7/31/2019 E R A T

1/24

E R A T

eriat; Anlam ve Mhiyeti

er' Hkm

Kurn- Kerimde eriat Kavram

Hadis-i eriflerde eriat Kavram

eriatlerin Esasta Birlii

eriatte Hile Olur mu? Hle-i eriyye Denilen Hle-i erriyye

Baz Tasavvuf Erbbnn eriat Basite ndirgemesi

athiye; eriatle Badamayan, syanla Dolu Tasavvuf Sz ve iirler

Devlet ve slm Devleti

Hkimiyet/Egemenlik Kaytsz ar tsz Allahndr

"Sana da, daha nceki kitab dorulamak ve onu korumak zere Kitab' (Kur'an') gnderdik. Artk aralarnda Allah'n indirdii ile hkmet; sana gelen hakk/gerei

brakp da onlarn hevlarna/arzularna uyma. (Ey mmetler!) Her birinize bir eriat ve bir yol ve rdik. Allah dileseydi sizleri bir tek mmet yapard; fakat size

verdiinde (eriatler ve yolda sizi deneyip imtihan etmek iin (byle yapt). yleyse hayrda/iyi ilerde birbirinizle yarn. Hepinizin dn Allah'adr. Artk size,

zerinde ayrla dtnz eyleri (n gerek tarafn) O haber verecektir." (5/Mide, 48)

(Sana u tlimt verdik:) Aralarnda Allah'n indirdii ile hkmet ve onlarn hevlarna/arzularna uyma. Allah'n sana indirdii hkmlerin bir ksmnda seni

saptrmamalarna dikkat et. Eer (hkmden) yzevirirlerse bil ki (bununla) Allah ancak, gnahlarnn bir ksmn onlarn bana bel etmek ister. nsanlarn

birou da zten fsktr/yoldan kmlardr." (5/Mide, 49)

eriat; Anlam ve Mhiyeti

eriat; Szlkte, insan bir rmaa, su iilecek bir kaynaa ulatran yol anlamna gelir. Din stlahnda ise lh emir ve yasaklar toplam demek tir. yet, hadis ve

icma dayanan lh kanun anlamndadr. Din, dinin amele ilikin hkmlerinin btn iin kullanlr. Dinin da yansyan grnts ve dnya ile ilgili hkmlerinin

tamamna eriat denilir. eratla e anlaml olan "er' kelimesi yalnz "slm erat" anlamnda kullanlrken, erat kelimesi dier kanunlar iin de kullanlabilir.

"Ms'nn erat", "Zerdt erat" gibi. er' kelimesinin oulu kullanlmaz. erat'n oulu "eryi'dir. erat'n e anlamls olan "ir'a" da szlkte; yol,

mezhep, metot, det, benzer, tek, suya giden yol, anlamlarna ge lir. Ancak erat szc dierlerine gre daha ok hret kazanm, btn emir ve yasaklar ve

dier hkmleriyle "slm dini" karlnda kullanlmtr. Buna gre, slm erat denildii zaman daima, Allah'n Hz. Muhammed (s.a.s.) aracl ile insanlara

gnderdii slm dini ve onun zellikle amele ilikin hkmleri anlalr. ri'; erit koyan, ter' ise; erat koymak, kanun karmak demektir. Kelimenin terimanlam Mekke'de inen u yette grlr: "Sonra seni bu ite apak bir eriat sahibi kldk. Sen ona uy. Hakk bilmeyenlerin heva ve heveslerine uyma" (45/Csiye,

18). Yine Mekke'de inen u yette slm'n nceki eratlarn devam olduu belirtilir. "Allah dini doru tutmanz ve onda ayrla dmemeniz hususunda Nuh'a

tavsiye ettii, sana vahyettiimiz, brahim'e, Musa'ya ve sa'ya tavsiyede bulunduumuz dinle ilgili hususlar size erat olarak koydu. (42/r, 13). Yine, ayn

srede inantan yoksun olanlara hitben; "Yoksa onlarn, Allah'n izin vermedii hususlarda kendileri iin dinden erat koyan ortaklar m var?" (42/r, 21)

buyurulmutur.

Bu yetlerden anlald gibi erat ve e anlamls olan kelimeler Allah'n insanlar iin koyduu btn hkmleri kapsamaktadr. Bu hkmleri vazedenin bizzat

Allah olmas itibaryla O'na "ri-i Hkim" veya "ri-i Mbn" denildii gibi, ayn isimler Hz. Peygamber iin de kullanlr. nk o da bir peygamber olarak, yeni

hkmler koymu veya Kur'an'n hkmlerini tamamlayc esaslar ge tirmitir. Bu yzden Hz. Muhammed de "ri dir. Ancak O'nun koyduu hkmler vahyin

kontrol altndadr. O'ndan vahye aykr bir sz, fiil veya takrir zuhur ederse, Allah bunu dzeltir. Yanl olan veya deimesi gereken hkmn yerini vahiy alr.

Kur'an'da yle buyurulur: "O, kendi arzu ve hevsndan konumaz. Onun her konutuu, Allah tarafndan vahyedilen bir vahiyden baka bir ey deildir."

(53/Necm, 3, 4)

slm erat temelde Kitap, Snnet, cm ve Kyas delillerine dayanr (Bunlardan ilk ikisi temel kaynak ve temel delil, dier ikisi bunlara bal tl delillerdir). Bir

hkmn slm nitelik tamas bu kaynaklardan birisine dayanmasna baldr. Kur'an, Hz. Peygamber'in 12 yl Mekke, 10 y l da Medine dnemi olmak zere

toplam 22 yl ve birka aylk peygamberlik sresinde tamamlanmtr. "Bugn size dininizi tamamladm. Size olan nimetimi de tamamladm ve sizin iin slm' din

olarak setim. (5/Mide, 3)

Bu dinin tamamlanmas iki devrede olmutur. Mekke'de Mslmanlarn says az ve henz kendilerini savunacak dzenli bir gce sahip olmadklar iin, bu devrede

eratn dnyaya ve devlet dzenine ait hkmlerini uygulama imkn yoktu. Bu yzden Mekke'de inen srelerde daha ok inan, ibdet, ahlk ve fazlet konular

Cts, May 26th arama... ARAMA

ANA SAYFA SIYER HAKKINDA KAVRA M TEFSIRI ONLINE KITAP SAT I VIDEO

7/31/2019 E R A T

2/24

7/31/2019 E R A T

3/24

getirdii kurallar akla getirilmektedir. Kimileri de bu kelime ile yalnzca slm ceza hukuk sistemini kasdetmektedir. Meseleye bilimsel bir adan bak lmad iin de

bu kavram, pek ok kesim tarafndan eksik ve yanl tannmaktadr. Kimileri de bu kelimeyi kendi bakyla deerlendiriyorlar, ona olumsuz bir anlam ykleyip

bununla Allah'n aziz dini slm' tartma zeminine ekmek istiyorlar.

Baz kimseler kendilerine gre bir 'eriat' tanm yapyorlar, sonra da kendi uydurduklar tanma gre slm'a kar olumsuz tavr alyorlar. Hatta mslman

olduunu iddia eden pek oklar da bu yanl bilgilenme yznden Allah'n dini slm' yanl anlyorlar, yanl tanyorlar, bilmeden kendi deerlerine, iinde

yaadklar toplumun deerlerine kar kyorlar. Kavram kargaas meydana getirip kafalar ka rtryorlar.

Gnmzde (zellikle Trkiye'de) 'eriat' kelimesi maalesef en yanl tannan, zerinde ok fazla grlt yaplan kavramlardan biridir. Kavramlarn ye rli yerine

oturmamas ve zellikle baz ev relerin resm imknlar kullanarak meydana getirdikleri olumsuz hava yznden sapla saman birbirine karmak tadr. Kt niyetli

bozguncularn ve kendi ideolojilerini topluma bir dnya gr, bir yaama biimi olarak dayatp saltanat srmek isteyenlerin yanl grlerini bir tarafa brakp

olaya bilimsel adan bakmak gerekir. Bilinmelidir ki, bir kavram kendi balamnda kendi it olduu sistemde bir anlam kazanr. O kavram alanndan ve it olduuyerden koparr, ierisini kendiniz doldurmaya kalkarsanz; o kavramla ifade edilen eyi insanlara arzu edildii gibi sunmanz mmkn deildir.

Terim (kavram) kelimesinin 'stlah' szc ile karlandn hatrlayalm. Istlah; bir topluluun belli bir ey , bir ke limenin anlam zerinde sz birlii etmesi,

szn kullanl zerindeki ihtilfn giderilmesi demektir. Byle olunca, bazlar ne derse desin, kavramlara ilgili ilim evrelerinin, o ilme it llerin getirdii tanm

nemlidir. 'eriat', Arapa kkenli bir kelimedir ve slm geldikten sonra, szlk anlamn aarak kavram-terim halini almtr. yleyse, onun ne olduunu anlamak

iin onun kkne, szlk anlamna, kullanl sahasna, neler hakknda kullanldna bakmak gerekir.

unu da vurgulamak gerek iyor ki, bu kavramn bu denli yanl tantlmas; slm'a kar olan, onun bir hayat sistemi olarak yaanmasn istemeyen bir zihniyetin

abasdr. slm'a dorudan kar olduklarn syleyemeyenler bu kavrama verdikleri olumsuz anlamn glgesine snyorlar. Onu kt, eksik, ad gsterip

kitleleri slm'n getirdii llerden uzaklatrmaya, ya da slm'n ahlk ilkelerinden uzak durmalarn salamaya alyorlar.

Kur'an'daki Kullanm: nce bu kelimenin Kur'an'da nasl kullanldna bir gz a talm: Kur'an, insanlar iin bir 'eriat' ve bir 'minhc' var edildiini haber

vermektedir: "Sana da (ey Muhammed!) nndeki kitap(lar)dan olan dorulayc ve ona bir hit-gzetleyici olarak Kitab' (Kur'an') indirdik. yleyse, aralar nda

Allah'n indirdii ile hkmet ve sana gelen haktan sapp onlarn hev (istek ve tutku)larna uyma. Sizden her biriniz iin bir eriat ve bir mihc (yol-yntem) kldk.

Eer Allah dileseydi, sizi bir tek mmet k lard; ancak (bu), size verdikleriyle sizi denemesi iindir. Artk, hayrlarda yarnz..." (5/Mide, 48)

Grld gibi, Rabbimiz, insanlarn uymas gereken kayna haber veriyor. Onlar, yani gnderilen Kitab'a iman edenler; Allah'tan gelen hkmlere uyacaklar,

inanmayanlarn kendi arzu ve kafalarndan uydurduklar hkmleri, kurallar bir tarafa atacaklardr. nk Allah (cc) onlara, kendilerini doru yola ve mutlulua

gtrecek, onlarn her devirdeki sorunlarn zecek eriatlar (yollar, hkmleri) ve yntemleri, k yollarn gstermitir.

Bu yetin iki eye iaret ettii belirtilmitir: Birincisi, her insana verilen yol (kabiliyet ve yntem) ki, bununla insan kendine faydal olan aratrr ve dnya ilerini

yapabilir. kincisi ise, gnderilen dinden eriat k smnn aka bildirilmesidir. lemlerin Rabbi, yara tt insana hem dnya hayatn nasl yaayacann kabiliyetini,

hem de uyaca er' kurallar, toplumsal ve kiisel dzeni salayacak hkmleri gndermitir. Kimilerine gre bu yette geen 'eriat' kelimesi Kur'an ile bildirilen

eylere, 'minhc' ise Peygamberimizin snnetiyle ortaya konulan din hkmlere iaret etmektedir (Rgb el-Isfehn, el-Mfredt, s. 379).

Dinin Eanlamls Olarak eriat: slm tarihi boyunca 'eriat' kelimesi, 'Din'in e anlamls olarak anlalmtr. Birok kaynakta Din ile eriatn ayn mnda

kullanldn grmekteyiz. Ancak, Kur'an bu iki ke limeyi ayr anlamlarda kullanmaktadr. Szgelimi, Dinden kaynaklanan bir eriat'tan sz etmektedir. "Allah, dini

dosdoru ayakta tutun ve onda ayrla dmeyin' diye D in'den Nh'a vasiyet ettiini ve sana vahyettiimizi, brhim'e, Ms'ya ve sa'ya da vasiyet ettiimizi

sizin iin de ter' etti (eriat yapt). Senin kendilerini armakta olduun ey, mrikler zerine ar geldi. Allah dilediini buna seer ve iten kendisine yneleni

hidyete eritirir." (42/r, 13)

Din'in Blmleri: Burada kastedilen 'ter' klma' meselesi phesiz ki Din'in ahkm blmdr. Kii ve toplum hayatn dzenleyen kurallardr. Bu bak mdan eriat,

daha dorusu slm eriat denildii zaman akla, slm'n miras, meden ve idare hukuku; idari ve toplumsal kurallar, cezalar, emirleri, yasaklar, ibdet ve ahlk

hkmlerini iine alan blm akla gelmektedir. Bunu yle ifade etmek mmkndr: slm iki ana blmden meydana gelmek tedir: a- Akaid, yani inan esaslar,

tevhid ilkeleri, b- eriat, fertle ve toplumla ilgili btn sosyal, ekonomik, hukuk, ahlk ve ibdet hkmleri.

slm btn unsurlar ve blmleriyle bir btndr. nan esaslarn ahlkla ilgili kurallardan, ibdetle ilgili hkmlerini fert ve a ile hayatn dzenleyen kurallardan

ayrmak mmkn deildir. nan ilkeleri ile ibdeti dzenleyen kurallardan ayrmak mmkn deildir. nan ilkeleri ile ibdeti dzenleyen lh emirler arasnda

fark yoktur. M'minlere Allah iin kulluk yapmay emreden slm, kulluun snrn her alanda Allah'n lleriyle hareket etme noktasna kadar uzatmaktadr.

Onlara namaz emreden din, ahlkl olmay da, ticarette drst olmay; hell yollardan para kazanmay da emretmektedir.

eriat Kavram ve Baz Yanl Deerlendirmeler: Modern sistemler, 'din zgrl' derken din'in iman, ibdet ve ahlknn fert vicdannda yaatlmasn ve

toplumlarda din ilkelerin bir kltr olarak kalmasn kasdetmektedirler. Onlar bu anlaylaryla K itab'n bir ksmn alp bir ksmn terkettiklerini ortaya koyarlar

(2/Bakara, 85). Bu dnce biimine sahip olanlar, Din'in ancak kendi sosyal statlerini destekleyecek, konumlarna zarar vermeyecek ksmna rz olurlar.

Onlarn yannda Din, hayata yn veren bir inan deil, bir vicdan kanaat veya bir kltrel deerdir. By leleri, Din'in kendilerinin ve toplumun hayatna yn

vermesini ve btnyle etkin olmasn istemezler (22/Hacc, 11).

Bu dnce biimine sahip olanlar, Allah'n gnderdii Din'i ve O'nun emirleri ve tavsiyelerini kendi toplum modellerine aykr grdkleri iin beenmezler.

Kendileri, insanlar ve toplumlar iin, Allah'n gnderdii temel inanlardan farkl olacak ekilde hkm koyarlar, yani eriatlar olutururlar. Allah (cc) byleleri

hakknda baknz ne buyuruyor: "Yoksa olarn birtakm ortaklar m var ki, A llah'n izin vermedii eyleri, dinden kendilerine eriat kldlar? Eer 'fasl-karar'

kelimesi olmasayd, elbette aralarnda hkm hemen ver ilirdi. Gerekten zlimler iin ackl bir azap vardr." (42/r, 21)

Allah'n vahy ile gnderdii Din'in iman ilkeleri Allah'n hkm olduu gibi; namaz, oru, zekt, iyilik etme, sadaka verme ve benzeri ibdetler; ayn zamanda,

'yle evlenin, mirasnz yle pay edin, u sulara ceza verin, insanlarla yle iliki kurun, Allah'tan yle korkun, adleti yerine getirin' gibi emirler de A llah'n

hkmleridir. Bunlarn arasnda ibdet (kulluk) olarak fark yoktur. Rabbimiz tarih boyunca insanlara tek bir Din'i, slm' gndermitir. Bu dinin temel inan

esaslar deimemi, hep ayn kalmtr.

Ancak bu Din'in dnya ileriyle ilgili, ferd, ilev, sosyal, hukuk ve idr konulardaki hkmleri, yani eriatlar zamanlara ve toplumlara gre deiiklik

gstermitir. Esasen bu lh eriatn temel prensipleri de deimemitir. Ancak ikinci derecede nemli olan birtakm ibdet, mumelt (ilikiler), sorumluluk ve

cezalar tarihin ak ierisinde az da olsa deiiklie uramtr. Bu deiikliin amac, Din'in znn farkl olmas deil, farkl corafya ve artlarda yaayan

insanlarn mslmanlnn daha iyi olmasn salamak, onlarn sorunlarn daha kolay zmek iindir.

lk peygamberden son peygambere kadar btn peygamberler bir eriatla sorumlu tutulmulardr. Bir sonra gelen e li, ya bir nceki peygamberin tebli ettii

7/31/2019 E R A T

4/24

eriattan sorumlu oluyor, ya da baz kk deiikliklerle yeni bir eriat tebli ediyordu. slm eriat, z asndan ayn kalm ve Hz. Muhammed (s.a.s.)'le

tamamlanm, son eklini almtr.

Rabbimiz Peygamberimize bu eriatn verildiini syledikten sonra ona uymaya dvet ediyor: "Sonra seni de bu emirden (bu iten) bir 'eriat' zerinde kldk;

yleyse sen ona (o eriata) uy ve bilmeyenlerin hev (istek ve tutku)larna uyma. nk onlar, Allah'tan gelecek hibir eye kar kesin olarak seni bamsz

klamazlar. Hi phesiz zlimler, birbirinin velsidirler. Allah ise, muttaklerin velsidir." (45/Csiye, 18-19). Bylece Hz. Muhammed (s.a.s.)'in tebli ettii lh

eriat, kendin nceki btn eriatlar yrrlkten kaldrlmtr. Artk kymete kadar btn inananlar bu slm eriata uymak durumundadrlar.

slm eriatnn zellikleri: Bu arada unu da sylemekte fayda var: slm er iatlar genellikle bir peygamberin adna nisbet edilirler. Yani Nh eriat, Ms

eriat, sa eriat, Muhmmad (s.a.s.) eriat denilebilir. nk peygamberler tebli ettikleri Din'in, ayn zamanda kendi mmetlerine it erit hkmlerini de tebli

ediyorlar ve uyguluyorlard.

slm eriat, Kur'an'a ve Peygamberimizin snnetine dayanr ve bu esaslar deimez. er iat hkmleri genel hatlaryla bu iki kaynakta bulunmaktadr. Ancak, bu

iki kaynakta bulunmayan birok sorunun cevab icm ve kyas, yani ictihad ile her zaman bulunabilir. Bu da slm fkhdr ve ihtiyaca gre deiebilir. Btn

toplumlarn sorunlar Kur'an'a ve Snnet'teki temel prensiplere uygun olarak her devirde ve her corafyada zlebilir. Unutmamak gerekir k i, hakknda kesin delil

(nass) olan hkmler, zaman ve artlara gre deimez. Bunun dnda kalan hkmler, yerine ve toplumun faydasna gre deiebilir, yeni zm yollar

bulunabilir. slm eriat, slm'n ahkm olduu iin iman edenlerin nasl ibdet edeceklerini dzenler, onlarn toplum dzenini korur, haklar sahibine verir, 'nasl

bir insan, nasl bir toplum?' sorularnn cevabn karlar.

slm eriatnn u zellikleri vardr:

1- slm eriat, kurallarnn Allah'n koyduu bir eriattr.

2- Btn insanlarn yarar n gzetir, belli bir grubun ve belli bir toplumun deil.

3- nsann yaratlna uygundur, zorlamac deildir.

4- Kymete kadar geerli olacaktr, nk Kur'an ayakta kalacaktr.

5- nsanla ilgili her eyi ierisine almaktadr.

6- Madd ve mnev yaptrmlar ayn anda uygular.

7- Kur'an'a dayanmak artyla, ictihad syesinde her dev irde, her yerde uygulanabilecek bir hayat sistemini sunmaktadr. (2)

er' Hkm

eriata ait amel prensip, hakknda yet, hadis veya icm bulunan veya temelde bu delillere dayanan ve slm'n pratik ynn oluturan prensipler. Allah ve

Raslnn emir, yasak, muhayyer brakma veya bir kimsenin fiiline ilikin iki eyi birbirine balama zelliklerini tayan prensiplere "er' hkm" denir. er'

hkmler teklifi ve vaz' hkmler olmak zere ikiye ayr lrlar.

1- Teklif hkm: er' hkmleri koyan Allah ve Raslnn mkellef olan Mslman'dan bir fiili yapmasn veya yapmamasn istemesi, yahut onu yapp yapmamaarasnda serbest brakmasdr. ri'in, fiilin yaplmasn istemesi kesin ve balayc tarzda ise buna "farz", kesin ve balayc tarzda deilse buna "mendub" denir.

Dier yandan Haneflere gre , delil kesin olmakla birlikte hkme delleti zann olursa hkm "vacib" derecesinde kalr. Kurban kesmek , vitir namaz gibi.

ri'in fiilin yaplmamasn istemesi kesin ve balayc tarzda ise buna "haram", kesin ve balayc tarzda deilse buna da "mekruh" denir. ri'in, mkellefi fiilin

yaplp yaplmamas arasnda se rbest brakt fiile ise "mubah" denir.

Buna gre, teklif hkmler farz, vacip, snnet, mstehap, mbah, haram, mekruh ve mfsid (ibdeti veya akdi bozan) hkm olmak zere eitli ksmlara

ayrlmtr. Bu duruma gre teklif hkm bir iin yaplmasn veya yaplmamasn istemeyi yahut da iki seenek arasnda serbest braklmay kapsamaktadr.

Namaz klmak, zekt vermek ve hacca gitmek yaplmas istenen hkme rnek verilebilir. ki ve kumar yasa, yaplmamas istenilene rnek tekil eder. Yiyip

ime ve mer olarak gezinme de ykmlnn serbest brakld hususlardandr.

2- Vaz' hkm: Allah ve Raslnn bir eyi baka bir ey iin sebep, art veya mani klmasdr. Teklif hkmler asl temel hkm olup, vaz' hkmler bunlarn

uygulanmas srasnda ortaya kar. Mesel Allah Te l "Namaz klnz, zekt ve riniz" (2/Bakara, 43) buyurarak bunu m'minlere farz klmtr. te bunlarn ifasnn

istenmesi "teklf" bir hkmdr. Ancak namazn farz olmas iin aranan bir takm artlar yannda, vaktinin girmesi de ge reklidir. te namaz vaktinin girmesi, onun

farz oluuna bir "sebep" tekil eder. Zektta nisap miktar maln zerinden bir yl gemesi de zektn farz olmasnn sebebidir.

Yine, Ramazan orucunun farz olmas iin, bu ayn girmesi, yani ramazan hillinin grlmesi, orucun farz klnna sebep tekil eder. Hadiste; "Hilli grnce orucu

tutun, yine onu grnce oruca son verin" denilmitir. (Buhr, Savm 11; Muslim, Sym 4, 18).

art'a rnek olarak , namaz iin abdesti, miraslk iin, mris ld tarihte vrisin hayatta olmasn, namazn geerli olmas iin kbleye dnlmesini ve nikhn

sahih olmas iin de ahitlerin bulunmasn zikredebiliriz.

Mni iin de "ldrme" ve "dinden dnme"yi rnek verebiliriz. Bir kimse Kur'an'da belirlenen hsmlarna miras olabilir. Fakat bu hsmlardan birisini ldrd

takdirde, ldrd bu kiiye miras olamaz. Bylece normalde uygulanmas gereken bir hkm, ortaya kan "ldrme" engeli dolaysyla uygulanmamaktadr.

Hadiste, "ldren iin miras hakk yoktur" buyurulur (bn Mce, Diyt 14). Yine dinden dnen kimse de Mslman olan hsmna miras olamaz. Burada normal

artlarda miras olmas mmkn iken, ortaya kan "dinden dnme" engeli yznden miras alamamaktadr. Hz. Peygamber yle buyurmutur: "Mslman gayri

mslime miras olamaz" (Buhr, Feriz 26; Mslim, Feriz 1). "Ayr dinden olanlar birbirine miras olamaz." (Tirmiz, Feriz 16; Ahmed bin Hanbel, II/187, 190)

Teklfi hkm ile vaz' hkm bazan bir tek nass'ta birleebilir. Mesel, "Hrszlk yapan erkekle, hrszlk yapan kadnn yaptklarna karlk Allah'tan bir ceza olarakellerini kesin" (el-Mide, 5/38) yetinde hem hrszlk suunun cezas olan ve teklfi nitelikte bulunan el kesme hkm, hem de hrszlk fiilinin bu cezann sebebi

klnmas yani vaz' hkm yer almtr.

Yine; "hramdan knca avlanabilirsiniz" (5/Mide, 2) yetinde, hem ihramdan ktktan sonra avlanmann mubahl (teklfi hkm), hem de ihramdan kmann

avlanmann mubah saylmasna sebep klnd birlikte yer almtr. u ye tlerde ise sadece teklfi hkm yer alm, sebep, art veya mn zikredilmemitir:

"Namaz klnz zekt veriniz" (2/Bakara, 43). "Ey iman edenler, akitleri yerine getiriniz" (5/Mide, 1). u hadiste ise yalnz vaz' hkm olan sebebin yer ald

7/31/2019 E R A T

5/24

grlr: "Allah temizlik olmakszn namaz kabul etmez. (Nesa, Zekt 48; bn Mce, Tahret 2) (3)

Kur'n- Kerim'de eriat Kavram

Yol amak ve dz yol anlamna gelen eriat ve ir' kelimesi, daha sonra lh yol anlamnda kullanlr olmutur. -r-a kknden gelen ke limeler, toplam 5 yette

geer: 5/Mide, 48; 7/A'rf, 163; 42/r, 13, 21; 45/Csiye, 18. Rgb el-Isfehn, eriatla ilgili 5/Mide, 48. yette iki eye iret olduunu belirtir:

1) nsanlarn yarar ve lkenin bayndrl konusunda Allah'n her insana izleyecei yolu belirlemesi. Buna u yetle iret edilir: "... Birbirlerine i grdrmeleriiin kimini kimine derecelerle stn kldk..." (43/Zuhruf, 32)

2) (nceki peygamberler le ilgili) eriatlerin deitii ve neshin (yrrlkten kaldrmann) szkonusu olduu, Allah'n bahettii/belirledii ve gnllce izlemesini

emrettii din hkmler. u yet de bunu gsterir: "Seni de din konusunda bir er iat sahibi kldk. Ona uy. Bilmeyenlerin hevlarna/heveslerine uyma."

(45/Csiye, 18) (Rb el-Isfehn, el-Mfredt, s. 379)

42/r, 13 ve 21.yetlerde geen eriat ("erea" fiili) iin Rgb, yle de r: Bu yetler, btn dinlerin/milletlerin birletii ve nesih szkonusu olmayan usle

iret eder; Allah' tanmak (iman etmek) gibi (el-Mfredt, s. 379). Btn dinlerin ortak inan temeli, Allah' tek tanr edinmektir.

"eriat" kelimesi ise bir yette geer: "Seni de din konusunda eriat (al eratin mine'l-emr) sahibi kldk. Ona uy. Bilmeyenlerin hevlarna/heveslerine uyma."

(45/Csiye, 18). eriat, slm kaynaklarda, iki mnda kullanlmtr. 1) Din ve millet kelimeleri gibi, bir bak asndan slm' (din) ifde etmek iin kullanlr. Bu

anlamda din, slm, eriat, millet ayn mhiyetin farkl isimleridir. 2) Dinin ibdet ve hayat dzeni (mumelt) ile ilgili ksmn ifde iin kullanlr. Bu mnda eriat,

slm'n btn deil, bir parasdr (Hayreddin Karaman, Laik Dzende Dini Yaamak, s. 134).

Yukardaki ikinci anlamyla eriat, Kur'an hkmlerini, snneti ve tarih boyunca gelitii biimiyle ve eitlilii iinde fkh denilen slm hukukunu ierecek ekilde

geniletilmitir. Bu anlamda eriat, Kur'an'da aklanan ve hadislerde geen hukuk kurallar, daha sonra tefsirler, erhler, grler, ictihadlar, fetvlar ve yarg

kurallar iin kullanlmaya balanarak, eriat denince fkh anlalr olmutur (Vecdi Akyz, Kur'an'da Siyas Kavramlar, s. 419-421).

"Sana da, daha nceki kitab dorulamak ve onu korumak zere Kitab' (Kur'an') gnderdik. Artk aralarnda Allah'n indirdii ile hkmet; sana gelen hakk/gerei

brakp da onlarn hevlarna/arzularna uyma. (Ey mmetler!) Her birinize bir eriat ve bir yol ve rdik. Allah dileseydi sizleri bir tek mmet yapard; fakat size

verdiinde (eriatler ve yolda sizi deneyip imtihan etmek iin (byle yapt). yleyse hayrda/iyi ilerde birbirinizle yarn. Hepinizin dn Allah'adr. Artk size,

zerinde ayrla dtnz eyleri (n gerek tarafn) O haber verecektir." (5/Mide, 48)

(Sana u tlimt verdik:) Aralarnda Allah'n indirdii ile hkmet ve onlarn hevlarna/arzularna uyma. Allah'n sana indirdii hkmlerin bir ksmnda seni

saptrmamalarna dikkat et. Eer (hkmden) yzevirirlerse bil ki (bununla) Allah ancak, gnahlarnn bir ksmn onlarn bana bel etmek ister. nsanlarn

birou da zten fsktr/yoldan kmlardr." (5/Mide, 49)

"O size, dinden Nuh'a tavsiye ettiini, sana vahyettigimizi, brhim'e, Ms'ya ve sa'ya tavsiye ettiimizi sizin iin eriat (hukuk dzeni) yapt. Fakat kendilerini

ardn bu nizam, Allah'a ortak koanlara ar geldi. Allah dilediini kendisine seer ve kendisine yneleni de doru yola iletir." (42/r, 13)

Yoksa onla rn Allahn izin vermedii eyleri dinden kendilerine eriat yapan (kanun koyan, A llah'a e kotuklar ) ortaklar m var? Eer azb e rteleme sz

olmasayd, derhal aralarnda hkm ve rilir (ileri bitirilir)di. phesiz zlimler iin can yakc bir azap vardr. (42/r, 21)

"Sonra seni de emr imizden bir eriat zerine kldk. Sen ona uy ve bilmeyenlerin hevlarna/istek ve tutkularna uyma." (45/Csiye, 18)

"Biz, her mmete, uygulamakta olduklar bir ibdet tarz (mensek) gsterdik. yle ise onlar (ehl-i kitap) bu ite seninle ekimesinler. Sen, Rabbine dvet et. Zira

sen, hakikaten dosdoru bir yoldasn." (22/Hacc, 67)

nsanlar (aslnda) bir tek mmet (millet) idi. Bu durumda iken Allah, mjde ver ici ve uyarc ola rak peygamberle ri gnderdi. nsanlar arasnda anlamazla

dtkleri hususlarda hkm verme leri iin, onlarla beraber hak yolu gsteren Kitaplar da indirdi... (2/Bakara, 213)

Ey iman edenler! A llah'a itaat edin. Peygambere itaat edin ve s izden olan emir sahipler ine (ll-emre) de itaat edin. Eer bir hususta anlamazla de rseniz, -

Allah'a ve hirete gerekten inanyorsanz- onu Allah'a ve Rasle gtrn (onlarn tlimtna gre halledin); bu hem hayrl, hem de netice bakmndan daha

iyidir. (4/Nis, 59)

Sana indir ilene ve senden nce indir ilenlere inandklarn iler i srenleri (mnfk lar) grmedin mi? Z ira tutu inkr etmele ri kendilerine emrolunduu halde,

tutun nnde muhkemelemek (ve tutlarn kendilerine hkmetmesini) istiyorlar. Halbuki eytan onlar bsbtn saptrmak istiyor. (4/Nis, 60)

Onlara A llahn indird iine (Kitaba) ve Rasle ge lin (onlara bavuralm) denildii zaman, mnfk larn senden iyice uzaklatklarn grrsn. (4/Nis, 61)

Hayr! Rabbine andolsun k i, arala rnda kan anlamazlk hususunda (ey raslm,) seni hakem klp sonra da verdiin hkmden ilerinde hibir sk nt

duymakszn (onu) tam mnsyla kabullenip teslim olmadka iman etmi olmazlar. (4/Nis, 65)

Allahn sana gsterd ii eki lde insanla r arasnda hkmedesin diye sana Kitab hak ile indirdik; hinlerden taraf olma! (4/Nis, 105)

...nsanlardan korkmayn, Benden korkun. yetlerimi az bir bedel karl nda satmayn. Kim A llahn indird ii (hkmler) ile hkmetmezse ite onlar kfirler in ta

kendileridir. (5/Mide, 44)

...Kim Allahn indirdii ile hkmetmezse, ite onlar zlimlerin, fsk larn ta kendiler idir. (5/Mide, 45, 47)

Sana da , daha nceki Kitab dorulamak ve onu korumak zere Kitab (Kurn) gnderdik. Artk arala rnda A llahn indirdii ile hkmet; sana ge len gerei

brakp da onlarn hevlarna/arzularna uyma. (Ey mmetler!) Her birinize bir eriat ve bir yol ve rdik. Allah dileseydi sizleri bir tek mmet yapard; fakat size

7/31/2019 E R A T

6/24

verdiinde (yol ve er iatlerde) sizi denemek iin (byle yapt). yleyse hayr ilerinde birbirinizle yarn. Hepinizin dn Allahadr. Artk size, zerinde ayrla

dtnz eyleri (n gerek tarafn) O haber verecektir. (5/Mide, 48)

(Sana u tlimat verdik:) Ara larnda Allahn indirdii ile hkmet ve onlarn hevlarna/arzular na uyma. Allahn sana indirdi i hkmler in bir ksmndan seni

saptrmamalarna dikkat et. Eer (hkmden) yz evirirlerse bil ki, (bununla) Allah ancak, gnahlarnn bir ksmn onlarn bana bel etmek ister. nsanlarn

birou zaten fsktr, yoldan kmlardr. (5/Mide, 49)

Yoksa onla r (slm ncesi) chiliyye hkmn (idaresini) m istiyorlar? y i anlayan bir topluma gre, hkm, hkmranl Allahtan daha gze l kim vardr?

(5/Mide, 50)

...Hkm, ancak A llahndr. nk O, geree uyar ve O, salam hkm verenlerin en hayrls dr. (6/Enm, 57)

...Dikkat edin, iyi bilin ki , hkm, yalnz Onundur ve O, hesap grenlerin en abuudur. (6/Enm, 62)

(De ki:) A llahtan baka bir hakem mi arayacam? Halbuki s ize Kitab ak o larak indiren Odur... (6/Enm, 114)

(Ey Muhammed!) Sen, sana vahyolunana uy ve Allah hkmedinceye kadar sabret. O, hkimlerin en hayrlsd r. (10/Ynus, 109)

Siz Allah brak p sadece sizin ve atalarnzn takt (bir takm anlamsz) isimlere tapyorsunuz. A llah onlar hakknda herhangi bir de lil indirmemitir. Hkm,

Allahtan bakasnn deildir. O da kendisinden bakasna ibdet/kulluk etmememizi emretmitir. te dosdoru din budur. Fakat insanlarn ou bilmezler.

(12/Ysuf, 40)

...Hkm ancak A llahndr. Onun iin ben yalnz Ona tevekkl edip dayandm. Dayananlar ya lnz Ona dayansnlar . (12/Ysuf, 67)

...Bir toplum, kendilerini deitirmedike A llah, onlarda bulunan deitirmez... (13/Rad, 11)

...Onlarn (gklerde ve yerde olanlarn) Ondan baka bir yneticisi yoktur. O, kendi hkmne/hkmranlna kimseyi or tak etmez. (18/Kehf, 26)

(Baz insanlar) Allaha ve Peygamber e iman ettik ve itaa t ettik derler ; ondan sonra da ilerinden bir grup yz evirir . Bunlar mmin deildi r. Onlar, a ralar nda

hkm vermesi iin Allah'a ve Peygambere arldklarnda, bakarsn ki ilerinden bir ksm yz evirip dnerler. Ama, eer (Allah ve Raslnn hkmettii) hak

kendi lehlerine ise, ona, gnlden bal olarak sayg ile ge lirler. Kalplerinde bir hastalk m var, yoksa phe ve tereddt iinde midirler? Ya da Allah ve Raslnn

kendilerine zulm ve hakszlk edeceinden mi korkuyorlar? Hayr; asl zlimler kendileridir. Aralarnda hkm vermesi iin Allah'a ve Raslne dvet

edildiklerinde, iittik ve itaat ettik demek, sadece mminlerin syleyecei szdr. te asl bunlar kurtulua erenlerdir. Kim A llah'a ve Raslne itaat eder, Allah'a

hu (sayg) duyar ve ittika edip Ondan saknrsa, ite asl bunlar bedbahtlktan kurtulanlardr. (24/Nr, 47-52)

te O, Allahtr. Ondan baka ilh/tanr yoktur. nnde de, sonunda da hamd Onundur; hkm Onundur. Ve ancak Ona dndrleceksiniz. (28/Kasas, 70)

Yoksa ktlkleri yapanlar Bizden kaabilecek lerini mi sandlar? Ne kadar kt (ve yanl) hkm ver iyorlar! (29/Ankebt, 4)

Allah ve Rasl bir ie hkm verdii zaman, mmin bir erkek ve kadna, o ii kendi isteklerine gre seme hakk yoktur. Kim Al lah ve Raslne kar ge lirse,

apak bir sapkla dm olur. (33/Ahzb, 36)

...nsanlar arasnda hak ve adletle hkmet. Hev ve hevese uyma; yoksa bu seni Allah yolundan saptrr. Dorusu Allahn yolundan sapanlara, hesap gnn

unutmalarna karlk etin bir azap vardr. (38/Sd, 26)

...Allahn hkm budur. Aranzda O hkmeder. A llah her eyi bilendir, hikmet sahibidir . (60/Mmtehne, 10)

Size ne oluyor? Ne b iim hkm veriyorsunuz? (68/Kalem, 36)

Allah, hk imler hkimi (hkm verenlerin en stn) deil mi? (95/Tn, 8)

...Yoksa siz K itabn bir k smna inanp bir ksmn inkr m ediyorsunuz? Sizden byle davrananlarn cezs, ancak, dnya hayatnda rezillik/rsvaylktr. Kymet

gnnde ise en iddetli azba itilmektir. Allah, sizin yapmakta olduunuzdan asla gfil deildir. (2/Bakara, 85)

Hadis-i eriflerde eriat Kavram

Kim Bana itaat ede rse A llaha itaat etmi olur; kim Bana isyan ederse Allaha isyan etmi olur. Kim Benim emrime itaat ederse Bana itaat etmi; k im de Benim

emrime isyan ederse Bana isyan etmi olur. (Buhr, Ahkm 1; Mslim, mre 33; Nes, Beyat 26)

Dinleyin ve itaat edin! zerinize ty in olunan vli/ynetici, ba siyah kuru zm gibi Habeli bir kle olsa bile, s izin aranzda Allahn kitabn uygulad mddete

dinleyin ve itaat edin. (Buhr, Ahkm 4; Mslim, mre 37; Nes, Beyat 27)

Mslman bir k imseye , kendisine masiyet (Allaha isyan, gnah hususlar) emredilmedii mddete, holand ve ho lanmad (her) hususta (slm dev leti

yneticisini) dinleyip ona itaat etmesi gerekir. Eer masiyet emredilirse, ne dinlemek vardr, ne de itaat! (Buhr, Ahkm 4; Mslim, mre 38, hadis no: 1839;

Tirmiz, Cihad 29, hadis no: 707; Eb Dvud, Cihad 96; Nes, Beyat 34; bn Mce, Cihad 40, hadis no: 2864; Ahmed bin Hanbel, 6/111)

"Allah'a isyan konusunda yaratlmlara itaat edilmez." (Mslim, mre 38, hadis no: 1839)

Benden sonra sizin (ynetim) iinizi bi rtakm insanlar zer ine alacaklar, snneti sndrecekler, bidat ihds edecekler (uyduracaklar), namaz vakitlerinden

geciktirecekler. Bunun zerine bn Mesud Raslullaha sordu: Ben onlara ye tiirsem ne yapmalym? Raslullah yle buyurdu: Ey mm Abdin olu! Allaha

7/31/2019 E R A T

7/24

isyan edene itaat olmaz! (Ahmed bin Hanbel, 5/301, hadis no: 3790; bn Mce, Cihad 40, hadis no: 2865)

Mslman bir halka, Allahn grp gzetmek ze re idreci k ld hibir kul yoktur ki, onlar aldatp (zulmetmi) olduu halde lrse muhakkak Allah ona cenneti

haram etmi olmasn. (Buhr, Ahkm 8)

Mslmanlarn idare i ini zerine alp da onlar iin almayan ve hayr istemeyen hibir mir yoktur ki, onlar la (mslmanlarla) b irlikte cennete girebilsin.

(Mslim, man 229, hadis no: 142)

slmn tutunulmas ge reken kulplar (yaplmas gereken emirler i) tek tek zlecek; her bir kulp koptuka insanlar nler indekilere benzeyecekler. O kulpla rn ilki

hkm (hkimiyetin Allahn olmas, Kuranla hkmedilmesi), sonuncusu da namazdr. (Ahmed bin Hanbel, 5/251; bn Hibban, Sahih, hadis no: 257; Hkim, el-

Mstedrek, 4/92)

Hz. Peygambere cihadn hangisi efdaldir? diye sorulunca: Zlim sultana kar hakk sylemektir. (Ahmed bin Hanbel, 5/251; bn Mce, Fiten 20, hadis no:

4011-4012; Tirmiz, Fiten 13, hadis no: 2175; Eb Dvud, Melhim 17)

eriatlerin Esasta Birlii

"O size, dinden Nuh'a tavsiye ettiini, sana vahyettigimizi, brhim'e, Ms'ya ve sa'ya tavsiye ettiimizi eriat yapt." (42/r, 13). Bu yette btn

peygamberlere vahyedilen din yasalarnn ruh birliine iaret edilmitir. Allah; Nh'a, brhim'e, Ms'ya ve sa'ya tavsiye ettii din esaslarn, Hz. Muhammed

(s.a.s.) vstasyla mslmanlara da mer klmtr. Din Allah'a kulluk ve ibdet yoludur. Btn peygamberlerin getirdii inan prensipleri ayndr. teki

peygamberlere vahyedilen temel inanlar, Hz. Muhammed (s.a.s.)'e de vahyedilmek sretiyle yeni mslmanlara, tevhid mmetlerinin yolunda gitmeleri

emredilmitir. Hz. Muhammed'e vahyedilenlerin z, nceki peygamberlere vahyedilenlerden farkl deildir. Btn peygamberlere ve mmetlere dini doru

uygulamalar ve dinde ayrla dmemeleri emredilmitir.

"Senden nce hibir peygamber gndermemitik ki: 'Benden baka ilh/tanr yoktur, Bana kulluk ediniz' diye vahyetmi olmayalm." (21/Enbiy, 25) yetinde

buyurulduu gibi btn peygamberlere yalnz Allah'a ibdet/kulluk yapmalar vahyedilmitir. Zten slm'n mns da Allah'a teslim olmak demektir. Bu anlamda

slm, btn peygamberlere gnderilen dinin addr, anlamdr. Btn dinlerin z slm, yani Allah'a tapmak, yalnz O'na teslim olmaktr. Hz. Peygamber (s.a.s.):

"Biz peygamberler topluluu, baba bir kardeleriz, dinimiz birdir." (Buhr, Enbiy 48; Mslim, Fedil 145) buyurmutur.

Mide sresinin 48. yetinde her mmet iin bir eriatn, yani hukuk sisteminin, bir dav ran tarznn belirlenmi olduu bildirilmektedir. Bu e riatlerin hepsi tevhid

temeline dayanr. Fakat hukuk ve ibdet ekillerinde farklar olmas doaldr. Toplumlarn ihtiyalarna gre gnderilen eriatlerde tedrc deiiklikler yaplmtr.

ndeki eriatlerde haram olan baz eylemler, sonraki eriatte hell klnm veya bunun tersi olmu, gerekli artlar ortadan kalkan baz hkmler neshedilmitir

(Nesh, eriatlar arasnda olur). Ancak inan esaslar hepsinde birdir.

eriat ve Laiklik: Kur'an'a gre sadece bir tek makbul din vardr. O da A llah' birleme (tevhid) ve Allah'a kulluk/ibdet dini olan slm'dr. slm kelimesi, dillere

gre deiik olsa da, ayn rhu tayan dini (tek hak dini) anlatmaktadr. Btn peygamberler ayn inan ve temel yasalar getirmilerdir. Bu dinin temel nitelii

olan tevhid ayn olmakla beraber, eriat ksm uluslarn artlarna gre farkllk gsterir. eriat ay rl doaldr.

Laiklie gelince; Din ilerinin devlet ilerinden ayr lmas, devlet ilerine dinin kartrlmamas, devletin dinden bamsz olmas demektir. Laik devlet, btn dinlere

ve dinsizlie eit ve tarafsz bakar . (Ama Trkiye'de laiklik slm dmanl, devletin din ilerine istedii gibi ve istedii kadar karmas, dini ynlendirmeye

kalkmas, snrlarn daraltmas, kendi boyasn, yorumunu, kanunlarn, ilkelerini dinin izah ve yaanmas iin alternatifine izin verilmeyen mecbr kabul eklinde

anlalp uygulanmaktadr. Dini sadece -o da kurallarn kendi belirleyerek- cmi ve vicdan gibi alanlara hasrederek /hapsederek gya dine zgrlk verilmi ve din

karsnda tarafszlk yaplm olmaktadr. zgrlk verilen bir-iki alanda da Allah'n dini olan slm'a deil; ilkelere, anayasa ve yasalara uygun hale getirilmi,

atmalar ve katmalarla tahrif edilmi devlet dininin anlatlp retilmesine bu hak(!) lutfen verilmitir. Siyasal a landa, resm kurumlarda, yasama ve yrtmede,

kamusal alanda resm din Kemalizm bata olmak zere baka dinlerin hkim olmasn, slm'n da bu alanlarda gndeme getirilmesine bile izin verilmeyeceini

dikte edip dayatmak eklinde anlalp uygulanmaktadr. Dini devletten ayrdnzda dini kua benzetip gszletirdiiniz, dini devletsiz yaptnz gibi; dini devlete

kartrmayp devleti dinden ayrdnzda da, devleti dinsiz yapm olursunuz. Laiklik de ite bu zulm ve fcialar gerek letirmek iin vardr. Laiklik, aslnda

dinsizlik deil; ok dinliliktir, yani ada irktir.)

Laiklik bir dzen olarak uygulanan bir sistemdir. Birey baznda laiklik olmaz. nk zel hayatnda laik olmak, hayatna dini kartrmamak demektir. Bu ise din ile

tm ilgiyi kesmek anlamna gelir ki, dnyada dinle tm ilikisini kesen insan say s ok azdr. Zaman zaman Allah' dnen, O'nun huzurunda sorumlulua inanp

bunun gereklerini yapan, namaz klan veya evinden besmele ile kan, Cuma ve bayramlarda olsun namaz klan, ara-sra Kur'an okuyan (veya para vererek btl

yollarla da olsa lmlerine Kur'an okutan), hsl hayatnn baz aralklarnda da olsa dinsel i yapan (yani yaamasa ya da ok azn yaasa dahi 'benmslmanm' diyen) kimse, hayatna dini kartrmaktadr. Onda din (u veya bu lde) vardr, yle ise o kimse laik deildir, nk din duygu tamakta; din,

hayatnn tamamna olmasa da bir ksmna egemen olmaktadr. Demek ki o, tamamen din d yaamamaktadr (S. Ate, Kur'an Ans., 19/326).

"Ben hem mslmanm, hem de laikim" diyen k imse, kendi zel hayatnda laik olduunu iddia ediyorsa, bu, tutarl bir sz deildir. nk dinin ok az ksmn ve

hayatnn ok az ksmnda da olsa) dini hayatna uygularken laiklikten ayrlmaktadr. Dnyada ok ndir insan din duygudan tamamen uzak, dinle ilgisiz, yani

laiktir. Dininin ok kk bir gereini yapan kimse, hayatna dini kartrd iin laik deildir, olamaz. Ama, bilinli olarak insan ille de "ben laikim!" diyorsa, bu

kimseye mslman demek de mmkn olmaz; yani insan hem laik hem mslman olamayaca iin, ya mslmandr, ya da laik, yani dinlere kar tarafsz, ok

dinli, dini kendine kartrmayandr.

Kur'an'a gre, toplumu Allah'n indirdii yasalar ynetmelidir. Allah, her topluma, peygamberleri aracl ile yasalar (eriat) indirmitir. Allah'n indirdii

hkmleri/yasalar uygumayanlar kfir/nankr, zlim ve fsk/yoldan km olurlar (5/Mide, 45-47).

eriate Ballk ve bdet: "Tuta kulluk etmekten kanan ve Allah'a ynelenlere mjde var . Mjdele kullarm. Onlar ki, sz dinlerler ve onun en gzeline

uyarlar. te onlar Allah'n kendilerini hidyete/doru yola ilettii kimselerdir ve onlar saduyu sahipleridir." (39/Zmer, 17-18) "Size verdiimizi kuvvetle tutun,iinde olan hatrlayn ki, (azbmdan) korunasnz." (2/Bakara, 63)

slmn, nceki Peygamberlerin eriatlaryla likisi

a) slm btn peygamberlere ge len dinlerin addr (Bkz. 2/Bakara, 130-133). nsanlk dnyaya peygamberle (Hz. Ademle) gelmitir. Zamann artlarna ve

insanln ihtiyalarna gre Allah Teala peygamberleri deiik eriatlere (hukuklarla) gndermesine ramen; itikat (inan) her peygamberde ayn olmutur.

7/31/2019 E R A T

8/24

b) nceki peygamberlerin tebli ettikleri dinler bir kavme gnderilmiti. Hz. Muhammede (s.a.s.) gelen slm, evrensel bir dindir. Yani tm evrene ve btn

insanla Allah (c.c.) tarafndan sunulmu, kyamete kadar geerli olacak bir hayat eklidir.

c) Hz. Muhammedin (s.a.s.) tebli ettii slm Dini, nceki peygamberlerin tebli ettii dinlerin hkmlerini (eriatlarn) nesh edip ortadan kaldrmtr.Yani u

anda geerli olan eriat Hz. Muhammed (s.a.s.)in eriatdr.

d) slm dini, Hz. Muhammed (s.a.s.)den nce Allah (c.c.) tarafndan gnderilen tm kitaplar ve peygamberleri tasdik eder.

eriatte Hile Olur mu? Hle-i eriyye Denilen Hle-i erriyye

"Cumartesi gn iinizden (yahdilerden) azgnlk edenleri elbette bilmi olacaksnz. nk, Biz onlara 'aalk maymunlar olun!' dedik. Biz onu

(meshi/maymunlamay), hdiseyi bizzat grenlere ve sonradan gelenlere bir ibret dersi, muttakler iin de bir mev'za/t kldk." (2/Bakara, 65-66).

Meshedilen, yani maymuna evrilip sonra helk edilen insanlar, dnyevletiklerinden, srf dnya metan elde etmek ve midelerini doldurmak iin Allahn emrini

yerine getirmediler; irdelerini kullanmadlar. Allah da onlar irdesi olmayan, srf midesi iin yaayan zelil ve maskara maymunlara evirdi. rdelerini

kullanmadan, Allaha isyan ederek yaayanlar, ancak hayvanlara benzerler. nk insanlarla hayvanlar birbirinden ayran temel zelliklerden biri, insanlarn

irdelerini kullanabilme yeteneine sahip olmalar, hayvanlarn ise bu ye tenee sahip olmamalardr. Kim, dnyevleerek byle birtakm dnyev menfaatler

sebebiyle Allahn emirlerini tevillerle yerine getirmezse; kbeti, mesholunan bu insanlardan farkl olmayacaktr. Allahn azb er veya ge onlar yakalayabilir.

Dnyada olmasa da hirette.

man, insann ilh emir ve yasaklar yzeysel bir ekilcilikle deil; fikr, rh ve amel boyutlaryla derin bir teslimiyet ve itaat bilinci iinde karlamas gerektirir.

Dnceyi ekilcilikle tasmalamaya almak, itaate dayal hedefleri asndan dnceyi dnce adyla oyuncak haline sokmaktr. Allah, cumartesi eylemini,

verilen sze ayk r bir hareket saymtr. Halbuki onlar emrin, ekl ve harf manasna kar gelmemilerdi. nk onlardan istenen, cumartesi gn

avlanmamalaryd ve onlar, bu emre gya kar kmamlard. Onu eklen uygulamlard. Fakat onlar, cumartesi gnndeki bu avlanmann neticesini dolayl biryolla elde etmenin hilesini bulmulard. te bundan dolay dnyev ve uhrev cezaya arptrlmlard.

nk emir ve yasaklara, zhiren ekilsel olarak uyuyor grnts verip ilh emirlere hileyle yaklamak, aslnda itaatin ieriini tersyz edip isyan etmek olduu

gibi, alay anlam da tar. Emir ve yasakla ve hatta o hkm koyan ile dalga gemek ve onu hafife almak demektir. Sanki Allahn, kalplerden geeni, niyetleri,

emredilen hkmdeki hedeflerin saptrldn dahil her eyi bildiine inanmamak, onun kandrlabileceini vehmetmektir.

Btn bu tavrlar, zlerek belirtelim ki slm tarihinde, baz geleneksel din ve fkh yorumunda ve gnmz mslmanlarnda da ortaya kmaktadr. Hle-i

eriyye yani, eriate uygun (!) hile diye isimlendirilen bu ey tan anlay, aslnda hile-i erriyye (byk er ve ktle sebep olan hile)dir. Hle-i eriyye yi

ciz grenler, hlenin anlamn are, zm, beceriklilik, k yolu manasnda kullandklarn belirtirler. Hlenin asl anlam, bakasn kurnazca aldatmak, yanltp

kandrmak, sahtekrlk, dzenbazlktr. slm tarihinde ve fkh tartmalarda hulle ve iyne sat gibi konularda daha ok grlr, yemin ve talk konularnda

ok geni bir alana yaylarak , hleden (hleye scak bakan baz kimselerin daha ok bu konulardaki fetvlarndan) yararlanlr. Kanuna, eriate kar hilenin

unsuru vardr. a) Yaplan mumelenin ekil bakmndan kusursuz ve hukuka uygun olmas, b) Kanun koyucunun, riin vaz ettii normun ruhuna ve maksadna

aykr bir sonu dourmas, c) Hile kasd.

Mesel, bor verdii kiiden faiz a lmak isteyen bir kimsenin herhangi bir ma ln ona 1 milyara veresiye satp, ayn mal 700 milyona pein satn almas gibi. Burada

ekil ynnden hukuka uygun iki alveri ilemi arkasna gizlenmi, alveriin meriyetinin amacna aykr bir sonu (fiz alma) elde edilmi ve bu mumele o

maksad gerekletirmek zere yaplmtr. Bu tr alverie iyne sat denir. Peygamberimiz, bu konuda yle buyurur: nsanlar dnar ve dirhemlerin (kk

ve byk parann) peine der, iyne sat yapar, havanclkla urar ve Allah yolunda cihad terk ederlerse, Allah onlara bir bel indirir ve bu bely yeniden

dinlerine dnnceye kadar da kaldrmaz. (Eb Dvud, By 54, Melhim 10; Ahmed bin Hanbel, II/42) Mmkndr ki bu bel, mesh kavramyla ifade edilen

maymunlama belsdr.

Bu konudaki bir uygulama rnei, Hz. ieden yle nakledilir: Zeyd bin Erkamn mm veledi olan bir kadn Ona dedi ki: Ey mminlerin annesi, Zeyde

veresiye sek iz yz dirheme bir kle sattm. Sonra onu ondan alt yz dirheme pein satn aldm. Hz. ie bunun zerine yle dedi: Ne kt bir satm, ne kt bir

alm yaptn. Zeyde unu bildir ki, eer tevbe etmezse Raslullah (s.a.s.) ile yapt cihadn sevbn kaybetmi olur. (Ahmed bin Hanbel, 4/469) Gnmzde zel

finans kurumlarnn faizden (eklen) kurtulup, faiz geliri gibi kr elde etmek iin iyne satna tmyle benzer ekilde kredi verdiini biliyoruz. Hle-i eriyye iin

mehur ve kesinlikle ciz olmayan bir rnek olan hulle iin asr- sadetteki u olay biliyoruz: Rifa el-Kuraz hanmn boadnda kadn tekrar Rifaya

dnebilmek iin Abdurrahman bin Zebr ile nikhlannca Raslullah onun maksadna iaretle fiilen evlilik hayat yaamadka eski kocasna dnemeyeceini ifade

etmitir (Buhr, ehdt 3, Talk 4; Mslim, Talk 1-2, 4).

Haram olan bir eyi, hileli yollarla eklen ve zhiren hell grnts vermenin ve bu ekilde haramlar ileme suunun ve cezasnn ok byk olduunu, mesh

olaynn sebebi olan cumartesi ashbnn yaklamndan ve daha dnyadayken balayan feci cezadan reniyoruz. Mslman, Allaha, Onun hkmlerine teslim

olan demektir. Bu teslimiyet ve itaat bilinci, insann ilh emir ve yasaklar yzeysel bir ekilcilikle deil; fikr, rh ve amel boyutlaryla hkmleri yaamak ve

basit karlarna ters dse bile gnlden gelen rz ile boyun emektir.

Bunun aksine, itaatteki ruhu grmezden gelip varsa fetvlar istismar etmek, fetvsn alsa bile selm kalbine danmamak, hileli ilere sarlmak, Allahn rzsn ve

cenneti riske atmak demektir. Byle bir anlayn dnyadaki cezas mesh deilse bile, en azndan Peygamber lisanyla dnyada zerine bir bel indirilmesine ve

yeniden dinlerine dnnceye kadar da belnn kaldrlmamasna sebep olacaktr. Mmkn ki, bu inen bel, mesh olmayacak, insan ekil olarak

maymunlamayacaktr; ama karakter ve ahlk ynnden, irdesi olmayan, srf midesi iin yaayan zelil ve maskara maymunlara benzeyecektir. Dnyevleen,

srf dnya metan elde etmek ve midelerini doldurmak iin Allahn emrini oyuncak edinenlerin cezas maymunlamaktr. Birtakm dnyev menfaatler sebebiyle

Allahn emirlerini geersiz, gayr- mer tevillerle yerine getirmeyen, zhiri/grnty kurtarmakla yetinenlerin kbeti, mesholunan bu insanlardan farkl

olmayacaktr.

Meshe urayp maymunlaan C umartesi yasan ineyen kavmin suu, kendilerine ibdet iin tahsis edilen/ayrlan gne hile kartrmalar; eklen ibdet gnne

uyar grnp gerekte uymamalaryd. Biz de, ibdet iin tahsis edilen zamanlar, mesel namaz vakitlerini, cum saatlerini gerektii gibi deerlendirmez,grevlerimizi yapmazsak bizden nceki toplumlarn suunu ilemi oluruz. bdetleri yapar grnr de istenildii ekilde rhen icr etmeye uramayp gerek

anlamyla kulluumuzu yerine getirmezsek, benzer cezaya urama endie iinde olmalyz. bdete ayrdklar zamanda bile dnyay, midelerini dnp

dnyevleenlerin durumu ve balarna gelenler, sonraki nesillere ibret, muttaklere de ttr (2/Bakara, 66). Onlar, ilh yasaa (cumartesi yasana)

uymadklar iin bu cezaya arptrldlar; biz de lh yasaklara uymaynca, hele bunlara mzeret uydurup klflar uydurunca, benzer cezalara arptrlmaktan

korkmalyz.

7/31/2019 E R A T

9/24

Baz Tasavvuf Erbbnn eriat Basite ndirgemesi

Tasavvufta eriat, bir d yap olarak ele alnm ve iin iyzne hakikat denilmitir. eriatten hakikate giden yola tarikat denir. er iat, kabuk kabul edilmi,

tarikat ve hakikat z olarak deerlendirilmitir. eriatn emirlerine uyup tarikata girmeyen k iiler, iin kabuunda kalmakla itham olunmulardr.

Mutasavvflar, eriate direkt cephe almaktan ekinmiler, benzetmelerle onu hafife almay tercih etmilerdir: "Dinin eriat ksm, cevizin ham ve yeil olan d

kabuuna, tarikat ksm, sert olan i kabuuna, hakikat ksm yenilecek olan iine, mrifet ksm ise cevizin aslna ve mhiyetine benzer. Bal, bal denilmekle az

tatlanmayaca gibi, bir cevizin yeil kabuu srlmakla da, ondan aza bir tad gelmez. Asl tad, cevizin iinin yenilmesindedir. Bununla beraber, cevizin ta kendisi

olabilmek daha iyidir. te mutasavvflar, ilme'l-yakn (bilmek), ayne'l-yakn (bulmak) ve hakka'l-yakn (olmak) gibi kelime ile zetle ifde ettikleri mnnn da

bu olduunu sylerler. Yalnz cevizin adn iitmek, sonra onu aray p bulmak, hatta yemek kfi deil; cevizin ta kendisi olmak da lzmdr. Bu drt mertebenin

birincisi eriattir, avma (halka, aa tabaka, chil kesim, ayak takm) mahsustur. kincisi tarikattir, havassa (st tabaka, sekinler, aydnlar, tarikat mensuplar)

mahsustur. ncs hakikattir, havass'l-havassa (sekinlerin sekini, tarikatn st seviyesindekiler) mahsustur." Kastamonu'lu aban- Veli, bu drt yolu u

sretle de ifde etmitir: eriat beden iin; tarikat halk iin, hakikat ruh iin, mrifet Hak iindir." (Osman Ergin, Balkesirli Abdlaziz Mecdi Tolun Hayat ve

ahsiyeti, s. 230)

eriatn benzedildii cevizin ham ve yeil olan d kabuu yenilmez aclktadr. Sadece cevizi korur. indeki gda veren tatl cevize ulamak iin yeil kabuu

ezmek ve krmak gerekir. st kabuu krmadan ie ulalmaz. O yzden cevize (hakikate) ulamak iin eriatn krlmas, o kabuktan kurtulunmas gerekmektedir.

Verdikleri rnekten yola karak eriatn ne kadar basit, kabuk ve almas gereken husus olduu vurgulanr. in z kabul edilen "hakikat"in ne olduu bize gre

ok belirgin deildir; kendileri tevil ve yorumlarla bu zn ancak tasavvufa gnl verenlere alaca gizli ve byk hazine olduunu belirtirler. Onlara gre,

kabukta kalanlar zten bunlar anla(ya)maz. Bu ve benzeri rnek ve ifdelerden e riatn iinde hakikat olmad, hakikatin daha derinde ve daha baka ey olduu

anlatlm olur. eriat ilmi ve yaay, hakikat ilmine ve yaayna aykr olduu belirtilmi olur. Bu hakikatin slm m, kfr m demek olduu kimsenin aklna

gelmez ve sorgulanmaz. nk kullandklar kelimeler, kavramlar hep slm kavramlardr. Hakikate kar kmak gibi bir sulamay gze alan pek kmaz. Zten

tm toplum tarafndan kabul grlen bu tasavvuf anlayna kar kmak cesret isteyecektir. Ama eriatn hakarete uramas pek nemli kabul edilmez, ona bu

satamalar mslmanlar tarafndan bile olmadk tevil ve hatal hsn-i zanlarla msmaha bulur. Olan da eriata olur. Bugn halk a rasnda eriat c gibi

grlmesinde, onun gerek slm'dan, Kur'an'dan ayr bir eymi gibi kabul edilip yer yer atlmasnda bu geleneksel din anlay haline gelen yaklamn byk

pay vardr.

Zhir-Btn Ayrm: Dinin bir zhiri, bir de btn olduu konusunda ia ile tasavvufularn inanc ayndr. Zhir, avm halkn nasslarn zhirinden anlad mndr.

Btn ise, nasslardan kastedilen ve hakiki ilim kabul edilendir ki, onu da ancak iaya gre imamlar, tasavvufulara gre de veller (evliy) bilir. Tasavvufularn

nasslarn bu ekilde btn aklanmasna hakikat, dier zhir tarzda aklanmasna eriat adn vermi, hakikatin velilere, eriatn avam halka olduunu

sylemilerdir. Gazl'nin "L ilhe illllah"n avamn iman, "l huve ill huve"nin havassn iman olduunu syledii bilinmektedir. eriat limlerine "zhir ve kr

bilgisi limleri" deyileri de mehurdur. eriatta, kabukta kalm olanlar, ibdetlerini ve haramlardan kanmalarn cennet arzusu ve cehennem korkusu iin

yaparlar diye sulanlr. Kendileri, cenneti kk grme, onu istememeyi mrifet olarak grr ve gsterirler. Tabii ki eriat kitab Kur'an, bizden cehennemden

saknp cenneti talep etmemizi ister, bizi cennete zendirir, azbn dehetinden korkutur.

Baz tasavvuf kitaplarnda ve gnmzdeki tasavvufularn nemli bir kesiminde eriat aleyhtar gibi grnmenin doru olmayaca yaklamndan, gerek

tasavvufun eriata ballk olduu slogan halinde tekrarland da grlr. Ama, tuhaftr ki; eriata bal kalmadan gerek tasavvuf ehli olunamayaca gibi

ifadelerle, eriatn hafife alnmas, iin znn eriat alarak ulalabilecek hakikat olduu gibi elikilerle beraber ifadelendirilir. Ve eriatla, tevhidlebadamayacak gavs, kutub gibi yar tanrlar, tanr zellii gsteren kermet/olaanst haller sahibi kiilerin evliy kabul, trbe ve btl vesileye verilen nem,

efaatilik gibi inan ve anlaylarla, Peygamberimiz'in yapmad ekilde zikir ve deiik ibdetlerle bid'at ve hurfeler eklindeki uygulamalar

deerlendirildiinde, eriatn kaynaklaryla izah edemedikleri hususlar iin de "keif", "ilham", "ry" gibi birok gayr - mer delile sarldklar bilindiinde,

yukardaki sloganlarndaki samimiyetlerinin llmesi iin mihenk ta olmaldr. Tarihte, istisnlar dnda medresede eitim grmeyen, hatt medresede okutulan

ilimlere ve oradan ye tien limlere atp sataan bir olumsuz tavrla tekkelere dolup tasavvufa meyleden kiilerin yine medrese vb. yerlerde ilim tahsil etmeyen ve

lim olmay kk grp daha kymetli olduu yorumuyla rif olmay semi, eriat kk grp er iat bilgisi olmamasn fazilet gibi takdim etmi kiilerin hocal

altnda ne kadar er' bilgiler alm olduklarn dnebiliriz. Hele gnmzde daha ok avamdan insanlarn ya da eriat bilgileri tahsil etmemi farkl alanlarda

yksek tahsil yapm az saydaki kiilerin eriat bilgilerinin ne kadar snrl ve yetersiz olduu deerlendirilebilir. Bununla birlikte eyhler tarafndan bunlara ne

derece er' eitim tavsiye edilmektedir? Tavsiye edilen kitaplarn kahir ekseriyeti yine tasavvufu kiilerin eseri, sohbetlerde atfta bulunulan rnek kiilerin

hemen hepsi o yolun yolcusu olduu iin, insanlarn eriata ball ne kadar olabilecektir? Baz muvahhid genlerin tevhid esaslarla badamadn yet ve

hadisleri delil getirerek tasavvufulara anlattnda hi olumlu bir netice alnamad da , eriatn en temel de lillerinin bile onlara niin etkili olamadnn alt

deinilince, konuyla ilgili bahsettiimiz problem kendiliinden ortaya kacaktr.

i biraz daha ileriye gtrp haram hell, hell haram iln edenlere de rastlanr. Allah'n dininde, eriatta haram-hell btn mslman kullar iin szkonusu

iken, bunlarn din anlaynda bu haram ve helller yalnz basit ve sradan insanlar (avm) balayan kurallar olarak sunulabiliyor ve kendilerinin bunlardan muafolduunu ileri srebiliyor. Bu anlay, kamuoyunda kabul grmedii iin bunlar tm bu ekol sahipleri direkt olarak savunmazlar. Ama ilerinden bu anlayta

olanlar inkr da edemezler. Ayrca, bu anlayn temelini besleyen yaklamlar hemen btn tasavvuf kitap ve sohbetlerde bulmak mmkndr: rnein bir eyhi

iki ierken ve kadnlarla iret halinde gren mrdin bu grnenlerin zhir olduunu dmesi, btnnda ise mbreklerin kim bilir ne halde olduklarn

dnmeleri, eyhinin yanl yapma ihtimalini aklndan bile geirmemesi tavsiye olunur. Byle olunca, hell-haram huddu insana gre deimi olacaktr. eyhin

eriata aykr szleri ve davranlar varsa, mrde den bunlar gzel bir yolla tevil etmesi, tevil edemiyorsa "vardr bir hikmeti" demesi, ama kesinlikle

eletirmemesi, hatta hata olarak dnmemesi gerekecektir. Ama, kendisi eyhinin eline, lnn ykaycsna teslim olmas gibi teslim olup her konuda itaat

edecektir.

Kayna itibaryla eriat-hakikat ikilemi eriatn zhir ve btn ikilemine rcidir. slm'n banda mslmanlar bu ayrm yapmamlardr. Bu ayrm her eyin zhiri

ve btn olduu gibi Kur'an'n, hatta Kur'an'dan her yetin ve her kelimenin bir zhiri bir de btn olduunu syleyen ia ile balamtr.

Marifet ve Hakikat ddias: Tasavvufular dinin z ve cevherine ulama iddilar yannda onun hkmlerini kmsemeyi ve onlara muhlefeti bayraklatrmay

da ihmal etmemilerdir. Bu hkmleri zhir, kabuk, ekil ve benzeri sfatlarla niteleyerek bunlara muhlefetin ok nemli olmad, nemli olann cevher ve z

dedikleri mrifet ve hakikat olduu havasn estirmilerdir. Onun iin bunlar arasnda kemle erdiini tasavvur eden yahut erdiini dnenler artk teklifin

kendilerinden kalktn ve bu hkmlerin avam insanlar iin olduunu sylemekten kendilerini alamamaktadr. Nitekim gnmzde de ak, sevgi, mr ifet, hakikat,hmanizm ve hogr sloganlar arkasna snan ve dinin hkmlerini gzard eden, hatta onlara inanmayan saysz tarikat evreler i bulunmaktadr.

Bu evreler, yazlarnda ve kitaplarnda da bunu telkin ve tevik etmekten de geri durmamaktadr. Bir-iki rnek ve relim: "Namaz (stmaya yakalanm bir

hastann) sa elini, oru sol elini, zekt ve sadaka sa ayan ve hac ile zikirler de sol ayan tutsalar kalbi kt ahlklarndan ileri gelen hastalklarla mlul

olduunda asla fayda vermez. Bir hzik hekim demek olan mrid-i kmilin ilcna muhtatr."; "Buyurmulardr ki, ibdetlerin ykte ar, pahada hafifi ve pahada

ar, ykte hafifi vardr. Abdest, namaz, oru, hasent ve her ne kadar zhir ibdet ve tat varsa, bunlarn hepsi ykte ar, pahada hafiftir. Allahu Tel'nn

7/31/2019 E R A T

10/24

rzs, Raslullah (s.a.s.)'in snnetleri ve mridin szleri de, eski bakr gibi ykte hafif ve pahada ardr." (el-Hac Mehmed Nuri emsuddin en-Nakibendi, Tam

Mifthu'l-Kulb, s. 229, 300)

Toplumda birtakm insanlar tarafndan "kalbim temizdir, kalbime bak. nemli olan kalp temizliidir" gibi szlerin kullanlmasnn kayna, bu nevi tasavvuf

hikmetler(!) olsa gerek.

Muhammed Nazm Kbris, ilim ve limi u ekilde kmsemekte ve aalamaktadr: "Ali baka, veli baka. Dnyada ne kadar lim varsa, o limlerin hepsinin

ilmini bir velinin ilim denizine atarsan kaybolur... teki ulemlarn okuduu ilimleri onlarn okuduklar kitaplar, Avrupa'nn papazlar da okur. Bizden fazla okurlar

onlar... lmi dilinde olan kimselerin bildiini onlar (oryantalistler) bizden fazla biliyor. Lkin ilmi kalbinde olanlarn ilminden onlar bhaberdir. Kalpte olan ilim ledunn

ilimdir. Ledunn ilmi papazlar alamaz." (M. Nazm Kbrs, Tasavvuf Sohbetler, s. 90). (Tasavvuf ilimlerinin byk ounluunun bu ilme dayand Ledunn ilim,

eriatn llerine gre buna ilim demek doru olmaz. slm akaidiyle ilgili kitaplarn hemen tmnde yer alan "ilmin kaynaklar" arasnda bu tr ilim yoktur.

Tasavvufular bunu Kur'an ve Snnet ile bildirilenlerin dnda ve gaybdan gelen bilgi olarak kabul etmektedir. Dorudan doruya Allah tarafndan tasavvufularnkalplerine ilka edilen veya onlarn kalbinde doan ilim olarak bilinmektedir.) "Zhir ilim, melekler arasnda bulunup cennet ve cehennemi bilfiil gren eytan dahi

kurtarmad. Zira ilmi grtlaktan yukar kafasnda ka lm, kalbine inmemiti. (Fsit kyas yapt ve cennetten kovuldu)." (Ali Erol, Htratm, s. 66). "Bilmiyorsanz ehl-

i zikir (limler)'den sorun" (16/Nahl, 43) yetindeki ehl-i zikirden maksat, evliyullah hazertdr." (Ramazanolu Mahmud Sami, Mushabe, 6/145) (brahim

Sarm, Tasavvuf ve slm, s. 272-273).

Tasavvufular, Kehf Sresinde geen Hz. Ms ile "slih kul" arasndaki kssadaki slih kulu Hzr adnda bir ermi kii olarak nitelemi ve anlatlan kssann

mnlarn, hedeflerini ve mesajn tahrif etmi ve tasavvuf inancnn temellerinden biri yapmlardr. Bu kssaya dayanarak zhir bir eriat ve ona muhlif btn bir

hakikat bulunduunu, eriat limlerinin hakikat limlerinin baz davran ve szlerini yadrgamas veya eletirmesinin yanl olduunu sylemilerdir. Peygamber

deil; Hzr adnda bir vel kabul e ttikleri "slih kul"a Hz. Ms'nn itiraznn nasl anlamsz ve tuhaf bir ey ise, eriat limlerinin de hakikat limlerini eletirmesi

veya onlara itiraz etmesinin yersiz ve anlamsz olduunu iddia etmilerdir. Yanl olarak, veli olduunu syledikleri Hzr'n (Kur'an'daki geen ifdeyle "slih kul")

vahil, ilham, akaid ve eriat sahibi olduunu sylemiler ve ilimlerinin byk birounu buna bin etmilerdir.

Hzr'n kymete kadar yaadn, eriat ilimlerinden ayr olan btn ilimlere sahip olduunu, peygamber olmayp ve li olduunu, peygamberlerden gelen vahiy

yolundan ayr bir yolla kendisne ledunn ilim dedikleri bir ilim geldiini, bu ilmin Hz. Peygamber'in peygamberliinden nce ve sonra her zaman btn velilere

indiini, bu ilimlerin peygamberlere gelen ilimden daha stn ve daha byk olduunu iddi etmilerdir. Nitekim, "veli olan Hzr'n iledii baz fiillerin anlamn veizahn Hz. Ms peygamber olduu halde bilememi ve ve li olan Hz. Hzr'a uymak zorunda kalmtr. stelik Hzr'dan birtakm bilgiler renmek iin onun yanna

gitmitir..." diye iddia etmilerdir.

Yine, veli olduu halde Hzr nasl peygamber olan Hz. Ms'dan daha byk ve daha bilgili ise, mmetin velileri de eriatn zhirini bilen peygamberden daha

byk ve daha bilgili olduunu, ayn ekilde hakikat limleri olan evliya yahut tasavvufularn eriat (zhir) limi olan limlerden daha byk olduunu dolayl

olarak iddi etmilerdir. Yine, Hzr'n evliy ile bulutuu, bu hakikatleri onlara rettii, kendilerinden tasavvuf ahidler aldn sylemi, tasavvuf hakikatlerin

eriat hakikatinden farkl olduu ve bundan dolay her velinin mstakil eriat bulunduunu belirtmilerdir.

Hemen belirtelim ki, kendisine Hzr ad taklan "slih kul"un veli olduunu syleyen kimi limler olmakla beraber, limlerin cumhru onun peygamber olduunu

sylemektedir. Neb olduunu syleyenlerin delilleri daha ak ve kesin gibidir (Bu konudaki deliller ve tasavvuf anlaynn iddilarnn rtlmesi iin bak. .

Sarm, Tasavvuf ve slm, s. 70-81).

ddi olarak, hemen tm tasavvufular, szlerinin "Kur'an ve Snnetle kaytl" olduunu ifade ederler. Mesel, tasavvuf kitaplarnda u ifde yer alr: "er iata bal

olmayan kiilerin havada utuunu veya su stnde yrdn grseniz bile, o vel olamaz." Bu tr szleri, tasavvufun Kur'an ve Snnet dairesi (eriat) iinde

olduuna delil gsterenler olabilir. Ama, din anlay ve yorumlarnn bu llere gerek ten bal olup olmadklar herhangi bir tasavvuf kitabndaki ifdeleri

gznne ge tirince ortaya kmaktadr. Mesel tasavvufun mehurlarndan en-Nablus'nin vahdet-i vcdun Kur'an ve Snnetten alndn syler. Ye ryzndeki ve

evrendeki btn varlklarn Allah'n kendisi veya grnen ekli olduunu syleyen putperest bir anlayn bile Kur'an ve Snnetten alndn iddi edecek bir

yaklam, szlerinin ve eylemlerinin Kur'an ve Snnete, yani eriata bal olduunu niye iddi e tmesin? rnek olarak Gmhanev'nin u szlerine bakalm:

"eriata muhlif olan tarikat, dallettir, felkettir ve hatta kfrdr. Herhangi bir hakikat ki Kitap ve Snnette uymazsa, fsklk ve zndklktan baka bir ey

deildir." (Gmhanev, Veliler ve Tarikatlarda Usl, Pamuk Y. st. 1977, s. 267). Bu ifadenin bir sayfa sonrasnda yer alan u szlerin eriatla badatn nasl

syleyeceiz?: "eriat szler, tarikat fiiller, hakikat haller, mrifet de servetin badr." eriatn hangi hkm hakikat deildir ki, dier hkmlerine bu isim verilmi

olsun? slm'n bu ayrmn Kur'an ve Snnet mi yapmtr, Raslullah (s.a.s.) dneminde tarikat m vard ki, eriat (ya da dini) bu ekilde ksmlara ayrsn ve

deiik isimlerle isimlendirsin? Bu anlay, eriattan (Kur'an ve Snnetten) takvy karmlar, onu kendi anlaylaryla yorumlayp tasavvuf ve tarikate mal

etmeye almlar; fetv ayr, takv ayr demiler, takvy elde etmenin yolunun eriatten deil; tasavvuftan getiini dillendirmilerdir.

Ve bu anlayta eriata ters, Kur'an ve Snnetle badamayacak din anlaylarn savunan nice yanllara hit oluyoruz. Birka rnek verelim: Tasavvufun en

byk hanm evliys Rbia yle der: "Ateinden korktuum, yahut cennetini umduum iin Sana ibdet e tmedim. Sana sadece ztn iin ibdet ettim." Yunus

Emre'nin de bu anlay yle tekrar ettiini biliyoruz: "Cennet cennet dedikleri / Birka kkle birka hri / steyene ver onlar / Bana Seni gerek Seni." Grlyor

ki, Rabia ve Yunus (ve onlarn bu szlerini tasvip eden tasavvuf), Allah'n m'minlere slih amelleri iin vaad ettii cenneti beenmiyor veya yeterli grmyor,

onun yerine sriloullarnn Hz. Ms'ya "Biz Allah' aka grmedike sana inanmayz" (2/Bakara, 55) dedikleri gibi, Allah'n ztn grmek istiyor. Halbuki hibir

peygamber hiret iin byle bir istekte bulunmamtr. Kald ki, hayr ameller iin mkfat olarak Kur'an ve Snnet cenneti vaad ederken, onlar istememek veya

Allah'n ztn istemek Kur'an ve Snneti takmamak deil midir? Bid'at ve sapklklara dalan kimi tasavvufularn Allah'n dininden nasl uzaklatklar aka

grlyor. Bu uzaklktan dolaydr ki, eyhu'l-slm Ebussuud Efendi, Yunus Emre'nin cennet ve nimetlerini hem istemeyen, hem kmseyen szleri iin "kfr"

demektedir (Bak. Ebussuud Efendi, Fetvlar, s. 87, Mesele 353, st. 1972). Allah'n rnek gsterdii kadnlardan biri olan Hz. siye'nin dusn Kur'an retiyor:

"Allah, m'minlere de Firavn'un karsn misal gsterdi. O, 'Rabbim, bana katnda, cennette bir ev yap, beni Firavn'dan ve onun yaptklarndan koru, beni zlimleri

topluluundan kurtar' demiti." (66/Tahrm, 11). Yce Allah'n takdirle and ve Kur'an'nda zikrettii, m'minlere rnek gsterdii sliha kadn siye, cennette

kendisine bir ev yapmas iin Allah'a yalvaryor ve du ediyor. Firavun'un ei yannda ad bile anlmaya demeyecek olan Rbia ise, cenneti istemiyor... (. Sarm,

Tasavvuf ve slm, s. 227-232)

Yoksa onla rn Allahn izin vermedii eyleri dinden kendilerine eriat yapan (kanun koyan, A llah'a e kotuklar ) ortaklar m var? Eer azb e rteleme sz

olmasayd, derhal aralarnda hkm ve rilir (ileri bitirilir)di. phesiz zlimler iin can yakc bir azap vardr. (42/r, 21). Bu yette uydurduklar hurfeleri

Allah'n dini, eriat gibi gsterenler reddediliyor. Onlarn, Allah'n izin vermedii, rz olmad dini kendilerine yasalatran, eriat yapan, mer gsteren ortaklar

m olduu, inkr tarznda soruluyor. Bu sorudan Allah'tan baka kimsenin din hkm koyma yetkisinin olmad kesin ekilde anlalyor. Zira Allah'tan baka ilh

yoktur. Allah, insanlarn Kur'an'a uymayan geleneklerini din yapmalarna izin vermemitir. Bu gelenekler, Allah'n din hkmleri deil, eytan tleridir. Allah

byle eylerden rz olmaz. yet ezelde kullarna bir sre vermeyi, cezalarn ertelemeyi veya hirete brakmay ka rarlatrm olmasayd derhal aralarnda

hkm verilip helk edilirlerdi. Fakat Allah ezel ka rar uyarnca onlarn cezlarn er telemekte, (hidyetleri ve) uslanmalar iin frsat vermektedir. Onlar, zaman

gelince iddetli bir cezya arplacaklardr (S. Ate, Kur'an Ansiklopedisi, c. 19, s. 323-324).

Bir de u ifdelere bakalm: "eriat, tarkat yoldur varana / Hakkat, ma'rifet andan ieru." (Yunus Emre). Tasavvuf anlaynda, en azndan yetersiz bir eydir

eriat, baka eylerle takviyesi gerekir. Yunus Emre'nin u szlerinde bu anlay ok net grlr: "Mumlu baldr eriat, ya ann tarikat / Dost iin ya bala ya

7/31/2019 E R A T

11/24

niin katmayalar?"

athiye; eriatle Badamayan, syanla Dolu Tasavvuf Sz ve iirler

ath: zerinde bnlk, samalama ve dv kokusu olan szdr. Byle bir eye kalkmak, gereklere gre srmektir, sutur (Seyyid erif C rcn, et-Ta'rft, s.

76). Kelimenin kk anlamnda szde ly karmak anlam vardr. atah da; elikili ifde, latife, mizah demektir; oulu athat'tr. atah, rk szler olarak

da tanmlanr. atha it szlere athiye denir. Trk tasavvuf edebiyatnda ciddi bir dnce veya duyguyu, ounlukla da slm inanlarn ve eriatn hkmlerini

ineleyici ve alayl bir ekilde anlatan iirlere athiye denir. Bu tr iirlere daha ok tekke irleri rabet gstermilerdir. Hatta bu nedenle athiye yer ine; athiye-i

sfiyne terimi kullanlr. Allah ile senli-benli, akal bir ed ile konuur gibi yazlan athiyelerde daha ok inanlar, szkonusu edilir ve alayl bir dil kullanlr.

Bazlar sama sanlan bu szlerin, yorumlandnda tasavvufla ilgili trl kavramlara deindii grlr. eriate aykr veya mnsz gibi sylenen dncelerin,aslnda vahdet-i vcut felsefesindeki grleri bildirdii kesindir. Tasavvuf stlahlar arasnda athiyenin nemli bir yer tutmaya balamas, vahdet-i vcut ekolnn

yaygnlk kazanmasyla paralellik gsterir.

Tasavvufla ilgili eserlerde athiyelerle ilgili ok bol malzemeler grlr. Hallc- Mansur'un "Ene'l-Hakk" (Ben Hakk'm/Allah'm) sz ile; Bayezid Bestm'nin

"Sbhn m a'zame n" (Kendimi tesbih ederim, noksan sfatlardan tenzih ederim, nm ne yce oldu) sz yaygn olarak bilinen ve tm tasavvufularca tevil

edilerek de olsa kabul edilen iki athiye rnei olarak verilebilir. Yine, Byezid Bistm'ye it: "Bir denize daldm ki, peygamberler o denizin shilinde durdu" sz

de byledir.

Tasavvufulara gre athiyye, "dtan (zhiren) ve ortalama (eriatla ilgili) bilgilerle bakld zaman eriata aykr imi gibi gzken, fakat tasavvuf/btn anlamda

bir hakikati ifde eden sz ve dey ilerdir." (Trk Dili ve Edebiyat Ans. Dergh Y. c. 8, s. 108).

athiye ad verilen btn bu elfz- kfr tasavvufular hi eletirmez, savunur ve sahip karlar. Te'vil etmeye alrlar: Bunlar vecd halinde, bir nevi sarholuk

nnda sylenen szlerdir. Bu szleri syleyenler Allah'a o kadar yakn olmular ki, bu samimiyetle senli-benli konumaya balamlar. Bunlarnki naz makamdr,

onlar iin bu szler cizdir; ama o makamlara erimeyenlerin bu tr szleri ciz olmaz... "Ben Hakk'm, -h- Allah'm" diyenleri savunan ve bu szlere tevillekark sahip kan zihniyetten beklenen tavr farkl olamazd, denilebilir. Bunlar, iddi edildii gibi, cezbe ve sarholuk zamannda (ki imeden insan nasl sarho

olur? Hz. Peygamberimiz veya ashbdan byle bir ey hi nakledilmi midir?) sylenmi szler deildir. Kitaplara gemi, tekrarlanm, tasavvufular tarafndan

dillendirilip kabul edilmi, savunulmu, hatta kutsal sz gibi kabul edilmitir. Mesel nakibendlerde ve dier ou tarikatlarda kelime-i tevhid zikri olarak eyhler

tarafndan mridlere vird olarak verilen ifadelerden biri: "L mevcde illllah" (Allah'tan baka mevcut -varlk- yoktur) szdr. Bunu, kendilerine gre belirli

aamaya gelmi her tasavvufu gnde bilmem ka bin defa syler, tabii ki bunlar A llah'n rettii ve Rasl'nn uygulayp tavsiye ettii zikir/ibdet cinsinden

deildir, byk ve fec bir bid'attir.

Saf zihinlerin olumsuz etkilenmesi, eytann onlara bu szlerle vesvese vermesi gibi riskler iermesinden tr, Allah'tan af dileyerek, bunlardan bir ksmn

konuya rnek olmas iin iktibas etme zarreti duyuyorum. Zten aratran insan, bunlar bu tasavvufu irlerin eserlerinde ve onlardan alnt yapan birok

tasavvuf kitabnda kolaylkla bulabilir.

"Var kardan ldr, dah avradn boa, / Anana kbin kydr, Hakk' yn gresin." Sadeletirip bugnk dille sylersek: "Git, kardeini ldr ve karn boa,

annenle nikh kydr, (Bylece) Allah' aka grm olursun." (Yunus Emre)

"Sekiz cennet yaptn sen dem iin / Adn byk, bala onun suun / dem'i cennetten kardn, niin? / Buday nene lzm, harmanc msn?

Hafya ekilip seyrna durdun / Akl yetmezlerin akln urdun / kldan ince kpr yaptn da kurdun / Akar suyun mu var, bostanc msn?

Yz bin cehennemin korkmam birinden / Rahmn ismi nzil deil mi senden? / Gaffruzzznbum demedin mi sen? / Affet gnahm, yalanc msn?

nna der mi noksan grrsn / Her gnlde oturursun, yrrsn / Bunca can alp yine verirsin / Gtrp getiren kervanc msn?

Bilirsin ben kulum, sen sultnmsn / Kalpde zikrim, dilde tercmnmsn / Sen benim canmda can mihmnmsn / Gnlmn yrisin, yabanc msn?" (Azmi Baba)

"Kldan kpr yaratmsn / Gelsin kullar gesin dey / Hele biz yle duralm / Yiit isen ge a Tanr." (Kaygusuz Abdal)

"Kl gibi kpri gerersin ge dey / Gel seni sen tuzandan se dey / Ya der ya dayanur yahut uar / Kl gibi kpriden dem mi geer? / Kullarn kpri yaparlar

hay in / Hayr budur kim gee rler seyr in..." (Yunus Emre)

"Hak Tel demolu zdr / Otuz iki Hak kelm szdr. / Cmle lem bil ki Allah zdr / dem ol candr ki gne yzdr." (Seyyid Nesm)

"demi balktan yourdun yaptn / Yapp da neylersin, bundan sana ne? / Halk ettin insan saldn cihana / Salp da neylersin bundan sana ne? / Bakkal msn,

teraziyi neylersin? / in gcn yoktur gnl eylersin / Kulun gnahn tartp neylersin? / Geiver suundan bundan sana ne? / Katran kazann dkver gitsin /

M'min olan kullar ddra yetsin / Emreyle ylana tamyu yutsun / Sndr u atei bundan sana ne? / Sefil dtm bu lemde narm / K ldan kpr yaratmsn

geerim / ol kprden geemezsem uarm / Geir kullarn bundan sana ne? / Behll Dn'm eder cennet yara ttn / Nice kullar cehenneme attn / Nicesin te-i

ak ile yaktn / Yakp da neylersin bundan sana ne?"

"Ak katnda kfr ile slm birdir / Her kanda mesken eylese k emrdir." (Seyyid Nesm)

"Benem Hakk'n kudret eli / Benem bel ak blbl / Syleyip her trl dili / Halka haber veren benem." (Yunus Emre)

Syledii athiyeler/kfr lafzlar devrinde muvahhid mslmanlar kzdrm ve ona kar tavr alnmasna sebep olmu olacak k i, Yunus Emre yle der: "Ynus

bu cezbe szlerin / C hillere sylemegil / Bilmez misin chillerin / Nice geer zamnesi." Byle dedii halde, duramaz, nice athiyeler dktrr. Bunlardan kimileri,

sadece tasavvuf evresinde deil; mslman halk arasnda da hret bulmutur. u drtlk onlardan biridir: "Cennet cennet dedikleri / Birka kkle birka hri /

steyene ver an / Bana seni gerek seni."

Devlet ve slm Devleti

7/31/2019 E R A T

12/24

Devle t veya dlet, deimek, bir durumdan baka bir duruma dnmek, dolamak, nbetlee birbiri ardnca gelmek ve zafer kazanmak gib i anlamlara ge lir. Bu

kelimenin asl olan devl kk, Kuranda bir yerde kullanlmaktadr ve dnml olmak, dndermek anlamndadr. Biz o gnleri insanlar arasnda dnderir

dururuz (3/l-i Imran, 140) Devlet ya da dlet biimiyle de yine bir yette gemektedir. Ganimet mallarnn taksimiyle ilgili bir konunun sonunda yle

denilmektedir: Ta ki o ganimet (ya da genel olarak se rvet ) sizden zengin olanlar arasnda dolaan bir devlet-dle (servet) olmasn. (59/Har, 7)

Baz tefsirciler burada geen kelimenin devlet veya dlet eklinde okunabileceini aklyorlar. Buna gre devlet-dlet servet, baht, makam ve glibiyet gibi

insanlar arasnda bazen ona bazen buna devrolunan savindirici nimet ve duruma verilen addr. Nitekim Trkede, byk bir nimete kavuanlar iin bana devlet

kuu kondu eklinde sylenilen bir deyim vardr. K imileri de demilerdir ki, devlet eklinde sylenirse devlet kavram, yani zafer, galibiyet ve makam; dlet

eklinde sylenirse, mlk anlam kasdedilir. (R. Isfehn, Mfredt, s. 252). Buna gre devlet kelimesinin szlk anlamnda; elden ele dolaan, bir ona bir buna

geen g, makam ve stnlk gibi eyler vardr.

Siyas Anlamyla Devlet: Tarih geliimi ierisinde bu kelime giderek, bir siyas yaplanma, belli bir gc elinde bulundurma ve egemenlie sahip olma durumunuifade etmeye balamtr. Bugn devlet diye ifade edilen gcn, kelimenin szlk anlamyla ince bir balants vardr. Devlet bir gc ve belli bir stnl temsil

etmektedir. Ancak bu g sabit deildir, bir onun bir bunun elinde durmakta, srekli el deitirmektedir.

Bugn devlet deyince, manevi bir kiilii, anayasal bir dzeni olan, egemenlik sahibi, snrlar belli bir lke zerinde kurulu, bir hkmete ve ortak kanunlara sahip

tekilat (rgt) akla gelmektedir. Devlet kav ramnn tanm noktasnda ok farkl grler vardr. Bunun sebebi hemen herkesin olaya kendi ideolojisi, kltrel

kimlii ve a ld eitim asndan bakmasdr. Herkes onu, kendi anlay dorultusunda tanmlamaktadr.

Kuran, ok ak ekilde devletten, devletin yapsndan bahsetmez. Byle bir ey zaten Kurann konusu deildir. nk Kuran bir hidyet rehberidir ve insanlara

Allaha nasl kulluk yaplacann, dnya hayatnn nasl yaanacann, hangi ilkelere uyacaklarnn genel hatlarn gsterir. Ancak Kuran, ynetimden, dil

yneticilere itaatten, mminlere iktidar verilmesinden, ynetici peygamberlerden, sa ltanat sahibi krallarn azgnlklarndan, Allahn indirdii ile hkmedilmesinden,

sulularn cezalandrlmasndan, adletle hkm verilmesinden sk sk bahsediyor.

Kuranda ok miktarda siyas kavram ve siyasetle ilgili pek ok prensip olmasna ramen slmda bir ynetim ekli yoktur demek doru deildir. Kald ki

gnderilen btn peygamberler, ayn zamanda kendi toplumlarnn yneticileri idiler. Onlar, insanlar Dine davet edipte sonra onlar kendi halleriyle babaa

brakmamlardr. Onlar Allahn indirdikleriyle ynetmiler, aralarndaki sorunlar ilh ilkelerle zmlerdir.

phesiz devlet anlay ve devletin rgtlenii tarih boyunca bir gelime gtermitir. Ancak, ynetim, kanun, hukuk, hkimiyet, hkmranlk ve benzeri eyler

hep devlete beraber dnlm eylerdir. slm tarihinde devlet kelimesinin kavram olarak kullanlmas Abbsler dneminden itibaren balamtr. Sevinli

gnlerin srasnn Abbslere geldiini ifade e tmek zere ya kelimenin szlk anlamndan hareket ederek, ya da devlet kelimesinin getii yetten esinlenerek

devlet sz kullanlmtr. Zira devlet kelimesinde mutluluk ve kutlu olmak anlamlar da vardr.Iktidarn el deimesi , mevcut yne timlerin iyi veya kt olarak

nitelendirilmesi, ynetime ballklar ve kar olular bu kelime ile ifade edilmitir.

Batllama hareketlerinden sonra da ngilizcedeki state kelimesinin karl olarak devlet kelimesi tam olarak yerlemitir. Biz devlet konusundaki ok farkl

grleri ve geni aklamalar bir tarafa brak p, slm'n tavsiye ettii ynetim anlayna ksaca deinmek istiyoruz.

ster devlet diyelim, isterse baka bir ad verelim, ynetim olaynn ilk insanla balad aktr. Iki insan bir araya gelse aralarnda bir hukuk olay meydana gelir.

Toplu olarak yaamaya mecbur olan insanlarn hukuksuz, ynetimsiz ve yneticisiz olmalar mmkn deildir. Bir yneticinin veya ynetimin yetkisinde belirli

kurallara uyan topluluklar huzuru, toplumsal dzeni salarlar. Kuralsz, hukuksuz, ynetimsiz, basz topluluklarda huzur ve dzen deil; kaos, anari ve

dzensizlik vardr.

Mslmanlarn Tarihinde Devlet: nsan babo brakmayan Rabbimiz, onlara eliler gndererek dnya hayatlarn nasl yaayacaklarn bildirmi, uymalar

gereken kurallar ve hukuku da onlara haber vermitir. Peygamberimiz (s.a.s.) Medineye hicret ettikten sonra slm ynetimin genel esaslarn bizzat kendisi

uygulayarak gstermitir. O, vahy dorultusunda insanlarn davalarna bakyor, sular nlemek iin tedbir alyor, gerekirse sulularn cezalarn veriyor, sa ldrgan

dmana kar ordu karp savayor, kimileriyle bar imzalyor, eitli lke yneticilerine eli gnderiyor, onlardan gelen elileri kabul ediyordu. Allahn

hkmlerini yerli yerinde uyguluyor, ticaret emniyetini salyor ve gerekirse denetliyor, insanlarn eitimleri iin kurumlar tesis ediyor, emirler ver iyor, diplomatik

ilikiler kuruyordu.

phsiz btn bunlar bugn devlet denilen rgtn yaptklarnn benzeri idi ve o gnn artlarna uygundu. Peygamberimiz (s.a.s.) dikkat edilirse mescidde

namaz kldrp, insanlar irad etmekle kalmam, toplumun btn sorunlaryla ilgilenmi, mminler topluluunu sevk ve idare etmiti. O, ibdet, vaaz ve irad

ilerini kendine, ynetim ve hkmranlk ilerini dinle ilgisi olmayan siyaslere brakmad. Byle bir ey slm'n ilkelerine ters olurdu.

Peygamberimiz'in vefatndan sonra Rid Halifeler dneminde slm devlet modeli daha da geliti ve kurumsallat. Ynetim ekli Emevlerle saltana dnse ve

daha sonradan kurulan birok slm devletinde saltanat kurumu korunsa bile; devlet ynetiminde ve hukuk a lannda slm'n genel prensipleri uygulanmaya

alld. Rid Halifelerin ynetimi, Peygamberimiz'in hayatn iine alacak ekilde, yani Asr- Sadet hep bir model olarak dnld. nk bu model, slm bir

ynetimin btn zelliklerini tayordu.

slm bir ynetim biiminde ra, biat ve Allahn hkmlerinin hkimiyeti ana temeldir. Biat sradan bir oy vermek deil, Allah adna bir yneticiye, o ynetici

Allahn emrine uyduu mddete bir ballk ve itaat szdr. Bu sz ierisinde itaat, mmin olarak kamu alanndaki grevleri yerine getirme, yneticiye hayrl

ilerde yardmc olma, hem de kendilerine ynetim emaneti verilenleri denetleme grevi ve anlay da vardr.

ra, slm devletin en belirgin zelliidir. Bu ynetimde sz hakk ne bir kiinin, ne bir snfn, ne counluun, ne de her sz kanun olan diktatrlerindir. ra,

btn ilerde yneticilerin yetkili kimselere, hatta gerekirse halka danmasdr. Hakka ve halkn yararna en uygun kara rlarn alnma abasdr. slm devlet

modelinde son sz, Hakka, yani Allahn hkmne aittir. Allahn insan topluluklar iin gnderdii, onlarn faydasna olan genel ve deimeyecek hkmlerdir.

slm devletin kurulu amac ve siyasetinin metodu, bu hkmleri uygulamak, insanlarn ilerini bu hkmler dorultusunda yrtmektir. Ancak bu hkmleri

anlayacak ve uygulayacak olanlar yine insanlardr. ra, yani her konuyu uzmanna danma prensibi, slm hkmlerin en iyi anlalmasn ve adletli bir ekilde

uygulanmasn salar. Inananlar bunun en gzel ekilde olmasna aba gsterirler, ama hi kimsenin anlad ve uygulad ey slm modelin kendisi deil,

slm kaynaklara uygun anlama ve yaama abasdr.

Devlet Ama Deildir: yleyse slm devlet bir ama deil, slm daha iyi yaamak, haklar sahiplerine ulatrmak, dnya ilerini dzene koymak ve sular

nlemek iin bir aratr. Kimilerine gre devlet en son g ve hkimiyet makamdr. Onun gcnn stnde g yoktur. Koyduu btn ilkeler ve kanunlar

tartmasz dorudur ve itaat edilmesi gerekir. Byleleri devleti en son g makam olarak tanyarak, onu hak etmedii bir yere koymakta ve onu adeta bir ilh

haline getirmektedirler.

slm devlette, hkimiyet; yani en son egemenlik Allaha ittir. Bunun anlam udur: Mlk Allahndr. Yerde ve gkte olan canl ve cansz btn varlklar Onundur.

7/31/2019 E R A T

13/24

nsanlara din ve eriat koyma, onlar hakknda hkmler, ller ve ilkeler gnderme hakk Allahndr. O, lemlerin Rabbidir, her eyi bilir ve her eye hk imdir.

nsanlara den, Allahn gnderdii hkmleri kabul edip uygulamak ve bylece kulluk grevlerini yerine getirmektir.

Hkimiyeti, belli bir toprak parasna sahip olup, orada bir otorite kurmak, zgrlkleri ve baz haklar kullanabilmek; bir lkeye, bir halka bir kiinin, bir zmrenin

hkmetme hakk yoktur anlamna alrsak, hkimiyet milletindir demek yanl deildir. Bu sz ile milletin, daha dorusu millet adna hareket ettiini iddia edenlerin

grnn stnde gr yoktur, onlarn kararlarnn zerinde hi bir hkm tanmayz anlam kasdedilirse; bu phesiz slm d bir grtr. nk bu anlay,

hkm (hell-haram lleri, hukuk ilkeleri) hakkn Allahtan alp kullara verme anlaydr.

slm devlet, Allahn hkmlerini uygularken, gnn artlarna gre, insanlarn ihtiyac kadar yeni kanunlar karabilir, yeni ka rarlar alabilir. Teknik gelitike yeni

kurumlar, yeni alma yntemleri oluturabilir. slm hkmlerin uyguland slm devletine drul-slm denildiini hatrlayalm. yleyse bir ynetimin slm

saylabilmesi, o ynetimin slm ilkeler zerine kurulmas ve ilerin ve siyasetin slma gre yaplmas gerekir.

Kimileri, slm ynetimin bir modeli yoktur. Ynetimle ilgili ilkeler mmetin tarih tecrbesi ve yeni gelimelerle elde ettikleri, oluturduklari sivil bir alandr

grndedirler. slm fkhnn ynetimle ilgili ortaya koyduu prensipler slm ynetim modelinin kendisidir. Bu modelin gnmzde bilinen teknik terimlere

uymas gerekmez. nsann btn hayatn kuatan slm, hkmetme, ynetme, kanun koyma gibi ok nemli bir alan, her zaman hevsna uyma zaaf olan

insann insafna brakmamtr.

slm devlet modeli hi bir monarik, oligarik, teokratik, laik ve demokratik modellere benzemez. nk slm'n kayna lh vahy, dierlerinin kayna ise

insan akldr. Hatrlatmak gerekir ki cumhuriyet anlay ile demokratik ynetimin baz yntemleri, ilkeleri ve ileyi biimi slm ynetime olduka yakndr. nsan

haklar, hukukun stnl, halkn grne itibar etme, danma yabana atlacak eyler deildir. (4) Ama btn bunlar, onlarn beer ideolojiler olduunu, iinde

baz dorular yannda ok sayda yanllarn/btllarn bulunduunu unutturmamaldr. Onun doru ve gzel kabul edilen nice hususlarnn da kt zerinde

kaldn, zellikle slm ve mslman szkonusu olduunda uygulamada ilkelerinden vaad ettii gzellikten eser kalmad bilinen ve grnen bir hakikattir.

Beer ideolojilerin hibiri, slm sisteme a lternatif olamaz, birlikte uzlamalar dnlemez.

Hkimiyet/Egemenlik Kaytsz ar tsz Allahndr

Hukm kelimesi, szlk anlam olarak yarg ve yargda bulunmak anlamndadr. Kelime, btn kkleriyle, taraflar arasnda ister anlamazlk bulunsun, isterse

bulunmasn, belirli bir konunun gerek deerinin anlalmas iin, bu konuda yetkili kabul edilen bir makama bavurma mnsn iermektedir. Kurn- Kerimde de

bu anlamda kullanld grlmektedir. Hukm kelimesinin Trkede egemenlik anlamnda kullanlan hkimiyet eklindeki sylenii ise, hkm koyma, hkm

verme yetkisi, yksek egemenlik anlamyla Arapada yenidir.

ada hukukular, hkimiyeti yle tarif ederler: Belli bir lke ve o lkede oturan hakiki ve tzel kiiler zerinde kullanlan ve devlet kiiliine bal olan, ondan

ayrlmayan asl en yksek hukuk iktidar veya kudrettir. Ksaca, asl ve en yksek kumanda ehliyet ve yetkisi eklinde tanmlanabilir. Mevdd, hkimiyeti

tanmlarken unlar sylemektedir: Siyaset biliminde bu terim; en yksek iktidar ve mutlak iktidar anlamnda kullanlr. Herhangi bir kimse ya da topluluun

hkimiyeti elinde tutmasndan maksat udur: Onun her hkm kanun mhiyetini tar ve kanun olur. Byle bir kimse lkesinde yaayan fertlerin zerinde hkm

yrtr ve snrsz tercih ve yetkilerin sahibi olur. Onun yetki ve tercihlerini kendi irdesi altnda hibir ey snrlandramaz ve ksamaz. Bireylere verilmi bulunan

herhangi bir hak varsa, bu hak da ancak onun tarafndan verilmi olur. Hkimiyeti elinde bulundurmas sebebiyle herhangi bir kanun kendisini balamad iin

byle birisi tam mnsyla kadir-i mutlaktr. (5) Mevddye gre bundan daha az kudret ve imkna hkimiyet denemez. Ancak byle bir hkimiyet, bugn artk

faraz bir kav ram haline gelmitir. Alan o kadar klmtr ki, gerek bir hkimiyet veya siyaset biliminde kullanlan terim anlamyla siys hkimiyet (politik

egemenlik) dahi kalmamtr.

Kurana Gre Hkimiyet Trleri: Her kavrama kendine has bir yorum getiren slm dini, hkimiyet konusunda da slm olan ve olmayan ayrmn gzetir. Kurn-

Kerim, slm ve chil olmak zere iki tr hkimiyet olduunu kaydeder: Yoksa onlar (slm ncesi) chiliyye hkmn (idaresini) m istiyorlar? yi anlayan bir

topluma gre, hkm, hkmranl Allahtan daha gzel k im vardr? (5/Mide, 50) Baka yet-i kerimelerde, Allahn hkmleri dnda ka lan hkmlerin hev,

tut, dallet, er vb. hkmleri diye adlandrlmalar slm olmayan hkmler arasnda mhiyet fark ndan kaynaklanmamakta; aksine slm olmayan

hkmlerin chil olmann yannda, dier olumsuz nitelikleri de kanlmaz olarak tadklarn ortaya koymaktadr. Bu yette geen hkm kelimesi, yalnzca

siyasal anlam tamakla kalmamakta, her trl yargy da kapsamaktadr. Bylece, slma gre yaplanm ve her trl deer yargs slma gre ekillenmi

olan toplumun hkm slm; byle olmayan toplumun hkm ise chil hkmdr.

slm anlamyla hkimiyetin dnda kalan her trl hkimiyet ve slmn deer yarglar dnda kalan her eit deerlendirmeye ad olan chil hkimiyetin

mhiyeti hakknda bn Kesir, szkonusu yet ile ilgili olarak yle der: Cenb- Allah, (bu yette) her trl hayr kapsayan ve her eit erden uzak tutan Allahn

sapasalam hkmn brakp onun dnda kalan ve ahslar tarafndan Allahn eriatine dayanmakszn konulmu gr, hev ve stlahlara ynelen kimselerin budavrann reddetmektedir. Nitekim chiliyye dnemi insanlar da byle yapyor, kendi gr ve hevlar ndan ortaya attklar dallet ve cehletlerle hkm

veriyorlard. Moollarn da yaptklar bu idi. Onlar kendilerine yasak (yasa) koyan krallar C engiz Hann hkmlerine gre ynetiliyorlard. Bu yasa(y) Cengiz,

yahdi ve hristiyan eriatlerinden, slm dininden ve baka dinlerden yararlanarak meydana getirmiti. Orada srf kendi gr olan ve hevsndan kaynaklanan

hkmler de vard. te onun bu yasa (yasas), soyundan gelenler arasnda uyulan bir eriat olmutu. Onlar Allahn Kitab ve Raslnn snneti ile hkmetmeyi

bir kenara brakp yasak ile hkmediyorlard. Her kim byle yaparsa o kfirdir; Allahn ve Raslnn hkmne geri dn az ya da ok hibir konuda onlarn

dnda hibir eyle hkmetmemek izgisine gelinceye kadar onunla savamak farzdr. (6)

Grld gibi, burada bn Kesr, slm ve chil hkmn mhiyetini aklam; kendi dneminde chiliyye hkimiyetine rnek olmak zere de Cengiz Han

yasalarn gstermi; Allahn hkmlerini brakp chil hkmlere, hevlara ynelenlere kar taknlacak tavr da gayet ak bir ekilde belirlemitir. Bundan unu

anlyoruz: Hkimiyet konusu teorik olup pratik ve hukuk birtakm sonular olmayan yorumdan ibaret deildir. Bu konu, dorudan doruya Allahn hkmlerine

iman ve bu hkmlere aykr hibir hkm kabul etmemek eklinde uygulama ile, bylesini kabul etmeyenlere kar hukuk birtakm uygulamalar beraberinde

getiren bir anlaytr.

slma Gre Hkimiyet: slma gre hkimiyet ve snrlandrlamaz egemenlik yalnzca Allahndr. Bu konuda btn gerek mslmanlar arasnda tam bir fikir

birlii vardr. Hkm koymak Allah'a has bir yetkidir. Bakalarnn bu konuda herhangi bir ortakl yoktur. Hibir kimsenin Allah ile birlikte hkm koymasszkonusu deildir. O, hkmne hibir kimseyi asla ortak etmez (18/Kehf, 26). slmda gerein ls ve yegne hak, Allahn Kitab ve Raslnn snneti

olduundan, herkesin bu hkmleri kabul etmesi gerekir. Kim kendiliinden birtakm szler ortaya koyar ve kendi anlayna gre baz kurallar ortaya atarsa ve

bunu kendi anlay, hatta dini yorumlay sonucunda ileri srerse, bu sylenenler Rasln getirdiklerine arz olununcaya kadar mmetin ona uymas ve

anlamazlklarnda onun hkmne bavurmas gerekmez. Eer Rasln getirdikleri ile atmaz ve uygun derse, doruluklar belgelenirse ancak o zaman kabul

edilir; fakat Rasln getirdiklerine aykr olursa o zaman bunlarn reddedilmesi gerekir (bn Kayy m el-Cevziyye, Zdul-Med, 1/38). nk Yce Rabbimiz

mminlerin geerli bir imana sahip olmalar iin ara larndaki anlamazlklarda Rasln hkmne bavurmay art komakla kalmam; ilerinde herhangi bir

7/31/2019 E R A T

14/24

sknt duymakszn ve tam bir teslimiyetle, verdii hkme teslim olmay ngrm bulunuyor (4/Nis, 65).

Ksacas, Allah ve Rasl herhangi bir konuda hkm vermi ise, hibir mminin o konuda istediklerini tercih etme yetkisi yoktur (33/Ahzb, 36). Allahn, Rasl

Muhammede indirdiinden bakas ile hkm vermek hell deildir; nk hak yalnz odur. Onun dnda kalan btn hkmler ise zulm ve hakszlktr. Bu zulm

ve hakszlkla hkmetmek hell deildir. Herhangi bir hkim (ynetici veya kad), bu hell olmayan hkmle hkmedecek olursa verdii bu hkm ebediyyen

geersiz klnr, onunla amel edilmez diyen bn Hazm (el-Muhall, 9/362), buna delil olarak da Kurn- Kerimdeki: Ve onlar arasnda Allahn indirdiiyle

hkmet... (5/Mide, 49) yetini gstermitir.

Yce Rabbimizin hkimiyetinin boyutlarn ya da slmn hkimiyet yorumunu daha iyi anlayabilmek; dier taraftan Allahn beer zerindeki hkimiyetinin

gerekelerini kavrayabilmek iin Allahn hkimiyetinin eitli ynlerine dikkat ekmek gerekir.

a- Allahn Kevn Hkimiyeti: Allah, bu kinatn biricik yaratcsdr. Grdmz, gremediimiz; bildiimiz, bilemediimiz her eyi yaratan, mutlak yaratc Odur.Ondan baka yaratan yoktur. O ayn zamanda yara ttklarnn Mdebbiri, Rabbi ve Mlikidir. Kinatn kanunlarna, varlk lemindeki bu dzenin ileyiine Ondan

baka hibir kimse mdhalede bulunamaz; Onun irdesine aykr hibir ey gerekletirilemez: De ki: Dndnz m hi; eer Allah, zerinize geceyi t

kymet gnne kadar ara lksz srdrse Allahtan baka size k getirecek bir baka ilh var mdr? Hl iitmeyecek misiniz? De ki: Dndnz m hi, eer

Allah gndz zerinizde kymet gnne kadar aralksz devam ettirse, iinde dinleneceiniz geceyi Allahtan baka getirecek bir baka ilh var mdr? (28/Kasas,

71-72)

b- Uhrev Hkimiyet: Btn olay, nimet ve cezalaryla hiret hayat da Allahn mutlak hkimiyeti ierisindedir. Kurn- Kerim, Yce Allahn hirette tecell edecek

olan mutlak hkimiyetine dair saylamayacak kadar ok buyruk ihtiv eder. Kfir olanlar, kendilerine kymet gelip atncaya, yahut ksr bir gnn azab

gelinceye kadar