Embed Size (px)
Citation preview
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE Departamenti i Pedagogjisë dhe i Psikologjisë Programi i Doktoratës në Pedagogji
ROLI I KURRIKULËS MËSIMORE NË NXITJEN E
MENDIMIT KRITIK TË NXËNËSVE
Msc. Mensur Neziri
Paraqitur në kërkim të gradës shkencore “Doktor i Shkencave Pedagogjike”
Udhëhequr nga Prof.Dr. Adem Tamo
TIRANË, 2017
II
MENSUR NEZIRI
ROLI I KURRIKULËS MËSIMORE NË NXITJEN E
MENDIMIT KRITIK TË NXËNËSVE
© Mensur Neziri
Të gjitha të drejtat i rezervohen autorit
III
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE Departamenti i Pedagogjisë dhe i Psikologjisë Programi i Doktoratës në Pedagogji
ROLI I KURRIKULËS MËSIMORE NË NXITJEN E
MENDIMIT KRITIK TË NXËNËSVE
Msc. Mensur Neziri
Paraqitur në kërkim të gradës shkencore “Doktor i Shkencave Pedagogjike”
Udhëhequr nga Prof.Dr. Adem Tamo
Mbrojtur më datë ______/______/2017
Juria e vlerësimit: 1.____________________________________________________Kryetar jurie 2.____________________________________________________Anëtar 3.____________________________________________________Anëtar 4.____________________________________________________Anëtar 5.____________________________________________________Anëtar
IV
DEKLARATË STATUTORE
Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje, nuk është prezantuar asnjëherë para një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është botuar i tëri ose pjesë të veçanta të tij. Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë person tjetër përveç rasteve të cituara dhe referuara.
Mensur Neziri______________________
V
TABELA E PËRMBAJTJES
LISTA E SHKURTIMEVE ...................................................................................................... VIII LISTA E TABELAVE ............................................................................................................... IX LISTA E GRAFIKEVE .............................................................................................................. XI ABSTRAKT .............................................................................................................................. XV ABSTRACT ............................................................................................................................ XVI KAPITULLI I: Hyrje në çështjen e mendimit kritik .................................................................... 1 Panoramë e zhvillimeve të arsimit në Kosovë ...................................................................................... 1 Rëndësia e studimit ................................................................................................................................ 3 Organizimi i studimit ............................................................................................................................. 4 Sqarimi i nocioneve kryesore ................................................................................................................ 5 Të menduarit kritik ................................................................................................................................. 5 Nocioni “kurrikul” ................................................................................................................................. 8 Përmbledhje e kapitullit ......................................................................................................................... 9 KAPITULLI II: Shqyrtimi i teorive mbi kurrikulën mësimore ................................................. 10 Hyrje ..................................................................................................................................................... 10 Teoria e zhvillimit kognitiv e Piazhesë (Jean Piaget) ......................................................................... 12 Teoria e Vigotskit (L.S. Vygotsky) ..................................................................................................... 18 Dallimet mes Piazhes dhe Vigotskit ............................................................................................ 19 Teoria e Xhon Djuit ............................................................................................................................. 19 Aplikimet e Blumit për zhvillimin kognitiv ........................................................................................ 20 Përmbledhje e kapitullit ....................................................................................................................... 22 KAPITULLI III: Metodologjia për studimin e mundësive të teksteve, të kompetencës së mësimdhënësve dhe të aktiviteteve mësimore për zhvillimin e mendimit kritik ........................ 23 Qëllimi i studimit ................................................................................................................................. 23 Objektivat e studimit ............................................................................................................................ 23 Dizajnimi i studimit.............................................................................................................................. 25 Instrumentet për studimin .................................................................................................................... 25 Skeda për matjen e mundësive të teksteve për nxitjen dhe zhvillimin e mendimit kritik ................. 27 Kartela e vëzhgimit për matjen e mundësive zhvilluese të aktiviteteve mësimore ..................... 31 Pyetësori për vlerësimin e opinioneve të mësimdhënësve me zhmk .......................................... 33 Veçoritë metrike të instrumenteve matëse: besueshmëria dhe vlefshmëria ....................................... 34 Kampioni dhe kampionimi .................................................................................................................. 34 Karakteti i të dhënave, grumbullimi dhe analiza e tyre ...................................................................... 35 Përmbledhje e kapitullit ....................................................................................................................... 36 KAPITULLI IV: Rezultatet e studimit ...................................................................................... 37 A. Rezultatet nga studimi i fakteve tekstuale për zhvillimin e mendimit kritik ................................. 37 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstin Leximi 1 - 5 ........................................ 37 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstin Leximi 1 - 5 ......................................... 38 Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstin Leximi 1 – 5 ................... 39 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tesktet Gjuhë shqipe 1 – 5 .............................. 40 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5 ............................... 41 Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5 .......... 42 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstin Historia 5 ............................................ 43 Rezultatet për operacionet e zhvillimit të mendimit kritik në tekstin Historia 5 ........................ 44 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet edukata qytetare 3 – 5 ........................ 44 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet edukata qytetare 3 – 5 ......................... 45 Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstet Edukata qytetare 3 – 5 ..................................................................................................................................................... 46 Rezultatet për dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 – 5 . 47
VI
Rezultatet për operacionet e zhvillimit të mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 – 5 .. 48 Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstet Edukata muzikore 1 – 5 ..................................................................................................................................................... 49 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 – 5 ............................... 50 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 – 5 ................................ 51 Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstet Art figurativ 1 – 5 ..... 52 Vlerësimi i dimensioneve të ZHMK në tekstet e ciklit fillor ............................................................. 53 Analiza e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për ZHMK në tekstet Leximi 1 – 5 ...... 54 Analiza e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për ZHMK në tekstet Gjuhë shqipe 1 – 5 .............................................................................................................................................................. 58 Analiza e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për ZHMK në tekstin Historia 5 ........... 62 Analiza e përgjithshme e dimensioneve dh operacioneve për ZHMK në tekstet Edukata qytetare 3 – 5 ............................................................................................................................................................ 65 Analiza e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për ZHMK në tekstet Edukata muzikore 1 – 5 ...................................................................................................................................................... 68 Analiza e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për ZHMK në tekstet Art figurativ 1 – 5. .............................................................................................................................................................. 72 Korrelacioni .......................................................................................................................................... 80 Leximi 1 – 5 ................................................................................................................................ 80 Gjuha Shqipe 1- 5 ........................................................................................................................ 80 Historia 5 ..................................................................................................................................... 81 Edukata qytetare 3 - 5 .................................................................................................................. 81 Edukata muzikore 1 - 5 ............................................................................................................... 81 Arti figurativ 1 - 5 ....................................................................................................................... 81 B. Rezultatet nga studimi i opinioneve të mësimdhënësve për zhvillimin e mendimit kritik ........... 82 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Leximi 1 – 5 ............................................... 82 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Leximi 1 - 5 ............................................... 84 Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstin Leximi 1 - 5 ..................... 85 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Gjuha shqipe 1 - 5 ...................................... 89 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstin Gjuha shqipe 1 - 5 ...................................... 89 Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstin Gjuha shqipe 1 - 5 ............ 91 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Edukata qytetare 3 - 5 ................................ 93 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Edukata qytetare 3 - 5 ................................. 93 Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Edukata qytetare 3 - 5 ....... 96 Analiza statistikore ...................................................................................................................... 96 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstin Historia 5 ................................................... 98 Rezultatet per operacionet e mendimit kritik në tekstin Historia 5 .................................................... 98 Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstin Historia 5 .......................... 99 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 - 5 ........................... 100 Rezulatatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 - 5 ........................... 103 Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Edukata muzikore 1 - 5 .. 105 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 - 5 ..................................... 108 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 - 5 ...................................... 108 Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Art figurativ 1 - 5 ............ 110 C. Rezultatet nga studimi i aktiviteteve mësimore në klasë për zhvillimin e mendimit kritik ........ 113 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Leximi 1 - 5 ............................................. 114 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Leximi 1 - 5 .............................................. 114 Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Leximi 1 – 5 .................... 116 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5 ................................... 118 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5 .................................... 120 Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Leximi 1 - 5 ..................... 121
VII
Vlerësimi i niveleve të dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5. ............................................................................................................................................................ 123 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Edukata qytetare 3 - 5 .............................. 123 Rezultatet per operacioneet e mendimit kritik në tekstin Edukata qytetare 3 – 5 ............................ 124 Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstin Edukata qytetare 3 - 5 ..... 125 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstin Historia 5 ................................................. 127 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstin Historia 5 .................................................. 127 Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstin Historia 5 ........................ 128 Rezultatet për dimensionin e mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 – 5 .......................... 129 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 – 5 ............................ 131 Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstin Edukata muzikore 1 - 5 .. 132 Vlerësimi i niveleve të dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara Edukata muzikore 1 – 5...... 133 Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 – 5 .................................... 135 Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 – 5 ..................................... 135 Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Art figurativ 1 - 5 ............ 137 Vlerësim i niveleve të dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara Art figurativ 1 – 5 ................ 138 KAPITULLI V: Diskutimi i gjetjeve të studimit .................................................................... 139 Interpretimi i rezultateve Leximi 1 – 5 .............................................................................................. 139 Interpretimi i rezultateve Gjuhë shqipe 1 – 5 .................................................................................... 141 Interpretimi i rezultateve Historia 5 ................................................................................................... 143 Interpretimi i rezultateve - Edukata qytetare 3 – 5 ............................................................................ 145 Interpretimi i rezultateve Edukata muzikore 1 – 5 ............................................................................ 147 Interpretimi i rezultateve Art figurativ 1 – 5 ..................................................................................... 149 Përmbledhje e kapitullit ..................................................................................................................... 151 KAPITULLI VI: Përfundime dhe rekomandime .................................................................... 152 Hyrje ................................................................................................................................................... 152 Konkluzionet ...................................................................................................................................... 152 Rekomandime .................................................................................................................................... 157 Përmbledhje e kapitullit ..................................................................................................................... 159 Bibliografi .......................................................................................................................................... 160 SHTOJCA A Skeda për vlerësimin e mundësive të teksteve për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve ............................................................................................................................................. 163 SHTOJCA B Pyetësor për mësimdhënës për vlerësimin e opinioneve të tyre bazuar te mundësitë që japin tekstet për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve ............................................................... 164 SHTOJCA C Kartelë vëzhgimi për të menduarit kritik ................................................................... 165
VIII
LISTA E SHKURTIMEVE
AD- Argumente të dallueshme
AP- Argumentimi i përfundimeve
AQ- Argumentimi i qartë
AVH- Analizon vlefshmërinë e hipotezave
DB- Dallimi i besueshmërisë
IL - Informacione të lidhura
JO – Justifikim i operacioneve
K- Kategorizimi
KA- Krahasimi i argumenteve
KB- Kurrikuli bërthamë
KK- Korniza e kurrikulës
KSHQMT - Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit
MASHT – Ministria e Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë
MPMT - Merr parasysh mendimet e të tjerëve
ND - Ndjek diskutimin
PC - Përqendrohet në çështje
PI - Paraqet ide
PK - Prania e konkluzioneve
PSH - Pasuria shprehëse
Q - Qartësia
SHA - Shpjegime alternative
SHI - Shtjellimi i ideve
SHMP - Shpreh mendimin personal
SHP - Shprehja e përfundimeve
VCDH - Vlerëson cilësinë e të dhënave
ZHMK - Zhvillim i mendimit kritik
IX
LISTA E TABELAVE
Tabela 1 Analiza specifike për mundësitë e tekstit, leximi nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Tabela 2. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit Leximi nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Tabela 3. Analiza specifike për mundësitë e tekstit gjuha shqipe nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Tabela 4. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit gjuha shqipe nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk
Tabela 5. Analiza specifike për mundësitë e tekstit historia nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Tabela 6. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit historia nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Tabela 7. Analiza specifike për mundësitë e tekstit Edukata qytetare nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Tabela 8. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit Edukata qytetare nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Tabela 9. Analiza specifike për mundësitë e teksteve Edukata muzikore nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Tabela 10. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit Edukata muzikore nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Tabela 11. Analiza specifike për mundësitë e tekstit Art figurativ nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Tabela 12. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit Art figurativ nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Tabela 13. Analiza krahasuese e të gjitha teksteve nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk. Tabela 14. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstin
Leximi 1 – 5. Tabela 15. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstet
Gjuha shqipe 1- 5. Tabela 16. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstin
Historia 5. Tabela 17. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstet
Edukata qytetare 3 – 5. Tabela 18. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstin
Edukata muzikore 1 – 5. Tabela 19. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstin Art
figurativ 1 – 5. Tabela 20. Analiza krahasuese e dimensioneve për zhmk. Tabela 21. Analiza statistikore. Tabela 22. Analiza specifike e vlerësimeve të mësimdhënësve për mundësitë e tekstit Leximi
nga pikëpamja e operacioneve për zhmk. Tabela 23. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Leximi nga
pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
X
Tabela 24. Analiza specifike e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Gjuha shqipe nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Tabela 25. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Gjuha shqipe nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Tabela 26. Analiza specifike e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Edukata qytetare nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Tabela 27. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Edukata qytetare nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Tabela 28. Analiza specifike e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Histori nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Tabela 29. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin e Historisë nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Tabela 30. Analiza specifike e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Edukata muzikore nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Tabela 31. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Edukata muzikore nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Tabela 32. Analiza specifike e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin art figurativ nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Tabela 33. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Art figurativ nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Tabela 34. Analiza specifike e rezultateve të vëzhgimit në orët e leximit. Tabela 35. Analiza e përgjithshme e rezultateve të vëzhgimit në tekstin Leximi 1-5 Tabela 36. Analiza specifike e rezultateve të vëzhgimit në orët e gjuhës shqipe. Tabela 37. Analiza e rezultateve të përgjithshme nga vëzhgimi i orëve të lëndës gjuhë shqipe. Tabela 38. Analiza specifike e rezultateve të vëzhgimit në orët e mësimit të lëndës Edukata
qytetare. Tabela 39. Analiza e përgjithshme e rezultateve të vëzhgimit në orët e mësimit të lëndës
Edukata qytetare. Tabela 40. Analiza e rezultateve të vëzhgimit në orët e historisë. Tabela 41. Analiza specifike e rezultateve të vëzhgimit në orët e edukatës muzikore Tabela 42. Analiza e përgjithshme e rezultateve të vëzhgimit në orët Edukata muzikore Tabela 43. Analiza specifike e rezultateve të vëzhgimit në orët e artit figurativ. Tabela 44. Analiza e përgjithshme e rezultateve të vëzhgimit në orët e artit figurativ.
XI
LISTA E GRAFIKEVE
Grafiku 1. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike për të gjitha tekstet Leximi 1 - 5 nga pikëpamja e dimensioneve të zhmk.
Grafiku 2. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike për të gjitha tekstet Leximi 1-5 nga pikëpamja e operacioneve të zhmk.
Grafiku 3. Shpërndarja e dimensioneve të zhmk për secilin tekst Leximi 1 – 5. Grafiku 4. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike e zhmk në tekstet Leximi 1 - 5. Grafiku 5. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike e dimensioneve të zhmk në tekstin Gjuha
shqipe 1 – 5. Grafiku 6. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike e të gjitha operacioneve të zhmk në tekstet
Gjuha shqipe 1 – 5. Grafiku 7. Krahasimi i dimensioneve të zhmk në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5. Grafiku 8. Vlerësime të përgjithshme për dimensionet e zhmk në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5. Grafiku 9. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike e dimensioneve të zhmk në tekstin Historia 5. Grafiku 10. Paraqitja specifike e operacioneve të zhmk në tekstin Historia 5. Grafiku 11. Paraqitja e përgjithshme grafike, sintetike e dimensioneve të zhmk në tekstet
Edukata qytetare 3-5. Grafiku 12. Paraqitje specifike grafike për operacionet e zhmk në tekstin Edukata qytetare 3 – 5. Grafiku 13. Krahasimi i dimensioneve të zhmk në tekstet e Edukata qytetare 3 – 5. Grafiku 14. Vlerësime të përgjithshme për zhmk në tekstet Edukata qytetare 3 – 5. Grafiku 15. Paraqitje e përgjithshme grafike sintetike e dimensioneve të zhmk në tekstet
Edukata muzikore 1 – 5. Grafiku 16. Paraqitja specifike e të gjitha operacioneve të zhmk në tekstet Edukata muzikore 1 - 5. Grafiku 17. Krahasimi i dimensioneve të zhmk në tekstet Edukata muzikore 1 – 5. Grafiku 18. Vlerësime të përgjithshme për mundësitë e zhmk në tekstet Edukata muzikore 1 – 5. Grafiku 19. Paraqitje e përgjithshme grafike sintetike e dimensioneve të zhmk në tekstet Art
figurativ 1 – 5. Grafiku 20. Paraqitje specifike e të gjitha operacioneve të zhmk në tekstet Art figurativ 1 – 5. Grafiku 21. Paraqitje e vlerave krahasuese për dimensionet e zhmk në tekstet Art figurativ 1 – 5. Grafiku 22. Vlerësime të përgjithshme për mundësitë e zhmk në tekstet art figurativ 1 - 5 Grafiku 23. Vlerësime krahasuese për mundësitë e teksteve për zhmk të nxënësve. Grafiku 24. Krahasimi i vlerave për dimensionin e interpretimit. Grafiku 25. Krahasimi i vlerave për dimensionin e analizës. Grafiku 26. Krahasimi i vlerave për dimensionin e vlerësimit. Grafiku 27. Krahasimi i vlerave për dimensionin e konkludimit. Grafiku 28. Krahasimi i vlerave për dimensionin e shpjegimit. Grafiku 29. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet
Leximi 1 – 5. Grafiku 30. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet Gjuha
shqipe 1 – 5. Grafiku 31. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet
Edukata qytetare 3 – 5. Grafiku 32. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstin Histori 5.
XII
Grafiku 33. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet Edukata muzikore 1 – 5.
Grafiku 34. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet Art figurativ 1 - 5
Grafiku 35. Krahasimi i vlerave të opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet e Leximi 1 - 5, Gjuha shqipe 1 - 5, Edukata qytetare 3 - 5, Historia 5, Edukata muzikore 1 - 5 dhe Art figurativ 1 – 5.
Grafiku 36. Nivelet e mendimit kritik në vëzhgimin e orëve të lëndës Lexim 1 – 5. Grafiku 37. Nivelet e mendimit kritik në vëzhgimin e orëve mësimore gjuha shqipe 1 – 5. Grafiku 38. Nivelet e mendimit kritik në orët e vëzhguara Edukata qytetare 3 – 5. Grafiku 39. Nivelet e mendimit kritik në orët e vëzhguara të lëndës Historia 5. Grafiku 40. Nivelet e mendimit kritik në vëzhgimin e orëve Edukata muzikore 1 – 5. Grafiku 41. Nivelet e zhmk në vëzhgimin e orëve të artit figurativ 1 – 5. Grafiku 42. Numri i rasteve ku shprehet operacioni, dimensioni i caktuar i mendimit kritik gjatë
vëzhgimit të orëve mësimore.
XIII
DEDIKIM
Këtë punim ia dedikoj babit tim, Ibrahim Neziri, i cili më shumë se çdo gjë dëshironte dijen dhe lirinë e vendit tim. Ai më ka mbështetur në çdo aspekt, veçanërisht në shkollim.
XIV
FALËNDERIME DHE MIRËNJOHJE
Veprimtaria kërkimore-shkencore, në procesin e realizimit të studimit doktoral, ka qenë një
sfidë dhe në të njëjtën kohë një ndjenjë e këndshme në këtë rrugëtim. Realizimi i këtij studimi
nuk do të ishte i mundur pa mbështetjen e profesorëve, kolegëve apo bashkëpunëtorëve, të
cilëve dua t’u shpreh mirënjohje dhe falënderime.
Në radhë të parë, falënderoj udhëheqësin shkencor të këtij punimi, Prof. Dr. Adem Tamo, i jam
shumë mirënjohës për punën e palodhshme nga fillimi deri në finalizimin e tij, faleminderit për
të gjitha. Sugjerimet dhe këshillat e tij ndikuan drejtpërdrejt në ngritjen e cilësisë së studimit.
Gjithashtu falënderoj MASHT për mbështetjen e këtij projekti studimor.
Falënderoj dhe iu shpreh mirënjohjen time të thellë kolegëve të mi, në veçanti Prof. Dr. Januz
Dërvodeli, Prof. Dr. Lulzim Dragidella, Prof. Dr. Ramë Buja, Mr. Fehmi Mujota, Prof. Dr.
Shpresë Qamili, Prof. Dr. Demë Hoti, Prof. Dr. Naser Zabeli, Prof. Dr. Dukagjin Pupovci, Prof.
Dr. Adhurim Rasimi, Prof. Dr. Nehat Rrudhani, Prof. Dr. Sali Aliu, Prof. Dr. Hajrip Mehmeti,
Mr. Sefedin Rahimi, të cilët vazhdimisht më kanë përkrahur në punën time kërkimore-
shkencore.
Falënderoj familjen dhe gjithë të afërmit e mi, të cilët më përkrahën dhe motivuan për të
përfunduar këtë studim. Veçanërisht falënderoj nënën time për të cilën është e vështirë të gjej
fjalët që shprehin mirënjohjen time të pafund për të. Në fund, por jo më pak, falënderoj
bashkëshorten time dhe dy fëmijët, për gjithë mbështetjen që më kanë ofruar gjatë kësaj kohe.
XV
ABSTRAKT
Zhvillimi i mendimit kritik është i kushtëzuar nga veprimi i shumë faktorëve. Për ta evidentuar
këtë fakt në studim jam fokusuar te mundësitë që ofrojnë tekstet, mësimdhënësit dhe aktivitetet
mësimore për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve të shkollës fillore, në Kosovë. Studimi
niset nga ideja se njohja e këtyre mundësive iu hap rrugë përmirësimit të mëtejshëm të tyre.
Studimi është kryer me pjesëmarrjen e mësimdhënësve dhe nxënësve si dhe janë studiuar
tekstet e shkollës fillore në Kosovë.
Studimi ka natyrë deskriptive dhe mikse. Karakteri deskriptiv i tij lidhet me përshkrimin që ai
realizon në lidhje me mundësitë për zhvillimin e mendimit kritik në shkollën fillore, ndërsa
karakteri miks i metodologjisë lidhet me natyrën mikse të të dhënave të grumbulluara: fakte
tekstuale, opinione të mësimdhënësve, praktika/aktivitete mësimore. Dizajnimi i këtij hulumtimi
është kryer sipas kombinimit të tri metodave kryesore: të analizës së përmbajtjes, intervistimit dhe
vëzhgimit, duke krahasuar me njëri-tjetrin rezultatet nga analiza e përmbajtjes (skeda), nga
intervistimi i mësimdhënësve dhe vëzhgimi në orët mësimore. Kështu është kryer analiza e
përmbajtjes së 24 teksteve mësimore, janë intervistuar 336 mësimdhënës dhe janë vëzhguar 336 orë
mësimore. Për grumbullimin e këtyre të dhënave nga tekstet është modifikuar një instrument i
njohur ndërkombëtarisht për mendimin kritik, i cili është përshtatur pastaj edhe për ndërtimin e një
guide për intervistim si edhe për vëzhgimin e aktiviteteve mësimore në klasë.
Gjetjet e studimit janë interesante dhe të rëndësishme: vihet re se tekstet përmbajnë mundësi të
konsiderueshme për zhvillimin e mendimit kritik, se mësuesit kanë qëndrime pozitive dhe se
aktivitetet mësimore në klasë kanë elementë të dobishëm që kontribuojnë në zhvillimin e
mendimit kritik. Gjithashtu, vihen re diferenca të caktuara nga teksti në tekst, nga mësuesi në
mësues dhe nga njëra orë mësimi në tjetrën. Përfundimet e studimit janë deskriptive dhe
tregojnë se cilat tekste, opinione dhe aktivitete janë më zhvilluese për mendimin kritik dhe se
cilat pranojnë rishikim e përmirësim të mëtejshëm. Arrijmë kështu në disa përfundime të
dobishme si për hartuesit e kurrikulave (autorë dhe botues), për zbatuesit e tyre dhe inspektorët.
Fjalë kyçe:
Kurrikul, mendim kritik, dimensione të mendimit kritik, operacione për zhvillimin e mendimit
kritik.
XVI
ABSTRACT
Critical minds development is conditioned by the action of many factors. Among them the
study has distinguished to deal with the possibilities of textbooks, teachers and educational
activities for the critical thinking development of primary school students in Kosovo. The study
begins with the idea that the recognition of opportunities that create textbooks, teaching
competence and learning activities opens the door for their further improvement.
The study has been conducted with teachers, students and elementary school textbooks in Kosovo.
The study has a descriptive and mixed nature. The descriptive character is related to the
description that it realizes about the opportunities for the development of critical thinking in
primary school, whereas the mixed character of the methodology is related to the mixed nature
of the collected data: textual evidence, opinions of teachers, learning activities/practice. The
research design has been carried out by a combination of three main methods: content analysis,
interview and observation, by comparing one with the other: the results from the content
analysis (files) and teachers interview and observation in classes. Thus, the content analysis of
24 textbooks, the interview of 336 teachers and the observation of 336 lessons have been
carried out. To collect these data from the textbooks, an instrument recognized internationally
for critical thinking has been modified, which is then adapted for the construction of a guide for
the interview as well as for the observation of classroom learning activities.
Findings of the study are interesting and important: it is noted that the textbooks contain
substantial opportunities for the development of critical thinking, teachers have positive
attitudes and learning activities in the classroom have useful elements that contribute to the
development of critical thinking. Certain differences from text to text, teacher to teacher and
lesson to lesson are also noticed. The conclusions of the study are descriptive and show what
textbooks, opinions and activities are more developmental for the critical thinking and accept
further review and improvement. Thus, some useful conclusions are reached for curricula
developers (authors and publishers), implementers and inspectors.
Keywords:
Curriculum, critical thinking, critical thinking dimensions, operations for the critical thinking
development.
1
KAPITULLI I:
Hyrje në çështjen e mendimit kritik
Panoramë e zhvillimeve të arsimit në Kosovë
Të menduarit kritik konsiderohet si një shkathtësi kognitive e nivelit të lartë. Përpjekjet e
hartuesve të kurrikulave (dokumenteve kurrikulare), përdoruesit e teksteve, mësimdhënësit që
organizojnë dhe mundësojnë të mësuarit, vlerësuesit e efikasitetit të procesit mësimor, të gjithë
këta aktorë e më tej, janë duke marrë parasysh gjithnjë e më shumë rëndësinë e mendimit kritik
të nxënësve dhe zhvillimin e tij të mëtejshëm.
Në Kosovë, që nga viti 2003, është bërë një punë intensive në fushën e arsimit dhe veçanërisht
në drejtim të ndryshimeve kurrikulare. Korniza e Kurrikulës përbëhet nga një tërësi e
dokumenteve dhe masave të përcaktuara për zbatimin e saj. Synimi i Kornizës së Kurrikulës
është që qytetarët e Kosovës të ballafaqohen me sfidat e shek XXI dhe të gjenerojnë dije të reja
konkurruese në mënyrë aktive për tregun global të punës.
Në përputhje me qëllimet e sistemit arsimor në Kosovë, (Korniza e Kurrikulës, 2011)
kompetencat kryesore të parapara për sistemin parauniversitar në Republikën e Kosovës janë:
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit;
Kompetenca e të menduarit;
Kompetenca e të mësuarit;
Kompetenca për jetë, punë dhe mjedis;
Kompetenca personale;
Kompetenca qytetare;
Kompetenca e të menduarit (mendimi kritik).
Qasja dhe përpunimi i njohurive në mënyrë të pavarur, efektive dhe me përgjegjësi është shumë i
rëndësishëm për të nxënë, por edhe për të marrë vendime për të zgjidhur probleme me vetëdije të
plotë për ndikimin dhe pasojat e vendimit apo të një veprimi të caktuar. Duke patur parasysh
kompleksitetin e shoqërisë dhe ekonomisë së sotme, të bazuar në dije, menaxhimi i dijes është bërë
kompetencë esenciale për shek. XXI. Megjithatë, përveç aftësisë për të identifikuar dhe për t’iu
qasur informatës / burimit të njohurisë së caktuar, nxënësit kanë nevojë të zhvillojnë edhe kapacitete
për t’iu qasur njohurive në mënyrë kritike, kreative dhe ndërvepruese.
2
Studimet më të përparuara psikologjike e pedagogjike vërtetojnë se kurrikula mësimore ka rol
të veçantë në zhvillimin e mendimit kritik tek nxënësit dhe njëherësh ndikon në formësimin e
personalitetit të nxënësit.
Është e domosdoshme që përmbajtjet kurrikulare të kenë elemente nxitëse për zhvillimin e
mendimit kritik në të gjitha disiplinat shkencore, të përfshira në dokumentin kurrikular. Në këtë
mënyrë nxënësit do të njihen me përvoja të shumëllojshme jetësore dhe përmes këtyre
përmbajtjeve tek ta do të nxitet zhvillimi dhe pjekuria emocionale, sociale dhe intelektuale.
Zhvillimi historik i problemit në Kosovë
Zhvillimi i kurrikulave, si në çdo vend tjetër, edhe në Kosovë është çështje me rëndësi të
veçantë si për politikëbërësit ashtu edhe për zbatuesit e saj. Në terminologjinë pedagogjike,
përkatësisht në fushën e edukimit, pas vitit 2000 ka një prirje për të përdorur terminologji të
huaja në konceptet e reja ndër të cilat edhe termi kurrikul. Ndryshimet e mëdha sociale,
ekonomike, teknologjike etj., ndikuan edhe në plotësimin dhe ndryshimin e planeve dhe
programeve (kurrikulave) mësimore, duke pasur parasysh përshtatshmërinë me moshën dhe
aftësitë kuptimore të nxënësve dhe interesat e tregut. Bartës i këtyre ndryshimeve kurrikulare
është Ministria e Arsimit, Shkencës dhe e Teknologjisë.
Nga këndvështrimi historik, dokumentet kurrikulare, si Korniza e Kurrikulës e Arsimit
Parauniversitar në Kosovë pas kompletimit të punimeve dhe studimeve janë miratuar më 29
gusht 2011 (Korniza e Kurrikulës, 2011), e cila synon ndryshimin e vazhdueshëm dhe progresiv
të sistemit arsimor parauniversitar në Kosovë. Gjithashtu rrit cilësinë e shërbimeve arsimore për
të gjithë nxënësit dhe njëherësh ndërlidh sistemin e arsimit të Kosovës me reformat aktuale
arsimore ndërmjet sistemeve më të zhvilluara.
Sipas Kornizës së Kurrikulës (KK) për secilin nivel të sistemit të arsimit parauniversitar u miratuan
dokumente shtesë si Kurrikula Bërthamë, të cilat u zyrtarizuan më 22 tetor 2012 (MASHT, 2012).
Sipas Kurrikulës Bërthamë për nivelin I – V ky dokument do të shërbej si bazë për hartimin dhe
zbatimin e disa dokumenteve të tjera, planeve dhe programeve mësimore, teksteve shkollore dhe
udhëzuesve tjerë pedagogjik për zhvillimin e arsimit në ciklin fillor.
Për të gjitha këto dokumente kurrikulare kontribut të veçantë kanë dhënë të gjithë donatorët
ndërkombëtarë në Kosovë.
Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, përmes këtyre dokumenteve, pra Kornizës së
Kurrikulës, Kurrikulave Bërthamë, Udhëzuesit për zbatimin e kurrikulës sipas fushave, ka
përcaktuar synimet, aktivitetet, indikatorët, përgjegjësitë, afatet kohore dhe burimet për një
periudhë kohore të shtrirë deri në vitin 2017. Nga këto dokumente synohet që: qytetarët e
Kosovës të ballafaqohen me sfidat e shekullit XXI dhe të gjenerojnë dije të reja konkurruese në
3
mënyrë aktive për tregun global të punës, njëherësh janë specifikuar edhe sfidat me të cilat
ballafaqohet shoqëria kosovare si: nevoja për ndërtimin e një shoqërie të dijes, integrimi në
epokën digjitale, rritja e ndërvarësisë dhe lëvizshmërisë, të të mësuarit për të jetuar së bashku
dhe zhvillimi i qëndrueshëm. (Korniza e Kurrikulës, 2011).
Rëndësia e studimit
Përse e ndërmora këtë studim?
Për një kohë të gjatë kam punuar në Ministrinë e Arsimit, të Shkencës dhe Teknologjisë në
Republikën e Kosovës dhe kam qenë i përfshirë në aktivitete të shumëllojshme, të cilat më kanë
lidhur fort me çështjet e kurrikulës, të teksteve dhe të realizimit të tyre. Prej disa vitesh tashmë
jam i përfshirë në formimin dhe trajnimin e mësuesve të shkollave fillore dhe më tej. Përveç
këtyre prurjeve dhe interesave të hershme që më lidhnin me të menduarit kritik kam pasur edhe
një interes për studimin e thelluar të kësaj çështjeje. Por nuk kam preferuar të merrem me
studimin e saj në nivel teorik. Më ka interesuar dhe më intereson më shumë aspekti aplikativ i
saj. Në këto kushte kam menduar se me eksperiencën që kam mund të kontribuoj dhe studioj
edhe më tej ndaj vendosa ta studioj këtë çështje në aspektin më aplikativ të saj. Megjithatë, i
mbetem gjithnjë mendimit se mendimi kritik vazhdon të jetë një fushë studimi pa fund. Sepse,
siç shprehet edhe Paul & Elder: “Të gjithë mendojnë: është në natyrën tonë të mendojmë. Por
pjesa më e madhe e të menduarit tonë është e pastudiuar, është tendencioze, e shtrembëruar dhe
e pjesshme, është e pambështetur në fakte ose është krejt paragjykuese. Por edhe cilësia e jetës
sonë dhe e asaj që ne prodhojmë varet pikërisht nga cilësia e të menduarit tonë”1.
Përse dhe për kë e konsideroj të rëndësishëm këtë studim?
Studimi ka të bëjë identifikimin e fakteve kurrikulare që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të
nxënësve të shkollës fillore në Kosovë. Duke qenë se çështja nuk përfundon me ekzistencën e
fakteve në materialet kurrikulare, por ka të bëjë edhe me përdorimin e tyre nga mësuesi, edhe
shtimin prej tij të fakteve të reja dhe të vëmendjes së tij për zhvillimin e mendimit kritik, madje
edhe me aktivitetet ku përfshihet nxënësi gjatë procesit mësimor, studimi fiton një rëndësi të
veçantë. Ky studim u tregon autorëve të teksteve mësimore se, cilat janë mundësitë që ata kanë
krijuar në tekstet e tyre për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve. Duke i evidentuar këto
mundësi autorët e teksteve do të kenë në duar të dhëna të cilat ata mund t’i përdorin për t’i
përmirësuar tekstet e tyre, duke shtuar mundësi të reja për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Ky studim është i një rëndësie të veçantë, pasi u tregon mësimdhënësve të shkollës fillore në
Kosovë se sa i përdorin ata mundësitë që ofrojnë tekstet për zhvillimin e mendimit kritik të
nxënësve dhe se sa mundësi praktike ata krijojnë që duke pasur për pikënisje tekstet të përdorin
1 http://www.criticalthinking.org/files/ConceptsTools.pdf
4
edhe metodologjitë efektive të organizimit të një mësimdhënieje, e cila nxit zhvillimin e
mendimit kritik të nxënësve.
Rëndësia e këtij studimi është gjithashtu në faktin se ai duke vëzhguar një sasi të caktuar orësh
mësimore në shkollën fillore, ofron një paraqitje të qartë të realitetit të klasës mësimore dhe të
aktiviteteve që kryhen aty dhe të cilat mundësojnë ose jo një mbështetje të zhvillimit të
mendimit kritik të nxënësve.
Këto tri aspekte plotësojnë njëri-tjetrin, duke ndihmuar jo vetëm autorët e kurrikulave dhe të
teksteve por edhe mësimdhënësit në klasë.
Rezultatet e këtij studimi do të jenë mikse: një pjesë do të burojnë nga analiza e përmbajtjes, një
pjesë nga intervistimi i mësuesve dhe pjesa tjetër nga vëzhgimet e orëve mësimore. Studiuesit
do të bëjnë përpjekje që të dhënat e grumbulluara, të cilat do të jenë të natyrës cilësore, t’i
analizojnë duke veçuar ato fakte e procese që e mbështesin zhvillimin e mendimit kritik si dhe
ato fakte e procese, të cilat kanë potencial të ulët për zhvillimin e këtij mendimi.
Organizimi i studimit
Studimi për rolin e kurrikulës në nxitjen e zhvillimit të mendimit kritik të nxënësve është sistemuar
në 8 (tetë) kapituj. Në kapitullin e parë është paraqitur aspekti motivues dhe aktualiteti i problemit
dhe njëherësh është realizuar një rrjedhë kronologjike e studimit si dhe janë evidentuar arsyet pse ka
rëndësi ky studim.
Kapitulli i dytë shqyrton literaturën bazë për studimin dhe njëherësh shtjellon idetë e teorive të
ndryshme për studimin në fjalë.
Në kapitullin e tretë prezantohet metodologjia e studimit. Në këtë pjesë janë prezantuar të gjitha
aktivitetet metodologjike për realizimin e këtij studimi si: dizajnimi i studimit, instrumentet
matëse, përpunimi i të dhënave etj.
Kapitulli i katërt paraqet rezultatet e studimit nga vlerësimi i teksteve shkollore. Këto rezultate
janë vendosur në tabela dhe është bërë një koment i përgjithshëm dhe specifik për secilën vlerë
veç e veç, gjithashtu këto rezultate janë të paraqitura edhe në grafikë për të vlerësuar me lehtë
rezultatet e paraqitura.
Në kapitullin e pestë janë paraqitur rezultatet e opinioneve të mësimdhënësve mbi vlerësimin e
teksteve shkollore se sa këto tekste kanë përmbajtje që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të
nxënësve në ciklin fillor. Këto opinione janë matur sipas modelit likert, nga aspak i kënaqur
niveli 1 deri në plotësisht i kënaqur niveli 5.
Kapitulli i gjashtë prezanton rezultatet e arritura nga kartela e vëzhgimit për dimensionet e
mendimit kritik, këto dimensione janë vlerësuar në disa orë të vëzhguara dhe janë matur sipas
modelit likert, nga niveli me i ulët 1 deri tek niveli më i lartë 5.
5
Kapitulli i shtatë paraqet interpretimin dhe diskutimin e rezultateve për secilin tekst veç e veç. Dhe në
kapitullin tetë janë paraqitur disa nga konkluzionet dhe rekomandimet në bazë të studimit të bërë.
Sqarimi i nocioneve kryesore
Të menduarit kritik
Në këtë studim do të paraqiten disa çështje me rëndësi për zhvillimin e mendimit kritik, duke dhënë
shpjegime dhe përkufizime të arsyeshme, të cilat zbatohen në praktikën e mësimdhënies dhe
mësimnxënies dhe njëherësh nxisin të menduarit kritik tek nxënësit e ciklit fillor.
Inovacionet dhe zhvillimet e shpejta në jetën shoqërore, ekonomike, teknologjike etj., paraqesin një
sfidë për mësimdhënësit, të cilët janë ndër të parët që ballafaqohen me këto ndryshime të shekullit
që jetojmë. Sigurisht që përkundrejt këtyre ndryshimeve të mëdha, zhvillimi i kurrikulave të reja
mund të jetë një garanci për ofrimin e shërbimeve arsimore në bazë të interesave të tregut të punës
duke i dhënë mundësi zhvillimit të mendimit kritik të nxënësve.
Kurrikula është instrumentale në kuptimin që ajo i shërben një qëllimi të rëndësishëm të
procesit mësimor. Kurrikula është instrument për zhvillimin e mendjes së nxënësit si edhe një
instrument për t’u mësuar nxënësve ato dije, shkathtësi dhe vlera të cilat u duhen atyre për të
punuar dhe për të mësuar më tej në jetë.
Në këtë kontekst përmbajtjet kurrikulare, duke qenë instrumentale, nuk mund të jenë një qëllim
në vetvete. Kësisoj ekziston mundësia që përmbajtjet kurrikulare të studiohen e të ristudiohen
me qëllim përshtatjen e tyre gjithnjë e më mirë si për të zhvilluar mendjet e nxënësve ashtu
edhe për t’i përgatitur ata për jetën. Në këtë kontekst synimi i çdo kurrikule është përgatitja e
nxënësve për jetë dhe punë, ndaj natyrshëm lind pyetja se, në çfarë forme apo mënyre duhet t’i
përgatisim nxënësit për sfidat e shekullit që jetojmë? Përmbajtjet tekstuale (kurrikulare) kanë
një rëndësi të veçantë por nuk janë te vetmet ato që sigurojnë suksesin e të nxënit të suksesshëm
të nxënësve në mësim, një pjesë të përgjegjësisë e kanë edhe mësimdhënësit se sa janë të
gatshëm të identifikojnë përmbajtjet kurrikulare që nxisin zhvillimin e mendimit kritik dhe se si
i interpretojnë këto përmbajtje tek nxënësit. Në këtë kuptim detyrë themelore e çdo
mësimdhënësi është se si të ndihmojnë nxënësit të jenë të pavarur në zgjidhjen e problemeve,
(Zelina, 1994) të jenë në gjendje të nxjerrin në pah informacione te reja për çështjet me rëndësi,
të shprehin ide dhe t’i vlerësojnë ato nga këndvështrime të ndryshme.
Të menduarit kritik nuk kushtëzohet vetëm nga angazhimi apo puna e mësimdhënësit, ky është
një proces i vazhdueshëm dhe aktiv në lëmin e të nxënit.
Koncepti mbi të menduarit kritik është një koncept shumëplanësh. Që njeriu të mendojë në mënyrë
kritike ai ka nevojë të zotërojë disa minishkathtësi. Të tilla minishkathtësi për mendimin kritik janë:
shkathtësia për të vëzhguar, për të analizuar, për të interpretuar, për të reflektuar, për të vlerësuar,
6
për të konkluduar, për të shpjeguar, për të zgjidhur problemet dhe për të marrë vendime2. Kjo është
lista e minishkathtësive për mendimin kritik për të cilën bie dakord një pjesë e madhe e studiuesve
të kohës sonë. Kjo do të thotë se autorë dhe institucione të tjera përmendin edhe minishkathtësi ose
këndvështrime të tjera për të definuar shkathtësinë shumëplanëshe të mendimit kritik.
Ajo që ndodh me mendjen e nxënësit, ndërsa ai u ekspozohet materialeve kurrikulare të
përzgjedhura sipas dy qëllimeve të përmendura më sipër, për fat të keq nuk është e kushtëzuar në
mënyrë të plotë dhe absolute nga materialet kurrikulare me të cilat nxënësi do të punojë. Me gjithë,
rëndësinë që kanë këto materiale, ato nuk e pengojnë veprimin e faktorëve të tjerë me ndikim në
mendjen e nxënësit. Një faktor i dytë i rëndësishëm në këtë proces është vetë procesi mësimor, pra
aktivitetet në të cilat nxënësi përfshihet me qëllim që nëpërmjet atyre aktiviteteve ai të mund jo
vetëm të zhvillojë mendjen e vet, por edhe të zotërojë dije, shkathtësi dhe vlera me të cilat do të
duhet të dalë nga shkolla për të punuar dhe për të mësuar më tej. Kjo është arsyeja se pse në këtë
studim një rëndësi e madhe u kushtohet aktiviteteve mësimore ku nxënësi përfshihet dhe prej të
cilave ai përfiton (kur përfiton) atë që është parashikuar.
Mësimdhënia me fokus zhvillimin e mendimit kritik nuk është një aktivitet i thjeshtë por mund
të themi se është shumë i ndërlikuar dhe ndërdisiplinor. Theksoj i ndërlikuar sepse nuk ka një
radhitje të hapave standard që të çojnë drejt mendimit kritik. Të nxënit frytdhënës e afatgjatë, i
cili mund të zbatohet në situata të reja, është një çështje në të cilën informacioni dhe idetë që
zotërohen kanë kuptim. Kjo ndodh në mënyrën më të mirë, kur nxënësit marrin pjesë në mënyrë
aktive në të nxënit, hyjnë në brendi të tij, sintetizojnë dhe prodhojnë vet informacionin. (R.C.
Anderson, Hiebert, E. H, Scott, J.A&Ëiklinson, I. A. G, 1985). Të nxënit e nxënësve zgjerohet
kur përdorim një tërësi strategjish për të menduar. Është përdorimi i këtyre strategjive, përvojat
e të nxënit kuptimplotë, që nxënësit e bëjnë të tyren në procesin e të nxënit. (A.S Palinscar &
A.L Broën, 1989). Të nxënit zgjerohet kur ndërtohet mbi njohuritë dhe përvojat e mëparshme të
nxënësve, pra u jep mundësi nxënësve të lidhin ato që dinë me informacionin e ri që do të
mësohet. (Roth, 1990). Mendimi kritik dhe të nxënit ndodh kur mësuesit kuptojnë dhe
vlerësojnë ndryshueshmërinë e ideve dhe përvojave. Mendimi kritik ndodh kur ekziston
mendësia “vetëm një pyetje është e drejtë” (Banks, 1988). Të menduarit kritik për nga natyra e
jetësimit kërkon kohë. Megjithatë ka disa rregulla të përgjithshme për punën në klasë në
mënyrë që të nxitet zhvillimi i mendimit kritik:
Mësimdhënësit duhet të sigurojnë kohë dhe mundësi për të shpalosur përvojat e mendimit kritik;
Krijoni mundësi që nxënësit të mendojnë;
Merr parasysh ide dhe opinione të ndryshme;
2 King, Patricia M.; Kitchener, Karen Strohm, “Developing Reflective Judgment: Understanding and Promoting Intellectual Groëth and Critical Thinking in Adolescents and Adults”, Jossey-Bass Higher and Adult Education Series and Jossey-Bass Social and Behavioral Science Series, 1994.
7
Nxit përfshirjen aktive të nxënësve në procesin e të nxënit;
Siguroju nxënësve një mjedis të lirë nga “rreziku” se mund t’i vërë dikush në lojë;
Shpreh bindjet për aftësitë e çdo nxënësi për të bërë gjykime kritike;
Vlerëso mendimin kritik (Musai, 2004)
Në përgjithësi mësimdhënësi duhet të krijojë kushte që nxënësit të mendojnë, por të mendojnë
mbi bazën e arsyes, jo të mendojnë në mënyrë të pakuptimtë. Këtë aktivitet sigurisht që
mësimdhënësit e zhvillojnë mbi bazën e materialeve kurrikulare që kanë, të cilat mund të kenë
potencial të mjaftueshëm apo jo për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Ç’është mendimi kritik?3
“Shumë njerëz studiojnë gjithë jetën e në fund të saj kanë
mësuar gjithçka përveçse të mendojnë”
Francois Domergue
Për të dhënë përgjigje në këtë pyetje nga shqyrtimi i literaturës kemi konstatuar se ka përkufizime
të shumta lidhur me këtë, autor të ndryshëm kanë edhe mendime të ndryshme varësisht nga ajo se
si e vlerësojnë mendimin kritik nga vet filozofia e të menduarit. Mendimi kritik është një rezultat;
ai është një pikë në procesin e të menduarit me anë të të cilit çdo njeri mendon në mënyrë kritike,
si një rrugë natyrore e ndërveprimit me idetë dhe informacionet; ai është një proces aktiv, që
kërkohet të zhvillohet me qëllim ose ndodh rastësisht, i cili në mënyrë të qëndrueshme e bën
nxënësin të kontrollojë informacionin dhe kështu ai mund të përballoj një sfidë; të përfshijë, të
përshtatë apo të shpërndaj informacionin. (Musai, 2004). Sipas Këshillit Kombëtar për
Përsosmëri në të menduarit, të menduarit kritik përcaktohet si proces intelektual i paraqitur në
mënyrë aktive, shkathtësi në konceptim, duke aplikuar, duke analizuar, sintetizuar dhe/ose
vlerësuar informacionet e mbledhura, ose të krijuara nga vëzhgimet, përvoja, reflektimi,
arsyetimi, ose komunikimi.4 Mendimi kritik dhe të nxënit ndodh kur mësuesit kuptojnë dhe
vlerësojnë ndryshueshmërinë e ideve dhe përvojave. Mendimi kritik ndodh kur nuk ekziston
mendësia “vetëm një pyetje është e drejtë” (Banks, 1988). Të menduarit është një proces kognitiv
i qëllimshëm dhe i organizuar përmes të cilit ne i japim kuptim çështjes që mendojmë. Të
menduarit kritik shpesh herë ngatërrohet me qëndrimet kritikuese ndaj të tjerëve. Të menduarit
kritik dallon dukshëm nga ai kritikues sepse ky lloj të menduari bazohet në disa parime bazë si:
Qartësia – përpunohet informacioni, mund të shprehet edhe në mënyrë tjetër, mund të jepen
ilustrime, mund të jepen shembuj etj.
3 Shih: Dr. Peter A. Facione, (1990) The Delphi Report. Critical Thinking: A Statement of Expert Consensus for Purposes of Educational Assessment and Instruction. The California Academic Press. 4 http://www.criticalthinking.org/
8
Saktësia – bazohet në fakte shkencore, mund të kontrollohet vërtetësia e informacionit, të jepen
burimet apo rruga logjike për arritjen e një qëllimi të caktuar.
Specifikimi – Jepen më shumë detaje për çështjen e cila diskutohet, bëhet shtjellimi i idesë së
paraqitur, jepen informacione specifike;
Lidhja logjike – vlerësohet kuptimi i deklaratës, informacioni i vjetër ndihmon përvetësimin e
shpejtë të informacionit të ri.
Thellësia – problemi apo çështja ndahet në pjesë dhe pjesët analizohen veç e veç, analizohen
marrëdhëniet midis pjesëve, vlerësohet kompleksiteti i çështjes;
Shtrirja e mendimit – merren parasysh edhe idetë e të tjerëve, zhvillohet një strategji alternative
për çështjen që diskutohet;
Drejtësia – të menduarit kritik është i pavarur dhe i hapur, është i paanshëm dhe i çliruar nga
paragjykimet.
Në përgjithësi të menduarit kritik mund të përkufizohet si zotërim i ideve përtej atyre të dhëna
më parë; vështrim i përmasave të reja në një temë; gjetja ose zgjedhja e problemeve; dallimi
midis ideve si një shtrim argumentues ose debatues. (Musai, 2004) Është thjesht aftësia për të
menduar logjikisht para se të besojmë diçka që lexojmë apo para se të ndërmarrim një veprim.
Një artikull i botuar muajin e kaluar nga Proceedings of the National Academy of Sciences of
the United States of America (Punimet e Akademisë Kombëtare të Shkencave të SHBA-ve) na
tregon se të menduarit kritik mund t’u mësohet nxënësve dhe jep një metodë që mund të
përdoret për këtë gjë. Studimi është bërë nga departamenti i fizikës i Universitetit të Stanford-it
dhe Aspiratura e Edukimit pranë të njëjtit universitet.5 Të menduarit kritik, sipas universitetit të
Hong Kong-ut, na ndihmon:
- t’i kuptojmë lidhjet logjike mes ideve;
- t’i identifikojmë, ndërtojmë e vlerësojmë argumentet;
- t’i vëmë re mospërputhjet dhe gabimet e bëra në një mënyrë të menduari;
- t’i zgjidhim sistematikisht problemet;
- të kuptojmë rëndësinë e ideve;
- të mendojmë rreth mënyrës në të cilën i justifikojmë vlerat dhe besimet tona.6
Nocioni “kurrikul”
Për kurrikulën ka mendime të ndryshme dhe si nocion në arsim ka filluar të përdoret në ShBA në
vitet ‘60-të të shekullit të kaluar (shek. XX). Ndërsa në Kosovë ky nocion në terminologjinë
pedagogjike ka filluar të përdoret pas vitit 2000. Sipas përkufizimeve të ndryshme nocioni
5 http://bigthink.com/ideafeed/can-you-be-taught-how-to-think-better 6 http://philosophy.hku.hk/think/critical/ct.php
9
kurrikul7 mund të përfshijë çdo përvojë dhe veprimtari të punës së njeriut. Fjala kurrikul rrjedh
nga gjuha latine dhe si e tillë do të thotë "jetërrjedha, përvoja jetësore", në kontekstin e këtij
studimi ne kemi studiuar Kornizën e Kurrikulit (KK)8 Kurrikulin Bërthamë (KB)9 dhe disa tekste
përfaqësuese në ciklin fillor, si: Leximi 1 – 5, Gjuha Shqipe 1 – 5, Edukata Qytetare 3 – 5,
Historia 5, Arti figurativ 1 – 5 dhe Edukata Muzikore 1 – 5. Por çfarë është kurrikula? Cilat janë
qëllimet e saj? Si ndikon ajo tek nxënësit dhe mësimdhënësit? Lidhur me këtë mund të veçojmë
pese pikëpamje apo përkufizime të ndryshme: Kurrikula mund të përkufizohet si një plan për
veprim që përfshin strategjitë për arritjen e objektivave ose qëllimeve të dëshiruara, ky është një
përkufizim biheviorist. J. Galen kurrikulën e përkufizon si një plan për sigurimin e disa
mundësive të të mësuarit për njerëzit që do të arsimohen (Saulor, Alexander & Lewis, 1939).
David Prat shkruan: Kurrikula është një tërësi e organizuar synimesh për arsimim dhe formim
zyrtar. Megjithatë kurrikula mund të përkufizohet si fusha që trajton përvojat e nxënësve, të gjitha
përvojat që fëmijët përfitojnë nën udhëzimet e mësuesve (Dewey, 1938). Ndërsa Shepherd dhe
Ragan mendojnë se kurrikula përbëhet nga përvoja e vazhdueshme e fëmijëve nën orientimin e
shkollës. Ajo përfaqëson një mjedis të veçantë që i ndihmon fëmijët të arrijnë vetërealizimin
nëpërmjet pjesëmarrjes aktive në shkollë (Shepherd & Ragan). Në bisedat tona për kurrikulën
duhet të kemi kujdes të përdorim “gjuhën dialektore standarde”. Ne duhet të jemi të sigurt se
hartuesit e kurrikulës nuk do të vendosin elemente politike (Posner, New York) për të hartuar një
dokument kurrikular të zbatueshëm dhe efektiv ekspertët do të vendosin para vetes disa pyetje
themelore. Këto pyetje shërbejnë si bazë për shqyrtimin e çështjeve dhe të problemeve
kurrikulare për atë kohë. (Harold Rugg, G.M. Whipple, 1930)
Përmbledhje e kapitullit
Në kapitullin e parë, në pjesën e hyrjes, është bërë një përshkrim i detajuar dhe veçanërisht janë
paraqitur kompetencat kurrikulare, ndër të tjera edhe kompetenca e të menduarit kritik.
Në këtë kapitull është bërë arsyetimi i studimit dhe rëndësia e tij. Gjithashtu është sqaruar rruga
se përmes cilave instrumente janë arritur rezultatet e studimit.
Është bërë sqarimi i nocioneve kryesore ku kemi marrë dhe krahasuar përkufizime të ndryshme
nga autorë të ndryshëm dhe kemi dhënë përkufizimin më gjithpërshirës për nocionin e caktuar.
7 lat: curriculum, nga fjala currere - vrapoj, rend; d.m.th ecuria e vitit) fjalë e përdorur në arsim me kuptimin e planit arsimor me qëllime të caktuara. 8 http://masht.rks-gov.net/uploads/2015/06/korniza-e-kurrikules11.pdf 9 http://masht.rks-gov.net/uploads/2015/06/niveli-i-03-04-2014.pdf
10
KAPITULLI II:
Shqyrtimi i teorive mbi kurrikulën mësimore
Hyrje
Një numër i studimeve të reja për zhvillimet kurrikulare (në vitin 1970) ka filluar të merren me
kuptime të reja dhe të shumëllojshme kurrikulare. Pinar me revistën e tij Juarnal af Curriculum
Theorizing ishte forca kryesore e ndryshimeve kurrikulare të kohës.
Për të mbështetur aspektin teorik, do të mblidhet literatura përkatëse dhe do të analizohen në
mënyrë të detajuar artikujt shkencorë, publikime profesionale dhe libra të rishikuar. Po ashtu, në
këtë fazë do të shqyrtohen edhe dokumentet relevante të lidhura me politikat arsimore në Kosovë.
Shqyrtimi i literaturës është proces i vazhdueshëm i cili fillon që nga ideja e një propozim
hulumtimi e deri te diskutimi i gjetjeve. Pra, ky proces do të zgjatë po aq sa zgjat edhe i gjithë
projekti hulumtues.
Zhvillimet e vrullshme në shoqërinë e sotme paraqesin një sfidë për ata (mësimdhënësit) që
përgatisin fëmijët e shekullit XXI. Gjithë komuniteti shkencor, duke filluar nga hartuesit e
politikave arsimore dhe kurrikulave deri të mësimdhënësit në klasë kanë një sfidë të përbashkët
“përgatitjen e nxënësve për jetë dhe punë”. Për të tejkaluar këtë sfidë rëndësi të veçantë ka
përmbajtja e të nxënit, por ndoshta nuk është kryesorja. Nxënësit duhet të jenë në gjendje që të
shqyrtojnë informacionin në mënyrë të pavarur, të nxënë në mënyrë frytdhënëse dhe të mendojnë
në mënyrë kritike. Nëse mësojmë nxënësin për të menduar në mënyrë kritike, atëherë kjo duhet të
bëhet vazhdimisht në praktikën e mësimdhënies. (Zelina, 1994) Sipas disa studimeve nxënësit nuk
mund të vijnë tek mendimi kritik në mënyrë të natyrshme dhe njëkohësisht mendimi kritik nuk
rrjedh vetëm prej procesit të mësimdhënies, të menduarit kritik kushtëzohet në masë të madhe nga
përmbajtjet kurrikulare që nxisin zhvillimin e mendimit kritik.
Mendimtari kritik është zakonisht kureshtar, i informuar mirë, i besueshëm ndaj arsyes, me
mendje të hapur, fleksibël, i kujdesshëm në marrjen e vendimeve, këmbëngulës në kërkimin e
rezultateve etj. (Facione, 1990) Të menduarit kritik është një proces aktiv një rrugë e
ndërveprimit të ideve me informacionin ku nxënësi mund të përballoj një sfidë. Zhvillimi i
mendimit kritik është i mundshëm kur përfshihet në kontekstin e përgjithshëm të kurrikulës
shkollore apo jetës së përditshme. Studimet më të pasuara për të nxënit dhe të mësuarit janë
mbështetur në teorinë e psikologjisë kognitive (njohëse) sipas kësaj teorie. Të nxënit frytdhënës
e afatgjatë, i cili mund të zbatohet në situata të reja, është një çështje në të cilën informacioni
11
dhe idetë që zotërohen kanë kuptim. Kjo ndodh kur nxënësit marrin pjesë në mënyrë aktive në
të nxënit, hyjnë në brendësi të tij, sintetizojnë dhe prodhojnë vet informacion. (Anderson, R.C,
Hiebert, E.H,Scott, J.A, & Wiklinson I.A, 1985). Të nxënit e nxënësve zgjerohet kur përdorin
një tërësi strategjish për të menduarit, përdorimi i këtyre strategjive, përvojat e të nxënit
kuptimplot etj. (Polinscar, A.S, & Brown, A.L, 1989). Për nxënësit që mendojnë në mënyrë
kritike baza e të kuptuarit të informacionit është pika e nisjes se sa fundi i të nxënit, mendimi
kritik nënkupton thithjen e ideve dhe analizën e tyre përballë pikëpamjeve të kundërta,
ndërtimin e një strukture logjike dhe të bazuar në fakte. Të menduarit kritik zgjerohet kur
nxënësit kanë mundësi të zbatojnë të nxënit e ri në detyra të vërteta (Resnick, 1987)
Të nxënit zgjerohet kur ndërtohet mbi njohuritë dhe përvojat e mëparshme të nxënësve, pra u
jepet mundësi nxënësve të lidhin ato që dinë me informacionin e ri që do të mësohet (Roth,
1990). Mendimi kritik dhe të nxënit ndodh kur mësuesit kuptojnë dhe vlerësojnë
ndryshueshmërinë e ideve dhe përvojave (Banks, 1988).
Mendimi kritik nënkupton një mendim të mirë, që është i kundërt me mendimin jo logjik dhe jo
racional. Sot arsimi publik më së shumti nuk po arrin t’i kultivojë shprehitë themelore të
nxënësve dhe të studentëve për të menduarit kritik.
Pjesa dërmuese e nxënësve në shkolla dhe e studentëve në fakultete, nuk po arrijnë të nxjerrin
përfundime të arsyetuara nisur nga faktet. Në të shumtën e rasteve atyre u mësohet, çfarë të
mendojnë dhe shumë pak prej tyre dinë si të mendojnë.
Mendimi kritik – është mendimi që ka një qëllim, që vërteton një çështje, që interpreton
kuptimin e një veprimi a dukurie, që zgjidh një problem.
Mendimtari që e ka të zhvilluar mendimin kritik është hulumtues dhe i informuar mirë, i
besueshëm. Tolerant, fleksibël, i drejtë në vlerësim, i ndershëm në përballimin e
paragjykimeve, i kujdesshëm për të bërë gjykime, i gatshëm për të menduar, i qartë për tema të
ndryshme, i rregullt për çështje komplekse, i zellshëm për të kërkuar informacion, arsyetues në
përzgjedhjen e kritereve, i përqendruar në kërkimin e të dhënave dhe këmbëngulës në arritjen e
rezultateve precize etj.
Mendimi kritik është i bazuar në vlerat intelektuale universale, të cilat kanë si elemente:
saktësinë, lidhjen logjike, përputhjen, të dhënat, arsyetimet, gjerësinë, thellësinë dhe qartësinë.
Mendimi kritik nënkupton gjithashtu përfundimet logjike, vendimmarrjet të arsyeshme, artin e
të menduarit, të menduarit shkencor, matematikor, historik, antropologjik, ekonomik moral,
filozofik etj.
Mendimi kritik është një dukuri njerëzore depërtuese dhe e qëllimshme që nënkupton një shpirt
kritik, një kureshtje, një mendje të mprehtë etj. Ndërkaq, mendimi krijues është ai lloj mendimi
12
i cili na çon drejt zbulimeve të reja, metodave të reja, këndvështrimeve të freskëta, mënyra
plotësisht të reja të të kuptuarit dhe të të perceptuarit të gjërave.
Përvoja ka treguar se aftësitë e të menduarit kritik mund të mësohen. Ekspertët thonë se
mendimi kritik është një çështje themelore për një shoqëri racionale dhe demokratike.
Për këtë çështje, do të thoshim se nëse nuk do të ekzistonte mendimi kritik, do të ishte më e
lehtë të shfrytëzoheshin njerëzit, jo vetëm politikisht por edhe ekonomikisht. Pra, në një shoqëri
e cila nuk vlerëson dhe nuk zhvillon mendimin kritik, fare mirë mund të pritet një kolaps i
sistemit ekonomik dhe atij gjyqësor të kësaj shoqërie. Dhe në një shoqëri të tillë, ku qytetarët
nuk mësohen të mendojnë në mënyrë kritike për veten e tyre, do të ishte çmenduri të
përkraheshin format demokratike të qeverisjes shoqërore.
“Fëmija nuk është një vazo të cilën ne e mbushim, por një zjarr që ne e ndezim” (Montein).
Ndërkaq, Kanti theksonte: “A është e mundur të formohen njerëz më të arsyeshëm, pa u mësuar
atyre se si të mendojnë?”.
Prandaj, të gjithë e dimë dhe jemi të ndërgjegjshëm për faktin se mendimi kritik dhe të mësuarit
aktiv – janë një drejtim i ri edukimi në të gjitha nivelet e arsimit dhe të edukimit, dhe që na
bënë të përballemi me sfidat e ndryshimit të shekullit XXI.
Vetëm një përpunim aktiv dhe krijues i informacionit që merret brenda e jashtë mësimit, na jep
mundësi të shprehemi drejt, qartë dhe bukur, dhe të fusim gjithnjë në komunikim me të tjerët
diçka nga shpirti ynë krijues.
Dhe po të mos luftoni me forcë kundër të nxënit mekanik, nxënësit do të mbeten në pozitat e
atyre që riprodhojnë vetëm gjëra të gatshme, e kjo do të thotë të mos aftësohesh kurrë që të
flasësh në mënyrë të pavarur.
Teoria e zhvillimit kognitiv e Piazhesë (Jean Piaget)
“Fëmijët janë mendimtar aktiv, të cilët përpiqen në mënyrë konstante
të ndërtojnë një të kuptuar të përparuar të botës”
Ndër studiuesit më të njohur në fushën e studimeve kognitive janë psikologët: Jean Piaget10, Lev
Vigotskin11, Jerome Brumer12, John Boëiby13 etj. Studiues të ndryshëm kanë shqyrtuar çështjet
themelore të zhvillimit të individit e veçanërisht për zhvillimin intelektual të individit. Studiuesit
10 Zhan Piazheu - është studiues kognitiv, veprat e tij trajtojnë të menduarit dhe të folurit fëminor. Ai zhvilloi teorinë e epistemiologjisë – që studion mënyrat e të nxënit dhe të shfrytëzimit të diturive njerëzore. 11 Lev Vigotski – bëri bujë me teorinë e tij socio-historike, në veprën e tij ai thekson rolin e kulturës mbi zhvillimin e fëmijës. Ishte i ndikuar nga: Binetit, Piazhe dhe Boldiniti. Në veprën e tij “Të menduarit dhe të folurit”, 1962, thekson se zhvillimi i dijes te fëmijët është nën udhëheqjen e moshatarëve të tij dhe të rriturve me eksperiencë. 12 Xherom Bruner – Zhvillimit intelektual të fëmijës i qaset duke sintetizuar koncepcionet e Piazhes dhe Vigotskit. Ai përshkruan tri forma të njohjes: reprezentim aktiv (kognicioni i bazuar në veprime) njohje ikonike (që bazohet në përfytyrime vizuale) dhe njohje simbolike (që bazohet në të folur dhe bartet përmes kulturës) 13 Xhon Moulbi – Studioi me kujdes faktorët që ndikojnë në formimin e personalitetit të fëmijës, veçanërisht faktorët socio-emocional dhe lidhjen e qëndrueshme ndërmjet tyre.
13
vënë në dukje se fëmijët e vegjël janë zotërues aktivë të informacionit. Sipas hulumtimeve pas një
sesioni stërvitjeje në dhjetë minuta, fëmijët mësuan se një mënyrë për të parë lodrat e varura në
krevatin e tyre është që t`i godasin ato me këmbën e tyre. Elementi thelbësor i teorisë së Piazhesë
është se dijet ndërtohen përmes ndërveprimit të njeriut me mjedisin përreth tij.
Është për t`u theksuar se asnjë teori tjetër e zhvillimit kognitiv nuk ka pasuar aq ndikim në
psikologjinë e të menduarit të fëmijëve sa pati teoria e Piazhesë. Teoria kognitive përqendron
vëmendjen e individit tek fakti se njohja brenda sistemit dhe përvetësimi nga pjesëmarrësit
është themelore për arritjen e suksesit në zhvillimin e kurrikulës. Shkolla duhet të jetë në
gjendje të parashikoj rezultatet e angazhimit të nxënësve në bazë të kurrikulës, që të jetë i saktë
parashikimi duhet të mbështetet tek njohja. Duke bërë një vështrim afatgjatë shkollat duhet të
kenë më shumë sukses në hartimin dhe zbatimin e kurrikulave të duhura. Kjo mënyrë zbaton
mendimin sistematik të njerëzve të përfshirë në kurrikul, duke rritur në maksimum pjesëmarrjen
dhe të mësuarit e të gjithë aktorëve: të nxënësve, mësimdhënësve, drejtuesve shkollorë etj. Për
të realizuar me sukses këtë metodë gjatë hartimit të kurrikulës, individi duhet të kuptoj njerëzit
dhe veçanërisht dallimet midis tyre (Bradley, 1993). Sipas teorisë kognitive fëmijët kalojnë
nëpër katër stade të zhvillimit të tyre njohës. Këto stade dallojnë njëra nga tjetra si për nga sasia
e informacioneve ashtu edhe për nga cilësia e informacioneve. Të kuptuarit e botës nga ana e
fëmijëve është specifik krahasuar me të rriturit. Me studimet e Piazhes është bërë një revolucion
në të kuptuarit e të menduarit fëmijëror, ashtu si Koperniku që bëri revolucion në të kuptuarit e
sistemit solar. Sipas teorisë kognitive fëmijët për të zgjedhur me sukses problemet me të cilat
ballafaqohet, duhet të zhvillojnë një strukturë kognitive – njohëse apo ndryshe skema mendore.
Skema konceptohet si një tërësi e dijeve që individi i zotëron apo ndryshe paraqet një pikturë
mendore të botës. Në këtë kuptim si një panoramë e sistemit arsimor shihet edhe kurrikula
shkollore ku shumë specialistë e shohin kurrikulën si një sistem madhor ndërsa mësimdhënien e
shohin si nënsistem në zbatimin e kurrikulës. (Ornstein, 1986). Kjo pikturë mendore e botës së
fëmijëve në njërën anë dhe ky sistem madhor i kurrikulës nga ana tjetër, gjenden në një front të
përbashkët karshi inovacioneve shkencore të shekullit që jetojmë. Të menduarit është një
proces i mrekullueshën dhe i ndërlikuar dhe Piazhe zhvilloi një teori sa të mrekullueshme aq
edhe të ndërlikuar për të shpjeguar këtë proces (Komani, 2004). Piazhe me përkushtim studioi
procesin e formimit të kompetencave te fëmijët, ai shpjegoi sesi fëmijët zhvillojnë njohuritë për
botën që i rrethon, dhe si mendojnë për të zgjidhur problemet, njëherësh veçon sesi këto
procese njohëse ndryshojnë sipas stadeve, nga lindja deri në moshën e pjekurisë. Për zhvillimin
kognitiv të fëmijëve Piazhe konsideron të rëndësishmë tri procese që mundësojnë të zhvillojnë
14
skemat e të menduarit: asimilimi14, akomodimi15 dhe barazpeshimi16. Krijimi i një mjedisi për
zhvillim të mirë kognitiv kërkon që të nxitet e të ngacmohet edhe kurioziteti i fëmijës. Duke u
bazuar në mjedise të tilla edhe hartuesit e kurrikulave dhe të teksteve shkollore duhet që të
hedhin përmbajtje kurrikulare që nxisin edhe zhvillimin e mendimit kritik. Piazhe thekson se
fëmijët ndërtojnë dijet e tyre duke i dhënë kuptim njerëzve, ngjarjeve dhe botës që i rrethon.
Ndërtimi mbi të mësuarit (Hendrick, 1992). Kjo nënkupton së fëmijët më mirë kuptojnë kur
bëjnë diçka, krijojnë kuptim personal për atë që ndodh në vend që t’i jepet i gatshëm
informacioni nga të rriturit.
Nga këto pikëpamje të Piazhesë mund të arrijmë në përfundimin se gjatë moshës parashkollore, ai
duhet më tepër të jetë aktiv gjatë të nxënit, duke marrë pjesë drejtpërdrejtë në ndërtimin e
njohurive në mënyrë aktive. Sipas tij, p.sh. fëmijët mund të jenë të interesuar se si rriten bimët,
nëse mësuesja lexon një njësi mësimore me ilustrime se si rriten pemët, ky mësim do të rritë
nivelin e njohurive të nxënësve. Por nëse fëmija do ta ketë mundësinë që në të vërtetë vetë të
mbjellë një fidan, niveli i njohurive përveç se është i lartë është edhe i qëndrueshm. Kurrikulat
përmbajtjet e të cilave lidhin aspektin teorik me atë praktik dhe iu përshtaten aftësive kuptimore
dhe kureshtjes së fëmijëve, sigurisht që tek këta fëmije-nxënës do të ketë të menduar më të
zhvilluar krahasuar me nxënësit që nuk iu jepet një mundësi e tillë.
Piazhe, gjithashtu, theksonte rëndësinë e lojës si rrugë për zhvillimin e skemës së të menduarit
tek fëmijët dhe njëherësh si aktivitet shumë i rëndësishëm për të nxënë. Fëmijët pothuajse nuk
hezitojnë në asnjë rast t’i përgjigjen ftesës për lojë madje edhe kur janë të lodhur apo të sëmurë,
loja mundëson zhvillimin e unitetit tek fëmijët si në aspektin: fizik, intelektual, social etj. Por si
ndikon loja në zhvillimin kognitiv? Loja ndihmon zhvillimin kognitiv dhe anasjelltas, përmes
lojës fëmijët mësojnë rreth objekteve të botës së tyre që i rrethon, si funksionojnë këto objekte
apo prej çfarë janë ndërtuar. Nëse përfshihen fëmijët në një lojë sado simbolike që është ata iu
japin kuptim objekteve (duke ndërtuar një objekt nga rëra, apo duke ujitur kopshtin luaj rolin e
zjarrfikësit). Gjatë zhvillimit të lojës fëmijët edhe hasin në gabime, gabime të cilat me kohë
përmirësohen me përsëritjen e aktivitetit dhe me marrjen e informacioneve të reja për botën
reale që i rrethon.
Piazhe thekson se çdo fëmijë kalon nëpër të njëjtat faza gjatë zhvillimit të të menduarit të tyre.
Megjithatë këto faza të zhvillimit të tyre mund të ndryshojnë. Piazhe besonte se zhvillimi
intelektual i fëmijëve është i bazuar edhe në zhvillimin fizik të tyre. Sipas tij mësuesi nuk mund
14 Asimilimi – fëmija absorbon informacionet e reja në kuadër të atyre të mëparshme (informacioni i nënshtrohet të menduarit). 15 Akomodimi – përshtatja ndaj ngacmuesit ti ri (të menduarit i përshtatet informacionit) p.sh., akomodimi i laptopit. 16 Barazpeshimi – ekuilibri i cili ndryshon tri herë gjatë zhvillimit të fëmijës, gjatë këtyre ndryshimeve ristrukturohet skema.
15
t’i mësoj fëmijës një koncept, ai thekson se fëmijët ndërtojnë botën e tyre nga gjërat që ata i
bëjnë vetë. Sipas Piazhesë, zhvillimi kognitiv i fëmijëve kalon nëpër 4 faza apo stade:
Stadi sensomotorik (0-24 muaj)
Stadi i parë, (stadi sensomotorik), fillon me lindjen dhe zgjat gjer në moshën 2 vjeç. Fëmija
ndërvepron me botën duke përdorur në radhë të parë skemat sensor dhe motorike. Përderisa
Piazhea e sheh zhvillimin kognitiv si proces, ai i jep rëndësi stadit sensoromotorik dhe e
konsideron atë si bazë për të menduarit e mëvonshëm simbolik.
Në fund të periudhës sensoromotorike fëmija ka përvetësuar disa detyra madhore: familjarizohet me
trupin e tij; mëson se ngjarjet paraprihen nga disa shkaqe; përvetëson dijen e vazhdimësisë së
objektit, d.m.th. dije se objektet ekzistojnë akoma edhe pse ato nuk ndodhen para syve të fëmijës;
bëhet i aftë të përdorë simbole në procesin e të folurit dhe të menduarit të tij.
Struktura e njohjes së një të porsalinduri është e kufizuar në reflekse të tilla si kthimi i kokës ndaj
një zhurme, gugatjes etj. Në saje të përpjekjeve të vazhdueshme, fëmijët aftësohen që perceptimet e
tyre vizuale auditive etj., t’i koordinojnë me lëvizjet e gjymtyrëve. Piazhe e quan skema
sensomotore, e cila është një strukturë kognitive që rregullon lëvizjet e trupit të fëmijës.
Stadi sensoromotorik ndahet në disa nënstade:
Nënstadi 1: Reflekset, mosha 0-1 muaj. Ky stad është i quajtur fillimisht prej Piazhesë “të
përdorurit e skemave sensoromotrike të gatshme”, sepse fëmija reagon ndaj mjedisit duke
përdorur reflekset e thjeshta ose skemat që janë prezente që në lindje, madje edhe para lindjes.
P.sh., refleksi i thithjes, kapjes, kërkimit të ushqimit. Duke përdorur ose asimiluar skemat e
gatshme, fëmija i ndryshon ose zhvillon ato përmes eksperiencës, p.sh. pas lindjes fëmija do të
thithë çdo objekt që vendoset në gojën e tij. Megjithatë, nga fundi i këtij nënstadi, fëmija mund
të refuzojë të thithë gjithçka, përveç biberonit që e praktikon më shumë.
Nënstadi 2: Reagimet cirkulare parësore (muaji 1 - 4). Termi cirkular ka të bëjë me tendencën
e fëmijës për të përsëritur veprimet ose skemat që krijojnë ndodhinë e dëshiruar. Në fakt,
reagimet e fëmijës përforcohen përmes veprimit. Veprimi krijon një ndodhi që nxit më pas
veprime të përsëritura, me anë të të cilave krijohet përsëri ndodhia e dëshiruar. Këto reagime
cirkulare fëmija i kryen më parë me trupin e vet, sesa me objekte në mjedisin përreth. Për këtë
arsye ato quhen parësore. Vëzhgimi nga fëmija i dorës së tij, që lëviz kur ndodhet i shtrirë në
krevat, është një shembull që Piazheja jep për reagimin cirkular parësor. Lëvizjet e rëndomta të
krahut të foshnjës, në një moment, bëjnë që dora e tij t`i dalë para syve. Ky veprim i lëvizjes së
dorës mbi trupin e saj në nivelin e trajektores vizuale (pamore) përsëritet shpesh gjatë ditës në
fillimet e jetës së fëmijës.
Fëmija në këtë stad nuk do të shikojë për ndonjë objekt që i ikën, i fshihet vështrimit të tij, por
do të shikojë në mënyrë të ngulitur në vendin ku qe objekti më parë.
16
Ndonëse ky veprim reflekton një përpjekje primitive vizuale për të lokalizuar një objekt, ai nuk
reflekton vazhdimësinë e objektit.
Nënstadi 3: Reagimet cirkulare dytësore (muaji 4 - 8). Veprimet cirkulare tani fokusohen më tepër
mbi objektet dhe ngjarjet jashtë trupit të fëmijës dhe, prej kësaj quhen dytësore. Në këtë stad,
fëmija, ndoshta ka zbuluar lodrën e varur mbi krevatin e tij. Piazheja përdor termin të kuptuarit
motorik për të përshkruar të kuptuarit e parë të objekteve prej fëmijës, veprimeve specifike
motorike që fëmija kryen ne prezencë të objekteve. Në këtë nënstad, kryhen, po ashtu, edhe
modifikime të skemës së vazhdimësisë së objektit. Kur objekti është plotësisht i fshehur fëmija
nuk do të kërkojë për të edhe pse ai e sheh objektin që është duke u fshehur.
Nënstadi 4: Koordinimi i skemave dytësore (muaji 8-12). Fëmijët në këtë stad janë tepër më të
vëmendshëm në veprimet e tyre. Psikologët e quajnë paaftësi të fëmijës të lokalizojë një objekt
që është rivendosur si gabimi AB. Studiues të tjerë e shpjegojnë gabimin AB me aftësitë e
limituara të kujtesës së fëmijëve. Fëmija sheh për lodrën në jastëkun e parë (A) dhe jo në
jastëkun e dytë (B) sepse ai nuk e mban mend vendfshehjen e dytë (B). Kur foshnja fillon të
mbajë mend diturinë në kujtesën e tij afatshkurtër, (aty nga mosha 14-16 muajsh, ajo mund të
mbajë mend më gjatë vendet e fshehjes sesa foshnjat më të vogla në moshë. Kështu që, një grup
studiuesish, mendojnë se gabimi AB mund të mos reflektojë një koncept të pamaturuar për
objektin, por një deficit të kujtesës. Në këtë nënstad fëmija formon një të kuptuar më të
sofistikuar të objekteve dhe dukurive. Ky lloj të kuptuari të objekteve dhe dukurive quhet të
kuptuarit me anë të sinjaleve.
Nënstadi 5: Reagimet cirkulare tretëse (muaji 12-18). Fëmijët tani përdorin rrugë të reja në
arritjen e qëllimit. Tani ata ecin vetë dhe krijojnë skema të reja për t`ia arritur qëllimet përmes
eksplorimit dhe eksperimentimit aktiv. Fëmija i ulur në karrigen e tij vëzhgon duke
eksperimentuar se, çfarë po ndodh ndaj objekteve që ai flak në dysheme. Duke hedhur objekte të
përmasave të ndryshme, ai konstaton se sendet me përmasa të ndryshme kanë tinguj të ndryshëm.
Madje fëmija përfshin dhe prindërit e tij në këtë eksperiment. Në këtë nënstad përmirësohet
koncepti për vazhdimësinë e objektit. Megjithatë, nëse fëmija nuk e sheh objektin të kalojë nga
një vend i fshehjes në një vend tjetër ai nuk mund ta gjejë atë. P.sh., nëse nëna ka një top në dorën
e djathtë të saj dhe e kalon atë në dorën e majtë prapa trupit të saj, fëmija do ta kërkojë atë në
dorën e djathtë. Duke mos e gjetur atë, fëmija do të dëshpërohet. Ai është i paaftë të imagjinojë se
topi kalon nga njëra dorë në tjetrën. Kjo e pengon atë të zgjidhë me sukses problemin.
Nënstadi 6: Shpikja e mënyrave të reja përmes kombinimeve mendore (muaji 18-24). Ky
nënstad i shpikjes së mënyrave të reja përmes kombinimeve mendore përfaqëson tranzicionin
drejt të menduarit simbolik. Aftësitë për të përfaqësuar së brendshmi ngjarje që nuk janë duke
vepruar aktualisht në shqisën e fëmijës quhet të menduarit simbolik. Fëmija mund të mendojë
17
rreth cilësive të objekteve dhe ngjarjeve jo duke u aktivizuar në kryerjen e veprimeve sendore
dhe motorike, por përmes formimit të pikturave mendore ose imazheve për të ndihmuar të
arrihet një rezultat i dëshiruar.
Megjithëse fëmijët më të vegjël kanë demonstruar se ata mund të imitojnë aksionin e të tjerëve,
vetëm në këtë stad të fundit të zhvillimit sensoromotorik shfaqin aftësitë për të imituar një
veprim në mungesën e modelit që ka demonstruar këtë veprim.
Stadi paraoperacional (2 - 7 vjeç)
Karakteristikë themelore e kësaj periudhe është zhvillimi i funksioneve simbolike të fëmijëve.
Ky stad korrespondon me vitet e moshës shkollore. Derisa më parë (në stadin sensomotorik)
fëmijët përfshiheshin në sekuenca të shkurtra të veprimeve të tij, tani fëmijët ndodhen në një
nivel më të lartë të zhvillimit intelektual, tani është zhvilluar struktura kognitive, gjë që i
mundëson të kenë një pasqyrim gjithëpërfshirës të objekteve dhe situatave që e rrethojnë. Pra,
fëmijët tani janë në gjendje të vlerësojnë ngjarjet, jo vetëm të realitetit të tanishëm, por edhe ato
të së kaluarës apo edhe ato se çfarë do të ndodh në të ardhmen. P.sh. ata mund të imitojnë
sjelljen e një fëmije që e ka parë para një jave në një dyqan.
Sipas Piazhesë, të menduarit fëmijëror në këtë periudhë karakterizohet nga egocentrizmi,
mungesë e vëmendjes për të tjerët. Ata shohin veten në qendër të universit. Nuk janë në gjendje
të kuptojnë situatën nga këndvështrimi i dikujt tjetër. Në qoftë se një fëmije në këtë stad i bëjmë
një pyetje sado të thjeshtë, atij i duhet mjaft kohë për të dhënë një përgjigje logjike, sepse të
menduarit e tij është i kushtëzuar në masë të madhe nga egocentrizmi, pathyeshmëria e të
menduarit në origjinën e tij. P.sh., kur e pyesim fëmijën cila dorë e jona është e djathtë? Ai me
nxitim na jep përgjigje të kundërt sepse bazohet në duart e tij. Për këto dhe shumë arsye të tjera
nga prindërit në rend të parë por edhe nga mësimdhënësit kërkohet që të përsërisin tregimet për
fëmijët, t’i jepet kohë për përfundimin e tregimit, të mos i ndërhyjmë kur e ka fjalën, të
mundësojmë manipulimin me lojëra të ndryshme etj.
Operacionet konkrete (7 – 11 vjeç)
Gjatë kësaj periudhe sipas Piazhesë rritet dukshëm aftësia e fëmijëve për të zgjidhur problemet
në mënyrë logjike. Në këtë stad kërkohet nga edukatorët por edhe prindërit që të ngacmojnë të
menduarit e fëmijëve përmes aktiviteteve kureshtare për ta. Fëmijët e kësaj moshe tani e
kuptojnë se cilësia e gjësendeve nuk ndryshon edhe kundrejt ndryshimit të pamjes.17 Fëmijët të
cilët kanë pasur përvoja të pasura me aktivitete e mjete përshtatshme do të paraqiten të gatshëm
për fazën e radhës, pra fazën e operacioneve konkrete. Stadi tjetër ka të bëjë me operacionet 17 Shembull: nëse vendosim para një fëmije të moshës paraoperacionale dy topa prej plasteline të së njëjtës madhësi dhe e pyesim se, cili është më i madh, ai do të deklaroj se ata janë njëlloj. Në qoftë se më pas njërin top e ndryshojmë dhe i japim formë të zgjatur, përsëri e pyesim fëmijën, ai do të thotë se plastelina ka formë të zgjatur dhe është më e madhe se ajo në formë topi. Kjo do të thotë se një fëmijë në periudhën e të menduarit paraoperacional nuk shfaq aftësi konservimi.
18
formale që kanë të bëjnë me fëmijët e moshës mbi 12 vjeç. Veç kësaj, jo në të gjitha rastet
fëmijët tregohen egocentrik dhe jo në të gjitha rastet shfaqin përqendrimin. Po ashtu, fëmija
është më kompetent në konservimin e numrit nga se e mendonte Piazhe. (Karaj, 2005)
Teoria e Vigotskit (L.S. Vygotsky)
Vigotski ishte autor i shquar i zhvillimit kognitiv, ashti si edhe Piazhe ai studioi zhvillimin e të
menduarit tek fëmijët. Teoria e Vigotskit ishte dhe mbetet mjaft kontradiktore, duke shqyrtuar
raportin në mes të të nxënit dhe zhvillimit shprehu mospajtimin e tij për idetë e Piazhes. Sipas
Piazhes të mësuarit duhet të jetë në përputhje me nivelin e zhvillimit kognitiv të nxënësve që në
shumicën e rasteve ky nivel përcaktohet përmes pikëve të rezultateve nga testi i inteligjencës.
Ndërsa Vigotski shprehte pakënaqësinë për këtë duke veçuar se rezultatet e paraqesin vetëm
identifikimin apo zbulimin e nivelit të zhvillimit të të menduarit të fëmijës në kohën e testimit.
Pra kundërshtoi analizën e aftësive të nxënësve, duke u bazuar vetëm në rezultatet e testeve të
inteligjencës, sipas tij këto teste duhet të kenë efektin kuantitativ dhe kualitativ. Vigotski kërkoi të
ndryshohet edhe mënyra e qasjes së mësuesve në punën me nxënësit, duke rekomanduar
ndërveprimet e fëmijëve me njëri-tjetrin. Sipas tij zhvillimi social dhe kognitiv shkojnë
paralelisht, fëmijët mësojnë çdo ditë nga njëri- tjetri. Ata zhvillojnë shkathtësi të të folurit dhe
kuptojnë koncepte, përderisa flasin dhe dëgjojnë njëri-tjetrin. (Mooney, 2000). Sikurse Piazhe,
edhe Vigotski besonte se të nxënit arrihet më tepër kur fëmijët luajnë apo bashkëpunojnë. Gjatë
lojës ata ngacmojnë apo nxisin zhvillimin e imagjinatës, ndajnë rolet për punën ekipore,
vlerësojnë objektet apo pajisjet me të cilat do të luajnë, dhe mbi të gjitha komentojnë dhe
përmirësojnë mendimet e njëri-tjetrit.
Vigotski, mendonte se ky ndërveprim kontribuon në ndërtimin e dijeve, pra në të nxënit e tyre.
Zona e zhvillimit të ardhshëm është një nga konceptet më të rëndësishme të teorisë së tij. Ai e
përcakton këtë si distancë midis detyrës më të rëndë që mund të kryejë fëmija pa ndihmën e askujt
dhe detyrës më të rëndë që fëmija mund ta kryejë me ndihmën e dikujt (Mooney, 2000).
Sipas teorisë së Vigotskit fëmijët duhet t’i ndihmojmë në raste të caktuara, por shumica duhet të
bëjnë vetë. Nga teoria e tij mësojmë se zhvillimin kognitiv mund ta bëjmë duke nxitur
zhvillimin e të folurit.
19
Dallimet mes Piazhes dhe Vigotskit
PIAZHE VIGOTSKI Të mësuarit/nxënit Asimilimi dhe akomodimi çon
drejt një ekuilibri Të mësuarit vjen si rezultat i një bashkëpunimi mes dy proceseve elementare biologjike (të tilla si zhvillimi i trurit) dhe bashkëveprimet socio-kulturore.
Zgjidhja e problemeve Fëmijët në mënyrë të pavarur kërkojnë të dhënat e duhura për të ndryshuar strukturat kognitive, gjë që e ndihmon fëmijën të arrij zgjidhjen.
Dy aspekte të zgjidhjes së problemeve 1. Roli kyç i të folurit është të udhëzoj një sjellje. 2. Të bashkoj përpjekjet me të tjerët.
Teoria e Xhon Djuit
Djui ishte filozof amerikan, i cili kontribuoi më së shumti në lëvizjen progresive të edukimit në
vend, ndërsa të njëjtën ide në Evropë po e shpërndanin M. Montesori dhe J. Piazhe. Sipas tyre
fëmijët më lehtë mësojnë duke vepruar dhe rekomandojnë përfshirjen e përvojave dhe
materialeve të botës që e rrethojnë, në këtë formë nxitet zhvillimi i të menduarit të fëmijëve. Në
brendësinë e filozofisë së Djuit mbi edukatën qëndron nevoja e të kuptuarit të përvojave të
fëmijëve (Gray, L.R Mills, G.E & Airasian, P, 2006). Djui sikurse Piazhe, Vigotski mendonte se
edukimi duhet të jetë me nxënësin në qendër, një proces aktiv duke përfshirë rrethin social dhe
më gjerë. “Unë besoj se edukimi është vetë jeta dhe jo përgatitja për jetë” (Mooney, 2000). Sipas
teorisë së Djuit fëmija është pjesë e ambientit të të nxënit po aq sa mësuesi. (Dewey, 1916). Sipas
tij edukimi është pjesë e jetës dhe individët mësojnë gjatë gjithë jetës. Edukimi cilësor realizohet
përmes ofrimit të njohurive mbi bazën e përvojave paraprake të nxënësve.
Ideja themelore e Djuit ishte konstruktivizmi ku sipas kësaj teorie fëmijët janë individë aktivë në
përpunimin e informacioneve dhe përvojave. Duke përdorur mendjen e tij/e saj si një set
elektricisti, fëmija ndërton gjithnjë e më tepër një set kompleks të strukturave kognitive për të
kuptuar se çfarë po ndodh në të ashtuquajturën botë të vërtetë. (Sprinthall, R.C, & Oja, Sh.N,
1998). Koncepti për nxënësin në qendër ishte edhe ideja për ndryshime kurrikulare gjatë viteve
1940-50, gjatë kësaj periudhe vërshimi i tematikave të reja lidhur me kurrikulën zgjeroi kufijtë e
kësaj fushe dhe përfshiu një numër të madh drejtimesh dhe çështjesh si dhe integrimin e
procedurave të ndryshme të mësimdhënies dhe mësimnxënies, dhe u bë mjaft aktuale kritika ndaj
Djuit si fajtor për problemet e disiplinës në klasë. Megjithatë të gjithë duhet të përpiqemi, si
hartuesit e kurrikulave (pedagog universiteti) ashtu edhe mësuesit në bazë shkolle, të kuptojmë
zhvillimet kurrikulare dhe dinamikën e fushës brenda së cilës ekziston (William, F. Pinar,
William F. Raynolds, Patrick Slattery & Peter M, Taubman, 1995). Të nxënit në veprim gjen
zbatim në shumicën e shkollave amerikane në forma të ndryshme.
20
Pikëpamjet e Djuit i kanë rrënjët në një filozofi të avancuar, e cila është e fokusuar në
zhvillimet e individit (fillimisht në Universitetin e Cikagos) kur Djui së bashku me Carls Xhud,
dhe Frensis Parker zhvilluan metoda progresive të mësimdhënies, të cilat ishin të mbështetura
në natyrën dhe kurreshtjen e fëmijëve (Dewe, 1902). Gjithçka që përfshihet në kurrikul është në
suazën e fjalëve dhe të ideve (Bosner, 1920). Ideja apo vizioni i Djuit ishte ideali demokratik.
Duke zhvilluar edukim të rëndësishëm për të gjithë fëmijët, ëndrra amerikane për njerëz të lirë
në një vend të lirë, mund të realizohet. (Sprinthall, R.C, & Oja, Sh.N, 1998). Sipas kësaj teorie,
të nxënit duhet të shikohet si një proces dinamik. Kjo do të thotë se të nxënit në shkollë nuk
duhet përshkruar në detaje, edhe në qoftë se kurrikulat dhe rezultatet janë të standardizuara dhe
të vlerësuara (Mooney, 2000). Duke marrë për bazë këto procese dinamike hartuesit e
kurrikulës duhet të përcaktojnë objektiva të cilat synojnë një vetëdije të re. Për krijimin e
kurrikulave nuk ka një mënyrë të përpiktë e të caktuar. Zhvillimi i kurrikulave është pothuajse
një bisedë e hapur, ndërvepruese dhe e përbashkët (Doll, 1993).
Aplikimet e Blumit për zhvillimin kognitiv
“Një nga vështirësitë më të mëdha në edukim është perceptimi i qëllimeve “
B. Blum.
Një nga studiuesit më në zë në fushën e psikologjisë së edukimit është edhe Beniamin Blumi.
Blumi nxori në pah ndikimin e të nxënit nga përvoja e hershme në zhvillimin intelektual të
individit. Për këtë studim jam bazuar në 5 (pesë) grupet e mundësive për zhvillim të mendimit
kritik sipas nivelit taksonomik:
Nr. Interpretimi
Kategorizimi
1 Qartësia
Pasuria shprehëse
2
Analiza Shtjellimi i ideve
Argumentimi i qartë
Argumente të dallueshme
3 Vlerësimi Dallimi i besueshmërisë
Krahasimi i argumenteve
4
Konkludimi Informacione të lidhura
Shpjegime alternative
Prania e konkluzioneve
5
Shpjegimi Shprehja e përfundimeve
Operacionet
Argumentimi i përfundimeve
21
Taksonomia e Blumit përdoret në një masë të gjerë, përdoruesit e saj janë të kënaqur me të dhe
sot ajo përbën thelbin e mjaft programeve për zhvillimin e të menduarit. Qëllimi kryesor i
taksonomisë është të sigurojë një klasifikim të qëllimeve të sistemit arsimor. Taksonomia
përbëhet nga tri seksione kryesore që përfshijnë sferat njohëse, emocionale dhe psikomotore.
Ne do të merremi me sferën njohëse, e cila është ndarë në gjashtë nivele kryesore të renditura si
më poshtë:
Njohja – riprodhimi i fakteve specifike;
Të kuptuarit – të kuptuarit e asaj që është komunikuar;
Zbatimi – përgjithësimi dhe përdorimi i informacionit abstrakt në situata konkrete;
Analiza – ndarja e problemit në nën pjesë dhe zbulimi i marrëdhënieve midis pjesëve;
Sinteza – vendosja së bashku e pjesëve për të formuar një të tërë;
Vlerësimi – përdorimi i kritereve për të bërë gjykime;
Me interesimin e sotëm drejt mësimdhënies, për zhvillimin e cilësive të të menduarit, mjaft mësues
dhe administratorë janë të shqetësuar nga rezultatet e pakëndshme të nxënësve në zhvillimin e
mendimit kritik, krijues dhe zgjidhjen e problemeve. Për këtë ata i janë kthyer përsëri kategorive të
Blumit të analizës, sintezës dhe vlerësimit, si kuptimi më i mirë dhe i vlefshëm për organizimin e
mësimdhënies për shprehitë e të menduarit të nivelit të lartë. (Musai, 1999).
22
Përmbledhje e kapitullit
Shqyrtimi i literaturës, përkatësisht i teorive kryesore mbi zhvillimin e kurrikulës dhe mendimit
kritik është shpjeguar nga teori të ndryshme, në këndvështrime të ndryshme, varësisht nga
filozofia e të menduarit ndryshe. Sipas teorisë bihevioriste ndërtimi i kurrikulës duhet të
mbështetet në studimet paraprake, të cilat iu përshtaten nevojave shoqërore. Sipas kësaj teorie,
nxënësi, për të kuptuar më lehtë përmbajtjen duhet të shihet si individ njohës që vepron brenda
rrethit shoqëror. Nxënësit fillojnë përvetësimin e përmbajtjeve kurrikulare dhe reagojnë ndaj
tyre pavarësisht nga interpretimet kulturore dhe nga veprimet e mëparshme jetësore të tyre.
Teoria kognitive, duhet të theksohet se asnjë teori tjetër e zhvillimit kognitiv nuk ka pasur
ndikim në psikologjinë e të menduarit të fëmijëve sa pati teoria e Piazhesë. Kjo teori
përqendrohet në vëmendjen e individit tek fakti se njohja brenda sistemit dhe e zotëruara nga
pjesëmarrësit është themelore për arritjen e suksesit në zhvillimet kurrikulare. Sipas teorisë
kognitive fëmijët kalojnë nëpër katër stade të zhvillimit njohës të tyre. Fëmijët për të zgjidhur
me sukses problemet me të cilat ballafaqohen, duhet të zhvillojnë një strukturë kognitive-
njohëse. Piazhe thekson edhe rëndësinë e lojës si rrugë për zhvillimin e skemës së të menduarit.
Teoria e Vigotskit shpreh pakënaqësi për nivelin e zhvillimit kognitiv të nxënësve ku sipas
Piazhes ky nivel përcaktohet me testet e inteligjencës. Sipas Vigotskit këto rezultate paraqesin
vetëm identifikimin apo zbulimin e nivelit të të menduarit të fëmijës në kohën e testimit. Sipas
tij këto teste duhet të kenë efektin kuantitativ dhe kualitativ. Ai rekomandoi ndërveprimin e
fëmijëve me njëri-tjetrin, ku sipas tij zhvillimi social dhe kognitiv shkojnë paralelisht. Xhon
Djui një filozof amerikan thekson se edukimi duhet të zhvillohet sipas filozofisë me fëmijën në
qendër, edukimi duhet të jetë një proces aktiv duke përfshirë rrethin social dhe më gjerë sipas tij
edukimi është vetë jeta dhe jo përgatitja për jetë. Taksonomia e B. Blum, thekson ndikimin e të
nxënit nga përvoja e hershme në zhvillimin intelektual të individit. Sipas tij qëllimi kryesor
është të sigurojë një klasifikim të qëllimeve të sistemit arsimor.
23
KAPITULLI III:
Metodologjia për studimin e mundësive të teksteve, të kompetencës së mësimdhënësve dhe të aktiviteteve mësimore për zhvillimin e mendimit kritik
Qëllimi i studimit
Mësimdhënësit dhe studiuesit në Kosovë e vlerësojnë si shumë të rëndësishëm faktin e
përfshirjes së mendimit kritik në kompetencat e Kornizës Kurrikulare (2011). Këtë e vlerësoj si
një pikënisje shumë të rëndësishme për një përmirësim cilësor të dokumenteve kurrikulare dhe
të punës së mësimdhënësve në klasë.
Qëllimi i këtij studimi është të eksplorojë dhe të masë se deri në çfarë mase tekstet, kompetenca e
mësimdhënësit dhe aktivitetet mësimore në klasë krijojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik
të nxënësve të shkollës fillore në Kosovë dhe të bëjë rekomandimet përkatëse.
Siç shihet, studimi mëton të sigurojë informacion nga konteksti i shkollës fillore, duke u
përpjekur të sigurojë të dhëna për mendimin kritik në tekste, në mendimet e mësuesve dhe në
aktivitetet mësimore të klasës. Duke analizuar ato informacione, ai do të mund të tregojë nëse
ekzistojnë problematika dhe se si mund të përmirësohet situata. Në përpjekjet për të siguruar
informacionin e nevojshëm studiuesi do të vëzhgojë dukuritë ashtu si ato ndodhin natyrisht dhe
nuk do të ndërhyjë e as do të ketë ndonjë gjë nën kontroll. Si i tillë, studimi ka karakter
eksplorativ e deskriptiv. Ai do të bëjë përpjekje të evidentojë fakte në formën e dimensioneve
dhe të operacioneve të mendimit kritik të shfaqura në tekste, të evidentojë opinionet e
mësimdhënësve në lidhje me mendimin kritik dhe mënyrën e zhvillimit të tij dhe të paraqesë
fakte nga aktivitetet mësimore (kjo do të quhet mjedisi arsimor) për zhvillimin e mendimit
kritik. Si i tillë, studimi është i detyruar të anojë nga një metodologji mikse.
Karakteri miks i metodologjisë ka të bëjë me tre dukuri të ndryshme për të cilat do të duhet të
grumbullohen fakte e opinione: fakte të përshkruara në tekste, opinione të mësimdhënësve dhe fakte
nga aktivitetet e klasës. Ky karakter do të shfaqet në zgjedhjen e tri metodave të ndryshme për
grumbullimin e të dhënave: analiza e përmbajtjes në tekste, intervistimi dhe vëzhgimi.
Objektivat e studimit
Në kontekstin e këtij studimi objektivat paraqesin synimet specifike në realizimin e punës
kërkimore-shkencore si:
24
Objektivi i parë ka të bëjë me matjen e sasisë së fakteve që përmbahen në tekstet shkollore të
klasave I-V të Kosovës dhe vlerësimin e mundësive që ato fakte japin për zhvillimin e
mendimit kritik të nxënësve;
Objektivi i dytë ka të bëjë me matjen e përpjekjeve të mësimdhënësve për përdorimin e
mundësive të fakteve ekzistuese dhe krijimin e mundësive të reja për zhvillimin e mendimit
kritik të nxënësve gjatë orëve të mësimit;
Objektivi i tretë është matja e përfshirjes së nxënësve në aktivitete mësimore me fokus në
zhvillimin e mendimit kritik të tyre.
Realizimi i këtyre objektivave na mundëson të kemi në dorë të dhëna për mundësitë e teksteve
të shkollës fillore për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve, të dhëna për opinionet dhe
praktikat e mësimdhënësve për organizimin e mësimit për zhvillim të mendimit kritik dhe të
dhëna për aktivitetet mësimore që zhvillojnë mendimin kritik të nxënësve. Kësisoj, arritja e
këtyre objektivave do të mundësojë të kemi një vlerësim për mundësitë e teksteve, të mësuesve
dhe të kapaciteteve të nxënësve në drejtim të zhvillimit të mendimit të tyre kritik.
Operacionalizimi i konceptit - mendim kritik/të menduar kritik.
Nocioni dimension dhe operacion i mendimit kritik
Për konceptin e këtij studimi të menduarit kritik, i cili u paraqit si një shkathtësi shumëplanëshe
dhe e përbërë nga minishkathtësi të tjera, do të ruhet nga fillimi e deri në fund koncepti se
mendimi kritik është shkathtësi shumëplanëshe dhe shumëdimensionale. Për konceptin e këtij
studimi mendimi kritik do të përbëhet nga këto minishkathtësi ose dimensione: interpretimi,
analiza, vlerësimi, konkludimi dhe shpjegimi. Këto minishkathtësi të mendimit kritik do të
konsiderohen deri në fund të studimit si dimensione.
Që dikush të mund të interpretojë, të analizojë, të vlerësojë, të konkludojë, të shpjegojë është e
nevojshme që të kryejë operacione të tjera të një rangu më të ulët. Kështu, që nxënësi të
kuptojë/interpretojë kognitivisht, ka nevojë që faktet të paraqiten të kategorizuara e të
sistemuara, që ato të jenë të shprehura qartë; që nxënësi të mund të zhvillojë mendimin e vet
analitik teksti i tij duhet t’i shtjellojë idetë e paraqitura, ai duhet t’i paraqesë dukshëm
argumentet, ai duhet t’i dallojë argumentet nga njëri-tjetri; që nxënësi të zhvillojë mendimin
kritik teksti i tij duhet të ofrojë mundësi për dallimin e informacioneve të besueshme nga ato që
janë të pabesueshme, të lejojë krahasimin e argumenteve dhe të paraqesë informacione të
lidhura; që teksti të mundësojë zhvillimin e mendimit kritik të nxënësit ai duhet të mundësojë
paraqitjen e shpjegimeve alternative dhe të përmbajë konkluzione; që teksti të shërbejë si
instrument për zhvillimin e mendimit kritik ai duhet të shprehë përfundimet, t’i ketë justifikuar
operacionet me informacionin dhe të argumentojë ato përfundime.
25
Në konceptin e këtij studimi këto konsiderohen operacione për zhvillimin e dimensioneve për
zhvillimin e shkathtësisë së kombinuar dhe shumëplanëshe të të menduarit në mënyrë kritike.
Dizajnimi i studimit
Dizajni i këtij hulumtimi është kryer sipas kombinimit të tri metodave kryesore: të analizës së
përmbajtjes, intervistimit dhe vëzhgimit, duke krahasuar rezultatet nga analiza e përmbajtjes
(skeda) nga intervistimi i mësimdhënësve dhe vëzhgimi në orët mësimore mund të arrijmë në
disa përfundime të dobishme, si për hartuesit e kurrikulave ashtu edhe për zbatuesit e tyre. Ky
dizajn i hulumtimit është mjaft i pranishëm në hulumtimet që bëhen në fushën e edukimit (Gav,
L.R Mills & G.E, & Airasian, P, 2006). Shkaku dhe efekti në këtë hulumtim kanë ndodhur më
parë, prandaj këtë dizajn mund ta gjejmë edhe me emërtimin ex-post-facto dizajn që do të thotë
“pasi fakti ka ndodhur” (Fraenkel, J.R & Ëallen, N.E, 2008). Në këtë hulumtim do të zbulohen
mundësitë që tekstet dhe mësuesit ofrojnë për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Gjithashtu, përmes krahasimit të mesatareve të rezultateve mund të shihet se cili nga tekstet,
njësitë mësimore ka ndikuar në ngritjen e nivelit të mundësive për MK dhe gjithashtu mund të
shohim se cili nga tekstet apo njësitë mësimore jep më pak mundësi për zhvillimin e mendimit
kritik të nxënësve. Si për rastin e parë ashtu edhe për të dytin këto rezultate do t’iu hyjnë në
punë hartuesve të kurrikulave e veçanërisht autorëve të teksteve për të parë anët e forta dhe të
dobëta të tekstit për ZHMK. Për këtë, do të përdoren analiza statistikore deskriptive që
shpjegojnë tendencën qendrore si mesatarja, mediana dhe modi, vlerat minimale, maksimale
etj., të cilat mundësojnë konkluzionet mbi popullatën, duke u bazuar në karakteristikat e
mostrës (Coladarci, Th & Cobb, C.D, 2004).
Instrumentet për studimin
Instrumenti i parë i studimit do të jetë skeda për vlerësimin e përmbajtjeve kurrikulare
(tekstuale) që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve, njëherësh përmes këtij
instrumenti do të realizohet edhe objektivi i parë i studimit (matja e mundësive për ZHMK).
Instrumenti i dytë do të jetë një pyetësor me mësimdhënësit përmes së cilit ne do të
identifikojmë se cilat janë kompetencat e tyre për zhvillim të mendimit kritik të nxënësve,
njëherësh përmes këtyre intervistave ne do të realizojmë edhe objektivin e dytë. Dhe kartela e
vëzhgimit si instrument, e cila do të vlerësojë aktivitete të të nxënit dhe dimensionet e mendimit
kritik në orët mësimore, teksti dhe detyra e nxënësit të analizohen në karakteristikat kryesore të
përmbajtjeve që zhvillojnë të menduarit kritik. Karakteristika e një kurrikule të mirë është se
ajo integron përmbajtje që mundësojnë zhvillimin e mendimit kritik dhe mundësi që nxënësit të
përfshihen në procesin e zhvillimit të mendimit kritik.
26
Zbulimi i përmbajtjeve që mundësojnë zhvillimin e mendimit kritik (fakte) bëhet duke analizuar
dokumentet kurrikulare. Kjo analizë kalon përgjithësisht në studimin e këtyre çështjeve:
Qartësia e tekstit të shkruar;
Mjaftueshmëria e fakteve që mbështesin pikëpamjet;
Rëndësia e deklarimeve të autorëve;
Saktësia e deklarimeve të autorëve;
Paraqitja e alternativave të tjera, përveç asaj kryesore;
Kërkesa që të vlerësohen implikimet e deklarimeve të tekstit.
Instrumenti i dytë i studimit do të jetë një guidë për intervistimin e mësuesve. Qëllimi i saj do të
jetë të zbulohet se sa mundësi u krijojnë mësuesit nxënësve që ata ta zhvillojnë mendimin e tyre
kritik. Kjo intervistë do të zbulojë se:
a. çfarë metodologjish përdorin mësuesit për zhvillimin e orëve tipike të mësimit;
b. cili është kapaciteti i tyre si metoda për të zhvilluar mendimin kritik.
Gjatë këtyre intervistave mësuesit pyeten në lidhje me potencialin e detyrave që ata u japin
nxënësve, rastet që ata u krijojnë nxënësve për t’u ushtruar, për të marrë vendime, për të
zgjidhur probleme, për të vlerësuar situata, për të punuar në grupe, për të përdorur burime
shtesë, për të përdorur shkathtësitë bazë të të menduarit kritik: analiza, sinteza, krahasimi,
vlerësimi, identifikimi, përgjithësimi.
Instrumenti i tretë i studimit do të jetë një kartelë vëzhgimi. Kjo kartelë do të shërbejë për të
strukturuar vëzhgimin dhe për të regjistruar të gjitha rastet kur mësuesit japin kontribut individual
për përfshirjen e nxënësit në procese të cilat mundësojnë zhvillimin e mendimit të tyre kritik.
Për ndërtimin e instrumentit hulumtues do të shfrytëzohet literatura përkatëse si dhe udhëzuesit
e nxjerrë nga MASHT. Pyetjet janë të tipit të mbyllur sipas shkallës matëse të tipit Likert nga
një deri në pesë pikë dhe kryesisht ato do të përfshijnë çështjet që ndërlidhin me njohuritë e
mësimdhënësve dhe kurrikulës mësimore.
Nga ana tjetër, intervista gjysmë e strukturuar do të përmban po ashtu pyetjet në lidhje me zbatimin
e kurrikulës mësimore përkatësisht identifikimin e mënyrave, strategjive të mësimdhënësve për
jetësimin e përmbajtjeve kurrikulare që nxisin zhvillimin e mendimit kritik.
Instrumentet e studimit janë dokumente te modifikuara dhe të përshtatura për qëllimin e këtij
studimi. Për secilin instrument veç e veç janë zhvilluar trajnime specifike me fokus realizimin e
objektivit përkatës. Fillimisht jemi përcaktuar për skedën dhe kemi vendosur pesë dimensionet
e mendimit kritik ku secili nga këto dimensione është paraqitur edhe në një formën praktike, për
secilin tregues të paraqitur gjatë kohës së trajnimit dhe në bazë të studimeve teorike jemi
dakorduar se kur është një tregues i pranishëm në tekst dhe kur nuk është. Vlerësimi i teksteve
është bërë nga ekspertët përkatës të fushës së studimit. Administrimi i pyetësorëve është bërë
27
nga një grup i studentëve të cilët kanë qenë të trajnuar për mënyrën e plotësimit të pyetësorëve
dhe njëherësh për dhënien e informatave shtesë varësisht nga kërkesa e mësimdhënësve.
Gjithashtu edhe për kartelën e vëzhgimit kemi formuar ekipe vëzhguese, të cilët do të mbledhin
të dhëna për mjedisin e të nxënit në klasat mësimore, edhe ky ekip ka qenë i trajnuar për
mënyrën e vëzhgimit, përkatësisht matjen e dimensionit përkatës të mendimit kritik, vëzhgimi
është bërë për 8 (tetë) dimensionet e mendimit kritik në pjesë të caktuara të orës mësimore, një
vlerësim është bërë në minutën e 10 (mendohet përfundimi i pjesës hyrëse të orës mësimore)
vlerësimi i dytë është bërë në minutën e 30 (pjesa kryesore e orës mësimore) dhe një vlerësim
është bërë në minutën e 40 (pjesa përfundimtare e orës mësimore). Vlen të theksohet se në të
gjitha këto vlerësime është vlerësuar shprehja e mendimit të nxënësit për çështjet që
diskutoheshin në klasë.
Sfidat për realizimin e këtyre fazave të studimit ishin nga më të ndryshmet si:
Përcaktimi i teksteve për studim;
Përcaktimi i klasave për studim;
Formimi i ekipit vlerësuar për secilën tekst dhe fazë veç e veç;
Zhvillimi i programeve për trajnimin e ekipeve punuese;
Për tejkalimin e këtyre sfidave ne studiuam fizibilitetin e studimit dhe mundësitë tona për realizimin
e tij. Fillimisht ne u përqendruam vetëm te disa tekste të ciklit fillor që të studiojmë përmbajtjet e
tyre tekstuale që nxisin ZHMK të nxënësve, këto tekste ishin: Leximi 1 – 5, Gjuha shqipe 1 – 5,
Edukata qytetare 3 – 5, Historia 5, Edukata muzikore 1 – 5 dhe Arti figurativ 1 – 5. Në përgjithësi
tekstet janë të fokusuara në fushën shoqërore apo të komunikimit sipas Kurrikulës së Kosovës dhe
dy tekstet Art figurativ dhe Edukata muzikore nga fusha e shkathtësive. Meqë tekstet ishin të ciklit
fillor ne u përqendruam edhe për studimin e këtyre klasave të këtij niveli sipas lëndëve të teksteve
përkatëse. Për këto vlerësime zhvilluam trajnime 2 – 3 ditore me ekipet punuese të cilët do të
zhvillonin hulumtimin në terren. Këto trajnime ishin të pasura në aspektin teorik, gjatë zhvillimi të
tij njëherësh kemi vendosur për instrumentet dhe karakteristikat matëse të instrumentit përkatës për
secilin tekst veç e veç, këto grupe punuese ishin nga fusha e Gjuhës, Letërsisë, Studimet shoqërore,
Historike dhe Artistike.
Skeda për matjen e mundësive të teksteve për nxitjen dhe zhvillimin e mendimit kritik
Skeda për matjen e mundësive të teksteve për ZHMK është një matricë për skanimin e teksteve.
Ajo bazohet në skedën e Raportit Delphi. Kjo skedë përmban gjashtë dimensione për zhvillimin
e mendimit kritik. Këto dimensione janë: interpretimi, analiza, vlerësimi, konkludimi,
shpjegimi dhe vetrregullimi. Për qëllimet e studimit më është dashur që ta modifikoj këtë skedë.
Modifikimi i kryer është mbështetur në qëllimet e ndryshme për të cilat është përdorur kjo
28
skedë në Raportin Delphi. Në Raportin Delphi kjo skedë është përdorur për të matur mundësitë
e zhvillimit të mendimit kritik në diskutime verbale, ndërsa në studimin tim është përdorur për
të matur mundësi për zhvillimin e mendimit kritik në tekst të shkruar. Dimensioni i përjashtuar
në skedën time është vetrregullimi. Më poshtë do të përshkruaj se çfarë kuptimi ka secili prej
këtyre dimensioneve.
Interpretimi ka të bëjë me kuptueshmërinë e një teksti të shkruar. Që një tekst të jetë i
kuptueshëm faktet e paraqitura në të kërkohet të jepen të kategorizuara, të përshkruhen me
qartësi dhe të shprehen duke përdorur një gjuhë të qartë.
Analiza ka të bëjë me zbulimin e lidhjeve midis fakteve të tekstit të shkruar. Që një tekst të
mundësojë analizë faktet e paraqitura në të duhet të jenë të shtjelluara, argumentet të paraqitura
qartë dhe të jenë të dallueshme.
Vlerësimi ka të bëjë me mundësinë që informacionet të jenë të besueshme dhe argumentet e
përdorura të jenë të krahasueshme.
Konkludimi ka të bëjë me prezencën e paraqitjen e informacioneve të lidhura me njëra-tjetrën,
me dhënien e shpjegimeve të mundshme alternative dhe me prezencën e përfundimeve.
Shpjegimi ka të bëjë me shprehjen dhe argumentimin e përfundimeve.
Vetrregullimi ka të bëjë me mundësinë që dikush të korrigjojë mendimin e vet nëse ai has në
fakte kundërshtuese për pikëpamjen që ai ka dhe me kapacitetin për të hequr dorë nga një
pikëpamje e formuar për të përqafuar një pikëpamje alternative kur këtë e kërkojnë faktet.
Dimensioni i gjashtë i skedës së përdorur në Raportin Delphi nuk është i aplikueshëm për skanimin
e teksteve të shkruara, dhe ky është argumenti se pse ky dimension është përjashtuar nga skeda për
matjen e mundësive të teksteve të shkruara për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Jam i bindur se një operacion i tillë është i përligjur logjikisht dhe praktikisht dhe se me një
operacion të tillë nuk është dëmtuar besueshmëria dhe vlefshmëria e shkallës së përdorur në
Raportin Delphi.
Në fund të këtij studimi, paraqitet edhe skeda për skanimin e teksteve për mundësinë që ato
paraqesin për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Tekstet e skanuara me këtë skedë janë: Leximi 1 – 5, Gjuha Shqipe 1 – 5, Edukata Qytetare 3 –
5, Historia 5, Art figurativ 1 – 5 dhe Edukata Muzikore 1 – 5.
Në kolonat “Mësimi 1- Mësimi n” janë renditur mësimet e secilit tekst.
Vlerësimi në qelizat e formuara nga prerja e treguesve me mësimet shënohet sasia e herëve të
shfaqjes së treguesit në mësimin përkatës. Ne kemi shënuar se çfarë do të shënohet në secilën
qelizë. Ato janë shenja +. Në çdo qelizë do të ketë aq shenja sa herë skaneri pikas prezencën e
treguesit majtas. Në qelizat e mësimit 2 dhe 3 unë kam shënuar arbitrarisht disa kryqe, diku më
shumë e diku më pak. Kuptimi i tyre është se në mësime të ndryshme të të njëjtit tekst treguesit
29
e mundësisë për mendim kritik shfaqen në sasi të ndryshme. Kjo do të jetë mënyra për skanimin
e mundësive që përmbajnë tekstet që mësuesit dhe nxënësit t’i përdorin ato. Kjo është mënyra
më objektive e mundshme për vlerësimin e kapacitetit të tekstit për të zhvilluar mendimin kritik
të nxënësve. Pra kapaciteti, mundësia e tekstit dhe jo garancia se teksti do ta ndihmojë
zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve. Kjo mundësi kthehet në garanci atëherë kur mësuesi e
përdor këtë mundësi dhe kur nxënësi merr pjesë në aktivitetet ku mësuesi e përfshin nxënësin.
30
Sh
emb
ull
: S
ked
a p
ër v
lerë
sim
in e
mu
nd
ësiv
e të
tek
stev
e p
ër z
hvi
llim
in e
men
dim
it k
riti
k t
ë n
xën
ësve
(F
acio
ne,
199
0)
Gru
pet
e
mu
nd
ësiv
e O
per
acio
net
për
zh
vill
imin
e
men
dim
it k
riti
k
Tre
gues
it e
mu
nd
ësiv
e të
tek
stev
e p
ër
zhvi
llim
in e
men
dim
it k
riti
k18
Tek
sti X
19
Mës
imi 1
M
ësim
i 2
Mës
imi 3
Inte
rpre
tim
i
Kat
egor
izim
i T
ekst
i për
mba
n fa
kte
të k
ateg
oriz
uara
. K
ëtu
shën
ohen
aq
+ s
a he
rë n
ë te
kst d
allo
hen
fakt
e të
ka
tego
rizu
ara.
+
++
++
+
++
++
++
+
++
Qar
tësi
a
Tek
sti i
shp
reh
idet
ë m
e qa
rtës
i. K
ëtu
shën
ohen
aq
+ s
a he
rë n
ë te
kst d
allo
het q
artë
si n
ë dh
ënie
n e
fakt
eve.
+
++
+
++
Pas
uria
shp
rehë
se
Tek
sti d
ëshm
on p
asur
i shp
rehë
se.
Kët
u sh
ënoh
en a
q +
sa
herë
ska
nues
i dal
lon
pasu
ri
shpr
ehës
e.
++
++
+
++
+
Ana
liza
Sht
jelli
mi i
idev
e T
ekst
i i s
htje
llon
idet
ë e
para
qitu
ra.
Kët
u sh
ënoh
en a
q +
sa
herë
në
teks
t dal
lohe
t se
idet
ë sh
tjel
lohe
n.
+
++
Arg
umen
tim
i i q
artë
T
ekst
i i p
araq
et d
uksh
ëm a
rgum
ente
t. K
ëtu
shën
ohen
aq
+ s
a he
rë n
ë te
kst d
allo
het q
ë ar
gum
enti
mi ë
shtë
i qa
rtë.
+
+
+
Arg
umen
te të
dal
lues
hme
Arg
umen
tet d
allo
jnë
nga
njër
i-tj
etri
. K
ëtu
shën
ohen
aq
+ s
a he
rë n
ë te
kst a
rgum
ente
t dal
lohe
n ng
a nj
ëri t
jetr
i. +
+
+
Vle
rësi
mi
Dal
lim
i i b
esue
shm
ëris
ë T
ekst
i mun
dëso
n da
llim
in e
be
sues
hmër
isë
së in
form
acio
neve
. K
ëtu
shën
ohen
aq
+ s
a he
rë n
ë te
kst d
allo
het s
e in
form
acio
net j
anë
të b
esue
shm
e.
Kra
hasi
mi i
arg
umen
teve
T
ekst
i lej
on k
raha
sim
in e
arg
umen
teve
. K
ëtu
shën
ohen
aq
+ s
a he
rë n
ë te
kst d
allo
het s
e ar
gum
ente
t kra
haso
hen
me
njër
a-tj
etrë
n.
++
+
++
Kon
klu
dim
i
Info
rmac
ione
të li
dhur
a T
ekst
i ofr
on in
form
acio
n m
e li
dhje
. K
ëtu
shën
ohen
aq
+ s
a he
rë n
ë te
kst d
allo
het s
e in
form
acio
net k
anë
lidhj
e m
e nj
ëra-
tjetr
ën.
++
+
++
Shp
jegi
me
alte
rnat
ive
Tek
sti m
undë
son
ndër
tim
in e
sh
pjeg
imev
e al
tern
ativ
e.
Kët
u sh
ënoh
en a
q +
sa
herë
në
teks
t dal
lohe
t se
në v
end
të n
jë s
hpje
gim
i të
vetë
m, j
epen
edh
e sh
pjeg
ime
alte
rnat
ive.
++
++
+
++
++
Pra
nia
e ko
nklu
zion
eve
Tek
sti l
ejon
të d
ilet n
ë ko
nklu
zion
e.
Kët
u sh
ënoh
en a
q +
sa
herë
në
teks
t vih
et r
e se
bëh
en
konk
luzi
one.
+
+
Sh
pje
gim
i
Shp
rehj
a e
përf
undi
mev
e T
ekst
i evi
dent
on g
jetj
et.
Kët
u sh
ënoh
en a
q +
sa
herë
në
teks
t vih
et r
e pr
ania
e
përf
undi
mev
e.
++
+
++
+
Ope
raci
onet
T
ekst
i jus
tifi
kon
oper
acio
net m
e in
form
acio
nin.
K
ëtu
shën
ohen
aq
+ s
a he
rë n
ë te
kst v
ihet
re
shpj
egim
i i
oper
acio
neve
. +
++
++
+
+
Arg
umen
tim
i i p
ërfu
ndim
eve
Tek
sti a
rgum
ento
n pë
rfun
dim
et.
Kët
u sh
ënoh
en a
q +
sa
herë
në
teks
t për
fund
imet
ar
gum
ento
hen.
+
+
18 V
ini r
e: ju
duh
et të
mer
rni s
ecili
n te
kst d
he p
ara
dhe
gjat
ë tr
ajni
mit
të b
ini d
akor
d se
në
cilin
ras
t kon
side
rohe
t që
treg
uesi
ësh
të p
reze
nt d
he n
ë ci
lin jo
. 19
Shi
h sh
tojc
ën A
.
31
Kartela e vëzhgimit për matjen e mundësive zhvilluese të aktiviteteve mësimore
Përmes kartelës së vëzhgimit janë dhënë informacione për 8 (tetë) dimensione të mendimit
kritik në klasë, përfshirjen e nxënësve dhe aktivitetet e nxënies të ndarë në intervale të
përmendura edhe më lartë. Qëllimi i përdorimit të këtij instrumenti ka qenë grumbullimi i të
dhënave për aktivizimin e mendimit kritik të nxënësve në aktivitetet mësimore. Procedura për
përdorimin e këtij instrumenti do të përshkruhet në vijim. Të dhënat e grumbulluara me këtë
instrument do të përdoren për t’u krahasuar me të dhënat e grumbulluara nëpërmjet skedës së
skanimit të teksteve dhe pyetësorit për marrjen e mendimit të mësimdhënësve.
Kjo kartelë përmban tetë dimensione, secili prej të cilëve përshkruan arritje të ndryshme të orës
së mësimit, në shkallën 1 (aspak) deri në 5 (plotësisht).
Vlerësimi në bazë të niveleve.20
Në vlerësimin përfundimtar merrni parasysh të gjitha informacionet gjatë orës mësimore për
zbulimin e dimensioneve të mendimit kritik:
Niveli 1: Mësimdhënie, orë joefektive
Karakterizohet me fare pak ose aspak prova për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve në
procesin mësimor. Në këtë orë vështirë se mund të avancojë të kuptuarit e lëndës nga ana e
nxënësve ose të zhvillojnë kapacitetin e tyre për të thelluar njohuritë në këtë fushë. Të nxënit”
pasiv. Ora mësimore është rutinore dhe joinspiruese. Nxënësit janë pranues pasivë të
informacionit nga mësimdhënësi ose teksti mësimor. Orës i mungon sensi i qëllimit dhe lidhja e
qartë me zhvillimin e koncepteve njohëse.
Niveli 2: Pjesërisht ka elemente të dimensioneve të mendimit kritik.
Mësimdhënia përmban ca elemente minimale të ZHMK, por ka probleme thelbësore në
përmbajtje, ide, bashkëpunim etj., dhe organizimi i orës mësimore nuk është i përshtatshëm për
shumë nxënës në klasë. Për shembull, përmbajtjes i mungon rëndësia ose nuk është e
përshtatshme; mësimdhënia nuk merr parasysh vështirësitë që kanë shumë nxënës me të
kuptuarit etj. Në përgjithësi, nuk pritet që kjo orë të avancojë të kuptuarit e lëndës nga nxënësit
ose të zhvillojë kapacitetin e tyre për të punuar në këtë fushë. Niveli 3: Nivel fillestar i
zhvillimit të mendimit kritik.
20Niveli 5 - Të menduarit e nivelit të lartë, pothuajse të gjithë nxënësit vazhdimisht përdorin të menduarit e nivelit të lartë. Niveli 4 - Gjatë orës, nxënësit përfshihen në të paktën një aktivitet qendror gjatë të cilit përdorin të menduarit e nivelit të lartë. Ky aktivitet zë një vend të rëndësishëm në orën e mësimit dhe shumë nxënës përdorin të menduarit e nivelit të lartë. Niveli 3 - Në pjesën më të madhe të orës nxënësit janë përfshirë në veprime rutinore që kërkojnë të menduar të nivelit të ulët. Gjatë orës bëhet të paktën një pyetje ose aktivitet, në të cilin disa nxënës përdorin të menduarit e nivelit të lartë. Niveli 2 - Përgjithësisht nxënësit përdorin të menduarit e nivelit të ulët, por në momente të caktuara përdorin edhe të menduarit e nivelit të lartë si rezultat i aktiviteteve dytësore të orës. Niveli 1 - Nxënësit përdorin vetëm të menduarit e nivelit të ulët, pra ata pranojnë informacion, recitojnë ose përsërisin, ose marrin pjesë në aktivitete rutinore dhe nuk ka aktivitete që kërkojnë të menduarit e nivelit më të lartë.
32
Mësimdhënia është e planifikuar dhe karakterizohet me elemente të praktikave efektive.
Nxënësit përfshihen në aktivitete kuptimplote, por janë ca dobësi në planifikim, implementim
ose në përmbajtjen e mësimdhënies. Për shembull, mësimdhënësi u tregon nxënësve përgjigjen
në pyetje pa u dhënë mjaft kohë që ta gjejnë vet, ose lejon atmosferë që pengon të nxënit. Në
përgjithësi, nuk ka shumë pritshmëri që kjo orë të avancojë të kuptuarit e lëndës nga nxënësit
ose të zhvillojë kapacitetin e tyre për të punuar në këtë fushë.
Niveli 4: Mësimnxënie efektive për zhvillimin e të menduarit kritik
Mësimdhënia është e planifikuar dhe përfshin shumicën e nxënësve. Nxënësit përfshihen në
aktivitete kuptimplote (p.sh. kërkim informacioni, prezantime, diskutime me njëri-tjetrin ose me
mësimdhënësin, lexim). Ora është e planifikuar mirë dhe mësimdhënësi e zbaton mirë, por
kërkohet një përshtatje e qasjeve pedagogjike nevojave dhe interesave të nxënësve. Në
përgjithësi, pritet që kjo orë të avancojë të kuptuarit e lëndës nga nxënësit ose të zhvillojë
kapacitetin e tyre për të punuar në këtë fushë.
Niveli 5: Të nxënit shembullor
Mësimdhënia është e planifikuar dhe të gjithë nxënësit përfshihen gjatë gjithë kohës në
aktivitete kuptimplote (p.sh. kërkim informacioni, prezantime, diskutime me njëri-tjetrin ose me
mësimdhënësin, lexim). Ora është e planifikuar mirë dhe mësimdhënësi e zbaton me mjeshtri,
me qasje fleksibile ndaj nevojave dhe interesave të nxënësve. Në përgjithësi, pritet shumë që
kjo orë të avancojë të kuptuarit e lëndës nga nxënësit ose të zhvillojë kapacitetin e tyre për të
punuar në këtë fushë.
Shembull: Kartelë vëzhgimi për vlerësimin e dimensioneve të zhvillimit të mendimit kritik në orën mësimore.
Nr. Dimensione të të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit. 1 2 3 4 5
2 Shpreh mendimin e tij. 1 2 3 4 5
3 Merr parasysh mendimet e të tjerëve. 1 2 3 4 5
4 Analizon vlefshmërinë e hipotezave. 1 2 3 4 5
5 Vlerëson cilësinë e të dhënave. 1 2 3 4 5
6 Paraqet ide. 1 2 3 4 5
7 Ndjek diskutimin. 1 2 3 4 5
8 Përqendrohet në çështje. 1 2 3 4 5
33
Pyetësori për vlerësimin e opinioneve të mësimdhënësve me zhmk
Ky instrument përbën një formë të përshtatur të skedës së modifikuar të bazuar në Raportin
Delphi për qëllimin e vlerësimit të opinioneve të mësimdhënësve, ku mësimdhënësve iu mor
mendimi i tyre për mundësitë që ofrojnë tekstet për zhvillimin e mendimit kritik. Këto mendime
të tyre u shtrinë në një shkallë të tipit Likert, e cila fillon me: “Nuk pajtohem kurrsesi” dhe
përfundon me “Pajtohem plotësisht”.
Të gjitha veçoritë e tjera janë të ngjashme me instrumentin e skedës, kjo për arsye se na
ndihmon të shohim dallimet dhe ngjashmëritë në mes rezultateve të skedës dhe pyetësorit, meqë
është pothuajse i njëjti instrument matës.
Operacionet për zhvillimin e mendimit kritik
Treguesit e mundësive të teksteve për zhvillimin e mendimit kritik.
Teksti X
Nuk pajtohem plotësisht
Nuk pajtohem pjesërisht
Nuk e di
Pajtohem pjesërisht
Pajtohem plotësisht
Inte
rpre
tim
i Kategorizimi Teksti përmban fakte të kategorizuara.
Qartësia Teksti i shpreh idetë me qartësi.
Pasuria shprehëse
Teksti dëshmon pasuri shprehëse.
Ana
liza
Shtjellimi i ideve Teksti i shtjellon idetë e paraqitura.
Argumentimi i qartë
Teksti i paraqet dukshëm argumentet.
Argumente të dallueshme
Argumentet dallojnë nga njëri-tjetri.
Vle
rësi
mi Dallimi i
besueshmërisë
Teksti mundëson dallimin e besueshmërisë së informacioneve.
Krahasimi i argumenteve
Teksti lejon krahasimin e argumenteve.
Kon
klud
imi
Informacione të lidhura
Teksti ofron informacion me lidhje.
Shpjegime alternative
Teksti mundëson ndërtimin e shpjegimeve alternative.
Prania e konkluzioneve
Teksti lejon të dilet në konkluzione.
Shp
jegi
mi
Shprehja e përfundimeve
Teksti evidenton gjetjet.
Operacionet Teksti justifikon operacionet me informacionin.
Argumentimi i përfundimeve
Teksti argumenton përfundimet.
34
Veçoritë metrike të instrumenteve matëse: besueshmëria dhe vlefshmëria
Realizimi i këtij studimi është bërë me lejen e Ministrisë së Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë.
Të gjitha instrumentet matëse janë ndërtuar në bazë të disa modeleve ekzistuese (të përshkruara si
më sipër) për matjen e mendimit kritik, të cilat instrumente janë modifikuar sipas interesit të
studimit tonë. Është bërë analiza për secilin instrument veç e veç për të kuptuar saktë
besueshmërinë e secilës nga objektivat e cekura më parë, dhe secili dimension i intrumentit është
analizuar për të parë ndërlidhjen midis tyre me qëllim të konstatimit të vlefshmërisë.
Kampioni dhe kampionimi
Realizimi i këtij studimi është bërë duke realizuar kombinimin e tri metodave kryesore të studimit si:
Analiza e përmbajtjeve kurrikulare (teksteve) që nxisin zhvillimin e mendimit kritik, është bërë
për 6 tekste të ndryshme nga klasa 1 – 5 si: Leximi 1 – 5, Gjuha Shqipe 1 – 5, Edukata Qytetare
3 – 5, Historia 5, Art figurativ 1 – 5 dhe Edukata Muzikore 1 – 5, gjithsej 24 tekste të ciklit
fillor. Vlerësimi i këtyre teksteve është bërë në bazë të skedës21, e cila është ndërtuar sipas
nivelit taksonomik të B. Blumit, duke i përfshirë fushat apo dimensionet e mendimit kritik dhe
treguesit për secilën fushë veç e veç (Facione, 1990).Të gjitha këto tekste të lartëpërmendura
janë vlerësuar në të gjitha njësitë mësimore (nga njësia mësimore e parë deri te e fundit) dhe në
bazë të këtij vlerësimi kemi zbuluar apo janë identifikuar përmbajtjet (faktet) kurrikulare që
nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve. Numri i teksteve të përfshira në studim ishte
gjithsej 24 tekste.
Intervistimi i mësimdhënësve - në këtë fazë janë intervistuar 336 mësimdhënës në tërë territorin
e Kosovës në të dyja mjediset urban dhe rural. Ky numër i mësimdhënësve është kushtëzuar të
përzgjidhet nga rezultatet e fazës së parë (vlerësimi i teksteve). Studimi është zhvilluar në 24
shkolla në 6 (gjashtë) rajonet e Kosovës: Prishtinë, Mitrovicë, Pejë, Prizren, Ferizaj dhe Gjilan.
Në secilin rajon kemi marrë opinionet e 56 mësimdhënësve të të dyja mjediseve urbane dhe
rurale për të parë se sa i vlerësojnë mësimdhënësit tekstet e lartëpërmendura, se përmbajtjet e
tyre nxisin zhvillimin e mendimit kritik. Këto rezultate i kemi mbledhur përmes kartelës së
vëzhgimit22 me shkallët matëse të tipit likert.
Vëzhgimi në orët mësimore - numri i orëve të vëzhguara ishte 336 për lëndët: Leximi 1 – 5,
Gjuha Shqipe 1 – 5, Edukata Qytetare 3 – 5, Historia 5, Arti figurativ 1 – 5 dhe Edukata
Muzikore 1 – 5, vëzhgimin e këtyre orëve e kemi bërë përmes kartelës së vëzhgimit23 e cila ka
paraqitur 8 (tetë) dimensione të mendimit kritik në nivele të ndryshme sipas modelit likert. Vlen
të theksohet se vëzhgimi gjatë orës mësimore është bërë sipas kësaj kohe: pas fillimit të orës 21 Shih shtojcën A në fund të studimit. 22 Shih shtojcën B në fund të studimit. 23 Shih shtojcën C në fund të studimit.
35
mësimore në min. e 10 (dhjetë) është vlerësuar nxënësi, i cili e ka marrë fjalën për çështjen e
caktuar dhe është vlerësuar për çështjen që diskutonte, me përfundimin e diskutimit mbaron edhe
vlerësimi, pastaj në min. 25 (njëzetepesë) gjithashtu vlerësohet nxënësi, i cili e ka fjalën dhe me
mbarimin e fjalës mbaron edhe vlerësimi, dhe në min. e 35 (tridhjetepesë) bëhet një vlerësim i
tillë24. Dimensionet e mendimit kritik të paraqitura në këtë kartelë vëzhgimi janë matur sipas
niveleve nga ai më i ulëti 1 deri te niveli më i lartë 5, në shkallën e tipit Likert.
24 tekstet, 336 intervistat dhe 336 orët e vëzhguara përbëjnë një kampion miks të studimit, i cili
nuk është zgjedhur me ndonjë procedurë që garanton randomizim. Ndërsa studiuesi mendon se
tekstet, intervistat dhe orët e vëzhguara mundësojnë zbulimin e fakteve tekstuale, të qasjeve
pedagogjike dhe të masës së përfshirjes së nxënësve në aktivitete mësimore që mundësojnë
zhvillimin e mendimit kritik.
Kampioni i studimit është i ndryshëm, (varësisht nga faza e studimit) kampionimi për përcaktimin e
teksteve (faza e parë) është përzgjedhur përmes kampionimit rastësor ( Fraenkel. J.R & Ëallen. N.E,
2009) për grup lëndësh nga shkencat shoqërore dhe lëndët e shkathtësive ku përfshihen: Leximi 1 –
5, Gjuha Shqipe 1 – 5, Edukata Qytetare 3 – 5, Historia 5, Art figurativ 1 – 5 dhe Edukata Muzikore
1 – 5. Fillimisht është marrë lista e lëndëve në ciklin fillor dhe jemi përcaktuar për këtë grup
lëndësh, pastaj është marrë lista e shkollave të Kosovës sipas rajoneve dhe janë përcaktuar nga 4
(katër) shkolla në secilin rajon në të dyja mjediset urban dhe rural për fazën e intervistimit dhe
vëzhgimit. Në fazën e intervistimit (faza e dytë) janë përfshirë gjithsej 336 mësimdhënës. Nga secili
rajon kemi pasur nga 56 mësimdhënës të intervistuar në të dyja mjediset (urban 28 mësimdhënës
dhe rural 28 mësimdhënës) ku në secilin mjedis kemi përfshirë nga dy shkolla me nga 14
mësimdhënës në bazë shkolle. Gjithashtu, numri i orëve të vëzhguara (faza e tretë) është 336 në të
gjithë territorin e Kosovës sipas rajoneve të theksuara më lartë, ky vëzhgim është bërë për orët e
lëndëve të lartpërmendura në bazë të kartelës së vëzhgimit.
Numri i përgjithshëm - kemi 24 tekste të vlerësuara përmes skedës, 336 intervista përmes
pyetësorit dhe 336 orë të vëzhguara përmes kartelës së vëzhgimit të tipit likert.
Karakteti i të dhënave, grumbullimi dhe analiza e tyre
Nga pikëpamja e karakterit të dhënat e këtij studimi do të jenë mikse:
Të dhënat që do të grumbullohen me skedën për skanimin e 24 teksteve do të jenë numerike.
Numrat do të shprehin sasinë e fakteve të gjetura në secilin tekst. Këto fakte do të jenë mundësi
që tekstet i përmbajnë dhe i ofrojnë për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
24Në rastet kur në minutën e 10, të 25 apo 35 është duke diskutuar mësimdhënësi, në këto raste është vlerësuar nxënësi i cili merr fjalën pas përfundimit të diskutimit nga ana e mësimdhënësit.
36
Të dhënat që do të grumbullohen me anë të kartelës së vëzhgimit do të jenë gjithashtu
numerike. Numrat do të shprehin sasinë e operacioneve që nxënësit do të dëshmojnë se janë në
gjendje t’i kryejnë përgjatë 336 orëve mësimore të zhvilluara.
Të dhënat që do të grumbullohen me anë të intervistës do të jenë edhe ato numerike. Numrat do
të shprehin nivelet e përgjigjeve dakordësuese të mësuesve në një shkallë të tipit Likert që është
një version i modifikuar i skedës për skanimin e teksteve.
Duke buruar nga analiza e përmbajtjes, nga intervistimi i mësuesve dhe pjesa tjetër nga
vëzhgimet e orëve mësimore, këto të dhëna do të grumbullohen jo vetëm nëpërmjet
instrumenteve të ndryshme, por edhe me organizime të ndryshme.
Në lidhje me analizën e të dhënave të grumbulluara përgjatë studimit do të përdoren analizat e
njohura të statistikës deskriptive, paraqitje të dhënash absolute, frekuencash, mesatarja, moda,
mediana, deviacioni standard.
Përgjithësisht vlen të theksohet se ky studim u zhvillua ashtu siç u planifikua duke respektuar
aspektet ligjore dhe etikën e hulumtimeve shkencore në Kosovë.
Duke qenë se struktura se studimit është sasiore, për kryerjen e analizave janë përdorur metodat
statistikore. Fillimisht, mbas mbledhjes së të dhënave është realizuar kodimi i tyre dhe më pas është
ndërtuar baza e të dhënave. Ashtu siç u tha më sipër, fillimisht u analizua besueshmëria e
pyetësorëve dhe më pas u testua normaliteti dhe homogjeni teti i shpërndarjes së të dhënave.
Për të bërë krahasimin e mesatareve midis nivelit të zhvillimit të mendimit kritik, është përdorur
tabelë e veçantë për të bërë këtë krahasimin midis tri metodave studimore: rezultateve nga vlerësimi
i teksteve, nga intervista dhe nga vëzhgimi. Ndërlidhja midis këtyre rezultateve orienton studimin
drejt konkluzioneve dhe rekomandimeve standard për hartuesit e kurrikulave.
Përmbledhje e kapitullit
Në këtë kapitull është pasqyruar aspekti metodologjik i punës hulumtuese. Fillimisht janë dhënë
informacione për veçorit e kampionit dhe kampionimit, pastaj kemi dhënë përshkrimet për
secilin instrument studimi me anë të së cilëve kemi mbledhur të dhënat e duhura për këtë
hulumtim. Është bërë testimi i pyetësorëve për të parë vlefshmërinë dhe besueshmërinë e këtyre
instrumenteve (pilot). Në mënyrë specifike është bërë përshkrimi i dizajni mit të studimit, dhe
janë sqaruar procedurat për mbledhjen dhe përpunimin e të dhënave.
37
KAPITULLI IV:
Rezultatet e studimit
A. Rezultatet nga studimi i fakteve tekstuale për zhvillimin e mendimit kritik
Tabela 1 Analiza specifike për mundësitë e tekstit, leximi nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP
Leximi I 3 6 5 8 3 4 4 4 4 1 6 2 5 5
Leximi II 10 19 12 13 18 15 16 14 16 5 12 13 13 10
Leximi III 18 15 24 16 14 9 17 10 14 6 12 14 16 19
Leximi IV 36 49 44 63 52 43 34 43 40 39 41 40 36 36
Leximi V 41 42 45 40 47 39 34 49 35 34 34 32 35 30
Mesatarja 21.6 26.2 26 28 26.8 22 21 24 21.8 17 21 20.2 21 20
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstin Leximi 1 - 5
Për dimensionin interpretimi në tekstin Leximi 1-5 janë vlerësuar 21.6 mundësi për ZHMK në
kategorizimin.
Ju kujtojmë se kategorizimi është tërësia e përpjekjeve që autori i tekstit ka bërë për të grupuar
informacionet e lëndës me secilën prej njësive të saj mësimore. Gjithashtu, në dimensionin e
interpretimit në këtë tekst janë vlerësuar me 26.2 mundësi për ZHMK operacionin e qartësisë.
Ndërsa për operacionin e pasurisë shprehëse është vlerësuar me 26 mundësi për ZHMK në
tekstin Leximi 1-5.
Dimensioni analiza në këtë tekst është vlerësuar me 28 mundësi për ZHMK në shtjellimin e
ideve, ndërsa 26.8 mundësi vlerësohen për paraqitjen e dukshme të argumenteve dhe 22
mundësi për ZHMK në operacionet e dallueshmërisë së argumenteve që autori ka përdorur për
secilën njësi mësimore.
Për dimensionin vlerësimi në tekstin Leximi klasa 1-5, operacioni i besueshmërisë së informacionit
është vlerësuar me 21 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve, dhe krahasimi i
argumenteve është vlerësuar me 24 mundësi për ZHMK, ku autori ka grupuar nga secila njësi
mësimore në këto tekste.
Për dimensionin konkludimi në tekstin Leximi 1-5 janë vlerësuar me 21.8 mundësi që teksti
ofron në operacionin e lidhjes së informacioneve për ZHMK, ndërsa 17 mundësi vlerësohen për
operacionin e shpjegimeve alternative dhe 21 mundësi për praninë e konkluzioneve.
38
Dimensioni shpjegimi në tekstin Leximi 1-5 është vlerësuar me 20.2 mundësi për ZHMK në
operacionin e evitimit të gjetjeve, ndërsa për operacionin e justifikimit të informacioneve 21
mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik dhe në operacionin argumentimi i përfundimeve
është vlerësuar 20 mundësi që nxisin ZHMK.
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstin Leximi 1 - 5
Nga pesë tekstet Leximi 1-5 ku operacioni konkretizimi shfaqet më i lartë është teksti Leximi
klasa 5 (vlera 41) pastaj tekstet e klasave: 4, 3, 2 dhe 1.
Gjithashtu për pesë tekstet leximi 1 – 5 ku operacioni i qartësisë jep më shumë mundësi për
ZHMK vlerësohet teksti i klasës 4 (vlera 49) pastaj tekstet e klasave: 5, 2, 3 dhe 1. Ndërsa për
operacionin e pasurisë shprehëse paraqitet vlerësimi më i lartë është në tekstin Leximi 1 – 5,
teksti i klasës 5 (vlera 45) pas tij vijnë: tekstet e klasave: 4, 3, 2, dhe 1.
Ndërsa paraqitja e argumenteve është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin: 4 (vlera 52)
pastaj tekstet e klasave: 5, 2, 3 dhe 1. Gjithashtu operacioni për ZHMK argumentet dallojnë
njëri nga tjetri në nivelin më të lartë është vlerësuar teksti Leximi: 4 (vlera 43) pastaj tekstet e
klasave: 5, 2, 3 dhe 1. Dallimi i besueshmërisë së informacioneve mundësitë më të mëdha për
ZHMK i gjejmë në tekstin Leximi i klasave 4 dhe 5 me pikë të barabarta (vlera 34), pastaj
tekstet Leximi: 3, 2 dhe 1.
Krahasimi i argumenteve në tekstet Leximi 1 – 5 është vlerësuar me mundësi më shumë në
tekstin e klasës 5 (vlera 49) pastaj tekstet e klasave: 4, 2, 3 dhe 1. Ndërsa operacioni i lidhjes së
informacionit është vlerësuar në tekstin Leximi: 4 (vlera 40) pastaj tekstet e klasave: 5, 2, 3 dhe
1. Operacioni se teksti ofron shpjegime alternative vlerësimin më të lart e gjejmë në tekstin
Leximi 4 (vlera 39) pastaj tekstet e klasave: 5, 3, 2dhe 1. Prania e konkluzioneve në tekstin
Leximi 1-5 është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin Leximi 4 (vlera 41) pastaj Leximi:
5, 2 dhe 3 me pikë të barabarta dhe 1. Teksti evidenton gjetjet apo shprehja e përfundimeve
shfaqet me mundësi më shumë për ZHMK në tekstin Leximi klasa: 4 (vlera 40) pastaj tekstet e
klasave 5, 3, 2 dhe 1. Teksti justifikon operacionet me informacionet është vlerësuar në nivelin
më të lart në tekstin e Leximi klasa: 4 (vlera 36) pastaj tekstet e klasave: 5, 3,2 dhe 1. Gjithashtu
argumentimi i përfundimeve në tekstin e leximit është vlerësuar lartë në tekstin e klasës 4 (vlera
36) pastaj në tekstet e klasave 5, 3, 2 dhe 1.
39
Tabela 2. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit Leximi nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K + Q + PSH SHI + AQ + AD DB + KA IL + SHA + PK SHP + JO + AP Leximi I 14 15 8 11 12 Leximi II 41 46 30 33 36 Leximi III 57 39 27 32 49 Leximi IV 129 158 77 120 112 Leximi V 128 126 83 103 97 Mesatarja 73.8 76.8 45 59.8 61.2
Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstin Leximi 1 – 5
Analiza e të dhënave për paraqitjen e dimensionit të interpretimit në tekstet Leximi 1 – 5 na
tregon se ky tekst (1- 5) mesatarisht është vlerësuar me 73.8 mundësi për ZHMK nga 129
maksimalja. Dimensioni i analizës në këtë tekst 1-5 paraqet 76.8 mundësi për ZHMK të
nxënësve. Të dhënat e paraqitura për dimensionin e vlerësimit na tregojnë se ky tekst (1-5)
është vlerësuar me 45 mundësi tekstuale që nxisin ZHMK në dimensionin e vlerësimit. Në
dimensionin e konkludimit është vlerësuar me 59.8 mundësi. Dhe dimensioni shpjegimi
vlerësohet me 61.2 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensionit interpretimi25 rezulton se teksti i Leximit 4
(vlera 129) paraqitet si teksti më i vlerësuar krahasuar me katër tekstet tjera. Pas tij vijnë: Leximi 5
(vlera 128) Leximi 3 (vlera 57) Leximi 2 (vlera41) dhe Leximi 1 (vlera 14). Pas vlerësimit të
dimensionit të analizës26 teksti më i vlerësuar është Leximi 4 (vlera 158). Pas tij vijnë: Leximi 5 (vlera
126) Leximi 2 (vlera 46) Leximi 3 (vlera 39) dhe Leximi 1 (vlera 15). Nga krahasimi i vlerave në
dimensionin e vlerësimit27 rezulton se teksti Leximi 5 (vlera 83) paraqitet si teksti më i vlerësuar
krahasuar me tekstet tjera. Pas tij vijnë: Leximi 4 (vlera 77) Leximi 2 (vlera 30) Leximi 3 (vlera 27)
dhe Leximi 1 (vlera 8). Rezultatet e dimensionit të konkludimit28 tregojnë se teksti më i vlerësuar në
këtë dimension është Leximi 4 (vlera 120) Pas tij vijnë: Leximi 5 (vlera 103) Leximi 2 (vlera 33)
Leximi 3 (vlera 32) dhe Leximi 1 (vlera 11). Nga krahasimi i vlerave në dimensionin shpjegimi29
teksti më i vlerësuar është Leximi 4 (vlera 112) pas tij vijnë: Leximi 5 (vlera 97) Leximi 3 (vlera 49)
Leximi 2 (vlera 36) dhe Leximi 1 (vlera 12).
25 Interpretimi në kontekstin e këtij studimi konsiderohet mundësia që teksti t’u ofroj përdoruesve këto operacione: kategorizimin, qartësinë dhe pasurinë shprehëse. 26 Analiza, nënkupton mundësitë për shtjellimin e idesë së paraqitur, paraqitjen e argumenteve, dallimin e argumenteve. 27 Vlerësimi, në këtë studim ka të bëjë me mundësinë që teksti ofron në dallimin e besueshmërisë së informacioneve dhe lejon krahasimin e argumenteve. 28 Konkludimi konsiderohet mundësia që teksti të ofron informacion me lidhje, të mundëson ndërtimin e shpjegimeve alternative dhe lejon të dilet në konkluzione. 29 Shpjegimi nënkupton mundësinë që teksti të evidenton gjetjet, justifikon operacionet me informacionin, dhe të argumenton përfundimet.
40
Tabela 3. Analiza specifike për mundësitë e tekstit gjuha shqipe nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP
Gjuha shqipe I 15 11 14 12 14 15 9 15 14 7 13 16 15 14
Gjuha shqipe II 13 19 21 21 15 16 19 17 19 19 18 18 19 19
Gjuha shqipe III 23 20 30 27 37 31 29 29 27 19 31 32 31 33
Gjuha shqipe IV 9 12 19 15 15 17 17 17 12 11 12 10 14 17
Gjuha shqipe V 12 13 28 16 21 15 25 15 22 10 22 21 24 21
Mesatarja 14.4 15 22.4 18.2 20.4 18.8 19.8 18.6 18.8 13.2 19.2 19.4 20.6 20.8
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tesktet Gjuhë shqipe 1 – 5
Për dimensionin interpretimin në tekstin Gjuha shqipe 1-5 janë vlerësuar 14.4 mundësi për
ZHMK në kategorizimin.
Ju kujtojmë se kategorizimi është tërësia e argumenteve që autori i tekstit ka bërë për të grupuar
informacionet e lëndës me secilën prej njësive të saj mësimore. Gjithashtu, në dimensionin e
interpretimit në këtë tekst janë vlerësuar me 15 mundësi për ZHMK operacionin e qartësisë.
Ndërsa për operacionin i pasurisë shprehëse është vlerësuar me 22.4 mundësi për ZHMK në
tekstin Gjuha shqipe 1-5.
Dimensioni analiza në këtë tekst është vlerësuar me 18.2 mundësi për ZHMK në shtjellimin e
ideve. Ndërsa 20.4 mundësi vlerësohen për paraqitjen e dukshme të argumenteve dhe 18.8
mundësi për ZHMK në operacionet e dallueshmërisë së argumenteve, që autori ka përdorur për
secilën njësi mësimore. Gjithashtu, këto pikë shënojnë një nivel mbi mesatar të operacioneve të
analizës për ZHMK.
Për dimensionin vlerësimi në tekstin Gjuha shqipe klasa 1-5, operacioni i besueshmërisë së
informacionit është vlerësuar me 19.8 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të
nxënësve, dhe krahasimi i argumenteve është vlerësuar me 18.6 mundësi për ZHMK ku autori
ka grupuar nga secila njësi mësimore në këto tekste.
Për dimensionin konkludimi në tekstin Gjuha shqipe 1-5 janë vlerësuar me 18.8 mundësi që teksti
ofron në operacionin e lidhjes së informacioneve për ZHMK. Ndërsa 13.2 mundësi vlerësohen për
operacionin e shpjegimeve alternative dhe 19.4 mundësi për pranin e konkluzioneve.
Dimensioni shpjegimi në tekstin gjuha shqipe 1 -5 është vlerësuar me 19.4 mundësi për ZHMK
në operacionin e evitimit të gjetjeve, ndërsa për operacionin e justifikimit të informacioneve 20.6
mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik dhe në operacionin argumentimi i përfundimeve
është vlerësuar 20.8 mundësi që nxisin ZHMK.
41
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5
Nga pesë tekstet gjuha shqipe 1-5 ku operacioni konkretizimi shfaqet më i lartë janë teksti gjuha
shqipe klasa 3 (vlera 23) pastaj tekstet e klasave: 1, 2, 5 dhe 4.
Gjithashtu për pesë tekstet Gjuha shqipe 1-5 ku operacioni i qartësisë jep më shumë mundësi
për ZHMK vlerësohet teksti i klasës 3 (vlera 20) pastaj tekstet e klasave: 2, 5, 4 dhe 1. Ndërsa
për operacionin e pasurisë shprehëse ku paraqitet vlerësimi më i lartë është në tekstin Gjuha
shqipe 1 – 5, teksti i klasës 3 (vlera 30) dhe pas tij vijnë: tekstet e klasave: 5, 2, 4 dhe 1.
Në dimensionin analiza nga pesë tekstet Gjuha shqipe 1-5 operacioni i shtjellimit të idesë është
vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin e klasës 3 (vlera 27) pastaj klasa: 2, 5, 4 dhe 1. Ndërsa
paraqitja e argumenteve është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin: 3 (vlera 37) pastaj
tekstet e klasave: 5, 4 dhe 2 me vlera të barabarta (15) dhe 1. Gjithashtu, operacioni për ZHMK
argumentet dallojnë njëri nga tjetri në nivelin më të lartë ku është vlerësuar teksti Gjuha shqipe:
3 (vlera 31) pastaj tekstet e klasave: 4, 2, 5 dhe 1. Dallimi i besueshmërisë së informacioneve
mundësitë më të mëdha për ZHMK i gjejmë në tekstin Gjuha shqipe klasa: 3 (vlera 29) pastaj
teksti Gjuha shqipe klasa 5, 4, 2, dhe 1.
Krahasimi i argumenteve në tekstet gjuha shqipe 1- 5 është vlerësuar me mundësi më shumë në
tekstin e klasës së 3-të (vlera 29) pastaj tekstet e klasave: 4 dhe 2 me vlera të barabarta (17) dhe
Gjuha shqipe 1 dhe 5 po ashtu me vlera të barabarta (15). Ndërsa operacioni i lidhjes së
informacionit është vlerësuar në tekstin Gjuha shqipe: 3 (vlera 27) pastaj tekstet e klasave: 5, 2,
1 dhe 4. Operacioni se teksti ofron shpjegime alternative vlerësimin më të lartë e gjejmë në
tekstin Gjuha shqipe 2 dhe 3 të cilët janë vlerësuar më pikë të barabarta (vlera 19) pastaj tekstet
e klasave: 4, 5 dhe 1. Prania e konkluzioneve në tekstin Gjuha shqipe 1-5 është vlerësuar në
nivelin më të lartë në tekstin Gjuha shqipe 3 (vlera 31) 5, 2, 1 dhe 4. Teksti evidenton gjetjet
apo shprehja e përfundimeve shfaqet me mundësi më shumë për ZHMK në tekstin Gjuha
shqipe klasa: 3 (vlera 32) pastaj tekstet e klasave 5, 2, 1 dhe 4. Teksti justifikon operacionet me
informacionet dhe është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin e Gjuha shqipe klasa: 3 (vlera
31) pastaj tekstet e klasave: 5, 2, 1 dhe 4. Gjithashtu, argumentimi i përfundimeve në tekstin e
Gjuhës shqipe është vlerësuar lart në tekstin e klasës 3 (vlera 33) pastaj në tekstet e klasave 5, 2,
4 dhe 1.
42
Tabela 4. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit gjuha shqipe nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K + Q + PSH SHI + AQ + AD DB + KA IL + SHA + PK SHP + JO + AP
Gjuha shqipe I 40 41 24 34 45
Gjuha shqipe II 53 52 36 56 56
Gjuha shqipe III 73 95 58 77 96
Gjuha shqipe IV 40 47 34 35 41
Gjuha shqipe V 53 52 40 54 66
Mesatarja 51.8 57.4 38.4 51.2 60.8
Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5 Analiza e të dhënave për paraqitjen e dimensionit të interpretimit në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5
na tregon se ky tekst (1- 5) mesatarisht është vlerësuar me 51.8 mundësi për ZHMK nga 73
maksimalja. Dimensioni i analizës në këtë tekst 1-5 paraqet 57.4 mundësi për ZHMK të
nxënësve. Të dhënat e paraqitura për dimensionin e vlerësimit na tregojnë se ky tekst (1-5)
është vlerësuar me 38.4 mundësi tekstuale që nxisin ZHMK në dimensionin e vlerësimit. Në
dimensionin e konkludimit është vlerësuar me 51.2 mundësi. Dhe dimensioni shpjegimi
vlerësohet me 60.8 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensionit interpretimi30 rezulton se teksti i Gjuha shqipe
3 (vlera 73) paraqitet si teksti më i vlerësuar krahasuar me katër tekstet e tjera. Pas tij vijnë: gjuha
shqipe 2 dhe 3 me pikë barabarta (53) dhe gjuha shqipe 1 dhe 4 po ashtu me pikë të barabarta për
ZHMK (vlera 40). Pas vlerësimit të dimensionit të analizës31 teksti më i vlerësuar është gjuha
shqipe 3 (vlera 95). Pas tij vijnë: gjuha shqipe: 2 dhe 5 me pikë të barabarta (vlera 52) pastaj gjuha
shqipe 4 dhe 1. Nga krahasimi i vlerave në dimensionin e vlerësimit32 rezulton se teksti Gjuha
shqipe 3 (vlera 58) paraqitet si teksti më i vlerësuar krahasuar me tekstet e tjera. Pas tij vijnë: Gjuha
shqipe 5, 2, 4 dhe 1. Rezultatet e dimensionit të konkludimit33 tregojnë se teksti më i vlerësuar në
këtë dimension është Gjuha shqipe 3 (vlera 77) Pas tij vijnë: Gjuha shqipe: 2, 5, 4 dhe 1. Nga
krahasimi i vlerave në dimensionin shpjegimi34 teksti më i vlerësuar është Gjuha shqipe 3 (vlera 96)
pas tij vijnë Gjuha shqipe: 5, 2, 1 dhe 4.
30 Interpretimi në kontekstin e këtij studimi konsiderohet mundësia që teksti t’u ofroj përdoruesve këto operacione: kategorizimin, qatësinë dhe pasurinë shprehëse. 31 Analiza, nënkupton mundësitë për shtjellimin e idesë së paraqitur, paraqitjen e argumenteve, dallimin e argumenteve. 32 Vlerësimi, në këtë studim ka të bëjë me mundësinë që teksti ofron në dallimin e besueshmërisë së informacioneve dhe lejon krahasimin e argumenteve. 33 Konkludim, konsiderohet mundësia që teksti të ofron informacion me lidhje, të mundëson ndërtimin e shpjegimeve alternative, dhe lejon të dilet në konkluzione. 34 Shpjegimi nënkupton mundësinë që teksti evidenton gjetjet, justifikon operacionet me informacionin dhe të argumenton përfundimet.
43
Tabela 5. Analiza specifike për mundësitë e tekstit historia nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP
Historia V 29 28 30 29 23 18 19 10 28 5 26 30 4 30
Mesatarja 29 28 30 29 23 18 19 10 28 5 26 30 4 30
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstin Historia 5
Për dimensionin interpretimin në tekstin Histori klasa e 5-të janë vlerësuar 29 mundësi për
ZHMK në kategorizimin. Në dimensionin e interpretimit në këtë tekst janë vlerësuar me 28
mundësi për ZHMK operacionin e qartësisë. Ndërsa për operacionin i pasurisë shprehëse është
vlerësuar me 30 mundësi për ZHMK në tekstin Histori 5.
Dimensioni analiza në këtë tekst është vlerësuar me 29 mundësi për ZHMK në shtjellimin e
ideve, ndërsa 23 mundësi vlerësohen për paraqitjen e dukshme të argumenteve dhe 18 mundësi
për ZHMK në operacionet e dallueshmërisë së argumenteve që autori ka përdorur për secilën
njësi mësimore.
Për dimensionin vlerësimi në tekstin Histori 5, operacioni i besueshmërisë së informacionit
është vlerësuar me 19 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve, dhe
krahasimi i argumenteve është vlerësuar me 10 mundësi për ZHMK ku autori ka grupuar nga
secila njësi mësimore në këto tekste.
Për dimensionin konkludimi në tekstin historia 5 janë vlerësuar me 28 mundësi që teksti ofron
në operacionin e lidhjes së informacioneve për ZHMK, ndërsa 5 mundësi vlerësohen për
operacionin e shpjegimeve alternative dhe 26 mundësi për praninë e konkluzioneve.
Dimensioni shpjegimi në tekstin Histori 5 është vlerësuar me 30 mundësi për ZHMK në
operacionin e evitimit të gjetjeve, ndërsa për operacionin e justifikimit të informacioneve 4 mundësi
që nxisin zhvillimin e mendimit kritik dhe në operacionin argumentimi i përfundimeve është
vlerësuar 30 mundësi që nxisin ZHMK.
Tabela 6. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit historia nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K + Q + PSH SHI + AQ + AD DB + KA IL + SHA + PK SHP + JO + AP
Historia V 87 70 29 59 64
Mesatarja 87 70 29 59 64
44
Rezultatet për operacionet e zhvillimit të mendimit kritik në tekstin Historia 5
Analiza e të dhënave për paraqitjen e dimensionit të interpretimit në tekstin Histori 5 na tregon
se ky tekst është vlerësuar me 87 mundësi për ZHMK. Dimensioni i analizës në këtë tekst
Historia 5 paraqet 70 mundësi për ZHMK të nxënësve. Të dhënat e paraqitura për dimensionin
e vlerësimit na tregojnë se ky tekst është vlerësuar me 29 mundësi tekstuale që nxisin ZHMK në
dimensionin e vlerësimit. Në dimensionin e konkludimit është vlerësuar me 59 mundësi. Dhe
dimensioni shpjegimi vlerësohet me 64 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të
nxënësve.
Tabela 7. Analiza specifike për mundësitë e tekstit Edukata qytetare nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Edukata qytetare III
18 27 12 26 34 41 23 33 24 20 24 26 23 23
Edukata qytetare IV
26 30 23 30 22 26 31 27 31 17 37 38 36 34
Edukata qytetare V
17 18 18 22 21 22 24 23 28 27 29 29 29 29
Mesatarja 20.3 25 17.6 26 19 29.6 26 27.6 27.6 21.3 30 31 29.3 28.6
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet edukata qytetare 3 – 5
Për dimensionin interpretimin në tekstin Edukata qytetare 3-5 janë vlerësuar 20.3 mundësi për
ZHMK në kategorizimin.
Ju kujtojmë se kategorizimi është tërësia e argumenteve që autori i tekstit ka bërë për të grupuar
informacionet e lëndës në secilën prej njësive të saj mësimore. Gjithashtu, në dimensionin e
interpretimit në këtë tekst janë vlerësuar me 25 mundësi për ZHMK operacionin e qartësisë.
Ndërsa për operacionin i pasurisë shprehëse është vlerësuar me 17.6 mundësi për ZHMK në
tekstin Edukata qytetare 3 -5.
Dimensioni analiza në këtë tekst është vlerësuar me 26 mundësi për ZHMK në shtjellimin e
ideve, ndërsa 19 mundësi vlerësohen për paraqitjen e dukshme të argumenteve dhe 29.6
mundësi për ZHMK në operacionet e dallueshmërisë së argumenteve që autori ka përdorur për
secilën njësi mësimore.
Për dimensionin vlerësimi në tekstin Edukata qytetare klasa 3-5, operacioni i besueshmërisë së
informacionit është vlerësuar me 26 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të
nxënësve, dhe krahasimi i argumenteve është vlerësuar me 27.6 mundësi për ZHMK ku autori
ka grupuar nga secila njësi mësimore në këto tekste.
45
Për dimensionin konkludimi në tekstin Edukata qytetare 3- 5 janë vlerësuar me 27.6 mundësi që
teksti ofron në operacionin e lidhjes së informacioneve për ZHMK, ndërsa 21.3 mundësi
vlerësohen për operacionin e shpjegimeve alternative dhe 30 mundësi për praninë e
konkluzioneve.
Dimensioni shpjegimi në tekstin Edukata qytetare 3 -5 është vlerësuar me 31 mundësi për
ZHMK në operacionin e evitimit të gjetjeve, ndërsa për operacionin e justifikimit të
informacioneve 29.3 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik dhe në operacionin
argumentimi i përfundimeve është vlerësuar 28.6 mundësi që nxisin ZHMK.
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet edukata qytetare 3 – 5
Nga të pesë tekstet e Edukatës qytetare 3-5 ku operacioni konkretizimi shfaqet më i lartë është
teksti edukata qytetare klasa 4 (vlera 26) pastaj tekstet e klasave: 3 dhe 5.
Gjithashtu për pesë tekstet Edukata qytetare 3-5 ku operacioni i qartësisë jep më shumë mundësi
për ZHMK vlerësohet teksti i klasës 4 (vlera 30) pastaj tekstet e klasave: 3 dhe 5. Ndërsa për
operacionin e pasurisë shprehëse paraqitet vlerësimi më i lartë i cili është në tekstin Edukata
qytetare 3 – 5, teksti i klasës 4 (vlera 23) pas tij vijnë: tekstet e klasave: 5 dhe 3.
Në dimensionin analiza nga pesë tekstet Edukata qytetare 3 – 5 operacioni i shtjellimit të idesë
është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin e klasës 4 (vlera 30) pastaj klasa: 3 dhe 5.
Ndërsa paraqitja e argumenteve është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin: 3 (vlera 34) pastaj
tekstet e klasave: 4 dhe 5. Gjithashtu, operacioni për ZHMK argumentet dallojnë njëri nga tjetri në
nivelin më të lartë është vlerësuar teksti Edukata qytetare: 3 (vlera 41) pastaj tekstet e klasave: 4 dhe
5. Dallimi i besueshmërisë së informacioneve mundësitë më të mëdha për ZHMK i gjejmë në
tekstin Edukata qytetare klasa: 4 (vlera 31) pastaj teksti Edukata qytetare klasa 5 dhe 3.
Krahasimi i argumenteve në tekstet Edukata qytetare 3 – 5 është vlerësuar me mundësi më
shumë në tekstin e klasës 3 (vlera 33) pastaj tekstet e klasave: 4 dhe 5.
Ndërsa operacioni i lidhjes së informacionit është vlerësuar në tekstin Edukata qytetare: 4 (vlera 31)
pastaj tekstet e klasave: 5 dhe 3. Operacioni se teksti ofron shpjegime alternative vlerësimin më të
lartë e gjejmë në tekstin Edukata qytetare 5 (vlera 27) pastaj tekstet e klasave: 3 dhe 4. Prania e
konkluzioneve në tekstin Edukata qytetare 3-5 është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin
Edukata qytetare 4 (vlera 37). Pas tij vijnë Edukata qytetare klasa: 5 dhe 3. Teksti evidenton gjetjet
apo shprehja e përfundimeve shfaqet me mundësi më shumë për ZHMK në tekstin Edukata qytetare
klasa: 4 (vlera 38) pastaj tekstet e klasave: 5 dhe 3. Teksti justifikon operacionet me informacionet
është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin e Edukatës qytetare klasa: 4 (vlera 36) pastaj tekstet
e klasave: 5 dhe 3. Gjithashtu argumentimi i përfundimeve të tekstin e Edukata qytetare është
vlerësuar lartë në tekstin e klasës 4 (vlera 34) pastaj në tekstet e klasave 5 dhe 3.
46
Tabela 8. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit Edukata qytetare nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
. Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K + Q + PSH SHI + AQ + AD DB + KA IL + SHA + PK SHP + JO + AP
Edukata qytetare III 57 101 56 68 72
Edukata qytetare IV 79 78 58 85 108
Edukata qytetare V 53 65 47 84 87
Mesatarja 63 81.3 53.6 79 89
Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstet Edukata qytetare 3 – 5 Analiza e të dhënave për paraqitjen e dimensionit të interpretimit në tekstin edukata qytetare 3
– 5 na tregon se ky tekst (3- 5) mesatarisht është vlerësuar me 63 mundësi për ZHMK nga 79
maksimalja. Dimensioni i analizës në këtë tekst 3-5 paraqet 81.3 mundësi për ZHMK të
nxënësve. Të dhënat e paraqitura për dimensionin e vlerësimit na tregojnë se ky tekst (3-5)
është vlerësuar me 53.6 mundësi tekstuale që nxisin ZHMK në dimensionin e vlerësimit. Në
dimensioni e konkludimit është vlerësuar me 79 mundësi. Dhe dimensioni shpjegimi vlerësohet
me 89 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensionit interpretimi35 rezulton se teksti i Edukatës
qytetare 4 (vlera 79) paraqitet si teksti më i vlerësuar krahasuar me katër tekstet tjera. Pas tij vijnë:
Edukata qytetare 3 (vlera 57) Edukata qytetare 5 (vlera 53). Pas vlerësimit të dimensionit të
analizës36 teksti më i vlerësuar është Edukata qytetare 3 (vlera 101). Pas tij vijnë: Edukata qytetare 4
(vlera 78) Edukata qytetare 5 (vlera 65). Nga krahasimi i vlerave në dimensionin e vlerësimit37
rezulton se teksti Edukata qytetare 4 (vlera 58) paraqitet si teksti më i vlerësuar krahasuar me tekstet
tjera. Pas tij vijnë: Edukata qytetare: 3 dhe 5. Rezultatet e dimensionit të konkludimit38 tregojnë se
teksti më i vlerësuar në këtë dimension është Edukata qytetare 4 (vlera 85). Pas tij vijnë: Edukata
qytetare: 5 (vlera 84) Edukata qytetare 3 (vlera 68). Nga krahasimi i vlerave në dimensionin
shpjegimi39 teksti më i vlerësuar është Edukata qytetare 4 (vlera 108) pas tij vijnë: Edukata qytetare
5 (vlera 87) Edukata qytetare 3 (vlera 72).
35 Interpretimi në kontekstin e këtij studimi konsiderohet mundësia që teksti t’u ofroj përdoruesve këto operacione: kategorizimin, qartësinë dhe pasurinë shprehëse. 36 Analiza, nënkupton mundësitë për shtjellimin e idesë së paraqitur, paraqitjen e argumenteve, dallimin e argumenteve. 37 Vlerësimi, në këtë studim ka të bëjë me mundësinë që teksti ofron në dallimin e besueshmërisë së informacioneve dhe lejon krahasimin e argumenteve. 38 Konkludim, konsiderohet mundësia që teksti të ofron informacion me lidhje, të mundëson ndërtimin e shpjegimeve alternative dhe lejon të dilet në konkluzione. 39 Shpjegimi nënkupton mundësinë që teksti të evidentoj gjetjet, justifikon operacionet me informacionin dhe të argumenton përfundimet.
47
Tabela 9. Analiza specifike për mundësitë e teksteve Edukata muzikore nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Edukata muzikore I
5 9 13 10 9 4 12 3 11 5 12 13 13 10
Edukata muzikore II
8 8 9 11 16 8 14 7 14 8 14 5 15 18
Edukata muzikore III
7 12 8 12 12 8 12 8 9 10 11 12 11 11
Edukata muzikore IV
9 13 13 13 19 12 13 13 15 14 13 14 14 14
Edukata muzikore V
6 14 11 12 10 6 13 4 11 7 14 9 12 14
Mesatarja 7 11.2 10.8 11.6 13.2 7.6 12.8 7 12 8.8 12.8 10.6 13 13.4
Rezultatet për dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 – 5 Për dimensionin interpretimin në tekstin Edukata muzikore 1-5 janë vlerësuar 7 mundësi për
ZHMK në kategorizimin.
Në dimensionin e interpretimit në këtë tekst janë vlerësuar me 11.2 mundësi për ZHMK
operacionin e qartësisë. Ndërsa për operacionin i pasurisë shprehëse është vlerësuar me 10.8
mundësi për ZHMK në tekstin Art figurativ 1 -5.
Dimensioni analiza në këtë tekst është vlerësuar me 11.6 mundësi për ZHMK në shtjellimin e
ideve, ndërsa 13.2 mundësi vlerësohen për paraqitjen e dukshme të argumenteve dhe 7.2
mundësi për ZHMK në operacionet e dallueshmërisë së argumenteve që autori ka përdorur për
secilën njësi mësimore.
Për dimensionin vlerësimi në tekstin Edukata muzikore klasa 1-5, operacioni i besueshmërisë së
informacionit është vlerësuar me 12.8 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të
nxënësve, dhe krahasimi i argumenteve është vlerësuar me 7 mundësi për ZHMK ku autori ka
grupuar nga secila njësi mësimore në këto tekste.
Për dimensionin konkludimi në tekstin Edukata muzikore 1- 5 janë vlerësuar me 12 mundësi që teksti
ofron në operacionin e lidhjes së informacioneve për ZHMK. Ndërsa 8.8 mundësi vlerësohen për
operacionin e shpjegimeve alternative dhe 12.8 mundësi për praninë e konkluzioneve.
Dimensioni shpjegimi në tekstin Edukata muzikore 1-5 është vlerësuar me 10.6 mundësi për
ZHMK në operacionin e evitimit të gjetjeve, ndërsa për operacionin e justifikimit të
informacioneve 13 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik dhe në operacionin
argumentimi i përfundimeve është vlerësuar 13.4 mundësi që nxisin ZHMK.
48
Rezultatet për operacionet e zhvillimit të mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 – 5 Nga pesë tekstet Edukata muzikore 5 ku operacioni konkretizimi shfaqet më i lartë janë teksti
Edukata muzikore klasa 4 (vlera 9) pastaj tekstet e klasave: 2, 3, 5 dhe 1.
Gjithashtu për pesë tekstet Edukata muzikore 1-5 ku operacioni i qartësisë jep më shumë mundësi
për ZHMK vlerësohet teksti i klasës 4 (vlera 14) pastaj tekstet e klasave: 4, 3, 1 dhe 2. Ndërsa për
operacionin e pasurisë shprehëse paraqitet vlerësimi më i lartë është në tekstin Edukata muzikore 1
– 5, teksti i klasës 1 dhe 4 (vlera 13) pas këtyre vijnë: tekstet e klasave: 5, 2 dhe 3.
Në dimensionin analiza nga pesë tekstet Edukata muzikore 1-5 operacioni i shtjellimit të idesë
është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin e klasës 4 (vlera 13) pastaj klasa: 3 dhe 5 me
vlera të barabarta (12) pastaj Edukata muzikore klasa 2 dhe 1.
Ndërsa paraqitja e argumenteve është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin: 4 (vlera 19)
pastaj tekstet e klasave: 2, 3, 5 dhe 1. Gjithashtu operacioni për ZHMK argumentet dallojnë
njëri nga tjetri në nivelin më të lartë është vlerësuar teksti Edukata muzikore: 4 (vlera 12) pastaj
tekstet e klasave: 2 dhe 3 me mundësi të barabarta (8) pastaj Edukata muzikore 5 dhe 1. Dallimi
i besueshmërisë së informacioneve mundësitë më të mëdha për ZHMK i gjejmë në tekstin
Edukata muzikore klasa: 2 (vlera 14) pastaj klasa: 4 dhe 5 me pikë të barabarta (vlera 13) dhe
Edukata muzikore klasa 1 dhe 3 me mundësi të barabarta për ZHMK.
Krahasimi i argumenteve në tekstet Edukata muzikore 1-5 është vlerësuar me mundësi më
shumë në tekstin e klasës 4 (vlera 13) pastaj tekstet e klasave: 3, 2, 5 dhe 1.
Ndërsa operacioni i lidhjes së informacionit është vlerësuar në tekstin Edukata muzikore: 4 (vlera
15) pastaj tekstet e klasave: 2, 1 dhe 5 me mundësi të barabarta (11) dhe 1. Operacioni se teksti
ofron shpjegime alternative vlerësimin më të lartë e gjejmë në tekstin Edukata muzikore 4 (vlera
14) pastaj tekstet e klasave: 3, 2, 5 dhe 1. Prania e konkluzioneve në tekstin Edukata muzikore 1-5
është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin Edukata muzikore 2 dhe 5 me mundësi të barabarta
(vlera 14) pastaj tekstet e klasave: 4, 1 dhe 3. Teksti evidenton gjetjet apo shprehja e përfundimeve
shfaqet me mundësi më shumë për ZHMK në tekstin Edukata muzikore klasa: 4 (vlera 14) pastaj
tekstet e klasave 1, 3, 5 dhe 2. Teksti justifikon operacionet me informacionet është vlerësuar në
nivelin më të lartë në tekstin e Edukata muzikore klasa: 2 (vlera 15) pastaj tekstet e klasave: 4, 1, 5
dhe 3. Gjithashtu argumentimi i përfundimeve në tekstin Edukata muzikore është vlerësuar lartë në
tekstin e klasës 2 (vlera 18) pastaj me mundësi të barabarta tekstet e klasave 4 dhe 5, dhe edukata
muzikore e klasave: 3 dhe 1.
49
Tabela 10. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit Edukata muzikore nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi Operacionet K + Q + PSH SHI + AQ + AD DB + KA IL + SHA + PK SHP + JO + AP Edukata muzikore I 27 23 15 28 36 Edukata muzikore II 25 35 21 36 38 Edukata muzikore III 27 32 20 30 34 Edukata muzikore IV 35 44 26 42 42 Edukata muzikore V 31 28 17 32 35 Mesatarja 29 32.4 19.8 33.6 37
Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstet Edukata muzikore 1 – 5 Analiza e të dhënave për paraqitjen e dimensionit të interpretimit në tekstin Edukata muzikore 1
– 5 na tregon se ky tekst (1- 5) mesatarisht është vlerësuar me 29 mundësi për ZHMK nga 35
maksimalja. Dimensioni i analizës në këtë tekst 1-5 paraqet 32.4 mundësi për ZHMK të
nxënësve. Të dhënat e paraqitura për dimensionin e vlerësimit na tregojnë se ky tekst (1-5)
është vlerësuar me 19.8 mundësi tekstuale që nxisin ZHMK në dimensionin e vlerësimit. Në
dimensionin e konkludimit është vlerësuar me 33.6 mundësi. Dhe dimensioni shpjegimi
vlerësohet me 37 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensionit interpretimi40 rezulton se teksti i Edukata
muzikore 4 (vlera 35) paraqitet si teksti më i vlerësuar krahasuar me katër tekstet tjera. Pas tij vijnë:
Edukata muzikore 5 (vlera 31) Edukata muzikore 1 dhe 3 me mundësi të barabarta për ZHMK
(vlera 27) dhe Edukata muzikore 2 (vlera 25). Pas vlerësimit të dimensionit të analizës41 teksti më i
vlerësuar është Edukata muzikore 4 (vlera 44). Pas tij vijnë: Edukata muzikore 2 (vlera 35) Edukata
muzikore 3 (vlera 32) Edukata muzikore 5 dhe Edukata muzikore 1 (vlera 23). Nga krahasimi i
vlerave në dimensionin e vlerësimit42 rezulton se teksti Edukata muzikore 4 (vlera 26) paraqitet si
teksti më i vlerësuar krahasuar me tekstet tjera. Pas tij vijnë: Edukata muzikore 2, 3, 5 dhe 1.
Rezultatet e dimensionit të konkludimit43 tregojnë se teksti më i vlerësuar në këtë dimension është
Edukata muzikore 4 (vlera 42) Pas tij vijnë: Edukata muzikore: 2, 5, 3 dhe 1. Nga krahasimi i
vlerave në dimensionin shpjegimi44 teksti më i vlerësuar është Edukata muzikore 4 (vlera 42) pas tij
40 Interpretimi në kontekstin e këtij studimi konsiderohet mundësia që teksti t’u ofroj përdoruesve këto operacione : kategorizimin, qatësinë dhe pasurinë shprehëse 41 Analiza, nënkupton mundësitë për shtjellimin e idesë së paraqitur, paraqitjen e argumenteve dhe dallimin e argumenteve. 42 Vlerësimi në këtë studim ka të bëjë me mundësinë që ofron teksti në dallimin e besueshmërisë së informacioneve dhe lejon krahasimin e argumenteve. 43 Konkludim, konsiderohet mundësia që teksti të ofron informacion me lidhje, të mundëson ndërtimin e shpjegimeve alternative dhe lejon të dilet në konkluzione. 44 Shpjegimi nënkupton mundësinë që teksti të evidentojë gjetjet, justifikon operacionet me informacionin dhe të argumentojë përfundimet.
50
vijnë: Edukata muzikore: 2 (vlera 38) Edukata muzikore 1 (vlera 36) Edukata muzikore 5 (vlera 35)
dhe Edukata muzikore 3 (vlera 34).
Tabela 11. Analiza specifike për mundësitë e tekstit Art figurativ nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP
Art figurativ I 6 11 7 15 14 15 6 15 6 8 8 6 8 6
Art figurativ II 20 23 20 23 34 31 20 33 20 22 20 24 20 20
Art figurativ III 19 14 24 23 37 36 22 34 24 26 28 30 23 22
Art figurativ IV 16 29 16 26 30 29 22 30 17 14 18 18 18 17
Art figurativ V 18 25 14 21 28 25 16 15 18 19 23 18 18 18
Mesatarja 15.8 20.4 16.2 21.6 28.6 27.2 17.2 25.4 17 17.8 19.4 19.2 17.4 16.6
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 – 5
Për dimensionin interpretimi në tekstin Art figurativ 1-5 janë vlerësuar 15.8 mundësi për
ZHMK në kategorizimin.
Ju kujtojmë se kategorizimi është tërësia e argumenteve që autori i tekstit ka bërë për të grupuar
informacionet e lëndës me secilën prej njësive të saj mësimore. Gjithashtu, në dimensionin e
interpretimit në këtë tekst janë vlerësuar me 20.4 mundësi për ZHMK operacionin e qartësisë.
Ndërsa për operacionin i pasurisë shprehëse është vlerësuar me 16.2 mundësi për ZHMK në
tekstin Arte figurative 1-5.
Dimensioni analiza në këtë tekst është vlerësuar me 21.6 mundësi për ZHMK në shtjellimin e
ideve, ndërsa 28.6 mundësi vlerësohen për paraqitjen e dukshme të argumenteve dhe 27.2
mundësi për ZHMK në operacionet e dallueshmërisë së argumenteve që autori ka përdorur për
secilën njësi mësimore. Gjithashtu, këto pikë shënojnë një nivel mbimesatar të operacioneve të
analizës për ZHMK.
Për dimensionin vlerësimi në tekstin Art figurativ klasa 1-5, operacioni i besueshmërisë së
informacionit është vlerësuar me 17.2 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të
nxënësve, dhe krahasimi i argumenteve është vlerësuar me 25.4 mundësi për ZHMK ku autori
ka grupuar nga secila njësi mësimore në këto tekste.
Për dimensionin konkludimi në tekstin Art figurativ 1- 5 janë vlerësuar me 17 mundësi që teksti
ofron në operacionin e lidhjes së informacioneve për ZHMK, ndërsa 17.8 mundësi vlerësohen
për operacionin e shpjegimeve alternative dhe 19.4 mundësi për praninë e konkluzioneve.
Dimensioni shpjegimi në tekstin Art figurativ 1-5 është vlerësuar me 19.2 mundësi për ZHMK
në operacionin e evitimit të gjetjeve, ndërsa për operacionin e justifikimit të informacioneve 17.4
51
mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik dhe në operacionin argumentimi i përfundimeve
është vlerësuar 16.6 mundësi që nxisin ZHMK.
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 – 5
Nga pesë tekstet art figurativ 1-5 ku operacioni konkretizimi shfaqet më i lartë janë teksti art
figurativ klasa 2 (vlera 20) pastaj tekstet e klasave: 3, 5, 4 dhe 1.
Gjithashtu për pesë tekstet Art figurativ 1–5 ku operacioni i qartësisë jep më shumë mundësi
për ZHMK vlerësohet teksti i klasës 4 (vlera 29) pastaj tekstet e klasave: 5, 2, 3 dhe 1. Ndërsa
për operacionin e pasurisë shprehëse paraqitet vlerësimi më i lartë në tekstin Art figurativ 1 – 5,
teksti i klasës 3 (vlera 24) pas tij vijnë: tekstet e klasave: 2, 4, 5, dhe 1.
Në dimensionin analiza nga pesë tekstet Art figurativ 1 - 5 operacioni i shtjellimit të idesë është
vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin e klasës 4 (vlera 26) pastaj klasa: 2 dhe 3 me vlera të
barabarta, teksti i klasës 5 dhe 1.
Ndërsa paraqitja e argumenteve është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin: 3 (vlera 37)
pastaj tekstet e klasave: 2, 4, 5 dhe 1 Gjithashtu, operacioni për ZHMK argumentet dallojnë
njëri nga tjetri në nivelin më të lartë është vlerësuar teksti Art figurativ: 3 (vlera 36) pastaj
tekstet e klasave: 2, 4, 5 dhe 1. Dallimi i besueshmërisë së informacioneve mundësitë më të
mëdha për ZHMK i gjejmë në tekstin Art figurativ klasa: 3 dhe 4 me pikë të barabarta (vlera
22) pastaj teksti Art figurativ klasa 2, 5 dhe 1.
Krahasimi i argumenteve në tekstet Art figurativ 1 – 5 është vlerësuar me mundësi më shumë
në tekstin e klasës 3 (vlera 34) pastaj tekstet e klasave: 3, 4 dhe me mundësi të njëjta për
ZHMK tekstet 1 dhe 5.
Ndërsa operacioni i lidhjes së informacionit është vlerësuar në tekstin art figurativ: 3 (vlera 24)
pastaj tekstet e klasave: 2, 5, 4 dhe 1. Operacioni se teksti ofron shpjegime alternative
vlerësimin më të lart e gjejmë në tekstin Art figurativ 3 (vlera 26) pastaj tekstet e klasave: 2, 5,
4 dhe 1. Prania e konkluzioneve në tekstin Art figurativ 1-5 është vlerësuar në nivelin më të
lartë në tekstin Art figurativ 3 (vlera 28) 5, 2, 4 dhe 1. Teksti evidenton gjetjet apo shprehja e
përfundimeve shfaqet me mundësi më shumë për ZHMK në tekstin Art figurativ klasa: 3 (vlera
30) pastaj tekstet e klasave 2, 4 dhe 5 me pikë të barabarta dhe 1. Teksti justifikon operacionet
me informacionet është vlerësuar në nivelin më të lartë në tekstin Art figurativ klasa: 3 (vlera
23) pastaj tekstet e klasave: 2, 4 dhe 5 me mundësi të barabarta (vlera 18) dhe teksti i kasës së
1. Gjithashtu argumentimi i përfundimeve në tekstin Art figurativ është vlerësuar lartë në
tekstin e klasës 3 (vlera 22) pastaj në tekstet e klasave 2, 5, 4 dhe 1.
52
Tabela 12. Analiza e përgjithshme për mundësitë e tekstit Art figurativ nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K + Q + PSH SHI + AQ + AD DB + KA IL + SHA + PK SHP + JO + AP
Art figurativ I 24 44 21 22 20
Art figurativ II 63 88 53 62 64
Art figurativ III 57 96 56 78 75
Art figurativ IV 61 85 52 49 53
Art figurativ V 57 74 31 60 54
Mesatarja 52.4 77.4 42.6 54.2 53.2
Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstet Art figurativ 1 – 5 Analiza e të dhënave për paraqitjen e dimensionit të interpretimit në tekstet Art figurativ 1 – 5
na tregon se ky tekst (1-5) mesatarisht është vlerësuar me 52.4 mundësi për ZHMK nga 63
maksimalja. Dimensioni i analizës në këtë tekst 1-5 paraqet 77.4 mundësi për ZHMK të
nxënësve. Të dhënat e paraqitura për dimensionin e vlerësimit na tregojnë se ky tekst (1-5)
është vlerësuar me 42.6 mundësi tekstuale që nxisin ZHMK në dimensionin e vlerësimit. Në
dimensionin e konkludimit është vlerësuar me 54.2 mundësi. Dhe dimensioni shpjegimi
vlerësohet me 53.2 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensionit interpretimi45 rezulton se teksti i Artit
figurativ 2 (vlera 63) paraqitet si tekst më i vlerësuar krahasuar me katër tekstet tjera. Pas tij
vijnë: Art figurativ 4 (vlera 61) art figurativ 3 dhe 5 me mundësi të barabarta për ZHMK (vlera
57) dhe art figurativ 1 (vlera 24). Pas vlerësimit të dimensionit të analizës46 teksti më i vlerësuar
është Art figurativ 3 (vlera 96). Pas tij vijnë: Art figurativ 2, 4, 5 dhe 5. Nga krahasimi i vlerave
në dimensionin e vlerësimit47 rezulton se teksti Art figurativ 3 (vlera 56) paraqitet si teksti më i
vlerësuar krahasuar me tekstet e tjera. Pas tij vijnë: Art figurativ 2, 4, 5 dhe 1. Rezultatet e
dimensionit të konkludimit48 tregojnë se teksti më i vlerësuar në këtë dimension është Art
figurativ 3 (vlera 78) Pas tij vijnë: Art figurativ: 2, 5, 4 dhe 1. Nga krahasimi i vlerave në
dimensionin shpjegimi49 teksti më i vlerësuar është Art figurativ 3 (vlera 75) pas tij vijnë: Art
figurativ: 2, 5, 4 dhe 1.
45 Interpretimi në kontekstin e këtij studimi konsiderohet mundësia që teksti t’u ofroj përdoruesve këto operacione: kategorizimin, qartësinë dhe pasurinë shprehëse. 46 Analiza, nënkupton mundësitë për shtjellimin e idesë së paraqitur, paraqitjen e argumenteve, dallimin e argumenteve. 47 Vlerësimi, në këtë studim ka të bëjë me mundësinë që teksti ofron në dallimin e besueshmërisë së informacioneve dhe lejon krahasimin e argumenteve. 48 Konkludim, konsiderohet mundësia që teksti të ofron informacion me lidhje, të mundëson ndërtimin e shpjegimeve alternative dhe lejon të dilet në konkluzione. 49 Shpjegimi nënkupton mundësinë që teksti të evidentoj gjetjet, justifikoj operacionet me informacionin dhe të argumentojë përfundimet.
53
Tabela 13. Analiza krahasuese e të gjitha teksteve nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Teksti Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Leximi I – V 369 384 225 299 306
Gjuhë shqipe I – V 259 287 192 256 304
Edukata qytetare III – V 189 244 161 237 267
Historia V 87 70 29 59 64
Arti figurativ I – V 262 387 213 271 266
Edukata muzikore I – V 145 162 99 168 185
Vlerësimi i dimensioneve të ZHMK në tekstet e ciklit fillor
Nga të gjitha dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve në
tekstin Leximi 1 – 5, dimensioni më i vlerësuar është ai i analizës. Pas tij ky tekst vlerësohet për
dimensionin e interpretimit pastaj për shpjegimin, konkludimin dhe në fund për vlerësimin.
Sipas analizës së rezultateve dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik
të nxënësve në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5, dimensioni më i vlerësuar është ai i shpjegimit. Pas
tij ky tekst vlerësohet për dimensionin e analizës pastaj për interpretimin, konkludimin dhe në
fund për vlerësimin.
Analiza e të dhënave për paraqitjen e dimensionit më të vlerësuar në tekstin Edukata qytetare 3
– 5 është dimensioni i shpjegimit. Pas tij vijnë: dimensioni i analizës, konkludimit, interpretimit
dhe në fund dimensioni i interpretimit.
Nga dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve në tekstin
Historia 5, dimensioni më i vlerësuar është ai i interpretimit. Pas tij ky tekst vlerësohet për
dimensionin e analizës pastaj për shpjegimin, konkludimin dhe në fund për vlerësimin.
Sipas rezultateve të nxjerra për dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit
kritik të nxënësve në tekstet Arte figurative 1 – 5, dimensioni më i vlerësuar është ai i analizës.
Pas tij ky tekst vlerësohet për dimensionin e konkludimit pastaj për shpjegimin, interpretimin
dhe në fund për vlerësimin.
Nga dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve në tekstin
Edukata muzikore 1-5, dimensioni më i vlerësuar është ai i shpjegimit. Pas tij ky tekst vlerësohet
për dimensionin e konkludimit pastaj për analizën, interpretimin dhe në fund për vlerësimin.
54
Tabela 14. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstin Leximi 1 – 5.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma
50Leximi I 3 6 5 8 3 4 4 4 4 1 6 2 5 5 60
51Leximi II 10 19 12 13 18 15 16 14 16 5 12 13 13 10 186
52Leximi III 18 15 24 16 14 9 17 10 14 6 12 14 16 19 204
53Leximi IV 36 49 44 63 52 43 34 43 40 39 41 40 36 36 596
54Leximi V 41 42 45 40 47 39 34 49 35 34 34 32 35 30 537
Shuma për tregues
108 131 130 140 134 110 105 120 109 85 105 101 105 100 1,583
Shuma për dimension
369 384 225 299 306 1,583
Analiza e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për ZHMK në tekstet Leximi 1 – 5 Të dhënat e tabelës për mundësitë e përgjithshme të teksteve të Leximit I-V tregojnë se:
Teksti i cili përmban më shumë vlerësime për potencialin për zhmk është ai i klasës IV, me 596.
Teksti i cili përmban më pak vlerësime për potencialin për zhmk është ai i klasës I, me 60.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst 316.
Të dhënat e tabelës për dimensionet përbërëse të zhmk të teksteve të Leximit I-V tregojnë se:
Dimensioni më i shfaqur në tekstet e Leximit I-V është ai i analizës, me 384.
Dimensioni i shfaqur më pak në tekstet e Leximit I-V është ai i vlerësimit, me 225.
Mesatarja e shfaqjeve të secilit dimension në këto tekste është 63.
Të dhënat e tabelës për shfaqjen e operacioneve të secilit dimension të zhmk të teksteve të
Leximit I-V tregojnë se:
Operacioni më i shfaqur është SHI55 (analiza) me 140.
Operacionin i shfaqur më pak është SHA56 (konkludimi) me 84.
Mesatarja e shfaqjes së secilit operacion është 112.
50 Arif Demolli (2012) Leximi 1, Libri Shkollor, Prishtinë. 51 Arif Demolli (2012) Leximi 2, Libri Shkollor, Prishtinë. 52 Arif Demolli (2014) Leximi 3, Libri Shkollor, Prishtinë. 53 Xhevat Syla (2016) Leximi 4, Libri Shkollor, Prishtinë. 54 Xhevat Syla (2010) Leximi 5, Libri Shkollor, Prishtinë. 55 ShI- Shtjellimi i ideve. 56 SHA – Shpjegime alternative.
55
Grafiku 1. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike për të gjitha tekstet Leximi 1 - 5 nga pikëpamja e dimensioneve të zhmk.
Siç e tregon edhe vetë grafiku 1, dimensioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e
Leximi I-V është ai i Analizës, pastaj vijon ai i Interpretimit, Shpjegimit, Konkludimit dhe në
fund ai i Vlerësimit.
Për dimensionin interpretimi57 në tekstin Leximi 1-5 janë vlerësuar 359 mundësi për ZHMK,
dimensioni analiza në këtë tekst është vlerësuar me 384 mundësi për ZHMK, për dimensionin
vlerësimi në tekstin Leximi klasa 1-5 është vlerësuar me 225 mundësi për ZHMK ndërsa
dimensionin konkludimi në tekstin Leximi 1- 5 janë vlerësuar me 298 mundësi që teksti ofron për
ZHM dhe dimensioni shpjegimi në tekstin Leximi 1-5 është vlerësuar me 306 mundësi për ZHMK.
Grafiku 2. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike për të gjitha tekstet Leximi 1-5 nga pikëpamja e operacioneve të zhmk.
57 Në dimensionin e interpretimit inkorporohen operacionet për zhvillimin e mendimit kritik si Kategorizimi (K), Qartësia (Q) dhe Pasuria Shprehëse (PSH).
56
Komenti: siç e tregon edhe vetë grafiku 2, operacioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në
tekstet e Leximi I-V është ai Kategorizimit (K, vlera 225), pastaj vijon ai i Shtjellimit të ideve
(SHI, vlera 140), Argumentimet e qëndrueshme (AQ, vlera 134), e me radhë deri te Shpjegime
alternative (SHA, vlera 84).
Grafiku 3. Shpërndarja e dimensioneve të zhmk për secilin tekst Leximi 1 – 5.
Siç e tregon edhe vetë grafiku 3, teksti më i pasur me mundësi për ZHMK është Leximi IV dhe
Leximi V. Këto tekste përmbajnë vlerësime më të shumta të dimensioneve për ZHMK. Tekstet
më të varfra për mundësi për ZHMK janë ato të Leximi I. Mund të thuhet se vihet re një prirje
rritëse e shtimit të mundësive për ZHMK në pikëpamje të dimensioneve dhe të operacioneve.
Grafiku 4. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike e zhmk në tekstet Leximi 1 - 5.
Siç e tregon edhe grafiku 4, numrin më të madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e
kanë fituar tekstet Leximi IV dhe Leximi V. Nga kjo pikëpamje këto tekste konsiderohen si më
57
zhvillueset për mendimin kritik, krahasuar me tekstet Leximi I, II, III. Këto dy tekste përmbajnë
pothuajse dyfishin e mundësive që përmbajnë tekstet Leximi I, II, III.
Teksti Leximi 1 ofron rreth 60 mundësi për nxitjen e zhvillimit të mendimit kritik të nxënësve
të klasë së I-rë ndërsa këto fakte për zhvillimin e mendimit kritik dyfishohen në tekstin e
Leximit 2 me rreth 186 mundësi dhe një rritje graduale të mundësive për ZHMK e gjejmë edhe
në tekstin Leximi 3 me gjithsej 206 fakte që nxisin MK. Siç e e përmendëm më lart tekstet më
të vlerësuar pa dyshim se janë Leximi IV (vlera 576) dhe V (vlera 537). Marrë në tërësi të
gjitha tekstet e Leximit I – V ofrojnë rreth 1.565 mundësi që nxisin zhvillimin e mendimit kritik
te nxënësve të shkollimit fillor.
Në vazhdim natyrshëm lind pyetja se 1.565 mundësitë që teksti Leximi I - V ofron për zhvillimin e
mendimit kritik, a janë të mjaftueshme për nxënësit e shkollimit fillor? Sigurisht që sa më i madh
është numri i mundësive që nxisin zhvillimin e mendimit kritik aq më të mëdha do të jenë
mundësitë që të menduarit kritik të kultivohet e zhvillohet tek nxënësit fillorist, por kjo është vetëm
njëra anë e medaljes sepse numri i mundësive i paraqitur te tekstet e Leximit I – V nuk nënkupton
edhe zhvillimin e mendimit kritik automatik, sipas vlerësimit që kemi nuk ka rëndësi sa është numri
i fakteve apo i mundësive për zhvillimin e mendimit kritik që teksti ofron, rëndësi ka se si
shfrytëzohen këto mundësi apo fakte nga ana e mësimdhënësit në punën me nxënës dhe gjithashtu
rëndësi të veçantë ka se sa këto mundësi iu përshtatën aftësive psikofizike dhe kuptimore të
nxënësve në mënyrë që të përvetësohen sa më lehtë.
Tabela 15. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstet Gjuha shqipe 1- 5.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma
58Gjuha shqipe I 15 11 14 12 14 15 9 15 14 7 13 16 15 14 184
59Gjuha shqipe II 13 19 21 21 15 16 19 17 19 19 18 18 19 19 253
60Gjuha shqipe III 23 20 30 27 37 31 29 29 27 19 31 32 31 33 399
61Gjuha shqipe IV 9 12 19 15 15 17 17 17 12 11 12 10 14 17 197
62Gjuha shqipe V 12 13 28 16 21 15 25 15 22 10 22 21 24 21 265
Shuma për tregues 72 75 112 91 102 94 99 93 94 66 96 97 103 104 1298
Shuma për dimension
259 287 192 256 304 1298
58 Mimoza Gjokutaj, Islam Krasniqi, Shezai Rrokaj, Saranda Pozhegu (2014) Abetare, Dukagjini, Pejë. 59 Bahri Beci (2014) Gjuha shqipe 2. Dukagjini, Pejë. 60 Bahri Beci (2007) Gjuha shqipe 3. Dukagjini, Pejë. 61 Bahri Beci (2006) Gjuha shqipe 4. Dukagjini, Pejë. 62 Bahri Beci (2007) Gjuha shqipe 5. Dukagjini, Pejë.
58
Analiza e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për ZHMK në tekstet Gjuhë shqipe 1 – 5 Të dhënat e tabelës për mundësitë e përgjithshme të teksteve të Gjuha shqipe I-V tregojnë se:
Teksti i cili përmban më shumë vlerësime për potencialin për zhmk është ai i klasës III, me 399.
Teksti i cili përmban më pak vlerësime për potencialin për zhmk është ai i klasës I, me 184.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst 259.
Të dhënat e tabelës për dimensionet përbërëse të zhmk të teksteve të Leximit I-V tregojnë se:
Dimensioni më i shfaqur në tekstet Gjuha shqipe I-V është ai i shpjegimit, me 304.
Dimensioni i shfaqur më pak në tekstet e Leximit I-V është ai i vlerësimit, me 192.
Mesatarja e shfaqjeve të secilit dimension në këto tekste është 259.
Të dhënat e tabelës për shfaqjen e operacioneve të secilit dimension të zhmk të teksteve të
Gjuha shqipe I-V tregojnë se:
Operacioni më i shfaqur është PSH (interpretimi) me 112.
Operacioni i shfaqur më pak është K (Interpretimi) me 72.
Mesatarja e shfaqjes së secilit operacion është 92.
Në gjuhësi është e njohur gjuhësia statistikore, ajo ka për detyrë të trajtojë anën gjuhësore
statistikore të fushave të saj, si p.sh. fonetikës, fonologjisë, leksikologjisë, dialektologjisë
morfologjisë, sintaksës etj., ne si objekt studimi kemi anën statistikore, përmbajtësore tekstore
të librave të Gjuhës shqipe nga klasa I-V, pra identifikimin e mundësive që nxisin zhvillimin e
mendimit kritik në përmbajtjet e këtyre teksteve
Dallimet përmbajtësore (në identifikimin e mundësive për ZHMK) janë dukshëm të theksuara,
ka shumë arsye se pse ato kanë dallime, ne po i numërojmë disa. Dallimi mes Abetares dhe
librit të Gjuhës shqipe V, është shumë i madh; në Abetare nxënësit mësojnë shkronjat aty-këtu
ndonjë informacion krejt të vogël gjuhësor, kurse në librin e Gjuhës shqipe V, mësohet
pothuajse një pjesë e mirë e leksikologjisë me semantikë, dialektologjisë, sistemi morfo-
sintaksor që është i ndarë në dy pjesë të veçanta, kështu që dallimet përmbajtësore të atij libri
dhe këtij libri janë të mëdha. Po t`i marrim veç e veç, apo t`i krahasojmë hëpërhë secilin libër të
Gjuhës shqipe nga klasa e I-V, do të vërejmë dallime: përmbajtjesh, temash, detyrash,
konkluzionesh, shpjegimesh, sqarimesh, dhe tërë kjo vjen si përshtatje e elementeve të
mësimnxënies nga nxënësit, varësisht nga mosha e nxënësve, pra shkohet hap pas hapi, duke i
trajtuar me kujdes të gjitha temat, derisa nxënësit ta arrijnë nivelin e trajtimit dhe mësimit të
temave më të vështira gjuhësore.
Po ndalemi në disa çështje për arsye krahasuese, p.sh. libri i Gjuhës shqipe i klasës së V-të, i
cili është krijuar i ndarë në gjashtë kapituj, secili kapitull trajton një temë nga morfo-sintaksa,
pa pjesën hyrëse të tij, secila temë e trajtuar ka shembuj ushtrimesh për nxënësit, por po ta
59
krahasojmë një temë gjuhësore mes librit të Gjuhës shqipe të klasës së dytë dhe të pestë do të
shohim se kanë dallime të theksuara si përmbajtësore, analizuese, sqaruese e shpjeguese;
kapitulli i V-të i klasës së pestë trajton një nga temat më të rëndësishme të strukturës
gramatikore, pra sistemin foljor dhe në kuadër të kësaj teme trajtohen këto nëntema si: Tipet e
zgjedhimeve, foljet kalimtare dhe jokalimtare, format veprore dhe joveprore, mënyrat e foljes,
foljet e parregullta supletive dhe josupletive etj. Këtu, ne nuk po krahasojmë elemente të tjera si
sistemin e emrave, përemrave, mbiemrave, ndajfoljeve, numërorët dhe temat që janë nga fusha
e sintaksës, por morëm vetëm një temë nga e gjithë përmbajtja e asaj që trajtohet në atë kapitull.
Nga kjo kuptojmë se dallimet mes teksteve shkollore janë të dukshme, te njëri trajtohet diçka
sipërfaqësore, te tjetri diçka më thelbësore e më shkencore, pra në këtë kuptim dallojnë edhe
faktet kurrikulare që nxisin ZHMK.
Grafiku 5. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike e dimensioneve të zhmk në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5.
Siç e tregon edhe vetë grafiku 5, dimensioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e
Gjuha shqipe I - V është ai i Shpjegimit (vlera 304), pastaj vijon ai i Analizës63 (vlera 287),
Interpretimit (vlera 259), Konkludimit (vlera 256) dhe në fund ai i Vlerësimit (vlera 192).
Në grafikun e lartpërmendur janë të gjitha të dhënat statistikore për dimensionet e ZHMK, të
cilat pasqyrojnë një realitet nga studimi kritik i kryer me shumë përkushtim, elegancë e
korrektesë kërkimore-shkencore, për çdo njësi mësimore hulumtuam mundësitë apo faktet
kurrikulare që nxisin ZHMK, dhe në bazë të gjetjeve arritëm në disa të dhëna, shifrat adekuate,
duke nxjerrë edhe mesataret veç e veç për secilin dimension dhe operacion për studimin në
fjalë.
63 Dimensioni i analizës në kontekstin e këtij studimi përfshin operacionet për zhvillimin e mendimit kritik si: shtjellimi i ideve (SHI); Argumentimi i qartë (AQ) dhe Argumente të dallueshme (AD).
60
Shpeshherë statistikat në studimet gjuhësore merren si diçka relative dhe jo absolute,
megjithatë, të dhënat janë precizimi statistikor, ku ndër të tjera kemi analizuar përmbajtjet
tekstuale krahasuese-argumentuese. Detyrë për ne nuk ishte ana e studimeve gjuhësore, pra nuk
kishim detyrë të nxirrnim shifra të sakta statistikore gjuhësore se sa faktin se këto libra
përmbajnë: emra, mbiemra, përemra, numërorë, folje, ndajfolje, lidhëza, parafjalë, pjesëza etj.
Ne bëmë përpjekje apo identifikuam në mënyrë shumë kritike dhe shkencore anën
përmbajtësore të librave të Gjuhës shqipe nga klasa e I-V, duhet vlerësuar si një ndihmesë për
studiuesit e rinj dhe për ata që merren me studime dhe hulumtime shkencore të temave të tilla.
Grafiku 6. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike e të gjitha operacioneve të zhmk në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5.
Sipas rezultateve të grafikut 6, operacioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e
Gjuha shqipe I-V është ai PSH64, pastaj vijon ai i AP65, JO66, AQ e me radhë deri te K67.
Duke parë natyrën shkencore të punimit, shumë prej studiuesve do ta kenë të vështirë ta
kuptojnë natyrën e tij, por për t`ua lehtësuar punën kërkimore të tyre, në studim kemi dhënë
edhe tabelën e shkurtesave, dhe pas leximit me kujdes të tabelës përfundimtare, gjithsecili do të
ketë të qartë objektin e studimit, natyrën e punës kërkimore-shkencore. Duke vështruar këtë
domen me tërë gamën e tij leksikore, morfologjike e sintaksore plotësojmë një boshllëk në
gjuhësinë shqiptare në standardizimin e teksteve shkollore, dhe mendimin kritik për vetë
studimet dhe hulumtimet gjuhësore, nga ana përmbajtësore statistikore të teksteve të Gjuhës
shqipe nga klasa I-V.
64 PSH – Pasuria shprehëse. 65 AP- Argumentim i përfundimeve. 66 JO – Justifikim i operacioneve. 67 K- Kategorizimi.
61
Grafiku 7. Krahasimi i dimensioneve të zhmk në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5.
Siç e tregon edhe vetë grafiku 7, teksti më i pasur me mundësi për ZHMK është Gjuha shqipe
III dhe Gjuha shqipe V, këto tekste përmbajnë vlerësime më të shumta të dimensioneve për
ZHMK. Tekstet më të varfra për mundësi për ZHMK janë ato të Gjuha shqipe I. Mund të thuhet
se vihet re një prirje rritëse e shtimit të mundësive për ZHMK në pikëpamje të dimensioneve
dhe të operacioneve.
Duke bërë vëzhgime mbi këto tekste, studiuesit e lexuesit e këtij studimi mund të depërtojnë
edhe më thellë në përmbajtjen e temave, dhe përpos meje që qëllim kryesor kam të nxjerr sa më
shumë rezultate, ata mund të bëjnë krahasime e ballafaqime, dhe mund të nxjerrin një varg
përfundimesh e hulumtimesh shkencore.
Grafiku 8. Vlerësime të përgjithshme për dimensionet e zhmk në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5.
62
Rezultatet e grafikut 8, numrin më të madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë fituar
tekstet Gjuha shqipe III dhe Gjuha shqipe V. Nga kjo pikëpamje këto tekste konsiderohen si më
zhvillueset për mendimin kritik, krahasuar me tekstet Gjuha shqipe I, II, IV.
Teksti Gjuha shqipe 1 ofron rreth 184 mundësi për nxitjen e zhvillimit të mendimit kritik të
nxënësve të klasës së I-rë, ndërsa Gjuha shqipe 2 ofron rreth 253 për ZHMK, mundësi më të
mëdha krahasuar me tekstet tjera për ZHMK e gjejmë në tekstin Gjuha shqipe 3 me gjithsej 399
fakte që nxisin MK. Ndërsa Gjuha shqipe IV ofron 197 mundësi dhe Gjuha shqipe V ofron 265
mundësi për ZHMK të nxënësve të shkollës fillore.
Tabela 16. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstin Historia 5.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma
68Historia V 29 28 30 29 23 18 19 10 28 5 26 30 4 30 309
Shuma për tregues
29 28 30 29 23 18 19 10 28 5 26 30 4 30 309
Shuma për dimension
87 70 29 59 64 309
Analiza e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për ZHMK në tekstin Historia 5 Të dhënat e tabelës për dimensionet përbërëse të zhmk të teksteve të Leximit I-V tregojnë se:
Dimensioni më i shfaqur në tekstin Historia V është ai i interpretimit, me 87.
Dimensioni i shfaqur më pak në tekstin Historia V është ai i vlerësimit, me 29.
Mesatarja e shfaqjeve të secilit dimension në këto tekste është 62.
Të dhënat e tabelës për shfaqjen e operacioneve të secilit dimension të zhmk të tekstit Historia
V tregojnë se:
Operacioni më i shfaqur është PSH (interpretimi), SHP dhe AP (shpjegimi) me 30.
Operacionin i shfaqur më pak është SHA (konkludimi) me 5.
Mesatarja e shfaqjes së secilit operacion është 22.
68 Fehmi Rexhepi & Frasher Demaj (2013) Historia 5. Libri Shkollor, Prishtinë.
63
Grafiku 9. Paraqitja e përgjithshme grafike sintetike e dimensioneve të zhmk në tekstin Historia 5.
V. Siç e tregon edhe vetë grafiku 9, dimensioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet
e Historia V është ai i Interpretimit, pastaj vijon ai i Analizës, Shpjegimit, Konkludimit dhe në
fund ai i Vlerësimit.
Interpretimi si dimension më i theksuar në tekstin historia V, në krahasim me dimensionet tjera
është sepse ngjarjet historike duhet interpretuar drejt dhe duhet treguar në tërësi ngjarjen historike
dhe për këtë është më e theksuar. Ҫdo interpretim i dukurive dhe ngjarjeve historike duhet analizuar
në kontekst të kohës dhe ballafaqimit me ide të ndryshme të interpretuara për një ҫështje të caktuar.
Duhen analizuar burimet, argumentet si ato arkivore, të shkruara e gojore janë argumente të
qëndrueshme dhe të krahasueshme për të analizuar. Se si ka ardhur deri te ky interpretim kjo ju
mundëson nxënësve që ata të zhvillojnë MK për argumentet e paraqitura në tekstin e ork aes.
Shpjegimi është dimensioni i mesëm nga pesë dismesionet tjera, dimensioni i shpjegimit në
tekstin e historisw në formë të hartave, fotografive e materialeve tjera që do të ilustrohen,
interpretimi e analiza e ngjarjeve e dukurive historike, veç jepen argumentet përfundimtare dhe
shprehen sqarimet e duhura për nxënësit, por nga këto ork ae të shkruara e material tek nxënësi
do të nxitnin të MK. Edhe jashtë asaj që është interpretuar.
P.sh., nëse shohin një fotografi në tekstin e Historisë V, ku trajtohet një ngjarje e madhe
historike si “Kuvendi i Vlorës” dhe interpretimi tregon për këtë kuvend të rëndësishëm,
nxënësit do të shohin edhe diçka tjetër përveç fotos dhe ata do të mendonin e zhvillonin
mendimet e tyre si pjesëmarrësit, gjininë, moshën, veshjen por edhe ambientin tjetër si dhe
aspektin emocional nga dukja e tyre në fotografi.
Perfundimet arrijnë të kenë një lidhshmëri me dimensione të tjera, ku ka mungesë të shpjegimeve
alternative, ka një theksim të mjaftueshëm për përfundimin e konkluzioneve. Konkludimi ka një
mos përputhshmëri që është shumë e ulët 5. Pra, në përfundim nxënësi do të mund të shprehë MK.
64
Nga grafiku siç shihet është dimensioni më i ulët nga kategoritë tjera bile edhe nën mesataren e
asaj të përgjithshme 62 sepse është vetëm 29. Në këtë dimension për shkak se interpretimi dhe
shpjegimi janë të përfshira më shumë, kjo do të duhej të jetë që edhe nxënësit të vlerësojnë e
gjykojnë më shumë faktet dhe ndodhitë historike, andaj rezultatet tregojnë se vlerësimi duhet të
jetë më i theksuar që të nxitë mendimin kritik të nxënësve.
Grafiku 10. Paraqitja specifike e operacioneve të zhmk në tekstin Historia 5.
Siç e tregon edhe vetë grafiku 10, operacioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e
Historia V është ai PSH, SHP, AP pastaj vijon ai I SHI, K, IL e me radhë deri te SHA.
Teksti i historisë V nga këto të gjetura duhet të ketë një ekuilibër të dimensioneve duke
zvogëluar interpretimin e shpjegimin dhe ngritur vlerësimin e konkludimin sepse kjo do të
nxisë më shumë mendimin kritik tek nxënësit për të zhvilluar më shumë këtë çështje.
Tabela 17. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstet Edukata qytetare 3 – 5.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma 69Edukata qytetare III
18 27 12 26 34 41 23 33 24 20 24 26 23 23 354 70Edukata qytetare IV
26 30 23 30 22 26 31 27 31 17 37 38 36 34 408 71Edukata qytetare V
17 18 18 22 21 22 24 23 28 27 29 29 29 29 336
Shuma për tregues
61 75 53 78 77 89 78 83 83 64 90 93 88 86 1098
Shuma për dimension
189 244 161 237 267 1098
69 Erleta Mato & Bajram Shatri (2015) Edukate qytetare 3. Libri Shkollor, Prishtinë. 70 Erleta Mato & Bajram Shatri (2015) Edukate qytetare. 4 Libri Shkollor. Prishtinë. 71 Sheribane Bahtiri & Vllaznim Balidemaj (2015) Edukatë qytetare 5. Dukagjini, Pejë.
65
Analiza e përgjithshme e dimensioneve dh operacioneve për ZHMK në tekstet Edukata qytetare 3 – 5 Të dhënat e tabelës për mundësitë e përgjithshme të teksteve të Edukata qytetare III- V tregojnë se:
Teksti i cili përmban më shumë vlerësime për potencialin për zhmk është ai i klasës IV, me 408.
Teksti i cili përmban më pak vlerësime për potencialin për zhmk është ai i klasës V, me 336.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst 366.
Të dhënat e tabelës për dimensionet përbërëse të zhmk të teksteve të Leximit I-V tregojnë se:
Dimensioni më i shfaqur në tekstet e Edukata qytetare III - V është ai i shpjegimit, me 267.
Dimensioni i shfaqur më pak në tekstet e Leximit I-V është ai i interpretimit, me 189
Mesatarja e shfaqjeve të secilit dimension në këto tekste është 219.
Të dhënat e tabelës për shfaqjen e operacioneve të secilit dimension të zhmk të teksteve të
Edukata qytetare III - V tregojnë se:
Operacioni më i shfaqur është SHP (Shpjegimi) me 93.
Operacionin i shfaqur më pak është PSH (interpretimi) me 53.
Mesatarja e shfaqjes së secilit operacion është 78.
Teksti, i cili përmban më shumë vlerësime për potencialin për zhmk është ai i klasës IV, me 408.
Duke u bazuar në rezultatet e paraqitura në tabelë, mund të konkludojmë se në klasën e IV
interpretimi ishte në nivelin më të lartë 26, në krahasim me tekstet e klasave të III-ta 18 dhe të V-ta 17.
Qartësia në tekstet e edukatës qytetare, llojshmëria si dhe orientimi ishte në nivelin më të lartë
në tekstet e klasave të Iv-ta 30, në krahasim me ato të klasës së III-të 27 dhe klasës së V-të 18.
Të analizuarit, copëtimi i informacionit, krijimi i lidhjeve mes pjesëve, ku janë ndarë në pjesë,
pastaj krahasuar në mes vehti, kuptimi i leksioneve, struktura e materialit dhe shtjellimi i ideve
që kanë dominuar në këto tekste të Edukatës qytetare janë kryesisht në tekstet e klasave të IV
që ofrojnë ide praktike për njësitë mësimore për ta përmirësuar të nxënit e nxënësve dhe
zhvillimin e shkathtësive (30), kurse për tekstet e klasës se III shtjellimi i ideve ishte më i ulët
26 dhe tekstet e klasës së V edhe më i ulët 22.
Duke u bazuar në argumentet e qëndrueshme e kemi një rezultante thuajse më ndryshe sepse në
tekstet e klasës së III argumentet e paraqitura janë më të qëndrueshme 34 në krahasim me
tekstet e klasës së IV 22 dhe V-të 21.
Besueshmëria më e madhe është te teksti I klasës se IV-te 31, pastaj kemi në tekstin e klasës së
V-të 24 dhe klasës së III-të 23.
Vlerësimi ringjall, komunikon, përfundon, konsulton, kritikon, gjykon, përshkruan teston, jep
validitet, verifikon argumentet në tekstin e klasës së III-të 33, kurse në klasën e IV 27 dhe të V-të 23.
Se sa janë të lidhura informacionet në këto teste, në bazë të rezultateve mund të themi se
dominon teksti I klasës së IV-të 31 në krahasim me atë të klasës së III-të dhe të V-të.
66
Shpjegime alternative më së shumti u shfaqën në tekstin e klasës së V-të 27 në krahasim me
tekstin e klasës së III dhe të IV.
Konkluzione më së shumti janë në tekstin e klasës së IV-të 37, të klasës së III-të 24 dhe të
klasës së V-të 29.
Te shpjegimet e kemi rezultatin të dalluar në tri aspekte si në shprehjen e përfundimeve,
justifikimin e operacioneve dhe argumentimi i përfundimeve ishte i shfaqur në tekstin e klasës
së IV-të edhe atë ka rezultuar mjaftueshmërisht shumë evidenca në favor të tezës që ka
parashtruar. Këto evidenca mund të marrin formën e fakteve (shkencore, historike, etj.).
Grafiku 11. Paraqitja e përgjithshme grafike, sintetike e dimensioneve të zhmk në tekstet
Edukata qytetare 3-5.
Sipas rezultateve të grafikut 11, dimensioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e
Edukata qytetare III - V është ai i Shpjegimit, pastaj vijon ai i Analiza, konkludimi, Interpretimi
dhe në fund ai i Vlerësimit.
Grafiku 12. Paraqitje specifike grafike për operacionet e zhmk në tekstin Edukata qytetare 3 – 5.
67
Siç e tregon edhe vetë grafiku 12, operacioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e
Edukata qytetare III - V është ai PSH, pastaj vijon ai i PK, AD, JO e me radhë deri te PSh.
Grafiku 13. Krahasimi i dimensioneve të zhmk në tekstet e Edukata qytetare 3 – 5.
Siç e tregon edhe vetë grafiku 13, teksti më i pasur me mundësi për ZHMK është Edukata
qytetare IV dhe Edukata qytetare III. Këto tekste përmbajnë vlerësime më të shumta të
dimensioneve për ZHMK. Tekstet më të varfra për mundësi për ZHMK janë ato të Edukata
qytetare V. mund të thuhet se vihet re një prirje rritëse e shtimit të mundësive për ZHMK në
pikëpamje të dimensioneve dhe të operacioneve.
Grafiku 14. Vlerësime të përgjithshme për zhmk në tekstet Edukata qytetare 3 – 5.
Siç e tregon edhe grafiku 14, numrin më të madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë
fituar tekstet Edukata qytetare IV dhe Edukata qytetare III. Nga kjo pikëpamje këto tekste
konsiderohen si më zhvillueset për mendimin kritik, krahasuar me tekstetin Edukata qytetare V.
68
Tabela 18. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstin Edukata muzikore 1 – 5.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma 72Edukata muzikore I
5 9 13 10 9 4 12 3 11 5 12 13 13 10 129 73Edukata muzikore II
8 8 9 11 16 8 14 7 14 8 14 5 15 18 155 74Edukata muzikore III
7 12 8 12 12 8 12 8 9 10 11 12 11 11 143 75Edukata muzikore IV
9 13 13 13 19 12 13 13 15 14 13 14 14 14 189 76Edukata muzikore V
6 14 11 12 10 6 13 4 11 7 14 9 12 14 143
Shuma për tregues
35 56 54 58 66 38 64 35 60 44 64 53 65 67 759
Shuma për dimension
145 162 99 168 185 759
Analiza e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për ZHMK në tekstet Edukata muzikore 1 – 5 Të dhënat e tabelës për mundësitë e përgjithshme të teksteve të Edukatës muzikore I-V tregojnë se:
Teksti i cili përmban më shumë vlerësime për potencialin për zhmk është ai i klasës IV, me 189.
Teksti i cili përmban më pak vlerësime për potencialin për zhmk është ai i klasës I, me 129.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst 158.
Të dhënat e tabelës për dimensionet përbërëse të zhmk të teksteve të Edukatës muzikore I-V
tregojnë se:
Dimensioni më i shfaqur në tekstet e Edukatës muzikore I-V është ai i shpjegimit, me 185.
Dimensioni i shfaqur më pak në tekstet e Edukatës muzikore I-V është ai i vlerësimit, me 99.
Mesatarja e shfaqjeve të secilit dimension në këto tekste është 151.
Të dhënat e tabelës për shfaqjen e operacioneve të secilit dimension të zhmk të teksteve të
Leximit I-V tregojnë se:
Operacioni më i shfaqur është AP (shpjegimi) me 67.
Operacionin i shfaqur më pak është KA (vlerësimi) me 35.
Mesatarja e shfaqjes së secilit operacion është 54.
72 Drita Rudi (2004) Edukata muzikore 1. Dukagjini. Peje 73 Drita Rudi (2004) Edukata muzikore 2. Dukagjini. Peje 74 Drita Rudi & Rafet Rudi (2005) Edukata muzikore 3. Dukagjini. Peje 75 Drita Rudi & Rafet Rudi (2006) Edukata muzikore 4. Dukagjini. Peje 76 Drita Rudi & Rafet Rudi (2007) Edukata muzikore 5. Dukagjini. Peje
69
Grafiku 15. Paraqitje e përgjithshme grafike sintetike e dimensioneve të zhmk në tekstet Edukata muzikore 1 – 5.
Siç e tregon edhe vetë grafiku 15, dimensioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e
Edukata muzikore I-V është ai i Shpjegimit, pastaj vijon ai i Konkludimit, Analiza, Interpretimi dhe
në fund ai i Vlerësimit.
Në mësimdhënien e edukimit muzikor dimensioni i shpjegimit pothuajse gjithnjë nisemi nga
përjetimi i dukurive muzikore më pas duke shkuar nga njohja e vetëdijshme e tyre. Ky proces
varion nga vështirësia e komponentëve të edukimit muzikor. Gjithsesi, gjithçka është e
gërshetuar me shpjegimin i cili këtu del të jetë i radhitur si dimensioni i parë dhe në të gjitha
kategoritë si: JO justifikim i operacioneve, SHP – shprehja e përfundimeve, AP argumentim i
përfundimeve ju jep mundësi të mëdha (të bollshme) nxënësve për zhvillimin e MK.
Të gjitha shkathtësitë, shprehitë dhe dituritë muzikore duhet të përvetësohen me një rend. Ato
do të përvetësohen më lehtë nëse kanë vazhdimësi me ato të mëparshmet. Parë nga ky kontekst
në tekstet e edukimit muzikor vërehet lidhshmëri e natyrshme e IL - informacione të lidhura,
pothuajse në nivel të njëjte gjendet edhe PK - prania e konkluzioneve, ndërsa SHA -shpjegime
alternative janë për një nuancë më të pakët (kufizuara). Mirëpo, konkludimi në tërësi u jep
hapësirë të konsiderueshme nxënësve për zhvillimin e MK.
Pjesa e analizës në taksonominë e B. Blumit është e radhitur në nivelin mesatar. Mirëpo, në disa
raste parë nga këndvështrimi i disa teoricienëve muzikorë, ata janë të mendimit se në edukimin
muzikor analiza paraqet nivelin e lartë madje përtej vlerësimit. Sepse sipas tyre analiza e një
vepre muzikore qoftë ajo pjesë e thjeshtë ritmike, melodike, harmonike, këngë apo ndonjë
vepër më e avancuar tejkalon vlerësimin në disa aspekte. Përderisa në rezultatet e dala analiza si
dimension radhitet e treta në radhë, e cila në kategorinë e parë dhe të dytë SHI- shtjellimi i
ideve, dhe AQ- argumente të qëndrueshme, qëndron në nivel të kënaqshëm, ndërsa në
70
kategorinë e tretë AD – argumente të dallueshme në nivel më të ulët. Bazuar në tërësi
dimensioni i analizës i jep hapësirë modeste (mesatare) zhvillimit të MK.
Ndonëse në aspektin e edukimit muzikor interpretimi është i përfaqësuar në kuptimin
shumëdimensional dhe konsiderohet njëra nga komponentët më të rëndësishëm. të edukimit
muzikor (krahas dëgjimit dhe krijimit) në kudër të cilit përfshihen:
interpretimi i këngëve;
interpretimi pjesëve të ndryshme ritmike dhe melodike;
interpretimi në instrumente të ndryshme fëmijërore;
interpretimi i lojërave muzikore (vallja muzikore, dramatizimet muzikore) etj.
Megjithatë, parë nga këndvështrimi i mendimit kritik Interpretimi si dimension radhitet i katërti në
radhë në kategorinë e parë K- kategorizim në nivel të ulët ndërsa në kategorinë e dytë dhe të tretë
Q- qartësia dhe PSh- pasuria shprehëse në nivel të mjaftueshëm. Bazuar në këto të gjetura del që
interpretimi si dimension ju jep pak hapësirë nxënësve për zhvillimin e MK.
Vlerësimi si dimension është radhitur i fundit në kategorinë e parë DB - dallimi i besueshmërisë
qëndron pak më mirë se sa kategoria KA - krahasimi i argumenteve, e cila është në nivel shumë
të ulët (për të mos thënë nën nivel). Dimensioni i vlerësimit pothuajse nuk iu jep fare hapësirë
nxënësve për zhvillimin e MK.
Grafiku 16. Paraqitja specifike e të gjitha operacioneve të zhmk në tekstet Edukata muzikore 1 - 5.
Rezultatet e grafikut 16, operacioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e Edukata
muzikore I-V është ai AP, pastaj vijon ai i AQ, JO, e me radhë deri te K.
71
Grafiku 17. Krahasimi i dimensioneve të zhmk në tekstet Edukata muzikore 1 – 5.
Rezultatet e grafikut 17, teksti më i pasur me mundësi për ZHMK është Edukata muzikore IV
dhe Edukata muzikore II. Këto tekste përmbajnë vlerësime më të shumta të dimensioneve për
ZHMK. Tekstet më të varfra për mundësi për ZHMK janë ato të Edukata muzikore I. Mund të
thuhet se vihet re një prirje rritëse e shtimit të mundësive për ZHMK në pikëpamje të
dimensioneve dhe të operacioneve.
Grafiku 18. Vlerësime të përgjithshme për mundësitë e zhmk në tekstet Edukata muzikore 1 – 5.
Siç e tregon edhe grafiku 18, numrin më të madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e
kanë fituar tekstet Edukata muzikore IV dhe Edukata muzikore II. Nga kjo pikëpamje këto
tekste konsiderohen si më zhvillueset për mendimin kritik, krahasuar me tekstet Edukata
muzikore I, III, V.
72
Tabela 19. Paraqitja e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk në tekstin Art figurativ 1 – 5.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma 77Art figurativ I 6 11 7 15 14 15 6 15 6 8 8 6 8 6 131 78Art figurativ II 20 23 20 23 34 31 20 33 20 22 20 24 20 20 330 79Art figurativ III 19 14 24 23 37 36 22 34 24 26 28 30 23 22 362 80Art figurativ IV 16 29 16 26 30 29 22 30 17 14 18 18 18 17 300 81Art figurativ V 18 25 14 21 28 25 16 15 18 19 23 18 18 18 276 Shuma për tregues
79 102 81 108 143 136 86 127 85 89 97 96 87 83 1399
Shuma për dimension
262 387 213 271 266 1399
Analiza e përgjithshme e dimensioneve dhe operacioneve për ZHMK në tekstet Art figurativ 1 – 5. Të dhënat e tabelës për mundësitë e përgjithshme të teksteve të Art figurativ I-V tregojnë se:
Teksti i cili përmban më shumë vlerësime për potencialin për zhmk është ai i klasës III, me 362.
Teksti i cili përmban më pak vlerësime për potencialin për zhmk është ai i klasës I, me 131.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst 279.
Të dhënat e tabelës për dimensionet përbërëse të zhmk të teksteve të Art figurativ I-V tregojnë se:
Dimensioni më i shfaqur në tekstet e Art figurativ I-V është ai i analiza, me 387.
Dimensioni i shfaqur më pak në tekstet e Art figurativ I-V është ai i vlerësimit, me 213.
Mesatarja e shfaqjeve të secilit dimension në këto tekste është 279.
Të dhënat e tabelës për shfaqjen e operacioneve të secilit dimension të zhmk të teksteve të Art
figurativ I-V tregojnë se:
Operacioni më i shfaqur është AQ (analiza) me 143.
Operacioni i shfaqur më pak është K (interpretimi) me 79.
Mesatarja e shfaqjes së secilit operacion është 99.
77 Shyqeri Nimani (2015) Edukata Figurative 1, Libri Shkollor, Prishtinë. 78 Shyqeri Nimani (2015) Edukata Figurative 2, Libri Shkollor, Prishtinë. 79 Shyqeri Nimani (2015) Edukata Figurative 3, Libri Shkollor, Prishtinë. 80 Muhamet Ahmeti (2006) Edukata Figurative 4, Dukagjini, Pejë. 81 Basri Mekolli (2015) Edukata Figurative 5, Libri Shkollor, Prishtinë.
73
Grafiku 19. Paraqitje e përgjithshme grafike sintetike e dimensioneve të zhmk në tekstet Art figurativ 1 – 5.
Siç e tregon edhe vetë grafiku 19, dimensioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e
Art figurativ I-V është ai i Analizës, pastaj vijon ai i Konkludimit, Shpjegimit, Interpretimit dhe
në fund ai i Vlerësimit.
Duke marrë parasysh këto të dhëna mund të vlerësojmë se të menduarit kritik reflekton si
mundësi dhe prezantim objektiv në raport me përmbajtjen e teksteve që shpjegohet me
kreativitetin gjatë interpretimit dhe analizës mbi format ngjyrat, trajtat, masën dhe hapësirën
dhe të shprehurit përmes vizatimeve. Kjo në një farë mënyre është koherencë e natyrshme dhe
objektive duke marrë parasysh nivelin e zhvillimit të të shprehurit figurativ e posaçërisht
vizatimit.
Grafiku 20. Paraqitje specifike e të gjitha operacioneve të zhmk në tekstet Art figurativ 1 – 5.
74
Rezultatet e grafikut 21, operacioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e Art
figurativ I-V është ai AQ, pastaj vijon ai AD, KA, e me radhë deri te K.
Përmbajtjet janë të harmonizuara me kurrikulën kombëtare dhe janë të të përshtatura gjithashtu
me moshën e të shprehurit dhe me fazat e zhvillimit të vizatimit: realizmi simbolik klasa I rë,
realizmit vizual klasa 2-3 dhe atij real klasa 4-5.
Theksimi i interpretimit, konkludimit dhe posaçërisht analizës del si rezultat i mundësisë që
ofrojnë tekstet gjatë kreativitetit dhe mësimnxënies.
Tekstet ofrojnë shpjegime dhe pas kësaj edhe konkludime të nevojshme, që janë gjithashtu në
përputhje edhe me moshën edhe me përmbajtjen e motiveve si dhe problemeve figurative e
principeve – parimet e komponimit figurativ.
Grafiku 21. Paraqitje e vlerave krahasuese për dimensionet e zhmk në tekstet Art figurativ 1 – 5.
Siç e tregon edhe vetë grafiku 22, teksti më i pasur me mundësi për ZHMK është teksti Art
figurativ III, dhe Art figurativ II. Këto tekste përmbajnë vlerësime më të shumta të
dimensioneve për ZHMK. Tekstet më të varfra për mundësi për ZHMK janë ato të Art figurativ
I. Mund të thuhet se vihet re një prirje rritëse e shtimit të mundësive për ZHMK në pikëpamje
të dimensioneve dhe të operacioneve.
Në tërësi tekstet kanë përmbajtje të mjaftueshme mësimore që mundet të klasifikohet si
mundësi për kreativitet por edhe të ZHMK, sepse kemi të bëjmë me një shtrirje të të gjitha
fushave të edukimit figurativ, si: vizatim, pikturë, skulpturë, grafikë dhe dizajn si linjë e arteve
Aplikative.
Mendoj që në tërësi tekstet e autorëve Shyqyri Nimani (KL.I,II III) dhe Basri Mekolli (IV,V)
janë më përfaqësuese ashtu siç kanë dalë matjet gjatë hulumtimit. Por vlen të përmendet analiza
si karakteristikë e ZHMK që përshkon të gjitha tekstet e edukatës figurative. Të gjitha këto janë
75
në funksion të komunikimit vizual, kreativitetit si dhe të menduarit kritik gjatë procesit që
zhvillohet, duke zbatuar tërësinë e teksteve në fjalë.
Grafiku 22. Vlerësime të përgjithshme për mundësitë e zhmk në tekstet art figurativ 1 - 5
Sipas rezultateve të grafikut 23, numrin më të madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e
kanë fituar tekstet Art figurativ III dhe Art figurativ II. Nga kjo pikëpamje këto tekste konsiderohen
si më zhvillueset për mendimin kritik, krahasuar me tekstet Art figurativ I, IV dhe V.
Në të gjitha tekstet vërehet dimensioni i konkludimit, por më i theksuar në vlerësimin e
përgjithshëm vërehet te teksti i klasës së dytë dhe të tretë. Gjithashtu, materja e tekstit për
klasën e katërt dhe të pestë bart me vehte mundësinë e ZHMK në bazë të teksteve që lidhen
drejtpërdrejt me fenomenet natyrore të hapësirës, të shtjelluara përmes problemit figurativ –
perspektivës dhe raporteve të asaj që është afër apo larg, e madhe apo e vogël. Gjithashtu, në
aspekt të njohurive mbi ngjyrat, dallimit të tyre si dhe karakteristikat e tjera nga ndjeshmëria
emocionale mbi të ngrohtën, të ftohtën dhe neutralen.
Tabela 20. Analiza krahasuese e dimensioneve për zhmk.
Teksti Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Leximi I – V 369 384 225 299 306
Gjuhë shqipe I – V 259 287 192 256 304
Edukata qytetare III – V 189 244 161 237 267
Historia V 87 70 29 59 64
Art figurative I – V 262 387 213 271 266
Edukata muzikore I - V 145 162 99 168 185
Nga të gjitha dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve në
tekstet Leximi 1 – 5, dimensioni më i vlerësuar është ai i analizës. Pas tij ky tekst vlerësohet për
dimensionin e interpretimit pastaj për shpjegimin, konkludimin dhe në fund për vlerësimin.
76
Sipas analizës së rezultateve dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik
të nxënësve në tekstet gjuha shqipe 1 – 5, dimensioni më i vlerësuar është ai i shpjegimit. Pas tij
ky tekst vlerësohet për dimensionin e analizës pastaj për interpretimin, konkludimin dhe në
fund për vlerësimin.
Analiza e të dhënave për paraqitjen e dimensionit më të vlerësuar në tekstin Edukata qytetare 3
– 5 është dimensioni i shpjegimit. Pas tij vijnë: dimensioni i analizës, konkludimit, interpretimit
dhe në fund dimensioni i interpretimit.
Nga dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve në tekstin
Historia 5, dimensioni më i vlerësuar është ai i interpretimit. Pas tij ky tekst vlerësohet për
dimensionin e analizës pastaj për shpjegimin, konkludimin dhe në fund për vlerësimin.
Sipas rezultateve të nxjerra për dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit
kritik të nxënësve në tekstin Art figurativ 1 – 5, dimensioni më i vlerësuar është ai i analizës.
Pas tij ky tekst vlerësohet për dimensionin e konkludimit pastaj për shpjegimin, interpretimin
dhe në fund për vlerësimin.
Nga dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve në tekstin
Edukata muzikore 1 - 5, dimensioni më i vlerësuar është ai i shpjegimit. Pas tij ky tekst vlerësohet
për dimensionin e konkludimit pastaj për analizës, interpretimit dhe në fund për vlerësimin.
Grafiku 23. Vlerësime krahasuese për mundësitë e teksteve për zhmk të nxënësve.
Sipas rezultateve të grafikut 23 teksti Leximi I - V vlerësohet si teksti i cili ofron më shumë
mundësi për zhvillimin e mendimit kritik (1583 mundësi) krahasuar me tekstet tjera të nivelit
fillor. Pas tij mundësi të shumta për nxitjen e mendimit kritik shpreh teksti Art figurativ I – V
(1399 mundësi), i cili ndiqet nga teksti Gjuha shqipe I – V me (1298 mundësi) për zhvillimin e
mendimit kritik. Ndërsa teksti Edukata qytetare III – V paraqet (1098 mundësi) për ZHMK.
77
Grafiku 24. Krahasimi i vlerave për dimensionin e interpretimit.
Sipas rezultateve të sipërshënuara dimensioni i interpretimit në nivelin më të lartë paraqitet në
tekstin e Leximit 1 – 5 (vlera 369), pastaj në tekstin Art figurativ 1 – 5 (vlera 262) me mundësi
afërsisht të njëjta është edhe në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5 (vlera 259) ndërsa në tekstin Edukata
qytetare 3 – 5 ky dimension paraqet 189 mundësi për ZHMK, në tekstin Edukata muzikore 1 –
5 identifikohen 145 mundësi dhe në tekstin Historia 5 gjejmë 87 mundësi për ZHMK në
dimensionin e interpretimit.
Grafiku 25. Krahasimi i vlerave për dimensionin e analizës.
Dimensioni i analizës në tekstet Leximi 1 – 5 (vlera 384) dhe Art figurativ 1 – 5 (vlera 387)
paraqiten si dimensioni më i vlerësuar krahasuar me tekstet tjera. Pas tyre vijnë Gjuha shqipe 1
– 5 (vlera 287), Edukata qytetare 3 – 5 (vlera 244), Edukata muzikore 1 – 5 (vlera 162) dhe
Historia 5 (vlera 70).
78
Grafiku 26. Krahasimi i vlerave për dimensionin e vlerësimit.
Dimensioni i vlerësimit është vlerësimi më i lartë dhe e gjejmë në tekstet e Leximit 1 – 5 (vlera
225). Pas tij vijnë tekstet Art figurativ 1 – 5 (vlera 213), Gjuha shqipe 1 – 5 (vlera 192) Edukata
qytetare 3 – 5 (vlera 161) Edukata muzikore 1 – 5 (vlera 99) dhe Historia 5 (vlera 29).
Grafiku 27. Krahasimi i vlerave për dimensionin e konkludimit.
Sipas rezultateve të grafikut 28 dimensioni i konkludimet gjendet në një nivel përafërsisht të
njëjtë për disa tekste. Këtë dimension vlerësimi kaq të lartë e gjejmë në tekstet Leximi 1 – 5
(vlera 299), tekstet Art figurativ 1 – 5 (vlera 271), Gjuha shqipe 1 – 5 (vlera 256), Edukata
qytetare 3 -5 (vlera 237), Edukata muzikore 1 – 5 (vlera 168) dhe Historia 5 (vlera 59).
79
Grafiku 28. Krahasimi i vlerave për dimensionin e shpjegimit.
Dimensioni i shpjegimit është vlerësuar me mundësi të përafërta për tekstet Leximi 1 – 5 (vlera
306) dhe Gjuha shqipe 1 – 5 (vlera 304), ky dimension në nivel të lartë dhe po ashtu me
mundësi të barabarta është vlerësuar edhe në tekstet: Edukata qytetare 3 – 5 (vler 267) dhe Art
figurativ 1 – 5 (vlera 266) ndërsa vlerësimin më të ulët e gjejmë në tekstin Edukata muzikore 1
– 5 (vlera 185) dhe Historia 5 (vlera 64).
Tabela 21. Analiza statistikore.
Teksti N Minimum Maksimum Mesatarja Devijimi Standard
Modi Mediana
Leximi 1 -5 5 60 596 477.8 235.701 60a 204.00
Gjuha Shqipe 1-5 5 184 399 259.6 85.304 184a 253.00
Historia 5 1 309 309 60.8 . 309 309.00
Edukata Qytetare 3-5 3 336 336 253 37.470 336a 354.00
Edukata Muzikore 1-5 5 129 129 228.2 22.742 143 143.00
Art Figurativ 1-5 5 131 131 277.4 89.220 131a 300.00
Në këtë tabelë janë llogaritur Minimumi, Maksimumi, Mesatarja, Devijimi Standard, Modi dhe
Mediana. Të gjitha këto janë llogaritur për secilin tekst veç e veç, si: Leximi, Gjuha Shqipe, Historia,
Edukata Qytetare, Edukata Muzikore dhe Arti Figurativ. Gjithashtu është me rëndësi të theksohet se
për shumicën e rasteve kemi pasur 5 tekste (raste), p.sh. Leximi klasa I, II, III, IV dhe klasa V.
Pra, është mbledhur numri i mundësive për secilin tregues që kanë qenë në kuadër të dimensionit si:
Interpretimi, Analiza, Vlerësimi, Konkludimi dhe Shpjegimi, ku janë mbledhur mundësitë për secilën
prej tyre dhe është dhënë si një numër në kuadër të një teksti që i përket një klase të caktuar. Të
kthehemi edhe një herë te të gjitha ato vlera që janë llogaritur në kuadër të secilës lëndë.
Minimumi - kjo është parashikuar për secilën lëndë, duke llogaritur shumën e mundësive të tekstit
në kuadër të klasave dhe lëndës përkatëse. Dhe është marrë vlera më e vogël e mundësive.
80
Maksimumi - është llogaritur në mënyrë të ngjashme, siç është llogaritur Minimumi, por këtu
është marrë vlera më e madhe.
Mesatarja - gjithashtu edhe mesatarja është llogaritur për secilin tekst, duke nxjerrë mesataren
nga shuma e mundësive të mbledhura prej secilit tekst.
Devijimi standard - po të fillojmë nga ajo që e definon devijimin standard si masën e variacionit ose
shpërndarjes së rezultateve apo më mirë të themi probabilitetit. Dhe nga ajo që devijimi standard i ulët
d.m.th. se vlerat e rezultateve janë shumë të afërta të të njëjtës vlerë, kurse devijimi standard i lartë do
të thotë që rezultatet i përkasin një grupi më të lartë vlerash, çka edhe ka ndodhur edhe me rastin tonë.
Modi - në kuadër të llogaritjeve, ne kemi llogaritur edhe MODEN, pra vlerën më të përsëritur
në kuadër të rezultateve të dala nga mbledhja e mundësive për secilin tekst. Këtë e kemi bërë si
observim të frekuencës (rezultatit) më të lartë (që paraqitet më së shpeshti).
Mediana - gjithashtu ne kemi llogaritur edhe medianën. Ajo është llogaritur si një mes i serisë
së vlerave në kuadër të secilit tekst.
Korrelacioni
Në kuadër të kësaj llogaritjeje që kemi bërë për secilin tekst, janë marrë numri i teksteve sipas
klasave përkatëse me numrin (shumën) e mundësive të teksteve përkatëse. Por ajo çka vlen të
përmendet është se në disa lëndë, si: Historia dhe Edukata qytetare është marrë treguesi me
numrin e mundësive. Dhe kemi këto rezultate të korrelacionit të Pearsonit, ku në bazë të
rezultatit mund të konkludojmë se, a kemi një lidhje të fortë të variabiles, të cilën jemi duke e
përcaktuar përkatësisht të teksteve në bazë të klasave.
Leximi 1 – 5 Korrelacioni
Numri Leximi
Numri Korrelacioni i Pearson-it 1 .915* Sig. (2-tailed) .029 N 5 5
Leximi Korrelacioni i Pearson-it .915* 1 Sig. (2-tailed) .029 N 5 5
*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed). Gjuha Shqipe 1- 5 Korrelacioni
Lënda Gjuha Shqipe
Lenda Korrelacioni i Pearson-it 1 .163 Sig. (2-tailed) .793 N 5 5
Gjuha Shqipe Korrelacioni i Pearson-it .163 1 Sig. (2-tailed) .793 N 5 5
81
Historia 5 Korrelacioni
Treguesit Historia
Treguesit Pearson Correlation 1 -.426 Sig. (2-tailed) .475 N 5 5
Historia Pearson Correlation -.426 1 Sig. (2-tailed) .475 N 5 5
Edukata qytetare 3 - 5 Korrelacioni
Treguesit Edukata Qytetare
Treguesit Pearson Correlation 1 .544 Sig. (2-tailed) .344 N 5 5
Edukata Qytetare Pearson Correlation .544 1 Sig. (2-tailed) .344 N 5 5
Edukata muzikore 1 - 5 Correlations
Treguesit Edukata Muzikore
Treguesit Pearson Correlation 1 .431 Sig. (2-tailed) .469 N 5 5
Muzikore Pearson Correlation .431 1 Sig. (2-tailed) .469 N 5 5
Arti figurativ 1 - 5 Correlations
Treguesit Art Figurativ
Treguesit Pearson Correlation 1 .461 Sig. (2-tailed) .435 N 5 5
Art Figurativ Pearson Correlation .461 1 Sig. (2-tailed) .435
T-Testi
One-Sample Test
Test Value = 0
t df Sig. (2-tailed) Mean Difference95% Confidence Interval of the Difference
Lower Upper
Leximi 9.274 4 .001 477.800 334.76 620.84
Gjuha Shqipe 13.583 4 .000 259.600 206.54 312.66
Historia 6.341 4 .003 60.800 34.18 87.42
Ed. Qytetare 5.264 4 .006 253.000 119.55 386.45
Ed. Muzikore 4.407 4 .012 228.200 84.43 371.97
Art Figurativ 9.715 4 .001 277.400 198.12 356.68
82
Po ashtu ne kemi vazhduar duke llogaritur edhe t-testin me variablat përcjellëse që i përkasin si:
valera t, df, sig.(2-tailed), përcaktimi i diferencës, intervali i diferencës me nivelin më të ulët
dhe të lartë në kuadër të saj.
B. Rezultatet nga studimi i opinioneve të mësimdhënësve për zhvillimin e mendimit kritik
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Leximi 1 – 5
Për tekstin e Leximit 1 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik nga ana e mësimdhënësve
janë vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5.6), pastaj vijnë niveli nënmesatar 2 ( vlera 3.7),
niveli i lartë 5 (vlera 3.4) niveli i mesëm 3 (vlera 0.9) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.1).
Dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik në tekstin e Leximit 2 nga mësimdhënësit janë
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6.7) pas tij vijnë: niveli i lartë 5 (vlera 4.8) niveli
nënmesatar 2 (vlera 1.9) niveli i mesëm 3 (vlera 0.5) dhe niveli i ulët 1(vlera 0).
Në tekstin e Leximit të klasës 3 dimensionet e ZHMK masatarisht janë vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 7.6) pas tij vijnë niveli i lartë 5 (vlera 5.1), niveli i mesëm 3 dhe niveli
nënmesatar 2 (vlera 0.6) si dhe niveli i ulët 1 (vlera 0).
Dimensionet e të menduarit kritik në tekstin e Leximit të klasës së 4 janë vlerësuar mesatarisht
në nivelin e lartë 5 (vlera 8.6) pas tij vijnë niveli mbimesatar 4 (vlera 5.3) ndërsa nivelet e tjera
mesatare dhe nënmesatare kanë vlerën zero.
Gjithashtu të gjitha dimensionet e ZHMK në tekstin e Leximit të klasës 5 janë vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4 (vlera 9.1) pas tij vijnë: niveli i lartë 582 (vlera 3.8) niveli nënmesatar 283
(vlera 0.7) niveli i mesëm 384 (vlera 0.3) dhe niveli i ulët 185 (vlera 0).
82Njohuria është shumë e thellë, sepse gjatë orës së mësimit pothuajse të gjithë nxënësit: janë të përqendruar në një temë të rëndësishme; demonstrojnë të kuptuarit e natyrës problematike të informacionit ose koncepteve; demonstrojnë të kuptuarit kompleks të materies, duke arritur në përfundime të arsyeshme dhe të bazuara; shpjegojnë se si i kanë zgjidhur problemet komplekse. Në përgjithësi, rezonimi i nxënësve, shpjegimet dhe argumentimi demonstrojnë të kuptuarit kompleks dhe të plotë. 83Njohuria mbetet sipërfaqësore dhe e fragmentuar; edhe pse disa koncepte qendrore janë përmendur ose përpunuar, vërehet vetëm të kuptuarit pasiv të tyre. 84Njohuria dallon në pjesë të ndryshme të orës, pra meqenëse për disa koncepte demonstrohet njohuri e thellë, disa të tjera janë kuptuar në mënyrë sipërfaqësore. Të paktën një koncept i rëndësishëm është prezantuar në hollësi dhe është kuptuar, por në përgjithësi, nuk është ruajtur përqendrimi i nxënësve. 85 Njohuria është shumë e cekët, sepse nuk ka të bëj me asnjë çështje ose koncept të rëndësishëm; mësimdhënësi dhe nxënësit përpunojnë vetëm informacion të thjeshtë, të cilin duhet ta memorizojnë.
83
Tab
ela
22. A
nali
za s
peci
fike
e v
lerë
sim
eve
të m
ësim
dhën
ësve
për
mun
dësi
të e
teks
tit L
exim
i nga
pik
ëpam
ja e
ope
raci
onev
e pë
r zh
mk.
Dimensionet e
ZHTM
Operacionet për ZHMK
LE
XIM
I I
LE
XIM
I II
L
EX
IMI
III
LE
XIM
I IV
L
EX
IMI
V
Shka
lla m
atës
e 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
Inte
rpre
tim
i
K
0 4
2 6
2 0
5 0
5 4
0 1
0 7
6 0
0 0
4 10
0
3 1
5 5
Q
0 3
0 9
2 0
3 0
9 2
0 1
1 4
8 0
0 0
10
4 0
0 2
9 3
PS
H
0 3
0 7
4 0
3 0
7 4
0 0
0 8
6 0
0 0
5 9
1 0
1 8
4
Ana
liza
SH
I 0
4 0
6 4
0 2
0 7
5 0
1 0
8 5
0 0
0 3
11
0 0
0 11
4
AQ
0
3 1
7 3
0 0
0 8
6 0
2 3
5 4
0 0
0 7
7 0
0 0
11
4
AD
1
2 0
6 5
0 0
0 8
6 0
1 1
8 4
0 0
0 8
6 0
0 0
13
1
Vle
rësi
mi
DB
0
3 1
6 4
0 3
0 6
5 0
1 2
7 4
0 0
0 11
3
0 2
0 7
5
KA
1
2 0
8 3
0 1
1 5
7 0
0 0
10
4 0
1 0
3 10
0
1 0
9 4
Kon
klu
dim
i
IL
0 4
2 4
4 0
1 1
6 6
0 1
0 9
4 0
0 0
4 10
0
1 0
6 7
SH
A
0 3
3 5
3 0
1 1
8 4
0 0
1 5
8 0
0 0
3 11
0
1 0
9 4
PK
0
4 2
3 5
0 0
3 7
4 0
0 1
9 4
0 0
0 2
12
0 1
0 8
5
Sh
pje
gim
i
SH
P
0 6
1 4
3 0
3 1
6 4
0 0
0 9
5 0
0 0
2 12
0
1 0
10
3
JO
0 5
2 2
4 0
3 0
6 5
0 0
0 8
6 0
0 0
6 8
0 1
0 11
2
AP
0
6 1
5 2
0 2
0 6
6 0
1 0
9 4
0 0
0 6
8 0
0 0
11
3
84
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Leximi 1 - 5
Për dimensionin e interpretimit operacioni i kategorizimit në tekstet Leximi 1-5, nga mësimdhënësit
ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për Leximin 1, vlera 5 për Leximin 2
dhe vlera 7 për Leximin 3). Ndërsa në Leximin klasa 4 dhe 5 ky dimension është vlerësuar në
nivelin e lartë 5 (vlera 10 për Leximin 4 dhe vlera 5 për Leximin 5). Operacioni i qartësisë është
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 9 për Leximin 1, 2 dhe 5, vlera 10 për Leximin 4) ndërsa
ky operacion (qartësia) është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 8 në Leximin klasa 3) Dimensioni i
pasurisë shprehëse në kontekstin e këtij studimi nga ana e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 7 për Leximin 1 dhe 2 dhe vlera 8 për Leximin 3 dhe 5). Ndërsa ky operacion
është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 9) në Leximin klasa 4.
Dimensioni i analizës operacioni i shtjellimit të idesë në tekstet Leximi 1- 5, nga mësimdhënësit
ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për Leximin 1, vlera 7 për Leximin
2, vlera 8 për Leximin 3 dhe vlera 11 për Leximin 5). Ndërsa në Leximin e klasës së 4 ky
dimension është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 11). Operacioni i argumenteve të
qëndrueshme është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 në të gjitha tekstet e Leximit 1 - 5 (vlera 7
për Leximin 1 dhe 4, vlera 8 për Leximin 2, vlera 5 për Leximin 3 dhe vlera 11 për Leximin 5).
Operacioni i argumenteve të dallueshme nga e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 në të gjitha tekstet e Leximit 1 - 5 (vlera 6 për Leximin 1, vlera 8 për Leximin 2, 3
dhe 4, vlera 13 për Leximin 5).
Dimensioni i vlerësimit, operacioni i dallimit të besueshmërisë së informacionit, në tekstet
Leximi 1- 5, nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6
për Leximin 1 dhe 2 vlera 7 për Leximin 3, dhe 5, vlera 11 për Leximin 4). Operacioni i
krahasimit të argumenteve është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 8 për Leximin 1, vlera
10 për Leximin 3, vlera 9 për Leximin 5). Ndërsa ky operacion është vlerësuar në nivelin e lartë
5 (vlera 7 për Leximin 2 dhe vlera 10 për Leximin 4).
Për dimensionin e konkludimit operacioni i lidhjes së informacioneve në tekstet Leximi 1- 5, nga
mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 6 për Leximin 1, vlera 5 për
Leximin 2 dhe vlera 7 për Leximin 3). Ndërsa në Leximin klasa 4 dhe 5 ky dimension është
vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 10 për Leximin 4 dhe vlera 5 për Leximin 5). Operacioni i
qartësisë është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 4 për Leximin1, vlera 6 për Leximin 2,
vlera 10 për Leximin 4 dhe vlera 7 për Leximin 5) ndërsa ky operacion (lidhja e informacioneve)
është vlerësuar në nivelin e mbimesatar 4 (vlera 9 në Leximin klasa 3) Dimensioni i shpjegimeve
alternative në kontekstin e këtij studimi nga ana e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 5 për Leximin 1, vlera 8 për Leximin 2, vlera 9 për Leximin 5). Ndërsa ky
operacion është vlerësuar në nivelin e lart 5 (vlera 8 në Leximin 3 dhe vlera 11 në Leximin 4).
85
Operacioni i pranimit të konkluzioneve nga ana e mësimdhënësve për tekstin Leximi 1 – 5 është
vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 5 për Leximin 1 dhe vlera 12 për Leximin 4). Ndërsa ky
operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7 për Leximin 2 vlera 9 për Leximin 3 dhe
vlera 8 për Leximin 5).
Dimensioni i shpjegimit operacioni i shprehjes së përfundimeve në tekstet Leximi 1-5, nga
mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 6 për leximin 1)
ndërsa për leximin 2, 3 dhe 5 ky dimension është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për
Leximin 2, vlera 9 për Leximin 3 dhe vlera 10 për Leximin 5). Ndërsa në Leximin klasa 4 ky
dimension është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 12). Operacioni i justifikimit të
informacioneve është vlerësuar në nivelin nënmesatar në Leximin 1 (vlera 5), ndërsa në tekstet
e Leximit 2,3,4 dhe 5 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për Leximin 2, vlera 8
për Leximin 3 dhe 4, vlera 11 për Leximin 5). Operacioni argumentimi i përfundimeve nga
mësimdhënësit është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 për Leximin 1 (vlera 6), ndërsa ky
operacion për tekstet e Leximit 2, 3 dhe 5 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për
Leximin 2, vlera 9 për Leximin 3 dhe vlera 11 për Leximin 5). Ndërsa Leximi 4 është vlerësuar
në nivelin e lartë 5 (vlera 8).
Tabela 23. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Leximi nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Nr. Dimensionet e të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 2 3 4 5
1 Interpretimi Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse
0 26 7 103 73
2 Analiza Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve
1 15 5 119 75
3 Vlerësimi Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve
1 14 4 72 49
4 Konkludimi Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve
0 17 14 88 91
5 Shpjegimi Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve
0 28 5 101 75
Rezultatet specifike dhe të përgjithshme për mendimin kritik në tekstin Leximi 1 - 5
Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensioneve të mendimit kritik rezulton se teksti i Leximit
1 – 5 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 296.6). Pas tij vijnë: niveli i lartë 5 (vlera 72.6),
niveli nënmesatar 2 (vlera 20) niveli mesatar 3 (vlera 7), dhe niveli u ulët 1 (vlera 0.4).
86
Analiza statistikore
Interpretimi (Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse)
Analiza (Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve)
Vlerësimi (Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve)
Konkludimi (Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve)
Shpjegimi (Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve)
N Valid 215 215 215 215 215
Missing 0 0 0 0 0
Mean 3.95 4.17 2.67 4.11 3.95
Median 4.00 4.00 4.00 4.00 4.00
Mode 4 4 0 5 4
Std. Deviation 1.143 .816 2.093 1.082 1.159
Në bazë të rezultateve të nxjerra nga vlerësuesit e teksteve shkollore (mësimdhënësit) të përfshirë në
këtë studim kemi gjithsej 215 vlerësues prej të cilëve asnjë nuk ka munguar për t’u përgjigjur në
studimin tonë. Mund të themi se ekzistojnë dallime të vlefshme të variablave ku, sa i përket
mesatares aritmetike dimensioni i interpretimit është vlerësuar 3.95 nga 215 e të vlerësuarve, duke
vazhduar me 4.17 për dimensionin e analizës, 2.67 dimensioni i vlerësimit, 4.11 dimensioni i
konkludimit dhe 3.95 dimensioni i shpjegimit. Nga kjo mund të konstatojmë se mesi aritmetik për
dimensionin e interpretimit dhe shpjegimit kanë vlerat e njëjta (3.95) ndërsa vlera të përafërta kanë
dimensioni i analizës dhe konkludimit, ndërsa vlerën më të ulët të mesatares aritmetike e gjejmë tek
dimensioni i vlerësimit 2.67.
Devijimi standard i dimensionit të interpretimit është shprehur me vlerën 1.143 që nënkupton se
vlerësimi individual është konceptuar afër mesatares (kjo nënkupton se vlerësuesit nuk kanë dhënë
përgjigje të njëjtë për të njëjtën çështje p.sh. për të njëjtën njësi mësimore vlerësimi i
mësimdhënësve për numrin e fakteve që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve ndryshon).
Gjithashtu DS edhe në dimensionin e analizës tregon se, përgjigjet janë afër mesatares aritmetike,
ndërsa në dimensionin e vlerësimit kemi DS që është dukshëm shumë larg mesatares aritmetike dhe
me vlera përafërsisht të njëjta, DS paraqitet në dimensionin e konkludimit dhe shpjegimit që
nënkupton devijim standard afër mesit aritmetik.
87
Grafiku 29. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet Leximi 1 – 5.
Të dhënat e grafikut për mundësitë e përgjithshme të teksteve të Leximit I-V tregojnë se:
Sipas vlerësimeve të mësimdhënësve tekstet Leximi 1 – 5 ofron rreth 483 mundësi për
zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve dhe vlerësohet në nivelin mbimesatar 4.
Në nivelin e ulët 1 është vlerësuar vetëm në dy raste.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst.
Sipas vlerësimit të përmbajtjeve kurrikulare (skeda) tekstet e Leximit 1 – 5 numrin më të madh
të vlerësimeve për mundësitë e ZHMK e kanë fituar tekstet Leximi IV dhe Leximi V. Nga kjo
pikëpamje këto tekste konsiderohen si më zhvillueset për mendimin kritik, krahasuar me tekstet
Leximi I, II, III.
Nga rezultatet e grafikut mund të vërehet se numri i mundësive për zhvillim të mendimit kritik
sipas opinioneve të mësimdhënësve për tekstin Leximi 1 – 5 është 983.
88
Tab
ela
24. A
nali
za s
peci
fike
e v
lerë
sim
eve
të m
ësim
dhën
ësve
për
teks
tin
Gju
ha s
hqip
e ng
a pi
këpa
mja
e o
pera
cion
eve
për
zhm
k.
Dim
ensi
onet
e
ZH
MK
Operacionet për ZHMK
GJU
HË
SH
QIP
E I
G
JUH
Ë S
HQ
IPE
II
GJU
HË
SH
QIP
E I
II
GJU
HË
SH
QIP
E I
V
GJU
HË
SH
QIP
E V
Shka
lla m
atës
e 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
Inte
rpre
tim
i
K
2 5
0 5
2 0
6 0
7 1
1 1
0 7
5 0
0 2
5 7
0 0
4 6
4
Q
2 3
0 6
3 0
4 0
6 4
1 0
0 8
5 0
0 2
5 7
0 1
1 9
3
PS
H
3 2
1 5
3 0
4 0
3 7
1 0
0 6
7 0
0 2
3 9
0 2
0 8
4
Ana
liza
SH
I 3
2 0
4 5
0 1
1 7
5 1
2 1
4 6
0 0
1 4
9 0
0 1
10
3
AQ
3
1 1
4 5
0 2
1 7
4 1
1 1
7 4
0 0
1 9
4 0
2 1
9 2
AD
3
1 1
4 5
0 1
2 6
5 1
1 4
1 7
0 0
0 8
6 0
1 1
10
2
Vle
rësi
mi
DB
4
0 2
2 6
0 1
0 6
7 0
2 0
5 7
0 0
1 5
8 0
0 2
6 6
KA
3
2 2
1 6
0 0
0 7
7 0
1 1
5 7
0 0
1 6
7 0
2 1
6 5
Kon
klu
dim
i
IL
3 0
3 2
6 0
0 2
8 4
1 0
2 1
10
0 0
0 4
10
0 0
1 9
4
SH
A
1 3
0 4
5 0
2 0
7 5
0 3
1 0
10
0 0
1 6
7 0
0 2
9 3
PK
1
2 1
5 5
0 1
1 8
4 0
1 3
2 8
0 0
1 5
8 0
0 1
10
3
Sh
pje
gim
i
SH
P
2 1
1 6
4 0
1 0
6 7
0 0
2 8
4 0
0 1
4 9
1 1
1 8
3
JO
2 1
1 6
4 0
1 1
7 5
0 1
2 7
5 0
0 1
7 6
0 2
1 5
6
AP
1
2 1
6 4
0 1
0 7
6 0
0 2
2 10
0
0 1
4 9
0 0
1 10
3
Mes
atar
ja
2.3
1.8
1 4.
3 4.
5 0
1.8
0.6
6.6
5.1
0.5
0.9
1.3
4.5
6.8
0 0
1.1
5.3
7.6
0.1
0.8
1.3
8.2
3.6
89
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Gjuha shqipe 1 - 5
Për tekstin Gjuha shqipe 1 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik nga ana e mësimdhënësve janë
vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 4.5) pastaj vijnë niveli mbimesatar 4 (vlera 4.3), niveli i ulët 1
(vlera 2.3) niveli nënmesatar 2 (vlera 1.8) dhe nivel i mesëm 3 (vlera 1).
Në tekstin Gjuha shqipe të klasës 2 dimensionet e ZHMK mesatarisht janë vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 6.6) pas tij vijnë niveli lartë 5 (vlera 5.1), niveli nënmesatar 2 (vlera 1.8)
niveli i mesëm 3 (vlera 0.6) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0).
Dimensionet e të menduarit kritik në tekstin e Gjuhës shqipe të klasës së 3 janë vlerësuar
mesatarisht në nivelin e lart 5 (vlera 6.8) pas tij vijnë niveli mbimesatar 4 (vlera 4.5), niveli
mesatar 3 (vlera 1.3), niveli nënmesatar 2 (vlera 0.9) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.5).
Sipas rezultateve tekstin Gjuha shqipe 4 në të gjitha dimensionet e të menduarit kritik nga ana e
mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 7.6) pastaj vijnë niveli mbimesatar 4
(vlera 5.3), niveli i mesatar 3 (vlera 1.1).
Gjithashtu, të gjitha dimensionet e ZHMK në tekstin Gjuha shqipe 5 është vlerësuar në niveli i
lartë 5 (vlera 8.2), nivelin mbimesatar 4 (vlera 3.6) pas tij vijnë: niveli i mesëm 386 (vlera 1.3)
niveli nënmesatar 287 (vlera 0.8) dhe niveli i ulët 188 (vlera 0.1).
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstin Gjuha shqipe 1 - 5
Për dimensionin e interpretimit operacioni i kategorizimit në tekstet Gjuha shqipe 1-5, nga
mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5 për tekstin Gjuhë
shqipe 1, vlera 7 për Gjuhë shqipe 2 dhe 3, vlera 6 për Gjuhë shqipe 5). Ndërsa në tekstin Gjuha
shqipe klasa 4 ky dimension është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 7).
Operacioni i qartësisë është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për Gjuhë shqipe 1 dhe
2, vlera 8 për Gjuhë shqipe 3 dhe vlera 9 për Gjuhë shqipe 5), ndërsa në tekstin Gjuha shqipe
klasa 4 ky dimension është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 8).
Dimensioni i pasurisë shprehëse në kontekstin e këtij studimi nga ana e mësimdhënësve është
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7 për Gjuhë shqipe 1 dhe vlera 8 për Gjuhë shqipe 5)
Ndërsa ky operacion është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 7 për tekstin e Gjuhës shqipe
klasa 2 dhe 3, ndërsa vlera 9 për Gjuhë shqipe 4).
86Njohuria dallon në pjesë të ndryshme të orës, pra meqenëse për disa koncepte demonstrohet njohuri e thellë, disa të tjera janë kuptuar në mënyrë sipërfaqësore. Të paktën një koncept i rëndësishëm është prezantuar në hollësi dhe është kuptuar, por, në përgjithësi, nuk është ruajtur përqendrimi i nxënësve. 87Njohuria mbetet sipërfaqësore dhe e fragmentuar; edhe pse disa koncepte qendrore janë përmendur ose përpunuar, vërehet vetëm të kuptuarit pasiv të tyre. 88 Njohuria është shumë e cekët, sepse nuk ka të bëj me asnjë çështje ose koncept të rëndësishëm; mësimdhënësi dhe nxënësit përpunojnë vetëm informacion të thjeshtë, të cilin duhet ta memorizojnë.
90
Dimensioni i analizës operacioni i shtjellimit të idesë në tekstet Gjuha shqipe 1-5, nga
mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 5 për Gjuhën shqipe 1,
vlera 6 për Gjuhën shqipe 3 dhe vlera 9 për Gjuhën shqipe 4). Ndërsa në Gjuhën shqipe klasa 2
dhe 4 ky dimension është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 7 për Gjuhën shqipe 2 dhe vlera 9
për Gjuhën shqipe 4). Operacioni i argumenteve të qëndrueshme është vlerësuar në nivelin e
lartë 5 në tekstin e Gjuhës shqipe klasa 1 (vlera 5), ndërsa në nivelin mbimesatar 4 janë
vlerësuar tekstet e Gjuhës shqipe klasa 2 dhe 3 vlera 7, dhe vlera 9 për tekstet Gjuhë shqipe
klasa 3, 4 dhe 5. Operacioni i argumenteve të dallueshme nga e mësimdhënësve është vlerësuar
në nivelin e lartë 5 (vlera 5 për Gjuhën shqipe 1 dhe vlera 7 për Gjuhën shqipe 3) ndërsa ky
dimension i ZHMK është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për Gjuhën shqipe 2, vlera
8 për Gjuhën shqipe 4 dhe vlera 10 për Gjuhën shqipe 5).
Dimensioni i vlerësimit - operacioni i dallimit të besueshmërisë së informacionit në tekstet
Gjuha shqipe 1-5, nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 6
për Gjuhë shqipe 1, 2 dhe 5, vlera 7 për Gjuhë shqipe 3, dhe vlera 8 për Gjuhë shqipe 4).
Operacioni i krahasimit të argumenteve është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 6 për Gjuhë
shqipe 1 dhe 5, vlera 7 për Gjuhë shqipe 2, 3 dhe 4).
Për dimensionin e konkludimit - operacioni i lidhjes së informacioneve në tekstin Gjuhë shqipe 1-
5, nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 6 për Gjuhë shqipe 1,
vlera 10 për Gjuhë shqipe 3 dhe 4). Ndërsa në Gjuhën shqipe klasa 2 dhe 5 ky dimension është
vlerësuar në nivelin e mbimesatar 4 (vlera 8 për Gjuhë shqipe 2 dhe vlera 9 për Gjuhë shqipe 5).
Operacioni shpjegime alternative është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 5 për Gjuhë shqipe
1,vlera 10 për Gjuhë shqipe3, vlera 7 për Gjuhë shqipe 4 dhe vlera 9 për Gjuhë shqipe 5).
Operacioni i pranimit të konkluzioneve nga ana e mësimdhënësve për tekstet Gjuhë shqipe 1 - 5
është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 5 për Gjuhë shqipe 1 dhe vlera 8 për Gjuhë shqipe 3
dhe 4). Ndërsa ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 8 për Gjuhën shqipe
2 vlera 10 për Gjuhën shqipe 5).
Dimensioni i shpjegimit operacioni i shprehjes së përfundimeve në tekstet Gjuha shqipe 1-5, nga
mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për Gjuhë shqipe 1,
vlera 8 për Gjuhë shqipe 3 dhe 5), ndërsa për Gjuhë shqipe 2 dhe 4 ky dimension është vlerësuar në
nivelin e lartë 5 (vlera 7 për Gjuhë shqipe 2 dhe vlera 9 për Gjuhë shqipe 4).
Operacioni i justifikimit të informacioneve është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6
Gjuhë shqipe 1, vlera 7 për Gjuhë shqipe 2, 3 dhe 4) Ndërsa teksti Gjuha shqipe 5 ky dimension
është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 6).
Operacioni argumentimi i përfundimeve nga ana e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 6 për tekstin Gjuhë shqipe 1, vlera 7 për Gjuhë shqipe 2 dhe vlera 10 për
91
Gjuhë shqipe 5), ndërsa ky operacion për tekstet Gjuhë shqipe klasa 3 dhe 4 është vlerësuar në
nivelin e lartë 5 (vlera 10 për Gjuhë shqipe 3 dhe vlera 9 për Gjuhë shqipe 4).
Tabela 25. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Gjuha shqipe nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Nr. Dimensionet e të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 2 3 4 5
1 Interpretimi Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse
10 28 12 89 71
2 Analiza Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve
12 16 20 94 72
3 Vlerësimi Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve
7 8 10 49 66
4 Konkludimi Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve
6 12 19 80 92
5 Shpjegimi Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve
6 11 16 93 91
Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstin Gjuha shqipe 1 - 5 Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensioneve të mendimit kritik rezulton se tekstet gjuha
shqipe 1 – 5 janë vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 81). Pas tij vijnë: niveli i lartë 5 (vlera
78.4), niveli mesatar 3 (vlera 15.4), niveli nënmesatar 2 (vlera 15) dhe niveli u ulët 1 (vlera 8.2)
Analiza statistikore
Interpretimi (Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse)
Analiza (Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve)
Vlerësimi (Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve)
Konkludimi (Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve)
Shpjegimi (Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve)
N Valid 217 217 217 217 217
Missing 0 0 0 0 0 Mean 3.75 3.87 2.67 4.00 4.16 Median 4.00 4.00 4.00 4.00 4.00 Mode 4 4 0 5 4 Std. Deviation 1.332 1.195 2.171 1.256 .961
Sipas rezultateve statistikore mund të themi se, ekzistojnë dallime të vlefshme të variablave ku
sa i përket mesatares aritmetike dimensioni i interpretimit është vlerësuar 3.75 nga 217 e të
vlerësuarve, duke vazhduar me 3.87, për dimensionin e analizës, 2.67 dimensioni i vlerësimit,
4.00 dimensioni i konkludimit dhe 4.16 dimensioni i shpjegimit. Sipas këtyre rezultateve mund
të konstatojmë se mesi aritmetik për dimensionin e interpretimit dhe shpjegimit kanë vlerat të
afërta njëra me tjetrën, ndërsa vlerë e cila dallon nga mesataret e tjera aritmetike është ajo e
92
dimensionit të vlerësimit 2.67 (kjo vlerë është e arsyeshme sepse të gjitha dimensionet e tjera
kishin nga tre tregues praktik ndërsa dimensioni i vlerësimit kishte vetëm dy tregues praktik),
ndërsa vlera shumë të përafërta paraqitën mesataret aritmetike të dimensionit të konkludimit
dhe shpjegimit.
Devijimi standard i dimensionit të interpretimit është shprehur me vlerën 1.332 që nënkupton se
vlerësimet individuale janë konceptuar afër mesatares aritmetike, gjithashtu DS edhe në
dimensionin e analizës tregon se, përgjigjet janë afër mesatares aritmetike vlera 1.195, ndërsa në
dimensionin e vlerësimit kemi DS që është dukshëm shumë i theksuar larg mesatares aritmetike,
ndërsa DS në dimensionin e konkludimit është vlerësuar më 1.256 dhe shumë afër mesatares
aritmetike janë konceptuar përgjigjet e dhëna për dimensionin e shpjegimit me vlerë të DS .961.
Grafiku 30. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5.
Të dhënat e grafikut për mundësitë e përgjithshme të teksteve të Gjuha shqipe I-V tregojnë se:
Sipas vlerësimeve të mësimdhënësve tekstet Gjuha shqipe 1 – 5 ofrojnë rreth 405 mundësi për
zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve dhe vlerësohet në nivelin mbimesatar 4.
Në nivelin e ulët 1 vlerësohen 41 raste për zhvillim të mendimit kritik.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst 223.
Sipas vlerësimit të përmbajtjeve kurrikulare (skeda) tekstet Gjuha shqipe 1 – 5 numrin më të madh
të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë fituar tekstet Gjuha shqipe III dhe Gjuha shqipe V.
Nga rezultatet e grafikut mund të vërehet se numri i mundësive për zhvillim të mendimit kritik
sipas opinioneve të mësimdhënësve për tekstin Gjuha shqipe 1 – 5 është 990.
93
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Edukata qytetare 3 - 5
Për tekstin Edukata qytetare 3 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik nga ana e mësimdhënësve
janë vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 6.28), më pas vijnë niveli mbimesatar 4 (vlera 5.92), niveli i
ulët 1 (vlera 0.42), niveli mesatar 3 (vlera 0.35) dhe niveli nënmesatar 2 (vlera 0.35). Dimensionet e
zhvillimit të mendimit kritik në tekstin Edukata qytetare 4 nga mësimdhënësit janë vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4 (vlera 4.5) pas tij vijnë: niveli i mesëm 3 dhe i lartë 5 (vlera 2.85) niveli
nënmesatar 2 (vlera 2.78) dhe niveli i ulët 1 (vlera 1.07)
Në tekstin Edukatës qytetare të klasës së 5 dimensionet e ZHMK mesatarisht janë vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4 (vlera 8.35) pas tij vijnë niveli i lartë 5 (vlera 3.28), niveli i mesëm 3
(vlera 1.21), niveli nënmesatar 2 (vlera 1.07) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.07).
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Edukata qytetare 3 - 5
Për dimensionin e interpretimit operacioni i kategorizimit në tekstet Edukata qytetare 3 - 5, nga
mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 8 për Edukatën qytetare
3, vlera 5 për Edukatën qytetare 4 dhe 5). Operacioni i qartësisë është vlerësuar në nivelin e lartë 5
(vlera 7 për Edukatën 3 vlera 5 për Edukatën qytetare 5) ndërsa ky operacion (qartësia) në tekstin
Edukata qytetare 4 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7) Dimensioni i pasurisë
shprehëse në kontekstin e këtij studimi nga ana e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin e lartë 5
(vlera 9 për Edukatën qytetare 3 dhe vlera 4 për Edukatën qytetare 4). Ndërsa ky operacion në
tekstin e Edukatës qytetare 5 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 8).
Dimensioni i analizës - operacioni i shtjellimit të idesë në tekstet Edukata qytetare 3 - 5, nga
mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 9) për tekstin Edukata
qytetare 3 ndërsa është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për Edukatën qytetare klasa 4 dhe
vlera 7 për Edukatën qytetare 5). Operacioni i argumenteve të qëndrueshme vlerësuar në nivelin e
lartë 5 (vlera 8) për tekstin Edukatë qytetare 3, ndërsa është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera
5 për Edukatën qytetare klasa 4 dhe vlera 11 për Edukatën qytetare 5). Operacioni i argumenteve të
dallueshme nga e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 në të gjitha tekstet e
Edukatës qytetare 3 - 5 (vlera 9 për Edukatën qytetare 3 dhe 5, vlera 7 për Edukatën qytetare 4).
Dimensioni i vlerësimit - operacioni i dallimit të besueshmërisë së informacionit në tekstin Edukata
qytetare 3 - 5, nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 8) ndërsa
në nivelin mesatar 3 (vlera 5) është vlerësuar Edukata qytetare 4 dhe në nivelin mbimesatar 4 (vlera
6) është vlerësuar Edukata qytetare 5. Operacioni i krahasimit të argumenteve është vlerësuar
nivelin e lartë 5 (vlera 8) ndërsa në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6) është vlerësuar Edukata qytetare
4 dhe në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7) është vlerësuar Edukata qytetare 5.
94
Tab
ela
26. A
nali
za s
peci
fike
e v
lerë
sim
eve
të m
ësim
dhën
ësve
për
teks
tin
Edu
kata
qyt
etar
e ng
a pi
këpa
mja
e o
pera
cion
eve
për
zhm
k.
Dim
ensi
onet
e
ZH
TM
Operacionet për ZHMK
ED
UK
AT
A Q
YT
ET
AR
E I
II
ED
UK
AT
A Q
YT
ET
AR
E I
V
ED
UK
AT
A Q
YT
ET
AR
E V
Shka
lla m
atës
e 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
Inte
rpre
tim
i
K
0 1
1 8
4 0
5 4
5 0
0 3
2 5
4
Q
0 0
0 7
7 0
4 3
7 0
0 0
4 5
5
PS
H
0 1
0 4
9 0
2 5
3 4
0 1
0 8
5
Ana
liza
SH
I 1
0 0
4 9
1 0
4 6
3 0
1 4
7 2
AQ
0
0 0
6 8
0 1
4 5
4 0
2 0
11
1
AD
1
0 0
9 4
0 2
3 7
2 0
0 1
9 4
Vle
rësi
mi
DB
1
0 0
5 8
0 2
5 3
4 0
2 1
6 5
KA
1
0 0
5 8
0 4
2 6
2 0
1 1
7 5
Kon
klu
dim
i
IL
1 0
0 10
3
0 6
0 5
3 0
1 1
9 2
SH
A
0 0
0 10
4
3 4
0 3
4 1
1 2
8 3
PK
0
0 1
4 9
2 5
0 4
3 0
2 0
7 5
Sh
pje
gim
i
SH
P
0 0
2 4
8 2
1 4
2 5
0 1
1 10
2
JO
3 0
1 5
5 4
1 3
4 2
0 0
0 13
1
AP
0
0 0
2 12
3
2 2
3 4
0 0
0 12
2
95
Për dimensionin e konkludimit operacioni i lidhjes së informacioneve në tekstet Edukata qytetare 3
- 5, nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 10 për
Edukatën qytetare 3, vlera 5 për Edukatën qytetare 4 dhe vlera 9 për Edukatën qytetare 5).
Dimensioni i shpjegimeve alternative në kontekstin e këtij studimi nga ana e mësimdhënësve është
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 10 për tekstin Edukata qytetare 3 dhe vlera 8 për tekstin
Edukata qytetare 5), ndërsa në nivelin e lartë 5 (vlera 4 ) është vlerësuar Edukata qytetare klasa 4.
Operacioni i pranimit të konkluzioneve nga ana e mësimdhënësve për tekstin edukata qytetare 3 – 5
është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 9) për tekstin Edukata qytetare klasa 3, ndërsa në nivelin
nënmesatar 2 (vlera 5) është vlerësuar Edukata qytetare klasa 4 dhe në nivelin mbimesatar 4 (vlera
7) është vlerësuar Edukata qytetare klasa 5.
Dimensioni i shpjegimit operacioni i shprehjes së përfundimeve në tekstet Edukata qytetare 3 - 5,
nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 8 për Edukatën qytetare 3
dhe vlera 5 për Edukatën qytetare 4) ndërsa teksti Edukata qytetare 5 është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 10). Operacioni i justifikimit të informacioneve në tekstin e Edukatës qytetare 3
është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 5), ndërsa ky dimension i ZHMK në tekstin e Edukatës
qytetare të klasave 4 dhe 5 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 4 për Edukatën qytetare 4
dhe vlera 13 për Edukatën qytetare 5. Operacioni argumentimi i përfundimeve nga mësimdhënësit
është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 12 për tekstin e Edukatës qytetare 3 dhe vlera 4 për
Edukatën qytetare 4) Ndërsa ky operacion në tekstin e Edukatës qytetare 5 është vlerësuar në
nivelin mbi mesatar 4 (vlera 12).
Tabela 27. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Edukata qytetare nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Nr. Dimensionet e të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 2 3 4 5
1 Interpretimi Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse
0 17 19 52 38
2 Analiza Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve
3 6 16 64 37
3 Vlerësimi Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve
2 9 9 32 32
4 Konkludimi Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve
7 19 4 60 36
5 Shpjegimi Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve
12 5 13 55 41
96
Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Edukata qytetare 3 - 5 Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensioneve të mendimit kritik rezulton se teksti
Edukata qytetare 3 – 5 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 52.6). Pas tij vijnë: niveli i
lartë 5 (vlera 36.8), niveli mesatar 3 (vlera 12.2), niveli nënmesatar 2 (vlera 11.2) dhe niveli i ulët 1
(vlera 4.8).
Analiza statistikore
Interpretimi (Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse)
Analiza (Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve)
Vlerësimi (Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve)
Konkludimi (Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve)
Shpjegimi (Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve)
N Valid 126 126 126 126 126
Missing 0 0 0 0 0
Mean 3.88 4.00 2.66 3.79 3.86
Median 4.00 4.00 4.00 4.00 4.00
Mode 4 4 0 4 4
Std. Deviation .993 .912 2.079 1.177 1.198
Nga 126 të intervistuar të këtij studimi që nuk ka munguar ose nuk është përgjigjur në interviste,
mund të vërehet se statistikisht ekzistojnë dallime të vlefshme në këto variabla. Sa i përket
mesatares aritmetike për dimensionin e interpretimit kemi 3.88 nga 126 e të intervistuarve me
mesatare aritmetike përafërsisht të njëjtë kemi edhe në dimensionin e analizës me vlerë 4.00, ndërsa
një mesatare aritmetike më e ulët objektivi paraqitet në dimensionin e vlerësimit vlera 2.66, ndërsa
mesatarja aritmetike për dimensionin e konkludimit është 3.79 dhe dimensionin e shpjegimit është
3.86. Nga këto rezultatet mund të konstatojmë se dimensioni i interpretimit, analizës dhe ai i
shpjegimit kanë mesatare të përafërt aritmetike, ndërsa dimensioni i vlerësimit konsiderohet me
mesatare më të ulët aritmetike krahasuar me dimensionet tjera.
Devijimi standard në dimensionin e interpretimit vlera .993 dhe analizës vlera .912 janë afër
mesatares aritmetike, ndërsa DS në dimensionin e vlerësimit vlera 2.079 është konceptuar më
larg mesatares aritmetike dhe dimensioni i konkludimit vlera 1.177 dhe ai i shpjegimit vlera
1.198 DS është paraqitur më afër mesatares aritmetike.
97
Grafiku 31. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet Edukata qytetare 3 – 5.
Të dhënat e grafikut për mundësitë e përgjithshme të teksteve të Edukatës qytetare III-V tregojnë se:
Sipas vlerësimeve të mësimdhënësve tekstet Edukata qytetare 3 – 5 ofrojnë rreth 263 mundësi
për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve dhe vlerësohen në nivelin mbimesatar 4.
Në nivelin e ulët 1 vlerësohen 24 raste për zhvillim të mendimit kritik.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst 143.
Sipas vlerësimit të përmbajtjeve kurrikulare (skeda) tekstet Edukata qytetare 3 – 5, numrin më
të madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë fituar tekstet Edukata qytetare IV dhe
Edukata qytetare III. Nga kjo pikëpamje këto tekste konsiderohen si më zhvillueset për
mendimin kritik, krahasuar me tekstin Edukata qytetare V.
Nga rezultatet e grafikut mund të vërehet se numri i mundësive për zhvillim të mendimit kritik
sipas opinioneve të mësimdhënësve për tekstin Edukata qytetare 3 – 5 është 588.
98
Tabela 28. Analiza specifike e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Histori nga pikëpamja e operacioneve për zhmk.
Dimensionet e ZHTM
Op
erac
ion
et p
ër
ZH
MK
HISTORIA V
Shkalla matëse 1 2 3 4 5
Interpretimi K 0 4 1 6 3 Q 0 0 0 13 1
PSH 0 0 0 12 2
Analiza SHI 0 2 0 10 2 AQ 0 3 0 8 3 AD 0 2 0 9 3
Vlerësimi DB 0 4 0 7 3 KA 0 3 0 7 4
Konkludimi IL 0 2 0 9 3
SHA 0 3 0 7 4 PK 0 3 0 8 3
Shpjegimi SHP 0 1 0 9 4 JO 0 1 0 10 3 AP 0 2 0 9 3
Mesatarja 0 2.14 0.07 8.85 2.92
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstin Historia 5
Për tekstin Historia 5 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik nga ana e mësimdhënësve janë
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 8.85) pastaj vjen niveli i lartë 5 (vlera 2.92), niveli
nënmesatar 2 (vlera 2.14), nivel i mesëm 3 (vlera 0.7) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0).
Rezultatet per operacionet e mendimit kritik në tekstin Historia 5
Për dimensionin e interpretimit operacioni i kategorizimit në tekstin Historia 5 - nga
mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6), gjithashtu
operacioni i qartësisë është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 13). Dimensioni i pasurisë
shprehëse në kontekstin e këtij studimi nga ana e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 12).
Dimensioni i analizës, operacioni i shtjellimit të idesë në tekstin Historia 5, nga mësimdhënësit
ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 10). Operacioni i argumenteve të
qëndrueshme është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 8). Operacioni i argumenteve të
dallueshme nga e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 në tekstin Historia 5
(vlera 9). Dimensioni i vlerësimit, operacioni i dallimit të besueshmërisë së informacionit dhe
krahasimi i argumenteve në tekstin historia 5, nga mësimdhënësit këto operacione janë
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7). Për dimensionin e konkludimit operacioni i lidhjes
së informacioneve në tekstin Historia 5, nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4 (vlera 9). Dimensioni i shpjegimeve alternative në kontekstin e këtij
99
studimi nga ana e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7). Operacioni
i pranimit të konkluzioneve nga ana e mësimdhënësve për tekstin Historia 5 është vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4 (vlera 8).
Dimensioni i shpjegimit, operacioni i shprehjes së përfundimeve në tekstin Historia 5, nga
mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 9). Operacioni i
justifikimit të informacioneve është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 10). Operacioni
argumentimi i përfundimeve nga ana e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4
(vlera 9) në tekstin Historia 5.
Analiza statistikore
Interpretimi (Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse)
Analiza (Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve)
Vlerësimi (Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve)
Konkludimi (Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve)
Shpjegimi (Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve)
N Valid 42 42 42 42 42
Missing 0 0 0 0 0 Mean 3.93 3.86 2.50 3.86 4.05 Median 4.00 4.00 3.00 4.00 4.00 Mode 4 4 0a 4 4 Std. Deviation .745 .926 2.003 1.002 .795
Tabela 29. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin e Historisë nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Nr. Dimensionet e të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 2 3 4 5
1 Interpretimi Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse
0 4 1 31 6
2 Analiza Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve
0 7 0 27 8
3 Vlerësimi Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve
0 7 0 14 7
4 Konkludimi Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve
0 8 0 24 10
5 Shpjegimi Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve
0 4 0 28 10
Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstin Historia 5
Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensioneve të mendimit kritik rezulton se teksti i
Historia 5 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 24.8). Pas tij vijnë: niveli i lartë 5 (vlera
8.2), niveli nënmesatar 2 (vlera 6) niveli mesatar 3 (vlera 0.2), dhe niveli u ulët 1 (vlera 0)
Sipas rezultateve të analizës statistikore, ekzistojnë dallime të vlefshme në këto variabla sa i përket
mesatares aritmetike për dimensionin e interpretimit kemi 3.93 nga 42% e të intervistuarve. Me
100
mesatare aritmetike të njëjtë kemi dimensionin e analizës me vlerë, ndërsa një mesatare aritmetike më
e ulët objektive paraqitet në dimensionin e vlerësimit vlera 3.86 dhe atë të konkludimit, ndërsa
mesatarja aritmetike për dimensionin e shpjegimit është 4.05 dhe mesatare më të ulët paraqitet në
dimensionin e vlerësimit vlera 2.50. Nga këto rezultate mund të konstatojmë se dimensioni i
interpretimit dhe shpjegimit kanë mesatare të përafërt aritmetike, ndërsa dimensioni i analizës dhe
konkludimit kanë mesatare të njëjtë aritmetike, ndërsa dimensioni i vlerësimit konsiderohet me
mesatare më të ulët aritmetike krahasuar me dimensionet tjera.
Devijimi standard në dimensionin e interpretimit vlera .745, analizës vlera .926 dhe shpjegimit
janë afër mesatares aritmetike, ndërsa DS në dimensionin e vlerësimit vlera 2.003 është
konceptuar më larg mesatares aritmetike dhe dimensioni i konkludimit vlera 1.002, DS është
paraqitur më afër mesatares aritmetike.
Grafiku 32. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstin Histori 5.
Sipas të dhënave të grafikut për mundësitë e përgjithshme të tekstit Historia V tregojnë se:
Sipas vlerësimeve të mësimdhënësve teksti Historia 5 ofron rreth 100 mundësi për zhvillimin e
mendimit kritik të nxënësve dhe vlerësohet në nivelin mbimesatar 4.
Në nivelin e ulët 1 vlerësohen 0 raste për zhvillim të mendimit kritik.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst 50.
Nga rezultatet e grafikut mund të vërehet se, numri i mundësive për zhvillim të mendimit kritik
sipas opinioneve të mësimdhënësve, për tekstin Historia 5 është 172.
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 - 5
Për tekstin Edukata muzikore 1 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik nga ana e
mësimdhënësve janë vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 4.5) pastaj vijnë niveli mbimesatar 4
101
(vlera 4.2), niveli i lartë 5 (vlera 3.0) nivel i mesëm 3 (vlera 1.5) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.5).
Dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik në tekstin Edukata muzikore 2 nga mësimdhënësit janë
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7.2) pas tij vijnë: niveli nënmesatar 2 (vlera 3.2) niveli i
lartë 5 (vlera 2.2) niveli i mesëm 3 (vlera 1.0) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.2).
Në tekstin Edukata muzikore të klasës 3 dimensionet e ZHMK mesatarisht janë vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4 (vlera 7) pas tij vijnë niveli lartë 5 (vlera 3.5), niveli i mesëm 3 (vlera
1.4), niveli nënmesatar 2 (vlera 1.2) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0).
Dimensionet e të menduarit kritik në tekstin Edukata muzikore të klasës së 4 janë vlerësuar
mesatarisht në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6.7) pas tij vijnë: nivelin e lartë 5 (vlera 3.8), niveli
nënmesatar 2 (vlera 1.6) niveli mesatar 3 (vlera1.5) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.4).
Gjithashtu të gjitha dimensionet e ZHMK në tekstin e Edukatës muzikore të klasës 5 janë
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6.2) pas tij vijnë: niveli nënmesatar 289 (vlera 5.2)
niveli i ulët 190 (vlera 1.8), niveli i lartë 591 (vlera 1.2) dhe niveli i mesëm 392 (vlera 0).
89Njohuria mbetet sipërfaqësore dhe e fragmentuar; edhe pse disa koncepte qendrore janë përmendur ose përpunuar, vërehet vetëm të kuptuarit pasiv të tyre. 90 Njohuria është shumë e cekët, sepse nuk ka të bëj me asnjë çështje ose koncept të rëndësishëm; mësimdhënësi dhe nxënësit përpunojnë vetëm informacion të thjeshtë, të cilin duhet ta memorizojnë. 91Njohuria është shumë e thellë, sepse gjatë orës së mësimit pothuajse të gjithë nxënësit: janë të përqendruar në një temë të rëndësishme; demonstrojnë të kuptuarit e natyrës problematike të informacionit ose koncepteve; demonstrojnë të kuptuarit kompleks të materies, duke arritur në përfundime të arsyeshme dhe të bazuara; shpjegojnë se si i kanë zgjidhur problemet komplekse. Në përgjithësi, rezonimi i nxënësve, shpjegimet dhe argumentimi demonstrojnë të kuptuarit kompleks dhe të plotë. 92Njohuria dallon në pjesë të ndryshme të orës, pra derisa për disa koncepte demonstrohet njohuri e thellë, disa të tjera janë kuptuar në mënyrë sipërfaqësore. Të paktën një koncept i rëndësishëm është prezantuar në hollësi dhe është kuptuar, por, në përgjithësi, nuk është ruajtur përqendrimi i nxënësve.
102
Tab
ela
30. A
nali
za s
peci
fike
e v
lerë
sim
eve
të m
ësim
dhën
ësve
për
teks
tin
Edu
kata
muz
ikor
e ng
a pi
këpa
mja
e o
pera
cion
eve
për
zhm
k.
Dimensionet e ZHTM
Operacionet për ZHMK
ED
UK
AT
A M
UZ
IKO
RE
I
ED
UK
AT
A M
UZ
IKO
RE
II
E
DU
KA
TA
MU
ZIK
OR
E
III
ED
UK
AT
A M
UZ
IKO
RE
IV
E
DU
KA
TA
MU
ZIK
OR
E
V
Shka
lla m
atës
e 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
Inte
rpre
tim
i
K
1 6
0 6
1 0
4 2
8 0
0 2
5 5
2 0
3 0
7 4
3 6
0 4
1
Q
0 7
0 6
1 0
5 2
6 1
0 1
3 7
3 0
3 0
10
1 2
5 0
7 0
PS
H
0 6
1 5
2 0
5 1
7 1
0 3
1 6
4 0
0 0
12
2 0
5 0
7 2
Ana
liza
SH
I 0
5 2
4 3
0 3
2 7
2 0
0 0
5 0
1 1
3 4
5 1
7 0
6 0
AQ
1
5 1
4 3
0 4
0 8
2 0
1 1
6 5
2 0
3 3
6 3
5 0
5 1
AD
1
5 1
4 3
0 4
0 7
3 1
1 0
7 6
1 5
3 6
2 2
6 0
4 2
Vle
rësi
mi
DB
1
4 1
5 3
0 3
2 6
3 0
2 2
9 1
0 4
2 3
5 1
8 0
4 1
KA
0
4 2
5 3
0 3
2 7
2 0
1 0
9 4
2 1
1 4
6 1
4 0
8 1
Kon
klu
dim
i
IL
2 4
1 3
4 1
1 1
6 5
0 1
2 4
7 0
1 2
9 2
1 6
0 7
0
SH
A
1 3
3 2
5 1
1 1
8 3
0 1
1 7
5 0
1 2
9 2
2 5
0 7
0
PK
0
4 3
2 5
1 3
1 7
2 0
1 1
9 3
0 2
1 8
3 2
5 0
6 1
Sh
pje
gim
i
SH
P
0 4
2 5
3 1
2 0
10
1 0
2 1
7 4
0 0
1 9
4 3
4 0
7 0
JO
0 4
2 4
4 0
3 0
8 3
0 1
2 9
2 0
0 2
5 7
3 3
0 8
0
AP
1
3 3
4 3
0 2
1 7
4 0
1 1
8 4
0 2
1 6
5 2
5 0
7 0
103
Rezulatatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 - 5
Për dimensionin e interpretimit operacioni i kategorizimit në tekstet Edukata muzikore 1- 5, nga
mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për tekstin
Edukata muzikore 1, vlera 8 për tekstin Edukata muzikore vlera 5 për tekstin Edukata muzikore
3 dhe vlera 7 tekstin Edukata muzikore 4). Ndërsa në tekstin Edukata muzikore klasa 5 ky
dimension është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 6). Operacioni i qartësisë në tekstin
Edukata muzikore 1 është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 70). Ndërsa ky dimension
është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për tekstin Edukata muzikore 2, vlera 7 për
tekstin Edukata muzikore 3 dhe 5, vlera 10 për tekstin Edukata muzikore 4). Dimensioni i
pasurisë shprehëse në kontekstin e këtij studimi nga ana e mësimdhënësve është vlerësuar në
nivelin nënmesatar 2 (vlera 6). Ndërsa ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4
(vlera 7 për tekstin Edukata muzikore 2 dhe 5, vlera 6 për tekstin Edukata muzikore 4 dhe vlera
12 për Edukata muzikore 4.
Dimensioni i analizës - operacioni i shtjellimit të idesë në tekstet Edukata muzikore 1- 5, nga
mësimdhënësit ky operacion në tekstin Edukata muzikore 1 dhe 5 është vlerësuar në nivelin
nënmesatar 2 (vlera 5 për tekstin Edukata muzikore 1, vlera 7 tekstin Edukata muzikore 5),
ndërsa në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7 për tekstin Edukata muzikore 2, vlera 5 për tekstin
Edukata muzikore 3) dhe vlerësimin maksimal në nivelin e lartë 5 është për tekstin e Edukatës
muzikore klasa 5 (vlera 5). Operacioni i argumenteve të qëndrueshme në tekstin Edukata
muzikore është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 5), ndërsa ky operacion është vlerësuar
në nivelin mbimesatar 4 (vlera 8 për tekstin Edukata muzikore 2, vlera 6 tekstin Edukata
muzikore 3 dhe vlera 5 për tekstin Edukata muzikore 5), gjithashtu në nivelin e lartë 5 (vlera 6)
është vlerësuar Edukata muzikore klasa 4. Operacioni i argumenteve të dallueshme nga e
mësimdhënësve në tekstin Edukata muzikore 1 është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 5)
ndërsa ky dimension është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7 për tekstin Edukata
muzikore 2 dhe 3, vlera 6 për tekstin Edukata muzikore 4) ndërsa tekstin Edukata muzikore 5
është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 6).
Dimensioni i vlerësimit operacioni i dallimit të besueshmërisë së informacionit në tekstet
Leximi 1- 5, nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5
për tekstin Edukata muzikore 1, vlera 6 për tekstin Edukata muzikore 2, vlera 9 për tekstin
Edukata muzikore 3). Ndërsa në nivelin e lartë 5 (vlera 5 për tekstin Edukata muzikore 4) dhe
në nivelin nënmesatar është vlerësuar për tekstin Edukata muzikore 5 (vlera 8). Operacioni i
krahasimit të argumenteve është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5 për tekstin Edukata
muzikore 1, vlera 7 për tekstin Edukata muzikore 2, vlera 9 për tekstin Edukata muzikore 3 dhe
104
vlera 8 për tekstin Edukata muzikore 5). Ndërsa ky operacion është vlerësuar në nivelin e lartë
5 (vlera 6 për tekstin edukata muzikore 4).
Për dimensionin e konkludimit operacioni i lidhjes së informacioneve në tekstin edukata
muzikore 1- 5, nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 4 për
tekstin Edukata muzikore 1, vlera 7 për tekstin Edukata muzikore 3), ndërsa në tekstin Edukata
muzikore 2, 4 dhe 5 ky dimension është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 6 për tekstin Edukata
muzikore 2 vlera 9 për tekstin Edukata muzikore 4 dhe vlera 7 për tekstin Edukata muzikore 5).
Dimensioni i shpjegimeve alternative - në kontekstin e këtij studimi nga ana e mësimdhënësve
teksti Edukata muzikore 1 është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 5). Ndërsa ky operacion është
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 8 tekstin Edukata muzikore 2, vlera 7 tekstin Edukata
muzikore 3, vlera 9 tekstin Edukata muzikore 4 dhe vlera 7 tekstin Edukata muzikore 5).
Operacioni i pranimit të konkluzioneve në tekstin Edukata muzikore 1 është vlerësuar në nivelin e
lartë 5 (vlera 5). Ndërsa ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7 tekstin
Edukata muzikore 2, vlera 9 për tekstin Edukata muzikore 3, vlera 8 për tekstin Edukata muzikore
4 dhe vlera 6 për tekstin Edukata muzikore 5).
Dimensioni i shpjegimit, operacioni i shprehjes së përfundimeve, në tekstin Edukata muzikore
1- 5, nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5 tekstin
Edukata muzikore 1, vlera 10 tekstin Edukata muzikore 2, vlera 7 tekstin Edukata muzikore 3
dhe vlera 9 tekstin Edukata muzikore 4 dhe vlera 7 Edukata muzikore 5).
Operacioni i justifikimit të informacioneve është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 4 për
Edukatën muzikore 1 dhe vlera 7 për Edukatën muzikore 4) Ndërsa në tekstet e Edukata
muzikore 2,3 dhe 4 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 8 për Edukatën muzikore 2,
vlera 9 për Edukatën muzikore 3 dhe vlera 8 për Edukatën muzikore 5). Operacioni
argumentimi i përfundimeve nga ana e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4
për të gjitha tekstet e Edukatës muzikore 1 – 5 (vlera 4 për Edukatën muzikore 1, vlera 7 për
Ed. muzikore 2, vlera 8 për Ed. muzikore 3, vlera 6 për Ed. muzikore 4 dhe vlera 7 për Ed.
muzikore 5) .
105
Tabela 31. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Edukata muzikore nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Nr. Dimensionet e të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 2 3 4 5
1 Interpretimi Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse
6 61 15 103 25
2 Analiza Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve
13 52 16 80 43
3 Vlerësimi Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve
5 34 12 60 29
4 Konkludimi Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve
11 39 19 94 47
5 Shpjegimi Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve
10 36 10 104 44
Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Edukata muzikore 1 - 5 Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensioneve të mendimit kritik rezulton se teksti
Edukata muzikore 1 – 5 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 88.2). Pas tij vijnë:
niveli nënmesatar 2 (vlera 44.4) niveli i lartë 5 (vlera 37.6), niveli mesatar 3 (vlera 14.4), dhe
niveli i ulët 1 (vlera 9).
Analiza statistikore
Interpretimi (Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse)
Analiza (Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve)
Vlerësimi (Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve)
Konkludimi (Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve)
Shpjegimi (Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve)
N Valid 210 210 210 210 210 Missing 0 0 0 0 0
Mean 3.38 3.33 2.35 3.60 3.56 Median 4.00 4.00 2.00 4.00 4.00 Mode 4 4 0 4 4 Std. Deviation 1.110 1.360 1.922 1.174 1.282
Nga të dhënat e nxjerra edhe në këtë tabelë ekzistojnë dallime të vlefshme në dimensione të
ndryshme të vlerësimeve të mësimdhënësve, e cila paraqitet me mesatare aritmetike. Këto
variabla janë sa i përket mesatares aritmetike, për dimensionin e interpretimit kemi 3.38 nga
210 e të intervistuarve, dimensioni i analizës është vlerësuar me mesatare aritmetike 3.33,
dimensioni i vlerësimit 2.33, dimensioni i konkludimit 3.60 dhe ai i shpjegimit 3.56.
Sipas këtyre rezultateve vlen të theksohet se mesatarja aritmetike është përafërsisht e përafërt
në të gjitha dimensionet e mendimit kritik, përveç dimensionit të vlerësimit që ka një mesatare
më të ulët aritmetike, krahasuar me dimensionet tjera aritmetike.
106
Devijimi standard në dimensionin e interpretimit është 1.110, në dimensionin e analizës është
1.360, në dimensionin e vlerësimit 1.922, në dimensionin e konkludimit 1.174 dhe në
dimensionin e shpjegimit 1.282. Nga këto rezultate mund të konstatojmë se DS është afër
mesatares aritmetike.
Grafiku 33. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet Edukata muzikore 1 – 5.
Të dhënat e grafikut për mundësitë e përgjithshme të teksteve të Edukata muzikore I - V
tregojnë se:
Sipas vlerësimeve të mësimdhënësve tekstet Edukata muzikore 1 – 5 ofrojnë rreth 441 mundësi për
zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve dhe vlerësohen në nivelin mbimesatar 4.
Në nivelin e ulët 1 vlerësohen 45 raste për zhvillim të mendimit kritik;
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst 243.
Sipas vlerësimit të përmbajtjeve kurrikulare (skeda) tekstet Edukata muzikore 1 – 5, teksti më i
pasur me mundësi për ZHMK është Edukata muzikore IV dhe Edukata muzikore II. Këto tekste
përmbajnë vlerësime më të shumta të dimensioneve për ZHMK.
Nga rezultatet e grafikut mund të vërehet se numri i mundësive për zhvillim të mendimit kritik,
sipas opinioneve të mësimdhënësve, për tekstin Edukata muzikore 1 – 5 është 968.
107
Tab
ela
32. A
nali
za s
peci
fike
e v
lerë
sim
eve
të m
ësim
dhën
ësve
për
teks
tin
art f
igur
ativ
nga
pik
ëpam
ja e
ope
raci
onev
e pë
r zh
mk.
Dimensionet
e ZHTM
Operacionet për ZHMK
AR
T F
IGU
RA
TIV
I
AR
T F
IGU
RA
TIV
II
A
RT
FIG
UR
AT
IV
III
AR
T F
IGU
RA
TIV
IV
A
RT
FIG
UR
AT
IV
V
Shka
lla m
atës
e 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
Inte
rpre
tim
i
K
3 3
3 4
1 1
4 0
8 1
0 3
0 8
3 0
1 2
7 4
1 2
0 10
1
Q
2 3
5 3
1 1
3 0
7 3
0 2
1 8
3 0
0 4
7 3
0 2
4 3
5
PS
H
2 3
6 1
2 0
4 0
6 4
0 2
0 10
2
0 1
0 8
5 0
4 0
10
2
Ana
liza
SH
I 0
7 4
2 1
0 3
1 7
3 3
3 2
3 3
0 1
2 9
2 1
3 2
7 0
AQ
2
4 4
3 1
0 4
1 6
3 1
2 2
8 1
0 5
3 4
2 0
4 0
9 0
AD
3
3 2
5 1
1 1
2 8
2 1
1 2
6 4
0 2
5 5
2 0
2 2
9 0
Vle
rësi
mi
DB
2
4 3
4 1
3 0
1 6
4 1
2 2
5 4
0 3
3 8
0 0
0 0
0 0
KA
2
2 3
6 1
0 2
1 6
5 1
1 2
4 6
0 1
1 9
3 0
1 1
10
2
Kon
klu
dim
i
IL
1 2
3 6
2 0
1 1
9 3
1 1
0 5
7 0
2 2
7 3
0 2
1 11
0
SH
A
1 3
3 7
2 0
2 2
7 3
1 1
0 8
4 0
3 1
5 4
0 2
0 11
1
PK
1
2 3
6 2
0 2
2 6
4 1
2 1
6 4
1 1
2 6
4 0
1 1
11
1
Sh
pje
gim
i
SH
P
1 1
2 7
3 0
3 0
9 2
0 1
1 10
2
1 1
2 3
7 0
2 1
11
0
JO
1 1
2 8
3 0
1 1
9 3
0 0
1 10
3
0 3
3 8
0 0
4 0
10
0
AP
1
1 1
7 2
0 1
1 9
3 0
2 0
10
2 0
3 3
8 0
0 0
0 10
3
108
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 - 5
Sipas rezultateve për tekstin Art figurativ 1 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik nga ana e
mësimdhënësve janë vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 4.9) pastaj vijnë niveli mesatar 3
(vlera 3.1), niveli i nënmesatar 2 (vlera 2.7) nivel i lartë 5 (vlera 1.6) dhe niveli i ulët 1 (vlera 1.5).
Dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik në tekstin Art figurativ 2 nga mësimdhënësit janë
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7.3) pas tij vijnë: niveli i lartë 5 (vlera 3.0) niveli
nënmesatar 2 (vlera 2.2) niveli i mesëm 3 (vlera 0.9) dhe niveli i ulët 1(vlera 0.8).
Rezultatet e tekstit Art figurativ të klasës 3 dimensionet e ZHMK mesatarisht janë vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4 (vlera 7.2) pas tij vijnë niveli lartë 5 (vlera 3.4), niveli nënmesatar 2 (vlera
1.6) niveli i mesëm 3 (vlera 1), dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.7).
Dimensionet e të menduarit kritik në tekstin Art figurativ të klasës së 4 janë vlerësuar
mesatarisht në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6.7) pas tij vijnë: nivelin e lartë 5 (vlera 2.7), niveli
mesatar 3 (vlera2.3) niveli nënmesatar 2 (vlera 1.9) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.4).
Gjithashtu, të gjitha dimensionet e ZHMK në tekstin Art figurativ të klasës 5 janë vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4 (vlera 8.7) pas tij vijnë: niveli nënmesatar 293 (vlera 2.0) niveli i lartë 594
(vlera 1.7) niveli i mesëm 395 (vlera 0.8) dhe niveli i ulët 196 (vlera 0.1).
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 - 5
Në dimensionin e interpretimit operacioni i kategorizimit në tekstet Art figurativ 1-5, nga
mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 4 për tekstin Art
figurativ 1, vlera 8 për tekstin Art figurativ 2 dhe 3 për tekstin Art figurativ 4 dhe vlera 10 tekstin
Art figurativ 5). Operacioni i qartësisë në tekstin Art figurativ 1 është vlerësuar në nivelin mesatar 3
(vlera 5). Ndërsa ky dimension është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7 për tekstin Art
figurativ 2 dhe 4, ndërsa për tekstin Art figurativ 3 (vlera 8) dhe në nivelin e lartë 5 (vlera 5).
Dimensioni i pasurisë shprehëse në kontekstin e këtij studimi nga ana e mësimdhënësve për tekstin
Art figurativ 1 është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 6). Ndërsa ky operacion është vlerësuar në
93Njohuria mbetet sipërfaqësore dhe e fragmentuar; edhe pse disa koncepte qendrore janë përmendur ose përpunuar, vërehet vetëm të kuptuarit pasiv të tyre. 94Njohuria është shumë e thellë, sepse gjatë orës së mësimit pothuajse të gjithë nxënësit janë të përqendruar në një temë të rëndësishme; demonstrojnë të kuptuarit e natyrës problematike të informacionit ose koncepteve; demonstrojnë të kuptuarit kompleks të materies duke arritur në përfundime të arsyeshme dhe të bazuara; shpjegojnë se si i kanë zgjidhur problemet komplekse. Në përgjithësi, rezonimi i nxënësve, shpjegimet dhe argumentimi demonstrojnë të kuptuarit kompleks dhe të plotë. 95Njohuria dallon në pjesë të ndryshme të orës, pra derisa për disa koncepte demonstrohet njohuri e thellë, disa të tjera janë kuptuar në mënyrë sipërfaqësore. Të paktën një koncept i rëndësishëm është prezantuar në hollësi dhe është kuptuar, por, në përgjithësi, nuk është ruajtur përqendrimi i nxënësve. 96 Njohuria është shumë e cekët, sepse nuk ka të bëj me asnjë çështje ose koncept të rëndësishëm; mësimdhënësi dhe nxënësit përpunojnë vetëm informacion të thjeshtë, të cilin duhet ta memorizojnë.
109
nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për tekstin Art figurativ 2 dhe vlera 10 për tekstin Art figurativ 3 dhe
5 ndërsa vlera 8 për tekstin Art figurativ 4.
Dimensioni i analizës operacioni i shtjellimit të idesë në tekstet Art figurativ 1-5, nga
mësimdhënësit ky operacion në tekstin Art figurativ 1 është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2
(vlera 7), ndërsa në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7 për tekstin Art figurativ 2, vlera 3 për tekstin
Art figurativ 3, vlera 9 për Art figurativ 4 dhe vlera 7 për tekstin Art figurativ klasa 5. Operacioni
i argumenteve të qëndrueshme në tekstin Art figurativ është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2
(vlera 4) ndërsa ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për tekstin Art
figurativ 2, vlera 8 tekstin Art figurativ 3 dhe vlera 9 për tekstin Art figurativ 5), ndërsa në nivelin
nënmesatar 2 (vlera 5) është vlerësuar për tekstin Art figurativ 4. Operacioni i argumenteve të
dallueshme nga ana e mësimdhënësve në tekstin Art figurativ 1-5 është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 5 për tekstin Art figurativ 1 dhe 4, vlera 8 për tekstin Art figurativ 2, vlera 6
për tekstin Art figurativ 3 dhe vlera 9 për tekstin Art figurativ 5).
Dimensioni i vlerësimit - operacioni i dallimit të besueshmërisë së informacionit në tekstin Art
figurativ 1- 5. Nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera
4 për tekstin Art figurativ 1, vlera 6 për tekstin Art figurativ 2, vlera 5 për tekstin Art figurativ 3
dhe vlera 8 për Art figurativ 4). Ndërsa për këtë operacion nuk kemi ndonjë vlerësim nga
mësimdhënësit për tekstin e klasës së 5. Operacioni i krahasimit të argumenteve është vlerësuar
në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për tekstin Art figurativ 1 dhe 2, vlera 9 për tekstin Art
figurativ 4 dhe vlera 10 për tekstin Art figurativ 5) ndërsa në nivelin e lartë 5 është vlerësuar ky
operacion në tekstin Art figurativ klasa 3 (vlera 6).
Për dimensionin e konkludimit - operacioni i lidhjes së informacioneve në tekstin Art figurativ 1- 5.
Nga mësimdhënësit ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për tekstin Art
figurativ 1, vlera 9 për tekstin Art figurativ 2, vlera 7 për Art figurativ 4, dhe vlera 11 Art figurativ
5). Ndërsa në tekstin Art figurativ 3 ky dimension është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 7).
Dimensioni i shpjegimeve alternative në kontekstin e këtij studimi, nga ana e mësimdhënësve për
tekstin Art figurativ 1 – 5 është vlerësuar në nivelin e mbimesatar 4 (vlera 7 për Art figurativ 1 dhe
2, vlera 8 për Art figurativ 3, vlera 5 për Art figurativ 4 dhe vlera 11 për Art figurativ 5). Operacioni
i pranimit të konkluzioneve në tekstin Art figurativ 1 – 5 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4
(vlera 6 për tekstet Art figurativ 1, 2, 3, 4 dhe vlera 11 për Art figurativ 5).
Dimensioni i shpjegimit - operacioni i shprehjes së përfundimeve në tekstet Art figurativ 1- 5
nga mësimdhënësit. Ky operacion është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7 tekstin Art
figurativ 1, vlera 9 tekstin Art figurativ 2, vlera 10 tekstin Art figurativ 3 dhe vlera 11 tekstin
Art figurativ 5 dhe në nivelin e lartë është vlerësuar Art figurativ 4 (vlera 7).
110
Operacioni i justifikimit të informacioneve është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 8 për tekstet
Art figurativ 1 dhe 4, vlera 9 për Art figurativ 2 dhe vlera 10 për tekstet Art figurativ 3 dhe 5).
Operacioni argumentimi i përfundimeve nga e mësimdhënësve është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 për të gjitha tekstet Art figurativ 1 – 5 (vlera 7 për Art 1, vlera 9 për Art 2, vlera
10 për Art 3 dhe 5 dhe vlera 8 për Art figurativ 4).
Tabela 33. Analiza e përgjithshme e vlerësimeve të mësimdhënësve për tekstin Art figurativ nga pikëpamja e dimensioneve për zhmk.
Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Art figurativ 1 - 5 Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensioneve të mendimit kritik rezulton se, tekstet Art
figurativ 1 – 5 janë vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 97.8). Pas tij vijnë: niveli i lartë 5 (vlera
33.6), niveli nënmesatar 2 (vlera 29.8), niveli mesatar 3 (vlera 23.2), dhe niveli u ulët 1 (vlera 8.4).
Analiza statistikore
Interpretimi (Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse)
Analiza (Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve)
Vlerësimi (Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve)
Konkludimi (Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve)
Shpjegimi (Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve)
N Valid 212 212 212 212 212 Missing 0 0 0 0 0
Mean 3.58 3.27 2.14 3.73 3.71 Median 4.00 4.00 2.00 4.00 4.00 Mode 4 4 0 4 4 Std. Deviation 1.122 1.219 1.985 1.061 1.043
Nga analiza e rezultateve statistikore, mund të konstatojmë se kemi dallime të vlefshme në vlerat
aritmetike të dimensioneve të mendimit kritik. Mesatarja aritmetike për dimensionin e interpretimit
është 3.58, dimensioni i analizës me vlerë aritmetike 3.27, ndërsa një mesatare aritmetike më e ulët
objektive paraqitet në dimensionin e vlerësimit vlera 2.14, mesatarja aritmetike për dimensionin e
konkludimit 3.73 dhe për dimensionin e shpjegimit mesatarja aritmetike 3.71.
Nr. Dimensionet e të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 2 3 4 5 1 Interpretimi Kategorizimi + Qartësia + Pasuria shprehëse 10 37 25 100 40
2 Analiza Shtjellimi i ideve + Argumentimi i qartë + dallimi i argumenteve
12 45 34 91 25
3 Vlerësimi Dallimi i besueshmërisë + Krahasimi i argumenteve
9 16 17 58 26
4 Konkludimi Informacione të lidhura + Shpjegime alternative + Prania e konkluzioneve
7 27 22 111 44
5 Shpjegimi Shprehja e përfundimeve + Justifikimi i operacioneve + Argumentimi i përfundimeve
4 24 18 129 33
111
Nga këto rezultate mund të konstatojmë se, dimensioni i interpretimit ka mesatare më të lartë
aritmetike, krahasuar me dimensionet tjera, ndërsa dimensioni i analizës së konkludimit dhe
shpjegimit kanë mesatare të përafërt aritmetike, ndërsa dimensioni i vlerësimit konsiderohet
me mesatare më të ulët aritmetike krahasuar me dimensionet tjera.
Devijimi standard në dimensionin e interpretimit është 1.122, në dimensionin e analizës 1.219,
në dimensionin e vlerësimit 1.985, në dimensionin e konkludimit 1.061 dhe në dimensionin e
shpjegimit 1.043. Nga kjo mund të konstatojmë se përgjigjet e dhëna janë afër mesit aritmetik
në të gjitha dimensionet e mendimit kritik.
Grafiku 34. Vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet Art figurativ 1 - 5
Të dhënave të grafikut për mundësitë e përgjithshme të teksteve të teksteve Art figurativ 1 - 5
tregojnë se:
Sipas vlerësimeve të mësimdhënësve tekstet Art figurativ 1 – 5 ofrojnë rreth 489 mundësi për
zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve dhe vlerësohen në nivelin mbimesatar 4.
Në nivelin e ulët 1 vlerësohen 42 raste për zhvillim të mendimit kritik;
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst 265.
Sipas vlerësimit të përmbajtjeve kurrikulare (skeda) tekstet Art figurativ 1 – 5, teksti më i pasur
me mundësi për ZHMK është Art figurativ III, dhe Art figurativ II. Këto tekste përmbajnë
vlerësime më të shumta të dimensioneve për ZHMK.
Nga rezultatet e grafikut mund të vërehet se numri i mundësive për zhvillim të mendimit kritik
sipas opinioneve të mësimdhënësve për tekstin Art figurativ 1 – 5 është 964.
112
Grafiku 35. Krahasimi i vlerave të opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstet e Leximi 1 - 5, Gjuha shqipe 1 - 5, Edukata qytetare 3 - 5, Historia 5, Edukata muzikore 1 - 5 dhe Art figurativ 1 – 5.
Nga të gjitha dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve,
vlerësimi i mësimdhënësve është për tekstin Gjuha shqipe 1 – 5 (vlera 990). Ndërsa pas tij
vijnë: Leximi 1 – 5 (vlera 983), Edukata muzikore 1 – 5 (vlera 968), Art figurativ (vlera 964),
Edukata qytetare (vlera 588) dhe Historia 5 (vlera 171).
113
C. R
ezu
ltat
et n
ga s
tud
imi i
ak
tivi
tete
ve m
ësim
ore
në
kla
së p
ër z
hvi
llim
in e
men
dim
it k
riti
k
Tab
ela
34. A
nali
za s
peci
fike
e r
ezul
tate
ve të
vëz
hgim
it n
ë or
ët e
lexi
mit
.
Dim
ensi
onet
e t
ë m
end
uar
it k
riti
k
LE
XIM
I I
LE
XIM
I II
L
EX
IMI
III
LE
XIM
I IV
L
EX
IMI
V
Shka
lla m
atës
e 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
KS
HQ
MT
2
4 5
3 0
1 3
4 5
1 1
8 2
0 3
1 6
3 0
4 0
3 4
4 3
SH
MV
1
4 1
7 1
0 2
5 6
1 2
5 4
2 1
1 4
3 0
6 1
2 1
7 3
MP
MT
2
3 3
5 1
2 2
3 5
2 3
3 6
2 0
0 2
7 3
2 0
3 2
5 4
AV
H
3 1
4 4
2 1
0 7
6 0
2 4
5 3
0 0
0 7
3 4
1 1
4 6
2
VC
DH
1
2 6
3 2
1 1
6 6
0 0
4 7
2 1
0 3
5 1
5 0
3 4
3 4
PI
1 2
2 7
2 1
2 4
5 2
1 6
5 1
1 1
1 0
7 5
1 0
1 7
5
ND
1
3 4
5 1
1 2
3 7
1 2
3 6
2 1
1 1
0 7
5 0
1 3
4 6
PÇ
3
0 4
7 0
2 0
3 7
2 2
2 7
3 0
1 0
3 3
7 1
1 2
2 8
114
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Leximi 1 - 5
Në orët e leximit 1 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik janë vlerësuar mesatarisht në
nivelin mbimesatar 497 (vlera 5.1) pastaj vijnë niveli mesatar 3 ( vlera 3.6), nënmesatar 2 (vlera
2.4) nivel i ulët 1 (vlera 1.7) dhe niveli i lartë 5 (vlera 1.1).
Dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik në orët e leximit 2 janë vlerësuar mesatarisht në
nivelin mbimesatar 4 (vlera 5.8) pas tij vijnë: niveli mesatar 3 (vlera 4.4) niveli nënmesatar 2
(vlera 1.5) niveli i ulët 1 (vlera 1.1) dhe niveli i lart 5 (vlera 1.1).
Në orët e leximit të klasës 3 dimensionet e ZHMK mesatarisht janë vlerësuar në nivelin mesatar
3 (vlera 5.2) pas tij vijnë niveli nënmesatar 2 (vlera 4.4) niveli mbimesatar 4 (vlera 1.8) niveli i
ulët 1 (vlera 1.6) dhe niveli i lart 5 (vlera 0.8).
Dimensionet e të menduarit kritik në orët e leximit të klasës së 4 janë vlerësuar mesatarisht në
nivelin e lartë 5 (vlera 4.7) pas tij vijnë niveli mesatar 3 (vlera 3.5) niveli mbimesatar 4 (vlera 3)
niveli nënmesatar 2 (vlera 2.1) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.6). Gjithashtu, të gjitha dimensionet e
ZHMK në orët e leximit të klasës 5 janë vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 4.7) pas tij
vijnë: niveli i lartë 598 (vlera 4.4) niveli i mesëm 399 (vlera 2.6) niveli nënmesatar 2100 (vlera
1.7) dhe niveli i ulët 1101 (vlera 0.5).
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Leximi 1 - 5
Për dimensionin kupton dhe shprehë qartë mendimin e tjetrit (KSHQMT) në tekstet Leximi 1- 5, në
orën mësimore të leximit 1, ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera
5). Ju kujtojmë se niveli mesatar 3 nënkupton që në pjesën më të madhe të orës nxënësit janë
përfshirë në veprime rutinore që kërkojnë të menduar të nivelit të ulët. Gjatë orës bëhet të paktën një
pyetje ose aktivitet, në të cilin disa nxënës përdorin të menduarit e nivelit të lartë. Ndërsa në orën e
leximit klasa 2 ky dimension (KSHQMT) është vlerësuar në nivelin 4 (vlera 5). Ju kujtojmë se
niveli 4 nënkupton se gjatë orës mësimore nxënësit përfshihen në të paktën një aktivitet qendror
97Njohuria është relativisht e thellë, sepse mësimdhënësi ose nxënësit ofrojnë informacion, argumente dhe rezonim që demonstron kompleksitetin e një ideje të rëndësishme. Gjatë orës shumë nxënës, të paktën nga një herë: janë të përqendruar në një temë të rëndësishme; demonstrojnë të kuptuarit e natyrës problematike të informacionit ose koncepteve; demonstrojnë të kuptuarit kompleks të materies, duke arritur në përfundime të arsyeshme dhe të bazuara; shpjegojnë se si i kanë zgjidhur problemet komplekse. 98Njohuria është shumë e thellë, sepse gjatë orës së mësimit pothuajse të gjithë nxënësit: janë të përqendruar në një temë të rëndësishme; demonstrojnë të kuptuarit e natyrës problematike të informacionit ose koncepteve; demonstrojnë të kuptuarit kompleks të materies, duke arritur në përfundime të arsyeshme dhe të bazuara; shpjegojnë se si i kanë zgjidhur problemet komplekse. Në përgjithësi, rezonimi i nxënësve, shpjegimet dhe argumentimi demonstrojnë të kuptuarit kompleks dhe të plotë. 99Njohuria dallon në pjesë të ndryshme të orës, pra derisa për disa koncepte demonstrohet njohuri e thellë, disa të tjera janë kuptuar në mënyrë sipërfaqësore. Të paktën një koncept i rëndësishëm është prezantuar në hollësi dhe është kuptuar, por në përgjithësi, nuk është ruajtur përqendrimi i nxënësve. 100Njohuria mbetet sipërfaqësore dhe e fragmentuar; edhe pse disa koncepte qendrore janë përmendur ose përpunuar, vërehet vetëm të kuptuarit pasiv të tyre. 101Njohuria është shumë e cekët, sepse nuk ka të bëj me asnjë çështje ose koncept të rëndësishëm; mësimdhënësi dhe nxënësit përpunojnë vetëm informacion të thjeshtë, të cilin duhet ta memorizojnë.
115
gjatë të cilit përdorin të menduarit e nivelit të lartë. Ky aktivitet zënë një vend të rëndësishëm në
orën e mësimit dhe shumë nxënës përdorin të menduarit e nivelit të lartë. Në orën mësimore leximi
3 dhe 4 për këtë dimension të sipërshënuar është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 8 për
leximin 3 dhe vlera 6 për leximin 4). Ju kujtojmë se niveli 2 nënkupton se përgjithësisht nxënësit
përdorin të menduarit e nivelit të ulët, por në momente përdorin edhe të menduarit e nivelit të lartë
si rezultat i aktiviteteve dytësore të orës mësimore. Në orën e leximit klasa 5 dimensioni i të
menduarit kritik (KSHQMT) është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 4).
Për dimensionin shpreh mendimin personal (SHMP) në tekstin leximi 1- 5, në orën mësimore të
leximit 1 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7). Ndërsa
në orën e leximit klasa 2 ky dimension (SHMP) është vlerësuar në nivelin 4 (vlera 6). Në orën
mësimore leximi 3 për këtë dimension të sipërshënuar është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2
(vlera 5). Ndërsa në orën e leximit 4 ky dimension është vlerësuar maksimalisht në nivelin 5
(vlera 6). Ju kujtojmë se niveli 5 nënkupton faktin se, pothuajse të gjithë nxënësit tërë kohën
përdorin të menduarit e nivelit të lartë. Në orën mësimore Leximi 5 për këtë dimension të
sipërshënuar është vlerësuar në nivelin nënmesatar 4 (vlera 7).
Dimensioni i të menduarit kritik merr parasysh mendimet e të tjerëve (MPMT) në tekstin Leximi 1-
5, në orën mësimore të leximit 1 dhe 2 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 5). Në orën e leximit 3 dhe 4 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në
nivelin mesatar 3 (vlera 6 për leximin 3 dhe vlera 7 për leximin 4). Ndërsa në orën mësimore leximi
5 për këtë dimension të sipërshënuar është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5).
Për dimensionin analizon vlefshmërinë e hipotezave (AVH) në tekstin Leximi 1-5, në orën
mësimore të Leximit 1, 2, 3 dhe 4 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në nivelin mesatar 3
(vlera 4 për Leximin 1, vlera 7 për Leximin 2, vlera 5 për Leximin 3 dhe vlera 7 për Leximin 4).
Ndërsa në orën e Leximit klasa 5 ky dimension (AVH) është vlerësuar në nivelin 4 (vlera 6).
Dimensioni i të menduarit kritik vlerëson cilësinë e të dhënave (VCDH) në tekstin Leximi 1-1, në
orën mësimore të leximit 1, 2 dhe 3 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në nivelin mesatar
3 (vlera 6 për leximin 1, vlera 6 për Leximin 2, vlera 7 për Leximin 3). Ndërsa në orën e leximit
klasa 4, ky dimension (AVH) është vlerësuar në dy nivele 3 dhe 5 me vlera të barabarta (vlera 5).
Gjithashtu, ky dimension është vlerësuar me vlera të barabarta edhe në orën e Leximit 5 niveli 3 dhe
5 (vlera 4). Nga orët e vëzhguara për leximin 1- 5 dimensioni i të menduarit kritik paraqet ide (PI)
në orën e leximit 1 dhe 2 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7 në orën e leximit 1 dhe
vlera 5 në orën e leximit 2). Në orën e Leximit klasa 3 ky dimension (PI) paraqitet në nivelin
nënmesatar 2 (vlera 6). Ndërsa në orën e leximit 4 dhe 5 dimensioni i ZHMK paraqitja e idesë është
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7).
116
Në dimensionin e ZHMK ndjek diskutimin (ND) në orët e vëzhguara në leximin 1 – 5, orët e
Leximit 1 dhe 2 vlerësohen në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5 për orët e leximit 1 dhe vlera 7 për
orët e Leximit 2). Në orët e leximit klasa 3 dimensioni (ND) është vlerësuar në nivelin mesatar
3 (vlera 6). Ndërsa në orët e leximit klasa 4 ky dimension (ND) është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 7). Në orët e Leximit të klasës 5, dimensioni i zhvillimit të mendimit kritik
nxënësi ndjek diskutimet, është vlerësuar në nivelin maksimal 5 (vlera 6).
Për dimensionin përqendrohet në çështje (PÇ) në orët e Leximit 1 – 5, Leximi 1, 2 dhe 3 është
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7 për orët e Leximit të klasave 1, 2 dhe 3). Ndërsa për
këtë dimension orët e vëzhguara në Leximin 4 dhe 5 janë vlerësuar në nivelin 5 (vlera 7 për orët
e Leximit të klasës së 4 dhe vlera 8 për orët e Leximit të klasës 5).
Tabela 35. Analiza e përgjithshme e rezultateve të vëzhgimit në tekstin Leximi 1-5
Nr. Dimensionet e të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 2 3 4 5 1 Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit. 5 24 18 13 11
2 Shpreh mendimin personal. 5 17 14 22 12
3 Merr parasysh mendimin e tjetrit. 7 13 21 20 9
4 Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave. 7 6 27 22 8
5 Vlerëson cilësinë e të dhënave. 2 13 28 15 12
6 Paraqet ide. 5 11 12 27 15
7 Ndjek diskutimin. 5 10 16 25 14
8 Përqendrohet në çështje. 9 3 19 22 17
Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Leximi 1 – 5
Nga krahasimi i vlerave, pas vlerësimit të dimensioneve të mendimit kritik rezultatet e vëzhguara
në Leximin 1 – 5 janë vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 20.75). Pas tij vijnë: niveli
mesatar 3 (vlera 19.37), niveli i lartë 5 (vlera 12.25), niveli nënmesatar 2 (vlera 12.12) dhe niveli i
ulët 1 (vlera 5.62).
Analiza statistikore
Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit
Shpreh mendim personal
Merr parasysh mendimin e tjetrit
Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave
Vlerëson cilësinë e të dhënave
Paraqet ide
Ndjek diskutimin
Përqendrohet në çështje
N Valid 71 71 71 71 71 71 71 71 Missing 0 0 0 0 0 0 0 0
Mean 3.01 3.23 3.11 3.21 3.27 3.46 3.42 3.45 Median 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 4.00 4.00 4.00 Mode 2 4 3 3 3 4 4 4 Std. Deviation 1.201 1.267 1.225 1.158 1.121 1.263 1.238 1.329
117
Nga gjithsej 71 rastet e vëzhguara mund të konstatojmë se, të gjitha janë paraqitur në këtë analizë
statistikore. Sipas këtij rezultati mund të vërehet se ekzistojnë dallime të vlefshme në paraqitjen e
dimensioneve të mendimit kritik. Sa i përket mesatares aritmetike 3.01 nga 71 e vëzhgimeve:
“Kuptojnë dhe shprehin qartë mendimin e tjetrit” duke vazhduar me 3.23 është mesatarja aritmetike
e atyre që ”Shprehin mendim personal”, ndërsa 3.11 është mesatarja aritmetike e nxënësve, të cilët
”Marrin parasysh mendimin e tjetrit”, ata që e ”Arsyetojnë vlefshmërinë” e hipotezave nga 71 rastet
e vëzhguara 3.21, ata që “Vlerësojnë cilësinë” e të dhënave 3.27, tek variabla “Paraqet ide” kemi
mesataren aritmetike 3.46 njëherësh më të lartën, duke vazhduar me mesataren aritmetike 3.42 ata
që e “Ndjekin diskutimin” si dhe mesatarja e fundit 3.45 ata të cilët “Përqendrohen në çështje”, e
cila radhitet e dyta më e lartë nga variablat e paraqitura.
Devijimi standard i dimensionit të mendimit kritik “vlerëson cilësinë e të dhënave” ka vlerën
1.121, e cila nënkupton që vlera individuale e këtij dimensioni është koncentruar më afër
mesatares aritmetike, kurse dimensioni i të menduarit kritik “përqendrohet në çështje” ka DS
1.329 dhe konsiderohet më larg mesatares aritmetike.
Grafiku 36. Nivelet e mendimit kritik në vëzhgimin e orëve të lëndës Lexim 1 – 5.
Vlerësim specifik për nivelet e dimensioneve të ZHMK në tekstet Lexim 1 – 5.
Të dhënat nga grafiku për mundësitë e përgjithshme të teksteve të Leximit I-V tregojnë se:
Teksti Leximi 1 - 5 përmban më shumë vlerësime për potencialin për zhmk dhe është vlerësuar
në nivelin IV, me 166.
Teksti Leximi 1 – 5, i cili përmban më pak vlerësime për potencialin për zhmk është vlerësuar
në nivelin I, me 45.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për tekst Leximi 1 – 5 është 105.
Nga rezultatet e vlerësimit të përmbajtjeve kurrikulare në tekstin Leximi 1 – 5 shihet se, numrin
më të madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë fituar tekstet Leximi IV dhe
Leximi V. Nga kjo pikëpamje këto tekste konsiderohen si më zhvillueset për mendimin kritik,
118
krahasuar me tekstet Leximi I, II, III. Nga rezultatet e grafikut niveli mesatar i dimensioneve të
ZHMK në orët e vëzhguara është ndërmjet nivelit 2 dhe 3.
Marrë në tërësi në të gjitha orët e vëzhguara në Leximin I – V janë vlerësuar rreth 561 raste që
është theksuar (shprehur) të menduarit kritik nga ana e nxënësve të shkollimit fillor.
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5
Në orët e mësimit të Gjuhës shqipe 1 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik janë vlerësuar
mesatarisht në nivelin mesatar 3 (vlera 5.5) pastaj vijnë niveli nënmesatar 2 (vlera 3.7),
mbimesatar niveli 4 (vlera 2.5) nivel i ulët 1 (vlera 1.4) dhe niveli i lartë 5 (vlera 0.8).
Dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik në orët e Gjuhës shqipe 2 janë vlerësuar mesatarisht
në nivelin mbimesatar 4 (vlera 4.7) pas tij vijnë: niveli mesatar 3 (vlera 4.5) niveli i lart 5 (vlera
2.6) niveli i ulët 1 (vlera 1.4) niveli nënmesatar 2 (vlera 1.1).
Në orët e gjuhës shqipe të klasës 3 dimensionet e ZHMK mesatarisht janë vlerësuar në nivelin
mesatar 3 (vlera 3.6) pas tij vijnë niveli mbimesatar 4 (vlera 3.4) niveli nënmesatar 2 (vlera 2.8)
niveli i lart 5 (vlera 2.4) dhe niveli i ulët 1 (vlera 1.7).
Dimensionet e të menduarit kritik në orët e gjuhës shqipe të klasës së 4 janë vlerësuar
mesatarisht në nivelin e lartë 5 (vlera 5) pas tij vijnë niveli mbimesatar 4 (vlera 4.5) niveli
mesatar 3 (vlera 2.5) niveli nënmesatar 2 (vlera 1.1) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.8).
Gjithashtu, të gjitha dimensionet e ZHMK në orët e gjuhës shqipe të klasës 5 janë vlerësuar në
nivelin mesatar 3102 (vlera 5) pas tij vijnë niveli mbimesatar 4 (vlera 3.8) niveli nënmesatar 2103
(vlera 2.4) niveli i lartë 5104 (vlera 2.1) dhe niveli i ulët 1105 (vlera 1.4).
102Njohuria dallon në pjesë të ndryshme të orës, pra derisa për disa koncepte demonstrohet njohuri e thellë, disa të tjera janë kuptuar në mënyrë sipërfaqësore. Të paktën një koncept i rëndësishëm është prezantuar në hollësi dhe është kuptuar, por, në përgjithësi, nuk është ruajtur përqendrimi i nxënësve. 103Njohuria mbetet sipërfaqësore dhe e fragmentuar; edhe pse disa koncepte qendrore janë përmendur ose përpunuar, vërehet vetëm të kuptuarit pasiv të tyre. 104Njohuria është shumë e thellë, sepse gjatë orës së mësimit pothuajse të gjithë nxënësit: janë të përqendruar në një temë të rëndësishme; demonstrojnë të kuptuarit e natyrës problematike të informacionit ose koncepteve; demonstrojnë të kuptuarit kompleks të materies, duke arritur në përfundime të arsyeshme dhe të bazuara; shpjegojnë se si i kanë zgjidhur problemet komplekse. Në përgjithësi, rezonimi i nxënësve, shpjegimet dhe argumentimi demonstrojnë të kuptuarit kompleks dhe të plotë. 105 Njohuria është shumë e cekët, sepse nuk ka të bëj me asnjë çështje ose koncept të rëndësishëm; mësimdhënësi dhe nxënësit përpunojnë vetëm informacion të thjeshtë, të cilin duhet ta memorizojnë.
119
Tab
ela
36. A
nali
za s
peci
fike
e r
ezul
tate
ve të
vëz
hgim
it n
ë or
ët e
gju
hës
shqi
pe.
Dimensionet e të menduarit kritik
GJU
HË
SH
QIP
E
I G
JUH
Ë S
HQ
IPE
II
G
JUH
Ë S
HQ
IPE
II
I G
JUH
Ë S
HQ
IPE
IV
G
JUH
Ë S
HQ
IPE
V
Shka
lla m
atës
e 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
KS
HQ
MT
1
4 4
3 2
2 3
5 3
1 2
6 1
4 1
0 2
5 4
3 7
2 7
2 2
SH
MV
1
7 2
3 1
2 1
4 7
1 2
3 6
2 1
0 0
6 6
2 1
2 7
3 1
MP
MT
2
4 5
2 1
0 3
4 4
3 2
4 6
2 0
0 0
3 8
3 0
4 1
7 2
AV
H
4 3
5 2
0 3
2 3
5 3
2 2
4 4
2 2
1 1
5 5
2 2
7 3
0
VC
DH
2
4 6
2 0
2 0
5 4
3 1
4 2
5 2
2 0
3 2
7 1
3 3
6 1
PI
1 3
7 2
1 1
0 4
6 3
1 3
2 5
3 1
3 2
4 4
0 2
7 2
3
ND
0
2 9
2 1
0 0
5 5
4 2
1 5
1 5
1 2
0 5
6 0
1 6
4 3
PÇ
0
3 6
4 1
1 0
6 4
3 2
0 3
4 5
1 1
0 2
10
0 3
2 4
5
120
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5
Për dimensionin kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit (KSHQMT) në tekstet Gjuha shqipe
1- 5, në orën mësimore të Gjuhës shqipe 1, ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar me vlera
të njëjta në nivelin nënmesatar 2 dhe nivelin mesatar 3 (vlera 4). Ju kujtojmë se niveli mesatar 3
nënkupton që në pjesën më të madhe të orës nxënësit janë përfshirë në veprime rutinore që
kërkojnë të menduar të nivelit të ulët. Gjatë orës bëhet të paktën një pyetje ose aktivitet, në të cilin
disa nxënës përdorin të menduarit e nivelit të lartë. Ndërsa në orën e gjuhës shqipe klasa 2 ky
dimension (KSHQMT) është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 5). Në orën mësimore të gjuhës
shqipe 3 ky dimension është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 6). Ju kujtojmë se niveli 2
nënkupton se përgjithësisht nxënësit përdorin të menduarit e nivelit të ulët, por në momente të
caktuara përdorin edhe të menduarit e nivelit të lartë si rezultat i aktiviteteve dytësore të orës
mësimore. Në orën e gjuhës shqipe të klasës së 4 dhe 5 dimensioni i të menduarit kritik
(KSHQMT) është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 5 në orët e gjuhës shqipe të klasës së 4
dhe vlera 7 në orët e gjuhës shqipe të klasës së 5).
Për dimensionin shpreh mendimin personal (SHMP) në tekstet Gjuha shqipe 1-5, në orën
mësimore të gjuhës shqipe 1 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2
(vlera 7). Ndërsa në orën e gjuhës shqipe klasa 2 ky dimension (SHMP) është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 7). Në orën mësimore gjuhës shqipe 3 për këtë dimension të sipërshënuar
është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 6). Ndërsa në orën e gjuhës shqipe 4 ky dimension
është vlerësuar me vlera të barabarta në nivelet mesatar 3 dhe mbimesatar 4 (vlera 6). Në orën
mësimore të gjuhës shqipe 5 për këtë dimension të sipërshënuar është vlerësuar në nivelin
mesatar 3 (vlera 7).
Dimensioni i të menduarit kritik merr parasysh mendimet e të tjerëve (MPMT) në tekstet e Gjuhës
shqipe 1- 5, në orën mësimore të gjuhës shqipe 1, 2 dhe 3 ky dimension i sipërshënuar është
vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 5 për gjuhën shqipe 1, vlera 4 për gjuhën shqipe 2 dhe vlera 6
për gjuhën shqipe 3). Në orët e gjuhës shqipe 4 dhe 5 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar
në nivelin mbimesatar 4 (vlera 8 për gjuhën shqipe 4 dhe vlera 7 për gjuhën shqipe 5).
Për dimensionin analizon vlefshmërinë e hipotezave (AVH) në tekstet Gjuha shqipe 1- 5, në orën
mësimore të gjuhës shqipe 1, 3 dhe 5 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në nivelin
mesatar 3 (vlera 5 për Gjuhën shqipe 1, vlera 4 për Gjuhën shqipe 3, vlera 7 për Gjuhën shqipe 5).
Ndërsa në orën e gjuhës shqipe 2 dhe 4 ky dimension (AVH) është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 5 për Gjuhën shqipe 2 dhe vlera 5 për Gjuhën shqipe 4).
Dimensioni i të menduarit kritik vlerëson cilësinë e të dhënave (VCDH) në tekstin Gjuhë shqipe
1- 5, në orën mësimore të gjuhës shqipe 1 dhe 2 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në
nivelin mesatar 3 (vlera 6 për gjuhën shqipe 1, vlera 5 për gjuhën shqipe 2). Ndërsa në orën e
121
gjuhës shqipe klasa 3 dhe 5 ky dimension (VCDH) është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4
(vlera 5 për gjuhën shqipe 3 dhe vlera 6 për gjuhën shqipe 5). Gjithashtu ky dimension në orët e
gjuhës shqipe, klasa 4 është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 7). Nga orët e vëzhguara për
gjuhën shqipe 1 – 5 dimensioni i të menduarit kritik paraqet ide (PI) në orën e gjuhës shqipe 1
dhe 5 është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 7). Në orën e gjuhës shqipe klasa 2, 3 dhe 4 ky
dimension (PI) paraqitet në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për gjuhën shqipe 2, vlera 5 për
gjuhën shqipe 3, dhe vlera 4 për gjuhën shqipe 4).
Në dimensionin e ZHMK ndjek diskutimin (ND) në orët e vëzhguara në gjuhën shqipe 1 – 5,
orët e gjuhës shqipe 1 dhe 5 vlerësohen në nivelin mesatar 3 (vlera 9 për orët e gjuhës shqipe 1
dhe vlera 6 për orët e gjuhës shqipe 5). Në orët e gjuhës shqipe klasa 2 ky dimensioni (ND)
është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5). Ndërsa në orët e gjuhës shqipe klasa 3 dhe 4
ky dimension (ND) është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 5 për gjuhën shqipe 3 dhe vlera 6
per gjuhën shqipe 4).
Për dimensionin përqendrohet në çështje (PÇ) në orët e gjuhës shqipe 1 – 5, gjuha shqipe 1 dhe
2 është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 6 për orët e gjuhës shqipe të klasave 1 dhe 2).
Ndërsa për këtë dimension orët e vëzhguara në gjuhën shqipe 3, 4 dhe 5 janë vlerësuar në
nivelin e lartë 5 (vlera 5 për orët e gjuhës shqipe klasa 3, vlera 10 për orët e gjuhës shqipe klasa
4 dhe vlera 5 për orët e gjuhës shqipe klasa 5).
Tabela 37. Analiza e rezultateve të përgjithshme nga vëzhgimi i orëve të lëndës gjuhë shqipe.
Nr. Dimensionet e të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 2 3 4 5 1 Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit. 12 17 22 16 9
2 Shpreh mendimin personal. 6 13 25 21 6
3 Merr parasysh mendimin e tjetrit. 4 15 19 23 9
4 Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave. 13 10 20 19 10
5 Vlerëson cilësinë e të dhënave. 8 11 19 19 13
6 Paraqet ide. 4 11 22 19 14
7 Ndjek diskutimin. 3 6 25 17 19
8 Përqendrohet në çështje. 4 7 19 18 24
Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Leximi 1 - 5
Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensioneve të mendimit kritik rezulton se teksti i
Gjuhës shqipe 1 - 5 është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 21.37). Pas tij vijnë: niveli
mbimesatar 4 (vlera 19), niveli i lartë 5 (vlera 13) niveli nënmesatar 2 (vlera 11.25) dhe niveli i
ulët 1 (vlera 6.75).
122
Statistics
Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit
Shpreh mendim personal
Merr parasysh mendimin e tjetrit
Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave
Vlerëson cilësinë e të dhënave
Paraqet ide
Ndjek diskutimin
Përqendrohet në çështje
N Valid 76 76 76 76 76 76 76 76 Missing 0 0 0 0 0 0 0 0
Mean 2.91 2.91 3.00 2.88 3.00 3.13 3.66 3.51 Median 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 4.00 4.00 Mode 3 3 4 3 3a 3 3 5 Std. Deviation 1.246 1.298 1.386 1.442 1.497 1.436 1.195 1.428
Nga analiza e rezultateve kemi 71 rastet e vëzhguara, për të cilat mund të konstatojmë se
vërehet se ekzistojnë dallime të vlefshme në paraqitjen e dimensioneve të mendimit kritik sa i
përket mesatares aritmetike 2.91 nga 76 rastet e vëzhgimeve dimensioni “Kuptojnë dhe
shprehin qartë mendimin e tjetrit” dhe dimensioni “Shpreh mendim personal” kanë të njëjtat
vlera të mesit aritmetik 2.91, duke vazhduar me 3.00 është mesatarja aritmetike e dimensionit
”Merr parasysh mendimin e tjetrit”, ndërsa 2.88 është mesatarja aritmetike e nxënësve, të cilët
”Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave”, ndërsa dimensioni “Vlerësojnë cilësinë” e të dhënave
3.00 tek dimensioni “Paraqet ide” kemi mesataren aritmetike 3.13 ndërsa tek dimensioni
“Ndjek diskutimin” kemi mesataren aritmetike 3.66, njëherësh më e larta krahasuar me
mesataret e tjera, si dhe mesatarja e fundit 3.51 ata të cilët “Përqendrohen në çështje”, e cila
radhitet e dyta më e lartë nga variablat e paraqitura.
Devijimi standard i dimensionit të mendimit kritik “Kupton dhe shpreh qartë mendimin e
tjetrit” ka vlerën 1.246, e cila nënkupton që vlera individuale e këtij dimensioni është
koncetruar më afër mesatares aritmetike, kurse dimensioni i të menduarit kritik “Vlerëson
cilësinë e të dhënave” ka DS 1.497 dhe konsiderohet më larg mesatares aritmetike.
Grafiku 37. Nivelet e mendimit kritik në vëzhgimin e orëve mësimore gjuha shqipe 1 – 5.
123
Vlerësimi i niveleve të dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5. Të dhënat nga grafiku për orët e vëzhguara në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5 tregojnë se:
Gjatë vëzhgimit të këtyre orëve dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik janë vlerësuar në
nivelin mesatar 3, me 171.
Ndërsa niveli më i ulët 1, i cili përmban më pak vlerësime për potencialin për zhmk është
vlerësuar 54 raste.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për orët e vëzhguara në gjuhën shqipe 1 – 5 është 112.
Rezultatet e vlerësimeve nga përmbajtjet kurrikulare në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5 numrin më
të madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë fituar tekstet Gjuha shqipe III dhe
Gjuha shqipe V.
Nga rezultatet e grafikut niveli mesatar i dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara është
ndërmjet nivelit 2 dhe 3.
Marrë në tërësi, në të gjitha orët e vëzhguara në Gjuhën shqipe I – V, janë vlerësuar rreth 571
raste që është theksuar (shprehur) të menduarit kritik nga ana e nxënësve të shkollimit fillor.
Tabela 38. Analiza specifike e rezultateve të vëzhgimit në orët e mësimit të lëndës Edukata qytetare.
Dimensionet e të menduarit kritik
EDUKATA QYTETARE III
EDUKATA QYTETARE IV EDUKATA QYTETARE
V
Shkalla matëse 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
KSHQMT 1 4 3 4 2 7 3 2 1 1 0 6 4 2 2
SHMV 1 3 4 4 2 4 4 3 1 2 0 4 7 2 1
MPMT 1 1 5 6 1 2 7 3 1 1 2 0 4 6 2
AVH 1 0 7 6 0 1 2 7 1 3 1 1 1 9 2
VCDH 1 3 3 7 0 2 2 2 5 3 0 0 3 7 4
PI 0 3 3 6 2 0 1 1 6 6 1 0 2 2 9
ND 0 0 7 6 1 2 1 2 3 6 0 2 3 3 6
PÇ 0 1 7 5 1 3 0 1 4 6 1 2 2 3 6
Mesatarja 0.6 1.8 4.8 5.5 1.1 2.6 2.5 2.6 2.7 3.5 0.6 1.8 3.2 4.2 4
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Edukata qytetare 3 - 5
Në orët e edukatës qytetare 3 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik janë vlerësuar
mesatarisht në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5.5) pastaj vijnë niveli mesatar 3 (vlera 4.8), niveli
nënmesatar 2 (vlera 1.8) niveli i lartë 5 (vlera 1.1) dhe nivel i ulët 1 (vlera 0.6).
Dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik në orët e edukatës qytetare 4 janë vlerësuar
mesatarisht në nivelin e lartë 5 (vlera 3.5) pas tij vijnë: niveli mbimesatar 4 (vlera 2.7) niveli
mesatar 3 dhe i ulët 1 (vlera 2.6 ) niveli nënmesatar 2 (vlera 2.5).
124
Në orët e Edukatës qytetare të klasës 5 dimensionet e ZHMK mesatarisht janë vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4 (vlera 4.2) pas tij niveli i lartë 5 (vlera 4), niveli mesatar 3 (vlera 3.2)
niveli nënmesatar 2 (vlera 1.8) niveli i ulët 1 (vlera 0.6).
Rezultatet per operacioneet e mendimit kritik në tekstin Edukata qytetare 3 – 5
Për dimensionin kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit (KSHQMT) në tekstet Edukata
qytetare 3- 5, në orën mësimore të Edukatës qytetare 3, ky dimension i sipërshënuar është
vlerësuar me vlera të barabarta në nivelin nënmesatar 2 dhe mbimesatar 4 (vlera 4). Ndërsa në
orën e Edukatës qytetare 4 ky dimension (KSHQMT) është vlerësuar në nivelin e ulët 1 (vlera 7).
Në orën mësimore Edukata qytetare 5 për këtë dimension të sipërshënuar është vlerësuar në
nivelin nënmesatar 2 (vlera 6).
Për dimensionin shpreh mendimin personal (SHMP) në tekstet Edukata qytetare 3 - 5, në orën
mësimore të Edukata qytetare 3 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në nivelin mesatar
4 (vlera 4). Ndërsa në orën e Edukatës qytetare 3 ky dimension (SHMP) është vlerësuar në
nivelin nënmesatar 2 (vlera 4). Në orën mësimore Edukata qytetare 5 për këtë dimension të
sipërshënuar është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 7).
Dimensioni i të menduarit kritik merr parasysh mendimet e të tjerëve (MPMT) në tekstet e
Edukatës qytetare 3 - 5, në orën mësimore të Edukatës qytetare 3 dhe 5 ky dimension i
sipërshënuar është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6). Në orën e Edukatës qytetare 4
ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 7).
Për dimensionin analizon vlefshmërinë e hipotezave (AVH) në tekstet Edukata qytetare 3 - 5,
në orën mësimore të Edukatës qytetare 1 dhe 2 ky dimension është vlerësuar në nivelin mesatar
3 (vlera 7). Ndërsa në orën e Edukatës qytetare klasa 5 ky dimension (AVH) është vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4 (vlera 6).
Dimensionin i të menduarit kritik vlerëson cilësinë e të dhënave (VCDH) në tekstet Edukata
qytetare 3 - 5, në orën mësimore të Edukatës qytetare 3, 4 dhe 5 ky dimension i sipërshënuar
është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7 për Edukatën qytetare 3 dhe 5 dhe vlera 5 për
Edukatën qytetare 3).
Nga orët e vëzhguara për Edukata qytetare 3 – 5 dimensioni i të menduarit kritik paraqet ide (PI) në
orën e Edukatës qytetare 3 ky dimension i ZHMK është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6)
ndërsa në orën e Edukatës qytetare 4 dhe 5 ky dimension është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 6
për Edukatën qytetare 4 dhe vlera 9 për Edukatën qytetare 5).
Në dimensionin e ZHMK ndjek diskutimin (ND) në orët e vëzhguara në Edukatën qytetare 3 –
5, orët e Edukata qytetare 3 është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 7) ndërsa ky dimension
në Edukatën qytetare 4 dhe 5 është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 6).
125
Për dimensionin përqendrohet në çështje (PÇ) në orët e Edukatës qytetare 3 – 5, Edukata
qytetare 1 është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 7) ndërsa Edukata qytetare 4 dhe 5 është
vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 6).
Tabela 39. Analiza e përgjithshme e rezultateve të vëzhgimit në orët e mësimit të lëndës Edukata qytetare.
Nr. Dimensionet e të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 2 3 4 5 1 Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit. 8 13 9 7 5 2 Shpreh mendimin personal. 5 11 14 7 5 3 Merr parasysh mendimin e tjetrit. 5 8 12 13 4 4 Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave. 3 3 15 16 5 5 Vlerëson cilësinë e të dhënave. 3 5 8 19 7 6 Paraqet ide. 1 4 6 14 17 7 Ndjek diskutimin. 2 3 12 12 13 8 Përqendrohet në çështje. 4 3 10 12 13
Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstin Edukata qytetare 3 - 5 Nga krahasimi i vlerave, pas vlerësimit të dimensioneve të mendimit kritik rezulton se teksti i
Edukata qytetare 3 – 5 është vlerësuar në nivelin nënmesatar 1 (vlera 13.87). Pas tij vijnë: niveli
mbimesatar 4 (vlera 12.5), niveli i mesëm (vlera 10.75), niveli i lartë 5 (vlera 8.62) dhe niveli
nënmesatar 2 (vlera 6.25).
Analiza statistikore
Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit
Shpreh mendim personal
Merr parasysh mendimin e tjetrit
Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave
Vlerëson cilësinë e të dhënave
Paraqet ide
Ndjek diskutimin
Përqendrohet në çështje
N Valid 42 42 42 42 42 42 42 42
Missing 0 0 0 0 0 0 0 0
Mean 2.71 2.90 3.07 2.71 3.52 4.00 3.74 3.64
Median 2.50 3.00 3.00 3.00 4.00 4.00 4.00 4.00
Mode 2 3 4 3 4 5 5 5
Std. Deviation 1.293 1.185 1.177 1.566 1.131 1.082 1.127 1.265
Nga analiza e rezultateve statistikore mund të konstatojmë se vërehen dallime të vlefshme në
paraqitjen e dimensioneve të mendimit kritik sa i përket dimensionit “Kupton dhe shpreh qartë
mendimin e tjetrit”, paraqet vlerën mesatare aritmetike 2.71, dimensioni “shpreh mendim
personal” ka mesataren aritmetike 2.90, në vazhdim dimensioni “merr parasysh mendimin e
tjetrit” ka mesataren aritmetike 3.07, ndërsa dimensioni “analizon vlefshmërinë e hipotezave”
ka mesin aritmetik 2.71, kurse dimensioni “vlerëson cilësinë e të dhënave” paraqet mesin
126
aritmetik 3.52, “paraqitja e ideve” ka mesin aritmetik 4.00, ndërsa dimensioni “ndjek
diskutimet” ka mesin aritmetik 3.74 dhe dimensioni “përqendrohet në çështje”.
Devijimi standard i dimensionit të mendimit kritik “Paraqet ide” ka vlerën 1.082, e cila
nënkupton që vlera individuale e këtij dimensioni është koncentruar më afër mesatares
aritmetike, kurse dimensioni i të menduarit kritik “Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave” ka DS
1.566 dhe konsiderohet më larg mesatares aritmetike.
Grafiku 38. Nivelet e mendimit kritik në orët e vëzhguara Edukata qytetare 3 – 5.
Vlerësim i niveleve të dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara Edukata qytetare 3 – 5
Të dhënat nga grafiku për orët e vëzhguara në tekstin Edukata qytetare 3 – 5 tregojnë se:
Gjatë vëzhgimit të këtyre orëve dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik janë vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4, me 100 raste.
Ndërsa niveli më i ulët 1, i cili përmban më pak vlerësime për potencialin për zhmk është
vlerësuar 31 raste.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për orët e vëzhguara në gjuhën shqipe 1 – 5 është 65.
Rezultatet e vlerësimeve nga përmbajtjet kurrikulare në tekstin Edukata qytetare 3 – 5, numrin
më të madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë fituar tekstet Edukata qytetare IV
dhe III. Këto tekste konsiderohen si më zhvillueset për mendimin kritik të nxënësve.
Nga rezultatet e grafikut niveli mesatar i dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara është mes
nivelit 2 dhe 3.
Marrë në tërësi në të gjitha orët e vëzhguara në Edukatën qytetare 3 – 5 janë vlerësuar rreth 336
raste që është theksuar (shprehur) të menduarit kritik nga ana e nxënësve të shkollimit fillor.
127
Tabela 40. Analiza e rezultateve të vëzhgimit në orët e historisë.
Dimensionet e të menduarit kritik
HISTORIA V
Shkalla matëse 1 2 3 4 5 KSHQMT 0 5 2 4 3 SHMV 1 2 7 4 1 MPMT 0 2 5 5 2 AVH 1 0 4 8 2 VCDH 2 0 4 7 1 PI 1 1 4 6 2 ND 0 1 4 5 4 PÇ 0 2 5 4 3
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstin Historia 5
Në orët Historia 5 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik janë vlerësuar mesatarisht në
nivelin mbimesatar 4106 (vlera 5.4) pastaj vijnë niveli mesatar 3 (vlera4.4), niveli i lartë 5 (vlera
2.2), niveli nënmesatar 2 (vlera 1.6) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.6).
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstin Historia 5
Për dimensionin kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit (KSHQMT) në tekstin Historia 5, në
orën mësimore ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 5). Për
dimensionin shpreh mendimin personal (SHMP) në tekstin Historia 5, ky dimension është vlerësuar
në nivelin mesatar 3 (vlera 7). Dimensioni i të menduarit kritik merr parasysh mendimet e të tjerëve
(MPMT) në tekstin Historia 5, është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5). Për dimensionin
analizon vlefshmërinë e hipotezave (AVH) në tekstin Historia 5, është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 8).
Dimensioni i të menduarit kritik vlerëson cilësinë e të dhënave (VCDH) në tekstin Historia 5,
është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7). Nga orët e vëzhguara për tekstin Historia 5
dimensioni i të menduarit kritik paraqet ide (PI) në orën e Historisë 5 është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 (vlera 6). Në dimensionin e ZHMK ndjek diskutimin (ND) në orët e vëzhguara në
tekstin e Historia 5, vlerësohen në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5). Për dimensionin
përqendrohet në çështje (PÇ) Historia 5, nga orët e vëzhguara është vlerësuar në nivelin mesatar
3 (vlera 5).
106Njohuria është relativisht e thellë, sepse mësimdhënësi ose nxënësit ofrojnë informacion, argumente dhe rezonim që demonstron kompleksitetin e një ideje të rëndësishme. Gjatë orës shumë nxënës, të paktën nga një herë: janë të përqendruar në një temë të rëndësishme; demonstrojnë të kuptuarit e natyrës problematike të informacionit ose koncepteve; demonstrojnë të kuptuar kompleks të materies duke arritur në përfundime të arsyeshme dhe të bazuara; shpjegojnë se si i kanë zgjidhur problemet komplekse.
128
Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstin Historia 5
Analiza statistikore
KSHQMT SHMV MPMT AVH VCDH PI ND PÇ
N Valid 15 15 15 15 15 15 15 15
Missing 0 0 0 0 0 0 0 0
Mean 3.13 3.13 3.27 3.67 2.87 3.27 3.60 3.33
Median 3.00 3.00 3.00 4.00 3.00 4.00 4.00 3.00
Mode 2 3 3a 4 4 4 4 3
Std. Deviation 1.457 .990 1.280 .976 1.407 1.387 1.352 1.345
Nga analiza e rezultateve kemi 15 rastet e vëzhguara për të cilat mund të konstatojmë se vërehet
se ekzistojnë dallime të vlefshme në paraqitjen e dimensioneve të mendimit kritik sa i përket
mesatares aritmetike, dimensioni “Kuptojnë dhe shprehin qartë mendimin e tjetrit” dhe
dimensioni “Shpreh mendimin personal” kanë të njëjtat vlera të mesit aritmetik 3.13 duke
vazhduar me dimensionin “merr parasysh mendimin e tjetrit” mesatarja aritmetike 3.27,
dimensioni “Analizon vlefshmërinë hipotezave” mesi aritmetik 3.67, dimensioni “Vlerëson
cilësinë e të dhënave” mesi aritmetik 2.87, dimensioni “Paraqet ide” mesi aritmetik 3.27
dimensioni “Ndjek diskutimin” 3.60 dhe në fund dimensioni “Përqendrohet në çështje” 3.33.
Devijimi standard i dimensionit të mendimit kritik “Analizon vlefshmërinë e hipotezave” ka
vlerën .976, e cila nënkupton që vlera individuale e këtij dimensioni është koncentruar më afër
mesatares aritmetike, kurse dimensioni i të menduarit kritik “Kupton dhe shpreh qartë
mendimin e tjetrit” ka DS 1.457 dhe konsiderohet më larg mesatares aritmetike.
Grafiku 39. Nivelet e mendimit kritik në orët e vëzhguara të lëndës Historia 5.
129
Vlerësim i niveleve të dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara Historia 5
Të dhënat nga grafiku për orët e vëzhguara në tekstin Historia 5 tregojnë se:
Gjatë vëzhgimit të këtyre orëve dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik janë vlerësuar në
nivelin mbimesatar 4, me 43 raste.
Ndërsa niveli më i ulët 1, i cili përmban më pak vlerësime për potencialin për zhmk është
vlerësuar 5 raste.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për orët e vëzhguara në gjuhën 5 është 24.
Nga rezultatet e grafikut niveli mesatar i dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara është
ndërmjet nivelit 2 dhe 3.
Marrë në tërësi në të gjitha orët e vëzhguara në Histori 5 janë vlerësuar rreth 114 raste që është
theksuar (shprehur) të menduarit kritik nga ana e nxënësve të shkollimit fillor.
Rezultatet për dimensionin e mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 – 5
Në orët e Edukatës muzikore 1 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik janë vlerësuar
mesatarisht në nivelin nënmesatar 2 (vlera 4.5) pastaj vijnë niveli i ulët 1 dhe niveli mbimesatar
me vlera të njëjta (vlera 2.8), niveli mesatar 3 (vlera 2.7) dhe niveli i lartë 5 (vlera 1).
Dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik në orët e Edukatës muzikore 2 janë vlerësuar
mesatarisht në nivelin nënmesatar 2 (vlera 4.7) pas tij vijnë: niveli mesatar 3 (vlera 4.2) niveli
mbimesatar 4 (vlera 2.1) niveli i lartë 5 (vlera 1.6) dhe niveli i ulët 1 (vlera 1.2).
Në orët e Edukatës muzikore të klasës 3 dimensionet e ZHMK mesatarisht janë vlerësuar në
nivelin nënmesatar 4 (vlera 4.1) pas tij vijnë niveli i ulët 1 (vlera 3.8) niveli mesatar 3 (vlera
3.2) niveli mbimesatar 4 (vlera 2.1) dhe niveli i lartë 5 (vlera 0.6).
Dimensionet e të menduarit kritik në orët e Edukatës muzikore të klasës së 4 janë vlerësuar
nënmesatar 2 (vlera 4.7) pas tij vijnë niveli i ulët 1 (vlera 3.4) niveli mesatar 4 (vlera 3.2) niveli
mbimesatar 4 (vlera 1.5) dhe niveli i lartë 5 (vlera 1).
Gjithashtu, të gjitha dimensionet e ZHMK në orët e Edukatës muzikore të klasës 5 janë
vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 4.5) pas tij vijnë: niveli i mesëm 3 (vlera 3.5) niveli i
mbimesatar 4 (vlera 2.4) niveli i lartë 5 (vlera 1.8) dhe niveli i ulët 1 (vlera 1.7).
130
Tab
ela
41. A
nali
za s
peci
fike
e r
ezul
tate
ve të
vëz
hgim
it n
ë or
ët e
edu
katë
s m
uzik
ore
Dim
ensi
onet
e t
ë m
end
uar
it k
riti
k
ED
UK
AT
A
MU
ZIK
OR
E I
E
DU
KA
TA
MU
ZIK
OR
E
II
ED
UK
AT
A M
UZ
IKO
RE
II
I E
DU
KA
TA
MU
ZIK
OR
E
IV
ED
UK
AT
A M
UZ
IKO
RE
V
Shka
lla m
atës
e 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
KS
HQ
MT
0
7 5
1 1
1 6
3 2
2 6
4 1
2 1
5 1
3 3
2 5
2 2
3 2
SH
MV
2
6 2
1 3
1 7
2 4
0 5
4 5
0 0
4 4
4 1
1 6
4 1
2 1
MP
MT
5
2 5
2 0
1 4
4 3
2 3
5 4
2 0
2 6
5 0
1 1
6 4
2 1
AV
H
4 4
0 6
0 1
5 6
1 1
2 4
6 2
0 2
8 2
1 1
1 4
3 5
1
VC
DH
3
4 2
4 1
1 5
4 2
2 4
2 7
1 0
3 4
3 3
1 1
2 6
4 1
PI
2 5
1 6
0 2
4 4
2 2
2 5
1 4
2 4
3 5
0 2
0 4
6 0
4
ND
3
4 4
1 2
1 5
4 2
2 4
5 1
3 1
3 7
2 1
1 0
6 4
2 2
PÇ
4
4 3
2 1
2 2
7 1
2 5
4 1
3 1
4 5
2 3
0 0
8 2
1 3
131
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Edukata muzikore 1 – 5
Për dimensionin kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit (KSHQMT) në tekstin Edukata
muzikore 1- 5, në orën mësimore të Edukatës muzikore 1 dhe 2 ky dimension i sipërshënuar
është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 7 për tekstin e Edukatës muzikore 1 dhe vlera 6
për tekstin e Edukatës muzikore 2). Ndërsa në orën e Edukatës qytetare klasave 3, 4 dhe 5 ky
dimension (KSHQMT) është vlerësuar në nivelin e ulët 1 (vlera 6 për tekstin e Edukatës
muzikore 3, vlera 5 për tekstin e Edukatës muzikore të klasës 4 dhe 5).
Për dimensionin shpreh mendimin personal (SHMP) në tekstin e Edukatës qytetare 1- 5, në
orën mësimore të Edukatës muzikore 1 dhe 2 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në
nivelin nënmesatar 2 (vlera 6 për Edukatën muzikore 1 dhe vlera 7 për Edukatën muzikore 2).
Ndërsa në orën e Edukatës muzikore klasa 3, 4 dhe 5 ky dimension (SHMP) është vlerësuar në
nivelin e ulët 1 (vlera 5 për tekstin e Edukatës muzikore 3, vlera 4 për Edukata muzikore 4 dhe
vlera 6 për Edukatën muzikore 5).
Dimensioni i të menduarit kritik merr parasysh mendimet e të tjerëve (MPMT) në tekstin
Edukata muzikore 1- 5, në orën mësimore të Edukatës muzikore 1 dhe 2 ky dimension i
sipërshënuar është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 5 për Edukatën muzikore 1 dhe vlera 4
për Edukatën muzikore 2). Në orën e Edukatës muzikore 3, 4 dhe 5 ky dimension i sipërshënuar
është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 5 për Edukatën muzikore 3, vlera 6 për Edukatën
muzikore të klasës 4 dhe 5).
Për dimensionin analizon vlefshmërinë e hipotezave (AVH) në tekstin Edukata muzikore 1 - 5,
në orën mësimore të Edukatës muzikore të klasës së 1 dhe 5 ky dimension i sipërshënuar është
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6 për Edukatën muzikore 1 dhe vlera 5 për Edukatën
muzikore 5). Ndërsa në orën e Edukatës muzikore të klasës 2 dhe 3 ky dimension (AVH) është
vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 6) dhe orët e vëzhguara në Edukatën muzikore të klasës së
4 janë vlerësuar për këtë dimension në nivelin nënmesatar 2 (vlera 8).
Dimensionin i të menduarit kritik vlerëson cilësinë e të dhënave (VCDH) në tekstin Edukata
muzikore 1- 5, në orën mësimore të Edukatës muzikore të klasës 1, ky dimension i sipërshënuar
është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 4). Ndërsa në orën e Edukatës muzikore klasa 2,
3 dhe 5 ky dimension (ACDH) është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 4 për Ed.muzikore 2,
vlera 7 për Ed.muzikore 3 dhe vlera 6 për Edukatën muzikore 5) Edukata muzikore klasa 4 nga
orët e vëzhguara është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 4).
Nga orët e vëzhguara për Edukatën muzikore 1 – 5 dimensioni i të menduarit kritik paraqet ide (PI)
në orën e Edukatës muzikore 1 është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6). Në orën e
Edukatës qytetare 3, 4 dhe 5 ky dimension (PI) paraqitet në nivelin mesatar 3 (vlera 4 për Edukatën
muzikore 2, vlera 5 për Edukatën muzikore 4 dhe vlera 6 për Edukatën muzikore 5).
132
Në dimensionin e ZHMK ndjek diskutimin (ND) në orët e vëzhguara në Edukatën muzikore 1 –
5, Edukata muzikore 1 është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 4). Në orët e Edukatës
muzikore të klasave 2, 3, 4 dhe 5 ky dimensioni (ND) është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2
(vlera 5 për Edukatën muzikore të klasave 2 dhe 3, vlera 7 për Edukatën muzikore 4 dhe vlera 6
për Edukatën muzikore 5).
Për dimensionin përqendrohet në çështje (PÇ) në orët e Edukatës muzikore 1 – 5, Edukata
muzikore 1, 4 dhe 5 janë vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 4 për ed.muzikore 1, vlera 5
për Edukatën muzikore 4 dhe vlera 8 për Edukatën muzikore 5). Ndërsa në nivelin mesatar 3
(vlera 7) është vlerësuar ky dimension në tekstin e Edukatës muzikore 2. Dhe në nivelin e ulët 1
(vlera 5) ky dimension i ZHMK është vlerësuar në Edukatën muzikore klasa 3.
Tabela 42. Analiza e përgjithshme e rezultateve të vëzhgimit në orët Edukata muzikore
Nr. Dimensionet e të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 2 3 4 5
1 Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit. 17 20 14 11 8
2 Shpreh mendimin personal. 18 25 14 8 5
3 Merr parasysh mendimin e tjetrit. 12 23 22 9 4
4 Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave. 10 25 17 15 3
5 Vlerëson cilësinë e të dhënave. 12 17 22 14 5
6 Paraqet ide. 10 21 17 12 10
7 Ndjek diskutimin. 11 27 15 9 8
8 Përqendrohet në çështje. 15 23 15 10 7
Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstin Edukata muzikore 1 - 5 Nga krahasimi i vlerave, pas vëzhgimit dhe vlerësimit të dimensioneve të mendimit kritik
rezulton se, teksti Edukata muzikore 1 – 5 është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 21.27).
Pas tij vijnë: niveli u ulët 1 (vlera 13.12), niveli mesatar 3 (vlera 17), niveli mbimesatar 4 (vlera
11) dhe niveli i lartë 5 (vlera 6.25).
Nga 70 orët e vëzhguara në këtë studim, mund të vërehet se, statistikisht ekzistojnë dallime të
vlefshme në këto dimensione të zhvillimit të mendimit kritik, të cilat janë shprehur me mesatare
aritmetike 2.61 për dimensionin “Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit” mesatarja aritmetike
e dimensionit “Shpreh mendimin personal” vlera 2.39; mesatarja aritmetike e dimensionit “Merr
parasysh mendimin e tjetrit” vlera 2.57, dimensioni “Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave” vlera
2.66; dimensioni Vlerëson cilësinë e të dhënave” vlera 2.76, mesi aritmetik për dimensionin
“Paraqet ide” është 2.87, ndërsa për dimensionin “Ndjek diskutimin” mesatarja aritmetike është
2.66 dhe për dimensionin “Përqendrohet në çështje” mesatarja aritmetike është 2.5.
133
Devijimi standard i variablës “Merr parasysh mendimin e tjetrit” me vlerën 1.098 nënkupton që
vlera individuale e dimensionit është e koncentruar më afër mesatares aritmetike, kurse
dimensioni “Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit” me vlerën 1.322 është e koncentruar
më larg mesatares aritmetike.
Grafiku 40. Nivelet e mendimit kritik në vëzhgimin e orëve Edukata muzikore 1 – 5.
Vlerësimi i niveleve të dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara Edukata muzikore 1 – 5 Të dhënat nga grafiku për orët e vëzhguara në tekstin Edukata muzikore 1 – 5 tregojnë se:
Gjatë vëzhgimit të këtyre orëve dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik janë vlerësuar në
nivelin nënmesatar 2, me 181 raste.
Ndërsa niveli më i ulët 5, i cili përmban më pak vlerësime për potencialin për zhmk është
vlerësuar 50 raste.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për orët e vëzhguara në gjuhën shqipe 1 – 5 është 115.
Rezultatet e vlerësimeve nga përmbajtjet kurrikulare në tekstin Edukata muzikore 1 – 5 numrin më
të madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë fituar tekstet Edukata muzikore IV dhe
Edukata muzikore II. Këto tekste konsiderohen si më zhvillueset për mendimin kritik të nxënësve.
Nga rezultatet e grafikut niveli mesatar i dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara është mes
nivelit 2 dhe 3.
Marrë në tërësi në të gjitha orët e vëzhguara në Edukatën muzikore 1 – 5 janë vlerësuar rreth 560
raste që është theksuar (shprehur) të menduarit kritik nga ana e nxënësve të shkollimit fillor.
134
Tab
ela
43. A
nali
za s
peci
fike
e r
ezul
tate
ve të
vëz
hgim
it n
ë or
ët e
art
it f
igur
ativ
.
Dim
ensi
onet
e t
ë m
end
uar
it k
riti
k
AR
T F
IGU
RA
TIV
I
AR
T F
IGU
RA
TIV
II
A
RT
FIG
UR
AT
IV
III
AR
T F
IGU
RA
TIV
IV
A
RT
FIG
UR
AT
IV
V
Shka
lla m
atës
e 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
1 2
3 4
5 1
2 3
4 5
KS
HQ
MT
2
5 3
2 2
2 1
9 0
2 6
3 1
4 0
6 0
5 1
2 2
2 6
0 4
SH
MV
1
6 4
3 0
1 2
8 3
1 4
3 6
0 1
7 2
6 1
2 0
2 9
1 2
MP
MT
1
3 5
4 1
3 0
3 7
1 2
7 1
4 0
3 5
3 2
1 1
1 3
7 2
AV
H
3 2
6 3
0 2
4 3
5 0
4 7
3 0
0 2
2 5
3 2
1 0
3 9
1
VC
DH
3
4 6
0 1
1 3
5 4
1 2
5 6
1 0
1 2
5 4
2 0
1 1
6 6
PI
1 2
8 2
1 1
2 7
2 2
3 3
4 2
2 2
5 2
3 2
0 0
0 3
11
ND
0
2 4
6 2
2 2
5 2
3 3
2 6
3 0
6 4
0 4
0 0
2 1
2 9
PÇ
1
0 8
3 2
1 2
7 3
1 0
3 8
3 2
4 3
5 2
0 0
0 3
4 7
135
Rezultatet për dimensionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 – 5
Në orët e artit figurativ 1 të gjitha dimensionet e të menduarit kritik janë vlerësuar në nivelin
mesatar 3 (vlera 5.5) pastaj vijnë niveli nënmesatar 2 (vlera 3) niveli mbimesatar 4 (vlera 2.8),
nivel i ulët 1 (vlera 1.5) dhe niveli i lartë 5 (vlera 1.1).
Të gjitha dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik në orët e artit figurativ 2 janë vlerësuar në
nivelin mesatar 3 (vlera 5.8) pas tij vijnë: niveli mbimesatar 4 (vlera 3.2) niveli nënmesatar 2
(vlera 2) niveli i ulët 1 (vlera 1.6) dhe niveli i lart 5 (vlera 1.4).
Në orët e artit figurativ të klasës3 të gjitha dimensionet e ZHMK janë vlerësuar në nivelin
mesatar 3 (vlera 4.3) pas tij vijnë niveli nënmesatar 2 (vlera 4.1) niveli i ulët 1 (vlera 3) niveli
mbimesatar 4 (vlera 2.1) dhe niveli i lartë 5 (vlera 0.6).
Dimensionet të menduarit kritik në orët e artit figurativ të klasës së 4 janë vlerësuar me vlera të
barabarta në dy nivelet: niveli i ulët 1 dhe niveli i mesëm 3 (vlera 3.8) pas tij vijnë niveli
nënmesatar 2 (vlera 2.8) niveli mbimesatar 4 (vlera 2.5) dhe niveli i lartë 5 (vlera 1.4).
Gjithashtu të gjitha dimensionet e ZHMK në orët e artit figurativ të klasës 5 janë vlerësuar në
nivelin e lartë 5 (vlera 5.2) pas tij vijnë: niveli mbimesatar 4 (vlera 4), niveli i mesëm 3 (vlera
3.2), niveli nënmesatar 2 (vlera 1) dhe niveli i ulët 1 (vlera 0.5).
Rezultatet për operacionet e mendimit kritik në tekstet Art figurativ 1 – 5
Për dimensionin kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit (KSHQMT) në tekstin Art figurativ
1- 5, në orën mësimore të artit figurativ 1, ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në
nivelin nënmesatar 2 (vlera 5). Ndërsa në orën e artit figurativ klasa 2, 4 dhe 5 ky dimension
(KSHQMT) është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 9 për tekstin Arti figurativ 2, vlera 5 Art
figurativ 4 dhe vlera 6 për Art figurativ 5). Në orën mësimore Art figurative 3 për këtë
dimension të sipërshënuar është vlerësuar në nivelin e ulët 1 (vlera 6).
Për dimensionin shpreh mendimin personal (SHMP) në tekstin Art figurativ 1-5, në orën
mësimore të Artit figurativ 1 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2
(vlera 6). Ndërsa në orën e artit figurativ klasa 2, 3 dhe 5 ky dimension (SHMP) është vlerësuar
në nivelin mesatar 3 (vlera 8 për artin figurativ 2, vlera 6 për artin figurativ 3 dhe vlera 9 për art
figurativ 5). Në orën mësimore art figurativ 4 për këtë dimension të sipërshënuar është vlerësuar
në nivelin e ulët 1 (vlera 7).
Dimensioni i të menduarit kritik merr parasysh mendimet e të tjerëve (MPMT) në tekstin Art
figurativ 1- 5, në orën mësimore të art figurativ 1 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar
në nivelin mesatar 3 (vlera 5). Në orën art figurativ klasa 2 dhe 5 ky dimension është vlerësuar
në nivelin mbimesatar 4 (vlera 7). Ndërsa në orën mësimore art figurativ klasa 3 dhe 4 ky
136
dimension është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2 (vlera 7 për art figurative klasa 3 dhe vlera 5
për art figurative klasa 4).
Për dimensionin analizon vlefshmërinë e hipotezave (AVH) në tekstin Art figurativ 1- 5, në
orën mësimore art figurative klasa 1 dhe 4 ky dimension i sipërshënuar është vlerësuar në
nivelin mesatar 3 (vlera 6 për art figurativ 1, vlera 5 për art figurativ 4). Ndërsa në orën e artit
figurativ klasa 2 dhe 5 ky dimension (AVH) është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4 (vlera 5
për art figurativ 2 dhe vlera 9 për art figurativ 5). Ndërsa ky dimension paraqitet në nivelin
nënmesatar 2 (vlera 7) për tekstin art figurativ 3.
Dimensioni i të menduarit kritik vlerëson cilësinë e të dhënave (VCDH) në tekstin art figurativ 1- 5,
në të gjitha orët e artit figurativ 1 – 5 ky dimension i ZHMK është vlerësuar në nivelin mesatar 3
(vlera 6 për tekstin art figurativ të klasave 1, 3 dhe 5, ndërsa vlera 5 për art figurativ klasa 2 dhe 4).
Nga orët e vëzhguara për tekstin Art figurativ 1 – 5 dimensioni i të menduarit kritik paraqet ide (PI)
në orën e artit figurativ 1, 2 dhe 3 është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 8 në orën e artit
figurativ 1, vlera 7 në orën e artit figurativ 2 dhe vlera 4 në orët e artit figurativ 3). Në orën e artit
figurativ 4 ky dimension (AVH) paraqitet në nivelin nënmesatar 2 (vlera 5). Ndërsa në orën e artit
figurativ 5 dimensioni i ZHMK paraqitja e idesë është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 11).
Në dimensionin e ZHMK ndjek diskutimin (ND) në orët e vëzhguara në art figurative 1 – 5, orët e
art figurative 1 vlerësohen në nivelin mbimesatar 4 (vlera 6). Në orët art figurative klasa2 dhe 3
dimensioni (ND) është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 6 për art figurative 3 dhe vlera 5 për art
figurative 2). Ndërsa në orët art figurative klasa 4 ky dimension (ND) është vlerësuar në nivelin e
ulët 1 (vlera 6). Ndërsa në orët e artit figurativ të klasës së 5, dimensioni i zhvillimit të mendimit
kritik, nxënësi ndjek diskutimet është vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 9).
Për dimensionin përqendrohet në çështje (PÇ) në orët e artit figurativ 1 – 5, orët e vëzhguara në
klasat 1, 2, 3 dhe 4 është vlerësuar në nivelin mesatar 3 (vlera 8 për orët e artit figurativ klasa 1
dhe 3, vlera 7 për art figurativ 2 dhe vlera 5 për artin figurativ klasa 4). Ndërsa për këtë
dimension orët e vëzhguara në artin figurativ klasa 5 janë vlerësuar në nivelin e lartë 5 (vlera 7).
Tabela 44. Analiza e përgjithshme e rezultateve të vëzhgimit në orët e artit figurativ.
Nr. Dimensionet e të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik
1 2 3 4 5
1 Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit. 18 11 24 7 10 2 Shpreh mendimin personal. 13 15 33 8 6 3 Merr parasysh mendimin e tjetrit. 10 16 15 24 5 4 Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave. 12 15 20 20 3 5 Vlerëson cilësinë e të dhënave. 7 15 23 15 10 6 Paraqet ide. 7 12 21 12 18 7 Ndjek diskutimin. 11 12 16 17 14 8 Përqendrohet në çështje. 6 8 31 15 12
137
Rezultatet e përgjithshme dhe specifike për mendimin kritik në tekstet Art figurativ 1 - 5 Nga krahasimi i vlerave pas vlerësimit të dimensioneve të mendimit kritik rezulton se teksti art
figurativ 1 – 5 është vlerësuar në nivelin mesatar 4 (vlera 22.87). Pas tij vijnë: niveli mbimesatar 4
(vlera 14.75), niveli nënmesatar 2 (vlera 13) niveli i ulët 1 (vlera 10.8) dhe niveli i lartë 5 (vlera 9.75).
Analiza e rezultateve
Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit
Shpreh mendim personal
Merr parasysh mendimin e tjetrit
Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave
Vkerëson cilësin e të dhënave
Paraqet ide
Ndjek diskutimin
Përqendrohet në çështje
N Valid 75 75 75 75 75 75 75 75 Missing 0 0 0 0 0 0 0 0
Mean 2.53 2.72 2.77 2.63 2.88 3.16 2.95 3.13 Median 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 Mode 3 3 4 3a 3 3 4 3 Std. Deviation 1.464 1.122 1.381 1.323 1.385 1.452 1.532 1.277
Nga 75 orët e vëzhguara në këtë studim, mund të vërehet se statistikisht ekzistojnë dallime të
vlefshme në këto dimensione të zhvillimit të mendimit kritik, e cila është shprehur me mesatare
aritmetike 2.53 për dimensionin “Kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit”, mesatarja aritmetike e
dimensionit “Shpreh mendim personal” vlera 2.72, mesatarja aritmetike e dimensionit “Merr parasysh
mendimin e tjetrit” vlera 2.77, dimensioni “Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave” vlera 2.63
dimensioni “Vlerëson cilësinë e të dhënave” vlera 2.88, mesi aritmetik për dimensionin “Paraqet ide”
është 3.16, ndërsa për dimensionin “Ndjek diskutimin” mesatarja aritmetike është 2.95 dhe për
dimensionin “Përqendrohet në çështje” mesatarja aritmetike është 3.13.
Devijimi standard i variablës “Shpreh mendimin personal” me vlerën 1.122 nënkupton që vlera
individuale e dimensionit është e koncentruar më afër mesatares aritmetike, kurse dimensioni
“Ndjek diskutimin” me vlerën 1.532 është e koncentruar më larg mesatares aritmetike.
Grafiku 41. Nivelet e zhmk në vëzhgimin e orëve të artit figurativ 1 – 5.
138
Vlerësim i niveleve të dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara Art figurativ 1 – 5
Të dhënat nga grafiku për orët e vëzhguara në tekstin Art figurativ 1 – 5 tregojnë se:
Gjatë vëzhgimit të këtyre orëve dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik janë vlerësuar në
nivelin mesatar 3, me 183 raste.
Ndërsa niveli më i ulët 5, i cili përmban më pak vlerësime për potencialin për zhmk është
vlerësuar 78 raste.
Mesatarja e vlerësimeve të marra për orët e vëzhguara në Art figurativ 1 – 5 është 130.
Rezultatet e vlerësimeve nga përmbajtjet kurrikulare në tekstin Art figurativ 1 – 5 numrin më të madh
të vlerësimeve për mundësitë e ZHMK e kanë fituar tekstet Art figurativ III dhe Art figurativ II.
Nga rezultatet e grafikut niveli mesatar i dimensioneve të ZHMK në orët e vëzhguara është niveli 3.
Marrë në tërësi në të gjitha orët e vëzhguara në Art figurativ 1 – 5 janë vlerësuar rreth 567 raste
që është theksuar (shprehur) të menduarit kritik nga ana e nxënësve të shkollimit fillor.
Grafiku 42. Numri i rasteve ku shprehet operacioni, dimensioni i caktuar i mendimit kritik gjatë vëzhgimit të orëve mësimore.
Nga të gjitha dimensionet që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve në
orët e vëzhguara të tekstit Gjuha shqipe 1 – 5, është vlerësuar në 571 raste ku është shprehur të
menduarit kritik të nxënësve. Sipas analizës së rezultateve në orët e vëzhguara Art figurativ
janë paraqitur 567 raste që shprehin dimensione të caktuara të zhvillimit e mendimit kritik.
Analiza e të dhënave për paraqitjen e dimensionit më të vlerësuar në orët e Leximit 1 – 5 është
vlerësuar në 261 raste të paraqitjes. Ndërsa në orët e Edukatës muzikore 1 – 5 janë identifikuar
560 raste të shprehjes së dimensioneve të ZHMK. Sipas rezultateve të nxjerra për dimensionet
që ofrojnë mundësi për zhvillimin e mendimit kritik në orët e vëzhguara Edukata qytetare 3 – 5,
është vlerësuar me 336 raste të ZHMK dhe Historia 5 me 114 raste.
139
KAPITULLI V:
Diskutimi i gjetjeve të studimit
Në kapitullin e interpretimit dhe diskutimit të rezultateve do të përfshihen rezultatet e
grumbulluara nga vlerësimi i teksteve shkollore, vlerësimi i opinioneve të mësimdhënësve dhe
vëzhgimi i orëve mësimore dhe nga të tria këto faza të studimit, në këtë hulumtim, për secilin
tekst veç e veç. Duke u nisur nga rëndësia që kanë tekstet shkollore në procesin e zhvillimit të
mendimit kritik të nxënësve ne studiuam disa tekste të grupit të shkencave shoqërore. Shumica
e këtyre teksteve tashmë janë ribotuar apo do të duhej të ishin të ribotuara në mënyrë që të
përmirësohen në shumë drejtime.
Interpretimi i rezultateve Leximi 1 – 5
Interpretimi i rezultateve në tekstin Leximi 1 - 5 nga pikëpamja e dimensioneve dhe operacioneve të ZHMK
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma
Leximi I 3 6 5 8 3 4 4 4 4 1 6 2 5 5 60
Leximi II 10 19 12 13 18 15 16 14 16 5 12 13 13 10 186
Leximi III 18 15 24 16 14 9 17 10 14 6 12 14 16 19 204
Leximi IV 36 49 44 63 52 43 34 43 40 39 41 40 36 36 596
Leximi V 41 42 45 40 47 39 34 49 35 34 34 32 35 30 537
Shuma për tregues
108 131 130 140 134 110 105 120 109 85 105 101 105 100 1,583
Shuma për dimension
369 384 225 299 306 1,583
Sipas rezultateve të tabelës vlerësimi i përmbajtjeve tekstuale që nxisin zhvillimin e mendimit
kritik në tekstin Leximi 1 – 5 gjithsej janë vlerësuar 1583 mundësi që nxisin ZHMK veç .43%
gjatë orës mësimore të cilat janë identifikuar përmes analizës së përmbajtjes (skeda) për secilin
tekst veç e veç. Siç e tregon edhe grafiku 43, numrin më të madh të vlerësimeve për mundësitë
për ZHMK e kanë fituar tekstet Leximi IV dhe Leximi V. Nga kjo pikëpamje këto tekste
konsiderohen si më zhvillueset për mendimin kritik, krahasuar me tekstet Leximi I, II, III. Këto
dy tekste përmbajnë pothuajse dyfishin e mundësive që përmbajnë tekstet Leximi I, II, III.
140
Gjetjet që bazohen në opinionet e mësimdhënësve për vlerësimin e teksteve Leximi 1 – 5 nga pikëpamja e dimensioneve të zhmk.
020406080100120140
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Rezultatet e opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zmk
Në bazë të rezultateve të opinioneve të mësimdhënësve vlen të theksohet se, teksti Leximi 1 – 5
në shumicën e rasteve, për të gjitha dimensionet është vlerësuar në nivelin mbimesatar. Sipas
vlerësimeve të mësimdhënësve këto tekste kanë më shumë përmbajtje për dimensionin e
analizës ndërsa më pak për atë të vlerësimit.
Rezultatet e studimit për dimensionet e mendimit kritik gjatë vëzhgimit të orëve të lëndës Leximi 1 -5.
0
5
10
15
20
25
30
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
KSHQMT SHMV MPMT AVH VCDH PI ND PQ
Dimensionet e zhmk të shfaqura në klasë
Sipas rezultateve të vëzhgimit të dimensioneve të zhmk në klasë, dimensioni “kupton dhe shpreh
qartë mendimin e tjetrit” paraqitet në nivelin nënmesatar 2, ndërsa: dimensionet: “shpreh mendimin
personal”, “paraqet ide”, “ndjek diskutimin” dhe “përqendrohet në çështje” janë vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4 ndërsa dimensionet: “merr parasysh mendimin e tjetrit”, “arsyeton vlefshmërinë e
hipotezave” dhe “vlerëson cilësinë e të dhënave” janë vlerësuar në nivelin mesatar 3.
141
Sipas rezultateve të sipërshënuara mësimdhënia është e planifikuar dhe karakterizohet me
elemente të praktikave efektive që mesatarisht nxisin zhvillimin e mendimit kritik. Nxënësit
përfshihen në aktivitete kuptimplote, por janë ca dobësi në planifikim, implementim ose në
përmbajtjen e mësimdhënies. Për shembull, mësimdhënësi u tregon nxënësve përgjigjen në
pyetje pa u dhënë mjaft kohë që ta gjejnë vet, ose lejon atmosferë që pengon të nxënit. Në
përgjithësi, nuk ka shumë pritshmëri për zhvillim të mendimit kritik apo nxënësit të avancojnë
të kuptuarit e lëndës ose të zhvillojnë kapacitetin kognitiv.
Interpretimi i rezultateve Gjuhë shqipe 1 – 5
Interpretimi i rezultateve në tekstet Gjuha shqipe 1 – 5 nga pikëpamja e dimensioneve dhe operacioneve të zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma Gjuha shqipe
I 15 11 14 12 14 15 9 15 14 7 13 16 15 14 184
Gjuha shqipe II
13 19 21 21 15 16 19 17 19 19 18 18 19 19 253
Gjuha shqipe III
23 20 30 27 37 31 29 29 27 19 31 32 31 33 399
Gjuha shqipe IV
9 12 19 15 15 17 17 17 12 11 12 10 14 17 197
Gjuha shqipe V
12 13 28 16 21 15 25 15 22 10 22 21 24 21 265
Shuma për tregues
72 75 112 91 102 94 99 93 94 66 96 97 103 104 1298
Shuma për dimension
259 287 192 256 304 1298
Sipas rezultateve të tabelës vlerësimi i përmbajtjeve tekstuale që nxisin zhvillimin e mendimit
kritik në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5 janë vlerësuar 1298 mundësi që nxisin ZHMK, të cilat janë
identifikuar përmes analizës së përmbajtjes. Rezultatet e këtij grafiku tregojnë se, numrin më të
madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë fituar tekstet Gjuha shqipe III dhe Gjuha
shqipe V. Nga kjo pikëpamje këto tekste konsiderohen si më zhvillueset për mendimin kritik,
krahasuar me tekstet Gjuha shqipe I, II, IV. Sipas këtyre rezultateve natyrshëm lind pyetja se
këto mundësi, a janë të mjaftueshme për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve? Në
dokumentin “Standardet për tekstet shkollore” standardi 16.1.3.6 përcakton: “Teksti shkollor i
gjuhës nxit pavarësinë e nxënësve, duke u dhënë dhe mësuar dije orientuese, strategji dhe
ndihma të të mësuarit si dhe teknika pune, në lidhje me fushat e ndryshme të përdorimit të
gjuhës e të të menduarit për çështjet gjuhësore (MASHT, 2011). Sipas këtij standardi teksti
Gjuha shqipe 1 – 5 është mjaft mirë i përfaqësuar me mundësi për zhvillimin e mendimit kritik,
por se si identifikohen këto mundësi nga ana e mësimdhënësve le për të dëshiruar.
142
Gjetjet që bazohen në opinionet e mësimdhënësve për vlerësimin e teksteve Gjuha shqipe 1 – 5 nga pikëpamja e dimensioneve të zhmk.
0
20
40
60
80
100Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Rezultatet e opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk
Sipas vlerësimeve të opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk në tekstin Gjuha
shqipe 1 – 5 dimensioni i interpretimit, analizës dhe shpjegimit është vlerësuar në nivelin
mbimesatar 4. Ndërsa dimensioni i vlerësimit dhe konkludimit është vlerësuar në nivelin e lartë 5.
Rezultatet e studimit për dimensionet e mendimit kritik gjatë vëzhgimit të orëve Gjuha shqipe 1 – 5.
0
5
10
15
20
25
30
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
KSHQMT SHMV MPMT AVH VCDH PI ND PQ
Dimensionet e zhmk të shfaqura në klasë
Në bazë të vëzhgimit të dimensioneve të zhmk në klasë dimensionet: “Kupton dhe shpreh qartë
mendimin e tjetrit”, “Shpreh mendimin personal”, “Arsyeton vlefshmërinë e hipotezave” “Vlerëson
cilësinë e të dhënave”, “Paraqet ide”, “Ndjek diskutimin” janë vlerësuar në nivelin mesatar 3.
Ndërsa dimensioni “Merr parasysh mendimin e tjetrit” është vlerësuar në nivelin mbi mesatar 4,
ndërsa dimensioni “Përqendrohet në çështje” është vlerësuar në nivelin e lartë 5.
Shumica e dimensioneve të ZHMK në orët e gjuhës shqipe 1 – 5 janë paraqitur në nivelin
mesatar, kjo nënkupton se edhe ora mësimore karakterizohet me elemente që mesatarisht nxisin
zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
143
Interpretimi i rezultateve Historia 5
Interpretimi i rezultateve në tekstin Historia 5 nga pikëpamja e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma
Historia V 29 28 30 29 23 18 19 10 28 5 26 30 4 30 309 Shuma për tregues
29 28 30 29 23 18 19 10 28 5 26 30 4 30 309
Shuma për dimension
87 70 29 59 64 309
Sipas rezultateve të tabelës shihet se vlerësimin më të lartë për mundësinë e ZHMK në tekstin
Historia 5 janë identifikuar në vlerësimin e përmbajtjeve ku teksti ofron rreth 309 mundësi
kurrikulare për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve. Siç e tregon edhe vetë grafiku 45,
dimensioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e Historia V është ai i Interpretimit,
pastaj vijon ai i Analizës, Shpjegimit, Konkludimit dhe në fund ai i Vlerësimit.
Gjithashtu, për tekstin Historia 5 janë cekur disa stade për zhvillimin e mendimit kritik
standardi 16.6.1.10 “teksti Historia përmban një sasi të mjaftueshme dhe të përshtatshme, për
moshën në fjalë, të ushtrimeve dhe të trajnimeve tërheqëse dhe motivuese që ndikojnë në
përdorimin e burimeve didaktike të larmishme për njohjen e fakteve historike dhe të mësimit të
tyre në mënyrë kritike e analitike” dhe “16.6.1.10 Teksti Historia është i përshtatshëm për
diferencim të brendshëm dhe për mësim individualizues me variacione të shumëllojshme që
nxisin nxënësit për të ndërmarrë, sipas nivelit, mundësive dhe rrethanave që kanë, kërkime
individuale, që stimulojnë kërshërinë dhe frymën e tyre vetëvepruese në vjeljen e të dhënave
dhe në krijimin e mendimit të tyre sintetizues” (MASHT, 2011).
Gjetjet që bazohen në opinionet e mësimdhënësve për vlerësimin e dimensioneve dhe operacioneve të zhmk në tekstin Historia 5.
05101520253035
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Rezultatet e opinioneve të mësimdhënësve për dimensionet e zhmk
144
Në dallim nga tekstet tjera analiza e rezultateve nga teksti Historia 5 tregon se të gjitha
dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik nga ana e vlerësimit të mësimdhënësve janë
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4. Edhe pse në nivelin e njëjtë këto dimensione dallojnë njëri
nga tjetri dimensioni i interpretimit të ngjarjeve historike është më i theksuar krahasuar me
dimensionet tjera, ndërsa ai i vlerësimit të ndarjeve historike që nxisin zhvillimin e mendimit
kritik është më pak i theksuar krahasuar me dimensionet tjera.
Rezultatet e studimit për dimensionet e mendimit kritik gjatë vëzhgimit të orëve mësimore Historia 5.
0123456789
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
KSHQMT SHMV MPMT AVH VCDH PI ND PQ
Dimensionet e zhmk të shfaqura në klasë
Dimensionet e zhvillimit të mendimit kritik në tekstin Historia 5 janë si në vijim: dimensioni
“kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit” është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2,
dimensionet: “shpreh mendim personal”, merr parasysh mendimin e tjetrit” dhe “përqendrohet
në çështje” janë vlerësuar në nivelin mesatar 3, ndërsa dimensionet: “analizon vlefshmërinë e
hipotezave”, “vlerëson cilësinë e të dhënave”, “paraqet ide” dhe “ndjek diskutimin” janë
vlerësuar në nivelin mbimesatar 4.
Në përgjithësi mësimdhënia është e planifikuar dhe janë përfshitë shumica e nxënësve.
Nxënësit përfshihen në aktivitete kuptimplote (p.sh. kërkim informacioni, prezantime,
diskutime me njëri-tjetrin ose me mësimdhënësin, lexim). Ora është e planifikuar mirë dhe
mësimdhënësi e zbaton mirë, por kërkohet një përshtatje e qasjeve pedagogjike nevojave dhe
interesave të nxënësve. Në përgjithësi, pritet që kjo orë të avancojë të kuptuarit e lëndës nga
nxënësit ose të zhvillojë kapacitetin kognitiv të nxënësit.
145
Interpretimi i rezultateve - Edukata qytetare 3 – 5
Interpretimi i rezultateve në tekstet Edukata qytetare 3 – 5 nga pikëpamja e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma Edukata qytetare III
18 27 12 26 34 41 23 33 24 20 24 26 23 23 354
Edukata qytetare IV
26 30 23 30 22 26 31 27 31 17 37 38 36 34 408
Edukata qytetare V
17 18 18 22 21 22 24 23 28 27 29 29 29 29 336
Shuma për tregues
61 75 53 78 77 89 78 83 83 64 90 93 88 86 1098
Shuma për dimension
189 244 161 237 267 1098
Sipas rezultateve të tabelës vlerësimi i përmbajtjeve tekstuale që nxisin zhvillimin e mendimit
kritik në tekstin Edukata qytetare 3 – 5 janë vlerësuar 1098 mundësi që nxisin ZHMK të cilat
janë identifikuar përmes analizës së përmbajtjes. Sipas këtyre rezultateve të grafikut 46,
dimensioni më i zhvilluar për ZHMK të nxënësve në tekstet e Edukata qytetare III - V është ai i
shpjegimit, pastaj vijon ai i analiza, konkludimi, interpretimi dhe në fund ai i vlerësimit.
Në përgjithësi teksti Edukata qytetare 3 – 5 mesatarisht paraqet 674 mundësi për zhvillimin e
mendimit kritik të nxënësve.
Edhe për tekstin Edukata qytetare janë dhënë standarde të veçanta për zhvillimin e mendimit
kritik, por në formë të përgjithësuar standardi 16.6.2.9 “Përmes materies, sugjerimeve dhe
detyrave të përshtatshme, teksti shkollor Edukata qytetare e nxit dhe i përgatit nxënësit për
sjellje të ndërgjegjshme, kritike dhe të reflektuara ndaj problemeve shoqërore dhe standardi
16.6.2.10 teksti shkollor Edukata qytetare me shpjegimet dhe shembujt adekuat nxit
pjesëmarrjen aktive dhe vendimmarrjen në çështje që kanë të bëjnë me të mirën dhe interesin
personal e publik (MASHT, 2011).
Gjetjet që bazohen në opinionet e mësimdhënësve për vlerësimin e dimensioneve dhe operacioneve të zhmk në tekstin Edukata qytetare 3 – 5.
010203040506070
Niv
eli 1
Niv
eli 2
Niv
eli 3
Niv
eli 4
Niv
eli 5
Niv
eli 1
Niv
eli 2
Niv
eli 3
Niv
eli 4
Niv
eli 5
Niv
eli 1
Niv
eli 2
Niv
eli 3
Niv
eli 4
Niv
eli 5
Niv
eli 1
Niv
eli 2
Niv
eli 3
Niv
eli 4
Niv
eli 5
Niv
eli 1
Niv
eli 2
Niv
eli 3
Niv
eli 4
Niv
eli 5
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Rezultatet e opinioneve të mësimdhënësve për zhmk
146
Sipas vlerësimit të opinioneve të mësimdhënësve dimensionet e zhmk në tekstin Edukata
qytetare 3 janë vlerësuar në nivelin mbimesatar 4. Dimensioni më i theksuar është ai i analizës
ndërsa dimensioni më pak i theksuar është ai i vlerësimit.
Rezultatet e studimit për dimensionet e mendimit kritik gjatë vëzhgimit të arëve Edukata qytetare 3 – 5.
0
5
10
15
20
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
KSHQMT SHMV MPMT AVH VCDH PI ND PQ
Dimensionet e zhmk të shfaqura në klasë
Rezultatet nga vëzhgimi i dimensioneve të zhvillimit të mendimit kritik në orët Edukata
qytetare 3-5, tregojnë se dimensioni “kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit” është
vlerësuar në nivelin nënmesatar 2, ndërsa dimensioni: “shpreh mendimin personal” është
vlerësuar në nivelin mesatar 3. Ndërsa dimensionet: “merr parasysh mendimin e tjetrit”,
“arsyeton vlefshmërinë e hipotezave”, “vlerëson cilësinë e të dhënave” vlerësohen në nivelin
mbimesatar 4. Ndërsa në nivelin e lartë 5 vlerësohen dimensionet e zhmk si: “paraqet ide”,
“ndjek diskutimin” dhe “përqendrohet në çështje”.
Dimensioni më pak i pranuar paraqitet dimensioni “kupton dhe shpreh qartë mendimin e
tjetrit”, i cili është vlerësuar në nivelin nënmesatar 2. Mësimdhënia është rutinore dhe
joinspiruese. Nxënësit janë pranues pasivë të informacionit nga mësimdhënësi ose teksti
mësimor, ndërsa materiali është prezantuar në mënyrë të papranueshme për shumë nxënës.
Ndërsa në dimensionin më i lartë është “paraqitja e ideve”, “ndjekja e diskutimit dhe
përqendrimi në çështje gjatë orës mësimore” ku nënkuptohet se mësimdhënia është e
planifikuar dhe të gjithë nxënësit përfshihen gjatë gjithë kohës në aktivitete kuptimplote (p.sh.
kërkim informacioni, prezantime, diskutime me njëri-tjetrin ose me mësimdhënësin, lexim).
Ora është e planifikuar mirë dhe mësimdhënësi e zbaton me mjeshtri, me qasje fleksibile ndaj
nevojave dhe interesave të nxënësve. Në përgjithësi, pritet shumë që kjo orë të avancojë të
kuptuarit e lëndës dhe jep mundësi për zhvillim të mendimit kritik.
147
Interpretimi i rezultateve Edukata muzikore 1 – 5
Interpretimi i rezultateve në tekstin Edukata muzikore 1 – 5 nga pikëpamja e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma Edukata muzikore I
5 9 13 10 9 4 12 3 11 5 12 13 13 10 129
Edukata muzikore II
8 8 9 11 16 8 14 7 14 8 14 5 15 18 155
Edukata muzikore III
7 12 8 12 12 8 12 8 9 10 11 12 11 11 143
Edukata muzikore IV
9 13 13 13 19 12 13 13 15 14 13 14 14 14 189
Edukata muzikore V
6 14 11 12 10 6 13 4 11 7 14 9 12 14 143
Shuma për tregues
35 56 54 58 66 38 64 35 60 44 64 53 65 67 759
Shuma për dimension
145 162 99 168 185 759
Sipas rezultateve të tabelës vlerësimi i përmbajtjeve tekstuale që nxisin zhvillimin e mendimit
kritik në tekstin Edukata muzikore 1 – 5 janë vlerësuar 759 mundësi që nxisin ZHMK, të cilat
janë identifikuar përmes analizës së përmbajtjes. Siç e tregon edhe grafiku 47, numrin më të
madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë fituar tekstet Edukata muzikore IV dhe
Edukata muzikore II. Nga kjo pikëpamje këto tekste konsiderohen si më zhvillueset për
mendimin kritik, krahasuar me tekstet Edukata muzikore I, III, V.
Në përgjithësi teksti Edukata muzikore 1 – 5 mesatarisht paraqet 762 mundësi për zhvillimin e
mendimit kritik.
Standardet për tekstin Edukata muzikore përcaktojnë qartë kërkesën për zhvillim të mendimit kritik
për shembull: standardi 16.7.7 “Radhitja e temave në tekst i përshtatet konceptit të njësive
mësimore nga lënda Edukata muzikore që paraqiten gjithnjë të kombinuara përmes ciklit
(interpretim-dëgjim-krijim) dhe standardi 16.7.9 “Teksti ofron udhëzime të qarta për nxënësit dhe
mësimdhënësit se si të trajtohet dukuria e caktuar muzikore përmes udhëzimeve si: dëgjojmë,
këndojmë, bisedojmë, krijojmë etj., dhe standardi 16.7.13“. Teksti përmban orientime të qarta për
punën krijuese të pavarur.
148
Gjetjet që bazohen në opinionet e mësimdhënësve për vlerësimin e dimensioneve të zhmk në tekstin Edukata muzikore 1 - 5.
0
20
40
60
80
100
120
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Rezultatet e opinioneve të mësimdhënësve për zhmk
Sipas analizës së rezultateve të dimensioneve të mendimit kritik në tekstin Edukata muzikore 1
– 5, mund të konstatojmë se të gjitha dimensionet janë vlerësuar në nivelin mbimesatar 4. Vlen
të theksohet se dimensioni i interpretimit dhe shpjegimit janë më të vlerësuara krahasuar me
dimensionet e tjera.
Rezultatet e studimit për dimensionet e mendimit kritik gjatë vëzhgimit të orëve Edukata muzikore 1 - 5.
0
5
10
15
20
25
30
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
KSHQMT SHMV MPMT AVH VCDH PI ND PQ
Dimensionet e zhmk të shfaqura në klasë
Në bazë të rezultateve të vëzhgimit në orët e Edukatës muzikore 1 – 5 dimensionet: “kupton dhe
shpreh qartë mendimin e tjetrit”, “shpreh mendimin personal”, “merr parasysh mendimin e tjetrit”,
“arsyeton vlefshmërinë e hipotezave”, “paraqet ide”, “ndjek diskutimin” dhe “përqendrohet në
çështje” janë vlerësuar në nivelin nënmesatar 2. Ndërsa dimensioni: “vlerëson cilësinë e të
dhënave” është vlerësuar në nivelin mesatar 3.
149
Në përgjithësi mësimdhënia përmban ca elemente të praktikave efektive, por ka probleme qenësore
në planifikimin, zbatimin, përmbajtjen e saj, dhe/ose nuk është e përshtatshme për shumë nxënës në
klasë. Për shembull, përmbajtjes i mungon rëndësia ose nuk është e përshtatshme; mësimdhënia nuk
merr parasysh vështirësitë që kanë shumë nxënës me të kuptuarit etj. Në përgjithësi, nuk pritet që
kjo orë të avancojë të kuptuarit e lëndës nga nxënësit ose të zhvillojë kapacitetin e tyre kognitiv.
Nxënësit janë përfshirë në aktivitete individuale ose grupore, por kjo është bërë për hir të
aktivitetit. Orës i mungon sensi i qëllimit dhe lidhja e qartë me zhvillimin e koncepteve.
Interpretimi i rezultateve Art figurativ 1 – 5
Interpretimi i rezultateve në tekstin art figurativ 1 – 5 nga pikëpamja e dimensioneve dhe operacioneve për zhmk.
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi Operacionet K Q PSH SHI AQ AD DB KA IL SHA PK SHP JO AP Shuma Art figurativ
I 6 11 7 15 14 15 6 15 6 8 8 6 8 6 131
Art figurativ II
20 23 20 23 34 31 20 33 20 22 20 24 20 20 330
Art figurativ III
19 14 24 23 37 36 22 34 24 26 28 30 23 22 362
Art figurativ IV
16 29 16 26 30 29 22 30 17 14 18 18 18 17 300
Art figurativ V
18 25 14 21 28 25 16 15 18 19 23 18 18 18 276
Shuma për tregues
79 102 81 108 143 136 86 127 85 89 97 96 87 83 1399
Shuma për dimension
262 387 213 271 266 1399
Sipas rezultateve të tabelës vlerësimi i përmbajtjeve tekstuale që nxisin zhvillimin e mendimit
kritik në tekstin Art figurativ 1 – 5 janë vlerësuar 1399 mundësi që nxisin ZHMK, të cilat janë
identifikuar përmes analizës së përmbajtjes. Sipas rezultateve të grafiku 48, numrin më të madh
të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë fituar tekstet Art figurative III dhe Art
figurative II. Nga kjo pikëpamje këto tekste konsiderohen si më zhvillueset për mendimin
kritik, krahasuar me tekstet Art figurative I, IV dhe V.
Në përgjithësi teksti Art figurativ 1 - 5 mesatarisht paraqet 967 mundësi për zhvillimin e
mendimit kritik të nxënësve.
Sipas dokumentit për standardet e teksteve shkollore standardi 16.8.4 pjesërisht përcakton
kërkesën për zhvillim të mendimit kritik në këtë tekst ku thuhet “Teksti shkollor sjell
përmbajtje të qëndrueshme shkencore, me radhitje të përshtatur të njësive mësimore, sipas
logjikës më të lehtë të të kuptuarit me shembuj, ushtrime dhe formulime të tjera praktike, që
kontribuojnë në ndërtimin sistematik të njohurive të përgjithshme dhe të arritjeve krijuese” dhe
standardi 16.8.13 “Në brendinë e vet apo si pjesë e veçantë me material pune, teksti shkollor
150
udhëzon, nxit dhe kompleton përvetësimin më të lehtë të njësive tematike, duke e ngritur
motivimin e shumëllojshëm për krijime figurative (MASHT, 2011).
Gjetjet që bazohen në opinionet e mësimdhënësve për vlerësimin e dimensioneve dhe të zhmk në tekstin Art figurativ 1 – 5.
020406080
100120140
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Niveli 1
Niveli 2
Niveli 3
Niveli 4
Niveli 5
Interpretimi Analiza Vlerësimi Konkludimi Shpjegimi
Rezultatet e opinioneve të mësimdhënësve për zhmk
Sipas analizës së rezultateve të dimensioneve të mendimit kritik në tekstin Art figurativ 1 – 5,
mund të konstatojmë se të gjitha dimensionet janë vlerësuar në nivelin mbimesatar 4. Vlen të
theksohet se dimensioni i shpjegimit dhe konkludimit janë më të vlerësuara krahasuar me
dimensionet e tjera.
Rezultatet e studimit për dimensionet e mendimit kritik gjatë vëzhgimit të orëve Art figurativ 1 – 5.
0
5
10
15
20
25
30
35
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
Niveli 1
Niveli 3
Niveli 5
Niveli 2
Niveli 4
KSHQMT SHMV MPMT AVH VCDH PI ND PQ
Dimensionet e zhmk të shfaqura në klasë
Gjatë vëzhgimit të orëve mësimore dimensionet e zhmk janë vlerësuar sipas këtyre niveleve:
dimensioni “kupton dhe shpreh qartë mendimin e tjetrit, shpreh mendimin personal, analizon
vlefshmërinë e hipotezave, vlerëson cilësinë e të dhënave, paraqet ide dhe përqendrohet në
151
çështje vlerësohen në nivelin mesatar 3. Ndërsa dimensioni merr parasysh mendimin e tjetrit
është vlerësuar në nivelin mbimesatar 4. Sipas këtyre rezultateve dimensioni më i shfaqur gjatë
orës mësimore është ai i përqendrimit në çështje dhe shprehja e mendimit personal.
Në vlerësimin përfundimtar mësimdhënia është e planifikuar dhe përfshin shumicën e nxënësve
në aktivitete që nxisin zhvillimin e mendimit kritik. Nxënësit përfshihen në aktivitete kuptimplote
(p.sh. kërkim informacioni, prezantime, diskutime me njëri-tjetrin ose me mësimdhënësin, lexim).
Ora është e planifikuar mirë dhe mësimdhënësi e zbaton mirë përmbajtjen kurrikulare që nxisin
ZHMK, por kërkohet një përshtatje e qasjeve pedagogjike nevojave dhe interesave të nxënësve.
Në përgjithësi, pritet që të avancojë pjesërisht të kuptuarit e lëndës nga nxënësit ose të zhvillojë
shkathtësitë kognitive për të punuar në mënyrë të pavarur në këtë fushë.
Përmbledhje e kapitullit
Në kapitullin e VIII është bërë interpretimi i rezultateve sipas synimeve e studimit në tri fazat e
ndryshme të hulumtimit. Në këtë kapitull kemi dhënë përgjigje për secilin tekst veç e veç
mbështetur në analizën e përmbajtjes kurrikulare. Objektivi i parë ka qenë identifikimi se deri
në çfarë mase tekstet shkollore I – V japin mundësi për zhvillimin e mendimit kritik të
nxënësve të cilat janë interpretuar dhe shpjeguar mbi mbështetjen e gjetjeve bazuar në
standardet për tekstet shkollore.
152
KAPITULLI VI:
Përfundime dhe rekomandime
Hyrje
Konkluzionet dhe rekomandimet e studimit mbi identifikimin e përmbajtjeve kurrikulare që
nxisin zhvillimin e mendimit kritik do të mbështeten në rezultatet e këtij studimi. Rezultatet e
paraqitura më lartë natyrshëm çojnë në nxjerrjen e disa përfundimeve me interes për hartuesit e
teksteve dhe politikbërësit e kurrikulave shkollore në Kosovë. Këto konkluzione do të paraqiten
në përputhje me objektivat e studimit të cekura më parë. Ndërsa në pjesën e dytë të këtij
kapitulli do të paraqitjen rekomandimet në saje të rezultateve të dala nga studimi.
Konkluzionet
Qëllimi i këtij studimi është të masë se deri në çfarë mase tekstet, kompetencat e mësimdhënësit
dhe mjedisi i të mësuarit (aktivitetet mësimore në klasë) krijojnë mundësi për zhvillimin e mendimit
kritik të nxënësve të shkollës fillore në Kosovë. Realizimi i këtij studimi është bërë duke realizuar
kombinimin e tri metodave kryesore të studimit si: Analiza e përmbajtjeve kurrikulare (teksteve) që
nxisin zhvillimin e mendimit kritik, kjo analizë është bërë për 6 tekste të ndryshme nga klasa 1 deri
5 si: Leximi 1 – 5, Gjuha Shqipe 1 – 5, Edukata Qytetare 3 – 5, Historia 5, Art figurativ 1 – 5 dhe
Edukata Muzikore 1 – 5, gjithsej 24 tekste të ciklit fillor. Vlerësimi i këtyre teksteve është bërë në
bazë të skedës, e cila është ndërtuar sipas nivelit taksonomik të Blumit duke i përfshirë fushat apo
dimensionet e mendimit kritik dhe treguesit për secilën fushë veç e veç (Facione, 1990). Intervistimi
i mësimdhënësve, në këtë fazë janë intervistuar 336 mësimdhënës në gjithë territorin e Kosovës, në
të dyja mjediset urban dhe rural. Ky numër i mësimdhënësve është kushtëzuar të përzgjidhet nga
rezultatet e fazës së parë (vlerësimi i teksteve). Studimi është zhvilluar në 24 shkolla në 6 (gjashtë)
rajonet e Kosovës: Prishtinë, Mitrovicë, Pejë, Prizren, Ferizaj dhe Gjilan. Në secilin rajon kemi
marrë opinionet e 56 mësimdhënësve të të dyja mjediseve urban dhe rural. Vëzhgimi në orët
mësimore, numri i orëve të vëzhguara ishte 336 për lëndët, vëzhgimin e këtyre orëve e kemi bërë
përmes kartelës së vëzhgimit, e cila ka paraqitur 8 (tetë) dimensione të mendimit kritik në nivele të
ndryshme sipas modelit likert.
153
Konkluzioni 1 Në lidhje me tekstet e Leximit 1-5 kemi tri gjetje:
Gjetja e parë vjen nga të dhënat e analizës së përmbajtjes (skanimit) së teksteve të Leximit
(elementi i tretë i metodologjisë). Sipas kësaj analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e
mendimit kritik është ai i analizës. Analiza, nënkupton mundësitë për shtjellimin e idesë së
paraqitur, paraqitjen e argumenteve, dallimin e argumenteve. (vlera 384). Ndërsa operacioni më
i vlerësuar në këto tekste është kategorizimi, i cili nënkupton paraqitjen e fakteve/elementeve të
një dukurie në mënyrë të organizuar në kategori të caktuara. (vlera 225).
Gjetja e dytë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet anketimit të mësuesve (elementi i tretë i
metodologjisë). Sipas kësaj analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e mendimit kritik është
po ai i analizës. (vlera 215). Në të shumtën e rasteve nga vlerësimi i përmbajtjeve mësimore nga ne
janë gjetur shumë më shumë përmbajtje krahasuar me atë çfarë janë deklaruar mësimdhënësit.
Gjetja e tretë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet vëzhgimit të orëve të mësimit në
lëndët përkatëse (elementi i tretë i metodologjisë). Sipas kësaj analize moda (apo mediana), pra
vlera më e përhapur në shkallën me pesë nivele (ose vlera që e ndan më dysh shpërndarjen e
vlerësimeve, nëse është mediana) është 4, pra një nivel relativisht i lartë kënaqshmërie nga
krijimi i mundësive që ora e mësimit të krijojë mundësi për përdorimin dhe zhvillimin e
mendimit kritik të nxënësve.
Përfundimi i parë i studimit është se në lëndën e Leximit 1-5 teksti u jep nxënësve mundësitë
më të shumta për të bërë analiza dhe kjo është një gjetje që buron nga të trija metodologjitë e
përdorura. Fakti se mësuesit vlerësojnë më pak fakte metodologjike sesa skanuesit dhe
vëzhguesit e mësimit në klasë ka shumë mundësi të shpjegohet me vështirësitë që kanë
mësuesit për të identifikuar dimensionet e caktuara dhe me mosfamiljarizimin e tyre me
metodologjinë e përdorur.
Konkluzioni 2 Në lidhje me tekstet e Gjuha shqipe 1-5 kemi tri gjetje:
Gjetja e parë vjen nga të dhënat e analizës së përmbajtjes (skanimit) së teksteve Gjuha shqipe. Sipas
kësaj analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e mendimit kritik është ai i shpjegimit.
Shpjegimi, nënkupton mundësitë për justifikimin e operacionit me informacionin, evidentimin e
gjetjeve dhe argumentimin e përfundimeve. (vlera 304). Ndërsa operacioni më i vlerësuar në këto
tekste është pasuria shprehëse. Pasuria shprehëse nënkupton volumin e fjalëve të ndryshme në tekst,
krijime të ndryshme artistike, duke ofruar sinonime të ndryshme të fjalëve. (vlera 112).
Gjetja e dytë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet anketimit të mësuesve. Sipas kësaj
analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e mendimit kritik është po ai i shpjegimit. (vlera
217). Në të shumtën e rasteve nga vlerësimi i përmbajtjeve mësimore nga ne janë gjetur shumë
më shumë përmbajtje krahasuar me atë çfarë kanë thënë mësimdhënësit.
154
Gjetja e tretë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet vëzhgimit të orëve të mësimit në
lëndët përkatëse (elementi i tretë i metodologjisë). Sipas kësaj analize moda (apo mediana), pra
vlera më e përhapur në shkallën me pesë nivele (ose vlera që e ndan më dysh shpërndarjen e
vlerësimeve, nëse është mediana) është 4, pra një nivel relativisht i lartë kënaqshmërie nga
krijimi i mundësive që ora e mësimit të krijojë mundësi për përdorimin dhe zhvillimin e
mendimit kritik të nxënësve.
Përfundimi i dytë i studimit është se në lëndën e gjuhës shqipe 1 – 5 teksti u jep nxënësve
mundësitë më të shumta për të bërë shpjegime dhe kjo është një gjetje që buron nga të trija
metodologjitë e përdorura. Fakti se mësuesit vlerësojnë më pak fakte metodologjike sesa
skanuesit dhe vëzhguesit e mësimit në klasë ka shumë mundësi të shpjegohet me vështirësitë që
kanë mësuesit për të identifikuar dimensionet e caktuara dhe me mosfamiljarizimin e tyre me
metodologjinë e përdorur.
Konkluzioni 3 Në lidhje me tekstet e Edukata qytetare 3 – 5 kemi tri gjetje:
Gjetja e parë vjen nga të dhënat e analizës së përmbajtjes (skanimit) të teksteve Edukata qytetare.
Sipas kësaj analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e mendimit kritik është ai i shpjegimit.
Shpjegimi, nënkupton mundësitë për justifikimin e operacionit me informacionin, evidentimi i
gjetjeve dhe argumentimi i përfundimeve. (vlera 267). Ndërsa operacioni më i vlerësuar në këto
tekste është shprehja e përfundimeve. Shprehja e përfundimeve nënkupton përmbylljen e porosisë
në njësinë mësimore dhe njëherësh mund të ndihmoj për paraqitjen e ideve të reja në fushën
përkatëse. (vlera 93).
Gjetja e dytë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet anketimit të mësuesve. Sipas kësaj
analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e mendimit kritik është po ai shpjegimit. (vlera 126).
Në të shumtën e rasteve nga vlerësimi i përmbajtjeve mësimore nga ne janë gjetur shumë më shumë
përmbajtje krahasuar me atë çfarë janë deklaruar mësimdhënësit.
Gjetja e tretë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet vëzhgimit të orëve të mësimit në lëndët
përkatëse (elementi i tretë i metodologjisë). Sipas kësaj analize moda (apo mediana), pra vlera më e
përhapur në shkallën me pesë nivele (ose vlera që e ndan më dysh shpërndarjen e vlerësimeve, nëse
është mediana) është 4, pra një nivel relativisht i lartë kënaqshmërie nga krijimi i mundësive që ora
e mësimit të krijojë mundësi për përdorimin dhe zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Përfundimi i tretë i studimit është se në lëndën e gjuhës shqipe 1 – 5 teksti u jep nxënësve mundësi
më të shumta për të bërë shpjegime dhe kjo është një gjetje që buron nga të trija metodologjitë e
përdorura. Fakti se mësuesit vlerësojnë më pak fakte metodologjike sesa skanuesit dhe vëzhguesit e
mësimit në klasë ka shumë mundësi të shpjegohet me vështirësitë që kanë mësuesit për të
identifikuar dimensionet e caktuara dhe me mosfamiljarizimin e tyre me metodologjinë e përdorur.
155
Konkluzioni 4 Në lidhje me tekstin Historia 5 kemi tri gjetje:
Gjetja e parë vjen nga të dhënat e analizës së përmbajtjes (skanimit) të tekstit Historia 5. Sipas
kësaj analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e mendimit kritik është ai i interpretimit.
Interpretimi, nënkupton mundësitë për kategorizimin e fakteve, shprehjen e ideve me qartësi
dhe pasurinë shprehëse të tekstit. (vlera 87). Ndërsa operacioni më i vlerësuar në këto tekste
është shprehja e përfundimeve. Shprehja e përfundimeve nënkupton përmbylljen e porosisë në
njësinë mësimore dhe njëherësh mund të ndihmoj për paraqitjen e ideve të reja në fushën
përkatëse (vlera 30), argumentimi i përfundimeve që nënkupton se përfundimet janë të
logjikshme dhe kuptimplotë (vlera 30) dhe operacioni pasurisë shprehëse e cila nënkupton
volumin e fjalësve të ndryshme në tekst, krijime të ndryshme artistike, duke ofruar sinonime të
ndryshme të fjalëve (vlera 30).
Gjetja e dytë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet anketimit të mësuesve. Sipas kësaj
analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e mendimit kritik është po ai interpretimit. (vlera
42). Në të shumtën e rasteve nga vlerësimi i përmbajtjeve mësimore nga ne janë gjetur shumë
më shumë përmbajtje krahasuar me atë çfarë janë deklaruar mësimdhënësit.
Gjetja e tretë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet vëzhgimit të orëve të mësimit në lëndët
përkatëse. Sipas kësaj analize moda (apo mediana), pra vlera më e përhapur në shkallën me pesë
nivel (ose vlera që e ndan më dysh shpërndarjen e vlerësimeve, nëse është mediana) është 4, pra një
nivel relativisht i lartë kënaqshmërie nga krijimi i mundësive që ora e mësimit të krijojë mundësi
për përdorimin dhe zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Përfundimi i katërt i studimit është se në lëndën Historia 5 teksti u jep nxënësve mundësitë më të
shumta për të bërë interpretime dhe kjo është një gjetje që buron nga të trija metodologjitë e
përdorura. Fakti se mësuesit vlerësojnë më pak fakte metodologjike sesa skanuesit dhe vëzhguesit e
mësimit në klasë ka shumë mundësi të shpjegohet me vështirësitë që kanë mësuesit për të
identifikuar dimensionet e caktuara dhe me mosfamiljarizimin e tyre me metodologjinë e përdorur.
Konkluzioni 5 Në lidhje me tekstet Edukata muzikore 1 - 5 kemi tri gjetje:
Gjetja e parë vjen nga të dhënat e analizës së përmbajtjes (skanimit) të teksteve Edukata
muzikore. Sipas kësaj analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e mendimit kritik është ai
i shpjegimit. Shpjegimi, nënkupton mundësitë për justifikimin e operacionit me informacionin,
evidentimi i gjetjeve dhe argumentimi i përfundimeve. (vlera 185). Ndërsa operacioni më i
vlerësuar në këto tekste është argumentimi i përfundimeve. Argumentimi i përfundimeve që
nënkupton se përfundimet janë të logjikshme dhe kuptimplotë (vlera 67).
156
Gjetja e dytë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet anketimit të mësuesve. Sipas kësaj
analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e mendimit kritik është ai konkludimit dhe
interpretimit (vlera 210).
Gjetja e tretë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet vëzhgimit të orëve të mësimit në
lëndët përkatëse (elementi i tretë i metodologjisë). Sipas kësaj analize moda (apo mediana), pra
vlera më e përhapur në shkallën me pesë nivele (ose vlera që e ndan më dysh shpërndarjen e
vlerësimeve, nëse është mediana) është 4, pra një nivel relativisht i lartë kënaqshmërie nga
krijimi i mundësive që ora e mësimit të krijojë mundësi për përdorimin dhe zhvillimin e
mendimit kritik të nxënësve.
Përfundimi i pestë i studimit është se në lëndën e Edukatë muzikore 1 – 5 teksti u jep nxënësve
mundësitë më të shumta për të bërë shpjegime dhe kjo është një gjetje që nuk vlerësohet njësoj
nga mësimdhënësit. Këta të fundit vlerësojnë se dimensioni i konkludimit dhe interpretimit jep
më shumë mundësi për zhvillim të mendimit kritik, krahasuar me dimensionet tjera. Fakti se
mësuesit vlerësojnë dy dimensione të tjera krahasuar me skanuesit ka shumë mundësi të
shpjegohet me vështirësitë që kanë mësuesit për të identifikuar dimensionet e caktuara dhe me
mosfamiljarizimin e tyre me metodologjinë e përdorur.
Konkluzioni 6 Në lidhje me tekstet Art figurativ 1 - 5 kemi tri gjetje:
Gjetja e parë vjen nga të dhënat e analizës së përmbajtjes (skanimit) së teksteve Art figurativ.
Sipas kësaj analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e mendimit kritik është ai i analizës.
Analiza, nënkupton mundësitë për shtjellimin e idesë së paraqitur, paraqitjen e argumenteve,
dallimin e argumenteve. (vlera 387). Ndërsa operacioni më i vlerësuar në këto tekste është
argumentimi i qartë. Argumentimi i qartë është paraqitja e fakteve/elementeve të një dukurie në
mënyrë të argumentuar qartë (vlera 143).
Gjetja e dytë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet anketimit të mësuesve. Sipas kësaj
analize dimensioni më i shfaqur për zhvillimin e mendimit kritik është po ai i interpretimit.
(vlera 211). Në të shumtën e rasteve nga vlerësimi i përmbajtjeve mësimore nga ne janë gjetur
shumë më shumë përmbajtje krahasuar me atë çfarë janë deklaruar mësimdhënësit.
Gjetja e tretë vjen nga të dhënat e grumbulluara nëpërmjet vëzhgimit të orëve të mësimit në
lëndët përkatëse. Sipas kësaj analize moda (apo mediana), pra vlera më e përhapur në shkallën
me pesë nivele (ose vlera që e ndan më dysh shpërndarjen e vlerësimeve, nëse është mediana)
është 3, pra një nivel mesatar relativisht i kënaqshëm që ora e mësimit të krijojë mundësi për
përdorimin dhe zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Përfundimi i gjashtë i studimit është se në lëndën art figurativ 1-5 teksti u jep nxënësve mundësi
më të shumta për të bërë analiza dhe kjo është një gjetje që buron nga skanimi i përmbajtjeve
157
kurrikulare, ndërsa vlerësimi i mësimdhënësve është për dimensionin e interpretimit. Fakti se
mësuesit vlerësojnë më pak fakte metodologjike sesa skanuesit dhe vëzhguesit e mësimit në
klasë ka shumë mundësi të shpjegohet me vështirësitë që kanë mësuesit për të identifikuar
dimensionet e caktuara dhe me mosfamiljarizimin e tyre me metodologjinë e përdorur.
Rekomandime
Për hartuesit e kurrikulave, shtëpitë botuese, grupet e vlerësimit të teksteve dhe autorët e teksteve
Nga analiza e përmbajtjeve kurrikulare kemi identifikuar një numër të kënaqshëm të përmbajtjeve
kurrikulare që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve. Nga ana tjetër dimensionet e të
menduarit kritik në aspektin praktik nuk janë të zhvilluara në nivelin më të lartë apo të kënaqshëm,
krahasuar me përmbajtjet dhe mundësitë që japin tekstet. Nga kjo mund të rekomandojmë:
Rekomandimi 1
Në të gjitha tekstet e Leximit 1 – 5, sipas analizës së përmbajtjeve, dimensioni më i zhvilluar për
mendimin kritik është ai analizës, pas tij vijnë ai i interpretimit, shpjegimit, konkludimit dhe në fund
ai i vlerësimit. Rekomandim i veçantë do të jetë që në procesin e ribotimit të tekstit përkatës
dimensioni i vlerësimit të jetë më i pranishëm me fakte kurrikulare që nxisin zhvillimin e mendimit
kritik. Gjithashtu, përdoruesit e tekstit duhen trajnuar në mënyrë që të jenë të gatshëm të
identifikojnë përmbajtjet kurrikulare që nxisin zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve.
Numrin më të madh të vlerësimeve për mundësitë për ZHMK e kanë tekstet Leximi IV dhe
Leximi V. Nga kjo pikëpamje këto tekste konsiderohen si më zhvillueset për mendimin kritik,
krahasuar me tekstet Leximi I, II, III.
Sipas vlerësimeve (opinioneve) të mësimdhënësve tekstet Leximi 1-5 ofrojnë mundësi të
konsiderueshme për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve, gjithashtu edhe gjatë vëzhgimit
të orëve mësimore janë identifikuar dimensione të caktuara të shprehjes së mendimit kritik nga
ana e nxënësve. Në përgjithësi tekstet Leximi 1 – 5 japin mundësi për ZHMK dhe njëherësh
disa nga këto mundësi që i ofrojnë tekstet janë të njohura edhe për mësimdhënësit që punojnë
me këto tekste. Si përfundim, rekomandojmë që kompetenca e zhvillimit të mendimit kritik të
përfshihet edhe në tekstin për standardet shkollore, sepse kjo kërkohet nga praktika dhe nga
hierarkia e dokumenteve kurrikulare.
Rekomandimi 2
Bazuar në rezultatet e studimit për tekstet Gjuha shqipe 1- 5 mund të konstatojmë se dimensioni
më i zhvilluar për mendimin kritik sipas analizës së teksteve është ai i shpjegimit. Pas tij vijnë
dimensioni i analizës, interpretimit, konkludimit dhe vlerësimit. Edhe sipas vlerësimit të
158
mësimdhënësve në këto tekste ka mjaft përmbajtje kurrikulare që nxisin zhvillimin e mendimit
kritik. Ndërsa nga vëzhgimi i orëve mësimore kemi identifikuar në një nivel mesatar shfaqjen e
dimensioneve të mendimit kritik në praktikë. Në përgjithësi mund të rekomandojmë që tekstet
Gjuhë shqipe 1 – 5 të fokusohen edhe në rritjen e mundësive për zhvillim të mendimit kritik në
dimensionin e vlerësimit, i cili dimension është më i varfër krahasuar më të tjerët. Gjithashtu të
specifikohet një standard i veçantë për kompetencën e mendimit kritik në dokumentin për
standardet e teksteve. Gjithashtu rekomandim specifik për hartuesit e kurrikulave është fakti se
duhet të forcohet edhe më tej dimensioni i vlerësimit edhe në tekstin Gjuha shqipe 1 – 5.
Rekomandimi 3
Për sa i përket vlerësimit të përmbajtjeve në tekstin Historia 5 kemi konstatuar se dimensioni
më i vlerësuar është i interpretimit, ndërsa më pak i vlerësuar është ai i vlerësimit. Gjithashtu
edhe sipas opinionit të mësimdhënësve, teksti Historia 5 vlerësohet në nivelin e kënaqshëm për
mundësitë e zhvillimit të mendimit kritik, njëherësh edhe në orët e vëzhguara kemi identifikuar
dimensione të caktuara të mendimit kritik. Nga kjo mund të rekomandojmë se një rëndësi e
veçantë duhet t'i jepet dimensionit të vlerësimit në këtë tekst.
Rekomandimi 4
Mbi gjetjet për studimin e përmbajtjeve tekstuale në tekstet Edukata qytetare 3 – 5, karakterizohet
me dimensionin e shpjegimit, i cili përmban shumicën e fakteve kurrikulare që nxisin zhvillimin e
mendimit kritik. Gjithashtu, edhe mësimdhënësit kanë vlerësuar në nivelin mbimesatar përmbajtjet
e këtyre teksteve në fokus zhvillimin e mendimit kritik, njëherësh këto përmbajtje janë dëshmuar
edhe në orët e vëzhguara për dimensionet e mendimit kritik. Edhe për këtë tekst rekomandojmë të
investohet në dimensionin e vlerësimit dhe njëherësh të përcaktohet standard i veçantë për
kompetencën e të menduarit kritik gjatë zhvillimit të kurrikulës.
Rekomandimi 5
Rekomandimet për tekstet Edukata muzikore 1-5 pasa vlerësimit të përmbajtjeve tekstuale
dimensioni me i vlerësuar është ai i shpjegimit, i cili ofron mundësitë më të shumta për ZHMK
krahasuar me dimensionet e tjera, edhe opinionet e mësimdhënësve vlerësojnë në nivelin
mbimesatar përmbajtjet e këtyre teksteve, të cilat nxisin ZHMK ndërsa gjatë vëzhgimit të orëve
dimensionet e mendimit kritik vlerësohen në nivelin nënmesatar. Edhe për këtë tekst
rekomandojmë të specifikohet kërkesë e veçantë për mendimin kritik në dokumentin për
standardet e teksteve shkollore.
159
Rekomandimi 6
Sipas rezultateve të vlerësimit të përmbajtjeve kurrikulare në tekstet Art figurativ 1- 5
vlerësimin më të lartë e gjejmë në dimensionin e analizës, gjithashtu edhe mësimdhënësit kanë
një vlerësim mbimesatar për mundësitë e këtyre teksteve për zhvillim të mendimit kritik, ndërsa
gjatë vëzhgimit të orëve mësimore kemi identifikuar një nivel mesatar të shfaqjes së
dimensioneve të mendimit kritik gjatë orës mësimore. Në përgjithësi, tekstet Edukata muzikore
1-5 dhe Art figurativ 1- 5 janë fusha që më shumë ndikojnë në zhvillimin e mendimit krijues
dhe ndihmojnë fuqishëm në zhvillimin e mendimit kritik. Edhe për këtë tekst rekomandohet të
përfshihet komponenti e mendimit kritik në hierarkinë e dokumenteve kurrikulare zyrtare.
Rekomandimi 7
Në bazë të rezultateve të përgjithshme të studimit, mësuesit vlerësojnë më pak fakte
metodologjike sesa skanuesit dhe vëzhguesit e mësimit në klasë, prandaj rekomandojmë që
MASHT të zhvilloj trajnime, të cilat ndihmojnë mësimdhënësit në identifikimin e lehtë të
dimensioneve të caktuara që nxisin zhvillimin e mendimit kritik, dhe për t'u familjarizuar me
metodologjitë bashkëkohore të mësimdhënies.
Përmbledhje e kapitullit
Pjesa më e madhe e vlerësimeve të përmbajtjeve kurrikulare tekstuale jep mundësi për zhvillimin e
mendimit kritik. Nga ana tjetër sipas opinioneve të mësimdhënësve mundësitë e teksteve për
zhvillim të mendimit kritik janë më të vogla përkatësisht janë më pak të identifikuara në këtë
drejtim, dhe gjatë vëzhgimit të orëve mësimore kemi identifikuar një nivel të kënaqshëm të shfaqjes
së dimensioneve të mendimit kritik në klasë. Në përgjithësi tekstet përmbajnë fakte të
konsiderueshme për ZHMK, këto fakte janë më pak të njohura për mësimdhënësit dhe në një nivel
mesatar dhe mbimesatar (me raste) shfaqen gjatë orës mësimore.
Në këtë kapitull janë prezantuar konkluzionet në pjesën e parë dhe rekomandimet në pjesën e dytë,
këto konkluzione janë bazuar në rezultatet e studimit të cilat i kemi paraqitur në mënyrë të
përgjithësuar. Pjesa e rekomandimeve është bërë në bazë të konkluzioneve të nxjerra nga rezultatet.
160
Bibliografi
Anderson, R.C, Hiebert, E.H,Scott, J.A, & Wiklinson I.A. (1985). The Raport of the Commision on
Reading. Centre for the study on Reading: University of Illinois.
Banks, J. (1988). Education, and cultural options. Education and Society, 19-22.
Banks, J. (1988). Education, citizenship, and culturaloptions. Education and Society, 19 - 22.
Bobbitt, f. (1918). The Curriculim. Boston: University of Chicago.
Bobbitt, F. (1924). How to Make a curriculum. Boston: Houghton Miffin.
Bosner, F. G. (1920). The Elementary School Curriculum. Neë York.
Bradley, L. H. (1993). Total Quality Managment for Schools. Mancaster: Technomic Publishing.
Coladarci, Th & Cobb, C.D. (2004). Fundamentals of Statistical Reasoning in Education. Fourth
Edition.
Darling, L. (1992). Curriculum Studies and the Traditions of Inquiry. New York: Macmillan
Publishing.
Dewe, J. (1902). The Child and the Curriculum. Chicago: University of Chicago.
Dewey, J. (1916). Democracy and Education. New York: University of Chicago.
Dewey, J. (1938). Experience and Education. New York: Macmillan.
Doll, W. E. (1993). Post-Modern Perspective on Curriculum. Neë York: Teachers College Press.
William, F. Pinar, William F., Raynolds, Patrick Slattery & Peter M, Taubman. (1995).
Understanding Curriculum. New York.
Facione, P. A. (1990). The Delphi Raport: Critical Thinking. California: The California Academic
Press.
Facione, P. A. (1990). The Delphi Report. California: California Academic press.
Fraenkel, J.R & Wallen, N.E. (2008). How Tho Desing and Evaluate Research in Education.
Seventh Edition,. Mc-Graw-Hill.
Fraenkel. J.R & Wallen. N.E. (2009). How to desing and evaluate reserch in education. Graw-Hi
Higher education.
Gav, L.R Mills & G.E, & Airasian, P. (2006). Educational Research. Competencies for Analysis
and Applications.
Gray, L.R Mills, G.E & Airasian, P. (2006). Educational Reseach. Competencies for Analysis and
Applications.
Harold Rugg, G.M. Whipple. (1930). The Foundations of Curriculum Making. New York: Public
School Publishing.
Hendrick, J. (1992). The Whole Child, Engly Wood Cliffs, NJ: Merrill.
Karaj, T. (2005). Psikologji e zhvillimit të fëmijës, Botimi i dytë. Tiranë, Progress.
161
Komani, P. (2004). Pamje te teorive për zhvillimin e fëmijëve. Tiranë: Instituti i Studimeve
Pedagogjike.
MASHT. (2011). Standarde për tekstet shkollore. Prishtinë, MASHT.
MASHT. (2012). Kurrikuli Berthamë. Prishtinë, MASHT.
Mooney, C. (2000). Theories of Chidhood. An instroduction to Dewey, Montessori, Ericson, Piaget
and Vygotsky. USA.
Musai, B. (1999). Psikologji edukimi. Tiranë.
Musai, B. (2004). Zhvillimi i mendimit kritik. Prishtinë: Qendra për Arsim e Kosovës KEC.
Ornstein, A. C. (1986). Curriculum, Instruction and Supervision. Neë York: NASSP Bulletin.
Pinar, W. (1978). Notes on the Curriculum Field. Lanham: University Press of America.
Polinscar, A.S, & Brown, A.L,. (1989). The effect of background knowledge on young children's
comprehension of explicit and implicit informaton. journal of reading behavior, 11, 201 - 209.
Posner, G. J. (Neë York). Analyzing the Curriculum. 1992: Mc-Graë-Hill.
Resnick, L. (1987). Learning in school and out . Educational researcher 16, 13 - 20.
Roth, K. (1990). Dimendsions of Thinking and Cognitive Instruction. Hillsale, NJ: laërence
Erlbaum Associates, 139 - 175.
Saulor, Alexander & Leëis. (1939). Curriculum Planning for Better Teaching and Learning. New
York: Mc-Graw-Hill.
Sprinthall, R.C, & Oja, Sh.N. (1998). Educational Psychology, A Developmental Aproach, Seventh
Edition.
Shepherd & Ragan. (n.d.). Modern Elementary Curriculum.
Teknologjisë, M. M. (2011). Korniza e Kurrikulës. Prishtinë: MASHT.
Tyler. (1949). Basic Principles of Curriculum and Instruction. Chicago: University of Chicago Press.
Zelina, M. (1994). Strategie a metody rozvoja ososbnosti dietata. Bratisllava, Slovakia: IRIS.
https://www.criticalthinking.org/resources/JReed-Dissertation.pdf (Reed Jennifer, “Effect of a model
for critical thinking on student achievement in primary source document analysis and interpretation,
argumentation reasoning, critical thinking dispositions, and history content in a community college
history course”, dissertation, College of Education, University of South Florida, December 1998.)
http://www.softouch.on.ca/kb/data/A%20Mini%20Guide%20To%20Critical%20Thinking%20(2.0).
pdf (Lau Joe, “A miniguide to critical thinking”, Department of Philosophy, The University of Hong
Kong, 2009).
http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/doënload?doi=10.1.1.614.5564&rep=rep1&type=pdf
(Barry S. Stein, Ada F. Haynes, and Jenny Unterstein, „Assessing Critical Thinking Skills”,
Tennessee Technological University).
162
http://skepdic.com/ct/handout.pdf (Diane Swanson, Dr. Ray Hall, & Dr. Bob Carroll,
“meanings and methods of teaching critical thinking”, Las Vegas, 2007).
http://skepdic.com/essays/teachingCT.pdf
http://www.criticalthinking.org/files/Concepts_Tools.pdf (Richard Paul, Linda Elder, “The
Miniature Guide to critical thinking concepts and tools”, The Foundation for Critical Thinking).
http://nces.ed.gov/pubs2000/2000195.pdf (Erwin Dary, The NPEC Sourcebook on Assessment,
Volume 1: Definitions and Assessment Methods for Critical Thinking, Problem Solving, and Writing,
National Postsecondary Education Cooperative, Student Outcomes Pilot Working Group: Cognitive
and Intellectual Development, USA, 2000). http://nces.ed.gov/pubs2000/2000196.pdf
D. R. Newman, Brian Webb and Clive Cochrane, “A content analysis method to measure
critical thinking in face-to-face and computer supported group learning”.
ÇTST Test Manual © 2013 Insight Assessment / the California Academic Press. All rights
worldwide reserved.
Facione, Peter “The Delphi report” - Critical Thinking: A Statement of Expert Consensus for
Purposes of Educational Assessment and Instruction, (c) 1990, The California Academic Press,
217 La Cruz Ave., Millbrae, CA 94030.
http://www.mhhe.com/socscience/philosophy/reichenbach/m1_chap02studyguide.html#1
https://app.box.com/s/zdct18zrvke09r2jhths
http://study.com/academy/lesson/ëhat-is-critical-thinking-definition-skills-meaning.html
http://isites.harvard.edu/fs/docs/icb.topic265890.files/Critical_Thinking_File/06_CT_Extended
_Definition.pdf
https://sydney.edu.au/stuserv/documents/learning_centre/critical.pdf
https://www.csun.edu/science/ref/reasoning/critical_thinking/elements.html
http://www.au.af.mil/au/aëc/aëcgate/army/critical/roy.htm
http://psim.co.uk/psim_old/apel/crit_th.pdf
http://www.aft.org/sites/default/files/periodicals/Crit_Thinking.pdf
http://images.pearsonassessments.com/images/tmrs/CriticalThinkingRevieëFINAL.pdf
https://www.crc.losrios.edu/files/cassl/DefiningCriticalThinkingc2.pdf
http://faculty.education.illinois.edu/rhennis/documents/TheNatureofCriticalThinking_51711_000.pdf
http://www.regent.edu/admin/stusrv/student_dev/docs/Downloads/Life%20Skills/Critical%20th
inking/Critical%20Thinking_index.pdf
https://resources.depaul.edu/teaching-commons/teaching-guides/assignment-
design/Documents/definitions-of-critical-thinking.pdf
https://www.plymouth.ac.uk/uploads/production/document/path/1/1710/Critical_Thinking.pdf
https://app.box.com/shared/2a768c853e6e8fbe7ff5
163
SHTOJCA A
Skeda për vlerësimin e mundësive të teksteve për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve
Dimensionet ZHMK
Operacionet për zhvillimin e mendimit kritik
Treguesit e mundësive të teksteve për zhvillimin e mendimit kritik
Teksti
Mësimi Mësimi Mësimi Mësimi Mësimi Mësimi
Interpretimi Kategorizimi Teksti përmban fakte të kategorizuara
Qartësia Teksti i shpreh idetë me qartësi
Pasuria shprehëse
Teksti dëshmon pasuri shprehëse
Analiza Shtjellimi i ideve
Teksti i shtjellon idetë e paraqitura
Argumentimi i qartë
Teksti i paraqet dukshëm argumentet
Argumente të dallueshme
Argumentet dallojnë nga njëri-tjetri
Vlerësimi Dallimi i besueshmërisë
Teksti mundëson dallimin e besueshmërisë së informacioneve
Krahasimi i argumenteve
Teksti lejon krahasimin e argumenteve
Konkludimi Informacione të lidhura
Teksti ofron informacion me lidhje
Shpjegime alternative
Teksti mundëson ndërtimin e shpjegimeve alternative
Prania e konkluzioneve
Teksti lejon të dilet në konkluzione
Shpjegimi Shprehja e përfundimeve
Teksti evidenton gjetjet
Operacionet Teksti justifikon operacionet me informacionin
Argumentimi i përfundimeve
Teksti argumenton përfundimet
164
SHTOJCA B
Pyetësor për mësimdhënës për vlerësimin e opinioneve të tyre bazuar te mundësitë që japin tekstet për zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve
Ju lutemi jepeni përgjigjen duke vendosur shenjën tik ( ) në njërën nga rubrikat e shënuara.
Dimensionet e ZHMK
Operacionet për zhvillimin e mendimit kritik
Treguesit e mundësive të teksteve për zhvillimin e mendimit kritik
Teksti
Nuk pajtohem plotësisht
Nuk pajtohem pjesërisht
Nuk e di
Pajtohem pjesërisht
Pajtohem plotësisht
Interpretimi Kategorizimi Teksti përmban fakte të kategorizuara
Qartësia Teksti i shpreh idetë me qartësi
Pasuria shprehëse
Teksti dëshmon pasuri shprehëse
Analiza Shtjellimi i ideve
Teksti i shtjellon idetë e paraqitura
Argumentimi i qartë
Teksti i paraqet dukshëm argumentet
Argumente të dallueshme
Argumentet dallojnë nga njëri-tjetri
Vlerësimi Dallimi i besueshmërisë
Teksti mundëson dallimin e besueshmërisë së informacioneve
Krahasimi i argumenteve
Teksti lejon krahasimin e argumenteve
Konkludimi Informacione të lidhura
Teksti ofron informacion me lidhje
Shpjegime alternative
Teksti mundëson ndërtimin e shpjegimeve alternative
Prania e konkluzioneve
Teksti lejon të dilet në konkluzione
Shpjegimi Shprehja e përfundimeve
Teksti evidenton gjetjet
Operacionet Teksti justifikon operacionet me informacionin
Argumentimi i përfundimeve
Teksti argumenton përfundimet
165
SHTOJCA C
Kartelë vëzhgimi për të menduarit kritik
Nr. Dimensione të të menduarit kritik Shkalla matëse e mendimit kritik 1 Kupton dhe shpreh qartë mendimin e
tjetrit.
1 2 3 4 5
2 Shpreh mendimin personal.
1 2 3 4 5
3 Merr parasysh mendimet e të tjerëve.
1 2 3 4 5
4 Analizon vlefshmërinë e hipotezave.
1 2 3 4 5
5 Vlerëson cilësinë e të dhënave.
1 2 3 4 5
6 Paraqet ide.
1 2 3 4 5
7 Ndjek diskutimin.
1 2 3 4 5
8 Përqendrohet në çështje.
1 2 3 4 5
Shënim:
Vlerësimi i mendimit kritik bëhet gjatë orës mësimore në 10 minutat e para të orës mësimore, në 25 min.
të orës mësimore dhe në min. e 35 të orës mësimore. Në këtë kohë merren shënime për nxënësit që kanë
fjalën apo diskutojnë.
