1

2

3

Para sa Iyo

Kay Alvin

At sa Sambayanang Pilipino

4

Mga ninais, ninanais at nanaisin naming saMbitin

Pambungad na Pananalita............................. p. 4 - 7

Mensahe mula sa mga Patnugot.................. p. 8- 9

Mga Pasasalamat............................................. p. 10 -13

Tulang Malaya sa Taludturan...................... p. 14 - 50

Tulang May Bakuran..................................... p. 51 - 54

Mga Salin......................................................... p. 55 - 65

Mga Sumabog Mula sa Aming Isipan......... p. 66 -122 Mga Awitin..................................................... p. 123- 129

Tungkol sa Pabalat........................................ p.130

Mga Kredito.................................................... p.131

5

Marso 2008

Para sa klaseng 3M:

Binabati ko kayong lahat sa proyektong itong pinagsika-pan ninyong buuin. Aaminin kong pinananabikan ko ang paglulunsad ng aklat na ito ng inyong mga tula dahil sa tatlong (3) dahilan.

Una, mahusay kayong tumula. Sinasabi ko ito bilang isang taong tumutula rin at bilang gurong marami nang na-basang mga tula ng mga mag-aaral at mga tinitingalang makata. Iba-iba man ang nibel ng kahusayan ninyo sa laran-gang ito, maniwala kayong lahat kayo ay nasa antas na nakata-taas sa karaniwan. Natitiyak kong marami sa inyo ang kikilala-nin kalaunan sa sining na ito, at napakasarap magkaroon ng kopya ng saMbit dahil nilalaman nito ang mga unang pagta-tangka ng mga makatang malamang ay tatatanghaling mga pantas sa hinaharap.

Pangalawa, may bukod-tanging ambag ang kalipunang ito. Ang saMbit ay isang masining na bintanang binubuksan ninyo sa amin upang makasilip kami sa mundo ng mga bagun-tao, isang mundong itinuturing naming mayaman, mahiwaga at kapana-panabik. Napakalaking larawan ng mga kabataan ang itinatampok ninyo sa aklat na ito na hinding-hindi kayang ibigay kahit ng mga tanyag na alagad ng panitikan.

6

At huli, isang kongkretong pagtataguyod ng Filipino

ang saMbit. Nakatutuwang sa kabila ng inyong kabataan ay

nakasumpong na naman kayo ng sarili ninyong paraan ng pag-

papakita ng pagmamahal sa bayan. Hindi man ninyo maga-

wangpumagitna sa mga pagkilos sa mga lansangan at pamaha-

laan, isinusulong pa rin ninyo sa aklat na ito ang Filipinong

kalayaan, kasarinlan, kayamanan at kultura – kahit mula sa loob

ng bakuran ng paaralan lamang.

Kaya naman, 3M, maraming salamat sa inyong saMbit! Kahit pa ang ibig sabihin ng ―sambit‖ ay ―munting pahayag‖, maniwala sana kayong napakalaking mensahe at ambag ang idinudulot ninyo sa paglalabas ng aklat na ito. Kahit pa mapag-kumbaba ninyong itinuturing ang inyong pangkat bilang ―sabit‖ lamang sa mga klaseng pandangal, dapat pa rin kayong magmalaki dahil ―M‖, o pagka-Filipino, ang nasa gitna ng pagiging ―sabit‖ na ito (―sa-M-bit‖). Kapuri-puri kayo, 3M, dahil sa maraming bagay na nagawa ninyoupang itaguyod ang Fili-pino. At isa sa mga ito itong saMbit.

Salamat sa pagsasagawa ninyong lagi nang mapusok at buháy na buháy! Salamat sa pagbúhay ninyo ng wika at paniti-kang Filipino! Salamat sa masaganang pagbabahagi sa amin ng inyong búhay.

Mabúhay kayo, M-2009! Sumasainyo,

Ser Ron

Ronan B. Capinding

Guro sa Klaseng

Pandangal sa Filipino

7

31 Marso 2008 Mabuhay! Siguro kami na ang pangkat ng M na marami nang na-raanan sa mga bagay na tumutukoy sa pagiging kakaiba. Hindi dahil mula 43 na mag-aaral naging 41 na lamang kami, sa dami ng bandera sa klase o sa pagkakaroon ng cd na nabebenta sa Odyssey at Astrovision, pero dahil kami mismo ang nagsasabing iba talaga maging eMboy. Ako ay nagsasalita sa sarili kong mga karanasan bilang pangulo ng klase sa ikatlong pagkakataon kasama ang mahi-waga, mala-palengke at tila mala-zoo na pangkat na ito. Bakit ko nasabi ‘to? Tingnan mo na lamang ang ingay na lumalabas sa mga kaklase ko tuwing manalo sa paligsahan sa paaralan, tuwing makakita ng guro nilang dumaraan, tuwing gumimik sila mula Divi hanggang Gateway at tumugtog kasama mismo si Ginoong Maestro Ryan Cayabyab, kakaiba. Naiiba, baka dahil kami lamang ang pangkat na binuo pagdating sa ikalawang taong kung saan kinuha ang mga sina-sabing mag-aaral na may kakayahan pang umangat nang kaunti sa nakararami sa larangan ng pag-unawa, pagbasa, pag-sulat, at pagsalita ng ating Pambansang Wika. Pinaghalo-halo ang mga ito, at ito kami ngayon, ang Klaseng Pandangal sa Pili-pino, Filipino Honor Section, ika nga, mga eMboy ng hayskul. Marahil, nasabi na, iba nga kami sa mga klaseng pandangal tu-lad ng A, B, at N, hindi dahil Pilipino lamang daw kami magaling ngunit dahil natututo kaming magkaisa sa mga bagay na ki-nailangang magsama kami at mapagkumbaba raw kami dahil nahihiya kami tuwing pinupuri. Maliban sa mga talentong ipinamalas ng bawat nilalang na bumubuo sa pimagsama-samang mga utak ng mga batang itong tila nakakapagpapagabag, nang isulat nila ang mga tanaga nila para lamang makapasok sa pangkat na sinasabing pinagmumulan ng mga mag-aaral na kung umawit parang si Christian Baustista, kung umarte parang si Fernando Poe Jr., dahil walang eksenang mababato ka, kung sumulat parang si Rolando Tinio na talagang mamamangha ka at kung tumula parang si Balagtas dahil kamag-anak niya ang isa. Ang pangkat na ito ay binubuo ng mga istudyanteng mayroong pakialam sa kapwa at higit sa lahat marunong magpasalamat.

8

Isa siguro sa mga bagay na talagang maipagmamalaki namin ay ang pagpapalimbag ng aklat na ito (liban sa cd namin). Aklat na naglalaman ng mga bagay-bagay na nais naming saMbitin, mga ideya at saloobin na gusto naming ipahayag sa lahat at gampanan ang tungkuling inatas sa amin upang magtaguyod at maging dalubhasa sa Wikang Pambansa. Ang aklat na ito ang nagsisilbing instrumento ng aming mga salitang sana buksan ang inyong mga isipan bilang isang Pilipino. Mga tula at sulating naglalaman ng aming marubdob na damdamin na sana‘y makaapekto sa inyo kung hindi man makapagpabago sa inyong mga katauhan Nais namin saMbitin lahat ng mga bagay na aming naramdaman bilang mga binatilyo na marami nang natutunan, natututunan at matututunan pa. Sa mga nagsunog ng kilay para gumawa ng tula, sa mga gumuhit, nag-edit, nagpulong nang paulit-ulit sa McDo Katipunan, at lahat ng nagbigay suporta para lamang mapalimbag ang aklat na ito na kahit papaano sa tingin namin nagpabago sa mundo at nagbigay trabaho sa amin itong summer break, Salamat.. Kung wala kayo hindi matutupad ang isa pang hakbang namin tungo sa pagtataguyod ng Wikang Filipino. Sumasainyo sa ngalan ng Maykapal, Ian Agatep Pangulo, Klaseng M2009

9

Mahal naming mambabasa… Narito na, sa wakas, ang kulminasyon ng isang buong taon naming pagtitimpi. Ngayon, handa na naming isabog sa hangin ang baho‘t halimuyak ng aming hininga, ipamalas sa buong daigdig ang natatanging rikit at tula ng aming diwa. Sa araw-araw na hushus-balungos sa paaralan, gaano lang ba kadalas makasusulat ng tula ang isang mag-aaral na tulad namin? Bibihira sapagkat humihingi ng matamang pag-titig at pagsuri sa kapaligiran ang pagsulat ng tula. Humihingi ng atensyong nakasisipsip ng sigla at katatagan. Subalit, hindi namin magawang pigilan ang tawag ng panitikan. Likas sa amin ang magpaunlak sa kapritso ng aming pagkamalikhain. Hindi sa ginagarantiya namin ang tayog at kagandahan nitong mga akda, ngunit ginagarantiya lamang namin ang sinseridad at katotohanang ibinuhos namin sa bawat taludtod, sa bawat pantig na itinatak nang may hapdi sa papel.

Mambabasa naming giliw, nawa‘y sumuong kayo sa ligalig ng aming kamalayan, ang matitinik at mabaging na paraiso ng bata‘t mura naming imahinasyon. Dahil, kaming mga nag-iilusyong mga manunulat ay may-iisang bukal ng pagnanasa: at yaon ay kami‘y tahimik ninyong mapalakpakan dahil sa alindog ng aming mga tugmaan at malayang taludturan.

Sana makita n‘yo ang mundo sa ibang mata, sa mga

matang sana mamulat kapag mabasa n‘yo ang mga akdang nakapaloob dito. Mga akdang hindi maiwasang naglagablab at naglalabas ng iba‘t ibang mga hinaing na marahil maiintindihan mo rin. Mga akdang kakatok sa kokote n‘yo, at tatanungin at tatanungin n‘yo sa inyong mga sarili ang ―Ha? Ano?‖ Damahin n‘yo sana ang bawat salita at tugmang mabasa n‘yo at bigyan pansin ang pagsasaayos nito, tila magugulantang ang diwa mo kung hindi man ika‘y maliwanagan.

10

Sa aklat na ito, sana maaliw ka at lalo mo pang

mapalakas ang iyong bokabularyong Pilipino. Sana masilayan mo muli ang kagandahan at karangyaan ng Wikang Pambansa na matagal mo nang sinasaMbit, isinisigaw, ipinahahayag at higit sa lahat, dapat, minahal buong buhay mo.

Salamat, at dinggin nawa ang bawat pantig ng

himutok, tuwa, pagkabagot, pag-ibig, at pagnanasang pinagsikapan naming maipahayag…

Sana‘y ‗di mahulog sa matitigas na puso at mga

taingang kawali ang aming mga sasaMbitin… .

11

Bago ang lahat., mahalaga ang... Pasasalamat Mula sa lahi ng mga pinakamagandang lalaki sa balat ng lupa na kung tawagin ay ang M2009 (aka Mboys‘09), kami‘y nagpapasalamat sa mga sumusunod na mamamayan ng Lupang Hinirang, Bayang Magiliw at Milky Way: Unang-una, sa Poong Maykapal (pasensya na, hindi ‗to tao… Siya si God!) sapagkat Siya ang gumawa ng lahat ng ito at Siyang nagpatupad sa ‘ming mga pangarap at mga minimithi. Siya ang nagbigay inspirasyon sa ‘ming pang-araw-araw na buhay at kung hindi dahil sa Kanya, wala kami rito planet Earth. At sa mga jokes Niya na nakakatawa… at kahit napakafoul minsan… nakakatawa pa rin! Kayo nga naman ang may akda ng buhay namin (ngunit pwede ba pong pa-spoil ng mga susunod na kabanata kahit minsan?). Pangalawa, sa aming mga magulang na walang sawang sumusuporta sa ‘min. Mga gabay, inspirasyon, daan at iniidolo. Maraming salamat sa pagmamahal na hindi mapapantayan ng higit ano pa man, mga hindi mabilang na sakripisyo, at sa pagiging nandirito sa aming tabi sa lahat ng oras. Salamat sa mga sigaw, kurot at palo na binigay niyo sa ‘min. Dahil dito, nagigising kami sa aming pagtulog at nagsisipag kaming gumawa ng homework. Sila ang unang nagpatawa, nagpaiyak at nagpasaya sa ‘ming buhay. Sila rin ang mga unang taong nagbarbero sa‘min dahil sa mga salitang: ―Alam mo anak, napakapogi mo talaga!‖ Kay Ser Ron na napakagwapo, salamat sa mga katiting na pilosopiya at mga gabundok na kaalamang hindi saklaw sa mundo (―out of this world‖), na kahit si Platon ay magugulumihanan, at si Socrates ay kusang iinom ng lason dahil napatalbog na siya ng isang Ronan Borja Capinding (RoBoCap). At dahil kayo rin ang aming guro at tagapayo sa Filipino, nagsuri ng aming mga sulatin at pumapatay sa ‘min tuwing bigkasan. At siyempre, kung hindi dahil sa kanya… wala kaming libro ngayon, dahil siya kasi ang nagpagawa sa ‘min.

12

Kay Ser Bok na naging tagapayo (hindi ―tagapagpayo‖... wala raw salitang ganoon!) namin sa Filipino noong ikalawang taon. Salamat dahil nararamdaman naming na napakaputi ng mga kutis namin tuwing kapiling kayo.Sa mga kuwentong nagbigay ligaya at katatawanan, lalo na yung mga tipong naglalabasan na yung bituka at laman-loob… . Salamat! Kayo ang unang nagpamalas sa amin ng aming responsibilidad upang kalingain ang aming wika‘t kultura. Kayo rin ang unang nagpakulo sa putsero ng aming isipan kaya ngayo‘y umaapaw sa katalinuhan at kalokohan. Salamat, dakilang Pilipino! Kay Gng. Arandia, salamat sa walang pagod na pagsuporta n‘yo kahit alam namin na napainit din namin minsan ang ulo niyo. Ang aming pangalawang inang gumabay at nagbigay direksyon sa mga pagkakataong naging lasing kami... sa inyong pagmamahal. Salamat sa tulong na binigay n‘yong lubos-lubusan, kahit nahirapan kayo minsan, alam naming totoo kayo sa lahat at dahil doon lalong namulat ang aming pagkatao. Kay Bb. Cruz, maraming salamat sa pagiging tagapayo namin noong ikalawang taon. Marami pong salamat na hinayaan mo po kaming maging bahagi ng iyong buhay. Sa pagiging ate namin at ang pagiging magaling na guro. Sa hindi pág-iwan sa ‘min sa panahon na kailangan namin kayo at pagbibigay ng payo sa aming mga love life. Salamat din pó na hinayaan niyo pa kaming gawin kayong Class Girlfriend. Sana pó huwag niyo kaming kalimutan sa kasal niyo‘t mapangalan niyo pa kaming lahat sa inyong mga anak.

13

Sa aming mga maganda, guwapo, matalino, at mabait na mga guro na walang sawang nagbibigay ng mga sumusunod:

words of wisdom,

mga gradong nagpapaiyak (sa tuwa at minsan sa lungkot),

pagkakaibigan,

mga bonding sessions,

sermong napakahaba,

H2H (Heart-2-Heart)

kuwentuhan

Pagmamahal

Pasensya… dahil nakayanan nilang magtagal ng isang taon sa ‘min.

Mga pagtuturo na nagdudulot sa aming mga ilong na dumugo nang todo.

Sa aming mga:

kapatid, at mga kapatid na hindi namin alam kung kanino nanggaling

mga matalik na kaibigan na handang kumain ng mga bato at uminom ng dugo ng baboy para lang sa ‘min

tito at tita, tiya at tiyo, at ano man ang maisip nilang tawag

mga kaibigan ng aming magulang na tinatawag din naming ‖tito‖ at ‖tita‖

syota, nililigawan at mga walang alam na nililigawan na namin pala (kaya magisip-isip na kayo kung sasagutin niyo na kami... SIGE NA NAMAN OH!)

ninong at ninang

lolo at lola

pinsan at nagsasabing pinsan daw namin

anak namin?!?! (huh?)

nagpasawi sa‘min—dahil sa inyo mas lalo kaming nagpapogi

magiging bayaw at manugang namin… sana handa kayong makita ang pagmumukha namin araw-araw sa bahay niyo… biro lang!

at siyempre, sa aming mga napakaganda‘t kaawa-awang mga prom dates… salamat na tiniis niyo‘t sinikmurang maging date kami ng isang buong gabi … Grabe tiniis niyo kami? Buhay pa ba kayo? Napilitan ba talaga kayo? Pero malay niyo nga naman, sa sobrang gandang lalaki namin, wala kayong magawa kundi pumayag talaga.

14

Sa pamilyang Agatep, na walang sawang binusog sina Ian, Mark at Guelan habang ginagawa ang aklat na ito sa bahay nila. At sa walang sawang pagpilit na matulog na sila, Kay Willy Shakespeare (close kami), Atticus Finch, Plato, Macbeth, Mohandas Gandhi, Oskar Schindler, Hayley Bennett, Itzshnak Stern (tama ba pagbaybay?), Jun Lozada, Joey De Venecia, Briana Evigan (daim, Hot mo!), Bob Ong (aka Erwin Pioquid), Camilla Belle (isa ka pang SupaHot!), Neil Gaiman, Moises (napakatalino, kaya tumagal ang mga Israelita ng 40 taon sa disyerto), Erick Salonga, Kuya Nelson, sa mga Casts ng Heroes, McDonalds Katipunan, sa manong na nagtitinda ng fishball at sa Starbucks na kahit 10 oras na kami nakatambay doon ay hindi pa rin kami pinapalayas, Kay Maestro Ryan Cayabyab, sa pagbigay sa ‘min ng pagkakataong magkaroon ng CD / Album / Record na siguradong magiging #1 Hit sa Billboard US Top 200 Albums Chart! (Wow! Oh Em Gee!) at sino makalilimot sa best friend ng bayan at dakilang babaero… Jose Rizal (aka Papa Jose) – ikaw ang aming #1 idol at sa totoo lang, handa rin kaming mamatay para sa ‘yo. ISA PA PALA!!!! sino ang hindi makalilimot SA IYO, aming mambabasa! Salamat na binili mo ‘to (o kahit binigay man ‘to sa‘yo dahil ganoon ka kalakas sa kanya) dahil handa kang basahin ito. Sana ikawili mo ‘to at ipakalat sa buong sangkatauhan! Subalit, kung photocopied ‘to, ***** ka! At sa lahat ng tao sa mundo! Kapayapaan!

15

16

Naglalakad akong pauwi Buhat sa aking paaralan. May mga salitang umaali-aligid Sa nalilito kong isipan. Sinabi sa ‗min ng aming guro Na kami raw ay magsulat Ng tulang aming binuo Mula sa mura naming ulirat. Ako‘y sobrang nabagabag Hindi na makakain Dahil sa inatas sa aming Mahirap na gawain. Hindi ako makata Bulok akong magsulat Ang mundo ng paglikha Sa ‗ki‘y masukal na gubat. Ngunit, Awa ng Diyos! ‗Tamo‘ng dapat kong pagdaanan: Isang buhawi‘t unos Ng malalaya‘t dinindingang taludturan! Haaaay… Pagsapit sa bahay, Nakaupo sa dyebakan, Biglang nagsilabasan Ang dumi…sa ‗king kamalayan! Kabigha-bighani! Nagsusulat ako. Tuluy-tuloy ang buhos Ng tinta sa papel ko! Larga lang nang larga Ang mga salitang nagkakatugmaan Hanggang ako‘y makarating

Sa linyang kahuli-hulihan. Ako‘y napatameme, Biglang napatanga Hinding-hindi ko malaman Kung paano tapusin ang tula! Kalunus-lunos na sumpa ito! Hindi ko matuldukan ang sinimulan ko Kaya‘t huli kong solusyon: Umpugin ang aking ulo. Inumpog ko nang inumpog Hanggang maisip ang huling linya… …at dahil nasobrahan… … … … namatay ako.

-Guelan Luarca

17

―Binatang Mukha‖ ni Calvin Cellona

Nakatitig siya sa aking mukha.

Hindi ako makapaniwala! Siya ay crush ko mula pagkabata,

Ngunit,

nakatingin lang pala siya… …sa pimples kong may nana.

“Aking Tula” ni Neil Torio Ang bubuhay ng Aking Tula, ang Nagbabasa. Ang pupuri ng Aking Tula, ang Nagbabasa. Ang kukulay ng Aking Tula, ang Nagbabasa. Ang makaiintindi ng Aking Tula, ang Nagbabasa. Ang magpapasikat ng Aking Tula, ang Nagbabasa. Ang kikilatis ng Aking Tula, ang Nagbabasa. Ang nauuto ng Aking Tula, ang Nagbabasa. Ang sisira ng Aking Tula, ang Nagbabasa. Ang papatay ng Aking Tula, ang Nagbabasa. Ang Nagbabasa ng Aking Tula, bahala ka na.

18

―Sa Mahika ng Isang Salita‖ ni DJ Villeza.

Damdamin ko‘y gustong kumawala, Halo-halo, nakakulong lahat sila Kumuha ako ng isang pluma, Para mapalaya kahit isang salita. Pilit ko ngayong nilalanguyan, Ang kalawakan ng kamalayan, Ng nasambit, ng naranasan Para sa salitang inaasam Payaso, kasintahan, at iba pa, Biglang ipinanganak ng aking pluma Sa papel ‗nilahad ang k‘wento nila, Mga salita ang kanlungan nila. Sila‘y ako, pero ‗di ako sila At nariyan na ang aking mahika: May napalaya, maraming napakawala, Dahil lamang sa isang salita.

LAGABLAB‖ ni Regil Badilles

Patuloy na lumiliyab ang apoy.

Lumakas ang lagablab bawat araw. Sinalubong ko ang init na yumayakap sa akin

Bumilis ang puso, madaling tumagistis ang dugo

Ngunit, nang lumaon, naghingalo ang apoy at init. Hinablot ng lamig ang aking katawan at puso.

Nayanig ang sarap dahil sa pagkawala nito. At hanggang ngayon, umaasam at gutom pa rin ako

sa init na lumisan.

19

Bukod sa aking KATAWAN, Tila ibinibilanggo rin ako ng ORAS… Hindi ko na maitatama ang mga nagawa ko sa NAKARAAN. Hindi rin ako maaaring mag-apura para sa KINABUKASAN. Nandito ako sa NGAYON, Kung saan dapat kong gawin ang dapat kong gawin…… …… GANOON TALAGA …… Hindi naman ako si SUPERMAN para balik – ta – rin – ang mundo at ibalik ang ORAS. Wala pa namang time travel para makaya kong mag – lak – bay Sa KINABUKASAN…… librong ―Pilosopo Tasyo‖ - Guelan Luarca

20

Ano ang tula? Tinipong salita

Sa Isip ng Makata

Salitang Salungat Sa Isip ng

LAHAT

Salitang Pinakawalan Upang magkaroon ng kalayaan

Kalayaan Ipahatid

Iparanas

Isalin

Ang mga simpleng salita na siya ring humuhubog

sa iba.

- Matthew Manlongat ―Papel‖ ni Calvin Cellona Sa papel ko lang maibubulong Damdaming matagal nang ‘kinukulong. Ang Papel, ‗di nagtatanong ‗di tulad ng taong may runong. Sa papel lamang lumilihis, Mga salitang masakit at matamis. Ang papel, ‗di umaalis Sa oras man ng ligaya o hinagpis. Ang papel, aking minamahal Hindi siya tao, ngunit mas marangal.

21

―PAANO BA MAGING BINATILYO?‖

ni Cocoy Vargas

Paano nga ba maging binatilyo? Maglaro ka ng basketbol.

Magkaroon ka ng girlfriend. Tumingin ka ng picture ng babaeng hubad sa internet.

Binatilyo pa rin ba ang ayaw sa basketbol, hindi gusto ang magka-girlfriend at iba ang tinitingnang hubad sa internet?

22

Hindi ko gusto ang pagsusulat ng tula

Sa larangan na ‗to, wala kang makukuhang pera. Nabubusog ka ba sa tula?

Ano ba ang nakukuha mo sa awit, dalit o tanaga?

Sige na nga susuko na ako! Maganda ang tula…kung ika‘y pilosopo.

Kaya ang aking pagsuko ay isang biro!

Sige na nga! Napipilitan ako!

Para magustuhan ko ang tula, Mamimilosopo na ako!

Dahil hindi tayo gusto, may gusto tayo.

Ang gusto natin ay hindi natin gusto. At ang hindi natin gusto ang gusto natin.

Dahil sa unang tatlo, pilosopo ako… Dahil pilosopo na ako, tula na‘y gusto ko

-John Tantoco

―Noon at Ngayon‖ ni Ian Agatep Mga salitang nabasa ko na ‗Pag naging gan‘to ay naiiba Sakit, hirap, ginhawa at saya Sobra, sobra ko pang nadarama Buong puso kong nais masambit Ngiting naglaman ng hinanakit Sa mga tugmang pasalit-salit Sa ayos na ito lumalagkit ‘Di malaman ang katotohanan Na sa totoo ay simple naman Sapagkat h‘wag masyadong laliman Rosas ay ‗di laging pang-ibigan Hangarin ma‘y maging saranggola At langit sa halik ng kabiyak Mga salitang narinig ko na Kailanma‘y mananatiling payak

23

―Iskul-Bulok‖ ni Jian Yumol Araw-araw mong kasama Bawat araw mong kakopya Lagi na lang sobra kung mandusta Ng classmates. Araw-araw tinuturuan Bawat araw sinasabihin Lagi na lang pinagagalitan Ng teachers. Araw-araw binibigyan Bawat araw pasan-pasan Lagi na lang pinahihirapan Ng homeworks. Araw-araw pumapasok Bawat araw humihimutok Lagi na lang hinihimok Ng iskul-bulok.

Noong bata ako Lahat ay puti at itim

Tama at mali Daan ay tuwid

Malinaw lahat ng bagay Mga magulang gumagabay

Habang nagbibinata

Parang abuhin ang lahat Nalilito ako kung ano ang tama o mali

Daang sanga-sanga ‗Di alam, ano ang tatahakin

damdamin at barkada ako‘y halos sunud-sunuran

Paminsan-minsan, sumusulyap ang tinig

Ng aking mga magulang ―Anak, alam mo ang tama.‖

-Wowee Sanchez

24

―Ang Barbaro‖ ni Louis De Jesus

Singgin mo, O Diyos, ang munting panalangin

Ng isang nagmimiyapis at nahihirapan Sa rami ng linyang isusulat at babasahin

Sa letseng mga tulang ‗tong nakaririndi ring parang Sipnayan,

kung saan kahit saan mo tingnan, tunay na sagot, hindi mo malalaman,

at parang Agham, kung saan nakababato

ang mga dapat na alam mo.

Kung ba‘t ganyan ang tula, tinatanong ko. Ngayon, sasabihin ko ito:

―Paalam, tula, paalam sa ‗yo!‖

―Sulat Eksam‖

ni Chuck Tibayan

Ilang oras na ang iyong sinayang,

Utak pa rin ay hindi gumagana. Naubos na ang tinta ng panulat, Ikaw ay wala pa ring napapala.

Ilang papel na ang iyong sinira

Napakasabog pa rin ng nagawa. At dahil kailangan mo nang

ipasa Ibigay na ang walang kwentang

tula!

25

Saglit na tumitigil ang galaw ng mundo siya pala‘y kasama ko

Tumahimik ang lahat

Magkahawak kamay Sabay sa paglakbay

Walang katapusang tawanan Napakasaya Mga labing papalapit sa isa‘t isa… at R I I I I I I I I N G ! Gising na! - Kevin Lim

Pilit man kitang basahin, Pilit man kitang ulitin, Tagalan ko man ang tingin, ‗di magawang intindihin.

-Cocoy Vargas iniimbita kita sa aking mga kamay ngunit iba ang iyong inialay pilak at ginto nga sa gabi'y kumikinang ngunit sa liwanag ang daming kulang -Matthew Manlongat

26

―Sagot‖ ni DJ Villeza Ipasa ang papel. ―B‖? ―B.‖ ―U‖? ―U.‖ ―H‖? ―H.‖ ―A‖? ―A.‖ ―Y‖? ―Y.‖ Ano‘ng susunod? ―C.‖ Sigurado ka? Oo. Tapos? ―C.‖ Ano? ‗Wag kang maingay. Ano? Ewan ko sa ‗yo. Ipasa ang papel. Sigurado ka sa sagot mo? Ako, oo. Ikaw, hindi. Ano ka, parehas lang tayong hindi sigurado.

Bumibilis ang tibok, Pusong pakabog-kabog Palad ay basa. Putok ng baril. Ako‘y tigok. Bumibilis ang tibok Pusong pakabog-kabog. Palad ay basa. Putok. Orayt! Bigkas ay tapos. - Robin Anupol

27

Ang mga malayang maya, humuhuni sa puting ulap

Sa maitim na kahoy ng silyon Umupo. Iginapos ang sarili sa matigas na manggang kahoy Hindi makawala hanggang makakatha: Ito ang daan ng isang manunulat. Sumulat nang sumulat, walang humpay na pagsulat Nitong manunulang sa maraming bagay ay salat. Ito nga ba ang daan ng isang manunula? Magmadali, idawdaw na ang pluma sa tinta Magmadali, isulat ang mga kaisipang sinisinta Magmadali, igapos ang sarili: Pigilan ang paghikbi, tumungo na sa dating gawi ‗Pagkat di makakawala hangga‘t ‗di makakatha. Simulan na ang pagsulat habang Ang malayang maya humuhuni sa puting ulap. Sumulat na ‗pagkat ‗di makkawala hangga‘t ‗di makakatha. -Jorem Domingo Sa pagsulat ng TULA ‗di talaga kailangan ang TALINGHAGA ‘lang saysay ‘yong TANAGA Kung wala ka naman talagang NILAGA Aanhin ang NILAGA Kung wala ka naman talagang TANAGA? Sayang ‘yong TALINGHAGA Kung ‘di ka naman magsusulat ng TULA. Pagsulat ko ng TULA Imahinasyon kaysa TALINGHAGA ‘di gusto ang TANAGA Kaya nakatuon sa ibang NILAGA -Kevin Chu

28

‖Sa Kapihang Tula‖ ni Owen Chua

Sa kapihang Tula,

May mga masasalamuha, Iba‘t ibang mukha,

Ng buhay!

Sa kapihang Tula, May mga nagbubulungan,

May mga sumisigaw, tumutula, At mayroon din namang kumakanta.

Sa kapihang Tula,

Lahat ng nadarama ay pinahahalagahan. Galit, saya, lungkot, ligalig at minsan ay pagkamanhid,

Mga damdaming abot-langit.

Sa kapihang Tula, Iba‘t ibang larangan at kwento ang pinag-uusapan dito,

Pulitika, kalikasan, pag-ibig, kasawian at iba pa, Sa kapihang ito, lahat ay walang takas.

Siyempre, hindi ito magiging kapihan kung wala ang kape,

May mga kapeng masarap, mayroon din namang pangit ang lasa.

May mapait, matamis, matabang o ‗di kaya‘y lasang tubig, Lahat ay matitikman mo, basta maging bukas ka lamang.

Magkapareho ang kapihan at tula,

Dahil dito ka TUMITIKIM, UMUBOS, LUMASAP at dito ka AANI.

29

―Parolang ito‖ ni Zack Neilson Curley Buwan sa taong-dilim, Araw sa taong-buwan, Paglalakbay sa taong-bahay, Apoy sa taong-yelo, Ginto sa taong-hirap, Tubig sa taong-uhaw. Ito ang abot-tanaw Ng taong abot-kamay. Isang espiritung namumuhay Sa templo ng pagkabuhay. Kaisa-isang bulaklak Sa mga damong malumanay. Isa itong buwan, Araw‘t paglalakbay Apoy‘t ginto. Tubig‘t abot-tanaw, Espirito‘t bulaklak. Isa itong parola ng taong-patay.

Parola ng taong- ako. ―Sulok‖ ni JP Pareja Uupo sa isang sulok Maglalabas ng papel at panulat. Magsusulat, Titigil, Magbubuntong hininga, Yuyuko, Tatango, Ngingiti, Sisimangot. Magsusulat muli. Magbubuntong hininga, Tintingala, Biglang tatawa, At sasabihing: ―Sa wakas, Tapos ko na. Pinahirapan mo ako ah.‖

30

Malayang taludturan: Walang bakuran, Sukat ay hindi kailangan Tugma‘y hindi kailangan. Bakit ‗di kailangan ng sukat at tugma Kung mayroon kang kalayaan? Tunay ba akong malaya? Maaari namang kumawala, Kahit mayroong bakod Sila nga ang pagpapatibay sa isang tula Sila nga ang nagpapatibay sa akin.

-JP Dayao

―Nang dahil sa matalinghagang tula‖ ni Brian Roxas

Iniwanan ako ng aking ninuno

Ng isang malaking kahon. Ngayon lang muling napansin at nahipo

Sa matagal na panahon.

Ngayong napalapit ay aking napuna Na maaari s‘yang buksan.

At bukod sa mga bulaklak na dala ‗sang kahong ‗di kalakihan.

Sapilitan kong binuksan si maliit

Ngunit ayaw magpabukas. Kaya‘t itinapon sa ilog na tahimik

Hanggang maglaho sa wakas.

Sayang at ‘di ko na nalaman ang laman Ng kahong ‗di mabuksan.

Konting t‘yaga na lang siguro‘y nalaman Na ang tunay na dahilan

Kung bakit ako mayroong kahon.

31

Nang siya‘y makita, Ako‘y hindi makapaniwala. Mukha niya‘y kay ganda, Ay…katawan niya rin pala. Para sa ‗yo aking tala, Lahat ay aking ginawa. Nag-aaral nang malala; Gumagala hanggang hindi na madala; Pumulot ng basura; Binugbog ang kakompitensya; Sumayaw ng Cha-cha, na bali ang paa; tumalon sa bintana; lahat ay winalang-bahala, para ikaw ay, aking makama.

-Jim Nemeño ―Buhay-binatilyo at ang Nangingitim na Puso‖ ni Louis De Jesus Hindi ko maatim Ang puso kong nangingitim Na lalo pang nabubulok. Lalo na‘t naibabad ito Sa kumukulong tubig ng kalaswaan, Kasamaan At pagmumura. Lalo na‘t lahat na Ng ipinanganak na binata ay marunong nang magmura, ay marunong nang manloko, ay marunong nang maging binatilyo.

32

[Hango sa isang artikulo sa pahayagang pinamagatang ―Paslit, pi-nalakol ng sariling ama; patay‖ ni Jun Aguirre] Hindi maipaliwanag ng isang 36-anyos

na Ama ang dahilan kung bakit nagawa niyang Palakolin ang pitong taong gulang niyang Anak Matapos niya itong

Utusang manguha ng Kahoy Sa Agsirab Village, Dumarao, Capiz.

-Calvin Cellona Paumanhin, Hindi ko natanggap ang txt mo poh.

Masyadong marami pa kasi ang aking inaasikaso: 1. Gumagawa ako ng isang proyekto Nang walang tulong sa mga kaklase kong bobo 2. Nag-aaral pa ako ng tungkol sa Ehipto, Dahil tulog ako noong ito‘y itinuro. 3. Pinagalitan pa ako ng guro kong loko- loko.

Hindi ko poh talaga natanggap ang txt mo. Mamaya na lang ‘pag tapos na ako. Txt na lang kita, Lowbatt poh ako. -Pietro Lazatin

33

bigkasin ang mga salitang… binatilyo ay ‗di kanyang karamihan sa mga na nagpatunay na sa mga propesyonal silang alam kaysa dahil mas marami sa agham at ingles, dahil mahusay sila Sundin natin sila sa ating mahal na bansa? buhay-buhay ng mga buhay nararapat ipatupad ang PAG-ASA NG BANSA papayag ang mga tinaguriang dahil bakit nga naman maipatupad ng isang binatilyo. sa mga mithiing nais …mas hahalaga pa wala nang… … pag-asa at kinabukasan. -Brian Roxas ―KASAWIAN‖

ni Jed Zapata

Bakit ba naman kasi sa lahat pa ng pagkakataon,

ito ang kailangang mangyari? Naubusan ng panahon.

Sobrang daming nagsabing

―Gawin mo na! Gawin mo na!‖ ngunit hindi ako nakinig. Ayan tuloy at lumipas na.

Nang maisipang umaksyon,

Binalitaan ng kaibigan. Sa araw ring iyon

Tila binaril ang aking kalooban.

Napunta ka na sa iba, At ako ngayong ay nagsisisi.

Wala kasing ginawa. ‗Yan tuloy, ako‘y nasawi.

34

―ARALING WALANG sagot‖ ni Owen Chua

Kahit ano pa ang gawing pagbasa,

Kahit ano pa ang gawing pag-intindi,

Araling mas mahirap sa Ingles, Sipnayan at Siyensiya, Hindi ko talaga kayang maunawaan.

Bakit ba ganito?

Magaling naman ako sa ibang larangan. Subalit dito ko lamang nadama ang kasawian,

Ang pait at tamis ng pagbagsak.

Hindi na sana ako tumaya, Para wala na lang akong problema.

Nahumaling kasi akong subukang sagutan ka, Araling wala akong kasagutan.

Subalit ngayon, gumagapang ang sakit sa aking ulo,

At napupuno ng pangamba ang aking puso; Halos umikot na ang puwit kahahanap sa iyo,

Kasagutan sa problemang ito.

―Kinram, na sulat exam‖ ni Aaron Cruz Nagmamadali, kaya umikli. Pinupuwersa, kaya hindi masyadong matalinghaga. Hindi sadya, ngunit may tugma. Napipilitan, kaya ang pantig ay walang bilang. Hindi naghanda, kaya ang linyang ito ay wala na yatang kasinghaba. Badtrip, kaya, siguro, pumangit.

35

―Romeo at Julieta ng Bug Zapper‖ ni FrancisIanAgatepMarkJasonAlcantaraMiguelAntonioLuarca

―Gusto kong lumapit sa liwanag!‖ ―Naku, huwag! Baka mamamatay ka, sinta!‖ ―Tinatawag ako ng tanglaw! Lalapit ako!‖ ―Puwes, sasama ako. Aanhin ang buhay kung wala ka?‖

Kzzt! Kzzt!

[Hango sa isang maikling artikulo sa pahayagan.]

Ang pagbubukas ng Bagong palengke na

Matatagpuan sa TAFT AVENUE panulukan ng

ARNAIZ St. Ay nagbigay kaluwagan

Sa mga kalye ng P. Villanueva at

Market Road

Makaraang malipat Ang mga vendor Na sumasakop sa

MALAKING BAHAGI Ng dating palengke.

-Aaron Cruz

36

―Makipagtangis sa Hunyango‖ Ni Guelan Luarca Ang gabi‘y dumidilim lamang sa pagtangis ng hunyango, Kapagka balat niya‘y sa kulay-dapithapon ay humalo.

Doon sa laylayang sandali, dilim ay humahamon Sa mga mag-irog na sa hardin ng oliba‘y magtipon. Dito sa tamis ng simoy ng hiningang-lupa, Dito nagkakasumpaan ang mga binata‘t dalaga. Mga pusong balisa, namamahinga na Sa duguang piling ng isa‘t isa. Ngayon ay tumatangis muli ang may sumpunging katad, Sumusuko ang araw sa hamon ng buwan, Umaanas ang mga nuno ng matandang pagmamahalan, Tutugunin mo ba ang alok nila?

Kung magayuma ang iyong mga talampakan, At mahumaling ka sa hamuging taniman ng oliba, Asahan mong ako‘y roon nakaabang, Nakangiting lumuluha, lumulusaw sa pagkainip. Subalit, kung suwail ka sa himutok ng hunyango, At manhid sa panlalamig ng panahon, Pinili mong hindi biyayaan ang hardin sa ‗yong pagdating, Ano ba naman iyon sa akin? Sakit ng pagkaulila‘y papasanin. Dahil wala nang ibang magagawa kundi makitangis sa hunyango.

―Gabing Madlilim‖ ni Tata Babaran

Gabi na't madilim

Sa kalawakan ako'y tumitingin Para mahanap ang lambing Na binibigay ng mga Bituin

Hindi nga maabot

Pero kung mamasdan,

Kung anong lambot Ang binibigay

Wala nang ibang hiling

Kundi makapiling Ganda ng ningning

Sa gabing madilim

37

―Eksodo 20:3 (Introspektibo)‖

ni Guelan Luarca

Pasintabi sa „yo, butihing alipin ng Simbahan,

Subalit may pahayag akong medyo may kabastusan, May bago akong pananampalataya, iba ang diyus-diyosan

Kaysa sa bathala mong pinaghihirapang papurihan.

„Di kasi, mayro‟n akong natanto. May kabanalan pala‟ng hamak kong pagkatao.

Aanhin ko pang mga rosaryo‟t santo, Kung sa katotohanan pala‟y Diyos din ako!

Hala, manikluhod ka, aba kong apostol,

Itipon ang kawan ng aking mga tagapagsunod, Ako ang sasagip sa pinili mong pagkabusabos,

Ako ang Kristo ng banal na laman at luho!

Tula. Makinig at matulala.

Tula. Tingnan ang mga tugma. Meron man o wala. Tula. Sukat? Sakto o kulang? TULA. Ikaw ang bahala. Lungkot, saya, galit, hirap at iba pa. TULA. Sakop ka, sakop ako, sakop lahat.

-Kevin Lim

38

―Katahimikan‖ ni Josh Imperial Punung-puno ang langit ng kawalan. Ang mga taong lagpak sa lupa,

nakatitig lamang-- Nag-aabang, naghihintay. Karamihan, walang ginagawang para bang papatay-patay. Sapat na sa kanila ang mamasdan na lamang. Sapat na ang kagalingan ay nasa abot-tanaw lang. Hindi na kailangang abutin, Hindi kailangang marating, Hindi kailangang yakapin, at iyapos sa kanyang piling. Karamihan nga sa atin ay ganyan.

Sapat na ang walang pupuntahan. Ayaw nang pumasok sa kaguluhan. Hindi na pagagambala, hindi mag-aasam. Tuloy ang kalangitang asam, wala pang kalaman-laman. Ang nais lang kasi nati‘y manatili sa katahimikan.

‖Puso ng Tula‖

ni Edgar Magturo ‘Di lamang salita,

Salita. ‘Di lamang Talinghaga, Talinghaga. ‘Di lamang kwento, Kwento. ‘Di lamang Pahayag, Pahayag. Ito ang tula. Tula.

Pinagsama-samang salita, ‘Di mabilang na kahulugan Iisa lamang ang mukha, Ngunit maraming maskara. Subuking intindihin, Puso ng Tula.

39

‖Ang Natutuhan ni Juan sa Paaralan‖ ni Jim Nemeño

40

―ASA‖ ni Mark Alcantara Pangarap lang daw ang makilala ka Mas lalo na raw ang makapiling ka Ngunit ako‘y umaasa na balang araw Magiging tayo ring dal‘wa Wala raw imposible sa mundong ito At ako‘y naniniwala na ito‘y totoo Basta may ginawang pagtataya Wala na akong pakialam kung mabigo man kaya Kung alam ko namang ginawa ko ang lahat Para makasama ka lang sinta Buong magdamag ika‘y nasa isip Nananalig, nananaginip, nangangarap Na maramdaman ang mainit mong yakap Alam ko namang ‗di lang ako ang nagkakagan‘to, Na umaasang makuha ang matamis mong oo Kaya naman ginagawa ko na ang lahat Para mapatunayang ako ang karapat-dapat Marahil himala na lang kung ito ma‘y magkatotoo Ngunit minsan tadhana‘y mapagbiro‘t maloko Kung sa huli pala‘y tayo rin ang magsasama At habambuhay kitang mapapaligaya

―Preso kay Kristo‖

ni Bien Dilla

Ang buhay ng preso, Puno ng

mga pagdurusa, lungkot at gulo. Kinukutya at tinalikuran ng tao,

May puwang pa kaya

sila ngayon sa ating

makasalanan at mapanghusgang Mundo?

41

‖Dolf Constantino Presents...‖ ni Randolf Constantino May naglalakad sa eskinita Aba! Isang chinita!

Siya ay may nakitang binata! Naku! Ang laki ng batuta! Kapag ikaw ay nasapak ni Manny Pacquiao, Ikaw ay siguradong mapapa-aw! Sa sobrang sakit nito‘y utak mo‘y magiging sabaw, At kapag nakakita ng sabaw, ang aso‘y mapapa-aw-aw-aw! Ako ay nasasabik na sa araw ng Pasko. Ito ay dahil si Santa ay nangako. Subalit ako ay nagoyo,

Nang si Santa pala‟y ang tatay ko. Si Superman ay matapang. Ang taas lumipad ni Superman. Ang pinagtataka ko lamang, Ay kung bakit ang brip niya‘y kita ng buong bayan. Kung ikaw ay may kulangot, Dapat ay may pandukot Dahil ito‘y isang malaking salot Kung hindi makakalikot.

‖Sabi Nila‖ ni Abbey Bautista Sabi ng nanay pogi raw ako. Sabi ni Jorem mas pogi raw siya. Hirit naman ni Dayao, siya ang pinaka. Siyempre, kanino pa ba ako maniniwala? Bulong ng tatay magaling daw ako. Pero sabi ng guro pagbutihin pa. Dagdag pa nila, ayusin mo. Siyempre kanino pa ba ako maniniwala?

Siyempre, kanino pa ako maniniwala? ... ... ... ... Sa mga kaibigan ko...

42

‖Matalinghaga‖ ni Mark Alcantara Wala kang alam, ngunit noon pa ma‘y Ika‘y lagi nang nasa ‘king isipan

Dahil t‘wing ika‘y nakikita Anong ligaya ang aking nararamdaman Natatakot akong masawi Ngunit kailangan na ring matapos ang pagtitimpi Mabuti na rin namang mabigo sa pagtataya Kaysa namang umasa buong buhay sa wala Tunay na ang Diyos ay matalinghaga N‘ong ika‘y Kanyang ginawa Kay sarap, kay tamis, kay saya Ng buhay no‘ng nakilala kita

Buong paligid ko‘y gumanda‘t lumiwanag Bawat sulok ay kay anong bango‘t mahalimuyak Sa hilaga, timog, kanluran o sa silangan man Mukha mo ang aking nasusulyapan Lahat ng nais mo‘y gagawin ko Kung kapalit naman nito‘y pag-ibig mong totoo

―LISAN‖ ni Regil Badilles

Hindi ko kinatatakutan ang kamatayan.

Sa halip, mas nakagugulantang ang agpang na araw at dahilan ng paglisan.

Sa pag-isip na bilang na ang araw sa mundong ginagalawan. Na kaunti na lang ang iyong magagawa upang isakatuparan ang

gusto mong gawin

Bago mahulog sa mahumaymay na walang hanggang pagtulog. Hindi iniisip ang aking sariling kapakanan.

Kundi ang mga nilalalang na hinaplusan ng aking mga kamay: Sila‘ng mapagpapaligalig sa akin.

Ano ang kayang gawin ng isang musmos sa bilang na araw niya?

Pa‘no niya isasabuhay ang mga huling araw sa mundo? Nakasusulasok at kahindik-hindik ba talaga ang kamatayan?

Pinakadakilang lunas ang kamatayan ‘ika nga. Pinapagaling ang lahat ng sakit sa buhay.

43

‖Sa Hapag‖ ni Ian Agatep Kapag uhaw, uminom ng gusto Pero huwag mong lalagukin agad

Kasi mabibigla ang ‗yong dibdib At susuka mo muli ang lahat Bagalan mo para ‗di masakit Unti-unti lang para masarap Ginhawa ang magiging kalakip Tuloy pa ang saya sa paglagok Kapag gutom, ikaw ay kumain Pero huwag maging takaw-mata Kunin lamang ang kakayanin Tirhan mo ang talagang gutom pa

‘Pag binigyan ng tsansang pumili Dapat ‘di puro hangin ang laman Sana‘y masustansya‘t makabubuti Tulad ng tinolang malinamnam ‘Di pwedeng tungga-sabay-kain Tulad ng lagok-sabay-paghinga Hindi sa mahirap ‘to gawin Mapapatid lang nama‘y hininga ―Tukso‖

ni Cocoy Vargas Pagkahanap ko sa iyo

Rosas mong kutis Pagdaplis ng daliri ko sa iyo Kay lambot Halik ng labi ko sa iyo Angkin mong tamis Nanggigil ako sa iyo Isang kurot Sinubo kita

Pinaglaruan sa aking dila Takam ang bawat hibla Nalunod sa aking dura Sa isang kisap-mata Nawala Koton kendi.

44

‖Tama nga ba? (ukol sa euthanasia)” ni Neil Torio May isang tao na nakahiga Walang imik at laging tulala

Matagal nang nagpapakahirap Sa karamdamang kanyang nalasap Pagkalipas ng isa pang taon Tao‘y ‗di na kaya pang bumangon Sa mukha ay kita ang dinanas Sa maraming taong nakalipas Kitang-kita, na siya‘y nagtitiis Sa sakit na ‘di na maaalis Ngunit ayaw pa ‘atang sumuko Nakataas palagi ang ulo

‗sang taon ang lumipas na naman Paggaling ay ‘di pa rin makamtan Makina na lang ang bumubuhay Sa taong itong para nang patay Ang pamilya ay naaawa na Nais tapusin paghihirap n‘ya Isang hablot lamang ang gagawin Upang ang kalbaryo ay alisin Ngunit talaga bang ito‘y tama

Tatapusin na lang basta-basta Oo nga, mamamatay na siya E ‘di bakit papatayin mo pa?

Isang puntos na lima lahat

At saka ito, kung ikaw ay namimilosopo ito ay damdamin

kaisipan ninanais o kaya

mithiin Ito yata ang tula para sa akin

-Sky Abundo

45

―BASURAHAN‖

ni Mike Shimamoto

Kung anu-ano, sana‘y maintindihan ko pa pagkatapos ng

paggalaw ng mga daliri, pagkatapos. Ngunit, kung hindi man, sa

susunod na pagtanaw ko sa munting basurahan na ito, kung saan

ang mga walang kuwentang mga letra‘t mga salita‘y pinagsama-

sama, matandaan ko man lamang sana ang higpit ng aking dibdib,

ngisi ng aking mga labi‘t ungol ng aking puso. ‗pagkat sa munting

lalagyang ito, ang tinatapon mo, basurahan man para sa iyo, ay

maaaring maging kayamanan para sa iba. Sana lang ay mayroong

mag-isip na halungkatin ang basurahang ito sa hinaharap. At ayan,

biodegradable, di-nabubulok o recyclable man, nakabuka na ang

kaniyang bibig, tapon lang… tapon lang…

Nakikita at nababasa ang salita Nararamdaman ang diwa

Naririnig ang pagbasa Baka naamoy mo na ang tuka?

Nalalasahan mo na ba ang talinghaga?

-Abbey Bautista

46

‖Sundalo‖

ni Bien Dilla

Ang isang kawal ng gobyerno ay gaya ng munting embudo.

Nag-iisa man ay sandigan ng kalakasan ng mundo. Tinatalikuran nila ang lahat ng yaman at luho,

Ultimong magarang buhok ay pinapakalbo. Sila ang isa sa mga unang sumasaklolo,

Gaya n‘ong pumutok ang Pinatubo. Hindi biro ang pinapasok na gulo,

Tulad ng labanan nila sa Jolo. Ang kanilang katapatan

sa ating gobyerno, Ipaglalaban nila

hanggang dulo.

―TaTlong Ti‖ ni AJ Santos Nadapa Siya sa lansangan namantsahan ng dumi

binti‘y sugat-sugatan halata ang pighatî. Sumulong pa sa hanggang nakayanan ng Hari nasilay sa Ina ang labis niyang dalamhatî. Ang liwayway maagang nakita‘t nakasaksi lawág ng Kabuhayan at ang Kaniyang L‘walhatî.

47

―Tago sa Kumot‖ ni Mike Shimamoto

Nanginginig, ayaw sumilip.

Baka Makita ng madla,

Ang tunay na kulay ng balat, Ang matang maga sa luha

At ang ngiting basag sa pagluksa.

May itinatago

Raw

Isang nakakakilabot na sikreto Raw

Inilabas ang isang daliri,

Gumuho ang mundo

Hindi maaari

Nakita siyang hubad Walang saklot, walang pagtataguan.

Hindi kailanman Oo

Hindi na ito muling mangyayari Oo

Hinga nang malalim

Nais ng hangin Nasasakal ang baga

Hindi siya makahinga

Ayaw na niya

Pero paano ang kulay?

sisi

And lahat ng pagtatago‘t pagpapanggap? Sisi

Iniangat nang bahagya ang kumot.

Nanginginig sa takot

Kabado sa sasabihin sa itsura

Ngunit walang tao Isa lang

Halika anak

Pag-ibig Wala kang ikatatakot

Pag-ibig

Pagtanggal ng kumot.

Ano nga ba ang tula para sa ‘kin?

48

―Gago…‖ …wika ng bata…

―Tang-…(ina)!‖ …sigaw ng binata…

―Punyeta!‖ …tugon ng magulang…

―Lintik!‖ …sabi ng matanda…

‖Tanga!‖ ...sagot ng lolo‟t lola... ‖TAE!‖ ...bulong ng patay...

Sinabi ng tula: ‖ Gago kayo! Tang-(ina)! Mga puchang lintik na mga tanga! ...at WALA nang HIHIGIT pa ROON. -Toma Cayabyab

49

―Sa Dyip‖

ni JP Pareja

Habang nag-aabang Sa ilalim ng tulay Ng dyip na Masasakyan hanggang bahay. Ako‘y umaasang magagandang Dilag ay makasabay. UPANG MAGPAPANSIN AT

MAGPAGWAPONG TUNAY! Pasulyap-sulyap sa Babaeng napupusuan Umaasang ako‘y kaniyang

matingnan. Pero sa kasamaang-palad,

‗di ko namalayan Ako‘y nasa tapat na ng dapat kong b a b a a n… At sabihing, ―Sayang ang kyut niya.‖

50

―99.99%‖ ni Jorem Domingo

Buhok na ‗sing Sa kanya‘y

kin Dunong ni Solomon ta Kadalisayan ng Birheng b Maria

ng bituing walang hanggan Puso ni Mahatma Gandhi Tinging na ...at marami pang iba

ka pan Sa kanya na‘ng lahat. tu Lahat-lahat

tu naw: Sa mga binatilyo man Hindi pala.

o sa lolo. May kulang pa.

Mukhang higit mayumi sa Ano? h gumamela, at Sino?

a rosas r ng bilya. din gam

bo

katawang 36

Ako. 28

36, alindog na busilak

―KALAPATING PUTOL ANG ISANG PAKPAK‖ ni John Tantoco

Akala niya, malaya siya.

51

―Tula‖

ni Wowee Sanchez

Sang magandang tula Nakukuha sa tamang pili ng salita

‘Di mahalaga ang tugma Basta‘t malalim ang talinghaga

Pagpili ng salita

‘Di kinakailangang kamangha-mangha May sukat man o wala

Basta‘t may katuturan at tama

Sa akin ay maniwala ‗Di importante ang tugma

Magtapos man ito sa ‗ba‘ o ‗a‘ Basta‘t maayos at maganda

Pag-iisip ng talinghaga

Ikaw ay huwag mabahala Basta‘t may katuturan ang nagawa

Buo na ang tula

52

53

MGA DALIT

Kahit pa ang walang hiyang

Ahas, gawing kaibigan,

Saglit lamang na talikdan Walang awang manunuklaw

-Jian Yumol

Alas tres hanggang ‗las singko,

inip na‘t wala ring bago. Tumagas man maging dugo,

mag-isa pa rin ang puso.

-Fidel Ala

Lagi nalang nag-aantay

Lagi na lang nag-aabang Kapag ika‘y natatanaw, Lagi na lang may sakay

-Cocoy Vargas

Taas, baba, taas, baba,

Kaliwa, kanan, kaliwa, Sunod-sunod ang salita Kahit ba wala ng bisa

-Sky Abundo

Mahal, di ko magampanan!

Kahit pinagmamasadan, Presyo‘y mahirap bitawan.

‗Di kita kayang iwanan!

-Toma Cayabyab

Kaibigan, kaibigan...

Sambit doon, dambit diyan Kaibigan, kaibigan...

Hanggang pangalan nga lamang

-Kevin Chu

Parati na lang may bago,

Walang hindi nasa uso. Damit na suot ng tao,

Hindi pa rin nagbabago.

-Edgar Magturo

MGA AWIT

Bukas-palad niyang minahal, tinanggap.

Pagkataong wala nang ibang hinangad kundi ang mainit at matinding lingap,

kaniyang pag-ibig man ay hindi tiyak.

-JP Dayao

Sumisibol daw ang puso habang bata,

ngunit ang alab ng puso ko‘y tumila. Tigang na ang dating luntiang pandama.

Sinaid ko sa ‗yo, sawing pagnanasa.

-Guelan Luarca

Labis ang buhos ng luha ng panulat.

Nagkukumpisal ng pag-ibig kong tapat sa ‗yong pisngi. Labi ba‘y maitatatak

o tititig na lang sa larawan kong hawak?

-Aaron Cruz

54

Hindi ka matanggal sa aking isipan, gustong makapiling kahit sandali lang. Ibig nang mamulat sa katotohanan, ‗di ka panaginip sa ‗king kamalayan

-Akeem Aquino Estella, estella! ‗Di abot ng kamay ngunit kung tumindig, kamay mabibigay. Estella, estella, nahawakang tunay. Hindi na pipiglas, kahit pa mamatay. -Tata Babaran Sana‘y sa pagtulog ng mga awitin, tinig mong ‗yan lang ang siyang aking hiling.

Bawat pintig nito‘y s‘yang sumasalamin sa ating hilaw na pagkakahumaling. Ito man ang una, hindi ‗to ang huli. Tayo ay magdiwang kaya‘t manatili, na sa gabing ito, ‗di magkakamali, na isugal ating pusong pinagtali. -Mike Victorio Ang ulap na bughaw, pinagmasdan ko May dalawang ibon, ang saying maglaro.

Kung tayo ay ibon, lipad lagi tayo. Kung ika‘y mahulog, nandito lang ako -Dolf Constantino

―Tinulang Manok‖

ni JP Dayao

Bilhin ang sangkap na kinakailangan Ihain sa munting lamesang lutuan

Panahon huwag mong hayaang masayang Baka malanta at maglahong tuluyan

Lutuing mabuti sa 'sang kaserola Manok ayusin nang 'di ito masira

Pamantaya'y sundin sa lutong tinola Nang kalabasan ay natatanging obra.

55

MGA PASYON

‗Sang halik ng kataksilan, s‘yang sampal sa kaibigan. ‗Sang sugat ng kamalian, s‘yang inihaing hapunan: Lason sa hapag-kainan.

-DJ Villeza

Sa ‗king paghugas ng kamay

sa tubig na matiwasay,

naliwanagan, aking malay sa hatol na ibinigay

laban sa ‗di mamamatay.

Napaisip: Bakit kahit pinili ko‘y mas malinis,

mas maamo sa marungis, nang dahil sa paglilitis,

kamay ko‘y ‗di na nalinis?

-Brian Roxas

Hesukristo naming mahal, marahas na ipinugal

sa posteng kasuklam-suklam. Hinaplit ka, ang nasakdal!

Lamirat iyong katawan.

-Jorem Domingo

Ano‘ng iyong inakala,

Pareng Iskong palamara, nang ikaw ay nakagawa ng lubhang pagkakasala

sa Anak ng Manlilikha?

Siya‘y iyong pinagpalit sa tatlumpung maliliit

na pirasong pilak ngunit ikaw ngayo‘y nagsisisi‘t

ikaw‘y napilitang magbig –

-Jian Yumol

―Delilah‖ ni Calvin Cellona

Lihim ng kaniyang lakas, ako ang dapat tumuklas.

Dulot nito‘y kanyang wakas. Hindi ko na mabibigkas,

―Pag-ibig ko sa ‗yo‘y wagas.‖

56

57

―Paghuhula ng Kamusmusan‖ ni Ian Agatep (salin ng isang halaw mula sa Auguries of Innocence ni William Blake) Mundo‘y silipin sa butil ng buhangin, at kalangitan sa ligaw na bulaklak. Kapalaran sa iyong palad kupkupin, at ang walang-hanggan sa iisang oras. Orihinal To see a world in a grain of sand, And a heaven in a wild flower, Hold infinity in the palm of your hand, And eternity in an hour.

―O Kapitan! Aking Kapitan!‖ ni Louis De Jesus

(salin ng isang halaw mula sa

O Captain! My Captain! ni Walt Whitman)

O Kapitan! Aking Kapitan! Ang ating mapangambang layag, tapos na;

Nagapi ng barko ang bawat unos, ang premyong inasam nati‘y naipanalo;

Ang pwerto‘y palapit, ang kampana‘y aking dinig, ang mga tao‘y nagdiwang, Ngunit, o puso! puso! puso! O ang nagdurugong patak-pula,

Kung saan sa kubyerta, aking Kapita‘y nakahimlay, Bagsak, matamlay at patay.

Orihinal

O Captain! my Captain! our fearful trip is done; The ship has weather‘d every rack, the prize we sought is won; The port is near, the bells I hear, the people all exulting, While follow eyes the steady keel, the vessel grim and daring: But O heart! heart! heart! O the bleeding drops of red, Where on the deck my Captain lies, Fallen cold and dead.

58

―Biyaya Silang Namamagitan‖ ni Guelan Luarca

(salin ng The Gift of Mediation bersyong ingles nina John at Bogdana Carpenterni sa orihinal na Polako ni Julia Hartwig)

Binabalaan ng anino ang anino: parating ka raw,

Binabalaan ng liwanag ang liwanag. Sa pagkasindak, magigitla ang kalapating mailap. Isa kang hadlang,

Hindi inaasahan sa pagitan ng matatayog na pino

At mapampiit na siwang ng damuhan.

Isa kang ulilang sanggol, naghahanap ng pamilya,

Lumayas na maalibughang anak Bumabalik sa kuna upang masaksihan ang paglaya

Ng mga puno at mga kardo, matutuling mariposa‘t tutubing naghihingalo.

Sila ang tagapagdala niyaring mga saglit ng pahinga, Sila ang umaakay sa grasyang sumapapawirin,

Lulan ng ibong ‗di saklaw ng pagkilala

At mga titig nila‘ng abay ng kabatiran, kaya‘t tangis ng arminyo, ungol ng kalapati,

Maktol ng kuwago‘y nakahihimok sa ‗ting gunita

Na sumariwa sa hapis ng pagkaulilang patas ang pagtitimbang.

Orihinal

Shadow warns shadow that you approach, light warns light.

Frightened, a wild dove starts up. You are an obstacle, not foreseen here between the loftiness of pines

and penal divisions of low grasses.

You are a foundling looking for a family, a prodigal son who has fled

and returns to bear witness to the independence of trees and thistles, quick butterflies and dying dragonflies.

It is through them this moment of peace comes to us,

they help grace descend on the wing of an unknown bird

and it is their voices—an ermine's cry, moan of a dove, complaint of an owl—that remind us

the hardship of solitude is measured out equally.

59

‖Kung Ako Ma‘y Iyong Malimutan‖ ni Mark Alcantara

(salin ng If You Forget Me ni Pablo Neruda)

Nais kong malaman mo

Ang isang bagay. Alam mo naman kung paano ito:

Kung ako‘y tumanaw Sa kristal na buwan, sa pulang sanga Ng mabagal na taglagas sa aking

bintana, Kung ako‘y sumalang Sa bingit ng lagablab Ang hindi masasalat na abo

O ang kulubot na katawan ng troso, Lahat ito‘y nagdadala sa‘kin patungo sa‘yo

Animo‘y lahat ng ng namamalagi, samyo, liwanag, bakal, ay mga munting bangka

na naglalayag patungo roon sa ‗yong mga islang naghihintay para sa‘kin.

Datapwat Kung unti-unti kang tumigil sa pagmamahal sa‘kin,

Ako‘y titigil na rin sa pagmamahal sa‘yo nang unti-unti.

Kung bigla

Mo akong kalimutan Huwag mo na ‗kong hanapin pa Dahil nakalimutan na rin kita.

Kung iisipin mo nang matagal at may halong sayad,

Ang amihan ng mga bandera

Na dumaraan sa aking buhay At kung iyong pag-isipang Iwanan ako sa dalampasigan

Ng puso na kung saan ay naroon ang aking mga ugat, tandaan

na sa araw ring iyon,

sa oras ding iyon, Iaangat ko ang aking mga braso

At ang aking mga ugat ay hahayo Upang maghanap ng ibang lupa

Ngunit

Kung bawat araw, Bawat oras,

Nararamdaman mong nakatadhana ka para sa‘kin Na may kasamang tamis na walang

kapantay, Kung sa bawat araw may bulaklak Na umaahon patungo sa ‗yong mga labi upang hanapin ako,

ah aking ibig, ah aking sarili, sa loob ko lahat ng apoy ay umuulit, sa loob ko walang namatay o nalimot,

ang aking pag-ibig ay nabubusog sa‘yong pagmamahal, sinta, at habang ika‘y nabubuhay, ito‘y

mapupunta sa‘king mga yakap na hindi kailanman mawawala sa‘kin Orihinal na gawa sa susunod na

pahina

60

‖If You Forget Me‖

ni Pablo Neruda I want you to know one thing. You know how this is: if I look at the crystal moon, at the red branch of the slow autumn at my window, if I touch near the fire the impalpable ash or the wrinkled body of the log, everything carries me to you, as if everything that exists, aromas, light, metals, were little boats that sail toward those isles of yours that wait for me. Well, now, if little by little you stop loving me I shall stop loving you little by little. If suddenly you forget me do not look for me, for I shall already have forgotten you. If you think it long and mad, the wind of banners that passes through my life, and you decide to leave me at the shore of the heart where I have roots, remember that on that day, at that hour, I shall lift my arms and my roots will set off to seek another land.

But if each day, each hour, you feel that you are destined for me with implacable sweetness, if each day a flower climbs up to your lips to seek me, ah my love, ah my own, in me all that fire is repeated, in me nothing is extinguished or forgotten, my love feeds on your love, beloved, and as long as you live it will be in your arms without leaving mine.

61

Salin ni Pietro Lazatin (salin ng isang halaw mula kay Kokim Shu

na isinalin sa ingles ni Arthur Waley)

Aking pag-ibig

Tulad ng mga damo nakatago sa kalibliban ng kabundukan:

kahit ang patuloy na paglago, walang nakababatid.

Orihinal

My love

Is like the grasses Hidden in the deep mountain:

Though its abundance increases, There is none that knows.

Salin ni Tata Babaran (salin ng isang halaw mula sa Where the Sidewalk Ends ni Shel Silverstein) Iwan natin itong lugar kung saan itim ang ubo ng usok,

at ang madilim na kalsada‘y pumulupot at bumaluktot. Paglipas sa balon, kung saan ang bulaklak na aspalto‘y tumutubo Tayo‘y humakbang ng hakbang na sukat at palabo, At masdan kung saan ang mga puting panturo patungo Sa lugar kung saan ang tabingdaa‘y hihinto. Orihinal Let us leave this place where the smoke blows black And the dark street winds and bends. Past the pits where the asphalt flowers grow We shall walk with a walk that is measured and slow, And watch where the chalk-white arrows go To the place where the sidewalk ends.

62

―SONETO 18‖ ni Cocoy Vargas

(salin ng isang halaw mula sa Sonnet 18 ni William Shakespeare)

Hihigit ka pa ba sa tag-araw?

Higit sa ganda‘t katiwasayan Ang supling ng Mayo‘y nambulahaw,

at ‗di magtatagal ang tag-araw.

Orihinal

Shall I compare thee to a summer's day? Thou art more lovely and more temperate.

Rough winds do shake the darling buds of May,

And summer's lease hath all too short a date.

―Apoy at Yelo‖ ni Chuck Tibayan (salin ng Fire and Ice ni Robert Frost) Sabi nila sa init matatapos ang mundo.

Sa iba naman, sa lamig ang nauso. Ngunit ang tunay na gusto ko, ang init ang mamuno pero dahil alam kong may galit sa ‗king puso, sapat na rin kung ang napatigas na tubig ang guguho. Orihinal Some say the world will end in fire, Some say in ice. From what I've tasted of desire I hold with those who favor fire. But if it had to perish twice, I think I know enough of hate To say that for destruction ice Is also great And would suffice.

63

Salin ni Fidel Ala (salin ng isang halaw mula sa Love Song For A Vampire ni Annie Lennox) Minsan kitang naangkin, mailap na rosas, sa pagsibol pigil.

Niyebeng kay lupit, gininaw at kinupit, usbong ng bulaklak na min-sang akin. Anong lumbay ang halughugin at hanggang dulo ng panaho‘y tahakin ‗pagkat sa mundong ito, walang dadaig sa angkin kong paggiliw. Orihinal Once I had the rarest rose That ever deigned to bloom. Cruel winter chilled the bud And stole my flower too soon. Oh loneliness - oh hopelessness To search the ends of time For there is in all the world No greater love than mine.

―Pusong May Paghanga‖

ni DJ Villeza (salin ng My Heart Leaps Up ni William Wordsworth)

Nagpupuri ang puso kong ‗di mapigilan

Sa t‘wing pagmamasdan

makulay na bahaghari sa kalangitan: Kaparehas noong unang ‗pinagkaloob sa akin ang buhay;

Gayundin ngayong ako‘y nagkamalay; At kahit sa bukas pang puting buhok ang ibibigay,

o hayaan niyo na lang akong mamatay! Ang paslit ang s‘yang ama ng tao;

At sa bawat araw sa aki‘y bubulaga,

Orihinal

My heart leaps up when I behold A rainbow in the sky.

So was it when my life began; So is it now I am a man;

So be it when I grow old, Or let me die!

The Child is father of the Man; And I could wish my days to be

Bound each to each by natural piety.

64

‖Siyudad Na Hindi Humihimbing‖ ni Mark Alcantara

(salin ng City Without Sleep, Nocturne of the Brooklyn Bridge, ni Federico García Lorca)

Walang isang makatutulog sa alapaap. Walang isa. Walang isang makatutulog.

Ang mga nilalang ng buwan ay nakaamoy at lumilikot sa kanilang kamarote.

Buhay na basakay ay sasapit upang lusawin ang sankatauhang hindi nananaginip. at siyang lumilisang may pusong sawi

at makakahanap sa kanyang mga sulok ang mapayapang buwaya sa ilalim ng

mahimbing na protesta ng mga bituin.

Walang isang makatutulog sa daigdig. Walang isa. Walang isang makatutulog. Mayroong bangkay sa pinakadulong

libingan na sa loob ng tatlong taon ay nagrereklamo

ng mga tuyong putik sa kanyang tuhod; at ang binatilyong kanilang binaon

nitong umaga humibi nang todo

kinailangang tawagin ang mga aso para siya‘y gawing mapayapa.

Buhay ay hindi isang panaginip. Mas-dan! Tayo‘y bumabagsak sa mga hag-

danan upang kumain ng tuyong putik

o tayo‘y umaaykat hanggang sa bingit ng nyebe kapiling ang koro ng mga patay na dalya.

Ngunit ito‘y walang limutan, walang tulugan: Lamang buhay. Mga nanggagapos na

halik sa mga labi

isang buhol sa modernong ugat at silang nagdurusa, nagdurusa nang

walang humpay at silang natatakot masawi ay bubu-hatin ito sa kanilang mga balikat.

Balang araw

ang mga kabayo‘y mamumuhay sa mga taberna

at langgam na nagpupuyos ay sasabak sa dilaw na himpapawid

na sumisilong sa mata ng mga baka. Sa ibang araw

makikita ang muling pagsilang ng

mga mariposa at kahit tayo‘t maglibot sa isang tanawin ng mga abuhing ispongha at

piping barko tayo‘y susulyap ng singsing na lu-malagablab at mga rosas sa ating

mga dila. Masdan! Silang may tanda ng mga kalmot ng kuko at palahaw,

ang binatang humikbi dahil wala siyang nalalaman sa pag-iimbento ng tulay

o ang bangkay na mayroon lamang ay ang kanyang ulo at isang sapatos kailangan silang dalhin sa pader na

kung saan ay naghihintay ang mga basakay at sawa na kung saan ay naghihintay rin ang mga pangil ng oso,

na kung saan ay naghihintay ang naembalsamong kamay ng isang bata,

at ang balahibo ng kamelyo kumakalisag na kay sobrang marahas. Walang isang makatutulog sa

alapaap. Walang isa.

Walang isang makatutulog. Ngunit kung mayroon mang pipikit ng kanyang mga mata,

hagupitin siya, aking mga anak, hagupitin siya! Magkaroon sana ng malawak na

saligway sa mga mata

at nagbabagang hapdi at kirot. Walang isang makatutulog sa daigdig. Walang isa.

Nabanggit ko na. Walang isang makatutulog.

Ngunit sa gabing mayroong sobrang

lumot sa kanyang noo, buksan ang mga pintuan nang

pabayaan siya ng buwan na masdan ang mga kasinungalingan, ang lason, at ang bungo ng mga bulwagan

Orihinal na gawa sa susunod na

pahina

65

City Without Sleep (Nocturne of the Brooklyn Bridge)

ni Federico García Lorca No one sleeps in the sky. No one. No one sleeps. The creatures of the moon smell and circle their cabins. Live iguanas will come to bite the men who don't dream and he who flees with broken heart will find on the corners the still, incredible crocodile under the tender protest of the stars. No one sleeps in the world. No one. No one sleeps. There is a dead man in the farthest cemetery who for three years complains of the dry landscape on his knee; and the boy they buried this morning wept so much they had to call the dogs to quiet him down. Life is not a dream. Look! We fall down the stairs to eat damp earth or we ascend to the edge of snow with a chorus of dead dahlias. But there's no forgetting, no sleep: living flesh. Kisses bind the lips in a tangle of recent veins and those who suffer, suffer without rest and those who fear death will carry it on their shoulders. One day horses will live in the taverns and furious ants will attack the yellow skies that take refuge in the eyes of cows.

Some other day we'll see the resurrection of mounted butterflies and even as we wander through a landscape of gray sponges and mute ships we'll see our ring glow and roses pour forth from our tongue. Look! Those who still bear traces of claw and squall, that boy who cries because he knows nothing of the invention of the bridge or that dead man who has only his head and one shoe, they must be taken to the wall where iguanas and serpents are waiting, where the bear's teeth are waiting, where a child's mummified hand is waiting, and the hair of the camel bristles with a violent blue chill. No one sleeps in the sky. No one. No one sleeps. But if someone closes his eyes, beat him, my children, beat him! Let there be a panorama of open eyes and bitter incandescent sores. No one sleeps in the world. No one. I've already said it. No one sleeps. But if at night someone has an excess of moss on his temples, then open the trap doors so the moon lets him see the false cups, the poison, and the skull of the theaters.

66

Salin ni Josh Imperial (salin ng isang halaw mula sa Invictus ni William Ernest Henley) Hindi mahalaga kung makipot

ang daraanan, At kung gaanong tigmak sa parusa ang kasulatan; Ako ang panginoon ng aking tadhan; Ako ang kapitan ng aking kaluluwa. Orihinal It matters not how strait the gate, How charged with punishments the scroll, I am the master of my fate: am the captain of my soul. Para sa‘yo, lagi akong narito ni Fidel G. Ala (salin ng I‘ll Always Be There For You ni John Tantoco) Sa ‗king paningin ika‘y nakatayo, sa dilim nakatindig

Kawangis ang isang pinilas, kapara ng isang pinunit Ngunit isang bagay, sayo sad-yang gustong ipabatid Kung mistulang bigat ng mundo‘y sa‘yong balikat nakahilig Sadyain mo ko‘t ating kakayaning sabay, bigat ng daigdig Para sa‘yo, lagi akong narito

Pagkat makapiling ang iba‘y, ‗di bale na‘t sadyang di gusto Mag-isa, mundo‘y sayo nakatitig ng mabagsik Taglay ang mga tinging nanlilibak at nagngangalit Ngunit isang bagay, isang bagay na sana‘y iyong gunitain

Orihinal I saw you standing in the dark. You lloked like you had been torn apart. I want to tell you one thing, just one thing. When it seems that the weight of the world is on your shoulders, Just come to me and we will bear the weight together I‘ll always be there for you, Cause there‘s no one I‘d rather be than you All alone and the world was looking harsh upon you They had stare of anger and ridicule I just want you to remember one thing, just one thing.

67

68

DULANG PANRADYO—IKALAWANG TAON

‖Sino Ba Talaga Ang Baliw?‖ Isinadulang-panradyo: Guelan Luarca at Fidel Ala

Konsepto: Mark Alcantara

Direksyon: John Tantoco Musika: Toma Cayabyab, Aaron Cruz, Kevin Lim at Matthew Manlongat Tagapayo: G. Bok Pioquid

(Isinali sa PALIG 2006) Nanalo ng Ikalawang Gantimpala sa Ikalawang Taon – Dulang Panradyo, Pinakamagaling sa Musika (Toma Cayabyab at Aaron Cruz), Pinakamagaling sa Pag-arte (Michael Shimamoto), At Mga Pinakamahuhusay Na Manunulat (Fidel Ala, Mark Alcantara at Guelan Luarca) Mga Tauhan: BOMBA: Michael Shimamoto

IGNORANTENG PROBINSYANO: Joshua Imperial TERORISTA 1: Mark Alcantara TERORISTA 2: John Tantoco TAGAPAGSALAYSAY: Emerson Domingo

[INGAY: Daungan, ingay ng mga tao at ng bapor Biglang mula sa katahimikan, may tutunog na ‗titititit‘ ng isang mistulang

bomba ang maririnig.] PROBINSYANO: Diyos ko po!

[Pagkaraan, bigalang isang BOOOOM!!! – Pagsabog ng bomba. Sasalin mula sa malakas at magulong pagputok ang pambungad na musika.]

TAGAPAGSALAYSAY: Tunghayan ninyo ang kapana-panabik na kasaysayan ng ―SINO BA TALAGA ANG BALIW?‖!!!

[titigil ang musika.

Mahinang tunog ng pier, ngunit mas magulang ang katahimikan. Sa loob ng isang bag. Alingawngaw ng tinig ng bombang nagsasalita.]

TAGAPAGSALAYSAY: Alas-diyes ng umaga, sa isang daungan ng barko, may nagising sa loob ng kanyang lalagyan…

[INGAY: pag-‗toot‘ ng bomba]

BOMBA: (mekanikal ang pagkabigkas, tila nawawalan ng ulirat, ganito sa tuwing sasambitin niya ang mga nalalabing oras) Labinlimang minuto. [Ingay: „tooot‟

Dramatikong musika]

69

BOMBA: Labinlimang minuto! Labinlimang minuto na lamang ang nalalabi bago ako sumabog! Labinlimang minuto bago mangagsibitak-bitak ang aking

mga piraso! Bago lumiyab ang pulburang sinumpa! O, ang kadiliman! Pusikit na minsan kong kinanlungan At hinanap, isa ka ngayong parusa sa‘kin! Liwanag! Aninagan akong tago sa

supot na ito nang makita ng taong-madla ang kamandag kong pilit na

ibinigay sa akin! Naaalala ko ang araw nang ako‘y nalikha! Sumpain ako, o makina ng poot at karahasan! Poot at karahasan… poot at karahasan… [unti-unting lalabo at tila lulusaw ang pagbigkas niya nito; tutungo ang eksena sa

isang pagbabalik-tanaw. Ang pagbabalik-tanaw ay magaganap sa isang garaheng pinagtataguan ng

mga terorista. INGAY: Kapana-panabik na musika; tila may kasamaang malapit nang maganap.]

TERORISTA 1: Aha! Isang piyesa na lang at ang mahal kong pulbura, makikita‘t maririnig na ng mga tao ang tunay na pighati n gating kapatiran!

TERORISTA 2: Higanti! Sa wakes, ang mga panahon na ginugol kong gutom at walang trabaho, walang mapakain sa‘king asawa‘t mga anak, lahat iyon

mapaghihiganti ko na! TERORISTA 1: Lahat n gating hinanakit kapatid! Lahat ng kawalang hustisya ng sakim na gobyernong ito! Lahat ng mga mayayamang tumalikod sa‘tin at

kapwa mga dukhang ‗di nakiisa sa ating pagbaka, lahat niyan matutupok sa dakilang pagsabog na ito!

TERORISTA 2: Subalit kapatid, nanghihinayang akong magpasabog sa daungan. Bakit hindi na lamang sa isang palengke, o kaya‘y sa paliparan kung saan nagkukumpulan ang mga elitista ng bayan! Mga nagpapasasa sa

kanilang salapi nang nakatakip ang mga mata sa pagdusa nating mga

mahihirap! TERORISTA 1: Hindi, sa daungan dapat kaibigan, sapagkat doon, walang taka

sang mga biktima, maliban lamang sa kalaliman ng tubig! Hahaha! Hindi na mahalaga kung mahihirap lamang ang mabiktima natin. Hayaan nating Makita ng mga mayayaman ang bunga ng kanilang kasakiman! Hahaha!

Kaya‘t ikaw, bomba, gawin mo‘ng tungkulin mo! Maghasik ka ng poot at

karahasan… Hahaha! Poot at karahasan… Poot at karahasan… [magtutunaw rin tulad ng sa una.]

[INGAY: mga tao, mga tunog-barko sa pagtawag sa mga pasahero, atbp. Ang eksena‘y sa loob ng isang mataong piyer.

Mahinahon at nakakatawang musika na tema ng PROBINSYANO sa tuwing

siya‘y nasa eksena]

PROBINSYANO: Ala e, alas-nuebe singko na! Alas diyes ikang sabing dapat na oras ng aking paglulan sa barko! Paano ba ika? Di ko naman memoryado ang piyer na ire! ‗Di ko alam kung saan ang barko? Ala e, makahingi nga ng tulong. Iyon kayang dalawang mama roon?... Sige, matanong nga.

[Tuloy pa rin ang ingay ng piyer.]

70

TERORISTA 1: Kailangang marahang marahan ang pagkalapag. Baka may mapatid na kung ano‘t sumiklab nang wala sa oras.

TERORISTA 2: Oo na, alam ko‘ng gagawin ko! Masyado kang praning! Duwag ka ba?

TERORISTA 1: Anong duwag?! Sino ba‘ng nagsimula nitong lahat?

[INGAY: Tunog ng mga bagaheng nagsihulugan at pag-ungol ng dalawang terorista at ng probinsyano nang sila‘y magkabungguan.]

PROBINSYANO: Ay! Paumanhin ho kung nabangga ko kayo!

TERORISTA 1: Harang-harang ka sa daan! Hunghang! TERORISTA 2: Ang kuwan? Nasa‘n ang kuwan?!

TERORISTA 1: Nahulog! PROBINSYANO: Ito ho po bang bagahe ang hinahanap ninyo?

TERORISTA 1: Oo! Akin na iyan! Ay! Dahan-dahan!

PROBINSYANO: Iyan na ho. Gusto ko lang na man hong magtanong kung saan patungo ang barko? Ala e, nawalala ho ako sa piyer na ito. TERORISTA 2: Napakabulag mo naman! Dumiretso ka lang, ta‘s kumanan!

Laki-laki ng barko, ‗di mo makita! TERORISTA 1: Tabi na riyan! Humaharang ka sa daan, sinasayang mo ang

oras namin! Diyan ka na!

[INGAY: Paglakad nang mabilis ng dalawang terorista upang makalayo.]

PROBINSYANO: Ala e, ang susungit naman ng mga ‗yon! Nagtatanong lang naman ang tao! E ‗di kung naroon, e ‗di nando‘n!

[Unti-unting hihina ang ingay ng piyer, at iiral muli ang katahimikan. Balik sa loob ng bagahe.

INGAY: ‗tooot‘] BOMBA: Sampung minuto.

[INGAY: „tooot‟ Dramatikong musika]

BOMBA: O! Sampung minuto! Ayoko! Ayokong sumabog! Maraming

inosenteng madadawit... Ay, bakit ba ako naghihimagsik?! Sumpain ang lumikha sa‘kin! Paano naman ako makalalaya mula rito sa loob ng sampung minuto? Subalit, bakit nga ba nagpupumiglas ang loob?... Aba‘y ‗di ba‘t bomba ako? ‗Di ba‘t nilikha ako upang maipamalas ang himutok ng mga may

hinanakit? ‗Di ba ako ang boses ng mga naging biktima ng sistema? Ako ang

bayani! Sa pagsabog ko ang kaganapan ng aking tungkulin! Karahasan lamang, tanging karahasan at pagdanak ng dugo ang aking kalikasan! Oo,

71

sasabog dapat ako… Ngunit bakit may habag? Ito ba‘y isang sablay sa‘king pagkakagawa? Ano‘t may pag-aalinlangang sumabog? Ano‘t ayaw kong

pumatay? ‗Di ba iyon ang aking tungkulin? Ah, wala bang makapagsasagot? … O dilim, nag-iisang kaibigan, bantayan mo ako...

[Ingay ng piyer uli.]

TERORISTA 1: Kay luma naman ng barkong ito! Parang saying lang na pasabugin!

O, puwede na siguro iwanan ang bagahe sa upuang iyan.] TERORISTA 2: A, e, paano ko ilalagay?

TERORISTA 1: Um, basta ilapag mo lang--- TERORISTA 2: E kung may makabangga---

TERORISTA 1: E ‗di sasabog!

TERORISTA 2: Wala pang gaanong tao sa barkong ‗to. Sayang. TERORISTA 1: E, basta! Akin na nga! O, ilalagay ko na rito sa pinakasulok ng

upuang ito! ‗Pag may makapansin pa riyan, ‗di ko na alam! Bahala na, tara! TERORISTA 2: Pindutin ko na ba‘ng simula ng orasan?

TERORISTA 1: Sige, sa labinlimang minuto ka magsimula. Sapat na oras na iyon para makalabas tayo rito sa barko.

[INGAY: „tooot‟ ng orasan] TERORISTA 2: Tara na, napindot ko na. Alis na tayo! Baka maabutan pa tao ng

pagsabog!

TERORISTA 1: Sige!

[INGAY: Pagbagsak muli ng mga bagahe ng probinsyano. Temang musika muli ng probinsyano]

PROBINSYANO: Ala e, paumanhin po!

TERORISTA 2: Ikaw nanamang lintik ka! Harang ka na naman sa daan namin! Dali! Tabi riyan! May hinahabol kaming oras!

PROBINSYANO: Aalis na ho kayo? Ala e, kay kakatwa naman at kakalulan n‘yo pa lamang e aalis na kayo kaagad...

TERORISTA 1: Ano ba‘ng pakialam mo! Padaanin mo kami! Sinasabi ko sa‘yo, iyang pagiging pakilamero mo‘ng papatay sa‘yo! Alis!

TERORISTA 2: Kap, tara na nga! [INGAY: Mga pagyabag ng mga paang tumatakbong papalayo]

PROBINSYANO: Ala e, ang sungit nga ng dalawang ‗yon! Kala mo naman may regla?!

72

Huwag kayong mag-alala, ginoo, pinapangako kong ang pakikialam kong sasagip sa buhay ko! Ah, maupo nga rito bago pa ako maunahan ng ibang

pasahero. [Muling katahimikan. Babalik sa loob ng bag.

INGAY: ―tooot‖ Dramatikong musika]

BOMBA: O, kay bilis lumipad ng oras! Palapit na ang panahon ng aking pagsabog! Ano‘ng magagawa ko yamang ako‘y nilikha para sa karumal-dumal na gawaing ito? Subalit, matanong sa sarili: ang lumikha sa akin, ‗di

ba‘t tao rin sila? ‗Di ba‘t may mga sandaling napalalambot din ng habag ang kanilang mga puso? ‗Di ba nila nadadama ang pagkasawi sa kasawian ng kapwa nilang tao? Ang hapdi sa sugat ng kanilang mga kapatid? O, karahasan, kaninong sinapupunan ka lumaki?! Baliw ang mga lumikha sa‘kin!

Waka sa kanilang mga sarili! Ang tao‘y ginawa upang magparami, hindi mag-ubusan ng lahi! Mga hangal! Mga nalihis! Mga lukayo!

[INGAY: „tooot‟] BOMBA: Tatlong minuto.

[INGAY: ‗tooot‘] BOMBA: Tatlong minuto!!! Kay sandaling panahon bago magwakas ang la-

hat! Ngunit maging ako, kakatwa, maging ang isipan ko, lumihis sa tunay na landasin ng aking pagkakagawa. Isa rin ba akong hangal? Bomba‘ng ayaw sumabog? Sandatang ayaw manakit? Karahasang ayaw man lang mangahas

na huminga nang malalim sa takot na makapatay ng insekto! Oo, kadiliman, ako rin ay isang hangal! Isa ring baliw na tulad ng mga lumikha sa akin! Ang mga piyesa ko‘y nagngingitngit na ngang lumiyab! Nangangamoy abo na‘ng

mga piraso. Nadadama ko na‘ng pag-init ng hangin! O baliw na sarili, pilitin

mong humimlay sa kadiliman. Naisin mo mang ‗di makapatay, tadhana‘y suwail sa mabuti mong mithiin! Maghanda, mga piyesa, sa dakilang pagsabog!

[Babalik muli sa barko. Ingay ng mga pasahero‟t iba pang mga tunog sa piyer. Temang musika ng probinsyano]

PROBINSYANO: Ala e‘y maglalabinlimang minuto na pagkalipas ng alas diyes, ‗di pa rin nakilos ‗tong barko... Teka lang, ano ‗tong bagaheng ‗to? Parang namumukhaan ko ‗to a? Sa‘n ko nga ba nakita ika? …Ah! Ito ang bagahe ng

mga may regal! Hay, baka mahabol ko pa! Tabi ho! Tabi ho! May ihahabol lang ho!

[INGAY: Pagtakbo ng probinsyano

Maskaunting ingay ng mga tao sa labas ng barko. Maririnig pa rin ang ingay ng barko.

Magmula sa puntong ito, maririnig ang patuloy na ‗toot-toot-toot‘ ng bomba upang mabuo ang pananabik.]

TERORISTA 1: Ah, buti na lang at nakaabot pa tayo. Lumalayag na ang barko,

malayo-layo na rin sa daungan. Ang kapal ng dagsaan, kala ko‘y ‗di na tayo makakalabas at tuluyan nang sasabog kasama nilang lahat!

73

TERORISTA 2: Malapit na‘ng lumipas ang labinlimang minuto! Maghintay lang tayo rito!

Panoorin natin ang tagumpay ng ating kapatiran! PROBINSYANO (mula sa malayo): Hoy!!! Mga mama!!! Naiwan ninyo ang

bagahe ninyo!!!

[Sa barko muli.]

PROBINSYANO: Ang bagahe ho!!! Naiwan n‘yo!!! … Ay, malayo na, at muk-hang ‗di ako naririnig!

[Sa loob ng bag. Tahimik] BOMBA: O! Himala lamang ang makapagbabago ng aking tadhana! Ayokong sumabog! Ayokong sumabog! Kung may Diyos man, nawa‘y sa‘king

pagsabog ay walang masasaktan! Ang buhay ng tao‘ng mas mahalaga sa‘king kaganapan! Aanhin ang pagkabomba kung kailangan maghasik ng karahasan?

[Sa barko muli. Ingay ng mga tao‟t barko.]

PROBINSYANO: Ala e, mabuksan nga ‗tong bagahe, baka sakaling makahagilap naman ng kuwalta… [Sa loob ng bagahe. Tahimik.]

BOMBA: Aba‘y lumiliwanag? Sino‘ng nangahas buksan ang aking taguan at palitawin ang mamamatay-tao! Kung sino ka man, sagipin mo ko‘t itapon ako

sa kung saan walang mapapaslang! [Sa barko muli. Ingay ng mga tao‟t barko.

Madagundong na musika. Napakabilis na ng ‗tutututututut‘] PROBINSYANO: Ha!!! Bomba!!! Mga terorista pala‘ng dalawang may regal!!!

MGA TAO: Itapon mo sa dagat!!! Itapon mo sa dagat!!!

PROBINSYANO: Diyos ko po!!! Ha!!!!

[MATINDING PAGSABOG]

WAKAS

74

DULANG PANTANGHALAN – IKATLONG TAON

‖Lingon‖ ni Guelan Luarca

(isinali sa Palig 2007)

Nanalo ng Ikalawang Gantimpala sa Ikatlong Taon – Dulang Pantanghalan Director / Script Writer: Guelan Luarca (Pinakamagaling sa Direksyon)

Assistant Director: Abbey Bautista Casts:

MAGKAKAPATID Pete - Pietro Lazatin

Santi - Mark Alcantara Ipe - Sky Abundo Juan - Ian Agatep

Tom - Jian Yumol SERBIDOR (Mga Pinakamagaling sa Pag-arte)

Akeem Aquino Robin Anupol JP Dayao

Jorem Domingo Michael Victorio

Tagapayo: Ronan Capinding Tala ukol sa estruktura ng dula: Ang pangkalahatang estruktura ng naratibo ng LIMANG MAGKAKAPATID ay pabaliktad. Sa tuwing mababanggit ang KADILIMAN sa mga panuto ng iskrip, ang susunod na bahaging bibigkasin ng MGA SERBIDOR ay isang piyesang pangkoro. Pagkatapos nito, susundan ito ng isang guhit ng mga asterisko (***********) bilang hudyat ng pagpapatuloy ng naratibo ng LIMANG MAGKAKAPATID sa storya ng dula. Mga Tauhan:

Pedro, PETE, 47 taong gulang, arkitekto Santiago, SANTI, 39 na taong gulang, may-ari ng isang bar

JUAN, 35 taong gulang, kusinero, bakla

Felipe, IPE, 29 na taong gulang, paralisado Tomas, TOM, 24 na taong gulang, katatapos pa lang sa kolehiyo

MGA SERBIDOR Tagpo: Sa isang silid-kainan. Panahon: Kasalukuyan.

[Pag-akyat ng tabing, makikita sina Pete, Juan, Ipe, Tom, at Santi sa hapag-kainan.

75

Panalangin bago kumain.]

PETE [mag-aantanda]: Sa ngalan ng Ama, ng Anak, at ng Espiritu Santo. [Tutugon ang lahat ng “Amen.”] Panginoong Diyos, basbasan Niyo po ang aming kakanin sa gabing ito. Nagtitipun-tipon kaming magkakapatid alang-

alang sa memorya ng aming nasirang ama. Nawa‘y Kayo‘y kapiling na niya.

Amen. [Tahimik na mag-aantanda ang lahat. Sandaling katahimikan.]

JUAN: Kain na. KADILIMAN

MGA SERBIDOR:

Sa ngalan ng Ama, ng Anak, at ng Espiritu Santo. Amen. Panginoong Diyos, basbasan Niyo po ang aming kakanin sa gabing ito. Nagtitipun-tipong kaming magkakapatid alang-alang sa memorya ng

aming nasirang ama. Nawa‘y Kayo‘y kapiling na Niya. Amen.

***********

[PETE, SANTI, IPE, TOM, ISANG SERBIDOR Aksidenteng matitilapon ng isang SERBIDOR ang basong pinupuno niya. Sa kalampag, mapapapasok ang isa pang SERBIDOR na tutulong sa nakatapon.] SANTI: Lahat tayo rito, walang mapagmamalaki. Kung diring-diri kayo sa bisyo ko, puwes, hayaan n‘yo nang manirahan sa iisang bubong ang isang

adik at isang walang-kuwentang mamamayan ng Pilipinas na ni hindi

marunong maghugas ng sarili niyang puwet! [Unti-unting maiiyak, at yayakap kay IPE.]

TOM: Putaragis naman o… Sinimulan ko ‗to, e. Ba‘t ba tayo galit-na-galit sa isa‘t isa, ha? Ngayon pa, kung kailan inalay natin ‗tong pambihirang pagtitipong ito sa paggunita kay Papa.

PETE: Pikang-pika na ‗ko sa mga problema n‘yo. May nalalaman pa kayong hapu-hapunan. Isa tayong buong mag-anak ng mga sablay! Ng mga tanga! Magpakatotoo na nga tayo, hayaan n‘yo na ngang multuhin tayo rito ng mga

magulang natin, pero, tapatin n‘yo ‗ko. Maipagmamalaki ba natin ‗yung dalawang ‗yun?

TOM: Kuya, p‘wede bang h‘wag ganyan –?

PETE: Tama na nga ‗yang mga sere-seremonya. Takot kayong pag-usapan,

bakit? Dahil nasa libingan na? Dapat nga laspagin natin ‗tong paksang ‗to e, hindi na nila tayo masisinturon ngayon! Ano? Napakahusay ba‘ng ama ni Papa, ha? Masyado rin namang lunod ‗yon sa trabaho n‘ya a! Sige, tumagay nga tayo! [Sesenyas sa isang SERBIDOR na punuin ng alak ang baso ng mga kapatid.] Santi, akyat mo ‗yang baso mo. Tom, baso mo. Tumagay nga tayo sa

ngalan ni Papa. Tara! ‗Di n‘yo kaya… Dahil wala siyang ni isang hiblang kapuri-puri…Tulad nating lima. ‗Yun ang namana natin…

76

[Papasok si JUAN kasama ang iba pang mga SERBIDOR. Ipaliligpit na‘ng lamesa. Mulind dudulog sa lamesa si JUAN, na siya namang sasalubungin ni SANTI, na akmang humihingi ng patawad. Mauupo ang lahat. Babalik ang ayos ng hapag.] SANTI: ‗Di pa ‗ko tapos.

TOM: Hindi ka pa rin nagbabago, matakaw ka pa rin! [Alanganing magtatawanan ang lahat.]

SANTI: Ba‘t si Pedro rin naman, malibog pa rin. [Tawanan.] JUAN: At ako, maganda pa rin. [Tawanan.] Hindi naglalahong kagandahan.

TOM: Paminsan ba, naiisip n‘yong sana iba na lang ang ginawa natin dati? Sana hindi tayo nakadadama ng pagsisisi sa tuwing iisipin natin ang nakaraan? Kuya Pete, pa‘no kung ‗di ka na lang naglayas? [Kay SANTI.] E

kung ‗di ka na lang gumamit. [Kay JUAN.] Kung „di ka…iba? Si Ipe, paano kung ‗di na lang siya naparalisa?

JUAN: Kung nakagagalaw si Ipe, naku, ang husay na sigurong magluto niyan. Pinagmamasdan lahat ng ginagawa ko sa kusina. Kabisado‘ng lahat ng resipi ko.

TOM: Kalokohan. Kalokohang lumingon sa nakaraan. Nangyari na‘ng nangyari. Laspag na ‗yung kasabihang iyon – pero totoo. Aywan, pero para kasing iba‘ng kaso natin. Ako, ang bata-bata ko pa, pero mukhang wala na

‗kong pupuntahan. Said na yata ako. Kayo? [Tatayo si JUAN at tutungo sa upuan ni IPE. Hahalikan ito sa noo, tapos huhudyat sa MGA SERBIDOR na linisin ang paralitiko.]

JUAN [sa iba pang MGA SERBIDOR]: Ilabas n‟yo na ang pahimagas.

[Marahas na titinag si IPE.] SANTI [kay IPE.]: Bakit, pare?

[Lalapit muli si JUAN kay IPE.] JUAN: Wala, baka sabik lang sa matamis. Sabi ko nga sa ‗yo, mahilig ‗yan sa

matamis. Lalo na‘t alam niya ang laman ng pahimagas natin ngayon, paburito kasi niya ang keyk.

[Maghahain ng keyk ang MGA SERBIDOR. Kakain sila ng keyk. Susubuan ni SANTI si IPE, na tila nag-aatubiling kumain kung hindi sana ipinipilit ni SANTI.]

JUAN: Sige lang, kain ka lang Ipe.

[Matagal na katahimikan.]

JUAN: Tama ang nasabi ni Kuya Pete kangina. Tama rin si Tom. Mukhang sa isang parte ng buhay nating mag-anak, nagkamali tayo nang lubusan. ‗Di ba‘t panahon nang iwasto ‗yon? Hindi na ‗ko pupuntang Singapore –

77

PETE: Mabuti –

JUAN: Kung nasaan kayo, d‘un din ako mananatili. [Puwng.] Kuya Pete, Kuya

Santi, Tom, Ipe, mahal na mahal ko kayong lahat. E, dahil nagkamali tayo, ako na‘ng tatangkang magwasto sa lahat ng sala natin. Noong una, wala pa

akong lakas na loob ituloy ang balak ko. Kinailangan kong makita kung hanggang ngayon, hindi pa rin tayo nagbabago. Kung mga tanga‘t

mapagpoot pa rin tayo tulad ng dati. Kaya buti na lang, namatay si Papa ‗no? Dahil kung hindi, paano ko pa kaya mawawasto ang lahat? Pete, mamamatay ka rin lang naman dahil sa sakit mo; Santi, alam kong pagkatapos ng gabing

ito, kung hindi ko ipagpapatuloy ang balak ko, babalik ka pa rin sa bisyo mo, at tiyak na hindi mo maaalagaang mahusay si Ipe; Tom, hindi ka tatanda, at

mananatili ka pa ring linta sa leeg naming mga kapatid mo; at siyempre, si Ipe,

ayoko nang magsalita tungkol sa kanya. Patawarin n‘yo ‗ko, pero alalahanin n‘yong mahal na mahal ko kayo.

[Biglang magbubula ang bunganga ni IPE. Magpupumiglas siya. Pagkuwan, mamamatay.

Titinag ang MGA SERBIDOR subalit sesenyasang huwag gumalaw ni JUAN.]

TOM: Anak ng –!

[Magbubula rin si SANTI. Mag-uubuhan ang magkakapatid dala ng bisa ng lason.]

PETE [titingin sa kanyang plato]: Tarantado ka, Juan! May lason ba „to? [Walang tutugon. Iiitsa ang plato. Tatayo‟t paparo‟t parito sa buong silid, animo‘y nahihibang sa takot] Sabihin mong wala…

SANTI [tumatawa]: Oy, bakla, ito ba‘ng naisip mong paraan? [Hahalakhak nang matagal, ngunit unti-unting lulusaw ang paghahagikhik at paghaharian ng katahimikang tigib sa karuwagan.] Bahala na…[Mamamatay.]

PETE: May pamilya ako…

TOM: Oo nga, marami.

PETE [maglalabas ng baril; isterikal]: Hindi ako mamamatay. Hindi ako

mamamatay. Hindi ako mamamatay. Walang hiya ka! [Babarilin si JUAN. Pagkuwan, mamamatay rin.]

JUAN [sa mga SERBIDOR]: Huwag kayong lalabas! „Pag namatay na kaming

lahat, ikuwento n‘yo sa mga pulis, sa mga mag-uusyoso, kahit sa mga

estranghero, may pakialam man o wala – ikuwento n‘yo sa kanila ang kabayanihan ng limang magkakapatid. Hanggang sa pinakahuling hininga, ikuwento n‘yo. Huwag na huwag n‘yong kalilimutan ang gabing ito.

[Magsisimula ang isang SERBIDOR na linisin ang kalat sa sahig.] Huwag n‘yong hahawakan ang kahit anuman. Iwanan n‘yo ang lahat. [Walang kikilos.]

[Katahimikan.]

TOM: Ito na ba‘ng kamatayan?...Halos wala namang pagkakaiba. E kung ipinagbababaril mo na lang kami, sana tapos na. [Ngingiti.]

JUAN: Ngayon, mas malaya tayo, tingin mo? [Mamamatay.]

TOM: Salamat, kuya. [Sa mga SERBIDOR.] Kayo riyan,… [Mamamatay.]

[Mamamatay sila.]

78

KADILIMAN

MGA SERBIDOR:

Ang tunay na parusa ng Hukom sa Kaitaasan ay tayu-tayo rin. Ikaw

at ako rin ang magpupukpukan ng noo hanggang mabasag ang atang bungo. Ikaw at ako rin ang magpapakuan sa krus, tayo‘ng magpuputong

sa isa‘t isa ng mga korona ng tinik. Kung kaya‘t, kaya mo ba ‗kong patawarin?

***********

[LIMANG MAGKAKAPATID] JUAN: Sa Singapore ako pupunta. May tinayong restawran yung kaibigan ni Luigi roon, baka doon ako magtrabaho –

PETE: Sinong Luigi?

[Masasamid sa tawa si SANTI.] JUAN: Jowa ko.

PETE: ―Jowa‖–? JUAN: Nobyo!

PETE: A. Sino‘ng mag-aalaga kay Ipe? JUAN: Kaya ko nga nabanggit, mukhang hindi ko yata madadala si Ipe.

TOM: Naku, pa‘no ‗yan? Ikaw na‘ng parang magulang niya. Mahirap na.

JUAN: Nagkausap na kami.

PETE: Tapos ano? Sumagot ba?

JUAN: Hindi ko p‘wedeng isama si Ipe. ‗Di ba patas lang na iba naman sa inyo‘ng mag-alaga sa kanya?

SANTI: Sige. Ako na.

PETE: Anong ikaw?

SANTI: Bakit hindi? Kaya kong alagaan iyan. PETE: Ako ang mas may-kaya, at bukod do‘n, mas marami akong atraso ‗di ba?

SANTI: Sino ba‘ng naroon sa tabi ni Ipe n‘ung nahulog siya sa hagdanan? Sino‘ng tumakbo kina Mama at Papa nung nabalian ng katawan ‗tong si Ipe?

Ako ‗di ba? PETE: Ano‘ng kinalaman n‘un? Paano mo maaalagaan iyan, e kahit ang sarili mo, hindi mo mapangalagaan?

SANTI: Ano‘ng pinagsasasabi mo, Pedro. Kumikita naman ang bar, a.

79

PETE: E ‗yung pagtuturok mo!

TOM: Tumigil na si Kuya Santi. PETE: Ano?! Tandang-tanda ko pa, na noong mga tatlong buwan, nakita ko

‗yan sa bar niya. Kasama ko‘ng pamilya ko, bumisita kami, nahuli ko ‗yang

nagdudurog. Hindi na ‗ko nagpakita sa kanya, ayoko na ring makita siya ni Lidya at ng mga bata nang ganoon.

JUAN: Santi, totoo ba ‗yon? SANTI: Pedro, labas na ‗yun sa usapan. Kaya ko pa ring –

JUAN: Santi! Totoo ba ‗yun? [Titindig si SANTI, rorolyohin ang kanyang mga manggas upang maipakita sa lahat ang mga sugat ng turok sa kanyang braso.] Samantala, papasok ang isa pang SERBIDOR, na may dalang bote ng alak. Sa pagitan nitong huntahan, alanganin siyang papasok, halot nagdadalawang- isip lumabas, ngunit sesenyasan ng isa pang SERBIDOR na magpatuloy.]

JUAN: Noong sinabi mo dating kinailangan mo ng pera para sa negosyo mo, nagsinungaling ka lang ba? SANTI: Patay na sina Papa. Sila lang naman ang dahilan kung bakit hindi ko

kinukuha si Ipe. Hindi rin nila ako pinagkatiwalaan. Ngayong wala na sila, dapat ko nang alagaan si Ipe.

JUAN: Santi, sagutin mo ‗ko! Binibili mo ba ng etsas ‗yang perang binibigay sa ‗yo ni papa noon, mula sa sarili niyang pensyon?!

SANTI: Oo!

PETE: Tarantado ka pala, e! Hindi ka pa nabusog sa nabibili ng sahod mo.

SANTI: Hoy, Juan de Marco, huwag kang magmalinis! PETE: Pa‘no ka pa namin mapagkakatiwalaan kay Ipe kung sakmal ka pa rin

ng katarantaduhan mo, ha? Hindi ka pa rin tumatanda!

SANTI: Titigil ako –!

PETE: E kung bigla kang masobrahan? Kung bigla kang mamatay, walang nakaaalam, paano si Ipe? Ha!?

SANTI: Titigil ako! Pati ba naman ‗yun, hindi n‘yo pa ako mapagbigyan? Sa

inyo na nga lahat ng mga naiwanan ni Papa, bigay n‘yo na sa ‗kin si Ipe, ano ba? May bahay ako, binili ko ‗yon, ako mismo ang nagbayad! May sahod ako.

Malaki rin ‗yon kung hindi ko ipambili. May negosyo. Ano pa‘ng hinihingi n‘yo? Titigil ako, sige!

PETE: Hindi ako makapapayag mahulog sa kamay ng isang adik ang kapatid

ko.

80

SANTI: Hoy, hoy, hoy! Huwag n‘yo nga ‗kong husgahan. Wala akong sinasaktan sa bisyo ko, liban sa sarili ko. Wala akong kinakalat na sakit! Hindi

ko kailangang umasa sa iba, at sa tuwing hindi maabutan ng limos, nagdadabog! Hindi ako nagpapagamit at nagpapaloko sa mga binatang mukhang pera!

PETE: Ano‘ng pinagsasasabi nito?

[Tatayo si JUAN at dali-daling lalabas. Samantala, aksidenteng matitilapon ng isang SERBIDOR ang basong pinupuno niya. Sa kalampag, mapapapasok ang isa pang SERBIDOR na tutulong sa nakatapon.]

Lahat tayo rito, walang mapagmamalaki. Kung diring-diri kayo sa bisyo ko, puwes, hayaan n‘yo nang manirahan sa iisang bubong ang isang adik at isang walang-kuwentang mamamayan ng Pilipinas na ni hindi marunong

maghugas ng sarili niyang puwet!

KADILIMAN

MGA SERBIDOR: Isang baso ng apdo, at isang kalis ng pulot: ano‘ng iyong iinumin? Isang rosas, sukdul-pula, at isang sampagang nagbaging: ano‘ng iyong

pipitasin? Birheng kutis-niyebe; putang lamirat ang katawan – wala: pare-pareho lang.

*********** [LIMANG MAGKAKAPATID] SANTI: Alam n‘yo, p‘wede bang kumain na lang tayo?

PETE: Iiwanan n‘yo ‗kong walang nalalaman tungkol sa buhay n‘yo, tapos ngayon, parurusahan n‘yo ‗ko?

SANTI: Hindi naman sa ganu‘n, Pete. Ang kaso kasi, hindi ka namin nakikita. Ni hindi nga namin alam kung pa‘no ka kokontakin. Tuwing may kaarawan

ng kung-sino, hindi ka pumupunta. Alam mo, wala nga kaming nababalitaan

sa mga pamangkin namin, e. JUAN: Sa tuwing may pagtitipon, nagtatanong ang lahat, nasa‘n si Pedro?

Walang makasagot. PETE: Kailan ba ako naging malapit sa inyo ha? Patawad, pero may sarili

akong buhay. Marami akong inaasikaso, at mas kumportable akong

nabubuhay nang mag-isa, nang hindi kayo kasama. Ang hirap-hirap magpatawad ni Mama at Papa. Ba‘t pa ‗ko luluhod sa harap nila para sa isang

salang nagawa ko noong wala pa ‗kong nalalaman, ha? Kaya ko namang palamunin ang sarili ko, hindi ko kailangang ngatain ang sahud nila, may sarili akong hanap-buhay. Hindi ko kayo kinailangan. Ginagamit n‘yo kong dahilan para sa mga kapalpakan ng nakaraan ninyo – kayo mismo ang may

kasalanan kung bakit kayo nagkandaletse-letse, hindi ako! [Mahabang katahimikan.] Patawad…

81

SANTI: Tapusin na nga lang natin ‗tong hapunan.

JUAN: Tawagin ko lang si Tom – PETE: May HIV ako. Hindi ko alam kung kailan ko nakuha, pero tiyak akong

mayro‘n akong mga asawa‘t anak na nahawa sa ‗kin. Hindi ko pa masabi kay

Lidya. Hindi ko alam kung alam n‘ya. Bahala na… [Lalabas si JUAN. Ibabalik ni SANTI ang naitsang tinidor kay PETE. Pagkalipas ng ilang sandali, papasok si JUAN kasama ni TOM. Mauupo ang lahat.] TOM: Narinig ko, kuya – PETE: Kumain na lang tayo.

[Katahimikan.]

PETE [biglang maiiyak na parang bata]: Mga tarantado kayo! Ano ba‟ng akala n‘yo sa ‗kin, walang puso? Maniwala kayo sa ‗kin, sa tuwing susubukan kong dumalaw rito, naduduwag ako. Naaalala ko lahat ng pagkukulang ko kay

Mama‘t Papa, sa inyo. Parang hindi pa ‗ko handang patawarin sina Papa, at ‗di rin niya ako mapatawad. Bakit? Ako naman sa ‗tin ang pinakamatagumpay a. Kung sana man lang nakita nila ‗yun, hindi lang nila alam, e. Tom, bukas na bukas din, tatawag ako sa Surigao, babawiin natin ang lupa.

TOM: Salamat, kuya.

JUAN [sa MGA SERBIDOR]: Salamat. Ipalabas n‟yo‟ng mga inumin. [Muli, sa mga kapatid.] May balak akong mag-abrod. [Aparte.] Kung maganda‟ng kalabasan ng gabing ito.

PETE: Ano sabi mo? [Papasok ang isa pang SERBIDOR, may dala-dalang pitsel ng tubig.] JUAN: Sa Singapore ako pupunta.

KADILIMAN

MGA SERBIDOR: Ang kabulukan ng ugat ay nababakas sa punla. Ang kahinaan ng

makata, sa ligasgas ng kanyang tula. Ganoon din kaya sa isang taong makasalanan, namamana ang mga kasuklaman ng kanilang kanunu-nunuan?

***********

[LIMANG MAGKAKAPATID] JUAN: Kain na. [Sa MGA SERBIDOR] Kahit isa lang sa inyo muna ang manatili rito. Patatawag na lang yung iba kung kailangan. [Balik sa mga kapatid.] Subukan niyo yung adobo, sinunod ko reseta ni Nanay.

82

PETE: Tom, kumusta‘ng paghahanap mo ng trabaho?

TOM: Mabuti naman. SANTI: ‗Yan ba yung mantika lang? Yung walang toyo?

JUAN [tatango]: Mm. PETE: Sa‘n ka ba tumutuloy? May apartamyento ka ba?

TOM: Wala –

JUAN: Sa ngayon. Pero makahahanap din ‗yan. Pansamantala, kasama muna namin ni Ipe rito sa bahay ni Papa. TOM: Napadaan ako sa Kalentong nung isang araw, Huwebes ‗ata ‗yun –

SANTI: Hinayupak trapik du‘n, Tom. Kaya ‗di ako dumaraan d‘on e. Mga dyip, tarantado mga dyip d‘un –

TOM: May bagong tinatayo ro‘n sa may tabi ng Puregold. Laki. [Kay PETE.] Ahensya mo ba ‗yung gumagawa ro‘n?

PETE: Oo. TOM: Laki ring pera ‗yun a.

PETE: Hindi masyado.

TOM: Aaa, gan‘un ba?... SANTI: Kumusta na ‗yang si Ipe, Juan?

JUAN: Ayos lang naman. Buti hindi mareklamo sa pagkain. Mahilig sa matatamis.

PETE: Me dala ako riyang panutsa. Nanggaling kasi si Lidya sa Tayabas, me bagong bakasyunan daw ro‘n, maganda raw. May ginamus din akong dala riyan.

JUAN: Salamat Pete. Masarap ‗yun sa pinakbet. TOM [Kay Juan.]: Kuya, sarap ng luto mo sa adobo. Kain ka na.

JUAN: Sige lang, subuan ko muna si Ipe. [Susubuan si IPE.]

PETE: Juan, kumusta si Papa n‘ung mga huling sandali niya?

JUAN: Medyo normal naman. Parang walang nangyayari. Sabi nga ni Dok

Quimpo masakit talaga ang kanser sa atay. Pero kung titingnan mo si papa noong mga huling sandali niya, parang walang nararamdaman. SANTI: Ano ba talaga‘ng nagsimula n‘ung kanser?

TOM: Ano raw ‗yun e, masamang diyeta, naaalala mo naman, na ‗yang si papa, ang hilig sa alkohol, kahit sa umaga.

83

JUAN: Napansin na‘ng sintomas niyan n‘ung mga limang buwan bago siya nagpakonsulta. Laging nananakit ‗yung tagiliran, tapos ‗yung bato pa niya ‗di

ba? SANTI: Ba‘t ba ‗di natigil ‗yan sa ano, sa kaiinom?

PETE: ‗Tigas ulo naman talaga ni Papa, e. JUAN: Oo. ‗Di paaawat, tsaka halos ‗di nakatatrabaho ‗yan ‗pag ‗di nakainom

maski kaunti. TOM: Sinigawan nga ‗yung sekretarya niya n‘ung minsang nakalimutang

bumili ng bagong bote ng wiski. Noon namang minsang ‗di binilhan ni Kuya Juan, halos naghuramentado sa buong bahay. [Katahimikan liban sa kalampag ng mga tasa‟t tinidor.] PETE: Natatandaan n‘yo ba ang mga huling sinabi ni papa? Bago siya pumanaw.

[Katahimikan.]

JUAN: Wala naman – TOM: Sana raw naroon kayo ni Kuya Santi sa ospital.

JUAN: Tom – TOM: Tapos tsaka nagmumumura. Wala raw nagmahal sa kanya liban kay

Juan. Kahit ako, dinamay. Nag-iiiyak pa nga nung kinuwento niya kung paano natin siya tinalikuran dati. Mga inggrata. Mga ‗di marunong lumingon sa pinanggalingan –

PETE: Juan, alam mong dadating ako kung tumawag ka lang sa ‗kin. Ba‘t di mo ginawa ‗yun?

JUAN: Kailan ka ba nagbigay ng numero, ha? Ni nung ika-72 kaarawan ni Papa, hindi ka pumunta.

SANTI: Pumunta ako ro‘n –

PETE: Sinasabi mo sa ‗kin na wala ka talagang nagawa para man lang nalaman ko na ang ama ko‘y namamatay na pala?

JUAN: Patawad –

TOM: Wala. Wala. Walang magagawa si Kuya Juan. Bakit, nakalimutan mo na

ba, na n‘ung may sakit si Mama, nahagilap ka lang n‘ung dalawang araw bago siya namatay. Ano? Hindi ba? Si Kuya Santi tsaka si Kuya Juan ang

sumagot sa gastusin ha? PETE: Hoy, kagagaling ko lang sa ibang bansa no‘n.

JUAN: E kaya nga. ‗Yun nga‘ng sinasabi namin. Masyado kang maraming

ginagawa, kaya hindi ka na namin ginustong abalahin pa.

84

TOM: Masyado ka maraming pamilyang pinakakain.

JUAN: Tom –!

TOM: Ano? Kaya nga ako hindi napag-aral ni Kuya ‗di ba?

[Matatawa si SANTI.]

PETE: Ang kapal naman ng mukha mo, Tom, para pakonsyensyahin ako– dahil lang may sarili akong buhay, at sariling mga pananagutan na kailangan kong pangalagaan. Hindi kita responsibilidad. Kung nagtrabaho ka sana –

TOM: Sino namang tatanggap sa isang estudyanteng walang digri? PETE: Huwag mong idadahilan ‗yon. Ang sabihin mo, wala kang ambisyon!

Hanggang sa pinakadulu-duluhang sandali ng buhay nina Mama at Papa, kumapit ka lang sa kuko nila, dahil wala kang sarili mong bayag! Batugan kang punyeta ka! Hindi ka makahanap ng disenteng trabaho? Puwes maglinis

ka ng mga pinggan. Punong-kusinero sa Shangri-La ‗yang si Juan, ba‘t ‗di ka nagprisinta sa kanya?

JUAN: Ano ba? SANTI: Hayaan mo silang magtukaan. [Matatawa.]

TOM: Sa ‗yo hinabilin ni papa ‗yung responsibilidad nung nagretiro siya, nakalimutan mo na ba? Ikaw dapat ang nagpaaral sa ‗kin. Pinaasa mo si Papa, pagkatapos mo kaming talikuran lahat para lang magkaro‘n ka ng kalayaang

makama ang sinumang naisin mo –! JUAN: Tom, tama na.

TOM: Hindi, kuya, ngayon na nga lang tayo nagkikita-kita, hayaan mo nang malantad ang lahat. [Puwang.] Kuya Pete, kumusta na si Lidya? E si Raquel? E si Leklek, yung istuwardes? E yung higit dalawampung putang naanakan mo

na, at bawat isa may bastardong hindi dala ang apelyido natin – [Ibabato ni PETE ang tinidor kay TOM.]

TOM: Kaya inimbento ang kondom, hunghang –! PETE: Punyeta! Ano ba‘ng ginawa ko sa ‗yo?!

JUAN: Tom! Lumabas ka nga muna.

SANTI: Juan, paabot nga ng kanin –

[Padabog na iaabot ni JUAN ang kanin.] SANTI: Hinay-hinay lang! TOM: Inuubos ko pa hapunan ko –

JUAN: Labas!

85

[Sa padabog na pagtayo‟t paglabas ni TOM, mahuhulog ang kanyang baso at titilapon sa sahig ang mga laman nito.]

JUAN [sa SERBIDOR]: Magtawag ka pa ng isa. Me natapon.

[Sesenyas ang SERBIDOR sa lagusan ng silid at mula roo‘y papasok ang isa pang SERBDIOR.] PETE: Ano‘ng prublema no‘n?!

JUAN: Pete, subukan mong intindihin, n‘ung nagretiro si Papa, nahirapan kaming maghanap ng pera para sa pag-aaral ni Tom.

PETE: E ba‘t hindi n‘yo pinatrabaho? JUAN: Eh hindi pa raw siya handa –

PETE: Kagaguhan!

JUAN: Kuya, alam mo naman ‗yang si Tom, palibhsa, bunso natin. Binenta na ni Papa ‗yung maliit na sakahan natin sa Surigao. Pinangarap pa man din ni Tom na palaguin ‗yun.

PETE [matitigilan]: Binenta na „yun? Ba‘t ‗di n‘yo sinabi sa ‗kin? SANTI: Alam n‘yo, p‘wede bang kumain na lang tayo?

PETE: Iiwanan n‘yo ‗kong walang nalalman tungkol sa buhay n‘yo, tapos ngayon, parurusahan n‘yo ‗ko?

KADILIMAN

MGA SERBIDOR:

Sa ngalan ng Ama, ng Anak, at ng Espiritu Santo. Amen. Pangi-noong Diyos, basbasan Niyo po ang aming kakanin sa gabing ito. Nagtitipun-tipong kaming magkakapatid alang-alang sa memorya ng

aming nasirang ama. Nawa‘y Kayo‘y kapiling na Niya. Amen.

***********

(PETE, JUAN, IPE, TOM; kapapasok pa lang ni JUAN kasama ni IPE, na pauu-puin ng nauna sa isang upuan sa lamesa; paroo‘t parito sa silid ang mga SER-BIDOR, naghahanda sa lamesa.) PETE: Sa‘n na si Santi?

JUAN: Parating na ‗yon, katatawag lang, nagambala lang sa trapik.

TOM: Kuya Juan, tumawag nga pala ‗yung kaibigan ko, si Patrick, sinisingil na

‗ko. JUAN: Oo, ako na‘ng bahala. TOM: ‗Di bale, babayaran kita sa unang suweldo ko.

PETE: Ano ba ‗yun?

86

JUAN: Wala. ‗Yung kaibigan lang niya…

PETE: Pagkatapos ng hapunan, may gagawin pa ba tayo? JUAN: Wala na… Depende.

PETE: Depende saan? [Papasok si SANTI.] SANTI: Patawad mga pare, lintik ang trapik e. Tara na, gutom na ‗ko.

[Magsisiupuan.] JUAN: Kuya Pete, ikaw na‘ng mamuno sa dasal.

PETE [mag-aantanda] at MGA SERBIDOR: Sa ngalan ng Ama, ng Anak, at ng Espiritu Santo. [Tutugon ang lahat ng “Amen.”] Panginoong Diyos, basbasan Niyo po ang aming kakanin sa gabing ito. Nagtitipun-tipon kaming

magkakapatid alang-alang sa memorya ng aming nasirang ama. Nawa‘y Kayo‘y kapiling na niya. Amen.

[Tahimik na mag-aantanda ang lahat.] JUAN: Kain na.

KADILIMAN MGA SERBIDOR:

Huwag kang lilingon, kaibigan kong lagalag. Baka ka mapatid. Hindi mo maaarok ang dahas ng daanang tinahak mo, ‗pasalamat ka‘t manhid na‘ng mga paa mo. Huwag na huwag kang lilingos, makirot ang

gunita. Isa itong haliparot na dalaga. Iiwanan ka para sa iba. Huwag

kang lilingon.

WAKAS.

87

DULANG PANTANGHALAN – IKATLONG TAON

―OBITUARYO‖ ni DJVilleza

TAUHAN:

-Lolo Juanito -Kaibigan ni Tres

-Tres -Tito 1 (John)/ Boses 3 -Tito 2 (Emmanuel)/ Boses 4

-Anak ng Kapitbahay -Kapitbahay -Boses 1 -Boses 2

Tagpo: May isang upuan sa gitna ng isang kuwarto; madilim ang buong paligid nito

habang nagkalat sa inalpombrang sahig ang mga pira-pirasong mga ginupit na diyaryo. Sa gawing kaliwa, may mesa. Sa gawing kanan naman nito‘y ang mga pinagpatong-patong pang mga diyaryo.

(nakahiga sa may bandang gitna sa sahig si Tres. Siya‟y nanginginig na animo‘y binabangungot. Habang sa kanyang likuran may dalawang nakamaskarang animo‘y nakikipagtalo sa dalawa pang taong nakamaskara.

May hawak-hawak ang isa ng kahon. May mga boses na maririnig at nagmumula sa mga nakamaskara.)

Boses 1(Ang may-hawak ng kahon) Hindi kayo lubos na nakuntento…

Boses 2

Nakapagdesisyon na siya! Boses 3

Kuya, ‗wag ka nang pumalag… titulo lang naman ang hinihingi namin eh… Mahirap bang magbigay ng isang kapirasong papel sa amin? (Hahalakhak)

Boses 2

Mahalaga ito kay itay… Ipinagpasa-pasa na ito sa buong linya ng ating angkan…

Boses 4 Wala kaming pakialam. Ibigay mo na sa amin ‗yan. Sadyang nasa panahon kami ngayon ng kagipitan.

Boses 2 Ilang beses na ba kayong ginipit niyang mga katarantaduhang

pinaggagagawa ninyo sa mga buhay ninyo? Boses 3 Sumosobra ka na! ‗Kala mo kung sino ka nang makapagsalita! Hindi dahil sa

paborito ka ni Itay, gaganyanin mo na kami!

88

Boses 1 Bakit, hindi ba totoo ang mga ‗pinagsasasabi ng asawa ko?

Boses 3 Aba‘y sumasagot ka pa---

Boses 4 Huminahon ka. (Sesenyas kay Boses 3) Kuya, alam naming ipinagkatiwala sa iyo iyan ni itay para hindi na namin makuha. Pwes, ‗wag mo na akong sisisihin

kung hindi na kita nadaan sa maayos na usapan. (Maglalabas ng baril.) Na-saan na ang titulo? H‘wag mo nang hintaying makalabit ko pa ‗to…

Boses 2

Daan-daang ektarya ang sakop ng mga titulong ipinagkatiwala sa akin. Matuto lang kayo maghintay… tama, maghintay… Ipamamana rin sa inyo iyan ni Itay. Ibaba mo ‗yang baril mo Emmanuel. Masamang biro iyan.

Boses 4 Hindi naman ito biro, kuya… Marahil sa iyo, oo.

(Maririnig ang pagputok ng baril. Sisigaw si Boses 1)

Boses 3

Bakit mo siya pinatay? Hindi na natin tuloy malalaman kung nas‘an na ang mga titulo… Boses 4

Walang problema. Nariyan pa ang mag-ina.

Boses 1 (Ilalapag ng dahan-dahan ang kahon sa may tabi ni Tres, habang

hindi ito napapansin nina Boses 3 at 4) [Mahina at nangingiyak] Alagaan mo ito, anak.

Boses 4

[Kakausapin si Boses 1] Ikaw. Alam mo ba kung nas‘an ang mga titulo?

Boses 1 Wala akong alam! Hindi ba kayo naaawa sa ama ninyo! Iyon na lang ang tanging pag-aari niya…

Boses 3

Wala kaming kinilalang ama. (Itutulak si Boses 1, at ito‟y madadapa. Tatawa si Boses 3)

Boses 4 [Kakausapin si Boses 3] Wala na tayong mapapala, John. Ayaw sabihin sa atin

ng ating kapatid. Wala namang alam ang mag-ina. Mukhang si Itay na lang talaga ang kailangan nating puntiryahin… (Titingin kay Boses 1) Liligpitin ko

rin ba kayo ng anak mo?

Boses 1 Mga walanghiya---

(Puputok ng dalawang beses ang baril.)

89

Boses 4

Tanga. (Magigising si Tres. Mawawala ang mga nakamaskara.)

TRES (Hinihingal)

Isang bangungot. Isa lang bangungot…. (Bubuntong-hininga)

(Papasok bigla si Lolo Juanito. Lalapitan ni Tres ito at magmamano, habang akmang pagmamasdan ni Lolo Juanito si Tres, na animo‘y ngayon lang niya

ito nakilala. Aalalayan ni Tres ang matanda tungo sa upuan. Patuloy pa ring pinagmamasdan ni Lolo Juanito si Tres.) TRES

Kamusta na ‗ho kayo? Ako po si Tres, apo niyo. LOLO

Kilala ba kita? (Titigil at pagmamasdan ang mukha ni Tres.) Pamilyar ang mukha mo sa akin, anak… (Makikita bigla ang mga nagkalat na diyaryo)

TRES Apo niyo po ako. LOLO

(Parang walang narinig) Anak, pakikuha nga naman ‗yang diyaryong iyan (tuturo sa isa sa

mga nagkalat na diyaryo).

(Iaabot ni Tres ang diyaryo sa kanyang Lolo)

Ang aking mga minamahal, at mga minahal.

(Ililipat ang mga pahina ng diyaryo tungo sa may bandang dulong bahagi nito.)

Mga kaibigan, at kakilala… (Tatawa) O buhay!

TRES

(Ngingiti, ngunit isang malungkot na ngiti) ‗Yan na naman ho kayo… ‗Lo, bakit niyo po bang paboritong

basahin iyan?

LOLO Dito ko lamang silang muling makikita… Dito ko lamang malalaman

kung ano na ang mga kinahinatnan ng kanilang mga kapalaran, at kung sinu-

sino pa ba ang mga natitira…

Mga hinuling pamamaalam. (Tititig bigla sa isang bahagi ng pahina, at akmang ngingiti.)

90

Hayan, may isa na naman. Wala namang pasintabi‘t hindi man lamang namaalam nang maayos! Si Fulgencio talaga!

Anak, paabot nga ng gunting…

(Tatakbo si Trese palabas, at pabalik muli, dala-dala na ang gunting. Makikitin-

gin si Tres, habang sinimulan na ni Lolo Juanito ang paggupit.) TRES

Bakit niyo po bang ginagawang pampalipas-oras ang paggupit ng mga… ng mga… OBITUARYO? Simula nang mamatay ang Lola, iyan na ho ang ginaga-wa ninyo…

LOLO (Hindi pinansin si Tres, at nagupit na ang isa namang piraso ng papel. Pinag-mamasdan niya ang nagupit na papel)

O Fulgencio! Ano ‗to? ―Isang mabuting ama‖…? (Tatawa) ‗Ni isang beses nga eh di mo man lamang sinustentuhan ang iniwan mong… kabila! (Tatawa muli)

TRES (Pupulutin at liligpitin ang mga nagkalat na diyaryo)

‗Lo, mga nakalipas na po itong mga diyaryo… at… wala na pong silbi, kung may balak po kayong bisitahin ang mga burol nila… [puputulin]

LOLO Nasaan na ba ang aking pinakamamahal na kahon? Saan ko nga ba

nailagay iyon?

(Titingin kung saan-saan) TRES

Ito ‗ho.

(Iaabot ni Tres ang kahong kanina lamang ay nasa tabi niya kay Lolo Juanito. Bubuksan nito ang takip, at ilalagay ang nagupit nang piraso ng Obituaryo sa

loob nito.) LOLO

Aking mga kaibigan, aking mga minahal… Sadyang masayahin at

mahilig makipaglaro ang oras, kaya‘t kung minsan, ‗di na natin ito mahabol. Kayong nariyan, biniyayaan na kayo ng kapayapaan… Habang ako‘y

narito pa rin, at nakikipaghabulan! Hayaan ninyo, minsan nama‘y mapapagod din ang oras sa

katatakbo. At marahil minsan…

Titigil din ito para sa iyo.

(Papasok ang dalawang Tito, habang itinuloy ni Lolo Juanito ang paghahalungkat ng mga diyaryo. Halata sa mga mukha ng dalawang Tito ni Tres na hindi nito gusto ang mga pinaggagawa ni Lolo Juanito. Animo‘y

nagmimistulang ang dominanteng kapangyarihan sa bahay na iyon ay nasa

91

panig ng mga Tito ni Tres, at hindi kay Lolo Juanito. Hindi man lamang

nagmano ang dalawa. Ang isa‘y humihithit ng sigarilyo, habang ang isa naman ay katatapos lamang, at inapakan ang upos nito sa inalpombrang sahig.)

TITO 1 Sabi ko na nga ba‘t iyan at iyan pa rin ang ating aabutan!

TITO 2 Tuwing isang linggo lang tayo dumadalaw, ganito pa ang iyong madadatnan!

Hoy tanda! (Tatawagin si Lolo Juanito, habang nasa dulong sulok naman si Tres, patuloy

pa rin sa pagliligpit ng mga diyaryo, ngunit ngayo‘y nakasimangot na sa harap ng dalawang Tito.)

Ikaw ba talaga‘y may silbi, o sadyang pabigat ka lamang dito?! LOLO

(Ngayo‟y mapapansin bigla ang dalawang Tito; gulat) Sino kayo? Anong ginagawa niyo rito? Paano kayo nakapasok sa pamamama-hay ko?

TITO 1 ―Pamamahay ko?‖ (gagayahin ang sinabi ng lolo)

TITO 2 ―Pamamahay ko?‖ (uulitin ang sinabi ng lolo, may halong pangungutya; sa-

bay silang tatawa ng dalawang tito)

TITO 1 (Titingin muli sa mga nakaligid sa kanila)

Unang-una, isang bang pamamahay maituturing ito? Halos magmukhang imbakan na ng basura ito ha!

TITO 2

Wala ka talagang utang na loob. TITO 1

Maliban pa sa mga utang mo! TITO 2

Parehas lang iyon, John.

TITO 1

Uh — basta marami ka nang utang! LOLO Utang? Paano ako magkakaroon ng utang sa inyo? ‗Ni hindi ko nga kayo

kilala?

92

TITO 2 Eh sira naman pala ‗tong matandang ‗to!

TITO 1 ‗Tol, hinay lang… ulyanin na ‗yan eh.

LOLO Hindi ko kayo maintindihan. Ako‘y nananahimik lamang dito‘t kayo‘y bigla na lamang pumasok nang walang pahintulot! Gusto niyo bang tumawag ako

ngayon ng… (mag-iisip nang sandali) ng mga pulis?! TITO 1

(Tatawa) Subukan mo. Eh kung sabihin ko kaya sa iyong kami ang nagbabayad ng linya ng telepono mo! TITO 2

…ng kuryente! TITO 1

…at ng tubig! TITO 2

May nakakalimutan ka pa, John… Ang rasyon ng mga pesteng diyaryong ito! Buti na lang at tinigil na natin. Ako, matagal na akong nagtitimpi sa gagong matandang ‗to!

TRES (sasabat bigla) „Wag niyong pagsalitaan nang ganyan si Lolo!

(Lalapit si Tito 2 tungo sa upuan ng Lolo) TITO 2

Alam mo naman siguro kung bakit kami naparito?

LOLO Hindi. Hindi ko alam.

TITO 1

Ulyanin kasi siya, ang kulit! Kaya nga linggo-linggo tayong pumu-

punta rito, para isaksak nang kahit kakaunti sa kanyang kukoteng pabulok na

ang ating hangarin. TITO 2

(Ngingiti bigla) Tama… tama. Ewan ko pa kung natatandaan ninyo… (biglang may bahid na ng paggalang ang tinig ng kanyang boses) ang pangako ninyo?

LOLO Pangako?

TITO 1 Matapos mamatay ang ina, na sinundan ng pagkamatay rin ng aming nakatatandang kapatid at ng kanyang pamilya sa isang aksidente,

lubos ninyong dinamdam ang kanilang pagkamatay. Kami naman, dahil

napakauliran naming mga anak, ay patuloy na iniintindi ang lahat ng inyong mga pangangailangan.

93

TITO 2 At dahil nga, uliran kaming mga anak, nangako kang ibibigay mo

nang maaga ang iyong pamana sa amin. TITO 1

Kahit hindi ka pa… (Sesenyas ng paglaslas ng leeg)

LOLO Wala akong natatandaang may ganoon akong nasabi.

TITO 1 Meron ka kasing sinabi sa amin! Sinabi mong dahil napakabait

naming mga anak na patuloy na nag-aaruga sa iyo --- TRES Pawang mga kasinungalingan!

TITO 1 (Hindi pinansin si Tres)

…May ibibigay ka na sa aming mga ektarya ng lupang pagmamay-ari mo… lalo na ngayong… may kaniya-kaniya na kaming pamilya! Si Emmanuel nga lang…

(titinging nangungutya kay Tito 2) TITO 2 Hoy, John, ‗wag mo akong igaya sa ‗yo! Kasal nga, pero dalawa naman ang

pinamamangkaan! Balak ko rin namang magpakasal sa ina ng mga anak ko… kapag may sapat na akong panggastos…

TITO 1 (tatawa) Hindi ko na „yan problema. Ang kailangan ko ngayo‘y ang mga titulo ng lupa… Ilang buwan mo na rin kaming inuudlot, tanda. Kailan mo ba ito

ibibigay?

LOLO Wala akong alam sa mga pinagsasabi ninyo!

(babalik sa kanyang upuan) Umalis na kayo… mga walang modo!

TITO 2

Sabi ko sa‘yo John eh, ‗di na naman niya matandaan kung saan niya itinago iyon… ‗Di bale… babalik na lang tayo kinabukusan… Aaraw-arawin na natin ‗tong matandang ‗to.

(Sisipain ang mga nakalatag nang mga diyaryo) TITO 1

Buti na lang at dalawa na lang tayong magkahati sa lupang iyon!

(Aalis na ang dalawang tito, habang banas na banas na nagliligpit muli si

Tres.) TRES Sila ho ba ang matatawag ninyong mga anak?

94

LOLO Hindi ko sila kilala.

TRES Matagal na ho silang pabalik-balik dito, ‗Lo. ‗Wag ho kayong

magpalinlang sa kanilang mga pinagsasasabi.

LOLO May nabanggit ba talaga akong ganoon?

TRES Ang alin ho?

LOLO Ang ukol sa isang pangako? TRES

(Titigil nang sandali) Meron ho. LOLO

Kung ganun pala‘y sila‘y talagang mga anak ko… ano ba ang naging atraso ko sa kanila‘t gano‘n sila makapagsalita?

TRES (Iibahin ang usapan) ‗Lo, saan niyo po nais kong ilagay ang kahon ng mga Obituaryo?

LOLO Sa isang sulok lang diyan, anak. (Ilalagay na ni Tres ang kahon sa may mesa)

Iho, (titigil) maaari ko bang malaman ang pangalan mo?

TRES

Ako po si Tres, apo ninyo.

LOLO Ah… Tres… tama, tama…

TRES (Lalapit sa upuan ng Lolo.)

‗Lo, oras na ho ng inyong pamamahinga… (Titinging ang lolo sa kahon na

nakalagay sa may sulok) ‗Wag ho kayong mag-alala… Iingatan ko po iyan. LOLO

Sige… sige… (dahan-dahang maiidlip sa kanyang kinauupuan, habang may hawak-hawak na isang piraso ng diyaryo). Hanggang sa pamamahinga ko, hindi ako tinitigilan ng oras na iyan…

TRES Matulog na ho kayo. Ako naman po ang magbabantay sa inyo.

(Ngingiti si Tres, at kukunin ang pirasong diyaryo mula sa kamay ni Lolo Juanito. Babasahin ni Tres ang nagupit na piraso ng diyaryo, at biglang lulungkot ang mukha nito. Ilalagay nito ang diyaryo sa kahon, dadalhin ni

Tres, at aalis si Tres sa eksena.)

95

[KINABUKASAN]

(Naka-FREEZE si Lolo Juanito. Papasok naman ang kapitbahay na may bitbit-bitbit na ulam)

Kapitbahay

‗Lo… kakatok ho sana ako… pero… inabutan kong nakabukas ang pintuan… AAHH! (Mapapasigaw at magugulat, habang nakitang namamahinga si Lolo Juanito)

Hindi maaari! (Dahan-dahang palapit kay Lolo Juanito.)

Susmaryosep! Diyos ko, huwag naman sana ang iniisip ko! Wala na nga ang matandang ginang, pati ang isa nilang anak, ‗wag naman sana siya! (Akmang hahawakan ng kapitbahay ang pulso ni Lolo Juanito. Babangon

namang biglaan si Lolo Juanito.) Kapitbahay

(Gulat) Ay aleluya! Buhay kayo! Lolo

Sino ka? (Magtataka. Pagmamasdan niya ng matagal ang kapitba-hay) Susunduin mo na ba ako tungo sa itaas?

Kapitbahay Anong susundu—-? Hindi, hindi, ho ‗Lo! Mali ang akala ninyo!

Lolo (Magtataka ulit. Ngayon nama‟y may bahid na ng takot ang kanyang mukha) ‗Wag mong sabihing tungo sa… ibaba?

Kapitbahay Hindi po! Bumisita lang ho ako sa bahay ninyo para ihatid sa inyo itong pagkaing ito. Ako po ung nakatira sa bahay na katapat ng sa inyo, kung

natatandaan niyo pa po. Araw-araw ko naman po kayong dinadalaw para dalhan ng mga pagkain. Kung bakit naman kasing napaka-ingrata niyang mga anak ninyo!

Lolo Salamat naman sa inyong pag-aalala.

Kapitbahay Kung minsan naman po, subukan ninyong lumabas ng bahay… Makabubuti po sa inyo iyon…

Lolo Sige, susubukan ko. Ngunit marami pa ring mga alaala ang

nanunumbalik kapag sinusubukan kong lumabas kung minsan… Kapitbahay (Ibubulong sa sarili)

Akala ko ba ulyanin ‗tong matandang ito?

Ah… eh… napakahirap siguro ang mamuhay ngayon nang mag-isa…

96

Lolo Hindi ako nag-iisa.

Kapitbahay

(Iiwan ang ulam sa mesa) Mawalang-galang na ho… uuwi na po ako

sa amin, baka hinahanap na ako. Dadalawin ko na lang ho kayo muli

kinabukasan. Sana magustuhan ninyo ang luto ng misis ko.

(Umalis ang kapitbahay. Makalipas ang ilang sandali, may kakatok. Papasok

ang Kaibigan ni Tres. Pagkapasok, pagkamangha ang makikita sa kanyang mga mukha.)

KAIBIGAN Sampung taon… Napakalaki ang nagawa ng limang taon… LOLO

Sino ka? Bakit ba ang daming labas-masok sa pamamahay ko nang walang pahintulot?

KAIBIGAN Ah, sinubukan ko naman hong kumatok.

LOLO Anong pakay mo rito? (parang masakit na ang kalooban) May pakay ka rin ba sa akin?

KAIBIGAN Hindi niyo po ba ako natatandaan, ‗Lo? Talagang nakamamangha ang nagagawa ng limang taon!

LOLO Pasensiya na. (Tatayo, at titingnan nang mabuti ang kaibigan) Ah, ikaw nga.

Natatandaan kita… Ikaw ang matalik na kaibigan ni Tres! Kay laki na nang

pinagbago mo!

KAIBIGAN (Magmamano) Buti na lang ho‟t natatandaan niyo pa ako. Wala naman ho ‗atang nagbago sa inyo, ‗Lo! Nabalitaan ko nga po pala ang pagkamatay ng

inyong ginang… Ikinalulungkot ko po…

LOLO

(Parang walang narinig) Pagpasensiyahan mo na talaga. Matagal na

akong inabandona ng mga alaala ko… Nagkataon lang na namukhaan kita. KAIBIGAN

O sige ho… hindi na po mahalaga sa akin iyon. Napadalaw po ako para

kamustahin kayo at si Tres. Nasaan po siya? (Titingin-tingin sa kanyang paligid)

LOLO Nagtataka nga rin ako eh. Pagkagising ko kanina, umalis na siya.

KAIBIGAN

Ganun po ba? (Mag-iisip) Matagal ko na kasing hindi nakakausap iyon. Magmula nang lumipat kami ng pamilya tungo sa ibang bansa, wala na po

97

akong naririnig ukol sa inyo at kay Tres. Eh, iba na po ang nagawa ng limang taon. Marami nang nagbago. Pero disedido pa rin ako bumalik sa bansa, at

sinuwerte kami‘t may negosyong naipundar si Itay para dito na kami mamalagi muli… Nagbabaka-sakali lang ako, ‗Lo, kaya ako napunta rito, kung narito kayo, at kung nandito pa ang kaibigan ko.

LOLO ‗Di bale ‗pag dumating ang apo ko, ipaaalam ko na dumalaw ka at nangamusta.

KAIBIGAN Salamat, ho. Baka babalik naman ho ako sa susunod na linggo. Sige, ho.

(Umalis na ang Kaibigan. At makalipas ang kakaunting sandali, saktong bumalik si Tres, dala-dala naman ngayon ang kahon.)

LOLO Aba‘y nagbalik ka na… May naghahanap sa iyo kanina, yung matalik

mong kaibigan…si… (Mag-iisip nang sandali, at ganap nang nakalimutan) Anong pangalan mo ulit, iho?

TRES Ako po si Tres, apo ninyo. LOLO

Tama, Tres. Tama… May naghahanap sa iyo kanina. TRES Palagi naman po eh.

LOLO Syangapala, maaari bang iabot mo sa akin iyang kahong dala-dala mo?

(Iaabot ni Tres ang kahon.)

Makita nga kung sinu-sino ulit ang mga narito‘t nakahimlay sa loob ng kahong iniingatan ko… Hay, mahirap na talaga ang tumatanda… halos wala na akong naaalala kahit sa mga ginawa ko noong nakalipas lamang na

mga minuto. TRES

Pero tingnan niyo, araw-araw niyo na talaga ‗yang nakagawian.

LOLO (animo‟y walang narinig, hinahalungkat na ang mga obituaryo)

Fulgencio… Luzviminda, ang aking kinakapatid… Diosdado, hindi ko na matandaan kung sino ka… at… Juanito…? Tama ba ang nakasulat dito?

(Babasahin muli ang nakasulat sa pirasong papel) ―Juanito Cruz…‖--- Imposible! ―Juanito Cruz‖? Paanong nagkataong

nariyan at nakasulat ang pangalan ko sa Obituaryo?! TRES (Magugulat) Baka ho nagkakamali kayo ng basa…

98

LOLO Pangalan ko ang nakasulat sa Obituaryo!

TRES Hindi ho ---

LOLO Juanito Cruz! Ako ito! Patay na… ako?!? (Natutuwang tinanong niya si Tres.)

TRES Mali ho ---

LOLO (Babasahin muli nang mabilis ang obituaryo) “Juanito Cruz. Pumayapa na kasama ang kanyang mga nakahimlay na minamahal.‖ Kung gano‘n, nasaan na ang iba? Ang iba pang mga kaibigan ko?

Narito na ako‘t pumayapa na rin, sa wakas! Ako mismo ang gumupit ng sarili kong obituaryo! (Tatawa) Napakaulyanin ko talaga! Pati ba naman ang pagkamatay ko, nakalimutan ko pa? (Tatawa)

TRES Nagkakamali ho kayo---

LOLO Matagal na akong patay!…Salamat sa Diyos! Pero nakakapagtaka… wala akong naramdaman nang mamatay ako… at hindi ko alam kung pa‘no ako ulit namatay… Salamat sa Obituaryo… naalala ko nang patay na ako.

TRES Hindi kayo patay!

(Pasok bigla ang dalawang Tito. Ang kanilang mga hitsura‟y galit na galit.)

TITO 1

Hoy, tanda! Isang araw na ang nagdaan. Alam mo na ang pakay namin.

TITO 2 Inip na inip na kami!

LOLO

Natatandaan ko kayo! Mga walang modong anak ko! TITO 1

Buti naman at nakikilala mo na rin kami, tandang Juanito! Siguro naman, natatandaan mo na rin kung saan mo na nilagay ang mga titulo ng lupang ibibigay mo na sa amin?

LOLO

(Tatawa) Wala kayong makukuha sa akin! Paano‟t ngayon ay wala na ako! TITO 1

Anong wala ka na?

99

LOLO

Patay na ako! Wala na kayong makukuha sa akin! TITO 2

Aba‘y hindi lang pala ulyanin ‗tong matandang ‗to ah! Maluwag na

rin pala ang turnilyo! Akala mo ba madadala kami sa ganyang palusot mo? TITO 1

Marami na ang oras na aming sinayang upang gugulin lamang sa pagtatanong sa iyo ng mga tanong na ilang beses nang naulit na NAITANONG! Nasaan na ang mga titulo?

LOLO Ayaw niyo talagang maniwalang patay na ako? (Ipapakita ang piraso ng Obituaryo ng kanyang pangalan)

Hayan! Hindi ba iyan pruweba na patay na ako? TITO 1

(Babasahin) Tarantado ka pala eh! Hindi mo naman pangalan iyan! Ulyanin! (Akmang susuntukuin)

LOLO Hindi kita maintindihan! TRES

(Sasabat) „Wag ninyong pagtangkaing saktan si Lolo Juanito! „Wag niyo nang uulitin ang ginawa ninyo!

TITO 2 (Hindi pinansin si Tres) Nasaan na ang mga titulo!?

LOLO Walang titulo! Patay na ako! Kasama ko na rin sa wakas ang mga taong mahalaga sa buhay ko! (Yayakapin ang kahon) At hindi kayo kasama

rito! (Ilalabas ang mga laman ng kahon: ng maraming mga obituaryo; malalaglag ang obituaryo ng kanyang pangalan)

TITO 1 Wala naman talaga kaming pakialam kung ano kami sa iyo, baliw! Wala akong pakialam diyan sa kahon mong puro obituaryo ng mga nabulok

mo nang mga kaibigan --- ng bulok mong nakaraan, kasalukuyan, at malapit na rin, huwag ka nang mag-alala, sa iyong mabubulok na kahihitnatnan! Ang tangi lang na gusto kong makuha ay ang mga titulo, tanda. Magpasalamat ka

at hindi ko pa naisipang magdala ng baril ngayon, at mahaba pa ang

pasensya namin ng kapatid ko.

TRES ‗Wag ninyong sasaktan ang Lolo ko! ‗Lo! (Sa Lolo) Kahit anong mangyari, ‗wag ninyong ibibigay ang kahon ninyo! (Pumapagitna sa Lolo at sa mga Tito, pero hindi pa rin siya napapansin) Tungkulin kong alagaan si

Lolo…mula sa inyo!

100

TITO 2 John, alam ko na. Kunin mo sa kanya ang kahon. At itapon mo! ‗Di

ba mahalaga sa iyo iyan, tanda? Puwes, babawiin namin sa iyo ngayon iyan, at ibabalik lang namin ito kapag ibinigay mo na sa amin ang mga titulo.

TRES

Inihabilin siya sa akin ni inay --- TITO 1

Sige. (Aagawin sa matanda ang niyayakap na kahon ng mga Obituaryo)

Tres (Kakausapin si Tito 2) Bakit hanggang ngayon, pinagmamalupitan niyo pa rin siya? Wala kayong mapapala! Matagal na niyang nakalimutan kung nasaan na niya nailagay ang mga titulo! (Animo‘y poprotektahan si Lolo Juanito)

Tito 1 Aba‘t pumapalag ka pa sa kalagayang mong iyan! (Susuntukin niya si Lolo

Juanito. Makukuha na rin sa wakas ni Tito 1 ang kahon) TRES

Tigilan niyo na siya! ‗Yan lang ang tangi niyang iniingatan at nalalabi sa buhay niya! Ninanakaw ninyo ang kanyang mga alaala! LOLO

Wala kayong makukuha! Ibalik ninyo na sa akin iyan! (Lalapitan ang dalawang Tito, at akmang aagawin.)

TITO 2 John, ‗wag mong hayaang mapunta sa kanya iyan! (Mag-iisip sandali) Bweno… punitin mo nga isa-isa ang mga laman niyan… (Tatawa)

TITO 1 Tama! (Tatawa)

LOLO Huwag… wala kayong makukuha… itigil ninyo iyan…

TITO 1

Paalam, Fulgencio… (Pupunitin, at tatawa) Paalam Luzviminda (Hahalakhak pa lalo)… (Titingin pa sa isang obituaryo) Anong klaseng mukha iyan!? (Tatawa) Punyeta!

LOLO Huwag!

TITO 1 (Hahalungkat pa nang kaunti sa kahon, at magugulat sa nakuha)

KUYA! KUYA! TINGNAN MO! NARITO ANG MGA TITULO! TITO 2 Diyan mo lang pala tinatago iyan ha… Pinahirapan mo lang kami.

Kinailangan pa tuloy naming iligpit ang aming mas nakatatandang kapatid ---

damay na rin ang pamilya niya --- na halata namang paborito mo. Kayo na-man ni inay, kahit kailan pa‘y hindi ninyo kami binigyan ng kahit kaunting

101

konsuelo. Hindi lang lupa ang aming hinihinging kabayaran… kulang pa!

(Tatawa) Kunin mo na ang titulo, John. Sa‘yo na ang kahon mo, tanda! Halika na. Iwanan mo na iyang matandang iyan.

TITO 1

Teka lang, Emmanuel. (Susuntukin muli si Lolo Juanito, at mapapahandusay si Lolo Juanito sa sahig. Kukunin ni John ang mga titulo at ibibigay kay Emmanuel. Habang nakahandusay si Lolo Juanito, at walang

malay, lalapitan ni Tito 1 si Lolo Juanito at nagmano nang tumatawa.) Mano po, itay. (Tatawa muli)

TITO 2 Ano ba, mabubulok na iyan! (Tatawa) Sa wakas!

(Aalis ang dalawang Tito, habang wala nang masabi si Tres. Balot ng lungkot

ang kanyang mukha. Si Lolo Juanito naman ay patuloy na nakahandusay at walang malay.)

TRES Lolo… pasensiya na… at wala akong nagawa. Araw-araw naman kitang bina-bantayan. Sinikap ko ring bantayan ang inyong pinakamamahal na kahon

mula sa kanila. Tungkulin ko iyon…Pero sa bawat araw na iyon, pinagsisihan kong hindi ko kayo kayang protektahan. Hindi ko kayang kumilos. Pasensiya na po. Inakala kong kaya ko kayong

pasanin… hindi po pala… Hindi po pala… (Pinulot ni Tres ang mga nagkalat na punit na pirasong papel ng mga

Obituaryo. Pinulot rin niya ang isang papel na naiwang hindi punit: ang Obituaryo ni Juanito Cruz. Titigil si Tres at mapapaisip nang ilang sandali. Haharap ito muli sa Lolo, at animo‘y magpapaalam.)

Salamat po‘t patuloy ninyo akong inaalala bawat araw, at patuloy na ring kinakalimutan bawat araw, dahil alam ninyong masakit ito sa inyong kalooban…

Sa akin po ito, at kahit anong pilit ninyo, kahit anong gawin ninyo para makalimutan ito, pagmamay-ari ko ang Obituaryong ito.

(Magigising si Lolo Juanito na hinang-hina) Ako po si Trese, ang ikatlong Juanito sa angkan: ang inyong apo.

(Umalis na si Trese. Pumasok naman ang kapitbahay kasama ang kanyang anak.)

KAPITBAHAY (Mapapasigaw) LOLO! Anong nangyari sa inyo? Narinig naming kanina na

parang may nangyayaring gulo sa bahay ninyo! At dahil nga nag-iisa kayo, naisip po naming puntahan kayo. Napa‘no ho kayo? Anak ng KAPITBAHAY

Itay, siya po ba iyong sinasabi ninyong mahilig makipag-usap sa sarili niya?

Ang lungkot naman… Nakita ko kanina yung kaibigan ni Tres kanina… Kinamusta raw niya sina Lolo Juanito at hinahanap si Tres… Hindi ko namang

masabi sa kanya…

102

KAPITBAHAY Hayaan mo na iyon. Si Tres --- ang Juanito Cruz III, ay matagal nang patay,

kawaan ng Diyos. Ito ang hindi matanggap ni Lolo Juanito, liban na halos lahat na ng kanyang mga kamag-anak ay pumanaw na… Kawawang matanda… Kaya nga pinipilit ko ang asawa kong paglutuan siya ng mga

ulam, kahit araw-araw, para may makain, at mabantayan ko man lamang.

Halika‘t tulungan mo akong dalhin sa ospital si Lolo Juanito… Anak ng KAPITBAHAY

Bakit nagkalat dito? KAPITBAHAY

Malay ko… marahil nanakawan ‗ata… LOLO Huwag niyo na akong dalhin kung saan… Huwag ninyo akong dalhin kahit

saan! Iwanan niyo na lang ako rito! Iwanan ninyo na lang ako! (Iiyak) KAPITBAHAY

Pero malubha ang lagay ninyo! LOLO

Wala na iyang silbi… Wala na akong silbi… Patay na ako… KAPITBAHAY ‗Lo, nakakausap pa rin namin kayo. Buhay pa kayo. Nahihibang lang kayo.

LOLO Hindi ako nagbibiro. Nakahimlay na ang pangalan ko sa obituaryo! Ako… ako

mismo ang gumupit…. Ang gumupit…. Anak ng KAPITBAHAY

Malala na ‗ata ang lagay niya, itay.

LOLO Ako mismo ang gumupit ng obituaryo ko.

Ako mismo ang gumupit ng obituaryo ko. Pangalan ko. Ang obituaryo ko.

(Patuloy pa rin ang pagpupumilit ng Kapitbahay at ng kanyang anak na

dalhin siya papalabas. Malungkot na naialis si Lolo Juanito, habang buhat-buhat ng dalawa.

Maiiwan ang kahon sa gitna ng kuwarto.) WAKAS.

103

DULANG PANTANGHALAN – IKATLONG TAON

‖KORTENG-KORTE!‖ Isinulat ni: Ian Agatep Konsepto ni: Mark Alcantara

TAUHAN FAUSTINO MADRIGAL- Gobernador na namatay

RICO MADRIGAL- Anak ng Gobernador sa Labas EDUARDO SALOME- Bayaw ng Gobernadaor BONG DELA CRUZ- Matalik na kaibigan ng Gobernador

CYPRIANO BUENAVENTURA- Abogado ng Gobernador FERDINAND RAUL MARKUS Q. CRISTOBAL-BUENAFE VIII-Taga-litis sa korte ROMULO CONCEPCION-Nabiktima ng Gobernador CALOY TORRE-Testigo

BOY- Nakikialam SPO1 BALDO NEPUMOCENO- Pulis 1 SPO3 JHUN-JHUN ALARCON- Pulis 2

TAGPUAN

Sa isang kalsada sa Quezon matatagpuang patay, nakahilata ang isang bangkay na naka-barong. Tila isang opisyal sa gobyerno. Pinagkakaguluhan ng mga nakakita.

Ang pangalawang lugar sa korte kung saan lilitisin na ang kaso kung sino ang mag-mamana ng pera ng gobernador.

TAGPO 1: SA KALSADA SA QUEZON (Pasok si BOY sumisipol at magugulat nang makita ang patay sag it na ng

kalsada)

BOY: Ano ba ‗to? (Lalapit sa bangkay, di pa alam na bang kay pala) Muhka pang manikin—ay! Diyos ko! Naku po! Naku po! PATAY! PATAY! Saklolo!

Saklolo! (Pasok BONG DELA CRUZ)

BONG DELA CRUZ: Ano ‗yang kaguluhang ‗yan! Tanghaling tapat ang ing—aayy! PATAY! Si…si Faustino! (Lalapit sa bangkay) Alis diyan Boy! Dali! Dali! Tumawag ka ng pulis!

(Natataranta pa rin si Boy)

Ano pang hinihintay mo? Magka-puting buhok ako? Takbo!

BOY: Opo! Opo! (Patakbo sa labas ng entablado) Ay Santa Maria ina ng Diyos,

patawarin mo kaming makasalanan… BONG DELA CRUZ: Faustino! Patay ka na! Huhuhuhu…

(Mahinahon na papsok si ROMULO CONCEPCION)

104

ROMULO CONCEPCION: Ano namang kabaklaan ‗to tanghaling tapat, sa gitna pa ng kalsada. Mga tao talaga ngayon…Hoy! Ay…Bong ikaw pala!

BONG DELA CRUZ: (Titingin kay ROMULO na umiiyak) Bakit!

ROMULO CONCEPCION: Ay patay! Faustino Madrigal! Ack! Patay na! Hehe

hahaha! Buti nga—este BAKIT…wah (Patakbong papasok sina Rico at Eduardo at Boy)

BOY: ‗Ayan po sila! Naku! Naku! (Natatarabta)

RICO MADRIGAL: (Nakatingin kay EDUARDO) Saan ang sinasabi mong papa! Tito, Saan ang papa! PAPA! (Tatakbo sa gobernador aalis ang iba) EDUARDO SALOME: Ha! Ha! Ha! Faustino, sa wakas namatay ka na rin!

(Haharap sa mga manonood, tila may iniisip na masama) Sa wakas patay na si Faustino Madrigal! Matapos ang labing-anim na taong paghihintay! Faustino Madrigal! Patay ka na!

(LAHAT papalibot na sa patay na gobernador, nakatayo maliban kay RICO na nakahawak pa rin sa ama)

RICO MADRIGAL: Hoy tito! Bakit patay na ama ko! EDUARDO SALOME: Ewan! Akalain ko ba…hintayin na lang natin ang pulis!

ROMULO CONCEPCION: (Sarkastiko) Eduardo, kamusta na! Tila sinusundan mo na naman bayaw mo!

EDUARDO SALOME: At bakit?! May problema ka!

BONG DELA CRUZ: Tumahimik kayo kakamatay lang ng ama ng bata! Kung

ama niya nga siya! (Mapapatingin si RICO)

EDUARDO SALOME: Bakit, ibig mo bang sabihin walang makukuha ang bata? Ha Bong?!

ROMULO CONCEPCION: Ahh! Ang pamana, dumating na rin tayo riyan! Ang pamana ng biyudong gobernador!

EDUARDO SALOME: Sa akin na ang pamana ng gobernador dahil ako ang nag-iisang tagapangalaga sa anak niyang si Rico! Sa akin ang pera!

RICO MADRIGAL: (Tatayo at babagsak ang patay na gobernador) Anong ikaw

ang hahawak! Akin ‗yon hunghang!

BONG DELA CRUZ: Ako ang may alam sa mga ari-arian ng gobernador! Ako ang mag-hahawak ng pamana! ROMULO CONCEPCION: Tama ang binata! Siya ang may karapatan humawak

ng pamana! Sa kaniya mapupunta ang pamana pero ako, ako ang—

105

BONG DELA CRUZ: Sipsip! Hanggang nandirito ako, ako ang maghahawak ng pera ng gobernador!Minor de edad pa lang ang bata! At Boy! Saan na ang

mga pulis! Sabi ko ‗yon ang kunin mo! Tapos itong mga may topak ang mga pinadala mo!

(Papasok ang abogado at mga pulis, sa likod ni BONG DELA CRUZ)

BOY: Ginoo!

BONG DELA CRUZ: ‗Wag mo ako istorbohin! At isa pa, ako ang pinansyal na tagapayo ni Faustino! Ano pa ang hinihintay mo ngayon Semana Santa? Ang pulis!

BOY: Ginoong Dela Cruz! BONG DELA CRUZ: Wala kayong makukuha hanggang nandirito ako!

ROMULO AT EDUARDO: Ahh Bong? (Tuturo sa likod)

(Tatalikod si BONG DELA CRUZ) BOY: ‗Ayan na po ang pulis at si…si…

CYPRIANO BUENAVENTURA: Cypriano Buenaventura! Sinong nagsabi wala silang makukuha ha?

BONG DELA CRUZ: Attorni! Kamusta na?! (Patawa, nagulat) CYPRIANO BUENAVENTURA: Nasaan ang bangkay! Nasaan ang bangkay ng

Gobernador Faustino? SPO1 BALDO NEPUMOCENO: Iyon ho attrorni! Alis! Alis dadaan ang abogado

ng gobernador. (nagsusulat)

CIPRIANO BUENAVENTURA: Ayusin na ang bangkay ng gobernador!

SPO1 BALDO NEPUMOCENO: Ano ang kalagayan ng goernador? SPO3 JHUN-JHUN ALARCON: Patay.

SPO1 BALDO NEPUMOCENO: Tanga! Ano nangyari sa kaniya! SPO3 JHUN-JHUN ALARCON: Ahh nakahigang patay.

CIPRIANO BUENAVENTURA: Mga gunggong! Ieksamen ang bangkay!

SPO3 JHUN-JHUN ALARCON: Ahh oho! (Nagmamadali) SPO1 Nepumoceno,

alas tres nang hapon. Kalibre 45 sa kanan ng biktima, iisang bala lang muhkang ginamit. Tama ng bala sa kaliwang bahagi dibdib at duguan!

CYPRIANO BUENAVENTURA: (Lalapitan si Rico) Ako si Cypriano Buenaventura, abogado ng ama mo Rico. May iniwang habilin ang ama mo (Maglalabas ng maliit na papel) para iyong ayusin at haharap din sa atin ang

nag-iisang testigo sa pagkamatay ng ama mo.

106

RICO MADRIGAL: Opo, ginoo. Ngunit paano malulutas ‗to. Namatay ang aking ama sa maling oras at ‗di niya naayos ang mga kailangang maayos 16

pa lamang ako! BONG DELA CRUZ: Ginoong Buenaventura kalian ba magaganap ang pag-

aayos sa hukuman upang malaman na ang tamang paghahati sa pag-aari ni

Faustino? At anak ka nga ba niya ha Ri-co Mad-ri-gal? EDUARDO SALOME: Oo iyan ang anak ng gobernador! Ahh May huling

habilin po ba ang gobernador? Pamana ho ni Rico diba, kung gayun ako ang tagapangalaga niya!

ROMULO CONCEPCION: Asa! Pero…ako, nandiyan ba ‗ko? Siguro nasa pamana ako ‗no? BONG DELA CUZ: Patingin ho ng mga papeles ako po ang pinansyal na

tagapayo ng gobernador! RICO MADRIGAL: Ano ba kayong mga sira-ulo, ang ama ko nasa kalsada pa

rin! EDUARDO SALOME: Alam naman natin na biyudo na ang gobernador at si

Rico ang nag-iisang anak diba? ROMULO CONCEPCION: Ang kulit mo rin ‗noh!

(Magkakaguluhan at mag-aalitan) CYPRIANO BUENAVENTURA: Tama na! Mga sakit sa ulo, pagdating sa pera

akalain mo‘y parang mga linta! (Itatago ang mga papeles sa maliit na pamilya) Kaya siguro namatay ang kliyente ko! Mga pahirap sa buhay! Alis! (Biglang babait) Ahh Rico ‗di ka kasama sa mga sinabi ko ah hehehe. (Sisimangot sa

iba) Sa hukuman tayo! Doon tatapusin ang lahat! SPO1 Nepumoceno at

SPO3 Alarcon! Kayo na bahala rito tapos tumungo na sa hukuman ha! TAGPO 2: SA HUKUMAN

(Napalitan na ang lugar, nasa hukuman na)

CYPRIANO BUENAVENTURA: O, nandito na tayo. Magsiupo po kayo. Rico,

dito ka malapit sa akin. Ating simulan ang paglilitis. SPO1 Nepumoceno! Nasaan na ang testigo?

SPO1 BALDO NEPUMOCENO: Iyan na ho dala ni SPO3 Alarcon. (Pasok Jhun-Jhun at ang testigo)

(Engrandeng musika tatpos magloloko)

SPO3 JHUN-JHUN ALARCON: (Tinatamad na sasabihin ang mahabang ngalan ng hurado) Magsitayo po tayo lahat sa kagalang-galang na Ferdinand Raul Markus Q. Cristobal-Buenafe VIII!

HURADO: Ulitin mo nga ‗yon!

(Engradeng musika na tuloy-tuloy na)

107

SPO3 JHUN-JHUN ALARCON: (Mabilis at may buhay) Magsitayo po tayo lahat sa kagalang-galang na Ferdinand Raul Markus Q. Cristobal-Buenafe VIII!

HURADO: Iyan mabuti! Magsiupo kayo. Narito tayo ngayon para malaman ng kung sino ang mag-aari ng mga naiwang kagamitan ng yumaong

Gobernador Faustino Madrigal. Ginong Buenaventura simulan na ang

pagtataong. CYPRIANO BUENAVENTURA: Tinatawag ko si Ginoong Romulo Concepcion.

ROMULO CONCEPCION: Ako siya.

(Aakyat sa podyum) SPO1 BALDO NEPUMOCENO: Itaas ang iyong kanang kamay. Ipinapangako mo bang sabihin ang katotohanan, ang BUONG katotohanan at wala nang

iba kundi pawang ang katotohanan lamang sa tulong ng Maykapal? ROMULO CONCEPCION: Opo.

CYPRIANO BUENAVENTURA: Ginoo, kaanu-ano po ninyo ang Gobernador?

ROMULO CONCEPCION: Naging katrabaho ko po siya sa isang korporasyon noon. Mabuti po siyang opisyal ng korporasyon. Lagi kaming magkasama noon. Umunlad kami pareho at nakataas sa kahirapan dahil sa pagtutulungan naming dalawa. ‗Tapos nagka-biyak na rin siya, tila nawala na ang aming

pagkakibigan dahil doon! HURADO: Ano ka bading?! Huuaahahaha! Ituloy! Ituloy, (Pabulong) Bakla!

ROMULO CONCEPCION: (Nangigigil) Sabi ko nga, nawala na ang aming pagkakaibigan at yumabang siya, lalo na nang umasenso, at pumasok sa

pulitika! Dahil lang sa kapatid ng Salome na iyan! Dapat lamn na may iniwan

si Faustino sa akin! Wala siya kung hindi dahil sa akin! EDUARDO SALOME: Kasalanan ko ba na seksi (gagawa ng korte ng bote ng

coke) at parang si Luningning ang kapatid ko! (Tutugtog ang Iyugyog Mo mula sa Wowwowee)

HURADO: Iyugyog mo! Iyugyog mo! Iyugyog mo! Luningning! Hahaha…(Titigil ang musika)Tumahimik ka at maghintay hunghang!

CYPRIANO BUENAVENTURA: Ang susunod na aking tatawagin ay si Ginoong Rico Madrigal, anak ng yumaong Gobernador Faustino.

(Aakyat sa podyum)

SPO1 BALDO NEPUMOCENO: Itaas ang iyong kanang kamay. Ipinapangako

mo bang sabihin ang katotohanan, ang BUONG katotohanan at wala nang iba kundi pawang ang katotohanan lamang sa tulong ng Maykapal? RICO MADRIGAL: Opo.

BONG DELA CRUZ: Anak sa labas!

108

HURADO: Tumahimik ka gunggong! Magsimula!

CYPRIANO BUENAVENTURA: Ginoong Madrigal, pakisalaysay lang po nang maikli ang mga naganap sa pagitan ng inyong ama sa nakalipas na 16 na taon, kung may naalala po kayo. Tama ba ako 16 ka na?

BONG DELA CRUZ: Wala ‗yang naalala, ni hindi nga ‗yan makasama ng ama niya! Kundi ang bading niyang tito! Huahahaha!

HURADO: Huahahahaha! Bading pa ang tito at walang magulang! CYPRIANO BUENAVENTURA: Kagalang-galang! Maari na ba magsalita si

Ginoong Madrigal! HURADO: Sige, sige! Hahahahaha!!!!

RICO MADRIGAL: Opo, 16 anyos na po ako. Ang naalala ko lang po nakasama ko ang aking ina mula pagkabata. Nagtatrabaho po siya sa East Ave—

HURADO: Naku sa East Ave! Haha! Masaya doon! Hehehe RICO MADRIGAL: —namatay po siya 6-taong gulang po lamang ako. Kung

tutusin ang hindi ko maalala ay ang aking ama, sapagkat iniwan daw po niya kami 2 taong gulang po lang ako. Nang mamatay ang ina ko, nakasama ko lang po ang tito kong maykaya. Siya ang nagpa-aral sa akin at sa kaniya ako tumitira sa Maynila. Umuwi lang kami ngayon dahil namatay na raw ang

tinutring kong ama. Laking Maynila po ako, ngunit lagi kaming dumadalaw ng tito rito sa Quezon para mag-ayos ng mga bagay-bagay si tito. Mahal ko pa ang itay kahit di ko siya nakilala. Kaya dapat po may makuha ako kahit

katitng… (Naluluha kunyari pero kikindat kay EDUARDO) EDUARDO SALOME: Tahan na anak, tahan na! (Pakunyari)

HURADO: (Nakatulog, naglalaway) Tapos na? Ang susunod! Bilis! Alas-donat na! Nagugutom na ‗ko!

CYPRIANO BUENAVENTURA: Tahan na, marami na iyon anak. Salamat maupo ka na.

RICO MADRIGAL: Magsisi kayo! Sa amin ng tito ang pera!

HURADO: Bilisan mo na nga! Anak sa labas!

RICO MADRIGAL: Ano? (Naiiyak pa rin.) HURADO: Ay Ri-co pala!

CYPRIANO BUENAVENTURA: Aking tinatawagan si Ginoong Eduardo Salome, bayaw ng yumaong gobernador.

(Tatayo si EDUARDO at tutungo sa podyum) SPO1 BALDO NEPUMOCENO: (Inaantok na) Itaas ang iyong kanang kamay.

Ipinapangako mo bang sabihin ang katotohanan, ang BUONG katotohanan

at wala nang iba kundi pawang ang katotohanan lamang sa tulong ng Maykapal?

109

EDUARDO SALOME: Opo.

CYPRIANO BUENAVENTURA: Ginoong Salome kalian po ninyo nakilala ang aking kliyente?

EDUARDO SALOME: Ako po ay may-trabaho sa Maynila. Eh hilig po ng

gobernador, pero bokal pa lang siya noon, na tumungo roon. Lalo na sa pinapasukan ng kapatid kong si Regina.

ROMULO CONCEPCION: Kaya niya iniwan akong naghihirap! HURADO: Tumahimik ka bakla! Tuloy!

EDUARDO SALOME: Nagkakilala kami minsan, kasama pa nga niya mga karami-rami niyang badigard eh. Talagang muhkang pulitiko, mayaman puro ginto at diamante mga singsing, makinis na sapatos gawa sa Pabder Uomo!

Tapos puro Lacoste! Ako nga naka-Gibi lang eh! HURADO: Wushuu! Ano suot mo ngayon aber! Ha?! Ha?!

EDUARDO SALOME: Patapusin po ninyo ako!

HURADO: Suplado, tuloy! EDUARDO SALOME: Nagkataon, nagkatuluyan ang aking kapatid sa gobernador at ang naging bunga ng pagmamahalan nila ay si Rico!

CYPRIANO BAUTISTA: Ngunit may-asawa na ang gobernador ng makipag-kita kay ―Regina‖ po diba?

EDUARDO SALOME: Sa alam ko hiwalay na o sila ng Ginang Madrigal nang pumupunta siya sa Maynila diba?

Sa kasamaang palad namatay ang kapatid ko 6 na taon pa lang si Rico kaya

nangako ang gobernador na laging magpadala ng pera sa akin. BONG DELA CRUZ: Iyan, iyan ang katotohana! Kaya nagpapadala ng pera

kasi takot malaman na may anak sa labas! Ayaw ipabunyag sa bayaw sa buong sambayanan!

HURDO: Intersante! Siyasatin nga Buenaventura! Hahaha, susunod! Para ang

testigo na‘y mapkakinggan na! CYPRIANO BUENAVENTURA: Opo kagalang-galang, masusunod.

HURADO: Natural, masusunod at bakit hindi.

CYPRIANO BUENAVENTURA: Aking tinatawag si Ginoong Bong Dela Cruz!

(Aakyat sa podyum si BONG DELA CRUZ, sinasagi ang dibdibn nagyayabang na makukuha niya ang pamana) SPO1 BALDO NEPUMOCENO: (Tinatamad)Itaas ang iyong kanang kamay.

Ipinapangako mo bang sabihin ang katotohanan, ang BUONG katotohanan

at wala nang iba kundi pawang ang katotohanan lamang sa tulong ng Maykapal?

110

BONG DELA CRUZ: Opo.

CYPRIANO BUENAVENTURA: Ginoong Dela Cruz gaano katagal na po ninyo nakasama bilang pinansyal na tagpayo ang gobernador?

BONG DELA CRUZ: 19 na taon.

CYPRIANO BUENAVENTURA: Pakisalaysay po ang inyong pagsasama

HURADO: Ay nobela na naman! BONG DELA CRUZ: Nakilala ko si Faustino Madrigal, 19 taon na ang

nakaliGinoong Concepcion. Naging konsehal siya, apat na taon pagkagaling kina Ginoong Concepcion at hanggang ngayon, nang siya‘y naging gobernador. Nakasama ko si Faustino sa pulitika, noon pa man, sinabi niya ang lahat sa akin at ako ang nag-ayos ng pera niya. Pasalamat siya sa akin,

kung wala ako baka bumagsak na ang Quezon! EDUARDO SALOME: Parang ikaw ang buhay ni Faustino eh no! Parang

walang kinalaman ang pamilya niya! BONG DELA CRUZ: Nang naging konsehal siya, nagkaproblema sila sa

pamilya. Alam niyo naman ang nagyaring isyu 16 taon na ang nakalilipas nang sabihin ang mga naganap kay Gobernador Faustino hindi ba! Hindi ba! Hindi ba! Ang eskandalo na bumalot sa batang konsehal! Tila lahat kayo rito nag-iisip kung may makukuha kayong pamana ng yumao kong kaibigan pero

WALA ni isang kusing WALA sa gobyerno lahat ‗yon! (Aatake si RICO kay BONG)

RICO MADRIGAL: ANAK niya ako hunghang!

(Aatake si ROMULO kay RICO)

(Sisingit na ang mga pulis sa alitan)

ROMULO CONCEPCION: At dahil sa iyo naghirap ako! HURADO: Tahimik! Tahimik mga gunggong!

EDUARDO SALOME: Nang namatay ang aking kapatid, sinmupa ko na babag-sak ang pamilyang Madrigal! Dahil kay Faustino nawala ang aking nag-iisang minamahal na kapamilya! Mabuti na lang nariyan si Rico!

HURADO: Tahimik! Lalo ka na Eduardo tengang kawali ka ba?! Ang ingay mo sa korte ko! Atorrni!

CYPRIANO BUANAVENTURA: Ano ho ‗yon?

HURADO: Pahingi ng kopya ng sertipiko ng kapanganakan ng anak ng Gobernador. (Iaabot ang papeles)

CYPRIANO BUENAVENTURA: Ito ho.

111

HURADO: Hmm, aha, ah! Tama! Tama! Ating tapusin na ‗to tawagin na ang nag-iisang testigo sa pagkakamatay sa Gobernador. Mga walang hiyang

baboy! SPO1 BALDO NEPUMOCENO: (Tinatamad)Itaas ang iyong kanang kamay.

Ipinapangako mo bang sabihin ang—

HURADO: ‗Wag na! Tara! Bilis-bilis! Gusto ka na kumain habang may handaan pa sa Maynila si FG, buong araw ‗yon! Bilis!

CYPRIANO BUENAVENTURA: Ginoong Torre, bago lumabas ang Gobernador Faustino sa opisina at nakitang patay sa gitna ng kalsada tanghaling tapat,

amo po ang nasaksihan niyo? CALOY TORRE: Ginoo, ang naalala ko po habang naglilinis sa labas ng opisina ng gobernador, Linggo po ‗yon kaya ako lang po ‗yong dyanitor sa araw na

‗yon. Parang galit na galit ang gobernador sa sarili at tila nagwawala sa loob ng opisina nang kausap niya po si Ginoong Dela Cruz kahapon.Tapos lumabas na lang na hawak ang baril at tumakbo palabas ng gusali.

Nagkataon po ata malayo ang kinahulugan ng Gobernador nang nakitang patay dahil ‗di ko po narinig ‗yong putok ng baril.

CYPRIANO BUENAVENTURA: May gusto pa ba kayong sabihin? Caloy Torre: Opo, para malinaw lang…matagal na pong kasosyo ng gobernador si Gionoong Dela Cruz sa jueteng, buwan buwan po ‗yon—

BONG DELA CRUZ: (Ninenerbyos) Saan mo nakuha ‗iyan ha!

HURADO: Tahimik, tuloy! CALOY TORRE: —at sa naririnig ko po ‗pag napapadaan sa opisina dati ng

gobernador, ‗yong kay Ginoong Concepcion po, siya po ang nagpapatay sa

asawa ni Faustino kaya naging biyda ang gobernador. ROMULO CONCEPCION: Sinungaling! At saan mo nakuha ang impormasyon

mo?! Aber! CALOY TORRE: At kaya po pinakasalan si Regina Salome kasi po nabuntis niya

ito at galit nag alit naman ang bayaw kaya pinapakasal ng sekreto sa

kondisyon na babayaran ang bayaw sa halagang 500, 000 bawat taon upang hindi ibubnyag sa asawa ng gobernador.

RICO MADRIGAL: Totoo ba ‗yan tito! (Tulala ang lahat)

CYPRIANO BUENAVENTURA: Wala na pong ibang testigo at tanong, kagalang- galang.

HURADO: Pahiram ng papeles ng anak at ni Ginoong Dela Cruz, akin na ang habilin.

(Ibibigay ng abogado ang isang sobre na may pulang tali sa hurado,

babsahin)

112

CYPRIANO BUENAVENTURA: Ito ho.

HURADO: Sa kaliwanagan ng bagong ebidensiyang ito, tatpusin ang paglilitis sa kamakalawa at ibibgay ang hatol kung kanino mapupunta ang kanino. Ipagpapatuloy sa susunod na pagpupulong. Kainan na!

TAGPO 3: ANG HATOL SA HUKUMAN (Lahat nag-uusapan kung sino ang makakakuha ng mana, magsasalita ang

pulis) SPO3 JHUN-JHUN ALARCON: (Tinatamad na sasabihin ang mahabang

ngalan ng hurado) Magsitayo po tayo lahat sa kagalang-galang na Ferdinand Raul Markus Q. Cristobal-Buenafe VIII! HURADO: Walang hiya talaga o, gunggong! Magsiupo! Nalaman na talagang

nagpakamatay ang Gobernador Faustino Madrigal at ito ang huling habilin na natagpuan sa kaniyang opisina, (Maglilinis ng lalamunan)

(Boses ng Gobernador) GOBERNADOR FAUSTINO MADRIGAL: Kung nababasa niyo ito, malamang

patay na ako. Kaya ito ang huli kong mga habilin. Sa matalik kong kaibigang bise-gobernador,— BONG DELA CRUZ: Ako ‗yan—gack! Bise-gobernador?!

(Boses ng Gobernador)

GOBERNADOR FAUSTINO MADRIGAL: Jaime, sa‘yo ang ang kalahati ng natitira sa bangko kung ‗di dahil sa‘yo ‗di maipapatayo ang mga paaralan ng Quezon. Ayusin mo ang Quezon.

BONG DELA CRUZ: Paaralan? (Boses ng Gobernador)

GOBERNADOR FAUSTINO MADRIGAL: Kay Chona, ang aking sekretarya, aking koleksyon ng kristal na Swarovski, alam ko lagi mong linilinisan ‗yon sa

opisina ko dahil gandang-ganda ka sa mga ito.

EDUARDO SALOME: Chona?! Wala bang Regina diyan!

(Boses ng Gobernador) GOBERNADOR FAUSTINO MADRIGAL: Ang aking mga bahay at kalahati sa

banko sa nanay ko, mahal ko kayo mama.

RICO MADRIGAL: Anak ‗nyo ba‘t di n‘yo naalala!!!!!!!!!

(Boses ng Gobernador) GOBERNADOR FAUSTINO MADRIGAL: Ang aking pribadong eruplano at

paliparan, kay Atty. Buenaventura, patuloy mong paglingkuran ang pamilya

Madrigal.

113

ROMULO CONCEPCION: Sa abugado! Ano!!!!

CYPRIANO BUENAVENTURA: Pagpalain kayo Gobernador Faustino! (Boses ng Gobernador)

GOBERNADOR FAUSTINO MADRIGAL: Sa Ferdinand Raul Markus Q. Cristobal-Buenafe VIII na laging nagpapatawa sa aking handaan—

HURADO: —ang aking BMW maraming salamat. Talaga naman si Faustino o! Ahh ‗Yon na wala na tapos na!

BONG, RICO, EDUARDO, ROMULO: ANO!!! ‘Yon na! HURADO: Oo!

BONG, RICO, EDUARDO, ROMULO: Ahh! (Magkakaguluhan aatakihin ang abugado at hurado)

HURADO: Sandali may natira pa pala! Nasa baba eh…Iyan ang sabi ay… At ang huli kina Jhun-Jhun at Baldo ang tangi kong mga pulis, ang mga aso ko,

alagaan niyo sila. SPO1 BALDO NEPUMOCENO at SPO3 JHUN-JHUN ALARCON- Yahoo! May binigay si gobernador! Aso?!

SPO3 JHUN-JHUN ALARCON- Aso?!

SPO1 BALDO NEPUMOCENO: ASO!! SPO3 JHUN-JHUN ALARCON- Aso?! Pare! Pang Azusena!

LAHAT: NGE! (Gulat ang lahat habang nag-aawayan tapos hihinto)

KADILIMAN

- WAKAS-

114

EKSENA 1 Madilim-dilim na lugar, walang kagamitan

JEREMY (sisigaw)

Punyeta! Tigilan n‘yo na ako!

VICTOR Ikaw lamang ang nakaaalam kung ano ang mga kaganapan.

Hawak mo ang totoong kuwento, taliwas sa mga sabi ng tao.

JEREMY Tama na! VENDELA

Ibig naming ika‘y magsalita tungkol sa k‘wentong ‗di pa naibida.

Panig namin ay iyong ilantad

nang katotohanan ay sumikat. JEREMY

Itigil niyo na ito! VIRGIE

Hustisya! Hustisya! aming sigaw.

Kaming nakahilata sa sahigan, ‗di pa kami rinig, ‗di pa tanaw. Pag-asa sa hustisya‘y tanging ikaw.

JEREMY Kay laking bagay ang aking pasan.

Sabihin n‘yo kung anong nagawa ng hangal na ito upang pasanin ang napakabigat na tungkuling pilit kong inako.

Ako ba‘y inyong banal na santo? Ako ba‘y inyong anghel mula itaas? Sabihin niyo nang ako‘y

lubos na makaunawa at tuluyang maliwanagan.

VENDELA

Isang anghel o banal na santo? Ano ba ang mga bagay na iyon

Kung aming ikukumpara sa ‗yo? Higit sa anghel at banal na santo

ang tingin namin sa iyo. Ikaw ang aming tagapagligtas, Ipinadala ng langit upang

kaming mga hamak ay sagipin.

VICTOR

Tangi naming pag-asa ay ikaw Upang hustisya na ay madunghal. Kung ika‘y sa amin pa‘y aayaw, ‗Di makakamit ang katahimikan.

JEREMY

Hindi! Maghanap kayo ng iba!

Sa gawaing ‗yan, ‗di ako tama! Ang iako ‗yan ay ‗di ko kaya! Tamang maghanap kayo ng iba

Nang ang nais ninyo ay magawa! (sisigaw)

EKSENA 2 Loob ng isang mental

asylum, maaliwalas, maliwanag DR. ANDRES

Nars, kamusta na ang kalagayan nitong ating pasyenteng nakahahambal.

Hindi ba‘t Jeremy Mark Estrella ang ngalan?

TAGUAN Akda ni Cocoy Vargas

MGA TAUHAN JEREMY, isang lalaking nakaratay sa ospital (Brian Roxas) VICTOR, isang lalaking pinatay, kapatid ni Dennis (Michael Tamayo) VENDELA, isang babaeng ginahasa, kapatid ni Dennis (Kevin Chu) VIRGIE, isang may pusong babaeng pinatay, kapatid ni Dennis (Chuck Tibayan) DR. ANDRES, duktor na tumitingin kay Jeremy (Zack Curley) NARS at NARS#2, katuwang ni Dr. Andres (Cocoy Vargas at AJ Santos) ATTY. JOSE, abogadong tumutulong sa kaso ni Jeremy at ng kanyang mga ka-patid (Toma Cayabyab) DENNIS, kaibigan ng pamilya nina Jeremy (Dolf Constantino)

115

NARS Halos ‗di nagbago ang kanyang lagay

mula noong una s‘yang nanahan. Walang ubra ang nakagagaling na bagay

na sa kawawa‘y ibinibigay.

DR. ANDRES Gaano ba karami ang kagamutang

inyong ipinaiinom sa kanya? Baka ‗di sapat ang ating bigay para riyan sa nakahilata?

NARS Tatlong tableta ng nasa kahel, ‗sang kapsula sa boteng asul

At dalawa mula rito sa dilaw. ‗Yun lang naman, duktor.

DR. ANDRES Kaya pala siya pa ay ganyan. Ang gamot na binibigay ay kulang!

Dagdagan niyo pa ang iniinom. Dalawa pa ng nasa kahel. Tig-isa pa ng sa asul at dilaw. Idagdag pa itong nasa pula.

Mabuti nang sigurado, ‗di ba? Mas maraming gamot, mas mainam!

NARS Doktor, hindi ba ‗yan makalalala? Mukhang sobrang dami na ng reseta.

Gagaling ba o lalala ba siya?

Baka s‘ya ay mas magkasakit pa. DR. ANDRES

Mas magkakasakit? Kalokohan! Ang utos ko ay sundin mo na lang. Ang sinabi ko‘y may pinagbasehan,

‗di basta lang napagdesisyunan.

‗Di hamak, ako‘y may pinag-aralan. Kaya ngayon, ang pasyente na‘y bi-gyan.

NARS Sigurado ho ba kayo, Doktor?

DR. ANDRES Sinabi ko nang ako‘y sigurado.

‗Wag nang magpaligoy-ligoy pa. Utos ko‘y sundin mo na, kung hindi, Katauhan niyo‘y baka masalanta.

NARS

O siya, heto na po, Doktor.

DR. ANDRES Magaling, nars, napakagaling.

Mahusay mo namang tuparin ang para sa ating hangaring ang pasyente natin ay gumaling.

EKSENA 3 Opisina ni Atty. Jose DENNIS

Kayo ba‘y may sapat nang nakalap Tungkol sa mga sinapit na malas Ng mga kapatid na walang mukat?

ATTY. JOSE Nalulungkot akong sa ‗yo ipaalam, halos wala pa kaming nakitang

bago tungkol sa iyong mga mahal. Nahihirapan kami makakita ng mahahalagang ebidensya

na tutukoy sa tunay na may sala sa pangyayaring napakasama.

DENNIS Ho? Ilang b‘wan na rin ang nakaraan mula no‘ng nangyari ang kababalaghan.

Kung bakit kayo hirap, ano‘ng dahilan? Inyong sabihin, ibig kong malaman.

ATTY. JOSE Sa pinangyarihan ng kasamaan,

halos walang ebidensyang naiwang

sana‘y magtuturo ng may kasalanan. Sa kasawian ay malinis ang tagpo. G‘wantes man ay ginamit ay ewan ko.

Wala rin naman daw na kaaway o kagalit ang mga kapatid mo. Kay hirap na gawain talaga ito.

Talagang ito‘y nakahihilo.

Walang matuklasan bukod pa ro‘n. Kami‘y naghahanap pa ng motibo tungkol sa palad ng mga kapatid mo.

DENNIS Ganoon ho ba ang nangyayari?

Napakamalas ng aming sinapit.

Walang pinatutunguhan ang lunggati. Sa paghihintay, ako na‘y naiinip.

Tila ako na rin ay napipipi: Walang masabi tungkol sa pangyayari. Magagawa ko na lang ay maghintay.

116

ATTY. JOSE Dennis, nauunawaan kita.

Ang pagtingin mo sa nangyayari ay talagang kahanga-hanga. Dennis, tunay kang magiting.

Patuloy kang maging ganito

at ang lahat an gaming gagawin para lang sa iyong mga kapatid.

DENNIS Maraming salamat ho, Attorney. Hanggang sa muli.

EKSENA 4 Madilim-dilim na lugar JEREMY

Wika n‘yong ang tangi n‘yong pag-asa‘y ako samantalang sa kaalaman ako‘y salat.

Ano nga bang dahilan kung bakit nangyayari ito? Sabihin n‘yo dahil ako‘y wala

kamuwang-muwang. VIRGIE Walang kamuwang-muwang?

Sabihin mong ika‘y nagloloko; sumasatsat nang ‗di seryoso. ‗Di p‘wedeng wala kang alam

‗pagkat ang s‘yang may batid ay ikaw tungkol sa kay saklap na kapalaran.

VICTOR

Nag-iisa kang may batid sa kamalasang aming nasapit. Ikaw ang maaaring tumuwid

sa kasawiang sa amin ay hatid. JEREMY

‗Di ko maunawa kung bakit ako

kinukulit. Ano bang sinasabi n‘yong aking batid eh ni isang bagay, wala akong

maalala! Sabihin n‘yo na nang ako‘y makaunawa.

VENDELA Marubdob. Nakalulunos. Masalimuot.

Ang karanasang ito‘y nais kong malimot. Ngunit napipilitan akong ito‘y tandaan upang ikaw ay maliwanagan.

Isang gabing napakalamig, piling ko ang aking mga kapatid

at marahan kaming bumabalik sa aming tahanang tahimik. Sa dilim ng landas mula sa ospital,

hindi na namin namalayan

ang mga umaaligid sa kapaligiran. Dumating na sa kanyang kalagitnaan ang aming munting paglalakbay

nang maramdaman ko sa aking tagiliran ang isang haplos na malumanay.

Nadama ko ang hawak ng magaspang na kamay, na sa sukat ay may kalakihan at tila may ibang kasuotan,

sa kahabaan ng aking katawan. Lubos akong nagulat sa aking naramdaman:

paghalo ng kaba at gulo sa aking puso‘t isipan. Ang hawak sa aki‘y unti-unting

humigpit; Hiningang unti-unti sa aking leeg ay lumapit; Sa paglapit sa akin ay nagpupumilit.

Ako‘y walang nagawa sa aking pagkapiit at nanigas sa pagtapyas ng aking

damit. VICTOR

Ako na‘y nagtaka no‘ng aking naalin-

tana ang biglang katahimikan ng dalaga. Lumingon ako rito at sa kabila.

Laking gulat ko nang siya na ay nawala.

VIRGIE

At kami‘y nagsimula sa paghahanap. Sa kung saan-saan, kami ay napadpad. Ang aming mga hakbang ay iisa ang

hangad: Mailigtas si Vendela sa anumang hamak.

VICTOR Pagtapak namin sa eskinita,

‘di kami makapaniwala sa nakita. Si Vendela, sa kongkreto‘y nakahiga. Sa nangyayari ay walang nagawa.

VIRGIE

Kalabuan na lang ang aking

117

natandaan. Paghalo ng kalamnan at kaputian.

‘Di ko maisip na mangyayari kay Vendela ang pagbakbak ng pagkadalisay.

VICTOR, VENDELA, VIRGIE Hustisya! Hustisya! aming sigaw. Kaming mga iniwan sa malamig na

lansangan, ‗di pa kami rinig, ‗di pa rin tanaw. Pag-asa sa hustisya‘y tanging ikaw.

EKSENA 5 Sa opisina ni Atty. Jose ATTY. JOSE

Hatid ko sa ‘yo‘y mabuting balita. Sa imbestigasyon, kami‘y may nakita. Isang lalaking maaaring may gawa

ng krimeng walang kaawa-awa. DENNIS

Totoo ba ang nahanap ninyo? Tunay ba ‗tong maaasahan ko? Ang paasahin ako ay ‗di ko gusto. Dapat ang sabihin sa aki‘y totoo.

ATTY. JOSE ‘Di maiiwasan ang kaunting mali.

Asahang ito‘y darating, kahit kaunti. Kung dapat ipagkabahala ay hindi. Lahat ito‘y may pinatutunguhang

Isang mahalagang kasagutan.

DENNIS Ano nga ba itong inyong hatid

na maaaring tumulong sa nangyari sa ‗king mga kapatid?

ATTY. JOSE

Nalaman namin sa ‘ming pagsisiyasat, noong ang kabusalsala‘y naganap, isang lalaking maaaring may gawa

ng krimeng walang kaawa-awa. DENNIS

Akala ko ba‘y wala kayong makita

na kahit anong ebidensya?

ATTY. JOSE Nang aming siniyasat ang suot ng mga kawawang nabiktima, mga bakas ng daliri ang aming nakita.

Maaaring ang may gawa ng krimen

Ang may-ari ng bakas na nakita.

DENNIS Akala ko ho ba‘y malinis ang gawa ng

kriminal at halos walang bakas ang kanyang naiwan?

Sabi niyo pa‘y tila may guwantes ang

kanyang kamay. Anong natuklasan para ang sinabi niyo‘y palitan?

ATTY. JOSE Nang suriing mabuti ang damit

ng sawimpalad mong mga kapatid, natuklasan namin ang bakas ng mga daliri, iba sa mga nakita naming dati.

Pagkakataong sa kriminal ito‘y malaki. DENNIS

Kung kaninong daliri ang humipo sa kasuotan ng aking mga kapatid? Ang sagot niyo sana ay oo

pagkat hangad kong sila‘y ‗di mapiit. ATTY. JOSE Matuwa ka na dahil hiling mo‘y tupad.

Oo, alam naming kung kaninong bakas ang naiwan sa damit ng ‗yong mga

mahal. DENNIS

Sabihin n‘yo sa akin, ako‘y nasasabik.

Dala nito‘y ginhawa sa aking puso‘t isip.

ATTY. JOSE Ang may-ari ng bakas na natuklasan ay namamalagi sa isang ospital.

Ang ospital ay katabi ng

pinangyarihan ng pagpaslang na karumal-dumal. Nabaliw siyang lubha

pagkatapos ng kanyang ginawang pagsupil ng buhay.

DENNIS

Ano ang ngalan ng kriminal?

ATTY. JOSE Ang may kagagawan ng krimen ay walang iba kung hindi si Jeremy Mark Estrella.

118

EKSENA 6 Madilim-dilim na lugar

JEREMY Parang natatandaan ko na... ngunit kaalaman ko‘y kung pa.

Kuwento niyo‘y damihan pa

nang ako‘y makatanda na. VICTOR

Tumayo ang lalaki nang kami‘y nakita. Kami‘y nilapitan at binalaan: kung gumawa ng kahit isang hakbang,

‘di na raw masisinagan ng araw. VIRGIE Ngunit kami pa ri‘y nagpumilit.

Sa kawawang dalaga, kami‘y lumapit. Tila biglang taas at lakas ang init nang sa malalang sakuna, kami‘y

naipit. VICTOR

Kami‘y nabulag sa damit ng mama: Puti ang suot hanggang sa paa, kahit ang kamay niya‘y may saplot.

VIRGIE At muling nagbigay ng babala, sabay naghugot mula sa kanyang

bulsa: pahaba, payat at kulay pilak at ang dulo‘y patusok at matalas.

VICTOR Hindi na namin kinakailangan pang sabihin pa kung ano ang nangyari.

VENDELA Tuluy-tuloy ang pag-agos ng dugo.

Tumaluytoy ng pula mula sa kanilang

puso. Sa leeg ni Virgie ay may malaking hiwa at kay Victor saksak ang sandata sa

hita. JEREMY

Unti-unti ko nang natatandaan

ang salang karumal-dumal. Kuwento niyo‘y damihan pa

nang ako‘y makatanda na. EKSENA 7 Sa loob ng mental asylum

DR. ANDRES

Ang pasyente ba‘y nakainom na ng sinabi kong reseta sa kanya?

DENNIS Magandang araw ho, dok.

Dennis Villanueva ho ang aking ngalan.

DR. ANDRES

Magandang araw Dennis. Ano ang sadya ninyo rito?

ATTY. JOSE (naguguluhan) Anong sadya namin, tanong ninyo? Alam n‘yo na siguro kung bakit kami

narito. Una, ika‘y aming pinasasalamatan dahil napakalaking tulong ng naibigay ng ebidensyang inyong binigay

para sa ikauusad ng aming asunto. DR. ANDRES

Ganun ho ba... ATTY. JOSE

Napakalaking tulong ang binigay niyo! Ngayon kami naman ay naparito upang kausapin ang pasyente ninyo tungkol sa nagawa niyang

napakasama. DR. ANDRES (kinakabahan)

Nalulungkot akong sabihin, ginoo, kahit nais ko pa ring makatulong sa batang matagal ko na ring

inalagaan,

hindi maaaring mangyari ang gusto. Pasyente ko‘y mahimbing na tulog at mananatiling tulog ito

nang higit pa sa tatlong oras dahil sa gamot na binigay ko. Pagbigyan naman natin ang bata.

Sa kalagayan niya, tunay na kawawa.

ATTY. JOSE Kung ganun, kami‘y babalik na lang.

Ang kausapin siya‘y lubhang kailangan.

DR. ANDRES (kinakabahan pa rin)

Kayo ho ba‘y sigurado riyan? Sa pag-usap niyo, kayo‘y mahihirapan,

dala ng kanyang kalagayan. ATTY. JOSE

Asunto nami‘y kailangang

masolusyunan.

119

Kaya ang kausapin siya‘y lubhang kailangan.

Kung maaari kami na‘y inyong pagbi-gyan upang ang hustisya ay agad nang

maialay.

DR. ANDRES Kung gayon, kayo na ay bumalik.

Tatlong oras ang aabutin ng kanyang hilik. Sa nars niyo na lang ipaalam

Kung kayo‘y aakyat na. ATTY. JOSE Masusunod iyan, duktor.

Hanggang sa pagbalik. Magandang araw muli.

EKSENA 8 Madilim-dilim na lugar VENDELA

Matapos ang pagpaslang sa dalawa, natira pa ang isang dapat magawa. Ang dalawa‘y iniwang nakahilata habang ako‘y kanyang nilapitan.

Blusa ko na‘y kanyang nabuksan; ako ay kalahati nang nahubaran.

JEREMY Unti-unti ko nang natatandaan...

VENDELA

Sa hita ni Victor, sandata‘y hinatak sa kanyang kamay, ito‘y kanyang hawak.

Lumakas ang kaba sa bawat pagtapak palapit sa aking kinahihigaan.

JEREMY

At ‘di tumigil hanggang sa nalugod kaya sa puso, ikaw ay sinaksak. At sa sahig tumuloy ang pagdaloy

ng labis-labis na dugong dumanak. VENDELA

Kaming mga biktima‘y kanyang

tinakbuhan at nagtungo sa direksyon ng ospital...

JEREMY Unti-unti ko nang natatandaan... Nawala sa kadiliman ang kriminal.

Ang mukha niya‘y tuluyang lumitaw.

Agad na nakilala ang may labis na karuwagan.

Siya si Dr. Andres, ang matagal ko inasahan

ngunit sa totoo‘y isang palang hangal. VICTOR, VENDELA, VIRGIE

Hustisya! Hustisya! aming sigaw.

Kaming mga iniwan sa malamig na lansangan, Unti-unting naririnig, unti-unting nata-

tanaw. Pag-asa sa hustisya‘y tanging ikaw.

EKSENA 9 Sa mental asylum NARS#2 Duktor, muling namang dumating

at nagnanais na ang pasyente‘y bisitahin ang mga pinabalik n‘yong panauhin.

DR. ANDRES Napakabilis namang lumipas

ng palugit na aking hinain. (nag-aalangan) Sila‘y sa silid na‘y papasukin upang pasyente ay masiyasat.

(aalis si NARS#2)

DR. ANDRES Ang pasyente ay tulog pa ba? Agad siyang bigyan ng reseta

Upang ang makausap siya‘y ‘di na!

NARS Ang pasyente ay nakahimlay pa.

Kailangan muna niyang magising bago ang gamot ay painumin.

DR. ANDRES

Para manatili ang pagtulog ang bata, wala bang paraan para patagalin pa? Hindi mainam para sa kanya

ang makausap ng mga bisita. NARS

Sa kasamaang-palad, ‗di puwedeng

gawin. Ang paggising niya‘y kailangan pang

hintayin bago gamot ay ma‘aring painumin.

120

DR. ANDRES Manatili kang nakabantay

upang paggising niya‘y maantay at ang gamot ay maibigay.

(papasok si NARS#2 kasama sina ATTY.

JOSE at DENNIS) ATTY. JOSE

Ang ipinunta‘y umiidlip pa ba? Kaming dalawa‘y naiinip na. Sabik na kaming makausap

ang lalaking sa paggising ay hirap. DR. ANDRES Si Jeremy pa po‘y namamahinga.

Mabuti kung kayo‘y umalis muna nang kayo ay hindi mainip at ang pasyente ay matahimik.

DENNIS Napakatagal na naming naghintay.

Panahon nang siya ay mapukaw upang magsimula na ang usapan. DR. ANDRES

Ngunit hindi siya maaaring gisingin. Pamamahinga niya‘y dapat galangin. Kung ang paggising sa kanya‘y pilitin,

kalakasan niya‘y labis na masusupil. (magigising si JEREMY)

JEREMY Inabot na pala ng gabi ang pagtulog ko.

DR. ANDRES (nagulantang) Nars! Ang gamot na ay ipainom!

Bilisan mo na ang pagkilos!

ATTY. JOSE Sa ngalan ng batas,

ang pagbigay ng amot ay itigil. ‘Di ba ito ang dahilan kung bakit siya ay naiidlip?

DR. ANDRES Hindi...ah...oo...

ngunit ito ay kinakailangan para sa kanyang kapakanan! ATTY. JOSE

Kalokohan, napakalaking kalokohan!

Umalis ka na nars at bilisan. Dalhin mo ang gamot sa ‘yong

paglisan.

NARS Masusunod ho.

(aalis ang dalawang NARS)

ATTY. JOSE Duktor, ano nga ba ang dahilan

kaya pilit niyo kaming pinalilisan? Mayro‘n ba kayong tinatago? May ebidensya bang bago?

Sa akin ay iyong ibulong; baka malaki ang itulong. Ang kausapin si Jeremy lang ang aming nais.

Sana‘y ito ay hindi ninyo ipagkait. DR. ANDRES

Kung may lihim ako ang iyong iniisip, lubha ho kayong nagkakamali. Ang dahilan ng pagpapatagal ng idlip

ay para lang sa kapakanan ng pasyente. ATTY. JOSE

Kung gayon, kakausapin na namin si Jeremy.

JEREMY Anong kailangan ninyo sa akin? Bakit kailangan ako kausapin?

ATTY. JOSE Hindi ako magpapaliguy-ligoy pa. Bakit mo pinatay ang magkakapatid na

sina Victor, Vendela at Virgie Villanueva?

JEREMY (lubhang nagulat)

Sabi niyong ako ang pumaslang sa kanila? ‘Di hamak na lubha kayong

nagkakamali! Ang pagpatay ‘di ako ang may gawa! Sa ginawang krimen ay isa lang akong

saksi!

DENNIS

Isang saksi? Huwag kayong magloko! Ang bakas ng daliri sa damit ng biktima, aming natuklasang ito ay iyo!

Huwag nang magsinungaling pa!

121

JEREMY Ito ay dahil aking tinangka

ang pagsagip sa mga biktima. Huwag ako ang tawaging masama dahil kilala ko ang tunay na may sala!

DR. ANDRES Kasinungalingan! Huwag siyang paniwalaan!

ATTY. JOSE Ang katotohanan ay ilahad mo na.

Sino ay nakita mong may sala? JEREMY Nakalulungkot isipin, ngunit tunay.

Ang pangyayaring ito‘y ‗di ko inasa-han. Kung ayaw niyang umamin, puwes,

(maglalakad patalikod si DR. ANDRES) ako ang aamin: ang kriminal ay si Dr. Andres!

(may mabubunggong mesa si DR. ANDRES at may mahuhulog na duguang kutsilyo at guwantes)

ATTY. JOSE (uunahan si DR. ANDRES sa pagpulot ng nahulog na kutsilyo at

guwantes) Imposible! Imposible! Ang ibinunyag ay totoong terible!

Hindi ba‘t siya‘y baliw?

Ang pag-amin niya‘y ‗di magiliw! DR. ANDRES

Oo! Aaminin ko na! Ako ang may sala! Ako ang pumatay sa magkakapatid na

Villanueva!

Ngunit lubha kong pinagsisisihan ang ginawa kong katangahan! Lahat ito‘y bunga ng aking kalibugan

dahil si Vendela ay aking natipuhan. ‗Pag siya‘y nagpapatingin sa ospital, siya‘y lagi kong minamasadan.

Pero ang tanggapin ang katotohanang

hindi kami puwede, ako‘y nahirapan. Ako‘y malungkot na matanda

habang siya‘y isang mutya. Pag-asa ko sa kanya‘y wala. Ginusto ko na siyang mahawakan. Ginusto ko na siyang halikan.

Kaya isang gabing pumunta siya sa

ospital, daahan-dahan at tahimik kong

sinundan ang bawat isa sa kanyang mga

hakbang. Sa eskinita sa tabi ng ospital siya‘y aking naabutan at dinala.

Sa wakas ay akin na siya para

matuklasan. Ngunit ang mga kapatid niya ay nariyan;

nakita ang aking kabalbalan. Nilabas ko ang sa kutsilyo sa bulsa at pinatay ko ang bawat isa.

Sa krimen ay walang bakas na naiwan dahil may guwantes noon ang aking kamay. Nakita ni Jeremy ang lahat sa pagdaan

niya sa eskinita. Natakot ako at binugbog ko siya.

Sinabi ko na lang na siya‘y baliw kaya siya nakaratay. Ang katotohanan ay siya ang may

alam kaya pilit ko siyang minamanmanan. Ngunit ngayon labas na ang katotohanan.

Lantad na ang aking katangahan. (aagawin ang kutsilyo mula kay ATTY.

JOSE) Sa inyong lahat, isang pamamaalam.

Habambuhay na akong matandaan

bilang isang hangal na kriminal. ‘Yun na ang aking parusa sa aking katangahang ginawa.

Muli, ako‘y nagpapaalam. (sasaksakin ni DR. ANDRES ang

kanyang sarili)

(papasok sina VICTOR, VENDELA at VIRGIE)

VICTOR, VENDELA, VIRGIE Hustisya! Hustisya! aming sigaw.

Kaming mga iniwan sa malamig na

lansangan, kami ay narinig, kami ay natanaw.

Pag-asa sa hustisya‘y tunay na ikaw. -WAKAS-

122

Pagsasadula kay Plato matapos maghugas kamay (Proyekto sa klaseng Relihiyon)

―SALÀ‖

ni AJ Santos

Yung mga Hudyong ‗yan, masyado na sila! Mga peste!! Kund‘i dahil mahaba ang pasensya ko, naipako ko na sa krus ang bawat isa ng mga ‗yun! Palayain ko raw dapat ang isa sa mga kriminal nila tuwing Paskwa ng nga bu-

wisit na ‗yan. Tapos ngayon, palibahasa‘y hindi sila makabitay ng kung sinu-sino,

ako pa ang ginawa nilang berdugo!! Mga lintik!! Noong kinausap ko yung pina-papatay nila, yung nazarenong iyon, wala namang masama sa mga pananalita niya. Ang tanong ko pati ay kung isa siyang hari, at sagot ba naman niya‘y ako raw ang may sabi at ang kaharian daw niya ay wala sa mundong ito!

Aba! Mautak din pala ang iilan sa mga hudyo na ‗yan! Sabi naman ng mga saserdoteng baliw na mag- aalsa raw siya laban sa Dakilang Roma, at iyan

daw ay kung bakit dapat siyang ipako sa krus. Maya-maya naman, tinanong ko sa madlang nakatipon kung ano ang gagawin ko sa ―hari‖ nila. ―Ipako siya!‖ sabi ng mga baliw. Tinanong ko kung bakit. Wala pati siyang kasalanan, sabi ko pati.

―Palayain si Barabas!‖ at ipako raw sa krus ang hiling ng mga sira. Marahil na binayaran ang madla ng mga hinayupak na sarsedoteng ali-alila ni Caiphas! Ni si Herod Antipas, makapagpasya, ako pa? At ang asawa ko

pati, nagkabangungot nang dahil sa lalaking ipinabibitay nila at dapat wala raw akong kinalaman sa kaniya ang hiling nitong asawa ko.

Ginawa ko na lamang ang taning magagawa ko. Subalit, tandaan ng mga ‗yon, wala sa aking mga katawan ang bahid ng dugo nung Galileo, at pananagutan nila ang buhay niya!

Wala akong kinalaman diyan!

123

124

ARALING PANLIPUNAN: LIVE MTV –IKATLONG TAON (Nanalo ng Unang Gantimpala) ―Folio‖ ni Cocoy Vargas at Guelan Luarca Marami nang kuwentong babasahin Nakalimbag sa dyaryo‘t magasin Mga kuwentong ating aalahanin Nangyari no‘ng tayo ay sumpungin Nakaupo dati ay pinapatay Deliryo‘t nakitang duguan ang kamay Kuwentong pagnakaw ng pamunuan Ganoon din ang kinahinatnan (Koro) KORO Kuwento natin ng pagguho ng mundo Nasulat na ‗to‘t nabasa sa libro Kuwento natin nang muling pagbabago Napanood na‘t nahimok na ‗ko Kuwento na naman ng pagmamahalan Ligayang nakamit ay panandalian Hilaw na pag-ibig bunga ng hidwaan Kapalaran nila‘y kasawian Magkahawak silang nagpakamatay Pagkawala, bayan ay nakiramay Pag-ibig na ‗ngarap na masambit sana ―Mabuti ang lahat na mabuting nagwakas‖ (Koro) BRIDGE Bawat araw ay nakalimbag sa pahinang salamin Dabulbol ng tinta Ito ang makabagong shakespeareanong panoorin (Koro)

125

ARALING PANLIPUNAN: LIVE MTV –IKATLONG TAON ―Alay sa Mga Martir‖ ni Mark Alcantara, Matthew Manlongat at Jed Zapata

Sa tuwing papatak ang ulang dahan-dahan Sa tuwing uusbong ang bagong liwanag sa kalangitan Bayani ng nakaraan at kasalukuyan Parehong martir at may pinaniniwalaan. Halamang nangangailanan ng alalay Kanino ba natin iaalay? Tutubo ito, kung ating diligan Ng dugo, pawis at pasan. Sisikat din ang araw at lilipas din ang panahon

Buhay ng mga nagpasakit, muling babangon Dahil lahat ng pangarap ay kayang abutin Basta lamang pag-asa at kabutihan ang kanyang mithiin. Kahit ilang pagpugot at paglatigo, Paso, hapdi, pawis at isanlibong kamao Sa ilalim ng kalangitang dugo Ang matamis na kalis ng ligaya‘y matatamo. Sa koliseong hardin na nagbibigay papuri sa Romanong si Nero Sa ilalim ng buwan, mga anak ng Diyos natutulog nang mahimbing Habang sila‘y nasa ibang panig, pinipilit huwag magdabog.

Iniwan ang lahat, para sa mga minamahal na nagdurusa. Panghabang panahon Pagbabago sa mundong nalason Sawimpalad, isa ka ng biniyayaan Huwag bibitaw, naibago mo na ang bayan.

126

MGA AWITIN MULA SA ALBUM NG MBOYS‘09

‖Galak‖ ni Jed Zapata

Bakit kaya ganoon? Kapag may gusting aminin, Ang hirap bigyang tuon? Hindi madaling sabihin Walang lakas ng loob Walang alam sa dapat na gawin Basta‘t tumitibok Ang puso kong may takot

KORO:

Ika‘y lagging nasa isip Ako‘y hirap na hirap, Hindi nga minsan makatulog Ewan ko ba kung dahil sa galak. Ano‘ng aking gagawin Para lang mapalagay Ang damdamin kong itong Iyo nang natangay? Itong panghihinayang Isa lamang ang pinatutunguan

Hinanakit sa aking damdamin Bakit nga ba ako nasasaktan? (KORO) hindi maintindihan, itoong aking nararamdaman, ang gusto ko lang naman, damdamin ko‘y iyong mapakinggan (KORO)

127

‖Bitaw‖ ni Fidel Ala, Kevin Lim, at Michael Shimamoto Nakatayo sa kanto na parang gago walang ginawa kundi manigarilyo

Ng damo… Pagkain ng kabayo Isang araw sa tabing daan, May isang lalaking puimunta sa Aking harapan May inabot isang supot Kulay puti, para bang abo Pero ano ang gagawin? Mahpapahulog sa tiyak na lagim? Pero pagdating ng gabi, ‗Di natakasan ang tuksong sakim.

KORO: O bitaw, o bitaw Ako ba‘y naloloko? Kanino ba sasaklolo? O ba‘t nag-iisa? Lahat ba;y nawawala? Nasaan na ako? Bakit nalilito? Sa dilim nag-iisa.

Sa driga‘y ‗di nagsawa Wala na bang magagawa? Wala na bang magagawa? KORO 2: O bitaw, O bitaw O bitaw, O bitaw (Huwag ka nang kakapit sa hindi mo makita Huwag kang babaling sa hindi

mo makita Doon ka na lamang sa tunay na mahalaga Tigil na sa pagpunta sa landas na alam mong kakain sa iyo) Mga kabataan, gumising lahat Huwag k ana lang magdududa Heto ako, sinasabi sa inyo Walang mapapala sa pagkapit sa droga Doon ka na lamang sa tunay na

saya Kapit na lang sa iyong pamilya (KORO) Mayroon akong kaibigan Ang pangalan niya‘y Juan Lahat ay kanyang sinusubukan Damo… pagkain ng kabayo

128

‖Susan‖ Ni Brian Roxas Mula sa mahirap na pamilyang Walang trabaho, kanyang maguang Hindi pinalad makapag-aral Pagkain sa hapag, kanyang dasal ‗sang araw s‘ya‘y galling sa simbahan may nagpakilala, Olan ang ngalan buhay n kay ganda, nais niya tiniis lahat para sa kanya KORO: Susan! ‗wag kang pagpariwara ‗Wag kang mahulog sa isang sumpa Susan! Ayusin mo ang buhay mo

Sa Recto si Fael ay nakilala ‗Di napigilan sarili nila Gamit ang kotse, sila‘y lumisan Upang mawala, kadalisayan Mag-aral na upang umasenso Sa pamilya ay lagging pum-westo Nang sa wakes, buhay kay ginhawa Ay dahil sa tiyaga sa pagbasa (KORO) Tulay: Tigilan na itong aking pagsamo‘para respeto‘y makamit ko Pagmamahal lamang ang aking hangad, Mga salitang kanyang binungad (KORO)

129

‖Pakiusap‖ ni Mike Shimamoto Daming beses na nagtataka ako, Kung sino ba ang aking pakikinggan. Daming boses na nagsasalita, Ngunit ayaw pakinggan ng utak ko. ―‘Di alam kung sino ang susundin, ang daming tao na ayaw magpatalo. Kaya‘t heto at nalilito, ‗di alam ang Susunod na gagawin ko.‖ KORO: Oh, buksan mo ang iyong isipan. Oh, buksan mo ang iyong isipan.

Paano ba makikinig sa kanila gayong Bato ang aking isip at puso. Na para bang ang bawat letra na Isambit ng ‗yong bibig ay nang-iinsulto Kahit na sawa na sa ganito, ‗di maiwasang umiral ang tigas ng ulo ko kaya naman, parang awa niyo na, tulungan niyong buksan ko ang isip ko (KORO 2x) walang makapagdedesisyon para sa iyo kundi ikaw pero kailangan mo ring pakinggan ang mga sabi ng tao kunin mo nag mga tama at itapon ang mga masama at sa huli ng lahat sundin mo ang iyong puso

130

TUNGKOL SA PABALAT Iginuhit ni Mark Alcantara

…May kaayusan sa kaguluhan… ―Isinusuka‖ ng pabalat ang mga kongkreto, pisikal, at simbolikong representasyon ng kamalayan ng mga manunulat na tampok sa librong ito. Kung naging mga larawan ang mga taludtod sa mga tulang nakalimbag dito, ang mga hugis at kalat-kalat na imaheng iginuhit ng sinapiang mga kamay ni Mark Alcantara na ang pipiliin nitong wangis at porma.

131

Ang mga eMboys sa likod ng pag-gawa, pagpapalimbag at paglulunsad

ng aklat na ito upang masaMbit namin ang gusto namin...

Tagapamahala ng Proyekto ng Klase

Ian Agatep

-AKLAT- Mga Patnugot

PINUNO: Akeem Aquino MGA KASAPI: Ian Agatep Fidel Ala

Mark Alcantara Guelan Luarca Jian Yumol

Mga Tagalatag

PINUNO: Mark Alcantara MGA KASAPI: Ian Agatep

Mga Kumuha ng Larawan sa Aklat Ian Agatep Mark Alcantara

Jorem Domingo

Mga Nagdisenyo ng:

Pabalat: Mark Alcantara Nagkulay sa Pabalat: Cocoy Vargas

Pambungad na Pahina: Robin Anupol Mga Yugto: Jorem Domingo

Opisyal sa Pagpapalimbag Joshua Imperial

Lokasyon ng Paglulunsad ng Aklat: The Music School of Ryan Cayabyab,

Lower Level, Park Avenue,

Robinsons Galleria, Ortigas Ave, Pasig City

Sa ika-31 ng Marso, Taong 2008 ika-3 hanggang ika-6 ng hapon

-PAGLULUNSAD-

Direktor at Puno ng Daloy PINUNO: Toma Cayabyab KASAPI: Tata Babaran

Mga Tagadisenyo ng Set, Suot at Gamit PINUNO: Cocoy Vargas MGA KASAPI:Abbey Bautista

Kevin Chu Wowee Sanchez AJ Santos

Mga Bumigkas ng Tula PINUNO: Jim Nemeño

MGA KASAPI: Robin Anupol Sky Abundo Calvin Cellona

Aaron Cruz JP Dayao Louis De Jesus

JP Pareja Brian Roxas Mike Shimamoto John Tantoco

Neil Torio

Pagpapatalastas ng Proyekto PINUNO: Chuck Tibayan MGA KASAPI: Bien Dilla

Robin Anupol

Mike Tamayo DJ Villeza

Tagasalubog at Tagabenta PINUNO: Regil Badilles

MGA KASAPI: Owen Chua

Kevin Lim Matthew Manlongat

Mga Opisyal sa Lakarin PINUNO: Edgar Magturo

MGA KASAPI: Dolf Constantino

Zack Curley Pietro Lazatin

Mike Victorio Jed Zapata Gumawa ng Paskil

Robin Anupol

132