RRRR - Lute

Volgende Luitdag 14 october 2007 St-Lambrechts-Woluwe

Prochaine Journée du luth 14 octobre 2007 Bruxelles

Burea u d e d ép ô t / Afg i f t e k a n to o r : Ed eg em 1 België—Belgique

2650 Edegem 1

8/4660 VU / ER : Jean Cordaro Vekenveld 14 B-2550 Kontich

GGGGeluiteluiteluiteluit----LLLLuthinerieuthinerieuthinerieuthinerie

Driemaandelijkse uitgave van de Belgische Luitacademie Publication trimestrielle de l'Académie belge du Luth

N°39 09/ 2007N°39 09/ 2007N°39 09/ 2007N°39 09/ 2007

Dit nummer brengt u

een muziekbijlage (A=440’) die we gaan spelen op de komende

luitdag 14 october waar we hopen jullie weer talrijk te mogen

ontmoeten. Het luitfestival in kasteel Renesse, Oostmalle ligt ook al

vast voor het weekeinde van 12-14 maart 08, er zijn talrijke

luitconcerten, bij AMUZ krijgt u korting als u via de luitacademie

vooraf boekt. We kunnen nog altijd helpende handen gebruiken,

zowel voor het tijdschrift als op de luitdag zelf, en als u over internet

beschikt kunt u steeds de recentste informatie daar vinden op onze

webstek. Het tijdschrift zal zich voortaan meer concentreren op de

musicologische artikels, maar toch krijg je ook dit keer weer

praktische nieuwe tips voor je luit bedacht door Jean Cordaro. Het

luitfestival in Kassel heeft onze Europese luitverenigingen weer een

stap dichter bij elkaar gebracht waardoor we plannen smeden voor

een Europees festival in ons land in het voorjaar van 2009. Het

programma van Kassel was rijk gevuld, het verslag ervan krijgt u van

Christine.

Et revoici notre numéro annuel annonçant le détail de la Journée du luth qui se tiendra comme d’habitude à Woluwé-Saint-Lambert, le 14 octobre et qui, nous l’espérons, répondra à vos attentes. D’autre part, comme vous l’avez vu dans le numéro précédent, quelques membres de notre Académie se sont rendus aux Journées allemandes de Kassel. En complément des photos, vous trouverez un compte-rendu de cette riche rencontre. Suite à un désir commun d’organiser un événement européen en 2008, nous sommes déjà en pourparlers avec diverses institutions (peut-être le MIM ?) et nos consœurs européennes. Un grand projet et beaucoup de travail en perspective ! Vous découvrirez aussi les rubriques habituelles et le supplément musical à travailler pour la Journée. À

très bientôt donc ! Apportez vos instruments, vos idées et votre enthousiasme.

EEEE dito Christine Ballman Présidente

sponsor

S o m m a i r e / I n h o u d

Edito/Van de redactie ..........................................p. 1 Agenda .................................................................p. 2 Rumeurs/ [email protected]. 3 Bakfark P. Kiraly .........................................p. 4 & 6 Antwerpse luitslagers deel 14 ............................p. 7 Luthistes anversois partie 14 ............................p. 7 Supplément musical/ Muziekbijlage ...................p. 8 Kassel ...................................................................p. 9 Bonanni deel ......................................................p. 10 Duitse tabulatuur Bart Roose ............................p. 11 Editions .............................................................p. 12 Petites annonces/Zoekertjes ..............................p. 12 Cd’s ....................................................................p. 13 Supplément musical/ Muziekbijlage .................p. 14 Journée du luth 14 octobre 2007 ........................p. 16 Luitdag 14 October 2007....................................p. 17 Coin du luthier ...................................................p. 18 Hoek van de luitbouwer .....................................p. 19 Wegwijzer ..........................................................p. 20 Website...............................................................p. 20 Mededelingen/Colofon.......................................p. 20

VVVV an de redactie Greet Schamp, Vice voorzitster

GeluitGeluitGeluitGeluit————LuthinerieLuthinerieLuthinerieLuthinerie n° 39 09/2007n° 39 09/2007n° 39 09/2007n° 39 09/2007 p. p. p. p. 2222

AAAA genda

02/09/07 Antwerpen AMUZ Millenarium + Ch. de Ch. De Na-mur: La messe des fous uit Carmina Burana met o.a. Philippe

Malfeyt

02/09/07 21:30 Abdijplein, Middelburg :Zefiro Torna Les Tissérands* - oude muziek, folk en jazz

Dit concert is een goed doordachte cross over van folk, jazz

en oude muziek, gespeeld door drie topformaties in hun

genre: de folkgroep Amorroma, het oude muziektrio Zefiro

Torna en het jazzduo Traces. Hun muziek is geïnspireerd door

het Katharisme, een religieuze stroming uit de vroege

middeleeuwen. Het concert biedt naast ballades van

troubadours ook Keltische harpmuziek en meeslepende

dansmelodieën. Prijs : gratis

07/09/07 20:00 Bijloke Jozef Kluyskensstraat 2, Gent La Senna Festeggiante (barokopera) B’Rock

07/09/07 21:00 Bijloke Gent Lutesongs van John Dowland Wim Maeseele, Jonathan Deceuster

De verfijnde liederen van Dowland - door Sting als pop uit de

barok bestempeld - vormen het vertrekpunt van dit concert

waarin we je graag kennis laten maken met de schitterende

stem van de jonge altus Jonathan De Ceuster en het zachte

getokkel van luitist Wim Maeseele. T +32(0)9 233.68.78

13/09/07 20 :00 Tournai Eglise, Millenarium: Libre Vemelh met o.a. Philippe Malfeyt

14/09/07 20 :00 Nivelles Collégiale, Millenarium: Libre Ve-melh met o.a. Philippe Malfeyt

22/09/07 20 :00 Wichelen, St Denijskerk Serskamp Les Tisserands* 10€ T 09 3682975

25/09/07 14 :00 Gent Lullyzaal Vlaamse Opera, Scherzi Musi-cali : aria’s en madrigalen van G. Caccini met N. Achten, bari-

ton, teorbe & gitaar ; S. Ridy, tripelharp en E. Semba, viola da

gamba & lirone 12/9€ (concert, koffie en gebak)

29/09/07 20:00 Lierde, Kartuizerkerk Les Tisserands* 10€ / kinderen gratis info 055423105

03/10/07 20:00 NTGent Het ensemble Zefiro Torna en het hedendaagse dansgezelschap ZOO \ Thomas Hauert slaan

de handen in elkaar voor een voorstelling gebaseerd op oude

muzikale raadsels.

De code van de raadselcanons ligt verborgen in cryptische

aanwijzingen of neemt symbolische vormen aan zoals die van

een labyrint, kompas of schaakbord. Puzzled werkt als een

aaneenschakeling van enigma’s. Polyfone stemmen en

instrumentale caccia’s vergezellen de dansers in een tijdloze

existentiële zoektocht, die misschien nooit definitief zal zijn.

Dans en choreografie: Thomas Hauert, Sara Ludi, Samantha

Van Wissen, Martin Kilvady, Mat Voorter en Chrysa Parkinson

Muziek: Els Van Laethem, Cécile Kempenaers (cantus), Els

Janssens (altus), Jurgen De Bruyn (luit), Kristien Ceuppens

(hobo), Paulina Van Laarhoven (vedel, viola da gamba),

Wouter Koelewijn (orgel), Prof. Dr. Katelijne Schiltz (research)

Productie: ZOO & Zefiro Torna. Prijzen€ 20 - 18 - 14

05/10/07 20:30 St Martinuskerk Westmalle: Ensemble Dous-mal: Ars subtilior met o.a. Philippe Malfeyt

05/10/07 20:00 Destelbergen Heilige Kruiskerk Heusden Les Tisserands* 12,50/10€ T 09 2189278

07/10/07 20:00 Zomergem, St-Martinuskerk Le Frottole: Marco Beasley & Accordone 15/12€ T 09 3707575

12/10/07 21:00 Amuz Antwerpen, Augustinuskerk Kammenstraat Via Toledo: traditionele muziek uit de straten

van Napels. Marco Beasley - zang & artistieke leiding, Pino de

Vittorio - zang & guitarra battente, Alfio Antico - zang &

lijsttrom, Guido Morini - orgel, klavecimbel, Stefano Rocco -

luit & gitaar, Fabio Accurso – luit, Franco Pavan – theorbe

13/10/07 20:00 Wortegem-Petegem, Sint-Martinuskerk Les Tisserands* 8,50€ T 055 303089

17/10/07 20:00 Dendermonde CC Belgica 052/20.26.26 Les Tisserands*

27/10/07 20:00 Spa ‘Le Brittanique’: 'La Pastorella' olv Fréderic De Roos: Telemann met o.a. Philippe Malfeyt

03/11/07 20:15 Mechelen, Minderbroederskerk Zefiro Torna: Per un Sol momento

04/11/07 15 :00 AMUZ Antwerpen „12 x 12: Ars nova en Karlheinz Stockhausens Tierkreis“

'Capilla Flamenca & Het Collectief'

Capilla Flamenca : Marnix de Cat – contratenor ; Tore Denys

– tenor; Lieven Termont – bariton; Dirk Snellings - bas &

artistieke leiding; Jan Van Outryve – luit ; Liam Fennelly –

vedel ; Patrick Denecker - fluiten

Het Collectief: Toon Fret – fluit; Benjamin Dieltjens – klarinet;

Wibert Aerts – viool; Martijn Vink – cello; Thomas Dieltjens -

piano & artistieke leiding

09/11/07 20:15 Sint-Truiden, Academiezaal CC De Bogaard 011/69.39.90 Zefiro Torna: Per un Sol momento

11/11/07 16:00 De Centrale (Kraankinderstr.) Gent: Rans - Flagel: 'Trois tableaux de guerre' 'Den Krijg is daar'

oorlogsliederen van de 16de tot 20ste eeuw met o.a. Philippe

Malfeyt

16/11/07 20:00 Tanz in Olten, Olten, Zwitserland +41 (0)62 216 15 Zefiro Torna: Puzzled

17/11/07 20:15 Salonconcert – Burgemeestershuis tegenover Cultuurcentrum De Adelberg, 3920 Lommel Le Jardin Secret -

‘Musique pour Mazarin’ elegante Franse en vurige Italiaanse

muziek in confrontatie. Elizabeth Dobbin - sopraan; Marian

Minnen - barokcello; Sofie Vanden Eynde – theorbe; David

Blunden – clavecimbel Programma: Couperin, Lully,

Charpentier, de Guédron, Rossi, Carissimi Toegang: € 10,00 /

€ 8,50 (-26j & +55j)

http://www.ccdeadelberg.be

14/10/07 St-Lambrechts-Woluwe Luitdag zie blz 17

Woluwe-St-Lambert Journée du luth voir p. 16


RRRR umeurs/ Geruchten @ Internet

Programma: Couperin, Lully, Charpentier, de Guédron, Rossi,

Carissimi

Toegang: € 10,00 / € 8,50 (-26j & +55j)

20/11/07 20:00 Herentals, muziekacademieHikstraat: Luthomania sextet

02/12/07 15:00 AMUZ Antwerpen “Twee Jacobs uit de Gouden Eeuw”: muziek van Jacob Cats en Jacob van Eyck

door de Camerata Trajectina: Hieke Meppelink – zang; Nico

van der Meel – zang; Saskia Coolen – blokfluit; Erik Beijer -

viola da gamba; Louis Grijp - luit & muzikale leiding

13/12/07 20:00 Tienen stadsschouwburg Les Tisserands*

15/12/07 15:00 MIM Brussel Luthomania met o.a. Philippe

Malfeyt

16/12/07 16:00 De Centrale Gent: met o.a Michel Gillain en Philippe Malfeyt

19/12/07 20:00 Bierbeek Kerk: RANS kerstprogr. met o.a. Philippe Malfeyt

19/12/07 20:30 Westerlo, Klooster Heilig Graf: Zefiro Torna “De Fragilitate” 0495/26.53.74 of [email protected]

20/12/07 20:30 Herent, Onze-Lieve-Vrouwkerk, Zefiro Torna “De Fragilitate” GC De Wildeman 016/211.431

21/12/07 20:00 Duisburg, Sint-Katharinakerk, Zefiro Torna “De Fragilitate” CC Tervuren 02/769.20.16

21/12/07 20:00 Vilvoorde CC Bolwerk RANS kerstprogr. met o.a. Philippe Malfeyt

22/12/07 20:30 Bornem, Kerk van Mariekerke, Zefiro Torna “De Fragilitate” Cc Ter Dilft 03/890.69.30

23/12/07 20:00 CC Leopoldsburg RANS kerstprogr. met o.a. Philippe Malfeyt

AMUZ: www.amuz.be tel 03 229 1880

Flying teorbo: I apologise for the blatant advertising but some

of you may be interested in seeing the "folding" theorbo I have

recently made for Lynda Sayce, which is designed to pack up

small enough to fit into a standard airline seat. David van Ed-

wards http://www.vanedwards.co.uk/40a.htm

Darmsnaren (uitgebreide correspondentie hierover op het

lutenet rond 20/6) terug te vinden in de archieven

I(=A.Hind) am experimenting with "Real Gut" strings from

George Stoppani and Oliver Webber (see http://

www.stoppani.co.uk/Real_Gut_Strings.htm).

Very brown in colour but surprisingly clear against the light,

like very high twist strings. My impression so far is that they

are about the same in terms of flexibility as Larson's "pistoys".

Many rare books here!

http://www.lacg.net/books_early_music_.htm

discussie over akkoorden op luit:

I find this question very interesting, because it uncovers some

of the expectations created by the modern guitar tradition. We

have agreed names for guitar chords because of the fixed

pitch of the instrument. Admittedly there are three or four posi-

tions for the same chord on a guitar neck, but one only has to

remember a few fingerings for them.

The lute never had a fixed pitch because several sizes were in

common use. Despite the modern fixation that lutes are no-

tionally tuned in G, it was probably not a practical reality for

historical players. So the standard fingering patterns that we

think of as G, C , D or whatever in guitar terms would have

needed different name on each size of lute. Sixteenth century

lutenists clearly knew these patterns, but they don't seem to

have had names for them. In the surviving English translation

of Leroy's tutor there is a stave full of chord patterns shown in

tablature below the heading 'common accordes' - but none of

them are named.

It's actually quite tricky to name a pattern involving placing four

fingers on six strings if you don't have the convenience of ap-

pending a universally agreed label to it. It was a lot easier to

show them in tablature, where a name was not needed to con-

vey exactly what was required. In the Dowland / Besarde in-

structions we find examples of chords again, referred to here

as 'griffes,' but once again no names.

As Stewart has already said, the idea of 'chords' is strongly

associated with strumming. I suspect that this has in some

respects changed our notion of what a 'chord' is. For modern

guitar it often means a fixed fingering pattern that's held for

several beats. But even in the most chordal lute pieces I think

we have to consider that historical players saw them as the

progression of polyphonic voices, which is a different notion

altogether. The sixteenth century approach to intabulation was

to transcribe each voice, one at a time, into tablature. It was a

linear rather than vertical process. So the need to think 'what

chord am I playing now? 'didn't arise. It just happened that at

certain points the vertical alignment of voices produced chords

in passing. So if one really wants named chords on the lute

one has to apply modern guitar-like thinking and assume a

fixed pitch. That might be helpful in some respects, but all the

names will be wrong when you pick up a different sized lute. In

my view it's one of those areas where modern guitar practice

just doesn't translate very well onto the lute. Denys Stephens Please find at my website (www.davidvanooijen.nl)left hand

menu Sheet music bottom of the page, a chord chart with two

alternative shapes for all major and minor chords on a renais-

sance lute tuned in g'. Should explain itself. David van Ooijen


LLLL es deux variantes de la réédition anversoise du Lautenbuch de Bakfark de Cracovie

Peter Király trad. C. Ballman

On sait depuis longtemps qu’en 1569 paraît à Anvers la réédition du deuxième livre de luth de Bakfark, paru à Cracovie en 1565. Ce qui est largement passé inaperçu par contre, c’est que cette édition existe en deux versions quelque peu différentes. Ce n’est qu’à la fin des années 80 que la chose put être éclaircie. Variante A: Valentini Greffi Bakfarci Pannonii Harmoniarum Musicarum in usum Testudinis factarum tomus primus [....] Antverpiae Apud Viduam Ioannis Latij, Sub intersignio Agricolae, 1569. Exemplaire: A-Wien ÖNB, Musiksammlung Variante B: Valentini Greffi Bakfarci Pannonii Harmoniarum Musicarum in usum Testudinis factarum Tomus primus [....] Antverpiae, Apud Antonium Tylenium Brechtanum, sub Strutione, 1569. De cette deuxième édition, qui sur la page de titre ne mentionne plus la veuve de l’imprimeur Latius comme éditeur, mais le libraire Tylen d’Anvers, il ne reste à ce jour aucun exemplaire. Cependant, à la fin du 19e siècle, un exemplaire incomplet se trouvait encore dans la célèbre collection consacrée aux livres hongrois du comte Sándor (Alexander) Apponyi. Cet exemplaire a été montré au public à Budapest

lors de la grande exposition du Land en 1896, „Exposition du millénaire“ et a disparu depuis. Heureusement, une page photographiée du volume était insérée dans le catalogue de l’exposition. Grâce à cette photo, on voit que les deux exemplaires ne diffèrent pas uniquement par l’éditeur (par ex. dans la page de titre :Veuve Latius ou Tylen) mais que, malgré que les même caractères d’imprimerie aient été employés, les variantes A et B révèlent quelques différences. Comme la variante A, conservée à Vienne, suit parfaitement celle de Cracovie , il est clair que les modifications ont été faites pour l’impression de Tylen. Les divergences observées sur cette page de B sont des changements voulus car le rythme a été changé pour correspondre aux signes disparus dans la tablature A. À un endroit, on voit que le signe rythmique n’a pas été changé, mais qu’on lui a enlevé un drapeau pour que cela corresponde aux notes (voir illustration). L’histoire de la version anversoise peut être résumée comme suit : la veuve de Latius édite une copie de la version de Cracovie et, encore la même année, elle fait une nouvelle édition pour Tylen, qui éditait déjà principalement de la littérature populaire. Dans cette deuxième réédition, à certains endroits (de même sans doute que dans le reste du volume disparu) sont insérées de légères modifications. La variante Tylen a donc un contenu légèrment modifié. Bien qu’il ne soit resté, jusqu’il y a quelque temps que deux témoins physiques des rééditions anversoises, les sources historiques apportent quelques informations supplémentaires. 1568 (recte: 1569!), Catalogue du libraire Anthoine Thielen (Tylen) : „Harmoniae musicae in usum testitudinis, per Valentinum Bacfard. In. 4o” — probablement la Variante-B 1569, Catalogue des foires d’autommne de Frankfort de Georg Willer, libraire à Augsbourg : „Valentini Greffi Pannonij Harmoniarum musicaru[m] in vsum testudinis pars prima. Ant[verpiae] apud Ant[onium] Tilen” — Variante-B 1582, Cracovie, succession du marchand français Jean Thenaud: „24. Tabulatura Testudinis Greffij in 4 Liber primus” — on ne sait de quelle variante il s’agit. Le nom „Greff“ exclut le premier livre au format in 4° de 1553 car ce n’est qu’à l’automne de 1565 qu’on trouve le titre „Greff“ dans le titre du deuxième livre de luth de Cracovie. Le format in 4° exclut également que, dans la succession de Thenaud, il s’agisse de l’original de Cracovie puisque celui-ci paraît en format in folio. Le marchand français importa donc 24 exemplaires de la réédition anversoise dans l’espoir qu’en Pologne, pays de Bakfark, il puisse écouler avantageusement ces exemplaires 1603–1605, Douai, liste des livres du libraire Balthazar Bellere : „9. Greefi, Harmoniae musices in usum testudinis” — d’après la localisation géographique de Douai, il serait logique de penser qu’il ne s’agit pas de l’exemplaire lointain de Cracovie, mais alors de quelle variante anversoise ?

Tylen / Bakfark

Latius / Bakfark


LLLL uthistes anversois (14): Jean Stefanuszn Marin(i) (°ca. ou avant 1593-+après 1619).

G. Spiessens trad. C.Ballman

Nous arrivons à un total de 26 exemplaires de réédition. À part les deux exemplaires conservés jusqu’il y a peu, restent les 24 exemplaires pour lesquels on ne sait s’ils appartiennent à la variante A ou B. Et au sein des catalogues de libraires, deux variantes B et une édition que nous ne pouvons préciser.

Notes :

1. Peter Király: Bakfark krakkói lantkönyve utánnyomásának egy

változata. [Une variante de la deuxième édition du livre de luth de

Cracovie de Bakfark] Magyar Könyvszemle (Budapest) 104, 1988,

p. 64–67.

2. Voir : Howard Mayer Brown : Instrumental Music Printed Before

1600. Cambridge, Mass. 1965, 15691.

3. Une ancienne publication cite un autre exemplaire, au titre

identique, qui serait conservé à la Bibliothèque de l’Université de

Cracovie. Cela n’a pu être confirmé. Cette tablature n’est ni à la

Bibliothèque Jagiellońska ni dans la collection Czartoryski.

Apparemment, une information erronée. Voir : F. V. (= Vilmos

Fraknói) : Két XVI. századbeli magyarországi zenészeti író

ismeretlen munkái. [Œuvres inconnues de deux musiciens hongrois]

Magyar Könyvszemle 1, 1876, p. 292–293.

4. Absent de Brown, Instrumental Music ... op. cit.; l’exemplaire est

décrit dans : Károly Szabó –Árpád Hellebrant: Régi magyar

könyvtár [Bibliothèque de l’ancienne Hongrie] vol. III/1. Budapest,

1896, p. 582.; Sándor Apponyi: Hungarica, magyar vonatkozású

külföldi nyomtatványok. [Hungarica, Ungarn concernant les

éditions étrangères] vol. I. Budapest, 1900, p. 286, nr. 431.; Von

diesen Veröffentlichungen nicht wissend bezweifelte dageben Adolf

Kozirz kurz danach die Existenz der Tylenschen Auflage. Voir :

Adolf Koczirz: Österreichische Lautenmusik im XVI. Jh. Wien, 1911,

(Repr. Graz, 1959.) p. XLIV ; il est intéressant de constater que

Opieński donne le titre de la variante Tylen sans citer d’exemplaire

ou de source. Voir : Henryk Opieński: Bekwark lutnista. [Bakfark le

luthiste] dans : Biblioteka Warszawska. II, 1906, p. 482. Il est

possible que Opieński ait repris le titre d’une bibliographie

hongroise (voir note 4).

5. On ne sait trop comment l’imprimé a abouti chez Apponyi mais on

peut penser que, comme pour la plupart des livres de la Collection

Hungarica, le comte aurait acquis le Bakfark par l’intermédiaire de

l’antiquariat international.

6. À la Bibliothèque nationale de Hongrie, où la collection Apponyi

est déposée au début du 20e siècle, le Bakfark manque. Dans les

années 1920, le catalogue, le mentionne comme perdu.

7. Béla Sztankó: Zene. [La musique] dans : Az 1896. évi ezredéves

kiállítás eredményei. hrsg. v. Sándor Matlekovits, vol. V. Budapest,

1898, p. 117.

8. Edmond vander Straeten : La musique aux Pays-Bas, vol. III.

Bruxelles, 1875, p. 204. L’année 1568, donnée ici, est probablement

une faute d’impression.

9. Die Messkataloge Georg Willers. Herbstmesse 1564 –

Herbstmesse 1573. (Facsimilé, Hildesheim, 1972, p. 252.

10. Archiwum Państwowe Miasta Krakowa [Archives de l’Etat],

Acta advocalia Cracoviensis, Nr. 200, p. 121.; Adolf Chybiński:

Krakowskie inwentarze muzyczne z XVI. w. [Inventaires de musique

de Cracovie du 16e siècle] Kwartalnik Muzyczny 1911, nr. 3, p. 259.

11. Charles Edmond Henri de Coussemaker : Notice sur les

collections musicales de la bibliothèque de Cambrai, Paris 1843,

repr. Hildesheim, 1975, p. 121–122.

Né au Piémont, il est luthiste et chanteur. Il devient bourgeois à Anvers le 11 mai 1618, charge pour laquelle il dut payer un droit de 24 gulden. Il paya 6 gld. comptant et payerait les 18 gld. restant avec une livre flamande par trimestre. C’est

Marcus de Vree, chanteur à l’église Saint-Jacques, qui se porta garant pour lui. Les 16 avril et 29 août 1619, Marini verse respectivement 6 et 12 gld., ce qui le rendait quitte de sa dette. Dans ces documents d’archives, on le mentionne comme "musicien", c’est à dire chanteur, et "luytenist". Il avait probablement l’intention de devenir maître dans la corporation des “Antwerpse speellieden”, car à cet effet il fallait être bourgeois.

Il y a peut-être un lien entre Marini et Johannes Marino

Bellon(i), luytenist/luytspeelder (°ca. 1600-+après 1651),

qui avait une sœur habitant en France et qui se marie en 1651 à Amsterdam avec Anna Jans.

En1610, le sus-mentionné Marcus de Vree intente un procès, à l’aubergiste Huybrecht Borremans au sujet de la restitution

d’un manteau et d’un luth que le fils mineur de Marcus aurait oubliés ou perdus au jeu. Suite au jugement, au lieu des 16 gld. que l’aubergiste exigeait, De Vree ne dut payer que 8 gld. Comme l’aubergiste n’était toujours pas venu recevoir la somme ni restituer les objets en question, De Vree fit une requête à la ville pour qu’elle s’occupe de l’affaire. Borremans fut sommé de s’exécuter ou de fournir endéans les trois jours ses objections. De Vree, qui possédait une belle voix de contraténor, jouait probablement aussi du luth et il semble dès lors évident qu’il s’accompagnait au luth.

Erratum: dans le titre de la précédente livraison des "Luthistes anversois" sur Huijmet, il fallait, comme indiqué dans le contenu en première page, lire 13ème partie au lieu de 11ème.


Zoals sinds lang bekend, werd in het jaar 1569 in Antwerpen *

een nadruk van Bakfark’s tweede luitboek gepubliceerd, dat

reeds voordien, nl in 1565, in Krakau verschenen was.

echter onopgemerkt gebleven tot dusver is, dat er twee

verschillende, ietwat afwijkende versies bestaan van deze

nadruk. Eerst op het einde van de jaren 1980 kon dit feit

verklaard worden (1)

Variante A:

Valentini Greffi Bakfarci Pannonii Harmoniarum Musicarum in

usum Testudinis factarum tomus primus [....] Antverpiae Apud

Viduam Ioannis Latij, Sub intersignio Agricolae, 1569. (2)

Exemplaar: A-Wien ÖNB, Musiksammlung (3)

Variante B:

Valentini Greffi Bakfarci Pannonii Harmoniarum Musicarum in

usum Testudinis factarum Tomus primus [....] Antverpiae,

Apud Antonium Tylenium Brechtanum, sub Strutione, 1569.

(4)

Van deze tweede uitgave, die op het titelblad niet meer de

weduwe van de drukker Latius ( nvdv dit is Hans de Laet,

vennoot van H. Waelrant) als uitgever vermeldt, maar de

boekhandelaar Tylen uit Antwerpen, is tot op heden geen

enkel exemplaar overgebleven. Doch op het einde van de 19e

eeuw bevond zich nog een onvolledig exemplaar in de

beroemde Hongaarse boekverzameling van graaf S Sándor

(Alexander) Apponyi. (5 ) Deze tabulatuur uit die rijke,

zogenoemde Hungarica-Sammlung werd ter gelegenheid van

de„Milleniumsaustellung”, de grote Hongaarse tentoonstelling

van 1896, aan het publiek getoond. Het exemplaar is

sindsdien verloren gegaan. (6 )

Gelukkig werd er toch een foto van een bladzijde uit die

Bakfark-nadruk gepubliceerd in een boek over deze

Milleniumtentoonstelling. (7 ) Aan de hand van deze

afbeelding kan men vaststellen dat de twee nadruk-varianten

niet alleen verschillen op het punt van de verschillende

uitgeversnamen op het titelblad ( weduwe van Latius

tegenover Tylen). Men ziet dat, hoewel beide met dezelfde

lettertypes gemaakt zijn, dat de variant B toch nog enkele

verschillen vertoont met de A-versie. Omdat de in Wenen

bewaarde A-versie op deze plaatsen getrouw het origineel uit

Krakau volgt, is het duidelijk dat bij de nieuwe uitgave van

Tylen veranderingen zijn aangebracht.

Men stelt vast dat op die gefotografeerde bladzijde de

verschillen in versie B doelbewuste veranderingen zijn,

vermits ook het ritme teken dat bij de weggelaten

tabulatuurtekens hoorde, verwijderd is. Op enkele plaatsen

stelt men zelfs vast dat het ritme teken niet gewoon verwijderd

werd, maar dat de vlagjes eenvoudig weggesneden werden,

om het ritme passend te maken (zie afbeelding blz 4).

Men kan de geschiedenis van de Antwerpse nadrukken als

volgt samenvatten: eerst publiceerde de weduwe van drukker

Latius een nadruk van het Luitboek van Krakau, daarop

volgde, nog in hetzelfde jaar, een tweede nadruk voor

rekening (in opdracht) van Tylen, die tot dan toe voornamelijk

populaire literatuur en dergelijke gepubliceerd had. In deze

tweede variant zijn er op enkele plaatsen (waarschijnlijk ook

op de bladzijden die ons op heden onbekend zijn) enige kleine

veranderingen doorgevoerd. Bij de druk van Tylen gaat het

om een inhoudelijk weinig gewijzigde zogenaamde

“Titelauflage”. (nvdv alleen de titelblz werd veranderd, inhoud

bleef ongewijzigd)

Hoewel heden ten dage van de Antwerpse nadrukken slechts

twee exemplaren tot ons kwamen, laten historische bronnen

ons nog meer bevestigingen van deze twee varianten vinden.

1568 (recte: 1569!), Kataloog van Anthoine Thielen (Tylen)

boekhandelaar: „Harmoniae musicae in usum testitudinis, per

Valentinum Bacfard. In. 4o” (8 ) — waarschijnlijk Variant-B

1569, Kataloog van Georg Willer, Boekhandelaar in Augsburg,

voor de Frankfurter Herbstmesse: „Valentini Greffi Pannonij

Harmoniarum musicaru[m] in vsum testudinis pars prima. Ant

[verpiae] apud Ant[onium] Tilen” ( 9) — Variant-B

1582, Krakau, nalatenschap van de Franse koopman Jean

Thenaud: „24Tabulatura Testudinis Greffij in 4 Liber

primus” ( 10) Men kan hier niet goed uitmaken over welke

variant het gaat. In elk geval sluit de benaming “Greff” in de

titelbeschrijving Bakfark’s eerste Luitboek in 4° (quarto-

formaat) van 1553 uit, want pas in het tweede luitboek uit

Krakau, uitgegeven in de herfst van 1565 noemt Bakfark

zichzelf “Greff”. Het aangegeven quarto-formaat uit de

nalatenschap van Thenaud sluit ook uit dat het om de

originele Krakau versie zou gaan want die was in folio formaat.

De Franse koopman importeerde 24 exemplaren van de

Antwerpse nadruk, wellicht in de hoop dat hij in Polen, de

vroegere werkomgeving van Bakfark een goed afzetgebied

zou vinden voor deze werken.

1603–1605, Douai, boekenlijst van de boekhandelaar

Balthazar Bellere: „9. Greefi, Harmoniae musices in usum

testudinis” (11)

Aan de hand van de geografische ligging van Douai gaat het

hier duidelijk om de nadruk en niet om het in het verre Polen

verschenen origineel. Om welke nadruk-variant het gaat is niet

uit te maken

We weten dus in totaal van het bestaan van 26 exemplaren

van de nadruk. Voor twee die tot voor kort bewaard zijn

gebleven, tegenover 24 exemplaren waarbij de vraagt blijft of

het over de variant A of B gaat. Bovendien werden de

nadrukken in de catalogen van boekhandelaars vernoemd:

tweemaal variant B en eenmaal blijft de toewijzing onduidelijk.

*Nvdv De enige in Antwerpen gedrukte Italiaanse tabulatuur!

DDDD e twee varianten van de Antwerpse nadruk van Bakfark’s Lautenbuch van Krakau

Peter Király Vertaling G. Schamp

Rechtzetting: in de titel van de vorige aflevering “Antwerpse Luitslagers” over Huijmet stond verkeerdelijk dat

het deel 11 was, in de inhoudstafel stond het wel juist, het

was nl. reeds deel 13.


Hij was luitist en zanger, en werd geboren in Piémont. Op 11

mei 1618 werd hij Antwerps poorter en moest daarvoor een

geldrecht van 24 gld. betalen. Hij telde 6 gld. kontant neer en

zou de resterende 18 gld. met 1 £ Vlaams per trimester

afkorten. Marcus de Vree, zanger van de Sint-Jacobskerk, stelde zich voor hem borg. Op 16 april en op 29 augustus

1619, kweet Marini respectievelijk 6 gld. en 12 gld. af, zodat

zijn schuld volledig afgelost was. In deze archiefdocumenten

werd hij als "musicien", id est zanger, en "luytenist"

bestempeld. Vermoedelijk had hij de bedoeling om vrijmeester

te worden in de gilde van de Antwerpse speellieden want

daartoe moest men poorter zijn.

Misschien bestaat er enig verband met Johannes Marino

Bellon(i), luytenist/luytspeelder (°ca. 1600-+na 1651), die een zuster in Frankrijk had wonen en in 1651 in Amsterdam

met Anna Jans trouwde.

In 1610 had de genoemde Marcus de Vree een proces gevoerd tegen herbergier Huybrecht Borremans over de

restitutie van een mantel en een luit, die Marcus' minderjarige zoon laten liggen of verspeeld had. In plaats van de 16 gld.,

die de herbergier eiste, moest De Vree bij vonnis slechts 8 gld.

betalen. Daar de bewuste herbergier nog steeds niet was

komen ontvangen noch de gemiste voorwerpen teruggebracht

had, diende De Vree een verzoekschrift in bij het stadsbestuur

om afhandeling van de zaak. Borremans werd gemaand om

tot de actie over te gaan of binnen de drie dagen zijn

eventuele bezwaren kenbaar te maken. Waarschijnlijk speelde

De Vree ook zelf luit want hij had een mooie contratenorstem

en dus ligt het voor de hand dat hij zichzelf op de luit

begeleidde.

Eindnoten:

1 G. SPIESSENS, Geschiedenis van de gilde van de Antwerpse

speellieden, bijgenaamd Sint-Job-en-Sint-Maria-Magdalena (16e

eeuw-1794)(2)1600-1650, in: Belgisch Tijdschrift voor

Muziekwetenschap, XXVIII-XXIX (1976), p. 73, nr. 5.

2. SAA, Tresorij 668 (Poortersgeld 1596-1628), op datum 11 mei

1618. Dit document werd ons destijds doorgespeeld door wijlen

Robert ADRIAENSSENS, die wij daarvoor dankbaar gedenken.

3. C.M. DOZY, J.P. Sweelinck, in Tijdschrift van de Vereeniging

voor Nederlands Muziekgeschiedenis,1 (1882), p. 51 ("Bellon, Jan

van Tarine?"); IDEM, Aanteekeningen uit het Archief van

Amsterdam, ibidem, 2 (1887), p. 221 ("Johannes Marino Belloni").

AAAA ntwerpse luitslagers (14): Jean Stefanuszn Marin(i) (°ca. of vóór 1593-+na 1619).

G. Spiessens

Eindnoten van blz 6 : 1. Peter Király: Bakfark krakkói lantkönyve utánnyomásának egy

változata. [Een nadrukvariante van Bakfarks Krakauer Luitboek]

Magyar Könyvszemle (Budapest) 104(1988) S. 64–67.

2. Zie: Howard Mayer Brown: Instrumental Music Printed Before

1600. Cambridge, Mass. 1965, 15691.

3.Een oudere Hongaarse publicatie vermeldt zelfs nog een ander

exemplaar met een identieke titelbeschrijving dat zich in de

universiteitsbibliotheek van Krakau zou bevinden, maar deze

bewering kon daar niet bevestigd worden. Noch in de Biblioteka

Jagiellońska noch in de Czartoryski-Sammlung kan men een

aanwijzing vinden naar deze tabulaturur. Wellicht gaat het hier dus

om een valse toewijzing zie : F. V. (= Vilmos Fraknói): Két XVI.

századbeli magyarországi zenészeti író ismeretlen munkái.

[Onbekende werken van twee musici uit Hongarije] Magyar

Könyvszemle 1(1876) S. 292–293.

4. Niet bij Brown, Instrumental Music ... op. cit.; Het exemplaar

werd beschreven in: Károly Szabó –Árpád Hellebrant: Régi magyar

könyvtár [Oud-Hongaarse bibliotheek] Bd. III/1. Budapest, 1896. S:

582.; Sándor Apponyi: Hungarica, magyar vonatkozású külföldi

nyomtatványok. [Hungarica, Hongarije betreffende buitenlandse

drukken] Bd. I. Budapest, 1900. S. 286. nr. 431.; Omdat hij van

deze uitgaven niet wist, betwijfelde Adolf Kozirz kort daarna het

bestaan van de Tylen uitgave. Zie: Adolf Koczirz: Österreichische

Lautenmusik im XVI. Jh. Wien, 1911. (Repr. Graz, 1959.) S. XLIV.;

Interessant is dat Opieński de titel citeert van de Tylen Variant, doch

zonder een verwijzing naar een bepaald exemplaar of een bron erbij

te geven. Zie: Henryk Opieński: Bekwark lutnista. [Bakfark de

Luitist] In: Biblioteka Warszawska. II. 1906. S. 482. Mogelijk heeft

Opieński de titel uit de Hongaarse bibliographie (zie voetnoot 4)

overgenomen.

5. De herkomst van deze druk, alsook de weg hoe het bij Apponyi

belandde is vandaag onduidelijk. Men kan aannemen dat de graaf de

Bakfark tabulaturen op een gelijkaardige wijze verkreeg als de rest

van zijn Hungarica verzameling nl. door internationale

antiquariaatshandel.

6.In de Ungarischen Nationalbibliothek, waarheen de

boekenverzameling van Apponyi begin 2oste eeuw verhuisde,

ontbreekt de Bakfark-Tabulatuur. Ze wordt in de kataloog van de

bibliotheek sinds de 1920er jaren als “vermist” geregistreerd.

7. Béla Sztankó: Zene. [Die Musik] In: Az 1896. évi ezredéves

kiállítás eredményei. hrsg. v. Sándor Matlekovits: Bd. V. Budapest

1898. S. 117.

8. Edmond vander Straeten: La musique aux Pays-Bas. Bd. III.

Bruxelles. 1875. S. 204.;

Het hier aangegeven jaartal 1568 is hoogstwaarschijnlijk een druk-

of schrijffout

9. De Messekataloog Georg Willers. Herbstmesse 1564 –

Herbstmesse 1573. (Faksimile kiadás) Hildesheim, 1972. S. 252.

10. Archiwum Państwowe Miasta Krakowa [Stadarchiv, Krakau],

Acta advocalia Cracoviensis, Nr. 200. S. 121.; Adolf Chybiński:

Krakowskie inwentarze muzyczne z XVI. w. [Muziekinventarissen

van de 16 e eeuw uit Krakau] Kwartalnik Muzyczny 1911. nr. 3. S.

259.

11. Charles Edmond Henri de Coussemaker: Notice sur les collec-

tions musicales de la bibliothèque de Cambrai. Paris 1843. (repr.

Hildesheim, 1975.) S. 121–122.


MMMM uziekbijlageuziekbijlageuziekbijlageuziekbijlage Supplément Musical: Ariane Renel


KKKK assel C. Ballman

Dans une ambiance de voyage scolaire, tout le monde s’embarque dans le mobilhome de Greet, conduit aimablement par Roland. En route pour Kassel ! La voix douce du GPS nous enjoint de tenir la gauche et voilà qu’il faut tourner à droite… quelques détours de ce type et la circulation aidant, notre équipe arrive trop tard pour les deux premiers concerts. Après un repas turc (et lent !) en commun, nous nous rendons au concert de Joachim Held (Weiss et Hagen) dont nous avions déjà apprécié la qualité du jeu à Renesse, puis retour dans nos bercails respectifs. La matinée de samedi est réservée à l’assemblée générale, j’en profite pour visiter les espaces verts entre les gouttes. Pendant ce temps, l’équipe « Renzo » installe son stand. La première conférence (J. Lüdtke) nous décrit la vie de cour à Kassel :

Moritz de Hesse joue du luth et compose. Il aimerait engager Dowland qui voyage avec Huwet en Italie, mais sans succès. Dans le Robert Dowland de 1611, on trouve du reste une pavane que Moritz a écrite pour Dowland. La deuxième conférence (M. Lutz) sème le doute sur la paternité des œuvres de Weiss. Tout le monde connaît Sylvius Leopold, mais son frère Johann Sigismund est gambiste, violoniste … et luthiste. Quant à sa sœur, elle joue aussi très bien du luth. Et ils sont tous les enfants de Johann Jacob, luthiste et théorbiste. Il est ainsi parfois difficile d’attribuer une œuvre quand elle n’est signée que du nom Weiss ! On trouve aussi une pièce signée Sigismund Weiss et où Sylvius a barré le prénom de son frère pour mettre le sien, ainsi qu’une pièce signée Haendel où le nom est remplacé par Weiss. Du délicat travail d’analyse stylistique. F. Legl enchaîne avec une communication sur le père de Goethe qui d’après son fils aurait passé plus de temps à s’accorder qu’à jouer. Une correspondance de J.Ch. Hoffmann nous apprend que celui-ci a construit un luth pour Goethe, et le liber domesticus du père Goethe, outre les précieux renseignements sur la vie quotidienne, nous renseigne sur les achats de cordes, réparations de luth et concerts. La dernière conférence de ce jour a un aspect plus concret : M. Cardin nous éclaire sur son cheminement dans Weiss, au cours de ses 12 années d’enregistrement, ses idées sur le style, l’interprétation, la

chronologie et l’unité tonale et thématique. Son exposé est illustré par un petit concert avec la collaboration du flûtiste A. Besteck. Le soir, au Musée des arts sépulcraux, deux concerts pour terminer cette journée : P. Croton et Th. Bote (chant) ont interprété de la musique élisabéthaine et surtout une intéressante œuvre de Croton écrite sur des textes de Shakespeare et de Croton lui-même : In darkness let me dwell (qui rappelle un certain Dowland). Lieu (public assis entre des tombes) et sujet sont en parfaite adéquation ! Un deuxième concert, dirigé par M. Schneider, un peu long et avec un luth inaudible, retrace la musique à la cour de Moritz. Greet et moi, nous partons avant la fin… on n’a pas encore mangé et le restaurant ferme bientôt. Le dimanche matin, nous avons le choix entre deux lieux et des activités différentes. Je choisis de continuer dans les conférences et concerts. M. Freimuth nous parle du ms. du comte autrichien Harrach, dont le château, dans le village de naissance de Haydn, conserve la célèbre peinture des demi-figures. Ce ms. a été construit au départ de plusieurs cahiers au 19e siècle et le conférencier nous en joue des extraits sur un luth datant de la première moitié du 18e siècle. Suit une conférence à 6 mains, deux luthistes et G. Dethlefs qui détaillent de nouvelles découvertes dans le Stammbuch de Bernard Schenckinck. Ce luthiste étudie à Cologne où il côtoie des étudiants venant des Pays-Bas, d’Allemagne du Nord, de Dortmund ou Kassel. Le festival se clôture par deux concerts : le duo Rozetta de Budapest et Pantagruel. Le duo hongrois, avec beaucoup de virtuosité, nous interprète un récital Renaissance aux allures tziganes. Très au point, mais quelque peu lassant. Ils jouent entre autres des pièces peu connues extraites de sources hongroises. Quant à Pantagruel, les ayant déjà entendus deux fois lors de nos journées, je me permets de sortir, pour enfin découvrir au galop l’exposition d’instruments (Renzo a du succès auprès des grands !) et de partitions, et discuter de l’organisation d’une rencontre européenne. Un très beau festival, beaucoup d’informations et de concerts. Nous sommes fourbus mais heureux. Un regret cependant : aucun moment n’est dédié à la rencontre entre luthistes, avec leurs luths. À entendre ces concerts, les doigts démangent et le riche programme laisse peu de temps pour les rencontres — à moins d’y passer la nuit !


GGGG abinetto Armonico Bonanni: Arcileuto en Tiorba

Nadine Duymelinck

De arcileuto of archiluit, in gebruik vanaf 1600, heeft meestal

14 koren in renaissancestemming, verdeeld over een ‘petit jeu’

en een ‘grand jeu’ (vrijzwevende bassnaren). Het instrument

op de prent in het boek van Bonanni heeft maar 10 koren. Het

totaal aantal stempennen zou hiermee kunnen kloppen, we

zien net niet de volledige pennenkast. De verdeling van de

snaren over de twee pennenkasten is een ander paar

mouwen. Er lopen enkel vier bassnaren naar de bovenste

kast, de rest van de bassleutels is leeg. Voor de overige

snaren maakt de tekenaar er een zootje van: er lopen duidelijk

vijftien snaren naar een stemkast met tien pennen.

Desondanks ziet de speler er tevreden uit. Hij zit met

nonchalant gekruiste voeten op een laag krukje, de mouwen

van zijn overkleed zijn verfraaid met brede omslagen aan de

polsen en grote strikken op de schouders, hij draagt een

eenvoudige pruik en ietwat plompe schoenen. Put hij

voldoening uit een nieuwe outfit of glimlacht hij naar een

bewonderaarster die niet op de prent te zien is? We hebben er

het raden naar. De plaatsing van de frets op de hals lijkt

normaal (8 à 10 frets waren gangbaar, naargelang het

instrument), ware het niet dat het elfde fret de hele breedte

van de toets inneemt, terwijl het onmogelijk de volledige hals

kan omspannen.

De teorbe (synoniem: chitarrone, hoewel die wel eens met

metalen snaren bespannen wordt) is een maatje groter dan de

archiluit. Omwille van de extreem lange snaren worden de

eerste en tweede snaar vaak een octaaf lager gestemd, de

bassen zijn meestal enkel besnaard. Op de foto kijkt de

zevenjarige zoon van sopraan Ellen Delahanty met enig

respect naar de teorbe van Greet Schamp. Jammer genoeg

beschik ik niet over de juiste maten van dit imponerende

instrument.

Deze giganten onder de luiten doen mij denken aan de sitar

(enkel omwille van de maat; constructie en speelwijze zijn heel

anders), in de jaren ’60 van de vorige eeuw ongelooflijk

populair. De Indische muzikant Ravi Shankar werd een

cultfiguur, geholpen door de verering van onder andere de

Beatles en de fascinatie

voor boeddhisme en

Indische goeroes. Zijn

dochter gooit nu hoge

ogen in een heel ander

soort muziek, ze heet

Norah Jones.

Waarbij we zien dat

muziek, onafhankelijk en

grillig, zijn weg zoekt

zonder zich te storen aan

strekkingen, regels en

voorschriften. Quod erat

demonstrandum.


DDDD uitse Tabulatuur


Het stamboek van Bernhard Schenckinck uit de periode 1561-1582 is zeer opmerkelijk omdat het naast prachtige

wapenschilden en stambomen ook veel franse vijflijnige

luittabulaturen bevat. Dit is bij mijn weten een van de vroegste

verschijningen van franse tabulatuur in Duitsland, men

gebruikte daar toen immers nog altijd het eigen Duitse

systeem (zie het artikel van Bart Roose in ditzelfde tijdschrift).

Pas in 1594 liet de Antwerpse Adriaan Denss in Keulen zijn

Florilegium als eerste in Franse 6 lijnige tabulatuur

verschijnen.

Deze Bernhard Schenckinck verbleef tussen 1559 en 1563 als

student aan de universiteit van Keulen en had daar

hoogstwaarschijnlijk veel contacten met buitenlandse

studenten. In zijn boek staan naast moraliserende verzen,

zoals citaten uit Ovidius en Cicero, spreekwoorden ook

raadsels, vaak geschreven door zijn vrienden- vergelijk dit met

de poëzie-albums uit onze jeugd- en in het tweede deel heeft

hij heel wat muziek voor luit verzameld en soms zelf

getranscribeerd. Dit eigen werk kan de vergelijking met

Bakfark en Phalèse gerust doorstaan. Men ziet bij het

tabulatuurgedeelte duidelijk vier indelingen met als eerste

hoofdstuk “Preludes” (helaas slechts één) na ettelijke blanco

pagina’s volgen dan de “Italiaanse” en vervolgens de Duitse

muziek, beiden bestaan meestal uit dansen en tenslotte is er

het deel met “Franse” muziek. Dit laatste bevat naast

verschillende zettingen van het beroemde “La Guerre” van

Janequin ook andere chansons van tijdgenoten zoals “O

combien est” en “C’est a grand tort” van Sermisy en “In te

Domine speravi” van Josquin. De Duitse muziek is, door

vergelijking met de jaartallen die bij de spreuken staan,

veeleer te dateren in de periode 1573-1584. Toen was

Schenckinck al terug in zijn geboortestreek Münster. Het bevat

dansen en volksliederen zoals de “Studetentanz” en “Eyn

Bauer sal ein Bauer sein”. Interessant is nog dat er bij die 38

stukken van dit manuscript ook 14 duetten en trio’s zijn.

Bernhard en zijn muziekvrienden moeten blijkbaar over

verschillende soorten luiten beschikt hebben, het is immers

niet voor gelijkgestemde instrumenten geschreven maar voor

luiten met één toon verschil of in kwart, kwint of oktaaf

gestemd.

In de transcriptie werden alle opvallende fouten verbeterd en

om de stukken speelbaar te maken werden enkele ingrepen

gedaan, die echter allemaal vermeld worden. De duetten en

trio’s zijn door de uitgever herschreven voor gelijkgestemde

luiten, wat deze muziek voor meer luitisten toegankelijk maakt.

Er is ook een uitvoerige concordantielijst toegevoegd. Zoals

we van Seicento uitgaven al gewoon zijn is de druk in franse

tabulatuur met in totaal 61 bladzijden muziek, erg duidelijk en

alleen in de stukken voor meer luiten moet men af en toe een

pagina draaien.

Als toemaatje krijgt u een cd-rom erbij waar alles in detail op

staat, daarom zou ik zeggen: indien dit soort muziek u boeit,

aarzel niet, voor slechts 25 € krijgt u twee boekdelen, het éne

met de wapenschilden en facsimiles van de tabulatuur en het

andere met de transcripties waarvan de moeilijkheidsgraad

gaat van eenvoudig tot gemiddeld niveau.

SEICENTO Notenversand & Edition Rainer Luckhardt

Holbeinstrasse 12, D-79312 Emmendingen

Tel.: (0049)-(0)7641-932803 Fax : (0049)-01212 51025 3846

Mail: [email protected]

Naast de fantastische

continuocursus van

Nigel North, is er nu

een nieuwe Metodo

per Tiorba door Francesca Torelli

Di t handboek is

bedoeld voor aspirant-

teorbe-spelers, die

l i e f s t a l e e n

t o k k e l i n s t r u m e n t

gespeeld hebben en

ook wat muzikale

kennis hebben.

Het is verbazend dat er

sinds het ontstaan van

de teorbe rond 1600

nooit een gewone

praktische methode verschenen is, we kennen slechts wat

raadgevingen van o.a. Picinnini en Kapsberger bij het begin

van hun publicaties. Francesca Torelli vult deze leemte met

een echte stapsgewijze benadering van de specifieke

moeilijkheden -denk aan de eigenaardige stemming- met

uiteraard het aanleren van de twee gebruikelijke

tabulatuursystemen voor de solo muziek nl. de Italiaanse en

Franse en het leren spelen vanuit de notatie in fa sleutel, heel

belangrijk voor teorbespelers die continuo willen leren.

Zoals u kunt zien in onderstaand inhoudslijstje behandelt ze

alle mogelijke technieken en geeft daarbij de nodige

oefeningen.

Het repertoire - Tabulatuur en standaardnotatie -

Karakteristieke schrijfwijze voor de teorbe - Algemene houding

- Beginselen bij het spelen - Toonladders over één oktaaf

zonder en met bassen - Lezen van standaard (noten) notatie -

Tweestemmige akkoorden – Legatospel – Dwarsgreep -

Arpeggio’s - Toonladders over twee oktaven – Versieringen -

Technische oefeningen voor de linkerhand - Toonladders in

tertsen - Basso continuo – Akkoorden - Ostinaat bassen -

Versierende loopjes – Cadensen – Appendices - Bibliografie

Naast de oorspronkelijke Italiaanse versie is nu een

Engelstalige vertaling van haar boek verkrijgbaar.

Code: DM 45 UT Orpheus ISMN: M-2153-1420-7 dit voor 72

blz voor de aantrekkelijke prijs van € 25.

http://www.utorpheus.com/utorpheus

http://www.francescatorelli.com/

EEEE ditions


Pour Ung Plaisir:

Ana Paula Segurola Pita, clavecin, clavecimbel

Gabriel Schebor luth/luit & vihuela

Deze cd is gewijd aan intavolaties van bekende franse

chansons, italiaanse canzone da sonare en dansen.

Intabulations de chansons célèbres françaises, canzone da

sonare italiennes et danses.

Attaignant, Sermisy, Sandrin, Crecquillon, de Lassus, de Ca-

bezon, Fuenllana, Valderrabano, Piccinini, Frescobaldi, Riccio,

Gabrieli, Francisque, Vallet, Philips

http://ar.geocities.com/baschebor/accademia.html of /duo.html

The Lost Art of Wooing: Jeni Melia, sopraan, Chris Goodwin, luit en bariton, Thomas Dunford luit en aartsluit.

Als thema kozen zij voor “De Verloren Kunst van het Hof-

maken”, liederen uit de gouden eeuw van de romantiek die

handelen over de verschillende stadia van de liefde, dit afge-

wisseld met solo’s en duetten op luit: muziek opgedragen aan

adellijke dames. Passeren de revue: Lanier, Danyel, Dowland,

Caccini, Kapsberger, Merula, Campion, Johnson, Guedron,

Holborne, Purcell. Met haar hemelse stem brengt Jeni Melia

ons in vervoering, Chris Goodwin,(ook bekend als ijverig se-

cretaris van de Engelse Lute Society en uitgever van The Lute

News) is niet alleen een voortreffelijk luitspeler maar ook

gezegend met een goede baritonstem, zoals we reeds konden

horen op hun vorige cd “The Last of Old England” (JREC 001

zie Geluit nr. 26). Thomas Dunford, vervoegt dit duo met een

tweede luit en een aartsluit waardoor er een erg afwisselend

programma ontstaat. Hij speelt naast enkele liedbegeleidingen

ook solo en samen met Chris Goodwin ook eigen duo-

arrangementen op 7 korige luiten van P. Thompson, een luit

van M. Ottiger en een aartsluit van G. Tumiati

Totale duur 65:53 (prijs 16€ port en verzending inbegrepen).

JREC002 ook verkrijgbaar op www.magnatune.com of Jeni

Records, Southside Cottage , Brook Hill, Albury, Guildford

GU5 9DJ, Engeland Tél : ++ 44/(0) 1483 202159 Fax : ++ 44/

(0) 1483 203088 email : [email protected] ou :

[email protected] http://www.JeniRecords.co.uk/

Corbetta, La Guirlanda Mosicale

Nastrucci (guitare baroque et théorbe). http://www.dynamic.it. Une fois n'est pas coutume, notre coup de coeur va à ce recueil consacré à Corbetta, grand guitariste devant toutes les cours d'Europe. Le choix des pièces instrumentales et vocales nous montre la grande inspiration de ce compositeur. L'interprétation de l'ensemble La Ghirlande Mosicale est juste, variée et vivante et ne laisse pas un seconde à l'ennui. Le Tombeau de Corbetta par Robert de Visée est un hommage de son contemporain. Il a été inséré à la fin pour notre plus

grand plaisir. Un disque à garder résolument sous la main pour varier les plaisirs et vous délasser à l'occasion de la musique pour luth !

Corbetta, La Guirlanda Mosicale, met Ugo Nastrucci op barokgitaar en teorbe (http://www.dynamic.it).

Laat dit geen gewoonte worden, ons hart gaat ditmaal uit naar

werk van Corbetta, in zijn tijd stergitarist aan alle Europese

hoven. Een keur aan instrumentale en vocale stukken toont

ons de veelzijdige inspiratie van deze componist. De

gevarieerde en levendige interpretatie door het ensemble La

Ghirlanda Mosicale verveelt geen ogenblik. ‘Le Tombeau de

Corbetta’, een eerbetoon door Robert de Visée aan zijn

tijdgenoot, sluit tot onze grote voldoening de opname af. Als

luitliefhebber is het goed om deze muziek bij de hand te

hebben: verandering van spijs doet eten.

CCCC d’s

zzzz oekertjes

Saskia Visser, Stationsstraat 55 9280 Lebbeke email:

[email protected] verkoopt een 13 korige barokluit, Russische bouwer (St Petersburg) met koffer en boeken

Schule fur die Barocklaute van Giesbert en Weiss deel 1 & 2

vraagprijs 3000€

Tenor-studieluit: 8-korig Sarens Antwerpen 1971. Nieuw befret en besnaard €1000. Frank Schaffels. Malle. Thuis 03

312 45 00. Kantoor 03 650 17 96.


MMMM uziekbijlage / Supplément musical With my Love my Life was nestled, Thomas Morley

Arr. Michael Treder



Programme 09:00 accueil café ou thé 09:30 – 10:30 Atelier Pasamezzo. 10:30 – 11:00 visite de l'exposition 11:00 – 12:00 Concert de Mauricio Burraglia 12h00 – apéro 12h00 – 14h00 déjeuner et visite de l'exposition 14h00 – 15h00 Concert-conférence sur Newsidler par Bart Roose 14h00 – 15h00 master classes par Mauricio Buraglia (luth baroque, continuo)* 15h00 - … musique d'ensemble, open podium, …

* Veuillez vous inscrire avant le 30 septembre au numéro 0485 30 45 57 ou [email protected]

Expositions d’instruments, toute la journée:

(luthiers belges, allemands, français, néerlandais, etc.)

Cordes

Les cordes commandées au "Point d'Accroche" avant le 10 octobre vous seront livrées (sans frais de port) durant la jour-née. Formulaire de commande sur le website. Bénéficiez sur place des conseils et suggestions de maître Wolfgang.

Restauration, toute la journée

Le cafétéria au sous-sol est ouvert toute la journée. Des pâtis-

series (amenées par chacun d’entre nous) et des boissons

vous y sont proposées.

A midi vous pouvez y manger votre pique-nique ou chercher un restaurant dans les environs.

.Podium libre: Emmenez votre instrument !

Sortez de votre coquille ! Venez jouer devant un public choisi ces morceaux que vous travaillez depuis si longtemps ! Quel-que soit votre niveau et le résultat, les applaudissements sont garantis. Si ce n’est pas le cas nous vous rembourserons la totalité du prix de l’inscription à cette journée gratuite…

JJJJ ournée du luth 14 octobre 2007

Mauricio Buraglia a étudié la musique depuis son adolescence, puis s'est passionné pour les instruments dits" anciens", qu'il a travaillés de manière approfondie depuis plus de vingt cinq ans. C'est ainsi qu'il a commencé par construire son premier théorbe, et poursuivi son travail en autodidacte avec des conseils de luthistes : Hopkinson Smith, Paul O'Dette, Konrad Junghänel, Guy Robert, Anthony Bailes. A partir d'une conception humaniste des rapports entre les différents Arts et Métiers, Mauricio Buraglia a entrepris une recherche sur l'interprétation des différents luths à travers des périodes allant du XVe siècle au XVIIIe Siècle. Aussi, pratique-t-il le Luth Renaissance, l'Archiluth, le Théorbe ou Chitarronne, ainsi que le Luth Baroque qui s'utilisera jusqu'à l'époque " Galante ". Il s'est également intéressé à la facture des cordes anciennes, et a réalisé des cordes selon une esthétique du timbre et de la couleur propres aux instruments d'époque. Il joue comme luthiste dans plusieurs ensembles de musique baroque notamment : La Grande Écurie et la Chambre du Roy, l'Ensemble baroque de Limoges, Musica Barocca of London, l'Ensemble européen William Byrd, l'Ensemble baroque de Nice,l'ensemble Stradivaria, Capriccio Stravagante, La Maîtrise de Caen, Le Nouvel Orchestre Philharmonique,Akademia Orchestre de l'Opéra de Nancy et de Lorraine, l'Orchestre National de Lille, l'Académie Sainte Cécile, l'Ensemble Marin Marais, A Sei voci, et l'Ensemble Matheus. Mauricio Buraglia a participé à plus de 40 enregistrements en Soliste ou Continuiste dont certains primés par la critique, et s'est produit en concert en Europe,

en Amérique du sud, aux États Unis, en Chine, en Afrique et au Japon. Il a composé, pour le théâtre du Campagnol la musique de" l'Impresario de Smyrne" de Goldoni, ainsi que pour le théâtre des Amandiers, celle du" Conte d'hiver" de Shakespeare, Il a dirigé les Opéras Acteon de Charpentier et Didon et Enée de Purcell avec les Chœurs et l'Orchestre de l'Ecole Centrale. Il a donné, et accompagné des Master Classes avec des Chanteurs tels que Guillemette Laurens et Montserrat Figueras. Il se produit depuis une dizaine d'années au Musée de la Musique dans le cadre de Concerts Conférences sur le luth, l'organologie et l'Histoire de la Musique. Il a également joué dans certains films dont" L'allée du Roy ", "Tous les matins du Monde" et "Marie Antoinette".


Programma 9u00: Welkom met koffie of thee

9u30: Workshop: Pasamezzo

10u30: Bezoek aan de tentoonstelling

11u00: Concert: Mauricio Burraglia 12u00: Aperitief

12-14u00: Middagmaal en bezoek aan de tentoonstelling

14u: concert-lezing Neusidler door Bart Roose

14u00: meestercursus Mauricio Burraglia (barokluit, continuo)* 15u00: Open Podium en Toonmoment Ensemblespel

*Geef ons voor 30/9 een seintje op nr. 03/289 01 19

Tentoonstelling van instrumenten gedurende

de hele dag:

luitbouwers uit België, Duitsland, Frankrijk en Nederland.

Cafetaria

Doorlopend is een cafetaria geopend in de kelderkeuken, er is drank en ook zelfgemaakt gebak verkrijgbaar. U kan best

voor het middagmaal uw eigen picknick meebrengen maar er

zijn ook eetgelegenheden in de onmiddellijke omgeving.

Snaren

Wie voor 10 oktober een snarenlijst opstuurt naar Wolfgang

Früh van "Point d'Accroche" krijgt zijn bestelling zonder

portkosten tijdens de luitdag overhandigd. Bestelformulier op

onze website, onder links. Geniet ook ter plaatse van

Wolfgangs raadgevingen en snaarberekeningen

Open podium: Breng uw ins t rument(en) mee !

Kruip uit uw (luit)schelp en laat ons meegenieten van de

muziek waar u mee bezig bent. Applaus is gegarandeerd, om

het even op welk niveau u speelt, zoniet betalen we u de

volledige prijs van deze (gratis) luitdag integraal terug!

LLLL uitdag 14 oktober 2007

Bart Roose

Na zijn opleiding aan de Kunsthumaniora te Gent en het

Stedelijk Muziekconservatorium te Brugge studeerde hij

muziektheorie, gitaar (Ida Polck), luit (Philippe Malfeyt),

muziekpedagogie, kamermuziek (Erik Dequeker, Marcel

Lequeux, Armand Vandevelde) en Oude Muziek (Marcel

Ketels) aan het Koninklijk Muziekconservatorium te Gent en

het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium te Antwerpen.

Daarna vervolmaakte hij zich voor renaissanceluit bij Karl-

Ernst Schröder en Hopkinson Smith.

Hij is leraar gitaar, luit en samenspel aan de Kunsthumaniora

Gent en de academies te Aalter en Gentbrugge.

Als luitist treedt Bart Roose solistisch op en als lid van de

ensembles "De Vento", "Diatessaron" en "Les Rumeurs

Souterraines". Hij werkte mee aan Radio-, TV- en CD-

opnames en trad op in België, Duitsland, Frankrijk, Nederland

en Zwitserland.


Pourquoi le cheviller du luth fait-t'il un angle droit avec le manche ? Les raisons foisonnent, des plus techniques ou plus farfelues. Personne n'est d'accord sur le sujet. D'ailleurs, puisque vous me parlez d'accord, vous avez certainement remarqué que cet angle ne facilite pas le glissement des cordes et rend l'accordage parfois difficile. Nos cordes filées modernes en particulier ont du mal à prendre le virage. Les spires de métal s'accrochent dans l'os ou le bois du sillet et le glissement de la corde se fait par à-coup. Ce blocage occasionne aussi une tension accrue de la corde dans le cheviller quand on monte la corde. Les cordes filés les plus fines (et donc les plus chères) se détériorent et cassent fréquemment à cet endroit. Il y a bien la classique recette du crayon de bois : En crayonnant la rainure, on y dépose une couche de graphite qui doit faciliter le glissement de la corde. Avez-vous essayé ? C'est efficace pour les cordes nues, mais l'effet est à peine perceptible pour les cordes filées. Je vous propose aujourd'hui de fa i re appel aux matér iaux modernes. La solution radicale nous est offerte par le Teflon®. Je ne m'étendrai pas sur l'histoire et la formulation de ce polytétrafluoroéthylène découvert par accident à une époque où le luth n'était plus joué dans les salons et pas encore dans les salles de concert. Passons à la pratique. Matériel nécessaire: - Un rouleau de ruban de Teflon® (magasin de bricolage, rayon sanitaire). Ce ruban remplace la filasse et sert à étancher les filetages des raccords de tuyauteries et de robinetterie. Prix dérisoire (2 euro pour 5 rouleaux). - Une paire de petits ciseaux fins, - Un crayon à papier,

- Un luth dont les cordes sont stabilisées. Si vous venez de monter des cordes neuves, attendez 15 jours avant de procéder plus avant.

Etape 1 : A l'aide du crayon, faire une petite marque sur la corde au ras du sillet.

Etape 2 : Descendez la corde d'un centimètre (la largeur du ruban de Teflon®)

Etape 3 : Découper un morceau de ruban et passez-le sous la corde.

Etape 4 : Positionner le ruban entre le sillet et la marque de crayon. Tirez fermement les deux brins vers le haut. Etape 5 : Maintenez la tension et remonter la corde jusqu'à sa position de départ. Le Teflon® vient s'intercaler entre la corde et le sillet. Vous remarquerez la douceur du glissement.

Etape 6 : Couper le ruban au raz de la corde à

l'aide des petits ciseaux. C'est pratiquement invisible. Problèmes rencontrés : - Passer le ruban sous les cordes peut nécessiter des doigts de fée, surtout sur un luth baroque. S'aider d'une pince fine. Veillez à ce que le ruban se maintienne bien à plat. - Accorder vos cordes sur la note la plus basse utilisée avant de commencer sans quoi le Teflon® pourrait se retrouver en partie sur la partie vibrante. - Temps de travail : 1 à 2 minutes par corde. Votre instrument n'en sera même pas désaccordé. Des questions ?

CCCC oin du luthier: Teflon® J. Cordaro

1 2 & 3


Waarom staat de stemkast van de luit haaks op de hals? De

redenen zijn legio, van de meest technische tot de

allergekste. Niemand is het hier over eens. Trouwens, u hebt

zeker zelf al gemerkt dat die haakse stand het glijden van de

snaren niet bevordert en het stemmen soms moeilijk maakt.

Onze moderne omsponnen snaren hebben het bij name

lastig om de bocht te nemen. Het metalen omwindsel blijft

steken in de benen of houten brug en de snaar verplaatst

zich met schokken. Dit veroorzaakt daarenboven een grotere

spanning in de stemkast als men de snaar hoger draait. De

fijnste (en dus de duurste) omsponnen snaren breken op dat

punt gemakkelijk.

Er is natuurlijk het klassieke recept:

een potloodstreep in de inkeping laat

een laag grafiet achter die het glijden

van de snaar moet vergemakkelijken.

Hebt u het geprobeerd? Het werkt

goed voor de gladde, maar nauwelijks

voor de omsponnen snaren.

Ik stel u voor om beroep te doen op

modern materiaal. De ultieme

oplossing is Teflon®. Ik wil niet

uitweiden over de geschiedenis en de

samenstelling van polytetrafluorethyleen, per ongeluk

ontdekt in een tijdperk waarin de luit niet meer in de salons

en nog niet in de concertzalen gespeeld werd.

Laten we praktisch blijven.

Benodigdheden:

-een rol Teflon® (doe-het-zelf winkel, afdeling sanitair). Het

lint vervangt de vroegere hennepslierten, gebruikt voor het

waterdicht maken van verbindingen in leidingen en kranen.

De prijs is te verwaarlozen (2 euro voor 5 rollen).

-een klein schaartje.

-een potlood.

-een luit met stabiele snaren. Wacht hiervoor tot minstens

twee weken na het bespannen met nieuwe snaren.

Stap 1: Maak met het potlood een merkteken op de snaar vlak onder

de brug.

Stap 2: Draai de snaar een centimeter lager (de breedte van het lint

Teflon ®

Stap 3: Knip een stukje lint af en trek het onder de snaar door.

Stap 4: Breng het lint op zijn plaats tussen het merkteken en de

brug. Trek de uiteinden van het lint stevig naar boven.

Stap 5: Behoudt de spanning en draai de

s n a a r h o g e r t o t z i j n

uitgangspositie in stap 1. Het

Teflon® lint zit nu tussen de

snaar en de brug. U zult merken

hoe zacht de snaar over de brug

glijdt.

Stap 6: Knip het lint af zo dicht mogelijk

bij de snaar. Het is zo goed als

onzichtbaar.

Mogelijke problemen:

-om het lint onder de snaar door te trekken hebt u

feeënvingers nodig, vooral bij een barokluit. Een pincet kan

uitkomst brengen. Zorg ervoor dat het lint goed plat blijft

liggen.

-stem elke snaar op de laagste toon die u voor die snaar

gebruikt anders kan het lint op de vibrerende snaarlengte

terechtkomen.

Benodigde tijd: 1 tot 2 minuten per snaar. Uw instrument zal

er zelfs niet door ontstemd geraken.

Nog vragen?

HHHH oekje van de luitbouwer: Teflon® J. Cordaro vert. N. Duymelinck

4 & 5 6


De Belgische Luitacademie / Académie belge du Luth,

Clos des Pinsons 31, B-1342 Limelette

Buitenland / étranger : IBAN BE53 3101 2936 5653 Bic: BBRU BEBB

mededeling: Er is bij sommige lezers twijfel of ze hun lidgeld voor dit jaar al dan niet betaald hebben, daarom dit eenvoudig trucje: zit hier een overschrijvingsformulier bij, dan hebt u nog niet betaald, zit er geen bij dan hebt u reeds betaald voor 2007 waarvoor natuurlijk hartelijk dank. - 20,00 EUR (België)

- 25,00 EUR (Buitenland)

- 30,00 EUR of meer (erelid)

- 10,00 EUR (student) op rekening 310-1293656-53

communiqué : Certains de nos lecteurs ne savent plus s’ils sont à jour ou non de cotisation. Pour le savoir il suffit de regarder l’é-ventuel bulletin de versement joint à cette revue. Pas de bulletin, vous avez payé pour 2007 et nous vous remer-cions de votre confiance. - 20,00 EUR (Belgique)

- 25,00 EUR (étranger)

- 30,00 EUR ou plus (membre d’honneur)

- 10,00 EUR (étudiant)

sur le compte 310-1293656-53

De Belgische Luitacademie is een feitelijke vereniging die als doel heeft contacten te leggen tussen de luitliefhebbers in België.

L’Académie belge du Luth est une association de fait dont le but est de favoriser les contacts entre les passionnés du luth en Belgique.

Compte bancaire / Bankrekening : 310-1293656-53 Secrétariat-Secretariaat & Rédaction -Redactie : Greet Schamp Prins Boudewijnlaan 133, B-2650 Edegem tel & fax : 03 289 01 19 E-mail : [email protected] Internet site : http://www.lute-academy.be Les articles publiés n'engagent que la responsabilité de leurs auteurs . De artikels verschijnen onder de verantwoordelijkheid van de auteurs.

Uiterste inzenddatum van teksten voor het tijdschrift van december is 1 november 2007. Les articles pour le numéro de décembre doivent nous parvenir avant le 1° novembre 2007

Plan d'accès Journée du luth Académie de Woluwe-St-Lambert

Avenue des 2 Tilleuls 2a, 1200 Bruxelles Transport en commun A 10 mn de la gare centrale. Depuis la halte Cen-trale B, prendre le métro 1B direction Stockel, des-cendre à Montgomery. En Voiture Ring de Bruxelles direction Liège. Prendre l’auto-route E40 direction Centre. Suivre Montgomery en restant sur la voie latérale. Prendre à droite l’avenue Dietrich avant le rond point (voir plan).

Wegwijzer Luitdag Academie St-Lambrechts-Woluwe

Tweelindenstraat 2a, 1200 Brussel

Openbaar vervoer Op 10 minuten van het Centraal

Station: Vanaf halte centraal B metro 1B richting

Stokkel nemen tot halte Montgomery.

Per auto Ring rond Brussel, richting Luik. Neem de

E40 richting Centrum. Volg Montgomery en blijf op

de zijbaan. Ga op de R. Whitlocklaan rechtsaf voor de rotonde , dit is de H.Dietrichlaan (zie plan)

Documents

RRRR - Lute