Rozpoznawanie i wykonywanie obiektów budowlanych 311[39].O1 · przepisami prawa budowlanego, ... Budownictwem nazywamy działalność człowieka polegającą na ... jest właściwie

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Jolanta Skoczylas Rozpoznawanie i wykonywanie obiektw budowlanych 311[39].O1.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy Radom 2007

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego 1

Recenzenci: mgr in. Magorzata Karbowiak mgr in. Bogusaw Staniszewski Opracowanie redakcyjne: mgr in. Jolanta Skoczylas Konsultacja: mgr in. Lidia Staniszewska

Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 311[39].O1.03 Rozpoznawanie i wykonywanie obiektw budowlanych, zawartego w moduowym programie nauczania dla zawodu technik urzdze sanitarnych. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


SPIS TRECI 1. Wprowadzenie 5 2. Wymagania wstpne 7 3. Cele ksztacenia 8 4. Materia nauczania 9

4.1. Pojcia oglne i rys historyczny 9 4.1.1. Materia nauczania 9 4.1.2. Pytania sprawdzajce 10 4.1.3. wiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postpw 11

4.2. Obiekty budowlane w rodowisku 12 4.2.1. Materia nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzajce 13 4.2.3. wiczenia 13 4.2.4. Sprawdzian postpw 14

4.3. Elementy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne obiektw budowlanych 15 4.3.1. Materia nauczania 15 4.3.2. Pytania sprawdzajce 16 4.3.3. wiczenia 16 4.3.4. Sprawdzian postpw 17

4.4. Obcienia dziaajce na budynek 18 4.4.1. Materia nauczania 18 4.4.2. Pytania sprawdzajce 19 4.4.3. wiczenia 19 4.4.4. Sprawdzian postpw 20

4.5. Ochrona przeciwpoarowa w budownictwie 21 4.5.1. Materia nauczania 21 4.5.2. Pytania sprawdzajce 22 4.5.3. wiczenia 22 4.5.4. Sprawdzian postpw 23

4.6. Podzia materiaw budowlanych i ich zastosowanie 24 4.6.1. Materia nauczania 24 4.6.2. Pytania sprawdzajce 27 4.6.3. wiczenia 27 4.6.4. Sprawdzian postpw 28

4.7. Waciwoci fizyczne, mechaniczne i chemiczne materiaw budowlanych

29

4.7.1. Materia nauczania 29 4.7.2. Pytania sprawdzajce 30 4.7.3. wiczenia 30 4.7.4. Sprawdzian postpw 31

4.8. Magazynowanie, skadowanie i transportowanie materiaw oraz wyrobw budowlanych

32



4.9. Rusztowania i pomosty robocze 37


4.10. Fundamenty, ich zadania oraz metody wykonywania 41 4.10.1. Materia nauczania 41 4.10.2. Pytania sprawdzajce 45 4.10.3. wiczenia 46 4.10.4. Sprawdzian postpw 47

4.11. Zasady wykonywania robt betoniarskich i zbrojarskich 48 4.11.1. Materia nauczania 48 4.11.2. Pytania sprawdzajce 50 4.11.3. wiczenia 50 4.11.4. Sprawdzian postpw 51

4.12. Przyczyny zawilgocenia przegrd budowlanych 52 4.12.1. Materia nauczania 52 4.12.2. Pytania sprawdzajce 53 4.12.3. wiczenia 53 4.12.4. Sprawdzian postpw 54

4.13. Izolacje przeciwwilgociowe i przeciwwodne 55 4.13.1. Materia nauczania 55 4.13.2. Pytania sprawdzajce 56 4.13.3. wiczenia 57 4.13.4. Sprawdzian postpw 57

4.14. Izolacje termiczne i akustyczne oraz ich charakterystyka 58 4.14.1. Materia nauczania 58 4.14.2. Pytania sprawdzajce 60 4.14.3. wiczenia 60 4.14.4. Sprawdzian postpw 61

4.15. Metody ocieplania i docieplania budynkw 62 4.15.1. Materia nauczania 62 4.15.2. Pytania sprawdzajce 63 4.15.3. wiczenia 63 4.15.4. Sprawdzian postpw 64

4.16. Technologie wykonywania cian 65 4.16.1. Materia nauczania 65 4.16.2. Pytania sprawdzajce 66 4.16.3. wiczenia 66 4.16.4. Sprawdzian postpw 67

4.17. Stropy, stropodachy, dachy i pokrycia dachowe 68 4.17.1. Materia nauczania 68 4.17.2. Pytania sprawdzajce 71 4.17.3. wiczenia 71 4.17.4. Sprawdzian postpw 73

4.18. Rodzaje podoy i ich przygotowanie do tynkowania 74 4.18.1. Materia nauczania 74 4.18.2. Pytania sprawdzajce 75 4.18.3. wiczenia 75


4.18.4. Sprawdzian postpw 76 4.19. Rodzaje robt wykoczeniowych i ich znaczenie 77


4.20. Zasady prowadzenia przewodw instalacyjnych 84 4.20.1. Materia nauczania 84 4.20.2. Pytania sprawdzajce 85 4.20.3. wiczenia 85 4.20.4. Sprawdzian postpw 86

4.21. Rozwizania konstrukcyjno technologiczne podg 87 4.21.1. Materia nauczania 87 4.21.2. Pytania sprawdzajce 90 4.21.3. wiczenia 90 4.21.4. Sprawdzian postpw 91

4.22. Rodzaje stolarki otworowej, jej funkcje i zasady montau 93 4.22.1. Materia nauczania 93 4.22.2. Pytania sprawdzajce 94 4.22.3. wiczenia 95 4.22.4. Sprawdzian postpw 96

4.23. Zasady bhp podczas wykonywania robt budowlanych i instalacyjnych 97 4.23.1. Materia nauczania 97 4.23.2. Pytania sprawdzajce 98 4.23.3. wiczenia 98 4.23.4. Sprawdzian postpw 99

5. Sprawdzian osigni 100 6. Literatura 106


1. WPROWADZENIE

Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zastosowaniu podstawowych poj z zakresu budownictwa, rodzajach obcie dziaajcych na poszczeglne elementy budynku, zastosowaniu podstawowych materiaw budowlanych, a take uatwi Ci dobra materiay budowlane do okrelonych elementw budynku, technologie wykonywania fundamentw, cian, stropw i stropodachw, rodzaje tynkw i techniki wykaczania cian i podg w zalenoci od miejsca ich wykonania i przeznaczenia pomieszczenia.

W poradniku zamieszczono: wymagania wstpne, czyli wykaz niezbdnych umiejtnoci i wiedzy, ktre powiniene

mie opanowane, aby przystpi do realizacji tej jednostki moduowej, cele ksztacenia tej jednostki moduowej, materia nauczania (rozdzia 4), ktry umoliwia samodzielne przygotowanie si

do wykonania wicze i zaliczenia sprawdzianw. Obejmuje on rwnie wiczenia, ktre zawieraj wykaz materiaw potrzebnych do realizacji wicze. Przed wiczeniami zamieszczono pytania sprawdzajce wiedz potrzebn do ich wykonania. Po wiczeniach zamieszczony zosta sprawdzian postpw. Wykonujc sprawdzian postpw, powiniene odpowiada na pytania tak lub nie, co oznacza, e opanowae materia albo nie,

sprawdzian osigni, w ktrym zamieszczono instrukcj dla ucznia oraz zestaw zada testowych sprawdzajcych opanowanie wiedzy i umiejtnoci z zakresu caej jednostki. Zamieszczona zostaa take karta odpowiedzi,

wykaz literatury obejmujcy zakres wiadomoci, dotyczcej tej jednostki moduowej, ktra umoliwi Ci pogbienie nabytych umiejtnoci.

Jeeli masz trudnoci ze zrozumieniem tematu lub wiczenia, to popro nauczyciela lub

instruktora o wyjanienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan czynno. Jednostka moduowa: Rozpoznawanie i wykonywanie obiektw budowlanych, ktrej

treci teraz poznasz zawarta jest w module 311[39].O1 Podstawy budownictwa i jest oznaczona na schemacie na str. 6. Bezpieczestwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzega regulaminw, przepisw bezpieczestwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoarowych, wynikajcych z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.


Schemat ukadu jednostek moduowych

311[39].O1.01 Przestrzeganie przepisw

bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwporaeniowej

oraz ochrony rodowiska

311[39].O1 Podstawy

budownictwa

311[39].O1.03 Rozpoznawanie i wykonywanie

obiektw budowlanych

311[39].O1.04 Wykonywanie robt ziemnych

311[39].O1.02 Posugiwanie si

dokumentacj techniczn


2. WYMAGANIA WSTPNE

Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie: dostrzega zagroenia zwizane z wykonywan prac, interpretowa podstawowe akty prawne dotyczce praw i obowizkw pracownika,

pracodawcy oraz bezpieczestwa i higieny pracy, stosowa odpowiednie zabezpieczenia terenu budowy, stosowa terminologi zawodow, charakteryzowa elementy dokumentacji technicznej, stosowa oznaczenia graficzne: materiaw oraz elementw budowlanych, instalacji

sanitarnych i sieci komunalnych, wykonywa szkice i rysunki robocze elementw budowlanych i instalacyjnych, rysowa rzuty oraz rozwinicia paskie i aksonometryczne instalacji sanitarnych, sporzdza rysunki inwentaryzacyjne, posugiwa si dokumentacj techniczn, normami, normatywami technicznymi oraz

przepisami prawa budowlanego, korzysta z rnych rde.


3. CELE KSZTACENIA

W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie: posuy si terminologi zawodow z zakresu budownictwa, rozrni rodzaje obiektw budowlanych i okreli ich przeznaczenie, rozpozna elementy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne obiektw budowlanych oraz

okrela ich funkcje, scharakteryzowa rodzaje obcie dziaajcych na poszczeglne elementy budynku, okreli zasady zabezpieczania budynkw przed poarem, okreli waciwoci materiaw budowlanych, dobra materiay budowlane do wykonania okrelonych elementw budynku, okreli warunki magazynowania i skadowania materiaw oraz wyrobw budowlanych, okreli zasady transportu materiaw i wyrobw budowlanych, dobra rusztowania i pomosty robocze do prowadzonych robt, sklasyfikowa fundamenty i okreli ich zadania, scharakteryzowa technologie wykonywania fundamentw pytkich i gbokich, zastosowa zasady wykonywania robt betoniarskich i zbrojarskich, scharakteryzowa rodzaje izolacji budowlanych, scharakteryzowa technologie wykonywania cian, zastosowa zasady ocieplania i docieplania budynkw, scharakteryzowa sposoby przygotowania podoy pod roboty tynkarskie, dobra rodzaje tynkw w zalenoci od miejsca ich wykonywania oraz przeznaczenia

pomieszczenia, okreli rodzaje robt wykoczeniowych, wyznaczy miejsca prowadzenia przewodw instalacyjnych przez elementy

konstrukcyjne budynku, rozrni rodzaje stropw i stropodachw, rozrni rodzaje pokry dachowych, scharakteryzowa posadzki, okreli zasady montau stolarki okiennej i drzwiowej, wykona roboty budowlane i instalacyjne zgodnie z przepisami bezpieczestwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpoarowej oraz ochrony rodowiska.


4. MATERIA NAUCZANIA 4.1. Pojcia oglne i rys historyczny 4.1.1. Materia nauczania

Budownictwem nazywamy dziaalno czowieka polegajc na realizacji, konserwacji, modernizacji, przebudowie i rozbirce obiektw budowlanych.

Materiay budowlane to materiay wytwarzane lub pozyskiwane przez czowieka ze rodowiska w celu zastosowania ich w budownictwie.

Technologia jest to nauka o metodach obrbki i przerbki materiaw. Powstawanie kadego wyrobu mona podzieli na nastpujce etapy:

projektowanie jego ksztatu oraz konstrukcji, okrelenie sposobu wykonania, wykonanie wyrobu.

Technologi budownictwa nazywamy dziedzin wiedzy budowlanej dotyczc wznoszenia budowli. Technologia budownictwa jako pojcie w technice budowlanej jest zwizana z osigniciem okrelonego stopnia rozwoju cywilizacji.

Badania zwizane z budownictwem dotyczce zasad wznoszenia budowli na podstawie dowiadczenia okreli ju w staroytnoci w I w. p.n.e. Witruwiusz. Pierwsze podrczniki architektury i budownictwa oglnego pojawiy si w okresie renesansu.

W epoce Odrodzenia pojawia si funkcja architekta opracowujcego projekt obiektu budowlanego. Nastpi podzia na projektantw i wykonawcw. Wykonawcami byli czsto rzemielnicy o rnych specjalnociach zawodowych.

Wkad do bada nad budownictwem wnieli rwnie Polscy uczeni w XIX wieku Feliks Jasiski i Maksymilian Thulle.

Ze wzgldu na rosnce potrzeby spoeczne w dziedzinie budownictwa nastpi szybki rozwj technologii budownictwa. Dono do jak najefektywniejszego wykorzystania rodkw spoecznych (materiaw, maszyn, sprztu, energii oraz pracy ludzkiej) przeznaczonych na cele budowlane.

We wspczesnym budownictwie dy si do moliwie szerokiego wprowadzenia przemysowych form produkcji. Mona zaobserwowa wystpujc specjalizacj zawodow zarwno w fazie projektowania, jak i wykonywania obiektw budowlanych. Bardzo wane jest waciwie opracowanie zagadnie technologicznych i organizacyjnych.

Do projektowania rozwiza technologicznych w budownictwie niezbdna jest znajomo materiaw budowlanych, sposobw wykonywania poszczeglnych robt, rodzajw maszyn budowlanych i rodzajw rozwiza konstrukcyjnych budowli.

Obiekty budowlane wskutek trwaego poczenia z gruntem musz by wznoszone w miejscu swej lokalizacji. W zalenoci od wielkoci obiektu budowlanego i warunkw jego realizacji mona wybra metod wykonania.

Rozrnia si nastpujce metody wykonawstwa budowlanego:

chaupnicz w ktrej czowiek sam lub z pomoc najbliszej rodziny wykonuje cao prac zwizanych z wykonaniem wyrobu lub robt,

rzemielnicz polegajc na wykonaniu elementw budowlanych lub robt przez wykwalifikowanego rzemielnika przy pomocy przyuczonych robotnik,


uprzemysowion polegajc na produkowaniu sposobem przemysowym elementw budowlanych w wytwrniach na placu budowy lub czciej w zakadach prefabrykacji i montowaniu budowli lub budynku z gotowych elementw.

4.1.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

1. Co nazywamy budownictwem? 2. Jakie materiay nazywamy budowlanymi? 3. Co nazywamy technologi i technologi budownictwa? 4. Kiedy i kto po raz pierwszy okreli na podstawie dowiadczenia zasady wznoszenia

budowli? 5. Czym spowodowany by szybki rozwj technologii budownictwa? 6. Na czym polega specjalizacja zawodowa? 7. Jak dzielimy metody wykonawstwa budowlanego? 4.1.3. wiczenia wiczenie 1

Przyporzdkuj nazwy podstawowych poj budowlanych do napisanych na kartkach definicji.

Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene:

1) przeczyta nazwy poj budowlanych zapisanych na kartkach, 2) dobra definicje do nazw poj zapisanych na kartkach, 3) przyporzdkowa definicje do nazw poj, 4) przepisa wiczenie do zeszytu, 5) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: samoprzylepne kartki z wydrukowanymi nazwami poj budowlanych, definicje podstawowych poj budowlanych zapisane na kartkach, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca poj budowlanych. wiczenie 2

Rozpoznaj przedstawione na filmie metody wykonawstwa budowlanego i opisz je. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene:

1) obejrze film o metodach wykonawstwa budowlanego, 2) rozpozna metody wykonawstwa przedstawione na filmie, 3) opisa w zeszycie rozpoznane metody wykonawstwa, 4) zaprezentowa wiczenie.


Wyposaenie stanowiska pracy: film o metodach wykonawstwa budowlanego, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca metod wykonawstwa budowlanego. 4.1.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie

1) zdefiniowa pojcia: budownictwo, materiay budowlane i technologia budownictwa

2) posuy si terminologi zawodow z zakresu budownictwa? 3) okreli czym spowodowany by szybki rozwj technologii

budownictwa? 4) wyjani procesy niezbdne do projektowania rozwiza

technologicznych w budownictwie? 5) wyjani metody wykonawstwa budowlanego?


4.2. Obiekty budowlane w rodowisku 4.2.1. Materia nauczania

Obiekty budowlane klasyfikuje si na budynki i budowle. Budowl nazywamy dzieo stworzone przez czowieka trwale poczone z gruntem,

wzniesione w celu zaspokojenia okrelonej potrzeby gospodarczej, kulturalnej lub innej, ale nie wyodrbniajce przestrzeni wewntrznej na stay lub czasowy pobyt ludzi lub zwierzt.

Budynkiem jest obiekt, w ktrym przegrodami wydzielono przestrze o przeznaczeniu uytkowym. Najwaniejsz w budynku jest funkcja uytkowa. Okrela ona jednoczenie poziom wymaga stawianych budynkowi we wszystkich dziedzinach. Jeli budynek ma spenia funkcje mieszkalne, to na etapie projektowania naley zwrci szczegln uwag na dobre i wygodne mieszkania. Konieczne jest okrelenie wymaga konstrukcyjnych, klimatycznych, bezpieczestwa ochrony przeciwpoarowej, zabezpieczenia przed piorunami itp.

Obiekty budowlane klasyfikujemy ze wzgldu na przeznaczenie na budynki i budowle: miejskie, przemysowe, rolnicze, komunikacyjne i wodne.

Budynki miejskie to: budynki mieszkalne, biurowe, szkolne, handlowe, uytku kulturalnego, kultu religijnego itp. Natomiast budowle miejskie to: sieci wodocigowe, kanalizacyjne, elektryczne, gazowe oraz budowle maej architektury: mietniki, ogrodzenia, trzepaki, pomniki, urzdzenia placw zabaw itp.

Budynki przemysowe to przede wszystkim hale o duych powierzchniach, ale take budynki biurowe wielokondygnacyjne, przeznaczone dla kierownictwa, administracji i urzdzenia socjalne: szatnie, umywalnie, stowki, sanitariaty itp. Budowle przemysowe su technologii produkcji i zaliczamy do nich: silosy, estakady, kominy, chodniki itp. Ponadto budynki i budowle przemysowe mona podzieli na podgrupy nalece do przemysu hutniczego, wydobywczego, energetycznego itd.

Budynki rolnicze s mieszkaniami dla rolnikw, inwentarza ywego, ale take skady podw rolnych oraz skadowiska maszyn i urzdze rolniczych. Budowle rolnicze su produkcji i zaliczamy do nich: suszarnie pasz, gnojowniki, stawy rybne, zasobniki, pastwiska itp.

Budynkami komunikacyjnymi s dworce autobusowe, kolejowe i lotnicze, a take budynki zaplecza technicznego utrzymania drg i obsugi ruchu, jak wiee kontroli ruchu samochodw, nastawnie itp. Budowlami komunikacyjnymi s drogi koowe i elazne, mosty, wiadukty, tunele, przystanki itp.

Budynki wodne wystpuj w portach morskich i rzecznych, mog to by rwnie magazyny nadbrzene, elektrownie wodne itp. Natomiast budowle wodne mona podzieli na morskie i rdldowe. Do morskich zaliczamy: mola, latarnie morskie, falochrony, nabrzea itd. rdldowe su regulacji przepywu wd i zaliczamy do nich: zapory wodne, jazy (zapory, przez korony ktrych przelewa si woda i ktre zapobiegaj szybkiemu spywowi opadw, czyli powodziom), umocnienia brzegw rzek itd.

Budynki i budowlane mona sklasyfikowa ze wzgldu na:

konstrukcj: prtowe (supy), powierzchniowe (parkany i osony akustyczne autostrad) i przestrzenne (zbiorniki, ustroje none budynkw i konstrukcje mostw),

materia konstrukcyjny: drewniane, elbetowe, stalowe, czas trwania: stae (na czas nieokrelony) i tymczasowe (z gry zaoony czas

uytkowania).


Poza tym w stosunku do powierzchni terenu mona wyrni budynki i budowle: naziemne (np. drogi, mosty, zapory) i podziemne (np. sieci kanalizacyjne, schrony, tunele).


Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze. 1. Na jakie dwie grupy dzielimy obiekty budowlane? 2. Co nazywamy budowl? 3. Co nazywamy budynkiem? 4. Jak klasyfikujemy budynki i budowle ze wzgldu na przeznaczenie? 5. Co w budynku okrela funkcja uytkowa? 6. Jak klasyfikujemy budynki i budowle ze wzgldu na konstrukcj i materia? 7. Jak klasyfikujemy budynki i budowle w stosunku do powierzchni terenu i ze wzgldu na

czas trwania? 4.2.3. wiczenia wiczenie 1

Po obejrzeniu rysunkw przedstawiajcych funkcje uytkowe budynkw, scharakteryzuj te funkcje i zapisz je w punktach w zeszycie.


1) obejrze rysunki przedstawiajce funkcje uytkowe budynkw, 2) przeczyta literatur z rozdziau 6 dotyczc funkcji uytkowych budynku, 3) zapisa na kartce w punktach funkcje uytkowe budynkw, 4) zaprezentowa wykonane wiczenie.

Wyposaenie stanowiska pracy: rysunki przedstawiajce funkcje uytkowe budynkw, arkusz papieru, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca funkcji uytkowych budynkw. wiczenie 2

Do przygotowanych na planszy rysunkw przedstawiajcych budowle dopasuj odpowiednie napisy okrelajce przeznaczenie kadej z nich. Opisz przeznaczenie rozpoznanych budowli.


1) dokona analizy rysunkw, 2) rozpozna i dopasowa napisy okrelajce przeznaczenie kadej budowli, 3) opisa w zeszycie przeznaczenie rozpoznanych budowli, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy, 5) dokona oceny wykonania wiczenia.


Wyposaenie stanowiska pracy: plansza z rysunkami przedstawiajcymi budowle, napisy okrelajce przeznaczenie budowli, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca przeznaczenia budowli.

wiczenie 3

Rozpoznaj na rysunkach obiekty budowlane i pogrupuj je na budynki i budowle, a nastpnie podpisz.


1) dokona analizy rysunkw, 2) rozpozna i pogrupowa rysunki na budynki i budowle, 3) podpisa rozpoznane obiekty budowlane, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy, 5) dokona oceny wykonania wiczenia. Wyposaenie stanowiska pracy: rysunki przedstawiajce obiekty budowlane, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca obiektw budowlanych. 4.2.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie

1) sklasyfikowa obiekty budowlane? 2) zdefiniowa pojcie budynek? 3) zdefiniowa pojcie budowla? 4) rozrni funkcje uytkowe budynkw? 5) sklasyfikowa budynki i budowle ze wzgldu na przeznaczenie? 6) rozrni rodzaje obiektw budowlanych i okreli ich przeznaczenie?


4.3. Elementy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne obiektw budowlanych

4.3.1. Materia nauczania

Obiekty budowlane skadaj si z elementw konstrukcyjnych i niekonstrukcyjnych. Do elementw konstrukcyjnych budynku zaliczamy:

fundament przenosi wszystkie obcienia, ktre dziaaj na budynek na grunt, ciany przenosz obcienia na fundament. Zewntrzne izoluj budynek od wpyww

atmosferycznych, haasw, itp., natomiast ciany wewntrzne dziel budynek na pomieszczenia,

stropy dziel budynek na kondygnacje oraz przekazuj obcienia na ciany, schody zapewniaj komunikacj pomidzy kondygnacjami budynku oraz przenosz

obcienia na ciany, dach chroni budynek przed czynnikami atmosferycznymi oraz przenosi obcienia

na ciany.

Budynki, w ktrych obcienia na fundament s przenoszone przez ciany none o ukadach przedstawionych na rys. 1 nazywamy cianowymi.

Rys. 1. Ukady konstrukcyjne budynkw: a) poduny, b) poprzeczny, c) krzyowy [1, s.17]

Jeeli ciany konstrukcyjne s pooone rwnolegle do podunej osi budynku, to

wwczas wystpuje poduny ukad konstrukcyjny. Natomiast jeli ciany konstrukcyjne s pooone poprzecznie do duszej osi budynku, to wwczas wystpuje ukad konstrukcyjny poprzeczny. Jeli oba te ukady wystpuj rwnoczenie, to taki ukad konstrukcyjny nazywamy krzyowym lub mieszanym.

W budynkach wysokich i przemysowych (ze wzgldu na znaczne siy w cianach wywoane obcieniami) najczciej projektuje si konstrukcje szkieletowe. Takie konstrukcje skadaj si ze supw oraz rygli szkieletu, wykonanych z materiau o duej wytrzymaoci (stali lub elbetu), ktre przenosz obcienia na fundament. Dodatkowo w szkieletach stalowych wystpuj tniki, ktrych zadaniem jest podzia pola szkieletu na trjkty, zapewniajce odpowiedni sztywno konstrukcji. Natomiast w szkieletach elbetowych poczenia supw z ryglami s przewanie sztywne, dziki odpowiedniemu uoeniu prtw stalowych w betonie.

Elementami uzupeniajcymi ustrj nony budynku s: cianki dziaowe, okna i drzwi, balustrady, meble wbudowane.


cianki dziaowe s przegrodami dzielcymi wewntrzn przestrze obiektu na pomieszczenia w obrbie poszczeglnych kondygnacji. Nie przejmuj one obcie od innych elementw budynku. Mog by zatem ustawione w dowolnym miejscu na stropie, zgodnie z yczeniem uytkownika. cianki dziaowe musz spenia wymagania dotyczce: zdolnoci przenoszenia ciaru wasnego, sztywnoci, izolacyjnoci akustycznej oraz czasami termicznej.

Okna i drzwi zamykaj otwory w cianach budynkw. Ich cech charakterystyczn jest sztywno, stateczno i moliwo przenoszenia rnych si.

Balustrady, s to niskie cianki aurowe lub pene, zabezpieczajce osoby znajdujce si na schodach, balkonach lub tarasach przed upadkiem. Konstrukcja, wysoko i wypenienie paszczyzn balustrad powinny by zgodne z wymaganiami okrelonymi w Polskich Normach.

Meblami wbudowanymi nazywamy te, ktre s trwale poczone z przegrodami budowlanymi, tj. ze cianami lub stropami. Najczciej s to szafy lub pawlacze. 4.3.2. Pytania sprawdzajce


1. Jakie znasz elementy konstrukcyjne budynku? 2. Jak rol w budynku spenia fundament? 3. Jak rol w budynku spenia strop? 4. Jak rol w budynku speniaj ciany? 5. Jak rol w budynku speniaj schody? 6. Jak rol w budynku spenia dach? 7. Jakie znasz ukady konstrukcyjne budynkw cianowych? 8. Z jakich elementw skadaj si konstrukcje szkieletowe? 9. Jakie znasz elementy niekonstrukcyjne budynkw? 4.3.3. wiczenia wiczenie 1

Rozpoznaj i podpisz elementy konstrukcyjne budynku na podstawie dokumentacji oraz okrel ich funkcje.


1) przeczyta wiadomoci dotyczce elementw konstrukcyjnych budynku, 2) obejrze dokumentacj techniczn budynku, 3) podpisa elementy konstrukcyjne budynku na podstawie dokumentacji, 4) napisa w zeszycie nazwy elementw konstrukcyjnych budynku i okreli ich funkcje, 5) zaprezentowa wykonane wiczenie.

Wyposaenie stanowiska pracy: dokumentacja techniczna budynku, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca elementw konstrukcyjnych budynku.


wiczenie 2 Rozpoznaj ukady konstrukcyjne budynkw przedstawione na schemacie i podpisz je. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene:

1) dokona analizy rysunku przedstawiajcego ukady konstrukcyjne budynku, 2) rozpozna rodzaje ukadw konstrukcyjnych na rysunku i podpisa je, 3) wpisa do zeszytu nazwy ukadw konstrukcyjnych budynkw, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: rysunek przedstawiajcy ukady konstrukcyjne budynkw, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca ukadw konstrukcyjnych budynkw. wiczenie 3

Odszukaj na zaczonym rzucie poziomym elementy niekonstrukcyjne budynku i okrel ich funkcj.


1) przeanalizowa rzut poziomy budynku, 2) odszuka elementy niekonstrukcyjne budynku, 3) okreli ich funkcj, 4) napisa w zeszycie nazwy rozpoznanych elementw i ich funkcj w budynku, 5) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: rzut poziomy budynku, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca elementw niekonstrukcyjnych budynkw. 4.3.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie

1) okreli elementy konstrukcyjne budynkw cianowych? 2) scharakteryzowa funkcje poszczeglnych elementw

konstrukcyjnych? 3) rozpozna ukady konstrukcyjne budynkw cianowych? 4) okreli elementy niekonstrukcyjne budynkw? 5) okreli elementy konstrukcyjne budynkw szkieletowych? 6) rozpozna elementy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne budynkw?


4.4. Obcienia dziaajce na budynek 4.4.1. Materia nauczania

Na budynek dziaaj siy zwane obcieniami, ktre mona podzieli na: stae i zmienne. Do obcie staych mona zaliczy te obcienia o dziaaniu cigym i niezmiennej

wartoci jak: ciar wasny elementu budowlanego lub czynnikw dziaajcych na budynek od zewntrz, np. parcie gruntu.

Obcienia zmienne, ktre dziaaj na budynek okresowo lub maj warto zmienn

w czasie dzieli si na: dugotrwae od ciaru mebli, skadowanych materiaw, sprztw itp., krtkotrwae od ciaru ludzi, parcia wiatru, niegu itp., wyjtkowe od trzsienia ziemi, wybuchu gazu, uderzenia pojazdu itp.

Wszystkie wyej wymienione siy nazywamy siami zewntrznymi, gdy oddziauj na elementy budynku lub cay budynek od zewntrz. Aby cay ukad znajdowa si w rwnowadze, wszystkie siy zewntrzne musz by zrwnowaone przez siy wewntrzne, wystpujce w obcionych materiaach. Siy wewntrzne powstajce w materiale, ktre przeciwstawiaj si jego zniszczeniu nazywamy napreniami.

W praktyce nie mona dopuci do powstawania w materiale napre krytycznych, poniewa zniszczenie elementu moe spowodowa katastrof budowlan. Zatem w obliczeniach przyjmuje si naprenia mniejsze od wytrzymaoci danego materiau.

Warto oraz kierunek napre zale do wartoci i kierunku si dziaajcych na element. Element obciony siami zewntrznymi moe by ciskany, rozcigany lub cinany (rys. 2).

Rys. 2. Dziaanie obcie [1, s.14] Mwimy wwczas, e zostan w elemencie wywoane naprenia. Elementy konstrukcyjne pionowe, jakimi s ciany lub supy przejmuj obcienia

przekazywane przez elementy poziome, do ktrych zaliczamy stropy. Natomiast stropy usztywniaj budynek poziomo, a take przenosz obcienia pionowe. Usztywnienie pionowe budynku mog zapewni ciany none lub ciany usztywniajce. Zarwno ciany usztywniajce jak i trzony komunikacyjne zapewniaj sztywno budynkw o konstrukcji szkieletowej. Elementy usztywniajce uczestnicz rwnie w przenoszeniu obcie wiatrem.

Zdolno do przenoszenia na grunt obcie oraz sztywno budynku zale od wytrzymaoci i sztywnoci poszczeglnych elementw konstrukcyjnych budynku oraz ich pocze.


4.4.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

1. Jak klasyfikujemy obcienia dziaajce na budynek? 2. Jakie obcienia dziaajce na budynek zaliczamy do staych? 3. Jak klasyfikujemy obcienia zmienne? 4. Kiedy ukad budowlany znajduje si w rwnowadze? 5. Jakie obcienia przejmuj none elementy pionowe? 6. Jakie obcienia przejmuj none elementy poziome? 7. Od jakich czynnikw zaley sztywno budynku? 4.4.3. wiczenia wiczenie 1

Rozpoznaj i podpisz obcienia dziaajce na budynek przedstawione na rysunku. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene:

1) przeczyta wiadomoci dotyczce obcie dziaajcych na budynek, 2) obejrze rysunek przedstawiajcy budynek, 3) podpisa obcienia dziaajce na budynek, rozpoznane na rysunku, 4) napisa w zeszycie rodzaje obcie dziaajcych na budynek, 5) zaprezentowa wykonane wiczenie.

Wyposaenie stanowiska pracy: rysunek budynku, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca obcie dziaajcych na budynek. wiczenie 2

Pogrupuj obcienia dziaajce na budynek wedug podziau na stae i zmienne, a nastpnie wpisz je do zeszytu.


1) przeczyta nazwy obcie zapisane na kartkach, 2) pogrupowa nazwy obcie zapisane na kartkach na stae i zmienne, 3) wpisa do zeszytu obcienia stae i zmienne, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy:

kartki samoprzylepne z nazwami obcie, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca obcie dziaajcych na budynek.


4.4.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie

1) wyjani rodzaje obcie dziaajcych na budynek? 2) dokona podziau obcie na stae i zmienne? 3) rozpozna obcienia dziaajce na budynek? 4) okreli, kiedy ukad budowlany znajduje si w rwnowadze? 5) okreli obcienia przekazywane przez none elementy pionowe? 6) okreli obcienia przekazywane przez none elementy poziome?


4.5. Ochrona przeciwpoarowa w budownictwie 4.5.1. Matria nauczania

Kady budynek musi spenia wymagania dotyczce zabezpiecze przed poarem. Zesp rodkw majcych na celu zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu si ognia nazywa si ochron przeciwpoarow.

Projektujc budynek naley wzi pod uwag rozkad pomieszcze, korytarzy, wyj, zastosowanie odpowiednich materiaw oraz wyposaenie budynku w sprzt do gaszenia poaru i ratowania ludzi. Dlatego przy projektowaniu budynku okrelamy klas odpornoci ogniowej i stref poarow.

Odpornoci ogniow budynku nazywamy czas, w ktrym w warunkach poaru budynek

lub jego cz moe spenia swoj funkcj. Zaley ona od: obcienia ogniowego, czyli iloci materiaw palnych przypadajcych na 1m rzutu

pomieszczenia, klasy odpornoci ogniowej poszczeglnych elementw konstrukcji, liczby kondygnacji, podziau na strefy poarowe.

Klasy odpornoci ogniowej elementw budynkw s okrelone wedug PN 90/B 02851.

Stref poarow nazywamy cz budynku oddzielon od ssiednich czci stropami i cianami przeciwpoarowymi lub cao budynku oddzielon od innych budynkw wolnym pasem przestrzeni.

Moliwo szybkiego opuszczenia zagroonego budynku lub strefy jest zapewniona dziki drogom ewakuacyjnym, ktre stanowi najkrtsze poczenie pomieszcze z otwart przestrzeni.

Do drg ewakuacyjnych zaliczamy: korytarze, hole, schody, pochylnie, tunele, drabiny, galerie itp. Wszystkie drogi ewakuacyjne powinny by obudowane cianami o odpornoci ogniowej okrelonej w Polskich Normach. Drzwi w drogach ewakuacyjnych powinny otwiera si zgodnie z kierunkiem ruchu. Dopuszczaln dugo drg ewakuacyjnych okrelaj przepisy zalenie od klasy odpornoci ogniowej budynku. Dugo doj korytarzem do ewakuacyjnej klatki schodowej podano w tabeli 1.

Tab.1 Dugo doj do ewakuacyjnych klatek schodowych [7, s.21]


4.5.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

1. Jak okrela si zabezpieczenie budynkw przed poarem? 2. Na jakie czynniki naley zwrci uwag podczas projektowania budynkw

uwzgldniajc zabezpieczenie przed poarem? 3. Co nazywamy odpornoci ogniow? 4. Od czego zaley odporno ogniowa? 5. Co nazywamy stref poarow? 6. Jakie znasz drogi ewakuacyjne w budynku? 7. Jak naley projektowa drzwi ewakuacyjne? 4.5.3. wiczenia wiczenie 1

Z zestawu kartek, na ktrych zapisane s czynniki wpywajce na odporno budynku wybierz te, od ktrych zaley odporno ogniowa budynku.


1) przeanalizowa cechy zapisane na kartkach, 2) odszuka zapisane na kartkach cechy wpywajce na odporno ogniow, 3) zapisa wybrane cechy do zeszytu, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: kartki z zapisanymi cechami wpywajcymi na odporno ogniow, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca odpornoci ogniowej budynkw. wiczenie 2

Na foliogramach przedstawiono rysunki budynku, w ktrym oznaczone s drogi ewakuacyjne oraz sposb mocowania i materiay, z jakich s wykonane okna i drzwi ewakuacyjne. Scharakteryzuj przedstawione na rysunkach drogi ewakuacyjne.


1) obejrze foliogramy przedstawiajce rysunki budynku z oznaczonymi drogami ewakuacyjnymi,

2) rozpozna drogi ewakuacyjne przedstawione na filiogramach, 3) napisa w zeszycie nazwy rozpoznanych drg ewakuacyjnych, 4) scharakteryzowa materiay i sposb wykonania klatek schodowych i drzwi, 5) zaprezentowa wykonane wiczenie, 6) dokona oceny wykonania wiczenia.


Wyposaenie stanowiska pracy: foliogramy, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca odpornoci ogniowej budynkw. wiczenie 3

Okrel zasady zabezpieczania budynkw na wypadek poaru.


1) przeanalizowa tre rozdziau Ochrona przeciwpoarowa w budownictwie, 2) napisa na przygotowanych kartkach w punktach rodzaje zabezpiecze budynkw na

wypadek poaru, 3) zaprezentowa efekty swojej pracy, 4) dokona oceny wykonania wiczenia.

Wyposaenie stanowiska pracy: literatura z rozdziau 6 dotyczca zabezpiecze budynkw na wypadek poaru, papier szary, przybory do pisania. 4.5.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie

1) wyjani zasady projektowania uwzgldniajce odporno ogniow? 2) zdefiniowa stref poarow? 3) wyjani rodzaje drg ewakuacyjnych? 4) rozpozna drogi ewakuacyjne? 5) wyjani zasady zabezpieczania budynkw na wypadek poaru ?


4.6. Podzia materiaw budowlanych i ich zastosowanie 4.6.1. Materia nauczania

Materiay budowlane mona sklasyfikowa ze wzgldu na rne kryteria. Jednym z nich jest podzia materiaw ze wzgldu na ich zastosowanie w budynku na: podogowe, wykoczeniowe, pokryciowe, dwikochonne, do instalacji wodnych, kanalizacyjnych, gazowych itd. Dzieli si je take na: konstrukcyjne i niekonstrukcyjne. Do materiaw konstrukcyjnych zalicza si: skay lite, beton, stal, drewno, kamie, natomiast do niekonstrukcyjnych: wen mineraln, szko, tworzywa sztuczne, betony lekkie.

Materiay kamienne

Naturalne materiay kamienne s skaami, ktre skadaj si z mineraw jednorodnych lub rnorodnych. Poszczeglne rodzaje ska rni si midzy sob budow.

W budownictwie stosowane s rne materiay i wyroby ze ska. Nale do nich: kamie upany nieregularne odamki skalne o powierzchniach naturalnego przeamu

skalnego o ostrych krawdziach. Stosowany jest do budowy murw i fundamentw, drg i budowli inynierskich oraz do przerobu na kruszywo,

elementy kamienne upane do licowania cian otrzymuje si z kamiennych pyt tartych przeupanych prostopadle do paszczyzny przecicia lub z blokw skalnych,

bloki, formatki i pyty surowe to bryy kamienia naturalnego, zblione ksztatem do prostopadocianu. S przeznaczone do bezporedniego stosowania w budownictwie lub do wyrobu kamiennych elementw budowlanych,

kamienne podokienniki zewntrzne i wewntrzne oraz pyty cokoowe, posadzkowe, okadzinowe, produkowane z piaskowcw, granitw, sjenitw, marmurw,

kamienne kostki drogowe, krawniki produkowane ze ska cieralnych, jak: granit, kwarcyt czy porfir,

wyroby wkniste z topionych ska: jak wena mineralna, stosowana jako materia do izolacji cieplnej i akustycznej.

Materiay ceramiczne

Wyrobami ceramicznymi nazywa si materiay otrzymywane przez uformowanie i wypalenie lub spieczenie glin albo mas ceramicznych, ktre zawieraj glin.

Ceramiczne wyroby stosowane w budownictwie mona podzieli na trzy grupy: I obejmuje wyroby o strukturze porowatej i nale do niej wyroby: ceglarskie jak cega

budowlana, dziurawka i kratwka, pustaki cienne i stropowe, dachwki, rurki drenarskie itp., szkliwione jak kafle piecowe oraz ogniotrwae,

II obejmuje wyroby o strukturze zwartej i nale do niej: cegy kanalizacyjne, cegy i ksztatki klinkierowe oraz wyroby kamionkowe,

III obejmuje ceramik fajansow czyli: pytki ceramiczne oraz wyroby porcelanowe, ktre maj zastosowanie w technice sanitarnej.

Szko budowlane

Jest to przezroczysta bezspoinowa substancja otrzymywana ze stopionych, a nastpnie ostudzonych skadnikw.

Ze wzgldu na asortymenty szko produkowane do celw budowlanych mona podzieli na: szko paskie cignione, walcowane i zespolone stosowane do szklenia otworw,

wykonywania okadzin, elewacji budynkw,


ksztatki szklane pustaki szklane, luksfery, pyty i kopuki stosuje si je do budowy cian wypeniajcych, wietlikw, wietlikw dachowych,

materiay do izolacji cieplnych z wkien szklanych maty, welony i wojoki stosowane do izolacji cieplnych i antykorozyjnych rurocigw oraz zbiornikw.

Materiay drewniane drewnopochodne

Drewnem nazywamy drzewo po ciciu. Drewna uywa si do budowy elementw konstrukcyjnych budynku jak: stropy, ciany,

dach czy schody, ale take do wykonywania deskowa, rusztowa, stolarki budowlanej, na nawierzchnie podogowe i okadziny cian.

Materiay drewnopochodne otrzymuje si przez wykorzystanie odpadw drzewnych, z ktrych produkuje si: pyty pilniowe stosowane s do izolacji ciepochronnej i dwikoszczelnej, wykadania

cian i podg, w przemyle meblarskim, pyty wirowo-cementowe stosowane s jako izolacja cieplna pod tynk. Materiay bitumiczne

S to materiay organiczne wice zwane lepiszczami bitumicznymi, ktre dziki zjawiskom fizycznym zmieniaj swoj konsystencj. W zalenoci od pochodzenia lepiszcza dzielimy na: asfaltowe i smoowe.

Asfalty powstaj z mieszaniny wglowodorw wieloczsteczkowych pochodzenia naturalnego lub otrzymywane s z przerbki ropy naftowej. S stosowane do robt drogowych i przemysowych jako: masy powokowe i impregnacyjne do produkcji papy, jako gwny skadnik lepikw, kitw, jako masy izolacyjne do pokrywania rurocigw.

Smoy otrzymuje si podczas suchej destylacji wgla lub drewna. Stosowane s do produkcji papy, konserwacji pokry dachowych, w robotach drogowych.

Wyroby i materiay do izolacji przeciwwilgociowych to papy i materiay bitumiczne pynne do ktrych zaliczamy: roztwory asfaltowe, emulsje asfaltowe, lepiki, kity asfaltowe i masy asfaltowe.

Wyroby ze stopw i metali

Stopy elaza otrzymuje si przez stopienie i redukcj w wielkim piecu rud elaza z koksem i topnikami, ktrymi najczciej s wapienie i dolomity. W wyniku procesu wielkopiecowego otrzymuje si surwk, ktr przetapia si na stal lub eliwo.

W budownictwie wyrobami ze stali s: ksztatowniki, blachy, prty do zbrojenia, rury, wyroby z blachy, siatki, gwodzie, ruby itp.

Wyroby z eliwa to: pyty kuchenne, drzwiczki piecowe, kratki wentylacyjne, rury i ksztatki, przybory sanitarne i grzejniki.

Spord metali w budownictwie stosuje si: stopy glinu zwane stopami aluminium. Te stopy s podatne na ksztatowanie ich przez

walcowanie, prasowanie, przeciganie i odkuwanie. Do najczciej stosowanych wyrobw zaliczamy: ksztatowniki, blachy i tamy,

mied, z ktrej wykonuje si blachy, ksztatowniki, rury, drut i gwodzie, cynk, z ktrego wykonuje si blachy cynkowe, rynny dachowe i rury spustowe, ow, z ktrego wykonuje si blachy oowiane, a take warstwy izolacyjne

przeciwwilgociowe i uszczelnienia instalacji kanalizacyjnych, cyn stosowan jako stop lutowniczy oraz na powoki ochronne (antykorozyjne) innych

metali np. miedzi.


Wyroby z tworzyw sztucznych S to materiay, ktre zawieraj jako skadnik podstawowy substancje wieloczsteczkowe

zwane polimerami oraz dodatki w postaci plastyfikatorw, wypeniaczy, utrwalaczy i barwnikw.

Dla potrzeb budownictwa z tworzyw sztucznych produkowane s wyroby: podogowe (wykadziny), do krycia dachw, pyty cienne, do izolacji cieplnych

(styropian), przeciwwilgociowych (folie) i chemoodpornych, do celw sanitarnych i instalacji elektrycznych, stolarki budowlanej, materiay malarskie, kleje, klamki, okadziny na porcze, itp. Mineralne spoiwa budowlane

S to wypalone i sproszkowane materiay, ktre po wymieszaniu z wod dziki reakcjom chemicznym wi i twardniej.

Spoiwa dzielimy na: hydrauliczne, ktre po zarobieniu wod wi i twardniej na powietrzu oraz pod wod.

Nale do nich: wapno hydrauliczne, cementy portlandzkie i hutnicze. Materiay te stosowane s do produkcji betonw, zapraw, robt tynkarskich, murowych,

powietrzne, ktre po zarobieniu wod twardniej i osigaj waciwe cechy wytrzymaociowe tylko na powietrzu. Nale do nich: wapno budowlane i gips budowlany.

Spoiwa wapienne stosowane s do budowy murw, produkcji zapraw, tynkw

zewntrznych i wewntrznych, produkcji pustakw ciennych i stropowych (jako dodatek do cementu), produkcji cegy wapienno piaskowej i betonw komrkowych.

Gips budowlany stosuje si do szpachlowania cian, tynkowania, spoinowania pyt gipsowych.

Zaprawy i zaczyny budowlane

Zaczyn budowlany, to mieszanina spoiwa mineralnego z wod. Zaprawa budowlana, to mieszanina zaczynu budowlanego z drobnym kruszywem.

Zaczyny dzielimy na: gipsowe (stosowane do produkcji elementw gipsowych, do robt tynkarskich, do

wypeniania bruzd po robotach instalacyjnych, do wykonywania sztukaterii), cementowe (stosowane do wzmacniania spkanych budowli kamiennych i betonowych,

do wzmacniania podoy gruntowych). Zaprawy budowlane dzielimy na: wapienne, cementowe, cementowo wapienne,

gipsowe, gipsowo wapienne oraz zaprawy, w ktrych spoiwami s ywice syntetyczne. Najczciej zaprawy s stosowane do: czenia elementw przegrd budowlanych, wypeniania spoin, ochrony elementw budynku przed wpywami zewntrznymi przez pokrycie tynkiem, produkcji wyrobw i elementw budowlanych.

Betony

Beton jest kamieniem sztucznym, ktry powstaje w wyniku poczenia, a nastpnie zwizania spoiwa cementowego, kruszywa i wody.

Jest to podstawowy materia do wznoszenia fundamentw, elementw nonych ciskanych (supy, ciany) i zginanych (belki i pyty), do robt drogowych, budowli podziemnych oraz przemysowych, ale rwnie do produkcji pustakw, bloczkw i pyt, belek stropowych, pyt chodnikowych, krawnikw i obrzey, pyt drogowych itp.



Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany wykonania wicze. 1. Jakie materiay budowlane zaliczamy do konstrukcyjnych? 2. Jakie materiay budowlane zaliczamy do niekonstrukcyjnych? 3. Jakie wyroby i materiay ze ska stosowane s w budownictwie? 4. Jakie materiay i wyroby zaliczamy do ceramiki budowlanej? 5. Jakie zastosowanie w budownictwie maj wyroby ze szka? 6. Do wykonywania jakich elementw w budownictwie wykorzystuje si drewno

i materiay drewnopochodne? 7. Jak klasyfikujemy lepiszcza bitumiczne? 8. Do jakich prac budowlanych stosowane s papy i lepiki? 9. Jakie znasz wyroby ze stopw metali? 10. Jakie znasz wyroby i materiay z tworzyw sztucznych stosowane w budownictwie? 11. Jakie materiay zaliczamy do spoiw budowlanych? 12. Jakie znasz rodzaje zaczynw i zapraw budowlanych? 13. Gdzie najczciej w budownictwie stosowany jest beton? 14. Jakie znasz wyroby z zaczynw, zapraw i betonw? 4.6.3. wiczenia wiczenie 1

Opisz na podstawie filmu wyroby ceramiczne stosowane w budownictwie. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene:

1) obejrze film przedstawiajcy wyroby ceramiczne, 2) zapisa nazwy wyrobw na kartce, 3) opisa wyroby ceramiczne w zeszycie, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: film instruktaowy o wyrobach ceramicznych, kartki papieru, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca materiaw ceramicznych stosowanych

w budownictwie. wiczenie 2

Spord prbek materiaw budowlanych dobierz te, ktre s stosowane do wykonywania cian konstrukcyjnych i dziaowych w budynku jednorodzinnym, a nastpnie zapisz je do zeszytu.


1) obejrze prbki materiaw, 2) wybra prbki materiaw stosowanych do wykonania cian konstrukcyjnych

i dziaowych w budynku jednorodzinnym,


3) wpisa do zeszytu wybrane nazwy materiaw, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: prbki materiaw budowlanych, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca materiaw budowlanych. wiczenie 3

Przyporzdkuj do zdj wyrobw budowlanych nazwy i charakterystyki wyrobw zapisane na kartkach.


1) obejrze zdjcia wyrobw budowlanych, 2) odszuka na zaczonych kartkach samoprzylepnych nazwy wyrobw, 3) odszuka na zaczonych kartkach samoprzylepnych charakterystyki wyrobw, 4) przyporzdkowa nazwy i charakterystyki do zdj wyrobw, 5) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: zdjcia wyrobw budowlanych, kartki samoprzylepne z nazwami i charakterystykami wyrobw, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca wyrobw budowlanych. 4.6.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie

1) okreli materiay konstrukcyjne i niekonstrukcyjne stosowane w budownictwie?

2) scharakteryzowa materiay kamienne i wyroby z nich wykorzystywane w budownictwie?

3) okreli zastosowanie wyrobw ceramicznych w robotach budowlanych?

4) wymieni materiay i wyroby ze szka? 5) scharakteryzowa materiay i wyroby z drewna i materiaw

drewnopochodnych? 6) okreli zastosowanie lepiszczy bitumicznych? 7) scharakteryzowa wyroby budowlane ze stopw metali? 8) scharakteryzowa wyroby z tworzyw sztucznych stosowane

w budownictwie? 9) wymieni mineralne spoiwa budowlane? 10) okreli zastosowanie zaczynw i zapraw budowlanych? 11) scharakteryzowa zastosowanie betonu? 12) wymieni wyroby z zaczynw, zapraw i betonw


4.7. Waciwoci fizyczne, mechaniczne i chemiczne materiaw budowlanych


Materiay budowlane maj okrelone waciwoci, ktre decyduj o ich przydatnoci i zastosowaniu. Te waciwoci nazywane s cechami technicznymi materiau i mona je podzieli na trzy grupy: fizyczne, mechaniczne i chemiczne.

Do waciwoci fizycznych zalicza si: gsto, gsto pozorn, szczelno, porowato, wilgotno, nasikliwo, przesikliwo, kapilarno, higroskopijno, przewodno ciepln, odporno na zamraanie, ogniotrwao, rozszerzalno ciepln i dwikochonno.

Gstoci nazywamy stosunek masy materiau do jego objtoci bez porw. Gstoci pozorn nazywamy stosunek masy materiau do jego objtoci z porami. Szczelnoci nazywamy liczb okrelajc zawarto substancji materiau w jednostce

jego objtoci. Porowatoci nazywamy liczb okrelajc zawarto wolnych przestrzeni w jednostce

objtoci materiau. Wilgotnoci nazywamy zawarto wilgoci w materiale, ktr wyraa stosunek masy

wody wchonitej przez materia do masy materiau suchego. Nasikliwoci nazywamy zdolno materiau do wchaniania i utrzymywania wody. Przesikliwoci nazywamy podatno materiau na przepuszczanie wody pod

cinieniem. Kapilarnoci nazywamy zdolno podcigania wody przez woskowate, otwarte kanaliki

materiau pozostajcego w zetkniciu z wod. Higroskopijnoci nazywamy zdolno materiau do wchaniania wilgoci z otaczajcego

go powietrza. Przewodnoci ciepln nazywamy zdolno materiau do przewodzenia strumienia

cieplnego powstajcego na skutek rnicy temperatury na jego powierzchniach. Odpornoci na zamraanie nazywamy odporno materiau nasyconego wod na

wielokrotne zamraanie i rozmraanie bez oznak rozpadu lub znaczniejszego obnienia wytrzymaoci.

Ogniotrwaoci nazywamy trwao ksztatu materiau podczas dugotrwaego dziaania wysokiej temperatury.

Rozszerzalnoci ciepln nazywamy wielko materiau wyraajc si zmian wymiarw pod wpywem wzrostu temperatury.

Dwikochonnoci nazywamy zdolno materiau do tumienia dwikw. Do waciwoci mechanicznych materiaw budowlanych zalicza si: wytrzymao na

ciskanie, rozciganie i zginanie, twardo, sprysto, krucho i cieralno. Wytrzymao na ciskanie to najwiksze naprenie, jakie wytrzymuje prbka badanego

materiau podczas ciskania. Wytrzymao na rozciganie to najwiksze naprenie, jakie wytrzymuje prbka

badanego materiau podczas rozcigania. Wytrzymao na zginanie to naprenie, ktre stosunek niszczcego momentu

zginajcego do wskanika wytrzymaoci przekroju elementu zginanego. Twardoci nazywamy odporno danego materiau na wciskanie w jego powierzchni

innego materiau o wikszej twardoci. Im twardo jest wiksza, tym materia jest trudniejszy w obrbce, a jednoczenie odporniejszy na zarysowanie jego powierzchni.


Sprysto to zdolno materiau do przyjmowania pierwotnej postaci po usuniciu siy, pod wpywem ktrej prbka materiau odksztacia si. Wane jest to, aby wgniecenia powstajce po odjciu obcie byy jak najmniejsze.

Kruchoci nazywamy stosunek wytrzymaoci na rozciganie do wytrzymaoci na ciskanie.

cieralnoci nazywamy odporno materiau na cieranie. Waciwoci chemiczne materiaw budowlanych okrela si wwczas, gdy procesy

chemiczne, ktre zachodz wewntrz materiau gro zniszczeniem lub obnieniem jego wartoci uytkowych. Proces niszczenia nazwany korozj, jest zwykle zoony i powoduje konieczno okrelenia waciwoci chemicznych materiau. Naley sprawdzi odporno materiau na wpyw agresywnych czynnikw zewntrznych. Badania waciwoci chemicznych przeprowadza si w wyspecjalizowanych laboratoriach. 4.7.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze. 1. Na jakie grupy mona podzieli waciwoci materiaw budowlanych? 2. Jakie znasz waciwoci fizyczne materiaw budowlanych? 3. Jakie znasz waciwoci mechaniczne materiaw budowlanych? 4. Kiedy okrela si waciwoci chemiczne materiaw budowlanych? 4.7.3. wiczenia wiczenie 1

Na planszy zapisano nazwy waciwoci materiaw budowlanych. Na kartkach samoprzylepnych zapisano cechy techniczne materiaw budowlanych. Dopasuj cechy techniczne materiaw zapisane na kartkach do waciwoci zapisanych na planszy.


1) przeanalizowa cechy techniczne materiaw budowlanych zapisane na kartkach, 2) przeczyta nazwy waciwoci zapisane na planszy, ktrym masz przyporzdkowa

cechy techniczne materiaw, 3) przyporzdkowa cechy techniczne materiaw do waciwoci zapisanych na planszy, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: plansza z nazwami waciwoci materiaw budowlanych, kartki samoprzylepne z opisem cech technicznych materiaw, literatura z rozdziau 6 dotyczca materiaw budowlanych. wiczenie 2

Spord nazw cech technicznych materiaw zapisanych na kartkach wybierz te, ktre charakteryzuj waciwoci mechaniczne.


1) przeanalizowa charakterystyki materiaw wraz z ich nazwami, zapisane na kartkach,


2) rozpozna cechy mechaniczne zapisane na kartkach, 3) przepisa nazwy cech mechanicznych, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy, 5) dokona oceny wiczenia.

Wyposaenie stanowiska pracy: kartki z nazwami i opisami cech technicznych materiaw, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca cech technicznych materiaw. 4.7.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie

1) okreli waciwoci materiaw budowlanych? 2) okreli cechy fizyczne materiaw budowlanych? 3) okreli cechy mechaniczne materiaw budowlanych 4) scharakteryzowa cechy chemiczne materiaw budowlanych? 5) okreli zjawisko korozji materiau?


4.8. Magazynowanie, skadowanie i transportowanie materiaw oraz wyrobw budowlanych


Wymagania szczegowe dotyczce magazynowania, skadowania i transportowania

materiaw i wyrobw budowlanych znajduj si w normach pastwowych i instrukcjach. Warunki transportu, skadowania i magazynowania materiaw oraz wyrobw

budowlanych zale od rodzaju i wymiarw wyrobw, wraliwoci materiau czy wyrobu na czynniki atmosferyczne, na uderzenia bd uszkodzenia powierzchni.

Warunki transportu powinny zapewni przewiezienie wyrobw bez uszkodze mechanicznych, a wic pkni, odama czy wyszczerbie. Naley zatem ustabilizowa elementy na rodku transportowym, zastosowa przekadki midzy nimi itp. Wanym czynnikiem podczas transportu s czynniki atmosferyczne. Poniej opisano magazynowanie, skadowanie i transportowanie rnych materiaw i wyrobw budowlanych.

Materiay i wyroby z kamienne

Elementy kamienne okadzinowe powinny by do transportu i skadowania opakowane. Jako opakowania mona wykorzysta puda tekturowe, klatki drewniane, metalowe, tamy stalowe, pojemniki lub palety. Szczeglnie dokadnie naley zabezpieczy obrobione naroniki i krawdzie. Opakowania z elementami kamiennymi powinny zawiera jednakowy asortyment i by dokadnie oznakowane.

Transportujc pojemniki lub opakowania z materiaami kamiennymi naley ukada je w taki sposb, aby duszy wymiar elementw by rwnolegy do kierunku ruchu rodka transportowego.

Krawniki kamienne ukada si w magazynie na przekadkach drewnianych w kilku warstwach, tak aby czna wysoko skadowania nie przekraczaa 1,2 m. Na rodkach transportowych ukada si krawniki w pojedynczych warstwach, zabezpieczajc je przed stykaniem si za pomoc przekadek z weny drzewnej lub warkoczy ze somy.

Transport i skadowanie wyrobw wknistych powinny by tak zorganizowane, aby wyroby byy chronione przed opadami atmosferycznymi i wilgoci. Poszczeglne rodzaje wyrobw powinny by magazynowane oddzielnie w sposb zapewniajcy atwy dostp do nich.

Wyroby z ceramiki budowlanej

Miejsce przeznaczone do skadowania i przechowywania wyrobw powinno by wyrwnane, oczyszczone z gruzu i suche. Wyroby naley ustawia w stosy, supy, pryzmy lub pakiety w sposb umoliwiajcy atwe przeliczenie. W zalenoci od asortymentu wysoko skadowania wynosi od 2,02,2 m. Skadowanie rurek drenarskich przedstawiono na rys.3.

Rys. 3. Przykad ukadania rurek drenarskich na placu [6, s. 95]


Transport wyrobw powinien odbywa si na paletach lub luzem i by zabezpieczony przed opadami atmosferycznymi.

Wyroby szklane

Ksztatki naley pakowa wedug asortymentu w paczki tekturowe w zalenoci od wielkoci od 210 sztuk. Poszczeglne ksztatki przedziela si przekadkami z tektury falistej. Ksztatki przewozi si rodkami krytymi, chronic je przed zamoczeniem. Magazynuje si je w pomieszczeniach krytych i suchych.

Materiay i wyroby z drewna

Skadowiska do przechowywania drewna musz by suche, zadaszone lecz otwarte. Konieczne jest usunicie ze skadw rolinnoci oraz odpadw drzewnych. Rozmieszczenie na skadowiskach materiaw drzewnych zaley od uksztatowania terenu, transportu wewntrznego i rodzaju drewna.

Aby zapewni bezpieczestwo poarowe i warunki do transportu, skadowiska drzewne naley podzieli na kwatery. W kadej kwaterze powinny by stojaki z atwo dostpnym sprztem przeciwpoarowym.

Wyroby z drewna jak: pyty, sklejki i inne asortymenty musz by przechowywane w magazynach krytych. Wyroby klejone o obrobionych powierzchniach wymagaj opakowania w skrzyniach, paletach tekturowych lub wizkach zapewniajcych zabezpieczenie powierzchni, naroy lub krawdzi przed zniszczeniem.

Pyty laminowane naley przechowywa w pomieszczeniach suchych, przewiewnych, zabezpieczonych przed wilgoci. Uoenie pyt moe by na pask lub na paletach.

Sklejk okleinow transportuje si luzem w krytych samochodach lub wagonach. Grubsz sklejk ukada si pionowo w stosach na przekadkach. W jednym stosie powinny znajdowa si sklejki jednakowej gruboci, wymiarw, rodzaju drewna i jednakowej klasie jakoci.

Wyroby ze stopw metali

Stal zbrojeniow w prtach i ksztatowniki naley skadowa na podkadkach z drewna lub na stojakach metalowych. Natomiast stal w krgach magazynuje si w zasiekach.

Rys. 4. Skadowanie stali: a) prty stalowe skadowane na stojakach, b) krgi stali skadowane w zasiekach

[6, s. 198] Wyroby naley chroni przed opadami atmosferycznymi. Transportowanie i magazynowanie wyrobw ze stali odbywa si bez opakowania.

Jedynie wyroby z metali nieelaznych wymagaj pakowania.


Wyroby z zapraw i betonw Wyroby te skaduje si zazwyczaj w stosach na otwartym powietrzu, z wyjtkiem

materiaw wraliwych na opady atmosferyczne (np. wyroby gipsowe) oraz tych, ktre nie powinny ulec zawilgoceniu przed wbudowaniem (np. gazobeton). Z tego powodu te materiay powinny by przechowywane pod dachem.

Transportowanie wyrobw z zapraw i betonw odbywa si w zasadzie bez opakowania na paletach. Jedynie wyroby gipsowe i gazobetonowe wymagaj zabezpieczenia. 4.8.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze. 1. Jakie s zasady magazynowania przechowywania i transportowania wyrobw

i materiaw kamiennych? 2. Jakie s zasady magazynowania przechowywania i transportowania wyrobw

ceramicznych? 3. Jakie s zasady przechowywania i transportowania ksztatek szklanych? 4. Jakie s zasady przechowywania i magazynowania materiaw i wyrobw z drewna? 5. Jakie s zasady przechowywania i transportowania wyrobw ze stali? 6. Ktre wyroby ze stali podczas transportu musz by zabezpieczone? 7. Jakie s zasady magazynowania, przechowywania i transportu wyrobw z zapraw

i betonw? 4.8.3. wiczenia wiczenie 1

Opisz w punktach zasady magazynowania i skadowania materiaw i wyrobw budowlanych, obejrzanych na filmie.


1) obejrze film o magazynowaniu i skadowaniu materiaw i wyrobw budowlanych, 2) napisa w punktach zasady magazynowania i skadowania materiaw i wyrobw

budowlanych, 3) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: film o zasadach magazynowania i skadowania materiaw i wyrobw budowlanych, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca zasad magazynowania i skadowania materiaw

i wyrobw budowlanych.


wiczenie 2 Na kartkach zapisano nazwy materiaw lub wyrobw budowlanych oraz nazwy rodkw

transportu. Przyporzdkuj rodek transportu do materiau lub wyrobu budowlanego.

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene: 1) przeczyta nazwy materiaw lub wyrobw budowlanych zapisane na kartkach, 2) przeczyta nazwy rodkw transportu zapisane na kartkach, 3) przyporzdkowa rodek transportu do materiau lub wyrobu budowlanego, 4) przepisa wiczenie do zeszytu, 5) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: kartki samoprzylepne z nazwami wyrobw i materiaw budowlanych, kartki samoprzylepne z nazwami rodkw transportu, przybory do pisania, zeszyt, literatura z rozdziau 6 dotyczca transportu materiaw i wyrobw budowlanych. wiczenie 3

Zaplanuj transport, skadowanie i magazynowanie pyt ze sklejki o rnych grubociach, a nastpnie zapisz w zeszycie zaplanowane czynnoci i zasady w punktach

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene: 1) przeczyta wiadomoci dotyczce zasad transportu, skadowania i magazynowania

wyrobw z drewna, 2) zaplanowa zasady i kolejno czynnoci podczas transportu, skadowania

i magazynowania sklejki, 3) napisa w zeszycie zaplanowane czynnoci i zasady transportu, skadowania

i magazynowania w punktach, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy, 5) dokona samooceny.

Wyposaenie stanowiska pracy: zeszyt, przybory do pisania literatura z rozdziau 6 dotyczca zasad transportu, skadowania i magazynowania

wyrobw z drewna.


4.8.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie

1) okreli oglne zasady podczas transportu materiaw i wyrobw budowlanych?

2) okreli zasady transportu, skadowania i magazynowania materiaw i wyrobw kamiennych?

3) okreli zasady transportu, skadowania i magazynowania wyrobw ceramicznych?

4) okreli zasady transportu, skadowania i magazynowania wyrobw szklanych?

5) okreli zasady skadowania i magazynowania materiaw i wyrobw z drewna?

6) okreli zasady transportu, skadowania i magazynowania wyrobw ze stali?

7) okreli zasady skadowania i magazynowania wyrobw z zaprawi betonw?


4.9. Rusztowania i pomosty robocze 4.9.1. Matria nauczania Podzia rusztowa

Rusztowania s to urzdzenia tymczasowe, pomocnicze, wykorzystywane w czasie wykonywania robt budowlanych. Wykonywanie rusztowa powinno odbywa si zgodnie z obowizujcymi normami i warunkami technicznymi. Rusztowania nietypowe powinny by wykonywane zgodnie z dokumentacj techniczn uwzgldniajc wymagania norm.

Ze wzgldu na przeznaczenie rusztowania mog by:

robocze, ktre podtrzymuj pomosty do wykonywania robt budowlanych stanu surowego (np. murowanie) lub wykoczeniowego (np. tynkowanie) na wysokoci przekraczajcej 1,2 m, liczc od poziomu terenu, dna wykopu, itp.;

montaowe, ktre podtrzymuj elementy budowli w projektowanym pooeniu do czasu poczenia ich w trway ustrj budowlany i do wznoszenia budowli z gotowych elementw (np. konstrukcje stalowe). Ponadto wystpuj rusztowania przeznaczone do stemplowania; podpierajce deskowania

ksztatujce elementy betonowe lub murowe.

Ze wzgldu na zastosowany materia rusztowania dzielimy na: drewniane np przycienne jednorzdowe i dwurzdowe, drabinowe (rys. 5), na

wysuwnicach, na kozach (rys. 6).

Rys. 5. Rusztowanie drabinowe [2, s.54]


Rys. 6. Rusztowanie z kozw ustawionych w dwch poziomach [2, s. 410]

stalowe np. stojakowe, ramowe (rys. 7), wolno stojce, noycowe, ruchome, wiszce.

Rys.7. Rusztowanie ramowe [ 2, s. 206]

Rusztowania drewniane:

jednorzdowe i dwurzdowe s stosowane przy robotach murowych, licowaniu pytami, itp.,

drabinowe stosuje si przy robotach wykoczeniowych, np. tynkowaniu, malowaniu, robotach blacharskich,

na wysuwnicach umoliwiaj wykonywanie robt na wyszych i niedostpnych kondygnacjach budynku oraz przy nadbudowach,

na kozach su do wykonywania robt malarskich i tynkarskich.

Konieczno oszczdzania drewna powoduje zastpowanie rusztowa drewnianych stalowymi. Najwiksz zalet rusztowa stalowych jest moliwo zastosowania do kadej wysokoci budynku i wielokrotne ich uycie, niezalenie od ksztatu budynku i wysokoci kondygnacji. Dlatego w przedsibiorstwach coraz czciej stosowane s rusztowania stalowe z rur. Rusztowania stalowe

Rusztowania takie wykonuje si jako dwustojakowe z rur stalowych. Szkielet konstrukcyjny takiego rusztowania skada si z dwch rzdw stojakw poczonych podunicami, poprzecznicami i krzyulcami. Na poprzecznicach z rur ukada si pomostyrobocze z desek gruboci 38 mm i dugoci 2160 mm. Pomosty te s przeznaczone


do wielokrotnego uycia. Na wysokoci 60 i 110 cm nad poziomem pomostu mocuje si do stojakw dwa rzdy porczy z rur, ktre zwikszaj bezpieczestwo osb pracujcych na rusztowaniu i dodatkowo usztywniaj konstrukcj. Rusztowania stalowe powinny by wyposaone w instalacj odgromow.

Oprcz najczciej stosowanych rusztowa z rur mona spotka wiele innych rodzajw rusztowa stalowych. Nale do nich rusztowania ramowe typu Warszawa. Stosuje si je do robt elewacyjnych i wewntrz budynku. Skadaj si one z ram wykonanych z rur stalowych, ktre czy si parami tworzc kolumn i usztywniajc poziomym skratowaniem. Rusztowanie takie bardzo atwo si montuje i demontuje, poniewa nie ma adnych zczy rubowych. Ramy wkada si w uchwyty ram pooonych niej.

Rusztowania noycowe s stosowane do robt lekkich elewacyjnych jak malowanie czy spoinowanie. Mog by stosowane do prac na wysokoci do 14,5 m. Pomosty robocze tych rusztowa s regulowane za pomoc silnika elektrycznego. Mona je podnosi na dan wysoko, a cae rusztowanie mona przesuwa dowolnie na koach po terenie.

Obecnie coraz czciej do robt elewacyjnych stosowane s rusztowania wiszce na linach stalowych zamocowanych do wspornikw utwierdzonych na konstrukcji dachu. Rusztowania takie maj na pomocie roboczym wcigarki o napdzie rcznym lub mechanicznym umoliwiajce podnoszenie i opuszczanie pomostu przez pracownikw znajdujcych si na pomocie. 4.9.2. Pytania sprawdzajce


1. Jak klasyfikujemy rusztowania ze wzgldu na przeznaczenie? 2. Jak klasyfikujemy rusztowania ze wzgldu na zastosowany materia? 3. Do jakich robt stosowane s rusztowania drewniane? 4. Do jakich robt stosowane s rusztowania stalowe? 5. Do jakich robt stosowane s rusztowania wiszce? 6. Dlaczego w dzisiejszych czasach rusztowania drewniane zastpowane s stalowymi? 7. Jaki materia stosuje si do wykonywania rusztowa? 8. Do czego s stosowane pomosty robocze? 4.9.3. wiczenia wiczenie 1

Rozpoznaj i wypisz wszystkie rodzaje rusztowa przedstawione na filmie.


1) obejrze film o rodzajach rusztowa, 2) wpisa do zeszytu nazwy rusztowa obejrzanych na filmie, 3) zaprezentowa wykonane wiczenie.

Wyposaenie stanowiska pracy: film o rodzajach rusztowa, przybory do pisania, zeszyt, literatura z rozdziau 6 dotyczca rodzajw rusztowa.


wiczenie 2 Na jednych kartkach zapisano nazwy rusztowa, a na drugich zastosowanie rusztowa.

Dopasuj nazwy rusztowa do ich zastosowania. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene:

1) wybra spord przygotowanych kartek te, ktre dotycz nazw rusztowa, 2) zapozna si z zastosowaniem rusztowa wypisanym na kartkach samoprzylepnych, 3) przyporzdkowa przeznaczenie rusztowania do nazwy, 4) zaprezentowa wykonane wiczenie, 5) przepisa wiczenie do zeszytu.


samoprzylepne kartki z wydrukowanymi nazwami rusztowa, samoprzylepne kartki z wydrukowanymi moliwociami zastosowania rusztowa, przybory do pisania, zeszyt, literatura z rozdziau 6 dotyczca rusztowa. 4.9.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie

1) wymieni rodzaje rusztowa? 2) okreli zastosowanie rusztowa? 3) rozpozna rodzaje poszczeglnych rusztowa? 4) okreli zastosowanie rusztowa drewnianych? 5) scharakteryzowa zastosowanie rusztowa stalowych? 6) wyjani dlaczego rusztowania drewniane s zastpowane stalowymi? 7) okreli jaki materia uywa si do wykonywania rusztowa? 8) dobra rusztowania i pomosty robocze do prowadzonych robt?


4.10. Fundamenty, ich zadania oraz metody wykonywania 4.10.1 Materia nauczania

Fundament jest najniej pooon czci budynku lub budowli, ktra przenosi w sposb bezpieczny obcienia stae i zmienne na podoe gruntowe. Dobr fundamentu zaley od rodzaju i ciaru budynku lub budowli oraz od cech gruntu, na ktrym ma by posadowiony.

Nacisk wywierany przez fundament na podoe gruntowe nie moe przekracza oporu, jaki stawia grunt.

Ze wzgldu na gboko posadowienia fundamenty dzieli si na pytkie (rys. 8) i gbokie (rys. 9).

Fundamenty pytkie nazwane te bezporednimi, gdy obcienie przekazywane jest na non warstw gruntu zalegajc bezporednio pod podstaw fundamentu. Zagbienie takich fundamentw nie przekracza 4 m.

Rys. 8. Fundament pytki [1, s. 63]

Fundamenty gbokie nazwane te porednimi, gdy obcienie jest przekazywane na

gbiej pooon warstw non gruntu za pomoc elementw konstrukcyjnych wprowadzonych w podoe gruntowe.

Rys.9. Fundament gboki: a) pale podparte, b) pale zawieszone[1, s. 64]

Do fundamentw pytkich zaliczamy: awy fundamentowe, stopy fundamentowe, ruszty,

pyty i skrzynie fundamentowe. Natomiast do fundamentw gbokich zaliczamy fundamenty na: palach, studniach i kesonach.


Metody wykonywania fundamentw pytkich i gbokich Najczciej fundamenty wykonywane s z betonu lub elbetu metod monolityczn lub

prefabrykowan, albo murowane z elementw drobnowymiarowych: bloczkw betonowych, cegy penej lub ju dzisiaj bardzo rzadko kamienia. Fundamenty pytkie: awy fundamentowe

awy murowane wykonuje si z cegy penej dobrze wypalonej, bloczkw betonowych lub kamienia na zaprawie cementowej lub cementowo wapiennej. Szeroko podstawy awy fundamentowej murowanej osiga si przez poszerzenie muru odsadzkami (rys. 10).

Rys.10. awy fundamentowe z rnych materiaw: a) awa ceglana na zaprawie cementowo wapiennej, b) awa

ceglana na zaprawie cementowej, c) awa betonowa [7, s. 104]

Szeroko odsadzki wynosi zawsze cegy (6 cm). Zatem wymagana szeroko odsadzki wynosi: dla zaprawy cementowo wapiennej 3 warstwy cegie (ok.24 cm), natomiast dla zaprawy cementowej 2 warstwy (ok.14 cm). Wynika z tego, e awa ceglana, ktrej szeroko podstawy wynosi 130 cm, jeeli wykonana jest na zaprawie cementowo wapiennej musi mie wysoko 120 cm, jeeli wykonano j na zaprawie cementowej wysoko 70 cm. W podanym przykadzie, aby unikn aw o duych wysokociach naley zamiast cegy zastosowa beton. Z tych wanie wzgldw obecnie najczciej wykonuje si awy betonowe (przy posadowieniu budowli o maym i rednim obcieniu) oraz awy elbetowe (pod budowlami o duym obcieniu i przy napreniach dopuszczalnych na grunt poniej 0,15 MPa). Stosujc beton czy elbet moemy otrzyma rne ksztaty aw fundamentowych. Najczciej awy betonowe lub elbetowe przyjmuj ksztat przekroju prostoktny lub trapezowy (rys.11).

Rys. 11. awa elbetowa trapezowa [1, s. 66]

Przed wykonaniem fundamentw betonowych lub elbetowych naley wykona na

gruncie warstw podkadow z chudego betonu, w celu utrudnienia odpywu i odsczenia wody z betonu konstrukcyjnego fundamentu.


awy elbetowe wykonuje si rwnie z elementw prefabrykowanych. Stosowanie aw prefabrykowanych jest ograniczone do budynkw posadowionych na gruntach o znacznej nonoci i jednolitej strukturze, poniewa nie zabezpieczaj budowli przed nierwnomiernym osiadaniem (nie stanowi monolitu). stopy fundamentowe

S stosowane pod supy wwczas, gdy rozstaw supw jest duy i nieekonomiczne

byoby zastosowanie aw szeregowych. Podobnie jak w przypadku aw fundamentowych supy z cegy czy kamienia s obecnie bardzo rzadko stosowane. Podstawowym materiaem na fundamenty pod supy jest beton lub elbet.

Ksztat przekroju poprzecznego stp fundamentowych betonowych przyjmuje si e: do 50 cm wysokoci stopa ma przekrj prostokta, a powyej cina si nie pracujce czci materiau.

Przy duych obcieniach supw stosuje si stopy elbetowe, poniewa betonowe miayby du wysoko. Stopy fundamentowe betonowe i elbetowe musz by wykonywane w deskowaniu.

Obecnie stosowane s rwnie stopy prefabrykowane wykonywane w wytwrniach poza placem budowy. Stopa taka musi mie odpowiedni ksztat, ktry umoliwi bezpieczne i trwae poczenie ze supem. Ze wzgldu na ksztat stopy takie nazwano kielichowymi (rys.12).

Rys. 12. Stopa prefabrykowana kielichowa a) widok, b) przekrj [3, s. 60]

ruszty fundamentowe

Stosowane s w razie posadowienia budynku wywierajcego due obcienie

i wraliwego na nierwnomierne osiadanie. Poszczeglne fragmenty fundamentw czy si w monolitycznie powizan cao, tworzc pod budynkiem ruszt fundamentowy. Stanowi on wzajemnie przenikajcy si ukad aw fundamentowych (rys. 13).


Rys. 13. Ruszt fundamentowy elbetowy [7, s.61]

Obecnie ruszty s wykonywane tylko z elbetu.

pyty fundamentowe

Podobnie jak ruszty pyty fundamentowe stosuje si do posadowienia budowli wywierajcych due naciski na grunt o maym rzucie poziomym i znacznej wysokoci jak: silosy, wiee, kominy. Pyta pod wzgldem konstrukcyjnym jest odwrconym stropem, obcionym wyporem gruntu i opartym na cianach lub supach. Fundamenty pytowe mog by wykonane jako pyty: gadkie, z ebrami i grzybkowe. Najczciej wykonywane s pyty z ebrami wystajcymi ku doowi, gdy podoga piwnicy usytuowana na pycie jest gadka i nie wymaga wypenienia przestrzeni midzyebrowej. Pyty wykonywane s z elbetu. skrzynie fundamentowe

Pod bardzo wysokie budynki wieowe lub budynki o rnej konstrukcji czy wysokoci,

ktrym naley zapewni rwnomierne osiadanie stosuje si fundamenty skrzyniowe. S to dwie pyty poczone monolitycznie cianami, ktre tworz skrzyni pod caym budynkiem. Cech charakterystyczn tych fundamentw jest dua sztywno. Wykonuje si je z mocno zbrojonego elbetu (rys. 14).

Rys. 14. Fundament skrzyniowy [3, s. 62]

Fundamenty gbokie:

fundamenty na palach

Fundamenty na palach wykonuje si wwczas, gdy w poziomie posadowienia budowli zalega grunt nie nadajcy si pod fundamenty pytkie.


Pale wykonuje si z drewna, stali, betonu, elbetu, betonu spronego. Pale z betonu w koszulkach stalowych lub z elbetu s przygotowywane w wytwrniach, albo betonowane w otworze wywierconym w gruncie, zabezpieczonym rur stalow, ktr wyjmuje si w miar betonowania pala. W ten sposb wykonuje si pale stojce duych rednic. Naley wywierci wiertnic otwr rednicy do 1,5 m zapuszczajc jednoczenie rur osonow, a po wywierceniu otworu ustawi zbrojenie i wypeni otwr mieszank betonow. Gotowe pale wbija si w grunt kafarami.

Pale zawieszone stosuje si wwczas, gdy gboko zalegania gruntu sabego jest tak dua, e pal nie znajduje oparcia. S one wbijane, aby grunt uleg zagszczeniu i nastpio wiksze tarcie gruntu o powierzchni boczn pala. rednica pala wynosi od kilkunastu do kilkudziesiciu centymetrw. Stosuje si take pale betonowe w otworach osonitych rur stalow, w ktrej wykonuje si najpierw korek betonowy. Uderzajc w korek motem zapuszcza si rur w grunt. Nastpnie korek wybija si silnym uderzeniem, wkada zbrojenie i betonuje pal podnoszc rur. fundamenty na studniach

Fundamenty na studniach stosuje si w warunkach podobnych jak pale, z tym, e ich wykonanie jest prostsze i nie wymaga specjalistycznego sprztu jak: wiee wiertnicze czy kafary. Obecnie najczciej wykonuje si studnie z prefabrykowanych krgw betonowych lub elbetowych, czonych midzy sob stalowymi nakadkami. fundamenty na kesonach

Kesony stosuje si do wykonywania fundamentw pod wod lub w gruntach silnie nawodnionych. Najczciej keson wykonany jest z elbetu lub stali w ksztacie skrzyni bez dna. Skrzyni podwiesza si do barek i wznosi na niej filar, powoli opuszczajc. Po zatopieniu kesonu do jego wntrza wtaczane jest powietrze, ktre wypiera wod i tworzy such komor. Robotnicy wchodz do wntrza skrzyni i wybieraj grunt, podajc go do szybu rurowego, a dojd do warstwy nonej. Po uzyskaniu wymaganej gbokoci pooenia fundamentu skrzyni kesonu wypenia si mieszank betonow. 4.10.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze. 1. Jakie zadania spenia fundament? 2. Jak klasyfikujemy fundamenty ze wzgldu na gboko posadowienia? 3. Jakie fundamenty nazywamy pytkimi? 4. Jakie powinno by zagbienie fundamentw pytkich? 5. Jakie fundamenty nazywamy gbokimi? 6. Z jakich materiaw wykonuje si awy fundamentowe murowane? 7. Jak wykonuje si awy fundamentowe murowane? 8. Jak wykonuje si awy betonowe i elbetowe? 9. Kiedy najczciej wykonuje si awy elbetowe z elementw prefabrykowanych? 10. Kiedy wykonuje si stopy fundamentowe? 11. Z jakich materiaw wykonuje si stopy fundamentowe? 12. Kiedy wykonuje si ruszty fundamentowe? 13. Pod jakie konstrukcje wykonuje si pyty fundamentowe? 14. Kiedy wykonuje si fundamenty na palach? 15. Kiedy wykonuje si fundamenty na studniach? 16. Pod jakie konstrukcje wykonuje si kesony?


4.10.3. wiczenia wiczenie 1

Rozpoznaj na rysunkach rodzaje fundamentw ze wzgldu na gboko posadowienia i przyporzdkuj im nazwy zapisane na kartkach samoprzylepnych.


1) przeanalizowa rysunki fundamentw, 2) wybra nazwy fundamentw zapisane na kartkach, 3) przyporzdkowa nazwy fundamentw do rysunkw, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: rysunki fundamentw, kartki z nazwami fundamentw, literatura z rozdziau 6 dotyczca fundamentw. wiczenie 2

Spord opisw dotyczcych elementw konstrukcyjnych budynku wybierz ten, ktry dotyczy zada fundamentw.


1) przeanalizowa opisy elementw konstrukcyjnych zapisane na kartkach, 2) wybra opis, ktry dotyczy zada fundamentw, 3) zaprezentowa efekty swojej pracy, 4) dokona samooceny.


kartki z opisami elementw konstrukcyjnych budynku, zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca fundamentw. wiczenie 3

Rozpoznaj i podpisz rodzaje fundamentw przedstawione na rysunkach. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene:

1) przeanalizowa wiadomoci dotyczce fundamentw, 2) rozpozna na rysunkach rodzaje fundamentw, 3) podpisa fundamenty, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy.


Wyposaenie stanowiska pracy: rysunki przedstawiajce rne rodzaje fundamentw, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca fundamentw. wiczenie 4

Scharakteryzuj w formie pisemnej technologi wykonania dowolnych fundamentw: pytkiego i gbokiego.

Sposb wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie, powiniene:

1) przeanalizowa literatur z rozdziau 6 dotyczc technologii wykonywania fundamentw,

2) wybra technologi wykonania dowolnego fundamentu pytkiego i gbokiego, 3) napisa w zeszycie charakterystyk wybranych technologii fundamentw: pytkiego

i gbokiego, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy: zeszyt, przybory do pisania, literatura z rozdziau 6 dotyczca fundamentw. 4.10.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie

1) okreli zadania fundamentw? 2) podzieli fundamenty ze wzgldu na gboko posadowienia? 3) rozpozna rodzaje fundamentw ze wzgldu na gboko

posadowienia? 4) okreli maksymaln gboko fundamentw pytkich? 5) wymieni materiay z jakich wykonuje si awy fundamentowe

murowane? 6) okreli sposb wykonania aw fundamentowych murowanych? 7) scharakteryzowa technologie wykonywania aw fundamentowych

betonowych i elbetowych? 8) scharakteryzowa stopy fundamentowe i sposb ich wykonania? 9) okreli zastosowanie rusztw i fundamentw pytowych? 10) okreli zastosowanie fundamentw gbokich na palach i studniach? 11) scharakteryzowa technologi wykonywania i stosowania

kesonw?


4.11. Zasady wykonywania robt betoniarskich i zbrojarskich 4.11.1 Materia nauczania

Beton jest kamieniem sztucznym, ktry otrzymuje si przez twardnienie mieszanki betonowej, skadajcej si z kruszywa drobnego, kruszywa grubego, cementu i wody.

Zastosowanie betonu w budownictwie jest powszechne zwaszcza do wykonywania elementw konstrukcyjnych. Zatem cechuje go dua wytrzymao na ciskanie, odporno na dziaanie czynnikw atmosferycznych, dobra urabialno wpywajca na atwo formowania elementw, a take may koszt wytwarzania w porwnaniu z innymi materiaami konstrukcyjnymi. Jednoczenie beton cechuje maa wytrzymao na rozciganie. Jednak w poczeniu betonu ze stal (ktr cechuje dua wytrzymao na rozciganie) mona uzyska elementy i konstrukcje o znacznej wytrzymaoci. Materia powstay z poczenia betonu ze stal nazywa si elbetem lub betonem zbrojonym.

Poniewa ilo stali w konstrukcjach elbetowych zazwyczaj nie przekracza 5% cakowitej objtoci, w praktyce nazywa si je konstrukcjami betonowymi.

Bardzo wan spraw w przygotowaniu mieszanki betonowej jest dobr i mieszanie skadnikw. Na og skady mieszanek betonowych ustala si w laboratoriach. W betoniarniach, gdzie przygotowuje si mieszanki betonowe poszczeglne skadniki dozuje si w zainstalowanych dozownikach. Natomiast na budowie odmierzanie iloci poszczeglnych skadnikw odbywa si metod wagowo objtociow. Way si tylko cement, kruszywa odmierza si najczciej taczkami, natomiast wod wiadrami.

Ukadanie mieszanki betonowej w formie lub deskowaniu powinno odbywa si z jednoczesnym jej zagszczaniem. Bardzo wane jest, aby podczas ukadania mieszanki nie dopuci do rozsegregowania jej skadnikw. Naley zatem zwrci uwag na wysoko zrzucania mieszanki. Przy konsystencji gstoplastycznej maksymalna wysoko swobodnego zrzucania mieszanki nie powinna przekracza 3 m, a przy konsystencji ciekej mieszank naley ukada przy uyciu rynien lub rur, tak aby wysoko jej opadania nie bya wiksza ni 50 cm. Dziki zagszczaniu uzyskuje si cilejsze uoenie ziaren kruszywa, dokadniejsze wypenienie formy oraz zmniejszenie porw w betonie poprzez usunicie pcherzykw powietrza, a tym samym zwikszenie wytrzymaoci betonu.

Zagszczanie odbywa si metod rczn poprzez np. ubijanie lub metod mechaniczn, ktra jest najczciej obecnie stosowana. Do mechanicznych metod zagszczania mieszanki betonowej uywa si odpowiednich urzdze mechanicznych wibratorw: wgbnych, powierzchniowych, przyczepnych i prtowych.

Wstrzsy przekazywane przez wibrator na mieszank betonow powoduj wzajemne przesuwanie si ziaren kruszywa, cise ich ukadanie i wypenianie pustek przez zaczyn cementowy. Po uoeniu mieszanki betonowej w formie lub deskowaniu i zagszczeniu nastpuje proces pielgnacji, ktry trwa do czasu stwardnienia betonu. Pielgnowanie mieszanki betonowej polega na ochronie przed szkodliwym dziaaniem czynnikw atmosferycznych jak: wiatr, nadmierne soce czy mrz oraz wstrzsami, uderzeniami i duymi obcieniami. Naley utrzyma sta wilgotno betonu przez nawilanie: co najmniej 3 dni gdy uyto cement portlandzki szybkotwardniejcy, 7 dni gdy uyto cement portlandzki, 14 dni gdy uyto cement hutniczy i inne.

Jeeli temperatura jest nisza ni + 5C betonu nie polewa si. W okresie zimowym naley wiey beton zabezpieczy matami, somami lub spienionym

tworzywem sztucznym.


Konstrukcje betonowe ze wzgldu na technologi wykonania mona podzieli na: monolityczne, prefabrykowane i zespolone.

Konstrukcje monolityczne z betonu s realizowane na miejscu wbudowania. Charakteryzuj si du wytrzymaoci i sztywnoci, poniewa jej elementy stanowi jednolit cao. Ich wykonanie skada si z nastpujcych czynnoci: ustawienia deskowania, przygotowania i montau zbrojenia, przygotowania, uoenia i zagszczenia mieszanki betonowej, pielgnacji betonu, rozformowania (zdjcia deskowania).

Konstrukcje prefabrykowane s wykonywane w wytwrni prefabrykatw lub na poligonie poza miejscem ich wbudowania. Dziki zmechanizowanej produkcji prefabrykatw jako wykoczenia elementw jest wysoka i dziki temu do minimum mona ograniczy roboty wykoczeniowe na budowie. Take czas montau elementw jest krtki i umoliwia szybsze oddanie obiektu do uytku.

Konstrukcje zespolone s wykonywane poprzez poczenie technologii prefabrykowanej i monolitycznej.

Konstrukcje elbetowe skadaj si z betonu i prtw stalowych. Dziki przyczepnoci beton i stal wsppracuj ze sob w konstrukcjach stanowic monolityczn cao. Jak ju wspomniano wczeniej stal przenosi naprenia rozcigajce w elemencie elbetowym, ale rwnie zapobiega tworzeniu si rys i odksztace skurczowych.

Do wykonywania zbrojenia klasa i gatunek stali oraz rednice prtw powinny by dobrane zgodnie z projektem. Najczciej beton jest zbrojony prtami gadkimi lub ebrowanymi.

Rozrnia si pi klas stali zbrojeniowej: A 0, A I, A II, A III i A IIIN. W kadej z tych klas wyrnia si gatunki.

Przygotowanie zbrojenia polega na: czyszczeniu stali zbrojeniowej, prostowaniu stali zbrojeniowej, ciciu stali zbrojeniowej, giciu stali zbrojeniowej, czeniu prtw w szkielety zbrojeniowe, transporcie i ukadaniu szkieletw zbrojeniowych w formach lub deskowaniach.

Czyszczenie stali polega na usuniciu z powierzchni prtw zanieczyszcze smarami, przez opalenie palnikiem gazowym lub lamp lutownicz oraz uszczc si rdz, za pomoc szczotek drucianych lub przez piaskowanie.

Prostowania wymagaj prty zbrojeniowe w krgach. Najczciej stosuje si mechaniczne prostowanie prtw przy uyciu prostowarek mechanicznych (rys. 15).

Rys. 15. Schemat prostowarki mechanicznej [1, s. 85]

Prty wikszych rednic mona rwnie prostowa za pomoc klucza zbrojarskiego na

stole zbrojarskim z umieszczonymi trzpieniami. Po oczyszczeniu i wyprostowaniu prty tnie si na odpowiednie odcinki zgodnie

z projektem przy uyciu noyc rcznych lub mechanicznych. Pocite prty wygina si zgodnie z rysunkami zbrojenia zamieszczonymi w projekcie, na

stole zbrojarskim wyposaonym w sworznie lub za pomoc gitarki

Documents

Rozpoznawanie i wykonywanie obiektów budowlanych 311[39].O1 · przepisami prawa budowlanego, ... Budownictwem nazywamy działalność człowieka polegającą na ... jest właściwie