w

w

WWW.INTERMEDIAIR.NL26 24 AUGUSTUS 2007 INTERMEDIAIR 34

In het kantoor van Essalam Aarfan in Casablancastormt om het halve uur Mimoum binnen meteen nieuwe vraag over stroopwafels. De Marok-

kaanse Nederlander staat op het punt een stroop-wafelfabriek te openen. ‘Schakel die Libanees in voorde distributie van je ingrediënten’, zegt Essalam enhij tovert uit zijn BlackBerry de contactgegevens.Hier in Casablanca, het economisch hart van Ma-rokko, is Essalam de lokale coördinator van het in

werk

Den Haag gevestigde bureau Intent, dat Nederlan-ders begeleidt die in Marokko een bedrijf willen be-ginnen. Hij heeft net een startersmissie uitgezwaaidvan tien voornamelijk hoogopgeleide MarokkaanseNederlanders. Ze kwamen hun bedrijfsideeën, vankleren voor dikke vrouwen tot een fietsfabriek, toet-sen aan de Marokkaanse markt. Essalam merkt dat steeds meer hoogopgeleide Ma-rokkaanse Nederlanders dromen van een eigen be-

drijf in Marokko. Hun motieven zijn overwegendeconomisch. ‘Ze ruiken kansen’, zegt hij. ‘Het is maareen kleine groep die uit Nederland weg wil omdat zezich achtergesteld voelen.’ Asmae Idrissy, die vanuitDen Haag Intents Marokkoprogramma coördineert,bevestigt dat er geen sprake is van een vlucht uit Ne-derland. ‘Het zijn doeners, geen types die zich in eenslachtofferrol wentelen.’Het past in een trend die zich ook elders onder deMarokkaanse diaspora aftekent. Uit een interneten-quête van het in Casablanca gevestigde onderne-mersnetwerk Maroc Entrepreneurs onder studentenen pas afgestudeerden in Frankrijk, Engeland, Bel-gië, de VS en Canada, blijkt dat 86 procent met de ge-dachte speelt zich in Marokko te vestigen. Meer dande helft van hen wil er een eigen bedrijf beginnen.De verklaring volgens de onderzoekers: een groei-end vertrouwen in de Marokkaanse economie en dewens bij te dragen aan de ontwikkeling van het land.Waar Marokko lange tijd kampte met een braindrainvan goedopgeleide Marokkanen die hun heil in het

Marokkaanse Nederlanders beginnen voor zichzelf in Marokko

Stroopwafels in CasablancaHoogopgeleide Marokkaanse Nederlanders trekken naar het land van hun

ouders om bedrijfjes op te zetten, gelokt door een groeiende economie en

een gunstig investeringsklimaat. Maar hun Nederlandse mentaliteit helpt

niet altijd. Ze komen er in Marokko achter dat ze ‘witter’ zijn dan ze dachten.

DOOR NADINE VAN LOON FOTOGRAFIE KARIJN KAKEBEEKE

Het oude centrum van Meknes Het strand van Tanger

                 

buitenland zochten, gebeurt nu het tegenoverge-stelde. De Marokkaanse overheid spreekt al voor-zichtig van een braingain.

Mediterrane mentaliteitTussen 2002 en 2005 verviervoudigden de buiten-landse investeringen in Marokko. Het Franse aan-deel daarin bedroeg 66 procent, het Spaanse 14 pro-cent en het Nederlandse minder dan 2,5 procent.Spanjaarden en Fransen doen goede zaken in groei-sectoren als de auto- en vliegtuigindustrie, de bouw,het toerisme en de agrarische sector. Hun mediter-rane mentaliteit lijkt sterk op de Marokkaanse. Bo-vendien zijn ze door hun koloniale geschiedenisnauwer aan Marokko verbonden. Exacte cijfers overNederlandse ondernemers ontbreken, maar detrend is duidelijk. Charles Revis, hoofd van de eco-nomische afdeling van de Nederlandse ambassadein Rabat: ‘Sinds 2005 signaleren naast Intent ook or-ganisaties als het Handels- en InvesteringscentrumMarokko en het Centre Regionaux d’investissement

in Casablanca, waar ondernemers hun bedrijf regis-tereren, een duidelijke toename van het aantal Ma-rokkaanse Nederlanders dat hier een bedrijf begint.’De afgelopen jaren is het investeringsklimaat in Ma-rokko voor buitenlandse ondernemers aanzienlijkverbeterd, met eenvoudiger procedures en een gun-stiger belastingregime. Bij één loket kun je binnen48 uur een bedrijf oprichten. Marokkanen in hetbuitenland die in Marokko willen ondernemen, kun-nen subsidie krijgen. Het land heeft zijn onderne-mende diaspora hard nodig voor de werkgelegen-heid en de import van technologie en kennis. Deeconomie groeit weliswaar gestaag, maar genereertte weinig banen om de toestroom van Marokko’sjonge bevolking – 75 procent is jonger dan 35 jaar –

op de arbeidsmarkt aan te kunnen. In de stedenschommelt de werkloosheid rond de 12 procent.De omstandigheden mogen gunstig zijn, toch heb-ben Nederlanders moeite zich in Marokko staandete houden. Essalam: ‘Marokkanen praten graag overkoetjes en kalfjes om pas in de laatste vijf minutenvan een gesprek zaken te doen. Nederlanders erva-ren dat als tijdverlies. Ze zijn weinig flexibel, komenmet een product dat af is, en de prijs staat vast.’ Ma-rokkaanse Nederlanders zijn daarin niet anders danautochtone Nederlanders. ‘Dan kloppen ze met ge-likte PowerPoint-presentaties en een take it or leaveit-houding bij banken aan. Die zijn daar niet van ge-diend en willen juist samen brainstormen.’ Ze ko-men er in Marokko vaak achter dat ze ‘witter’ inmentaliteit zijn dan ze dachten. Sommigen weige-ren Frans te leren – de gangbare taal in het zakenle-ven – of zijn verbaasd dat in Marokko net zo goed re-gels gelden en belasting moet worden betaald.Intent richt zich op jonge startende ondernemers enkrijgt dan ook vooral de tweede generatie Marokka-

WWW.INTERMEDIAIR.NL 27INTERMEDIAIR 34 24 AUGUSTUS 2007

werk

‘Dit zijn geen types diezich in een slacht-offerrol wentelen’

Het is siësta in Meknes. Ilhame, geboren engetogen in Rotterdam, slijt deze uren inhet koele appartement van haar tante.Haar feestkledingwinkel die ze onlangs opende, Ilza Moda, gaat pas om vier uur weeropen. ‘Het voelt als verloren tijd. Maar open-houden heeft geen zin. Het is nu vollediguitgestorven.’Tijdens een stage in Rabat voelde Ilhame zichzo thuis, dat ze na haar afstuderen besloot inMarokko haar kansen te beproeven. ‘Er zijnhier veel gaten in de markt.’ Ze wilde eigenbaas worden en net als haar ouders traditio-nele Marokkaanse kleding verkopen. ‘Maardan in Marokko, waar die markt minder verza-digd is.’ Marokkaanse geldverstrekkers

zagen dat anders, zo bleek toen ze in decem-ber onder begeleiding van Intent inCasablanca banken bezocht. ‘Ze begrepen nietdat ik als buitenlandse in Marokko iets wilverkopen dat hier al volop aanwezig is.’Uiteindelijk vond ze financiering bij familie.Ilhame wil zich onderscheiden door ookEuropese feestkleding in de schappen te han-gen. ‘En door een heldere dienstverlening. Dievage afspraken die Marokkanen kunnenmaken!’ Op andere vlakken past ze zich aan.‘Hier word je niet behandeld naar hoe je praat,maar naar hoe je gekleed gaat. Dus ik dress toimpress.’ Haar tante helpt in de winkel. ‘Zecoacht me in zaken als afdingen. Naar mijnidee is dat mensen voor de gek houden. ’

w

‘Marokkanen kunnen zulkevage afspraken maken’

Ilhame Lamrani(21, hbo, toerisme en economie)

Ondernemer Ali Abdellaoui in zijn restaurantla Fuga in Tanger

   

nen over de vloer die in Nederland zijn geboren.De eerste generatie Marokkanen, die als tienersmet hun ouders naar Nederland verhuisden,past zich gemakkelijker aan. Zoals Ali Abdella-oui (47). Met zijn aan de boulevard gelegengrand café, ijssalon en pizzeria Kandinsky werdhij in Tanger een begrip. Aanvankelijk was hijniet van plan zich er te vestigen, omdat hij Ma-rokko te corrupt vond. Maar Ali zag het tij in Ma-rokko keren toen in 1999 koning Mohammed VIhet roer van zijn overleden vader Hassan II over-nam. Mohammed pakte de corruptie aan en riepde lang verwaarloosde omgeving van Tanger uittot economische voorkeurszone. Ali besloot in2001 met zijn gezin van Den Bosch naar Tanger

te verhuizen. Abdellaoui waarschuwt Neder-landse ondernemers voor de harde maatschap-pij die Marokko is. ‘Je kunt niet op de overheidterugvallen als het misloopt.’ Daar staan veelvoordelen tegenover. ‘De markt is nog zo in ont-wikkeling, dat je al snel iets kunt laten zien. Alsje het in Nederland in je hebt om te scoren, doeje dat hier automatisch en wel drie keer zo veel.’Houd je verre van corruptie, raadt Abdellaouinieuwkomers ook aan. Die is weliswaar afgeno-men, maar nog lang niet verbannen. ‘Als je je aande regels houdt, respecteren mensen je en gaanambtenaren vergunningen stempelen. Schuif je,dan ben je een prooi voor iedereen.’ Hij zag hetgebeuren bij Marokkaanse Nederlanders die inde omgeving van Tanger met hasjgeld kwameninvesteren. ‘Genoeg advocaten en boekhouderszullen je adviseren smeergeld te betalen. Blijf bijje principes, zeg ik altijd, dan is het honderd pro-cent kassa.’

redactie@intermediair.nl

WWW.INTERMEDIAIR.NL 29INTERMEDIAIR 34 24 AUGUSTUS 2007

werk

Op een overdekt terras in Meknes praatMohamed over het verloop van zijn carrière: ‘InNederland heb ik geleerd dat als je echt ietswilt bereiken, dat ook kan.’ Op zijn dertiendeemigreerde Mohamed met zijn ouders naarBergen op Zoom. Na de mts werkte hij als ver-warmingsmonteur, maar hij studeerde verderom opbouwwerker te worden. Hij zette hetbedrijf Maroned op, dat opdrachten uitvoert ophet terrein van samenlevingsopbouw en inte-gratie. Voor de gemeente Rotterdam bracht hijeen jaar in Noord-Marokko door om de investe-ringsmogelijkheden voor MarokkaanseNederlanders te onderzoeken. ‘Daar ontdekteik pas hoe Nederlands ik ben. Qua planning,doelgerichtheid en in het nakomen van afspra-ken.’ Voor zijn tweede bedrijf, Beneluks Marokko,reist Mohamed elke maand naar Meknes.Beneluks handelt schadeclaims af dieNederlandse of Belgische verzekeraars inMarokko willen verhalen. ‘Nederlanders enMarokkanen zijn allebei op hun manier arrog-ant. Nederlanders stellen brieven op met deboodschap dat bij geen reactie na twee wekenjuridische stappen volgen. Marokkanen reage-ren bijna nooit op brieven en helemaal niet alsdaar dreigende taal in staat. Dat vinden zeonfatsoenlijk. Zij zien het als een gunst als zebesluiten zich voor je in te spannen.’ Beneluks bemiddelt dan. ‘We stellen een vrien-delijke brief op, zonder termijnen, bellen ach-ter het dossier aan en gaan desnoods langs.’Mohamed verzorgt ook de juridische begelei-ding van Nederlanders die in Marokko eenbedrijf willen beginnen. ‘Die komen ook voorons netwerk bij ons. Daarmee kun je debureaucratie in Marokko doorbreken.’

‘Blijf bij je principes,dan is het honderdprocent kassa’

In een mengelmoes van Frans en Marok-kaans bespreekt Rachid met zijn adviseurhoe hij zijn nieuwe kantoor en personeels-auto’s moet verzekeren. ‘Hij is een neef vaneen vriend. In Marokko gaat zo iemand dannet wat harder voor je rennen.’ Dat Rachidelf jaar in Nederland woonde, hield hij langvoor de adviseur verborgen. ‘Anders den-ken ze dat je kapsones hebt.’ Rachid studeerde na zijn eindexamenbedrijfskunde in Engeland en later inNederland. Toen zijn moeder in Marokkoziek werd, liet hij zijn Amsterdamse leven-tje achter om voor haar te kunnen zorgen.‘Mijn vrienden in Casablanca begrijpen nietwaarom ik terugkeerde. Ik had de papieren,een goede baan.’ Het was een impulsievebeslissing, al denkt hij verbitterd terug aanhoe hij soms in Nederland werd behandeld.‘Ondanks mijn diploma’s moest ik me bijsollicitaties constant verdedigen om nietals domme Marokkaan te worden gezien. Ikwil niet dat mijn kinderen zo opgroeien.’Twee jaar geleden begon Rachid zijn eigencommunicatieadviesbureau,Loyalty. Zijn kantoor is gevuld met recla-

memateriaal van Motorola. ‘In Marokko kunje als kleine speler toch zo’n grote klantbinnenhalen.’ Zijn managementstijl keek hijaf van succesvolle Nederlandse onderne-mers. ‘Je stelt je op als collega, niet alsbaas. Bij sommige van mijn werknemerswerkt dat goed. Anderen voeren dan juistniets uit.’ Om trage bureaucratische proce-dures te versnellen, geeft hij soms ‘koffie-geld’. ‘Maar als je ambtenaren goed achterde vodden zit, wordt het meestal ook gere-geld.’

w

‘Hier kun je alskleine speler tochgrote klantenbinnenhalen’

‘Het is een gunst als iemand zich voor je inspant’

Mohamed Bouimj(48, hbo, sociaal en cultureel opbouwwerk,bedrijfsmanagement)

Rachid el Harrak(36, wo, bedrijfskunde)