RİSK DEĞERLENDİRME

BÜLTENİ

“Hasar servisi ve underwriterlar için mühendislik branşı

risk ve hasar değerlendirmeleri”

GÜNEŞ ENERJİ SANTRALLERİNDE KAR KAYBI VE PERFORMANS KAYBI

Sayı: 2018 / 01

2018

Ekol Sigorta Ekspertiz Hizmetleri Limited Şirketi

Şubat 2018 Finans Grubu Bülteni

1

Karbon salınımının her geçen gün çevreye verdiği zararların artması, ozon tabakasındaki seyrelmenin

/ delinmenin kontrol altına alınabilmesi, küresel ısınma ve soğutmanın yarattığı zararların azaltılması

amacı ile gelişmiş ekonomiye sahip ülkeler tarafından çevreci çözümlere hızla yönelim başlamıştır. Bu

kapsamda da yenilenebilir enerji sistemlerine yatırımlar hız kazanmıştır.

Ülkemiz, coğrafi konumu nedeniyle yüksek güneş enerjisi potansiyeline sahip olup, gelişmiş ülkelerin

yarattığı rüzgara kapılarak mevcut coğrafi yapısını da göz önünde bulundurarak “yenilenebilir enerji”

sistemlerine hükümetin de desteği ile yatırım ve teşvik kararı almıştır.

Son yıllarda ciddi oranda GES kurulumu gerçekleştirilerek devreye alınmıştır. Hayatımıza çok yakın

zamanda hızla giren “yenilenebilir enerji” sistemlerine ilişkin olarak sigorta sektörü hazırlıksız

yakalanmış ve devreye alınan ilk santraller için Elektronik Cihaz Sigorta Poliçeleri düzenlenmiş,

zamanla farklı poliçe, wording ve klozlar hazırlanmış olup, hazırlanmaya devam etmektedir.

Yatırımcı için amaç, tesisin kurulduğu tarihten itibaren aralıksız çalışması olacağından, tesisin olası bir

riske karşılık durması sonucunda ve/veya üretimde azalma olması durumunda karşılaşacağı gelir

kayıplarının karşılanması işletmelerin faaliyetlerini sağlıklı bir şekilde sürdürebilmesi için mutlak

gerekliliktir.

Bu kapsamda da poliçe teminatı kapsamındaki bir risk sonucunda oluşan “kar kaybı” ile yatırımcının

hatası dışında, doğal riskler dışında oluşabilecek “performans kaybı” zararlarının irdelenmesi önem

arz etmektedir.

Öncelikli olarak hem ülkemizde hem de dünya genelindeki “güneş enerjisinden elektrik üreten tesisler”

genel olarak incelenmiş, sektörün ve sektöre bağlı olarak ilerlemesi gereken sigorta uygulamaları

değerlendirilmiştir.

** Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli Haritası ve Durumu

Türkiye'nin yıllık global güneş radyasyonu veya güneş ışınımı haritası ile ilçelere göre güneş enerjisi

potansiyelini, Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) tarafından hazırlanan haritada mevcuttur.

2

Aşağıda tüm Avrupa kıtasının güneş ışınımı haritası bulunmaktadır. Her iki haritanın karşılaştırılması

sonrasında Türkiye’nin Avrupa kıtasındaki en çok güneş alan 2.ülkesi olduğu anlaşılmaktadır. Türkiye

boyutları itibari ile Avrupa’nın en yüksek enerji potansiyeline sahip ülkesi konumundadır.

T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan, Türkiye'nin Güneş Enerjisi Potansiyeli

Atlasına (GEPA) göre, yıllık toplam güneşlenme süresi 2.737 saat (günlük toplam 7,5 saat), yıllık

toplam gelen güneş enerjisi 1.527 kWh/m².yıl (günlük toplam 4,2 kWh/m²) olduğu tespit edilmiştir.

Ülkemizde 2012 yılı itibari ile toplam kurulu güneş kolektör alanı yaklaşık 18.640.000 m² olarak

hesaplanmıştır. (Yapımı hızla devam eden projeler dikkate alındığında bu miktar sürekli olarak artış

göstermektedir.)

Yıllık düzlemsel güneş kolektörü üretimi 1.164.000 m², vakum tüplü kolektör ise 57.600 m² olarak

hesap edilmektedir. Üretilen düzlemsel kolektörlerin %50'si, vakum tüplü kolektörlerin tamamı ülke

içerisinde kullanıldığı bilinmektedir.

Güneş Enerji Santralleri Profili

Kayıtlı Santral Sayısı : 556

GES Kurulu Güç : 2.246 MWe

Kayıtlı: 1.558 MWe

Kurulu Güce Oranı : % 2,70

Yıllık Elektrik Üretimi : ~ 2.328 GWh

Üretimin Tüketime Oranı : % 0,90

Lisans Durumu : 9 lisanslı, 547 lisanssız

3

** Ülkelere Göre Güneş Enerjisi

Dünya çapında enerji sektöründeki bugünkü üretim kapasitesindeki artışlara dayanarak, 2018 ve 2030

yılları arasında dünya çapında inşa edilecek yenilenebilir enerji tesislerinin kapasitesinin toplam

yatırımının 2 trilyon dolardan fazla olacağı hesap edilmektedir. Bununla birlikte, güneş ve rüzgar

sektörlerinde % 75 veya 900GW kapasite ilavesi yapılacağı da ön görülmektedir.

Dünyadaki hemen hemen tüm ülkelerde güneş enerjisi ile az ya da çok elektrik üretimi yapıldığı

söylenebilir durumdadır. Ancak resmi istatistiklerde, ülkelerin enterkonnekte sistemine bağlı olmayan

diğer bir ifadeyle off-grid santraller genel olarak istatistik dışında bırakılmaktadır.

Dünya’da şebeke bağlantılı başka bir ifadeyle on-grid sistemlerin ülkelere dağılımına bakıldığında, Çin

Halk Cumhuriyeti’nin 78 GW'yi aşan kurulu gücü ile lider konumda olduğu görülmektedir.

Çin Halk Cumhuriyeti'ni sırasıyla Japonya, Almanya, ABD, İtalya, Birleşik Krallık (İngiltere ile Krallığa

bağlı diğer ülkeler) ve Hindistan takip etmektedir.

Türkiye toplam kurulu güç bakımından dünyada 15.sırada bulunmaktadır. Ancak, kurulu gücün nüfusa

oranlanması durumunda Türkiye nüfus yoğunluğu da dikkate alınarak ülkemiz 35.sıraya

gerilemektedir.

Kurulu güç bakımından Türkiye’nin üzerindeki Avrupa ülkeleri sırasıyla Almanya (42.710 MW), İtalya

(19.279 MW), Fransa (7.130 MW), İspanya (6.730 MW), Belçika (3.422 MW) ve Yunanistan (2.610

MW)’dır.

Türkiye’nin hem güneş ışınma süresi hem de geniş coğrafi yapısı itibari ile yakın gelecekte yapılmakta

olan yeni yatırımlar ile birlikte kurulu güç bakımından üzerindeki Avrupa ülkelerini yakalayabileceği

öngörülmektedir.

** Güneş Enerjisi ile Elektrik Üretimi ve Tüketimi Karşılama Oranı

2014-2017 yılları arası güneş enerjisi ile gerçekleştirilen elektrik üretimi ve tüketimi karşılama

oranlarına dair veriler aşağıdaki grafiklerde gösterilmiştir. (2017 verileri sadece Ocak - Ekim dönemini

kapsamaktadır.)

4

Yukarıda verilen tablolardan da açıkça görüldüğü üzere ülkemiz enerji ihtiyacının yaklaşık olarak

sadece %1’lik kısmını GES’lerden sağlamaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti, yenilenebilir enerji

kaynaklarından üretilen elektriği alma garantisi vermektedir. Bu garanti kapsamında da en yüksek

birim ücret çevreye verilen zararın da etkisi göz önünde bulundurularak GES’lere verilmektedir. GES

kurulum maliyetlerinin de hem hidroelektrik santralleri, hem rüzgar enerji santralleri hem de jeotermal

enerji santrallerine oranla çok düşük olması nedeni ile her geçen gün yeni yatırımlar devreye

girmektedir.

Yatırımcıların bu yüksek maliyetli kurulum ve işletim sırasında maruz kalabileceği risklere karşı

günümüz sigorta disiplinine uygun olarak sigorta poliçelerinin tanzim edilerek yenilenebilir enerji

santrallerinin olası kayıplarına destek olunması açısından sigorta sektörü temel payanda olarak göze

çarpmaktadır.

5

Bu sigorta enstrümanının yaygınlaştırılması ve ihtiyaca karşılık verebilmesi ilerleyen aşamalarda GES

projelerinin finansmanında ve veriminde sağlayacağı kolaylıklar sayesinde güneşlenme süresinin de

fazla olduğu ülkemizde GES projelerinin sayısı ile bu projelerden alınan verimin artmasını

sağlayacaktır.

Türkiye’de GES tesisinde yer alan makine, elektronik cihazlarda oluşabilecek risklere karşılık olarak All

Risk, cirodaki azalma ise Gelir Kaybı Sigortası kapsamında “ Kar Kaybı Teminatı ” ile teminat altına

alınmaktadır.

Diğer taraftan; olası risklerin en önemlilerinden bir diğeri ise güneş ışığına dayalı enerji üreten bu

sistemlerin teknik kapsamlı hatalardan / hasarlardan dolayı veya güneş ışığının değişkenliği, iklim

değişiklikleri ve güneşlenme süresinin azalması gibi nedenler sebebiyle yeterli kapasitede

çalışamaması gibi durumlarda oluşan olası performans kaybına bağlı kar kayıplarıdır.

Bu tür kayıpların teminat altına alınabilmesi için ; “Performans Garantisi Teminatı” ve “Düşük Solar

Radyasyona Bağlı Gelir Kaybı” günümüzde kullanılan sadece GES’lere özgü teminatlardır.

Performans Garantisi Teminatı : Sigortalı tesiste bulunan ekipmanların, üretici tarafından taahhüt edilen

performanslarının %10 un üzerinde düşmesi halinde, ilgili performans kaybının poliçede belirtilen tazminat limitler

dahilinde kapsama almaktadır. IEC* sertifikası zorunludur. Uzak veri izleme sisteminde ürünlerden kaynaklı bir

düşüşün tespit edilmesi ile birlikte müracaat edilir. Bilirkişilerce eksik üretimin ürünlerden kaynaklandığının tespiti

ile azalan üretim miktarı %*** dan fazla ise %*** dan fazla düşen kısım limitler dahilinde tazmin edilmektedir.

Düşük Solar Radyasyona Bağlı Gelir Kaybı : Rizikoyu anormal düşük solar radyasyonla bağlantılı gelirlerde bir

düşüşten kaynaklanan finansal zararların geri ödenmesi üzerinden teminat altına almaktadır.

*IEC: Uluslararası Elektronik Komisyonunun kısaltmasıdır. Hükümet dışı uluslararası standartlar organizasyonu

için tüm Uluslararası Standartlar hazırlayıp yayınlamaktadır. IEC standartları ev aletleri ve ofis ekipmanları, yarı

iletkenler, fiber optik, piller, güneş enerji, nanoteknoloji ve denizcilik, enerji gibi birçok başkalarına güç üretimi,

iletim ve dağıtım teknolojileri geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. IEC de ekipman, sistem veya bileşenler,

Uluslararası Standartlara uygun olup olmadığını tasdik ederek küresel uygunluk değerlendirme sistemlerini

yönetir.

“Kar Kaybı” ve “Performans Kaybına” ilişkin genel şart bulunmamakta, genel olarak poliçelere yazılan

genişletme ve ilave klozlar ile teminatlar sağlanmaktadır. Ülkemizde sadece “Yangına Bağlı Kar Kaybı

Sigortası Genel Şartları” bulunmakta olup “Kar Kaybı hasarları” için hasar ve zarar hesaplamalarında

bu genel şart hükümleri dikkate alınmaktadır.

“Kar Kaybı” ile “Performans Kaybının” birbirlerinden ayrıldığı başlıca husus; kar kaybı zararının mutlak

suretle bir fiziki zarar sonucunda gerçekleşmesi ve bu gerçekleşen zararın işletme poliçesi ile teminata

dahil edilerek zararın karşılanması, “performans kaybında” ise herhangi bir fiziki zarar koşulu

bulunmayarak sistem içerisindeki malzemelerin tam performans sağlamaması sonucunda oluşan

zararlar olarak ayrılmaktadır.

6

“Performans kaybının” değerlendirilmesi için öncelikle üretimdeki düşüşün net olarak belirlenmesi en

önemli etkendir. Üretimin düşmesindeki sebebin, sistem parçaları kaynaklı olması durumunda

“performans kaybından” söz edilmesi mümkün iken hava koşulları nedeni ile üretimdeki düşmenin

“performans kaybı” olmadığının bilinmesi gerekmektedir.

GES’ler için her türlü risk için üretilen teminat bulunmaktadır. İklim ve hava koşullarına bağlı olarak

üretim düşmesi durumunda da “Düşük Solar Radyasyona Bağlı Gelir Kaybı” poliçesi yaygın olarak

satılmasa da piyasada bulunmaktadır.

POLİÇE SÜRECİ;

Güneş Enerjisi Santrali kurulumu aşamasında sigorta şirketleri tarafından İnşaat Tüm Riskler ve/veya

Montaj Tüm Riskler poliçeleri düzenlenmektedir. Yapılan işin ağırlıklı olarak “montaj” işi olmasından

dolayı öncelikli olarak GES projeleri için Montaj Tüm Riskler Poliçesi düzenlenmesi gerekmektedir.

Poliçelerdeki devamlılık özellikle bu tip hassas ve yüksek maliyetli projelerde önem arz etmektedir.

İnşaat & Montaj All Risk poliçe dönemleri sırasındaki “test ve devreye” alma çalışmaları sırasında

işletme poliçelerinin de mutlak suretle düzenlenmesi ve santrallerin işletme sürecindeki risklere karşılık

teminatının sürdürülebilirliğinin sağlanması önemlidir.

Ancak burada esas olan ”All Risk” teminatından, “İşletme dönemi” poliçesine geçiş sırasında

sigortacının bilmesi gereken önemli unsurların / hususların müşteriden / sigortalıdan tam ve doğru

şekilde alınabilmesidir. Bunun için mutlak suretle müşterinin üzerinde imzası bulunan SORU

FORMUNUN temin edilmesi önem arz etmektedir.

Soru formu üzerinde olması gereken özel sorular sigorta şirketlerinin risk kabul politikalarına göre

değişkenlik gösterse dahi aşağıdaki sorulara mutlak suretle cevap alınması ayrıca riziko teftişi ve risk

analizi yapılması / yaptırılması önerilmektedir.

- İnşaat & Montaj Sigorta Poliçelerinin Hangi Sigorta Şirketi Tarafından Düzenlendiği, (poliçe ve

eklerinin temin edilmesi önerilir)

- İnşaat & Montaj Süresince Çalışılan Tüm Alt Taşeron ve Danışmanlara Ait Sözleşme Bilgileri,

(tamamının temin edilmesi önerilir)

- İnşaat & Montaj Süresi Boyunca Yaşanan Geçmiş Hasar Bilgileri, (Hasar yaşanmış ise hasar

bilgileri, ekspertiz raporu ve eklerinin temini önerilir)

- İnşaat & Montaj Süresi Boyunca Yaşanmış Hasar “Var İse” Rücu Olup Olmadığına Dair Bilgiler,

(Rücuya konu olayın detaylı irdelenmesi, gerekliliklerin sağlanıp sağlanmadığının kontrol edilmesi

önerilir)

- Proje Firmasına Ait Mesleki Sorumluluk Sigortası Olup Olmadığına Dair Bilgiler, (projelendirme

aşamasındaki hesap hataları, malzeme seçimindeki hatalar nedeni ile oluşabilecek risklerin geri

kazanımı için önerilmektedir.)

7

İşletme poliçelerinin büyük kısmında KAR KAYBI teminatı mevcut iken PERFORMANS KAYBI

teminatı bulunmamaktadır. Yatırımcı için KAR KAYBI ve PERFORMANS KAYBI zararlarının aynı

şekilde değerlendiriliyor olmasından dolayı bu iki teminatın da poliçelere dahil edilerek yatırımcıya tam

güvence sağlanması esas olmakla birlikte birbirinden tamamen farklı bu iki ürünün ayrı ayrı

değerlendirilmesi gerekmektedir.

Poliçe yapım aşamasında bu teminatların sağlanması adına GES’lerde ilk montaj öncesi fizibilite

raporları ile montaj sonrası test raporlarının temini faydalı olacaktır.

Çünkü, PERFORMANS KAYBI için yayımlanmış “genel şart” , açıklayıcı nitelikte kloz takımı

bulunmamasından dolayı özel wordingler hazırlanması gerekliliği doğmaktadır.

Tamamı ile sadece GES’ler için özel üretilen poliçeler henüz olmamasından dolayı Elektronik Cihaz

Sigorta Poliçeleri düzenlenmekte, poliçe standart teminatları PV001, 002, 003, 004, 005, 006 ve 007

klozları ile genişletilmektedir.

* KLOZ PV001: Kurulumun gerçekleştirildiği, sigorta ettirenin mülkiyetinde bulunan tesisin çatı ve/veya

cephesinde meydana gelebilecek hasarların tamir masraflarının, belirtilen tazminat limiti dahilinde

kapsama alınması kararlaştırılmıştır.

* KLOZPV002: Sigortalanan tesiste meydana gelen fiziki hasarın kaynağını bulmak amacıyla

gerçekleştirilebilecek masrafların, belirtilen tazminat limiti dahilinde kapsama alınması

kararlaştırılmıştır.

* KLOZPV003: Sigortalı tesiste meydana gelen fiziki hasarın sonrasında sipariş edilen ürünlerin, hasar

tarihi ile sipariş edilen ürünlerin teslim süresi arasında gerçekleşebilecek kısa dönem fiyat

dalgalanmalarından ötürü oluşacak masrafların, belirtilen tazminat limiti dahilinde kapsama alınması

kararlaştırılmıştır.

* KLOZPV004: Sigortalı tesiste meydana gelen fiziki hasarın sonrasında, mevcut ürünlerin seri

üretiminin durması veya üretici firma stoklarında bulunmaması durumunda, ikame ürün eşdeğer teknik

özelliklere sahip ve mevcut tesisle uyumlu bir ürün olarak temin edilecektir.

* KLOZPV005: Sigortalı tesiste meydana gelen fiziki hasarın sonrasında, her ne kadar fiziki zarara

uğramamış olsa dahi teknik bir sebepten ötürü değiştirilmesi zorunlu addedilen ürünlerin, belirtilen

tazminat limiti dahilinde kapsama alınması kararlaştırılmıştır.

* KLOZPV006: Sigortalı tesiste meydana gelen fiziki hasarın sonrasında oluşan kâr kaybının, belirtilen

tazminat limiti dahilinde kapsama alınması kararlaştırılmıştır.

8

Kloza Göre Hesaplama Formülü;

[(Tesis kurulu gücü * Yıllık kWp başına üretim ortalaması * Birim elektrik satış fiyatı) / Yıllık gün * (Kâr kaybı günü - Muafiyet günü)] * Aylık çarpan **Aylık çarpan Ekim - Mart ayları arasında 0,6, geri kalan aylar için 1 olarak uygulanacaktır.

* KLOZPV007: Sigortalı tesiste bulunan ekipmanların, üretici tarafından taahhüt edilen

performanslarının %10'un üzerinde düşmesi halinde, ilgili performans kaybının poliçede belirtilen

tazminat limiti dahilinde kapsama alınması kararlaştırılmıştır. Ancak performans ölçümünde santralin

kurulu olduğu coğrafi alanın genel ışıma oranı ile ölçüm yapılan döneme ait mevsimsel ışıma

oranlarının etkisi ile, üretici firma ve bilirkişilerce belirlenen katsayılar dikkate alınacaktır. Bu

genişletme yalnızca performans kaybına konu ürünlerin IEC sertifikalı olduklarının teyidi ile geçerlilik

kazanır.

Kloza Göre Hesaplama Formülü;

[(Tesis kurulu gücü * Yıllık kWp başına üretim ortalaması * Birim elektrik satış fiyatı) / Yıllık gün *

Performans kaybı yaşanan gün sayısı* (performans kaybı oranı - performans kaybı muafiyeti oranı *

Aylık çarpan

** Aylık çarpan Ekim - Mart ayları arasında 0,6, geri kalan aylar için 1 olarak uygulanacaktır.

Ancak, yukarıda detayı verilen kloz takımında sadece işleyişe ilişkin bilgi verilmekte, bir hasar anında

sigortalının sorumluluklarına açıklama getirilmemektedir. Enerji üretim santrallerinde / tesislerindeki en

önemli teminat işin durması ve/veya yavaşlaması sırasındaki üretim ve buna kaybı gelir kaybı

olduğundan KAR KAYBI ve PERFORMANS KAYBI zararları fiziki zararlara kıyasla yatırımcı / sigortalı

açısından önem arz etmektedir. KAR KAYBI teminatı için “Yangına Bağlı Kar Kaybı Genel Şartlarının”

dikkate alınarak değerlendirme yapılmasından dolayı bu teminat kapsamında ciddi bir boşluk

bulunmamaktadır. (Düzenlenen poliçede PV Klozları bulunmaması durumunda hasar hesaplaması

Y.B.K.K.G.Ş. hükümlerine göre hesaplanmakta, aksi takdir de PV Klozu hükümlerine göre zarar

hesaplaması yapılmaktadır.)

Ancak, PERFORMANS KAYBI için genel şart olmamasından dolayı sektördeki büyük boşluğun özel

wordingler ile doldurulması şarttır. Bu kapsamda tamamen kendine özgü bir wordingi olması gereken

PERFORMANS KAYBI için poliçenin de ayrıca olarak düzenlenmesi önerilmektedir.

PERFORMANS KAYBI’nda esas olan enerji raporlarında belirtilen üretim değerlerine ulaşılmaması

olduğundan;

- Enerji üretiminin düşük olmasına ilişkin sorunun somut olarak ortaya koyulabiliyor olması ve bu

sorunun çözümlenmiş olmasının şart koşulması,

9

- Üretimdeki azalmanın kullanılan panelin imalat hatası, montajının hatalı olması, projelendirmenin

hatalı yapılması, malzeme seçimini hatalı olması gibi unsurlar olacağından sigortalı ile 3.şahıslar

arasında yapılan sözleşmelerdeki rücuyu kısıtlayan sözleşme maddelerinin yok hükmünde

olacağının mutlaka belirtilmesi gerekmektedir.

Diğer taraftan;

- Poliçenin açık ifadeler ile yazılması ve en önemli unsur olan İSTİSNALARIN belirgin şekilde

tanımlanması,

- Tazminat hesabının hangi kriter ve veriler baz alınarak yapılacağının formülasyon poliçeye

yazılarak tartışmaya yol açmayacak şekilde belirtilmesi

- Muafiyetin nasıl uygulanacağının açıklanması, performans kaybı alt limiti olan yüzdelik limitin

aşılması durumundaki muafiyetin tenzili muafiyet veya entegral muafiyet olduğunun belirtilmesi,

- Sigortalı ve sigortacı sorumluluklarının açıkça yazılması önerilmektedir.

Bültenin genel konusu olan KAR KAYBI ve PERFORMANS KAYBINA ilişkin karşılaşılması muhtemel

senaryolar dikkate alınarak bu teminatlara sahip poliçeler kapsamında zararlara ilişkin olarak hasar /

zarar hesaplamalarında dikkat edilmesi ve esas alınması gereken hususlar aşağıdaki gibi

açıklanmıştır.

KAR KAYBI

Tüm ticari işletmenin kurulma amacı kar elde etmektedir. Büyük enerji santrallerinden, sanayi

kuruluşlarına ve hatta küçük çaplı KOBİ ölçeğindeki işletmelere kadar tüm işletmeler aynı amaç

uğruna faaliyet göstermektedir. Günümüz koşullarındaki “maddi zarar” sigorta poliçeleri ile oluşan

riskler bertaraf edilebilmektedir. Ancak esas olan risk sonucunda oluşan faaliyetin durması ve/veya

yavaşlaması sırasında oluşan dolaylı hasar niteliğindeki kar kaybının değerlendirilmesidir.

Türkiye, enerji ihtiyacının çok büyük bir kısmını yurtdışından ithal ettiği enerji kaynakları ile

sağlamaktadır. Türkiye’nin yer altı zenginliklerinin enerji üretimine katkısı çok kısıtlı olmasından dolayı

doğal kaynakların kullanılmasına son yıllarda önem verilmiştir. Bireysel yatırımcılar teşvik edilerek

HES, GES, RES, JES santrallerinin kurulumu üzerine yatırımlar yapmaya başlamış, birçok proje

devreye geçirilmiş, devreye girmeyi bekleyen ve proje aşamasında da birçok proje bulunmaktadır.

Yatırımcının, bir yatırıma karar verebilmesi için yatırdığı paranın kaç yıl içerisinde geri

kazanabileceğini hesaplaması çok önemlidir. Yatırım kararları bu geri kazanım döngüsü dikkate

alınarak yapılmaktadır. Yatırımcı için en büyük risk, yatırım ilk inşaatından devre alınması

sonrasındaki işletme dönemindeki farklı risklere bağlı olarak fizibilite sonucunda belirlenen yatırımın

geri dönme süresinin uzamasıdır.

10

Bu durum için Kar Kaybı Sigortası önem kazanmıştır. Tesiste / işletmede oluşabilecek herhangi bir

teminata konu risk sonucundaki ticari faaliyetin durması ve/veya yavaşlaması durumunda yatırımcının

kaybı, Kar Kaybı Poliçesi ile güvence altına alınmaktadır.

Kar Kaybı zararının hesaplamasında sektörel bazlı birçok farklı uygulama yapılmaktadır. Ancak,

mevcut bültenimizin konusu olan GES santralleri için hesaplama yöntemi standartlaşmış durumdadır.

Kar kaybı hesabındaki en önemli unsur durma gün süresinin belirlenmesidir. Güneş Enerjisi

Santrallerinde kullanılmakta olan ekipmanın büyük kısmı yurtdışından ithal edilmektedir. Hasarlı

parçanın yurtdışından ikame edilmesi durumunda; yurtdışındaki tedarikçinin stoğunda malzeme

bulunmaması ve/veya ülkeler arasındaki ticari anlaşmalar nedeni ile temin sürecinin uzaması ve/veya

tatil dönemlerinin farklı olması tedarikçilere ulaşılamaması ve/veya benzeri birçok sebebe bağlı olarak

tesisin devreye alınması uzayabilmektedir.

Burada, makul süre olarak tesisin durma süresinin hesaplanması gerekmektedir. 1 MW kurulu güce

sahip GES’in yaklaşık 90 ila 120 gün içerisinde tamamen kurulduğu dikkate alındığında, hiçbir koşulda

1 MW için durma gün süresinin 90-120 günü geçmesi mümkün değildir. Yukarda belirtilen etkenlere

bağlı olarak malzemenin temin edilememesi sigortacı açısından durma gün süresinde kabul edilebilir

değildir.

Durma gün süresinin hesaplanmasında; ihtiyaç duyulan malzemenin stokta hazır bir şekilde

bulunduğu varsayımı ile standart süreler dahilindeki tesise ulaşması ve montaj işçiliği süresi kadar

olmalıdır. Malzemenin ithal edileceği ülkenin Türkiye’ye olan mesafesi dikkate alınarak işin durma

süresinin azaltılabilmesi için uçak ile parçanın Türkiye’ye getirilmesi durumu da dikkate alınarak

sürecin yönetilmesi çok önemlidir. Burada yapılması gereken fiziki zarar maliyetleri toplamı ile kar

kaybı zarar tutarının birbirlerine etkisi dikkate alınarak değerlendirme yapılmasıdır.

Durma gün süresinin belirlenmesi sonrasında tesisin bir önceki yılın aynı dönemine ait veriler temin

edilerek meydana gelen hasara ilişkin değerlendirme yapılmalıdır.

Panel tedarikçileri tarafından 10 yıllık performans garantisi verildiği dikkate alınarak (14.06.2013 Tarihli

Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik uyarınca garanti süresi 2 yıl olup bu farklı bir

çalışma konusu olduğundan detaya girilmemiştir.) GES’in üretim kapasitesi de belli olduğundan

geçmiş yıl verilerinin baz alınması gerekmektedir.

Durma gün süresi ile hesaplamaya esas teşkil edecek günün belirlenmesi sonrasında işletmenin

üretim kaybı hesaplanacak, 13,3 USD/cent ile yapılan çarpım sonucunda işletmenin ciro kaybı

belirlenecektir.

Ciro kaybının hesaplanmasını takiben “brüt kar” oranına ihtiyaç duyulmaktadır. Brüt kar oranı brüt

karın ciroya oranı ile bulunmaktadır.

11

GES’lerde satılan mal maliyeti teknik olarak bulunmamaktadır. Çünkü üretim direkt olarak güneş

ışınları vasıtası ile herhangi bir iş gücü ve/veya hammadde kullanılmadan gerçekleştirilmektedir.

Satılan mal maliyeti hesabının çalıştırılması işletme karlılığını düşüreceğinden genel olarak yatırım

maliyetleri ve amortisman giderleri malın maliyetine yansıtarak kar azaltılmaktadır. Diğer taraftan GES

santrallerinde tahsis edilen personel sayısının azlığı ve diğer genel sabit gider maliyetlerinin de düşük

olmasından dolayı tesisin çalışmaması sırasında elde edilecek / tasarruf edilecek bir gider kalemi de

genel olarak bulunmamaktadır. Bu nedenle de mali kayıtlar üzerinden hesaplanan brüt kar oranı direkt

olarak ciroya tatbik edilerek kar kaybı zararı tespit edilmelidir.

Örnek Çalışma;

Örnek olayımızda kar ağrılığına bağlı olarak GES’teki bir kısım panel ve konstrüksiyon yapı zarar

görmüş, buna bağlı olarak üretimde azalma meydana gelmiştir. Mevcut oluşan zararın makul onarım

süresi 40 gün olarak hesaplanmıştır. Poliçede 7 günlük muafiyet bulunmaktadır.

Hasar Tarihi : 01.02.2017

İşin Durma / Yavaşlama Süresi (Eksper Tarafından Belirlenecek Makul Süre) : 40 Gün

Muafiyet Süresi : 7 Gün

Net Satışlar (Kurumlar Vergisi veya Geçici Vergi Beyannamesinden

Alınacaktır.) : 950.000,00 TL

Brüt Satış Karı / Zararı (Kurumlar Vergisi veya Geçici Vergi

Beyannamesinden Alınacaktır.) : 625.000,00 TL

Brüt Kar Oranı (Brüt Satış Karı/Net Satışlar) : % 65,79

- *** Şti. tarafından faaliyetin yavaşlama süresinin bir önceki yıla denk gelen bölümünde *** Elektrik

Perakende Satış A.Ş. firmasına kesilen “xxx” ve “yyy” numaralı faturalar incelendiğinde ilk 2 ay için

üretilen toplam 228.572 kWh enerji karşılığında toplam 88.320,43 TL ciro elde ettiği anlaşılmıştır.

Aylar 2016

Üretim (kwh) TL

Şubat 93.123 36.426,67

Mart 135.449 51.893,76

Toplam 228.572 kWh 88.320,43 TL

12

- Meydana gelen hasar sebebiyle üretim tamamen durmamış ancak belirgin bir azalma meydana

gelmiştir. Üretimdeki, dolayısıyla cirodaki azalmanın tespiti amacıyla olayın meydana geldiği

süreye ait üretim verileri ve enerji satış faturaları incelenmiştir.

- Üretimdeki azalmanın meydana geldiği dönemler için *** Elektrik Perakende Satış A.Ş. firmasına

kesilen “aaa” ve “bbb” numaralı faturalar incelendiğinde üretilen toplam enerjinin 119.260,01 kWh

olduğu ve bu üretime karşılık toplam 57.943,42 TL ciro elde ettiği anlaşılmıştır.

Aylar 2017

Üretim (kwh) TL

Şubat 57.934,73 28.175,90

Mart 61.325,28 29.767,52

Toplam 119.260,01 kWh 57.943,42 TL

- 2016 ve 2017 verileri karşılaştırılarak 2 ay için kar kaybına neden olan enerji kaybının toplam

109.311,99 kWh olduğu tespit edilmiştir. Üretilen elektrik enerjisi 13.3 cent $/ kwh sabit fiyatla

satıldığı dikkate alındığında ciro kaybının 14.538,49 USD olacağı hesaplanmaktadır.

Aylar 2016 2017 Fark

Üretim (kwh) Üretim (kwh) kwh Birim Fiyat Ciro Kaybı

Şubat 93.123 57.934,73 35.188,27 0,133 USD 4.680,04 USD

Mart 135.449 61.325,28 74.123,72 0,133 USD 9.858,45 USD

109.311,99

14.538,49 USD

- Brüt kar oranın hesaplanması amacıyla 2016 yılı Kurumlar Vergi Beyannamesi talep edilerek

incelenmiştir. Yapılan incelemelerde net satışların 950.000,00 TL, brüt satış karının 625.000,00 TL

olduğu tespit edilmiştir. 2016 yılı brüt kar marjı, brüt satış karı, net satışlara oranlanarak 0,6579

olarak hesaplanmıştır.

- Yukarıdaki bilgiler dikkate alınarak kar kaybı hesabının aşağıdaki şekilde olması gerekmektedir.

13

Aylar

2016 2017 Fark

Üretim (kwh)

Üretim (kwh)

Kwh Birim Fiyat

Durma Gün Süresine Göre

Ciro Kaybı / Azalması (7 Günlük

Muafiyet Sonrası 21 Günlük)

2016 Yılı Brüt

Kar Marjı

Kar Kaybı Hasar Tutarı

Şubat (21

Gün)

93.123 (28 Günlük)

57.934,73 (28 Günlük)

35.188,27 (28 Günlük)

0,133 USDCent 3.510,03 USD

%65,79

2.309,25 USD

Mart (12

Gün)

135.449 (31 Günlük)

61.325,28 (31 Günlük)

74.123,72 (31 Günlük)

0,133 USDCent 3.816,18 USD 2.510,66 USD

Üretim Azaltmasına Bağlı Olarak Oluşan Kar Kaybı Zarar Tutarı 4.819,91 USD

PERFORMANS KAYBI

Güneş Enerjisi Santralinin ilk kurulumu aşamasında mevcut coğrafi yapının özellikleri ve geçmiş

dönem ışınma verileri dikkate alınarak projeler hazırlanmakta, panel tip ve kapasiteleri belirlenmekte

ve fizibilite hazırlanarak günlük, haftalık, aylık ve yıllık üretim miktarları belirlenmektedir.

GES’te herhangi bir fiziki zarar oluşmaksızın panel ve/veya bağlantıları kaynaklı olarak üreticinin

garanti ettiği verim oranının altında üretim gerçekleşmesi durumunda “performans kaybı” ortaya

çıkmaktadır.

Performans kaybı için poliçelerde mutlak suretle belirli bir oran belirtilmekte olup üretimin poliçede

belirtilen oranın üzerinde düşmesi gerekmektedir. ( Genel uygulamada bu oran %10’dur)

Performans kaybı;

Enerji üretim raporlarında (fizibilite) ve/veya geçmiş yıl verilerine kıyasla azalan global solar

radyasyon kaynaklı üretim kaybı (Düşük Solar Radyasyona Bağlı Gelir Kaybı poliçesinin

konusu olup ülkemizde henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır.)

Parça kusurları kaynaklı üretim kaybı

Fotovoltaik modüllerin ve elektronik bileşenlerin iç çalışma kusurları kaynaklı üretim kaybı ile

oluşması mümkündür.

Performans Kaybının değerlendirilmesinde en önemli husus, üretimdeki düşüşün sebebinin

belirlenmesi olmalıdır. Şayet üretimdeki azalma, mevsimsel etki, ışıma sorunu ise “performans kaybı”

teminatı işlemeyecektir. Bunun için farklı bir poliçe olan Düşük Solar Radyasyona Bağlı Gelir Kaybı

poliçesi satın alınması gerekmektedir.

14

Aşağıda performans kaybı hasar hesaplama formülü yer almaktadır.

[(Tesis kurulu gücü * Yıllık kWp başına üretim ortalaması * Birim elektrik satış fiyatı) / Yıllık gün] *

Performans kaybı yaşanan gün sayısı * (performans kaybı oranı - performans kaybı muafiyeti oranı) *

Aylık çarpan

Örnek Çalışma

Poliçede kloz PV007 bulunmaktadır. Sigortalı tesiste bulunan ekipmanların, üretici tarafından taahhüt edilen performanslarının %10'un

üzerinde düşmesi halinde, ilgili performans kaybının poliçede belirtilen tazminat limiti dahilinde

kapsama alınması kararlaştırılmıştır. Ancak performans ölçümünde santralin kurulu olduğu coğrafi

alanın genel ışıma oranı ile ölçüm yapılan döneme ait mevsimsel ışıma oranlarının etkisi ile, üretici

firma ve bilirkişilerce belirlenen katsayılar dikkate alınacaktır. Bu genişletme yalnızca performans

kaybına konu ürünlerin IEC sertifikalı olduklarının teyidi ile geçerlilik kazanır.

Güneş Enerji Santrali’ nde 1.098 kWp kapasite ile elektrik enerjisi üretimi yapmaktadır.

Ekim, Kasım, Aralık ve Ocak aylarındaki üretimin beklenen üretimden daha az olduğu fark

edilmiştir.

Santralde elektrik üretiminin Ekim, Kasım, Aralık 2016 ve Ocak 2017 aylarında beklenen seviyenin

altında gerçekleştiği, bu nedenle poliçede yer alan Performans kaybı klozuna istinaden tazminat

talebinde bulunulduğu belirtilmektedir. Performans kaybının incelenmesi amacıyla verim analizleri ile

üretim verileri talep edilerek mahallinde ekspertiz yapılmıştır.

Temin edilen verim analizi ve üretim verileri incelenmiştir.

…….. Enerji firmasının hazırlamış olduğu verim analizine göre;

NASA verilerine göre kurulumun yapılacağı bölge için global radyasyon değerinin 1.610

kWh/m2/yıl olduğu,

…..Grup simülasyon programı ***® ile GES spesifik veriminin 1,640 kWh/kWp/yıl olarak

hesaplandığı,

Buna göre, 1,098 kWp GES için yıllık elektrik üretiminin 1,800 MWh ve ortalama aylık üretimlerin

de aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi gerçekleşmesinin beklendiği anlaşılmaktadır.

15

Performans kaybının gerçekleştiği beyan edilen Ekim 2016 – Ocak 2017 ayları arasındaki

üretim beklentisi şu şekildedir;

Ay Üretim Beklentisi

Ekim 144,784 kwh

Kasım 109,231 kwh

Aralık 93,663 kwh

Ocak 107,053 kwh

16

Temin edilen ABB izleme sistemi ekran görüntüsüne göre performans kaybının olduğu iddia edilen

aylarda üretilen enerji miktarı aşağıdaki gibi belirlenmiştir.

Ay Üretilen Enerji

Ekim 115.386 kWh

Kasım 109.201 kWh

Aralık 71.098 kWh

Ocak 68.619 kWh

Üretilmesi beklenen enerji miktarı ile üretilen enerji miktarı karşılaştırıldığında;

Ay Üretim Beklentisi (a) Üretilen Enerji(b) Kayıp Oranı

( (a-b)/a )

Ekim 144,784 kwh 115.386 kWh % 20,30

Kasım 109,231 kwh 109.201 kWh % 0,02

Aralık 93,663 kwh 71.098 kWh % 24,09

Ocak 107,053 kwh 68.619 kWh %35,90

17

Beklenen üretim miktarı ile gerçekleşen üretim miktarı arasında incelenen aylarda farklılık göstermek

üzere tolerans sınırı olan % 10’ dan daha fazla üretim kaybının meydana geldiği ayların Ekim, Aralık ve Ocak

ayları olduğu, ancak Kasım, Şubat ve Mart aylarındaki farkın % 10’ dan çok daha düşük olduğu, özellikle

Kasım ayında beklenti ile analizin tam anlamıyla uyumlu olduğu tespit edilmiştir.

Sigortalıya ait Elektronik Cihaz Sigorta Poliçesi PV 007 nolu kloz kapsamında performans kaybı

hesaplama formülüne göre % 10’ dan daha fazla üretim kaybı olan Ekim, Aralık ve Ocak ayları için aylık

çarpan 0,6, muafiyet oranı % 10 alınarak tespit edilen kayıp enerji bedelleri aşağıdaki tablo ile her ay kendi

içerisinde değerlendirilmiştir.

[ ( 1098 kwp * 1640 kwh / kwpyıl * 0,133 $/kwh) / 365 gün ] * Gün Sayısı * (% Kayıp Oranı - %

Muafiyet Oranı) * Aylık Çarpan

Ay Gün Sayısı Performans Kaybı

Oranı

Kayıp Enerji

Karşılığı $

Ekim 2016 31 % 20,30 1.257,06 $

Aralık 2016 31 % 24,09 1.719,61 $

Ocak 2017 31 %35,90 3.160,95 $

Performans Kaybı Hasar Tutarı…… 6.137,62 $

DEĞERLENDİRMELER ;

Güneş Enerji Santrallerinde, diğer enerji sistemlerinden farklı olarak ortaya çıkan en önemli konu; fiziksel

hasar ile ortaya çıkan maddi zararın giderilmesi süresince ortaya çıkan finansal kayıpların yanı sıra ,herhangi

bir dış etkene bağlı fiziksel hasara bağlı olmaksızın ortaya çıkan performans kayıplarının yarattığı finansal

kayıpların da teminata konu edilebilirliğidir.

Bu nedenle bir GES’in sigortalanması aşamasında projenin uygulanması ile elde edilmesi planlanan üretilen

enerji miktarının tahmine dayalı fizibilite sonuçları ve uygulama sonrası ilk yıl verilerinin temini büyük önem

arz etmektedir.

Poliçenin tekliflendirme aşamasında bu tip finansal kayıpları teminat altına alan klozların gerek

limitlendirilmesi, gerekse muafiyeti oluşturan güneşlenme gün sayısı verileri ancak ilk yıl uygulama sonuçları

analizi ile verimli şekilde tespit edilebilecektir.

Bilindiği üzere uygulama sonrasında ilk yıl gerek imalat kusurlarının gerekse üreticinin taahhüt ettiği

verimlilikteki sapmaların ortaya çıkması bakımından en önemli yıl olduğundan poliçede de teknik karlılığı

sağlamak için KAR KAYBI ve PERFORMANS KAYBI kloz limitleri özellikle ilk yıl için minimum da , muafiyet

gün süreleri ise maksimumda tutulmalı, bu veriler devam eden sürelerde sigortalı lehine revize edilmesi

önerilmektedir.

18

Diğer taraftan ; teminat sağlama öncesine – teklif aşamasında alınacak her bilgi büyük önem taşımaktadır.

Üretici, montaj ve proje yapımcılarına yönelik her bilgi ( Kendi sorumluluklarını karşılayan poliçe bilgileri )

hasar anında süreci doğrudan etkilemekte ve değiştirmektedir.

Sigortalı bir GES tesisinde oluşacak kayıpların tespiti çok önemlidir. Kök sebep analizi somut ve objektif

veriler ile yapılmaz ise taraflarda kayıplara yol açacaktır. Bu tür bir tespit için santrallerin teknik yapısı

hakkında detay bilgiye ulaşabiliyor olmak şarttır. Prosese ait tüm teknik veriler olmaksızın ve türlerine göre

farklı yöntemleri dikkate almadan stabil bir değerlendirme hiç bir zaman doğru sonuçları vermeyecektir. Aynı

malzemeler ile aynı lokasyona kurulan sigortalıya ait 2 GES santralinde İnverterlerin bağlantılarındaki

montaj yöntemi farkı üretimde büyük oranlarda performans kaybı yaratabilmektedir. Dolayısıyla her santral

için performans kaybı ölçümü yapmadan önce sistemin genel durumu , proje ve standartları teknik açıdan

değerlendirilmek durumundadır.

Yukarıdaki örnekleme için değişken etki faktörlerinin sayısının fazla oluşu dikkate alınarak en önemli

aşamanın Kök Sebep Analizi olduğu dikkate alınmalıdır.

Gelişen Enerji Sektörü kendine özgün yapısıyla sigorta sektörünün uzun süre gündeminde kalacaktır. Risk

Analizi, Teminat Sağlama, Hasar Yönetimi ve Hukuki süreçleri henüz gelişme aşamasındadır. Yakın

gelecekte Enerji Piyasası Tahkim Kurulu v.b yapılandırılacak olup tüm sektörü etkileyeceğinden, gelişmeleri

değerlendirerek sürekli güncelleme yapılmasının zorunlu olduğunu bilgilerinize sunarız ..

EKOL EKSPERTİZ FİNANS GRUBU

Ayşe Nazlıer Efetürk Eksper – Mühendislik / Yangın / Kredi Finans

Mustafa Nazlıer Eksper – Mühendislik / Yangın / Kredi Finans

M.Şükrü Kalemdaroğlu Eksper – Uzman / Kredi Finans

***Bu bülten, konuyla ilgili çeşitli kaynaklardan derlenen bilgiler ile hasar ve risk alanındaki

tecrübelerimiz çerçevesinde hazırlanmış olup, kendi görüşlerimizi içermektedir.