Rosyjska koncepcja wojny sieciowej jako metoda ...rodm-wroclaw.pl/data/_uploaded/Raporty/Raport Rosja.pdf1 Mowa tutaj o projektach integracyjnych w obszarze Europy Środkowo-Wschodniej,

1

Rosyjska koncepcja wojny sieciowej jako metoda dezintegracji politycznej Zachodu.

Studium przypadku wybranych europejskich partii politycznych

2 Rosyjska koncepcja wojny sieciowej jako metoda dezintegracji politycznej Zachodu. Studium przypadku wybranych europejskich partii politycznych

Rosyjska koncepcja wojny sieciowej jako metoda dezintegracji politycznej Zachodu. Studium przypadku wybranych europejskich partii politycznych

Autor: Marek StefanRedakcja: Aleksy Borówka, Mateusz BartoszewiczRecenzent: dr Jakub BornioOpracowanie graficzne: Łukasz BłażysNr ISBN: 978-83-944133-7-8Wydawca: Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej we WrocławiuWrocław 2018

Zadanie dofinansowane ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autorów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

3

SPIS TREŚCI

Wstęp...............................................................................................................................................4

Część I..............................................................................................................................................6 Wojna sieciowa, a znaczenie służb specjalnych w rosyjskiej kulturze strategicznej

Część II...........................................................................................................................................12 Wpływy Kremla na wybrane ruchy polityczne Unii Europejskiej

Podsumowanie..............................................................................................................................28


„Osiągnąć sto zwycięstw w stu bitwach nie jest szczytem umiejętności. Szczytem umiejętności jest pokonanie przeciwnika bez walki”.

Sun Tzu – „Sztuka Wojny”

Dzieje zmagań Rosji z Zachodem posiadają długą tradycję. Od czasów Wojny Północnej w XVIII w., poprzez „wielką rozgrywkę” dwóch cesarzy: Napoleona Bonaparte i Cara Aleksandra I, obie wojny światowe, wreszcie przez okres „Zimnej Wojny”, Rosja wytrwale budowała swój potencjał imperialny, by pod postacią ZSRR osiągnąć szczytowy poziom mocarstwa światowego. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie rozwijane przez dziesięciolecia tradycje działań służb specjalnych. Były one najtrwalszym dziedzictwem instytucjonalnym, które przetrwało kolejne transformacje ustrojowe rosyjskiego ośrodka siły. To właśnie rozbudowany aparat służb bezpieczeństwa i wywiadu był – jak wskazywał polski sowietolog, Włodzimierz Bączkowski – „pierwszą siłą rosyjskiego imperializmu”. Testowane i sprawdzane przez dziesiątki lat strategie odziaływania na przeciwnika poprzez osłabianie jego instytucji politycznych i społecznych przetrwały do czasów współczesnych, by dziś po ich dostosowaniu do wymogów współczesności przybrać formę m.in wojen sieciowych. Niniejsza praca w części pierwszej obejmuje analizę koncepcji wojny sieciowej Aleksandra Dugina, stanowiącą intelektualne zaplecze i fundament teoretyczny, dla politycznych decydentów Kremla, a także działań służb specjalnych Federacji Rosyjskiej. Autor starał się wykazać wspominaną już ciągłość moskiewskiej myśli strategicznej, która czerpie z bogatych doświadczeń własnej przeszłości.

Część druga pracy przedstawia analizę rosyjskich wpływów ideologicznych i działań rosyjskiego wywiadu w wybranych państwach Unii Europejskiej. Jako przedmiot analizy wybrano partie polityczne z państw Grupy Wyszehradzkiej (z wyłączeniem Polski), Francji, Niemiec, Austrii oraz Włoch. Wybór państw grupy V4 podyktowany został ich istotnym znaczeniem w kontekście polskiej racji stanu wynikającym m.in. z prób tworzenia przez Rzeczpospolitą regionalnych platform współpracy, mających w konsekwencji przyczynić się do wzmocnienia jej pozycji w Europie1.

1 Mowa tutaj o projektach integracyjnych w obszarze Europy Środkowo-Wschodniej, takich jak np. Inicjatywa Trójmorza, która bez realnego zaangażowania państw V4 nie ma szans powodzenia. K. Sobieraj, Inicjatywa Trójmorza – tyle szans i możliwości, co wyzwań i zagrożeń, 23 lipca 2017, www.geopolityka.net (dostęp: 20.11.2018).

Wstęp

5

Nie bez znaczenia przy wyborze była również szczególna pozycja tego obszaru w rosyjskiej myśli strategicznej i geopolitycznej, która Europę Środkowo-Wschodnią traktuje jako przedpole swojego imperium2. Analiza rosyjskich wpływów w Niemczech i Francji wynika z wiodącej roli tych państw w Unii Europejskiej i ich znaczącego wpływu na kierunki polityki wspólnoty. Wybór ugrupowań politycznych z Włoch i Austrii z kolei spowodowany był faktem występowania w tych państwach ugrupowań politycznych o otwarcie prorosyjskich postawach i żywych kontaktach z przedstawicielami władz Federacji Rosyjskiej. W obu tych przypadkach mamy także do czynienia z rządami koalicyjnymi tworzonymi przez skrajne partie polityczne (Liga Północna we Włoszech, Partia Wolnościowa w Austrii), co sprawia, że politycy tych ugrupowań mają realny wpływ na kształtowanie polityki wewnętrznej i zewnętrznej.

Dlaczego autor zdecydował się przede wszystkim na ukazanie rosyjskiego wpływu na skrajne ruchy polityczne? Przede wszystkim dlatego, iż podziela powszechną wśród wielu ekspertów opinię o rosnącym znaczeniu tych ugrupowań na krajowych scenach politycznych i ich zwiększającym się wpływie także na politykę europejską. Ich antyzachodnia, antyliberalna i eurosceptyczna postawa sprawia, że środowiska nacjonalistyczne, neofaszystowskie i skrajnie lewicowe stają się łatwiejszym celem dla rosyjskich służb specjalnych i kremlowskich ideologów, którzy z dużą łatwością mogą manipulować tymi grupami, wzmacniając ich prorosyjskie postawy3.

2 G. Małecki, Rosja zdobędzie Europę Środkową?, 15 listopada 2018, www.defence24.pl (dostęp: 11.11.2018). Zob. także: J. Bornio, Europa Środkowo-Wschodnia we współczesnych rosyjskich koncepcjach geopolitycznych, „Wschodnioznawstwo 2017”, s. 85-108, www.academia.edu (dostęp: 19.12.2018). 3 Ibidem.


1. SŁUŻBY SPECJALNE JAKO PIERWSZA SIŁA ROSYJSKIEGO IMPERIALIZMU

W 1938 r. polski pisarz polityczny, działacz ruchu prometejskiego i późniejszy sowietolog – Włodzimierz Bączkowski – tak opisywał istotę “rosyjskiej siły”. W jego opinii było to główne narzędzie realizacji rosyjskiej polityki imperialnej:

„Rosja, której główne państwowotwórcze procesy odbywały się na wschód od Moskwy, jest z punktu widzenia kultury państwowej (i nie tylko państwowej) państwem azjatyckim, powierzchownie i zewnętrznie zabarwionym europeizmem. Z azjatyckiego charakteru Rosji wypływa swoisty, podszyty mistycyzmem materializm światopoglądowy Rosjan. Stąd zaś wypływają dwie cechy rosyjskiego życia zbiorowego: niezdolność do poświęceń życia w walce o ideały narodowe lub państwowe oraz szukanie innych metod walki a unikanie walki zbrojnej, wymagającej krwi i najwyższej ofiarności. Tą inną drogą walki jest akcja polityczna, prowadzona różnorakimi metodami i skrajnie przewrotna, nie zatrzymującą się przed masowymi aktami wszelkiego rodzaju gwałtu sprowadzającego akcję polityczną do charakteru specjalnego rodzaju wojny nieregularnej”4.

Scharakteryzowane i opisane przez Bączkowskiego metody działań politycznych na arenie międzynarodowej, stosowane przez kolejne wcielenia rosyjskiej państwowości, nie uległy zasadniczym przemianom od stuleci. Fakt ten potwierdzają nie tylko głośne afery szpiegowskie przetaczające się w Europie (niedawna próba zabójstwa byłego pułkownika GRU Siergieja Skripala, wcześniejsze otrucie byłego podpułkownika KGB Aleksandra Litwinienki), ale również dogłębna analiza historyczna znaczenia służb specjalnych i ich pozycji w kolejnych formach rosyjskiej państwowości. Bączkowski, analizując te relacje, wskazuje na wykształcenie się w procesie dziejowym zjawiska “rosyjskiego instynktu”, rozumianego jako poszukiwanie i stosowanie takich metod osiągania celów politycznych, które nie wiązałyby się z nadmiernym ryzykiem poniesienia wysokich strat własnych5. Zdaniem Bączkowskiego, było to efektem wpływów orientalnych, które przeniknęły do rosyjskiej mentalności społeczno-politycznej wraz okupacją mongolską trwającą od XIII do początków niemal XV stulecia6. Bączkowski nie ogranicza jednak wpływów orientu na kształtowanie się rosyjskiej państwowości i jej instytucji wyłącznie do wzorców zaczerpniętych od ludów wielkich stepów. Przywołuje on także liczne wpływy chińskiej kultury politycznej

4 W. Bączkowski, Uwagi o istocie siły rosyjskiej, “Wschód–Orient; Kwartalnik poświęcony sprawom Wschodu”, Warszawa, październik-grudzień 1938. 5 Ibidem.6 Podkreśla historyk – Marek Wojnar – piszący o Rosji jako o “sukcesorze świata mongolskiego”. Zob. M. Wojnar, Zachód i step w dziejach Rusi i Rosji - dualizm cywilizacyjny w pisarstwie historycznym Lwa Gumilowa, “Studia z dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, Vol. 47/2012, s. 178.

Część I Wojna sieciowa, a znaczenie służbspecjalnych w rosyjskiej kulturze strategicznej

7

i strategicznej, które za pośrednictwem Mongołów i ich okupacji przeniknęły na Ruś. W swych rozważaniach Bączkowski idzie jednak dalej, twierdząc że niemal cała kultura strategiczna Rosji, sposób widzenia konfliktu, rozumienia wojny i jej prowadzenia to scheda po mongolskim panowaniu7. Jego obserwacje i wnioski zdają się potwierdzać liczne przytoczone przez niego przykłady wykorzystywania służb i sił specjalnych od czasów osławionej Opriczniny cara Iwana IV “Groźnego”, aż do czasów Rosji Sowieckiej z jej rozbudowanym aparatem bezpieczeństwa i wywiadu8.

Historia stosowania przez Rosję narzędzia, jakim są służby specjalne, niejednokrotnie przywodzi na myśl skojarzenia z zaleceniami, jakie starożytni Chińscy stratedzy na czele z Sun Tzu opisywali w swoich traktatach. Badacz kultury strategicznej i sztuki wojennej cywilizacji konfucjańskiej (chińskiej) – Piotr Plebaniak – podkreśla brak w niej wyraźnej granicy między polityką a działaniami wojennymi. W kulturze chińskiej od wieków obie te dziedziny wzajemnie się bowiem przenikały. Rozumienie konfliktu obejmowało nie tylko działania militarne, ale także właśnie działania polityczne, z użyciem mediów, religii, psychologii, ekonomii i infrastruktury9. Zdaje się to potwierdzać zasadność twierdzeń Bączkowskiego o orientalnych inspiracjach rosyjskiej kultury politycznej i strategicznej10. Podsumowując swoje rozważania na temat genezy i znaczenia służb specjalnych, przywołany sowietolog wylicza cechy charakteryzujące każdą strategię polityczną realizowaną przez kolejne formy rosyjskiej państwowości. Zalicza do nich: dywersję polityczną, działalność rozkładową rozumianą jako podważanie zaufania i wiarygodności elit wrogiego państwa, anarchizację stosunków narodowościowych i etnicznych u przeciwnika, a także akcje propagandowe i dezinformacyjne11.

By skutecznie realizować swoją misję rosyjscy stratedzy przez dziesięciolecia wypracowywali strategie realizacji geopolitycznych interesów swojego państwa. Do najciekawszych współczesnych przykładów należy niewątpliwie koncepcja wojny sieciowej Aleksandra Dugina, która jak się wydaje jest realizowana w praktyce przez współczesne rosyjskie służby specjalne, m.in. w państwach Europy Zachodniej. 7 „Wiemy z historii Rosji o roli i charakterze opriczniny z doby Iwana Groźnego, która poprzez prikaz tajnych dieł stanowi jeden nieprzerwalny ciąg wielowiekowej historii rosyjskiego GPU, instytucji odwiecznej, w genezie swej mongolskiej, stanowiącej ongiś wielką i świetnie działającą komórkę wojskowego wywiadu największego wojownika świata – Czingiza. Rola tej instytucji w strukturze państwowości rosyjskiej nie może być przeceniona, stanowi ona w istocie pewien rodzaj samodzielnego premier-ministerstwa, w miarę zakonspirowanego i rozczłonkowanego na cały szereg komórek administracji państwa i stanowiącego główną podporę caratu białego oraz czerwonego i źródła jego siły”. Zob. W. Bączkowski, op. cit.8 Ibidem. Zob. także: K. Wons, Rosyjska szkoła manipulacji, 20 luty 2017, www.klubjagiellonski.pl (dostęp: 20.11.2018). 9 Potwierdza to sposób myślenia strategicznego zaprezentowany przez dwóch generałów ChRL w opracowaniu: Liang Q., Xiangsui W., Unrestricted Warfare (wersja przetłumaczona). Zob. więcej: P. Plebniak, 36 forteli. Chińska sztuka podstępu, układania planów i skutecznego działania, Poznań 2017 s. 55.10 Choć rozbudowana działalność wywrotowa i dezintegracyjna z użyciem narzędzi i metodami pozamilitarnymi nie jest wyłącznie domeną rosyjskich służb specjalnych. Warto jednak podkreślić, że teoretyczne fundamenty takich operacji, swoje źródła mają w orientalnej myśli strategicznej. Różnicę między orientalną a zachodnią kulturą strategiczną, szczególnie w zakresie wagi jaka przywiązywana była do działań wywiadowczych, dobrze obrazuje porównanie dwóch fundamentalnych dzieł z zakresu sztuki wojennej powstałych w wymienionych kręgach cywilizacyjnych; Sztuki Wojny Sun Tzu i O Wojnie Carla Von Clausewitza. Zob. więcej: M. I. Handel, Sun Tzu and Clausewitz: The Art of War and On War. Compared. 1991, www.apps.dtic.mil (dostęp: 20.11.2018). 11 W. Bączkowski, op. cit.


2. KONCEPCJA WOJNY SIECIOWEJ ALEKSANDRA DUGINA

Przyczynami, dla których kolejne rosyjskie elity władzy sięgały po te pokrewne metody działań politycznych, jest ich głębokie przekonanie, że rdzeń polityki państwa musi być w swej istocie imperialny. Takie przekonanie wyraża m.in: Aleksander Dugin – wpływowy rosyjski intelektualista i geopolityk. W swojej pracy Podstawy Geopolityki (2000 r.) pisał:

„Gdy uświadomimy sobie, że naród rosyjski jest w swojej istocie właśnie tym procesem budowy Imperium, wolicjonalnym geopolitycznym wektorem tworzenia Idei Absolutnej, oczywiste stanie się to, że istnienie narodu rosyjskiego bezpośrednio zależy od kontynuacji tego procesu (rozwoju imperium), jego rozwoju i intensyfikacji. Ucinając, czy tłumiąc ten wektor zranimy Rosjan w samo serce. Pozbawimy narodowej tożsamości”12.

By skutecznie realizować politykę imperialną, Federacja Rosyjska wypracowała szereg metod i narzędzi, czerpiąc z bogatego dziedzictwa przeszłości. Dorobek rosyjskich służb specjalnych zarówno okresu ZSRR, jak i czasów Romanowów, wciąż stanowi punkt wyjścia i inspirację w tworzeniu nowych strategii politycznych i wywiadowczych Federacji Rosyjskiej. Wśród nich na szczególną uwagę, w kontekście znaczenia służb specjalnych, zasługuje koncepcja wojny sieciowej stworzona i spopularyzowana przez wspomnianego Dugina. Badacz przestrzeni postradzieckiej – Michał Wojnowski – wskazuje wprost, że owa strategia opisana przy użyciu zachodniej terminologii to nic innego, jak metody stosowane od lat przez radzieckie służby podczas Zimnej Wojny13.

Wojnowski, opisując pojęcie wojny sieciowej, zaznacza, że koncepcja ta swój współczesny kształt uzyskiwała od końca lat dziewięćdziesiątych XX w. Rosyjscy wojskowi i stratedzy, dostrzegając zmiany w środowisku geopolitycznym, do których doszło wraz z upadkiem ZSRR, stanęli przed wyzwaniem dopracowania niemilitarnych metod osiągania celów na arenie międzynarodowej. Chodziło o wykształcenie takich metod i narzędzi, które w sposób systematyczny będą osłabiały siły i instytucje przeciwnika, ale w sposób nie przyciągający uwagi. Nowa strategia zakładała uzyskanie wpływu, a docelowo kontroli nad źródłami informacji, a także opanowanie wrogiej przestrzeni informacyjnej. Cele te miały być realizowane w wyniku długotrwałych oddziaływań psychologicznych na społeczeństwo danego państwa. Ostatecznym rezultatem użycia tej strategii była zmiana systemu wartości konstytuujących postrzeganie świata przez członków społeczeństwa przeciwnika. To z kolei miało zwiększyć polaryzację danego społeczeństwa i wzrost wzajemnych wewnętrznych antagonizmów14. Najpopularniejsza rosyjska teoria wojny sieciowej15 wypracowana

12 A. Dugin, Geopolityczna przyszłość Rosji, “Pressje” 2014 t. 37, s. 53. 13 M. Wojnowski, Koncepcja wojny sieciowej Aleksandra Dugina jako narzędzie realizacji celów geopolitycznych Federacji Rosyjskiej, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” nr 16/17, s. 31. 14 Ibidem, s.11. 15 Duginowska koncepcja wojny sieciowej miała być w zamierzeniu twórcy odpowiedzią na amerykańską koncepcję Netwar autorstwa D. Ronfeldta i J. Arquilla z RAND Corporation. Rosyjski geopolityk nawiązuje w swojej koncepcji także do teorii Net War Centric Warfare amerykańskiego wiceadmirała A.K. Cebrowskiego, która zakładała przełożenie przewagi informacyjnej dzięki zaawansowanej technologii na osiągnięcie przewagi militarnej. Zob. więcej: A. Cebrowski, J. Garstka, Netwar Centric Warfare: Its Origin and Future, „US Naval Institute Proceedings Magazine” 1998, nr 124, z. 1, s. 28-35.

9

została przez wspomnianego już Aleksandra Dugina. Zrozumienie koncepcji tego rosyjskiego geopolityka powinno być jednak poprzedzone niezbędnymi informacjami o samym twórcy i jego dotychczasowym dorobku.

Aleksander Dugin uchodzi za jednego z kluczowych intelektualistów związanych z częścią kremlowskich elit. Jest postacią medialną i rozpoznawalną. Często gości w rosyjskich mediach, gdzie komentuje wydarzenia międzynarodowe i politykę zagraniczną Federacji Rosyjskiej. W sposób istotny przyczynił się do powstania Eurazjańskiego Związku Młodzieży, wchodzącego w skład federacji Międzynarodowego Ruchu Eurazjańskiego. Sam Dugin uznawany jest za głównego ideologa tego środowiska16, stawiającego sobie za cel wyparcie wpływów atlantyckich (amerykańskich) z Europy, osłabienie struktur NATO, walkę z liberalno-zachodnim systemem wartości. Członkowie organizacji, włącznie z samym Duginem, działają przy czynnym wsparciu i ochronie służb specjalnych Federacji Rosyjskiej, w tym przede Wszystkim Służby Wywiadu Zagranicznego FR i wywiadu wojskowego GRU17.

Ideologia neoeurazjanizmu świadomie jest budowana przez twórców na fundamentalnym (ich zdaniem) konflikcie wartości, który prowadzi do „prawdziwego” starcia cywilizacji: wieloetnicznej imperialnej Rosji, której dziejową misją jest zjednoczenie kontynentu euroazjatyckiego, ze światem atlantyckim, któremu przewodzą Stany Zjednoczone Ameryki. Kluczowym aspektem realizacji duginowskich założeń jest poszukiwanie sojuszników, chcących wyzwolić się spod wpływów atlantyckich18.

Dugin w swojej teorii wojny sieciowej wychodzi z założenia, że we wszelkich formach organizacji społecznej (w tym przede wszystkim w państwach) istnieją struktury społeczne o przeciwnym charakterze: hierarchiczne i entropiczne19. Te pierwsze są w swej naturze zamknięte i uporządkowane, a ich forma jest stała i niepoddająca się głębokim i częstym przeobrażeniom. Należą do nich np. struktury siłowe danego państwa, jak wojsko i policja lub organizacje kościelne i wyznaniowe. Charakter hierarchiczny i zamknięty mogą mieć także całe państwa ze względu na charakter reżimu politycznego, np. autorytarny lub teokratyczny. Formy organizacji społecznej o charakterze entropicznym wyróżniają się otwartością, niejednolitym charakterem, stałą wymianą informacji, ciągłą zdolnością do transformacji. Obie formy organizacji społecznej, zarówno hierarchiczna, jak i entropiczna, występują w wielu postmodernistycznych państwach, będących liberalnymi demokracjami. Bazując na przeciwstawnościach obu form organizacji społecznych, Dugin zaznacza, że powodzenie prowadzenia wojny sieciowej w dużej mierze zależy od przewagi, jaką w danym społeczeństwie mają organizacje o charakterze entropicznym nad hierarchicznymi. Im bowiem więcej organizacji pozarządowych, stowarzyszeń, których celem jest walka z istniejącym porządkiem instytucjonalnym danego państwa, tym lepszy punkt wyjścia do tworzenia sieci wzajemnych powiązań. Celem ostatecznym wojny sieciowej jest bowiem uzyskanie kontroli

16 Ibidem, s. 13. 17 Ibidem, s. 30. 18 M. Stefan, Geneza i rozwój Euroazjatyzmu jako idei geopolitycznej, Wydział Nauk Społecznych UWr., Instytut Studiów Międzynarodowych, Wrocław 2016, s. 54-59. 19 Dla rosyjskiego geopolityka sieć to elastyczna forma współpracy zarówno między jednostkami, organizacjami społecznymi, jak i mniejszościami czy grupami etnicznymi (M. Wojnowski, op. cit., s.14).


nad przestrzenią informacyjno-psychologiczną, poprzez opanowanie przestrzeni informacyjno-technicznej20.

Dugin wyróżnia trzy rodzaje sieci, w oparciu o które można prowadzić wojnę sieciową. Są to:

● Sieci pierwotne - np. zorganizowane grupy przestępcze lub terrorystyczne, związki wyznaniowe, mniejszości etniczne i religijne. Bardzo często nie posiadają one sformalizowanych struktur i precyzyjnie określonego statusu prawnego.

● Sieci wtórne - np. organizacje społeczne, stowarzyszenia, think-tanki, ośrodki analiz. Dugin podkreśla znaczenie tychże sieci, ze względu na ich oficjalnie zarejestrowaną działalność, która umożliwia im legalne funkcjonowanie w społeczeństwie.

● Sieci agentury wpływu. Według Dugina modelowa sieć tego rodzaju powinna składać się z charyzmatycznego lidera, będącego jednocześnie agentem służb specjalnych Federacji Rosyjskiej, który powinien zbudować wokół siebie środowisko zainteresowane głoszonymi przez niego ideami. Jest to zdaniem rosyjskiego geopolityka pierwszy krok, po którym lider i jego współpracownicy mogą przystąpić do systematycznej indoktrynacji ideologicznej członków środowiska. W jej efekcie powinni oni stopniowo stać się nieświadomymi, a docelowo świadomymi agentami wpływów rosyjskich21.

Według twórcy koncepcji wojny sieciowej, jej powodzenie zależy od opanowania kilku przestrzeni, w tym przede wszystkim informacyjnej i społeczno-kulturowej. To właśnie ta ostatnia jest w liberalnej demokracji przestrzenią współpracy licznych organizacji pozarządowych, które mogą stać się łatwym celem w wojnie sieciowej22. Jak podkreśla geopolityk, należy oddziaływać na różne grupy społeczne danego narodu, począwszy od elit politycznych i intelektualnych, a kończąc na grupach subkulturowych23.

Przestrzeń informacyjna w ramach wojny sieciowej powinna być przejmowana za pomocą narzędzi walki informacyjnej takich jak rozsiewanie fake newsów, budowanie i rozpowszechnianie alternatywnych narracji na temat historii danego narodu, jak również promowanie wybranych i użytecznych autorytetów. To wszystko powinno być wprowadzane w obieg informacyjny, w szczególności za pomocą narzędzi internetowych, portali, stron i kont w mediach społecznościowych, tworzonych w możliwie wielu językach narodowych. Zdaniem Dugina, należy dążyć do stworzenia własnych autonomicznych agencji informacyjnych, których treści mogłyby być tworzone przez prorosyjskich sympatyków z państw Europy24.

Wojna sieciowa i sieci rosyjskich wpływów - wg. Dugina - są narzędziem walki z analogicznymi strukturami atlantyckimi przez lata budowanymi i wspieranymi przez USA. Wojna sieciowa jest 20 „W opinii A. Dugina sieć jest postmodernistycznym, postindustrialnym bytem, który zastępuje zarówno hierarchiczne struktury tradycyjnych społeczności, jak i formy organizacji społeczeństw modernistycznych, utożsamianych m.in. przez państwo i jego instytucje” (Ibidem, s. 14). 21 Ibidem, s. 15. 22 Ibidem, s. 15. 23 Ibidem, s. 20. 24 Ibidem, s. 21.

11

zatem rozumiana przez rosyjskiego geopolityka jako konflikt ideologii. Warunkiem powodzenia w tym starciu jest skuteczne rozprzestrzenianie i upowszechnienie rosyjskiego światopoglądu oraz wzmacnianie nastrojów antyamerykańskich. Jak pisze M. Wojnowski:

„Paradygmat ideologiczny odgrywa więc najważniejszą rolę w wojnie sieciowej. Aby skutecznie ją prowadzić w Europie, należy wykorzystywać sieci pierwotne, które są ukierunkowane na destrukcję współczesnej europejskiej tożsamości cywilizacyjnej. W tym celu trzeba wspierać i wykorzystywać wszelkie ruchy separatystyczne, ugrupowania o charakterze neonazistowskim, rasistowskim, antyglobalistycznym, a także grupy ekologów, eurosceptyków, izolacjonistów, nielegalnych migrantów, sekty i organizacje mniejszości narodowych i etnicznych”25.

Szeroko pojęta antysystemowość i wrogość wobec instytucji państwowych powinna wyróżniać działalność wszelkich grup działających w stworzonej na potrzeby rosyjskiej “sieci eurazjatyckiej”. Zadaniem liderów danej sieci, będących wprost lub pośrednio powiązanych z rosyjskimi służbami wywiadowczymi, jest wpojenie członkom i sympatykom antysystemowej organizacji, że zwalczanie i dyskredytowanie instytucji ich własnego państwa jest słuszne, bowiem są one opanowane przez wszelkiego rodzaju tajne grupy wpływu jak: Żydzi, masoneria, grupy przestępcze, oligarchiczne grupy biznesowo-finansowe itd.

Na tle różnych grup o charakterze politycznym, funkcjonujących w wielu państwach Unii Europejskiej, niezwykle użyteczne i podatne na ideologiczne wpływy Kremla mają być – zdaniem rosyjskich geopolityków – ruchy tzw. “Nowej Prawicy”. Ich atrakcyjność dla moskiewskich ideologów wynika przede wszystkim z antyamerykańskiej i anty-unijnej tożsamości, a także reprezentowanego (przynajmniej w warstwie narracyjnej i powierzchownej) przywiązania do tradycyjnych chrześcijańskich wartości. Przykładami takich ruchów mogą być węgierska partia Jobbik lub grecka Złoty Świt26. Szerzej problematyka wpływów rosyjskich na skrajne ruchy polityczne w Unii Europejskiej została omówiona w drugiej części niniejszego opracowania.

Oprócz instytucji państwa, celami rosyjskiej wojny sieciowej są także międzynarodowe struktury świata atlantyckiego na czele z NATO i Unią Europejską. Dugin i jego współpracownicy stwierdzają wprost, że należy nawiązywać kontakt i zachęcać do współpracy wszystkich deputowanych do Parlamentu Europejskiego, którzy uważają, że współpraca narodów Europy w ramach UE powinna dobiec końca27.

25 Ibidem, s. 17. 26 Ibidem, s. 19. 27 Ibidem, s. 18.


W drugiej części raportu ukazane zostały moskiewskie wpływy polityczne w krajach UE, oraz próby tworzenia sieci informacyjno-ideologicznych z udziałem ruchów politycznych w Europie Zachodniej i Środkowo-Wschodniej. Ze względu na złożony i rozbudowany charakter tego zjawiska zostało ono przedstawione na kilku – zdaniem autora – najbardziej jaskrawych przypadkach prorosyjskich sił politycznych działających w państwach UE. Ze względu na istotną rolę geopolityczną – zarówno z punktu widzenia Polski jak i Rosji – omówione zostały przypadki skrajnych ugrupowań prorosyjskich w krajach Grupy Wyszehradzkiej, a następnie także w Niemczech, Francji we Włoszech i w Austrii.

Zimą 2015 roku w wyniku porozumienia przedstawicieli kilku nacjonalistycznych i skrajnie prawicowych ruchów politycznych z Europy Zachodniej powstała nowa europejska partia polityczna pod nazwą Sojusz na Rzecz Pokoju i Wolności (APF). Wśród założycieli tego międzynarodowego ugrupowania znaleźli się przedstawiciele m.in. Narodowodemokratycznej Partii Niemiec (NPD), Partii Ludowej Nasza Słowacja, włoskiej Forza Nuova, Brytyjskiej Partii Narodowej (BNP), rumuńskiej Nowej Prawicy, czy czeskiej Partii Robotniczej Sprawiedliwości Społecznej (DSSS)28. Przedstawiciele niemal wszystkich wyżej wymienionych ugrupowań wiosną 2015 roku wzięli udział w organizowanym w Sankt Petersburgu Międzynarodowym Rosyjskim Forum Konserwatywnym. Efektem kilkudniowych obrad było powstanie Światowego Ruchu Narodowo-Konserwatywnego (ŚRNK), który w swojej deklaracji ideowej głosi konieczność walki z „globalnym dyktatem USA” (w szczególności z dominującymi w świecie wartościami liberalnymi). Odpowiedzią na wymienione “zagrożenia” mają być wszelkie działania zmierzające do poprawy relacji między Europą Zachodnią a Federacją Rosyjską, a także wspieranie środowisk mających na celu osłabienie Unii Europejskiej w jej obecnym kształcie. Patronat nad utworzonym sojuszem organizacji prawicowych objęła rosyjska nacjonalistyczna partia Rodina, którą w 2012 roku reaktywował obecny wicepremier Federacji Rosyjskiej Dmitrij Rogozin29.

ŚRNK stopniowo rozszerzało się na kolejne skrajne organizacje nacjonalistyczne i antysystemowe. Wśród nich znalazły się, między innymi” Ruch na Rzecz Lepszych Węgier (Jobbik), Partia Duńska czy wspomniany już wcześniej grecki Złoty Świt. Węgierski Jobbik jest w powyższym zestawieniu przypadkiem szczególnym. Zdaniem Nicka Griffina – byłego lidera British National

28 M. Strzałkowski, Jean-Marie Le Pen dołącza do skrajnie prawicowego europejskiego ruchu politycznego, 6 kwietnia 2018, www.euractiv.pl (dostęp: 1.11.2018). 29 W skład ŚRNK wchodzi prawie 60 organizacji z całego świata, w tym także ze Stanów Zjednoczonych. M. Wojnowski, op. cit., s. 24-25.

Cz. II Wpływy Kremla na wybrane ruchy polityczneUnii Europejskiej

13

Party – mającego powiązania z Kremlem30 – to właśnie ta węgierska partia nacjonalistyczna jest prawdziwym spiritus movens narodowo-konserwatywnej międzynarodówki tworzącej się w Europie. Z tego też względu, warto poświęcić jej nieco więcej uwagi31.

a) Węgry. Przypadek Jobbiku

Jobbik to obecnie druga siła w węgierskim parlamencie. W ostatnich wyborach parlamentarnych, w kwietniu 2018 roku Ruch na Rzecz Lepszych Węgier uzyskał poparcie na poziomie prawie 20%32. Od momentu powstania w 2002 r., działacze Jobbiku wyrażali krytykę pod adresem Unii Europejskiej sugerując, że członkostwo we wspólnocie ogranicza węgierską suwerenność. Po przejęciu partii przez nowe kierownictwo na czele z Gaborem Voną, który został jej liderem w 2006 roku, ugrupowanie nie tylko wzmocniło swój antyunijny, antyamerykański i ksenofobiczny (szczególnie wobec węgierskich Romów) przekaz, ale również stało się siłą zabiegającą o zbliżenie Węgier i Rosji33. Jobbik pod przywództwem Vony swoją prorosyjskość wyrażał poprzez poparcie dla: reżimu Putina w Rosji, wspólnych rosyjsko-węgierskich projektów energetycznych34, a także poprzez coraz częstsze wykorzystywanie w retoryce jej przywódców terminów geopolitycznych i ideologicznych propagowanych m.in Aleksandra Dugina. Jak pisze w swoim raporcie dla Ośrodka Analiz Strategicznych Czesław Kosior:

„Do programu wyborczego w 2010 roku Jobbik wpisał konieczność utrzymywania dobrych relacji z „coraz bardziej wpływową Rosją”. W wyborach tych partia uzyskała bardzo dobry wynik i wprowadziła swoich ludzi do parlamentu. Tym samym zaczęła przedstawiać zdecydowanie większą wartość dla Rosjan. Współpraca przyspieszyła w 2013 roku. W maju Vona został zaproszony do Moskwy. W wykładzie na stołecznym uniwersytecie nazwał Rosję strażnikiem dziedzictwa Europy, przeciwstawiając ją „zdradzieckiej” UE. Podczas pobytu w Moskwie Vona spotkał się też z kierownictwem Dumy oraz z Aleksandrem Duginem, bliskim Kremlowi ideologiem euroazjatyzmu (był potem wśród wykładowców zorganizowanej w Budapeszcie konferencji 3-4 października 2014)”35.

Kryzys ukraiński, który w 2013 roku zapoczątkowała tzw. „Rewolucja Godności”, zbiegł się ze wzmożoną aktywnością organizacji nacjonalistycznych, które wysuwały w stosunku do Kijowa listę narodowych roszczeń. Wśród nich niezwykle aktywny był węgierski Jobbik, który poprzez

30 Nick Griffin w sposób aktywny uczestniczył miedzy innymi w Międzynarodowym Rosyjskim Forum Konserwatywnym w Sankt Petersburgu w marcu 2015 roku. Wielokrotnie wyrażał także swoje poparcie dla Polityki Federacji Rosyjskiej, którą uważa, za „obrończynię chrześcijaństwa” w Europie. Zob. więcej: K. Gander, Ex-BNP leader Nick Griffin tells right-wing conference Russia will save Europe, 23 maj 2015, www.independent.co.uk (dostęp: 20.11.2018). 31 Cz. Kosior, Pierwszy Putintern czyli Sojusz Rosji ze skrajną prawicą w EU, 31 marca 2016, www.oas.org.pl (dostęp: 1.11.2018). 32 M. Majewski, Wybory na Węgrzech 2018: Są wyniki. Rekordowa frekwencja. Wygrał Fidesz. Czy Viktor Orban zachowa większość konstytucyjną?, 8 kwietnia 2018, www.polskatimes.pl (dostęp: 03.11.2018). 33 C. Kosior, Moskal, Węgier, dwa bratanki, czyli przypadek Jobbiku, 20 maj 2016, www.oaspl.org (dostęp: 1.11.2018). 34 W listopadzie 2013 roku Jobbik zorganizował w Budapeszcie konferencję dot. Bezpieczeństwa energetycznego, której partnerem był koncern Gazprom. Uczestniczyli w niej także prominentni politycy rządzącej w FR, partii Jedna Rosji. Ibidem (dostęp: 02.11.2018). 35 Ibidem, (dostęp 2.11.2018).


swoich liderów politycznych wzywał do ochrony praw mniejszości węgierskiej zamieszkującej głównie na ukraińskim Zakarpaciu. Pomysły nacjonalistów znad Dunaju na tym się jednak nie skończyły. W czerwcu 2014 roku, przedstawicielstwo Jobbiku zostało przyjęte w stolicy Federacji Rosyjskiej, gdzie szukało wsparcia dla ustanowienia na Zakarpaciu węgiersko-rusińskiej autonomii36.

Po zajęciu przez rosyjskie siły specjalne Półwyspu Krymskiego, jako obserwatorzy w przeprowadzonym tam z moskiewskiej inspiracji referendum, uczestniczyli m.in przedstawiciele Jobbiku, wśród których znalazł się prominentny działacz i jeden z liderów węgierskich nacjonalistów, Bela Kovacs. Postać ta stanowi jeden z najbardziej tajemniczych, ale i zarazem najbardziej jaskrawych przykładów wpływów rosyjskich służb specjalnych na polityków w Europie.

Bela Kovacs – absolwent Moskiewskiego Państwowego Instytutu Stosunków Międzynarodowych, niemal całe swoje młodzieńcze życie spędził w ZSRR a później Federacji Rosyjskiej. Na stałe powrócił na Węgry w 2003 roku, by dwa lata później wstąpić do Jobbiku. Dzięki swoim licznym kontaktom biznesowym, politycznym i zgromadzonemu majątkowi w ciągu kilku lat zdobył wpływową pozycję w ugrupowaniu. Po objęciu przywództwa w partii przez Gabora Vonę został przez niego wyznaczony na lidera komórki spraw zagranicznych Jobbiku. To właśnie Kovacs organizował Vonie wszystkie kolejne wyjazdy do Rosji i spotkania z moskiewskimi elitami. Dzięki mocnej pozycji w partii został z jej ramienia Posłem do Parlamentu Europejskiego, gdzie piastował urząd wiceprzewodniczącego Międzyparlamentarnej Grupy Roboczej UE-Rosja37.

Na początku 2014 roku węgierski kontrwywiad zabrał głos w sprawie Kovacsa, twierdząc, że posiada mocne dowody na jego agenturalną współpracę z rosyjskimi służbami wywiadowczymi. Choć sprawą zajęła się zarówno węgierska prokuratura jak i Parlament Europejski, Kovacs został aresztowany dopiero w grudniu 2017 roku. Prokuratura postawiła mu zarzut szpiegostwa na rzecz obcego państwa38.

Należy także wspomnieć, że państwo to jest jednym z najbardziej zinfiltrowanych przez Moskwę w aspekcie informacyjnym i propagandowym w Europie. Według Prague Security Studies Institute na Węgrzech działa od 80 do 100 portali węgierskojęzycznych, promujących ideologię eurazjańską i poglądy prorosyjskie39.

W przypadku Węgier nie można pominąć prorosyjskich tendencji w polityce rządu Węgierskiej Partii Obywatelskiej (Fidesz) Wiktora Orbana. Są one przede wszystkim wyrazem chęci nawiązania i podtrzymywania więzi gospodarczych i handlowych. W 2009 roku lider Fideszu wyraził potrzebę „otwarcia Węgier na Wschód”. Rok później – po objęciu przez Orbana stanowiska premiera - powstała tzw. „doktryna wschodnich wiatrów”, która zakładała przede wszystkim zintensyfikowanie kontaktów gospodarczych i handlowych w państwami Azji Północno-Wschodniej, Środkowej, przez Zakaukazie, aż do Zatoki Perskiej. Szczególne miejsce w tej doktrynie zajmowały kontakty i stosunki

36 Ibidem, (dostęp 2.11.2018). 37 Ibidem, (dostęp: 03.11.2018). 38 Kremlin’s levarage in the Visegrad Countries, 29 stycznia 2018, www.esjnews.com, (dostęp: 03.11.2018). 39 Ibidem, (dostęp: 03.11.2018).

15

z Chińską Republiką Ludową i Rosją40. Wzmożone kontakty i relacje gospodarcze na linii Moskwa-Budapeszt zaowocowały m.in. utworzeniem Międzynarodowej Komisji Węgiersko-Rosyjskiej, mającej służyć jako platforma dialogu między elitami politycznymi i gospodarczymi obu państw41. Szczególny status relacji rosyjsko-węgierskich miał swoje odzwierciedlenie w liczbach. Między 2009 a 2013 rokiem eksport z Węgier do Rosji wzrósł o 22%. Nad Dunajem zaczęło pojawiać się coraz więcej rosyjskich firm z sektora energetycznego i finansowego42. Jedną z najgłośniejszych rosyjskich inwestycji na Węgrzech w kluczowym dla bezpieczeństwa państwa sektorze energetycznym jest realizowany obecnie projekt budowy dwóch nowych bloków w elektrowni atomowej w „Paks”. Na mocy umowy między Moskwą a Budapesztem, Rosja udzieliła Węgrom kredytu w wysokości 10 mld Euro, na potrzeby tej inwestycji43. Postępuje także proces uzależnienia Węgier od dostaw rosyjskiego gazu. W 2017 roku wśród państw, które zakupiły najwięcej rosyjskiego gazu w porównaniu z poprzednimi latami znajdują się m.in. Węgry. Jak czytamy na portalu energetyka24: „Rosja zabezpiecza 80% węgierskiego zapotrzebowania na ropę naftową i 75% zapotrzebowania na gaz”44. Bliskie relacje węgiersko-rosyjskie umacniane są sukcesywnie poprzez częste (nawet dwa razy w roku) wizyty premiera Orbana w Moskwie i spotkania z prezydentem Władimirem Putinem45.

b) Czechy i Słowacja. Panslawistyczne sentymenty ugrupowań i organizacji nacjonalistycznych

Ideą, która stała u podstaw narodzin słowackiego nacjonalizmu w XIX w., była rosyjska ideologia panslawizmu. Według jej twórców Rosja była naturalnym liderem wszystkich państw słowiańskich, które winny z nią współpracować i zacieśniać wszelkie związki, w tym także kulturowe46. Sentyment do tej dawnej ideologii imperialnej sprawia, że i dziś nie brakuje na Słowacji ugrupowań i organizacji politycznych, które wprost mówią o konieczności zbliżenia między Słowacją a Rosją. Jedną z nich jest Towarzystwo Słowacko-Rosyjskie, kierowane przez byłego czechosłowackiego opozycjonistę Jan Čarnogurskiego. Organizacja ta promuje neopanslawizm oraz jest głęboko krytyczna względem Unii Europejskiej i NATO47.

W raporcie opublikowanym przez Europejską Radę Spraw Zagranicznych, słowackie ugrupowanie polityczne Partia Ludowa Nasza Słowacja (LSNS) znalazła się na drugim miejscu w rankingu najbardziej anty-zachodnich i prorosyjskich ruchów w UE48. W ostatnich wyborach parlamentarnych w 2016 roku LSNS zdobyła 8% głosów, co przełożyło się na 14 mandatów w słowackim parlamencie. LSNS kooperuje z licznymi na Słowacji organizacjami paramilitarnymi, 40 D. Kałan, Kto sieje wiatr…Węgierska polityka otwarcia na Wschód, „Biuletyn PISM”, nr. 33. 41 Ibidem. 42 Ibidem.43 Rosjanie pomogą zbudować elektrownię atomową na Węgrzech, 8 listopada 2017, www.biznesalert.pl (dostęp: 21.11.2018). 44 Gazowy cios w Grupę Wyszehradzką. Rosja rozbije solidarność V4?, 12 kwietnia 2017, www.energetyka24.pl (dostęp: 21.11.2018). 45 D. Kałan, op. cit. 46 M. Stefan, op. cit., s. 25-26. 47 G. Gressel, Fellow travellers: Russia, Anti-Westernism, and Europe’s political parties, 14 lipca 2017, www.ecfr.eu (dostęp: 4.11.2018).48 Ibidem, (dostęp: 4.11.2018).


które uczestniczą w organizowanych w Rosji przez wspomniany już światowy Ruch Narodowo Konserwatywny obozach sportowo-militarnych49.

W raporcie przygotowanym przez Prague Security Studies Institute możemy przeczytać o powiązaniach lidera słowackiej LSNS z rosyjskimi oligarchami, którzy przez lata mieli ostrożnie wspierać finansowo partię Mariana Kotleby50.

Jak pisze dr Grzegorz Kostrzewa-Zorbas: “Oficjalny program partii Mariana Kotleby zapowiada wyjście Słowacji z przestępczego paktu NATO, ogłoszenie neutralności, stworzenie bloku wojskowej neutralności z Austrią i Szwajcarią oraz wycofanie słowackich żołnierzy z „okupacyjnych misji zagranicznych”. Zapowiada również wyjście z Unii Europejskiej”51.

W sąsiedniej Republice Czeskiej, wśród partii o najbardziej pro-rosyjskim przekazie, wyróżnia się lewicowa Komunistyczna Partia Czech i Moraw (KSCM). Podobnie jak wśród innych komunistycznych ugrupowań w innych państwach Europy Zachodniej, poparcie dla polityki Kremla i reżimu Władimira Putina wynika z sentymentów historycznych, a także z relacji osobistych, które były owocem działalności polityków tych partii w strukturach władzy komunistycznej przed 1989 r., a niekiedy także z dawnych kontaktów z agenturą sowiecką52. Reprezentanci KSCM uczestniczyli w „misjach obserwacyjnych” podczas referendum na Krymie i wyborów w Donbasie. Ich rolą było przekonanie zachodu, że mieszkańcy tych terenów podjęli suwerenną decyzję o odłączeniu się od państwa ukraińskiego53.

Czechy postrzegane są przez wielu ekspertów jako jedno z najmocniej infiltrowanych przez rosyjskie służby specjalne państw UE. W raportach i analizach eksperci z Prague Security Studies Institute wskazali czeskie organizacje pozarządowe współpracujące z rosyjskimi organizacjami społecznymi, zwanymi przez zachodnich analityków jako GONGO “Government Organisation Non-government Organisation” ze względu na swoją fasadową i sztuczną niezależność od rządu. Przykładem czeskiej organizacji o wyraźnie prorosyjskim nastawieniu jest m.in. Słowiański Instytut Studiów Strategicznych promujący neopanslawizm, poprzez organizację międzynarodowych konferencji naukowych, publikacje analiz i ekspertyz ukazujących istotną i pozytywną rolą bliskich relacji z Rosją54.

Ciekawym przykładem czeskiej, skrajnie prawicowej partii jest ugrupowanie Narodowy Porządek (Řád Národa), które swoją siedzibę główną posiada w jednym z budynków należących do ambasady rosyjskiej55.

49 M. Wojnowski, op. cit., s. 25. 50 Kremlin’s levarage in the Visegrad Countries, 29 stycznia 2018, www.esjnews.com, (dostęp: 03.11.2018).51 G. Kostrzewa-Zorbas, Wyjdziemy z UE i „przestępczego NATO” – zapowiada partia Nasza Słowacja, która pierwszy raz weszła do parlamentu, 7 marca 2016, www.wpolityce.pl (dostęp: 03.11.2018). 52 G. Gressel, op. cit. , (dostęp: 4.11.2018).53 Kremlin’s levarage in the Visegrad Countries, 29 stycznia 2018, www.esjnews.com, (dostęp: 03.11.2018).54 Ibidem, (dostęp: 03.11.2018).55 Ibidem, (dostęp: 03.11.2018).

17

Działalnością rosyjskiej agentury wpływu zainteresowały się także czeskie służby specjalne. W raporcie Informacyjnej Służby Bezpieczeństwa z 2014 r. analitycy tej agencji stwierdzają, że dużą rolę w tworzeniu sieci agenturalnych odgrywają rosyjscy intelektualiści blisko związani z resortami siłowymi Kremla, na czele ze wspominanym już wielokrotnie Aleksandrem Duginem56. c) Austria. Przykład Partii Wolnościowej

Według raportu Europejskiej Rady Spraw Zagranicznych, austriacka Partia Wolnościowa (FPO) zaliczona została do 30 najbardziej anty-zachodnich ugrupowań politycznych w Europie, podobnie jak Liga Północna we Włoszech, czy francuskie Zjednoczenie Narodowe57. Partia ta, założona w 1955 roku, miała do lat dziewięćdziesiątych XX w. bliskie związki z byłymi członkami NSDAP i nazistowską formacją „Die Schutzstaffel der NSDAP” (SS). FPO pierwszy raz współtworzyła rząd w 1983 roku, będąc koalicjantem socjalistów. Ponownie stworzyli koalicję rządzącą w 1999 roku wraz z Austriacką Partią Ludową (OVP). Po głębokim kryzysie, który trwał w ugrupowaniu od 2000 roku do 2016 roku, ponownie FPO do rządu wprowadził jej lider Heinz-Christian Strache, który został wicekanclerzem Republiki Austrii58. W przeciwieństwie do omawianych wcześniej, skrajnych ugrupowań politycznych w krajach UE FPO, posiada doświadczenie sprawowania realnych rządów, a w chwili obecnej (od 2017 roku) wywiera prawdopodobnie największy wpływ na politykę Republiki Austrii.

Swoim programem, FPO, nie odbiega od innych skrajnych ugrupowań działających w państwach UE. Sprzeciwia się m.in. przyjmowaniu migrantów z państw o kulturze niechrześcijańskiej, obecnemu kształtowi UE, a także trendom globalistycznym w gospodarce i liberalnym wartościom. Przez lata FPO krytycznie wyrażała się o możliwym zaangażowaniu Austrii w NATO, domagając się zajęcia pozycji neutralnej wobec każdej organizacji o podobnym charakterze. Strache postulował przystąpienie Austrii do Grupy Wyszehradzkiej i wzmocnienie pozycji Europy Środkowo-Wschodniej w UE, przy jednoczesnej normalizacji stosunków między UE a Federacją Rosyjską. Lider FPO podkreślał wielokrotnie konieczność zniesienia sankcji nałożonych na Federację Rosyjską po aneksji Krymu, a także głosił potrzebę zmiany polityki bezpieczeństwa NATO, tak by “nie drażniła ona Rosji”. Jak pisze Paweł Chmielewski: “Według lidera FPO, należałoby zawiązać strukturę przypominającą Święte Przymierze z roku 1815, a zatem bezpośrednio i silnie włączyć Rosję w europejską architekturę bezpieczeństwa”59.

W 2014 roku w Wiedniu odbyło się – dzięki wpływom i wsparciu finansowemu ze strony rosyjskiego oligarchy Konstantina Małofiejewa – jedno z tzw. “Szlachetnych Zgromadzeń”. Spotkania te, organizowane zarówno w Moskwie jak i w wielu miastach zachodniej Europy, mają na celu tworzenie więzi towarzyskich i sieci kontaktów, a także ideologiczną indoktrynację zachodnich elit politycznych. W wiedeńskim spotkaniu w Pałacu Lichtenstein, udział wzięli liczni przedstawiciele środowisk konserwatywnych i nacjonalistycznych z całej Europy. Wśród nich był 56 M. Wojnowski, op. cit. ,s. 24-25. 57 G. Gressel, op. cit. , (dostęp: 4.11.2018).58 P. Chmielewski, Wiedeń będzie prawicowy? Kim jest i czego chce Wolnościowa Partia Austrii, 15 czerwca 2017, www.pch24.pl (dostęp: 04.11.2018). 59 Ibidem (dostęp 4.11.2018).


także lider FPO Heinz Christian Strache, a także przedstawiciele francuskiego Frontu Narodowego. Podczas spotkania do zgromadzonych uczestników przemawiał wspominany już wielokrotnie Aleksander Dugin, który nawoływał do połączenia sił tych Europejczyków, dla których tożsamość narodowa stanowi wartość. Razem mogliby oni tworzyć prawdziwą prorosyjską “V kolumnę”60.

Rok wcześniej, w grudniu 2013 roku, Strache wraz z liderami innych nacjonalistycznych ugrupowań wystąpił na konferencji prasowej z udziałem Wiktora Zubariewa z putinowskiej rządzącej partii Jedna Rosja. Wydarzenie to miało miejsce podczas trwającego we Włoszech kongresu nacjonalistycznej partii Liga Północna, na którą zostali zaproszeni “zagraniczni przyjaciele” z innych partii narodowych61. Podczas jednego z takich spotkań Strache mówił: „Zamiast grania roli amerykańskiego pachołka w operacji okrążania Rosji, Bruksela powinna w końcu zbudować dobre relacje z Moskwą i wykazać zrozumienie dla rosyjskich interesów”62. Efektem wieloletnich, bliskich kontaktów polityków FPO z politykami Jednej Rosji jest zawarta między tymi ugrupowaniami umowa o stałej współpracy z 2016 roku. Warto dodać, że podpisano ją dwa lata po aneksji przez Rosję Krymu63. Również w Parlamencie Europejskim, gdzie swoich przedstawicieli posiada także FPO, austriaccy nacjonaliści podejmują działania promujące ocieplenie stosunków między państwami UE i Rosją. Jak pisze w swojej analizie Czesław Kosior:

„Gdy Fiorello Provera (Liga Północna) i David Lasar (FPÖ) zorganizowali swego czasu w kuluarach PE konferencję „UE-Rosja: deeskalacja kryzysu – mapa drogowa dla pokoju w Europie”, uczestniczący w niej prokremlowski politolog Siergiej Markow podkreślał: „Musimy pójść naprzód, aby dalej rozwijać naszą współpracę”. I obie strony poszły naprzód, a kluczowe okazały się wydarzenia na Ukrainie w 2014 roku”64.

W przypadku Austrii nie można pominąć ostatniej głośnej afery szpiegowskiej z udziałem przedstawicieli resortów bezpieczeństwa. Na początku listopada 2018 roku zatrzymany został emerytowany pułkownik austriackiej armii, który zdaniem kontrwywiadu i prokuratury prowadził działalność agenturalną na rzecz Federacji Rosyjskiej od lat dziewięćdziesiątych XX wieku65. Kilka dni później, również w skutek działań funkcjonariuszy z Federalnej agencji ds. obrony konstytucji i walki z terroryzmem, został aresztowany pracownik tej służby podległej MSW. Sprawę obecnie bada prokuratura66. Kryzys dyplomatyczny wywołany powyższymi wydarzeniami nie trwał jednak długo, co potwierdza pewną cechę austriackiej polityki względem Rosji, która zdaniem obecnego kanclerza Sebastiana Kurza charakteryzować się ma „otwartym dialogiem” z Rosją. Austria w wizji jej obecnych władz powinna być “neutralnym krajem i chce budować mosty między Wschodem

60 Małofiejew utrzymuje bliskie kontakty z byłymi oficerami KGB, jak np. obecnie rosyjski biznesmen Igor Szczegolew. M. Wojnowski, op. cit. , s.26-27. 61 C. Kosior, op. cit. (dostęp: 04.11.2018). 62 Ibidem (dostęp: 04.11.2018). 63 M. Potocki, Rośnie putinowska oś w Europie. Rosja ma coraz więcej przyjaciół w UE, 5 czerwca 2018, www.forsal.pl (dostęp: 6.11.2018). 64 C. Kosior, op. cit. (dostęp: 04.11.2018). 65 Austriacki pułkownik przez dziesięciolecia szpiegował dla Rosji. Kryzys dyplomatyczny Moskwa-Wiedeń, 9 listopad 2018, www.rp.pl (dostęp: 19.11.2018). 66 Media: kolejny rosyjski szpieg zatrzymany w Austrii, 11 listopad 2018, www.rp.pl (dostęp: 19.11.2018).

19

a Zachodem”67.

Choć przedmiotem analizy jest ukazanie wpływów Moskwy wśród skrajnych ugrupowań politycznych w państwach UE, to jednak wyżej opisana afera szpiegowska i reakcja na nią pokazuje pewną ogólną tendencję austriackiej polityki względem Rosji68.

d) Włochy. Liga Północna, Sojusz Narodowy, Nowa Siła

W wyniku trwającego od niemal dekady kryzysu finansowego, a także ze względu na wciąż nie uregulowany problem napływu migrantów z Afryki i Bliskiego Wschodu, włoskie społeczeństwo w ostatnich wyborach dało wyraz swojemu niezadowoleniu, oddając głos na partie populistyczne i antysystemowe, które wiele dzieli, ale łączy radykalny eurosceptycyzm i prorosyjskość.

Lista włoskich skrajnych ugrupowań współpracujących z Rosją, szczególnie o charakterze nacjonalistycznym, nie jest krótka. Wymieniana już w tej pracy neofaszystowska Nowa Siła (Forza Nuova) współtworzyła Światowy Ruch Narodowo Konserwatywny, który powstał po zorganizowanym w Sankt Petersburgu zjeździe przedstawicieli skrajnych organizacji z całego świata w marcu 2015 roku69. Roberto Fiore, przywódca Forza Nuova, jest liderem wspomnianego już Sojuszu na Rzecz Pokoju i Wolności (APF), którego pierwszy kongres odbył się w lutym 2015 r. w Parlamencie Europejskim70.

Po rosyjskiej aneksji Krymu w marcu 2014 roku na półwysep udali się liczni przedstawiciele ruchów narodowych z całej Europy, by obserwować trwające tam referendum, którego wynik miał potwierdzić chęć odłączenia się mieszkańców Krymu od Ukrainy. Wśród tych „niezależnych obserwatorów” o wyraźnie prorosyjskich poglądach znaleźli się przedstawiciele włoskiej Forza Italia i Ligi Północnej. Lider tej ostatniej Matteo Salvini na specjalnie zorganizowanej z tego powodu konferencji prasowej mówił: “Niech żyje referendum na Krymie! Niech żyje wolne prawo do samostanowienia! Mieszkańcy Krymu sprzeciwili się międzynarodowemu dyktatowi Merkel i Obamy!”71. Z kolei na jesieni 2014 roku inna włoska partia nacjonalistyczna – Sojusz Narodowy – zorganizowała w Rzymie akcję solidarności z Federacją Rosyjską. W centrum miasta pojawiły się plakaty z Putinem w wojskowej czapce i podpisem „Jestem z Putinem”. Przywódca partii Adriano Tilgher na Facebooku pisał: „Putin powiedział ‘nie’ UE, zajął też odważne stanowisko przeciwko lobby gejowskiemu oraz światowym centrom finansowym, które chciały wojny w Syrii”72. W proces ocieplenia stosunków pomiędzy Rosją a UE zaangażowani są posłowie do PE z ramienia Ligi Północnej (LN), o czym była już mowa w części poświęconej Austriackiej Partii Wolnościowej73. 67 Te kraje nie wydaliły rosyjskich dyplomatów. Mają swoje powody, 27 marzec 2018, www.polityka.pl (dostęp 19.11.2018). 68 Austria była wśród kilku państw UE, które nie zdecydowały się wydalić rosyjskich dyplomatów po ujawnieniu tzw “afery skripala”, czyli próby otrucia na terenie Wielkiej Brytanii byłego płk. GRU Siergieja Skripala przez rosyjskie służby specjalne. 69 M. Wojnowski, op. cit. , s.24-25. 70 C. Kosior, op. cit. (dostęp: 04.11.2018). 71 Ibidem (dostęp: 04.11.2018). 72 Ibidem (dostęp: 04.11.2018). 73 W tym miejscu warto dodać, że przedstawiciele Austriackiej Partii Wolnościowej i włoskiej Ligi Północnej utrzymują bliskie stosunki i kontakty. Uczestnicząc w wielu wspólnych konferencjach.


W październiku 2018 roku lider LN Matteo Salvini gościł na konferencji biznesowej w Moskwie. Jako obecny szef MSW Włoch i przywódca partii tworzącej rządową koalicję wyraził w obecności rosyjskich elit politycznych i gospodarczych swój sprzeciw wobec sankcji jakie UE nałożyła na Federację Rosyjską po aneksji Krymu. Działania wspólnoty europejskiej nazwał “społecznym, kulturowym i ekonomicznym absurdem”. Podkreślił też, że włoska gospodarka straciła wiele miliardów euro ze względu na obowiązujące sankcje74.

Podobnie jak austriacka FPO, także Liga Północna podpisała umowę o stałej współpracy z rządzącą w FR partią Jedna Rosja. Porozumienie zawarte w 2017 roku między tymi ugrupowaniami zakłada m.in: wzajemną wymianę informacji, wspólne konferencje i szkolenia. Jak pisze Michał Potocki:

„Rok wcześniej zdominowany przez tę partię regionalny parlament Wenecji Euganejskiej uznał Krym za część Rosji. I choć rezolucja nie miała żadnej mocy prawnej, została silnie nagłośniona przez kremlowską propagandę. Brytyjski „The Telegraph” sugerował nawet, nie podając konkretnych dowodów, że Liga i FPÖ korzystały z rosyjskiego wsparcia finansowego”75.

Według Europejskiej Rady Spraw Zagranicznych (ERSZ) włoska Liga Północna znajduje się wśród 30 najbardziej antyzachodnich i eurosceptycznych ugrupowań politycznych w Europie. W tym zestawieniu plasuje się na siódmej pozycji w wymienionym rankingu. Dla ekspertów z ERSZ Matteo Salvini jest kontynuatorem długiej tradycji bliskich znajomości między włoskimi i rosyjskimi elitami władzy. Włochy do Rosji od zawsze miał zbliżać podzielany przez oba państwa pogląd, że rola ich krajów w tworzeniu europejskiego ładu jest niedoceniana76.

e) Francja. Zjednoczenie Narodowe – najwierniejsi sojusznicy Moskwy

Wpływy rosyjskie nad Sekwaną mają długą tradycję. Wynikało to przede wszystkim z geopolitycznego układu wpływów i rywalizacji między państwami Europy. Tradycyjną przeciwwagą dla niemieckiej potęgi na Starym Kontynencie było mocarstwo Rosyjskie, które w naturalny sposób stawało się potencjalnym sojusznikiem Francji w rywalizacji z Niemcami. Z drugiej strony, francuska klasa polityczna, szczególnie od czasów generała De Gaulle’a, charakteryzuje się antyamerykanizmem w różnym stopniu intensywności. Nie pozostawało to bez wpływu na prorosyjskie poglądy dużej części francuskiej klasy politycznej, choć trzeba wyraźnie stwierdzić, że prym w tym aspekcie wiodą francuscy nacjonaliści skupieni przede wszystkim w dawnym Froncie Narodowym, a obecnie Zjednoczeniu Narodowym. W raporcie Europejskiej Rady Spraw Zagranicznych czytamy: „We Francji, na przykład, Rosja nauczyła się wykorzystywać antyamerykanizm Gaullistów, by budować postawy rusofilskie, które są teraz widoczne w konserwatywnej Partii Republikańskiej”77.

74 „Społeczny, kulturowy i ekonomiczny absurd”. Salvini: Włochy nie poprą przedłużenia sankcji wobec Rosji (dostęp: 19.11.2018). 75 M. Potocki, op. cit. (dostęp: 19.11.2018). 76 G. Gressel, op. cit. , (dostęp: 4.11.2018).77 Ibidem, (dostęp: 4.11.2018).

21

Długoletnimi kontaktami z rosyjskimi politykami może pochwalić się założyciel i pierwszy lider polityczny Frontu Narodowego (obecnie nazwa brzmi: Zjednoczenie Narodowe) Jean-Marie Le Pen. Wielokrotnie gościł on w Moskwie, a także przyjmował Rosjan we Francji. Założyciel FN szczególnie zażyłe stosunki utrzymuje z Władimirem Żyrinowskim – liderem Liberalno-Demokratycznej Partii Rosji. W 2002 roku, kiedy lider francuskich nacjonalistów dostał się do drugiej tury wyborów prezydenckich, Rosjanin w taki sposób gratulował mu sukcesu: “Swoją żelazną ręką wstrząsnął pan Francją, zmusił ją, by wyszła z letargu mającego swe źródło w mistyce globalizmu i bajeczkach komunizmu”. Jak wielokrotnie mówił Żyrinowski, z Le Penem łączy go wiele wspólnych wizji i przemyśleń dotyczących procesów politycznych we Francji i w Rosji78.

Tradycję bliskich kontaktów między francuską skrajną prawicą a rosyjskimi politykami kontynuują z powodzeniem kolejni członkowie rodziny Le Pen. Wnuczka założyciela FN – Marion Maréchal-Le Pen – również polityk Zjednoczenia Narodowego, w 2014 roku uczestniczyła między innymi we wspominanym już ekskluzywnym spotkaniu nacjonalistów z całej Europy w pałacu Lichtenstein w Wiedniu z udziałem Aleksandra Dugina79. Obecna liderka nacjonalistów – Marine Le Pen – w Rosji uważana jest przez polityczne elity za “nadzieję” na nowe otwarcie w stosunkach między UE a Rosją. Córka założyciela FN jest zwolenniczką zniesienia sankcji nałożonych przez UE na Rosję po aneksji Krymu, wystąpienia Francji z UE i NATO. Wielokrotnie dawała wyraz swojemu uznaniu dla stylu rządzenia Władimira Putina, nazywając go nawet „obrońcą chrześcijańskiego dziedzictwa cywilizacji europejskiej” lub światowym liderem, który „rzuci wyzwanie amerykańskim wpływom na Starym Kontynencie”80. W podobnym tonie wypowiadają się także inni prominentni działacze Zjednoczenia Narodowego, jak np. Poseł do PE z ramienia tego ugrupowania – Aymeric Chauprade – który nazywa rosyjski reżim „nadzieją świata przeciwko nowemu totalitaryzmowi”, przy czym przez ten totalitaryzm rozumie „amerykańską i europejską finansową oligarchię”81.

Prorosyjskie poglądy polityków Frontu Narodowego nie uległy osłabieniu nawet po aneksji przez Rosję Krymu. Sama Le Pen swoje poparcie dla działań Federacji Rosyjskiej zademonstrowała przybyciem w kwietniu 2014 roku do Moskwy, gdzie wyraziła swoją dezaprobatę wobec polityki UE wobec Rosji, a pierwsze wprowadzane wtedy sankcje nazwała wynikiem „rusofobii i antyrosyjskiej kampanii, do której podżega kilka krajów europejskich”82. W tym samym roku na jaw wyszedł fakt wzięcia przez kierownictwo Frontu Narodowego pożyczki na kwotę ponad 9 mln. euro w Pierwszym Czesko-Rosyjskim Banku Narodowym – instytucji finansowej powiązanej z Kremlem. O tym, że znaczna pożyczka dla francuskiej partii była czymś w rodzaju “nagrody” za postawę Le Pen podczas kryzysu krymskiego i otwarte poparcie dla rosyjskiego pomysłu federalizacji Ukrainy, mogą świadczyć ujawnione przez kontrwywiad smsy między członkami kierownictwa partii a rosyjskimi urzędnikami83. Sam założyciel Partii Jean Marie Le Pen również uzyskał finansowe wsparcie ze strony rosyjskich banków, m.in. od cypryjskiej firmy byłego agenta KGB, który został w 1985 r. wydalony z Wielkiej Brytanii pod zarzutem szpiegostwa. J. M. Le Pen otrzymał wówczas 78 Żyrinowski gratuluje Le Penowi, 22 kwietnia 2002, www.wp.pl (dostęp: 6.11.2018). 79 M. Wojnowski, op. cit. , s.26-27. 80 C. Kosior, op. cit. (dostęp: 06.11.2018).81 Ibidem, (dostęp: 6.11.2018).82 Ibidem, (dostęp: 6.11.2018).83 F. Wesslau, Europejscy przyjaciele Putina, www.ecfr.eu (dostęp: 7.11.2018).


2,5 mln. EURO pożyczki84.

W historii ingerencji Moskwy we francuską scenę polityczną nie można pominąć prób wpływania przez rosyjskie służby specjalne na wynik wyborów we Francji w 2017 r., głównie przy użyciu środków walki informacyjnej. Jeszcze przed rozpoczęciem właściwej kampanii prezydenckiej francuski wywiad wojskowy DGSE (fr. Direction Générale de la Sécurité Extérieure) informował o możliwości wsparcia Frontu Narodowego przez rosyjskie służby specjalne85. Podczas wyborów prezydenckich rosyjskie agencje informacyjne i portale internetowe próbowały zdyskredytować w oczach francuskich wyborców jednego z kandydatów – Emmanuela Macrona. Jak pisze Lidia Gibadło:

„Agent amerykańskiego systemu bankowego, który prowadzi podwójne życie - to tylko cześć informacji, które na temat Emmanuela Macrona rozpowszechniają rosyjskie media. Portal Sputnik przytacza na swojej stronie wypowiedzi francuskiego deputowanego partii „Republikanie” Nicolasa Dhuicqa. Zdaniem polityka prawicy kariera zawodowa Macrona w sektorze bankowym w USA, obejmująca pracę dla Banku Rothschildów, a także jego liberalne podejście do polityki gospodarczej dowodzą, że kandydat w wyścigu do Pałacu Elizejskiego działa na korzyść amerykańskich instytucji finansowych. Tę opinię ma potwierdzać wywiad z Julianem Assangem przeprowadzony przez rosyjską gazetę „Izviestia” związaną z Kremlem. Zdaniem założyciela portalu WikiLeaks, będącego rosyjską tubą propagandową, Macron miał utrzymywać „kontrowersyjną korespondencję polityczną” z Hillary Clinton”86.

Pisząc o francuskich skrajnych ruchach politycznych należy wspomnieć również o większości ugrupowań komunistycznych i skrajnie lewicowych, które w ostatnich wyborach we Francji w 2017 roku zjednoczyły się pod wspólnym szyldem Francji Niepokornej, na której czele stanął Jean Luc Melenchon. Choć część działaczy skrajnej francuskiej lewicy wypowiada się krytycznie o reżimie Władimira Putina i rosyjskiej polityce międzynarodowej, to sam lider ugrupowania zachowuje wstrzemięźliwość w ocenianiu prezydenta Rosji, przy jednoczesnej deklaracji chęci współpracy z Rosją jako tradycyjnego partnera Francji w polityce zagranicznej. Jak mówił w wywiadzie dla rosyjskiej agencji informacyjnej Sputnik: „Europa nie ma dziś interesu w tym, żeby przeciwstawiać się Rosji. Historyczne poparcie dla równowagi na kontynencie zależało od dobrych stosunków Paryża i Moskwy”; równocześnie dodał, że nie popiera wszystkich działań politycznych Putina87.

Wśród innych francuskich skrajnych organizacji politycznych zwraca na siebie uwagę Unité Continentale, utworzona latem 2014 przez ultranacjonalistów z Francji i Serbii. Jest to ochotnicza formacja, która wyruszyła do Donbasu walczyć po stronie rebeliantów. Organizacja ta zrzeszona 84 Ibidem, (dostęp: 7.11.2018).85 L. Gibadło, Władcy marionetek: Rosja steruje wyborami we Francji, 9 lutego 2017, www.defence24.pl (dostęp: 07.11.2018). 86 Ibidem, (dostęp: 7.11.2018).87 Dlaczego Mélenchon uważa Rosję za partnera, ale nie broni Putina, 26 lutego 2017, www.sputniknews.com (dostęp: 07.11.2018).

23

jest w sterowanym przez rosyjskich polityków Światowym Ruchu Narodowo Konserwatywnym i prawdopodobnie jest całkowicie zinfiltrowana przez rosyjskie służby wywiadowcze. Victor Lenta, lider francuskich ochotniczych formacji walczących w Donbasie po stronie rebeliantów udzielił wywiadu dla pisma „Causeur”. W jego opinii tzw. „Noworosja” dąży do ustanowienia ładu opartego na wartościach społecznej sprawiedliwości i tradycji prawosławnej.

„Lenta odciął się od tzw. prawicy która według niego odpowiedzialna jest za zniszczenie suwerenności Francji. Uznał się za rewolucyjnego nacjonalistę biorącego udział w walce narodów przeciwko globalnej oligarchii, imperializmowi amerykańskiemu i atlantyzmowi narzucającemu całemu światu swoje wartości. Skrytykował również Gastona Bessona, Francuza walczącego w szeregach ukraińskiego batalionu Azow. Według Lenty, Besson należy do innego pokolenia, w którym dominował antykomunizm, przez co dalej utożsamia Rosję ze Związkiem Radzieckim. Zawsze prowadził on walkę po stronie sił realizujących interesy atlantyzmu, jak miało to miejsce w Jugosławii, gdzie wspomagał Chorwatów”88.

f) Russlandversteher - niemieccy przyjaciele Putina:

Z punktu widzenia rosyjskiej polityki, neoimperialnej relacje z Niemcami mają szczególne znaczenie strategiczne. Nie można bowiem działać na rzecz stworzenia kontynentalnego bloku euroazjatyckiego – do czego długoterminowo wydaje się dążyć polityka Federacji Rosyjskiej – bez oparcia tej koncepcji na specjalnych, bliskich relacjach między Moskwą, a Berlinem. Jak twierdzi rosyjski geopolityk Aleksander Dugin – sojusz obu tych lądowych potęg miałby w efekcie przynieść wyparcie wpływów amerykańskich z Europy. Zdaniem Dugina tylko Berlin posiada możliwość integracji regionu Europy Środkowo-Wschodniej z racji swoich przewag gospodarczych i cywilizacyjnych, stąd Rosja od zawsze traktowała relacje z Niemcami w sposób szczególny89.

Dekada rządów Angeli Merkel, jako kanclerza Republiki Federalnej Niemiec (RFN), to okres mieszanych stosunków na linii Moskwa-Berlin. Do czasu aneksji Krymu przez Rosję charakteryzowały się one otwarciem Niemiec na kooperację i zacieśnianie stosunków, szczególnie w relacjach handlowych. Po 2014 roku stosunki te ochłodziły się znacząco ze względu na nałożone na reżim Putina sankcje gospodarcze. Powyższy fakt spowodował, że, pomimo wciąż wielu cichych sojuszników Rosji w niemieckich partiach głównego nurtu, Moskwa stanęła przed wyzwaniem znalezienia innych sił politycznych, które opowiadałyby się w Niemczech za zniesieniem sankcji i ponownym zbliżeniem obu krajów90. Tych sprzymierzeńców Kreml znalazł wśród nowych “ruchów protestu”, które zaczęły rosnąć w siłę w wyniku masowego napływu migrantów z Afryki i Bliskiego

88 Unité Continentale: Za tradycję i sprawiedliwość, 11 września 2014, www.kin-rchristusrex.blogspot.com (dostęp:07.11.2018). 89 M. Stefan, op. cit. 57. 90 Oprócz partnerów politycznych Moskwa tworzy własne ośrodki opinii w Niemczech, których zadaniem jest ideowa walka z Zachodem, “atlantyzmem” i budowanie sieci kontaktów w krajach Europy. Do takich instytucji należy np. Instytut Dialogu Cywilizacji w Berlinie finansowany przez Moskwę (J. Darczewska, P. Żochowski, Środki Aktywne. Rosyjski towar eksportowy, czerwiec 2017, www.osw.waw.pl (dostęp: 09.11.2018).


Wschodu91. Na główną siłę antysystemową w Niemczech po 2015 roku wyrosła partia Alternatywa dla Niemiec (AfD). Wzrost popularności dla tego ugrupowania był wynikiem głoszenia radykalnych, antyimigranckich i antyislamskich postulatów.

Od samego zarania partia prezentowała także otwarcie prorosyjskie postulaty. Podczas zjazdu AfD w 2015 roku w Hanowerze zwolennicy takiego kursu ugrupowania w programie polityki zagranicznej wyrazili swoje przekonania w decyzji zarządu partii:

„AfD wezwała NATO do zawarcia sojuszu z Moskwą i zakończenia sankcji przeciwko Rosji. <<Widzimy w Rosji pełnoprawnego współgracza w koncercie mocarstw (sic!) i ważnego partnera we wspólnej walce przeciwko terroryzmowi islamskiemu>> – głosiła uchwała zarządu partii przyjęta przez delegatów zjazdu. Czołowym zwolennikiem zbliżenia z Moskwą okazał się na zjeździe szef AfD w Brandenburgii Alexander Gauland. Zwolennicy sojuszu z Rosją jako głównym argumentem posługiwali się twierdzeniem, jakoby wszystkie antyrosyjskie działania osłabiały koalicję przeciwko terroryzmowi. AfD domagała się zniesienia wszystkich sankcji wobec Rosji oraz przywrócenia przez NATO i UE normalnych relacji z Moskwą. Aneksja Krymu nie powinna zdaniem partii stanowić w tym przeszkody”92.

Tradycyjnie, jak wszystkie wymienione wcześniej w raporcie skrajne prawicowe ugrupowania polityczne, AfD postuluje likwidację UE w jej obecnym kształcie i zastąpienie jej współpracą między suwerennymi państwami, a także wyraża pogląd o konieczności tworzenia europejskiej architektury bezpieczeństwa we współpracy z Moskwą. Liderzy partii wyrazili ten ostatni postulat wprost w zdaniu: „bezpieczeństwo w Europie bez Rosji nie jest możliwe”93.

Postacią istotną dla prorosyjskiego charakteru AfD jest jej lider Alexader Gauland. Stał on na czele grupy partyjnych działaczy, którzy doprowadzili do zmiany charakteru programowego ugrupowania oraz odsunęli od władzy założycieli i pierwsze kierownictwo partii. Gauland w listopadzie 2014 uczestniczył w zorganizowanej w Berlinie konferencji pt. “Pokój z Rosją”. Wśród zaproszonych gości znaleźli się także prominentni politycy niemieckich partii głównego nurtu jak SPD, a także neonaziści z NPD. Gościem głównym wydarzenia był były oficer KGB i bliski współpracownik Władimira Putina – Władimir Jakunin – który rok później zaprosił lidera AfD do Moskwy, gdzie przyjmowany był przez polityków putinowskiej partii Jedna Rosja, a pobyt sponsorowała należąca do Jakunina fundacja prawosławna. Podczas swojego pobytu Gauland odbył szereg spotkań z kremlowskimi intelektualistami na czele z Aleksandrem Duginem94.

Prorosyjskie działania Gaulanda wywoływały liczne polityczne skandale w Niemczech. 91 “Alternatywa dla Niemiec została założona w 2013 roku przez grupę intelektualistów i naukowców krytykujących z prawicowych pozycji m.in. zbyt europocentryczną ich zdaniem politykę CDU, szczególnie jeśli chodzi o kwestie gospodarcze. Stopniowo jednak władzę w AfD zaczęły przejmować środowiska bardziej radykalne i narodowe. Partia szybko traciła konserwatywno-liberalne oblicze (liberalne w sferze gospodarczej). W efekcie latem 2015 roku większość założycieli AfD odeszła (C. Kosior, Alternatywa dla Putina, www.oas.org.pl, dostęp 08.11.2018).92 Ibidem, (dostęp: 8.11.2018).93 Ibidem, (dostęp: 8.11.2018).94 Ibidem, (dostęp: 8.11.2018).

25

Jednym z najgłośniejszych była wizyta lidera AfD wraz z grupą działaczy partii w rosyjskiej ambasadzie w Berlinie w grudniu 2014 roku. Moskiewscy dyplomaci mieli zaoferować działaczom partii kredyty w rosyjskich bankach, a także “strategiczne konsultacje” dotyczące programu i działań AfD95. Ożywione kontakty z Rosjanami utrzymują także inni ważni działacze partii. Wśród nich są m.in: Poseł do PE z ramienia AfD Marcus Pretzell oraz Markus Frohnmaier – lider młodzieżowej organizacji działającej przy partii. Ten pierwszy był autorem głośnej w niemieckich mediach wypowiedzi na Forum Ekonomicznym w Jałcie, gdzie powiedział: „My w Alternatywie dla Niemiec reprezentujemy zagrożenie nie tylko dla rządu Ukrainy, ale też dla rządu Niemiec”. Z kolei Frohnmaier kilkukrotnie odwiedzał Donbas i Półwysep Krymski, twierdząc, że rosyjska aneksja w 2014 roku była uzasadniona96. W 2015 roku przedstawiciele młodzieżówki AfD gościli na prokremlowskich konferencjach na Ukrainie i w Serbii.

Otwarcie na współpracę z Rosją przysparza AfD wyborców, szczególnie wśród kilkumilionowej grupy dawnych przedstawicieli mniejszości niemieckiej w Rosji, którzy obecnie mieszkają w Niemczech, ale wciąż utrzymują żywe kontakty ze swoimi rodzinami, które pozostały w Rosji97. Działania AfD popiera także była szefowa “Związku Wypędzonych” Erika Steinbach, znana z licznych kontrowersyjnych, a także antypolskich wypowiedzi. Warto nadmienić, że wg ostatnich sondaży AfD z trzeciej siły politycznej w Niemczech przesunęła się na drugie miejsce, wyprzedzając tym samym socjalistów z SPD98.

Oprócz prawicowej Alternatywy dla Niemiec, wśród skrajnych niemieckich ugrupowań politycznych znajduje się także NPD, której były lider Udo Voigt utrzymuje żywe kontakty z przedstawicielami rosyjskiego świata polityki i biznesu. Uczestniczył m.in. w kongresie partii narodowo-konserwatywnych w Sankt Petersburgu w 2015 roku, a jego ugrupowanie Narodowo Demokratyczna Partia Niemiec, bazująca głównie na „postenerdowskim” elektoracie dołączyło do Światowego Ruchu Narodowo Konserwatywnego. Jest to jednak ugrupowanie marginalne, które część swoich wyborców utraciło na rzecz Alternatywy dla Niemiec99.

Wśród skrajnie lewicowych partii politycznych działających na niemieckiej scenie politycznej należy wymienić Die Linke, która w odróżnieniu do innych ugrupowań lewicowych wprost aprobuje politykę putinowskiej Rosji. Tuż po rosyjskiej aneksji Krymu przedstawiciele niemieckiej skrajnej lewicy wystosowali list otwarty do Władimira Putina, oskarżyli niemiecki rząd o nieuczciwe podejście do problemu ukraińskiego i nazwali „obrzydliwym” opisywanie przez niemieckie media sytuacji wokół Ukrainy. Życzyli również Putinowi sił i zdrowia „w Pana obecnej i, mamy nadzieję, następnej kadencji prezydenckiej”100. Jak czytamy w raporcie Ośrodka Analiz Strategicznych, lider frakcji Lewicy w Bundestagu Gregor Gysi głosił, że „Zachód powinien uznać legalne interesy

95 Ibidem, (dostęp: 8.11.2018).96 Ibidem, (dostęp: 8.11.2018).97 “W AfD powstała nawet sieć tzw. Russlanddeutsche” (Ibidem, dostęp: 8.11.2018).98 M. Strzałkowski, Sondaż: AfD drugą siłą polityczną w Niemczech, 24 wrzesień 2018, www.euractiv.pl (dostęp 9.11.2018). 99 M. Wojnowski, op. cit. , s. 24-25. 100 C. Kosior, Alternatywa dla Putina, 31 październik 2016, www.oas.org.pl, dostęp 08.11.2018.


Rosji na Krymie. Rosji należy zapewnić gwarancję, że Ukraina nie zostanie członkiem NATO”101. Wiceprzewodniczący Die Linke, Wolfgang Gehrke, odwiedzał teren walk w Donbasie, w celu - jak to określał – dostarczenia “pomocy humanitarnej”, a także by spotkać się z przywódcami tzw. Donieckiej Republiki Ludowej, wśród których był m.in Aleksander Zacharczenko102.

Niniejsza praca obejmuje przede wszystkim analizę rosyjskich wpływów wśród skrajnych ugrupowań politycznych w wybranych państwach UE. Pisząc jednak o moskiewskich wpływach w Niemczech nie można pominąć sympatii prorosyjskich, występujących wśród elity politycznej partii głównego nurtu. Owe tendencje wykorzystywane są przez rosyjskich decydentów politycznych przede wszystkim w zakresie osiągania celów polityki energetycznej, czego ewidentnym przykładem może być realizacja projektów Gazociągów Północnych. Wśród niemieckich polityków CDU-CSU, ale przede wszystkim socjalistycznej SPD, oba przedsięwzięcia realizowane przez Rosyjski koncern energetyczny Gazprom, przy walnym udziale także niemieckich spółek energetycznych jak Uniper, czy Wintershall103, stanowią ważny punkt ich politycznej agendy.

Do czołowych polityków niemieckiego “głównego nurtu” postulujących normalizację stosunków właśnie w zakresie wspólnych przedsięwzięć energetycznych należą: były minister spraw zagranicznych, a obecnie prezydent RFN Frank-Walter Steinmeier (SPD), Sigmar Gabriel (SPD) również były szef MSZ Niemiec, Gernota Erlera (CSU) oraz Horst Seehofer (CSU). Szczególnie ciekawy jest przypadek Gabriela, który po zakończeniu kariery ministerialnej w rządzie Angeli Merkel został udziałowcem w rosyjskiej spółce zajmującej się doradztwem strategicznym w zakresie energetyki104. Jest to drugi tak głośny i kontrowersyjny transfer z polityki do biznesu z Rosją w tle w ostatnich latach. W 2005 roku tuż przed ustąpieniem z urzędu kanclerskiego Gerhard Shroeder podpisał kontrakt z Rosją na budowę pierwszej nitki Gazociągu Północnego na dnie Bałtyku. Kilka tygodni później były kanclerz objął stanowisko w radzie nadzorczej kontrolowanego przez Rosjan konsorcjum Nord Stream, budującego gazociąg. Z kolei w 2017 roku Shroeder został szefem rady dyrektorów w rosyjskim koncernie naftowym „Rosnieft”105. Przypadki Gabriela i byłego kanclerza Niemiec, stanowią najbardziej jaskrawe i kontrowersyjne przykłady zjawiska tzw. “obrotowych drzwi” i wykorzystania członków niemieckiej elity politycznej przez rosyjskie instytucje polityczne. Natomiast w kwestii Gazociągu Północnego niemiecki rząd stale utrzymuje, że realizacja projektu Nord Stream 2 ma charakter przede wszystkim komercyjny i nie stanowi przedsięwzięcia o charakterze politycznym. Postawy władz RFN nie zmienia także tlący się na wschodzie Ukrainy konflikt z udziałem Rosji. Jak powiedział obecny minister gospodarki Niemiec Peter Altmaier (CDU): „Kwestie wdrożenia gazociągu Nord Stream 2 i kryzysu na Ukrainie muszą zostać rozdzielone”106.

101 Ibidem, (dostęp: 8.11.2018).102 “Sprawa Lisy”: Niemcy na celowniku rosyjskiej dezinformacji, www.nato.int (dostęp:10.11.2018).103 A. Łoskot-Strachota, R. Bajczuk, Sz. Kardaś, Nord Stream 2 dzieli Zachód, 18 czerwiec 2018, www.osw.waw.pl (dostęp: 10.11.2018). 104 J. Haszczyński, Były szef MSZ Niemiec przechodzi do biznesu. Rosjanie w tle, 28 listopad 2018, www.rp.pl (dostęp: 10.11.2018). 105 C. Kosior, Alternatywa dla Putina, www.oas.org.pl, 31 październik 2016, dostęp 08.11.2018.106 Warto dodać, że w niemieckiej filii Gazpromu na decyzyjnych stanowiskach pracuje wielu byłych pracowników Stasi - tajnej policji NRD (“Sprawa Lisy”: Niemcy na celowniku rosyjskiej dezinformacji, www.nato.int , dostęp:10.11.2018).

27

Pisząc o rosyjskich wpływach w Niemczech należy wspomnieć także o powszechnym testowaniu przez rosyjskie służby specjalne narzędzi walki informacyjnej w postaci kampanii dezinformacyjnych i wpuszczaniu w obieg informacyjny tzw. fake newsów. Najgłośniejszym, wręcz podręcznikowym przykładem próby manipulacji niemiecką opinią publiczną była tzw. „Sprawa Lizy”. W styczniu 2016 roku, niemieckie media obiegła informacja o zaginięciu trzynastoletniej dziewczynki, Niemki rosyjskiego pochodzenia, która miała zostać zgwałcona przez muzułmańskiego imigranta. Cała sprawa okazała się fake newsem, ale była intensywnie nagłaśniana w rosyjskich mediach krajowych i zagranicznych, a ostatecznie doprowadziła do napięć dyplomatycznych pomiędzy Niemcami i Rosją. W wyniku dziennikarskiego śledztwa pracownika Pierwszej Telewizji Rosyjskiej, który zajął się sprawą nieletniej Niemki rosyjskiego pochodzenia, temat trafił do programów informacyjnych w Rosji. Rosyjskie media zagraniczne, jak RT, Sputnik i RT Deutsch również informowały o sprawie. Aktywiści antyimigranccy w mediach społecznościowych i prawicowe ugrupowania, upowszechniały tę informację w Internecie. Za pośrednictwem Facebooka organizowano demonstracje z udziałem przedstawicieli mniejszości rosyjskiej (Deutschlandrussen - rosyjskich Niemców), a także ugrupowań neonazistowskich. Rosyjskie media zagraniczne działające w Niemczech przedstawiały relacje z tych demonstracji, co zainteresowało wiodące niemieckie media. Głos w sprawie zabrał nawet minister spraw zagranicznych Federacji Rosyjskiej Siergiej Ławrow, który wydał dwa oświadczenia publiczne dotyczące zaniepokojenia niezdolnością niemieckiej policji i sądownictwa do poważnego zajmowania się takimi sprawami, ze względu na poprawność polityczną107.

„Sprawa Lizy” unaoczniła niemieckim elitom politycznym problem infiltracji niemieckiej opinii publicznej, a także całych grup społecznych i ruchów politycznych przez rosyjskie służby specjalne, które dzięki rozbudowywanemu przez lata systemowi mediów, ośrodków eksperckich i kontaktów personalnych, stworzyły sprawnie działające mechanizmy wpływu na niemiecką politykę wewnętrzną i zagraniczną. Tworzone przez lata instytucje dialogu niemiecko-rosyjskiego, jak Forum Niemiecko-Rosyjskie, czy format Dialogu Petersburskiego stały się de facto narzędziami wpływu ideologicznego na niemieckie elity polityczne108.

Choć niemieckojęzyczne media rosyjskie pozostają niszowym źródłem informacji w Niemczech, „Sprawa Lizy” pokazuje, że posiadają one potencjał manipulacyjny zdolny do wywołania niepokojów społecznych i podważenia zaufania obywateli do instytucji państwa.

107 „Sprawa Lisy”: Niemcy na celowniku rosyjskiej dezinformacji, www.nato.int (dostęp:10.11.2018).108 Ibidem, (dostęp:10.11.2018).


Zjawisko rosyjskich wpływów na elity i ruchy polityczne w krajach Europy Zachodniej ma długą i bogatą tradycję. Począwszy jeszcze od czasów sowieckich, rosyjskie służby specjalne wypracowywały skuteczne narzędzia i metody infiltracji zachodnich środowisk mających wpływ na nastroje społeczne i opinię publiczną. Niniejsza analiza objęła przede wszystkim skrajne środowiska polityczne w państwach UE, ponieważ zdaniem autora właśnie te środowiska ulegają najgłębszej penetracji ideologicznej stosowanej przez rosyjskich ideologów pokroju Aleksandra Dugina. Biorąc pod uwagę rosnącą popularność ugrupowań eurosceptycznych i antyamerykańskich w Europie, a w tym również fakt, że w kilku państwach UE tworzą one koalicje rządzące jak w przypadku Austrii, Grecji, czy Włoch, można w nadchodzącej przyszłości spodziewać się korekty europejskiej polityki względem Federacji Rosyjskiej w kierunku bardziej ugodowego podejścia do reżimu Władimira Putina. Nie można oczywiście zapominać także o rosyjskich sympatiach wśród wielu polityków tradycyjnych europejskich partii, takich jak prezydent Czech Milos Zeman, premier Gracji Aleksis Tsipras, czy premier Węgier Wiktor Orban. Ich prorosyjska postawa także w znaczący sposób może wpłynąć na przyszły, odmienny od obecnego, kształt unijnej polityki względem Federacji Rosyjskiej.

Autor niniejszej analizy ufa, że przedstawione powyżej fakty ułatwią zrozumienie rosyjskiej polityki zagranicznej, a także mentalności i myśli strategicznej kremlowskich elit politycznych i wojskowych. Należy podkreślić, że kreowanie wizerunku prezydenta Rosji jako „obrońcy tradycyjnych europejskich i chrześcijańskich wartości” jest wyłącznie ideologicznym narzędziem służącym do realizacji neoimperialnej polityki rosyjskiej. O prawdziwości tego stwierdzenia przemawia fakt równoczesnego wspierania przez rosyjski wywiad organizacji o charakterze lewicowym, czy skrajnie lewicowym. Strategia ta czerpie wzorce z dawnych sowieckich metod stosowanych przy tworzeniu siatki kominternu, co zostało opisane w części pierwszej niniejszej pracy. Biorąc pod uwagę fakt pogłębiania się kryzysu Unii Europejskiej, a także widocznych już nadchodzących zmian ładu globalnego w postaci słabnącej hegemonii obecnego supermocarstwa (USA), należy spodziewać się wzmożenia działań dezinformacyjnych i szpiegowskich ze strony Federacji Rosyjskiej, dążącej do zmiany światowego porządku.

Podsumowanie

29

Zadanie dofinansowane ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych

Documents

Rosyjska koncepcja wojny sieciowej jako metoda ...rodm-wroclaw.pl/data/_uploaded/Raporty/Raport Rosja.pdf1 Mowa tutaj o projektach integracyjnych w obszarze Europy Środkowo-Wschodniej,