SAMPAH SARAP: ISU PENGURUSAN SISTEM SISA PEPEJAL OLEH PBT

1.0 PENGENALAN

Hidup dengan sampah memang tidak mengenakkan. Namun, dalam kehidupan

seharian kita sering diwarnai dengan beraneka jenis sampah. Manusia membuang

sampah tidak kira tempat, asalkan ada saja kesempatan. Natijahnya sampah di mana-

mana saja ada sampah, di rumah, pejabat, kedai, pasaraya, tepi parit, tepi pantai, tepi

dan dalam sungai, bahkan kini manusia sudah mula pandai membuat dan membuang

sampah di angkasa. Dalam hal ini adakah kita boleh menyalahkan sampah itu sendiri

kerana mengotorkan pemandangan yang indah atau menyalahkan si pembuang

sampah yang tidak bertanggungjawab.

Pertambahan penduduk, proses pembandaran dan perindustrian yang pesat

menyebabkan bertambahnya sisa pepejal yang dijana oleh masyarakat. Pengurusan

sisa pepejal merupakan antara masalah utama yang dihadapi oleh masyarakat

terutama di bandar. Kos pengurusan sisa pepejal dari peringkat pengutipan,

pengumpulan, pengangkutan sampah hingga ke tahap pelupusan, sangat tinggi.

Kuantiti sisa pepejal khususnya sampah domestik perlu dikurangkan bagi

mengurangkan perbelanjaan kerajaan. Aspek kos merupakan penggerak sistem

pengurusan sisa pepejal yang baik. Namun, oleh kerana caj yang dikenakan kepada

masyarakat tidak setanding dengan kos pengurusan sisa, pihak berkuasa tempatan

sukar untuk meningkatkan kualiti perkhidmatan kepada masyarakat kerana

keterbatasan modal, guna tenaga, operasi, kenderaan serta kekurangan peralatan.

Peningkatan jumlah sisa pepejal ini akan menjadi semakin rumit dan meruncing

pada masa akan datang berikutan berlakunya kesesakan lalu lintas, penjanaan sampah

yang semakin meningkat dan juga pertambahan populasi penduduk yang semakin

meningkat. Bagi mengatasi pelbagai impak negatif daripada pertambahan sisa pepejal

ini pada masa akan datang, langkah yang lebih produktif dan efisien perlulah dijalankan

melalui pengurusan sisa pepejal.

Sehingga tahun 1998, pengurusan sisa pepejal di Malaysia telah diuruskan oleh

Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) masing-masing. Di Shah Alam, pengurusan sisa

pepejal diuruskan melalui Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA). Kepesatan

pembangunan negara yang berterusan turut meningkatkan kuantiti sisa pepejal yang

dijana setiap tahun, menyebabkan kos pengurusan sisa pepejal turut meningkat.

Keadaan ini amat membebankan sebahagian besar PBT dengan meningkatnya kos

kutipan dan pembinaan fasiliti untuk merawat dan melupus sisa pepejal. Pada masa

yang sama, masyarakat semakin peka ke atas isu-isu alam sekitar menyebabkan

masalah sisa pepejal mendapat perhatian umum.

Apa yang ingin saya kupaskan di sini adalah bagaimana dengan bantuan pihak

berkuasa tempatan (PBT) masalah pengurusan sampah atau lebih dikenali kini dengan

sistem pengurusan sisa pepejal dapat diuruskan dengan efisyen. Mengambil kira isu

daripada akhbar – akhbar tempatan dan media massa masalah ini ditumpukan di

kawasan pentadbiran PBT saya iaitu di Shah Alam.

2.0 PENGURUSAN SISA PEPEJAL

Pada bulan Oktober 1994, Kerajaan menyarankan kepada syarikat swasta untuk

membuat tawaran bagi penswastaan pengurusan sisa pepejal bagi meningkatkan kualiti

pengurusan sisa pepejal. Pada 6hb September 1995, Kabinet telah bersetuju untuk

menswastakan pengurusan sisa pepejal di Semenanjung Malaysia. Pada Disember

1995, Kerajaan Persekutuan telah menawarkan kontrak secara interim kepada 4 buah

syarikat. Penswastaan interim pengurusan sisa pepejal dibuat mengikut kawasan

geografi iaitu Kawasan Tengah dan Timur, Kawasan Utara, Kawasan Selatan, Sabah,

Sarawak dan Wilayah Persekutuan Labuan. Penswastaan secara interim telah

dilaksanakan mulai pada 8 April 1998 sebelum penswastaan sepenuhnya

dikuatkuasakan.

Pada tahun 2007, Kerajaan Persekutuan telah mewartakan Akta Pengurusan

Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (Akta 672). Di bawah Akta ini Kerajaan

Persekutuan telah diberi kuasa eksekutif berhubung dengan pengurusan sisa pepejal

dan pembersihan awam di Semenanjung Malaysia. Jabatan Pengurusan Sisa Pepejal

Negara (JPSPN) telah diwujudkan sebagai agensi yang bertanggungjawab untuk

membuat dasar, peraturan-peraturan, garis panduan, merangka pelan perancangan

strategik, mengeluarkan lesen, dan seumpamanya. Pada tahun 2007 juga, Perbadanan

Pengurusan Sisa Pepejal Dan Pembersihan Awam (PPSPPA). PPSPPA ditubuhkan

sebagai agensi untuk menguatkuasakan Akta 672 serta peraturan-peraturan di

bawahnya, melaksanakan pelan perancangan strategik, mengawalselia perjanjian

konsesi serta operasi fasiliti-fasiliti pengurusan sisa pepejal di seluruh negara.

Stesen pemindahan merupakan sebahagian daripada aspek pengurusan sisa

pepejal di bandar. Stesen ini pada dasarnya berfungsi sebagai pusat transit sisa pepejal

sebelum dibawa ke pusat pengumpulan sampah. Stesen Pemindahan Sisa Pepejal

Shah Alam (SATS) merupakan stesen transit yang pertama seperti itu dibina di

kawasan perindustrian di Seksyen 2, di bandar Shah Alam. SATS direka untuk

menerima sekitar 1,500 tan sisa pepejal setiap hari. Stesen tersebut dijangka mampu

untuk mempertingkatkan kapasiti penerimaan sisa pepejal sekitar 2,500 tan sehari.

Kompenan persekitaran seperti kualiti udara, bau, bunyi, getaran, kualiti air sungai,

ekologi sungai, sosio-ekonomi dan isu lalulintas dan pengangkutan di sekitar kawasan

projek menjadi fokus utama.

Hanya tujuh daripada 289 tapak pelupusan sampah di negara ini merupakan

tapak pelupusan sanitari yang mesra alam.Maknanya, kurang 2.5 peratus daripada

keseluruhan tapak pelupusan sisa itu diuruskan dengan baik dengan selebihnya

beroperasi secara pembuangan terbuka atau ‘open-dumping’.

3.0 PERMASALAHAN

Apabila pembuangan sisa pepejal semakin bertambah, tapak pelupusan sisa

pepejal terpaksa dibuka jauh dari kawasan pusat kutipan kerana ia tidak lagi sesuai

diadakan berdekatan dengan kawasan penempatan atau pusat komersial. Pemindahan

dan pengangkutan menjadi satu keperluan bila jarak angkut dari kawasan kutipan ke

tapak pelupusan bertambah jauh kerana pengangkutan kutipan sisa pepejal terus ke

tapak pelupusan tidak lagi ekonomikal. Untuk mengatasi masalah pengangkutan

pembuangan sisa pepejal ini, altenatif yang biasa digunakan ialah dengan mengadakan

satu kawasan pembuangan sementara tidak jauh dari kawasan kutipan. Alternatif yang

dimaksudkan adalah stesen pemindahan sisa pepejal. Keperluan kepada stesen

pemindahan ini adalah kerana :

untuk mengelakkan kejadian pembuangan sampah haram apabila tempat

pembuangan terlalu jauh;

menyediakan lokasi atau tempat pembuangan yang lebih dekat;

penggunaan kenderaan kutipan yang mempunyai kapasiti muatan yang

kecil;

untuk meningkatkan produktiviti pekerja serta dapat mengurangkan masa

untuk bergerak ke tapak pelupusan dan mempunyai banyak masa dalam

melakukan kerj a-kerj a kutipan; dan

dapat mengurangkan kos penyelenggaraan kenderaan kutipan seperti

penjimatan minyak, kerosakan kenderaan dan sebagainya.

Dengan adanya stesen pemindahan ini, kumpulan sampah dibawa oleh lori-lori

kontena (trailer) yang mempunyai kapasiti yang lebih besar ke tapak pelupusan akhir .

Bagi kawasan Shah Alam dan Subang Jaya, sisa pepejal yang dikutip akan

dihantar ke tapak pelupusan Air Itam, Puchong. Ia merupakan tempat pembuangan

utama yang telah disediakan oleh Kerajaan Negeri Selangor. Oleh kerana kawasan di

sekitar tapak pelupusan Air Itam kini sedang pesat membangun, Kerajaan Negeri

Selangor telah mengarahkan supaya tapak pelupusan tersebut ditutup dan sepatutnya

dibenarkan beroperasi sehingga akhir tahun 2005 sahaja.

Apabila Air Itam ditutup maka tempat pelupusan akhir sudah tentu lebih jauh

kerana kawasan yang sedia ada di Lembah Kelang sudah tidak sesuai untuk dijadikan

tapak pelupusan. Untuk mengatasi masalah pengangkutan pembuangan sisa pepejal

ini, stesen pemindahan sisa pepejal di satu lokasi yang sesuai diperlukan bagi

menjadikan ia sebagai tempat persinggahan sementara sebelum sisa pepejal ini dibawa

ke tapak pelupusan. Banyak tempat – tempat sementara di bina seperti di Batang

Berjuntai dan Bukit beruntung.

Lambakan sampah yang banyak terutama di kawasan Kuala Lumpur dan

Selangor yang mempunyai kepadatan penduduk yang tinggi di Malaysia, dengan

anggaran pertumbuhan populasi 2.4 peratus atau 600,000 orang setiap tahun (sejak

1994), lebih banyak sampah akan dihasilkan, seterusnya mengurangkan jangka hayat

tapak pelupusan sampah. Keadaan ini diburukkan dengan statistik terkini menunjukkan

113 daripada 289 tapak pelupusan sampah di negara ini tidak lagi beroperasi.

Kebanyakannya menunggu masa ditutup.Malah ada juga disambung hayatnya untuk

menampung sampah yang ada, misalnya di kawasan pelupusan sampah Sungai Sedu,

Banting, yang menerima sampah domestik dari Sepang dan Putrajaya yang sepatutnya

ditutup Jun lepas.

Lebih menyedihkan sebilangan besar daripada 113 tapak pelupusan yang

ditutup itu bukan tapak pelupusan sanitari. Namun apa yang lebih menarik, kebanyakan

tapak pelupusan sampah itu diuruskan pihak berkuasa tempatan (PBT) atau pihak

swasta, yang dilantik PBT. Mengikut statistik PPSPPA sebanyak 114 tapak pelupusan

diuruskan PBT meliputi 58 tapak pelupusan di Semenanjung Malaysia dan Wilayah

Persekutuan Labuan, Sarawak (41) dan Sabah (15).

Bagi beberapa pakar persoalan ini ialah masalah kompleks melibatkan beberapa

faktor berkait daripada kekurangan dana dan kepakaran, tahap kesedaran rakyat yang

masih rendah dan kerangka undang-undang yang belum jelas. Akta Pengurusan Sisa

Pepejal dan Pembersihan Awan 2007 diluluskan pada 30 Ogos 2007, namun atas

sebab-sebab tertentu, ia belum dikuatkuasakan.

Sumber industri melihat penangguhan itu berkaitan dengan proses penswastaan

pengurusan sisa pepejal negara yang belum muktamad, sekalipun hakikatnya

pengurusan sisa pepejal kini diurus syarikat Alam Flora, SWM Environment dan Idaman

Bersih Sdn Bhd, mengikut zon masing-masing sejak 1996.Ketika ini, ‘majikan’ bagi

ketiga-tiga syarikat ini ialah PBT terbabit.

Berbalik kepada masalah pengurusan tapak pelupusan, kerajaan melaksanakan

Pelan Tindakan 1988 iaitu meningkatkan tahap tapak pelupusan sampah secara

berperingkat ekoran sumber dana dan kepakaran yang terhad. Empat tahap pembaikan

itu ialah pembuangan terkawal (tahap satu), kambusan sanitari dengan lapisan penutup

harian (tahap dua), kambusan sanitari dengan sistem peredaran leachate (tahap ketiga)

dan kambusan sanitari dengan rawatan leachate (tahap keempat).

Namun pelan tindakan itu dikatakan kurang berhasil dan ini dibuktikan dengan

hanya tujuh tapak pelupusan sampah di negara ini diuruskan secara sanitari dan

kebanyakannya dipelopori pihak swasta.Tujuh tapak pelupusan sanitari itu ialah tiga di

Selangor dan masing-masing satu di Kedah, Pahang, Melaka dan Johor.

Keadaan ini diburukkan lagi dengan mentaliti masyarakat yang memandang

mudah kepada kempen ‘kitar semula’ yang dua kali dilancarkan pada 1993 dan 2000

dibuktikan dengan peratusan kitar semula yang masih rendah sekitar lima peratus.

Angka ini amat jauh daripada sasaran kitar semula sebanyak 22 peratus menjelang

2020 ditetapkan kerajaan apatah jika dibandingkan dengan negara maju seperti Jepun

dengan peratusan kitar semula melebihi 50 peratus.

Di Shah Alam Permasalahan mengenai sisa pepejal ini sering dibangkitkan

kerana faktor politik. Kerajaan Tempatan di Shah Alam di bawah Kerajaan Negeri

Selangor yang berpaut di dalam pemerintahan Parti Pembangkang. Faktor ini sedikit

sebanyak menggangu operasi perjalanan PBT iaitu Majlis Bandaraya Shah Alam

melaksanakan tanggungjawab sebagai PBT yang bertanggungjawab.

Jika dilihat semasa pentadbiran Kerajaan persekutuan banayak tapak pelupusan

yang wujud sebelumnya dan tapak pelupusan ini sedang ditambah baik ataupun ditutup

berperingkat.

4.0 PENYELESAIAN

Persoalannya sampai bila kita akan secara terus bergantung terhadap tapak

pelupusan sisa pepejal untuk melupuskan sampah-sarap. Menyedari kepentingan itu,

Alam Meridian (Malaysia) Sdn. Bhd. menjadi wakil Hitachi Zosen Corporation yang

berpangkalan di Jepun membawa teknologi insinerator dalam memberi alternatif

kepada masalah tapak pelupusan sisa pepejal.

Teknologi insinerator merupakan satu keperluan untuk mengatasi masalah

sampah-sarap terutamanya melibatkan tapak pelupusan sisa pepejal.Buat masa ini,

negara tidak mempunyai teknologi insinerator.Sudah terdapat beberapa negara yang

menggunakan teknologi dari Jepun ini untuk mengatasi masalah tapak pelupusan sisa

pepejal mereka.

Melalui kerjasama Majlis Bandaraya Shah Alam dan syarikat Alam Meridian

(Malaysia) Sdn. Bhd membawa masuk teknologi ini untuk diguna pakai di sini. Melalui

kerjasama yang terjalin, teknologi luar dapat dibawa masuk ke negara ini sekali gus

membuka peluang kepada penduduk tempatan mempelajari teknologi baharu itu. Ia

sekali gus dapat meningkatkan kepakaran dalam mengatasi sisa pepejal. Bukan sahaja

dapat mengetahui mengenai teknologi terbaharu tetapi, mempelajari keberkesanan

teknologi incinerator.kelebihan teknologi insinerator termasuk dapat mengurangkan

impak kepada alam sekitar.

Melalui insinerator, terdapat beberapa proses perawatan sisa pepejal yang lebih

berkesan perlu dilalui terlebih dahulu agar ia tidak menggugat alam sekitar. Antara

proses itu termasuklah sistem penerimaan sisa pepejal, sistem dandang dan

insinerator, sistem penggunaan haba sisa pepejal, sistem rawatan gas serombong dan

sistem rawatan abu.Selain daripada itu, pembikinan insinerator turut dapat membantu

memanjangkan lagi jangka hayat tapak pelupusan sisa pepejal.Ianya sekali gus dapat

menjadi alternatif kepada masalah tapak pelupusan sisa pepejal.

Proses incinerator ini juga dapat membekalkan tenaga kepada pengguna

bermakna tenaga yang terbiar tidak akan disia-siakan begitu sahaja.Penggunaan

teknologi ini bermakna sampah-sarap yang telah menjadi abu akan dikitar untuk

dijadikan produk agar dapat digunakan semula.Selain daripada itu, ia juga dapat

membekalkan tenaga elektrik kepada pengguna yang memerlukannya.

Secara tidak langsung insinerator membantu mengurangkan pemanasan global

dan pencemaran alam sekitar kerana menguna pakai semula bahan buangan. Banyak

negara-negara sudah menggunakan teknologi insinerator dalam pengurusan sisa

pepejal mereka. Antara negara-negara yang menggunakan teknologi Hitachi Zosen

Corporation termasuk Jepun, Taiwan, China, Amerika Syarikat dan Korea Selatan.

Di tapak pelupusan Jinjang berhampiran lebuhraya MRR2 sistem pelupusan

moden sudah mula diwujudkan. Bermula dengan tapak sampah berbukit, kini ianya

telah dibangunkan dengan tapak berteknologi moden, disamping kawasan perumahan

berhampiran dan taman rekreasi.

Penyelesaian seterusnya adalah dengan program kitar semula. Shah Alam

adalah ibu Negeri Selangor dan ditadbir oleh Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA).

dengan keluasan pentadbiran 290.3 km persegi, menjadikan satu cabaran bagi MBSA

untuk memastikan pembangunan secara mampan dicapai. Semua perancangan

pembangunan ini dibuat berdasarkan methodologi 'local agenda 21' iaitu pendekatan

bersama diantara PBT, masyarakat dan sektor swasta untuk merancang dan

menguruskan kawasan persekitaran dengan mampan dan berkualiti. dalam usaha

MBSA memastikan pembangunan mampan dan kesihatan persekitaran, MBSA

terpaksa berdepan dengan masalah semasa yang sukar dibendung iaitu masalah

pembuangan sisa sampah lengai secara haram (kebun,peti sejuk,perabot lama,dan lain

- lain)

Bagi mengatasi masalah ini, program kempen kesedaran kepada masyarakat,

kemudahan tempat pembuangan sisa lengai dan penguatkuasaan dilaksanakan oleh

MBSA. Dengan sokongan pihak KPKT dan DANIDA (Pertubuhan kerjasama antara

Malaysia dan Kerajaan Denmark berkaitan Sisa Buangan), MBSA merancang untuk

menyediakan satu pusat kemudahan kepada penduduk membuang sisa lengai.

dikebanyakan negara maju pusat ini dikenali sebagai ‘civic amenity site'(cas).Bagi

memudahkan penyebutan dan praktikal di Shah Alam, MBSA telah menamakan pusat

ini sebagai “Pusat Khidmat Komuniti Kitar Semula' (PKKKS) . Pusat ini terletak di

Seksyen 17, Shah Alam.

Tong kitar semula merupakan salah satu bahan dalam proses kitar semula iaitu

bagi proses pengasingan. Proses pengasingan sisa pepejal atau sampah merupakan

proses penting. Oleh itu, penyediaan set tong kitar semula adalah penting tidak kira

tong tersebut merupakan yang mahal atau dibuat sendiri. Kebanyakan tong kitar

semula yang terdapat di Malaysia merupakan tong yang telah disediakan oleh kerajaan

dan pihak berkuasa tempatan. Terdapat juga tong yang telah disediakan oleh agensi

bukan kerajaan (NGO) yang peka terhadap pentingnya amalan kitar semula. Pada

kebiasaannya tong kitar semula akan diwarnakan dengan tiga warna yang berbeza

mengikut fungsinya yang berbeza iaitu warna biru, coklat dan jingga. Penyediaan tong –

tong ini di kawasan perumahan dan rekreasi oleh MBSA sejak kebelakangan ini

membantu kempen kitar semula.

MBSA juga memantapkan pengendalian sanitari dengan penggunaan lori

sampah moden dan tong sampah yang seragam untuk kutipan. Kekerapan kutipan

daripada dua kali kepada tujuh kali seminggu bergantung kepada jenis premis. Bagi

kawasan perumahan kutipan dilakukan tiga kali seminggu berbanding dua sebelum ini.

Dengan penswastaan syarikat konsesi kutipan pepejal membantu kelancaran kutipan

ini.

Akhir sekali penyediaan lesen bagi tujuan kutipan sisa pepejal juga memberi

kepercayaan kepada orang awam,peniaga serta pekilang. Ia juga memudahkan

pengawasan MBSA. Lesen ini juga memastikan bahawa syarikat yang benar – benar

layak danmempunyai kemahiran melakukan aktiviti kutipan harian. Pengawalan lesen

ini bukan menutup persaingan tetapi membantu MBSA mengawal bilangan syarikat

yang terbabit dengan lebih mudah.

5.0 PENUTUP

Mungkin sudah tiba masanya kerajaan memikirkan langkah yang lebih efektif,

selain mengadakan kempen dan iklan seperti membangunkan infrastruktur strategik

dengan pihak swasta, menjalankan kajian holistik dan menguatkuasakan akta yang

ada. Masalah berbangkit seperti jadual kutipan sampah tidak menentu perlu diatasi

secara telus dan tuntas. Ini kerana dengan jumlah sampah yang semakin meningkat

dan dijangka mencecah 30,000 tan sehari dalam tempoh kurang 11 tahun lagi,

masyarakat tidak mempunyai pilihan selain daripada kitar semula. Apa yang pasti,

perubahan untuk mengitar semula boleh bermula dengan komitmen individu di rumah

masing-masing, dengan mengurangkan sampah yang terpaksa dilupuskan. Segala

usaha yang dilakukan oleh MBSA dalam pengurusan sistem pepejal di Shah Alam

secara khusus serta di Selangor secara amnya dengan sisa pepejal yang dihasilkan

oleh penduduk negeri ini adalah sebanyak 4,000 tan sehari masih diperingkat

pertengahan dan belum mencapai tahap yang cemerlang.

Kesimpulan mudah yang boleh kita buat terhadap masyarakat di negara ini ialah

kita hanya baru sampai kepada tahap teknologi buang dan belum berupaya

sepenuhnya untuk sampai ke tahap teknologi mengupayakan sampah sebagai bahan

kitar semula dan menjadi sebahagian daripada komoditi kehidupan kita. Konflik yang

berpanjangan antara ‘ya' ataupun ‘tidak' yang berlaku antara segelintir penduduk

negara ini dengan pihak kerajaan terhadap teknologi untuk melupuskan sampah adalah

antara beberapa episod yang menggambarkan tahap pencapaian teknologi buang yang

dimaksudkan.

Walaubagaimanapun usaha ke arah yang lebih baik giat dijalankan melalui

kerjasama MBSA dengan penduduk, NGO, syarikat swasta dan juga Kerajaan bagi

menangani masalah pengurusan sistem sisa pepejal ini. Usaha Pihak Berkuasa

Tempatan juga mestilah mendapat kerjasama semua pihak agar bebanan ini tidak

tertanggung oleh satu pihak sahaja.

RUJUKAN

Department of Environment Malaysia (DoE), 2006. “Malaysia Environmental Quality

Report,” (2005). Putrajaya.

Malaysia, 2001. “Eight Malaysia Plan 2001 – 2005.” Economic Planning Unit, Prime

Ministers Department, Putrajaya, Malaysia.

Malaysia, 2006. Ninth Malaysia Plan 2006 – 2010. Economic Planning Unit, Prime

Ministers Department, Putrajaya, Malaysia.

Nadzri Yahya, (2008) . Overview of Solid Waste Management in Malaysia. Workshop

on Carbon Finance and Municipal Solid Waste Management in Malaysia, 29

January2008. Department of National Solid Waste Management, Ministry of

Housing and Local Government Malaysia.

Tawee, S. & Jamaluddin M. J. (2001). Non-engineering aspect in resource recovery in

municipal solid waste managemet.ln proceedings national seminar on

environmental management: current development & future planning. Akam Print,

Kuala Lumpur, pp.276-286

Tawee, S & Jamaluddin M. J. (2004). Pengurusan Sampah Sarap pepejal di Malaysia:

Masalah dan Penyelesaian. Seminar Kebangsaan Geografi dan Alam Sekitar

dalam Pendidikan dan Pembangunan Negara. Julai 2-3 2004. Tanjung Malim:

Universiti Pendidikan Sultan Idris.Lumpur.

Nadzarul Amir Zainal Azam (2013). Penyelesaian krisis sisa pepejal. Kosmo Online. Di

akses pada 9 September 2013 di

http://www.kosmo.com.my/kosmo/content.asp ?y= 2011&dt=1026&pub

=Kosmo&sec= Infiniti&pg=in_01.htm#ixzz2eUzFkuED