Route 53 een nieuwe belevingsroute langs de IJssel De IJsseldijk

Sallandse Bandijk-magazine No 01, januari 2016

IRoute 53een nieuwe belevingsroute langs de IJssel

De IJsseldijk bewonereen portret van bewoners aan de dijk

Dorpskern hersteltde dijk als bruisend hart van Olst

Ruimte voor natuurde stilte van de Sallandse Bandijk

Museum de IJssellinieruimte voor historie

dijk

Route 53

Jssel

De IJsseldijk en de IJssel is het mooiste rivierenlandschap van Nederland! Dit durven we wel zo te stellen. Dit is niet alleen een uitspraak die wij doen, maar ook tientallen mensen die langs de IJssel(dijk) wonen. De schoonheid is vastgelegd in schilderijen van Jan Voerman (zie afbeelding) en het boek van Jac. P. Thijsse uit 1916: “We hadden nog al moeite om in 1915 een rustig stukje Nederland te vinden, waar we ongehinderd konden wandelen en tekenen. Op menige plaats vreesden we belemmerd te worden door de mobilisatie en wat daar al zoo mee samen hangt. Ten slotte zijn we terecht gekomen aan de Gelderschen IJsel en het heeft ons niet betrouwd, want we vonden daar mooie oude steden, vriendelijke dorpen, trotsche kasteelen, fraaie buitens en bovenal een rijke natuur van woud en heuvelen, weilanden, boomgaarden en akkers en stille binnenwateren langs den breeden stroom. Het is ons alweer een groot genoegen geweest, dit album saam te stellen als een kleine opwekking aan ons Nederlandsche volk, om de schoonhe-den van ons eigen land door eigen aanschouwen te leeren kennen en tegelijk eens lekkertjes uit te zijn.”

Deze schoonheid verdient een magazine! Dit magazine vertelt het verhaal achter de dijk. Deze uitgave toont een toekomstperspectief die de waardering van het IJsselland-schap verbetert door de toekomstige dijkversterking in te zetten als ‘scenic route’. Deze zintuiglijke route: Route53 (afgeleid van dijkring 53: de Sallandse Bandijk: de dijk tus-sen Deventer en Zwolle) maakt de poëzie, eigenheid en de historie van de plek door de dijkversterking weer voelbaar en tastbaar.

Lopend, fietsend, rijdend langs de dijk of wiebelend op een bootje, schip of pondje op de IJssel benadrukt Route53 de weidsheid van het opgetilde zicht over het landschap. Op en langs de dijk worden talloze verscholen objecten, verhalen, landschappen en verschillende tijdlagen van de dijk zichtbaar; denk aan de Hanzesteden, de nog onzicht-bare elementen van de IJssellinie, oude steenfabrieken, terpen en dijkstoelen. Bewoners hebben geholpen om deze verhalen, herinneringen en de speciale plekken boven water te krijgen. Graag nodigen we iedereen in de toekomst uit om dit mooiste stukje dijk van Nederland te komen beleven. We geven met dit magazine alvast een preview van Route53.

Het teamAnne Sietske, Femke, Ian, Johanna, Karen, Sebastiaan

Route53: een zintuiglijke route langs de

Sallandse BandijkSchilderij: Jan Voerman - Zomeravond onweer IJssel

26

Volg de route langs de IJsseldijk

IJsseldijk is een uitgave van team ROUTE 53

Concept & initiatief: het ontwerpteam

Redactie: Sebastiaan Luiten, Melissa Vermeule en Femke Feenstra

Oplage: 20

Redactie: [email protected]

Wil je een exemplaar van de IJsseldijk?

Neem contact op met de redactie

© 2016 Artikelen uit de IJsseldijk magazine mogen alleen met schriftelijke

toestemming van de initiatiefnemers worden overgenomen. Het ongevraagd

opsturen van tekst en/ of foto’s (ook digitaal) geschiedt op eigen risico.

Van oud

0834

Verhalen bewoners:‘‘Als het water hoog is, is het net of je aan het

IJsselmeer woont’’

Een museum voor de

IJssellinie

Route53 08een nieuwe belevingsroute langs de IJssel

De IJsseldijk bewoner 18een portret van bewoners aan de dijk

Dorpskern herstelt 28de dijk als bruisend hart van Olst

Ruimte voor natuur 36de stilte van de Sallandse Bandijk

Museum de IJssellinie 44inundatiegebied aan de dijk

De verstilde route

naar nieuw

42

18

5

inhoudsopgave

WIJ MAAKTEN DEZE IJSSELDIJK!

Het ontwerpteam bestaat uit verschillende disciplines.het architectenbureau DE JONG GORTEMAKER ALGRA, BOSCH SLABBERS vanuit

het landschap en stedenbouw, en STEENHUISMEURS vanuit cultuurhistorisch onderzoek en ruimtelijke opgaven.

Femke Feenstra

de Jo

ng G

ortem

aker Alg

ra

Ian Officer

Bo

sch Slabb

ers

Anne Sietske Sm

itsB

osch Slab

bers

Sebastiaan Luiten

de Jo

ng G

ortem

aker Alg

ra

Karen G

landrup

de Jo

ng G

ortem

aker Alg

ra

Johanna van D

oo

rnSteenhuis M

eurs

zintuiglijke routeRoute53

habitatlandgoedoverdijkbos bijzondere beplanting uitkijkpost

zicht op water

vogelkijkhut zichtpunt inundatiewilgenrij

vaarwaterzwemwater waterfunctiesIJsselcompositie waterbassin

dashboardview fietsverhuurweg verkeer ruimte voor fietsersfietsenstandplaats

jaagpad / dijkpad stedelijke wandelroute

dijkverbreding

cabin for onedijkstoel 2100monument schoorsteen vlees lokale initiatieven steunbermhuismicroreliëf

beklimbare dijkkeerwandtunnelmuseumvoorzieningen infopoint

icommunicatie dijkcentrum onderhoud

verdunning verdichting

versterking van beleving

versterking van veiligheid

B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpenhabitatlandgoedoverdijkbos bijzondere beplanting uitkijkpost

zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen


zicht op water





dijkverbreding







B B V

B B V

B B V

B

B

B

V

V

V

BB B V

BB B V

BB B V

BB

BB

B

B

V

V

B B

B B

B B

B

B

V

V

V

B

wortelstelsel

dijkophoging

woonterpen

plek met cultuurhistorische waarde

dijkversterking (beleving / veiligheid)

‘belevingstrigger’ (zicht / geur / geluid)

Route53een nieuwe

belevingsroute langs de IJssel

Is het mogelijk om het verhaal achter de dijk te vertellen? De poëzie en de historie van de plek de ruimte te geven? De weidsheid van het opgetilde zicht over het landschap te benadrukken door het perspectief van de vloeiende lijn? De poëzie van het narratief en de eigenheid van de Sallandse dijk en de gebieden eromheen door de versterking weer voelbaar en tastbaar te maken?

De Sallandse dijk is een lange kronkelige lijn die het landschap doorsnijdt. Er is een afwisseling tussen dynamiek en luwte; een ritme van stedelijke zones afgewisseld door uitgesproken landschappelijke, groene gebieden. De dijk fungeert zelf als route, schakelt verschillende dorpen aaneen.

In de tijd van de Hanze, was de IJssel een belangrijke handelsroute. Een bijzonder stukje watererfgoed wordt gevormd door de nog onzichtbare elementen van de IJssellinie. Op en langs de dijk bevinden zich talloze verscholen objecten die het verhaal en de verschillende tijdlagen van de dijk zichtbaar maken.

De beleving van de parels uit de geschiedenis van de IJsseldijk worden tastbaar gemaakt in de zintuigelijke route langs de dijk. Naast dat wat je kan zien op deze route in de kunst en de bouwkunst worden ook geluiden van plekken, het heldere licht weerkaatst in de IJssel en geuren van beplanting onderdeel van de belevingsroute. Door deze ‘scenic/zintuiglijke-route’ komt het accent op de beleving van het dijklandschap en zijn historie te liggen.

Een ‘scenic/zintuiglijkeroute’ met accent op de beleving van het dijklandschap en zijn historie

De IJssel manifesteert zich ten opzichte van andere rivieren als een smalle, flink meanderende rivier. De IJssel heeft vergeleken met de andere rivieren een opvallend kleinschalig en afwissend ka-rakter. Ze doorsnijdt voor een belangrijk deel relatief kleinschalige zandland-schappen en ligt vrij diep ingesneden. Er is sprake van een sterke verwevenheid tussen binnen- en buitendijks met een zachte overgang tussen het binnen- en buitendijkse landschap. De uiterwaar-den zelf hebben een gevarieerd, veelal agrarisch karakter. Bijzonder voor de IJssel zijn de vele landgoederen en na-tuurlijk de Hanzesteden met markante historische rivierfronten. (Uit: Bosch Slabbers landschapsarchitecten (2007). IJssel, handreiking ruimtelijke kwali-teit.) Het gebied aan weerszijden van de IJssel tussen Deventer en Zwolle heeft grote natuurlijke, landschappelijke en recreatieve waarden. Dit komt vooral door de aanwezigheid van landgoede-ren, kleine beplantingselementen, het reliëf van de rivierduinen, hanken en kolken, oude boerderijen en dergelijke in het landschap. Noordelijker (rond Hattem) geeft het zicht op de Veluwerug een extra dimensie aan de landschaps-beleving. Deventer heeft een beschermd stadsgezicht. Bij Zwolle staat vlakbij de IJssel de IJsselcentrale en het tot land-schapspark ingericht verdedigingswerk Het Engelse Werk. In dit gebied ligt bij de IJssel ook een grondwaterbescher-mingsgebied.

NatuurDe oostoever van de IJssel tussen Deven-ter en Zwolle heeft een sterk natuurlijk karakter. Ten noorden van Deventer liggen de Keizers- en Stobbenwaarden met de Keizersrande, opgezet als nieuw buitendijks landgoed. Iets verderop ligt in de uiterwaarden het natuurreservaat de Hengforderwaarden. Tussen Olst en Wijhe zijn op een aantal plaatsen ooi-bossen ontstaan. Tevens liggen hier han-ken en kleiputten. De Duursche Waar-den liggen net ten zuiden van Wijhe. De Duursche Waarden kenmerken zich door een ruig landschap met vele mei-doornstruiken en schietwilg- en hard-houtooibossen. In combinatie met de aanwezige geulen is het een ideale plek voor watervogels. Het gebied is recent uitgebreid door de Ruimte voor de Rivier vergravingen. Ten noorden van Wijhe liggen de Buitenwaarden, tevens met ooibos en kleigaten. Bij Windesheim ligt er binnendijks een ander natuurreser-vaat langs de IJssel; de Tichelgaten. Tot slot liggen ter hoogte van Zwolle de Bui-tenwaarden. De natuur langs dit traject van de IJssel heeft overal een waterrijk karakter en is nauw verbonden met de rivier. Vanuit zowel landschappelijk als

ecologisch oogpunt zijn de vele gradiënt van hoog naar laag, van droog naar nat en van zand naar klei in dit gebied bij-zonder.

Kenmerkende beplantingVan oorsprong worden de uiterwaarden gekenmerkt door de aanwezigheid van ooibossen. Op de hogere zandgronden komen eiken en beuken voor en zijn soms sparren en dennen aangepland. Dit is bijvoorbeeld zichtbaar bij Fort-mond. Tot 1950 waren er ook hoog-stam fruitboomgaarden aanwezig op de vruchtbare stroomruggen. Groot is de fruitteelt nooit geweest in economisch opzicht, maar het was wel lang een ne-venactiviteit. Het gaat om appels, peren, pruimen, kersen en walnoten. Mei-doornhagen werden eeuwenlang door boeren gebruikt in de uiterwaarden als erfafscheiding en veekering en werden tevens ingezet om slib te vangen. Een goed onderhouden meidoornhaag kan heel oud worden.

Ontstaan van de bandijkDe geschiedenis van de Sallandse Ban-dijk is te herleiden tot de 13de eeuw, wanneer de dijk als primaire waterke-rende dijk werd aangelegd langs de oe-vers van de IJssel tussen Deventer en Zwolle. Langs de dijk ontstonden neder-zettingen die uitgroeiden tot hanzeste-den (Deventer en Zwolle) en esdorpen (Olst en Wijhe) en buurschappen (zoals Den Nul). De komst van de dijk en het systeem van de weteringen beschermde het achterland en maakte de ontginning van het land mogelijk voor landbouw en beweiding. De nog aanwezige dijkstoel- huisjes langs de dijk getuigen van hoe de dijk bestuurlijk werd onderhouden.

Marken, buurschappen en hazevatenHet gebied langs de dijk werd lange tijd bewoond door boeren en adelijke vor-sten. De woeste en landbouwgronden werden door marken (groepen boeren) beschermd. De overgebleven havezaten (verdedigbare adelijke huizen) langs de dijk laten de invloed van de adel zien. Aan het einde van de 18de en het begin van de 19de eeuw vond er een verschui-ving plaats. De economische en poli-tieke macht van de boeren steeg en de adel maakte plaats voor rijke burgers die nieuwe buitenplaatsen stichtten, met name tussen Deventer en Olst. Andere beroepen die in de streek voorkwamen waren die van visser, molenaar en man-denmaker. De molens in Olst en Wijhe bepalen vandaag de dag nog het silhouet van de dorpen.

Baksteen- en vleeswarenindustrieDe industriële revolutie zorgde voor een andere bron van inkomsten voor de ge-

Door de enorme stijging van de vraag voor de aanleg van wegen,

bruggen en woningen werden langs de oevers van de IJssel

bieden langs de dijk. Door de komst van stoomboten, met een geregelde dienst tussen Deventer, Olst, Wijhe, Zwolle en Kampen en steden in het westen van het land en de spoorverbinding ont-stonden nieuwe mogelijkheden voor handel en nijverheid. Dorpen als Olst en Wijhe groeiden uit tot industriële dor-pen waarin de fabricage van vleeswaren prominent aanwezig was (Olba, Zen-dijk, IJsseldal). Door de enorme stijging van de vraag voor de aanleg van wegen, bruggen en woningen werden langs de oevers van de IJssel baksteenfabrieken gebouwd die gebruik maakten van de rivierklei in de uiterwaarden. Ook ma-chinefabrieken Aberson en Veerman en zuivelfabrieken in Wijhe en Wesepe wa-ren kenmerkend voor de regio. In Olst vestigde zich in 1938 ook het kleine che-mische bedrijf dat nu bekend staat als het Amerikaans concern Abbot.

Van industrie naar forensenplaatsenDe jaren na de Tweede Wereld Oorlog stonden in het teken van herstructure-ring. De oorlogsschade was in verge-lijking met andere delen van het land gering. De toenemende welvaart en de bloei van de industrie na de oorlog zorgden ervoor dat Olst en Wijhe uit-groeiden en meer transformeerden naar forensendorpen. Nieuwe woonwijken werden gebouwd en het verenigings-leven kwam op. Maar de vraag naar de industrie kwam tot een einde in de ja-ren ‘70 van de vorige eeuw, waardoor de baksteen, vleeswaren en zuivelindustrie haar deuren moesten sluiten. Alleen de schoorstenen en ruïnes van deze fabrie-ken en de overgebleven kleiputten getui-gen van deze industriele geschiedenis. Ook de dijk veranderde aanzienlijk van gestalte in deze periode. In 1973 werd de dijk verbreed, waardoor veel historische bebouwing langs de IJsseldijk verdween. In Olst werd het karakter van het dorp sterk aangetast omdat de bebouwing aan de dorpszijde verdween, alleen de garage van Keulen bleef staan. Door het

verdwijnen van deze bebouwing is de verbinding tussen de dorpskern en de dijk sterk verminderd.

De uitbreiding van de IJssellinieKort na de WOII was er ten zuiden van Olst en Welsum in het geheim de IJssel-linie aangelegd. Hoewel de IJssellinie al sinds de 1568 onderdeel is van de linie met wachtposten langs de Waal, de Rijn en de IJssel, is de linie vooral bekend als verdedigingswerk tegen de Russen. Aan beide zijden van de IJssel zijn kazemat-ten, bunkers, tankkoepels en militaire gebouwen aangelegd. Om een mogelijke Russische opmars naar het westen van Nederland te vertragen, moest een brede strook van 120 km lang en 10 km breed onderwater gezet kunnen worden. Dit gebeurde door inlaatsluizen in de rivier-dijken aan te leggen, zoals die bij land-goed de Haere.

Recreatie, natuur en ruimte voor de rivierTegenwoordig zijn voormalige indus-triedorpen Olst en Wijhe uitgegroeid tot forensenplaatsen langs de IJssel en de steden Zwolle en Deventer zijn uit-gegroeid tot regionale steden. Olst en Wijhe vormen nu samen een gemeente. Water en veiligheid, kleinschalige land-bouw en industrie en natuur en recreatie zijn belangrijke pijlers voor de streek. Op de uiterwaarden langs de IJssel wordt ruimte gegeven aan de rivier en daardoor ontstaan nieuwe natuurgebieden. Er zijn vele fietsen wandelroutes die gebruik maken van de dijklichamen of juist door de uiterwaarden lopen. Haventjes voor de pleziervaart en recreatiemogelijkhe-den zoals camping en B&B zijn er ook volop aanwezig. Maar nergens is er een doorlopende (recreatieve) route die de gehele IJsseldijk verbindt en zijn schat-ten aan de bezoeker toont.

Er is sprake van een sterke verwevenheid tussen

binnen- en buitendijks door een zachte overgang tussen

beiden landschappen

landgoed Windesheim

Dijkstoel

Fortmond

Steenmarter

IJsselbrug, Zwolle

IJsselschilder Jan Voerman Sr. 1857 – 1941

13

Route53

De Sallandse bandijk is een doorlopende groene lijn. Er is geen doorgaande route op of langs de dijk. Hierdoor is deze lijn echter niet als zodanig te beleven. Door het ontbreken van doorlopende routes zijn er nagenoeg geen mogelijkheden tot fietsen of wandelen. De vroegere jaagpa-den zijn niet meer aanwezig. De diver-siteit van de dijk is een sterkte en moet behouden blijven. Om de herkenbaar-heid echter te vergroten, wordt er voor de toekomst een zintuiglijke route over de gehele lengte van Deventer tot Zwolle geïntroduceerd: Route53.

Om vertroebeling te verminderen wordt de sterke dijklijn teruggebracht in de be-leving van de gehele dijk. Hiervoor wor-den missing links gerepareerd, zoals het ontbreken van een wandel-/fietsroute op delen van de dijk of in de uiterwaar-den. Het fietspad wordt een ingreep die zich over of langs de gehele dijk uitstrekt, waardoor het makkelijker wordt de dijk als geheel te begrijpen.

De dijk wordt benadrukt door het fiets-pad of juist de afwezigheid daarvan. In reacties van bewoners werd er veel waar-de gehecht aan de groene dijk. De afwe-zigheid van een fietspad of autoweg op de top van de de dijk. Juist hierom is Route53 soms alleen maar een groen ‘jaagpad’ dat op de dijk ligt en ligt het fietspad in de

uiterwaarden. Maar de route van Deven-ter naar Zwolle wordt wel hersteld voor recreatief verkeer. De route op en langs de dijk biedt af en toe zicht op het water door bijvoorbeeld uitkijktorens, brengt je bij picknickplekken bij de oude schoor-stenen die bezoekers al van verre laten zien waar ze zijn, de route maakt de be-zoekers bewust van de geur van Kievits-bloemen of laten je opstelplaatsen van de IJssellinie ontdekken. Oude steenfabrie-ken krijgen een nieuwe functie als res-taurant met streekgerechten, dijkstoelen worden plekken om even een ijsje te eten en je hoort zo af en toe een IJsselcompo-sitie. Er zijn voorzieningen aan het water waar je een snelle duik kan nemen en lo-geerplekken aan de route midden in de uiterwaarden waar je ‘s ochtends vroeg in alle stilte de zon op ziet gaan.

Het slimme fietspad is uitgerust met verschillende sensoren die de zintuigen aansturen: ‘belevingstriggers’. Op be-paalde plaatsen vertellen stemmen het verhaal van de plek, komen er geuren vrij (bijvoorbeeld ter plaatse van de vroe-gere steenfabriek) of wordt een zichtplek aangegeven. Door de Route53 app is nog meer achtegrondinformatie over de plek te krijgen. Ook de IJsselfiets is interac-tief, hij reageert op de sensoren in het fietspad, maar heeft ook plaats voor een picknickmand.

De route vormt niet alleen een verbete-ring van de dijkbeleving, maar geeft ook antwoord op de vraag naar veiligheid. De manier waarop verschilt per dijktype, bij-voorbeeld door een opgehoogd fietspad als keerwand op de versnelde dijk. Op lokaal niveau worden dijkversterkingen geïntroduceerd op het gebied van veilig-heid én beleving!

IJsseldijkfiets

Sallandse Bandijk: IJsseldijk tussen Zwolle en Deventer - Route53: Dijknummer Sallandse Bandkijk Sallandse vlag Patroon als sensoren in fietspad

Route53,biedt een nieuwe blik op het dijklandschap

Het slimme fietspad is uitgerust met verschillende sensoren: ‘belevingstriggers’.

Zwolle

Deventer

Olst

Wijhe

15

Route53

Door een app, sensoren in het fietspad en signing wordt de route ‘zintuiglijk’ beleefbaar; je ruikt verschillende plantensoorten, je hoort

een IJsselcompositie, je proeft het vlees in oude gerechten en voelt de deining van het

water...

Zintuiglijke route: bezoekers worden geïnformeerd door sensoren, borden, geluiden, geur in samenwerking met een app

‘‘ALS HET WATER

HOOG IS,IS HET NET OF JE AAN HET

IJSSELMEER WOONT’’

de IJsseldijkbewoner

“Door de technische benadering van de dijk als waterstaatkundig element, dreigt de rol van landschappelijke drager en verbinding uit het oog verloren te raken. De dijk was vroeger een verbindend lint tussen plaatsen en boerderijen. Door de toename van het gebruik van de dijk en de verhoging van de dijk door de jaren heen, gedraagt hij zich steeds meer als snelweg: verbindend voor passanten, scheidend voor omwo-nenden.” (Jantine Schinkelshoek)

Toen we aan de slag gingen om de Sallandse Bandijk te onderzoeken was het voor ons een natuurlijke gedachte om aan de bewoners te vragen wat zij de waarde vin-den van de dijk en de IJssel. Zij leven iedere dag met het water, de wisseling van de seizoenen, de historie en de flora en fauna van de plek. In een brief nodigden we alle mensen wonend aan de dijk van Zwolle tot Deventer uit om te vertellen hoe lang ze er wonen, wat voor binding ze hebben met de dijk en het water en wat er vooral niet maar ook juist wat er wel mag veranderen? Daarnaast hebben we ze gevraagd of ze anekdotes en ervaringen hebben over de dijk en de IJssel en of ze deze verhalen met ons wilden delen.

“Echt iets veranderen aan de dijk is niet nodig. Hooguit meer beperkte beweiding toestaan omdat dit cultuurhistorisch hoort. Ook mis ik wel de oorspronkelijke mei- en sleedoornha-gen in de uiterwaarden. Ook herinner ik mij de grote hoeveelheden paarse kievitbloemen en daar tussen een enkele witte, die je niet mocht plukken en de vele vogelmelk die in het buitendijkse land . Dat terug in de uiterwaarden zou een mooie verrijking van het land-schap zijn.” (Anke Ellenbroek)

Uit alle reacties hebben we gemerkt dat bewoners langs de dijk heel erg betrokken zijn bij hun woon- en leefplek. Bewoners hebben heel bewust gekozen voor een leven hier in het Sallandse land. Sommige van de mensen die gereageerd hebben wonen buitendijks, anderen in een dorp of in een zogenaamd buurschap.

“Nu na 4 jaar in de Buurte van de Bossen van Stratenus is ons leven verweven met de mensen waar we het erf mee delen, het dorp, de vrijwillige brandweer, de buurt maar bovenal ons uitzicht/landschap. Sterfgevallen en geboortes worden gedeeld, je loopt gewoon bij elkaar binnen, er is een nieuwjaarsreceptie met een eigen lied, een buurtfeest, bruiloften en buurtvisites… kortom samen lachen en samen huilen. De mensen zijn gastvrij en kiezen bewust voor het zo goed mogelijk in stand houden van de oude tradities.” (Elske Oost-Mulder)

In de Belevingswaardenmonitor Nota Ruimte1 (2006) is onderzocht hoe aantrekkelijk Nederlanders het landschap in het buitengebied vinden. Dit onderzoek is herhaald in 2009. Het IJssellandschap wordt gemiddeld gewaardeerd met een 7,0-7,5. Wij denken dat de waardering bij de bewoners hoger ligt. Wel gaven ook hun reacties aan dat sommige elementen bewaard moeten blijven voor de toekomst, zichtbaar gemaakt moeten worden of verbeterd moeten worden aan en langs de dijk.

verhalen ophalen bij bewoners; herinneringen, bijzondere plekken en ervaringen

EEN PORTRET VAN

BEWONERS AAN DE DIJK

Hard werken om het landschap mooi en levend te houden: Foto: Elske Oost-Mulder

Woning De Nieuwe Maas (1731): ook wel aangeduid als Zanderf: Foto 1985: Jantine Schinkelshoek

Uitzicht op verzonken kerk en IJssel vanaf dijkwoningen centrum Olst: Grietje Begeman-Sinnema

21

de ijsseldijk bewoner

Rotterdam, 18 september 2015

Geachte bewoners langs de IJsseldijk,

Wij zijn een team van (landschaps)architecten en een cultuurhistorisch onderzoeker en doen een onderzoek naar de beleving en historie van de IJsseldijk. Deze studie is een gezamenlijk initiatief van de waterschap Groot Salland, het Delta Ontwerpplatform van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en BNA (Bond van Nederlandse Architecten). Ons doel is het maken van een ontwerp wat het verhaal achter de IJsseldijk vertelt. Om dit verhaal te kunnen vertellen hebben we uw hulp nodig! We zijn op zoek naar uw verhalen en herinneringen.

Wij zijn de afgelopen weken een aantal keren op de IJsseldijk geweest. Er is een levendige historie en er zijn veel bijzondere landschappen te vinden. Op en langs de dijk bevinden zich talloze verscholen objecten die het verhaal en de verschillende tijdlagen van de dijk zichtbaar maken (denk aan de Hanzesteden, de nog onzichtbare elementen van de IJssellinie, oude steenfabrieken, terpen en dijken). Naast deze historische objecten willen we graag de verhalen van de bewoners zelf zichtbaar maken, verhalen van vroeger en verhalen van nu. Op deze manier ontstaat een ‘zintuiglijke-route’ met accent op de beleving van het dijklandschap en zijn historie.

Wij zijn op zoek naar verhalen, anekdotes en/of foto’s van een herinnering of beleving aan de IJssel of de dijk. Dit kan een specifieke plek, een persoon, een gebeurtenis, een activiteit maar ook een geluid, een smaak of een geur zijn. Naast deze verhalen, hebben we de volgende vragen: 1. Hoe lang woont u langs de IJsseldijk?2. Wat is uw binding met het water en de dijk?3. Wat mag er absoluut niet veranderen aan de IJsseldijk? 4. Als u iets zou mogen veranderen aan de IJsseldijk, wat zou u dan willen aanpassen?

U kunt uw verhalen en antwoorden, graag vòòr 1 oktober 2015, mailen naar [email protected] onder vermelding van IJsseldijk. Of versturen naar: dJGA architecten t.a.v. ontwerponderzoek IJsseldijk Postbus 51113 3007 GC Rotterdam

Voor vragen kunt u contact opnemen met Karen Glandrup of Femke Feenstra op telefoonnummer 010 297 30 30 of mailen naar [email protected].

We kijken uit naar uw verhalen en antwoorden, zodat deze ons kunnen inspireren voor ons ontwerponderzoek. Hartelijke dank alvast voor uw medewerking!

Vriendelijke groeten,

het ontwerpteamFemke Feenstra, Karen Glandrup, Sebastiaan Luiten, Anne-Sietske Smits, Ian Officer en Johanna van Doorn

‘Geachte bewoners langs de IJsseldijk’

Brief aan bewoners van de IJsseldijk

De bewoners maakten duidelijk hoeveel waarde ze hechtten aan de landschappe-lijke kwalitieten van de dijk. Hoe ze leven met de verschillende seizoenen, de waarde van het grasland, hoe belangrijk de wisselwerking tussen landschap, bewoners, de cultuur en de overheden is.

“Mijn binding met het water en de dijk ervaar ik zelf als een oergevoel. De wisseling van de seizoenen beleef je heel intens als je zo mag wonen. Naast de ruimte en de vrijheid die het uiterwaarden landschap je geeft voel je ook de verantwoordelijkheid voor de natuur en de dijk die bij hoogwater je veiligheid biedt.” (Anke Ellenbroek)

De reacties van de bewoners zijn als vertrekpunt genomen voor de versterking van de dijk. Hierin werd het duidelijk dat er niet alleen versterking voor de dijk als wa-terstaatkundig element nodig is maar ook op het gebied van landschappelijke en cultuurbeleving.

“Echt iets veranderen aan de dijk is niet nodig. Hooguit meer beperkte beweiding toestaan omdat dit cultuurhistorisch hoort. Ook mis ik wel de oorspronkelijke mei- en sleedoorn hagen in de uiterwaarden. Ook herinner ik mij de grote hoeveelheden paarse kievitbloemen en daar tussen een enkele witte, die je niet mocht plukken en de vele vogelmelk die in het buitendijkse land . Dat terug in de uiterwaarden zou een mooie verrijking van het landschap zijn.” (Anke Ellenbroek)

Dit artikel brengt in beeld wat de bewoners van de IJsseldijk belangrijk vinden en hoe ze betrokken zijn bij de Sallandse Bandijk. Het zijn mooie verhalen die de schoonheid van deze plek onderschrijven. We bedanken alle bewoners die gere-ageerd hebben op onze oproep en we hebben de ideëen met de grootste zorg vertaald in het plan voor Route53. We hopen met onze plannen voor de dijkverster-king op veiligheidsniveau en op belevingsniveau, de plek zowel te versterken als te verrijken voor zijn bewoners en zijn bezoekers.

22


...’’Er lag een zichtlijn bedacht door Zocher over de IJssel richting de molen

van Terwolde (helaas enkele weken geleden volledig

afgebrand waardoor deze zichtlijn niet meer bestaat)...’’

(mevr. Schinkelshoek, Olst)

‘‘...Kajakvaren in alle vroegte of in de avond, de rivier en het landschap laten zich van een stille kant zien, er is alleen het tikken van de peddel op het water...’’ (dhr. Koopmans, Olst)

‘‘...Graag zagen wij dat er meer onderhoud werd gepleegd aan meidoornhagen en houtopslag langs de IJssel, dit werkt uitzicht beperkend...’’ (dhr. Mulder, Olst)

‘‘...Bijzondere plekken:

het natuur-ontwikkelings-

project Duursche Waarden bij

Den Nul samen met het

aangrezend project;

hoogwater geul en herinrichting van het landschap bij

Fortmond...’’ (dhr. Koopmans, Olst)

‘‘..Het laatste stukjes orginele groene dijk (zonder fietspad) mag niet veranderen., cultuur historische dijk zoals oorspronkelijk was waarop de vee liep te grazen met een blauwe lucht en witte wolken. Wat is nog hollandser!...’’ (mevr. Ellenbroek, Oldeneel)

‘‘...De wisseling van de seizoenen beleef je heel intens, als je zo mag wonen...je voelt je ook verantwoordelijk voor de natuur en de dijk die je bij hoogwater veiligheid biedt...ik mis wel de oorspronkelijke Mei- en Sleedoornhagen in de Uiterwaarden, ook herinner ik me de grote hoeveelheden Kivietsbloemen en daartussen enkele witte...” (mevr. Ellenbroek, Oldeneel)

‘‘...Ik wandel dagelijks meerdere malen over de dijk met honden en/of pony, graag meer wandelmogelijkheden naar de IJssel zelf...’’(fam. Vervoort)

‘‘...In de winter schaatsten we vroeger de ijssel over en in de zomer zwommen we naar de overkant...’’ (fam. Boschloo, Diepenveen)

‘‘...De dijk was vroeger verbindend lint tussen plaatsen en boerderijen. De veilige oversteekplaatsen naar het prachtige uitwaardenlandschap zijn minimaal...’’ (mevr. Schinkelshoek, Olst)

‘‘...Als het water hoog is, is het

net of je aan het IJsselmeer

woont...’’ (dhr. Stegeman, Olst)

‘‘...De verschillende jaargetijden met de daarbij behorende waterstanden en de prachtige luchten. De aanwezigheid en de geluiden van de ganzen geven de dijk een bijzonder aanzien...’’(mevr. van Dongen, Zwolle)

‘‘...De kronkelende dijken en de begroeing van wilgen en struiken in de uiterwaarden, hopelijk worden niet teveel

bomen opgeoffert voor de doorstroming van het

water...’’ (mevr. Hak, Herxen)

‘‘...Er moeten geen veranderingen plaatsvinden op met name die plekken waar de dijk nog grasland is. Géén doorgetrokken fietspaden...’’ (mevr. van Dongen, Zwolle

de beleving van bewoners aan

de dijk en langs het water

‘‘...De wisseling van de seizoenen beleef je heel intens, als je zo mag wonen...je voelt je ook verantwoordelijk voor de natuur en de dijk die je bij hoogwater veiligheid biedt...” (mevr. Ellenbroek, Oldeneel)

‘‘...De dijk als scheidslijn tussen het veilige achterland en het ongewisse waar natuurkrachten nog bepalend zijn...’’ (dhr. Koopmans, Olst)

‘‘...Door de technische benadering van de dijk als waterstaatkundig element, dreigt de rol van de landschappelijke drager en verbinding uit het oog verloren raken...’’ (mevr. Schinkelshoek, Olst)

‘‘...Meer cultuurhistorische context door fijnmazige hagen-houtwallen en vochtige hooilandenstelsel plaatselijk te hersellen...’’ (mevr. Schinkelshoek, Olst)

‘‘...We houden van de IJssel, hebben hem al helemaal

afgewandeld, het is ons thuis, onze bezinning. Met

het water dat komt en gaat, komt en gaat ons leven...” (mevr. Oost-Mulder, Diepenveen)

‘‘...De mensen zijn hier gastvrij en kiezen bewust

voor het in stand houden van oude tradities...”

(mevr. Oost-Mulder, Diepenveen)

‘‘...Het slingeren is cruciaal hierdoor heb je steeds

een ander uitzicht over het water en het landschap

binnendijks...” (mevr. Oost-Mulder, Diepenveen)

‘‘...De dijk moet donker blijven voor de dieren en de beleving van de sterren, de

weerspiegeling van de maan in het water..”

(mevr. Oost-Mulder, Diepenveen)

‘‘...Van mij mogen de dorpen en de verhalen wel

zichtbaarder zijn..” (mevr. Oost-Mulder, Diepenveen)

‘‘...Hij werkte als jongen al op de

steenfabriek van Fortmond...bij

hoogwater werden de schoolkinderen

met een roeiboot overgezet door de

badmeester..’’ (dhr. van Berkum, Fortmond; Olster

portretten, J.D. Hilferink)

‘‘...Kees geeft spontaan een opsomming van de winkels die vroeger aan

de Rijksstraatweg en de Benedendijk waren

gevestigd: de schoenwinkel, klompenmakerij,

fietsenwinkel en de kruidenierswinkel...’’

(dhr. van Berkum, Olst; Olster portretten, J.D. Hilferink)

Verhalen, waarden, anekdotes van bewoners in kaart gebracht

‘‘...Heb zelfs in mijn jeugd mijn vader geholpen met de ‘schouw’ van afwateringssloten langs de weilanden..” (mevr. Ellenbroek, Oldeneel

24


‘...Kajakvaren in alle vroegte of in de avond, de rivier en het landschap laten zich van een stille kant zien, er is alleen het tikken van de peddel op het water...’ Foto: Hette Koopmans bewoner van de IJsseldijk

DORPS KERNHERSTELT

Een man wandelt met zijn zoon op de dijk!Opvallend op de ansicht uit 1903 is de bebouwing aan beide zijden van de IJsseldijk. Links nog zichtbaar een stukje van de gevel (met fietsenrek) van hotel Dalhui-sen, daarachter de eerste winkel van de Coöperatie (thans parkeerplaats). De bebouwing rechts werd in de zeventiger jaren afgebroken in verband met de ver-breding van de Rijksstraatweg.

Er is maar weinig over van de dijk als dorpshart van Olst. De dijk ligt nu als snijdend element door Olst, met aan de ene kant het dorp en aan de andere kant de rivier. Dit komt doordat de Rijksstraatweg het dorp in tweeën snijdt en de auto dominant is geworden. De dijk als onderdeel van het centrum is door de tijd ver-loren gegaan. De afwisselende historische bebouwing huisvestte winkels en oude ambachten. De toegang tot de veerverbinding die sinds 1469 bestaat, was vroeger de einige verbinding met Gelderland. Het voormalig veerhuis is hier nog een gebouwde herinnering van. De dorpsdijk omvat veel cultuurhistorische waarden, maar de beleving ervan is op dit moment heel laag.

Naast de lage kwaliteitswaarde van de dorpsdijk, is dit gedeelte van de dijk op de middellange termijn ook

een afgekeurd stukje dijk. Dat betekent dat er door de tijd iets gedaan zal moeten worden als dijkver-sterking. Dit was de aanleiding voor een plan om de dorpsdijk te versterken, te herstellen en weer aantrek-kelijk te maken.

Door de verplaatsing van het benzinestation naar de rand van Olst, komt er weer ruimte voor nieuwe voorzieningen aan en op de dijk. De verbinding tus-sen dorp, dijk en water wordt hersteld door de dijk beklimbaar te maken met betonnen trappen. Dit is tevens de dijkversterking voor de toekomst. Nieuwe bebouwing en bestaande dijkstoelen worden ingezet voor nieuwe voorzieningen op de dijk, maar helpt ook mee in ondersteuning van de dijk. Een verbreed pad geeft aan de binnendijkse zijde langzaam verkeer een plek. Fietsers die nu langs de dijk fietsen hebben ner-gens in het dorp een route om de dijk te volgen. Straks wandelen mensen over de dijk, doe je er een kopje koffie, kun je er winkelen en fiets je er overheen. De leefbaarheid van de dijk wordt nog extra benadrukt door een klein waterkanaal op de dijk. Deze verwijst naar de aanwezigheid van de IJssel en maakt de dijk een aantrekkelijke verblijfsplek voor bewoners, kinde-ren en bezoekers. Dit waterkanaal wordt tevens be-

nut voor een opdrijvende waterkering die in geval van hoog water de dijk extra hoogte geeft. Hierdoor hoeft de dijk zelf niet extra te worden verhoogd. Een dijkle-ger van lokale inwoners, functioneren als dijkleger en onderhouden en inspecteren de dijk zoals dat vroeger ook gewoon was bij de ‘schouw’ van de dijk.

Dit alles is alleen maar mogelijk door een toekomstige tunnel voor autoverkeer onder Olst neer te leggen. Hierdoor is het mogelijk om de dijk als een publieke zone in te richten. Door het snelverkeer door een tun-nel te laten gaan net voor het dorp en de auto’s er na het dorp bij de nieuwe locatie van het bezinestation er weer uit te komen, kan letterlijk de dwarsverbin-ding op de dijk hersteld worden. Dit herstelt een be-langrijke zichtverbinding maar ook een belangrijke verbinding voor langzaam verkeer en inwoners. Hier-mee wordt ook de Veerweg weer nieuw leven in ge-blazen. Met de dijk als centrum kan buitendijks in de toekomst misschien ook een nieuwe, op-het-water-gerichte wijk worden ingericht.

Olst, 1903

Olst, 1930

Olst, 2016

DORPSKERNHERSTELTDE DIJK ALS BRUISEND HART VAN OLST

31

dorpskern herstelt

Olst, 2030

EEN NIEUW HART VOOR OLST DIE RUIMTE

AAN RECREATIE EN ONTSPANNING BIEDT

Dorpskern

SNELVERKEER DOOR EEN TUNNEL VERSTERKT

DE DIJK EN MAAKT DE DORPSDIJK LEVENDIG

Bij hoogwater wordt het waterbassin gevuld, waardoor de keerwand

automatisch omhoog drijft

Het waterkanaal vergroot de leefbaarheid van de dijk en maakt de dorpsdijk aantrekkelijk, hij verwijst naar de IJssel

Door de dijk beklimbaar te maken met betonnen trappen (tevens dijkversterking) ontstaat een hernieuwde relatie tussen dorp en dijk

Een toekomstige tunnel voor autoverkeer maakt

het mogelijk de dijk als een publieke zone in te richten,

zonder het snelverkeer te hinderen, de tunnel

versterkt de dijk

Dijkstoelen worden weer geïntroduceerd, waar ze

vroeger symbool stonden voor het bestuurlijk lichaam

van de dijk, steunen ze nu letterlijk de dijk en

geven ze de dijk weer een publieke functie als winkel,

informatiecentrum of horecavoorziening

Olst

34

dorpskern herstelt

LANDSCHAP

TERUG NAAR NATUUR

Terug naar vroeger

Genieten van de

momenten

Herbeleven en ontdekken

DE STILTE VAN DE SALLANDSE BANDIJK

Hergebruik schoorstenen voor bijvijvoorbeeld het aanduiden van picknickplekken Maximale ruimte voor flora en fauna

Door het aanleggen van een jaagpad kunnen voetgangers het gebied verkennen, de dijk behoudt zijn groene karakter

De aanleg van Meidoornhagen, Sleedoornhagen en Wilgenbossenhelpen bij hoog water de golfslag breken en beschermen de dijk

Nergens aan de dijk komt het specifieke Sallandse Bandijk landschap zo tot z’n recht als bij Fortmond. Het is een gebied met een grote variatie in gewassen en dieren. Hier is een verstild stukje dijk waar de nadruk vooral ligt op de natuur. Er zijn delen die volledig autovrij zijn. Maar het gebied heeft ook een hoge cultuur-historische waarde. Het behoort tot de iconische gebieden van de Vereniging Ne-derlands Cultuurlandschap. De Steenfabriek Fortmond (1920) en bijbehorende kleiputten en schoorstenen, de bomenstructuur op oude landgoed nabij camping ‘Het Haasje’, de diverse aanwezige buurtschappen als Fortmond, Den Nul en Duur, de afwateringssluis bij boerderij Scherpenzeel en de kolken aan de buiten-dijkse zijde die wijzen op de vele dijkdoorbraken uit het verleden zijn belangrijke cultuurhistorische elementen.

Ook nu is de kans op dijkdoorbraken hoog. Het gebied is op korte termijn af-gekeurd en heeft hoge prioriteit. Deze hoge prioriteit is aanleiding om nu in te grijpen en het gebied zo ‘natuurlijk’ mogelijk te beschermen. Op verzoek van de bewoners wordt de dijk als onderdeel van een groen landschap als zodanig be-schermd en teruggebracht. Bewoners omschreven de kwaliteit van de groene dijk met afwezigheid van ander verkeer. ‘Geen betonnen fietspad op de kruin van de dijk’ omschrijft Mevrouw Ellenbroek uit Oldeneel.

Bij deze verstilde dijk wordt de dijk letterlijk groen; een ophoging en verbreding intensiveert het profiel van de dijk en wordt hij veiliger bij hoog water. Het aanleg-gen van een ‘jaagpad’ op de dijk geeft voetgangers de mogelijkheid het gebied te verkennen. Overig verkeer wordt van de dijk geweerd. Het autoverkeer volgt de bestaande binnendijkse route. Een buitendijkse fietsroute parallel aan de dijk is opgehoogd boven het maaiveld en geïntegreerd in een rij knotwilgen. Deze knot-

wilgen bieden bescherming aan de dijk bij hoogwater door de golven te breken. Als fietser fiets je als het ware door een wilgenbos. Er zijn nu al beperkte zichtlij-nen in het landschap door dichte beplanting maar ook in de toekomst worden dichte gebieden afgewisseld met ruimte voor vergezichten. De bijzondere beplan-ting wordt beschermt.

In Fortmond zijn delen van het gebied bij hoogwater moeilijk bereikbaar. Een tweede extra verhoogd fietspad in de uiterwaarden doet dienst als evacuatieroute. Het ontwerp hiervoor biedt plaats aan habitats voor mens en dier. Er komen nest-kasten voor vogels, schuilplekken voor de steenmarter maar ook overnachtings-mogelijkheden voor bezoekers zijn aan de evacuatieroute gekoppeld. Het zijn pri-mitieve onderkomens: cabin-for-one, waar je als het ware onderdeel wordt van de natuur en in stilte ‘s avonds de zon onder ziet gaan. De hoogte maakt het mogelijk delen van het land als uitbreiding op de bestaande kleiputten permanent onder water te zetten. Dit geeft in de toekomst meer ruimte voor water en geeft meer veiligheid aan het gebied.

Bestaande cultuurhistorische elementen wordt weer nieuw leven ingeblazen. De steenfabriek wordt een restaurant waar historische vleesgerechten op de kaart staan. De in het oog springende prominente schoorstenen zijn straks een aandui-ding voor bezoekers voor picknickplekken. Kleiputten worden recreatief zwem-water met de voorzieningen die daarbij horen. Zo wordt recreatie hier nieuw leven ingeblazen en trekt een nieuwe generatie van IJsseldijk bezoekers.

Dit type Verstilde dijk komt niet alleen bij Fortmond voor, maar ook op een aantal andere locaties langs de dijk. Ook hier zullen deze ingrepen ingepast worden.

‘...DE DIJK MOET DONKER BLIJVENVOOR DE DIEREN, VOOR DE BELEVING VAN DE STERREN EN HET MYSTERIA VAN HET WATER...’mevr. Oost-Mulder, Diepenveen

Hermit Houses in het groen, gaan op in de natuur van het verstilde landschap

HET GEBIED BEHOORT TOT DE ICONISCHE

GEBIEDEN VAN DE VERENIGING

NEDERLANDS CULTUURLANDSCHAP

41

ruimte voor natuur

DE DIJK IS EEN

VERSTILDE DIJK

MET BEPERKTE TOEGANG

VOOR AUTO’S

1. Bij hoog water beschermen de knotwilgen de dijk door golven te breken2. Een buitendijkse fietsroute parallel aan de dijk is opgehoogd boven het maaiveld en geïntegreerd in een rij knotwilgen

3. Door het aanleggen van een ‘jaagpad’ op de top van de dijk kunnen voetgangers het gebied verkennen en blijft de dijk een groene lijn in het landschap

4. Een extra verhoogd fietspad doet dienst als evacuatieroute; de op bouw geeft plaats aan habitats voor mens en dier

vogelhuizennatuur bnb

5. Mogelijkheid om delen van het land als uitbreiding op de bestaande kleiputten permanent onder water te zetten

De verstilde dijk, Fortmond

Fortmond

3.

4.

2.

1.

5.

42

ruimte voor natuur

MUSEUM OVER DE GESCHIEDENIS EN BELEVING VAN DE IJSSELLINIE MUSEUM DE IJSSELLINIE

RUIMTE VOOR HISTORIEEINDELIJK ERKENNING VOOR DE HISTORISCHE WAARDE

VAN DE IJSSELLINIEKort na de WOII werd ten zuiden van Olst en Welsum in het grootste geheim de IJssellinie aangelegd. Hoewel de IJssellinie al sinds de 1568 onderdeel is van de linie met wachtposten langs de Waal, de Rijn en de IJssel, is de linie vooral bekend als verdedigingswerk tegen de Russen. Om een mogelijke Russische opmars naar het westen van Nederland te vertragen moest een brede strook van 120 km lang en 10 km breed onderwater gezet kunnen worden. Dit gebeurde door inlaatsluizen in de rivierdijken aan te leggen, zoals die bij landgoed de Haere. Hierdoor ontstonden zogenaamde inundatiegebieden.

Toen de linie eenmaal gereed was, maakte dat door het gebruik van vliegtuigen ten tijde van oorlog, de al linie volledig achter-haald was. Daarom is het wederom in het leven roepen van deze linie ten behoeve van de waterveiligheid juist zo bijzonder! De dijk bij landgoed de Haere is op de middellange termijn afgekeurd. Er bestaat een kans op piping en een dijkdoorbraak. Hier liggen de restanten van de IJssellinie binnen- en buitendijks zoals: kaze-matten, bunkers, tankkoepels en militaire gebouwen. Het compar-timent van inundatie rondom landgoed de Haere ligt tussen de IJsseldijk en spoordijk en bestaat uit twee kommen.De auto domineert de dijk: het is een versnelde dijk.

De dijk is rechtlijnig en wordt af en toe onderbroken door kruispun-ten. In de plannen voor veiligheid en beleving wordt de dijk verbreed waardoor niet alleen extra ruimte ontstaat voor de N337, maar tevens voor brede fietsen voetgangersroutes. Door het fietspad op te tillen, wordt extra hoogte gegeven aan de dijk en ontstaat er zicht over het autoverkeer op de IJssel naar de buitendijkse gebieden.

Om de IJssellinie een prominentere plek te geven, komt er vlakbij land-goed de Haere een IJssellinie-museum. Hierin wordt een overzicht ge-geven van de vele objecten die de IJssellinie rijk is. Op het dak van het museum krijgt de bezoeker een beeld van de gigantische opper-vlakte van het inundatiegebied. Opgenomen in een waterbassin wordt een demonstratie van inundatietechnieken gegeven. In de toekomst wordt er gewerkt aan een inundatiekanaal welke gevuld kan worden bij hoogwater om zo piping te voorkomen. Ten tijde van een noodsitu-atie door extreem hoog water, ten gevolge van steeds meer regenval, kan het bestaande inundatiegebied tot de spoordijk onder water gezet worden. Dit kan ingezet worden door het herstellen van de oude con-stuctieve elementen als de inlaatsluizen.

Millitair Ziekenhuis

Opstelplaats IJssellinie

Artillerie IJssellinie47

museum de ijssellinie

INUNDATIEGEBIED AAN DE DIJKGEBIED BEHOORT TOT DE ICONISCHE GEBIEDEN VAN DE VERENIGING

NEDERLANDS CULTUURLANDSCHAP

Overzicht IJssellinie elementen Kaart inundatiegebieden

VERDEDIGINGSWERKEEN BREDE STROOK VAN 120 KM LANG EN 10 KM

BREED KON ONDERWATER GEZET WORDEN

bestaande spoordijkinundatiegebied (noodsituatie)bestaande sluis

inundatiebassin

51


Fortmond

De dijk wordt verbreed waardoor niet alleen extra ruimte ontstaat voor de N337, maar tevens voor brede fietsen voetgangersroutes. Door het fietspad op te tillen, wordt extra hoogte gegeven aan de dijk en ontstaat er zicht over het autoverkeer op de IJssel

Het museum is opgnomen in een waterbassin hier wordt een demonstratie van inundatietechnieken gegeven, ten tijde van een noodsituatie kan het bestaande inundatiegebied tot de spoordijk benut worden

het IJssellinie-museum, waarin overzicht wordt gegeven van de vele objecten die de IJssellinie rijk is

landgoed de Haere

52


DE VOLGENDE KEER IN DE IJSSELDIJK aanleg Route53

gestart© 2016 Alle artikelen uit dit IJsseldijk magazine zijn op het moment van

publicatie fictief en op initiatief van het ontwerpteam IJsseldijk Route53 i.s.m.

de BNA ontwikkeld. Hopelijk komt hier in de toekomst verandering in en zullen

(deel) plannen verwezelijkt worden. Mocht u vragen of opmerkingen hebben

na aanleiding van dit magazine en de plannen kunt u contact opnemen met het

ontwerpteam: [email protected]

55

volgende week

Documents

Route 53 een nieuwe belevingsroute langs de IJssel De IJsseldijk