Sabri Kalic - Tarihimizdeki Garip Olaylar -Horozz.net

7/25/2019 Sabri Kalic - Tarihimizdeki Garip Olaylar -Horozz.net

1/91

Sabri Kali- Tarihimizdeki Garip Olaylar

www.CepSitesi.Net

Piri Reis tarafndan izilen ilk Dnya haritalarndan bir pafta
http://www.cepsitesi.net/http://www.cepsitesi.net/


2/91

NSZ

Tarihi hi sevmezdim. Ta ki 14 yanda Reat Ekrem Kounun Tarihimizde GaripVakalar adl kitabn okuyana kadar.Kendi dneminde baz evreler tarafndan tarihimagazinletirmekle sulanan ve bu nedenle kymeti kendinden menkul akademisyen evreler

tarafndan hakir grlen bu adam bana bir anda, tek kitapla sevdirdi tarih okumay. Sonralaruzun uzun dnnce neden olduunu anladm: O gne dek okuduum tm tarih kitaplarnda(zellikle Trk tarihi kitaplarnda) tm padiahlar aslan yrekli, tm padiah eleri gzellergzeli, tm ehzadeler prlanta tanesi, tm devlet adamlar dirayetli idi... Oysa Reat Ekrem Kouherkese hak ettii kadar deer veriyor, zel bir nemi olmayanlara laf etmese de zerlerine fazlaeilmiyordu. Zaten 629 yllk Osmanl mparatorluu tarihindeki herkesin aslan paras olmashem olanaksz, hem de gereksizdi, ama bunu bana ilk kez hissettiren Reat Ekrem olmutu...

Bu kitab hazrlarken internette dolaan ve kayna belirsiz, ama gerekten artcgrnen olaylara yer vermekten kandm. Neredeyse on be yldr topladm notlar ve baslm,ciddi kitaplar kaynak olarak kullandm.Bunlar dnda hibir bilgiye yer vermedim. Filancapadiahn bir kl darbesiyle adam ikiye bld veya falanca padiahn bir cirit atyla beyz metre uzaktaki kuu vurduu trnden bilimsel hikayelere hi yer vermediim gibi,tarihimizde ok bol miktarda olan nktedan anekdotlara da ok az yer verdim. Tamamen o tranekdotlardan oluan baka bir kitap hazrlyorum zaten...

Neredeyse internet icat oldu, aratrmaclk bozuldu noktasna gelmeme ramakkaldndan, kaynakamda fazla internetsitesine yer vermedim. nternetten yararlandmda ise,bu sitelerin ok sekin olmasna zen gsterdim. Bu sitelerde bile grdm hemen her bilgiyibaka kaynaklarla karlatrmay da unutmadm. Birok da hata buldum zaten. zellikleakademisyenler tarafndan hazrlanan dosyalarn PDF formatlarna kolaylkla ulalabildiimsiteler phesiz en gvendiim kaynaklar oldu. nternetin en tehlikeli yan copy-paste mantolduu iin, rastgele bir sitede szgelimi I. Abdlhamit yerine yanllkla II. Abdlhamityazlmayagrsn, bir ay iinde yzlerce sitede ayn yanl bilgi bir virs gibi yaylyor. nkinternet kullanclarnn ok byk blm houna giden bir yaz grd m hemen kes -yaptryapveriyor, yazlanlarn geree uygunluunu hi kontrol etmeden hem de. Bu nedenle,elinizdeki kitap iin, benzeri kitaplardan yararlanldn, ama hemen her bilginin temel kaynaakadar inilerek kontrol edildiini syleyebilirim. Baz yerlerde, kaynakta yazlan bilgiyi bir trlonaylatamadm durumlardaekincelerimi de dipnot olarak belirtmeyi zorunlu grdm...Yllar nce Hayat Tarih Mecmuas veya Yllarboyu Tarih gibi dergilerin sayfalarndagrdm ksa ve ilgin bilgileri derlemekle balayan bu zevkli hobimin sonucu olan bumtevaz, ama elenceli kitab deerli yazar ve aratrmac Reat Ekrem Kounun(19051975) aziz ansna ithaf ederek bitiriyorum szlerimi.Bu kitap onun bana alad tarih okuma zevkini bir tek ocua veya gence alarsa, yllar yltopladm tm o irili ufakl notlara verdiim emek yerini bulacaktr...

Sabri Kali

BUDST TRKLER: TOBALAR

Trkler arasnda Budizm 385-550 yllar arasnda Kuzey inde kurulan Toba Devletizamannda yaylmtr. Aslen Trk olan Tobalar memur olarak inlileri kullanyorlard. Tobalarzamanla Budizmi kabul ettiler ve inliletiler. 8. yy.da inlilerle i birlii yapan ve dier


3/91

Trklerle savaan Uygurlar nce Mani, daha sonra Buda dinini kabul ettiler. Dou Trkistandayaayan Uygurlar dinlerini deitirmekle beraber dillerini korudular ve Trke pek ok esermeydana getirdiler. Gktrkler ise kendi rf ve adetlerine uymad iin bu dini kabul etmediler.Gerekten de Trklerin hayata bak ile Budizm arasnda byk fark vard: Trklerde hayvan etiyemek gnah deildir. Tam tersine onlarn balca gdas hayvan etidir. Oysa Budizmin be

byk gnahndan biri hayvan dahil, canl varlk ldrmekti. Kltrnde avclk ve hayvan etiyemek olan Trkler bu nedenle Budizmle ok uyuamadlar ve Budizm bu nedenle Trklerarasnda fazla yaylamad.

HALLEY KUYRUKLUYILDIZI VE FATH SULTAN MEHMET

Fatih Sultan Mehmet

Fatih Sultan Mehmet tahta kt zaman bir kuyrukluyldz grlmt ve Papa o zamanyldz Trk ve Mslman dostu zndk yldz olarak aforoz etmiti. Sonradan, bukuyrukluyldzn Halley kuyrukluyldz olduu renildi. Balkan Harbinde (1912) Bulgarlaratalcaya kadar ilerlerken Halley kuyrukluyldz yine grlmt. O zaman kilise adamlar:

Trklerin uur yldz grnd, Bulgarlar yine malup olacaklar! demiti ve gerekten de yleoldu. atalca Muharebesini kazandk, Balkanl mttefikler arasna nifak girdi ve EdirneyiBulgarlardan geri aldk.

ADIRI BAINA YIKILAN SADRAZAM

Osmanl imparatorlar bir sefer srasnda hareketlerinden memnun olmadklar sadrazamadrn bana yktrmak suretiyle azlederlerdi. Bu eit azli ilk defa uygulayan Fatih SultanMehmetdir. Fatih, Karaman seferi srasnda Sadrazam Mahmut Paay (stanbulda bu adlaanlan cami, hamam ve ary yaptran Mahmut Paa budur) adrn bana yktrarakazlettirmitir. Baz kaynaklar bu gzden dmeye, Mahmut Paa aleyhine evrilen entrikalarn

sebep olduunu kaydeder.adr bana yklarak azledilen bir baka sadrazam da Hersekzade Ahmed Paadr.Yavuz Sultan Seliminaldran dnnde, Amasya civarnda, halkn yenierilerinyamaclndan ikayeti zerine gazaba gelen padiah, Sadrazam Hersekzade ile VezirDukakinolu Ahmed Paay, adrlarn balarna yktrarak azletmitir. Ahmet Paa bu olaydanalt ay kadar sonra idam edilmitir.

adrn direklerini sktrerek yktrmann iktidardan dme alameti olmas, slamdannceki zamanlardan kalma bir Trk adetidir.


4/91

BZANS, TOPU URBANI REDDETMT

Urban bu silahn zafer kazandracan biliyordu ve iyi bir silah tccar gibi bu fikrisatmak iin dolamaya balad. Akla ilk gelen mteri aday tabii ki Konstantinopold. II.

Mehmetin ordular anakkale Boaznn dou tarafnda toplanyordu ve Osmanl TrkleriBizansa kar kutsal bir sava ilan etmiti. Urbann teklifini ilk olarak mparator XI.Konstantine gtrmesinde az da olsa din ve rk birliinin etkisi vard.

Hazrlad sper silahlarn planlarn gstererek buna sahip olacak herhangi bir ehrintm saldrlar kolayca pskrtebileceini anlatt. Bugl silahtan atlacak bir mermi, yzlercesaldrgan ldrebilir ya da bir gemiyi batrabilirdi. Dman karlarna ayn byklktekisilahlarla ksa bile onlar daha kullanamadan etkisiz hale getirilebilirdi.

Ancak Urban reddedildi. Danmanlar denenmemi silahlara para harcamaktansa oparayla biraz daha kiralk asker tutulabileceine karar verdi. Herhalde Bizans, Urbann bir silahtccar olduunu ve bir dahaki durann Boazn te yakas olacan dnememiti. II.Mehmet teklifi hemen kabul etti ve Urbanla bu silahlar hazrlamas iin anlat.

Bir yl sonra Mehmetin ordusu ehri kuatt. Kuatmann kaderini Urbann dev toplarbelirledi. Silahlar Bizansllarn Rum Atelerinin menzili dna yerletirildi. Ayrca bu silahlarnyaplmas iin harcanabilecek parayla tutulan askerlerin oklarndan da uzakt.

Surlar ykld, Trkler ieri girdi ve XI. Konstantin ldrld. Urbann silahlarnreddeden danmanlarn da Konstantin ile birlikte ldn dnmek isteyebilirsiniz ancak butr bir adalet nadiren gerekleir.

Urbann silahlar Trklere satma fikri uzun vadede yanl bir karar olabilirdi. stanbulartk Trklerin nnde bir engel deildi, dahas Osmanl mparatorluunun bakenti olmutu. Buda tm Gneydou Avrupann sava alan haline gelmesi demekti. Dahas Trkler Viyanayakadar uzanacak ve Urbann kendi lkesi de bir sava alanna dnecekti. Urbann maln satppara kazanma tutkusu Macaristann bugn bile korkulu ryas olan, be yz yllk bir atmaya

neden olmutu.

AYI POSTU GYEN ASKERLER

Fatih, Tuna zerindeki kalelerden birini kuatmt. Kale yedi ay toplarla dvld. Orduyrye geip yaklarken, kaleden bir ka aynn ktn gren Fatih: Buradan hrs(ay)geliyor dedi. Gelen aylar askerleri grpgeri dnm, kalenin maaralarna girmilerdi. Birka yrekli asker bu aylarn peinden maaraya dald. Meer bunlar srtlarna ay postu geirmidman askeri imiler. Maaralarn ii kaleye geit veriyordu. Osmanl askerleri bu geitleri apkaleyi fethettiler. Kale evresinin ad Hrsova kald.

HAZIRA DA DAYANMAZ

15. yzyln naml zenginlerinden Molla Rstem Bursada lrken on drt yandakioluna yz yl mr bimi ve her gnne yz florin (Floransa altn) hesap ederek 3.600.000florin gibi muazzam bir miras brakmt. Bu mirasyedi ocuk babasndan sonra ancak yedi ylyaad ve btn paralarn yedi. Yaln ayak, perian bir kebap ra oldu. Sefalet iinde, birhamam klhannda ld. Bu paray nasl harcadna bir rnek: Bir gn 100 florine bir taz satnalr. Bir bada bir tavan olduunu haber verirler, haberciye 100 florin verir, tavan ininden


5/91

karan adama da 100 florin verir, fakat taz tavan tutamaz, Molla Rstemin olu da tazy birklta ikiye blermi.

FATHN MUTFAI

1473 (Hicri: 878) ylnn aban ayna ait Fatih Sultan Mehmet saraynn bir mutfak defterivardr. stanbul fatihinin her gn ne yediini, saraynda en ok pien yemeklerin neler olduunu,bir gnlk ve bir aylk mutfak masrafnn neye ktn gsteren bu defter tarih ve toplumbilimbakmndan ok deerli bir belgedir. Reat Ekrem Kou bu defterden baz ilgin notlar aktarr.1473te stanbulda erzak piyasas udur:

Sadeyan okkas 8, zeytinyann 6, armudun 5, zmn 2, tuzun 2 ake [1]... 200yumurta 23, 1000 limon 70 ake... Bulgurun kilesi 16, kestanenin kilesi 20 ake... (Bir kile 8okkadr)

Defter o zamann Trkesi bakmndan da pek ilgintir. rnein bala, mahi; kaza,gerdendiraz (uzun boyunlu); tavua makiyan deniliyordu. Soann ad piyaz, lahanann adkalem, cevizin ad kirdigan, karpuzun ad krbeze, karabiberin ad flfl idi.

Bu mevsim ve bu ayda sarayda hemen her gn pien yemek, saray halknn yediilahana orbas idi. Fatih Sultan Mehmet de hergn balk, istiridye, karides ve stakoz yemiti.

OSMANLIDA DELLER BL

15. yzyln bandan itibaren Osmanl ordusunda Balkan kkenli deliler diye bir blkoluturulmutu. Gz pek, hibir eyden ylmayan ve akllarna ne eserse yapan bu askerleredeliler denmesinin bir nedeni cesaretleri, bir nedeni de garip giyimleriydi. Balarna pars veyabenekli srtlan postundan yaplma balklar takar, ay, pars, aslan veya srtlan postundan yaplmalvarlar giyerlerdi. Giysilerinde kullandklartm postlar kllar darya dnk giyildii iin,delileri ilk grte gerek hayvanlardan ayrmak da kolay deildi. Delilerden baarl olanlar

aa olur, aalarn en baarls da deliba sfat kazanrd. Trenlerde koruma olaraksadrazamn nnden yryen deliler halk tarafndan da cesaretleri nedeniyle byk sayg vetakdir grrlerdi. Baz Osmanl padiahlarnn, zellikle de III. Selimin klk deitirip halkarasnda gezecei zaman sk sk deli kyafeti giydii sylenmektedir.

ANAN NE GYNSN SLEYMAN?

Yavuz Sultan Selim devlet harcamalarnda olduu gibi kiisel harcamalarnda da sadeliin planda tutard. Lks ve israfa kaan ssl elbiseleri giymeyi sevmezdi. Ssl elbiselerinkadnlara yaktn dnr ve erkeklerin byle giyinmelerini de doru bulmazd. Gnnbirinde olu ehzade Sleyman pek ssl ve parlak elbiseler giyinmi ve pahal mcevherleritaknm olduu halde huzuruna kt. Olunun bu ssl giyimini gren padiah, yle dedi:

Sen byle giyinirsen anan ne giyinsin Sleyman? Anana takacak ziynet brakmamsn.

GALATASARAY LSES

Galatasaray Lisesi Trkiyede kurulu tarihi en eski olan okuldur. Temeli Fatih SultanMehmetin olu II. Sultan Bayezit tarafndan atlmt. Rivayet edilir ki:


6/91

O zamanlar, Galatann arkasndaki srtlar, yani Beyolu, muazzam bir ormanla kapl birkrlktr. Avclarn gezip dolat yerlerdendir. Bir k gn Sultan Bayezit da oralardaavlanmaa kar. Bugnk Boazkesen Caddesinin getii vadide tipiye tutulur. Snacak biryer ararken gzne bacasndan duman tten bir kulbe iliir ve hemen oraya at srp kapsnalar... Kapy beyaz sakall, yz nurlu bir ihtiyar aar, Buyurun padiahm! der. Sultan

Bayezit ieriye girer. Girer ama arr kalr; kulbenin ii gl sakslaryla doludur. Fidanlarnhepsinde taze taze gller amtr. Padiah ile mnzevi dervi saatlerce sohbet ederler. SultanBayezit kalkaca srada: Gl Baba! Benden ne istersin? deyince mnzevi de: Padiahm,burada bir mektep yaptr. Bu mektepte okuyup yetienleri de devlet hizmetinde kullan cevabnvermi. Saraya dnen Padiah hemen emir vermi. Orada u kadar bin dnmlk arazinin etrafnaduvar ekilmi. inde iki yz ocuun okuyabilecei koulu bir okul yaptrm. Okula bircamii, her koua birer hamam, ocuklarn bandaki amirler iin daireler yaplm. Farsa,Arapa, okuma-yazma, musiki hocalar tayin edilmi. Bu arada Gl Baba da bu yatl okulunelifba hocas olmu...

DNYANIN LK BELEDYE YASASI

Sultan II. Bayezid zamannda, 1502ylnda yrrle giren kanun, Kanunname-i htisab-Bursa (Bursa Belediye Yasas) dnyann bu alanda dzenleme yapan ilk ve en nemli yasalmetinlerinden biridir. Bu fermanda hayvan rnleri, trl sebze-meyve, tuz, ekmek, sanayirnleri, tekstil rnleri, tarm-tahl rnleri, orman rnleri, deri rnlerinin satlar, konulacakfiyatlar ve kaliteleri bir standarda balanmtr.

Bu standartlardan bazlar unlardr:rekler:Ekmek arlnn yars olup, ak undan olacak ve unun bir kilesine bir okka

(400 dirhem) ya konulacak.Meyveler:Kapl (yeil kabuklu) fndn kapl olarak bir okkas, bir akeye olacak.

Kapszn 200 dirhemi, bir akeye olacak ve mevsimi getikten sonra 125 dirhemi, bir akeye

olacaktr.Sebzeler:A kabana (taze kabak) gn narh olmayacak. gnden sonra okka, birakeye olacak. Haftasnda 4 okka, ikinci haftasnda 5 okka, nc haftasnda 6 okka, drdnchaftada 8 okka, bir akeye olacak.

Kuyumcular:Kullanlan gm 80 ayardan dk olmayacak. Altnn miskali de 60akelikten aa olmayacak.

STANBULDA KK KIYAMET

10 Eyll 1509da stanbul dnya tarihinin en iddetli sarsntlarndan biri olduu tahminedilen bir depremle adeta yerle bir olmutu. Halk arasnda kyamet-i sura (kk kyamet)

denilen depremde o zamanlar 160.000 nfus ve 35.000 yerleim birimine sahip olan stanbuldaaralarnda Osmanl hanedan yelerinin de bulunduu 13.000den fazla insan lm, on binlerceinsan yaralanm ve 1000den fazla ev tamamen yklm binlercesi de hasargrmtr.

Tarihi Yarmada ve Perann baz blgelerinde yerde yarlmalar, su ve kum fkrmalarolumu ve deprem tsunamiye neden olmutur. Tsunami ehrin surlarn, Galata ve Suriindekibirok duvar am ve ar hasara neden olmutur.

Deprem o kadar bykt ki Edirne, Gelibolu ve znikte bile nemli hasarlar meydanagetirmi, hatta Yunanistandan Nil Deltasna (Msr) kadar geni bir blgede hissedilmitir.


7/91

Depremin arts olduu zannedilen irili ufakl eitli depremler de ta 1512 ylna dek srdbilinmektedir.

TRK VERGS

Osmanl Devletinin 1521de Belgrad, 1522de Rodosu fethetmesi ve 1526da daMohata zafer kazanmasnn ardndan bat dnyasnda byk bir panik yaanm ve eitlikentlerde toplanan Alman Meclisleri Trklere kar ordu toplayp sefer dzenleyebilmek iinTrk Vergisi ad altnda yeni bir vergi konulmasn kararlatrmlard.

MEZARINDA BAI KESLEN EHZADE

Solakzade Tarihinden:Yavuz Sultan Selim kardei ehzade Ahmetin vcudunu ortadan kaldrtt srada

Ahmetin Murat ismindeki bir ehzadesi rana kamt. Drt yl kadar randa kalan ehzadeMuratn o arada katledildii ve katilin de bulunamad haberi gelmiti. Bir ara bu haberin doruolmad, ehzade Muratn gizlice Anadoluya girerek Amasyaya geldii ve etrafnda bir takmadamlar toplayarak Anadoluda bir ihtilal karmaa hazrland sylendi. Yavuz Selim derhalgizli tahkikata giriti ve bu rivayetin ucu Amasya ehrinde bir nalbanda dayand. Nalbant derhaltevkif edilerek stanbula gnderildi, inkar etmedi ve ylece anlatt:Bir gn dkkanmda iimle megul idim. Bir dervi geldi, karmda boynunu bkp iini ekti veah etti. Devaml yzme bakard ve bir ey sylemek ister grnrd, birka gn bu manzaradevam etti, nihayet acdm: Ey ak! Yoksa bir sevgili yarinden mi ayr dtn? diye sordum.

Hemen gzlerinden ya yerine kan boand: Bir canmdan aziz yarim, munis vefakarmvard, hastaland, yataa dt, perian oldum, iimden kan gider, bilmem ki o yarimin yz paraolmu yarasna ne are edeyim. Senin garip dostu, mert bir insan olduunu sylediler, sendeniyilik umarak geldim. Senin Sultan Ahmet merhuma muhabbetin varm, elbet onun garipdm ehzadesine de acrsn. Yar- vefakarm dediim ehzade Murattr ki Acem diyarndankt geldi, ama ne are ki gayet hastadr dedi.

Ben de gittim, o civan grdm. Bitkin yatard, hatrn sordum ve gnlnn dilediiyemekleri yaptrp o dervi ile gnderdim. ehzade ayaa kalkt ve memleketimin zenginlerindenSabuncu brahim de ok yardmda bulundu. Benim bildiim bundan ibarettir.

Nalbandn anlatt Sabuncu brahim de getirildi o da inkar etmedi: Yol ihtiyalarntedarik ettim, birka adam ile stanbul tarafna gitti. dedi. Nihayet dervi de bulundu, ehzadeMuratn yanndaki dier adamlar da bulundu, onlar da: Be on gn evvel, skdarda vefat etti,filan yere defnettik dediler. Yavuz Sultan Selim emir verdi, adamlar gnderdi, gsterilen mezaratlar ve gen lnn ban cesedinden ayrarak bir altn tabak iinde huzuruna getirdiler.Yavuz bu kesik ba eliyle muayene etti. ehzade Muratn banda iinde ceviz sabilecek birukur vard, bu izi buldu ve ehzade Muratn ldne kesin emin oldu. Tutuklularn hepsi,Yavuz gibi bir padiahn kendilerini sa brakmayacan zannediyorlard, hayatlarndanmitlerini kesmilerdi. Fakat padiah ortada fiili bir isyan hareketi olmadna gre, sadece garipbir ehzadeye merhamet etmi olan bu adamlar affetti..

YAVUZUN 1000 ALTINI


8/91

Solakzade Tarihinden bir alnt daha:Yavuz Sultan Selim babasnn zamannda Trabzon valisi iken bir dervi kyafetine girip

rana gider. Niyeti o memleketin durumunu kendi gzyle grmektedir. Tebriz ehrinde misafirolduu handa satran oynayp herkesi yenmeye balaynca satran merakls ah smaile haberverilir, o da dervii huzuruna davet eder. Sultan Selim ilk oyunda hatr sayarak yenilir. Fakat

ikinci oyunda ah mat eder. ah kzar ve elinin tersiyle derviin plak gsne vurarak: Brederbeder Ak! Hi ah olanlar mat edilir mi? Edebin yok imi! der ve ehzadeye bin altnhediye verir. Dervi huzurundan kp atna binecei srada o bin altn kesesiyle beraber,kimseye gstermeden bir tan altna saklar. Ertesi gece Tebrizden kap Trabzon yolunu tutar.Aradan yllar geer Yavuz Selim padiah olur. ah smaili aldranda malup ederek Tebrizehrine girdikten sonra ahn sarayna gider ve Sekbanba Balyemez Osman Aaya: OsmanAa! u kap eiinde ahn ata bindii tan altnda kendi elimle koyduum bin altn vardr,helal maldr, sana hediye ettim! der. Herkes hayretle bakr. Osman Aa ta kaldrr, kesesirm, bin altn bir kor yn halinde dururmu...

HBR OSMANLI PADAHI HACCA GTMEMTR

Yavuz Sultan Selimden, yani Sultann Msr Seferi sonucunda Hicazn OsmanlDevletine katlmasndan sonra, Osmanl padiahlar sa ve sakal tra olduklarnda kesilen kllardikkatle toplanr, bir altn leen iinde glsuyu ile ykanr ve gzel bir ekmece iindebiriktirilirdi. Her yl Haczamannda, srre-i hmayun ile stanbul haclar yola karken buekmece srre eminine teslim edilir, o da gtrr, Medinede Peygamberin kabri civarnda biryere defnederdi. in ilgin yan, ayn zamanda btn Mslmanlarn halifesi olan Osmanlpadiahlar her yl sakal ve sa kllarn Hicaza gnderdikleri halde kendileri haccagitmemilerdir. Osmanl hanedanndan hacca giden tek kii Fatih Sultan Mehmetin kk oluCem Sultandr. Hanedan mensubu ehzadelerin de saray denetiminden uzak kalacaklarve siyasibir etkinlik frsat bulabilecekleri endiesiyle hacca gitmelerine izin verilmemiti. Osmanl

padiahlar hacca gitmek yerine, kendi yerlerine birden fazla vekil gnderdiler. rnein 1573tehacda Osmanl hanedann II. Selimin kz ah Sultan temsil etmekteydi.Bugnn mantyla bakldnda, eski dnemlerde 8-9 ay sren hac yolculuu boyunca

payitahtn babo braklmas akl alacak i olmadndan dolay, Osmanl padiahlarnn hihacca gitmemi olmalar dinen deilse de, siyaseten ok anlalr bir durumdur...

BAZI VEZRLERN LAKAPLARI

Sultanlara lakap taklr da vezirlere taklmaz m! stelik Osmanl dneminde hogrbugnknden bile iyi olduu iin lakaplarda birok hinlikler de sezilmektedir. lgin lakapl bazvezir veya sadrazamlara gz atalm:

kz Kara Mehmet Paa, Yemii Hasan Paa, Zurnazen Mustafa Paa, Trnak HasanPaa, Cenaze (Meyyit) Hasan Paa, Hain Ahmet Paa, Kavanoz Ahmet Paa, Gzelce Ali Paa,Mere Hseyin Paa, Tabanyass Mehmet Paa, Boynueri Mehmet Paa, Kalaylkoz AhmetPaa, Kabakulak brahim Paa, Bykl Ali Paa, Keiboynuzu brahim Hilmi Paa, MezomortoHseyin Paa, Yedisekiz Hasan Paa, Kuyucu Murat Paa, Daltaban Mustafa Paa...

Bu gibi lakaplarla anlan vezirlerin hepsinin de birer hikayesi var. rnein Daltabanbrahim Paa saraya acemi olan olarak geldiinde, daima yalnayak dolat iin kendisineDaltaban lakab taklmtr. kz Mehmet Paa bir kz nalbandnn olu olduu iin,


9/91

Zurnazen Mustafa Paa yenieri ocanda zurnac olduu iin, Cenaze (Meyyit) Hasan Paasadrazaml boyunca hep hasta olduu iin, Hain Ahmet Paa Osmanl ordusunu Msr Hdivineteslim ettii iin, Kavanoz Ahmet Paa ksa ve iman olduu iin, Gzelce Ali Paa okyakkl ve edepli bir adam olduu iin, Mere Hseyin Paa Arnavut olup srekli Arnavutamere lafn kulland iin, Tabanyass Mehmet Paa koca ayakl ve dztaban olduu iin,

Boynueri Mehmet Paa IV. Muratn Badat Seferinde boynundan zehirli okla vurulduu iin,Kalaylkoz Ahmet Paa babas kalayc olduu iin, Kabakulak brahim Paa koca kulakl olduuiin, Bykl Ali Paa sadrazam olana dek sakal brakmayp bykl olduu iin, Keiboynuzubrahim Hilmi Paa ok sska olduu iin, Mezomorto Hseyin Paa Venediklilerle yaplan birsavata ok ar yaraland halde lmedii iin (talyanca mezzo morto: yar l), YedisekizHasan Paa okuma yazmas olmadndan imzasn sadece Arap rakamlar olan yedi (V) ve sekiz() iaretlerini izerek att iin, Kuyucu Murat Paa da Celali Ayaklanmas srasndaki asilerikuyulara doldurttuu iin bu lakapla anlmlardr...

OSMANLI SADRAZAMLARININ ENLER

Yedi yz yl boyunca, btn Osmanl sadrazamlarnn iinde uzun boy rekorunu SokolluMehmet Paa krmtr: ki metreyi aan bu byk vezirin tarihimizdeki lakab Tavil (Uzun)Mehmet Paadr.

Osmanl sadrazamlar arasnda imanlk rekoru da yine Kanuni Sultan Sleymannsadrazamlarndan Semiz Ali Paadadr. O zamanlar bir cihan imparatorluu olan lkede SemizAli Paay tayabilecekancak at bulunabilmiti.

Osmanl sadrazamlar arasnda ksa boy rekoru da 17. yzyl ortalarnda yaayp, IV.Mehmetin vezirlerinden pir Mustafa Paa ile II. Abdlhamitin sadrazam apur elebilakapl Kk Sait Paadadr.

Osmanl tarihindeen ksa sre sadrazamlk yapan kii IV. Mehmet dnemisadrazamlarndan Zurnazen Mustafa Paadr. 5 Mart 1656 tarihinde sadrazamla getirilen

Mustafa Paa ayak divanndaki sipahilerin iddetli itirazlar sonucu 4 saat sonra sadrazamlktanalnm, yeniden Kaptan- Derya olmutur.

PADAHLAR VE OCUKLARI

Osmanl padiahlar arasnda en ok ocuu olan padiah III. Murattr. Kz ve erkekocuklarnn saysn tarihiler 100 130 arasnda verirler. Bunun biraz abartl bir rakamolduunu belirtsek de Osmanl sultanlarnn elerinden ve cariyelerinden ok sayda ocuk sahibiolduklar bilinen bir gerektir. Tarihsel kaytlar eskilere gittike ok kesin olmamakla beraber,Osmanl padiahlar ve sahip olduklar ocuk saylar yledir: Osman Gazi: 7 erkek, 1 kz;Orhan Gazi: 5 erkek, 1 kz; I. Murat (Hdavendigar): 4 erkek, 2 kz; I. Bayezit (Yldrm): 7

erkek, 1 kz; I. Mehmet (elebi): 5 erkek, 2 kz; II. Murat: 6 erkek, 2 kz; II. Mehmet (FatihSultan Mehmet): 4 erkek, 1 kz; II. Bayezit: 8 erkek, 6 kz; I. Selim (Yavuz Sultan Selim): 1erkek, 4 kz; Kanuni Sultan Sleyman: 8 erkek, 2 kz; II. Selim: 7 erkek, 4 kz; III. Murat: 20erkek, 4 kz; III. Mehmet: 4 erkek; I. Ahmet: 11 erkek, 4 kz; II. Osman (Gen Osman): 2 erkek,1 kz; IV. Murat: 4 erkek, 2kz; I. brahim: 8 erkek, 5 kz; IV. Mehmet (Avc): 3 erkek, 4 kz; II.Ahmet: 2 erkek, 3 kz; II. Mustafa: 9 erkek, 11 kz; III. Ahmet: 14 erkek, 23 kz; III. Mustafa: 2erkek, 5 kz; I. Abdlhamit: 7 erkek, 9 kz; IV. Mustafa: 1 kz; II. Mahmut: 15 erkek, 12 kz;Abdlmecit: 18 erkek, 18 kz; Abdlaziz: 7 erkek, 7 kz; V. Murat: 1 erkek, 3 kz; II.


10/91

Abdlhamit: 9 erkek, 7 kz; V. Mehmet Reat: 3 erkek; VI. Mehmet Vahdettin: 1 erkek, 3 kz...Osmanl padiahlarndan I.Mustafa, II. Sleyman, I. Mahmut, III. Osman ve III. Selimin

ise hi ocuklar olmamtr.OSMANLININ KZ BEBEKLER

Osmanl hanedannda (bildiimiz kadaryla) on kez ikiz doum gereklemitir. 7 Ekim1692 tarihinde II. Ahmet ve Rabia Hatunun ocuklar olarak dnyaya gelen brahim ve Selimhanedann ilk ikizleri, 2 Aralk 1904te ehzade Mehmet Seyfettin Efendi ve Nervaliter Hatununocuklar olarak dnyaya gelen Ahmet Tevhit ve Fatma Gevheri hanedann son ikizleridir. II.Mustafa, II. Mahmut, II Abdlhamit ikiz babas olan dier padiahlardr. Ancak I. Abdlmecitiniki kez, II. Ahmetin ise kez ikiz babas olmas gerekten dikkate deerdir.

ZEMBLLL AL EFEND

Sekizinci Osmanl eyhlislam olan Zembilli Ali Efendi dede soyu nedeniyle Ali Cemaliismiyle tannmtr. Zembilli Ali Efendi evinin penceresinden bir zembil[2]sarktr, dini konulardasorular olanlar, sorularn bir kada yazp zembile koyard. O da akamlar zembilini ekipsorularn cevaplarn yazar, zembili tekrar sarktrd. Bu nedenle Zembilli Ali Efendi namylamehur oldu. Doum tarihi bilinmemektedir, 1526 (Hicri: 932) ylnda stanbulda ld, trbesiZeyrek Yokuundadr.

YAVUZ SULTAN SELM

Atalar hep sakal uzattklar halde, Yavuz Sultan Selim sakaln keserdi. Bunun sebebinisoranlara Sakalm ele vermemek iin kesiyorum dedii rivayet edilir. Bir kulana da kpetakard. Son dnemlerde Yavuzun kpeli grnd resimlerin aslnda ah smaile ait olduu

da iddia edilmektedir; ancak Yavuzun kpe taktn iddia edenler de, tersini iddia edenler deok salam kantlara sahip deildir. Yavuz 22 Eyll 1520de aslan penesi denen bir banyznden, henz 50 yanda iken vefat etti.

Yavuz Sultan Selim (izen: Erhard Schn - 1534)


11/91

BAK KULLARI

Yavuz Sultan Selim dneminde kurulan Baki Kullar adl ekibin asl grevi devleteborcu olanlar gzaltna alarak, borcunu vermeye zorlamak, hatta gerekirse tutuklamakt. EkipBabaki Kulunun bakanlnda altm kiiden oluurdu. Tanzimat dnemine dek sregelen bu

ekibin vergilerini demeyenleri hapsettikleri zel hapishaneleri bile vard.

PARGALININ OCUKLARININ SNNET DN

Kanuni ehzadelerini muhteem bir trenle snnet ettirir. Ksa bir sre sonra da veziriMakbul brahim Paann (Pargal brahim) olu snnet olur. Trene Kanuni de davetlidir. Bir araKanuni, vezirine der ki: Syle bakalm brahim Paa, senin tren mi daha muhteem, benimkimi?

Kanuni vg beklerken gelen yant artcdr: Elbette benimki sultanm.Kanuni arr, nedenini sorunca vezir: Sizin dnnzn bamisafiri fakir bendenizdi,

benim olann dnnn bamisafiri ise cihan padiah Kanuni Sultan Sleymand der...

MMAR SNANIN GEMLER

Van Glnde yzen ilk Trk gemisi 16. yzylda Mimar Sinan tarafndan yaplmtr.1533 ylnda Kanuni Sultan Sleymann ran Seferi srasnda Van Glnde kar kyya gitmekiin Mimar Sinan iki haftada adet kadrga yapp donatarak byk itibar kazand. Byksanatkar o zaman yenieri ocanda dlgerlikteki hnerleriyle tannm basit bir neferdi.

NTHAR EDEN VEZR PAA

stanbulda Yenibahe civarnda Mimar Sinan eseri olan Hsrev Paa Trbesi, Trk yapsanatnn ok gzel eserlerinden biridir. Trbede yatan Hsrev Paa, Kanuni devrinde kubbevezirlii yapm, arbal ve haysiyet sahibi birkiiymi. Divanda Sadrazam Sleyman Paa ilebirbirlerine haner syrmaya kadar varan iddetli bir tartma yznden azledilince kendisiniderin bir zntye kaptrm. Sarayna kapanarak bir alk grevine balam ve sonunda dalmtr. Hsrev Paa, Osmanl tarihi boyunca bu suretle intihar eden tek simadr.

BZ SEN UYANIK BLYORDUK!

Kanuni devri Osmanl dneminin en kymetli zamandr. Hem maddi, hem de manevianlamda Osmanl Devleti doruk noktasndayd. Byle huzur dolu bir ortamda, bir gn kadnnbiri Kanuniye mracaat ederek evinin soyulduunu belirtmi ve hrszn yakalanmasn istemiti.Padiah:

Bre kadn, bu nasl uyku ki evin soyuluyor da hi haberin olmuyor?deyince, kadn sakinve rahat bir ekilde:

Biz seni uyank biliyorduk Sultanm, onun iin bu kadar derin uyuduk der. YanndakilerSultann bu yant karsnda kplere bineceini dnse de, Kanuni bir anlk sessizlikten sonra,Haklsn kadn der ve kadnn zararn kendi cebinden der.


12/91

BU DA OSMANLI HERKL!

16. yzyln naml ok atc pehlivanlarndan Mirialem Ahmet Aa 75 yandayken bir gnokular bana gidip ok smarlamt. Esnaftan bir delikanl: Pehlivan! htiyarladn artk!Kolunda yay ekecek kuvvet kald m ki?diye taklnca Ahmet Pehlivan da atn arnn

kapsna srm, kapdaki zincirlere kollaryla aslm ve bacaklarn atnn karnna sarmt.Sonra kollarn ksnca kendisiyle beraber koca at da yerden havaya kaldrm ve glerek: Ehoul, pazularmda azck bir ey kalm gibi! demiti. Ahmet Aann daha gencecik birdelikanlyken memleketi olan Manisada odun ykl bir eei bacaklarndan tuttuu gibi havayakaldrd, yeni kesilmi iki koyunu birer koluyla havada tutarak iki kasaba yzdrd bilinirse,bu yapt da artc olmasa gerek!

AVRAT PAZARI NE DEMEK OLA K?

Bir zamanlar stanbulda satclarn da mterilerin de sadece kadnlardan olutuu veavrat pazar denen pazarlar kurulurdu. Cerrahpaada, Kocamustafapaa Caddesi boyunca,

Arkadius Stunu nnden Tamektepe, oradan da Bayrampaa Medresesi ve Trbesine kanYahane Sokandan Haseki Caddesine kadar olan kocaman araziye avrat pazar kurulduu iinsonralar o blgenin ad da Avratpazar olmutur. Kanuni Sultan Sleymann ei Hrrem Sultankendi adna hayrat yaptraca zaman da zellikle bu blgeyi semiti.

OSMANLI DNEMNDEN BR NSAN HAKLARI BLDRS

Kanuni Sultan Sleyman 1389 ylnda Kosova Sava ile fethedilen Arnavutluka balBelgrad Blgesinde yaayan halkn haklarnn korunmas iin, 1558 ylnda Belgrad Kadsnagnderdii Fermanda yle buyurmaktadr:

Devlet askerleri (Sipahiler), biilmeyip el ile yolunan ottan zorla vergi alrlar imi,kaldrdm. Askerler ev yaknnda bulunan ba, bahe ve bostanlardan yemeklik iin retimyapanlardan para almak isterler imi, almasnlar, yasakladm. Bo yerlere tarla aanlardan,ihya edenlerden vergi alnmasn. Nehir zerlerindeki dolap ve karaca deirmenler, yeni yaplmolsalar dahi fazla vergi alnmasn. Askerler, tarla rnlerini satmak iin, halka pazar yerinegtrmelerini isterler imi, pazara gtrlmesin, teklif dahi edilmesin. Askerler boyundurukhakk diye vergi almasnlar. Askerler savaa gitseler, geride kalan mallarn ky halkndangvenilir adamlar korusunlar. Yeni evlenen askerlerden gerdek hakk diye vergi alnr imi,bundan byle alnmasn. Sava esnasnda bile askerler eve girip ar kovanlarna dokunmasnlar.Ve yerletii yerde, evleri nnde, sancaklar altnda kendi geimleri iin rettikleri arkovanndan dahi vergi alrlar imi. Onu dahi gresin. Baka kovanlk olmayp, evleri yannda vesancaklar altnda olan kovandan dahi vergi aldrmayasn. Kovan hakk bahanesi ile askerlersava esnasnda bile bu bahaneyle evlere girmekten men eylensin. Bu husus iin ikayetettirmeyesin.

ESK ZAMANLARDA ESR TCARET

Osmanl, esirlii ve esir ticaretini kaldran uluslararas anlamay tanyncaya kadar,stanbulda ki byk Esir Han ve Esir Pazar, Nuruosmaniye Camiinin Tavukpazar tarafnda


13/91

idi. Daha dorusu, bu cami 18. yzyln ikinci yarsnda Esir Han yannda ina edilmiti. Olanve kz, kle ve cariye alm satm trl uygunsuzluklara, fuha msait olduu iin, esircilikkefalete balanm, esirciler sk devlet kontrol altnda tutulmaa allm, buna ramen eitliedepsizlikler olmu ve zaman zaman iddetli tembihler, yasaklar kmtr. Kadn veya erkekesirciler ile esir tellallarnn edepsizleri tarafndan yaplp da 16., 17. ve 18. yzyllarda stanbul

Kadlna gnderilen fermanlardan rendiimiz balca uygunsuzluk, sahibi tarafndan satlankle ve cariyeleri ucuza kapatmakt, fakat asl korkun yanlar mesleklerini fuha vastayapmalaryd. Kendi ellerindeki taze dul cariyelerle sakal by bitmemi kleleri ykseke birpara karlnda bekar odalarna gtrp birka gn kapattrrlar, haber alnp da zabtacasorguya ekildiklerinde: Esire talip oldu, pey akesini [3]verdi, beenmedi, peyden geip gerigetirdi, gnahmz yoktur, usul budur derlerdi.

Baz kadn esirciler ve zellikle esir tellallar da evleri ve konaklar dolarlar, gzel vebakml cariyeler iin deerinden kat kat stn bir fiyat vererek; Bir zengin efendi cariye ister,satverelim diye sahip veya sahibesinin tamahn tahrik ederler, bir miktar pey akesine kzalrlard. stanbulda ticaretle megul zengin Hristiyanlara, Polonya ve Bodan elilerinegtrrler, byk bir cret karlnda kz birka gn kapatrlar, kza da sus hakk bir kpe veyayzk alverirler, sonra yerine iade edip: Huyunu veya kan gzn beenm edi, peyindenvazgeti, kza da bir kpe ald derlerdi.

1559 (Hicri: 967) ylnda, gayrimslimlerin esir ve azatl kle kullanmas kesin olarakyasak edildi. Bu yln Safer[4]aynda stanbul Kadlna gnderilen bir ferman ilegayrimslimlerin yannda bulunan azatl veya esir kle cariyelerin tespiti emredildi. Sonra aynyln Cemaziyel Ahirinde[5]kan ikinci bir fermanla gayrimslimler yanndaki esirlerin bedelikarlnda sahiplerinden alnarak Mslmanlara satlmas ve azatllarn da Mslmanlaryannda almalarnn temini emredildi. Bu tarihten itibaren gayrimslimler kle ve cariyekullanamadlarsa da, yukarda anlatlan uygunsuz esirciler ve esir tellallar araclyla nihayetbirka gece iin mereplerine uygun ve kendi kalplerini ho edecek kle ve cariye bulmaktasknt ekmediler.

KANUNNN CENAZE NAMAZLARI

Kanuni Sultan Sleymann cenaze namaz defa klnmtr: ilk namaz MacaristandaZigetvar Kalesi nndeki Trk ordugahnda bulunan ota- hmayunda, byk padiahn lmaskerden sakland iin, gizli olarak klnmt. kinci namaz babasnn cenazesini Belgraddakarlayan yeni padiah II. Selimin de katlmyla Belgrad sahrasnda klnmt ve bu namaza25.000 kii katlmt. nc namaz da stanbulda, Sleymaniye Camiinin musalla ta nndeklnd. Bu namaza btn stanbul halk katld. Gerilere doru btn sokaklar, SleymaniyedenFatihe kadar cemaatle dolmutu... Bu namazn be yz imamla klnd rivayet olunur. Asrnbyk airi Bakinin de mehur Sultan Sleyman Mersiyesini ilk defa bu cenaze treninde

okuduu, airi dinleyenlerin hkrklarnn gkyzn tuttuu sylenir.

MMAR SNAN VE YUMURTALI HAR

Dnemin padiah Sultan II. Selim, Mimar Sinana anna yakr bir camii ina etmesinibuyurmu. Sinan hemen kollar svam Selimiye Camiini yapmaya balam. Temeller kazlm,iskeleler kurulmu... almalar srerken Mimar Sinan bir gn elinde bir yumurtayla kagelmi.Kendi kendine bir eyler mrldanyormu, aklndan hesap yapyormu gibi bir hali varm. Sonra


14/91

eilmi ve yumurtay inaat kumuna krm ve balam kartrmaya... Grenler arm tabii.Bir mddet sonra: Tm inaatta bu harc kullanacaz. diye buyurmu. Srf bu har meselesiiin Edirne Karaaata bir iftlik kurdurtmu. 30.000 tavuun her gn dzenli olarakyumurtalar toplanp kumla ve kille kartrlp camide kullanlm.

Osmanlda inaat ustalarnn almas

YOKSA HRREM BR TALYAN SOYLUSU MUYDU?

Vatikan Gizli Arivine aratrmalar yapan Trkiye Katolik Ruhani Reisler KurulununResmi Tarihisi Dr. Rinaldo Marmara drt yl sren aratrmalarnn sonucunu 2012 yl Nisanay banda yle aklamtr:

Belgede kartlan soyaacnn en tepesinde Hrrem Sultann annesi olduu iddia edilentalyanasilzadesi Hanne Marsillinin ad bulunuyor. Hanne Marsillinin ocuklar LeonardoMarsilli ve Margherita Marsilli isimlerinin Yazl olduu soyaacnda daha sonra her iki kardeinde soyunun devam ayr ayr belirtiliyor. Leonardonun aacnda Cesara Marsilli, AlessandroMarsilli, Laura Marsilla ve Fabio Chigi isimleri yazl. Dr. Marmara bu soyaacna ksa bir notdmektedir: Laura Marsilliden sonra soyad Chigiye dnyor. Grlen o ki LauraMarsilli, Vatikann en nemli ailelerinden olan Chigi ailesinden birisiyle evlenmi ve buevlilikten de Fabio Chigi yanPapa 7. Alessandro dnyaya gelmi

Soy aacnn dier ucunda ise tandk iki isim grlmektedir:Sultan Sleymanve LaRossa (Kzl) lakapl Margherita Marsilli. Bu iki ismin hemen altnda Selim, brahim ve Mehmetisimleri yazldr. Dr. Marmaraya gre: Sultan Sleyman ve Hrrem Sultann olu Selim,11. Osmanlpadiah olarak tahta kt. Soyaacnda Selimden sonraki dier padiahlarn adbelirtilmemi ve 18.Osmanlpadiah 1. brahim ile 19. OsmanlPadiah 4. Mehmetin adyazlm. 4. Mehmetin adnn altna da Hkmeden Padiah notu dlm. Demek ki bu belgehazrlandndaOsmanl tahtnda 4. Mehmet oturuyordu.

Rinaldinin aratrmalarnda bulduu bir belgeye gre de Hrrem Sultan bugne kadarsanld gibi yoksul bir Ukraynal kle deil, hem talyan hem de zengin bir ailenin kz. Hattaailesinin atosu var. Ancak bu belgeHrrem Sultanile ilgili hazrlanmam. Bu belgenin ncsayfasnda bir soyaac kartlyor. Bu soyaacna gre ise Hrrem Sultann soyundan gelenPadiah 4. Mehmet ile erkek kardei Leonardonun soyundan gelen Papa 7. Alessandroakrabadr.


15/91

KOL VE SAKAL MESELES

Osmanl donanmasnn ilk defa bozguna urad nebaht Deniz Savandan sonra, II.Selimin emriyle yeni bir donanma kurulur. Donanmay kurmakla grevlendirilen Kl Ali Paabahar aynda donanmay her eyi ile hazrlamt. nebaht Sava bozgunundan sonra Sokollu[6]

Mehmet Paa 7 Mart 1573de Venedik Bykelisi Barbaroya: Biz sizden Kbrs alarak kolunuzu kestik. Siz ise donanmamz nebaht Savanda yenmeklebizim sakalmz tra ettiniz. Kesilen kol yerine gelmez ama tra edilen sakal daha gr biter

SUMATRADAK TRK ANI

Sumatra adasndaki en byk kilisenin an eski bir Trk topundan yaplmtr vezerinde II. Selimin turas vardr. 1570 ylnda Sumatradan gelen bir istek zerine orayagnderilen silahlar arasnda Ae elisinin II. Selime hediye olarak verdii bir torba Sumatrabiberine ithafen, lada seupak (bir torba biber) adl dev top da bulunmaktayd. Bu top 16ncasrda Sumatra Mslmanlarna yardm iin stanbuldan gnderilen Trk dkm ustalartarafndan orada dklm, zerine de bu ada Mslmanlarnn Osmanlya tabiiyetinin alametiolarak bu padiahn turas konmutu.

II. Selimin Turas

GARP HUYLU BR VEZR

16. yzyln en naml vezirlerinden Grcistan Fatihi zdemirolu Osman Paa (1528 1585) geceleri yatakta yatmazd. Her akam saz, sz ve kek oyunlaryla elenirdi. nndekurulmu bir iret sofras bulundurmazd; el rpar saki ikisini getirir, dier iolanlar daellerinde tabaklarla nnde diz kerek eitli mezeleri sunarlar ve sonra edeple ekilirlerdi. ki,saz ve kek fasl bitince, Osman Paa, mutemet hizmetkar olan sakisini arr, ban bu gencinomzuna dayar ylece birka saat uyurdu, sonra kalkar, abdest alr, teheccd namazna durur,hngr hngr alayarak ibadet ederdi. yle ki seccadeden kalkt zaman seccadeningzyalaryla bir bardak su dklm gibi slanm olduunu grrlerdi.

MAYMUNLARIN DAMI

Osmanl Trklerinin maymunlar donanmada grevlendirdikleri, bu hayvanlar gemilerinserenlerine kartmak suretiyle gzclk yaptrdklar eskiden beri bilinmektedir. Akdenizi Trkgl haline getiren Osmanllar, zellikleII. Bayezitten sonra gemicilik sanatyla, deniz seferlerinin incelikleriyle daha fazla megul

oldular. Bu arada, uza grme yetenei son derece gelimi olan eitimli maymunlardanyararlanma yoluna gidilmiti. Ksaca sylemek gerekirse, nl denizcilerimiz maymunlar birer


16/91

drbn veya teleskop gibi kullanyorlard. Kuzey Afrikadan getirilen iri maymunlar Gelibolu vestanbul tersanelerinde bir gzel eittikten sonra, sava gemilerinde gzc olarakgrevlendiriyorlard. te byle ciddi bir ekilde terbiye edilen gzc maymunlar gemilerinserenlerine ve cundalarna kyorlar, ufuklar gzetliyorlar, engin denizlerde kendilerine doruyanamakta olan bir gemi grnce, kendilerine zg yntemlerle derhal aaya haber verip

gerekli nlemlerin alnmasna vesile oluyorlard...Eski stanbulda yelken, halat, makara, zift, varil... Ksacas btn gemici ihtiyalarnnsatld yer Galatada, iki kpr ba arasndaki saha idi. Gazi Kprs banda, Sokollu MehmetPaa Camii (Azapkaps Camii) civarnda da bir sra maymuncu dkkan vard; burada tersanegemileri ve tccar gemileri iin eitimli maymunlar satlrd. III. Muratn hocas olup daha sonrada Rumeli kazaskerlii yapan Molla Abdlkerim Efendi gayet tutucu, sinirli, her aklna geleniyapan, padiah zerindeki nfuzuna dayanarak hi kimseden korkmayan bir adamd. Gzelkonuur, camilerde vaaz ettii zaman dinleyicileri ok memnun ederdi. Bir gn, bu hoca birkitapta maymun cinsellie alet olur diye bir yaz okumu, sinirinden ate kesilmiti. Hemenarkasna binlerce insan toplayarak Azapkaps arsna gitmi, maymuncu dkkanlarn basm,ne kadar maymun varsa yakalatp hayvancklar oradaki aalara astrarak idam ettirmiti. Buolaydan sonra hocaya da Maymunke[7]mam lakab taklmt.

TOP GLLES YAPILARAK DAM EDLEN ADAM

Osmanlda yakalanan ar sulularn ikencelerle idam edilmesi yaygn bir uygulamayd.Bu ikenceler bazen de engele asma, armha germe, hatta kaza oturtma biimlerinde yaplrd. 16. yzyl sonlarnda, Bostancbalardan Ferhat Aa bir defaya mahsus olarak bir de toplaatma cezas icat etmiti: Sulu gen bir yenieri idi, bir imamn nikahl gen karsn kandrpkarm, kadnn salarn keserek olan kyafetine sokmu, bir mddet yannda pervaszcagezdirmiti. skdarda yakaland, Tophaneye gtrld. Ferhat Aa o kadar kzmt ki odnemde yaygn olan engel, armh, kazk gibi ar cezalar az grd; delikanly rlplak

soydurttu, bilek, dirsek, diz ve ayak eklemlerini demir ekilerle krdrp zavally yalpaavralara sararak bir havan topunun namlusuna glle gibi tktrtt, sonra topu ateleterekhavaya frlatt, parampara etti.

GAZ KO

16. yzyl sonlarnda Almanlar, Macaristandaki Sobotska kalemizi kuattlar. Bukuatma bir Kurban Bayram arifesine rastlamt. Kalenin muhafzlar bayramda kesmek iingayet byk bir ko beslemilerdi; kendilerine imdat gelmeyeceini anlayan 100 kadar muhafzatlarna bindiler ve kaleden yalnkl karak dmann kuatma hatlarn yardlar ve kurtuldular.Bu k hcumuna kaledeki ko da katlm ve boynuzlaryla iki Alman askeri ldrerek,

atllarla beraber Budine kadar gelmiti. Askerler adn Gazi Ko koydular ve KurbanBayramnda Budinde kestiler.

UURSUZ SAAT

Mverrih Peevi brahim Efendi cellat mezad ve uursuz eyalar zerine son dereceetkileyici bir hikaye aktarmaktadr:

16. yzyl sonu saray ricalinden Kapaas Gazanfer Aa, Padiah III. Murat zerindeki


17/91

sonsuz nfuzu sayesinde rvet yolundan byk bir servet yapmt. O zamanlar stanbuldaRstem Aa isminde naml bir saati ve kuyumcu vard. Gerekten byk sanatkard ve GazanferAa bu zata fevkalade kymetli elmaslarla ssl bir koyun saati[8]yaptrmt. Saatinmcevherlerini de kendisi vermiti. Kap Aas Gazanfer Aa cellada verilince, Aann kymetlitalarla ssl saati koynundan km, celladn eline dmt. Cellatlar bal bana bir servet

olan bu saat iin bir mezat yaptlar. Saati cellat mezadndan Trnak Hasan Paa satn almt.Ksa sre sonra Trnak Paa da idam olundu, saat yine cellat mezadna dt. Bu sefer de buharikulade gzel saati pek ucuz bir bedel karlnda Kasm Paa satn ald. Bir iki ay gemedi,Kasm Paa da cellada verildi, saat onun da koynundan kt ve nc defa cellat mezadnadt. Bu sefer de Gazanfer Aann uursuz saatini Sadrazam Dervi Paa satn ald ve CivanBey lakapl kardeine hediye etti. Civan Beyin asl ad bilinmemektedir; nk pek genyanda, yani tysz bir delikanl iken sadrazamn himayesiyle Eriboz Sancak Beyliine tayinedilmi ve Civan Bey dene dene ad unutulmutur.

Mverrih Reeli brahim Efendi ile bu Civan Bey Eribozdaki Bey konann denizstne kurulmu sala taraasnda sohbet ediyorlarm. Sz saatten alm. brahim Efendi desaat merakls imi. Civan Bey koynundan ok ssl bir saat kararak mverrihe gstermi.brahim Efendi: mrmde bu kadar gzel saat grmedim! deyince Civan Bey de saatin hikayesini anlatm. Peevi elindeki saati hemen brakarak Bu nasl

hediye! Byle uursuz saati insan dmanna vermez! demi. Bu sz Civan Beyi etkilemi,hemen haneriyle saatin elmaslarn karm ve bir eki ile de arklarn krarak denize atm...

Denizin dibinde saatin parlts bile grlyormu. Civan Beyle brahim Efendi taraadaotururlarken bir atl gelmi, Civan Beye vazifesinden azledildiini tebli etmi. Civan Beyarm: Azlimizi gerektiren bir eyimiz yok idi! demi. Gelen adam: Beyim! SadrazamDervi Paa idam olundu. Sizin de idamnz iin ferman kp Bostancbalara gnderildi, amasonra efaatileriniz himmet ettiler. kinci bir ferman ile ben gnderildim ve idamnzlagrevlendirilenlere ancak yarm saat nce yetiebildim! cevabn vermi.

Bu olay aktaranlar der ki, ikinci ferman getiren adam, idam fermann getirenlere CivanBey mehur saati eki ile krd anda yetimiti!

Osmanlda bir dn minyatr

BAIYLA FUTBOL OYNANAN VEZR

16. yzyl sonlarnda, III. Mehmet devrinin byk nfuz sahibi vezirlerinden DoancKara Mehmet Paa aslnda bir Ermeni idi. III. Mehmetin maiyetine ehzadeliinde girmi,terbiyesi, zarafeti, nktedanl ile bu padiahn has nedimeleri arasna girmiti. Kubbe veziri(devlet bakan) idi, fakat padiah ona yle takdir ediyordu ki herkes kendisini sadrazamla en


18/91

kuvvetli aday olarak gryordu. Sadrazam Bosnal brahim Paa ile aralarnn almas kendisinifelakete srkledi. Gayet kurnaz ve sinsi olan brahim Paa hasmn mahvetmek iin, makamnngeni yetkilerini kullanamad, padiahtan ekindi. Ama el altndan askeri tevik etti, askereulufe

[9]datlaca bir divan gnnde asker para alamaynca Kara Mehmet Paann ban istedi

ve ayak diredi. Padiah Mehmet Paay bize tercih ederse biz de bizi seven bir ehzadeyi ona

tercih ederiz dediler. Padiah byk bir zdrap iinde Mehmet Paay feda etti. Paa divandankaldrlp siyaset meydanna gtrld, ba kesildi. Kesik ba alan yenierilerle sipahiler sarayavlularndan Atmeydanna kadar, top gibi, ayaklaryla vurarak oradan oraya yuvarlaya yuvarlayagtrdler, bir trl ellerinden almak mmkn olmad. Sonunda, kendi sadk kahyas paannkesik kellesini 400 altna asilerden satn ald ve gvdesinin yanna koyarak gmdrd.

SOKOLLUZADE HASANPAANIN CENNET BAI

Sadrazam Sokollu Mehmet Paann olu Hasan Paa 16. yzyl sonlarnn en naml ve enzengin vezirlerindendir. Mverrih Peevi brahim Efendi onun hayatndan sz ederken yleanlatr: Gayet yakkl, gsterili, bir ehbaz ve ehlevend vezirdi. Ama ok marurdu, gzne

kimseyi kestirmez, akran yle dursun stne bile iltifat etmezdi. Yannda daima bir mahbupgzde hazinedar bulunurdu, kendi ne giyerse hazinedar olana da onun eini giydirirdi. Bindiiatn ei ata bindirir ve hazinedarile at ba beraber giderlerdi. ounlukla da al atlas entarigiyerdi. Beline alt para ssl paftadan oluan bir altn kemer balard ki bu kemerin paftalarzerinde Zmrdanka kuu resimleri vard. Badat valisi iken stat kuyumculara gmtenbyk bir bahe yaptrmt. Kurulup toplanabilen ve paa tarafndan cennet ba ad verilmiolan bu gm iek bahesi bahar am dallardan, nar ve turun fidanlarndan olumu, pekgzel ve seyretmesi insan hayretten hayrete dren bir kuyumculuk aheseriydi. Hasan Paa birgn Badattan gelirken haydut saldrsna urad. Sokolluzadenin yannda maiyetinden bakakuvvet olmadndan, Tokat Kalesine kapanmaya mecbur olmutu. Peindeki haydut Deli Hasanbir taraftan Tokat kuatma altna alm, dier taraftan da Paann ard sra gelen arln,

hazinesini ve mehur cennet ban eline geirmiti. Deli Hasan, Paann hazinesini ekyayabltrrken kymetli kumalar arn yerine klla ltrm, altn ve mcevheri de kalkan ileletirmiti. Cennet bana gelince nce onu kurdurmu, ayakdalaryla beraber bir mddetseyretmi ve sonra o sanat eserini de krdrarak adamlarna datmt. Hasan Paaya gelincebir sabah Tokat Kalesi burlarnda Deli Hasann baldrplak ordusunu seyrederken kartarafta bir keskin nianc tarafndan atlan bir kurunla alnndan vurularak lmt.

HAYATI ROMAN BR ADAM: ABAZA MEHMET PAA

I. Ahmet zamannda Anadoluda yaanan Celali syannn ileri gelen simalarndanCanbolat olu Ali Beyin Mehmet isminde gayet sevgili bir Abaza klesi vard. Bir an bile

yanndan ayrmad bu ocuu kendisine hazinedar yapmt. Sadrazam Kuyucu Murat Paa,Canbolat olu ile yapt ok kanl bir muharebede Celalileri bozguna uratm, koca Oru Ovasyaral ve llerle kaplanmt... Paa bunlar l-yaral diye ayrmakla uramaktansa kocamankuyular kazdrp tamamn gmd. Zaten Kuyucu lakab da bu olaydan gelmedir...

Takip kuvvetlerinin getirdii esirlerin de sorguya ekilmeden kuyularn aznda dizkertilip boyunlar vuruluyordu. Canbolat olunun hazinedar Abaza Mehmet de yakalanmt,henz 15-16 yalarnda ve melekler kadar gzel bir genti. Boynu vurulmak zere kertilmikenMehmeti yenieri aas Halil Aa grd, acd, lmden kurtararak yanna ald, manevi evlat


19/91

edindi. Abaza Mehmet, Halil Aann himayesinde devlet hizmetine girdi. Babal sadrazamolunca o da vali ve Abaza Mehmet Paa oldu. Fakat Oru Ovasndaki mthi hatra, MuratPaann kuyusu gznn nnden hibir zaman silinmedi ve o gn kendisini ldrmek iinkertmi yenierilere kar iinde snmez bir kin besledi. Paa Erzurum Valisi iken stanbuldaGen Osman, yenierilerin kard bir ihtilalde tahttan indirilmi ve Yedikule Zindannda

boulmutu. Abaza Mehmet Paa bunu frsat bildi, Sultan Osmann kan davasn gderek isyanetti ve ie Erzurumdan balayarak, ne kadar yenieri varsa ldrtt. Sonra Sivas ele geirdi veorada da bir yenieri katliam yapt. Erzurumdan Kayseriye kadar Anadoluda yenieridolaamaz olmutu. Yenieriler ksa diz akr giyerlerdi; bundan tr dizleri, baldr vebacaklarna nispetle yank tenli olurdu. Yollardaki btn yolcular Abazann askerleri tarafndanevrilir, akrlar kartlp dizleri muayene olunurdu: Ksa diz akr giymek huyu olup dayenieri olmayan nice masum insanlar da sen yenierisin diye idam olunmutu. Abaza isyanbe yldan fazla srd. Nihayet IV. Murat zamannda aman diledi, affedildi. stanbula geldi, bugen padiahn yakn dostu ve has nedimi oldu. Yakkl ve gzel adamd, giyimine, kuamnaar itina eden k bir adamd. stanbulda onun gibi giyinmek moda oldu, padiah bile Abazakesimi (erkeska) denilen giysilerden yaptrd. Aslnda, valiliinden byk bir serveti vard,ama padiahn en sevgili gzdesiSilahtar Mustafa Paa ile geinemedi. Mustafa Paann babasBosnal Sinan Bezirgan adnda bir adamd ve eskiden Abaza Paann gadrine uramt. MustafaPaa bunu unutmamt. Silahtarn telkinleriyle padiahn gznden drld. Bir gn sarayadavet edildi, gelir gelmez Bostancba Duca Mustafa Aa tarafndan tevkif edildi ve iniliKke hapsedildi. Akamn alacakaranlnda da idam iin ferman kt. Cellat Kara Aliyamayla kke geldi. Kendilerine namaza durmu birisini gsterip: Abaza Paa budur!dediler, onlar da kement atp bodu. Ertesi gn, Padiahn emriyle Abaza Mehmet Paayabyk bir cenaze dzenlendi. Naa, Veznecilerde, vaktiyle henz bir ocukken kendisinildrtmek isteyen Kuyucu Murat Paann trbesinde, bu mehur sadrazamn yanna defnedildi.

Aradan yllar geti, IV. Murat ld, Sultan brahim padiah oldu. Silahtar Mustafa Paaidam olundu, Bostancba Duca Mustafa da bir valilik ile stanbuldan srld.

1620 (Hicri: 1036) ylnda idi, bir gn ran snrndan bir adam Erzuruma kageldi veBen Abaza Mehmet Paaym! diye Erzurumdaki Abaza Paa sarayna geti kuruldu. AbazaPaann Erzurumdaki eski dostlar ziyaretine kotular. Evet... Bu adam, yllarca evvelstanbulda idamn iittikleri Abaza Mehmet Paa idi... Kendilerine eski gnlerin anlarndanbahsediyor, hatta onlarn unuttuu birok eyi o hatrlyordu! Paa, macerasn eski arkadanaylece nakletmiti:

Silahtar Mustafann srarlarna malup olan IV. Murat bir iki sofrasnda Abazayldrteceine sz vermiti; fakat pek az sonra bu kararna piman olmutu. Has nedimini tevkifettirmi, sarayda Abaza Paa diye bir idam mahkumunu bodurtmutu. Paay da gece, sarayrhtmndan tebdil kyafetle bir gemiye bindirmiler, Geliboluya gndermilerdi. Abaza Paaoradan bir Cezayir gemisine atlam, Cezayire gitmi, adn sann deitirerek korsan olmutu...Bir zamanlar giyinii, kyafeti stanbul genleri tarafndan taklit edilen zarif adam yaln ayakl,plak baldrl, eli atal bakl bir Mehmet Day idi artk ve bir kadrga sahibi olmutu. Yedi ylAkdenizde dolam, Septe Boazndan Atlas Okyanusuna km ve bir deniz muharebesindeDanimarkallara esir dmt. Danimarkallar da onu Portekiz Kralnn gemicilerinesatmlard. PortekizlilerDou lisanlarna aina olan bu esirden evirmen olarak yararlanmakistemiler, onu bir Portekiz filosuyla Hint seferine yollamlard. Fakat Mehmet Daynn bindiigemi in sularnda mthi bir frtnaya tutularak batm, yalnz bu Mslman gemici, bir kalasparasnn stnde sahile dp cann kurtarmt. Dt sahil halk Mslmand, onundaMslman ve bir Osmanl padiahnn nedimi ve paas olduunu renince kendisine hrmet


20/91

gstermiler, yol harl vermilerdi. Abaza Mehmet Paa da bir kervana katlarak in, Trkeli,Horasan, Belh ve Buhara zerinden rana, oradan da Erzuruma gelmiti. Abaza MehmetPaann gelii ve azndan dinlenen ba dndrc maceralar btn Erzurum halkn heyecanadrmt. Veli Sleyman Paa keyfiyeti ayrntl bir raporla stanbula, Sultan brahimebildirdi. Zaten evhaml ve hasta olan Sultan brahim sonsuz bir telaa dt... Koca bir padiahn

fermanyla idam olunan bir adam yllar sonra elini kolunu sallayarak meydana karsa, opadiahn kendisi de bir gnahretten dnebilirdi. Duca Mustafa Paa arld ve keyfiyetkendisinden soruldu. Eski Bostancba kellesinden korktu Erzuruma gelen adam birsahtekardr, Abaza Paay ben padiah fermanyla idam ettimdedi. Padiah cellat Kara Aliyiartt. Mthi cellat da Vallahi padiahm, akam namazndan sonra idi. Ortalk karanlkt,yzkoyun yatm bir adam gsterdiler, budur dediler, bodum, yzn grmedim! dedi.

Erzurum Valisi Sleyman Paaya bir idam ferman daha gnderildi. Vali de AbazaMehmet Paay sarayna davet etti, gelir gelmez de valinin i olanlar zerine haner drerekldrdler. Abaza Paann gvdesinden ayrlan kesik ba stanbula yolland; fakat bu kesiktalihsiz ba, Erzurumdan stanbula kadar bozulmu, derisi yzlm tannmaz bir hale gelmiti.stanbulda bulunan eski bendelerinin hibiri kesin bir ey syleyemedi. Herkes hem odur, hemdeildir! diyordu...

EHZADE MUSTAFANIN HAZN LM

III. Muratn eitli kadnlardan, olan ve kz 102 ocuu olduu sylenir. lmndebunlardan 20 erkek evlad hayatta idi... En bykleri ehzade Mehmet padiah oldu ve padiaholur olmaz, br on dokuz kardeini idam ettirdi. Bunlardan Mustafa ve Bayezit 17-18yalarnda, Osman ve Abdullah 13-15 yalarnda, geri kalan on bei de henz meme ocuuidiler. Bu olaylar Osmanl hanedan tarihinin en korkun cinayetlerindendir. Byk ehzadeninhocas devrin kymetli airlerinden Nevi Efendi idi. Bu zatn anlattna gre, zellikle ehzadeMustafa gayet gzel bir ocukmu, zarif veince ruhlu imi, ok gzel konuurmu ve iire,

edebiyata kar da fevkalade merakl, hevesli imi. Babasnn lmn ve byk kardeiMehmetin tahta ktn renince, kendisini bekleyen feci sonu hissetmi ve hemen bir katparasna u beyiti yazarak hocas Nevi Efendiye bir veda mektubu gibi yollamt:

Nasiyemde Katib-i Kudret ne yazd bilmedim(Kudretli Katip [Allah] alnmda ne yazd bilmedim)Ah kim bu Glen-i alemde bir kez glmedim(Ah ki bu alemin gl bahesinde bir kez glmedim)

YAPIMI 66 YIL SREN CAM

stanbulun sembol olan eserlerden Yeni Camiinin temelleri Austos 1597 tarihinde atld.Arazi denize yakn olduu iin gece gndz, sekiz ay boyunca temellerdeki sular ekildi. Camiinaat devam ederken 1603 tarihinde III. Mehmet ld. Camiyi yaptrmaya karar veren ValideSafiye Sultan gcn kaybettii iin, caminin yapmna yllarca ara verildi. Bu ara 1660 ylndacaminin yeniden balayan inaat devam ederken olduka uzun sren, byk bir yangn kt.Hasbaheden Unkapanna kadar olan yerler yand. Yangnda cami de zarar grd. Padiah IV.Mehmetin annesi Valide Turhan Sultan cami etrafnda yanan evlerin arsalarn alarak ar vepazar yaptrd.Caminin yapm 1663 ylnda tamamland. Bylece Sultan Ahmet Camiinden nce yapmna


21/91

balanan eser Sultan Ahmet Camiinden yllar sonra tamamlanabildi. Camii Safiye Sultantarafndan yaptrlmaya baland. Fakat Valide Turhan Sultan zamannda tamamland. Bu nedenlecamiye Valide Sultan Camisi de denmekteydi. Valide sultanlar tarafndan birok yerde yaptrlancamilerden ayrlmas iin bu camiye Yeni Valide Sultan Camisi denmitir. Zamanla yalnzcaYeni Cami olarak anlmaya baland.

Yeni Camii

STANBUL NDE ATA BNME YASAI

Tanzimattan nceki devirde, stanbulda padiahtan baka ancak kii, eer ata veyatercih ederlerse arabaya binmek hakkna sahipti: eyhlislam, Rumeli Kazaskeri ve AnadoluKazaskeri. Vezirler, devlet ricali ve zata mahsus bir imtiyaz ile ekalliyet ayan ve eraf ancak atabinebilirlerdi. 17. yzyln ilk yllarna kadar ricalden saylmayan memurlar ve serveti ne olursaolsun halk byk ehir iinde ata da binemezdi. Sradan vatandalar ancak eee veya eek vs.hayvanlar tarafndan ekilen kk arabalara binebilirlerdi. Trk tresindeok nemli yeri olanat, Osmanlda da bir soyluluk simgesiydi. Ata binme yasana nasl titizlikle uygulandn

gstermesi asndan, u olaya bakabiliriz:Hilye-i Peygamberi adl dini nitelii yksek ve pek tutulan eserin yazar Hakani

Mehmet Bey bu eserini bitirdii 1598 ylnda yetmi yan am bulunuyordu. Grevi BabaliKaleminde, kona da Edirnekap civarnda idi. Eseri saraydan en aa halk tabakasna kadar,byk bir heyecanla karlannca aire, sadaret makamndan ne tr bir dl istedii soruldu. air:Artk ihtiyar oldum, her gn Edirnekapsna kadar yaya gidip gelmeye kudretim kalmad,msaade buyrulursa hayvan ile gidip gelsem cevabn verdi. Oysa Hakani Mehmet Beyinrtbesinde bir memurun ata binmesi yasakt ve airin yksek hatr iin bile devlet dzenibozulmad. Hkmet Babali civarnda bir ev alp aire hediye etmeyi tercih etti ve sanatnnarzusunu bylece yerine getirdi. Fakat bir mddet sonra, Mslmanlar hakkndaki ehir iinde atabinme yasa kaldrld.

CELLATLAR VE ECEL ERBET

Osmanl dneminde cellatlar genellikle Hrvat dnmeleri veya ingenelerden seilirdi ve15. yzyldan itibaren kullanlmaya balanmlard. 16. yzylda padiahn zel korumas olandilsizler, ayn zamanda cellat grevi de grrlerdi. Dilsizler padiahn en kk bir iaretinin dahine anlama geldiini ok iyi bilirlerdi. Sar ve dilsizlere bu vazifenin verilmesi mahkumun sonlklarn duyup etkilenmemeleri ya da kurbann yalvarmasyla merhamete gelmemeleri iindi.


22/91

16. yy da bostanc ocana bal bir de cellat oca kuruldu. lk kurulduu zamanlar cellatocanda be cellat varken, zamanla cellatlarn says artarak yetmie ulat. Cellatlarn lideri olanCellatba, bostanclarn lideri Bostancbana balyd. Sradan mahkumlarn cezalarn diercellatlar infaz ederken, devlet adamlarnn ve nemli kiilerin infazn Cellatba gerekletirirdi.Vezirlerin, kazaskerlerin, beylerbeyilerin vs. st dzey devlet adamlarnn idamlarnda

Bostancba da bulunur, idam fermann okuyarak, mahkumu teselli eden szler sylerdi. Sonrada Cellatba infaz gerekletirirdi. Saraydan kan infaz emri eer idam sarayda olacaksaBostancbaya, saray veya stanbul dnda olacaksa Kapcbaya verilirdi.

Bostancba! Gtrn u mendeburuBalkhane Kasrna.Padiahn syledii bu cmle, Arz Odasnn duvarlarnda yanklannca, karsndaki kii

buz kesilir, lmn souk nefesini ensesinde hissederdi. Bostancba cellatlarn bayd.Balkhane Kasr ise idamlk siyasi mahkumlarn idam edilmeden nce gn bekletildiklerizindand. Bu mekan Glhane Parknn sahile yakn ksmnda bulunan kzl renkli, byke birkasrd. damlk mahkumlar nce bostanclarn kollarnda bu kasra gnderilirler, haklarndaverilen karar Divan- Hmayunda tekrar grlp suu sabit olduu ve lm hak ettiianlalrsa, mahkum nc gn idam edilirdi. Bylelikle Osmanl sultanlar anlk bir fke veyanl bir kararla bir masumun kanna girmemi oluyorlard.

gn boyunca bu zindann souk odalarnda akbetini bekleyen mahkumun, affedilmesiiin dua etmekten baka elinden bir ey gelmezdi. nc gn sonunda zindann demir kapsalr ve elinde tepsiyle, insan azman Bostancba grnrd. Tepsideki bir kadeh erbetimahkuma sunmak iin gelen bostanc, saygda kusur etmezdi. Sessizce ieri girer, saygylaerbeti sunard. Bu erbete ecel erbeti denirdi. Genellikle pek konuma olmazd aralarnda.nk mahkum Bostancbann getirdii kadehin renginden akbetini anlard. Eer erbet beyazkadehle gelmise affedildiine, krmz kadehle gelmise idam edileceine iaretti. Kadehbeyazsa mahkumun yzne kan gelir, rahat bir nefes alarak erbetini ier ve yine bostanclarnnezaretinde kendisi iin sahilde, yal kknn nndeki bostanc kaykhanesindehazrlanmektiriye binerek, srgn edildii mekana doru yol alrd. nk idamdan affedilmenin karlsrgnd. Beyaz kadehin anlam buydu. Kzl kadehe gelince... lm demek olan kzl renklikadehi grr grmez mahkumun yzndeki kan ekilir, beti benzi atar, surat bembeyaz kesilirdikorkudan. Zira az sonra iecei buz gibi kzlck erbeti onun ecel erbeti olurdu...

CELLAT MEZADI

Bir mahkum cellada verildi mi giysileri dahil zerinden kan her ey cellatlarn olurdu.Bu eyalar toplanr ve ylda bir veya iki defa byk bir mezat ile satlr, bedelleri de cellatlararasnda bllrd. Bu sata Cellat Mezad denilirdi. Cellat mezatlarnda ok deerli eyalarbulunurdu ve sahipleri cellat elinde can verdiklerinden, bir uursuzluk yorularak gerekdeerlerinden ok ucuza satlrd. Ama yine de cellat mezadna ok az insan itibar ederdi. Baz

devlet adamlar ve zenginler celladn penesi yakalarna yapmadan nce, zerlerinde bulunandeerli krkleri, yzkleri, saatleri, keselerini karrlar, orada bulunanlara: Beni anar, bir Fatihaokursunuz! diyerek hediye ederlerdi.

DEVRME GENLER

17. yzyln bana gelindiinde, Osmanldaki devirme kurumunun kurallar iyice belliolmutu: Devirilecek genlerin sekiz yandan kk ve yirmi yandan byk olmamas


23/91

gerekirdi ve ailelerinin de Acem, ingene, Krt, Trk, Grc, Rus veya Yahudi olmamas artvard. En nemli art ise salam yapl, yakkl ve Hristiyan olmalaryd. Devirme kurumu,tamam devirmelerden oluan yenieri ocann 1826da ortadan kaldrlmasyla birlikte tarihekarmtr.

DEERBLR KAPTAN YUSUF PAA

17. yzyl balarnda Dalmayada Nadin kasabasnda sancak beyinin ahrnda uakolarak alan on yanda bir ocuk vard. Herkes tarafndan horlanan bu ocua bir gn birdul kadn acm ve plak ayaklarna kocasndan kalm kocaman bir ift partal kunduragiydirmiti. Nadinden bir grev ile bir Kapcba geti, sancak beyinin konanda misafir olduve kk ahr uann zeka ile parlayan gzleri ve kir tabakalar altnda kaybolmu gzelliidikkatini ekti, ocuu ykayp temizlettikten sonra alp stanbula getirdi, saraya verdi.Enderun-u Hmayun ocuklar arasna katlan ocua gzelliinden tr Yusuf ad verildi.Nadinli Yusuf ksa zamanda ykseldi. Kaptan Paa oldu. Bir gn Nadine Kaptan Paann biradam geldi ve sancak beyine mhrl, mein bir torba verdi. Bir mektupta da unlar yazlyd:

Falan yerde oturan Marya isminde bir dul kadn vardr. Eer sa ise, bu torba kendisine sancakbeyinin ve Nadin kadsnn huzurunda verilecek ve bir senet dzenlenip bana gnderilecektir.Kadn sa idi, ama ok yoksul dmt. Kadnn ve sancak beyinin huzurunda, Kaptan Paanntorbas kendisine teslim edildi. Torbann iinde bir ift kocaman, partal kundura vard ve ilerialtnla doldurulmutu. Yusuf Paa ksa bir mektup yazmt: Anacm, bir k gn donmuplak ayaklarna bu kunduralar giydirdiin kimsesiz ocuk lnceye kadar seniunutmayacaktr.

AT EVLYASI

Tarihimizde Gen Osman adyla da anlan II. Osman at Sisli Kr o kadar ok severdi ki

at ld zaman dzenlenen bir cenaze treninin ardndan skdardaki saray bahesinegmlm ve baucuna da bir kitabe dikilmiti. skdardaki sarayn yklp yerine SelimiyeKlas ve camiinin yaplmas srasnda atn mezar da ortada bir yerde kalmt. Bu dnemde halkbu mezardan At Evliyas olarak sz etmeye balad ve hastalanan atlar ifa bulsunlar diye bumezara getirilmeye baland. Hasta atn buraya getiren sahibi atn mezarn evresinde turdolatryor ve edilen dualarn ardndan atn iyileecei umuluyordu. Sonunda durum kontroldenkmaya balaynca mze yetkilileri duruma el koydular ve bu deerli kitabeyi stanbul ArkeolojiMzesine koyup mezar da oradan kaldrdlar ve At Evliyas efsanesi bylece sona ermi oldu.Boyu 96 cm. eni 72 cm. olan bu mezar tann kitabesinde u drtlk yazldr:

Zlli Hak Hazreti Osman Hann(Hakkn koruyucusu Hazreti Osman Hann)


24/91

Sislikr nam at lmtr(Sisli Kr adndaki at vlmtr)

Emr-i Yezdan ile mevt iriicek(Tanrnn emri ile lm eriince de)

Bu mekan ire o gmlmtr

(Bu mekan iine o gmlmtr)

Sene 1028 (Miladi: 1619)

LANETL 65. ORTA

Padiah Gen Osman ldrenler, yenieri ocann 65. ortasndan idiler. htilalden sonrabu orta (tabur) kaldrlm olup, her ulufe datmnda sra bu ortaya gelince, ad defa okunur,hi ses verilmez ve nc okunuta yenieri baavuu: Yoktur... diye seslenir, bunun zerineikinci avluyu doldurmu olan yenieriler, hep bir azdan: Yok olsun... diye karlk verirlerdi.

EN HAYIRLI AIK ARTTIRMA

Sultan IV. Murat kz Kaya Esmehan Sultan Melek Ahmet Paayla evlendirir. Hanm Sultan veei Melek Ahmet Paa Boaziinde, Kuzguncukta otururlar. Her yl tekrarladklar bir adetlerivardr. Konaktaki fazla eyay her Ramazan kendi kap halkna hara-mezat satmak! Bu garipmezada katlanlar pek sevinirlerdi Aldklar eyaya kar vereceklerini seve seve edaya alrlard Belli gnde mezat barr Bir altn sahan Haydi bir kapakl, altn sahan Yok mu talibi

- Kaa? Kaa?- Bir yetim okutmaya. Hadi bir yetim okutmak isteyen yok mu? ki yetim... yetim...Arttrma balar. En fazla deyen talibine altn sahan verilirdi. Mezat pek ssl ,

mcevherli bir kl gsterir, gzler kamar, byle byle yetimler okutulur, dullar korunur,

garipler gzetilirdi...

GECELER FENERSZ SOKAA IKMA YASAI

Sokaklarn devlet tarafndan aydnlatlmad devirlerde byle bir yasak, eitli bakmdanuygunsuz bir takm insanlarn trl trl ktlklerini nlemek iin zorunlu grlmt.Trkiyede sokaklara fenerler konuluncaya kadar devaml surette uygulanm bir yasaktr. Hattabaz olaanst durumlarda, zellikle stanbulda kopan ihtilallerde, yatsdan sonra her ne suretleolursa olsun gece sokaa kmak dahi yasak edilmitir. Yatsdan sonra sokaa fenersiz kmayasa, en iddetli bir ekilde IV. Murat zamannda uygulanm, bu yzden stanbulda sekiz -onsene iinde binden fazla insan idam edilmive halka korku verilmiti.

Naimann aktardna gre:Padiah bir gece Hocapaa mahallesinde tebdil geziyormu. Hocapaa Camii imamnn

bir taze yiit olan olu, yats namazndan sonra camiyi kapam, o civarda olan evlerine fenersizgiderken SultanMurata rastlam. Delikanlnn yolunu kesen Sultan Murat gazapla: Sen benimyasam iitmedin mi? diye barm.

Delikanl, padiah karsnda grp onun kzgn ve heybetli sesini iitince, donakalm:Padiahm... Ben imamn oluyum... Camiye gekaldm... Fener yok... Evimiz de urackta...diyecek olmu ama kim dinler. Padiah yanndaki cellada emretmi, ocukcaz kement atp


25/91

orackta bouvermiler.Yine ayn iddet devrinde, stanbulda geceleri yats namazndan sonra evlerde k yakma

yasa konmutu.

IV. MURAT DNEMNDE TTN YASAI

Ttn memleketimize ancak 17. yzyl balarnda,I. Ahmet zamannda ngiliz gemicileri tarafndan getirilmi ve ksa bir zaman iinde, ayak

takmndan devlet byklerine ve ulemaya varnca her snf vetabak arasnda yaylmt. Sigarakad on dokuzuncu asrda kullanlmaya baland; ttn her yerde olduu gibi bizde de lleiinde ubukla iilirdi. Zenginler arasnda lle ubuk, ayn zamanda bir ziynet eyas halinegetirilmi, sanat eseri diyebileceimiz, kymetli talarla ssl murassa lleler ve ubuklaryaptrlmt.lk iddetli ttn yasan koyan ve ttn ienlere aman vermeyip lm cezasna arptran IV.Murattr. Bir anari devrinde, henz on drt yanda iken tahta kan bu hkmdar saltanatnnilk yllarnda ok kanl askeri ihtilallerle karlamt. yle ki, bir seferinde gzde yaknlar

elinden zorla alnarak idam edildikten sonra, kendi taht ve hayat bile tehlikeye dmt. Onsekiz yana basp devlet idaresini bizzat eline alnca da baskc bir hkmdar olmutu. Hicri1043 (Miladi: 1633) yl Safer aynn 27. Cuma gn stanbulda Cibali Kaps dnda bir kalafatyerinde bir kalafat funda yakp gemi kalafat ederken, ate iddetlenmi, kol kol yaylarak tamyirmi drt saat iinde stanbulun drtte birini kl etmiti. Yangndan sonra halk arasnda trldedikodular balam, bilhassa, ttn keyfi iin gidilen kahvehanelerde gen padiahnuursuzluundan bahsedilir olmutu. Bunun zerine IV. Murat nce kahvehanelerin yklmasnve yerlerine bekar, nalbant ve debba odalar yaptrlmasn emretmi, ttn iilmesini de yasakettirerek tellallar vastasyla ttn ienlerin aman verilmeyip idam edileceklerini ilan ettirmiti.Devrin ulemasndan ve mutaassp sofulardan Kadzade Mehmet Efendi de mthi bir ttndman idi ve Padiahn da bu zata kar hrmeti vard. Kadzade Efendi Sultan Murat ttn

ienlere kar amansz davranmaya tevik edenlerden biriydi. lk zamanlarda, halk ttn yasanapek kulak asmamt, fakat bir dumankeyfi uruna kelle verenlerin says kabardka, batastanbul gelmek zere btn imparatorluk halkn ciddi bir endie ald. yle ki, hemen her sabahsokaklarda, krk-elli ceset grlyordu. Cellatlar ttn ierken yakalananlarn balarn vurupkellelerini koltuklarnn altna brakyor, padiahn emri gerei olarak da ne iin ldrldklerinianlatmak iin, ttn ubuunu da kesik ban azna veriyorlard. Ttn ienleri araypyakalamak iin bir hafiye tekilat kurulmutu. Bunlar geceleri bir hrszgibi phelendiklerievlerin, bekar odalarnn damlarna karlar, bacalar koklayarak ttn kokusu ararlard. nktiryakilerin (bir baskn olursa ttn itikleri yere ttn duman ve kokusu sineceinden)ubuklarn evlerinin ocaklar iinde tttrdkleri syleniyordu. Bu hafiyeler yazn da mesireyerlerine dalrlar, krlarda ayrlarda ttn ien olur mu diye gzetlerlerdi. Hatta bizzat padiah

yaz demeden k demeden, gece gndz klk deitirip gezerdi. Ttn, iki, afyon gibi btn keyif verici madde yasaklar bu hkmdarn lmne kadarcezas idam olmak zere btn iddetiyle devam etmesine ramen keyif bamllnn nnegeilememiti. e ekilecek birka nefes duman iin lm tehlikesini gze alan tiryakikahramanlar ve fedailer her zaman, her yerde bulunmutu. yle ki, rnein 1638 ylnda, IV.Murat Badat seferine ktnda, kendi kumandas altndaki Ordu-yi Hmayunda bile gizliolarak ttn ienler pek oktu. Ordu pnar menzilinde konakladnda, gece kuytu bir yereekilip ttn ien on bir kii, klk deitirmi dolaan IV. Murat tarafndan bizzat yakalanm ve


26/91

derhal idam edilmilerdi. lerinden biritczade lakabyla tannan olduka yksek bir memur, biri de Kapcba idi. Reha menzilinde

de ikisi yenieri olmak zere on drt ttn tiryakisi yakalanm ve gndz ordugahta herkesingz nnde katledilmilerdi. Halepte yirmi kii idam olunmutu. Ordu ilerledike, her menzildebeer, onar, yirmier idam ediliyor, ibret olmak zere, aslanlardan bazlarnn ubuklar

azlarna verilerek tehir ediliyordu. Fakat bu lm cezalar kimseye ibret olmuyor, sadeceortala dehet sayordu.Naima yle anlatr: Bu ttn ienlerin kimi orduda eli ve aya krlp siyaset olunur

ve kiminin eli ve aya Ota- Hmayun nnde krlr, kimin boynu vurulurdu. Kimini drt paraederlerdi.

Badat Seferi srasnda bir gn gayet gzel cins bir at, zerinde son derece kymetli eyertakm ile baland yerden boanm, ba bo gezen dolaan padiahn ota nne kadargelmiti. Orada yakalanan hayvan, sahibinin bulunmas iin tellala verilip ordu iinde gezdirilmive kimse hayvana sahip kmamt. Bunun zerine phe uyanm, zerindeki eyer aratrlm,i tarafta, gizli bir gz iinde bir ttn llesi ve bir kese ttn bulunmutu.Sahibinin bakorkusundan hayvan feda ettii anlalmt.

Kahvehanede nargile ve ttn ienler

DAMINDA BLE ESPR YAPAN AR: NEF

Vezir Bayram Paaya yazd ve bir yerinde vezire

sen kadar dmen-i devlet mi olur a hnzr(senin kadar byk devlet dman m olur)ne turur saltanatun sahibi bilsem a kpek

(neden durur saltanatn sahibi, bilsem a kpek)

diye hitap ettii iirinden dolay nl hiciv airi Nefi idama mahkum olmutur. damnadakikalar kala, araya birilerinin girmesi sonucu, Darssaade Aas airin aff iin araclk yappsadrazama mektup yazmay kabul eder. Nefi ise banda durmu, mektubu yazan zenci aayseyretmektedir. Az sonra bir damla siyah mrekkep kalemden dp beyaz kada damlaynca,Nefi enesini tutamaz ve zenci aaya dnerek, lmne sebep olan son espriyi yapar: Efendim,teriniz damlad!

Aa fkelenip mektubu yrtarken, Nefi celladn yal kemendine teslim edilir ve sarayn


27/91

odunluunda kementle boularak cesedi denize atlr.lmnden sonra kendisi iin sylenen beyit mehurdur:

Gkten nazire indi Siham- KazasnaNefi diliyle urad Hakkn belasna

IV. MURAT VE BEKR MUSTAFA

Osmanlda iki yasann en amansz devri, kendi de ikiyi pek seven, hatta sonundasirozdan

[10]len IV. Murat dnemi olmutur. Ne kadar garip bir tesadftr ki sarholarn piri

Bekri Mustafa da o devirde yaamtr; muhtemeldir ki lmsz hretini, o mthi yasaaramen iki imesi yznden ve Padiahn zel ilgisine urayarak ban cellat penes indenkurtarmasndan alm olacaktr. Bekri Mustafa zerine nakledilen en gzel fkralardan birinihatrlayalm:

Mustafa skdar iskelesinde kayklk yaparken, bir gn Sultan Murat ile SadrazamBayram Paa klk deitirmi halde gelirler ve zellikle koca ayyan kayna binerler. Sahildenbir hayli alnca, kayk rak testisini dikip birka yudum eker. Sultan Murat: Baba testiyiuzat, bir yudum da ben ieyim! der. Mustafa gler: Sen iemezsin oul, iindeki su deil,rak! der. Padiah: Niyeiemeyelim? deyince: Tahamml edemezsiniz, belli olur, hemkendinizi hem beni yakarsnz! der. Beriki srar edince testiyi uzatr... Yol aladursunlar, testielden ele dolar... Bir ara Sultan Murat: Baba, sen padiah yasandan korkmaz msn? diyesorar. Bekri Mustafa: Korkarm, amma padiah beni burada nerden grecek? der. Padiah: Yaben haber verirsem? deyince: Veremezsin, sen de itin, kellemiz beraber der! cevabn verir.Bunun zerine akrkeyif olan hkmdar: Ya ben padiah, bu adam da Sadrazam Bayram Paaise! deyince, Bekri Mustafa krekleri brakp kahkahay atar:

Hay kftehor! Ben demedim mi tahamml edemezsin diye! unun urasnda iki yudumrak itiniz, biriniz padiah, biriniz vezir olmaa kalktnz!

AFYON TRYAKS HEKMBAI

Eski dnemlerde alkoll iki ve ttn gibi keyif vericiler yannda afyon da epey yaygnd.zellikle alkol haram kabul ettii iin kullanmayan ulema arasnda afyon tiryakilii boldu. IV.Muratn yasaklarla dolu bask devrinde afyon kullanmak da yasak edilmiti. Padiahn buyasana kurban olanlarn banda kendi Hekimba Emir elebi gelir. Kymetli bir hekim, zarifve rint bir adam olan Emir elebinin ldrlmesi Trkiye tarihinde bir eine rastlanmayanolaylardandr. ok iddetli iki yasana ramen, padiahn gzdeleri, nedimleri, kendi de ikiyiseven hkmdarn iki alemlerine katlrlard. IV. Murat zaman zaman Hekimbanndurumunda deiiklikler sezerek keyif verici maddeler kullandn hissetmi ve bir gn Efendi,

sen afyon yutar msn? diye sormutu. Zavall Emir elebi ban kaybetme korkusundan yalansylemi: Hayr Sultanm! diye inkar etmi.Padiahn gzde Silahdar Mahbub Mustafa Paa himaye etmek istedii bir hekimi hassa

hekimleri arasna almasn Emir elebiden rica etmi, Emir elebi de bu ricay emir kabulederek derhal yerine getirecek yerde: Bir gedik boalsn, verelim demek gafletini gstermi.Silahdar Paa da Hekimbaya bu nedenden kin balam...

Emir elebi gayet gzel satran oynard. Sultan Murat da naml satranlardand ve birgn Emir elebiyi artm, Silahdar Mustafa Paa: Behey Padiahm! Ol tiryaki afyonunu


28/91

yemeden gelemez! demiti.Sultan Murat: Ben sordum, Emir elebi afyon yemez ve padiahlara yalan

sylenmeyeceini de bilir karln verince, Mustafa Paa: Ba korkusundan gereisylememitir, Emir elebi afyon yer, ben de bunu size kantlarm! demiti.

O sralarda, yani 1638 ylnda da, Sultan Murat Badat Seferine kmt. Yolda Silahdar

Paa, Emir elebinin zel hizmetkarlarndan bir olan para ile elde ederek efendisinin afyonununerede sakladn ve ne zamanlar yuttuunu renmiti. Anlatan tarihinin deyimiyle bu veled-izina birka akeye tamah edip velinimetinin srrn ifa etmi: Afyonunu ben hazrlarm, biraltn hokkas vardr, akrnn iindeki entarisinin cebinde saklar, padiahn yannda fazlacakalrsa, abdest bahanesiyle kalkar, keyfini tazeler diye haber vermiti. Ordu Nizip menzilinegeldiinde IV. Murat, Emir elebiyi yine satran oynamaa otaaarmt. Oyun arasndaHekimba abdest bahanesiyle kalktnda, Silahdar Mustafa Paa: Hekimba afyonunuyutmaya gitti! demiti. IV. Murat Mustafa! Bu biareye niin iftira edersin, ne istersin?deyince, garazkar Mustafa Paa: Padiahm entari ceplerini yokla, afyon kmazsa ben yalanc,mfteri olaym! demiti. Emir elebi huzura dnnce, Sultan Murat entari cebinde ne var isekarmasn emretmi, dman hilesine uradn gren Emir elebi de altn hokkasnkarmt. Sultan Murat: Efendi, bu nedir? diye sorunca, Hekimba biraz tereddtten sonraitiraf etmi: Padiahm slah olunmu, zarar gitmi afyon zdr! demiti. Altn hokkanniinde tahminen on dirhem kadar afyon varm... O anda gazaba gelen, fakat gazabn gizleyenhkmdar:Eer zarar gitmi ise, hepsini ye de grelim! diye emretmiti. Emir elebi birkakk para yuttuktan sonra: Bu kadar yeter padiahm! Kuluna yazktr. Bu hokkann iindekipanzehir dahi olsa hepsi yenmez! diye yalvarm, fakat kzm olan padiah,Emir elebiyehokkann iindeki afyonun hepsini yedirmi ve zorla satran tahtasnn bana oturtmutu: Senbir hekimsin! Yediin zehrin zararn da defedersin! demi ve birbiri arkasndan zor ile oyunoynatmt ve tabii bu mddet zarfnda, Emir elebi, zorla yedii on dirhem afyonun vcudundayapaca etkiyi giderecek tbbi mdahaleyi yapamamt. Nihayet satran tahtas nnde dpbaylnca adrna gtrlm, hizmetkarlar tela iinde tedavisine komular, Emir elebi:Bana artk ila gerekmez, Silahdar gibi bir dman zamannda lm, yaamaktan hayrdr, banabir kase karl buzlu erbet verin! demi ve sunulan erbeti itikten sonra da lmt.

ARABA YASAI

17. yzyl ortalarnda, 1647 ylnda da, bir sinir hastas olan Sultan brahim,stanbulehrinin iine gndzleri araba girmesini yasak etmiti. Bir gn Davutpaadaki bir frkhocaya okunmaya giderken yolda bir arabaya rastlad. Son derece sinirlendi ve bu basit zabtaolayndan sadrazam sorumlu tuttu. Sadrazam Bonak Salih Paay (ki deerli, namuslu bir vezirolarak bilinirdi) gittii frknn evine artt ve hazrda baka ip bulunamaynca, kocasadrazam gznn nnde bir kuyu ipi ile bodurttu.

Tarihi smail Hakk Uzunarl ise Vecihi Tarihine yapt bir atfla, Bonak SalihPaann aslnda padiahn tahttan indirilmesi konusunda almalar yapt ve durumuneyhlislam Abdrrahim Efendi tarafndan Valide Sultana bildirilmesi sonucu ldrldn,araba yasa ihlalinin basit bir bahane olduunu ne srmektedir.


29/91

Osmanlda at arabas

ATETEN DLEKE

17. yzyln ikinci yarsnda, grlen hakszlk ve zulmden bizzat padiaha ikayetedebilmek iin, huzura kamayanlar son bir areye bavurmulard. Padiahn sahilsaraylarndan birinde pencere nnde oturmas gzlenir ve hemen bir kayk ile denize alarak,

iinde saman, tala, hasr paralar veya ziftli paavralar bulunan bir kap ba stne konuluptututurulurdu. Bu Padiahm, her taraftan grdm hakszlk ve zulm ile artk bamda ateyanyor. Son midim sendedir, sana snyorum, fakat beni senin yanna sokmuyorlar! demekti.Bunu gren padiah derhal ikayetiyi huzuruna getirtir, derdini dinleyerek gereken emirleriverirdi. Ateten dilekelerin en parlak rnei Naima Tarihinin drdnc cildinde 1648 yl iinanlatlmaktadr:

Yedi tane ngiliz tccar kalyonu Galata nnde derya ortasnda ak bayraklar ekipbtn mrettebat gverte zerine dizilir, balarnda birer bakra zift yakp barmaabalarlar. Derhal saraydan adam gnderilip durum renilir. Gemideki mallardan nce ticarianlamalarla belirlenen % 3 yerine % 6 gmrk vergisi alnm, sonra da satn alnan takriben15.000 kuruluk mallarnn bedeli denmedii gibi, gemi kaptanlarna liman derhal terk etmeleri

emredilmi...Bu mezalim zerimizden kaldrlsn, yoksa gemilerimizle beraber atelerdeyanarz demek isterlermi. Bunu renen Sultan I. brahim, hemen avuba Aay SadrazamTezkereci Ahmet Paaya[11]gndererek ngilizlere yaplan hakszl tamir ettirmi.

ESK BR HAMAM YNETMEL

Aadaki satrlar Sultan brahimin ilk saltanat yllarnda, 1640 (Hicri 1050) senesindedzenlenmi bir narh defterinden alnmtr. Zamanmzdan 372 yl nceki stanbul hayatnda, birar hamamnda, hamamc ve hamam mstahdemlerinin uymalar gereken dzeni gstermesi,belli bal yasaklar belirtmesi asnda pek deerlidir:

Hamama gusl iin girenden bir ake alna, kese srnp tra olandan iki ake alna.

Hamamcya mrvveten[12]fazla verilen bahi reddolunmaz.Mteri mrvveten tellak venatra ake verse de hamamc onlarn cretini yine verir.

Mteri, zellikle yoksullar ve darlkl misafirler mrvveten ake vermedike tellakve natr ake talep etmeyeler,

Tellak mteriyi tra ederken boynuna petamal tuta ki teri zerine akmaya, Mteriye riayet olunup pak ve kuru petamal ve silecek verile, Tellak ve natr ipek petamal kullanalar, Mteri istedii tella tutabile,


30/91

Tellak ve natr, mteri karken (bahi iin) mteriyi gz hapsine almayalar, Kefere iin halvetten zel kurna olup Mslmanlara zahmet vermeyeler ve halvete

girmeyeler, Keferenin avratlar da erleri gibi, Mslman avratlarndan ayrlp en aa yerde

soyunup kurnalar dahi ayr ola...

CELLAT KENCELER

Eski zamanlardan bugne, mahkumlar konuturmak iin cellatlar tarafndan ikenceyaplmas en sk karlalan insanlk d uygulamalardan biridir. Osmanl dneminde uygulananikencelerden bazlar unlard: Ustura ile diri diri deri yzmek, salar kesilen baa atete kzlhale getirilmi demir tas giydirmek, sinirleri cmbzla ekmek, bir organn iine sonda gibi burgusokmak, kaynar sudan souk suya ve souk sudan kaynar suya sokup kartmak, ekile kol vebacak, el ve ayak kemiklerini krmak... damndan nce kendisine bu korkun ikenceleruygulanm devlet adamlar bile olmutur ki bunlar arasnda 17. yzyl badefterdarlarndanYahnikapan Abdlkerim Paa[13]ile Sadrazam Melek Ahmet Paann kethdas (iileri bakan)

Gadde kethda da vardr...Usulen, bir devlet adam idama mahkum olunca ferman kendisine Bostancba tarafndanetei plerek hrmet gsterilerek tebli edilir, teselli yollu szler sylenir ve abdest alp ikirekat namaz klmasna izin verilirdi. Bu tebli de ounlukla metanetle karlanrd. rnein,Viyana bozgunundan sonra, Belgratta idam edilen Merzifonlu Kara Mustafa Paa namazkldktan sonra vcudum topraa dsn diyerek odann kilimlerini toplatm, uzun sakalnkendi eliyle kaldrarak celladn kemendi geirmesine yardm etmi ve cellada sanatn maharetleyap demiti.

Cellat gnderilip tarada idam edilen siyasi mahkumlarn ba hkmn infazndan sonra,yolda bozulmamas iin bal doldurulmu bir kl torba iinde, cellat tarafndan stanbula getirilirve payitahtta ykandktan sonra tehir ve defnedilirdi.

PADAHTAN ANNESN STEYEN MECZUP

17. yzylda Osman Dede isminde bir meczup, Aksarayda yenieri kulluunun nndekikaldrmda tam elli yl yaz ve k boyunca anadan doma bir ekilde oturmutu. Yerinden yalnzgeceleri, zorunlu ihtiyalar iin ksa bir zaman iin ayrlrd. Bir gn, klk deitirmi gezenhkmdar IV. Murata: Murat! Murat! Dul anan bana nikahla verir misin? diye laf atm, buamansz padiahtan anas Ksem Sultan istemiti. Herkes Osman Dedenin idam olunacantahmin etmiti. Fakat Sultan Murat saraya dner dnmez bir kriz geirdi; bu kendisinin lmnesebep olacak olan siroz krizi idi. Nitekim hemen yataa yatt. Osman Dede bir mddet sonrakaldrm stnde eceliyle ld.

BR ARN CENAZES

17. yzyln byk airi eyhlislam Yahya Efendi ld zaman cenazesi o kadarkalabalk olmutu ki Fatih Camiinde klnan namazndan sonra cenaze alay yaplamad, herkesolduu yerde durdu ve tabut arambadaki kabre kadar, elden ele yrd.


31/91

CELLAT KARA AL

Osmanl tarihindeki en mehur ve en korkun cellatlardan biri Kara Alidir. Sultanbrahimin de cellad olan Kara Ali tarihe padiah cellad olarak gemiti. Evliya elebi KaraAli ve yamaklarnn giyimlerinden, srekli stlerinde tadklar idam ve ikence aletlerinden sz

ettii bir betimlemesini u cmleyle tamamlar: Amma neuz-billah hi birinin ehresinde nurkalmam, zehir gibi ademlerdir.

Cellat Kara Ali, Sultan brahimden nce sadrazam Hezarpare Ahmet Paay bomutu.Sadrazam Sofu Mehmet Paann emriyle Sultan brahimi bomak zere, hapsedildii kckhcresine gitmek zorunda kalan Cellat Kara Ali, padiahn haykrlarna dayanamayarakkamt. Cellat Kara Aliden daha gaddar olan Sadrazam Sofu Mehmet Paa, cellat veyamaklarn yapt baskyla Sultan brahimin hcresine zorla sokmutu. Kara Ali yamaklarnnda yardmyla gzyalar iinde infaz gerekletirmi, Sultan brahimi boarak ldrmt.1664te len fakat lm sebebi bilinmeyenKara Alinin yatt yerin Karyad bayrndaki cellatmezarl olduu tahmin edilmektedir.

dama gtrlen bir mahkum

YENER KOLLUKLARIEskiden, bir yenieri kolluu nnden ulemadan, vezirlerden biri veya semtin sevilen

saylan bir simas geince, kolluk orbacs veya neferleri, eer kapnn nnde iseler, ayaakalkp hrmetle selam verirlerdi. k devrinde ise, kolluk nnde iskemleler atp oturan veyahasrlar serip stne laubali tavrlarla uzanp yatan yenieriler, sabahtan akama kadar tamburaalarlar, mani ve destanlar okurlar, gelip geene ayaa kalkp selam vermek yle dursun, alayederlerdi. Hatta akam karanlnda ve geceleyin kolluk nnden gemek gafletini gsterennamuslu vatandalar: Senden phelendik, buralarda nedolarsn? stn arayacaz! diyezorla ieri alp, saat, kese ve ubuk gibi kymetli eyas varsa alrlard. Soyulan zavall ise alnanmallarn cann kurtarmann fidyesi bilip azn amadan giderdi. Kendi mntkalar iinde oturan

Mslim ve gayrimslim tccarlar ise kolluk haracna balanmlard. Elinden kan kan,cinayet ileyen biri doruca kollua snr, onlar da: Bu delikanl yoldamzdr, lenin diyetiniortamzn vakf akesinden veririz derler, maktuln taraf da, kabul etmem diyemeyecei iin,birka yz kurula davalarndan vazgeirtirler, koruduklar katili ise adamn gc lsndesoyarlard. Paskalya vesaire yortu gnlerinde, zengin Hristiyanlarn yolunu evirip izzet ve ikramile kollua alrlar, rak ve arap ikram ederler, kendileri de Hazreti sa akna kadeh devirirler vearkasndan bezirgann nne bahi taban dayarlard.


32/91

ESK ZAMAN LOKANTALARINDA FYATLAR

Bugnlerde belli boydaki tabaklarn gz doyuracak biimde doldurulmasyla yaplanyemek servisinin eski stanbulda arlk, say ve lokma hesab ile yapldn eitli dnemlereait narh defterlerinden reniyoruz. Bugn bize tuhaf gelir ama rnein Sultan brahim

zamannda, 1640 ylnda dzenlenmi narh defterine gre, o devirde i kebab arn [14]zerinden; yahni, kuba kebap, pilav tart ile ve lahana dolmas say ile satlmaktadr, itedefterin alara ait olan bendi:

Koyun yahnisi (okkas[15]) = 18 akeSr yahnisi (okkas) = 9 akeHalis koyun etinden kfte (on dirhemi[16]) = 1 akeLahana sarmas (20 tanesi) = 1 akeCier kebab (40 byk lokmas) = 1 akePirin pilav (100 dirhemi) = 1 akei kebab yarm ziralk[17](bir i dolusu) = 1 ake

LOKMA LOKMA DORANAN VEZR

Sultan brahimin son sadrazam Tezkereci stanbullu Ahmet Paa kalemden yetimi,bilgili, zeki bir devlet adamyd. Bir sinir hastas olan bu padiahn da gvenini kazanmt.Kendisinin yenieri oca aalaryla iyi geinmemesi, hatta o devirde birer zorba kesilmi olanocak aalarna kar bir suikast hazrlamas ve Ksem Sultann da olu Sultan brahimdennefreti ve onu tahttan indirmek iin yenieri oca aalaryla anlamas, stanbulda bir hkmetdarbesine neden olmu, sadrazam idam edilmiti. Padiah da hemen ardndan tahttan indirilipbirka gn sonra bodurulmutu. Ahmet Paa iman bir zatt. damndan sonra cesedi rlplaksoyularak cellatlar tarafndan bir hamal beygirine aprazvari atlm ve gtrlp At Meydannabraklmt. htilalci yenierilerden birka zorba frsat ganimet bilip cahil halkn batlinanlarndan istifade ederek insan ya eklem arlarna ve szlarna devadr diye AhmetPaann etlerini lokma lokma dorayarak beer onar akeye satmlard. stanbulda da bu kadarkorkun, tyler rpertici devay satn alarakkollarna, bacaklarna srp balayabilecek o kadarok cahil ve kat yrekli insan km ki, paann iri yapl vcudu neredeyse bir iskelet halindekalmt. lmnden ve cesedinin bu feci sonundan sonra kendisine hezarpare (bin para)lakab verilmiti. Salnda Tezkereci Ahmet Paa olarak bilinen talihsiz sadrazamn adnnsonradan Hezarpare Ahmet Paa olmasnn nedeni bu olaydr.

DENZ GRMEZ CEVR BRAHM ELEB

stanbulda domu, yaam ve lm olan 17. yzyln naml airlerinden Cevri brahimelebi (1595 1654) mr boyunca deniz ulatrma aralarna binmemiti. Tarihi yarmadadanGalataya veya Tophaneye gidecek olsa, Kathaneden atla dolar ve Alibey Deresi ileKathane Deresini kprlerden geerdi. Anadolu yakasna ise mrnde hi gitmemiti.

Kimseyle grmeyen Cevrinin cenazesine pek kimse gelmemiti. Melami Bayramtekkesinin nemli simalarndan olan, eserlerini temize ektii Sar Abdullah Efendinin, yanndagelen yirmi-otuz kii ile birlikte cenazeyi Erikap Savaklardaki Cemalleddin Uaki tekkesicivarnda bir yere gmd belirtilmektedir.


33/91

KAZARA DAMDAN KILPAYI KURTULU

Sultan IV. Mehmet dneminde, 1655 ylnda Kara Murat Paa yenieriyi tahrik ederekSadrazam pir Mustafa Paa ile eyhlislam Esat Efendizade Ebu Sait Mehmet Efendininidamn hazrlamt. Araya giren devlet adamlar eyhlislamn affedilmesini saladlarsa da

pir Paann idamna engel olamadlar. Sadrazam ve eyhlislam zindanda idamlarn beklerkenBostancba geldi ve eyhlislam affedildii mjdesiyle zindandan karld. Bu aradasadrazamn idamndan nce, Mahmut Efendi isminde bir molla dini telkin iin zindana,sadrazamn yanna gnderildi. Fakat eyhlislamn affedildii cellatlara bildirilmedii iinzindana gelen cellatlar karlarnda iki kii grnce birini eyhlislam, dierini sadrazamzannederek kzlck erbetlerini ikram edip bomak zere zerlerine atldlar. Cellatlarn kemendine teslim olan pir Paa boulduktan sonra sra eyhlislam sandklar adamagelmiti, ama Molla Mahmut Efendi bir trl teslim olmuyor, barp aryordu. Bostancbabu duruma ard: Sen din adamsn Efendi! Kadere rza gster, metin ol

Bunun zerine Mahmut Efendi de: Ben telkine geldiydim. damma gerek ne? dediysede cellatlar inandramad, Padiah fermandr deyip kemendi boynuna geirdiler. Sonunda,

seslere koan muhafzlar gerei cellatlara anlatnca Mahmut Efendi kazara idam edilmekten sonanda kurtuldu.

VAKA- VAKVAKYE (KANLI INAR OLAYI)

29 ubat 1656 gn Hasan Aa, aml Mehmet Aa ile Galata voyvodalarndan

Documents

Sabri Kalic - Tarihimizdeki Garip Olaylar -Horozz.net