EXERCITIUM ACADEMICUM,'Dc_>

sACRIs FON-TIUM,

JglodPermissu AmpIisiT: Collegii Philos,

in illustn & Regio LyceoAboensi,

sub iJModeraminePrasQarissimi Viri

DN. TORsT. R UDE EN,Poes. Prosesis. Ord. h. r, Faculc.

Phil. Decani spectabilis,Publico bonorum txamini tnodcsle

submittits. R. M. Alumnus

JONAsWerml.

In And, Max. ad d. F. Junii, \ 6qj.Impr. apud JO. WALLIUM.

'ReDerendisstmo ac AmplissimaDomino,

M. BENEDICTOCameen,

Per WermelandianijDaliatnac Wi-Keam Borealem

sUPERINTENDENTIEminentissimo,

Consist. Carolstadiensis PRAEsIDIGravissimo,

Gymnasii & scholarum per il-las oras E PH ORO

Adcuratissimo>Promotori indubitatisssmo, Ever-getas ac Patrono Magno, qvovisobseqvii genere ac pietatis cultu

maxime devenerando.

serena fronte, Reverendissim?Presiil, exiguo se osserentem mune-re deVotum at imam , audacieque

ignosct , qPam nectssum habui usirpare , «enullum extaret publicum mei humihmi intuam Reverendissimam Paternitatemohseqvii documentum 15 venerationis , qVamTue Reverendissiroae Dignitati concilia-

dudum Uirtu/es , quibus omnis ordinishominibus temet non commendae modo.Verum etiam necessarium secisti inq\ie qvi-bus pr.e ceteris eximie lucent adversum pro-bos egenos , ls paupertate preter suum me-ritum prejjos , misericordta 15 subveniendinunquam (atis depredicanda propensioi qVi-bus ut me qvoqve ampleslaris per salebro-

Ja (5 a/pera egeslatis nitentem , tsl\qvodobnixe atque humiliter oro.

Reverendissimae Tuae Paternitatis

Humilimus Cliensi. e.

Pl. Reterendo at praclarissimo DominoM-magno carolino.s. s. Theol. in Gymnasio CarolstadienslLectori Primario, Preposito Cathed.laudatissimo, Pastori in ©rastoa rneri-nssimo, ut ante aliquot annos Praece-ptori sidelissirno, ira nunc Evergetae sc

Promotori semper mulcumquesuspiciendo.

Jmplissinio atque spestatissimo,Dn. HHNRlstO Jt£»cjdbred)t/

Vectigalium per Wermeland. & Oaliam,Provincialium, Inspectori accuratillimo»olim Nutritio liberalilliaio st Benefactoricertistimo.

Nec nonspestatismo ac P/udentijsimo

Dn. TORBERNO Uilmcmtsenatori arqvislT; in celebri urbeCarolslad.Fautori & Benefactori suo propensillimo,magno quovis honore statera prosequendo.

Dn. Promotoribus ac Fautoribus saisproptnsissmis hasce pagellae bumiU

assert;.c.

THEsIs I.

Audemus impense totoqj;ex animo nebis gratula-mur & Patriae nostnecharissimae , quod dis-pulsis rristibus gentili-

sini ,& deinceps papismi tenebris,

splendidissimutn Evangelicae lucis jubarliceat assicere atque usurpare, ab omnisuco liberatum : per transennas quasinunc videntes, quam sit milera gen-tilium sors, qui in sua caecitate aut olimoberrarunt aut etiamnum errant, & nenullum DEUM colant, omnia pro nu-minibus apprehendunt: viderunt nimi-rum rationis suae lumine omninoDEUMaliquem esie, eumque esso unum,nonminus nobis perviderunt sapientiores.

2sed siiis illum ministris esTe stipatum,qui tanquam illius legari mandara muniaobirent ; unde est quod Poetae (forteper oblcuram aliquam traditionem exsacris lireris edocti) certos minislran-tium Deorum ordines constituerint, uteorum aliqui coelo residerenc, alii terraeessent incolae & marium, & aliis deniqjinsernorum habitatio cederet. Ex me-dioxumis illis quibus terra habitandatributa est, suere Nymphae & numinaquae sontibus praeeste credebantur, qui-bus sua quoque sacra non sacere nesasputavere: de quibus sontibus & sacris,nunc animus est paudssima quaedamadserre: paudssima autem propterea,qvod nec patiatur brevitas, quam se-ctamur, nec curta mea supellex , utsim prolixior, aut nobile hoc argumen-tum pro dignitate tractem. Proindetua, Benevole Lector, gratia supplebit,qvod minus potuit mea tenuitas prae-floro, cujus savoris me gratissimumsemper debitorem habebis.

3THEs. II.

De vocum significationibus tantoerimus minus solliciti, qvanto cuiquenotius esse poterit, nos per sontes nonintelligere aliud quam aquarum e ter-ra micantium jugem scaturiginem; persacra autem, victimas & divinos cul-tus, qvi sontibus hisce praestabantur o-lim ob divinitatis (uspicionem, quamillis adsingebat superstitiosa antiqui-tas.

THEs. III.Caulae, quae veteres Paganos ad

sontium cultum permoverunt, possuntede plures: una qvidem, quod praesen-riam numinis sentiri non sibi persvade-banr, sine peculiari qvodam & sacrohorrore: ac vice verssi, ejusmodi sa-crum horrorem non sentiri, nisi Nu-men aliqvod praesens fuerit. Horroreaurem tali percelluntur homines haudparum in solitudinibus & lucis arborumaltarum ac procerarum, in cujusmodi

4iocis sontium origines (unt creberrimae,qvorum sontium per terram meantesvenae, in causa sunr, cur in ejusmodilocis ad majorem proceritatem arbo-res excrescant. quam alibi; unde de Ara-monis sonte loqvens Curtius lib: 4.cap. 7. 22. nemus & sontem conne-cto inquiens: esl etiam aliud Ammo-riii nemusy in medio babet sontem &c. &

Caelius Rhodoginus. Lecti, anti; lib- 27.Cap. 5. coluntur arvarum sontes (5 Jla-gna , vel opacitas , vel immensa al-titudo sacravit. De aqvis autem nun-qvam non magnifice sentiebant vete-res, inter quos Hesiodus, qvi aquam e-lementis omnibus antiqviorem statuir,& Thales Milesius qvi omnia esse cre-debat ex aqva, cernebant enim insi--gnem ubiqve aqvae utilitatem; de Ju-turna sonte Valetudinis causa bibebant te(la~tur Kepp. hb. 4. videbant etiam, qvamrnulta sint animalia, qvae absque ignisdegant usu, degere aurem sine aqva nul-lum posse. Qvippe si suent sine po-

5,testate humoris ex sangvinata exsucta-

qve redduntur, & hac causa Pindarumrectissime opinantur dixisse a&sw 'sN> u-2uo id est optima as/va. Qvum autemaqvarum infinitae utilitates lins, aut Nu-men ahqvod ipsis inesie auteasdem Nu-minibus eximie esTe caras crediderunt,sibiqve numina ista sic conciliari, si resab iliis amaras honorarent: hinc sene-ca scribit: magnorum stuminum capita ve-neramur. Hinc Horatianum illud.

Nunc ad aqu<t lene caput [aer* ♦

sic in Ergis praecepit Hesiodns non essbfluvium perennem pedibus transeun-dum ,1 nisi prius precibus ad Deum;essusis, id eo dici tradit Proclus qvodopinarentur veteres omnem qvidemaqvarum naturam, ut qvae alendi, an-gumenrandique vim possideat, sacramesse Diis, qvos vocant: praeci-pue vero perennes sontes putaveruntdivinos, qvia nescientes causam Jugisistorum scaturiginis ( nimirum quod

6aquae sontium omnes e mari per sub-terrraneos meandros ascendant & perfluvios & amnes in mare iterum sesevolvant atque exonerentur ) arbitratisunt, non posse divinitate carere,qvidqvid illam ira imitaretur; nec re-pectebant de visibilibus qvidqvam , addivinitatis similitudinem propius acce-dens > qvam sontium aqvas, ut loqui-tur Macrobius in somn: scip: lib. 2,cap. 5. sons, ait, ira principium est a-qiu, ut c/Vum de se fluvios (s lacta pro-creet, a nullo nasci ipse dicatur. Nam /iab alio nasceretur , non eslet ipse principi-um (sc: quin & amoenitas jucunditas-qve locorum sontanorum prae caeterusvidebatur innuere arqve indigirare Nu-minis alicujus amantis curam & prae-sentiam peculiarem; neqve enim fortu-nam insigniorem uni prae alteris cui-qvamobvenire nisi ex singulari savoreac providentia numinum etiam gentilescredebant. Hae caulae & similes plu-res facile gentem superstitioiam & re-

7ctae viae ignaram, ad ejusmodi exse-cranda sonsuim (aera permoverunt,qvibus etiam addemus conjecturamplurium non contemnendam peni-tus, qvod potuerit haec veneratio a-qvarum gentibus commendata esle perlonginquam traditionem miraculorum,qvae in DEI populo facta sunt, opehujus elementi» Qvsid, qvod sontesipsa qvoquc oracula reddiderint cele-briora : In Jovis Dodmaei templo sonserae, qvi accensas saces immersas ex-stinxir, non ardentes admotas accen-dit, ut reserunt Pomponius Melarlib:2. solmus, Plinius aliiqve & Lucre-tius lib: 6. s79 :

Frigidus esi etiam sons, slepra quetn (ita sepestupa jacit slammas concepto protinus igni:jedaj( constmtli ratione accenja per undasConlucet quocunsy natans impellitur auris, s5c.Ad Jovis Ammonis oraculum sonserat mirae indolis, cujus aqvae inter-din, erant frigidae potabiles ac svaves,

8noctu vero aestu torrebant, unde idemLucretius eodem libro veri. 848»E/i apud Ammonis sanum sons luet diurnaFrigidus ,

(scalidus mflurno temporeserturHunc hominessontem nimis admirantur ,

(sacri

sole putent subter terras scrtnscere raptimNox ubi terribilis terras caligine texit.utriusque mirabilis phenomeni Physi-cas causas explicare ibidem conaturPoeta, qvo curiosum lectorem remit-timus.

TH£s. IV.Deorum gentilium tres suisse or-

dines praecipuos, superorum Icilicet In-serorum atque Medioxumorum, ex-que tertio hoc ordine suisse Nymphas,qvibus ut plurimum dicati sunt sontes insuperioribus est dictum: nunc adjicie-mus in plures qvoqve classes nymphassuisse discretas: aliae enim erant Orea-des, quae in montibus habitabant; Drya-

des, quercuum & silvarum praepes;Hamadryades, quae una cum arbori-bus nalci arque emori credebantur-,:Nereides maris & pelagi Deae erant;Napeae pascuis praeerant & floribus;Najades fluviis & sontibus, Limniadesstagnis & lactibus: qvin & in.speciesontium Nymphas Ephydriades appel-laverunt antiqvi. Mnesimachus Pha-seletes, reserente NataliComite, hanc sa-cit illarum distinctionem, quod aliaesint caelestes, aliae terrestres, aliae fluvi-ales, aliae marinae, aliae shgnorum prae-sides. Najades autem, quae & Ephy-driades dictae, sunr quibus illa sacra si-ebant de qvibus in praesentia diductusinsbruitur; nam ut in supenoribus mo-nuimus, ita antiqvi religione teneban-tur, ut nullum neqve publicum nequeprivatum locum ahqvo numine carerearbitrarentur: quippe cumsingula & herbas & radices & arbores& arborum aut terrae fructus, suos ha-bere Dtos crediderint. Verba lunt Na-

10salis Comitis lib. 5. cap. n. & capite se-qventi (eqventia habet: Proficio credide-runt antiqui , si qvem sontem , vel utilem a-

esoam excavantes repenjpnt, illud esso Nym-pharum munus , pro qua aqua sacrtsicia os-serre consoeverunt ,• ad quae iaensicra an-tequam me compono, unicum anno-tasse liber, qvod habet de harum Nym-pharum ortu Orpheus, atque de ea-rum (obole Virgilius; prior in hymnoad Nymphas sic canit.Nvs&tpat Jvparioeg jwspeeAijTjpos

sysoittspeig posuys y.iujimv orni tonatohoc est:

Asymphee Magnamini occani certispma proles.,

sub tellure domos colitis qud hument i-bus antris,

Posterior AEneid. 8 appellat illas stu-viorum matres: ait enim:Nympha laurentes, Nympha genus amnihus

unde esl,

11Ex qvibus locis manisesta sis vettrumPhilosophia de sontium causis, qvaecum nostra intime convenit, qvi &

revelatione, & ratione cum experien-tia conjuncta, novimus sontium aqvas,per terrae cavernas e maris sundo adterrae lupersiciem elevari, interdum invaporibus,interdum perductus aquales,in qvorum nonnullis sal marinum de-ponunt in nonnullis servant: hae eaedemaquae e maris sundo ad terrae super-siciem tendentes perpetuo & jugi stu-xu, cum diu circa luos ortus neque-ant haerere, per camporum decliviaJabuntur, alveosque sibi formant, qvosfluvios adpellamus: quod ipsum intel-lexere Poetae, qvum Nymphas ( qvaemurata unica lirera sunt larinorumlymphae ) dixere oceani silias & fluvi-orum matres.

THEs. V.seqvuntur sacra, qvae sictis hisce

sontium numinibus siebant vel ob com-

12missum piaculum qvae victima anima-les dicebantur: vel coniulrandi gratia,quae censulcatoriae : vel ut gratias age-rent votorum compotes; vel ut novabenesicia obtinerentur, vel ut numinaplacarentur, vel deniqve honoris gra-tia tantum, ceu sacrificiorum ocasiones& causas memorat Natalis Comes lib. i,

cap: 17. osserebantur autem sontibus,lac, oleum, vinum, flores & haedus deprioribus Theocritus in viatoribus.Jzjaru Je plecto Xtuxoio yel^ax]®*T«is Nv/u<Pea(, ttt n&aJ et&os thaiu

Hoc est ut vertit Natalis:Jlatuam laslts magnum cratera decoris

srjymphcs: mox alitu ponetur oht>i.De capra idem Poeta testarur in eademecloga, ubi lequentes ipsi si Natali ad-scribuntur.T« Kt>oX' u}'(&‘ 1ucl to tTai; NupCpcii; Tctv ociya

Horatius oda 15. lib. 9. merum, flores

13& haedum memorat, cujus sunt seqven-tes versus ad sontem Blandusiae.0 sons Blandusta splendidior hitro ,

Dulci digne mero, non sine floribusCras donaberis hadoCui frons turgida cornibus

Primis ,(5 Venent» & prstia deflinat

Frustra, nam gelidos insiciet tibiRubro sangi*ine rivosLascivi soboles gregis.Ad qvem locum observant com-

mentatores, merum esso libarum, hocest paulullum vini in sontem tssulum,deinde haedum esse mactarum, cujussangvis collectus e patera m aqvamsundebatur cum precibus; florum veroissus m his sacris triplex suit; nam flo,ribus & vina & victimae coronabantur,& sontis aqvae spargebantur, nec desuntqvi me) osserri soluum putarunt, qviafloribus delectarentur Nymphae, e qvi.

14bus Tuum mei consiciunt apes, vel qviaillae Aristaeum, qvem educasse putan-tur mellis & olei consiciendi rationemdocuerint^,.

THEs. V.Viguit non modo, inter ansiquissi-

mos nostrae gentis autores idem sonti-um superstistiosus cultus, verum eo mi-seriarum perductus est, ut etiam hu-manas victimas istis obtulerint: primoenim mense (ceu docet Atlanticae autor)solenniorem venerationem Diis impen-dentes, novem dies sacrisiciis rite ac re-ligiose absolvendis, tribuerunt: singulisdiebus, novem animantium genera im-molabant: quibus etiam humanas ho-stias adjungebant; per summam totiusregni celebritatem templum illud U-psalienle frequentissimo incolarum ac-cessu visirabatur, ibique novendialibusseriis ex praescripto sacrificiorum nu-mero, diis hostiae ad aram mactaban-tur, homo quem sors immolandum ob-

15tulerat in sontem UtbstlsbtUlt» qui adlocum sacrificiorum scaturiebar, vivusimmergebatur; qui si facile efflarer a-nimam, saustum renunciabant sacerdo-tes votum, rnoxque inde ereptum incpvicino nemore ( quod sacrum crede-bant) suspensum inter deos translatumasfirmabant, quo factum erat ut bea-tum (e crederet, qui ea immolationeexcederet e vira. Accidit nonnunquamreges iplos eadem forte delectos im-molari, ut testatur Joh. Mag. Lib. st.Dum sveei (s Gotbi a sume pressi suere ,

umeam remedium a templorum PontiJjeibus ,

qui Othim, idolo upsaliens, ministrabantcontra prasintissimam omnium terrarum st~ptentrionalium ex same ruinam

, persuade-latur ut Domatdum , Dea Cereri im-motarent posi cujus sata frugum rerumqueomnium abundantiam longe latecjue sunes-ssse, Idem ibidem resert & adstipulatorExcellentisI: Rudbech: in sua Acsan.

16THEs. VII.

Unde aurem Ethnici hauserins,cruenta lacrisicia diis grata suisIe, satismirari non possum; cuma ratione ab-horrere videatur creaturam sensu prae-ditam ,

& magno cum dolore morien-tetn in honorem creatoris destruere,perinde ac si quis officinam artisicisingressus opera ipsius corrumpendo ,

honore se illum adsicere praetenderet:uti loquitur nobilissimus Pussendorsiusin tractatu, quem interibit, de habitareligionis chnstianae ad vitam civilem$.8.nisicum eodem nobihssimoDominostatuere velimus, hunc qvoque ritumad illos per longinquam traditionempromanasTe ex populo DEI, quando-qvidem ab illo sacrisicia cruenta sintinstitura, luggerente ipso DEO in sym-bolum expiandae humani generis labis& medendorum inde provenientium-»malorum , per salvatorem nostrum

Jesum Christum: cui sit laus ho-/s - l • • 1 1 __ _

nor & gloria in secula nunquamdeterminanda.

/ts-3De sacrtsFontium apud gentiks

Dissertasionem non invenultam.*Eximii JitToenis

Dn. JON-EAmici & popularis perdilecti.

Eeqva Chamt tuam raptat dememtiamentem ;

Et qvid te Japeti postera turba movtt,

Numine ut sterno reihtlo turpiter umbras>

exlex numina sa/sa colas?Mente licet capias [uprtmam extstere causam%

senstbas (s tangas euntia reserre DEUM,

Csgid tamen essetus pro causa reddis bono*rem.

Pro Domino servo tura merum quefacti?Cpoid rebus servis tibi qvas seroire putares?,

Gsoid caelum £5* terras in tua vota votas?Torte qvod bae videat tibi corpora grandia

serreCommoda, qveis nunquam tute carere potes,

ppec igitur deceat divino netlare ssargi\Nar» divini tnjlar numinis atta probant.

Hinc supera , hinc media, hinc tibi & inse-ra numina singis,

Cum qvibus jndigetes semideosqve [aeras*spuin quoque sihanos , saunae satyrosque

salaees,

Et varias Nymphas numen habere putas.Najadcs in qveis haud minimo dignaris

honore;saepius his pinguis pistima c<esa suit.

sapius his cecidit taurus nitidaque bidentes,sapius ara capri tinsta cruore sletit.

Eceduu at patras gens in caligine mersa,Cum humana in slammis vtscera s*pe cre-

mas,

Talia mi (£ai‘s£«Hltl dum prisds eruis nm •

brisyQnavwque in clara Palladis arce locas,

En cbarttes adjlant ss/ondentes prcemia lata,Prcemia, non ullo digna perire die.

Cum sincero multae felicitatisvoto in id, qvod ad pa-trios lares adornabit iter

seribebatJ. EMZERN.

Apud -sssopum auro sane dignistima extstfabula de cicadis & formicis, in quibuslonge diversa conspicitur industria, illae

cantando sstivi temporis amoenitate tranfigunc;hx vero victum comparando indesesso laboresese exercent. Hoc ut ut sictum sit non tamenparum habet in recdFu. Cicadae enim illorumadolescentum sistunt imaginem, qui in florevirentis xvi, seriis vitam, tranfigunt & tantumnon consinium ; formicae autem eorum suntexempla, qui annis vigentibus uberiores ho-noris & eruditionis congerunt fructus, ut hye-me, hoc cst, artate provecta in bene consiru-cto nido contra frigus, contra samem, con»traque corporis nuditatem sc suosque desendereqveant. Ex animo igitur, gratulor tibi Prar-stantistime Dn, Respondem; qui non aureum hocvita tua; atvum otiis ac deliciis exigi, nec stu.dia tua de die in diem disserri passus es ; sedformicarum armulus, ut docta haec tua disler-tatio non obscure ostendit, tales tibi in hye-men providisti opes, quas nec incendium coa-lumere, nec naufragium disperdere, ncc de*nique ulla invidia elevare potesi. Faxit divi-na dementia, ut & post haec in simiii studio-rum ac laborum ardore pergas, sausia ac inco-lumi semper utaris fortuna, & tandem artemainter coelestes persentssas gaudia; quod animohaud sucato vovet

ARVID, TA X E LL y Werrntl,

EiJem_3:hanc occa/ionem tantum tihest: ut

omittere potstrn ,ut potiut tibi pr£*

slantisime Dn. prsceptor ex animo gra“tuler

, studiorum tuorum proseBtts nonpetnitendos, qvos bae egregia Disputatio-ni i materia haud obscure prodere cona-

rie, DEUM T. 0\ M. stneeru votu sati-go larga sua benediUione tuos honeflosconatus coronare haud dedignetur, ut

eandem attingant optatam metam in no-

minis Divini laudem Reipub: emolumen-tum Id qvorum interejl inssgne solatium,

sic vovet

HENRICUs FLACHsENIUs.