SANT' ANDRUA» » * « * »

Devozzjoni lejn il-Patrun tas-Sajjieda, fiz-Zejtun• <jTli 4 * ' ' • ' •*"*•••••«• £ lit • ii' * •*'«!'•'* <Din Is-sena il-Knisja Kattolika qeghda tfakkarl-1500sena mlll-Martirju tal-Qaddis Sant'Andrija.Dan il-qaddis twie/ed f'Bethsida il-Galitea, KienHuXmun Pietru, l-ewwel Papa tal-Knisja Kattolika. Kienl-ewwel dixxipluta' Gwanni l-Battista, meta HI Kristu kien talbujghidlu fej kienjoqghodu Kristu hadu mieghu u zammu mieghu ghal xij/'em. Kienet din H-Qjaja li Andrija tfjjijghidiil HuhXmun li sab il-Messija. MetaKristu kien fuq ix-xatt u rah ma huh sejhilhom it-tnejn u huma telqu ix-xbiek, ghax kienu sajjieda u marruwara Gesu'. Hu kien qalilhom "ejjew warajja u jiena naghmilkhom sajieda tal-bnedmin". Wara li Gesu'telgha is-Sema, huwa marjippriedka gewwa Ms/a fejn sar l-ewwel Isqofta' Bitantina, Hum Patrijarka ta'Kostant/naop/i. Huwa ha l-martirju gewwa l-belt ta' Patras fil-Grecja, wara If gie msallab rasu l-isfel fuqsalib forma ta'X.Id-devozzjoni lejn dan il-qaddis hija mferrxa mad-dinja koltha sepcjtment gewwa l-lskozja u r-Russja. Re-likwi ta' dan il-qaddis jinstabu gewwa il-katidral ta' Amatfi fl-ltalja u gewwa Patras fil-Grecja.Fil-Gzejjer Maltin, id-devozzjoni lejn dan il-Qaddis tmur lura sewwa fiz-zmien u bhala xhieda ta' dan insi-buh gewwa il-kappella ta' Hal Millieri gewwa z-Zurrieq. Kult lejn Sant'Andrija gewwa HalLuqa insibuhadiga sa mi/1-1497 fejn insibu li kien hemm kappella dedikata lilu. Hat Luqa sarparrocca fl-1632. Fil-knisjaParrokkjali ta' Hal-Luqa insibu l-kwadru titulari xoghol ta' Mattia Pretl u l-Vara titular li saret fl-1779 minnGiusepp Scolaro, Ta' kutl sena issir il-festa f'gieh dan il-qaddis fl-ewwel Hadd ta' Lulju.Barra minn dan insibu diversi kappeli u altari u pitturi lijuru id-devozzjoni u l-kult li huwa mferrex madwaril-gzejjer Maltin.F'Ghawdex insibu devozzjoni lejn dan il-qaddis fil-Knisja Parrokkjali tal-Qalb ta' Gesu fii-Fontana bil-

I kwadru tal-artal xoghol l-artist Zejtuni Mik-iel Busuttil.

fll-Gurnata Liturgika ta' Sant' Andrija hijaft-30 ta' Novembru.

Sajjieda twieten ta' l-lmghoddifl-lmghoddi hafna mix-xoghol li kien jezisti kien marbut mal-biedja u s-sajd. Iz-Zejtun li sa qabel 1-1897 kien ihaddanmieghu Marsaxlokk kien bla dubju marbutmas-sajd u hafna Zwieten kienu jaqilghu l-ghajxien taghhom mis-sajd. Sa zmienl-lnglizi li l-Mattin joqghodu qrib tal-baharkien ta' periklu kbir minhabba l-attakki ta'sikwit mi/i-Furbani li kienu jaghmlu herbakull darba li jijAlu fi xtutna. Hafna mis-sajjieda Zwieten ma kienux joqghodu Mar-saxlokk izda kienu joqghodu fi triq San Pi-iru fir-rahal ta Fuq. Il-Port ta' Marsaxlokk

' parti miz*Zejtun sakemm fl-1897'arsax/okk sar parrocca ghalih bl-ewwel

kappillan ikun iz-zejtuni Dun Salv Delia.JSa mill-lmghoddi u anke' ilium fi zminiji-ietna, ghadek issib diversi persuni Zwieteni Marsaxlokk isejhulu ''ix-Xatt". Dan huwa'hieda li Marsaxlokk kien meqjus bhala ix-'att taz-Zejtun.

Hafna stejjer huma irrakuntati mis-sajjieda''wieten ta' l-imghoddi, bhal dik tl-Baruni'a' l-Ordni ta' San Gwan nil-Kavallier Phil-

de Vendome. Dan kien ihobb hafnal-bahar u kien immure gewwa Marsaxtokkbid-dghajsa tieghu. Darba minnhom waqtli huwa kien qieghed jistad bid-dghajsatieghu, kienet qamet tempest mhux mis-

tennija u kienu s-sa^ed Zwieten li salvawlu hajtu mill-gharqa. Bhala Radd ta' Hajr ghal dan huwa benatorn li inghata ismu "Torn Vendome' u lijinsab fi Triq Hal Gwann, pass/ l-boghod mill-kappella ta' Sant'Ang. Maz-zmien fdan i-torri saru xi tibdiliet u Hum dan it-torri huwa dar privata. Il-Kavallier Vendomebena torn ie * :x gevr.; = Marsaxlokk.Gewwa n-f1- ; a :a-'.'=::'ia tal-Hnienat f'Bir id-deheb insiu wkoll zewg pitturi Ex Voto li wkoll huma tifkirahajja tas-sayieda Z.v ~eten fl-imghoddi.Wiehed minn dav, - -f.vadn li jgib id-data 1891, jindika li wiehed sajjied waqt li kien fuq il-kajjik tieghuqieghed jistad, g e sttakkat minn huta kbira uwara li qal li shabu sablex jitbaxxew ujitolbu li erwieh tal-Purgatorju. huwa tefgha gebla li kellu fuq il-kajfik go qatziet atijjd, u tefaghhom fuq il-huta l-kbira biex iger-rixha. Fil-fatt imexxilu. ghax il-huta marret tistaht)a mad-drapf%abjad u lis-sajjieda halliethom bil-kwiet.Il-kwadru l-iehor jidher li xi sajjieda kienu milqutgha minn nWjimpata kbira u wara li salvaw taw dan il-kwadru bhala weghda. Fil-parti ta fuq tad an il-kwadru jidher meta il-knisja giet attakkata f'Air Raid fit 2ta'Jannar 1942.Is-Sajjieda Zwieten ta' l-imghoddi kellhom devozzjoni kbira tejn ii-Qaddis protettur taghhom Sant' Andrijau xhieda ta' dan hija l-istatwa tal-gebelli w&qqfu fil-pjzza ta'Marsaxlokk fl-1791. Dak iz-zmien Marsaxlokkkien hemm biss eghlieqi u xi rziezet imferrxa u xejn aktar. Din l-lstatwa inhadmet minn Vincenzo Dimechu l-lsqof Vincenzo Labini ta' l-lndulgenzi ghat minnjitlob quddiemha.

Devozzjoni lejn Sant' Andrija fil-Parrocca taz-tejtunFl-imghoddi dan il-qaddis kellu devozzjoni kbira fiz-Zejtun,specjalment kit spjegajt qabel mid-diversi sajjieda Zwieten. L-altar tieghu fif-knisja parrokkjati huwa xoghol mill-isbah fl-irham.Il-kwadru ta' Sant' Andrija huwa xoghol ta' Vincenz Hyzler 1813-1847. Xoghol mill-isbah fil-kuluritieghu. Fl-istil ta dak iz-zmien,li sar, huwa kien influ-enza mill-movimenti tan-Nazzareni. Dan il-kwadrughandu l-firma "V. Hyzler

\dipin in Malta Nell AnnoIdel signolo 1846". Il-Pitturmiet ta' eta' zghira. Xogh

\lijiet tieghu insibuhomIgewwa il-knisja Ta' San]Pawl fit-belt Valletta /ijurilli San Frangisk Saverju u ISan Anton Eremita. Huwa kien dixxiplu tal-pittur famuz Fredrick

\Overb0ck (1789- 1869).\Qabef l-kwadru ezistenti //' hemm fuq l-altar ta' Sant Andrija,I insibu II kien hemm tnejn I

ohra. Wiehed li Hum jinsab fl-imfiazen tal-knisja li ghandu bzonnurgent! ta' restawr u iehor li ilium insibuh fil-muzew tal-parrocca

ti huwa kopja tal-kwadru ta'\Mattia Preti li jinsab fil-knisjaparrokkjati taz-Zurrieq. L-Isqof V. Labini kien ta 40jumta' indulgenza li min jitloblquddlem ix-xbieha ta' Sant' IAndrija li Hum tinsab fil-muzlew. ll-kwadri lateral! fl'artal ta'«Sant' Adrija huma xoghol il-pittur Rokku Buhagiar u jirraprezentawHI San Isidoru, patrun tal-bdiewa, u HI San Bert.Devozzjoni kbira fuq dan t-artal hija ix-xbieha ta' l-Ecce Homo,

xoghol fl-injam ta: i-iskultur Zejtuni Xandru Farrugia. Insibu wkott il-kappa u l-ostensorju tal-fidda.Il-Lampier tal-fidda sar mis-sajjieda twieten ff-f 735. Fuq dan il-lampier insibu xbieha ta' Sant' Andrija,tas-sajjieda uskrizzjoni li tindika id-data u l-beneficcjarji. ll-vent artal Hjintrama fuq l-istess artal, fil-festa,sar fuq disinn taz-Zejtuni Toussaint BusuttH. Ix-Xbieha ta' sant' Andrija insibuha wkoll f'wiehed mi-sittappostli lijzejnu /-artal maggur fil-festa ta' l-Ghidu fil-festa ta' Santa Katarina.

Paul Zammit

87