PEDAGOGIKA KRYTYCZNA

1. PEDAGOGIKA A MYŚLENIE KRYTYCZNE

- znana jest pod nazwą teorii krytycznej - źródło w marksistowskiej krytyce ideologii - aby dotrzeć do poznawczo ważnych sądów musimy przebić się przez ideologię

( fałszywą świadomość odzwierciedlającą określone punkty widzenia). Miedzy innymi taki zobiektywizowanemu oglądowi służy teoria krytyczna

- jej krytyczność ma kilka poziomów: a) wyrasta z niezgody na niesprawiedliwość istniejącego świata – świat

jest nie taki, jaki być powinienb) ma poznać uwarunkowania rozmaitych procesów społecznych,

posługuje się interpretacją uwzględniającą kontekst badanych zjawisk – interpretuje zjawiska kulturowe w kontekście polityki, albo politykę w kontekście potrzeb człowieka itd.

c) w swych interpretacjach zmierza do przekroczenia myślenia uprawianego tylko z jednej pozycji – myślenia ideologicznego

d) dąży do konstruowania wyjaśnień, które mogą być uznane za bardziej adekwatne od myślenia potocznego czy ideologizowanych programów politycznych.

- pedagogika jako teoria edukacji często odwołuje się do krytyki społecznej, wiąże się to z uwikłaniem procesów edukacyjnych w problem społecznych nierówności – ich rozumienie i projektowanie działań przeciwdziałających nierówności wymaga wypracowania szczególnej teorii i praktyki edukacji.

2. PEDAGOGIKA KRYTYCZNA – PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA

Może być ona rozumiana jako wykorzystanie filozoficznej teorii krytycznej w analizach i projektowaniu działań edukacyjnych. Stawia ona sobie następujące zadania:

- określenie wizji człowieka i społeczeństwa – realnej i idealnej - określenie jaki świat jest, a jaki być powinien - poddanie obserwacji i analizie procesów edukacyjnych i społecznych - określenie kierunku, w którym powinny podążać zmiany - zakłada, że społeczeństwo powinno być otwarte na dialog a jednostka przygotowana

do życia tak, by w dialogu odpowiedzialnie uczestniczyć, konkretny kształt społeczeństwa jest natomiast kwestią przebiegu owego dialogu, powstaje w wyniku społecznego dyskursu

- określenie sposobów działania umożliwiających zbliżenie do tego jak być powinno - zaprojektowanie określonych działań pedagogicznych - proces ten musi być krytycznie kontrolowany, analizowany i monitorowany - odpowiada na pytania:

a) jak wygląda świat w perspektywie ped. krytycznej – DIAGNOZA b) jak wygląda świat pożądany – CELE WYCHOWANIAc) jak można osiągnąć zmianę tego świata – METODY EDUKACJId) jaka jest skuteczność tych działań?

Ad. DIAGNOZA

W tej warstwie ped. krytyczna ujmuje edukacje jako element systemu społecznego ściśle związanego z jego funkcjami politycznymi.Edukacja w tej perspektywie ukazuje swoje dwuznaczne oblicze. Z jednej strony jako element społecznego systemu musi służyć jego konserwacji, zapobiegać radykalnej krytyce i blokować oczekiwanie zmian. Szkoła wychowuje jednostki tak, aby akceptowały one zastany porządek społeczny i traktowały go jako coś oczywistego i nienaruszalnego. Z drugiej strony to właśnie edukacji tradycja oświeceniowa przypisuje rolę czynnika społecznej zmiany.

EDUKACJA ZNIEWALA, ALE WYZWOLENIE WYMAGA EDUKACJI.

Ped. krytyczna szuka diagnozy mechanizmów dominacji i przemocy wpisanych w funkcjonowanie instytucji edukacyjnych oraz projektuje takie działania edukacyjne jakie miałyby szansę przyczynić się do zwiększenia zakresu indywidualnej i zbiorowej wolności. Jeśli system decyduje o losach jednostki i zbiorowości to jest to system zniewalający i wymagający radykalnej zmiany. Ta teza jest podstawowym elementem diagnozy społecznej zawartej w krytycznej teorii edukacji.

Ad. CELE I KIERUNKI INTERWENCJI (CELE WYCHOWANIA)

Normalizujące oddziaływanie szkoły opiera się na dwóch strategiach: IGNOROWANIE RÓŻNIC (w klasach mogą być dzieci wywodzące się z różnych grup etnicznych czy religijnych), TRENING MILCZENIA (dzieci nienależące do zdefiniowanej przez szkołę grupy normalnych uczniów wycofują się z aktywnego udziału w szkolnej edukacji). Zmiana społeczeństwa wymaga zmiany edukacji. Edukacja uwzględniająca tego rodzaju krytykę powinna przede wszystkim:

- dostrzegać i akceptować różnice społeczne - dopuszczać różnorodne wypowiedzi i uczyć młodych ludzi aktywnego zabierania

głosu we własnych sprawach - uczyć aktywnego działania na rzecz zmiany nieakceptowanych cech życia

społecznego - działania nauczyciela powinny przypominać działania tłumacza, którego zadaniem

jest przekład kultury nieznanej (np. dominującej) na język zgodny z doświadczeniem kulturowym dziecka.

Ad. SKUTECZNOŚĆ PEDAGOGIKI KRYTYCZNEJ

- projekt ped. krytycznej powoduje szeroki zakres oddziaływań (od czynników makrostrukturalnych poprzez instytucjonalne po jednostkowe)- w czym upatruje się praktyczny sens ped. krytycznej?

a) w działaniu kolektywnymb) w lokalnym działaniu na rzecz wyrwania określonych grup społecznych czy jednostek

z „logiki społecznej determinacji”c) w myśleniu pedagogicznym powinien dominować język nadziei a nie retoryka teorii

reprodukcji