TEKNK BLGLERRULMANLARIN KODLANMASIRulmanlarn doru kodlanmas, istenen rulman tipinin ve rulmann teknik zelliklerinin doru olarak ifade edilmesi asndan ok nemlidir. Fabrikalarda iletme koullarnda alan rulmanlarn deitirilmesi gerektiinde, rulman talep edilirken (siparii verilirken) yaplabilecek kodlama hatalar kritik sonulara neden olabilir. rnein arzal bir makinann rulman deiimi rulman kodlama hatas nedeniyle geciktiinde, makina tamirinin gecikmesi, retimin aksamas , zaman ve para kayb ka lmazd r. n Dnyada retilen ve kullanlan rulmanlarn eitlilii dnldnde (100.000den fazla eit) kodlamada hata yaplmamas iin rulmanlar belli bir sisteme gre kodlanmtr. Bu sisteme gre her bir rulmann kendine ait bir kodu vard r. Rulman kodunu oluturan kriterler: Rulman tipi Rulman boyutlar Rulman toleransla Rulman boluu Dier teknik zelliklerdir. FAG Rulman kodlama sistemi DIN 623e gre standardize edilmitir.

nek ve SoneklerEer bir rulmann kapakl olmas, boluk grubunun normalden byk olmas gibi, normalden farkl bir zellii varsa, bu durum eitli harf ve rakamlardan oluan nek ve soneklerin temel rulman koduna eklenmes ile ifade edilir. FAGda sk kullan lan nek ve sonekler aada alfabetik sra ile verilmitir. Rulmanlarda kullanlan nek ve sonekler markadan markaya farkllklar gstermektedir. Bu amala dier marka rulman kodlarnn FAG olarak karlnn tespit edilebilmesi iin eitli bilgisayar programlar gelitirilmitir. Konu ile ilgili olarak internet sitemizin dier blmlerini incelemenizi neririz.

SONEKLERN AIKLAMALARI

SONEK CN C1

AIKLAMASI DIN 620ye gre normal boluk (sadece zel durumlarda yazl r) C2den kk boluk (DIN 620ye gre)

SONEK AIKLAMASI SP T41A ok hassas tolerans sn Radyal boluk C4, delik ve d ap iin daraltlm toleranslar (zellikle titreimli ortamda alan rulmanlar iin kullanlr) Eski C4.F80 sonekine karlk rnek: 22318 E1.T41A Eik bilyal ve fener mili rulmanlarnda ift taklmas halinde eksenel boluk var rnek: 7208B. UA45 (eksenel boluk 45 mikron) Eik bilyal ve fener mili rulmanlarnda ift taklmas halinde boluk yok Eik bilyal ve fener mili rulmanlarnda ift taklmas halinde az bir nykleme var. Eik bilyal ve fener mili rulmanlarnda ift taklmas halinde orta derecede nykleme var. Eik bilyal ve fener mili rulmanlarnda ift taklmas halinde yksek miktarda nykleme var. Yksek hassasiyet sn Bir tarafta metal kapak Her iki tarafta temazs z conta kapak Her iki tarafta conta kapak

C2

Normalden kk boluk (DIN 620ye gre)

UA

C3 C4 C5

Normalden byk boluk (DIN 620ye gre) C3den byk boluk (DIN 620ye gre) C4den byk boluk (DIN 620ye gre)

UO UL UM

E,E1

Gelitirilmi i tasarm

US

HG K K30 N

PN

Hassas tolerans sn Konik delikli rulman Koniklik 1:12 Konik delikli rulman Koniklik 1:30 D bilezikte segman yuvas, tek taraftan kapakl rulmanlarda segman yuvas kapak olmayan tarafa yak n DIN 620ye gre normal tolerans sn (genelde f yaz lmaz)

UP ZR .2RSD .2RSR

.2ZR

Her iki tarafta metal kapak

P2,P4 eitli tolerans snflar (normal toleranstan daha P5,P6,P6X hassas) P4S Fener mili rulmanlar iin FAG tolerans sn RSR Bir tarafta conta kapak. RSD Bir tarafta temass z conta kapak(RSRden fark : RSD kapak rulmanlarda conta duda ile i bilezik aras ndaki mesafe minimuma indirilmi ve conta duda i bilezie demiyor, dolaysyla hi srtnme yok.)

RULMANLARIN DELK APLARININ BULUNMASIGenel olarak temel rulman kodu incelenerek rulman i ap katalog tablolar ihtiya duyulmaks z n na bulunabilmektedir. aplar 20 mm ile 480 mm arasnda olan rulmanlarn i aplar rulman kodunun son iki rakamn (delik say s ) 5 ile arplmas ile mm cinsinden bulunabilmektedir. ap 10 mmden kk ve 500 n mm ve zerindeki rulmanlarda rulman i ap, rulman kodunun sonuna direkt olarak yaz lmaktad r. 10 mm ile 17 mm lleri aras nda i apa sahip rulmanlarda (standart ller 10, 12, 15 ve 17 mm) rulman i ap lsn ifade eden delik saylar aadaki tabloda yer almaktadr. DELK SAYISI ( AP REFERANS NO) 3...9 00 01 02 03 DELK API(MM) RNEKLER d45dir. Eksenelsabit bilyal ve eksenel-eik bilyal rulmanlar, tasarmlarna bal olarak eksenel kuvvetleri tek ynde de, her iki ynde de karlayabilir. Yksek eksenel yklerde zellikle eksenel-silindirik makaral , eksenel-oynak makaral veya eksenel-ineli rulmanlar tercih edilir. Eksenel-oynak makaral ve tek ynl eksenel-eik bilyal rulmanlar, eksenel ve radyal kuvvetlerden oluan karma ykleri karlayabilir. Dier eksenel rulman tipleri sadece eksenel ykleri karlayabilir.

ncelikle eksenel ykler iin ao>45o basn a eksenel rulmanlar l a=eksenel-sabit bilyal rulman, b=eksenel-eik bilyal rulman, c=eksenel-silindirik makaral rulman, d=eksenel-oynak makaral rulman

Rulman indeki Eksenel DengelemeRulman iindeki eksenel dengeleme deyince, milin eksenel yndeki boyut deiikliini kendi iinde dengeleyen rulmanlar anlalmaldr. ounlukla, bir milin yataklanmas nda bir sabit, bir serbest yatak kullanlr. Serbest yatak, eksenel yndeki uzamalar ve sl genlemeleri dengeler. deal serbest yataklama N ve NU tipindeki silindirik makaral rulmanlar ve ineli rulmanlarla olur. Bu rulmanlarla mil uzamalar yatan kendi iinde dengelenir. Rulman bilezikleri sk geirilebilir.

Kayma suretiyle eksenel dengelemeBunun anlam, milin eksenel yndeki boyut deiikliinin rulmann mil veya yuvadaki oturma yzeyi zerinde kaymas suretiyle dengelenmesidir. Sabit bilyal ve oynak makaral rulmanlar gibi paralar na ayr lamayan rulmanlar da serbest yatak olarak kullanlabilir. Bu durumda, rulman n oturma yzeyi zerinde kayabilmesi iin, rulman bileziklerinden biri serbest geme olur ve eksenel ynde dayanma yzeyi (fatura) bulunmaz. Yuvaya serbest geme hali, sabit bilyal rulman n (a) veya oynak makaral rulman (b) kayma hareketini (s) mmkn k lar. n

Mil serbest geme hali, sabit bilyal rulman n (a) veya oynak makaral rulman n (b) kayma hareketini (s) mmkn k lar.

Silindirik makaral rulmanlar yatak iinde kaymaya (s) izin verir.

Paralarna Ayr labilen RulmanlarHer iki bilezii ayr ayr taklabilen rulmanlara paralarna ayrlabilen rulmanlar denir. Her iki bileziin de sk geirilebilme avantaj vard r. Drt nokta, blnm i bilezikli ift sral eik bilyal, silindirik makaral, ineli, konik makaral, eksenel-sabit bilyal , eksenelsilindirik makaral ve eksenel-oynak makaral rulmanlar paralarna ayr labilen rulmanlard r.

Buna karn, rnein sabit bilyal, tek sral eik bilyal, oynak bilyal, oynak makaral rulmanlar paralarna ayrlamaz.

Hassasiyet Birok uygulamada PN tolerans snf olarak gsterilen normal l ve alma hassasiyeti yeterli olur. Takm tezgahlar fener millerinde olduu gibi yksek hassasiyet istenen durumlarda, daha hassas rulmanlarn kullanlmas zorunludur. Bunun iin P6, P6X, P5, P4 ve P2 tolerans snflar standardlatrlmtr. zel baz rulman tipleri iin FAG standardlarna gre P4S, SP ve UP tolerans sn vard r. flar FAG yksek hassasiyeti, fener mili rulmanlar, silindirik makaral rulmanlar ve eksenel-eik bilyal rulmanlar ile salamaktad r. Tiplerine gre rulmanlarn hangi tolerans snflarnn bulunduu katalog tablolar blmlerinin n ksmnda verilmitir. Eksenel Kakl klar n Dengelenmesi Mil zerindeki ve yuva iindeki rulman oturma yzeylerinin ilenmesi srasnda, eer zellikle oturma yzeyleri tek operasyonla ilenmiyorsa eksenel kaklklar oluabilir. Flanl ve dik rulman yuvalar gibi, yuvalarn ayr ayr kullanlmas halinde eksenel kaklklarn olumas muhtemeldir. Yk nedeniyle milin eilmesinin bir sonucu olarak i bileziin d bilezie gre eilmesi de eksenel kakla yol aar.

Paralarna ayr labilir silindirik makaral rulman (a), konik makaral rulman (b) ve eksenel-sabit bilyal rulman (c)

eksenel kaklklar ve eilmeyi dengeler. Bu rulmanlar, iinde i bileziin yuvarlanma elemanlar ile birlikte serbeste hareket edebildii kresel formda bir d bilezik hareket yoluna sahiptir. Bu rulmanlarn izin verebildii eksen kakl a deerleri, ykle orantl olarak, rulmanlarn tiplerine ve byklklerine baldr. S-tipi rulmanlar ve kresel yuva diski olan eksenel-sabit bilyal rulmanlar, kresel dayanma yzeyleri sayesinde, kresellii fazla yerlere montajda ayarlanabilirlik zelliine sahiptir. Rulmanlarn izin verebildii eksen kakl a deerleri, her bir rulman tipine ait katalog tablolarnn n ksmnda verilmitir. Devir Hzla Tablolarda verilen referans hz ve limit hz deerleri rulmann yksek devirlerde almasnn uygun olup olmadnn bir gstergesidir. (Rulmanlarn ulaabilecei maksimum devir hzlarn hesab iin "Rulman Devir Hz S rla n n blmne bakn z.) zellikle ok az srtnmeye sahip rulmanlar yksek devir hzlarna eriir. Byle bir durum sadece radyal ykte alan sabit bilyal ve karma ykte alan eik bilyal rulmanlarda ortaya kar. Genelde yksek boyut hassasiyeti, ya ile soutma yaplmas, zel kafes yaps ve malzemesi, rulmann devir hzna pozitif ynde etki eder. Eksenel rulmanlar, radyal rulmanlara gre daha dk devir hzlarna uygundur. Sessiz alma Bro makinala ve ev aletleri gibi kk elektrikli cihazlarda genel olarak rulmann sessiz almas istenir. Bu tip uygulamalar iin zellikle FAG sabit bilyal rulmanlar ok uygundur. Bu rulmanlar baka hibir zel tasarma gerek duyulmayacak kadar sessiz alrlar. Yayl bir eksenel ayarlama tertibat, sessiz alma iin avantaj salar.

Paralarna ayr lamayan sabit bilyal rulman (a), oynak bilyal rulman (b) ve oynak makaral rulman (c)

Eksen kaklna izin veren rulmanlar: Tek sral oynak makaral rulman (a), oynak makaral rulman (b), eksenel oynak makaral rulman (c), S-tipi rulman (d) ve kresel oturma diskli eksenel-sabit bilyal rulman

Konik Delik Konik delikli, tek ve ift sral silindirik makaral rulmanlar hassas bir ekilde konik millere taklabilir. Bu rulmanlarn montajnda istenen radyal boluk deerinin ayarlanmas mmkn olur. Konik delikli oynak bilyal, tek s oynak makaral oynak makaral rulmanlar n germe veya akma ral ve manonlaryla silindirik mil yzeylerine taklmas ncelikle tercih edilen bir durumdur. Bu tip rulmanlarn takl sklebilmeleri ok kolayd r. p Konik delikli rulmanlar. a= ift sral silindirik makaral rulman, b=germe manonlu oynak bilyal rulman, c=akma manonlu oynak makaral rulman

Szd rmazl Elemanl Rulmanlar k FAG, tek veya her iki taraf s rmazl k kapakl birok tip rulman retir. zd Temasl s rmazl k kapakl (plastik kapak) veya temass z s zd rmazl k kapakl (metal kapak) rulmanlar basit zd konstrksiyonlara olanak tanr. Kapakl rulmanlar n en yayg n uygulamalar .2RSR (her iki taraf plastik kapakl ) ve .2ZR (her iki taraf metal kapakl sonekli sabit bilyal rulmanlard r. Her iki taraf kapakl ) rulmanlarn ierisine imalatlar esnasnda mr boyu yalamaya uygun gres konulduundan, bu rulmanlar yalama gerektirmez. Rijidlik Rijidlik denince, yk etkisi ile rulmanda oluan elastik deformasyon (esneme) anlalr. zellikle yksek rijidliin olmas istenen durumlar; tezgahlarn fener mili yataklamalar ve dili yataklamalardr. Makaral rulmanlarn rijidlii, yuvarlanma elemanlar ile hareket yolu arasndaki temas yzeyinin fazla olmas nedeniyle, bilyal rulmanlara gre daha fazladr. Rijidliin ykseltilmesi iin, rnein fener mili rulmanlarna n gerilme verilir.

Srtnme Sisteme s giri ve k yannda, bir yataklamann alma scakln belirleyen faktr, her eyden nce rulman srtnmesidir. Srtnmenin zellikle ok az olduu rulmanlar, radyal yke maruz sabit bilyal, tek sral eik bilyal ve silindirik makaral rulmanlardr. Temas eden tipte szdrmazlk elemanna sahip rulmanlar ile s k dizi silindirik makaral ve eksenel makaral rulmanlarda srtnme nispeten daha fazlad r.

Plastik kapakl (a) ve metal kapakl (b) olarak her iki taraftan szdrmazl salanm sabit bilyal rulmanlar

YATAKLAMA DZENNN SEMDnen bir milin klavuzlanmas ve desteklenmesi iin, birbirlerine belirli bir mesafe ile taklm en az iki rulman gereklidir. Uygulamaya gre yataklama ekli sabit, serbest, ayarl ve oynar yataklama ekilleri arasndan seilir. Sabit-Serbest Yataklama ki radyal rulman ile desteklenen bir milde rulmanlarn mil zerine oturma yzeylerinin mesafeleri ileme toleranslar yznden hibir zaman tam olarak denk dmez. letme scakl nedeniyle de mesafeler deiir. Bu mesafe farkllklar serbest yatak taraf ndan dengelenir. deal serbest yataklar, N ve NU tipi silindirik makaral ile ineli rulmanlardr. Bu tip rulmanlarda yuvarlanma elemanlar (makaralar) ve kafes, faturasz bileziin hareket yolu zerinde kayabilir. Sabit bilyal ve oynak makaral gibi dier tm rulman tipleri yalnzca, bileziklerden biri tatl geme olarak taklrsa serbest yatak olarak i grr. Genellikle noktasal yke maruz kalan d bilezik yuvaya tatl geme olarak taklr. Buna karn sabit yataklar, mili, eksenel ynde klavuzlayarak eksenel d ykleri tar. Eksenel yndeki gerilmelerden ka nmak iin iki rulmandan sadece bir tanesi sabit yatak olarak kullanl r. Hangi rulman tipinin sabit yatak olarak seilecei, eksenel yklerin deerine ve milin eksenel ynde istenen klavuzlama hassasiyetine baldr. ift sral eik bilyal rulman kullanlarak sabit bilyal veya oynak makaral rulmana gre daha hassas bir eksenel k lavuzlama elde edilir. Bir ift simetrik dzenlenmi eik bilyal veya konik makaral rulman da sabit yatak olarak ok hassas bir eksenel klavuzlama salar. niversal yapdaki eik bilyal rulmanlar, ara bilezik olmakszn O, X veya Tandem dzenlerinde istenildii gibi taklabildiklerinden zellikle avantaj salar. niversal tip eik bilyal rulmanlar o ekilde dizayn edilmitir ki X veya O dzeninde taklmalar halinde ok az eksenel bolua sahiptir (UA), boluksuzdur (UO) veya hafif bir n gerilmeye sahiptir (UL). FAG Standard Programndaki UL niversal tip fener mili rulmanlar X veya O dzeninde tak lmalar halinde az bir n gerilmeye sahiptir (daha fazla n gerilmeli tipler sipari zerine tedarik edilir). Birbirlerine uyumlu eletirilmi sabit yatak olarak kullanlan konik makaral rulmanlar (N11 tipi) montaj kolaylatrr. Bunlar, uygun eksenel boluklarla eletirilmi olduundan ayar ve tespit ilerine gerek yoktur. anzuman mekanizmalarnda bazen bir drt nokta rulmanyla bir silindirik makaral rulman sabit bir yatak oluturacak ekilde direkt olarak yan yana taklr. Radyal ynde desteklenmemi d bilezie sahip drt nokta rulman sadece eksenel ykleri tayabilir. Silindirik makaral rulman radyal ykleri karlar. Dk eksenel yklerde NUP tipi bir silindirik makaral rulman da sabit yatak olarak kullanlabilir.

Sabit yataklama-serbest yataklama dzenine ait rnekler

a. Sabit yatak: Sabit bilyal rulman

Serbest yatak: Sabit bilya rulman

b. Sabit yatak: Oynak makara rulmanx

Serbest yatak: Oynak makara rulman

c. Sabit yatak: Sabit bilyal rulman

Serbest yatak: Silindirik makara rulman

Sabit yatak olarak niversal tip eik bilyal rulman ifti a = O dzeni, b = X dzen

Sabit yatak olarak konik niversal tip fener mili rulma a = O dzeni, b = X dzeni,c=Tandem-O dzeni

Sabit yatak olarak konik makaral rulman ifti a = O dzeni, b = X dzeni

Ayarl Yataklama Kural olarak bir ayarl yataklama, iki adet simetrik dzenlenmi eik bilyal rulman veya konik makaral rulmandan oluur. Montaj srasnda bileziklerden biri, yataklama istenilen boluk veya gerekli ngerilmeye ulaana kadar oturma yzeyi zerinde kaydrlr. Bu tip yataklama, ayar imkanndan dolay , zellikle spiral konik dili pinyon ve tezgahlarn i mili yataklamalar gibi hassas klavuzlamann gerekli olduu durumlar iin uygundur. Yataklama dzeni olarak O -dzeni veya X-dzeni seilebilir. O-dzeninde, basn a hatlar n n s oluturduu koninin S tepe noktas da doruyken X-dzeninde ie dorudur. O-dzeninin H mesafesi, yani basn konisine ait tepe noktalarnn birbirlerinden uzakl, X-dzenine gre daha fazlad r. Bu nedenle O-dzeni X-dzenine gre daha kararl bir yataklama yap na sahiptir. s

O-dzenindeki eik bilyal rulmanlarla yaplm ayarl yataklama (a) X-dzenindeki eik bilyal rulmanlarla yaplm ayarl yataklama (b)

Eksenel boluun ayarlanmasnda sl genleme dikkate alnmaldr. X-dzeninde (a) milden yuvaya doru scaklk d daima boluun azalmasna yol aar (Gerekli artlar: mil ve yuvann ayn malzemeden olmas, i bileziin ve btn milin eit scakla sahip olmas, d bilezik ve btn yuvann eit scakla sahip olmas ). O-dzeninde durum ynden farkldr. D bilezik hareket yoluna ait temas izgisinin uzatlmasndan oluan dorunun yatak ekseni ile kesierek meydana getirdii koni tepe noktalarnn akmas halinde (b), ayarlanm rulman boluu yukarda belirtilen artlar altnda deimez. Takma mesafesinin ksa olmas sonucu koniler kesiirlerse (c) veya mesafenin byk olmas sonucu temas etmezlerse (d), sl genlemeden dolay eksenel boluk byk veya kk olabilir.

Oynar Yataklama Oynar yataklama, hassas bir eksenel k lavuzlamaya ihtiya duyulmayan uygulamalarda ekonomik bir zmdr. Oynar yataklama, ayarl yataklamaya benzer ekilde tesis edilir. Mil, s eksenel boluu deerince, yuva iinde kayabilir. s deeri istenen klavuzlama hassasiyetine gre belirlenir. Bylece rulman, sl etkenler altnda eksenel gerilmelere maruz kalm olmaz. rnein sabit bilyal, oynak bilyal ve oynak makaral rulmanlar oynar yataklama sistemleri iin uygun rulman tipleridir. Bu rulmanlarda daha ok d bilezik olmak zere bileziklerden biri tatl gemedir. NJ tipi silindirik makaral rulmanlardan oluan oynar yataklamada, mil uzamalarnn dengelenmesi rulman n kendi iinde olur. i ve d bilezikler sk geirilebilir. Konik makaral ve eik bilyal rulmanlar oynar yataklama iin uygun deillerdir, nk bunlarn kusursuz alabilmeleri iin ayarlanmalar gereklidir. Ayarl yataklama, bir yayl rondela yardm n gerilme yarat lmas ile de elde edilir. Elastik tipteki bu yataklama yla sistemi sl genlemeleri dengeler. Makinann duruu esnasnda evreden kaynaklanan vibrasyonun rulmanlarda hasar oluturma tehlikesine kar nlem olarak da uygulanr.

a) X-dzenindeki konik makaral rulmanlarla yaplm ayarl yataklama ve koni tepe noktala O-dzenindeki konik makaral rulmanlarla yaplm ayarl yataklama; b) hareketli koni tepe noktalarnn akmas hali c) hareketli koni tepe noktalarnn kesimesi hali d) hareketli koni tepe noktalarnn kesimemesi hali

Oynar yataklama rnekleri a= iki sabit bilyal rulman b= iki oynak makaral rulman, c= iki silindirik makaral rulman NJ

s=eksenel boluk

Yayl rondela ile n gerilme verilmi ayarl yataklamada sabit bilyal rulman

RULMAN TPNN TAYN / BOYUTLANDIRMAMakina veya cihazlarn konstrksiyonunda rulman delik ap birok durumda nceden bellidir. Dier ana boyutlarn (d ap, genilik) ve rulman tipinin tayini iin rulman seimi hesab yap larak mr, statik emniyet ve ekonomiklik ynlerinden istenilen artlar salayp salamad kontrol edilir. Bu seim hesabnda rulmana etkiyen ykler rulmann yk saysyla karlatrlr. Boyutlandrmada temel ayrm rulmann statik mi yoksa dinamik mi yklendiine gre yaplr. Duran (bilezikler birbirlerine gre hareketsiz) veya yava dnen rulmanlar (n