nie.

30

Sy ouboet is egter ‘n regte babbelkous. Soms tot groot ergernis van grootmense,

wat haas nie ‘n gesprek kan voer sonder dat die kannetjie nie gereeld eiertjies lê

nie. Gewoonlik oor iets wat niks met die gesprek te make het nie, of as hy die kat

heeltemal aan die stert beet het.

Maar die Here kon nie ‘n beter ouboet vir ons spesiale kind gegee het nie, en ons

is ontsettend dankbaar daaroor.

Dis van so tandetellery dat hy so lekker in die slaggat getrap het.

Die kannetjie is mal daaroor om by sy oupa-hulle op die plaas te gaan kuier.

Daar, volgens homself, help hy kliphard met die boerdery. So het die steekvlieë

hom ‘n slag lelik by die lusernland laat deurloop.

Een keer kuier familie by Oupa-hulle. Die aand aan tafel, sit mannetjie soos

gewoonlik weer die grootmense se tande en tel.

Die gesprek handel oor die dertienjarige meisies wat nou so kompetisie vir

Bloemfontein se dames van die nag word.

Die goggas, verklaar die besoeker, skep vir die polisie vele probleme.

“Ja”, laat hoor die kannetjie ongevraag. “‘n Mens noem hulle steekvlieë”.

Hy was nog te jonk en onskuldig om te weet hoekom die grootmense so vreeslik

gelag het.

Ongelukkig sal die kinderlike onskuld nie vir altyd kan hou nie. In sy eie belang.

31

Toeriens in die nuusOns lees van, en beleef deesdae dikwels misdaad. ‘n Gebore Toerien het as

gevolg van misdaad ‘n erge nagmerrie beleef, al was sy ten tyde van die rooftog

meer as 400 kilometer daarvandaan.

‘n Klompie jare gelede haal Christine Terblanche28, gebore Toerien, die nuus “big

time.” Dis darem nie elke Suid-Afrikaner wat so skuif-skuif verby ‘n Turkse tronk

na Suid-Afrika gedeporteer word nie.

Só het die Volksblad destyds hieroor gerapporteer:

Nood-paspoort laat Bfn-vrou gestrand in vreemdeSobeth Bester‘n Bibliotekaris van die Technikon Vrystaat is Donderdag uit Turkye gedeporteer nadat die Departement vanBinnelandse Sake ‘n nood-paspoort - ‘n vel papier met al haar besonderhede op - aan haar uitgereik het.‘n Moeë en geskokte mev. Christine Terblanche (gebore Toerien) is terug in Bloemfontein nadat sy drie daeen twee nagte in dieselfde klere in lughawe-geboue deurgebring het. In dié tyd het sy nooit eens haarkleretas gesien nie.Die internasionale biblioteekkonferensie wat sy in die Oekraïne moes bywoon, en waarvoor duisende randese uitgawes aangegaan is, is vir haar van die baan.Mev. Terblanche van Bloemfontein se paspoort is Woensdag 22 Mei in Johannesburg gesteel toe rowers ‘nkoeriersak met 100 paspoorte geroof het.“Ek het Donderdag 23 Mei om ‘n nood-paspoort aansoek gedoen en moes weer visums na Griekeland enOekraïne kry. Die Griekse ambassade het ‘n visum geweier, omdat die nood-paspoort net ‘n vel papier was.Die Oekraïne het dit aanvaar, sê sy.Mev. Terblanche het Woensdagaand tot in Athene gevlieg en Donderdagoggend na Istanboel in Turkye. Dielughawe-personeel in Istanboel het summier geweier om die nood-paspoort te aanvaar en haar toe te laatom na die Oekraïne te vlieg. Mev. Terblanche het vergeefs verduidelik dat dit ‘n geldige dokument is.Die lughawe-personeel het geweier dat die Suid-Afrikaanse ambassadeur, mnr. Riaan Eksteen, of diekonsulaat bel, en haar na Athene gedeporteer. Die vliegtuig is selfs daarvoor met ‘n halfuur vertraag.“Terug in Athene het ek vreeslik begin bel en mnr. Eksteen in Istanboel die hande gekry. Hy het die Suid-Afrikaanse ambassade in Athene laat weet. Hulle het probeer om vir my ‘n ander paspoort te maak, maar ekhet nie foto’s gehad nie.“Ek mag nie die lughawe-gebou verlaat het om foto’s te laat neem nie. Hulle kon ook nie ‘n fotograaf kry omlughawe toe te gaan nie. Ek was soos ‘n gevangene.”Twee vroue van die ambassade het vyf ure lank met die lughawe-personeel onderhandel om mev.Terblanche toe te laat om Donderdagaand in ‘n hotel te gaan slaap. Teen 22:30 het hulle ingestem en sykon met ‘n tydelike permit vier ure in ‘n hotel gaan slaap. Vrydag om 05:00 moes sy terug na die lughaweom ‘n vliegtuig na Suid-Afrika te haal.“Ek blameer die Regering vir die hele dilemma. Hulle het op 23 Mei op die sogenaamde nood-paspoortebesluit. Oorsese lande het nie daarvan geweet nie en dit nog nooit gesien nie. Hulle aanvaar dit glad nie.“Dit is ‘n wonderlike geleentheid wat daarmee heen is. Die Technikon het vir alles betaal. Dieorganiseerders het vreeslik moeite gedoen om my met die reëlings te help. Vir die vlug van Istanboel na dieOekraïne moes betaal word, al het ek dit nie onderneem nie.”

28 b4c8d13e2f1 (p75)

32

Die hele drama net omdat haar paspoort gesteel is voordat sy dit nog gekry het.

Sy is egter nie die enigste Toerien wat onder die land se misdaadgolf deurgeloop

het nie. Die volgende berig het in 1994 in Beeld verskyn:

R1 50 000 in drankwinkel geroofElise Tempelhoff

PIETERSBURG. Die bestuurder van 'n drankwinkel en sy twee werknemers is gister vroegoggend opPotgietersrus deur vier rowers oorval en van R150 000 beroof. Mnr. Melt Jakobus Toerien (27), bestuurdervan WN-kelders in Voortrekkerweg, Potgietersrus, en sy twee winkel-assistente, mev. J.J.F. Hills en mnr.Piet Tuanz, het gisteroggend omstreeks sewe-uur die kluis in die drankwinkel oopgesluit toe die gewapendemans hulle oorval het. Die rowers het mnre. Toerien en Tuanz en mev. Hills gedwing om plat op die vloer telê terwyl hulle die kontant in 'n sak gepak het.

Nog ‘n Toerien is in 2002 onregstreeks in verband met ‘n misdaad gebring. Die

Burger van 7 Augustus berig soos volg oor ‘n saak wat nasionaal die aandag

getrek het.

Vrou van OL-pikkewynslagting op parool vrygelaatDEON VAN DER MERWE

OOS-LONDEN. Francina (Meraai) Minnie, die 18-jarige vrou wat tronkstraf uitgedien het weens haaraandeel in die gru-voorval verlede jaar by die oseanarium hier waarin nege pikkewyne, twee pelikane entwee malgasse doodgemaak is, is op parool vrygelaat.

Minnie het destyds skuld beken op die aanklagte teen haar, en sy is ses maande tronkstraf opgelê watvoorwaardelik opgeskort is. Sy is beveel om etlike honderde ure gemeenskapsdiens by die oseanarium teverrig, maar het nie dié voorwaarde nagekom nie.

Dit was juis omdat sy versuim het om haar gemeenskapsdiens-verpligtinge na te kom dat Minnie vroeërvanjaar opgesluit is. Minnie is Maandag ná drie maande in aanhouding vrygelaat. Haar parooltydperkverstryk op 5 November.

Die aanval op die seevoëls het wêreldwyd voorblaaie gehaal.

Hoewel die tenger meisie sover alleen die skuld dra vir die voorval, gaan die polisie se ondersoek nameelopers steeds voort.

Minnie se verloofde, mnr. Lewies Toerien, wat haar saam met haar ouers buite die gevangenis ingewag het,het gesê ``sy het nou haar skuld aan die gemeenskap betaal''.

33

InsidenteBy my pa, Jan, het ons dikwels gehoor hoe hulle in hul jong dae slingervel

gegooi het. Dit was, soos ons verstaan het, hul “ketties.” Ons kinders het self van

kleintyd af ketties gehad. Maar by geleentheid maak my broer, Nico, toe seker

nog in die laerskool, ‘n slingervel.

Op ‘n dag staan ek en hy voor ons strandhuis by Kleinbrakrivier en kyk of ons

met dié slingervel dalk ‘n klippie tot in die see kan gooi. Die see is bitter ver,

maar die groot skuifdeure van die strandhuis agter ons, nié. By nabetragting, dit

was glad nie ‘n slim plan vir ons onge-oefendes om daar te staan en slingervel

gooi nie.

Hier kom my pa op ons af. Terstond wil hy ook ‘n gooi inkry. Gedagtig daaraan

dat hy die ekspert is, oorhandig ons gou die slingervel. Hy sit die klip in, en toe

hy die slingervel begin swaai, toe wéét ons hy is beslis ‘n ekspert. Hy slinger dit

nie soos ons vertikaal nie, maar amper horisontaal. Dit sjoer-sjoer, en die een tou

word laat los. Nico en ek kyk see se kant toe – daai klip gaan beslis die see haal!

Nou moet ek dit van my pa sê. Hy sou veel liewer die klip deur sy eie skuifdeur

se groot ruit wou jaag as deur die kleinste venstertjie van die bure se huis. Maar

toe ons tiengeling agter ons hoor, was dit inderdaad die kleinste ruitjie van die

bure.

Al was die bure in daardie stadium by hul huis in Pretoria, is die nuwe ruitjie nog

dieselfde dag ingesit.

Kleintyd ry ek, Nico en ons suster Martlie saam met tannie SC. Ons het pas van

hierdie sjokolade medaljons gekry wat in die goue foelie toegedraai is. Dié hang

aan kettinkies om ons nekke.

34

In haar tru-spieëltjie sien tannie SC hoe Nico met die medaljon speel. Kort-kort is

dit, foelie en al, ook in sy mond.

Tannie SC moet ‘n paar draaie trotseer. Skielik is dit doodstil agter haar. Tannie

SC kyk in die truspieëltjie. Nico sit grootoog, die medaljon weg!

“Waar is die medalje?” vra sy benoud. Nico wys met sy wysvinger op sy bors.

Benoud bring tannie SC die motor tot stilstand, en pluk Nico uit die kar. Sonder

seremonie gryp sy hom aan die voete en tel hom onderstebo op en begin skud.

Daar val die medaljon voor by sy hemp uit!

Hy hét mos gewys presies waar dit is.

Oom Herman Toerien, ‘n neef van my pa, was ‘n onderwyser op Hertzogville.

Ons het in daardie stadium in Stellenbosch gewoon, en het dus nie eintlik

gereelde kontak met dié familie gehad nie.

By geleentheid is ons as kleingoed wel saam met pa en ma by Oom Herman-

hulle. Tannie Iris het in daardie stadium ‘n winkeltjie gehad, en dié winkeltjie was

propvol lekkergoed.

Ons kleingoed kon nie daaroor kom nie dat al daardie lekkergoed alles die tannie

s’n is. Nico was toe nog maar bitter klein. So op ma se arm het hy die lekkergoed

betrag, en met sy tong al om sy lippe gelek. Maar omdat hy pas tevore nog buite

gespeel het, was sy gesig vol stof. Hy was glo ‘n spektakel – die vuil gesiggie

met die deel om sy mond so silwerskoon gelek.

35

Porterville is sekerlik die dorp met die meeste Toeriens, of altans, die grootste

persentasie van sy inwoners wat Toerien as van het.

Tant Katie, lankal nie meer met ons nie, was ook ‘n nooi van Porterville, en kon

volgens tannie SC die kostelikste staaltjies vertel. Hier volg een:

Met 1931 se Groot Griep is Porterville ook nie uitgespaar nie. Trouens, so erg

het die dorp deurgeloop dat daar naderhand nie regtig meer gesonde mense was

wat kon hand bysit om die dooies by die huise te gaan haal nie.

Naderhand het ‘n bruin man die onaangename werk gehad om met ‘n wa om te

gaan, en griepslagoffers by hul huise te gaan oplaai. Of hy sommer ook die

begrawewerk gedoen het, is nie seker nie, maar hy het nietemin ‘n graaf by hom

gehad.

Eendag, na hy al ‘n paar oorledenes bymekaar gemaak het, kom een van die

griepslagoffers agter op die wa by. Toe hy bykom, en besef hy word

begraafplaas toe aangery, staan die geselskap agter op die wa hom glad nie aan

nie. Hy vloog op, spring van die wa af, en lê die rieme neer.

Die wadrywer gaan leuen so moedeloos oor die graaf, en bulder agter die

voortvlugtige “afgestorwene” aan:

“Ja, nou kan jy self sien hoe jy nou begrawe kom!”

Na ‘n knie-operasie word ek op die trollie by die teater uitgestoot net toe ‘n teater

langsaan se teaterpersoneel ook na ‘n operasie in die gesamentlike portaal

uitstoot. Onbewus daarvan dat my knie onder spinale verdowing geopereer is, en

ek dus wawyd wakker was, kom een van die teatersusters van die ander teater,

en trek liggies met haar hand oor my gesig:

36

“Haai kyk, bruin hare, swart wenkbroue, rooi baard,” sê sy. Ek glimlag breed en

sy steier met skok op haar gesig uit die gesigsveld uit.

My broer Nico was maar vier jaar oud toe ons vir ‘n jaar in die VSA gewoon het

terwyl my pa aan die Universiteit van Syracuse navorsing gedoen het. Van

Engels het Nico aan die begin nie veel geweet nie, maar hy was gans te veel van

‘n sosiale skepsel om hom hierdeur te laat afsit.

My ma hoor by geleentheid ‘n groot geraas buite, en kyk by die venster uit. My

broer kom, stok omhoog die straat afgehardloop, met ‘n gillende lot klein

Yankees wat slaafs agter hom aanhardloop. “Olôg! (oorlog)” gil hy. “Olôg!” gil sy

maatjies agterna.

Wel, as ‘n mens nou nie Engels magtig is nie, dan leer ‘n mens maar die

Yankee-maatjies Afrikaans.

Die verhale van Trompie Toerien mag moontlik fiktief wees, maarhierdie staaltjie is die reine waarheid.

'n Aantal jare gelede tree die liedjieboer, Anton Goosen, in 'n winkelsentrum in

Bloemfontein op. Van sy liedjies wat destyds baie gewild was, was Byeboerwa

en...Trompie.

'n Skare kleingoed staan om Anton en beleef die oomblik saam met hul groot

held.

Toe "Trompie" aan die beurt kom, span Anton met een van die kleingoed, 'n

regte klein haasbekmeisie, saam. Die Liedjieboer sing: "Trompie..ee!" Dan hou

hy die mikrofoon voor die meisietjie, en sy sing uit volle bors: "...en die

Bliksembende!"

37

Weer probeer die liedjieboer: "Trompie..e..ee!" Die mikrofoon word weer voor die

meisietjie gehou, wie se ma skynbaar nie intussen op "Boksombende" kon kom

en reghelp nie, en weer laat waai sy met die haasbekkie: "...en die

Bliksembende!"

Nou ja, teen dié tyd is die omstanders al so aan die lag, dat Anton maar self

verder sy eie singwerk moes doen. Dis mos waarvoor hy betaal is, allawêreld.

As dit by rugby kom, is Suid-Afrikaners maar erg verdeeld. Alle Toeriens is ook

nie ondersteuners van dieselfde span nie.

By geleentheid het ek (Vrystaatondersteuner) en oom Rons (WP-ondersteuner)

woorde oor wie se span nou eintlik die beste is. (In daardie stadium het iets soos

13 oud-Vrystaters vir die WP uitgedraf).

‘n Ruk later klop die WP die Vrystaat. “Uit die bloute” bel oom Rons my, en

sommer gou kom die ware rede vir sy ongewone oproep na vore – wat dink ek

van die afgelope wedstryd? Ek gee toe die WP was die beste span op die dag se

spel.

Maar die Vrystaat het maar die vuil nuk gehad om in die ligabepalings teen die

WP vas te val, en dan, wanneer dit saak maak, die WP in die later rondtes af te

stof. Dit was byvoorbeeld ook die geval toe die Vrystaat die een en enigste keer

die Curriebeker gewen het. Die WP goed afgeransel, nadat die WP vroeër in die

seisoen die Vrystaat twee keer getroef het.

Seker net ‘n week of twee na oom Rons se oproep maak die Vrystaat toe weer

so, en die uwe bel oom Rons om te verneem wat hy van die laaste wedstryd

gedink het. Dit was die laaste keer dat sulke oproepe gewissel is.

38

(Wyle oom Rons se dogter Ibeth, en haar man Johan Engelbrecht, is beide

direkteure van Vodacom. Vodacom is die hoofborg van die Vrystaatse Cheetahs,

en die bekende Vrystaatstadion is nou Vodacompark. Ibeth en Johan verseker

my egter hulle is vurige WP-ondersteuners).

Na heelwat wik en weeg het ek tog besluit om ‘n aparte insetsel oor ons gesin se

jaar in die VSA te skryf, waaraan ek reeds hierbo geraak-raak het. My besluit is

geneem na e-pos korrespondensie met Ernst Hochapfel, nou van Kanada, maar

voorheen van Suid-Afrika. Hy het heelwat van die plekke geïdentifiseer en

beskryf wat ek, as destydse sewejarige, maar vaagweg kan onthou.

Ons het in die Noordelike winter in die VSA aangeland, en weer vertrek. Destyds

nog per boot, en so warm soos New York kan raak, so ge-ys kan die hawe in die

winter wees.

Maar die somervakansie is die Amerikaners se lang vakansie, en my pa wil die

meeste van die geleentheid maak. Ons word in die motor, ‘n Dodge Lancer,

geboender, en ons pak van Syracuse in die staat New York die lang pad na die

weskus aan. Die VSA is groot, en die Dodge het die myle gevreet. Maar al het pa

hoe vinnig gery, dit het lank sit agterin die motor gekos, en drie klein kindertjies

kan erg opgeskeep raak.

Dit sal ook nie lank wees nie, dan begin die gewone prosedure. Nico werk my

met die elmboog in die ribbes, en ek laat loop met ‘n opstopper. Dan huil hy, en

soms baklei ons. Martlie was maar twee, en kon die gevegte eintlik maar net

grootoog aankyk.

Tyd vir stilhou en die vrede herstel is daar ook nie. So nou en dan, sommer so in

die ry, sal ‘n plathand oorkom en iets tref.

39

By geleentheid, goed aan die baklei, wys my ma ons op wat in ‘n motor voor ons

aan die gang is. ‘n Boetie en sussie is besig om lustig die appels te swaai.

Sommer dadelik is die eie bakleiery vergete, en ons leun oor die rugleunings van

ma en pa soos ons behoorlik “fliek” kyk. Baie ver gaan dit so. Maar uiteindelik

draai die vegtendes voor se pa iewers af, en die vertoning is iets van die verlede.

Nie lank nie, toe kom die elmboog weer.

So iewers, voortsnellend, gryp Nico ‘n karretjie van my en slinger dit by die

venster uit. Stilhou teen daardie spoed is buite die kwessie, en Nico doen ewe

rustig aan die hand dat ons die karretjie met die terugkomslag kan kom haal. Op

die een of ander wyse het dit nie voorheen tot hom geregistreer dat ons met ‘n

ander pad gaan terugkeer nie.

Iets wat baie van dié rit uitstaan, is die besoek aan die Yellow Stonepark. Hier

het ons in ‘n tent geslaap, wat maar half onrustig kom wees as die groot bere

snags kom aas het. Een is juis in ‘n vanghok gevang, en ver weggeneem. Die

arme beer het so hartseer gelyk, ek voel nou nog jammer vir hom.

Yellow Stone is egter veral bekend vir sy geysers, met “Old faithful” seker die

bekendste. Daar is egter ook baie poele met warm water wat erg na swael en

salpeter ruik. Dit het destyds ‘n groot indruk op my gemaak dat die hel juis in die

VSA so naby aan die oppervlak sou wees. Het vermoedelik iets te make gehad

met die baie Engelspratery.

Ons was ook by Mount Rushmore waar vier Amerikaanse presidente se koppe

uit graniet gebeitel is – reusagtig groot. Ook by die Dinosaur National Park in

Colorado waar reuse dinosaurusbene uit ‘n koppie gebeitel word. Die ganse

projek is deesdae onder glas. In ‘n klein dorpie het ons by ons buurvrou van

Stellenbosch se ma tuisgegaan. Wat ek van die dorpie onthou is die stoomtrein

wat gereeld deur die dorpie geloop het, en ‘n klok wat lui, in plaas van ‘n fluit wat

blaas. Hier het ek ook met neute soos okkerneute te make gekry wat aan bosse,

40

amper soos braambosse, gegroei het. Ons verste punt op dié reis was Seatle,

waar die “Frasier-reeks” afspeel. Iewers met die terugkomslag het ons ook in die

soutmeer van Salt Lake City geswem. Wat ek onthou is dat ek te maer was om

te dryf, soos wat ‘n mens veronderstel is om te maak.

Toeriens se paaie kruis nie net met pikkewyne nie. Ander diere het Toeriens ook

al in die koerant laat beland. Die volgende beriggie kom uit Beeld van 14 Maart

1995.

Ontsnapte, mak aap val onderwyseres aan Ben Pretorius

'n ONTSNAPTE, mak aap het gister 'n onderwyseres aangeval, haar herhaaldelik aan die bene gebyt totdatdie bloed geloop het en toe op haar kop gespring en vasgeklou vir al wat hy werd is.Mev. Liesl Toerien (26) is laat gistermiddag in 'n hospitaal op Tzaneen geopereer nadat die uitgegroei deaap diep bytmerke met sy slagtande in haar bene gelos het. Haar man, mnr. Hein Toerien (27), 'nonderwyser aan die Laerskool Tzaneen, het gesê sy vrou het in die rigting van die Laerskool Unicorn sekantore gestap toe die aap haar skielik van agter bygedam het. Mev. Toerien is 'n onderwyser aan dié laerskool.''Sy het die aap probeer afskop, maar hy het haar venynig herhaalde kere gebyt dat die bloed loop. Toe hethy op haar kop gespring en vasgeklou.''Liesl het hom probeer afklap en toe byt hy haar boonop aan die hand. Gelukkig was dit darem nie te ergnie. Toe het hy afgespring.''Mnr. Toerien het gesê net nadat noodpersoneel sy vrou in die ambulans gelaai het, het die aap dit weernaby die skool se kantore gewaag. Mnr. Zeke Weaver, skoolhoof, wou eers die aap skiet omdat dit moontlikhondsdol kon wees. '' 'n Vreemde man het egter die aap met 'n piesang uit die boom voor die kantoor gelok,hom gevang en in 'n hok gesit. Die aap het blykbaar uit die navorsingsinstituut langs die skool ontsnap.''

Nog ‘n voorval van Toeriens en dieremaniere het in 1990 dieselfde omgewing

afgespeel.

Seekoeie maak moles op landgoedVan Sarel van der Walt

DUIVELSKLOOF. - ''Het jy 'n gróót dier op jou pad gekry?'' wou Peter Mashala (41) se kollega grootoog enso in die draf van hom weet. Peter wou nog ''nee'' antwoord toe hy die seekoei ''met 'n groot spoed'' op hullesien afstorm. Met '' 'n groot spoed'' is hy en sy kollega by die Westfalia-landgoed teen 'n grondwal uit omvan die verwoede dier weg te kom.Die einste seekoei en sy makkers wat Peter-hulle gejaag het, besorg die landgoed hoofbrekens. Dielandgoed, wat behoort aan 'n stigting wat deur die befaamde filantroop dr. Hans Merensky nagelaat is, is

41

dringend op soek na iemand wat die stuk of ses seekoeie in die Merensky-dam wil vang enhervestig. Die landgoed se bestuur meen die seekoeie hou 'n gevaar in vir die sowat 800 werkers.''Ons wil die seekoeie beslis nie skiet nie - daaraan dink ons nie eens nie,'' sê mnr. Jan Toerien,hoofbestuurder. ''Ons soek iemand wat hulle wil kom haal en elders hervestig.'' As 'n lid van die Merensky-stigting is die pragtige landgoed nou betrokke by natuurbewaring.Volgens mnr. Toerien is daar gedurende die wintermaande heelparty werkers wat snags besproeiingswerkin die boorde doen. ''Hul veiligheid is ons eerste voorkeur. Ons het al heelparty klagtes van die werkersontvang.''Peter, wat al twaalf jaar lank op die landgoed werk waar daar onder meer met avokado's, lietsjies en teegeboer word, sê hy is daarvan oortuig die seekoeie hou nie van die werkers se rooi oorpakke nie. ''Hulledink seker ons soek moeilikheid!'' sê hy met 'n groot glimlag.'n Navorser, mnr. Steve Oosthuyze (29), en 'n kollega, mnr. Dave Farrall, het onlangs vanuit 'n roeiboot opdie dam gehengel toe drie seekoeie skaars 30 m van hulle die water inplons en in hul rigting swem. Mnre.Oosthuyze en Farrall het hulle so gou moontlik uit die voete (of liewer water!) probeer maak en weggeroei.Volgens mnr. Toerien is daar elke jaar teen September seekoeie in die dam, maar hulle vertoef gewoonliknet tydelik. Dié keer lyk dit of hulle gekom het om te bly. Mnr. Toerien vermoed die seekoeie het met dieLetabarivier langs na die landgoed gekom.

In 'n koerantberig oor MC Toerien en sy vrou Nita se sending-herinneringe in

Malawi (verderaan in hierdie bundel), meld Oom MC dat hy by geleentheid by

Nasionale Intelligensie gewerk het. Die uwe was 'n tydgenoot daar, en so ook

Blou Willem Theron, die man wat elders in dié bundel so lekker in sy rubrieke

Blouwillemmaandag (Beeld) en Goeie Môre Volksblad) oor Trompie Toerien

skryf.

Dit was destyds praktyk by NI om nuwelinge 'n poets te bak. Met die een nuwe

"inname" word die nuwelinge eers reguit na 'n sowat drie maande kursus

gestuur. Ons hoor toe al van die wie van die nuwelinge wat na ons afdeling

oppad is. Dit sluit onder andere Tukkies se vorige jaar se trompoppie-leidster is,

en 'n briljante knaap van Kovsies. Dié was so te sê klaar met sy

meestersverhandeling.

By geleentheid, tydens die kursus, ontmoet ons hulle ook. Die drie maande bied

ook afdoende geleentheid om 'n poets voor te berei. Die slimme s'n moet slim

uitgedink word.

Die groot dag breek aan, en die nuwelinge meld by ons afdeling aan.

'n dag of wat later is dit 1 April. Die regte datum en dag vir 'n poets. Terselfdertyd

42

wil ons kyk hoe volleerd die slimme van die kursus af gekom het. Juis op daardie

dag, gedateer 1 April, kry hy 'n brief waarop een van ons dames die destydse

direkteur-generaal, dr. Neil Barnard, se handtekening perfek nagemaak het.

Die outjie word met ingang 1 Mei "na ons kantoor in Saudi-Arabië" verplaas. Op

15 Mei, so het ons verneem, moet hy sy finale skripsie indien. Die enigste

persoon met wie hy hierdie uiters geheime brief mag bespreek, is Blou Willem

Theron, 'n vloer bo ons.

Toe die man die brief kry, was ek en Willem egter by 'n vergadering.

Toe ons terugkom, verneem ons die arme slagoffer het al 'n voetpaadjie op die

brandtrappe uitgehardloop soos hy kort-kort gaan kyk het of Blou Willem al terug

op kantoor was. Uit die kursus moes hy darem kon agterkom NI sal nie kantore

in die buiteland hê nie, en allermins in Saudi-Arabië. Toe die nuus gebreek word

dat dit net 'n poets was, loop die mannetjie van kantoor tot kantoor en lig elkeen

in dat hy hulle gaan terugkry. En hy het ook. Behalwe vir my.

Ek het sit en werk, maar die geskuifel gehoor. Kyk toe en sien dit is 'n plastiese

bottel (nie van die twee liter Coke-tipes nie - dis te gevaarlik) met water en droë

ys in. Die prinsiep is dat die droë ys in gas omsit en uiteindelik die bottel laat

bars. Die water in die bottel spat die slagoffer dan nat. Gedagtig dat die

trompoppie-leidster nog nie "gedoop" is nie, neem ek die boks met die bottel, en

druk dit by haar kantoor in, en hou die handvatsel dat sy nie kan uitkom nie.

Oomblikke later is daar 'n dowwe slag binne, en toe sy uitkom, blyk dit sy is

letterlik gedoop.

Die een wat die ergste onder die "terugkry-poetse" deurgeloop het, was Dirk, ons

klerk. Dirk se kantoor was terselfdertyd 'n stoor. Hy het buitemuurs by Tukkies

geswot, en flank vir die Tukkies gespeel. Destyds het die blikkies-koeldranke

mode geword, en bekend gestaan as "Groovy."

43

Ons man in Saudi-Arabië neem so 'n groovy blikkie, en stop dit deur die gaatjie

vol gesnipperde papier. Dié steek hy aan die brand, en druk dit een middag in

Dirk se kantoor na hy weg is rugby-oefening. Maande later, bottels verfrissers

uitgespuit in die kantoor of te not, het die kantoor steeds "onvars" geruik.

Nie heeltemal ‘n staaltjie nie, maar ‘n Toerien is ook in mediese verband betrek

by ‘n vaderskapseis teen die destydse presidensiële woordvoerder, mnr. Parks

Mankahlana. Mnr. Mankalhana is ondertussen aan “armoede” dood.

Uit Beeld, Dinsdag 18 Julie 2000 lees ons:

Nelspruit. Mnr. Parks Mankahlana, presidensiële woordvoerder, sal binne ses tot agt weke weet of hy diepa is van 'n agtjarige seun, wie se ma onderhoud van hom eis.Mankahlana, die seun en sy ma het gisteroggend bloed laat trek vir 'n vaderskaptoets by patoloë inNelspruit. Dr. David Toerien, 'n patoloog, het bevestig dat al drie partye gisteroggend om tienuur daar was.Die prosedure het sowat vyftien minute geduur.Mankahlana het op die vaderskaptoets aangedring nadat die kind se ma, me. Thalitha Mthethwa, homverlede maand vir onderhoud in die onderhoudshof in KaBokweni gedagvaar het.Die bloedtoets sou aanvanklik verlede Maandag plaasvind, maar is uitgestel omdat Mankahlana pres.Thabo Mbeki op 'n oorsese besoek moes vergesel. Mthethwa, 'n onderwyseres, beweer sy en Mankahlanahet vroeër twee jaar saamgebly in KaNyamazane naby Nelspruit voordat Mankahlana in 1990Johannesburg toe verhuis het.

5. Die geweer

Een van die interessanthede uit die stamboek is ‘n vermelding van ‘n geweer uit

die Anglo-Boere-oorlog wat in die National Army Museum uitgestal word.

Volgens die museum het die geweer, aldus ‘n plaatjie daarop aangebring, aan

ene F.S. Toerien behoort. Dié Mauser is volgens dokumentasie oorspronklik deur

pres. Paul Kruger aan een van sy bevelvoerders gegee. Barend Toerien kom in

die geslagsregister tot die gevolgtrekking dat dit wat vir ‘n “F” op die plaatjie

44

aangesien is, ook ‘n “J” kan wees, en dat die geweer in werklikheid aan

Johannes Stephanus Toerien29 kon behoort het.

Ons het die gefotostateerde afdruk

van die naamplaatjie in die stam-

register in die skandeerder geplaas,

en gekalibreer dat dit klap om te kyk

of die eerste voorletter nie bo alle

twyfel vasgestel kan word nie. Dié

letter blyk egter onherstelbaar

beskadig te wees. Boonop lyk die

tweede letter na die skoonmaakproses eerder soos ‘n “P”, en die eerste na ‘n

“G.” Geen G.P. Toerien wat min of meer met die Anglo-Boere-oorlog in verband

gebring kan word, word egter in die stamregister aangetref nie. Pogings word

aangewend om ‘n oorspronklike skandering van die foto te bekom. In die

verband is die volgende e-pos uit Londen gekry:

Dear Mr ToerienEnquiry: Mauser rifleThank you for your enquiry concerning the Mauser rifle in our Collection, which is marked to a member ofyour family.The rifle, (NAM. 1962-03-22: 1), has a white metal plate inset in the stock, which is inscribed 'J. S. Toerien'.During the Boer War the rifle was captured at Vrede in the Orange Free State and given to J S Toerien byKruger. It was manufactured by Deutsche Waffen and Munitionsfrabriken, Berlin.I regret that we cannot send a scanned reproduction image of this object to you. However, if you would likea copy photograph, for which there would be no charge, please contact Christina La Torre in theDepartment of Photography by email to photo@national-army-museum.ac.uk or by telephone on 020 77300717 ext. 2324.I hope this is of assistance.Yours sincerelySara JonesDepartment of Weapons, Equipment and Vehicles

Hoewel die foto beloof is, het dit nie gerealiseer nie.

29 b4cd7, p. 20

45

6. Bekende Toeriens

In hierdie hoofstuk word swaar geleun op koerantberigte en –artikels. Kostelike

artikels word dus met die vergunning van Nasionale Pers in hierdie bundel

oorgeneem, en volle erkenning word aan Nasionale Pers en die betrokke

artikelskrywers gegee. Hierdie hoofstuk gee nie voor dat dit reg laat geskied aan

die lys van bekende Toeriens nie. Ander bekendes, soos, MC, Francois, Mario,

Ludolf en Blake Toerien word in hoofstukke behandel wat handel oor talente wat

hulle die beste beskryf.

Heine ToerienSpektrum sommer windmakerig deur Philippa BreytenbachDatum: 931007BEELDRubriek: Van FM tot Kortgolf'n Nuwe program wat 'n mens terugneem na die verre verlede, is Heine Toerien se Buurtwag. Baie van diehedendaagse luisteraars sal glad nie kan onthou nie dat daar toeka se dae so 'n program soos DieMielieblaarklub was, waarin oom Merten en sy handlangers volksake bespreek het en probleme opgeloshet. Dit was een van die gewildste Saterdagaandprogramme en saam met oom Kaspaas het dit luisteraarsvoor die radio gehou.Nou het ons Buurtwag, wat op bykans dieselfde resep werk. Heine Toerien, wat in die verlede sulkekomiese programme soos Bog met Bloumaandag en Stadig oor die klippe versorg het, is die skrywer vandie teks, en komende Maandagaand sal Buurtwag (19:15) ook met 'n kenwysie spog wat hy geskryf het. Dieprogram word Saterdae om 19:45 herhaal.Die karakters in Buurtwag is oom Louw (Louis van Niekerk), 'n besadigde en bejaarde ou oom in wie sesitkamer die gesprekke plaasvind, en wat probeer om water op die vure te gooi, en John is 'n ''mekaniek''(Lochner de Kock) wie se Afrikaans almal pynig. Dan is daar Adam (Francois Stemmet) wie se politiek ver-regs is; en Don Lamprecht is Simon, 'n digter wat bitter graag sy kennis van die Franse taal ten toon stel.Die program bly by die nuusgebeure in die land, en daar is meer as genoeg nuus - goed en sleg - watruimte bied om mense op te stuur en met dinge te hekel. Daar was nou wel 'n klagte dat Buurtwag teenvroue diskrimineer omdat daar nie 'n vroulike karakter in die program is nie, maar hoekom moet daar eenwees? Netnou neem sy die gesprek oor en dan sit die manne met 'n mond vol tande.

****************By geleentheid deel Heine sy kennis in ‘n brief in Beeld met sy medemens – die

Springbokke se oorwinning in die Wêreldbeker toe nog vars – die vergelyking

waarna hy verwys, vir die jonger garde minder vars in die geheue:

46

Bokke se 2 Joodse gelukbringersDatum: 950628HEINE TOERIEN, Montgomery Park, skryf:DIT is 'n interessante feit dat met die twee toetse waarin die Springbokke 'n wentotaal van 15 punte teen dieAll Blacks met die skoen aangeteken het, slegs 'n enkele spanlid 'n ''Joodse gelukbringer'' vir al hierdiepunte verantwoordelik was.Joel Stransky se drie strafskoppe en twee skepdoele sal nog lank in die geheue bly. In 1949 op Nuwelandwas dit Okey Geffin wat met vyf strafskoppe gesorg het dat ons met 15/11 teen Fred Allen se span gewenhet.In 1976 het SA ook 15 wenpunte teen Nieu-Seeland op die telbord geplaas maar dit het uit meer as netskoppe bestaan. Op Nuweland was die telling 15/10 en op Ellispark 'n naelbyt 15/14.

Heelwat van Heine se karaktereienskappe, soos sy humorsin, blyk uit die

volgende berig in 1994, waarvan ‘n gedeelte hier geplaas word – van daar die

nie-toepaslike opskrif:

Al meer swart Afrikaanssprekendes op ASPhillippa BreytenbachRubriek: Van FM tot kortgolfSondagmiddag is Hein Toerien se radiodrama Die donkie op Afrikaans Stereo uitgesaai. Dit was nou regtigprettig. Toerien is 'n humoris wat 'n lang pad met vermaakprogramme oor die radio geloop het dink maaraan sy Bog met Bloumaandag en sy talle sketse.En vermaak was dit gewis. Dit het alles gegaan oor 'n donkie wat een van die wagte van 'n president (in 'nLatynse land) aan die skouer gebyt het. Die wag het só groot geskrik dat hy die president in die skouergeskiet het. En toe gee dit 'n hofsaak af.Watter chaos was dit nie. Die regter, die aanklaer en almal wat met die hofsaak te doene gehad het, hetmeer in mekaar se wel en wee belang gestel as wat met die president en die wag gebeur het.Luisteraars kon gewis hiermee identifiseer, want só maak ons mos ook: voordat ons by die kern van diesaak kom, moet ons eers oor koeitjies en kalfies gesels en familie uitlê.” (Heine se naam is dikwelsdeur onkundiges as “Hein” geskryf, en heelwat verwysings na hom in dieelektroniese rekords kom onder hierdie naam voor).

Heine se dood het ook nie ongesiens verbygegaan nie, en die volgende berig

hieroor het in die Volksblad, uit die provinsie waar hy sy jong lewensjare

deurgebring het, verskyn:

Volksblad 2 September 1998“HeengegaanMnr. Heine Toerien (71), een van die ``groot geeste in Afrikaans'' by die SAUK, is ná 'n kort siekte aanhartversaking oorlede. Toerien was vir 24 jaar lank aan die destydse SAUK verbonde. Toerien is inKroonstad gebore. Hy het aan die Universiteit van Stellenbosch gestudeer en sy loopbaan begin as dosent

47

in Grieks en Latyn aan die Vrystaatse Universiteit. Hy word deur sy vrou, Stephanie, vier kinders en vyfkleinkinders oorleef. Hy word Vrydagmiddag in Johannesburg begrawe.”

Die koerantberigte vertel egter nie die interessanthede wat my pa van oom Heine

vertel het nie, en slegs enkele aspekte daarvan word ook in die stamregister

uitgelig. My pa het vertel dat toe oom Heine se ouer boet, Franz (die een van die

maanrots-faam) skool toe is, gaan pa Frank na die juffrou en vra of Heine nie

maar ook kan inval nie. Al speel hy net eenkant met klei.

Met Oom Frank die skoolhoof, het die juffrou ook nie juis kans om nee te sê nie.

Die einde van die jaar sê die juffrou, nee, Heine moet saam aangaan. Hy het net

so goed, indien nie beter nie, as die res van die klas gevaar.

Die uiteinde was ‘n jong Heine van 19 jaar oud met ‘n MA in Grieks.

Heine was in ‘n stadium ook direkteur van die Johannesburgse eeufees.

By geleentheid, toe nog ‘n werknemer van die destydse SAUK, is Heine vir ‘n

jaar na Malawi gestuur om te help met die vestiging van die Malawi Broadcasting

Corporation.

Oom Heine is een van daardie mense wat ek regtig hoop andere, wat hom beter

as ek geken het, mildelik sal byvoeg vir later aanvullings van hierdie bundel.

Barend Toerien‘n Onlangse artikel in Rapport lees soos volg:

Die Bul van Porterville is nog lank nie uitgebrulDEUR ERNS GRUNDLING

Die tagtigjarige Afrikaanse digter "Barend" "Toerien", wat al dekades lank in Maryland, Amerika, woon, istans vir 'n paar maande in Suid-Afrika. ERNS GRUNDLING het met hom gesels terwyl hy op besoek wasaan Port Elizabeth.

48

W.E.G. Louw het hom destyds 'n ``Sondagsdigter'' genoem. In sy boek 'n Seisoen in die paradys noemBreyten Breytenbach hom Bul (Hoor-hoe-brul-die-bul-van-Porterville). Maar Barend Toerien beskryf homselfmoedswillig as ``bloot 'n randeiertjie''. Die versameling bundels en geskrifte wat in vyf dekades die lig gesienhet, is egter 'n sprekende bewys dat hy 'n hele paar goue eiers in die Afrikaanse poësiemandjie laat val het.Op tagtig is hy nog perdfris. As dit nie vir gerugte oor haaie was nie, het hy die branders bySkoenmakerskop buite die Baai meermale aangedurf, sê hy. ``Rots- en bergklim was eintlik nog altyd eenvan my grootste liefdes. Ek stap nog graag, but I'll be eighty-one soon.'' In sy gedigte skryf hy oor staptogtein die Sederberge, oor ontmoetings met die thar-bok teen Tafelberg, die ysterkramme, ysrots en klimtouteen die Alpe.Behalwe dat dit 'n mens fiks en gesond hou, word die natuur onlosmaaklik deel van Toerien se werk:`` 'n Wit berk het in die bos gestaan / drie wit stamme met wit basse aan / dun vingers / met vingertoppe in'n blou bak blare.'' Hy tuur in die verte en dink terug aan sy eerste bundel, Gedigte (1960), wat reeds in1956 gereed was vir publikasie en aan Uys Krige voorgelê is. ``Korrespondensie was destyds 'n veel grotergesukkel as met vandag se tegnologie en omdat ek in Amerika was, het die proses maar gesloer.Aanvanklik het ek gedig oor onderwerpe en emosies waarvan ek nie baie geweet het nie, maar toe ekbesluit om te fokus op wat binne my ervaringsveld val, het my werk heelwat beter reaksie van kritici gekry.''Dit is veral Illusies, elegieë, oorveë, transfusies (1976) wat goed ontvang is deur André P. Brink en as eenvan die skrywershoogtepunte van die betrokke jaar uitgesonder is. Sy jongste bundel, Die huisapteek, het inMaart verlede jaar met die viering van sy tagtigste verjaardag by Protea-Boekehuis in Pretoria verskyn. Ditword uit verskeie oorde as 'n besliste hoogtepunt in sy kleurryke oeuvre beskou. Die digter Daniel Hugo hetonlangs na Die huisapteek verwys as ``die beste digbundel van die jaar''. Die bundel word gekenmerk deurToerien se skerp humorsin en satiriese aanslag. Die verse is grotendeels herinneringe aan sy kinderdae opdie plaas Steenberg buite Porterville. Hy het reeds op skool en universiteit in die jare dertig begin dig, maardaar was nie veel geleenthede om sy werk met ander te deel nie en is ``in lessenaarlaaie opgegaar''.Op Stellenbosch was H.W. Truter, later digter, en Jan Rabie van sy tydgenote, en tydens verdere studie aandie Universiteit van Kaapstad was N.P. van Wyk Louw een van sy dosente.Toerien is nie juis meegevoer deur Louw se klasse nie en vertel trots dat hy `` 'n vak of twee gedruip het'',wat hom sodoende ``genadiglik van 'n beroep in die onderwys gespaar het''. In 1947 het hy die land verlaat``sonder 'n pennie'' en hom in Londen bevind. Om geld te verdien, het hy hom tot radiodramas vir die BBCgewend. Teen twintig ghienies per drama was dit genoeg om die pot aan die kook te hou, maar ongelukkighet ``die dônners nooit gesê wanneer hulle dit oor die lug uitsaai nie!'' Hy haal juis sy muse (``met bolla enhaarpenne en al'') aan in sy nuwe bundel waar hy skryf: ``Verse is medisyne / is die fop teen die groot fop.Skryf!''Benewens die radiodramas en 'n bietjie klasgee in Londen het Toerien Europa platgetoer, en letterlik enigewerk gedoen van paaie bou in Noorweë tot bossies uittrek in die Switserse Alpe! Ná vele omswerwinge hethy in New York 'n loopbaan by die Verenigde Nasies se biblioteekdienste begin en hom in Amerikagevestig. In 1964 het hy 'n jaar lank in Groenpunt gewoon en in dié tyd goed bevriend geraak met Uys Krigeen Jan Rabie, asook Jack Cope en 'n ``verwese'' Ingrid Jonker.Toerien is een van die min digters wat destyds sy hand aan die skryf van regstreekse politieke versegewaag het. Veral sy bundel Verliese en aanklagte (1973) het 'n sterk politieke bewussyn getoon. In eenvan sy bekendste en skreiendste aanklagte, wat ook in die nuwe Groot verseboek ingesluit is, is Toeriendeeglik bewus van die slagysters waarin die digter van politieke verse kan trap. Reeds in 1970 skryf hy omwoede uit te skryf: ``om 'n vers te maak uit 'n walg / `Alle apartheid is groot en is kleinlik' / is nog ver niepoësie nie''. Dié gedig word byna wanhopig afgesluit waar Toerien skryf ``om 'n politieke vers te skryf / watmeer as 'n stukkie curiosum is / moet jy 'n Bertolt Brecht wees''. In die vroeë sestigerjare skryf hy: ``Dieminister uit koerante glimlag goedig. / Nooit was sy mense gelukkiger, die land ooit so voorspoedig./ Nooitwas sy pen, van mense vaspen, van wette / onderteken, meer soos 'n swaard, meer bloedig.'' ``Ek was aanvanklik huiwerig om die politiek openlik te kritiseer omdat ek as 'n Suid-Afrikaner by dieVerenigde Nasies gewerk het. Dit was egter die gebeure in Kanaldorp (destydse Distrik Ses) wat myaangegryp en laat skryf het.'' En toe begin hy skryf oor: ``Vér onder lê, reghoekig verwring / tot huilens toe:beloved, die geliefde land.''

49

Toerien het ook pragtige verse geskryf oor verbrokkelende verhoudings en verlies: ``Ek klim die trappe opna my kamer / Afwesigheid klim ook saam / En as ek my stoel nader trek aan die tafel / sit Afwesigheid ookaan.'' Vertalings vorm gereeld deel van sy digbundels. Uit Duits het Toerien byvoorbeeld die gedig ``viceversa'' vertaal. 'n Haas sit alleen in die veld, diep onder die indruk dat niemand hom gewaar nie.Die slotreël lui: ``en op sy beurt besigtig hóm / 'n God van ver af / mild en stom.''Hy is deesdae besig met navorsing oor die Toerien-stamboom in samewerking met prof. Gideon de Kock,hoof van die departement rekenaar-en-inligtingstelsels aan die Universiteit van Port Elizabeth wat 'n reuse-projek oor Afrikaanse stambome behartig.In 'n Seisoen in die paradys skryf Breytenbach: ``Die vuurtjie rook. Bul het eenkant naby die kabbelendewater sy lê gaan kry.'' 'n Paar dekades later kry Bul weer sy sit langs 'n rokende vuurtjie in Port Elizabeth,dié keer met 'n whiskey-en-kabbelende-water. Terwyl die res van ons sukkel om in die kerslig te lees, singhy uit volle bors: ``My candle is burning on both sides, it won't last the night.'' Ná 'n rukkie (en 'n slukkie) sêhy ongemerk: ``Ja, die wêreld gaan aan, maar ek leef nog.'' Dié Bul van Porterville is duidelik nog lank nieuitgebrul nie.

‘n Vroeëre berig uit Beeld in 1992 werp ook lig op Barend se skryfwerk. Die berig

is deur die digter T.T. Cloete geskryf wat in 2001 naam sou maak met die

herberyming van talle Psalms.

'n Eienaardige aspek by van sy erotiese gedigte PARTE SPEEL deur Barend Toerien. Tafelberg, 1991.BAREND TOERIEN is een van daardie digters wat nie 'n besondere, sogenaamde ontwikkeling in sydigterskap deurgemaak het nie, maar dit geld ook vir byvoorbeeld Elisabeth Eybers, wat desnieteenstaandeeen van ons grootstes geword het.Toerien se nuwe bundel, Parte speel, bevat 'n ongeveer vyftigtal gedigte plus die helfte soveel vertalings uitBrecht. Die beste gedigte is vol fyn waarneming, veral die waarneming van beweging. Toerien is in die meervoortreflike gedigte ingestel op die gebeurende, wat hy verfynd kan beskrywe: die lug suig dieduiwe op, of '' 'n veer tregter langsaam af'', soos dit beskrywe word in die eerste gedig, wat nie verniet niedie titel ''Dinge gebeur'' dra. Ook in die tweede gedig is die dinge ''aan 't gebeure'' (''Moederstad: aand''),ondanks die aandtyd. Die bewegende, gebeurende kom selfs in verbloemde vorm voor waar mens dit niemet die eerste oogopslag waarneem nie, soos die groeiende neus in ''Neus'', met sy verrassende slot, enhierdie gebeurende kom mens ook agter in die verdoeselde vorm van taalvorme soos ''terugter'',''fynproewender'', ''gourmandiseer'', ''al suigend aan 't smul''.Die mens en met name die digter self is deel van die gebeurende en van wat vanselfsprekend daarmeesaamhang, die verganklikheid. Mens dink aan ''Die tyd'' (1 en 2), ''Die blareval'' en veral ''Die geur vanboegoe'', waar die lug ''aan 't skuiwe'' is en die skrywer van die gedig self aan die uitrafel is.Tog is die digter ook weldeeglik ingestel op die nou, ''hierdie oomblik'', die durende of voortdurende ('' 'nWaterverf''), juis ook weer in ''Die geur van boegoe'' dit is die wete dat alles gaan wat die nou en hierkosbaar maak. Dink ook aan ''Die slaapgaan'', en as dit soms gaan lyk of alles tot stilstand gaan kom, begindit uiteindelik weer lewe (''Voetnote by Kaapse seisoene'').Die ingestel wees op die nou en hier kom vanselfsprekend ook uit in die meer polities-sosiaal gerigtegedigte waarvoor Toerien bekend is en waarvan daar ook eksemplare in hierdie bundel staan. By hierdiesoort gedigte hoort dié wat 'n liefde vir die eie taal en land uitspreek (''Die Lorelei'' en ''Terugvlug'') en dieprobleme van die land beskryf al is dit taamlik nugter beskryf. Die boeiendste van hierdie gedigte is''Placcaten, requesten ende Caepmans klachten''.Met die gebeurende van hierbo is, soos dit vanself al moes geblyk het, ook die tydsbewussyn verweef. Danis dit juis die mens wat die tyd laat ''gebeur'' (''Die tyd 1¡'').

50

'n Aspek van die tyd is die herinnering, die verlede, en wat daarby hoort, die voorstelling van hoe dit was ofsou kon gewees het (''Ek kan my 'n vrou voorstel''). Of daar is die terugdink in die tyd van ''Die tyd 2¡'', tot indie oertyd. Daar is 'n aantal erotiese gedigte in Parte speel, met as goeie voorbeeld ''Boomskap''. 'nEienaardige aspek van die erotiese gedigte is dat enkeles van hulle meer ingestel is op die eie self as opdie ander persoon.Ek het hierbo gepraat van Toerien se ingestel wees op die beweeglike. Die ander kant van die saak is datheelwat van sy gedigte nogal baie staties is. Die meer vertellerige vers is nie so goed soos die meer liriesenie. 'n Mens kan heelwat voorbeelde van die as 't ware gestolde vertelling noem: ''In die East Village'',''Otopeni-lughawe, Boekarest'', ''Die vangriem'', ''Herfs, Suid-Tirool''. Verskeie van hierdie soort gedigte isprosaïes in die letterlike sin van die woord. Party gedigte bly steek in die blote verhaal van 'n sekeregebeure ''Die agterbly'', ''Plaaswerf'' en verskeie ander. Die korter gedigte sê in hulle saaklikheid oor diealgemeen meer as die meer uitgesponne gedigte en is treffender. Ek dink aan onder andere ''Diematematikus'', 'n tref-sekere gedig.Toerien het reeds in vorige werk 'n liefde vir vertaling gewys. Die vertalings in Parte speel is nie die bestedeel van die bundel nie. Wat die poësie betref, is 'n vertaling eintlik geen vertaling nie, want negentigpersent van die oorspronklike bly onvertaalbaar.Die aanleidende gedig is gewoon 'n aanleiding tot 'n ander gedig, dit is gewoon deel van die werklikheid enkan soos enige aspek van die werklikheid aanleiding tot 'n gedig wees. En die vertaalde gedig kanhoegenaamd nie steun op die waarde van die aanleidende gedig nie. Toerien se vertalings van Brecht inAfrikaans is nietemin uitsonderlik, maar soms stroef, en plek-plek gedwonge in hulle taalgebruik, ook omdatToerien in party vertalings aan die rym hou, wat 'n keer of wat nogal knal.In Toerien se vertalings is die verganklikheidsmotief opvallend laat die eie kyk op die werklikheid die vertalerop 'n natuurlike manier en spontaan kies wat hy graag wil vertaal?Goed is ''Vrae van 'n lesende arbeider'', en ook vandag nog ter sake. Dit is in eenvoudige, direkte taal goedvertaal, ook ''Steenkool vir Mike'', ''Die boekeverbranding'' of die onderhoudende ''En wat kry die soldaat sevrou?''Soms skyn die didaktiese te helder deur (''Alles verander''), maar in vertalings steun die gedig dikwels meerop die ''wysheid'' van die gedig as op iets anders. Alles bymekaar geneem, 'n bundel wat 'n aantal goeiegedigte bevat, oorspronklik en vertaal, al is die gedigte in Parte speel van ongelyke gehalte.

Digter se lyf nie eie gif gespaar CHARL-PIERRE NAUDEBarend ToerienEEN van Afrikaans se oudste lewende digters, kommentators en bewusmakende agente, Barend J.Toerien, het onlangs 80 jaar oud geword.Protea Uitgewers het die geleentheid gedenk met 'n uitgawe van die digter se jongste digbundel, DieHuisapteek, wat nogal 'n geskil rondom interpretasie in die pers uitgelok het.Die kleurryke Toerien, wat meer as drie dekades gelede, in die jargon van die tyd, geskryf het ``alleapartheid is groot én klein'', was onlangs in Suid-Afrika op besoek van drie maande uit Amerika waar hy 'ngroot deel van 'n vol lewe deurgebring het.Hy was jare lank bibliotekaris in diens van die Verenigde Nasies in New York, ook vir lank met ander dingebesig.Toerien het op 'n keer die storie vertel van hoe hy sonnette in sy kop geskep het terwyl hy die hyskraan van'n sneeuskepper by 'n afgeleë ski-oord in Amerika beheer het. Barend Toerien is gebore en getoë in diekontrei Porterville, op die plaas Steenwerp, tussen plekname wat sing soos kleilat: Koringkas, Kersbosgat,Middeldeurvlei, Tierkloof, Bladbeen, Driebos.In die gedig ``Die Resitasie'' vertel Toerien die geskiedenis van sy familie en gelykertyd sy eie oorgangs-rituele deur die plekname van sy kontrei op 'n bepaalde manier teen mekaar op te stel.

51

Só gebruik hy die tegniek van found poetry waarin die allemanspoësie van bestaande plekname vindingrykingespan word om 'n storie te vertel.Op die voorblad van Die Huisapteek sit 'n trots-glimlaggende Barend Toerien as half-opgeskote in 'nkortbroek, 'n bossie heide in die arms asof hy dit vir iemand gepluk het. Die familieplaas in die vallei agter.Die nuwe bundel is klassieke Toerien, die bassnaar-heimweë wat deurgaans neurie teen die dungesnydesatire.Dan is daar 'n stewige boeket uitmuntende oorsetsels uit die wêreldpoësie ingesluit.Wat hierdie vertalings kenmerk, is juis die provokatiewe, onpoëtiese aard van hul temas, soos trouens ookdie geval is met die beste gedigte van Toerien in die bundel. Daar is die kostelike vertaling oor diebeeldskone Papuaanse prinses Laitoe, die ``ebbebors koningsdogter met tande van ivoor / Wie se gunstedie slawerny versoet het, en juis hoe''.Dié dame het die bedagsame gewoonte gehad om snags by haar pa se liefdeshonger slawe te gaan inkruipnet om hulle agterna op te eet! Almal behalwe een die ou wat die gedig geskryf het. Die vertaling is van 'ngedig uit Memoires van Jean de Ville Mirmont (1886-1914).Die Huisapteek word gekenmerk deur 'n humoristiese, afwysende toon ten opsigte van die kultuur-eie. Maardit sou verkeerd wees om nie die sterk bodemliefde raak te sien wat in daardie subtiele beskimpingtoegedraai word nie.Soos in ``Mijn Nederlands gedicht'': ``Kent gij dat volk met traanen in de oogen / voor wie verswinden zijn deglorieuse reegenboogen? / ge-eksposeerd sonder een kater-kanse - / aan koogelen, Winnie, Terreblaanse?/ Kent gij dat wel?''Dit is 'n skreeusnaakse kombinasie van die smartlike ná-Boereoorlogse toon in die Afrikaanse poësie eneietydse onderwerpe.Heelparty van die gedigte is biografiese mymeringe oor die kindertyd, met 'n kenmerkende eienskap vanToerien: die digter wat telkens inkeer op dit wat vir hom allerkosbaar is met 'n soort fel kritiek. Die skerpioenspaar nie die eie lyf sy gif nie.En veelseggend word 'n enkele agtermiddag in die dertigerjare, soos waargeneem deur die oë van 'n kind,die simbool van 'n veelbewoë era met sy kamstige demokrasie en die veels te stadige afloop daarvan.Dié soort gedig omlyn Toerien se onderskatte rol as historiese bewusmaker. Onderskat seker, omdat hy ditnie adverteer nie en inderdaad onderspeel.In sy grinterige kontrei-aksent waarin hy daai ``r'' rev soos 'n ou Morris, kan 'n mens hom hoor sê: ``Well,who cares?''Toerien is 'n korrelkop. Van die memorabele soort.Só het ek hom ontmoet: Buite die Café Mozart in Kaapstad in 1995. Dit was so donker binne dat die sonsoos 'n flitslig op Toerien geval het. Ek dag toe: dit moet tog die passaatvoël Barend Toerien wees.Daai snawel kom van 'n skutblad. En ek loop na buite om myself voor te stel: lees ook poësie, sou graag syhand wou skud.Maar Toerien hou vol hy is 'n Amerikaanse toeris, met 'n naam soos Wayfarer of iets. Nee, hy het nog nooitvan Barren Turine gehoor nie. Vra my nog hoe spreek mens dit uit. Vandag is ek bly ek het nie moedopgegee nie. Dit was 'n voorreg om die opstrepperis ou Hugenoot van nader te leer ken.

Jan Toerien

As ek dan subjektief oor Jan Toerien skryf, is dit omdat hy my pa was. Omdat hy

reeds byna 30 jaar gelede oorlede is, is daar min in die elektroniese argiewe oor

hom beskikbaar. Tog is daar gevalle waar geleerdes steeds van sy werke in

referate of studiestukke gebruik maak, en dit op hierdie onregstreekse wyse op

52

die internet beland. Onlangs was ek in die proses om van sy navorsingskyfies na

‘n embriologiese museum in Kalifornië re stuur, sodat dit iewers bewaar kom

word, toe my paaie toevallig met dié van dr. Johan Welman kruis. Ek het naamlik

op my skoonouers se plaas ‘n paar versteende klippe opgetel wat ek positief wou

identifiseer. Dit blyk toe dat dr. Welman, eintlik die museum se paleontoloog, ‘n

groot belangstelling in die embriologie het. Hy het ook heelwat van my pa se

wetenskaplike geskrifte op kantoor, en ek het werklik klein gevoel toe hy gevra

het ek moet voorin een teken. Omdat van my pa se skyfies ook paleontologiese

navorsing bevat het, is dit nou in goeie hande.

My pa is op die Kennedy-lughawe in New York oorlede, onderweg na kongresse

in Kanada en Japan. Daardie tyd was Suid-Afrikaners in effek uit Japan uitgesluit

weens die destydse regering se rassebeleid. Tog het my pa ‘n visum gekry om

na die kongres te gaan, ‘n aanduiding van hoe hoog hy as wêreldklas-

wetenskaplike aangeslaan is. Met sy dood op die lughawe het waardevolle

dokumente wat hy vir die Toerien-stamregister versamel het, ongelukkig verlore

gegaan. Barend, aan wie hy die dokumente sou oorhandig, het tevergeefs op die

lughawe vir hom gewag.

Tog, by herinnering, is die eerste wat by my opkom, nie sy twee doktorsgrade

nie. Eerder ‘n opmerking by sy roudiens. Een van die baie mense wat die diens

bygewoon het, terwyl ons nog vir die as uit die VSA gewag het, sê vir my ouma

Toerien:

“As Jan vandag hier was, sou hy wel weer ‘n grappie te make gehad het.”

As iemand wat in die hart van die land se storiefabriek, Namakwaland, en meer

spesifiek Nieuwoudtville, grootgeword het, was dit seker ook nie verbasend nie

dat hy ‘n storieverteller by uitnemendheid was. Menige aand in ons huis het

gaste aan sy lippe gehang terwyl hy met sy droë humor vertel het. Baie daarvan

juis uit die storiefabriek, en die mense het gereeld geskater soos hulle gelag het.

53

Ja, iemand wat ‘n vreeslike goeie hart gehad het, en dus ook gereeld met

kansvatters te make gekry het. Wanneer ek as kind hierteen in opstand gekom

het, het hy gereeld gesê: “Iemand wat so op sy regte aandring, kry ook net sy

regte en niks meer nie.”

Eers toe hy nie meer daar was nie, het ek gesien wat hy bedoel het. Die Klipkerk

in Bloemfontein, wat geen klein kerkie is nie, was so vol begrafnisgangers dat die

diakens moes plek aanwys. Die diens is bygewoon deur wit en swart, al was dit

1977 – die dae toe so iets maar raar was.

As wetenskaplike was hy in elke opsig uitsonderlik. Hy het aanvanklik as geoloog

gaan studeer, maar toe hy onsuksesvol aansoek doen vir ‘n pos in

Namakwaland, het hy by die museum in Pretoria gaan werk. Hy het hiervandaan

‘n aanstelling by die Bernard Price-instituut by Wits gekry, en saam met die nou

baie bekende paleontoloë, proff. Raymond Dart en Phillip Tobias gewerk.

Hy het hierna lektor in Anatomie by die Universiteit Stellenbosch geword, en in

1971 die stigters-departementshoof van Kovsies se splinternuwe mediese skool.

Hier het hy ook ‘n eenheid van die Mediese Navorsingsraad gehuisves. Hierdie

geleentheid was egter nie lank vir hom beskore nie, en hy het gesterf kort na hy

sy tweede halfeeu betree het. Kort voor sy dood het hy die Havenga-prys vir

Biologie van die Akademie vir Wetenskap en Kuns behaal. Hy het ook vir sy

MSc ‘n medalje van die Brittish Association for the Advancement of Science

ontvang, en is nadoods met nog ‘n medalje deur die Mediese Navorsingsraad

vereer.

Dit was juis deel van sy uniekheid – dat hy professor en departementshoof aan ‘n

mediese fakulteit kon word sonder dat hy self mediese opleiding gehad het, en

trouens, streng gesproke, ook nie Anatomie 1 agter sy naam geskryf het nie. Sy

PhD was in paleontologie, en sy latere DSc in vergelykende embriologie.

54

Tydens sy verblyf aan die Universiteit van die Witwatersrand, het hy reeds die

polisie gehelp met werk wat later van die TV-karakter, dr. Quincy, so ‘n bekende

sou maak. As ‘n ou been iewers uitgegrawe is of op ‘n ander manier ontdek is, is

dit na my pa gebring. Hy moes dan vasstel of dit menslik is, en indien wel, of dit

aan ‘n man of vrou behoort het, of die oorledene blank of swart was, die lengte

en baie meer. Dit was net die Boesman-gebeentes wat hulle met die identifikasie

van geslag koudgesit het.

Hy was een van die eerste mense wat geglo het dat evolusie plaasvind, en het

aanvanklik skerp onder kritiek deurgeloop. Nogtans het hy kerkmens gebly, en

was tot sy dood ouderling. Hy het vas geglo dat evolusie God se skeppingswyse

is – iets wat vandag baie wyer, ook binne kerkgeledere, aanvaar word.

Een van sy komiese verhale kom juis uit sy diakendae in Johannesburg. In die

woonstelgebou waarin hy en my ma – hulle was toe nog nie lank getroud nie –

het ook ‘n ander jong paartjie gebly. Baie verlief as hulle nugter was, maar as die

lawaaiwater gepraat het, het hulle vreeslik, en luidrugtig, baklei.

Een aand is die ouderling juis by my pa-hulle toe daar weer so ‘n lawaaisessie

uitbreek. Pa en die ouderling gaan stel ondersoek in, en kry ‘n redelike skaretjie

wat voor die oop deur van die paartjie staan en blatant inkyk.

Pa-hulle wurm ook om te kan sien wat aangaan. Die vroutjie is erg beskonke –

en poedelkaal. Die kaal-wesery van sy vrou voor die mans in die gang staan die

man glad nie aan nie, en hy gil op sy vroutjie: “Trek aan vir jou!”

Waarop die vroutjie ewe luidrugtig laat hoor: “Ek trek nie voor vreemde mans aan

nie!”

Een van my gelukkigste jare was juis danksy my pa se navorsing moontlik. In

plaas van Sub B toe te gaan, is ons gesin – Pa, Ma Johanna, ek, broer Nico en

55

sus Martlie die jaar na die VSA toe. My pa het ‘n jaar by die Universiteit van

Syracuse gewerk en navorsing gedoen, en ons het in die voorstedelike dorpie

Fayetteville gewoon. Ons het in die winter daar gekom, en is weer die volgende

winter weg. Daar het ons met TV te make gekry, winter-Kersfese en sneeu.

Een van die hartseerste dinge met die weggaan was om die slee agter te laat.

“Dit sneeu nie in Suid-Afrika nie,” het my pa verduidelik.

Soos die noodlot wou hê, sneeu dit ‘n winter kort daarna ordentlik in die Vrystaat,

net voor ons vir die vakansie na my ouma op die plaas buite Bloemfontein is.

Nou ja, dit het ‘n hele paar sneeulose winters gekos voor ek oortuig was die slee

het nie onnodig in die VSA agtergebly nie.

Nog ‘n indruk van die VSA was die twee kuikens wat my pa by geleentheid van

die werk af gebring het. Met sy navorsing op hoendereiers het die ontwikkeling

soms te vinnig gegaan en dan het die Toerientjies gereeld kuikens as troeteldiere

gekry. So ook in die VSA. As daar donderweer kom, het die een kuiken baie

benoud onder ‘n kas gaan wegkruip, terwyl die ander min gepla deur die huis

geloop het.

Soos gebruiklik, as hulle effe groter word, moes hulle plaas toe. In die VSA moes

‘n plaas eers gesoek word. Heelwat later ry ons gesin bietjie op die platteland

rond, en kom skielik agter ons is nou in die omgewing van die plaas waar die

twee kuikens nuwe base gekry het. Pa ry daar aan, maar die plaasmense is

ontwykend oor die twee hoenders. Tot hulle besef ons verneem net na hul

welstand, en kom hulle nie terugvra nie. Toe blyk dit dat die twee kuikens nooit

plaashoenders geword het nie, maar steeds twee huis-troeteldiere is waaroor die

kinders dol is. Loop die huis vol.

56

Na my pa se dood, ontdek my ma ‘n brief wat ‘n vriend uit hul Niewoudtville-

grootworddae, Andries van Zyl, aan hom geskryf het. Dié brief is vermoedelik

geskryf na my pa die Havenga-prys gekry het.

“Een van die dae lyk jy net soos Idi Amin met al die medaljes,” skryf hy, na

aanleiding van die destydse Ugandese despoot wat swaar gedra het aan al die

“medaljes” wat op sy uniform gepryk het.

Lank na my pa se dood het sy standpunt oor Godgedrewe evolusie steeds

koerante gehaal. ‘n Onlangse brief aan Die Burger deur ‘n jeugvriend, oom

Siebert Wiid, vat dit mooi saam:

Wees nederig oor Bybel en evolusie SIEBERT WIID Vermont

D IE resensie in Die Burger deur dr. Jurie van den Heever oor Pieter Pelser se boek Evolusie en die Bybelhet die ``foute, mistastings en wanvoorstellings'' in die boek voortreflik uitgelig.Ek was in 1943 saam met Abraham Kriel en Jan Toerien (latere professore) in matriek op Stellenbosch. Mygroot vriend Jan was jare saam met die bekende Philip Tobias verbonde aan die Bernard Price Instituut virPaleontologie (fossielkunde), en was 'n diep Christenmens.Hy was stil en beskeie, maar met 'n internasionale reputasie oor sy vakgebied. Hy is tragies vroeg oorlede(in 1977) by sy aankoms in Amerika aan die begin van 'n internasionale lesingtoer.Ek het pas by sy weduwee op Onrus gaan vasstel oor Jan se mening oor die skeppingsgedagte.Vanselfsprekend het hy die evolusionêre aard aanvaar, maar geen probleem met sy ware Christelike geloofgehad nie. ``Hoe dieper ek in die wetenskap delf, hoe groter word my bewondering vir die skepping'' het hymeermale verkondig.Ekself, as leek op die gebied maar steeds soekende na dieper betekenis, het bewondering vir die Bybel endie ewige boodskappe. Ek het geen probleem met die simboliek en gelykenisse in die Ou Testament nie. Virdie vroeëre geslagte was die simboliek of ``gestalt'' so werklik soos ons moderne ``realisme'' vandag virons. (Inderdaad het ons gedagtewêreld so ``verskraal'' dat die Turner-kunsprys in Londen toegeken is aan'n leë lokaal met slegs ligte wat aan en af flikker).Laat ons nederig wees by die bespreking van die Bybel en evolusie. Maar laat ons op die hoede wees viraggressiewe fundamentalisme die oorsaak van vele bloedige oorloë, en so pas die tragedie in New York.

My pa se verhaleskat was juis een van die dryfvere vir my eerste boekpoging –

Die Reine waarheid en ander liegstories, wat op die Internet gepubliseer is.

Heelwat van die verhale hierin was pogings om my pa se staaltjies te verewig,

ongelukkig lank na sy dood. Van die verhale – ‘n humorvorm, het ook hul beslag

gekry in Herrie se Hekelhoekie wat ek verskeie publikasies behartig het, en

57

Herrie wat nou weekliks, as daar ruimte is, in Vrystaat, koerant van Bethlehem,

verskyn.

Pieter Toerien

Pieter Toerien is een van die minder jong generasie Toeriens wat al lankal nuus

maak, maar steeds die een trefwoord na die ander op die internet-nuusdienste

oplewer. Om uit koerantberigte te kies om Pieter se reuse werk in die

toneelwêreld die beste op te som, is dus geen geringe taak nie. Hier is enkeles:

Die Burger, Vrydag 21 Junie 2002

Toerien span kroonIN die Suid-Afrikaanse toneelbedryf is geldnood 'n deurlopende draaiboek wat deur dekades kronkel. Juis daarom isPieter Toerien, wat sedert hy byna 40 jaar gelede as 17-jarige groentjie die Kaapse toneelwêreld betree het, 'nvoorbeeld vir almal wat in die sukkelende kunstebedryf 'n bestaan probeer maak.Toerien het naamlik daarin geslaag om sy liefde vir kunste te balanseer met sakevernuf, wat hom in staat gestel hetom vanuit Kaapstad dwarsoor die land uit te brei met onder meer sy eie teaters in Johannesburg. Nou is sy oog opproduksies in die buiteland.Bowenal lê Toerien se grootste prestasie daarin dat hy oor dekades bly werk skep het vir mense om hul talent mettoneelspel en sang op die verhoog uit te leef. Dit het waagmoed geverg. Soms was die vergoeding skraps en diegeriewe nie na wens nie, maar minstens het sy ywer die kunstebedryf laat groei en het toneelmense vir hom bly werk.Dit staan in skrille kontras met talle streekkunsterade waar die meeste van die geld bestee word aan geboue enadministrasie. Daar is teaters, maar min kuns word geskep. En kunstenaars moet probeer oorleef op geldkrummels.Toerien het oor die jare sy artistieke en finansiële rolle met fyn aanvoeling gespeel en ook gesorg dat die regte bekomkon word vir buitelandse opvoerings van hoogstaande gehalte.Die opvoering van Cats span waarskynlik die kroon op dié impresario se loopbaan. Ná verlengde speelvlakke inKaapstad en Pretoria is sy visier op Maleisië.Die toneelbedryf pluk nou die vrugte van Toerien se visie van 'n winsgewende kunstebedryf.

RAPPORT 1998/11/22

ONDERSKRIF: PIETER TOERIEN... die man wat dit alles moontlik maak.Toerien heropen teater met odeDEUR DANIE BOTHA:

KaapstadDIE Kapenaars is dankbaar! Die Theatre on the Bay het sy deure onlangs weer oopgemaak. Aan die eindevan die openingsaand is die veteraanaktrise Paddy Canavan se ode aan Pieter Toerien voorgelees. Tallehet haar sentimente gedeel: dat hy 'n dapper man is wat teaters in Suid-Afrika open waar ander sulkekultuuroorde sluit.

58

As eerste aanbieding het Toerien William Luce se Barrymore gekies, met die gevierde Michael Atkinson asdié beroemde Amerikaanse verhoog- en stilrolprentakteur. Die regie is deur Geoffrey Hyland. Atkinson worduitstekend ondersteun deur Adrian Galliard as die gay souffleur, 'n kêrel wat weet wanneer omtemperamenteel te wees wondere kan verrig met 'n lui akteur. Barrymore repeteer aan Richard III.

Volksblad 18 September 2002

Toerien kry nog een van Lloyd WebberDEUR THYS ODENDAALJOHANNESBURG. - Andrew Lloyd Webber se Sunset Boulevard is op pad na Suid-Afrika. Die Kaapstadseimpressario Pieter Toerien, ná die ongekende sukses van Lloyd Webber se Cats in Kaapstad en Pretoria,het ook die regte bekom om aanstaande jaar dié musiekspel-meester se Sunset Boulevard in dieMoederstad en Gauteng op te voer.``Ek is hoog in my skik dat ons in staat is om dié musiekspel na Suid- Afrika te bring, gewis een van diegrootste suksesverhale in wêreldteater,'' het "Toerien" gesê.Uit ‘n berig uit Die Burger van 25 Mei 2002 blyk dit dat Pieter sy talente ook in die

gemeenskap terugeploeg.

Le Roux lei kultuurkommissieKAAPSTAD. Mev. Marlene le Roux van Kuilsrivier is die tweede keer as voorsitter van die Wes-KaapseKultuurkommissie aangewys. Le Roux, wat bekend is vir haar betrokkenheid by heropbou-en ontwik-kelingsprogramme in onder meer Kuilsrivier en Mitchells Plain, is ná openbare benoemings aangewys.Die provinsiale minister van kultuur, sport en ontspanning, mnr. Patrick McKenzie, het gesê Le Roux sal setaak is om kulturele diversiteit en alle kunsvorme in die Wes-Kaap te bevorder.Die ander 14 lede is mnr. Tajuddien Akleker van die provinsiale Ontwikkelingsraad vir Ekonomiese Sake enToerisme, mnr. Terrance April, RSG-programvervaardiger, dr. Pieter Bingle, voorsitter van die Wes-KaapseEisteddfod, mnr. Simon Bruinders van die Independent Film Producers Org., dr. Matilda Burden van dieSuid-Afrikaanse Raad vir Geografiese Name, dr. Janette Deacon van die SA Geskiedkundige Hulpbronne-agentskap, sjeg Amierordien du Toit, raadgewer oor kultuursake vir die Moslem- Juridiese Raad, me.Nombeko Mlamba, wat uitgebreide ervaring in kultuurtoerisme en handwerk het, en mnre. Elvis Hermansvan die Abaqondisi Brothers en die inheemsemusiek-taakspan, Anthony le Fleur, president van dieGriekwa- Nasionale Konferensie van Suid-Afrika, Vusi Mchunu, raadgewende raadslid van die NoordelikeVlagskip-museums, David Piedt, voorsitter van die KKNK-raad, en Pieter Toerien, teaterimpresario.

John Toerien

John Toerien is waarskynlik die enigste Toerien na wie ‘n kroeg vernoem is. Om

te sien hoe dit gebeur het, lees die koerantberig hieronder en u sal sien dat dit ‘n

welverdiende, maar ook keuse in goeie smaak, was.

Uit klein begin gegroei tot prag-skou

Beeld, 950822

59

Deur Ben PretoriusTOE hy 33 jaar gelede by die Pretoriase Skou betrokke geraak het, was die ingangsgeld maar 'n halfkroon.Die personeel het bestaan uit hyself, nog 'n organiseerder, 'n vrou wat getik en die skakelbord gehanteerhet en een bode.''Ja, dit was ander dae gewees,'' sê mnr. John Toerien, uitvoerende direkteur van die Pretoriase Inter-nasionale Skou, en alias Mnr. Pretoria Skou. Daardie dae het hulle maar een kantoortjie en twee motor-huise gehad wat hulle in 'n raadsaal omgeskep het. Vandag sit hy in 'n reuse-kantoor met 'n reuse-lessenaar. Pakke papiere en dokumente lê om hom gesaai.Waar slegs 'n paar duisend mense die skou daardie dae besoek het, het 'n rekordgetal mense (sowat778000) die skou verlede jaar besoek.''Die Pretoriase Skou was eintlik eers 'n nywerheidskou. Dit is in die ou stadsaal, in Pretoriusstraat,aangebied. Dit het later na die huidige stadsaal in Paul Krugerstraat verskuif voordat dit in 1955 na syhuidige plek, langs Soutter- en Kerkstraat verskuif het.''Toe ek daar begin het, op 1 Junie 1962, was nog net die Skilpadsaal en nog 'n groot saal daar. Verdermoes uitstallers in kleinerige sinkgeboutjies (wat gelek het as dit reën) uitstal,'' sê mnr. Toerien. Diésinkgeboutjies was aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog gebruik om magte wat aan die oorlogdeelgeneem het, te demobiliseer. ''Die magte het dus daar saamgekom en 'uitgeklaar'.''Die skouterrein was veel kleiner en die pretpark was byvoorbeeld waar die groot Saal L nou is. Die skou hetmet rasse skrede ontwikkel en spog vandag met die grootste meubeluitstalling in die Suidelike Halfrond. Dielandbouskou is ook die beroemdste in die land en talle kampioenskappe word daar aangebied.Slegs verlede jaar is speelvelde ter waarde van R1miljoen by Yskor aangekoop. Dit word nou ontwikkel omnog uitstalruimte aan voornemende uitstallers te bied.Mnr. Toerien is vanjaar 65 jaar oud. Die F.H. Odendaal- gebou is pas hernoem na die Pretoria Skou:Internasionale Klub en 'n kroegie in die klub is na hom genoem. Die Engelse ''pub'' se naam is paslik ''Johnse Skoutaverne''.

John, uit hoofde van sy beroep, is ook betrek by die stryd om die hoofstad van

die nuwe Suid-Afrika na Gauteng te verskuif:

Nou mik Pretoria na nasionale hoofstad Boonop wil hy sommer dieParlement ook kry Beeld: 940623

Deur Sarel van der Walt

PRETORIA het dalk die wedloop om die hoofstadsetel van die PWV verloor, maar sy nasionale titel gaan hynou met nuwe oorgawe verdedig en sommer terselfdertyd die Parlement na hom toe probeer lok.Mnr. John Toerien, uitvoerende direkteur van die Noord-Transvaalse Kamer van Nywerhede, het die besluitook gekritiseer. Dit was die verkeerde besluit. Dit is oorhaastig geneem en die ontwikkeling van die helePWV sal negatief beïnvloed word, het hy gesê.Die keuse van Johannesburg as hoofstad het boonop die opvatting versterk dat Pretoria nie ten volle onderdie nuwe PWV-regering sal ontwikkel nie.''Dít kan 'n negatiewe invloed op Pretoria se ontwikkeling hê, wat weer daartoe sal lei dat hele PWV-gebiedskade ly,'' het mnr. Toerien gesê.

60

Dit was egter nie die enigste “betrokkenheid” by die politiek nie.

Nyweraars verwerp insluiting in 'n VolkstaatBeeld Datum: 940218

DIE Rosslyn Nywerheidsvereniging het gister sterk kapsie gemaak teen die gedagte dat die gebied in 'nVolkstaat ingesluit word. Die vereniging sê in 'n verklaring die inlywing van Akasia by so 'n beplandeVolkstaat sal meebring dat die grootste gedeelte van die nywerhede in die Volkstaat sal val. Dit sal 'nvernietigende uitwerking op die ekonomie van die gebied hê.''Daar is versoek dat alle betrokke politieke partye 'n nugter standpunt moet inneem en hulle nie aanemosionele argumente moet steur nie. Die Rosslyn Nywerheidsvereniging is geaffilieer by die Noord-Transvaalse Kamer van Koophandel en mnr. John Toerien, uitvoerende direkteur van die kamer, hetbeklemtoon dat die kamer nie in die politiek betrokke wil raak nie, maar dat daar opgetree moet wordwanneer die belange van die sakegemeenskap ernstig bedreig word.''Dit het gisteraand baie duidelik geword dat nyweraars in die gebied 'n Volkstaat glad nie steun nie.'' 'n Mosie is deur al 62 ondernemings wat op die vergadering was, aanvaar wat die insluiting van dié gebiedin 'n Volkstaat verwerp.''Dit is van die uiterste belang vir sowel Suid-Afrika as die res van Afrika dat die land 'n kragtige ekonomieopbou. 'Daarom doen ek 'n beroep op alle politieke rolspelers om eerder 'n beleid na te volg wat eko-nomiese groei sal aanmoedig as om gehoor te gee aan emosionele argumente wat glad nie politiek enekonomies uitvoerbaar is nie,'' het mnr. Toerien gesê.(Berig deur B. Schmidt, Millerstraat 32, Nieu-Doornfontein, Johannesburg.)

John is ook in 1994 aangewys as die ondervoorsitter van die Noordwes

Tenderraad.

(Nota) John Toerien was nie die eerste Toerien wat aan die stuur van sake met

skoue gestaan het nie. Bam Toerien30 was van 1931 af vir baie jare voorsitter

van die Porterville se jaarlikse landboutentoonstelling.

Met die skryf van hierdie konsep, was dit nie duidelik of die John Toerien waarna

in die volgende twee berigte verwys word, dieselfde as die vorige is nie.

Generiese produk mag nie bevoordeel word nieBeeld Datum: 940706

DIE Farmaseutiese Vervaardigingsvereniging (FVV) verleen nie volledig steun aan generiese medisyne nie.''Die Vereniging is nie gekant teen die bemarking van generiese medisyne nie,'' sê mnr. John Toerien,

30 b4c2d6e7 (060)

61

uitvoerende direkteur van die FVV. ''Maar generiese medisyne mag op geen manier bevoordeel word bo dieoorspronklike medisyne nie.''

Frank Toerien

Hoewel daar ‘n groot aantal Engelssprekende Toeriens is, en selfs Toeriens is

wat in Engels publiseer, het verskeie Toeriens diep spore in die ontwikkeling van

Afrikaans gespeel. In ons volgende insetsel word byvoorbeeld na die rol van

Japete Toerien in die eerste Afrikaanse taalbeweging gekyk.

Tog verdien Frank Toerien meer as om net as Heine Toerien se pa bekend te

staan. Ons haal die volgende uit die stamboek aan:“Mnr. M.F. Toerien van Stellenbosch, assistent-redakteur van die Groot Afrikaanse Woordeboek hetgisteroggend skielik in sy 67ste jaar a ‘n hartaanval beswyk. …Mnr. Toerien het die afgelope sewentien jaaraan die Woordeboek gewerk. Sy omvangryke kennis, belesenheid, en sy sterk geheue was vir hom ‘n grootwaarde by sy leksiografiese arbeid. ‘n Vlugwerkende verstand, ‘n verbasende werkvermoë, ‘n skat vanparate kennis – dit was die kenmerke van ons assistent-redakteur. As ‘n vriend en kollega was hy ookbemind veral weens sy opgeruimde geaardheid, hulpvaardigheid en humorsin.31

Japete Toerien

Japete (Jacobus Petrus Toerien) word nie laaste onder die bekende Toeriens

vermeld omdat hy die geringste onder hulle was nie. Inteendeel. Dit is bloot

omdat ons hier letterlik “krip” op die onverbeterlike opteken van Japete in die

stamregister deur Barend Toerien, en niks nuuts tot ‘n bestaande publikasie

toegevoeg word nie.

So skryf Barend: “Japete” was die skuilnaam waaronder die gedigte en verhale

verskyn het van Jacobus Petrus Toerien (1859 – 1920), en geskep volgens die

uitspraak van sy voorletters.

Gebore in die Paarl 18 November 1859 met skoolopleiding aan die Gimnasium

Hoërskool word hy reeds as jong man subredakteur van die eerste Afrikaanse

62

nuusblad De Patriot, en lewer ook bydraes aan die eerste Afrikaanse tydskrif,

Ons Klyntji, albei in die Paarl gedruk en uitgegee onder die beskerming van

taalvegters van die eerste Afrikaanse Taalbeweging. Japete was ‘n vurige

voorstander van Afrikaans, maar het ook heelwat gedigte in Nederlands en

Engels geskryf.

Ongeveer 1883 het Japete na Pretoria verhuis waar hy op 19 Desember 1884

met Susara Margaretha Maré getroud is, die Sarie Marais van die toekomstige

gewilde lied. Sy was ‘n dogter van Jacob Maré, Volksraadslid van die

Transvaalse Republiek en woonagtig op die plaas Mooirivier, Potchefstroom, toe

laasgenoemde nog hoofstad van die republiek was. Later het Jacob Maré na wie

Jacob Maréstraat in Pretoria heet, na Irene verhuis om op die plaas Doornkloof

te boer. Hierdie plaas het hy later aan genl. J.C. Smuts verkoop.

In Pretoria en omstreke word Japete ‘n prospekteerder vir goud, ook sekretaris

van “Leeuwpoort Goudmijn Maatschappij” voordat hulle in 1890 na Middelburg

verhuis waar hy ‘n nuwe koerant, De Republikein, begin het met sy eie drukpers.

In die stryd tussen president Kruger en generaal Joubert het Japete

laasgenoemde gesteun in sy koerant. Hy het ook snediglik geskryf teen ds. S.J.

du Toit se blad Het Dageblad wat die Engelse politiek voorgestaan het:

Afrikaner syn blad met jingoe sy gees,

Kyk maat, dit is fieslik, dis naar om te lees

Dit draai op jou maag, ge pyn in di buik,

Om die naarheid te win, gryp jy na di kruik!

(Voordat) dit as dagblad by my in huis kom

Dan sit myn ou vrouw al lanktyd te brom.

Sy sê: myn ou hart, myn liewe ou man,

Laat staan daardie ding, jy hou daar nie van. 31 Uit stamboek, pp 70 en 71

63

Tydens die Anglo-Boere-oorlog het hy op die Natalse front geveg en na die

oorlog het hy finansieel agteruit gegaan toe sy drukpers en boekery afgebrand is.

Hy is op 3 Mei 1920 aan malaria oorlede, oorleef deur sy Sarie tot sy op 22

Desember 1939 in Bloemfontein oorlede is. Haar graf was sonder steen en

verwaarloos maar is heel later deur die toedoen van die Nasionale Afrikaanse

Letterkundige Museum in Bloemfontein van ‘n monument-grafsteen voorsien.

Japete het die woorde van Sarie Marais ongeveer 1889 geskrywe op die wysie

van ‘n Amerikaanse lied Ellie Rhee deur Septimus Winner wat destyds populêr in

Suid-Afrika was. Japete se woorde is reeds voor die Anglo-Boere-oorlog gesing

en is mettertyd uitgebrei en aangepas, ook deur die burgers op kommando.

Japete het glo net die eerste twee verse geskryf.

Die volgende berig oor Japete, wat die sluier nogal heelwat oor hom lig, het in

Beeld verskyn:

Graf van 'Sarie Marais' in Bloemfontein gevindMev. Toerien wou nie praat nie

Datum: 950714

Hanáni Pienaar

BLOEMFONTEIN. 'n Vergete graf sonder 'n steen in 'n ou plaaslike begraafplaas is die laaste rusplek vandie vrou wat in haar jong dae die Afrikaanse woorde van die bekende liedjie Sarie Marais genspireer het.Die opsporing van die graf is die resultaat van 'n soektog deur mej. Joan Abrahams van Bloemfontein, beterbekend as Tant Mossie.Sy het vroeër 'n hoteleienaar in Spean Bridge, Skotland, by die kommandomonument daar naby ontmoet,waar hy 'n huismuseum bedryf. Sy het daar ontdek Sarie Marais is die amptelike kommandomars van dieKoninklike Weermagdienskorps se Kommandovereniging. Dié band met die bekende liedjie spruit uit dieTwee de Vryheidsoorlog, waarin lord Shimi Lovat in Suid-Afrika plase afgebrand het. Hy het uiteindelik dieguerilla-gevegstyl van die boerekommando's huis toe geneem, en die Engelse kommando's op diebeen gebring.Ná haar terugkeer na Suid-Afrika het mej. Abrahams na die bekende Sarie se graf begin soek. Nadat syonder meer naslaanwerk gedoen het by die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum (NALN), het syafgekom op 'n ongemerkte graf met 'n paar molshope daarop. Haar bevinding berus hoofsaaklik opnavorsing van mnr. J.K. Strijdom van Potchefstroom. Mnr. Strijdom het bevind die Sarie na wie die liedjiegenoem is, is heel waarskynlik mev. Susara Margaretha (Sarie) Toerien, gebore Maré nie Marais nie.

64

Sy is op 19 Desember 1884 in Pretoria met mnr. Jacobus Petrus (Japete) Toerien getroud. Hulle het 16kinders gehad. Mnr. Toerien het sover vasgestel kan word die eerste twee verse van die liedjie (op diewysie van die Amerikaanse liedjie Ellie Rhee) aan die Natalse front in die Tweede Vryheidsoorlog geskryf.Ná sy dood op 3 Mei 1920 aan malaria het sy vrou haar hier by een van haar dogters gevestig.Mev. Toerien wou nie onderhoude toelaat nie, omdat sy ''baie gelowig'' was en nie ''selfverheerliking'' woutoelaat nie. Op 11 Maart 1942 het 'n mnr. J.P. Toerien se brief onder sy naam in Die Volksblad verskyn.Daarin het hy gesê wyle mnr. Toerien het van die Paarl gekom en dat hy inderdaad die skrywer van SarieMarais was.

(Hierdie mnr. J.P. Toerien kon moontlik Japete se seun met dieselfde name, of ‘n

kleinseun met dieselfde name gewees het. Die ouere J.P. Toerien is met ‘n

Kroonstadse nooi, Jacoba Johanna Vertue, getroud, en is in 1969 in Vereenging

oorlede. Hy het as Koos Jupiter32 bekend gestaan. Koos Jupiter se seun, ook

J.P. Toerien33, is waarskynlik ‘n sterker kandidaat vir die skryf van die brief. Hy is

in 1919 gebore, en het op Vrede in die Vrystaat gewoon (vandaar die brief aan

Volksblad) waar hy ‘n bestuurder was. Of dit die seun of kleinseun was – hulle

sou waarskynlik met gesag oor Japete se aanspraak kon praat.)

Trompie Toerien

Dit het wik en weeg gekos om te besluit of ‘n gedeelte aan ‘n fiktiewe karakter

opgedra moet word. So deel van die Suid-Afrikaanse wêreld het Trompie egter

geword, dat die elektroniese argiewe van Nasionale Pers sowat 20 verwysings

na die karakter Trompie Toerien het. Word net die soekwoord, Trompie,

ingepons, spring dit oor die 200!

‘n Telefoniese gesprek met oom MC Toerien bring moontlik aan die lig oor hoe

dit gekom het dat Trompie ‘n Toerien geword het. Oom MC sê in hul studentedae

op Stellenbosch was hy die een vleuel, en Topsie Smit, Trompie se skepper, die

ander vleuel.

32 bic6d5e1033 b1cd5e10f1

65

Meer as 50 jaar nadat Topsie Smit die karakter geskep het, bly Trompie gewild

en ‘n omnibus-reeks het in 1994 die lig gesien. Sedertdien is ‘n televisiereeks

egter ook vervaardig, en in die onlangse verlede ‘n opvoering waar Trompie as

naskoolse seun saam met die meisies van toet se kinderheldin, Saartjie Bauman,

anti-karakters vorm. Hierin het Francois Toerien ‘n belangrike rol gespeel.

Natuurlik is daar ook Anton Goosen se liedjie oor Trompie sy Boksombende.

Onlangs het die Volksblad- en Beeld-rubriekskrywer, Blou Willem Theron nie net

Trompie nie, maar ook sy hond, Boesman, afgestof.

Ons gaan steek egter eers kers op by dié nuwerwetse weergawe van Trompie,

en so lui die berig uit die Naspers-argiewe:

RUBRIEK: GOEIEMORE

Dit doen VS lankalDEUR Blou Willem Theron

KLEIN WAHL het pas sy eerste jaar op universiteit voltooi. Ons sê maar nie waar nie, want netnou tel ditteen hom. Wat studeer jy, Wahl?'' sê ek. ``Raapie, oom.''

``Jy sê raapie, Wahl? Wat se kursus is dit?'' sê ek uit die veld geslaan. ``Dis 'n nuwe kursus wat deur dieslim mense uitgedink is, oom. 'n Mens kan eendag baie geld maak as jy raapie swot, oom.''``Jy sê raapie, Wahl? Hoe spel jy dit?''

``Oom, ek dink dis r-u-g-b-y maar ek's nie seker nie. 'n Mens hoef gelukkig nie te kan spel om hier by onstoelating vir raapie te kry nie, oom.''

Ja nee, die nuwe inding by elke skool en universiteit is mos om 'n rugby-akademie te hê. Geen akademiesekwalifikasie gaan mos vir jou meer deure oopmaak en meer groenes laat inrol as raapie nie.

Dis André Markgraaff se raapie-akademie, Dawie Snyman s'n, Ian Macintosh se raapie-akademie by 'nbekende skool hier in Pretoria en nou helaas ook Naas Botha se R11 miljoen se instituut (let wel, nieakademie nie) vir professionele rugbyspelers by 'n sekere universiteit hier in die noorde.

Inmiddels het die Bok-groep inderhaas 'n nuwe bagasiemeester laat kom nadat die reserwe-groottassebagasiemeester van die afrigtingsgroep 'n rugwerwel geskuif het. Hy't blykbaar alleen die tas metdie wedstrydplanne in probeer dra.

EN die laaste woord oor Harry Potter is dat die Openbare Vervolger nou 'n ondersoek gelas het na diebendebedrywighede van "Trompie" "Toerien" en die Boksombende sowel as die Uile en die Hard Livings.

66

Daar word vermoed dat veral die Boksombende 'n skadelike invloed kon gehad het op 'n hele geslag Suid-Afrikaners.

In Beeld het Blou Willem hierdie weergawe:

"Trompie" se hond, Boesman, en Rooi Jan se hond, Leeu, word ookverbind met verskeie onlangse negatiewe voorvalle waarby honde betrokkewas.

Blouwillemaandag

Trompie en Rooi Jan se honde ondersoekBlou Willem

Net vir ingeval mevrou Maretha Maartens hierdie koerant in die Vrystaat te lees kry, wil ek graag vir dierekord die volgende op skrif stel. Hierdie rubriek is nie bedoel vir 'n jong, ligsinnige gehoor wat neig nahisterie nie, maar wel vir die meer ernstige, half depressiewe leser wat nie sin kan maak van wat alles dievorige week in die land verkeerd geloop het nie.Hoewel die optrede van talle van die hoofkarakters neig na die absurde en die mitiese is almal fiktiewefigure en dus nie toerekeningsvatbaar nie.Optredes van sommige kom dalk soms satanisties voor, maar is gewoonlik onskuldig of bloot stupid. Dierubriek kan egter skadelik wees vir jong kinders indien hulle te lank hieraan blootgestel word sonder dienodige ouerleiding, of dit inasem.

Die jongste in die Harry Potter-sage is dat die openbare vervolger nou 'n ondersoek gelas het na diebendebedrywighede van die Boksombende (die leier is blykbaar ene Trompie Toerien) sowel as Die Uilewat tans saam met die Hard Living Gang op Die Vlakte beskou word as 'n bedreiging vir die openbare orde.Daar word vermoed dat veral die bedrywighede van die Boksombende 'n hele geslag Suid-Afrikanersskadelik kon beïnvloed het. Trompie se hond, Boesman, sowel as Rooi Jan se hond, Leeu, word ookverbind met verskeie onlangse negatiewe voorvalle waarby honde betrokke was.

Trompie, was, soos gemeld, nie die enigste fiktiewe Toerien nie. Die volgende

resensie is op die internet gekry:

Die tekenJonita SwartTafelberg, 2001

Dis diep in die 21 ste eeu en die aarde is nou "Diana", 'n snikhete, onherbergsame stuk grond waar daagliksom oorlewing geveg word. Die Orde beheer alles; daar is geen sprake van afsonderlike lande met eiegrense en wette nie: die aarde is een, en word deur een sentrale brein beheer.

67

In dié wêreld veg Frans Toerien en sy pa ook om oorlewing. Hulle deel die groenteplaas, waar hulle woon,met Bernice en haar pa Jarvis, 'n mistieke prediker wat glo dat 'n Godheid daar buite deur tekens aan diemensdom bevryding sal bring. Want slawerny het na die aarde teruggekeer:Die Orde beheer alles. Frans moet besluit: moet hy, soos sy pa, hom eenvoudig by die Orde se reëls neerlêen niks bevraagteken nie? Moet hy na Jarvis se praatjies oor mistieke tekens luister? Of is Bernice sestomprokery die oplossing?Die teken is 'n diepsinnige jeugverhaal met 'n sterk geestelike dimensie wat die leser uitdaag om te dink oordie grense van ons bestaan - uiterlik sowel as innerlik.Die indrukwekkende bandontwerp is deur Tertia du Toit, gebaseer op een van haar skilderye.Oor die skrywer:Jonita Swart woon op George. Sy het reeds verskeie jeug- en lekkerlees-liefdesverhale die lig laat sien. Dieteken is haar vyfde jeugroman.

7. Toeriens en sport

In die stamregister is 'n paar foto's van Porterville se sportspanne wat meer as

een Toerien in hul geledere het. Ook 'n foto van Mario Toerien, waarskynlik die

Toerien hier te lande wat dit die verste in sport gebring het, en 'n foto van

Janna34 Toerien wat dit in die VSA ver met ruitery gebring het. Mario het in 1999

‘n vinnigste tyd van 50,11 in die 400 meter hekkies afgeblits. Net vier Suid-

Afrikaners kon daardie jaar vinniger as Mario oor daardie afstand oor die weg

kom, waaronder Llewellin Herbert en Ferrins Pieterse. Volgens die stamregister

was Mario se broer, Louis Adri35 ‘n puik onder-19-atleet, het veral in die

paalspring uitgeblink. In 1991 verskyn ‘n berig in Beeld waarin gemeld word dat

Mario Toerien ‘n drie vir Soldate in Johannesburg gedruk het. Dis nie seker of dit

dieselfde persoon is nie.

In die stamregister word twee Toeriens uit die tweede stam gemeld wat

onderskeidelik voorslag sokker- en krieketspelers was. Ook uit hierdie stam is

daar sport-administrateurs. Lee-Roy Torien36 was met laaste kennisname die

president van die WP se Sagtebal-federasie.

34 b4c2d6e7f4g135 b4c2d4e7f3g4h136 Vermoedelik Le Roy Torien, b2c9d2e9f7g2, p47

68

Die uwe se grootste prestasie met sport was waarskynlik om in 2000 die sesde

plek in Sanlam se landswye kompetisie vir Sportskrywers in gemeenskaps-

koerante te verower. Het ook die negende plek in finansiële verslaggewing gekry.

My finansies is tot vandag toe ook minder indrukwekkend as my onin-

drukwekkende sportprestasies.

Maar daardie jaar het die Cheetahs die Vodacomtrofee verower, en is Kennedy

Tsimba ontdek. Ek was redakteur van die Cheetahnuus, en dit was 'n fees.

Hoewel rugby my gunsteling-sportsoort is om oor te skryf, was die rugbyveld vir

my maar 'n mynveld. My grootste prestasie is dat ek in 13 van die 15 posisies

“verteenwoordigende” rugby gespeel het, maar dit was gewoonlik so in die skool

se vyfde span rond. Die posisies waarin ek nie wedstryde gespeel het nie, is

skrumskakel (waarskynlik sou dit my beste posisie wees) en vaskopstut.

Ek het pas by die Volksblad as 'n jongerige verslaggewer aangemeld. Jaarliks is

'n wedstryd tussen die "has beens" en die "never were's" gespeel. Die keuring

was nogal streng nadat iemand uit die jonger garde die vorige jaar sy "neef"

ingesmokkel het, en die "neef" 'n hele paar van die redakteur, Hennie van

Deventer, se draaiballetjies tot op die Parkweg-polisiestasie in Bloemfontein se

dak geslaan het. Die "neef" synde Johan van Heerden, destyds veelsydige

speler van die Vrystaatse krieketspan, en nou pas aangewys as bestuurder.

Die uwe het pas na die aankoms uit ballingskap in Pretoria nog nie weer begin

krieket speel nie, en het ook maar niks van kan krieketspeel gesê nie. Krieket is

'n snaakse spel - net soos 'n mens dink jy het uitgevind watter kant van die kolf is

die voorkant, kom 'n mamparra en boul die middelpen uit.

Dus, doen maar so veldwerk en so aan. Tot die laaste boulbeurt aanbreek. In die

gees van die sosiale wedstryd word maar 'n korterige aanloop geneem, en sulke

halwe lollies geboul. Elke bal klap teen die beenskutte, maar omdat ek weet dat

ek met my snaakse boulmanier voor die skeidsregter is, appelleer ek nooit vir

69

BVP nie. Die ander wel, en die skeidsregter (Willie Kuhn, vorige redakteur van

Huisgenoot) maak beswaar. Met die vyfde bal trap ek dus weg, en slaat neer.

Eers na ek die ergste pyn in my knie gewoond begin raak het, hoor ek ek het die

kolwer met daai bal skoongeboul. So drie maande later gee die ortopeed toe die

spier in die knie is af, en 'n jaar later, na verskeie vrugtelose kortisoon-

inspuitings, is die knie geopereer. So gebeur dit dat ek in die dae voor ampte-

like) beroepskrieket boulsyfers het van 0,5 boulbeurte, 0 lopies afgestaan, een

paaltjie ingeoes vir die verlies van sowat R4 000 (mediese kostes).

Ek vertel dié verhaaltjie in effense detail, aangesien dit my by 'n ander Toerien

uitbring.

Na my knie so min of meer weer so was dat ek dit kon waag om te gaan

krieketspeel, sluit ek by Oud-Studente aan. My gedagte was om vir eers net op

kolfwerk te konsentreer, maar daar moet almal in die nette boul. Gou staan my

knie soos 'n ballon, en my krieketaspirasies is in die asblik.

Maar die Saterdag na ek die handdoek ingegooi het, is dit van ek wakker geword

het 'n reënerige, triestige dag. Ek sit dus in die bed die Volksblad en lees. Skielik

vang my oog 'n naam by 'n berig oor 'n Vrystaatse uitnodigingspan wat daardie

Saterdag 'n ander provinsie die stryd in Bloemfontein sou aansê: Twaalfde man,

H. Toerien.

Skrik my yskoud! Ek weet van net twee H. Toeriens in die Vrystaat, en die ander

speel nie krieket nie. Hy is Hentie (Herman) Toerien, en 'n groot gees (letterlik en

figuurlik want hy is ses voet vier en enige duime) by krieketwedstryde. En hy kén

sy krieket, al kom hy van Hertzogville af. Maar speel, nee, hy speel nie krieket

nie. Dus, so werk my kop, dis 'n uitnodigingspan, en hulle het seker ter wille van

die gees vir Hentie as twaalfdeman gekies.

70

Buitendien reën dit een stryk deur, dus sal daar darem sekerlik nie gespeel word

as dit per dalks ek was wat daar moes wees nie.

Gou blyk dit egter dat daar 'n ander H. Toerien in die stad is. Hano Toerien, en

hy speel vir sy klub, ek meen Munisipaliteit, se eerste span. Taamlike vinnige

bouler ook, so verneem ek.

Die hartseer is dat daardie wedstryd uitgereën is, en Hano nooit die geleentheid

gekry het om weer so na aan die uitsoek-elftal te kom nie. Hano moes naamlik

meeding met Allan Donald, Corrie van Zyl, Sylvester Clarke en Gerbrand Grobler

om slagbouler vir die Vrystaat te kon wees.

Nie dat my knieë ooit waffers was nie. Dié lastigheid het gemaak dat ek eintlik

net een landloopseisoen gedoen het - my tweede jaar op universiteit, en onder

meer vir die Opstaan Harriers ('n gekombineerde Matie/Kovsiespan) aan die

Mainstay Padaflos deelgeneem het.

Al het nou amptelik / nie-amptlik half-provinsiale landloopkleure, is dit nie ‘n

aspek van my lewe waaroor ek spog nie. Want dit het per ongeluk gekom. So

met die uitklaar van die ou manne by Walvisbaai se militêre basis en die wag vir

die nuwe lot, daag daar ‘n landloopspan van Oos-Transvaal by dié woestyndorp

op. Kom teen die Suidwes-span, ‘n Weste sub-uniespan en die Weermag in die

Trans-Namib-padaflos deelneem. Heel uit seisoen uit (selfs vir die woestyn), en

die uwe se naaste aan hardloopskoene is die Army-têkkies. Met dié dat daar nie

eintlik troepe is in daardie stadium nie, word die uwe vir Weermag opge-

kommandeer. Suid-Wes se B-span daag nie op nie, en die Weste-subunie-span

word sommer die B-span. Die weermagspan word sonder meer tot die Weste-

sub-uniespan bevorder.

71

Nou, ek daag enige ou om ‘n ses-mylskof (tien kilometer) in daai woestyn op ‘n

teerpad met Army-têkkies te gaan hardloop. Teen ‘n provinsiale span. Weet nie

veel van die uitslag nie, net dat daar meer waterblaas as nie waterblaas nie op

my voete was. Gaar.

Dit was egter nie my enigste “atliek-hoogtepunt” in die destydse Suidwes nie.

Sommer so kort na die aankoms op Rooikop word ‘n klomp van ons opge-

kommandeer om aan die Suidwes-Afrika Senior Atletiekkampioenskap te gaan

deelneem. Ons het kort tevore vier dae en nagte op ‘n trein van Potchefstroom

na Walvisbaai deurgebring, en hier is ‘n groepie van ons al weer met die trein

oppad Windhoek toe.

Ons was ook onder die indruk die atletiekseisoen was al agter die rug, en die

meeste van ons, die uwe ingesluit, se hardloopskoene het veilig in die Republiek

agtergebly. Maar nie een van ons is vreeslik bekommerd oor kaalvoet deelneem

nie. Fout.

In daai twee rondtes van die 800 meter het die uwe drie keer in dubbeltjies

getrap. Derde laaste gekom. Goed, die wenner het ‘n nuwe SWA senior rekord

opgestel, en dit was as 18-jarige my eerste senior wedloop. Maar dit was ‘n

vreeslike verleentheid.

Verlede jaar my nooiens-, en laaste, standaard halfmarathon gehardloop. Teen

dié tyd is my knieë nou al so - ek moet kies tussen oefen vir 'n wedloop, en knieë

te gaar vir hardloop, of nie oefen nie en gaan deelneem. Nie een is 'n goeie opsie

nie. Deesdae maak ek en my spruite, Nic en Jandré, maar deelnemersmedaljes

vir stap, fietsry en landloop / pretdrawwe bymekaar.

Gelukkig is daar Toeriens wat beter vaar met sport. In 'n stadium het twee

Toeriens, die broers Hano37 (waarna hierbo in krieketverband verwys is) en 37 b4c2d4e7f8g2

72

Kobus38, op hul martelpype die Suid-Vrystaatse fietsryspan gehaal. Kobus was

onlangs nog, volgens 'n berig in die Volksblad, ook 'n fietsry-skeidsregter.

Ongelukkig is die fietsrymense in die Vrystaat seker die sportmense wat die

minste doen om hul sport die koerante te laat haal, en sal 'n mens moontlik nooit

presies weet hoe groot dié tweetal se prestasies werklik was nie. Boonop het dié

twee broers, wat ook in verskeie ander sportsoorte uitgeblink het en glo behoorlik

sportmal is, ook provinsiale kleure in boks verwerf. Dus maar versigtig hier skryf

om nie per ongeluk aanstoot te gee nie. Tog, as ‘n mens luister na wat oor Kobus

gesê word, is hy waarskynlik die Toerien wat in geaardheid die naaste aan Trom-

pie Toerien gekom het. Hano en Kobus is ook naby familie aan Mario en sy

broer.

Na ‘n gesprek met Kobus en Hano se pa, oom Tewis van Bloemfontein, is daar

groter duidelikheid, en boonop nog ‘n verassing of wat. Kobus het naamlik ook

nasionale kleure in Tweekamp (hardloop en fietsry) gekry. Hano het, terwyl hy

diensplig gedoen het, die latere nasionale krieketspeler, Merryck Pringle, uit die

Weermagspan gehou.

Uit die Burger van 21 Januarie 1999 kom dié uitslag dat 'n Toerien, Ludolf

Toerien,39 saam met 'n spanmaat na die derde skof van die Aghulas-uitdaagvaart

in 'n kategorie in die eerste plek was. Sedertdien het Ludolf baie bekend geword

as een van die land se voorste “rubber duckers.” Ons haal twee prag-berigte

aan waarin na Ludolf verwys word:

Die Burger, Woensdag 2 Januarie 2002Vaartwenners gekroon, nagdrama ten spyt

38 b4c2d4e7f8g139 Christiaan Ludolf Toerien word in die satmregister aangegee watmoontlik hierdie Ludolf Toerien kan wees, . b1c6d6e7f3 is in 1971gebore, p. 34 . Ludolf Toerien word in die berigte ‘n Tygerbergergenoem.

73

STRAND. Drama in die donker, die verkeerde keuses en harde woorde het op die voorlaaste aand van DieBurger en Hunter's se Trans-Agulhas-wedvaart vir verskeie verrassings en eindelik ook 'n nuwevoorloperspan in die 750-topklas gesorg.Dié nuwe voorlopers, Piet Fourie en John-Henry Faul (Piet Fourie Plant Hire), het gisteroggend hul nuwelewe gebruik en enduit tussen Hermanus en die Strand voortgejaag om uiteindelik as die algehele wennersin hul klas gekroon te word.Die wedvaart het gister in die Strand ge-eindig ná 'n moordende seetog oor 5 dae en 1 000 km verbyMosselbaai, Stilbaai, die suidpunt van Afrika by Kaap Agulhas, Gansbaai en Hermanus.Met die Oujaarsnagdrama het twaalf rubberbote van koers gedwaal tydens die nagskof van Gansbaai oorWalkerbaai na Hermanus. Sommige het eindelik sonder brandstof gaan staan, terwyl ander verbyHermanus op Onrus aan wal gesukkel het.Onder laasgenoemdes was die voorlopers in die 750-topklas en aanvanklike gunstelinge om te wen,Ludolph Toerien en Leonard Pratt (Hunter's Gold). Voordat hulle die waterpad byster geraak het, het ditweliswaar gelyk of Toerien, net soos Bruce Fordyce die Comrades-marathon vir jare sy eie gemaak het,soos 'n seeluis op 'n walrus gaan bly klou aan sy heerskappy van die marathon-wedvaart.Hy het die wedvaart die afgelope drie jaar gewen en reeds tydens die eerste lang skof tussenKeurboomstrand en Mosselbaai kennis gegee dat hy dit weer wil doen. Hy het 'n stewige voorsprongopgebou en daarna sy algehele voorsprong deur 'n reeks standhoudende vertonings behou.Toe kom Oujaarsaand. Fourie vertel: ``Ons het almal gedink Ludolph ken die baai en is ál agter hom die seein. Ná 'n ruk dink ek hy hou bietjie ver links en volg toe maar my eie kop en mik na regs.'' Die vertroue inhomself het Fourie eindelik by die eindpunt in die Hermanus-hawe besorg, maar steeds was hy nie sekerwat van Toerien geword het nie.Laasgenoemde se nag het intussen swarter geraak. Reddingsbote het hom eers opgespoor nadat hulleseinfakkels opgeskiet het, maar na verneem word, het daar toe harde woorde tussen spanmaat Pratt en vandie beamptes geval.Só hard dat Toerien-hulle met 'n straftyd van 10 minute opgesaal is. Dit sou geen verskil gemaak het nie,want in dié stadium het hul nagskof-oorwinning aan Fourie-hulle reeds 'n stewige voorsprong besorg.Soos wat Etienne Burnett (Barnetts Auto/Marlow Transport) tereg op Oujaarsdag opgemerk het: 'n Minuutop die water is 'n lang tyd. Burnett en Dave Barnett was ná vyf dae derde in die 750-topklas.Toerien-hulle kon troos vind daarin dat hulle met die trofee vir Liquifruit se Koning van die Brandersweggestap het asook die A.W.H.-puntekompetisie, albei afdelings wat nie noodwendig deur die algehelewenner gewen word nie.Nogtans moet nóg Fourie nóg Toerien te gerus voel oor hul kanse in die volgende Trans-Agulhas. Verskeiejong jaers het vanjaar vir die eerste keer met dik stemme aangekondig dat hulle nie vir altyd met minder aseerste plek tevrede gaan wees nie.

In ‘n Engelse uitgawe van Die Burger het die volgende foto-byskrif verskyn:

Rubberduckers away:--The SA inflatable boat racing team departed for New Zealand on March 19, where they will be competing ina Tri-Nations competition against Australia and the host country. The team members are (back, from left)Mokgadi Mashaphu of P&O Nedlloyd, Ludolph Toerien (Table View), Roy Ball, Lionel Ball, Wessel Matthee(team manager, Bellville), Fanie Cronjé, Neville Bramley (team manager), Rowan Hawkes, Karen Bramleyand Peter Lindenberg (president of PSA). From left in the front row are Arnon van As, Mello van Zyl, WimpieAckermann (Bellville), Leonard Pratt, Wayne Wright, Dian Giliomee and Anton Blom.

74

‘n Berig uit Beeld van 1994 bring aan die lig dat Paul Toerien by geleentheid in

1994 ‘n reserwe vir die OP se rugbyspan was. Die span het bekendes soos Willie

Meyer, steeds ‘n Springbok, ingesluit. Die stamregister werp nie lig oor wie

hierdie Paul Toerien kan wees nie. By egleentheid was hy ook vir die SWD op

die bank.

Verskeie ander Toeriens, soos Jan (JD) Toerien, het dit taamlik ver in rugby

gebring, maar geeneen het gevestigde provinsiale spelers geword nie.

My suster Martlie het net soos ek en ons broer, Nico, graag oor die langer

afstande gehardloop. Sy is egter ook versot op swem, en het so goed in

tweekamp (landloop en swem) begin doen. Die hartseer was dat sy as

skoolmeisie moes toesien hoe ‘n keurder se dogter voor haar in die Vrystaatspan

ingesluit is. Martlie het individueel aan die betrokke byeenkoms gaan deelneem,

en die betrokke dogter goed geklop. Sy het hierna ook aan driekamp (landloop,

swem en pistoolskiet) deelgeneem, en baie goed gedoen. Hierdie pistool was ‘n

spesiale skyfskietpitool, en omdat sy links is, is die handgreep aan die

“verkeerde kant” vir iemand wat graag ‘n skoot daarmee wou aftrek. In daardie

stadium was ek aan Nasionale Intelligensiediens verbonde, en self nie te vrot

met my 7 mil of 32 rollie nie. Maar om saam met Martlie skyf te geskiet het, was

ietwat van ‘n frustrasie. Sommer die eerste keer wil sy die blikkie daar dóér

plaas, maar daar sou ek dit bloot per ongeluk raakskiet. Dus heelwat nader. Ek

skiet, en dis mis. Dan skiet sy, en ek moet die langpad aanpak om die blikkie

weer te gaan regop maak staan.

Die hartseer van elektroniese argiewe wat nie ver genoeg terugstrek nie, blyk

duidelik uit die “lot” van ‘n Toerien wat ‘n hele paar jaar lank die doele vir UCT se

sokkerspan in die destydse NPSL ingeryg het. Hy is onopspoorbaar – dalk omdat

die uwe te ônooslik met die rekenaardinge is. Maar die soektog lewer toe wel ‘n

sokkerspelende Toerien op – Nigel Toerien wat vir sy Kaapse klub, Ashford, ‘n

doel geskop het. Ongelukkig het dit Ashford nie van ‘n vernedering gered nie –

75

Norway Parks het die wedstryd met vier – een gewen, met veral Vicky Fortuin

wat met twee doele vir die wenspan uitgeblink het.

Uit die Naspers-argiewe duik ook die naam op van Loedie Toerien, waarskynlik

dieselfde persoon soms as Ludie Toerien aangedui word. Hy word aangedui dat

hy in 1995 voorsitter van die Roodepoort Rugbyklub was. Nog ‘n berig lui dat hy

een van die voorsitters van rugbyklubs was wat onuksesvol genomineer is om

bestuurslede van die Transvaalse Rugby-unie te word. Dit was in die dae toe dr.

Louis Luyt nog ferm die septer geswaai het. Hy is waarskynlik die Christiaan

Ludolf Toerien40 wat in die stamregsiter aangedui word as ‘n Superintendent, en

woonagtig te Florida, Johannesburg. Hoewel ‘n rugby-administrateur, was hy by

geleentheid nie ver van ‘n boksgeveg af nie, waarby een van Suid-Afrika se

voorste boksers van destyds betrokke was:

Bennie Knoetze, Calla 'het net hard gepraat'Datum: 900820 BEELDDeur Carolien SaaymanHY en Calla Botha, gewese lid van die Burgerlike Samewerkingsburo, was nie Saterdag ná 'n rugby-wedstryd in Roodepoort in 'n vuisgeveg betrokke nie. ''Ons wou net by mekaar hoor wat die probleem is,'' sêdie oud-swaargewigbokser Bennie Knoetze.

Hy het gereageer op beweringe dat hy en Botha ná Saterdag se wedstryd tussen Polisie en Roodepoortopenlik op die rugbyveld staan en appels swaai het en dat ander spelers ook betrokke geraak het.

Speur-sers. Knoetze, broer van die voormalige Suid-Afrikaanse swaargewig-bokskampioen Kallie Knoetze,het gesê die paar vuishoue wat geval het, was ''in die hitte van die stryd''.

Volgens Knoetze - hy is 'n man wat al self teen Pierre Coetzer om die swaargewig-titel geveg het - het dieskeidsregter nie een van hulle aangespreek oor ongeoorloofde spel nie.

Knoetze speel flank vir Polisie en Botha, wat al vir Transvaal uitgedraf het, speel slot vir Roodepoort.

Volgens brig. A.S. Venter, voorsitter van die Polisiespan, het Calla vir Bennie ''onderstebo geruk'' in diewedstryd en het Bennie toe 'n klomp ''tekens gewys'' waarvan die betekenis onseker is. Mnr. LoedieToerien, voorsitter van die Roodepoort-span, het gesê die twee het ná die wedstryd op pad kleedkamer toe'' 'n paar aanmerkings gemaak en mekaar 'n bietjie rondgepluk''.

'' 'n Mens moenie die storie uit verband ruk net omdat ek 'n oud-bokser is nie. Dis rugby dié,'' het hy gesê.Roodepoort het die wedstryd met 21-8 gewen. 40 b1c6d6e7f3, p 34

76

Verskeie Toeriens se name is gepubliseer vir prestasies in die swembad, op die

karatemat, gholfbaan, tennisbaan, netbalbaan, stoeimat, hokkieveld, korf-

balbaan en muurbal. In verskeie gevalle is Toeriens in die betrokke provinsiale

spanne – soms oudergroepskategorie – opgeneem. Soms was hulle SA

kampioene. ‘n Vennootskap van Pleass en Toerien het in talle duiwe-wedvlugte

uitgeblink.

8. Musiek en drama

Vandag is Blake Toerien seker die bekendste lewende Toerien in die Suid-

Afrikaanse musiekwêreld. Ons het vroeër gekyk na die Amerikaanse heavy

metalist Marq Torien, maar daardie van is skynbaar ‘n verhoognaam. Blake en sy

musiektalent het ‘n aantal jare gelede die land se aandag getrek toe hy en sy

groep, Metranoom, die SABC se talentkompetisie gewen het. Omdat ek Blake

slegs as skoolseun ontmoet het, word die bydraes oor hom in dié stadium

uitsluitlik uit koerantberigte saamgestel.

SA musiekspel in Hongkong940915

BEELD

Hulle is uitgenooi deur die Akademie vir Uitvoerende Kuns waar hulle benewens opvoerings ook saam metdie Chinese studente sal klasdraf. Die studente sal ook slypskole in kabaret daar aanbied. Dié vrolikemusiekspel is geskryf deur Blake Toerien en handel oor die mens wat nie sy drome navolg nie ofgeleenthede laat verbygaan. Die Technikon het ses jaar gelede met die tradisie begin om elke jaar 'nsplinternuwe musiekspel op te voer.Die studente wat aan die musiekspel deelneem, studeer in verskillende rigtings: van skakelwese totingenieurswese. Hulle repeteer in hul vrye tyd onder leiding van Blake en Ronél Toerien.Dit is die eerste technikon wat nie uitvoerende kuns as 'n studierigting aanbied nie wat genooi is om oorseete toer.

Voer blyspel weer op950612BEELD

77

MNR. J.W. SWART, Posbus 465, Melville, skryf:DIE musiekblyspel Information Superhighway wat die TWR (Technikon Witwatersrand) verlede naweekopgevoer het op die Aucklandpark-kampus, kan met een woord beskryf word: briljant!Dit is die breinkind van Blake Toerien, bygestaan deur 'n uiters bekwame span choreograwe, grimeer-kunstenaars, kostumiers en beligtingstegnici. Die spesiale effekte was iets uit 'n ander wêreld. Enigiemandwat geïnteresseerd is in die jeug, rock- en rapmusiek, moderne danse en rekenaars behoort hierdie pro-duksie te sien. Die TWR durf nie volstaan met net hierdie twee opvoerings nie!Kan die TWR nie 'n plan maak dat hierdie opvoering deur 'n groter gehoor beleef kan word nie?

Randall en Koba sing by kerslig900530 BEELD

Kerslig, vers en melodie het op 8 en 9 Junie 'n Kaapse geur wanneer die kunstenaars Randall en KobaWicomb in die Théâtre Rendezvous van die Staatsteater Pretoria optree. Saam met hulle tree Gisela deVilliers en Blake Toerien op.Gisela is tans die aanbieder van Kerslig, vers en melodie op Pietersburg en behartig ook haar eie radio-program vir die Verre Noorde oor Radio Jakaranda. Toerien het as 'n student aan die RAU revueprogrammeen musiekblyspele geskryf en ook bekend geraak as 'n pianis, verwerker en musiekleier. Hy staan tans aandie hoof van Musiek SA, wat onder meer verantwoordelik was vir die publikasie van drie bundels Afrikaansebladmusiek.

Musikale fantasie oor boemelaar se lewenslot 930804BEELD

'N MUSIKALE fantasie oor hoe om die blink kant bo te hou as lewensprobleme jou verswelg, word deur dieTechnikon Witwatersrand aangebied. Bumstreet word van môre tot Saterdag om 19:30 by die Technikon Witwatersrand se Groot Saal inBuntingweg in Aucklandpark, Johannesburg, aangebied. Bumstreet is 'n toevlugsoord waar diegene wat 'npaar dwarsklappe in hul lewe gehad het, byeenkom. Hier word hulle deur die stadsklerk, mnr. Nicolas,geteister.Hy buit hulle weerloosheid uit deur hulle wys te maak hulle is inderdaad niks werd nie. Hulle vind 'n toevlugin drank. Wanneer hulle van mismoedigheid sterf, verkoop hy hul liggame vir navorsing. Die dramaturgBlake Toerien sê hy wou altyd 'n stuk oor boemelaars skryf en uitvind hoekom mense die lewe versaak het.''Ek het met 'n paar boemelaars gesels en een karakter geskoei op iemand wat ek ken wat al sywaardigheid verloor het toe die Weermag hom verplig het om op 55 jaar af te tree. Wat doen só 'n mens watnog soveel het om te gee?''Al gaan Bumstreet oor 'n swaarwigtige onderwerp, is die produksie lig en humoristies. Toerien behartig ookdie regie. Die rolverdeling bestaan uit studente uit elke jaargroep van eerstejaars tot vierdejaars. Toerienmoet elke jaar 'n musiekblyspel vir die technikon skryf.''Soos in 'n tradisionele musiekblyspel gaan dit in Bumstreet ook oor die goeie wat altyd aan die eindeoorwin.''

Van Boerneef tot Brel op Rimpelfees

78

Kobus Burger Nóg 'n voormalige Slurpie-pryswenner, Wikus du Toit, span kragte saam met Blake Toerien in Brel is wel . ..Brel!, terwyl Danièle Pascal sings Jacques Brel met Pascal en Johan de Cock ook die Brel-baadjie aantrek.Alexa Strachan stof ook haar solovertoning.

Maandag 6 Mei 2002Kollege-onderwys aan brand!Thys Odendaal

Die reënboogjeug, van nie minder nie as 33 kollegekampusse, bind saam op die verhoog in 'n musiekrevuevan Blake Toerien waarin die veranderings in die Verdere Onderwys en Opleiding-sektor besing word. Diétitel van die revue, Livitup!, verklaar die uitgangspunt van die werk, aangebied deur Parktown College enFetcom Forum.``Kollege-onderwys is opwindend en aan die brand!'' lui die persverklaring en dit blyk dat pleidingsinstansieskan baat vind by die aanskoue van dié stuk. Die samesmelting van 33 Gautengse kolleges tot 8 mega-instansies, asook 'n instansie vir uitsluitlik afstandsonderrig, word deur die stuk bekend gestel, en diepubliek word aldus ingelig oor studierigtings wat studente spesifiek vir die beroepswêreld voorberei, én dieuitstekende bykomende moontlikhede tot verdere studie.

Dié musiektalent het hy stellig van sy pa, Heine, geërf. Maar hulle is stellig nie

die enigste Toeriens met besondere musiektalent nie. Tant Katie, wat die storie

van die weghardlopende oorledene vertel het, was self ‘n besonder begaafde

musikant. Sy het onder meer in die dae van die stil rolprente met die klavier vir

die begeleidende musiek gesorg. Om dit te kon doen, moes ‘n mens werklik

begaaf wees – deurlopend aanpas, en plek-plek selfs sommer so in die speel

komponeer. Die groot kuns was om die musiek by die betrokke tonele te laat

aanpas. Is daar ‘n woeste jaagtog te perd agter boewe aan, moes die musiek

daarby pas. Soen die held die mooi meisie (of was so iets destyds nog nie op die

silwerdoek toelaatbaar nie?) moes die musiek weer daarby pas.

Oom MC skryf oor haar, en ons haal later ‘n groter deel van die brief aan:“Tant Kaat.(Dis maar soos ek haar genoem het – sy het al die jare by Pa Willie in die winkel gewerk en virOuma opgepas tot lg se dood op 75 in 1936, toe ek 2e jaar by Maties was. Verder het ek dikwels Sondaesaam met haar na die sendingkerk gestap waar sy al die jare orreliste was tot na Ouma se dood toe sy naOom Gawie en Tant Agnes van Niekerk in Crawford is, waar sy ook vir jare orreliste was in die NGgemeente tot Tant Agnes se afsterwe. Daarna is sy na Huis Luckhof in Rondebosch (waar my Ma ook was).Hier het sy altyd die begeleiding gedoen by huisgodsdiens tot sy een aand net daarna in haar kamerberoerte gekry het en gesterf het op 80. Sy kon vir ure aaneen sit en komponeer op die klavier – alles in Emol. Sy het ook Bonnievale se Hoërskool se eerste skoollied (deur my vrou Neta in Matriek geskryf)gekomponeer – ook in E mol! Let’s get back to the sheep!”

79

Oom Herman Toerien van Hertzogville het op 14 – toe nog op Porterville woon-

agtig – reeds sy finale eksamen afgelê. Hy is glo gedruip omdat hy nog te jonk

was. Hy was jare lank kerkorrelis op Hertzogville. Oom Herman was egter glo nie

altyd so ‘n gewillige musiekleerling nie. Die musiek het ondermeer ingemeng met

die rugby-seisoen, en omdat die eksamens altyd aan die einde van die

rugbyseisoen afgelê is, kon hy net aan die begin van die seisoen rugby speel. Hy

het vertel dat hy in daardie kort rukkies wat hy wel mag gespeel het, altoos met

sy hande in die losskrums geboer het met die hoop dat dit raakgetrap sou word,

en hy dus nie die klavier se klawers sou kon druk nie.

Ons het vroeër kennis geneem van my oupagrootjie, Mattewis Bril, wat so ‘n

arme slagoffer se siel kom opeis het. Ook hy was orrelis van sy gemeente op

Pikketberg, maar ook sommer voorsanger, koster en katkisasiemeester ook.

In ‘n stadium was daar drie Toeriens in Oom Pietie le Roux van Stellenbosch se

bekende boere-orkes. Dit was my Ouma Lita Toerien (dus nie ‘n gebore Toerien

nie), en haar dogter tannie SC, en seun, wyle oom Rons. Ouma het die klavier

gespeel, tannie SC die banjo, en oom Rons die kitaar.

In die stamregister is ook ‘n foto van die Porterville-orkes. Van die 20 lede is vyf

Toeriens. Hulle was Willie Toerien,41 Dias Toerien,42 Christiaan Toerien,43 Lang

Louw Toerien44 en Gerrie Toerien.45

Uit die mooiste Kaap kom dié berig oor ‘n Toerien wat by musiek betrokke is:

Die Burger, Donderdag 4 Julie 2002

41 b4c2d5e242 b4c2d6e643 b4c2d6e244 b4c2d4e545 b4c2d5e5, p. 55

80

Koor ontbind dalk `oor geld'JANICE OHLSON

Die koor van die Hoërskool Symphony in Belhar ontbind dalk binnekort omdat die skool nie langer diedienste van hul afrigter, mev. Elaine Toerien, kan bekostig nie. Toerien is tot nou toe uit die skoolfondsbetaal.``Dit sal 'n groot verlies wees as die koor ontbind, maar hoe gemaak as daar nie geld is om dit te laatvoortbestaan nie.''Dít was verlede week die kommentaar van mev. Elaine Toerien, koorleier van die Hoërskool Symphony. Diekoor kan ontbind word omdat die skool nie geld het om verder vir koorafrigting te betaal nie.Sedert die koor in 1997 op die been gebring is, het hulle al menige mense verstom gelaat met hul vertolkingvan bekende sangstukke soos die volkslied en 'talle Xhosa-stukke, kompleet met passies in die eg Xhosa-tradisie.Volgens Toerien is sy sowat 'n maand gelede deur die beheerraad van die skool in kennis gestel dat haarvergoeding van net meer as R1 200 tot minder as die helfte gesny moet word, ``omdat die skool dit niemeer kan bekostig nie''.Toerien het gesê al die koorlede is teleurgesteld oor die huidige krisis. ``Hulle wil nie graag diekameraadskap en goeie verstandhouding, wat hulle oor die jare as deel van die koor met mekaar opgebouhet, verloor nie. Die enigste alternatief is om al die lede by 'n ander koor te laat inskryf.''Toerien het gesê musiek het haar nog altyd na aan die hart gelê en sy het tot nou toe ``omdat ek dit so baiegeniet'' die koor teen 'n karige betaling afgerig.``Ontspanningsgeriewe vir die jeug is skaars in die Belhar-gemeenskap en die koor het baie van hulle uit diekwaad gehou. Dis jammer dat ons nou voor dié keerpunt te staan kom,'' sê sy.Volgens die hoof, mev. Judy-Ann Persens, laat die skool se nuwe begroting dit nie toe om Toerien 'n vollesalaris te betaal nie.

Nog ‘n Toerien wat deesdae sy stem dik maak, is die akteur en TV-aanbieder,

Francois Toerien.

Die Burger Vrydag 6 Oktober 2000

Haas of hond, Toerien kén sy mondHannelie BooyensAs hy nie 'n akteur was nie, sou hy 'n ingenieur wou word, sê Francois Toerien.Francois Toerien en sy verloofde, Nicole Holm. Sy is ook 'n akteur. (Hulle is ondertussen getroud).Op die onlangse Aardklop-fees in Potchefstroom was Francois Toerien (26) een van die akteurs wat hartegesteel het in die produksie Roadkill/Padkos, wat benoem is vir Beeld se Aartvark-prys. In dié stuk speel hydie nimlike Daantjie Kat en 'n hardekwas televisie-aanbieder.In werklikheid is Toerien kontiniuteitsaanbieder op kykNet en hy tree op as anker vir die jeugprogramKniediep. Hy doen ook insetsels vir Kunskafee op kykNet.Toerien het aan die Universiteit van Stellenbosch 'n honneursgraad in regie verwerf. Hy het al in 'n wyeverskeidenheid verhoogproduksies opgetree en sy stempel behoorlik op kunstefeeste afgedruk as akteur,regisseur en skrywer van produksies soos Boetie dit is tyd vir bid as 'n seekoeikoei op jou skoot kom sit enElke Boemelaar se droom.

Met watter Afrikaanse jeugheld identifiseer jy?Trompie Toerien net oor ons 'n van deel.

81

Wat sal jy nie vir geld doen nie?In a boy band sing.

Hou jy meer van vroue se borste of bene?Borste!

Wat geniet jy die meeste en die minste van kunstefeeste?Meeste: vol sale. Minste: Afrikanervooroordele soos rassisme ja, dit bestaan wel by kunstefeeste

Watter soort dier sou jy verkies het om te wees?Dit hang af. Soms voel ek na 'n haas en ander kere na 'n hond (spesifiek 'n staffie). Ek voel egter nooit na 'nkat nie!

Watter dag sal jy nooit weer wil oorhê nie?Die dag van my eerste Kniediep-opname. Die dood het wydsbeen op my kom sit!

Wat is die ergste siekte/besering wat jy nog gehad het?Toe ek klein was, so om en by 10 jaar oud, het my tong van spanning teen my verhemelte vasgesit. Ekonthou nog dit was in die tyd van die Smurfies. Ek het 'n klein Smurfie-mannetjie gehad en daarmee lê enspeel in ons ou VW-stasiewa toe my tong so vashaak.Om die irritasie te probeer verlig, het ek my hele mond oor die matte van die kar gesleep. Ek kon nie eershuil nie dit was baie traumaties! 'n Pil het egter die toestand opgehef.Nou speel ek toneel om my tong se gedrag te beheer.

Slaap jy op jou rug, maag of sy?Maag.

Watter land wil jy die graagste besoek?Skotland.

Van watter soort rolle hou jy die meeste?Dis moeilik. Ek glo in hierdie stadium moet ek enige rol aanvaar om myself op te lei. Miskien kan ek tog sêdat komedie, of meer spesifiek satiriese rolle, my na aan die hart lê.

Wat doen jy Sondae?Of niks óf ek repeteer alhoewel ek en Nicole (my aanstaande) in 'n stadium ons bes probeer het om op onsmanier die Sondag te heilig, kry ons dit glad nie reg nie.

Het jy broers en/of susters?'n Suster. Sy is 'n tandarts in Engeland.

Wat is die onverantwoordelikste ding wat jy nog gedoen het?Ek en 'n groep vriende het in St. 7 een nag om middernag uit ons huise geglip, een van die vriende se pa sekarre gesteel en van Stellenbosch na Koeëlbaai gery. Nou vir die van julle wat nie weet nie, Koeëlbaai issowat 30 km van Stellenbosch en die laaste 10 km van die pad is moerse gevaarlik. Nodeloos om te sê, nieeen van ons het eers 'n leerlinglisensie gehad nie en ons was allesbehalwe nugter toe ons so om en by04:00 in Stellenbosch arriveer. Daar was ook meisies saam

Watter fliek het jy al die meeste kere gekyk?Hierdie is 'n biegsessie: The Sound of Music ek was jonk!

82

Hoeveel keer was jy al verlief?Glad nie so baie nie. Sou moet sê drie keer as ek vinnig dink en seker so 13 keer noudat ek so bietjie langerdaaroor gedink het!

Is daar iets waarvoor jy aan 'n betoging sal deelneem?Sal eerder 'n brief skryf of 'n petisie onderteken, maar ja, ek sal oortuig kan word deur groepsdruk.

Wat is jou stokperdjies?Ai tog, ek sukkel hiermee. Ek wil so graag afskakel en iets doen wat absoluut niks met my werk uit te waaihet nie, maar helaas, ek is verslaaf!

Kan jy gholf speel?NEE!

Wat irriteer jou?Vroue wat hulle sinne afsluit met opwaartse infleksies en mense wat nie weet dat die woord ``tannie'' en``oom'' vervang kan word met 'n eienaam of die voornaamwoorde ``jy'', ``jou'' nie.

Wat sou jy gedoen het as jy nie 'n akteur/regisseur geword het nie?Ek sou 'n ingenieur gewees het

Hoe ontspan jy?Ek gaan hou vakansie by die see. Dit vat gewoonlik so vier tot vyf dae voor ek begin ontspan. Draf help ook.

Wat gaan jy op jou troudag dra?Ek weet glad nie. Seker maar my Kniediep-kostuum!

Noem iemand jou Franna?Vele vriende: Angerie, Leanna, Stefanus, Gwen en Nikki onder andere. Ek gee nie eintlik om nie. Eenvriend het my altyd Innes genoem na die gebroeders Innes en Franna Benade!

PANTOMIME: Rooikoppitjie. Geskryf deur Francois Toerien, Malan Steyn enSaartjie Botha.Regie deur Marthinus Basson. Musiek: Adriaan Brand. Choreografie: Jaco Bouwer. Met Shaleen SurtieRichards, Rolanda Marais, Frank Opperman, Ben Kruger, Gavin van den Berg, June von Merch, AlbertMaritz en ander. In die Spier-amfiteater. Tot 30 Desember (geen vertoning op Kersdag).

``HIER kom 'n ding,'' lui die refrein van een van die liedjies (op die wysie van Queen se ``Don't Stop MeNow'') in Rooikoppetjie. Met Marthinus Basson aan die stuur van 'n brigade jong teater-Turke vanStellenbosch kan jy seker wees jy is in vir 'n plesierige spektakel 'n oneerbiedige, siniese en skreeusnaakseverwerking van 'n ou storie.

Basson en die talentvolle jongspan het wyslik besluit om nie te veel aan die resep van 'n stadaard-pantomime te verander nie. Daar is prettige lirieke op die wysies van populêre liedjies, pittige kommentaarop aktuele sake, liefdesintrige en mans en vroue wat oor en weer fopdos.KinkelsDié aweregse weergawe van die sprokie Rooikappie het sommer baie kinkels in die kabel. Die ``chief

83

orchestrator'' en verteller van die storie is ``Kytie (short vir Katryn) die Klora'', 'n rol wat Shaleen SurtieRichards met haar gewone ongekunstelde sjarme ophelder.

Francois Toerien was ook betrokke in ‘n hedendaagse verwerking van Trompie

en Saartjie Bauman.

Beeld Vrydag 5 Oktober 2001

Skandelik kreatief `Ter wille van oorlewing' druk teater-jonges hul eiestempel af– Stephanie Nieuwoudt –Aars! is een van die produksies op Aardklop met 'n lid van die ``jonger geslag'' deels aan die stuur. SaartjieBotha (28) is vervaardiger van dié stuk. Hier is Jaco Bouwer, Dawid Minnaar en Antoinette Kellermann in 'ntoneel uit Aars! Die afgelope jaar of drie het 'n klompie twintigplussers opslae gemaak in die teaterwêreld. Van hulle isvanjaar op die Aardklop-kunstefees in Potchefstroom. Stephanie Nieuwoudt het gaan uitvind wie hulle is.Malan Steyn, Saartjie Botha, Hugo Theart, Nicole Holm en Francois Toerien. 'n Paar van die name watvanjaar op die Aardklop-feesprogram verskyn: óf as dramaturg, vervaardiger en regisseur óf as akteur.Hulle is almal jonger as 30 jaar. En almal, behalwe Botha, was in die jare negentig op Stellenbosch studentevan Juanita Swanepoel, regisseur van die klassieke werk Yerma.Steyn (27) het verlede jaar al by Aardklop opslae gemaak met sy teks vir Roadkill/Padkos, 'n satiriese blikop jeugboekreekse soos Trompie, \Saartjie, Die Uile, Keurboslaan en Maasdorp. Vanjaar het hy Outopsievir Aardklop geskep.Botha, skepper van Vuilspel en Skeer op Richmond, se jongste toneelstuk, Spanner, is vanjaar een van diegewilder stukke op Aardklop. Daarby is dié teksskrywer ook vervaardiger van Aars! met Marthinus Bassonas regisseur. Botha is net 28 jaar oud.Theart (25), vervaardiger van die trefferproduksie Yerma, het twee jaar gelede ook getref met sy teks virGrafwater There is life after jumping, wat destyds die De Kat-Slurpie- prys by die Klein Karoo NasionaleKunstefees gewen het.En dan is daar die akteurs Nicole Holm (27) en Francois Toerien (27).Holm sprei haar vlerke wyd op Aardklop. Sy speel die titelrol in die drama Yerma, sy is in die musiek-teaterstuk Tango del fuego en in die kabaret Outopsie. Saam met haar in Outopsie en Yerma speel haarman, Toerien.Dié groep mense het een ding gemeen: hulle is Stellenbossers en met die uitsondering van Botha wasalmal dramastudente aan die Universiteit van Stellenbosch. Hulle is ook almal vriende.``Dit is 'n generasie-ding en 'n kwessie van oorlewing,'' sê Theart.``In die verlede was daar 'n vangnet in die vorm van die kunsterade en staatsgesubsidieerde projekte watakteurs van werk verseker het.``Deesdae besef jy baie vroeg dat jy jou eie werk moet skep.''Botha beaam Theart se mening: ``Dis nie meer soos met die kunsterade moontlik om, wanneer jyafgestudeer het, 'n oudisie te doen en heeltyds werk te kry by 'n kunsteraad nie. Jy moet jou eie werk skep.''Theart sê hy was verras deur die geesdrif waarmee hy ondersteun is toe hy by verskeie deure gaan aanklophet vir geldelike steun vir Yerma.``Giep van Zyl, Aardklop se feesbestuurder, en Martie Meiring, een van die lede van die feeskomitee, hetmy geweldig aangespoor. Ook die Spaanse ambassade was dadelik opgewonde.''Yerma is 'n klassieke werk deur die Spaanse skrywer Lorca oor 'n kinderlose vrou se smagting na 'n baba.Dis die soort produksie wat groot volwassenheid van die akteurs verg. Die betreklik jong mense in die

84

rolverdeling veral Holm in die titelrol kwyt hulle bewonderenswaardig van hul taak. Holm bring 'nvolwassenheid wat verstom na die rol.Die jonger akteurs word in kleiner rolle ondersteun deur gesoute teatermense soos Lida Botha, JohanBotha, Albert Maritz en Joanie Combrink. ``Ons gebruik hul kennis en leer besonder baie uit hul ervarings indie bedryf,'' sê Theart.Hy het 'n groot kans gewaag met Yerma. Hoofsaaklik omdat daar besin moes word oor hoe dié klassiekeproduksie vir 'n moderne gehoor aangebied kon word. Hy moes ook vrae beantwoord oor waarom die stukvandag steeds relevant is.Die uitdaging om vernuwend te wees, word aanvaar ook deur die toevoeging van 'n splinternuwe klankbaan,geskep deur Adriaan Brand.Yerma word gereeld as deel van dramakursusse op universiteit aangebied. Maar dit verg moed om diéproduksie, waarvan daar hoë verwagtings is, vir 'n feesgehoor aan te bied.``Ek sien nie kans vir iets wat nie op standaard is nie,'' verduidelik hy. ``Dit is nodig dat ons aandag gee aanklassieke werke. In Suid-Afrika is ons geneig om te fokus op plaaslike werk. Dit is belangrik, maar dit sluitons dalk uit van wêreldinvloede.''Die ``ouer'' akteur Albert Maritz is vol lof vir Theart se werk. ``Wat die rol van vervaardiger betref, is Hugoeen van die beste ervarings wat ek nog as akteur beleef het. Hy weet wat hy doen. Die produk is vir homuiters belangrik, maar hy sien besonder goed om na die welstand van al die mense in sy span.''Met Yerma werk Theart saam met sy destydse dramadosent Swanepoel as regisseur.En dis Swanepoel na wie die Jong Turke verwys as hul groot inspireerder. Keer op keer praat hulle vanhaar vaardigheid en vermoë om die beste uit elke individu te haal.Holm wys ook daarop dat die Klein Libertas-teater in Stellenbosch 'n belangrike kreatiewe sentrum is.``Daar is gewoonlik 'n klomp produksies wat gelyktydig in repetisie is. Jy kan enige tyd daar instap eninsette lewer op iemand anders se werk. Daar is deurentyd 'n vloei van kreatiewe energie en ons ruildeurentyd idees uit.''Waaraan skryf Swanepoel die welslae van haar oudstudente toe?``Die mense se kreatiwiteit is verstommend. Terwyl ek dosent was, het ek besef die studente het 'n behoefteom hul eie stempel op die verhoog af te druk. Die improvisasiekursus wat in my tyd daar ingestel is, het asvertrekpunt gehad dat daar nie 'n `verkeerde' manier is om te skep nie, solank daar net kreatieweuitdrukking is.``Ek besef dat toe ek 'n student was, dramastudente afgerig is. Jy moes op 'n sekere manier praat en staan.Die soort opleiding was in 'n sekere era gepas, maar van die idees is nou uitgedien.''Kan dié soort interaksie tussen 'n redelik klein groepie mense nie ``bloedskandelik'' raak nie?``Ek voel baie veilig in die groep en ek lewer my beste werk wanneer ek tussen mense is wat ek ken envertrou,'' sê Toerien. ``Ek sien deurentyd kreatiewe groei plaasvind, maar ek besef ook dat ons balans moetbehou. Ek dink egter nie dat ons 'n eksklusiewe groepie is nie. Maar om saam met mense te werk wat jyken en vertrou, skep vir jou geleentheid om jou energie te fokus op dit wat belangrik is. Jy gebruik nie nógenergie deur 'n vreemdeling se werkwyse te probeer verstaan nie.''Steyn, in wie se Outopsie Toerien te sien is, sê: ``Ons hou mekaar op die aweregse pad. Ek dink ons dwingmekaar om nuut en anders te dink.``Ek is telkens verbaas wanneer ek by kunstefeeste kom en besef hoeveel produksies daar vanStellenbossers is. Daar is die persepsie dat die meeste skeppende werk uit Johannesburg kom, maar ekvind dit interessant dat daar uit 'n kleindorpsatmosfeertjie soos Stellenbosch soveel nuwe werk kom.''

Stoute jeughelde op pad

Jan Ellis en Abduragman Adams in Roadkill/Padkos, 'n toneelstuk in die tradisie van Natural Born Killerswaarin intertekstualiteit 'n groot rol speel en die anti-helde hul gevoelens soms met die woorde van onder

85

andere N.P. van Wyk Louw, Ingrid Jonker en Eugène Marais uitdruk. Francois Toerien, Nicole Holm en NicoDreyer voltooi die rolbesetting, wat onder regie van Juanita Swanepoel staan. Sentraal tot die stuk is diestorie van die fiktiewe jeugkarakters Saartjie Bauman en Trompie Toerien, dié keer nie sulke soet kindersnie. In post-modernistiese styl voel hulle vasgevang in hul literêre geskiedenis.

Die Burger

Saterdag 30 September 2000 Kuns en Vermaak Aardklop graaf na Afrikaner wortelsAlgemene lewenstyl ook onder die loep

– HERMAN WASSERMAN –

POTCHEFSTROOM. Die deur na die kelderverdieping is oopgemaak, en dit ruik asof iets daar onder vrot.Seker die beste voorbeeld van hierdie herbesoek aan die verhale wat ons identiteit en kultuur gevorm het, isdie multimedia-aksiekomedie Roadkill/Padkos, geregisseer deur die knap Juanita Swanepoel, met in dierolbesetting 'n hand vol opwindende jong akteurs: Jan Ellis, Francois Toerien, Nicole Holm, AbduragmanAdams en Nico Dreyer.Hoewel die energieke pas waarskynlik geïnspireer is deur die binne-aarse toediening van espresso, diebotoon humoristies en die idioom laf is, is die onderliggende boodskap allermins vrolik en onskadelik.Die sentrale verhaal as jy hom kan vind onder die palimpses van tekste wat oormekaar gelê word is dié vandie bekende jeugverhaal-karakters Trompie Toerien en Saartjie Baumann wat in Natural Born Killers stylop 'n moordtog gaan. Met 'n verskil: hulle ry troeteldiere op die grootpad dood.By hierdie verhaal word 'n swetterjoel ander karakters uit die Afrikaanse kanon betrek van Sus en Daan totCor Dirks se Uile, en die karakters praat in dialoog uit 'n magdom tekste wat strek van I.D. du Plessis, VanWyk Louw en Antjie Krog tot Van Melle en Eugene Marais.In die proses word die tekste teenoor mekaar opgestel, die waarhede wat hulle verkondig het,gedekonstrueer vanuit die hede, en word daar kommentaar gelewer op die magsuitoefening waartoe hullegedien het.

9. In diens van die Here

Ons het al melding gemaak dat verskeie Toeriens vir predikant gaan leer het,

maar so ver bekend geen in een van die Afrikaanse susterskerke ooit predikant

geword het nie.

Die uwe is een van die skuldiges. In 1974 meld ek vir, soos dit toe bekend

gestaan het, Admissie by Kovsies aan. Na ‘n dag of twee wou die proffie van

Hebreeus in die klas weet of mnr. Herman Toerien in die klas is. Ek steek half

verbaas my hand op, want ek sit onder sy neus.

Nie jy nie, die ander Herman Toerien. Ek kon met ‘n veertjie omgetik word.

86

‘n Dag of wat later word die geheim opgeklaar. ‘n Kleinneef, Herman (maar deur

sy ouers Hentie genoem) is saam met my in die klas. Sy ouers is oom Herman

en tannie Iris Toerien van Hertzogville.

Maar so ‘n verkleinnaam soos Hentie pas hoegenaamd nie by die kleinneef van

my nie. Maklik ses voet vier en enige duime, en ook g’n graat nie. Terstond kry

hy die bynaam Tiny. Weens sy grootte is hy ook gou in sy koshuis die slagoffer

van seniors wat pret maak, en Tiny kry maar min slaap.

Toevallig is ons nie die enigste “dubbels” in die klas nie. Henk Zeeman, die seun

van ‘n Bloemfonteinse predikant, vind dat daar nog ‘n Henk Zeeman, die seun

van Nederlandse- en boonop Rooms-Katolieke immigrante, in die klas is.

Om so ‘n dubbel te hê, het nogal voordele. Veral in die Griekse klas, wat vir die

uwe enduit Grieks gebly het, was dit voordelig. Die proffie daar het die gewoonte

gehad om sy vrae aan die klas te rig deur die name in die klasregister op te kyk.

As die vraag aan “meneer Toerien” gerig is, het die een wat in die klas is of die

antwoord geken het, geantwoord. Maar Grieks was Grieks en dit het ook nie te

dikwels gehelp om uit die moeilikheid te bly nie.

Om vir my te vra of Hentie so onhebbelik was, is ‘n geval soos vra vir my broer

Frik. Hoewel ons dikwels dinge saam gedoen het, was ons nie die Vreeslike

Twee nie. Buitendien, as ek alles uitblaker word ek dalk terugwerkend van

Kovsies geskors. Maar meestal sommer impulsiewe dinge.

Soos: Die admissieklasse was gewoonlik, danksy die mortaliteit in Grieks en

Hebreeus vol senior studente wat dié vakke moes herhaal. Veral hier in die begin

van die jaar was baie nie heeltemal seker wie nou eintlik “ooms” (seniors) was,

en wie nie. Die uwe, na ‘n rukkie se simpel “ontgroening” as stadstudent, groei ‘n

rooi baard, en word gou vir ‘n senior aangesien. (Eerstejaars is nie toegelaat om

baarde te hê nie). Hentie, soos gemeld, was ‘n GROOT seun, en dit het nie veel

87

gekos om vir ‘n senior aangesien te word nie. Ons het dus heelwat pret gehad

om, as “seniors” pret met ons klasmaats te maak. Soos om hulle in ‘n ry te laat

staan en die dames wat verbystap klas toe, beleefd en in ‘n koor: “Goeie môre

juffrou!” te laat groet.

Oom MC Toerien van Pretoria het nou wel nie predikantstudie gehad nie, maar

hy en sy vrou, tannie Nita, was lank in die sendingveld in Malawi. Beeld het so

oor hierdie egpaar berig:

Egpare onthou hul sendeling-jare in Afrika helder 940928BEELD

*Mnr. M.C. Toerien (77) en sy vrou, Nita, wat ook in die Ruimtesig- aftree-oord woon, was van 1945 tot1962 in Malawi waar mnr. Toerien 'n sendeling-onderwyser was. Hy was hoof van 'n sendingstasie en ooktoesighouer oor sowat tagtig skole landwyd. Hulle het veral onder die Achewa-stam gewerk. Nadat hulle in1962 na Suid-Afrika teruggekeer het, het mnr. Toerien onder meer 'n jaar vir Nasionale Intelligensie gewerk''waarvan hy niks kan sê nie''. Hulle woon sedert 1988 in die aftree-oord.

Mnr. Toerien sê hulle het verlede maand die ''mal perd opgeklim'' om per motor na Malawi te toer. Hulle was'n maand daar om onder meer die honderdjarige viering van die Nkongwe-sendingstasie by te woon. Hullewas ook by die veertigjarige viering van 'n sekondêre skool wat mnr. Toerien in 1953 gestig het.

Oom MC skryf per e-pos aan my self soos volg:“Baie dankie vir julle hooggewaardeerde brief en die dikke boek wat daarmee

saamgekom het. Ek vind baie van die materiaal amusant en interessant. Jy kan

miskien later maar nog ‘n skryflustige by jou bestaande groep voeg : die

nimlike hy! Ek het sommer 2 boekies van so 130 bll elk oor ons ondervindinge

in die sendingveld geskryf, terwille van ons enkele kleinkind wat seker nie veel

van ons sal onthou nie – hy’s nog maar 7. Vir my is dit ‘n groot leemte dat ek

so min van my 2 oupas weet. Oupa Mattheus se naam kom wel met groot lof

voor in die annale van Porterville, maar daar is nie ‘n enkele foto van hom in

die boeke nie; die enigste waarvan ek bewus is, is die groot portret wat in ouma

se eetkamer gehang het met Oupa, Ouma Kate, die drie seuns en Tant

88

Kaat.(Dis maar soos ek haar genoem het – sy het al die jare by Pa Willie in die

winkel gewerk en vir Ouma opgepas tot lg se dood op 75 in 1936, toe ek 2e

jaar by Maties was. Verder het ek dikwels Sondae saam met haar na die

sendingkerk gestap waar sy al die jare orreliste was tot na Ouma se dood toe sy

na Oom Gawie en Tant Agnes van Niekerk in Crawford is, waar sy ook vir jare

orreliste was in die NG gemeente tot Tant Agnes se afsterwe. Daarna is sy na

Huis Luckhof in Rondebosch (waar my Ma ook was). Hier het sy altyd die

begeleiding gedoen by huisgodsdiens tot sy een aand net daarna in haar kamer

beroerte gekry het en gesterf het op 80. Sy kon vir ure aaneen sit en

komponeer op die klavier – alles in E mol. Sy het ook Bonnievale se Hoërskool

se eerste skoollied (deur my vrou Neta in Matriek geskryf) gekomponeer – ook

in E mol! Let’s get back to the sheep!

Daardie portret van Oupa en gesin is deur Tant Kaat aan Harry van Niekerk

bemaak en Harry en sy vrou Retha was by die AGS-kinderdorp in Johan-

nesburg as pleegouers vir ‘n huis vol verwaarloosde kinders. En eendag was

Harry nie meer daar nie (ons was oorsee). Niemand het ons van sy dood

verwittig nie en Retha en die kinders het net so verdwyn. Hul enigste seun,

Toerien, was ook ‘n AGS-pastoor, maar het verdwyn. “n Dogter., Ronelle, was

getroud met ‘n pastor de Bruijn van Durbanst. 82, Aliwal-N. Kan jy, met jou

wonderbare vernuf nie dalk van hulle opspoor nie? Miskien bestaan daardie

portret nog êrens. Daar was ook ‘n groot foto van Oupa se werkswinkel, wat

later hulle woonhuis geword het.

Die twee boekies wat ek geskryf het en net ± 20 van elk laat druk het, is M-

moleste (staaltjies wat verband hou met sendingstasies wat met M begin) en

Kongwe Kaskenades, wat weer net gaan oor die 8 jaar wat ons op daardie

sendingpos deurgebring het. Dié is in redelik suiwer Afrikaans geskryf. Dan het

89

ek ook nog ‘n boekie in suiwer Engels geskryf (NO MORE QUESTIONS – wat

gaan oor die 12 soorte vrae wat mense aan Jesus gestel het, sy antwoorde en

my eie kommentaar op elke episode. Dit was maar deel van my persoonlike

Bybelstudie, wat ek oortuig was ek moet te boek stel.. Dit beslaan ook 126 bl

en daarvan is ook maar sowat 10 self gedruk en gebind. Dan het ek - in

Afrikaans en Eng. - Staaltjies uit my kinderdae opgeteken. Dis nou behalwe

die talle geleentheidsversies wat ek oor die jare kwytgeraak het en nie so

moeilik is om te verstaan soos neef Barend se verse nie.”

Nog ‘n Toerien het betreklik onlangs as sendeling in Rusland gaan diens doen.

My oupagrootjie, Mattewis Bril, – die man van die staaltjie oor die arme slagoffer

wie se siel opgeëis sou word, was ook ‘n voorleser, katkisasiemeester en koster.

Tydens my dae as verhoudingsbeampte het ek by geleentheid saam met ‘n

pastoor van die AGS op Springfontein gewerk. Hy wou weet of ek familie van ‘n

pastoor Toerien van Namibië was. Ongelukkig kon ek geen lig hierop werp nie.

Ek het onlangs by tannie SC verneem van ‘n pastoor Toerien van Mosselbaai. Sy

oproepe het gereeld per abuis by hulle strandhuis op Vleesbaai uitgekom. Dit is

nie bekend of dit moontlik dieselfde pastoor Toerien was nie.

10. Skrywers, digters en verslaggewers onder die Toeriens

Dit sou onbillik wees om na meer as twee eeue in die land te vra wat ‘n gemene

deler onder die Toeriens sou wees. Soos groot voete, ligte of donker hare, selfs

stamname.

Moontlik juis omdat dit die trefslae op die rekenaarsoekdata-basisse opjaag, is

die Toeriens in die vermaak- en skryfwêreld grootliks daarvoor verantwoordelik

90

dat die van “Toerien” waarskynlik buite verhouding tot dié stammetjie se getalle

in siele, “getref” word.

Sommer vroeg in die Toeriens se geskiedenis het Japete Toerien die pen laat

sing, en soos gemeld, onder meer My Sarie Marais vir die nageslag opgelewer.

Voor hom, soos gemeld, het die Sweed Olof Torén as volgeling van die Sweedse

botanikus, Linnaeus, ‘n boek oor sy besoek aan die Ooste geskryf, en hierdie

boek is in verskeie tale vertaal. Barend Toerien skryf, en deesdae ryg Danie

Toerien van Beeld die een “byline” na die ander in wat die trefslae opjaag. Heine

Toerien het ook die pen ingespan, terwyl die uwe se ink in sowat 20 erkende

publikasies drooggeword het. In verre die meeste gevalle was dit ook koerant-

berigte en artikels, maar ‘n web-boek en ‘n gedrukte bundeltjie oor ons gemeente

se 50 bestaansjare brei dié beskeie bydrae uit.

Nog ‘n Toerien-joernalis is Markus Toerien wat vir Cosatu se lyfblad skryf.

Uit die stamboek word ook Wendy Toerien46 genoem. Sy word as ‘n joernalis van

Rondebosch, Kaapstad, en wynkenner beskryf. Sy skryf artikels vir die Britse

publikasie, “Rough guide to South Africa” en “Inside guide to South Africa.” Sy

was ook nuusredakteur en skryf sedert 1993 vir Wine Magazine. In 1999 het

haar eerste boek, “South African Wine, a celebartion,” die lig gesien. Die

volgende elektroniese resensie oor haar tweede boek is opgespoor:

Beeld

11 Desember 2000

'n Pragtige wynboek, en nuttig daarby

Charles Naudé

Wines & Vineyards of South Africa deur Wendy Toerien. Struik (hardeband, 176

pp.).

46 b4c2d5e1f1g3 (p53)

91

Die pragtige kleurfoto's is al genoeg regverdiging vir dié goed versorgde boek. Die gesaghebbende teks isbyna 'n bonus.Die 250 foto's beeld die skoonheid van die Kaapse wynbougebied uit, asook verskeie van die mooi ouopstalle en die mense wat daar woon en werk, wat vir die beste wyne van die gebied verantwoordelik is.Die teks bied 'n goeie oorsig oor die wynboubedrywighede in die provinsie se 12 hele en twee halwe streke.(Die twee halwes is die betreklik nuwe Elgin en Walkerbaai, wat saam die Overberg-wynstreek vorm.)Ná 'n beknopte geskiedenis van die Kaapse wynbou en iets oor die proses, bespreek die skrywer elkewynprodusent, streek vir streek.Hoewel die boek nie primêr 'n beoordeling van wyn behels nie, kom daar tog by implikasie iets van voor indie indeling van die wynprodusente van elke streek. Die vernaamstes, volgens die oordeel van die skrywer,word eerste behandel, in heelwat meer detail as die minder belangrikes, wat daarna kortliks bespreek word.So 'n indeling is uiteraard in sekere mate subjektief, maar haar oordeel is oor die algemeen goed, en dieindeling voeg tog waarde toe.Een van die vernaamste wynprodusente in die hoog aangeskrewe Simonsberg-streek, naas bekendes soosKanonkop, Rustenberg en Thelema, is byvoorbeeld Morgenhof, een van die sterre van vanjaar se Veritas-toekennings. Drie wyne van die wynmaker, Rianie Strydom, is met dubbelgoud bekroon.In die Worcester-streek sonder die skrywer net Nuy uit, waar Wilhelm Linde al jare lank wonderlikemuskadel berei een van die land se unieke en mees onderskatte wynsoorte. Nuy se wit en sy rooi is pasweer met dubbelgoud bekroon.Wendy Toerien, skrywer van die boek, was ses jaar lank nuusredakteur en feature-skrywer van die tydskrifWine. Sy skryf met kennis, insig en gesag oor die produsente, die mense en hul benadering.Wines & Vineyards of South Africa is nie net 'n nuttige inligtingsbron vir wynliefhebbers en -belangstellendesnie. Dit is ook bedoel vir almal wat 'n mooi boek oor 'n mooi deel van die land kan waardeer.

Liefde vir boeke en skryfwerk beteken nie noodwendig dat ‘n mens self op

prominente skaal die hand aan die pen moet slaan nie. Christine Terblanche

(gebore Toerien van die Turkse ekskursie-faam van wie ons reeds gelees het) en

haar suster, Elra47 in beide bibliotekaresses van Bloemfontein. Christine is aan

die Vrystaatse Technikon se biblioteek verbonde, en Elra aan Biblioteekdienste

van die Vrystaatse provinsiale regering.

Dit wil ook lyk asof Japete en Barend “kompetisie” aan’t krye is. Die

Bloemfonteinse skoolmeisie, Chantel Toerien, het in 1999 as graad drietjie in die

kategorie “gedigte” ‘n A+ in die Vrystaatse kunswedstryd behaal. Chantel is

onlangs as leerlingraadslid vir haar skool, Fichardtpark Primêr vir 2003

aangewys. Ook Nic Toerien het blykbaar ‘n liefde vir die koerantwese, en was

onlangs op ‘n foto in die Volksblad as deel van sy skool se span wat ‘n

Volksblad-kursus in skoolkoerante deurloop het.

47 b4c8d13e2f2 (p75)

92

Japete Toerien, wat in vroeë Afrikaans, Engels en byvoorbeeld sy epiese “De

Zuid-Afrikaanse-Engelse Oorlog 1899-1902 in Nederlands geskryf het, som in

een van sy gedigte sy eie, en verskeie ander Toeriens se liefde vir skryf

waarskynlik die mooiste op:

My gold diggingThe inkpot is my mine,

The pen is my spade,

My hand, that is the battery,

My paper is the plate,

My talent is the mercury,

The cyanide is my energy,

And with these forces thus combined,

I labour, dig and gold I find.

(Uit die Toerien-stamboom – voorheen ongepubliseer).

Gedigte, Verse en verwante werkeBarend Toerien

PassaatSien ek die pad oop na my land

dan sien ek daar swartmense geshunt

soos trokke na townships en lokasies,

of ontburger na dié of daai tuisland,

en onthou dan vir Kanaaldorp se Hanoverstraat,

Windermere se flenters. Waar inderdaad

is Sophiatown se “vlekke” (of swart moesies?)

Nou word daar van Triomf gepraat.

Jy’s mos skoon stuitig, man, hoe

kan jy dink dat jy ooit daar kan leef

al sien jy self die onreg en armoede nie?

93

Juis, ek sal my oë wegdraai, styf toe

en my nie oorgee aan ou woede nie.

Ek sal ‘n weg wel vind om my te vergeef.

Barend J. Toerien uit: ‘n Plek op die Land, Catskillverse, Human en Rousseau, ,

1985

BenightedNoordwand, Gand Teton

Met pitons in die rots gebyt

en toue daaraan vas

wag ons die nag af

op die smal lys.

Lank voor die son sak

het die rots-sweet-watertjies verys.

Nou met aandkilte is dit dat

dik stalaktiete bo ons dreig.

Ver onder ons slaan die dorpie

sy liggies een-een aan.

Ons het vir kaggelwarmte

die skerp maan.

Ons sit al stywer teen mekaar,

bly stom, toe-oog gehurk

(‘n Ou man se klag kom klink

uit ‘n fuik op die Pisa-mark

geprewel deur sy baard

en tandeklappering:

94

As yskegels aan jou geute hang

bid dat die dag breek kort voor lank).

Barend J. Toerien, ‘n Plek op die Land, Catskillverse, Human en Rousseau, ,

1985

Dagboek

Vanoggend swaar opgestaan, daar was ys

op die ruite, gevurkte Maltese kruisies.

Toe die kat binnekom was haar baard wit ge-ys.

Die sneeu was weer etlike duim hoër

en my motor staan oortrek soos ‘n sandduin.

As die posman kom sal daar ‘n brief wees

- of miskien ook nie – van iemand baie dierbaar vir my.

Halfpad om die wêreld weg woon sy.

Op soek na betekenis skryf ek dit alles neer,

al die dingetjies wat gebeur.

Hoor hoe bulk die beeste om hooi, om voer,

en die ganse strek hul vals trompette omhoog.

Die nuus van my land is onrusbarend;

my mense, arrogant, approprieer

vir hulself al hoe meer.

Dis beter dat ek die koerant links laat lê.

Vat die sneeugraaf en grawe die kar uit.

Dink aan die tulpbolle wat stilletjies aandik

en boontoe beur.

Ek skryf al die dingetjies neer.

95

Barend J. Toerien, ‘n Plek op die Land, Catskillverse, Human en Rousseau, ,

1985

Japete Toerien

Die ferlede! Die teenwoordige!

En ons “die was” die is nie meer,

“Te wees” word deur die jongheid sterk begeer;

Ons gé hul sin,

En gooi ook nog ons raad daarin,

Dat hul “wat is”,

Nou mooi moet loop of hul fal gewis;

En kry dalk seer,

So het die ondervinding ons geleer,

Leun sterk maar op “die waarheid” als jul staf,

En loop nooit finnig – op ‘n draf!

Want hy die gou wil loop,

Fal lig met ander mense oorhoop!

Japete Toerien – Toerien-stamboom (voorheen ongepubliseer).

De Zuid-Afrikaanse-Engelse Oorlog 1899 – 1902

Ik hoor het rollen van donderend geluid

Ik zie een licht gelyk aan bliksemschicht!

Daar vliegt iets door het lucht, met bliksem snelle yver,

O God! Het barst!

Wee my! Het barst net tussen menschen

‘k Zie lyken op de grond.

Het veld voorheen bekleed met zacht en groen tapyt

Licht thans verwoest opgedolven

96

De beekjes, helder als kristal die dart’lend zeewaarts rolden

Zyn thans met aaklig rood gekleurd geverfd!

‘k Zie bloed, ‘k zie stroomen bloeds!

Des landsmans hof die vroeger was tooneel

Van lust en leven,

Is nu een hof der dooden wel gelyk, geen vee meer op

De weide, de akker ongeploegd

De landman is niet meer, of is er van verdreven

‘k Zie doodscheid midden in ‘t leven.

Gy hebt gesien de strooen bloeds, de lyken op den grond,

De pas gedolven graven,

En als gy weer komt, brengt Hem, dien vrede

‘n voorspoed mee,

Waar maar ons hart, ons ziel verlangt

W’ zyn moede van dien stryd.

En zag ek niet een gewonde op den grond

Die kermend om een dronkje water smeekt,

Terwyl het bloed by oor, by oog, by mond

Uitstroomt gelyk een waterbeek,

Geen dronkje water werd hem toegestoken

Geen afscheidswoord werd zelfs met hem gesproken

Hy sterft op ‘t slagveld voor zyn Vaderland

Ja erger nog in ‘s Vyandshand.

En zal ik nog gewagen ook

Van plaats- verwoesting, huizen leeg,

Ver vlammen, vuur can wolken rook

Die als een klacht ten hemel steeg?

97

Al schyn ik slechts gelyk een fakkel in de licht

Dan zie, dan hoor ik toch de traan, de zucht,

Die naar beneden rolt, den grond door zuigt

En in de hoogte stygt, voor God getuigt.

Herman Toerien

Ouers se ode aan ‘n gestorwe kind

Hy is myne, sê die liewe HeerAan julle het ek hom net geleen

Net ‘n kort rukkie om te leer

en jul die krag daartoe verleen

Nou het Ek My kind kom haal

soos deur my liefde bepaal

Hy was nie vir die wêreld bestem

In die Hemel klink nou mooi sy stem

Hartseer ouers, troue kinders van My

‘n prag-hemelwese, ook gevorm deur jul trou

jul baie liefde om hom in sy kort lewe

so pragtig te leer, versorg en onderhou

gevorm as sieraad vir die Hemelse lewe

Herman Toerien

SKULDBELYDENIS OP DIE WET

Net om U wil te doen soos in u Boek

- die wonderskrif wat nooit vergaan –

dit klaar van my geteken staan,

dit wil ek, Heer, van ganser harte soek

Ek bied U hart en hande

98

in wil’ge offerande –

al wat ek is en het;

Diep in my ingewand

waar liefd’en ywer brand,

dra ek u heil’ge Wet

Ons het, o Heer, u Wet weerstre∩ewe

Genade’s al waarvoor ons pleit

Skenk ons deur Christus die lewe

Om nuut te lewe uit dankbaa∩aarheid.

Nooit meer in ons harte is

ooit meer die geringste lus

teen Gods heil’ge gebod.

Maar wie se mond sal nie

verstom wees nie as U

beveel, o heil’ge God?

In die begin was die heilige Woord

Die wonderskrif-Woord was by God

En die wonder-Woord was self God

Die Woord het vir ons, sondaars, vlees geword

en onder ons kom woo∩oon -

Sy heerlikheid betoo∩oon.

Sien in God’s een’ge Seun

Die heerlikheid wat van

die Vader kom - toon dan

Sy waar’ genade-seën

Eerste vers, Ps. 40 vs 4, tweede en derde verse: Herman Toerien en aangepas

deur Gretha de Klerck

99

Special kids, super sons

Herman Toerien

Darkness has set in, and the traffic on Johannesburg's western bypass has come

to a virtual stand still. A car accident caused this pile up. Our hearts ache with

pain for the youngster fast asleep on the back seat.

We are on our way home in Bloemfontein after visiting several specialists in

Pretoria, to try and find out what is wrong with our youngest.

The specialists at the university and a private practice have been kind, have

impressed us. In any normal situation we would have been relieved. But nothing

about this situation is normal. The boy's sleep for example. Earlier today he was

given some potion to drink to drop him of to a deep sleep to have his hearing

tested. One dosage did not do the trick, and he was given a second. It took some

time before he went under, crying his heart out.

He could not understand, being just older than a mere baby, why his brother was

left behind in Bloemfontein, and he was given this strange treatment in this

strange place. All day he had seen new faces.

There was no way by which he could understand what is going on. Why was he

given this strange treatment in this strange, faraway place? But even, when fast

asleep, he still pulled the equipment from his ears.

"See, typical of autism," the lady said. "These kids are often very sensitive to a

certain body part."

But eventually, he was in a deep enough sleep to have the tests done.

100

By then we were probably ready to accept a diagnosis of autism. Or, as a

professor in Bloemfontein later suggested, the Aspergers variation. At least, then

we would have a name for what is wrong, and could direct our efforts at treating it

as best we could.

Yet, it would not be all that easy. Some things do not match.

Eventually he went to a special school, where real angels do the teaching, the

Martie du Plessis School in Bloemfontein. The occupational and speech

therapists are angels as well. This year, with the child reaching grade one at the

age of nine, another angel was added to the team - the remedial teacher.

By now he had been at the school for some years, taking approximately a year to

adapt to a new class, before making significant headway in the next. Now, at age

nine, he still has very limited speech. A diagnosis has come, in the mean time

after for the first time brain scans and an EEG were done; a diagnosis which for

now, has stuck. Cognitive aphasia. This basically boils down to him having

inherited a condition where the section of the brain handling speech, or

communication, develops slowly. But not all agreed.

But to get to the present was not all that easy. Chromosome tests had been done

to see whether he did not belong to a rare group, called the fragile X-group. But

his chromosomes are normal. Finding a problem with the genes is like finding a

needle in a haystack. Doctors need clues, but where does one start when

nothing matches?

At the age of four, he was in a bad mood once when visiting one of the

therapists. He crawled under a bench, where he was left alone for a while to cool

of. When the therapist went down on her knees she was surprised. The boy had

taken play blocks with numbers on, and arranged them in a straight line from one

101

to ten. His mother tested him that same afternoon on a calculator, and found to

her surprise that he could tick in numbers in the right sequence from one to 59.

These splint abilities gave no indication that the earlier tentative diagnosis of

autism might be of the mark.

His absolute loving nature did, however. If once he started loving some one, he is

very fond of that person. This circle of people, whom he loves, grows wider

gradually. Yet, he is not a group person. He prefers cross-country running to

soccer, the other choice they have at sports participation. His fondness is also

not limited to people. Animals seem to be very fond of him as well. The dog of

relatives goes absolutely crazy when he hears our car or bakkie coming. If the

boy were not with us, this dog would be clearly shaken and unhappy.

But when, eventually the diagnosis of cognitive aphasia came, it brought very

little relief. It is impossible to tell when, and if, the brain would ever click in place.

The later in life this happens, the less are chances of catching up. Therefore we

appreciate the care of the angels, painstakingly teaching him every bit of

knowledge that would decrease the disadvantage, or at least place some brake

on the pace at which the backlog develops. At this stage he more or less keeps

up with learning to read and write with his classmates.

But his special features are what amazes. Once he's seen something, he makes

a precise copy using waste paper and staplers. This all started when elder

brother participated in a school concert where they wore clothes made from

newspaper sheets. This was done at school under the careful supervision of the

arts teacher. When on the way to the concert, elder brother put on his paper

clothes, little brother also wanted his. In no time what so-ever he made himself a

set of paper clothes, not as fancy as those of brother, but they were made. Since,

this art has improved to an amazing level. The helmets of Asterix and Obelix,

William Tell and many others were copied to a remarkable precision.

102

Yet, despite progress, it is new and uncertain terrain. To give one an indication.

Enter autism or Aspergers in an internet search engine, and one will be

absolutely flooded with information and websites, especially from the USA.

Now enter cognitive aphasia, and see what happens. Nothing. Not even from the

USA. One does get some response on aphasia on its own, but this refers to lack

of speech as a result of brain damage due to accidents or strokes. This has no

application, however.

Over the years we have noticed some differences form “normal” children. When

being hurt bad in the normal young boy way, such as dropping something on his

foot, he would go and lie on his bed. Soon he would be fast asleep, almost as

though in a coma. A clear indication that too much adrenaline had been released

in his body. Eating brown chocolate or nick nacks also left him unruly about

twelve hours after he dad eaten it.

We had metabolic tests done. The results were not all that conclusive. Words

such as unique and unknown appeared on the report, yet the conclusion was that

nothing unusual was present. It seems however, that he had outgrown this

problem. But when younger, it was quite another matter. It was not uncommon,

after such a treat, to have to drag him from a cupboard to take him to school.

This is where I would like to bring his elder brother into the picture. Elder brother

is normal, but nothing around him is normal. Dad being at the short end of a long

civil service career in 1994, and mom having a home business to give maximum

attention to young brother. He could not always get what other kids his age

usually take for granted, both because of finances, but also because initially little

brother’s problems curtailed normal social interaction.

103

It could not be easy for him when in a busy shop, Dad has to put a screaming

little brother over the shoulder and walk out. Little brother can not understand

that dad does simply not have the money to buy the sweets he sees. Or that dad

can not, for little brother’s sake, buy the chocolate or nick nacks. Elder brother is

tall for his age, sticking out, with an unruly brother drawing even more attention.

Elder brother, only going to high school next year, had his feet already grown

longer than those of his dad’s, and now wears a number eleven, fitting tightly as

a result.

Yet little brother could not have hoped for a better elder brother. Even now, at a

sensitive age, elder brother is not shy to appear in public with his younger

brother. Yes, as any pair of brothers, they also fight, and the elder one had been

put in many difficult or awkward positions. Having a little brother at his age is

difficult under the best of conditions, but having a little brother such as his, must

be ten times more difficult. Yet, he has never resented. He did, from time to time,

say he wished little brother could understand. That would have probably made

life much easier for him.

This has improved a lot. At the age of nine, apart from limited speech, the things

one can notice most clearly that something is not normal, is him often walking on

his toes, and refusing to have his shirt, jersey or jacket’s sleeves covering his

fore-arm. This even goes for the icy cold Bloemfontein winters.

His prayers, in the evening with his family, are also rather unusual. He makes up

most of the words, but one can make out that he prays for his dog, the cat and

his genie. The latter he picked up from an Aladdin video. He makes the one

impressive magical lamp from waste paper or other waste material, and has even

made some ingenious genies going into those “lamps” he calls a kettle.

As one of the psychologists at the school puts it: the kid is definitely not autistic,

but his condition has some autistic characteristics. But a former colleague, some

104

time ago, had his mind set quite clearly, after the present diagnosis was made by

a neurologists, that the child is indeed autistic and should be sent to a school in

Pretoria catering for autism. We, as parents, were shaken for not expecting this

any longer. Not because we believe our child to be better than an autistic child,

but because that would mean placing a child, by then six or seven years old in a

hostel far away, without being able to explain to this absolutely loving child why.

The neurologist eventually making the present diagnosis read to us from a thick

medical handbook, where it is stated that this condition is often confused with

autism.

Fortunately the angels fought their knuckles through for our child. For us it was

difficult, not only because we knew that the far off school was not the correct one,

but also because we knew very well that Martie du Plessis isn’t either. The

angels are, in fact, finding their way with this rarity the same as we as parents do.

Yet, other parents had much more of a fright. In our position we heard from many

parents that they had once been told by specialists to put their child in an

institution and forget about them. One of these children is now married and has

two children. Another was near completion of high school, never even attending

a special school, and has a boy friend.

But we can only wonder and shudder – how many potentially bright kids ended

up in the wrong institutions because of a wrong diagnosis? But meting all the

angels we had, we believe that those children are probably also in the care of

these earth bound angels, wherever they are.

There is no way we would want to swop our children for others. The Lord has

given them to us, and we love them dearly. The Lord knew that they would be the

ideal children for us.

105

Die jaar 2002 was ook die 350ste herdenking van die aankoms van Jan van

Riebeeck aan die Kaap. Ek – toe ‘n omroeper by Radio Rosestad het oor die lug

die aankoms deur Herrie die tolk se bril probeer betrag:

Herrie die tolk se siening van die aankoms van Jan van Riebeeck, soosvertel in die idioom van Pyp de Villiers

‘n Mens moet eerstens aan die taalpuriste verskoning vra dat Herrie die tolk se

Afrikaans destyds, 350 jaar gelede, nog nie so lekker op standaard was nie. So

vertel hy:

“Ons was nog so ewe besig om oestertjies en mosseltjies daar op dieKaapse strand op te tel, toe ons skielik ‘n klompie seile oor die horisonsien aankom.

Ons was nogal verbaas, omdat ons nie vooraf-notice gekry het van Jan van

Riebeeck se aankoms nie. Ons staan natuurlik toe maar so nuuskierig nader om

te kyk wat aangaan. Ons het gehoop dis skippe van die Ooste af, solat ons weer

bietjie knoffeltjies vir ons oesterpotjies kon kry.

Ons sien toe dis Jan van Riebeeck wat daar aankom met sy drie skuide, die

Reiger, die Tyger en die Titanic.

Jan hang eintlik so vooroor oor die boeg om vir die SKAre daar op die strand

saamgetrek, te waai.

Hy hang nog so oor, toe skree die kêppie: ‘Ankers!’

Die skippe briek so skielik dat Jan voor by die boeg afdinges, en amper

geskiedenis maak deur ‘n dag vroeër as wat die geskiedenisboeke sê, ‘n beach

landing te doen.

106

Maria skree: ‘Swem Jannie, swem man swem!’ Maar Jannie wil nie swem nie en

hy klim dadelik terug op daai skip.

Die volgende dag kom hulle toe aan wal, en kan ons lekka beginne chat. Hulle

beginne dadelik te bou aan sukke mansions daar op Seepunt se beach. Hulle

bou ook so ‘n multi-purpose gebou wat hulle die fort roep. Maar eintlik is dit nie

baie van ‘n fort nie. Toe hy klaar is, bly ‘n klompie van die manne en hul vroue

daar. Saterdae hou hulle ‘n opskop daar, en Sondae kerk. Hulle nooi my ook ‘n

hele paar keer om daar te gaan eet.

Dis by daai fênsie lunches, dan vertel Jan hoe rof hy is met die trips wat hy so

wan en dan na die binneland onderneem. Van hoe kwaai dit in die bosse gaan.

Dan sê Maria, met sterre in haar oghe: “Jan, Jan, bielie van die bosveld!”

Maar toe my mense die veewagter vermoor, en die vee steel, toe wil hulle my nie

meer nooi om in die fort te eet nie.

Maar daai fort bly toe nie ‘n fort nie. Eers bou hulle toe ‘n kasteel, en toe ‘n

casino, maar toe is Jan van Riebeeck al weg Ooste toe.

Maar Jan moes eers daar bly. Elke jaar skryf hy ‘n brief vir die Here 17 en sê

hulle moet hom asseblief in ‘n hoër pos na die Ooste stuur.

Die Verre Ooste, nie die Midde-ooste nie, want dis te gevaarlik.

Maar elke jaar sê die Number one van die Here17, stuur vir daai Jantjie van die

Onnerkaap ‘n e-mail en sê hy moet wag. Maar die e-mails daai tyd het nog met

die seilskippe gekom, en hy moes toe uiteindelik tien jaar lank wag.

In 2002 is ook ‘n groot-liegkompetisie oor RSG en deur Huisgenoot aangebied.

Die volgende bydrae het nou wel nie ‘n prys losgeslaan nie, maar word ingevoeg:

107

Nic ToerienLusernsny

Ek en Oupa was op die lande besig om lusern te sny. Die lusern moet dan ‘n dag

of wat lê om droog te word voor dit gebaal word.

Ons het skaars begin sny toe breek die trekker, en ons moet plan maak om dit

huis toe te sleep om te gaan regmaak.

Ons kyk toe of ons dit met die bakkie kan sleep, maar al wat ons kan gebruik om

te sleep, is ‘n rol nuwe binddraad.

Toe ek die draad se omhulsel afhaal sê ek vir Oupa:

“Kyk Oupa, dis nooit binddraad nie. Dis rekdraad.”

Oupa frons. Van rekdraad het hy nooit gehoor nie.

Ons bind die trekker en die bakkie aanmekaar, en trek weg.

Die bande tol eers, maar toe begin ons stadig beweeg.

Omdat ons ‘n vrag leë dromme agterop gepak het om die bakkie stewiger

vastrap te gee, kan ons niks agter sien nie.

Ons ry om die land na die hek aan die ander kant. Dis eers toe ek uitklim om die

hek oop te maak dat ek sien daar is fout. Die trekker staan nog net daar waar hy

was, maar die helfte van die land se lusern lê afgesny.

Ek roep vir Oupa. Dis toe dat ons sien die rekdraad het lank uitgerek, maar is so

dun dat dit die so al met die omryslag deur die lusern gesny het.

Oupa gee een kyk, en dis toe dat ‘n boer ‘n plan maak. Ons ry anderkant al om

die lusernland. Toe ons by die trekker stilhou, is die draad net mooi weer terug

na sy normale dikte. Maar die ander helfte van die land se lusern lê ook netjies

afgesny.

Uit die koerante

Verskeie Toeriens het berigte en artikels in koerante geskryf. Om bydraes uit die

argiewe te vind, is dus nie die kuns nie, maar hier is meer spesifiek gesoek na

iets wat in die droë humoristiese of poëtiese verhaaltrant geskryf is. Iets wat

108

Barend vir Nasionale Pers se koerante oor sy besoek aan Rusland geskryf het

(en wat ook tot ‘n boek gelei het) kon ongelukkig nie opgespoor word nie.

Volksblad 06 Julie 1999

RUBRIEK: STOP VAN MYNE

Verkiesing oor die eterDEUR Herman Toerien

AS 'n mens nuusredakteur van 'n gemeenskapsradiostasie is, dan is jy dikwels sommer 'n hele boel dingedaarmee saam. Soos nuusskrywer, nuussamesteller, en boonop verslaggewer.Wat ``beats'' betref, kan 'n mens boonop kies en keur, solank jy alles kies. Van die landbou tot die politiek.Van skrywer oor die weer, tot buitelandse redakteur. Want gewoonlik is jy vinger-stoksiel-alleen. As jy hulphet, is dit om skofte te behartig, nie om sekere ``beats'' te behartig nie.Maar hier handel dit eintlik oor politieke verslaggewing. Soort van 'n ``voor'' en ``ná'' die verkiesing. Laat ekruiterlik erken, behalwe van steun vir die ANC en die ACDP was my eie vooruitskattings maar taamlik uit diekol uit. Ja, ek het geweet oud-pres. Lucas Mangope tree met mening terug tot die politiek. Maar sowat 20%persent van die stemme in Thaba Nchu en omgewing? Nee, dit het ek nie verwag nie.Ook nie dat die Afrikaner-Eenheidsbeweging in die Vrystaat straks die helfte van sy iets oor die 4 000stemme by swart mense gekry het nie. Ja, ds. Cassie Aucamp en sy manne het seker dubbel soveelstemme by die swart mense losgeslaan as wat die Generaal en sy manne kon losslaan.D IT lyk asof die Vrystaters wat vir die DP gestem het, net so min verwag het dat hul party so goed soudoen, as wat ek verwag het dat die PAC en die Dikankwetla heeltemal uit die bus sou val. Ja, blykbaar hetsowat 4 000 Vrystaters wat op nasionale vlak vir die Demokratiese Party gestem het, besluit om opprovinsiale vlak eerder vir die ``groter'' party, die Vryheidsfront te stem. Nou ja, om van sowat 7 000 stemmein die vorige verkiesing tot amptelike opposisie in die provinsie te ``ontpop'' het nogal doen gekos.Maar kom ons kyk net na die ``voor'', want dis immers waar die uitslag van die verkiesing gewen en verlooris. 'n Politieke verslaggewer wat nog uurliks nuusbulletins moet skryf, het maar min tyd omnuuskonferensies en ander politieke geleenthede by te woon. Hy is daarom vreeslik afhanklik van dit wat nahom ``aangestap'' kom. En aangestap het dit gekom. Met fakse, en dis etlike faksrolle per dag, asook per e-pos. Sommige partye soos die DP, die Vryheidsfront en die IVP het kruisbande en gordel aangetrek, endieselfde verklarings per e-pos én per faks gestuur.Sekere partye soos die IVP en die SAKP het blykbaar heeltemal vergeet daar is ook 'n amptelike taal soosAfrikaans. Selfs Afrikaanse of tweetalige nuus-verklarings deur die Nuwe Nasionale Party se nasionalemediakantoor was amper so skaars soos hoendertande. Ons wag nou nog vir 'n Afrikaanse Kersboodskapvan die leier van 'n party wat grootliks op Afrikaanse steun staatmaak. Die DP was, wat dit betref,interessant. Normaalweg was alles in Engels, maar toe mnr. Tony Leon so in die middel van sy ``leier vandie opposisie-veldtog'' 'n hartoperasie ondergaan, en mnr. Douglas Gibson as leier waarneem, toe duik dieAfrikaanse en tweetalige mediaverklarings op.Ai, en was dit lekker om die puik Afrikaans van dr. Pieter Mulder, en sy penkop-luitenant, Kallie Kriel, semediaverklarings onder hande te neem. Sommer so op die internet ``copy'' en binne-in die nuusbulletin``paste''. Hier en daar 'n verstellinkie, en siedaar, 'n lekkerrr-lees-berig.E N toe kom die verkiesing, en toe kom die ``daarna''. En skielik staan die faksmasjien stil, en die e-posdroog op. Sommige, soos die ACDP, het nog so 'n week of wat gehou, maar toe is dit stil. Van die ander wat'n windstilte getref het, soos die NNP en die DP, begin nou weer die leisels gryp . . . 'n munisipale verkiesinglê immers voor, en daar kan nie te lank slap gelê word nie. Dan natuurlik die groot vraag, a-la-Mahlangu.Met alles wat die politici in die aanloop tot die verkiesing kwytgeraak het, lieg hulle dalk? 'n Verslaggewer

109

moet natuurlik weer sommige politici die wat die valbyl oorleef in die oë kyk. Dit sal die verslaggewerdaarom loon om hieroor 'n mening voor te behou. Die uwe was immers self met die verkiesing kandidaat vir'n party 'n veralgemeende stelling beteken 'n skoot in my eie voet.Maar nou ja, niemand het met Breyten Breytenbach verskil nie toe hy, na aanleiding van mooi beloftes aanAfrikaners wat Madiba in die Parlement gemaak het, vanuit die openbare galery skryf dat ``almal weet hylieg deur sy nek''.Maar ek dink, tong in die kies, as 'n joernalis 'n politikus van kluitjies bak beskuldig, is dit 'n geval van die potwat die ketel verwyt. Is daar dan baie verslaggewers wat sal toelaat dat die waarheid in die weg beland van'n goeie storie?Hoe anders gaan 'n politikus sy blapse verdoesel verkry as om die media die skuld te gee? Hy is mos buitekonteks aangehaal. Eers was dit 'n geval van om te sê die joernalis lieg deur sy tande (en hy mag nie wanthy is nie 'n politikus nie), maar te veel keer het die bandopnemer 'n ander weergawe gegee as wat diepolitikus agterna wou beweer hy het kwytgeraak.WIE sal nou ook vergeet van Zola Budd wat nou nog wag vir die beloofde R10 000 wat die eerste Suid-Afrikaner sou kry wat 'n wêreldrekord verbeter, nadat 'n sekere ``promise'' gemaak is? Die ``promise'' wasduidelik op die band van die verslaggewer wat die sakie ``ontydig'' gaan oprakel het. En hoekom het 'n baiestrawwe dieet dan lank as 'n ``lapa'' bekend gestaan?

Berigte van Danie ToerienDanie Toerien van Beeld is op die oomblik die Toerien “in die tuig” by ‘n koerant.

Hy het in 1995, toe hy nog in die nagkantoor van Beeld in Johannesburg gewerk

het, die Willem Wepener-trofee vir beste vordering met Michelle Pieters gedeel.

Woensdag 6 Junie 2001 Randse Beeld Johannesburg Finaal

Jan bly maar Toekies se goue seunDanie Toerien

'n Trotse mnr. Solomon Bergman kon gister nie uitgepraat raak nie oor sy seun Jan, die Wêreldboksunie senuwe weltergewig-kampioen (foto onder). By hom is klein Greg Tshipa, 'n buurseun.``Soos vinger en nael'' is pa Bergman en sy wêreldkampioenseun, berig Danie Toerien.As Jan in Toekomsrus aankom, is die strate donker van die mense.''Aan die woord is mnr. Solomon Bergman, pa van Jan Bergman, die Wêreldboksunie se nuwe weltergewig-kampioen.En hy oordryf duidelik nie. Oral waar pa Bergman gaan, groet die inwoners of waai uit hul huise. En al woondie nuwe wêreldkampioen nie meer in Toekomsrus nie, is hy steeds hul goue seun.Ja, sy droom dat sy seun eendag 'n wêreldkampioen gaan word, is Saterdagaand bewaarheid toe Jan dieColombiaan Guillermo Mosquera in Carnival City afgeransel het.Dit was 'n geval van derde keer maak skeepsreg. Jan het harpuis geruik in sy vorige twee pogings teen dieAustraliese Rus Kosta Tsyu en die Amerikaner Zeb Juddah.Pa Bergman sê ook dat hy Sondag behoorlik moes bontstaan soos wat mense uit Toekomsrus gelukwensekom oordra het.``Die telefoon het net nie ophou lui nie. Mense het ook kom aanklop om te hoor wat gebeur het.''Maar dié stil man van Toekomsrus het nog ander drome ook. Drome vir homself. En met 'nwêreldkampioen-seun is dit seker nie snaaks nie dat hy droom om eendag sy eie gimnasium en boksklub tebedryf.

110

``Maar net vir amateurs,'' het pa Bergman gister gesê terwyl hy besig was om 'n motor se remskoene tevervang. Vir Bergman sr., wat as motorwerktuigkundige in Randfontein werk, is die bokswêreld nie 'nvreemde plek nie. Hy het self 'n lisensie om beroepsboksers af te rig. ``Maar ek wil graag die jong klompafrig. In my eie gimnasium,'' het hy gesê.``Daar is soveel jong manne wat hope talent het, maar hulle het net nie die geleentheid nie. Dit sal ook helpom die jeug van die strate af en uit die moeilikheid te hou.``Kyk nou maar vir Jan. Hy het 'n goeie besluit geneem om te boks. Vandag is hy 'n wêreldkampioen. Hy hetniks moeilikheid nie.``Ja, ek en Jan is soos vinger en nael. ``Hy kom nog gereeld huis toe. Hy bel my amper elke dag. Vandat hyuit Toekomsrus getrek het, sien ons mekaar nie genoeg nie, maar hy bel my darem gereeld.''Bergman is egter gou om by te voeg dat sy twee dogters nie afgeskeep word nie.``Ons het nog die twee meisies ook, Portia en Maggie. En ek het vier kleinkinders. Jan het die twee seunsen 'n meisiekind en dan het my ander seun, Sam Andrew Bergman, ook 'n dogtertjie.''Sam Andrew is 'n paar jaar gelede in 'n motorongeluk oorlede.Dis duidelik dat Jan se krytvernuf nie net ingeoefen is nie. Bergman sê dat hy self appels kan swaai. ``Toeek jonger was het ek 'n man net een keer gekyk. Die tweede keer het hy geval,'' het Bergman gistergeskerts.Volgens Bergman het hy Saterdagaand in Carnival City, Brakpan, sommer vroeg reeds gesien sy seungaan uiteindelik 'n wêreldtitel agter sy naam skryf. ``Ek was daar. Die eerste twee rondtes was ek bietjiebekommerd, maar daarna het ek geweet Jan gaan wen.``Hier teen die vyfde ronde het ek geweet daai ander ou gaan vroeg slaap.''Volgens Bergman sal hy gewis ook Jan se eerste geveg as kampioen bywoon. Maak nie saak waar dit isnie. ``Ek het nog nooit die geleentheid gehad om oorsee te gaan saam met Jan nie. Ek sou eenkeersaamgegaan het, maar toe was daar probleme met my paspoort.``Maar nou is ek reg. Ek sal graag wil sien hoe klim my seun as kampioen in die kryt.''Dit sal seker ook die ideale geleentheid vir Bergman wees om sy jazz-versameling aan te vul.Hy is 'n groot jazz-liefhebber en skroom nie om sy versameling plate te wys nie. Sy gunsteling is LouisArmstrong. ``Hierdie plaat is al ouer as Jan.''Benewens Jazz het hy ook boeremusiek in sy versameling. ``Ek hou van so bietjie langarm.''Jan se stiefma, Aletta, moes Saterdagaand kinderoppasser speel.``Ek het die boks op die radio geluister,'' het sy gister in die Bergmans se huis in Toekomsrus gesê. ``Ekwas so bly toe hy gewen het. Ons het voor die boks eers gebid.''Volgens mev. Bergman is sy ook op 'n manier bly dat sy nie die geveg bygewoon het nie.``My hart word rêrig seer as ek sien hoe my kind geslaan word.''Dis duidelik dat Toekomsrus se mense weet wie mnr. Bergman is: 'n trotse pa wat rede het om trots tewees.

Vrydag 1 Februarie 2002 Beeld Johannesburg Finaal

Polisie kry 20 masjiengewere aan ou vegvliegtuie

Dié Sabre-vegvliegtuig is een van die Amerikaanse vegvliegtuie uit die Koreaanse oorlog in die jare 50 watop 'n perseel aan die Wes-Rand gevind is. Die geroeste ou masjiengewere (inlasfoto) is aan vegvliegtuiesoos dié gemonteer.Die polisie aan die Wes-Rand het gister beslag gelê op sowat 20 masjiengewere wat van ingevoerdevegvliegtuie afkomstig is, toe hulle toegeslaan het op 'n vliegtuig-restourateur se perseel in North Riding.Die restourateur het glo nie die nodige permitte om die wapens te besit nie.

111

Die nasionale polisiehoof, komm. Jackie Selebi, het die toneel besoek. Hy het gesê die polisie se eenheidteen georganiseerde misdaad aan die Wes-Rand het die inligting oor die wapens ingewin.Talle Amerikaanse vegvliegtuie wat van die Koreaanse oorlog dateer en uitmekaar gehaal is, is op dieperseel gevind. Die masjiengewere was aan die vegvliegtuie gemonteer.``Hierdie wapens kan groot skade aan vliegtuie aanrig. Party het ook nog patrone in. Mense het permittenodig om in besit te wees van hierdie soort goed. Hoewel die ondersoek steeds aan die gang is, dui onsvoorlopige inligting daarop dat die eienaar nie die nodige permitte het nie.''Selebi het gesê die polisie word bygestaan deur die lugmag omdat dié mag oor die kennis beskik om diesaak volledig te kan ondersoek.Danie Toerien

Maandag 29 Julie 2002 Beeld JOHANNESBURG FINAAL

Veldrenners met klippe gegooiDanie ToerienDeelnemers aan die O'Hagan's/Kopanong-hotel Mmabatho 500-veldwedren het Saterdag meer as net 'nruwe rit beleef toe ``toeskouers'' hulle met klippe bestook het. Twee deelnemers, mnre. Cassie Coetzee enWillie Prinsloo, is taamlik ernstig beseer. Na verneem word, het sowat die helfte van die 72 deelnemersonder die klipgooiers deurgeloop. Coetzee het gistermiddag gesê dat 'n ``rots'' hom in die gesig getref het.``My bril is stukkend, 'n klomp van my tande is uit en ek het baie pyn.'' Volgens sy navigator, mnr. OckieFourie, moes deelnemers twee keer die 250 km-roete voltooi. ``In die eerste rondte het die toeskouersbelangstellend gekyk,'' het hy gister vertel. ``Toe ons die tweede keer verbyry, het hulle ons bestook. Daarwas omtrent 16 motors voor ons. Teen die tyd dat ons daar verby is, het hulle (die klipgooiers) duidelik al 'nbietjie oefening ingekry. Hulle het raakgegooi.”“'n Klip het deur die sy venster gevlieg en Cassie in die gesig getref. Hy het die stuurwiel gelos en sy gesigvasgegryp. Ek het die motor uit rat geskop en met die handrem stilgehou.''

Maandag 16 September 2002 Beeld Johannesburg finaal

Tanzaniër moet druk ná groot geslukDanie Toerien'n Tanzaniese man wie se maag ``baie gerek'' was nadat hy 140 kondome vol kokaïen ingesluk het, is opdie Johannesburgse Lughawe deur die polisie in hegtenis geneem kort nadat hy op 'n vlug van Doebaiaangekom het. Insp. Eugene Opperman, polisiewoordvoerder, het gister gesê die manis Vrydag as 'n moontlike dwelmkoerier geïdentifiseer. Sy bagasie is deurgesoek, maar geen onwettigemiddels is gevind nie. Eers toe die polisie 'n x-straal van sy buik laat doen het, is gevind dat hy 140kondome met kokaïen ingesluk het. Daar was 850 g kokaïen in die kondome. Dit is sowat R200 000 werd.``Hoewel die verdagte 'n paar moeilike ure op 'n spesiale toilet deurgebring het, is hy verlig om lewend enontslae te wees van sy gevaarlike vrag,'' het Opperman gesê. ``Indien enige van die kondome gebreek het,sou die man gesterf het weens 'n dwelmoordosis.''

112

11. Stokperdjies en resepte

Weefwerk 'n Groot liefde vir weefwerk 'Dit is 'n belangstelling wat 'n mens maklik vasknoop'

Beeld 940909

Onderskrif: Die gebruik van natuurlike kleurstof om wol of ander tekstiel te kleur, is 'n baie interessanteonderneming. Pragtige bruin en pienk skakerings kan byvoorbeeld met proteas verkry word, terwyl turksvye'n wonderlike verskeidenheid van rooi skakerings kan gee. Emily Hobhouse het dikwels turksvykleurselgebruik.Marlene (Toerien) gebruik kleure wat 'n tydlose gewildheid sal hê en weef graag met fyn draad wat byna lykof dit met 'n masjien gemaak is. Marlene Toerien is al langer as twintig jaar 'n geesdriftigeweefster. Handweef is 'n tydsame proses en die tekstieldraad is duur, maar 'n mens raak maklik‘'vasgeknoop in weefwerk'', sê sy, en dan beoefen jy dié kuns bloot uit liefde daarvoor.* Die oeroue metode van weef geld vandag nog. Drade van vesel word styf gespan om ewe ver van mekaarte lê soos die snare van 'n harp. Dié drade staan bekend as die skering. Ander drade word dan dwarsoor en deur die skering gevleg en dit word die inslag genoem. Antieke wewers het die skering sommer aan'n boomtak vasgemaak en klippe gebruik om die drade styf na onder te laat hang. * Wol kan self gespin engekleur word. Meestal word sintetiese kleurstof gebruik omdat dit 'n eenvoudiger proses is en sekerderresultate as natuurlike kleurstof lewer.Die berig self lees soos volg:

''WEEFWERK is 'n belangstelling wat 'n mens maklik vasknoop as jy jou eers eenmaal daardeur laat vanghet,'' sê Marlene Toerien, steeds geesdriftig oor haar stokperdjie-beroep ná meer as twintigjaar heeltyds agter die weefgetou.Sy is een van 'n groep weefsters wat saam uitstallings hou en saam 'n kraampie by die Magnolia-markbeman. Cato Sik, Dorea van Weele en Marlene het hul organisasie in die kleine sowat vyf jaar gelede onderdie naam Kiewiet in die lewe geroep.''Ons het van die naam Kiewiet gehou omdat dié soort voëls parmantig trots is op hul neste en omdat onsweefwerk maar eintlik bedoel is om mense se neste mooi te maak. Boonop sê die naam lekker, die voëltjiemaak 'n mooi logo en dit herinner 'n mens ook daaraan dat die weefproses uit die natuur kom kyk maar hoebou 'n wewertjie sy nes.''Die heel eerste materiale wat vir weefwerk gebruik is, was ook plant materiaal uit die natuur, sooswilgerlatte, riete, boombas, gras, suikerriet, bamboesgras en palmtakkies, terwyl daar later met diervel, hareen wol geweef is,'' sê Marlene.Die weefkuns is baie eeue oud en dagteken vermoedelik van so ver terug as die Steentydperk.''Vyfduisend jaar gelede kon die Egiptenare reeds pragtige fyn materiale van linne en katoen weef endrieduisend jaar oue tapisserieë is in grafkelders gevind. In die Bybel vertel die skrywer van Spreuke juisvan die bed wat 'pragtig oorgetrek is met 'n gekleurde deken uit Egipte'.''Die wewers van antieke Indië en China het op hul beurt weer bekend geword vir hul produkte van sy watmet gouddraad versier en deur koninklikes gedra is. Sedert die negende eeu was Italië die Europesesentrum van die sy- en gouddraadweefkuns en in Florence is wonderlike fluweel en brokaat gemaak, maarwat fyn wolmateriale betref, het Engeland se wewers uitgemunt en hul produkte is teen 300 nC selfs naOos-Europa uitgevoer.

113

Die handweefkuns het oor geslagte heen bly voortbestaan, industrialisasie en gesofistikeerde vervaar-digingstegnieke ten spyt. Die handweefkuns is deur Emily Hobhouse in Suid-Afrika wyd bekend gestel toesy in 1905 weefskole gestig het as deel van haar naoorlogse opheffingsprogram.Die eerste weefskole was op Philippolis, Langlaagte en Bloemfontein, maar nog negentien sulke skole islater in die res van die Vrystaat en Transvaal geopen. Hoewel die skole in 1946 gesluit is, was die plaaslikebevolking se belangstelling in die weefkuns nou geprikkel.Pretoria se Wewersgilde het in 1950 tot stand gekom onder leiding van Elsabé Sauer en het saam met dr.Hannie Odendaal en Susan Moolman gegroei. Die Wewersgilde is vandag sowat 400 lede sterk. Hulle deelhul kennis met mekaar, sorg vir opleiding en bevorder die weefkuns in Suid-Afrika.

Vir Radio Rosestad voorberei:

Vra nou vir ‘n nuusskrywer en storieverteller en ‘n mens moet dalk meer ‘n storie

as ‘n resep te wagte wees.

Die uwe was al flink oujongkêrel voor die kanselknoop deurgehaak is.

‘n Oujongkêrel leer noodwendig kortpaaie, veral as hy liewer vir sport as

kosmaak is. Om nie eens van die skottelgoedwas te praat nie.

Die toppunt is om ‘n goeie maaltyd te kan maak en verorber, en net drie stukke

skottelgoed te hê – ‘n glasbak, ‘n skerp mes en ‘n eetlepel. (‘n Lepel was

makliker as ‘n vurk).

Danksy die mikrogolfoond-tegnologie ook g’n niks vuil stoofplate of –oond nie.

My eie ouma aan moederskant was ‘n vreeslike stiptelike en presiese mens. ‘n

Resep sonder ‘n naam sou by haar ondenkbaar wees. My oudste het dié

eienskap ge-erf, met die gevolg dat hy nie tevrede was as hy pa vra wat pa

maak, en pa sê “kos” nie. Daai kos moet ‘n naam hê. Om die naam-storie te

omseil deur vir hom te sê wat alles in die gereg is, werk ook nie, want hy loop al

doer voor pa halfpad is.

Hy soek bloot ‘n naam, en dit kan maar enigiets wees. En die kos moet eetbaar,

maar verkieslik lekker wees. Dus ‘n naam. Wat van Poeroekwaaise Poemabredie

sonder Poema? Kortom, sommer Poeroekwaaise Dinges.

Om die aard van die makery te verduidelik, moet ek eers van my vrou, Joan, se

ouma aan moederskant vertel. Ouma Joey het van jongs af met haar sluk en

114

spysverteringstelsel gesukkel. Al vaste kos wat sy kon eet, was fyn pro-Nutro wat

sy saam met verdunde suur kon afkry.

Maar lekker kos kon sy lekker kos maak, al kon sy dit nooit self proe nie. Ek is

nou nog hartseer oor die tuisgemaakte roomys wat ek op ons huweliksonthaal

kwyt is. Die bakkie, wat spesiaal vir die hooftafel gemaak is, is net voor my

neergesit toe van die gaste ontydig begin vertrek. Iemand het toe besluit die

roomys kan nie skade gelei word nie, en dit opgegeëet.

So ‘n blikskater.

Maar wat ek eintlik wil sê, is as iemand vir Ouma Joey gevra het hoeveel van wat

is in van haar smullekker disse, was die antwoord: “Soveel as gyt wilt”.

Hierdie is ook my eerste poging om een van my disse te resepteer, of dit nou

gebakte eier, pizza, piesang- of rosyntjiebrood, sjokeladekoek of die

Poeroekwaaise dinges is. Alles in die mikrogolfoond gaargemaak.

Van die sjokoladekoek gepraat. Net dit. Dit moet ongelukkig dadelik geëet word.

Die volgende dag deug dit net om as baksteen gebruik te word. Moontlik het die

mieliemeel wat: “soveel as gyt wilt” bygevoeg is, iets daarmee te make.

Die resep dan vir ‘n porsie vir een, van die Poeroekwaaise dinges volgens die

beginsel van “soveel as gyt wilt”:

Neem minstens twee uie. As jy lief is vir uie, meer.

Gooi ‘n bietjie sonneblom- of olyfolie, maar verkieslik nie motorolie of kasterolie

nie, onder in ‘n glasbak.

Sny die uie in ringe in die glasbak.

115

Was die oë, snuit die neus en was die hande, en roer die uie deur die olie

onderin die glasbak.

Kerf ook ‘n paar repies groen rissie (green pepper) in, en roer saam. Masochiste

kan regte rissies of pepers inkerf.

Sit dit in die mikrogolfoond en laat so sewe minute op hoog bak. Minstens lank

genoeg dat ‘n groot deel van die buurt die reuk van gebraaide uie kan kry, en

jaloers word.

Haal eers die bak uit die oond. Plaas drie of vier aartappels in die mikrogolfoond,

verkieslik met skil en al want dan is daar minder skottelgoed. Bak hulle tot hulle

baie amper gaar is. As u nie van skille hou nie, trek die skille onder koue water

af. Sny dit (die aartappels, nie die skille nie) in enige vorm, en plaas bo-op die

gebakte uie.

Neem maalvleis of stukkies plaaswors, en plaas bo-op die aartappel. As daar ‘n

tamatie of twee in die yskas is wat reeds begin verlep het, kerf dit in. Anders eet

die tamatie vars.

Braai verder in die mikrogolfoond. Terwyl dit braai, neem ‘n blikkie Windhoek

Lager, en neem ‘n slukkie. As u aan Maltakoors lei, en u beleef ‘n sikliese piek,

neem net ‘n baie klein slukkie.

Te veel Windhoek Lager op die leë maag bederf die smaak van die kos.

Intussen is die teorie dat die wors of maalvleis se vet op die aartappel drup, en

dit effe vetbraai.

As die vleis gaar is, haal uit mikrogolfoond. As maalvleis gebruik is, gooi sout,

soveel as gyt wilt, by. Ook ‘n bietjie pietersielie, al is daar g’n niks vis in nie.

116

Gemengde speserye, aeromat (nie aërosol nie) en blatjang kan ook probeer

word.

As daar dan onverwags gaste opdaag, kyk watse oorskietkos in die yskas is.

As dit gaste is van wie u hou, gooi al die lekker oorskietkos in die bak. Dit kan die

oorskiet van die vorige Poeroekwaaise dinges wees, gemengde groente, oorskiet

braaivleis, selfs hoender, slap tjips, geelmielies (sonder stronke), brokkolie –

trouens amper enigiets.

Meng, en laat weer in mikrogolfoond bak.

As dit gaste is van wie u nie hou nie, skep skelmpies van die Poeroekwaaise

dinges uit en steek in die yskas weg. Soveel as wat u sal kan baasraak.

Gooi dan ou slaaiblare, oorskiet pampoen wat begin muf het, ou baber-steaks (of

nog beter karp wat onsuksesvol gebraai is met grate en al, en komkommer in.

Gaan haal die aartappelskille op die komposhoop, en gooi ook by. Roer, en laat

louwarm in die mikrogolfoond word. As u regtig niks van die gaste hou nie, oor

weeg die oorskiet-sampioene. Die verkeerde soort.

(Daar bestaan nie iets soos oorskiet sampioene van die regte soort nie, ‘n mens

eet dit altyd alles op).

Kry terstond ‘n migraine, maak verskoning en gaan lê op die bed tot die gaste

verkas het. Dit behoort gou te gebeur, en die naaste Wimpy kan u kommissie

betaal.

Gaan haal die kos uit die yskas, en warm op.

En, HA, u het gedink ek het van die Windhoek Lager vergeet. Haal hom ook uit

die yskas, gaan sit voor die TV, en luister na Stephan Cloete se

117

rugbykommentaar oor Radio Rosestad terwyl u met die lepel uit die bak eet.

Verwens die gaste dat u nou meer as net die bak, die skerp mes en die lepel as

skottelgoed het.

12. Interessanthede

Nie minder nie as drie Toeriens het hul vlerkies as lugwaardinne verdien. Boonop

is een, Couzette ook nog met ‘n vlugkelner getroud. Dit is egter Paula48 wat die

nuus op ‘n ongewone manier gehaal het.

Kaapse nooi by toe dorp Naas vereer891002BEELD

MET 'n splinternuwe Kaapse nooi aan sy sy het Naas Botha, Springbok-losskakel, Saterdag dieereburgerskap van die dorpie Breyten in Oos-Transvaal ontvang.Paula Toerien (22), 'n lugwaardin, is pragtig en vol glimlagge. Naas is 'n baie gawe ou en dit is pret om in sygeselskap te wees, het sy aan Beeld gesê. Maar dis omtrent ook al.Die blonde Springbok wou, soos sy gewoonte is, nie oor Paula praat nie. Behandel haar maar net sagkensen met deernis, het hy gevra.Mnr. Johann Toerien, Paula se broer, het egter gisteraand ontken dat die twee reeds 'n vaste verhoudinghet. Volgens hom is hulle ''net goeie vriende''. Sy suster het Naas op 'n vliegtuig ontmoet.'n Ander vrou wat ook die geselligheid bygewoon het, was meer spraaksaam oor Naas. Sy is mev. OretiaFerreira van Nelspruit, wat Naas as baba met sy doop die kerk binnegebring het.''Dit is die eerste keer sedert Naas 'n baba was dat ek hom weer in lewende lywe sien,'' het dié vurige BlouBul-ondersteuner gesê.''Ek hou sy rugbyloopbaan baie noukeurig dop.''Sy kan nog baie goed onthou hoe sy die kleine Naas, in sy wit dooppakkie, ingedra het. Dit was 'n lekkersonskyndag op Breyten. Sy het ook Naas se ouer broer, Darius, vir sy doop die kerk binnegebring.''Naas was 'n baie soet baba. Hy het glad nie gehuil gedurende die doopseremonie nie,'' het sy Saterdagvertel.Die geselligheid ná die doop is in haar ouers se hotel, die Hotel Breyten, gehou.Sy ken ook nie die nuwe nooientjie saam met Naas nie. ''Ek weet sy pa, mnr. Hennie Botha, het altyd gesêNaas hou van onopgesmukte, natuurlike meisies. Hulle moet verkieslik bruin gebrand wees enblonde hare hê,'' het sy gesê.

Twee Toeriens is in die dae toe daar ‘n inrigting vir sielsiekes op Robben Eiland

was, as pasiënte daar opgeneem. Nog ‘n Toerien het sy laaste dae in ‘n

psigiatriese saal geslyt. 48 b4c2d6e9f3g2, foto op p. 66

118

Toeriens en misdaadHierdie is stellig ‘n hoofstuk wat ‘n mens nie sou wou insluit nie, al gaan dit hier

ook oor Toeriens wat misdaadslagoffers was. Ons het vroeg in die bundel oor die

verloop van hierdie saak berig. Hier word vanuit ‘n ander hoek gekyk.

Beeld, 15 Januarie 2000

Gesin haweloos nadat huis afbrand Pieter van Zyl'n Vrou van Jan Hofmeyr in Johannesburg het gisteroggend verslae saam met haar drie seuns voor hulswartgebrande huis in die motreën gestaan nadat haar vervreemde man glo die huis probeer afbrand het.Hul dragtige kat, Wollie, het op die agterstoep gelê. Sy het vermoedelik in die brand versmoor.``Ek het niks . . . niks,'' het mev. Cornelia Toerien in trane gesê. In die slaapkamer van haar munisipale huisin Vygiestraat was net as en verwronge yster waar haar dubbelbed en matras eers was.Die hangkas in haar slaapkamer het ook aan die brand geslaan.``Dit wat ek hier aan my lyf het, is al wat daar van my klere oorgebly het,'' het Toerien gesê.Haar man het na bewering gisteroggend voor agtuur by die agterdeur van die huis ingebreek.Volgens Toerien bly hy die afgelope twee maande nie meer daar nie. Die polisie het 'n petrolkan ensweisstaaf in die huis gekry. Petrol is vermoedelik oor die bed en hangkas in die slaapkamer uitgegooivoordat dit aan die brand gesteek is. Toerien was in daardie stadium saam met haar swaer, mnr. DanieBotha, en sy vrou, Salomé, na die Laerskool Piet van Vuuren om haar jongste seun, Morné Henning (7), tegaan aflaai.Neels Henning (13) en Dirkie Toerien (16) was ``dank die Here'' ook nie by die huis tydens die brand nie,het Toerien gesê.``Toe ek net voor agtuur by die huis verbyry, het ek rook sien uitborrel,'' het mnr. Johannes HendrieckusNiewenhuis, 'n buurman, gister gesê.Niewenhuis het eers die voordeur probeer oopbreek. ``Die druk van binne was te erg. Tóé het ek geweet ditbrand kwaai.''Hy en bure het met emmers water geprobeer om die brand te blus.``Ek het gedink daar is nog kinders binne,'' het Niewenhuis gesê. Hy het die agterdeur oopgeskop en moesonder die rook deur in die huis rondkruip. Hy kon só agterkom die huis was leeg. Dit het sowat 'n kwartiergeneem om die brand in bedwang te bring voordat die brandweer opgedaag en ``die werk kom klaarmaakhet''.

Steeds voor die egpaar uiteindelik aan die moord vrygespreek is, kry ons hierdie,

ander, hoekie van die saak, waaruit dit blyk dat die vermoorde voor sy dood tot

bekering gekom het.

3 September 2001

Pas getroudes vandag in hof Verloofde vertel van hartseer ná moordErna van Wyk

119

'n Huilende mev. Sarie Kent, verloofde van die vermoorde mnr. Dirk Toerien, vertel van die hartseer wat syervaar.``As ek nog lewe.''Dit was die laaste woorde van mnr. Dirk Toerien (44) aan sy verloofde voordat hy Maandagaandvermoedelik twee keer geskiet en sy lyk in die Brixtonse begraafplaas versteek is.'n Hartseer Sarie Kent (27) het gister in haar ouers se huis in Newlands, Johannesburg, vertel van dietragedie wat Vrydag gelei het tot die inhegtenisneming van 'n pas getroude egpaar en 'n 18-jarige man.Toerien se gewese vrou (40) en haar nuwe man is Vrydagmiddag by hul huweliksonthaal voor vriende enfamilie deur speurders van Brixton vasgetrek. Die 18-jarige is ook daar in hegtenis geneem nadat hy vroeërdie dag een van die draers op Toerien se begrafnis was.Volgens Kent het haar verloofde (Toerien) haar Maandagmiddag huis toe gestuur toe sy hom by die werkgaan haal het. ``Ek het eers met my broer gepraat oor die troue. Dirk (Toerien) het geglimlag, maar dieglimlag het weer verdwyn.'' Kent en Toerien sou op 29 September trou.Sy het vertel Dirk het gesê hy sal omstreeks 22:00 by die huis wees. By haar huis het Kent en haar agtjarigedogtertjie Sarie op Toerien gewag, maar hy het nooit opgedaag nie.``Pikkewyn (Sarie) het gevra: `Waar's my pappie?','' het Kent gesê en bygevoeg dat Toerien 'n pa vir haarkind was.Kent is Dinsdag in kennis gestel van haar verloofde se dood en het haar na die begraafplaas gehaas. ``Ekhet gehardloop en het die plastiek (om sy lyk) probeer afruk. Hulle het my weggevat en gesê ek mag homnie sien nie, maar ek het losgeruk en by hom gaan kniel.``Hy het net sy onderbroek, hemp en 'n paar kouse aangehad. Hy het vreeslik gelyk. Hy is onder sylinkerarm geskiet,'' het sy gesê terwyl sy die bebloede gholfhemp oplig as stille getuienis.``Ons het so uitgesien na die troue en vandag is Dirk nie meer daar nie. Hy het twee weke gelede in diekerk opgestaan om 'n getuienis te gee. Hy het gesê die Here het vir hom die sonstraaltjie (Kent) en virPikkewyn (Sarie) gegee en dié troue gaan nie 'n flop wees soos sy vorige troues nie,'' het 'n hartseer Kentgesê.``Dit maak seer. Ons moes geld leen om vir sy begrafnis te betaal, want ons het al die geld vir die troue segoed gebruik.''Die verdagtes verskyn vandag in die Johannesburgse landdroshof.

20 Maart 2002

Tshwane Beeld

Direkteur in hof oor R23 m.Sonja CarstensDie Noord-Transvaalse Kreupelsorgvereniging het die helfte van sy reserwes belê by 'n man wat ``souuitreik na gestremdes'' met beloftes van 'n gewaarborgde renteopbrengs van 22% oor 90 dae.Die vereniging sou met die opbrengs van die R260 000 wat hulle by Anglo Euro Company belê het,dagsorgsentrums in die platteland bou ``waar gestremde kinders aan tafels en bome vasgemaak wordomdat daar nie geriewe is nie''.Dr. Laetitia Botha, voorsitter van die vereniging, het in die Pretoriase handelshof gesê hulle isverantwoordelik vir 164 000 gestremdes en kry 'n subsidie van minder as 18% van die regering. Hulle isafhanklik van ``aalmoese'' van die publiek.

120

Mnr. Roelof Stephanus Toerien (47)49 van Waterkloof, Pretoria, het skuld ontken op 101 aanklagte vanbedrog en beweerde oortredings van die Bankwet van sowat R23 miljoen.Hy was direkteur van Anglo Euro Company, Masakhane Finance, Anglo Euro Corporation en Swiss EuroCredit Bank. Toerien was glo nie geregtig om as 'n direkteur op te tree nie.Dié ondernemings was na bewering nie ingevolge die Bankwet as bank of depositonemende instellinggeregistreer nie.Die staat beweer hy het mense oortuig om aansoek te doen om lenings en beleggings. Toerien het glo diemense oortuig dat 'n skikkingsbedrag betaal word met die aanvang van die leningsaansoek.Hy het glo met die opset om te bedrieg, voorgegee dat die ondernemings regmatig sake doen enkredietgeriewe op die internasionale geldmark met die geld aankoop.Volgens Botha moes sy in Junie 1999 help om 'n belegging van die vereniging wat uitgekeer het, weer tebelê.

Daar is nog geen aanduiding op die elektroniese argiewe dat hierdie saak afge-

handel is nie.

Beeld 21 Augustus 2001

Twee pleeg dalk saam selfmoordRetha FouriePotgietersrus. Die lyke van 'n egpaar van die dorp wat byna 'n week lank vermis is, is die naweek byImmerpan voor hul motor gevind.Supt. Frik Wagner, stasiebevelvoerder van die Potgietersrus-polisiestasie in die Noordelike Provinsie, sêmnr. Ulrich Toerien (61) en sy vrou, Magdalena (56), het Woensdagoggend hul seun, Melt (34), by sy werkbuite Lebowakgomo afgelaai en sou daarna Toerien se onderneming gaan oopsluit het.Nie een van die twee het die dag by die werk opgedaag nie, en hul seun het hulle as vermisaangemeld.Wagner sê die egpaar se lyke is eers eergisteraand laat gevind waar hulle in die veld voor hul motor gelêhet.'n Rewolwer is by albei gevind en albei het wonde aan die kop gehad. Wagner sê geen misdaad wordvermoed nie.

14. Slot, dank en erkennings

Baie dankie aan tannie SC Toerien vir haar bydraes. Nie alleen was sy

behulpsaam met die opdiep van staaltjies nie, maar het sy baie gedoen om

49 Twee Toeriens, een van die stam van die middelste seun, en een uitdie stam van die jongste. Met dieselfde name woon in Pretoria. Omdatdie uitslag van die saak nie bekend is nie, word liefs nie ‘n meninguitgespreek oor welke een hierdie Toerien moontlik kan wees nie.

121

ander Toeriens so ver te kry om ook hul bydraes te lewer. Baie dankie ook aan

my vrou Joan, vir haar hulp, veral met die proefleeswerk.

Dankie aan Nasionale Koerante vir die toestemming om inligting uit hul argiewe

te kan gebruik. Ook aan Beeld en Volksblad vir die publikasie van briewe waarin

bydraes gevra word.

15. Toestemmings

Toestemming word verleen vir die gebruik van gepubliseerde materiaal uit

Rapport op voorwaarde dat u erkenning gee aan Rapport.

Tim du Plessis

Redakteur

Beste mnr. Toerien

Dit lyk my in orde indien die bronne behoorlik erken word.

Groete

Jonathan Crowther, )redakteur Volksblad)

Mnr. Toerien,

U is welkom om koppelings in te voeg na ons argief-materiaal en om afskrifte

in die papierteks op te neem, mits u in al die gevalle die gepaste krediet

aan die publikasie gee.

Groete

Peet Kruger (Redakteur Beeld)

Beste mnr. Toerien

Toestemming word hiervoor gegee op voorwaarde dat alles wat uit Die Burger

of die koerant se argief gehaal word, behoorlik in die kopie erken word.

Sterkte met die taak.

Vriendelike groete

122

George Claassen

Adjunkredakteur

Die Burger

Beste Herman,

Jy kan die gedigte gebruik, mits dit net nie op die internet verskyn nie.(Gaan jy dit as e-pos uitstuur, met attachment?)

Groete,

Kerneels BreytenbachGeneral Manager: Publications Hoofbestuurder: PublikasiesNB Publishers NB-Uitgewers

Tafelberg Human & Rousseau Pharos KwelaQueillerie JL van Schaik Metz

PO Box 5050, Cape Town, 8000 / Posbus 5050, Kaapstad, 8000Tel: +27 (21) 424 1323 / Faks/Fax +27 (21) 424 2510

Beste Herman,

Baie dankie vir die uiteensetting. Sterkte vorentoe.

Groete,

Kerneels BreytenbachGeneral Manager: Publications Hoofbestuurder: PublikasiesNB Publishers NB-Uitgewers

Tafelberg Human & Rousseau Pharos KwelaQueillerie JL van Schaik Metz

PO Box 5050, Cape Town, 8000 / Posbus 5050, Kaapstad, 8000Tel: +27 (21) 424 1323 / Faks/Fax +27 (21) 424 2510