SAĞLIK YÖNETİMİ EĞİTİMİNİN SAHADAKİ YANSIMASI

Doç.Dr. EMRE İŞCİ

Marmara Üniversitesi

Sağlık Yönetimi Bölümü

«Zamanların en iyisiydi, zamanların en kötüsüydü;

Akıl çağıydı, aptallık çağıydı,

İnanç devriydi, inançsızlık devriydi;

Işık mevsimiydi, karanlık mevsimiydi;

Umut baharıydı, umutsuzluk kışıydı;

Herşeyimiz vardı, hiçbirşeyimiz yoktu;

Kısacası böyle bir zamandı….»

ENDÜSTRİYEL DÖNÜŞÜMDEN GÜNÜMÜZE

• Sun Tzu, Platon, Makyevelli

• Endüstri devrimi-savaş arabaları

• Saint Simon-Comte (Avrupa hala tarım toplumu).

• Durkheim, Weber, Smith, Marks, Spencer

• Paradigma?

• TOPRAK-SERMAYE-BİLGİ

• Dokuma, Demir-Çelik, Ulaştırma, Kimya, Elektrik, Benzin motoru

• Su ve buhar gücü-mekanik üretim;

• Elektrik gücünün yardımı ve işbölümü seri üretim;

• Dijital devrim, elektroniklerin kullanımı ve BT (Bilgi Teknolojileri)'nin gelişmesi;.

• Analytic tool-Big Data-Yapay Zeka, no man, no touch, no light

Günümüz toplumu;

• Post-Endüstriyel • 3. Dalga • 5. Disiplin • Network Toplumu • Risk Toplumu • Enformasyon toplumu • Kapitalist ötesi toplum • Bilgi Toplumu • Tüketim toplumu • Pozitivist toplum

Sağlık Yöneticiliği Mesleği

Sağlık kurumlarında ve sağlık hizmetleri ile ilgili işlerin yapıldığı kurumlarda

• idari işleri yerine getirildiği,

• karar alma ve uygulama süreçlerinin gerçekleştirildiği, analizler, planlamalar ve değerlendirmeler yapılan,

• ulusal ve uluslararası düzeyde bilgi üretilen, yorumlanan ve kullanılan,

• sağlık hizmetlerinin planlaması, sunulması ve değerlendirilmesine yönelik idari süreçlerin gerçekleştirildiği meslektir.

Sağlık Yönetimi programından mezun olan yöneticinin sahip olması gereken özellikler (Association of University Programs in Hospital Administration (AUPHA))

• Optimum performansla çalışan sağlık örgütlerinin yapısı ve durumu hakkında bilgi sahibi olma,

• Alternatif finansal yapılar altında çalışan sağlık örgütlerinin finansal yönetimi hakkında bilgi sahibi olma,

• Çeşitli örgütsel çevrelerde sağlık meslekleri ve insan kaynakları yönetiminde iletişim becerisi ve kişilerarası ilişkiler ile liderlik konusunda bilgili olma,

• Karar vermede enformasyon sistem kaynaklarının toplanması, kullanılması, analiz edilmesi, geliştirilmesi ve yönetilmesini gerçekleştirebilme,

• Rasyonel karar vermede istatistiksel, kantitatif ve ekonomik analizler yapabilme,

• Klinik karar vermede ve uygulanan işlemlerde yasal ve etik kurallara uygun davranma,

• Mikro bazda örgüt içi ve makro bazda ülkenin sağlık politikasının geliştirilmesi, formüle edilmesi, yürütülmesi ve sonuçlarının analiz edilmesini gerçekleştirebilme,

• Toplumsal sağlık statüsünü, sağlığın ve hastalığın belirleyicilerini, farklı nüfuslarda hastalık riskleri ve davranışlarının anlayabilme ve değerlendirebilme,

• Farklı toplumlarda sosyal ve davranış bilimlerinde yaygın bir şekilde uygulanan sağlık sistemleri performans ölçümü, finansman, organizasyon ve gelişmeler hakkında bilgi sahibi olma,

• Sağlık organizasyonlarında sürecin geliştirilmesi için işletme ve sağlık sonuçlarının ölçümü, süreç-sonuç ilişkisi ve metotları hakkında kurumsal bilgi sahibi ve analitik sentez yapabilme becerisine ulaşmış olması beklenir.

AUPMA’dan müfredat içerikleri;

• Uygun eğitim yöntem ve tekniklerinin kullanılması (eğitici eğitimi),

• öğrencinin mesleki derslerden önce iletişim,

• sayısal beceriler (matematik ve nicel),

• eleştirel düşünme (sorunları analiz yeteneği),

• toplumsal ve kültürel bağlam (tarihi, felsefi, sosyal, kültürel, ekonomik, siyasi ve bilimsel temeller) konularında dersler alması yararlı olacaktır.

• Sağlık hukuku,

• sağlık hizmetleri pazarlaması,

• epidemiyoloji,

• ulusal ve diğer sağlık sistemleri dersleri de AUPHA’nın önerdiği diğer derslerdir.

Sağlık Yöneticisinin Görevleri: 1. Kurumun idari, mali ve teknik hizmetlerinin yürütülmesinde, misyon, vizyon, temel hedef ve değerlerinin belirlenmesinde, kalite, standardizasyon ve akreditasyon çalışmaları ile performans değerlendirmesinde görev alır.

2. Kurumun finansal yönetim politikalarının belirlenmesi, uygulaması ve yönetilmesinde görev alır.

3. Kurumun muhasebe, bütçe, mali analiz ve maliyet analizi faaliyetlerini yürütür.

4. Sağlık hizmetleri sunumunun planlanması, yürütülmesi ve sonuçlarının değerlendirilmesi sürecinde görev alır.

5. Kurumda tıbbi ve hasta bakımı dışında verilen hizmetlerin organizasyonu, yürütülmesi ve denetimini sağlar.

6. Kurumda kriz ve afet planının hazırlanması ve yürütülmesi çalışmalarında görev alır.

7. Hastalıkların tanıları ve ameliyatların uluslararası hastalıklar kod sistemine göre kaydedilmesi, tıbbi ve idari istatistiklerinin tutulması, saklanması, değerlendirilmesi ve raporlanmasında görev alır.

8. Kurumun genel ve tıbbi arşiv hizmetleri ve hastane bilgi sistemlerinin işletilmesinde görev alır.

9. Sağlık yönetimi alanına ilişkin politikalar geliştirir, planlamalar yapar veya bu çalışmalarda görev alır.

1. İletişim ve İlişki Yönetimi

Kurum çalışanları ve kurum dışındaki kişi, grup ve kurumlarla sağlıklı iletişimin kurulması, bu kişi, grup ve kurumlarla yapıcı, olumlu etkileşimin sağlanması ve sürdürülmesine yönelik bilgi ve becerileri kapsamaktadır. Bu grupta yer alan temel yetkinlik alanları şunlardır:

İlişki Yönetimi İletişim Becerileri Arabuluculuk ve Müzakere etme

2. Liderlik

Stratejik amaçlara ulaşmak için bireysel ve kurumsal mükemmelliği arama, ortak vizyon yaratma, değişim yönetimine yönelik bilgi ve becerileri kapsamaktadır. Bu grupta yer alan temel yetkinlik alanları şunlardır:

Liderlik Becerileri ve Davranışı Örgütsel İklim ve Kültür İletişim Kurma Değişimi Yönetimi

3. Profesyonel Davranma

Bireysel ve kurumsal faaliyetlerde etik kural ve mesleki standartlara uygun davranmaktır. Hastalara karşı sorumlulukların göz önünde tutulması, sürekli mesleki gelişmeye odaklanma gibi eğilimleri içermektedir. Bu grupta yer alan temel yetkinlik alanları şunlardır:

Kişisel ve Profesyonel Sorumluluk Profesyonel Gelişme Topluma ve Mesleğe Katkılar

4. Sağlık Sektörü Bilgisi

Sağlık sistemi, kurumsal çevrenin öğrenilmesine yönelik bilgi ve becerileri kapsamaktadır. Bu grupta yer alan temel yetkinlik alanları şunlardır:

Sağlık sistemi ve kurumları Sağlık Personeli Hasta Perspektifi Toplum ve Çevre

5. İşletmecilik Bilgi ve Becerileri

Sağlık sistemine ve sağlık kurumlarına işletmecilik ilke ve modellerinin uygulanmasıdır. Bu grupta yer alan temel yetkinlik alanları şunlardır:

Genel İşletme Finansal Yönetim İnsan kaynakları yönetimi Kurumsal Dinamikler ve Yönetişim

Stratejik Planlama ve Pazarlama Bilgi yönetimi Risk Yönetimi Kalite yönetimi

LİSANS DÜZEYİNDE SAĞLIK YÖNETİMİ EĞİTİMİ

• 1963’de Türkiye’de Sağlık Bakanlığı Sağlık İdaresi Yüksek Okulu, 1975’de Hacettepe Üniversitesi Sağlık İdaresi Yüksek Okulu, 1996’da Ankara, Marmara ve Başkent Üniversiteleri Sağlık Yönetimi Bölümleri, 2007’de Okan Üniversitesi Sağlık Yönetimi Bölümü kurulmuş ve ardından sağlık yönetimi bölüm sayıları hızla artarak 2011’de 14, 2013’te 28’e ulaşmıştır.

• Sağlık yönetimi bölümü olan üniversiteler Hacettepe, Ankara, Başkent, Marmara, Okan, Cumhuriyet, Selçuk, Süleyman Demirel, Bilim, Yeniyüzyıl, Acıbadem, Dicle, Lefke Avrupa, İstanbul, Kırıkkale, Sütçü İmam, Yakın Doğu, Namık Kemal, Gümüşhane, Medipol, Üsküdar gibi üniversiteler olmak üzere, 82 üniversitede sağlık yönetimi lisans programı bulunmaktadır.

Bu programların müfredatında; Müfredat içeriği:

1. Toplum sağlığı ve durum değerlendirmesi

2. Sağlıkta politika oluşturma, uygulama ve değerlendirme

3. Örgüt geliştirme / örgütsel davranış teori ve uygulaması

4. Yönetim ve sağlık örgütlerinin değerlendirme ve yeniden tasarımı da dahil olmak üzere yapısal analizi,

5. Operasyonel değerlendirme ve iyileştirme

6. İnsan kaynakları ve sağlık profesyonellerinin yönetimi

7. Bilgi sistemleri yönetimi ve değerlendirme

8. Hukuk ilkeleri geliştirme, uygulama ve değerlendirme

9. Yönetim: yapısı, rolleri, sorumlulukları ve liderliğe uyum

10. Liderlik: vizyon, değişim yönetimi ve takım geliştirme

11. Yazılı, sözlü ve kişilerarası iletişim becerileri

12. İstatistiksel analiz ve uygulama

13. Ekonomik analiz ve karar verme uygulamaları

14. Piyasa analizi, araştırma ve değerlendirmesi

15. Finansal analiz ve yönetimi

16. İş Etiği ve klinik karar verme

17. Strateji oluşturma ve uygulama

18. Hasta bakımı gelişimi için kalite değerlendirmesi

19. Profesyonel beceri geliştirme

SAĞLIK YÖNETİMİ EĞİTİMİNİN YANSIMASI-GENEL ÖNERİLER • Sağlık Yönetimi bölümünün kontrolsüz bir şekilde birçok üniversitede açılması,

üniversitelerde sağlık yönetimi alanında yetişmiş yeterli öğretim kadrosunun bulunmaması eğitim kalitesini etkilemekte ve sağlık yönetimi eğitimine yönelik uygulanan politikalar sonucu öğrenci niteliği de düşmektedir.

• Öğrencilere kriz yönetimi kabiliyeti kazandırılmalıdır.

• Öğrenciler Sağlık Bakanlığının güncel teşkilat yapısına hakim olmalılardır.

• Özgüveni yüksek, sistem içerisinde farklı bakış açıları geliştirebilecek, idealleri olan öğrenciler yetiştirilmelidir.

• Öğrencilere sürdürülebilirlik bilinci kazandırılmalıdır. Sağlık kurumlarının diğer herhangi bir işletme türünden farkının ne olduğu öğrenciler tarafından iyi kavranmalıdır.

• Sağlık yönetimi mezunları genel olarak sadece hastane odaklı çalışmayı düşünmektedir ve bu anlayışın değişmesi gerekmektedir. Öğrenciler, farklı alanlarda da çalışabilecekleri konusunda bilgilendirilmelidirler.

• Öğrencilerin yabancı dil problemi ele alınmalıdır.

MÜFREDAT ÖNERİLERİ

• Hayal kurma dersi,

• Değerler eğitimi dersi seçmeli olarak müfredatta yer alabilir.

• Sağlıkta yeni medya kullanımına hakim sağlık yöneticilerine ihtiyaç bulunmaktadır. Bu nedenle yeni medya kullanımına yönelik dersler müfredatta yer alabilir.

• Pozitif düşünce, duygu yönetimi dersleri müfredatta yer almalıdır.

• Risk yönetimi konusunda farkındalık sağlanmalıdır.

• Sağlık kurumlarında satın alma ve tahakkuk birimlerinin önemine değinildi. Bu birimlerin iş süreçlerine yönelik eğitimlerin verilmesi gerekmektedir.

• Hastaneler sadece işletme mantığında yönetilebilecek kurumlar değildir. Bu nedenle işletme alanına yönelik dersler dışında sağlığa yönelik derslerin öneminin arttırılması ve yeterli olması gerekmektedir. Bir hastane müdürü hastanenin sağlık işletmesi kısmını iyi yönetebilmelidir.

• Öğrencilerin ilgi duydukları alanlara yönelik uzmanlaşabilmelerini sağlayacak şekilde seçebilecekleri bir ders skalası sağlanmalıdır.

• Şehir hastanelerinin ne oldukları, nasıl işletilmesi gerektiğinin eğitimi verilmelidir.

• Birinci basamak sağlık hizmetlerinin nasıl yönetileceğine dair eğitimler arttırılmalıdır.

• Müfredatta öğrencilerin mevcut süreçleri anlayabilmeleri ve sorgulayabilmelerine yönelik aynı zamanda süreçleri iyileştirebilecek yetkinliği sağlamak amacıyla analitik düşüncelerini geliştirmelerine ve mimariye ilişkin dersler yer almalıdır.

• Bilgi sistemleri ve kodlamaya yönelik dersler verilmelidir.

• Veri yönetimini, veri madenciliğini iyi bilmeleri, uygulayabilmeleri ve ideal olarak geliştirebilmeleri de beklenmektedir.

• Öğrencilere bilimsel bir konuşmanın nasıl yapılacağı ve istatistiki verileri okuyup değerlendirebilme kabiliyeti kazandırılmalıdır.

• Araştırma ve biyoistatistİk dersleri sağlıkta big datayı analiz edebilecek düzeye getirilmelidir.

• Öğrenciler ÇKYS, e-nabız gibi sistemlerin ne olduklarının farkında olmalılardır.

• İletişim dersleri verilmeli, kurum içerisinde iletişimin nasıl yapılması gerektiğinin farkında olunmalı. Staj ortamı aracılığıyla öğrencilere ikna kabiliyeti sağlanmalıdır.

• Eğitim programı içerisinde belirli dönemlerde belirli ders saatlerinin sağlık sektörünün çeşitli paydaşlarından uzmanlar aracılığıyla katılımı sağlanabilir.

• Öğrencilerde yapay zeka uygulamalarına yönelik bir farkındalık oluşturulmalıdır.

STAJ UYGULAMASINA YÖNELİK YAPILAN DEĞERLENDİRMELER • Staj uygulaması hastane içerisindeki tüm birimlerde sağlanmalıdır.

• Öğrencilerin staj yaptıkları ortamlarda mahremiyete önem vererek davranmaları yönünde gerekli farkındalık yaratılmalıdır.

• Öğrenciler stajda yapacakları işlerin niteliğini iyi öğrenmeleri ve staj öncesi uygulamaya çıkacakları kuruma dair bilgilerinin olması gerekmektedir.

• Staj uygulamaları arttırılmalıdır.

• Staj uygulamalarında etkinliğin arttırılabilmesi için kurumlar arası karşılıklı katılım sağlanmalıdır. Sadece kamu kurumlarında değil özel sektör kurumlarında da staj imkanı sağlanmalıdır.

• Hastane dışındaki sağlık kurumları ile de staj işbirlikleri sağlanmalıdır.

• Bölüm öğrencilerinin idari kurumlardaki uygulamaları daha fazla deneyimlemeleri gerekmektedir.

• Zorunlu yaz stajı uygulamaları olmalıdır.

• Sağlık kurumlarını temel hizmet birimlerine ayırarak, dönem içerisinde haftanın bir günü staj imkanı sağlanabilir.

• Öğrencilerin staj başvuru ve takip süreçlerine yönelik hakimiyetleri arttırılmalıdır.

• Öğrencilerin staj uygulamalarının daha etkin geçmesini sağlamak amacıyla, bir danışman kontrolünde staj uygulamaları izlenebilmeli, staj ziyaretleri yapılmalı ve böylece öğrencilerin durumlarının birebir takibi sağlanabilmelidir.

• Belirlenen danışmanlar kurum sorumluları ile öğrencilerin stajda hangi becerileri elde etmeleri gerektiğine yönelik iletişim halinde bulunmalıdır.

• Öğrencilerin staj uygulamaları sonrasında da kurumlar arası karşılıklı takibin sağlanması gerekmektedir.

SONUÇ VE ÖNERİLER • Sağlık kurumları diğer işletmelerden farklı olarak daha belirsiz, karmaşık, dinamik ve kapasitesi değişen

çevrede faaliyet göstermekte, hukuki ve etik sınırlamalarla faaliyet göstermektedir. Yönetici yetiştirme sürecinde tam rekabet piyasası koşullarının gerekleri dışında sağlık hizmetlerinin kendine özel koşulları ve etik şartları her aşamada göz önünde bulundurulmalıdır.

• Sağlık hizmetlerinin maliyeti göz önünde bulundurulduğunda maliyet/etkililik açısından sağlık yöneticisi ihtiyacı tartışma götürmemektedir.

• Özellikle SAYÇEP ve akreditasyon çalışmaları açısından bakıldığında neredeyse en güncel müfredata ve içeriğe sahip bölümlerden birisi sağlık yönetimi bölümüdür.

• Yapılan paydaş toplantılarında özellikle uygulamalı bilim olan yönetimin, yönetici eğitim sürecindeki staj uygulamalarının önemi tekrar öne çıkmıştır. Bu açıdan çeşitli sağlık kurum/kuruluşlarında stajların bürokratik noktalarının kolaylaştırması, daha nitelikli yönetici yetiştirilmesini sağlayacaktır.

• Kriz ve afet yönetimi, yönetimde çok farklı bir alandır. Bu alanların yönetim eğitiminde mutlaka yer alması gerekmektedir.

• Veri analizi, big data, yapay zeka gibi konular üzerinde durulmalıdır.

• Araştırma ve sonuç üretebilme yeteneğinin kazandırılması, sürdürülebilirlik açısından yönetim eğitimde son derece önemlidir.

Teşekkürlerimle.

Yararlanılan Kaynaklar;

• Chervenak, F.A. ve McCullough, L.B. (2004). An Ethical Framework for Identifying, Preventing and Managing Conflicts Confronting Leaders of Academic Health Centers. Academic Medicine, 79(11), 1056-1061.

• Çimen, M. (2010). Sağlık Yönetimi ve Sağlık Yönetim Eğitimi. Acıbadem Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 136-139

• Esatoğlu, A. E. ve Kılıç, M. (2008). Mesleki Örgütlenmeler, Mesleki Gelişim Süreç ve Meslek Etiği Bağlamında Sağlık Kurumları Yöneticiliği. Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi Bildiriler Kitabı, Sağlık İdarecileri Derneği, Ankara.

• http://www.hurriyet.com.tr/teknoloji/endustri-4-0-nedir-ve-ne-anlama-gelmektedir-40806351, Erişim Tarihi: 04.11.2019

• İnel, S. ve Akbulut Y. (2017) Sağlık Kurumları Yöneticilerinin Profesyonellik Düzeyinin Belirlenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 20 (1):93-108.

• Kıyak, M. (2013). Sağlık Yönetimi Eğitimi: Durum ve Öneriler. SD Dergisi (Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Platformu), 27,30-33

• Öztürk, Z. Ve Ilıman, Z. (2015). Sağlık Yönetimi Ve İşletmeciliği Bölümünde Okuyan Öğrencilerin Bölümü Tercih Nedenleri İle Beklenti ve Motivasyon Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 71-93.

• Sağlık Yönetimi Ulusal Çekirdek Eğitim Programı Raporu 2017 (SAYÇEP 2017).