Sadejstvo Arhitekture i Drugih Umetnosti

5/20/2018 Sadejstvo Arhitekture i Drugih Umetnosti

1/17

Strana| 0

Fakultet tehnickih nauka Kosovska Mitrovica

Univerzitet u Pritini

Stari Egipat i Mesopotamija

Slinosti i razlike sa upeatljivim primerima sadejstva

Prof: doc. dr Dijana Mari Milainovi

Stud: Jovan Trifunovic 46/11


2/17

Strana| 1

Predgovor:

Osnovni motiv i namena seminarskog rada je da jasno ukae na

razlike i slinosti egipatske i mesopotamiske arhitekture, i ne

samo arhitekture ve same umetnosti tih podruja, kao i da

probam da objasnim sam kod nastajanja koji je po svojoj prirodivezan za arhitekturu i druge graditeljske vetine. Rad se

sastoji iz tri odvojene celine. Prva celina se fokusira samo na

egipatsku arhitekturu, druga samo na mesopotamisku, a trea

celina predstavlja zakljuak dobijen meusobnim uporeivanjem

prve dve celine.

Sadraj:

Egipat (uvod)..................................................2

Nastanak arhitekture...........................................2

Arhitektura....................................................3

Konstrukcija...................................................8

Mesopotamija (uvod)............................................9

Arhitektura...................................................10

Babilonska i Neo-Babilonska arhitektura.......................12

Asirska arhitektura...........................................13

Zakljuak.....................................................15

Literatura: www.Znanje.org

www.Wikipedia.com

www.GoogleBooks.com

Atlas of World Architecture

Istorija arhitekture Egipat, Amir Pasi

Istorija arhitekture Mesopotamija, Amir Pasi


3/17

Strana| 2

Egipat:

Uvod

Meu prvim kolevkama arhitekture je Egipat, zbog svog izolovanog

poloajasauvao se od ratnih pustoenja koja su pogaala Evropu

i Aziju(izmeu ostalih i Mesopotamiju). Pored izolovanosti na

postojanost egipatskih objekata, prvenstveno grobnica pozitivno

utie i materijal od kog su gradili a to je bio u najveoj meri

kamen. Verovanje u venost due(ili ti ono to mi danas zovemo

religija) ne da je stvorilo jednu od prvih arhitektura ve je i

omoguilo nastajanje prve monomentalne arhitekture. Piramida se

moe videti kao sadraj drevne egipatske arhitekture ali njena

jasna formalna struktura se ne moe tumaiti samo kao deo

klasine umetnosti, ona predstavlja politiku i drutvenu

orijentaciju naroda, ona predstavlja koliinu verovanja koju jenarod imao za vreme vladanja jednog faraona. Pojam

monomentalnosti koji se danas vezuje za egipatsku arhitekturu

nije u potpunosti taan. Nasuprot monomentalnim piramidama i

grobnicama postoji i arhitektura koja je bila vezana za obine

ljude. Oni su iveli u malim kuama napravljenim od erpia,

koji predstavlja glinene opeke peene na suncu, koje imaju malu

otpornost na vodu(nisu postojani) zbog ega i ne postoje tragovi

profane arhitekture.

Nastanak arhitekture:

Postoji nekoliko faktora koji su uticali na arhitekturu egipta.

Prvi razlog je klima, tropska klima je uslovila da se razvijaju

kue sa unutranjim dvoritem koje je bilo potpuno nezavisno od

spoljanjeg dvorita, i to unutranje dvorite je obino bilo u

vidu bata sa bazenima. Ovo su kue ljudi koji su pripadali

viem sloju drutva dok su na kue robova uticaj imali pored

klime(koja je uslovila da se kue imaju male otvore ili ih i

nemaju) znaajan uticaj je imao Nil. Poto se Nil jednom

godinje izliva a i preko reke stalno duva jak vetar kuepravljene tako da formiraju tit(tj. Kue su meusobno zbijena i

zadnjom fasadom okrenute ka reci. Koliko je Nil bio od koristi

Egipanima, zbog poveanja plodnosti tla, toliko je bio i

opasan. Zbog toga su poeli da se grade sistemi za zatitu od

polplava, razne vrste nasipa i odbrambenih zidova sa mreom

kanala za snabdevanje vodom tokom sunih meseci.


4/17

Strana| 3

Arhitektura:

Nema nikakve sumlje da monomentalnost egipatske arhitekture

proizilazi iz religije, tako je poimanje venog iz religije

nalo odraz u arhitekturi, to je jedino bilo mogue pomou

matovitosti i spretnosti egipatskog naroda za oblikovanjeprostora.

Utvrenja: graene suda bi se zatitiogranini pojas ili grupe

hramova. Grade ih iskljuivo od erpia, sa veoma debelim

zidovima od 6 do 20 m, koji se zavravaju polukrunim titovima.

Zidovi su nagnuti. Iz Starog carstva je tvrava u EI-Kabu i

Abidosu. Sauvani su ostaci utvrenja u Heliopolisu, Saisu,

Tanisu i Nekhebu.

Svakodnevna(profana)arhitektura: Objekti su se gradili od

papirusa, iblja, palmine grane koje su malterisane sa glinenom

zemljanom masom, ponekad su formirani snopovi (papirusa) koji su

se koristili kao stubovi ili ograde. Cigle suene na suncu

(erpi) su takoer bile uobiajeni graevinski material, dok se

kamen koristio samo za najznaajnije objekte: hramove i

grobnice. Iako u egipatskoj arhitekturi ne nailazimo na lukove i

lune konstrukcije (pogotovo ne na monumentalnim objektima), ima

ostataka struktura iz Tree dinastije izgraenih od blatnih

cigli sa svodovima.

Monumentalna(sakralna)arhitektura: Egipatski stubovi jasno

iskazuju poreklo izgleda iz neke od biljaka karakteristinih za

Egipat. Tela stubova su formirana kao snopovi biljaka, kapiteli

predstavljaju pupoljke lotosa ili papirusa, a ponekad i palme.

Egipatska monumentalna arhitektura je arhitektura stubova i

strogih geometrijskih formi poput piramida. Sva monumentalna

arhitektura je vezana za grobnice i hramove dok su palate dosta

zanemarene i graene od tronijih materijala.Egipatskim

hramovima prilazi se impresivnim avenijama sa sfingama, zatim

masivnim pilonima (vrsta monumentalnih vrata sa zakoenimzidovima), hipostilnim dvoranama i unutranjim svetilitima.Po

svojim dimenzijama, karakteru i materijalima oito je da su ovi

objekti namjenjeni da traju veno.

Stambena arhitektura: Prototip egipatske monomentalne kamene

arhitekture ini stambena arhitektura izvedena od erpia.

Najjednostavnija egipatska kua potie iz neolita, a napravljena


5/17

Strana| 4

je od prua, oblepljena blatom spolja i iznutra. Ova kua ima

ovalan oblik, sa jednom jedinom prostorijom i otvorom vrata.

Robovi su stanovali u kuama za zajedniko stanovanje. Ovakve

kue su imale uvek jedno ograeno dvorite, iz koga se prilazilo

malim prostorijama za zajedniko spavanje.Najrazvijeniji oblik

i prostorni raspored su imale palate faraona i drugih

predstavnika vladajue klase. Egipatske palate su zauzimale

velike povrine. Njihov oblik je uvek pravilan pravougaonik.

Centralno mesto ove dispozicije ima unutranjedvorite, na koje

su orijentisane prostorije od kojih su najvanije iroka

dvorana sa stubovima, koja je sluila za prijem, i duboka

dvorana koja je imala funkciju trpezarije. Niz manjih

prostorija su, takoe, gledale u dvorite, poto je palata bila

slepa prema ulici. U sastavu palate bile su i prostorije za

poslugu, zatitu, staje za stoku, kolnice itd.Unutranje

dvorite je bilo reeno kao vrt sa bazenom, zelenilom i drugim

ukrasima sa tenjom da se stvori novi ambijent potpuno nezavisan

od okoline. Palate su u svom sastavu imale kupaonice, WC i

kanalizaciju. Iako po svojim prostorijama vrlo bogate po

materijalu (erpi) su bile graene da kratko traju.

Grobnice: Mogu se podeliti u tri grupe. Prva grupa su mastabe,

druga grupa su kraljevske piramide, i trea su grobnice uklesane

u kamenu.

Mastabe: Za vreme prve dinastije poela je izgradnja grobnicakoje su odraavale plan stambenih kua sa nekoliko manjih

prostorija (kapela, gde se vrio religiozni obred, i jedna ili

vie prostorijaza sahranjivanje figura dvojnika i

dragocjenosti) i jednom centralnom u koju je bio smeten

sarkofag sa mumificiranim telom pokojnika, oko 30 metara pod

zemljom, do koje je vodio vertikalni kanal. Sve ovo je bilo

izgraeno pod zemljom,prekriveno drvenim krovom koji su

pridravali stubovi, a onda je sve prekriveno nadzemnom

pravougaonom strukturom (najee napravljenom od materijala sa

iskopa) sa ravnim krovom i zakoenim zidovima sa potporama koje

su imitirale fasadu. Orijentacija mastaba obino je bila

sever-jug po duoj strani. Na severnoj strani su bila slepa

lana vrata, koja su sluila za izlazak due, a u kapelu se

ulazilo sa june strane. Iz mastabe se razvila stepenasta

mastaba, dodavanjem vie manjih mastaba na donjoj.


6/17

Strana| 5

Piramide: Su graene od III. do VI. dinastije, na zapadnoj

strani Nila, oko 85 kilometara do delte Nila. Ranije kraljevske

grobnice su bile mastabe iz kojih su se razvile piramide, preko

stepenaste Djoserove piramide pa sve do velianstvenih piramida

u Gizi (VI dinastija). Piramide su bile deo prostranog kompleksa

objekata sa rtvenom kapelom, na sjevernoj strani piramide,

posmrtnim hramom za Faraona i prostorija za balzamovanje sa

kanalom prema Nilu. Prelaskom iz pravougaonika na kvadrat u

osnovi i ukidanjem stepenika, prelo se na klasinu formu

grobnice - piramidu, koja je postala najkarakteristiniji oblik

egipatske grobnice i piramide su zadrale stepenasti nain

izgradnje, ali su stepenici nakon zavretka zidanja bili

sakriveni oblogom od granita. Uz piramidu je uvek bio izgraen

pogrebni hram, a do piramideje vodila prava uzdignuta pogrebna

cesta. Poev od Djozerove stepenaste mastabe sve egipatske

piramide su bile zidane od krenjaka. Prva ista piramida je

bila izgraena kod Dasura, visine 99 m i stranicekvadrata 213

m. Uganuta piramida kod Dasura po svoj prilici predstavlja

prelaz izmeu stepenaste i iste piramide. Najpoznatije grobnice

- piramide su pripadale faraonima Keopsu, Kefrenu i Mikerinosu

(IV din.) a izgraene su u Gizehu nedaleko dananjeg Kaira.

Kefrenova (Chephren) je druga po veliini od tri piramide u

Gizi. Stranice osnove piramide su 215.5 m, dok je originalna

visina bila 148.5 m. Originalni nagib stranica bio je ugao 53

10' stepeni.

Mikorinosova (Menkaure) piramida je najmanja od tri piramide u

Gizi. Piramida je imala originalnu visinu 66.5 metres ,iznad

osnove stranica 108,5 metara. Nagib stranica je priblino

512025. Prvih 16 redova je izgraeno granitom, sa grubo

obraenom povrinom, a iznad toga korien je krenjak, sa

uobiajenom obradom povrine. Juno od ovepiramide su tri manje

ne dovrene, satelit, piramide, prema nekim izvorima graene za

kraljice.

Keopsova (Heops) piramida je najvea piramidau svetu. Izgraena

je oko 2560. p.n.e. po nalogu faraona Keopsa. Zapremina joj je

2,500.000 m3. Piramida se sastoji od oko 2300000 kamenih

blokova. Smatra se da je oko 100 000 ljudi gradilo Keopsovu

piramidu punih 20 godina. Svaki je kamen visok 2 m, neki su dugi

i po 5 m. Blokovi krenjakai granita od kojih je sagraena ova


7/17

Strana| 6

piramida i koji su vaeni iz kamenoloma na levoj obali Nila

dopremani su amcima niz rijeku. To se moglo raditi jedino u

prolee, kada se Nil izlivao, pa je zato trebalo 20 godina i oko

500 000 plovidaba da se donese potrebna koliina kamena. Kada je

sagraena, piramida je bila visoka 145,75 m, ali setokom godina

smanjila za 10 m. Na sjevernoj je strani ulaz. Unutranjost

piramide ine tri prostorije povezane mnogobrojnim hodnicima. U

srcu piramide je kraljeva odaja, gde je smeten sarkofag od

crvenog granita. Ugao stranica u odnosu na osnovu iznosi

5150'40", a svaka je stranica paljivo orijentisana prema

jednoj od etiri strana sveta. Horizontalni je presek graevine

u bilo kojem delu kvadratan, a duina stranica osnove iznosi 229

metara.

Grobnice uklesane u prirodnu stenu:Za vreme srednjeg carstva

prestaje sahranjivanje faraona i drugih velikodostojnika upiramidama. Sada se sahrana vri u grobnicama izvedenim u

prirodnoj steni. Ovakve grobnice su otkrivene kod Beni Hasana

kod Asuana i u Dolini kraljeva kod Tebe. Uzor grobnici u steni

je egipatska palata. Po pravilu su ulazi u ove grobnice potpuno

sakriveni, kako bi se sauvale od upada pljakaa. Izuzetak ini

manja grobnica kod Beni Hasana sa naglaenim ulaznim delom u

vidu monumentalnog predvorja. Grobnice u Dolini kraljeva imaju

veoma izduen raspored prostorija. Njihova duina iznosi od 60

do 150 metara. Kod izgradnje ovih grobnica uoljiva je tenja za

aksijalnou i simetrijom. Od ovoga se odstupalo samo kad se

naiena tvrdu stenu, pa se zbog toga skretalo sa glavnog

pravca. U Dolini kraljeva (Biban-el-Maluk) meu najznaajnije

grobnice spadaju grobnice faraona Seti-a I, Ramzesa II, Ramzesa

III, Ramzesa VI, Ramzesa IX i Tut-ank-Amona.

Hramovi: U toku dugog razvoja i trajanja egipatske arhitekture

graene su razne vrste hramova. Udoba Novog carstva prevladao i

potpuno se uobliio tip hrama sa pilonima. U vreme Srednjeg

carstva gradili su se peripteralni hram koji su bili omiljeni

naroito u doba rimske dominacije. Trei tip je podzemni hram

(speos) i etvrti polupodzemni hram (hemispeos) kod kojeg je

jedan deo ukopan, a drugi je nadzeman. Hram sa pilonima je

transpozicija kraljevske palate, izraene od drveta i erpia, i

kamena. Kao i palata, i hram ima tri dela: prvi deo sa

prostorima za uvoenje, drugi za prijem i posljednji za intimni

deo, svetenikove prostorije i riznice u hramu. Uvoenje poinje


8/17

Strana| 7

alejom sfingi i obeliska ispred hrama. Ulaz je sa masivnim

niskim tornjevima sa kosim zidovima, pilonima, koji tite

monumentalni portal izmeu njih. Prvi prostor hrama je

etvrtasto dvorite sa tremovima, kojiima zadatak da pripremi

vernika za prostore u kojim se odvija religiozni ritual.

Hipostilna dvorana stubova zamjenjuje prostorije za prijem. Ovde

se vernicima postepeno smanjivalo osvetljenje to jepoveavalo

religisku misteriju. U treem delu, glavna prostorija je

svetilite (sekos) gde se u mraku uva kip boanstva. Oko

svetilita su prostorije riznica i svetenikeprostorije.

Luksor je kompleks hramova smeten na istonoj obali reke Nil u

gradu Tebi. Bio je poznat kao "juno svetilite", hram je bio

posveen tebanskoj trijadi bogova Amonu, Muti i Kons. Sagradila

ga je kraljica Hatshepsut, a prisvojio Tuthmosis. Glavni deo

hrama - izgraen je od strane Amenhotepa III, a kasnije i

Ramzesa II, koji je sagradio ulazni pilon sa dva obeliska (jedan

od kojih je preveen u Francuskoj, i sada je na sreditu Place

de la Concorde). Na zadnjoj strani hrama su kapele izgraene od

strane Tuthmosisa III, i Aleksandra Velikog. Peripteralni

hramovi koji imaju jednu manju prostoriju, celu, okruenu tremom

od etvrtastihili okruglih stubova. Ovi hramovi su podignuti na

visok postamenat, a monumentalno irokostepenite razvijeno je

samo na ulaznoj strani. Najstariji primer peripterosa u Egiptu

podigao je faraon Sezostris I u Karnaku. Podzemni (speos)

hramovi zadravaju iste dve funkcije tipine za egipatskehramove. Spoljanjideo hrama je sredstvo za samo-prikazivanje

kraljevske moi. Unutar hrama kralj i bog ulaze u neraskidivu

uniju, faraon sa svojstvima boga. Ovi hramovi useeni u stene

bili su popularni u doba vladavine monih Ramzesa, kada su

najljepi hramovi ove vrste podignuti u Abu Simbelu. Ovde se

nalaze dva hrama: Mali i Veliki hram koje je podigao faraon

Remzes II. Mali hram je bio posveen boginji Hator, a veliki

bogu Amonu-Ra. imaju iste prostorije kao hramovi sa pilonima.

Nedostaje samo dvorite koje je zamenjeno monumentalnim

predvorjem. Tip polupodzemnih (hemispeos) hramova je najboljepredstavljen hramom u Gerf Huseinu i hramom hraljice Haepsut u

Deir-el-Bahari kod Tebe . Polupodzemni hramovi imaju pilone,

dvorite i hipostilnu dvoranu pod vedrim nebom, a prostoriju

svetilita (sekos) ispod zemlje.


9/17

Strana| 8

Konstrukcija:

Konstrukcija Egipta je tektonska. Za formiranje svojih

arhitektonskih prostora egipatski arhitekti su se sluilizidom,

stubom i ravnim gredama. Zid u ovoj arhitekturi je blago nagnut

to je seanje na nagnute odbrambene zidove protiv poplava Nila.Funkcija ove forme je nestala, a sama forma se zadrala, poto

je postala uobiajena i opte prihvaena kao lepa.

Zidovi: su vrlo debeli, jo od starog Kraljevstva izgraivaniod

kamena krenjaka, peara ili ponekad od granita. Malter, kad je

upotrebljavan bio je vie kao podmaziva nego vezivni element

strukture. Zidovi su pri dnu bili deblji i lagano su se sa

spoljne strane suavali dajui pri tome efekat velike

masivnosti. Zavretak zidova je imao tipian egipatski venac.

Krovovi: Za sakralne objekte koriene su teke kamene ploe

postavljene jedna do druge na arhitravnim gredama koje su

poduprete stubovima. Prostori su se u glavnom osvjetljavali kroz

kamenu tavanicu. Glavne arhitektonske forme su Egipani uzeli iz

prirode. Oponaanje prirode jo je pojaano slikarskim iIi

vajarskim tretiranjem palmovih grana. Venac je esto ukraen

ornamentom krilatog sunca.

Ornamenti: Ovaj aspekt struktura imao je snanu simoliku ulogu.

Disk sunca sa krilima je bio jedan od najkoritenijih simbola.

Skaraboj ili Kotrljan sveta buba (ista pustinje) je takoe

vrlo potovan i est symbol. Egipani su imali vrlo napredan i

sofisticiran nain ukraavanja i bojenja uglavnom sa plavom,

crvenom I utom bojom, kojom su bojali reljefe i hijeroglifske

natpise.

Stubovi. Uzore svoje stubove Egipani su uzeli iz prirode.

Cvetovi lotosa i papirusa i palmina kruna, dobili su u

arhitekturi svoj stilizovani oblik. Egipatski stubovi imaju

bazu, stablo i kapitel. Kapiteli su u formi zatvorenog ili

rascetanog lotosa i papirusa, glave boginje Hator. Do kamenog

okruglog stupa dolo se preko etvrtastog stupca, koji je iz

kvadrata preao prvo esnaestougaonik, da bi na kraju svog

razvoja preao u krug.


10/17

Strana| 9

Mesopotamija:

Uvod

Najranije civilizacije Zapadne Azije procvetale su u plodnim

ravnicama reka, Eufrata i Tigra. Ovom podruju dato je ime

Mesopotamija (gr. Mesas-sredina + potamos-reka). Za razliku od

Egipta, Mesopotamija nema prirodne odbrambene granice to je

esto dovodilo do ratnih razaranja koja su bila nadahnuta

prirodnim bogatstvom ove zemlje, naalost u ovakvim pohodima je

esto stradala umetnost naroda ove zemlje. Mesopotamske reke

izvirale su u planinama Armenije, njihove glavne vode hrle prema

planinskim dolinama da bi navodnjavali ravnicu, drevni

mesopotamski narodi izgradili su mreu kanala, bazene i jame za

skladitenje. Jedini graevinski materijal koji je bio dostupan

bila je glina iz tla, prilagoena za izradu ciglesvi ostaligraevinski materijali su za neke vee potrebe bile uvoeni.

Religija se ogledala u nainu ivota. Tako su bogovi zamiljeni

kao strana bia nestalne naravi gde ljudi postoje kako bi im

sluili,gde bogovi borave u visinama, i da bi im se pribliilo

hramovi su graeni na velikim povienim platformama, esto

opremljeni ziguratima ili svetim gorama sa svetilitem na

vrhu. Svaki grad imao je glavno boanstvo, za koje se smatralo

da vlada gradom. Glavi bogovi bili su Anu (bog neba), Enlil (bog

zemlje) i Ea (bog vode),zatim ama(bog sunca), Sin (bog meseca)

i Itar(boginja strasti i rata). Hramovi su bili jednostavni,jednosobne etvrtaste kule, gde su mudraci, svetenika klasa,

sklanjali svetu vatru, rtvenici su bili napravljeni pre oltara

na kojima se nalazila sveta vatra. Drutveno-ekonomski sistem

bio je robovlasniki. Robovi su dovoeni iz estih ratnih

pohoda, ili su stvarani od prezaduenih seljaka. Na elu drave

je bio vladar neograniene vlastii svetenici. Kao i u Egiptu,

u Mesopotamiji je tenja za kolosalnim graevinama mogla da bude

realizovana zahvaljujui samo radnoj snazi brojnih robova i

seljaka.

Arhitektua:

U dolini reka Tigra i Eufrata drvo I kamen pogodni za gradnju su

retki, ali zato se u izobilju javljaju razne vrsta glina koje su

se pekle u kalupima I sluile za razne vrste objekata kao to su

pored obinih objekata za stanovanje bile kule, tvrave, palate

i hramovi. Zgrade su podizane na sirovim cigla-platformama,


11/17

Strana| 10

svaka prema svojoj vanosti, a glavni su sveti hramovi

'zigurati', vetake planine koje se sastoje od sprata

pravougaonih stepenika iji se brojtokom mesopotamiske istorije

poveavao. Osim utvrenjai zigurata, izgradnje svih vrsta bile

su rasporeene oko velikih i malih dvorita, prostorije uskih i

debelih zidova, koji su nosili bavaste svodove od cigli, a

ponekad i kupole. Arhitektura je u Mesopotamiji, bez obzira na

razne drave koje su se u Meureju smenjivale, imala iste crte.

Pored upotrebe luka, svoda i kupole, ovoj arhitekturi su poseban

peat davali utvreni gradovi na obalama Eufrata i Tigra, koji

prvi put u istoriji Ijudskog drutva odreuju jedan smiljen

odbrambeni sistem, sastavljen od monih bedema i kula. Da bise

obezbedili od naglih poplava, gradovi su bili podignuti na

visoke zemljane terase ije je jezgro bilo od nabijene ilovae a

spoljna obloga od kamena, erpia ili opeke. Ove terase bile su

visoke 10-15 m, a prilazilo im se rampama i dugim stepenitima.

Unutar utvrenog grada bila je smetena kraljevska palata

izvedena na principu unutranjihdvorita, asimetrije i

organskog irenja. Ova palata e kasnije imati uticaja i na

egejsku arhitekturu Krita. U sastavu palate bio je i hram u vidu

visoke stepenaste graevine, na ijem vrhu je bila kapela za

osmatranje zvezda. Druge sakralne arhitekture, izuzev hramova

bilo. Arhitektura vojnih utvrenja i arhitektura kraljevskih

palata je bila i specifinost inajvii dometMesopotamije.

Zidovi su bili beli ili, kao u sluaju razvijenih zigurata,oslikani u boji. Zbog nedostatka kamena, stubovi nisu korieni,

osim nekoliko primera u kasnom asirskom i Neo-babilonskom radu.

Kule ili potporne ravne trake sluili su za ublaavanje

optereenja samih zidova, koji su u asirskoj arhitekturi esto

ploasti i zavravaju na krunitu iznad i ispod kamenih

podnoja, sa reljefno iscrtanim kolosalnim krilatim bikovima ili

uvarima na glavnim portalima. U arhitekturi, Mesopotamija je

dala oveanstvu svoj najvei doprinos pronalaskomkonstrukcije

luka, svoda i kupole. Upravo zbog toga to je na podruju

nekadanje sumerske i babilonske drave gotovo jedinigraevinski materijal bila zemlja.Za oblaganje zidova pravili

su bojene i dekorisane opeke. Veliine i dimenzije opeke bile su

razliite. Bilo ih je najvie kvadratnih i pravougaonih.

Dimenzije kvadratnih kretale su se od 30 do 38 cm po stranici,

debljine 8,5 do 10 cm. Pravougaone su imale od 23 do 32 cm

irine, 31 do 35 cm duine i oko 8 cm debljine,primjenjivane su


12/17

Strana| 11

opeke kod kojih je jedna strana bila zaobljena. Duina zida

merila se brojem opeka, a visina brojem slojeva. Osim ovih

obinih vrsta pravljene su i opeke razliitih oblika: u obliku

iseka kruga, dela prstena, itd. Ukrasne opeke bile su bojene, a

sadravale su najee ornamente u vidu rozete, ili su opeke za

oblaganje slagane u vidu figuralnih kompozicija. Kamena je bilo

u severnom delu Mezopotamije, u Asiriji. Osim kamena, u Asiriji

je bilo i alabastera, koji se upotrebljava za oblogu, a u

skulpturi naroito za reljefe. Kamen se upotrebljavao za

temelje, oblaganje, poploavanje ulica, dovratnike i portale.

Kao malter upotrebljavan je zemljani malter ili bitumen, koga je

u prirodnom stanju bilo u ogromnim koliinama. Izgradnja ureaja

za navodnjavanje i odbranu od poplava davala je itavom

drutveno-ekonomskom i dravnom sistemu posebnu oznaku. ak i

unutar utvrenog grada bilo je delova koji suse navodnjavani

sistemom kanala pokrivenih bavastim i iljastim svodovima. U

arhitekturi Mesopotamije stub je bio poznat, ali je ova

konstrukcija retko primjenljivana. Debeli zidovi i svodovi bili

su nosee konstrukcije. Zbog klime koja dajevisoke temperature

koje traju preko itave godine, bilo je potrebno da se stvori

arhitektura koja e obezbediti senkovite i hladne prostorije, u

kojima e se ovek sakriti od uarenih sunevih zraka. Zbog toga

je ova arhitektura postala arhitektura zatvorenih volumena, bez

prozora, pri emu svetlo u prostoriju ulazi samo kroz otvor

vrata. To je uzrok to graevine Mesopotamije spolja izgledajujednolino, pa je problem oivljavanja njihovih fasada bio

poseban zadatak. Reenje je naeno gradnjom nazupanih zavrnih

venaca na zidovima, stepenastim uvlaenjem zidova i oblaganjem

povrina fasada bojenim opekama ukraenim slikama ornamentima i

figurama. Ovim je Mesopotamija u arhitekturu svojih fasada unela

slikarski tretman, sa efektima bojene dekoracije, za razliku od

grko-rimskog tretiranja fasada, dubokom plastikom i igrom

svetla i senke. Drvetom je Mesopotamija siromana. Najee drvo

je palma, koja se upotrebljava u stambenoj arhitekturi, za

tavanice manjih zgrada. Imuni su upotrebljavali kedrovo, amovodrvo koje je uvozeno iz Libana. Svodovi uvek naleu na zidove.

Stub u ovoj arhitekturi esto ima samo dekorativnu ulogu. Jo u

sumerskom periodu poetkom III milenijuma, u gradu Uru graene

su konstrukcije svodova sa isputenim slojevima i sa radijalnim

spojnicama. Iz asirskog perioda ostali su nam svodovi


13/17

Strana| 12

sastavljeni od nagnutih lukova, kako bi se izbegla upotreba

drvene oplate.

Babilonska i Neo-babilonska arhitektura:

U Uruk-u, juna Mesopotamija, Sumerska civilizacija je dosegla

svoj stvaralaki vrhunac. Najraniji sauvani ostaci arhitekture

pripadaju "arhainoj" fazi, gradovi su ve bili ograeni i imali

lavirint od ulica i zgrade od sirove cigle izdignute zbog

pretnji od poplava koje su unitile zgrade mnogih minulih

narataja. Glavne zgrade Babilonaca su bili hramovi, palate su

ispoetkabile relativno nevane,hramski kompleksi predviali

su graanske, komercijalne, pa ak i industrijskeaktivnosti.

Oni su podignuti na velikim platformama, obino u blizini centra

grada. Pomone zgrade formiraju prednja dvorita u dvoritu

hrama, u kojem je stajao hram kao vrhunac. Veliki gradovi imalisu nekoliko hramskih skupina, a najvanijeg od njih, hram-

svetite koji dosee takve visine da oblikuje "zigurat" ili

Svetu goru. Uglovi hramskih kompleksa i zigurata su bili

orijentisani na strane sveta. Arhaini zigurati imali su samo

jedan ravni pravougaoni breuljak koji je nosio gornji hram.

Krajem treeg milenijuma p.n.e. dva ili vie podesta postali su

uobiajeni, svaki nivo je bio ukraen irokim lezenama. Osnova

je pravougaona, a ne kvadratna, u drugom milenijumu p.n.e. plan

je bio etvrtast i broj slojeva se poveao na etiri ili pet.

Ove tendencije su nastavljene, pa u neo-babilonskim vremenimabilo je ak sedam etaa u formi hrama. U meuvremenu Asiraci su

razvili vlastite verzije, sedam kvadrata na bazi zigurata,

uzdugnut je kontinuiranom rampom, koja krui sa strana. Ovalni

Hram u Khafajahu podignut je kao najraniji oblik babilonskog

zigurata, ravnog krova, u samo jednoj stepenici, visoke 13

metara. Kompleks hrama u Ishchali bio je terasastog tipa, bez

zigurata, pravougaon u osnovi. On je imao veliku glavnu dvorinu

terasu na kojoj je hram leao pod pravim uglom na glavnu osu.

Ziggurat i vojni kompleks Ur: Obuhvata kompleks zigurata idvorita,i dva velika hrama i palatu, a sve podignuto na

velikoj pravougaonoj platformi u srcu ovalnog oblika. Zigurat je

dimenzija 61x42m osnove i oko 21 metara visine.

Grad Babilon: poznat u istoriji kao legenda, obnovio ga je

Nabukodonosor II, jer je bio u potpunosti uniten od strane

asirskog kralja Sanheriba. I unutranji i spoljanjideo grada


14/17

Strana| 13

bili su snano utvreni, a reka Eufrat oblikuje zapadnu stranu.

Grad je zauzimao povrinu od oko dva kvadratna kilometra.

Nekoliko glavnih ulica se potpuno presecaju pod pravim uglom

koje zavravaju toranjem i vratima gde su se sastali zidovi.

Izmeu glavnih ulica, stambene zgrade, poslovne kue, hramovi,

kapelice i svetita guraju se u ivom neredu. Negde tu bila je i

palata-tvravapovezana sa velikim kompleksom palata na obali.

Visei vrtovi, 270x200m bilo je udo antikog sveta, sa svojim

labirintom soba i dugim fasadama ukraenih viebojnom glaziranom

ciglom. Sredinji poloaj na reci zauzeli su glavni hram boga

Marduka i severno od njega okrug gde se izdie zigurat

Babilonska kula. Slavni zigurat kombinuje masivne stepenike sa

rampama za penjanje spiralno rasporeenim prema asirskoj praksi.

Osnova je bio kvadratat stranice 90m sa sedam etaa,a vrhovni

hram je bio obloen plavom glaziranom ciglom.Prvi put u

arhitekturi, Mesopotamija je stepenitima dala naglaeni znaaj,

a pod njenim uticajem je kasnije Persija razvila arhitekturu

stepenita.Herodot kae da je svaki stepenik bio posveen

jednoj planeti, odnosno boanstvu, i da su ti stepeni bili

razliito obojeni.

Asirska arhitektura

U provom razdoblju asirske vladavine, bila je sleena

babilonska praksa. Postojali su hramovi sa i bez zigurata, ali

palate su bile mnogo ee i vanije. Asirci su uveli arenoukrasno zidanje ciglom, toliko popularno u Neo-babilonskom

razdoblju. Isto kao u babilonu visoka podnoja od velikih

kamenih ploa kojase nalaze na rubu zida, obino su ukraavani

niskim-reljef skulpturama.

Grad Aur: Imao je u svom glavnom okrugu dva zigurat hrama,

jedan Ashuur, a drugi bogovima Anu-Adada, koji ima identine

kule. Tu su i jo dva hrama bez zigurata i dve ogromne palate,

jedna se prvenstveno koristila za administrativne svrhe. Sve je

vea vanost palate i u drugoj polovini asirskog razdoblja ukojem su postale dominantne, hramovi i njihovi zigurati dobivaju

pomono mesto.

Grad Khorsabad: Izgradio ga je Sargon II, bio je naputen posle

njegove smrti. Kvadratne osnove, sa odbrambenim zidom opasan i

prekrivao je gotovo dva kvadratna kilometra. Kraljevska palata

zauzima jedan deo utvrenog grada. Ona je obino periferno


15/17

Strana| 14

isturena prema reci, kako bi vladar u sluaju opasnosti mogao

lake napustiti utvrenigrad, a u nekim gradovima kraljevska

palata se nalazi u sredini grada. Dispozicija kraljevske palate

je zasnovana na principu pravougaonih unutranjih dvorita, oko

kojih su izgraeni prostori koji slue odreenoj nameni.

Kraljevska palata ima tri glavne grupe prostorija: 1.saraj -

prostorije u palati koje slue za prijem, 2.harem - prostorije

za stanovanje vladara i njegove porodice, 3.han - za smetaj

posluge, vojne zatite, radionica i svih drugih pogona koji

slue vladaru i njegovoj porodici. Osim pomenutih grupa

prostorija, u sastavu kraljevske palate je i hram, palata

kraljevog brata, vie slubenih zgrada, kompleks velikih i

malih dvorita, hodnika i prostorija, pokrivajui dvadeset tri

hektara. Svaka od zgrada je podignuta na terasi koja do palate

Sargona dopire do gradskih zidina. Glavni ulaz u palau iz

velikog dvorita bio je ukraenvelikaom kulom koju su uvali

krilati bikovi sa ljudskom glavom. Palata ima tri glavna dela, a

svaki od njih veliko dvorite. Na levoj strani na ulasku je bila

skupina od tri velika i tri mala hrama, sa desne strane su

uslune etvrti i administrativni uredi, a pored njih privatni

apartmani, sa dravnim prostorijama iza. Dravne prostorije koje

su imale svoja dvorita. Ovde su strani i drugi dostojanstvenici

bi bili primljeni i impresionirani. Sve oko ovog dvorita bila

su dekorativna podnoja stubova visoka preko 2 metra, sa

reljefima kralja i njegovih dvorjana, okrenuti prema prestolnojsobi. Uzviena prestolna soba, oko 50x11m, verovatno jedan od

nekoliko apartmana koji je ima ravan drveni krov, jer je

kvalitetno drvo bilo retko i skupo. Zidovi bili su slikani

ukrasima uokvireni ornamentom, oko 5m visine i okruivali su

celu sobu iznad kamenih reljefa. Zidovi su bili debeli, u

proseku oko 6 m. Unutar platformi od peene cigle u palati bilo

je spojenih odvoda od terakote za odvod odpadnih voda.

Stambena arhitektura: Kao u svakoj istorijskoj epohi i na svakom

geografskom podruju, najvei broj izgraenih objekata suobjekti za stanovanje. Tako osnovu i mesopotamske arhitekture

ini stambena arhitektura. Zbog tronih materijala od kojih je

bila graena i ratnih pohoda i provala, u Mesopotamiji se nisu

sauvali znaajniji ostaci ove arhitekture.Odreeni broj

podataka o njoj imamo od grkih istoriara,iz slikarskih

predstava stambenih kua, sauvanih delova kraljevskih palata, i


16/17

Strana| 15

iz drugih arheoloskih podataka. Iz svih ovih podataka

zakljuujemo: stambena kua Mesopotamije bila je formirana oko

centralnog dvoritana koje su bili orijentisani svi prostori.

Prema ulici ova kua bila je slepa. Pokrivena je tavanicom od

palmovih stabala i nabojem zemlje. Manje stambene kue uglavnom

su bile prizemne, a bilo je i jednospratnih kua.Iako gornji

sprat nikada nije ouvan, pretpostavljase da je bio isti kao i

prizemlje. Osim ovih kua sa ravnim terasama graene su i kue

pokrivene jajolikim zemljanim kupolama sa otvorom u temenu, kroz

koji je izlazio dim sa ognjita koje se nalazilo u sredini

jedine prostorije ove kue. O visokom gradskom standardu svedoe

ostaci gradske kanalizacije, a u bogatijim stambenim zgradama, o

staci bazena, kunih kupatila i wc-a.

Grobnice:Reeno je da Mesopotamija nije izgradila znaajnu

nadgrobnu arhitekturu, ali brojne nekropole daju nam podatke onainu sahranjivanju u zidanim rakama i zemljanim sarkofazima.U

nekim sluajevima, pored svodova koji su upotrebliavani za

pokrivanje grobnica u zemlji, primenjivane su i kupole. Sauvan

je jedan primerak okrugle grobnice pokrivene kupolom (najstarija

sauvana kupola), to svedoi o tome da je Mesopotamija sigurno

poznavala konstrukcilu kupole i upotrebijavala je.

Zakljuak:

I Egipat i Mesopotamija su teili ka kolosalnom i monomentalnom,ali ako hoemo da definiemo osnovnu razliku izmeu umetnosti

Egipta i Mesopotamije, onda moemo rei da je Egipanin

naturalista, da umetniki odraava svet oblika prirode,

stilizujui ih, dok je Mesopotamac najee apstraktan.Poetak

apstraktne stilizacije u Mesopotamiji see u predistoriski

period u kome je geometriska dekoracija nastala pod uticajem

prirodnih formi iz ivotiniskog i biljnog carstva, koje su

slobodno tretirane i esto gubile neposrednu vezu sa svojim

prirodnim uzorima. Razlike izmedu naturalistiki shvaene

egipatske stilizaciie i apstraktne stilizaciie Mesopotarnacamogu se vidjeti i u njihovim pismima. Hijeroglifsko pismo

Egipana zadrava oblike iz prirode, dok klinasto Mesopotarnsko

pismo, iako je nastalo pod uticajern prirodnih formi, potpuno je

napustilo vezu sa svojim uzorima, ono je postalo sistem

apstmaktnih znakova, koji su zbog toga mogli da budu usvojeni i

od drugih naroda. Mesopotamci su prvi pronali nain kako se


17/17

Strana| 16

menja prirodni oblik ivotinjske figure i svodi na istu

geometriju.

Egipatska arhitektura je prva potpuno izrazila monumentalnost.

To je tektonska arhitektura stuba, zida i ravne grede. Zidovi su

bojeni. Jednostavnost i grandioznost su glavne odlike egipatskearhitekture. U komponovanju svojih graevina egipatski arhitekti

su afirmisali zakon simetrije i aksijalnosti. U spoljanjem

izgledu dominira horizontala koja istie ideju nepominosti,

koja je karakteristina za svu egipatsku umetnost. U traenju

arhitektonskih formi oni su se oslanjali na uzore uzete iz

prirode. Svaki arhitektonski spomenik je inio jedinstvo

arhitekture, skulpture i slikarstva. Za naglaavanje vrednosti

arhitektonskih prostora sluili su skulptura i slika kao

neodvojivi deo samog spomenika.

Umetnost Mesopotamije je dekorativna, bazirana uglavnom na

geometriskim ornamentima. To je stereotomska arhitektura koja

koristi svodove i lukove kao glavne elemente konstrukcija.

Zidovi su oblagani raznim vrstama opeke i keramike, ili su

ukraavani plitkim reljefima. U komponovanju objekata su

koristili prirodnu asimetriju zamenjenu geometrijom, a u

spoljanjem izgledu dominiraju vertikalna stremljenja. Zbog svog

apstraktnog pristupa mesopotamska umetnost je imala daleko vie

uticaja budue umetnosti nego to je imao Egipat.

Documents

Sadejstvo Arhitekture i Drugih Umetnosti