Santi...SANTI ONAINDIAREN OLERKIGINTZA IX Amorebieta-Etxanoko Udalak, datorren hilean Aita Santi Onaindiari egingo deu-tson omenaldiarekin batera plazaratuko da liburu hau, eta beronen

S. ONAINDIA

OLERKI GUZTIEN BILDUMA

KS-2

KARMEL SORTA

Zuzendari: Julen Urkiza

© KARMEL

I.S.B.N.: 84-404-4448-6

Legezko Gordailua: BI - 998-89

IGARRI, S. C. L. - Rafaela de Ybarra, 1 - Deusto - 48014-Bilbao

AITA S. ONAINDIA


Edizioaren prestatzaille:

JULEN URKIZA

Larrea - Zornotza

1989

KARMEL SORTA - 2

AMOREBIETA-ETXANOKO UDALA

IZKAIKO FORU ALOUHOIA EUSKO JAUFILAFIITZA

GOIZNABAR 1929-1950

SANTI ONAINDIAREN OLERKIGINTZA IX

Amorebieta-Etxanoko Udalak, datorren hilean Aita Santi Onaindiari egingo deu-tson omenaldiarekin batera plazaratuko da liburu hau, eta beronen argitalpenean Uda-laren partaidetza agerian ixteko asmoz, hona hemen lerro gitxi batzuk, Udalaren izenean Aita Santiri gure goralpena eta miresmena agertzeko.

Liburu honetan batu da Aita Santiren lan poetiko guztia, eta honekin, aukera ezin hobea dogu idazle honen sormenezko lanik interesgarriena ezagutzeko. Julen Urkizak ekin deutso olerki-bilketari eta benetan eskertzekoa da bere lana.

Sormenezko lana garrantzitsua izanik ere-;- ezin daikegu ahaztu Aita Santik urteo-tan egindako lana euskal kulturaren alorrean: aldizkariak sortzen, idazle berrien idazla-nak ezagutzera emonez, euskara irakasten, lan klasikoak itzultzen, artikuluak idazten, etabar.

Udalak idazle honen omenez zenbait egintza prestatu haditu ere, gerora begira garrantzitsuena zera da: berak itzitako obrak eta batez ere, bere jarrera euskarenganako. Horixe hartu beharko geunke eredu moduan. Horregaitik argitaratu dira liburu hau eta bere bibliografia osoa batzen dauan beste bat, eta bestetik, euskal literaturari buruzko ikerketa-lana bultzatzeko, Santiago Onaindia izeneko beka hat sortu dogu. Azken honen helburua, Aita Santi Onaindiaren idazianen jarraipenaren agerpena izatea litzateke.

Alkate moduan. eta Udalaren izenean, omenaldi hau euskal kultura eta literaturen-ganako zaletazuna gu denongau bizteko baliagarri izatea gura neuke, baita Santiago Onaindiaren idazlanari zabalkunde handiago cmateko ere.

Amorebieta-Etxano, 1989ko Apirilak 20

JOSE ALBERTO GURTUBAl Amorebieta-Etxanoko Alkatea

SANTl ONAINDIAREN OLERKIGINTZA XI

AITA SANTI ONAINDIAREN OLERKIGINTZA

Eraskota lana du cuskal olerkigintzan egina Aita Santi Onaindiak. Zabalkunde cta irakaskuntz mailan hor dugu bcrc Milla euskalolerki eder (1954). funtsezko idaz-titurria gertatu dena gerrondoko gurc Iiteratur giroan. Gero, olerki itzulpenetan oso gutxik cskain dezakc berearen idazki aberastasunik: liburu mailan, Hoineroren Odisea (1985), Bergiliren klazlanak osorik (1966) eta Dante Aleghieriren Jainko-antzerkia (1985); antologi mailan, bcrriz, hor ditu Esoporen Ipuiñak (1966-1986), Horatiren Odak (1955-1969), Gabriela Mistralen olerkiaukera (1952-1986), Rabindranath Tago-reren olerki aukera (1958-1963); eta poema-sorta mailan, azkenik, bi dozcna inguru crdal autoreen olerkiak. Hitz batean, euskal olerkigintzaren muina eskaini digu, eta beraa kanpoko hainbat maisuren ckarriz aberastu.

Olcrki mugimentu baten euskarri eta cragile izan dugu Aita Santi. "Olerti" aldiz-kariaren sortzaile eta zuzendaria izan da, ordu zailetan bere bizkar hartzen duelarik euskal olerkiak plazaratzeko zcregina. Eta esan dczagun, aldizkariak nortasun poetiko jakina ematen diola euskal olerkigintzaren zcrbitzari, biztaile eta defendatzaile izan dugunari. Aldizkariak behartu du poesiaz gogoetak egitera, zcnbakfcn osogarri eta aberasgarri dircn poemak sortzera edota itzultzera, eta. belaunaldi berriei beren lekua ukatu gabe. gerraurreko olerkarien babesle gertatzera, joera berriagoen aurrean lehe-nagokoaren testigantza eginez.

Oso czagunak eta eskertuak izanik ere Aita Onaindiak euskal olerki munduan eginiko zabalkunde eta eragilc lanak, ez zaio hainbeste eskerrik ckarri, behar bada, berak sorturiko poemei, bere poemagintza pertsonalari. Denok dakigu poema asko eta asko idatzi dituela, eta hori ale honetan ikus daiteke ongienik. Denok dakigu bi olerki liburu badituela. mardulak eta arnas haundikoak. Baina, beste hainbat poeti gertatzen zaionez, oso gutxi hurbildu dira Santi Onaindiaren poesigintza bere osoan aztertzera. edota, gutxicnez, aurkezpen zehatzago bat egitera.

Ez da bakarrik horrelako bakardadean. batez ere bere benaunaldikoei begira-tzen badiegu. Oraindik azterketen zai daude Etxaniz, Gaztelu, Bordari, Monzon, Muniategi, Iraizoz, Zaitegi, Kerexeta, Ugarte eta beste gehiago. Autore bakarrcn bat ezezik, ia belaunaldiaren parte edcr bat edukitzea ongarri ez denez, eta gutxiago gurea bezalako egoeran. uste onenez ekin nahi diogu gerrondoko gure poeta baten aurkez-pen zabalari eta behin-bchineko azterketari.

XII SARRERA

1. EDERKERAZ GOGAPENAK

Aita Santik espreski ez digu aurkeztu berc olerki proiektua, ez digu zuzenean landu norberezko poetika taxatua. Baina eskuarki berak zuzenduriko aldizkarietan teorizatzaile eta adore emaiie ere izan denez, olerki alorrean argitaraturiko aleetan, gogapenak egin dizkigu estetikari buruz, olerkia eta olerkaria zer diren gauzatuz.

Bere olerkigintzari buruz proiekturik eta poetikarik zuzenean agertu ez badu ere. bi dozena artikulu inguru ditu ederrari eta oierkiari eskainiak. Beraz, estetikaren aide-tik azaltzen dizkigun kezkek, gauza jakina da. hor azpian, zeharka bederenik, poetika pertsonalaren hari nagusiak adierazten dizkigutela. Eta iruditzen zaigu, autoreak teo-rikoki esandoak, lagungarri on izango direla, Aita Santiren poemagintza sakonagotik harrotu dezagun.

Olerkiari eta olerkariari dagozkienetan, gerraurreko eta gerrondoko poesiari buruz izan diren eztabaidak kontuan hartzen baditugu, iritzi oso garbia du gure auto-reak: "oberik jagi arte, gizaldi onen barruan Lizardi, Orixe, Lauaxeta...dira jainko nagusi" ("Olerti". 1969, 10or.). Istiluak istilu, honek adierazten digu, Santi Onaindia-ren poetika, eta behar bada landuena eta adierazgarriena den hura, gerraurreko eder-kera lantzera lerratzen dela, batez ere Lauaxetaren ildotik.

1.1. Olerkia ela olerkaria

Ikuspegi idealdutik marraztu izan digu inoiz Aita Santik olerkariaren irudia. Bi belaunaldien arteko tenka ispilatzen da hitzon azpian: gerraurreko olerkigintzaren eta poesia sozialaren artekoa. Eta gure autoreak oso goian ipintzen ditu olerkariaren dohaiak eta egitekoak, eta goitasun honen arabera epaitzen ditu lehengoak eta orain-goak, gerraurrekoen lan ona aldezkatuz.

"Irakurri bai, Lizardi'ren Biotz-begietan, Lauaxetaren Arrats-beran eta Orixeren olerki-lan jakingarriak. Arein mamiña ta arein azala! Or egiazko olerkia. olerki iraunkorra! Mundu ontako gauza kaskarrez beste mundu zoragarri bat eratu dauskue. Baiña, naiz jainko andi naiz txiki, olerkaria beti jainko, aztru, asmatzaille jator. Eta jainko dan bitartean, bebil ortik. azkar eta gogotsu, erriaren zuzendari, zeruko Jaungoikoaren adierazle. Goiko naiz beeko, bitzuen lanak eder ta aintzagarri" (Ibid).

1.2. Erti-lana

Jakingarriena ez da, behar bada, Aita Onaindiak erti-lanaren osagaiak nola ikus-ten eta adierazten dituen aipatzea. Olerki liburua, erti-lana den aldetik, nola aurkezten duen ikustea, adierazgarria dela esan daiteke. Adibide eran, bi bat pasarte aipa ditza-gun:

"Beste goiz bateari be zelairantz artu dozu. Aldatz-gora zoaz gaiñeko mui-ñora igon nairik: baiña nekatu egin zara ta apur baten ertzean jarri zara. Lilluragarri dagoz inguruak oro, goi ta bee, urriñerarte bakezko pozaren betetasuna. Luzaroan ederrez asetuta gero, sakelean daroazun Lizardi'ren

SANTI ONAINDIAREN OLERKIGINTZA XIII

"Biotz-begietan" edo Orixe'ren "Barne-muinetan" edegi dozu. Lizardiren "Arrats-Gorri" deritxan olerkia irakurten asi zara...Ezin irakurten jarrai-tu. ...Geiago ezin irakurriz, egiazki atsegin yako aapaldi orrek arrotu dau-tson poz-atsegin bete-betea" ("Kamel'.', 1979-3, 55 or.).

Badu antzeko beste pasarte bat, nahiz eta beste egoera batean aipatzen diguna:

"Aireñegun...arrastian, eguraldi gozo, eguzkitsua zalata, ibiltalditxo bat egi-ten joan nintzan. Eguzki ta itzal arteko bide-zidor atsegingarriz niñoian. Ezker-eskuma altz-lizar, aretx eta sarats gaiñetan, atergabeko txori kanta. Ixillik oro; zearka doan errekastoaren polpol eta ulu mea, zorarazten nindun. Olerki liburua neroian esku artean, baiña ezin neban ezer irakurri: izadia neban idaztirik lilluragarriena" ("Kamel", 1980-1, 58-59 or.).

Bai liburu baten ederra bere kontestuan ezartzeko, eta bai olerkariak ederraren hotsegile izan beharduela adierazteko, autoreak izadiko ederrera jotzen du. Lehenen-goan natura kontenplazioaren osagarri duzu, bigarrengoan naturak erti-lana itzali egi-ten du. Balio paradigmatikoa du izadiak Aita Santiren poetika pertsonalean.

1.3. Olerkiaren osagaiak

Honela esaten digu "01erti"-ko aipatu artikuluan: "Olerkiak, osagai bi ditu: irudi adiera (metafora) ta igiera (ritmua). Eder-agerkarietan sustraiko bereizgarri bi ditugu oneik" (8 or.). Gai hauetaz egiten duen azterketa dela eta, esan daiteke metaforiza-zioak eta metrikak zerikusi haundia dutela Santi Onaindiaren poetikan eta olerkigin-tzan.

a) Amets bat legez da olerkia

"Ta olerki-mundu orrek, ainbat gauza, guk sarri ikusi ta ikutzen genduza-nak, barriro sortuta, jantzi zoragarriz dizditsu, lillurapenik tinkoenean jar-tcn dauskuz. Gauzen mundu barri bat, guk ez genkiana, bizi, indartsu, dardaraz daukagu aurrean; ots, mundu au ta bertoko gauzak, irudime-nezko mundu egiñik daukaguz" (Ibid. 9 or.).

b) Gar ta jantzi da olerkia

"Barnea gar, jantzi azala. Zoragarri izateko, biak bear. Baita guzti ori ore-tu, aragitu ta eun-miesa baten barruko bilbe antzera, dana bateraturik, graziz ta edertasunez jazten dauan beste zerbait be. Zer dozu ori? Igiera; erderaz esan, ritmua" (Ibid. 11 or.).

c) Poesia, azkenez. biotz zirrada da

"Ez bakarrik barnean sentikeran, baita esakeran be: poesia esaten dogu-nean. arnas-aldi antzera, dana era bardiñean barik, neurri ez-bardiñetan, saltoka lez, orain zaldiaren trakata, trakata lez, gero astoaren txaka, txaka lez neurrian eroan oi dugu. Izkera neurtua ei dogu gure biotz-ikutuaren berezko adierazpena" (Ibid., 12 or.).

XIV SARRERA

Aipamen hauekin guk ez dugu nahi Aita Santiren ederkeraz ikuspegi zehatza ematerik, baizik eta gure nahia da, autorearen iritzi nagusienez baliaturik, egileak duen berarizko poetika jatorra eskuarki aurkeztea. Gerraurreko olerkigintzaren mircslea, olcrkiaz eta olerkigintzaz ikuspegi idealdua duena, ederraren ispilu aipa-tuena naturan ipintzen duena, prezeptiba klasikoan ezezik ederkera modernoan ere zainak dituena. Batez ere, metaforetan eta erritmoan bere emaitza gauzatu nahi lukeen olerkaria dugu. Hau lehenengo hurbilkcta bat litzateke Santi Onaindiaren olerki mundura.

2. POEMON BERARIZKO IKUSPEGI JATORRA ZEHAZTEN

Gorago esan dugunez, ikerketa gutxi azaldu zaigu Aita Santiren belaunaldiko poetei buruz. Baina autore horien Olerki Guztiak argitaratzen aldetik zerbait ahalegin gehixeago egin dela dirudi: Orixek, Lizardik, Lauaxetak, S. Mitxelenak, Bordarik. Monzonek, eta abarrek badituzte beren olerki guztiak argitaraturik. Eta orain Aita Santi Onaindiarcnak datoz.

Ez dago esan beharrik horrelako idazki osoek dakarten etekina eta mesedea gure poesigintzaz ikaskuntzarik egin nahi bada, nahitaezkoa denez horrelako gaia eskuar-tean edukitzea, ezer tajuzkorik lortuko bada. Bilduma hauek dakarte lagintza bakoi-tzaren kokalekua eta balio-irizpide zehatza.

Baina gcro, poeta bakoitzaren ezaugarri nagusienak markatu nahi badira, eta autorearen ekarri berezia azpimarratu nahi bada, eta bakoitzaren nortasun poetikoa irudikatu nahi bada, orduan poemen aukera bat egin beharra dago, eta aukeratutako poemon dohairik berezienak sailkatu eta balioztatu beharra, eta berorien estetika zehaztu beharra. Hau egin czean, muga estuetan bizitzera behartzen ditugu geure lite-ratur ikcrketa eta irakaskuntza. Eta literatur zirkuituetatik kanpo geratzen dira hain-bat autore eta hainbat idazlan.

Denok dakigu, literatur kritika eta unibertsital apeta direla eginkizun honen lehen erantzuleak. Eta nahi genuke gauzak bidera daitezen. Baina bien bitartean. eskakizunek eraginik olerki idatzien aurkezle garenok, saiatu beharra daukagu zerbait onuragarri egiten. geure olerkarien mesedetan egin ere.

Aita Santiren olerkigintza lan mardula da eta luzaroko ahalegina: 1929an hasi eta 1988 artekoa. Pentsatzen dugu, bizi-bizi dagoenez, aurten ere abesten diharduela Larreako galeperrak. Hirurogei urte euskal poesogintzari etengabe emanik. Hala ere, dena ezin izan neurri berekoa: bada landurik. bada hain landua ez denik. Bada aldian-aldiko kanturik. bada arnas beteko libururik. Bada autorearen historia hobeto ispila-tzen duen piezarik. bada nortasun poetikoarekin lotura txikiagoa agertzen duen bertso-sortarik.

Lan antologikorik egon ezean, guk liburuak bakarrik hartu ditugu gogoan: Goiz-nabar (1971) eta Nere baserria (1985). Hona zergatik: poema libururen bat kaleratzen duenak, ikerketa estetikoren bat aurkeztu nahi du, edota poemen aukera bat. Eta bi gauzok jakingarriagoak dira eskuarki. motibazio estetikorik gabe eginiko poemak bai-no. Horregatik gure lehenengo aukera: liburuak bakarrik kontuan hartzea.

SANTI ONAINDIAREN OLERKIGINTZA XV

Gcro. bestc oharkizun bat badago. liburuok antolatzeko prozedurak cgin-crazia. Nere basenia liburua. osotasun baten barruan garaturik dago, planu bati atxekia. poema nagusia eta arnas haundikoa gertatuz. Ez hala Goiznabar: olcrki bildumarcn eitte haundiagoa du, urterik urte sailak osatzen dirclarik. Badirudi bilduma eittea due-la. Horregatik aukera bat cgin beharra dago, Onaindiaren poemagintz baliagarriena azpimarratu nahi bada. Guk berezienik. 1 Sailla. 1929-1935 eta if Sailla, 1936-1940 ditugu aipagarrien jotzen ditugunak azterkctarako.

Bcstalde, noiz eta norako idatzi zucn, eta zernolako bizitz egoeran, guzti hau erc kontuan hartzekoa da. Poemarik landucnak ditu, ahalegin poetikoari begiratuz behintzat. olerki lehiaketetako idatzi zituenak, Aitzolek eskatuta "Yakintza"-rako idatzi zituenak, kultur giro bcreziren baten eraginpean idatzirikoak. Gainerakoetan, batez ere berak zuzenduriko aldizkarien betelanerako edo idatzitakoek. bistan da ez dutela beste aukeratu borien goitasunik.

Azkenik. ezin dira ikuspegi berberetik epaitu liburuotako poemak. Goiznabar jo daiteke Lizardi eta Lauaxetaren harikoa, zchaztasunakzehaztasun. Baina Nire base-rria, poema nagusien harikoa dugu. Orixeren Euskaldunak poemaren proporzioan. Badu kidetasunik Mitxelenaren Arantzazu euskal poema (1949) liburuarekin, eta gu-txiago czagutzen dircn beste poemekin. Ez dugu ahaztu behar, arnas haundiko poema-gintza hau indarrean zegoela gerrondoko olerkaricn artean, eta Onaindiak ere bide hori erabili duela. Bigarrcn Aita Santi bat dugu: gaiak luze, moldcak hcrrikoi, tradi-zioaz lotura cdukiz, kantagarri diren poemak landuz, ikuspegi historiko-kulturalak kantagai hartuz idatzitako poemagintza.

Beraz, bi liburuok bakarrik digutu begiaurrean geure azterkctan, eta berauetan ardura bereziz idatzitakoak arakatu nahi gcnituzke. Baina bieri lehentasun bera eman gabe. Azterketak lchen liburuko zati garrantzitsucnez bakarrik egingo ditugu, uste dugularik berauctan dagoela Onaindiaren olerkigintza bikainena. Bigarren liburuaz ez dugu aztcrkctarik egingo, baizik eta konparatu egingo ditugu beren artean bi libu-ruok, horrela Santi Onaindiaren bi une poetikoak azpimarka ditzagun: gerraurrekoen harikoa. apetatsuena, eta gerrondokoa, herrikoiagoa. Larreako poetaren bi ereskinak.

3. "GOIZNABAR"

Azpiko izenburuak honela dio: "Olerki bilduma, 1929-1950". Historiaren aldctik begiratuta, gudatcak utziriko triskantza dago euskal olerkigintzan eta berdin Santi Onaindiaren idazle emaitzan. Poemak elkarren errenko badatoz ere, berauen giroa zeharo bestelakoa dugu urtcaldi batzuetatik besteetara. guda zibila mugarri delarik.

Norbaitek Aita Santiren olerkigintza berc osoan eta sakonean aztertzen due-nean, arakatu bcharko ditu aldi batctik bestcra dauden aldeak, gaien bestelakotasu-nak, ñabardura berriak. sentikari berrikuntzak, autozentzurak eta gcrraosteko zailta-sun sozio-kulturalen islada gogorra. Baina guzti hau egitea ezinezkoa zaigunez, beste tratamentu bat eman bcharrean aurkitzen gara liburu honetako olerkigintzari.

XVI SARRERA

Estilo aldetik gauza bakarra bait litzan hartuko dugu Iiburua. Horregatik, neur-kera eta metaforen aldetik gauza bakar bat bezala ikuskatuko dugu. Estilo berean dihardu, noski, liburu osoan zehar, metrikari eta iruditeriari dagozkienetan. Hala ere. Aita Santiren bilakabide poetikoan, bi une azpimarkatuko genituzke liburu honetan: 1929-1935 urtealdikoa eta 1936-1940 urtealdikoa.

1929-1935 urtealdia: hasikinak ditugu, esnaerako emaitza erreberoa. Olerkiaren sorreran, "Eusko Olerkiak" bizturiko garra. Asmoz eta jakitez poesia egiten zen garai-koa; egileak lehiaketa eta aldizkari jakinetarako olerkia lantzen zuen garaikoa. Eska-kizun haundi batek sakaturik eginiko lan poetikoa, Aitzolen laguntasunean, olerki sariketen eskakizunean, aldizkarien bulko eta ziztadan. Oso kontuan edukitzeko poe-magintza geure iduriko.

1936-1940 urtealdia: guretzat sortarik jakingarriena, behar bada. Gerrateko gomuta suminak. Gudarien kapeilau izan zenak, zaurituen eta hildakoen berri hurbi-letik zekienak, minberatasun sakon eta fineko poemak utzi dizkigu. Poema eskerga-rriak, gudako oinazea bezain gai hunkigarria aipatzen diguten poema egiati eta darda-ratiak.

Horregatik, gure arlorako, puntu hauek bereziko ditugu: metrika arazoa, meta-foragintza eta gudatean eroriei eskainitako poemagintza berezia. Ispilaturik geratzen dira neurri batean. Onaindiak gerraurreko belaunaldiekin duen lotura, eta —geure iduriko hau —, berak utzi digun multzorik jakingarriena, gudarien heriotzari zuzenda-riko olerkigintza.

3.1. METRIKA

Bi puntu dira nabarmen agertzen zaizkigunak gai honetan: oso landua duela estrofagintza, eredu asko eta aukerakoak erabiliz. Baina, behar bada, ez duela hain-beste lantzen puntuen alorra, eskakizun berezirik ez duelako hoskidetza zehaztu eta aberasteko orduan. Gu hemen, estrofez bakarrik ariko gaituzu, duten garrantziagatik hain zuzen.

3.1.1. Eskema metñkoak

Alderdi honetatik begiratuta. aberastasun arretagarria du liburuak. Azaltzen diren eredu desberdinak aurkeztea luzeegia litzatekeenez, geure azterketaren zenbait ondorio bakarrik aipatuko ditugu, garbi aitortuz estrofismoan Onaindiak eginiko lan ederra.

a. Ereduen ugaltasuna

Poema guztiak 149 badira. 84k eredu berezia daramate: 76k estrofa molderen bat, eta 6k bertso librea. Beraz, % 56"24k bere molde berezia du, biz bat berria delarik estrofa mota.

SANTI ONAINDIAREN OLERKIGINTZA XVII

Silaben aldetik. berriz, kopuru guztietakoak daude: siiaba batetik hamabost sila-betarainokoak. Estikoak eta distikoak molde nagusiaren, klasikoaren eta txikiaren motetakoak ditugu. Baina mila modutara konbinaturik, efektu crritmiko eraskota-koak lortuz.

b. Lauko Ixikia ugarienik

Lauko txikia luzaz dator, bcste gainerako creduak baino ugariago. Denctara 21 aldiz, eta. beraz, % 14'09 aldiz. bataz beste.

Honekin batera lauko klasikoa, 7 aldiz; cta. beraz. % 4'69 batez beste. Asko jeisten dela esan behar lehenagoko eredutik.

Lauko txikia baino silaba gutxiago dituzten beste zenbait lauko ere erabiltzen dizkigu autoreak. Hona hemcn eskemak:

6 - , 6 - , 5 - , 4 - . 5 - . 6A, 5A. 5A, 7A, 7A, 6 - , 6 - , 5 - , 4 - , 5 - , 6A. 5A. 5A. 7A. 7A.

Lehengotik 4, bigarrengotik 3, hirugarrengotik 2, laugarrcngotik l, eta bostga-rrengotik 1. Moldeok guzitara, % 7'37.

Lauko nagusi bat ere badu, eta moldc honi hurbiltzen zaizkion beste lau eredu. Beraz, % 3'35 hemistiko luzetako estrofa laburrak.

Esan beharra dago, % 29'50 erabiltzcn dizkigula autoreak. dela lauko txikia, dela motxagoko beste eskema metrikoak. la hirutatik bat hain cstrofa llaburrak erabili izanak. garbi azaltzen du autoreak esaldien malgutasun eta arintasunari dagien aitor-mena.

c. Estikoen eraskoiako ereduak

Badira, 10, 11, 12, 13, 14 eta 15 silabetako estikoak, konbinaketa ugari sortuz. Funtsezko moldeak, hemistikoak barne. hauek ditugu: 10 (5/5) A; 11 (6/5) A; 12 (6/6) A; 13 (7/6) A; 14 (8/6) A; 15 (5/5/5) A.

Estiko hauetaz baliaturik, autoreak konbinaketa ugari sortzen ditu: estiko berdi-nekin laukoak eta bostekoak eginez; edota estiko hauek beste eskema metriko luzea-gotan tartekatuz; edota beste bertso-lerro motekin nahastuz; edota etenen lekuak aldatuz, eta abar.

Estiko hauek erabiltzen dizkigu gutxienez 38 poemetan, era batera nahiz bestera kokatuak. Horrelakoetan. grafiaren aldetik ez du aldakuntzarik egiten hemistikio batetik bestera, honetan ifarraldekoen ohitura grafikoari jarraikiz.

d. Hausturadun estrofak

Horrelako ereduak eraskotara datoz: estikoen ondoren, silaba gutxitako bertso-lerroak tartekatzen direnean, edota punturen bat ezabatzen denean, edota molde des-

XVIII SARRERA

berdinetako bertso-lerroak elkartzen direnean, edota bi nahiz hiru puntu desberdin estrofaren barruan sartzen direnean.

Dozena eta erdi estrofa aukera daitezke era honetan hausturaren bat dakarte-nak. Berriro ere aipatu nahi genituzke autoreak hemen agertzen dizkigun ugaritasuna eta askatasuna.

e. Soneloak

Soneto edo hamalauko hauek aipagarri direla esan behar. Bi dira guk kontrolpe-ratu ditugunak. Hemistikioak 7/6 konbinaketan emanik daude. Eta ehuneko asko ez badira ere, hortxe dago autorearen apeta, molde kulto hau ere erabiltzen digula.

f. Estrofagintza librea

Ez da gaur erabiltzen dugun bertso librea, behar bada. Ez ditu hausten neurke-raren loturak, nahizeta aske ibili lerrozenbakidunak elkartzekoorduan. Ez du, noski, cslrofismoa baztertzen, baizik eta esanera jartzen da neurria, eta ez alderantziz, estro-fismoan ia beti egin ohi den antzera. Berriro ere olerkariaren askatasuna daukagu nabarmen bere estrofagintza arakatzean.

3.1.2 Zenbait ondorio

Azterketa honek, bere behin-behinekotasunean ere, agertzen digu Onaindiaren gerraurreko poemagintzan agintzen duen olerki prezeptiba. Eta esan daiteke, gainera. oso kontuan hartzeko ezaugarriak direla gerraurreko poeten joerak markatu nahi badira. Agirikoenak aurkez ditzagun:

a. Poema bakoitzari bere neurkera

Joera hau du kantutegi zaharrak eskuarki, eta joera hori bera, eta oraindik Onaindiak berak baino areago, Lizardik. Ez da, noski, lege zehatza. Baina joera nabari horrek adierazten digunez, sentiberatasun berezia dago neurkerarekiko.

Neurkera loturik dago poemaren nortasunarekin. Nolako eskema metrikoa halako diskurtso poetikoa. Begirune handia zaie multzo fonikoei eta hauen konbina-keta ez-ohitu eta berriei.

b. Errezitatzeko gehiago kantatzeko baino

Ez dugu esan nahi kantagarri ez direnik, asko behintzat, baizik eta olerkiok erre-zitatzeko eginak direla asko eta asko, eta ahoskeran datzala berauen "doñudun zer-bait: igiera edo ritmua" ("Olerti", 1979, 11 or.).

Joskeraren luze-zabala eta erritmoa, eta estikoena bat ez etortzea ere, ohartuki bilatzen den desberdintasuna da, testua musikaren loturatik askatuz. Esatarien beha-rra legoke, eta ez kantariena, olerkiok jendaurrean eman behar balira.

SANTI ONAINDIAREN OLERKIGINTZA XIX

c. Estrofa eta estikoen Iuze-Iaburra

Luze-laburraren arabera, estrofen kopuruak honelatsu dira: estrofa luzeak % 46'66; estrofa laburrak % 33'33; eta ertainak % 20.

Askotan estikoak errespetatuz idazten du, ifarraldekoen haritik: Formularik era-biliena 13 (7/6), konbinakcta ugarietan. Eta hemistikioen arabera idazten duenean, berriz. batetik lOera artekoak datoz, azpimarragarria dclarik 4. 5 eta 6 silabako hemis-tikioen azalpena.

Beraz, ia erdiak joera luzcko estrofak direnez, zama lirikoa hartzen du olerki diskurtsoak. Eta hemistikio mota ugari agertzen den aldetik, eta konbinaketa txikiak nagusitzen bait dira, arriska gintezke esatera, hitz andana eta multzo foniko berriagoen .musika entzuten dela Onaindiaren liburu honetako poesigintzan.

9.2. IRUDITERIAZ

Autoreak olerkia nola ikustcn duen kontuan hartzea garrantzizkoa dirudi Santi Onaindiaren poetika aztertzen dugunean. Ez liteke bereizi "AitzoF'-en proiektutik. Eta Lizardi eta Lauaxeta, bakoitza berc ñabardurez, ezin ahaztuzkoak dira Aita San-tiren ibilpidea mamitzcrakoan. Honcla dio olerkiaren zereginaz:

"Olerkia beti yaku eder. Bere barru-eskema damosku, bere zentzun ezku-tua. izamenaren barru ixilletik jagitako adierazpen gaiñez-gaiñetikoa, metapisikua. Bere barne-lan biziakaz, munduaren eta bizitzaren gaiñezko egazkadaz, munduan eta bcrtoko gauzetan beeregi sarturik dabiltzan giza-semeai aparteko mandatua dakartse" (Ibid., 6 or.).

Beraz, izadiak barrutik adierazpen metafisiku bat dakar, eta hori ematen digu poesiak bere barruko kemenez, bere zentzun eskutuaz. Eta guzti hori lortzeko, hel-buru etiko jakina dakar olerkiak: "mundua obetu nairik oneik egiñiko lana beti izan da ontzat artua" (Ibid).

Guzti hau J969an idatzi zuen Aita Santik, Goiznabar idatzi eta handik ia 20 urte-ra. Hau idatzi zuenerako autoreak igaroak zituen gerrako laztasunak, kartzelako urteak eta gerrondoko samin koiektibo tristeak. Gehiago oraindik: ordurako onenak emanak ziren hemen poesia esistentzialista eta soziala, Onaindiak hau idatzi zuenera-ko. Ez zen nolanahikoa autorearen bizitza poemagintza honetan ari zenean; baina, hala ere, berean dirau gerraurreko ikuspegi poetikoak Goiznabar liburuan zehar.

3.2. i. A dierazpen poetikoa

Olerki espresioaren azterketa hasi aurretik, poema bikainen aukera zehatza eta urria egin beharko litzateke lehenik. Gero, irudien erabilkera eta metaforizazioa. Eta azkenik, lanaren balioztatzea. Baina guzti hau ezinczkoa zaigunez, hari nagusi zenbait marrazteari ekin beharko diogu.

XX SARRERA

a. Alegorizazio joera Poemetako protagonistak behin baino gehiagotan izadiko irudiak dira, edota

gauza xumez osaturiko mundu bat. Hauen historia ez da kontatzen agerian, azpi-azpian baizik: sinboloen mila ñabardura aukeratuz, giza bizitza antziruditzen da eta ispilatzen, naturako gertakariak giza esistentziarekin lotuz, irudien ordezkotasuna giza izaeran fokalizatuz. Eta azkenik, irakaspen ezkutuko bat nabari da poema askotan, irudiaren ederra, etika etaonbidegertatzen delarik, ezkutuan behintzat.

Alegorizazio bakoitzak bere eittea dakar, iruditeriaren tratamentu berezia. Adi-bide modura, ereduren bat edo beste aipa ditzagun.

aa. "Loreil": Irudi matriza bait litzan agertzen da, iekua eta denbora eskaintzen dituena. Eta irudi nagusi honetan, bigarren mailako protagonista xeheagoak: "aizeño, irea, sagarrak, gari saillak, txoriak, iturria, zelaiak, mintegia, liliak, intza, larra--maoa"...Eta urrilaren aipamena, eta heriotza...Eta irakaspena: "Baina, at nigandik be / gogai biur ori", herioarena. Irudietan alegorizatuz giza bizitzaren gaztaroa eta heriotza dasta-erazten dizkigu.

ab. "Ontziska ta ekaitza": Protagonista untzia da, lekua itsasoa, eta ekaitza dugu kondaira xume baten giroa. Lehenengo ontziska agertzen zaigu ugarte hillezko-rraren ametsctan. Gero ekaitza eta garaipena. Eta azkenik, porturatze zoriontsua opa izatea: "Ator, maite...itzat naro yozak ur ontin garbiak". Irudi matriza itsasoa, eta protagonista untzia. Bidaia iniziatikoaren azken zoriontsua.

ac. "Oi, eiztari!": Tradiziozko bi protagonista ezagunak, txoria eta ehiztaria. Lehenik tragedia, txindorraren heriotza. Bigarrenik, desolazioa. Eta hirugarrenik, olerkariaren eskabide: "ez bera geziz eratsL.Bide ertzean / maitea dot kantari". Kon-daira estilizatua, ohizko alegoria eta azken hunkigarria: bide ertzean dut nire maitea. ez hil!

ad. "Begiati malkoa": Bizitzaren bi mugetan "begian malkoa" irudia, "goi--ametsez" gaztetan, "pozik eztala" zehartzean. Espazio horretan, bizitzako gertakizu-nak. irudipean emanik: "oianeko itzala" irabio "osteko arnasa": "kaina" maitezko zer-baiten gaiñean; "goiz aizea" urrutiko jaia; "dantza" par-algara; eta "neguaren otza"...Eta irakaspena: "Jakin ez geroa; / zorioa dogu / txit gupibera".

Funtsean alegorizazioak ditugu, mila modutara emanak, kondaira eta zehaztasu-nen gainetik lirismoa gainditzen dela, eta irudietan datzala protagonismoa eta mezua-ren isladatze estetikoa.

b. Izadiaren pertsonaltzea

Naturako irudiei protagonismo bat ematen badiegu, hauek irakaspen bat eta iorana sortzen badute gure bizitzari buruz, ez da harritzeko irudiei pertsonaren eitte bat ematea; eta, olerki alorrean gaudenez, gure bizitzaren alderdi poetikoak irudi horietan ikustea, eta analogiaren bidez, gure giza bizikizunerako argibide gertatzea. Irudiok irakurri eta gozatzean, irakurri eta gozatzen ditugu, eta hobeagotzen, geure giza esperientziak.

SANTI ONAINDIAREN OLERKIGINTZA XXI

Irudien pertsonaltze hori zabala eta bilgaitza denez, eta bestalde nahiko ulerte-rraza, olerki bat bakarrik aipatuko dugu, adibide modura aipatu ere. Funtsezko hiztegi poetiko bat egitea litzateke, horrelako pertsonaltzeen bilketa eta sailkapena. Mundu bat dagoela adieraziz, erakus-aukera txiki bat egin dezagun.

"Loreil": — Bedats: gaztea da, lerdena. — Aizeño: maite mindua, eta abereak bezala iraulka eta zinkurin eginez. — Gari sailla: mototsak agiriz.

, — Zelaiak: irrikoi — Mintegi: ernera barrien oe. — Liliak: alkar mosuka, maiteak abeska. — Genlza: oski zurik... — Larra-maoak: maitekor izketan.

c. Metaforak

Irudien bidez alegorizazioak garatzeko, eta irudion protagonismoa azpimarra-tzeko, eta berorien pertsonaltze-kreazioa lortzeko, metaforagintza funtsean prozedura ezinbestezkoa dela esan behar Onaindiaren olerkietan.

Azterketak ezinezkoak zaizkigunez, eta esenpluek ere hain arretagarri ez direnez une honetan, metaforen aipamena bukatzeko esan nahi genuke, prozedura hau ezibes-tekoa dela, poemaren protagonistak nortasun markatua eta jakina dutenean, hala nola pertsona historikoak naturako edozein izate edota gertakizun direnean. Irudi fokala-ren adierazgarri ditugu gainerako irudi ordezkariak, transposizioen bidez irudi prota-gonisten izaera, historia eta mezua sakonagotik ezagutzen direla.

4. GUDARIEN INGURUKO POEMAK

Lehenengo liburuaren aipamen hau ez nuke amaitu nahi, poemagintza osoko une bat bereize gabe: gudarien heriotzari eta Gernikako erreketari eskainiak ditugu gogoan, 1936-1940 urtealdian datozenak.

Ez dugu esan nahi poemarik landuenak direnik. Beste ertz batera zuzentzen da gure ikuspegia. Autoreak bere bizitzaren bidez poemei ematen dien alderdi semanti-koaz ari gaituzu: egilearen nortasunak ispilatzen duen estiloaz.

Jakinik Aita Santi gudarien kapeilau izan zela, arretagarriak iruditzen zaizkigu, gudarien heriotzari eta Gernikako erreketari zuzendutako olerkiak. Poema egiatiak, lekukoaren poemak ezezik, aitorlearenak ere badira izan, hil zirenen zio beragatik, autoreak ere espetxeak eta desterruak jasan behar izan zituenez.

4.1. "Ene ereskina"

"Guztiak dauz loak ar: / oindiñokarren, ai!, itzarrik / ene ereskiña bakar". Oler-kariaren bihozkada:

XXII SARRERA

"Ene ereskin negar-bera. ixil-ezkon aratza: ots samiñez, otoi. birlora nirc amets baratza".

4.2. "Ondamena"

•"Lerkai eta ikiliuen otsa duzu zoraldi biziz"...Eta "beso biak luzaturik, Goikoa dut otoiztu"..."negarra ta criotza":

"Giz-odola zelaietan da bolbol ixuria: jausiak dira millaka gaztc. Au laido. miña! Zaurituak bc millaka, samiñez dagozanak! Suarra don. guda, ire izan muiñeko griña!"

4.3. "Saseta il da!"

Gudal buruaren heriotz miñarcn berriak hunkiturik: "Izkillots, atergea, lurrak dart oinpean, sua, kea, garra. gudean gartsuki; giza gurenak letxe ereiñoz bekoki jausi zara azkenez etsaien aurrean".

4.4. "Ur-egalean"

Ur ertzean, gorpua aurkitzen du: "Muiñotik jatsi naz, ta, ur-ertzean etzana. gudari bat daurkit. Lo ete? Ala illikan? Bedar-ogean datza dirdai eguzkitan. esku biak bular gaiñ, bits-jariz ezpana...

Atxur-zartaka dot lur-sabela edegi ta gaztearen soiña bertan dot eratu. lore zuriz ta lurrez dana dot apaindu. Jausi ba'nendi. esku on bat nitzat bedi",

4.5. "Euria ta uria"

"Uri errearen / ondar kiskaliak" aipatzen dizkigu eta gizon baten madarikazioa, olerkariak bere egina:

"Espaloian zerar begira gizon bat. giza-antzik ez, ta negarra dau jaki: estarrian itoz abotsaren oiua. su ta euriaren triska ur-ur ikuski,

"Madarikatua, guda zital — diño—; madarikatua. i, gizaki gaizto...

SANTI ONAINDIAREN OLERKIGINTZA XXIII

Ni be, euri ta uri, minkide zaituet... Eta biotzetik aut madarikatu erriak ondatzen ditukan guda uzu".

4.6. "Gau-oiuak"

'"Ez otsik goian, / ez lerkirik bean", "burdin-gerrikoa" hautsi zenean: "Gomiz eta Fika —zuen zori txarra—, eun gudari datzaz oiu-min, iltzear: goiko mendixkatik dantzudaz, itunki, eztarri-ots giar. bizitz azken indar...

Lurrari itsatsiak, eun gudari illagin. Etsai, i aut iguin, erioren aiz duin...

Eun gudari zangar, eun leoi zirenak aitu dauz balbeak, ezarriz erpeak... II arren, gazteak, zuen bular-sua betikoz ezta aitzen, aldiz illezkortzen".

4.7. "Oinazepean"

Etsaiak orpotik, badoaz bidez-bide, noraezean. Eta lehengo onera etortzeko deia herriari. badoazen, baina etorriko ere direnen ahotik, itxaropenezko eta kemenez beteriko arrena:

"Agur, geure erri zarean lurrik oncna! Artu zuk, otoi, guk egiñiko arrena: ziñez lanari lotua zaitez len-lena. zeure izatea dozula beti maiteena".

4.8. "Kanpai-otsa"

"Adur gaizto itzala yabilt ondorik, / izar ta eguzki aiendu barik: / baiña ik ba-dok naiko niretzat pozik".

"Nik, alan be, beti, nai pozkor nai itun, i aut zintzoena espetxe-Iagun: gau baltzez lastargi, nekean gardun".

XXIV SARRERA

Gudatcko pocmok cgituraz eta cittez gerraurreko olerkiak bezalakoak izanik erc. tartcan bada gertakaria latza: gerra zibila. Eta gertakaria honek esanahi poetiko berezia damaio Onaindiarcn olerkiari. Lehcn kontcnplalari zena, orain ekile dugu; lchen gogo cta asmamen zena orain edontzi garratz. Aita Santiren bizipena minbera bezain aberatsa dugu. Ez dira gudarien eginak. hauen ehorzketak baizik. Urrikalmen-tua eta urrutiko itxaropen dira. Ez dira amonaren hiletak, gazteriarenak baizik. Eta ereilcaren kantuak ditugu, haiek hil eta bera bizirik geratu ondoren, hilen esperantza kantatzen duenarcn ahotsa. Benetan arretagarriak poemok, dakarten oinaze luzeaga-tik cta crakustcn diguten bihotzagatik. Euskaldun garen aldetik, hainbeste hunkitzen gaituzten opari-Ioreak.

5. "NERE BASERRIA"

Hau du bigarrcn liburua. Mardula, arnas haundikoa. Baina ez da gure asmoa aztcrketari atxekitzea. czinezkoa izateaz gainera. hain beharrezko ere ez delako gure asmocn arabcra. Guretzat garrantzizkoena da, gainetik bederen azpimarkatzea, kon-traste nabarmena dagocla liburu honctako poetikarcn eta Goiznabar-ekoaren artean.

Pocma nagusia da, baserria kantagai harturik landua. "Etxe" hitzaren etnografia eta etnologia dira hari-albainuak. Gaia sentitzcko eran, zenbait euskal idazleren bihoz-kada nabari dezakcgu, gaiaren tratamendu poetikoan Mogel, Elissamburu, D. Agirre eta post-erromantikoen sentiberatasun jakina erakutsiz eta dardaratuz. Eta autorearen lirikotasuna herri-mailako olerkigintzatik ispilatuz.

Lau urtearoen aldakortasun bizitik ikusten da baserria, lau zatitan banatzen digu-larik liburua. Gai bakoitzaren hasieran hitz lauz konstatazio alana egiten digu, zer kan-tatuko digun adieraziz. Ondoren, bertsotan, lan denotatiboa egiten digu. Sarreran doa kontaeraren haria cta leku-denboren markoa. Gero, kantuaren hots eta higiduran, olerkigintza luze, landu eta herrikoia.

Lehenik nabari dena da metrika alderdia. Kantu guztiek dakarte beren doinua, pocmok kantatzeko egin direla adieraziz. Doinik hauen eskema metrikoa ez da lehen iiburukoa bezain aberatsa estikoen konbinaketez. Haietan molde berriagoak bilatzen zircn bczala, hemen tradiziozkoek dute agintzen eskuarki.

Moldc luzeagoetan, zortziko nagusia da gehienik erabiltzen dena: 16 kantutan. Askoz gutxiago bcste molde luze hauek: bereziak 4; kopla nagusia 3; kopla bikoitz hautsia 2; hamarreko nagusia 2; hamarreko txikia 1; kopla luzea 1; zortziko klasikoa I; cta molde librean 1.

Ertainagoko moldectan zortziko txikia 6 aldiz, nahiz eta esan beharra dagoen, zortziko txikia behin baino gehiagotan bi lauko txiki eginik erabiltzen dela; gero, kopla 3; seiko nagusia 1; eta seiko klasikoa 1.

Molde laburragoetan, iauko txikia darabil gehienik. 18 aldiz; (6/5) moldea 2; lauko klasikoa 1; eta molde berezia 1.

SANTI ONAINDIAREN OLERKIGINTZA XXV

Nahiko nabaria da molde luzeen gehiengoa, honek poetikan duen esanahi guz-tiarekin. Esaldien ebakidura distikoen eta hemistikioen neurrira egokitzen da, haustu-rarik gabe. Eta molde luzeen ugaritasunak ezartzen du, nahitaez, zama erretoriko jakina olerki diskurtsoan. Bestalde, badirudi herri-olerkiaren eskakizunetara lerratzen dela poema hauen estilo poetikoa, askok eta entzunaren entzunez ulertzekoa bait li-tzan poemagintza.

Estiloari eutsiz, epikotasuna hartzen du, mundu baten berri ematen zaigu ber-toko gauzak kantatuz. Eta epikotasunetik abiatuz, irudien erabilkera herrikoia da, hau da, irudion alderdi semantikoak kantutegietan hartu ohi duten edukin berberekoak dira. Gaien tratamentuak lirikotasun indartsua hartzen du. Orixeren klasikotasunetik baino gehiago du post-erromantikoen kantugintza bihozkoietik. Gogoangarri den mundu bat marrazten eta senti-erazten zaigu: batzurentzat jaiotetxeko baserri-min, beste gainerakoentzat jaso beharreko ondare zahar.

Demagun, azkenik, liburu honek, eta garaikide dituen beste poema nagusiek sort-erazten diguten susmoa. Orixeren Euskaldunak sakondutako ildotik doaz ia denak. Gehiengoari zuzenduak eta, beraz, kantagarriak eta herriak entzunez goza di-tzan eginak. Litekeena da eredu hau, eta besteak, Orixeren araginpean sortuak izatea. Baina susmo dugu, poema nagusiak egiteko apetan, beste arrazoirik ere egon litekee-la.

Ezbairik gabe, hor dabil tartean "Aitzol"-en azkenaldiko literatur proiektu eza-guna, batez ere bertsolaritza hartzen zuen hura. Baina galda liteke, baita ere, gerraon-doko autozentsura ez ote dabilen horren azpian. Orduko giro hertsian, tradiziozko eta betiko poesia hobeto ikusia zegoen orduko kultur zentsuratzaileen artean. Hori zen orduan egin zitekeen poesigintza bakarretakoa, eragozpen gutxienik sortzen zue-na. Ez hala poesia aurrerakoia, berrizalea eta zailagoa. Eta azkenik, hor zegoen herria esnatu eta birregiteko bide eraginkorra.

Gaurko poesi egoeratik begiratura, euskal literatura poliki poliki bere onera doan honetan, erraz da esaten herriratze hau atzerapen eta inboluzio bat izan zela. Litekeena da estetikaren aldetik begiratuta. Baina zenbait garaitan, ikerketa esteti-koen gainetik daude herri bczala irautea, eta horretarako alarma gorriko turutak jo-tzea. Herriarentzat egin zen, ordu zailetarako, onginahiez eta ioranez beteriko aitor-men-olerkia.

"Ni ez naiz baserrian bizi —esango digu—, ez naiz baserritar lanetan ari. Baiña baserri txairo baten altzoan jaio nintzan; beraz, maite dut baserria ta onik zabalena opa diot. Orixegaitik idatzi dizut poema hau, egiazko baserritar ba'nintz bezela. Eusko baserria iraun dedin nai dut biziro. Nere barne arnasa dira bertso alik ondoen biribilduok'*.

XXVI SARRERA

6. ONDORIOZ

Euskal olerkiari lotu-loturik agcrtzen zaigu Aita Santi Onaindiaren nortasuna. Denok czagutzen dugu. eta aitortzcn crc bai. antologi lanctan, poesi itzulpenetan, aldizkari zuzendaritzan eta literaturarcn histori arloan utzi digun lan zabal eta mami-tsua.

Ezagupen mugatuago eta murritzagoa du -e ta . beraz, aitorpena ere bai—. bere olcrki sorkuntzak cta kreazioak. Sorketa luzca egin duen arrcn -etcngabean eta uga-ri —. agian ez du izan hurbileko kritika zehatzik, ez berarizko ikaskuntz tajuzkorik. Honetan cz da bakarrik, beraren garaikide ere mozdade berean dauzkagunez.

Liburu honetan plazaratzen dira olerki guztiak. urtealdiz-urtealdi sailkatuak. Materiale baliotsua inork ikerketarik egjn nahi balu. Guk, bistakoa denez, bilduma hori nolerebait mugatu behar eta. liburuak bakarrik aukeratu ditugu aztergai. Eta hauetan, Goiznahar bereziki, berau dencz, agian, ikerketa estetikoaren aldetik berric-na. nahiz eta. behar bada. cz umotuena.

Gogoeta asko du olerkiaz eta olerkariaz eginik. Teorizazio alderdi hau poesi aldizkarien sustapenerako garatzen badigu ere, ezin ukatuzkoa dugu, Aita Santik denontzat landuriko ikcrketa cstetikoak, baduela zerikusi Onaindiaren poetika pertso-nalarekin. Ikuspegi klasikoa eta idealdua dakar, baina, aldi berean, XX. mendeko poesigintzarekin lotua. post-sinbolisten haritiko ckarria duclarik jakingarriena geure iduriko.

Bi koordenadetan sorturiko lana du: gerraurrekoan eta gerrondokoan. Eta bi metrika alderdi: errezitatzeko gehiago bata, kantatzekoa bcstea; ahapaldiz anitzagoa bata, durrundariago bestea; errimaz urriago bata, ugariago bestea; diskurtsoz esentzia-laago bata. erretorikoago bestea.

Eta bi egituraketa: poema llaburrez bata. poema nagusi zabalez bestea; krokis arabcra landuriko poemez bata. estrofa autonomoagoz bestea; aldian-aldikoa bata, luzaz zulaturiko gaia bakarra bestea.

Bikoitza. gainera, iruditeriaz ere: modcrnoa bata. alegorizazioz landua, izadia pertsonalduz analogizatua eta metaforagintzaz berria; bestea, berriz, tradizio espa-rruko ohituran erabilia, klasikotasunean eraikia, post-erromantizisrnoko sentiberata-suncz hornitua.

Las Cien Mejores Poesias de Amor de la Lengua Vasca (1975) antologian, bi poema daudc Santi Onaindiarenak. Eta ez dira inolaz ere baztertzekoak. Honek zera erakusten digu: antologi lana dagoela egin beharra Onaindiaren olerki guztien ere-muan. Eta agian autorea bera litzatekeela lan hori egin beharko lukcena, geuk bere olerkigintzaz iritzi zehatzagoa izan dezagun.

Dena dela. orduan ikusiko litzateke olerkari ikasi eta saiatu honen ekarririk aipa-garriena. Orduan garbiago agertuko litzateke geuk hemcn nolerebait irudikatu dugu-na: estetika bat. estilo bat, testigantza liriko bat. Eta uste dugu, orain arte izan duen baino aitorpen mamitsuago bat jasoko lukeela orduan.

Juan Mari LEKUONA 1989 - IV - 6

ARGITALPEN HONTAZ:

KARMEL-SORTA-k aurkezten duen edizio honi buruz hi hitz: Ahuleginak egin cliru Aita Onaindiureii olerki-lun guztien hilduma osotzen. Eta egille beraren gururiei erantzunik, hiru suiletau hereizi du lun osou: Goiznabar, Eguerdi tu lllunabar.

Egilleak here Goiznabar argitciratzean egin zuen hanaketa, hala ere, aldatii egin dugu zerbait kronologi aldetik, batez ere, olerkiak noiz argitaratu ziren gogotan izanik.

Ohargarria da, horren gain, Aita Onaindiaren poesi asko bitan eta hirutan argitara emanak izan direla; eta honek behartu gaitu nota kritikuetan egin izan diren argitalpen diferenteetako herezitasunak kontuan hartzera. Hala ere, ez dittigu aintzat hartu alda-kuntza ezerez batzuk, adibidez inprentako huts kaskarrak, edo eta Bizkaiko eta Gipuz-koako dialektuen arteko aditz-diferentzi ezerezak; eta abar.

Azkenik, hau ere adierazi behar dut, neronek prestatu eta argiturata dudan edizio honek lagungarri izan cluela Aita Onaindia bera, bai lanak ikuskatzen eta hai irar-utsak azterzen.

JULEN URKIZA KARMEL aldizkariareii zuzendari

2 LABURDURAK

LABURDURAK

Egan

Euzkadi

E-Gogoa

KAEgutegia

K-Argia

Karmei

Olerti

Pyrenaica

PVV

Renacer

Yakintza

Goiznabar

Las cien

Milla euskal-olerki eder

Nere baserria

Egan. «Suplemento de literatura del Boletin de la So-ciedad Vascongada de los Amigos del Pais». Donosti.

Euzkadi. (Egunkaria). Bilbao.

Euzko-Gogoa. (Bi-illerokoa). Guatemala - Baiona.

Karmen'go Amaren Egutegia. Larrea-Amorebieta.

Karmen'go Argia. «Karmeldar Abak argitalduten daben illeroko aldizkaria». Larrea-Amorebieta.

Karmel. (Bi-illerokoa, Iru-illerokoa). Larrea-Zornotza,

Olerti. (Iru illerokoa. Karmel-en olerti geigarria), Larrea-Zornotza.

Pyrenaica. Anales de la Federacion Vasco-Navarra de Alpinismo. Bilbao.

«Principe de Viana». «Suplemento mensual de la re-vista, destinado al fomento del vascuence». Iruña.

Renacer. Revista mensual del Colegio (filosofico) de Vitoria. [O. C. D . ] .

Yakintza. Revista de cultura vasca. Donostia,

Aita ONAINDIA, Goiznabar. Olerki bilduma, 1929-1950. Bilbao, 1971. 243 orr.

Santiago de ONAINDIA - Gregorio SAN JUAN, Las cien mejores poesias de amor de La Lengua Vasca. Bilbao 1975. 215 orr.

Bertso berri ta kanta zar. 2 t. [Bilbao 1960].

Aita ONAINDIA, Milla euskal-olerki eder. Aldiz-urren aukeratuta. Larrea-Amorebieta 1954. 1.199 orr.

Aita ONALNDIA, Nere baserria (Euskal Pcema). Bilbao 1985. 187 orr.

GOIZNABAR, 1929-1950

1929-1935

M E N D I R U N T Z *

{Neure adiskide Karmel-mendi'ri, au Aita Rikardo Espinosa Etxebarria'ri)

Argidiriak mendi tartetik dirdira dagi; atsegin dira zelaiak;

eguzkiaren urregorrizkoa izpi me-meak argitu dauz goi-aldiak.

Mendiko gentza, basoko poza eta zoruna beti izan yataz gogoko;

baita barruan gogo bizia sortu be egin yat arin bertara igoteko.

Ardi zuriak egiñiriko bide-zidorrez tontor gaiñeruntz ni noia,

bere burua gora ta gora ortze urdiñaz bat egitera lez doia.

Betik goraiño gal-zori askoz josita dira bere lepazur zorrotzak,

baiña bein ara igon ezkero poz-atsedenez asetzen ditu biotzak.

Aldapan gora arrisku orok- beraturikan igoten daunak mendia,

gero an goian, tontor gaiñean aurkituko dau maitasunezko kabia.

* Goiznabar, 13 (B); Pyrenaica 4 (1929) 167 (A).

a B Urregorizko.


TERESE DEUNARI *

Erri askotan maitearentzat Itxas-barnetik jagi dan ekatx etxe apañak eregitea bildurgarri ta asarre au bein zuretzat bai pozgarria! ez ete da ibituko! Gaur arerio amorratuak Uso gaixuok urruma gozoz erruki barik egin dabena ala izan dedin otoizka dagoz benetan negargarria... zeu zaituela tarteko.

Seme-alaben usotegiak Ona ni bere negar-zotinka or emen asko erre ditue. lerro oneitan azaldu nairik Erre begiak, malkoak! barruko atsekabea. Usotegitik usoak uxa...! Esan, Terese, ekatxai: Geldi! Or dabiz, Ama, nora jo gabe Ta gizartean zabalduko da abi barik gizajoak... maitasuna ta bakea.

SORTZEZ GARBIA **

Guztiz Altsuak bere loradi bikaiñenetik bidaldu euskun Maria'k,

lenengotatik artuten ditu izadiaren aintza ta omen aundiak.

Goi-baratzeko lora ederra zaran Maria orban bagarik sortua,

entzun egizu seme aul onek egiten dautzun eskari samur-gozua.

Urregorrizko lañoz batuta eder zakustaz; Euzkia zure gañeko;

ule matasak dizdiz dagitzu izarren argiz; illargi dozu oinpeko.

Zure gorputza, larrosa antzera, lerden guria; zure aboa, edurra;

zure barrea, egutaizea; adatsa, barriz, bela lez baltza, kizkurra.

* K-Argia (1931) 333. ** K-Argia (1931) 362-363,

GOIZNABAR, 1929-1950 5

Zorun-baratzan guraso zarrak galdu zituan su-labetako sugeak,

zeru ta lurren, Ama maitea, miazten dautzuz amorru biziz oinpeak.

Gogo-etsaia oñaz zapaldu zendun unean malkoak joan zirean;

ordutik ona gizadi-biotz guztiak dagoz pozez eztitan lurrean.

Gizasemien negar zotiña gozotu zendun Maria Neskutz garbia,

ludiak beti goratu zaizan egingo dot nik alegin aundi-aundia.

Egun-sentian zoragarria agertuten da eguzki argi-gorria,

baña Zu askoz ederrago ta maiteagoa zakustaz Miren garbia.

Abar artean surmur dagian aize bizkorrak omena ta aintza damotzu,

ta lorai mosu egiñaz doian uraren otsak gora ta gora diotzu.

Gabean lorak, iñontz tantaz lez, bizkortu ezik zure maitasun goitarrak,

nire bizitz au itoko leuke. Sortzez garbia! atsekabien indarrak.

Zugandik urrin, itxas nastuan noz ondatuko larri dabillan ontzia,

bai-dala, egiz, Ama laztana, osoro gexo ta errukarri aundia.

Ama-altzoan gozaro lotan dagoan aurra bildur barik bizi dan lez,

ni bere Zugaz ekaitz gogorrak adituarren bakez nago gau-egunez.

Zure magalpe gozo-leunean, Ama laztana, eztago ezen bildurrik,

Beraz, bizitzan, Zugandik iñoz aldendu barik bizi gura dot gaurgandik.

6 OLERKI GUZTIEN BILDUMA

AMA NEKETSUA *

Gurutz ondoan ixil-ixilik ai! negarra dagi gogoz... Arpegia illun, Semeak legez, begiak argige daukoz. Begitarteko malko-errekak nok, ai! legortuko dautsoz?

Zutunik dago, armola antzera, abe ezearen oñetan. Besoak zabal dakus Semea atsekabe samiñetan ta ezin emon aringarririk bere neke zorrotzetan.

Ama biotzez txit laztan eban Seme atsegin-ontzia orra billosik, otzez dardaraz, oñasez lepo guztia, odolge, larriz, ai! bere biotz maitasun-laba goria.

Bein Betleem'go estalpetxoan alai jaio zan Aurtxoa ta samurkiro lo eragion ezti-zatitxo gozoa zauriz beterik, samiñez lertzen, gurutzalduta gaxoa!

Orain eztauko mintzo legunik bere ezti-iturri biziak, ta joan yakez ezpanetako larrosai margo gorriak... Gorputz lerdena maskaldu dautse osorik min-naigabiak.

Ai, ene Seme! —dirautso Amak-Nok illundu dau argia? Nok orriuldu Iili ederra? Nok baltz biurtu zuria? Nok, ai! odoldu dautsu biotza ta nok itzali bizia?

Zelan, Gizkarbi, etxatsuz austen biotz-barneko ariak? Zorrotzak, ziñez, Jainko-Amaren neke ta kezka biziak, gurutz-alboan so egokola izan ebazan larriak!

Ama gaxoan mindura latzak min ilkorrak bai-dazalkez? Zeatz minduta dauko biotza zazpi ezpata zorrotzez; gaxoak laster il bearko dau onenbeste atsekabez.

Illak or emen bizira dira obi-lokiak ausita... Itxas apartsu negar-muzinga ezek be poztu ezinda... Samintasunak malko dixuri Andrea alan ikusita.

Ama mindua! Naigabedunen poza dira zure miñak; ondo dakizuz zauritu orrek neke zorrotzen zadorrak, gozatu, arren, bizitz bideko biotz-naigabe gogorrak.

Andra larria! Neke latz ori zerbait nai dautsut arindu. Begira, Ama; auspaz jarrita gurutz-oñean naukazu: bazitz osoan Zeugaz batera negar dagidala indazu.

* K-Argia (1932) 101-102.


A R R E N A *

{Jeremi igarleak, bere aberria erbes-tetarren menpean ikusirik, biotz-jota, egiñiko illeta eresia).

Oroi, arren, Jaun altsu, gugaz jazo dana; begira, otoi, lkus gure irain-gerena.

Iñoren eskumende gure onibarrak, gure etxe-ondoen jaun be atzerritarrak.

Aitarik ez, ta umezurtz aul egiñik, itun; sor ginduezan amak, baltz jantzita alargun.

Txindiz erosiko ura gaixuok dedagu; su-egurra be erosi bearra daukagu.

Samak ariz lotuta baldan garabillez; lanez abailduentzat egotarorik ez.

Aigito-siritarrai ogi deskatsegu, gose-asperra zerbait aseko ba'dogu.

Oben egin ebenak il ziran asabak; geuk darguz, barriz, aren uts-ordain zigorrak.

Mendeko zireanak jaube biur jakuz; euren loki-biurrak nok ausiko dauskuz?

Jakia bizi-zoriz eskuratzen dogu, lekarora be gezia jarraika yatorku.

Laba gorian letxe, gosete-ekaitz izuak kiskalb dauskuz biurtu soiñeko narruak.

Sion'go emakumak indarrez loituak, Juda-errietako neskutsak galduak.

Nagusiak dingiliz ipiñi ebezan, zarrakaz lotsarik ez eben iñon izan.

* Goinabar, 61-63 (B); K-Argia (1933) 103-104 (A).

a gezi A gezna; b kiskal A kistal; e laguntzarik A lagungarri; d suminkor A suminkari.


Lizunki erabilli ebezan gaztiak, zigorrez odolustu mutiko txikiak.

Orain ez dager zarrik ate ondoetan, gazte talderik bere ez eres-tokietan.

Biotz-alaia yaku negu-laiñoz jarri, baita dantza-lekua zurbil, negargarri.

Gain geukan burestuna oiñetara yaku. Ai!, oben egin gendun! Errukarriak gu!

Orretxek illun gure biotz pozkabiak, orrexek dauskuz lanbroz lausotu begiak.

Ondaturikan datza Sion'go mendia, ta non-nai dakusku azeri-usia,

Zuk, baiña, Jainko altsu, dirauzu betikoz; zure bakal-aulkia zutik aldi oroz.

Zer dala-ta, gaixuok aiztu gozuz, Jauna? Luzaro gu ete zure laguntzarikc baga?

Itzul, Jaun on, gugana, ta gu Zurenera; aspaldiko egunak betorkuz ostera.

Zuk, baiña, betiko lez gaituzu egotzi; zuminkord jarri zara gure kaltez, Urtzi.

L O R E I L ! *

Loreil, maite aro, Oro bizi barri, min-soroski samur; Bedats gazte, lerden; biotz ondoan kosk an, mailluki margo, dagikan il, agur! urdin-jantzi, emen.

Igan oro eder, Polito, bidazti, naigabe itzalik ez: landan zear abil; zugazpe guztiak ez, arren, oinpean osasun gerizez3. ainbat bizi-leka il.

* Goiznabar, 26-27 (B); K-Argia (1933) 134 (A).

a gerizez .4 gerizpez; b egiak A egiok; c Iduriz A urrean.


Aizeñok orritzan, iraulka egoak, maite miñez dagiz zinkurin gozoak.

Basoan irea, sagarrak igaliz, gari saillik ainbat mototsak agiriz.

Goia dana urrezko txoriak txintaka; lizarpeko iturri, ozen, txirristoska.

Irrikoi zelaiak, egiakb orlegi... Ernera barrien oe da mintegi.

Lili eztengeak leiz alkar mosuka, uribilli antzo maiteak abeska.

Usain-kutxan darre izarren malko, intza; ta oski zuriz, gain, dabilkie gentza.

Larra-mao leunak goi-bide ertzetan, aurtxoak iduri, maitekor izketan.

Iduriz,c ez dabe amets urril ori... Baiña, at nigandik be gogai biur ori.

Loreil, maite aro min-soroski samur; biotz ondoan kosk dagikan il, agur!

MAITASUN-AIOTSAK *

Opal-maiko eun ostean didarka gizonari maite zotiñak darioz Jaunaren biotzari, Izadi ertz bakoaren Irazaille gurena ta eguzkiz goiko urdiña eder jazten dabena biotz garbi eske dago opal-maian oiuka; ni, barriz, eskar gaiztoko, beragandik igeska. Baitegi illunean soillik, eztau iñor be lagun, eta bakartasun artan deadar dagist itun: «Iges, ene seme? Nora ta zegaitik, laztana? Zorion-iturria uka? A! Erdu neugana. Ekarstazu maitasuna ta ordaiñez damotzut

* Goiznabar, 64-65 (H); K-Argia (1933) 169 (A).

a laztan A laztana.


bizitz-sorguko ur gardena; eztiz aseko zaitut. Atseden egarriz zetan urrats nigandik urrun ezek ase gabe aldi oro ba-dirauzu illun? Alaitasun-lora billa zoaz noski mendira? Muñoko lili pitxiak arantzazkoak dira. Aintza-jaurgotik maitasun utsez jatsi nintzean zeugan biotz ona euko nebalako ustean.

Gentz ta bizitz bera nozu. Lurrak eztamo ezer. Deskiñan bake-aroa iñondik bai al dager? Erdu arin ona, seme; zeure maitetasuna da baitegi bakarrean egunoro naukana. Ertzik eztau maitasunak. Sua dot biotzean; Sar berton, ta ez izotzik izan gogo barnean. Zu nigan eta ni zugan loki leunez batuta, biotz-muñeak arrago gorian kiskalduta, bat izango gara biok maitasunan altzoan. Maitasuna dan gozoa! Erdu ona beingoan»,

Eta nik, maitasun-aiots samurrok adi arren, askok lez, ez entzun egin, basatzan ibiltarren? Ez, Josu, Zeugana nator; zeutzat nire biotza. Nigaz nai dozuna egin; urtu gogoko izotza.

USOA EGAZKA *

Norantza, usotxo eder, Laiñoak urraturik, ego zuriskaduna, gotzonen besoetan ortze izpitsu zear, oso ameslari, odeiz gora dabillen donien biztokira arranua bai zintzan, zoragarri digozu, egalari azkar? gizonen pozkari.

Goi-aintzak zoratuta, Eregi, goi-indarrak zerurantz artu dozu goi-beko Andera da-ta, gorazkai leunean. zeruko ateak, Ats likitsa darion Josi goiak abestiz, lurbira zuretzako ereskin-txindi gozoz ez izan urrean. donoki ateaka.

* Goiznabar, 71-72 (B); K-Argia (1933) 278 (A),

o ateak A aldeak; b emaro A enaro; c Ez A Ta.

GOIZNABAR, 1929-1950 11

Leku, gogo goitarrak; Jainkoaren Ama baita eder bikaiñena, izar-buruntzaz bekoki, lerden, nagusikiro, datorkizuena.

Bizitz-mendiak barna eskar-apurrak an-or sasitzan galduta, bide ez-ezaun biurriz gaixo uts-utsok nora jo Zuk lagunge itxita?

Baiña, usotxo, zu gora eta ludikuok zer zure iduri gabe? Zu urrinduz gero, ene! illun lezaratuta, argirik eztabe.

Ez; itxaro-argiak dizdiz begi emarob, eguzkik lez goizez: Miren, uso goi-zale, amatxo amultsu dot, maite nau biotzez.

Ezc, oi!, ezta amarik bein semeagaz aiztu; Miren'ek be eztausku iñoiz maiterik ukatu.

GEZIZ ZAURITUA *

«O caritatis victima! » (Hymn. of. S. Teresiae)

Oi maitasun! Jainko, su, onaren iturri, ekaitz osteko ostadar, ametsen joan-irri, bizitz olerkiaren lenengo neurtitza, zu gabe osin illun litzake sortitza. Garra biztu oi dozu barrengo muiñean, ta irri leunak loratu ezpanen gaiñean.

Laiño gardenpean zerbait egazka... Ni, txepel antzera, berari soka.

J a z oa

I

Urtzi'k bidalia, zerutarra antzez; suduna dirudi gorputz egalez.

* Goiznabar, 73-74; K-Argia (1933) 294.

12 OLERKIGU2TIEN BILDUMA

Izpiko estuntza dakar buruan, eguzkiak letxe goiz alaitsuan.

I I

Arpegiz irrikoi, makoa eskuz, bera dagi egaz goia zeartuz.

Gelatxo zuria; Terese bertan, Jaunari biotzez otoitz-izketan,

Sudunak leiotik oiu dagitsa; batez, geziaren durundu otsa.

Terese'i bularra dautso zauritu ta sutzar bizia barruan piztu.

Maitasun izpiak gar orren sukin; ez da, beraz, ilgo sutzar orrekin.

Azken-aldia

Morgoi zuridun liliak naro jaioak dira baratz jorian; ezti darion maite-sorburu bol-bol asi da biotz-mamian.

BERE ERESKIN-EKAIAK

(193 3'an, Iparragirre'ren omenez egiñiko Olerti jaira bialdua)

Goizaro atsegintsu. Bere mende, alai, mendi-maldan nenbiUan ardi zurik zaintzen; latziñak garo-pitxiz, egari ipar leuna, zorionak altzoan samur nindun artzen,

Laba gori bai-litzan, sutan itxasoa... Laster dau euzki jaunak ortz-sabaia gaindu; bere kuskuak bai-dau erregarri, ises zoroan duaz iratxo ta kandu.

* Goiznabar, 29-32 (C); Renacer (1934, apirila) 17-19 (B); Euzko olerkiak, ([DonostiaJ 1933) IV. 50-54 (A).


Giro ameskor artan gozaro nigarzan biozkada bigunak, barren-suz jaioak; argiz begi-niniak itsu bearrean, egaz yoakidazan ames-usotxoak.

Basoaren ederra nedan atsegifiez... Bertatik, ekantz barri, ta argi-izpi artean, begitartera yatan arobi liraña masusta gorri, ote, larren babesean.

Aizeño oiu-zaleak ereskiz etozan, arobiz barru norbait ba-zegon abesk; oin-ixil, belarriak adi, ara nintzan, barrendan jarriz bere zinkurin-entzule.

• * *

«Gaunn magala —iñoan— egunan sort-oe; agur, Izar, neure lo-zaindari bigunak, agur, Illargi eder, gautarren soroski; betor argia naro, ma begist egunak,

Len berun izadia, orain odolezko, Su-zirrara datorkit begietaraño, jaiez itxaso, leraz dospa euzki-sortze; gorriak dagoz gaiñak osertz-barneraño.

Oi goi-maitagar! , zakidaz arnas-emoille; urre-amesez orni nire irudimena, maitari-lora pitxiz biotz nekatua; gaur, ire garra bekit argirik onena.

Itzat, cuzko Aberri, olerki liliak, ari-ereskin joriz gotuts-jardunean gora dagidan ire semeen izena abesmiña sor yat, ba, biotz-mamiñean.

Igandika at luzaro emon dot aldia begietan negarra, biotz-ortzi añuz; beti gain ebilkidan oroi-itzalen zauria ezin azal yonat ereskin-soiñuz.

Amesezko uri zear, erbestetu lokiz, gaxo ta kupigarri nozu ibillia; zelai, baratz, itxaso ta uriak ikusiz irato yatan ia edermin bizia.

a Igandik A Igandi.


Baiña i baizen ederrik, begiko Aberri, ezton uri alairik, ezton ludin ezer; biotzeko loratzan maitasun laztanez goiz baten sortua az i, Izar aratz eder!

Ire sabela, Kutun, ezton antzua izan: goi urdin uri zear euzkoen usiak edonon aurki dodaz, oroigaillu iduri, izki atzin-eziñez an-or idatziak.

Oi, ene Euskalerri, bitxi kutsugea, urrindik natorkizu, eresiz biotza; mendi ontan didorot atsegin-abaro, i az asaba zarren endaren baratza.

An, urrin dagerkidaz, argi-eun mez gaiñak, Aralar eta Aizkorri menditzar maiteak, Anboto sorgin-bilgo, Gorbei adats legor, euzko seme leialen siñes-jaboleak.

Oraindik urriñago, laiño zuripean Zugatz donea dakust, irudi indarrez; bere adar ezeak ta aiten biltokiak oro beteta dira gomutaki zarrez.

Ibar-zabaleran eta mendiño ertzetan Maitagarriak daben antzez banatuak, giro armiñez ardik abaroan letxe, or-emenka dakustaz euzko etxetxuak.

Baso-egiak alai, urdiñez zelaiak, larrak lurrun-jario, kanduz be-aldeak, eguzki-estaiz gaiña, lilluragarriro, ba-dozue zek ase gaur, ene asmenak.

Zer jazoten ete yat? Zek goibel jarri nau?... Barruan sortu yataz taupada minduak. Sakonb alderantz erdel nrntzoera dantzut; aizean egoetan ereski galduak...

Zer da nik dantzudana? Uri buruetan, (antxiñatik nazauan) erdera nagosi, baiña urrin-leku ontan be iturri ondoak gure mintzoaren etsai atzerri-elez josi?


Ai, ene euzkotarrak, gaizkiñak zarie! Euskera ama gozoa ainbeste iraindu? Soiñeko zarpillekaz menditara jaurtiz zeuen biotz-beroa Amari ukatu! ...

Oiarrez dabil gaxo, alargun antzera, «euskarritzat dabela besoan erio»; samintasun zomorrok erraietan ozka, ta adur txarreko belak urruma dagio.

Baiña ar artea, ene biotz, ez illundu. Ara argiak dizdiz itxaso ertzean: Berbizkunde egunaren jaiotza alaia; ez zurbildu, biotza, pozaren jaiean.

Susper, arren, euzkotar lo-lezaratuok. Illundi ortatik urten beingoz argitara. Bularra azkar, biotza maitasun alez so guztiok irrikoi, garaitz egunera.

Zorion-izarragan begiak ezarri, adi ortzira, gora biotz ta gogo! Giro oroz bego loran anai-maitetasuna ta ezpanetan beti geure mintzo gozo».

* * *

Amaira zan; eztantzut eresik geiago. Barrun ixil-unea, ezeren ots baga; zelai-gentzak, batez, gain-oial mea eda ta ames eztitan, senik bako, eban laga.

Ordun neuk be barren norbait abeslari; ozen, txindor-txinta lez, egistan durundu. Olerkari leunaren intzira gozoak, lei aberkoiak jori eustazan loratu.

Abes-aldi txoriak baso-gerizean, eztiro dagi urak lats-arruan marmar; ni, barriz, gaillur zear, oldozkor, amesti... euskera, ele gozo, eztarian dardar.

16 OLERKr GUZTIEN BILDUMA

ABEAN *

Oldozti, gogo-batu, argitasun miñez, bizitz-ibai ondotik nenbillan goiz batez illunabar antzeko izpi me artean Abea agiri yatan goiko kukutzean.

Ikus-leiz ara nintzan; eta an dakustana! Lore leitua irudi, zail, tximur soin dana, Josu, ludi eguzki, Abean zintzilik; miñen gozagarri dan Eguzkia itzalik.

—Nok zaitu, Argi zorakor, apain odol-izpiz? Nok zugaitzean josi? —dirautsot errukiz. —Maitasunak, enetxo, jarri nau onelan: bere suzko geziak naukee Abe ontan.

Betoz maiteminduak (gero oiu egian) uda-itzala baita bere adarpian; artu zugaitz ontatik igali marduak, neure biotz barneko su goriz elduak.

Zitu maitez umook sarri miztu dodaz, ta azalez gorri, gozo mamiñez daurkidaz. Abcak, arantzak dauz; baiña emariak giz-ao-sabaiari pakozan guriak!

E G A Z K A D A K **

Sorgiñak begiz egin aurrari, ta an doakio beingoz amari.

F.txe ganean kee mordoa; geldiro, baiña, sorantza doa.

* Go'znabar, 67; K-Argia (1934) 81. ** Goiznabar, 56; K-Argia (1934) 270.


Errekatxoa guztiz marmarti; bein baten yaku egin itxasti.

Aizea ausirik, azkar egazka dakust arrano urdiña naika,

Gogo zindoak, ala ta ustetsu, egaz dagie Zugana, Josu.

Oi, ene Maite! gezi bai litza, Zugana doa nire biotza.

IL INTZAN *

II intzan, il intzan i bere, ene anaitxo maitena; ta barruan bai dot josita zoritxar orren eztena.

Ots gaur ik, ereskin negarti; poztuna ixo, euk otsaldi.

{Anboto gaiñetik jausita (1928-VI-21) il zan neure anaiaren gomutaz)

Azkenik... il intzan, il, gaixo! Errukiz dozak arkaitzak, txori ozenak txintaz ixil, oiñaz dardarra zugatzak.

Ezbear ori jakitean, amaren suzko negarra... ta ire anai zorige onen biotz estanda bearra...!

Goiz batez, alai, jolastean eriok atza ezarri; ta erbia lakioan lez, orra, iltzer, aika, larri.

Gabaz, ostera, gora adi nik; —izarra dakit pozgarri— ortxe, ire atsegin isla, ortzian, dakusat sarri.

II intzan, il intzan, maiteño... Agur!, gu be orra artiño.

Goiznabar, 44-45; K-Argia (1934) 329.


ONTZISKA TA EKAITZA *

Oi ontziska gaixo, i bai errukarri! Zer dagik itxaso suminduan larri?

Nora au, intxaur-oskol urez arraunketan? Ugarte illezkorraz ari amesetan?

Ala, adu itxastarrak urruti bilduma ta bertara i be dei, zorakor urruma?

Garden-zale, iduriz, az, ene ontzi; baiña ur dabilkik ekaitza, arerio makur.

Ekaitz-erraiak dir o:ñaztarriza izor, burrunba cstotsak odei-ganez sarkor.

Irakin diraki ur-zelai gordiñak; zurbil jarri dira lengo margo urdiñak.

I barriz aurrera, ur-galdorrak magal, uiñen laztan-zale, estalkiak zabal.

Azatz gazi zear ekaitzaren mende...! Erruki damostak, itxasontzi txume.

Zabuka, zinkuriz, ondatu zorian, izu-larri abil uiñen bizkarrian.

Gain dok ur-mendia, gaiztozko zirimol; ik barriz intzira; baiña garaille, isol.

Or yatork nasian itxaski zakarra; potb-egiñik, ene! , iku dok ondarra.

An... laster gaiñik gain, barriz igerian, apar zuri 'oarna itxas osiñian.

Uin-sabelak yoek suleza indarra; il: baiña gaintzeko bunr'zko bularra.

Oi, ontziska gaixo! Jo lenbailen kaira; urngeak azkar, egik ondartzara.

* Go':~nabar. 40-41 (B); Yakintza (1934) 335-336 (A>.

~ oiñaz'arriz A oñastarri; b pot A po,

GCXZNABAR, 1929-1950 19

Eunak aize mende, kai bidean ekin; ekaitza igesteko alegiñak egin,

Ez yak, noski, eder ondartza barruti, erason orregaz osoan berezi?

Ator, maite: aier au aspaldiz kaiak; itzat naro yozak ur oztin garbiak.

SARATSA TA ITXAROPENA

Eleizaraa begira zelai deuna, il-iri; negar-iturri, bertan saratsab dagiri:

adar gailliak bera, uluak ortzera.

Iltxitac aldarri baten gaillur gaeneand. Ixillik, urrats-labur, illetari talde; samin-gezi lakatzae ozka biozpean, kutunak ikustera doa iltegiralde.

Aizeño lora gaiñez, laban jostalari, lerazko zinkuriñez dabil gogaikarri.

Obi asko dakustaz saillezf ta zearka; ona, ikusle, txiro bat, apaiñik bakoa, ama bere aurrean, ler-zori, otoika... OargeK, matrail bera, datorko malkoa.

Illen biztokitikh at, gero ta miñago, karnaba' oiñazdun bat txintaketanj dago.

Lili zaillak, or emen, bisutsakk leituta; erio-egd otsa soillik da1 nabari, ara ixil-loan mende: abe, arri-meta; ba-dogum orraitiño, norbait egalari.

Biotz-senak ba-igarrenn

zerbait ezti zana: Itxaropen leunaren goitiko laztana.

Joranez itxasori mosuka eguzki... Arratsa dil geldiro: gauak bear toki...

Ezkillak zaratoska, il-eresi joka...

O T O I A **

(Lenengoz eskiñi neban Jauparen oroiz: 1934-VII-8).

Ur zabilkidaz, Maite, adiskide zintzo, gorputzez ur-ur, gogoz oraindik urrago; bion maitasun lera, laba gori antzo, diztira jarioka, garretan baitago,

* Goiznabar, 43-44 (C); Yakintza (1934) 408 (B); Renacer (1934, otsaila) 16 (A). a Elizara A Txadonari; b saratsa A nekosta; c Iltxinta AB Iltxintxa; d gaillur goenean

A jualetegian; e lakatza A lakarra; / saillez A lerro; g Oarge A Igarle; h biztokitik A erriz; i karnaba A karmaba B karnak; j t r intaketan A abesean; fc bisutzak A iparrak; l da A zan; m ba-dogu A an bai-zan; n Biotz-senak bai-igarren A Biotzak ba zigarren,

** Goiznabar, 57-58 (B); K-Argia (1934) 294-295 (A).

20 OLERKI GUZTIEN EILDUMA

Laztankoi' nozu deitu, ona ni Zuri so; entzuna dot aspaldi zure aots leuna maitezko rnintzo gozo, eztidun euria; barnera ots eistazun, eskiñiz zoruna.

Ar lurkoia bait-naz, nitzat esker larregi; baiña Zuk, ariz ta ariz, dei nozun ezkero, gakiozan alkarri, egundo urrintzake: aopeko izketaldi daukagun unero.

Zutzaz maite mindua netzan illargitan, zure irritsez, Maiteño, ibil naz ona-ara: aria idorotean bakar tximisteak atsedena artzena dau bere aisiara.

Zeure jauretxcko otsein saillera ekarri eta esku ezartzez almendun ein nozu, orio donetsiagaz igurtziz batera; ta... esker-zor au, zelan neinke nik ordaindu?

Emen naukazu, goizero, ondian dardarti; aragi begiz dakust irudia soilki, baiña, egi uts-utsa, ortxe zagoz, Jaun on, soiñez ta gogoz, eta zaitut ene jaki.

Edontzian ardoa dakuse zentzunak, siñismenak, itz ostez, Kristo'ren odola: ogia egizko soin liparrez biurtu, ardaoa berebat, odol. Itzen ala!

Sar, goizez, ene barrura, Jaun, ta laztan sutsuz nire biotz-zirrara oro biur lili; ludi-aize likitsak ezpei iñoiz ezain lore onen aratza; bego garden beti.

Ementxe, Jauna, zeure baratz jator ontan, arri zu!oan egin dot neure abia; urretxindorrarena gau-aldera beste atsegarri bekizu nire oiu mia.

Zuri, untza iduri, gogor itsatsia, maite elez jarduka, eztizko euritan; alkarregan biotzok dagien pilpira errez adi daigun, ots oro at, utikan.

s artzen A ar oi.

GOIZNABAR, 1929-1950 21

Ezpei gure maite ixil barri iñok bere izan: Zeugaz bat, Maite, aldi oro bizi nadin ikatza ta sua baizen alkar, estu; enaite atetiko ezertxoren jakin min.

Zutzat, Josu on, nire biozkada oro, eresi oro itzuli beite ene barnean; su kiskalgarri bego bion maitasuna, be-lokiak ausirik, gorantz jo artean.

KARMEL'GO ARTIZARRA *

Bizitza-itxaso, itxaso urduri, ik azala zarri apar ta zuri! Ire sabel-gañez arraun ninioan gau lañotsu baten; argi bigunik ez, barnera poza lekarskidanik.

Zumezko ontzi barrun itxaso zear... Naita arraunlari on, ondcra bear. Uin-mendiak biur saka ninduan; ontzitxo yatala lertu nik uste. Ak, ostera, yasan indar ainbeste; baña azpira aurretik kaia daurkidan.

Eta itxas-ertzerantz abia nintzan. Pozik biotz-barne. Dird'r bai-neukan illunbe-kolkoan argizko gezi; arresiz bildua itxas-adarra. ongille barruan goi artizarra, izpitan eguzki adiña yori.

Zearka, lema-zain, zerbait ibilliz, zurezko atea, ots, jo nik begiz. Goiz-iñitarreko diztira-antzo izpiak destaña ate-begitik. Dei uste osoz, zan beste zabalik. Barrukoak ondo-etorri-zantzo.

Legun batelari arrauz eragin ta ur leiar-manean murgildu nadin; Ienik, baña, txautu ontzi txikia, apar-litsez izor bai-baitaroat; dagiodan usu garbiketa bat, orban eztagidan aintzira mia.

Barrun Artizarra, aurrez, begira; erasonez ate dago aintzira. Oi, ene poz andi! Gezal barea! Eztizko barruti bai-dot idoro; oin zidar, urre gero; leun azal oro. Ikusiz, pilpilka biotz enea!

Arrera on: danak nabe besarka; onek buru-makur, ak esku-munka: Ba-dabe niretzat itz onik naiko. Ozen eztarriak gero durundu; alkarren leiean, gogoz dabesgu Artizarran deduz eresi gozo.

Neroianan ordez oialezko ontzi; tint lirain onek bai uretan yauzi! Leiar-gañez dagit arraun poliki, Irxasarte otzan, leku sorgiña, atsegarri dakit ire oztiña: Enbat naspilduak ez igan toki.

* Renacer (1934, azaroa) 7-8.


Nok iraun, Lur uxu, bame-gozotan? Zelan aurki gentza ire menditan? Poz bau-naz, u'J ire zorion oro: Ume-amesaren sorkunde utsala, igesai dakion arrats-itzala. Ona nik varrugi maite-abaro.

G A Z T A R O

Bizitz-mailladian ba-da gelune bat gizonok errotsu maitatzen doguna; gaztaro sorgiña, goitiko altxorra, esker jarioka barre dagiskuna.

Baiña oar, Gazte; ikuskezu ondo: len loran egoan sagasti mardula orra ainbarik orain; itunean datza, soil, igar, bizige, il-zapi gain daula.

Baiña ik, kaskarin lez ergel, eugan da-«Poz-aro yoagu, betor atsegiña; [gik: irrits-ala, josta-ardoa dedagun, azkeak gaitezan oian-sai adiña».

Ta besteratuko aun erio-untzi nundikan dabillen bai al dakik, gero? Ara: gaur, lurruna-bide, bizkor gabiz; ainbeste ostera yagizak unero.

Gorbei ez daukagu beti txapel zuri ezta Eretza be odei-moltzo arrez. Aro ori laburra dok, iraitzekoa; zerbait atsedendu, ta jarrai bearrez,

Ardurage ori, abil bildurpean. Untzi gaizkor ori el oi dok ixiltsu, ebasle gisan, ta txisturik jotzeka. Bide-zorroa gert ez-ta, dei ba'zaitu?

Zorro-gertokia ba-dogu arean; masti beti jator, —Eleiza kistarra—. An sar ta gabiltzan, naitara dastatuz aienen odola, —jainkozko eskarra—.

LARROSA LEGOR **

Ene biotz edermin, goazen atera egarri bizi au pizkat arintzera.

* Goiznabar, 45-46; Eusko olerkiak, 1934, V. (Arturo Campion, Elesti-Literatura), Donostia 1935, 165; Yakintza (1935, [III]) 20.

** Goiznabar, 47-49 (B); Yakintza (1935) 99-100 (A).


Negu buru soil ta arnas otza joan da-ta, gabiltzan landara aize billa eta arbazta.

Zelaien loratzea! Oro erne-naia: Izadi amandreren berbizte garaia.

Dana bizitza barri. Lurraren antzalda! Negu'k illik eukana barriro biztu da.

Baratza daukot aurrez; sar nadin bertara; ta i, biotz edermiña, lasa adi naitara.

Eguzki adar gori —intz zelai zalea— gesal-oia laga ta goiztik da jagia.

Maite mizkerietan diardu baratzan, aren lagun, oldozkor, ni bere loratzan.

Baratz oni eun esker, ain dozu beratza!, ederkun egarriz ez yat ilgo biotza.

Gari-azi soloan egotzia iduri, barrun dabilkit norbait jaio naita urduri.

Biotz semeak dozuz, barruko taupadak, jauzkan eguzkitara urten nai leukenak.

Gora doa, lurra urratuz, sorgin-ira kimu; an, bigura be pikor zurizkaz daukagu.

Bizitza danok eder uda el-garaiez, ta, bai baratz bai biotz, oro erne gurez.

Lilitegia bai dot bitaiz ornidua! Dana lore, pipilla, adar apaindua.

Ikus-ala landare ta loratan oro: akara ta larrosa, zangorri ta mao.

Ak gorri kukulua, onek buru zuri, ezti darioela danak txau ta guri.

Gau-izarren antzean, daukadaz dizdizka, aizek ikutzekoan polito zabuka.

Toki zorakor zear ara-ona ibilki, larrosondoa abar zut ederrez dot aurki.

Aize-begira datza, arduraz zaindurik, baiña larrosa baga, loreil-erdi izanik.


Ezin etsian nago, larrosondo gazte! Abar zut, ta lorarik ez; legorra ete?

Ur dabil lora jorran gizon bat zaintsua, bein gogait egiteke lanari lotua,

Esaidazu, baratzain, jakingura ots nik, lora aroan gara, ta aua zelan bape barik?

—Bai, lora aro da; baiña, naita ondo landu, larrosarik ez dakar; legorra baitozu.

Orri ezez jantzia, ta antzu! Bat-batean, Kristo'ren pikondoa senak emon eustan,

Madari-ondoan, zardiña izan arren, alerik ez ba'dakar, aizkora ezartzen.

Areitz enbor igarra mendian zertako? Etxaldera dakarre, narraz, sutarako,

Listor illik ikusi ete erlauntz atean? Or nagien zoria. Jarduizu lanean.

Betaz aratu begi nork bere burua, ta alegi ontan, bekus, ete dan sartua.

BEGI-URDIN *

Ba-dot aurtxo eder bat Garitzan pospoliñak ezti utsa dana; eder dau abesa; lo dagoanean, ixil, nik aren begietan dagiot laztana. dot ene amesa,

Begi bi dauz urdiñak, Euzkirik euzkien yat lilluragarriak; aur begi-oztin au; ainbat argi eztauka ortzipean beiñik-bein goiko eguzkiak. antzekorik eztau.

Arraskorri sorgiña Zeru dakust beragan, dauko bekokian, zorunez betia; mao bi ezpanetan, begiratuz ase daust urrea uledian. edermin bizia.

a au A an.

* Goiznabar, 65-66; K-Argia (1935) 30; Euzkadi 23 (1935, 7.159.zenb.) 30.


Bizitz-bidean aurki Zer dot...? Au aldakuntza! ba'dot kulumio, Zerbait dakit peitu. lagun eske berari Oi Josu, begi-urdin, laster noakio. zer daustazu ostu?

Oiñaze-geriza gain Eiztari trebe, azkona dabilkidanean, daust artez egotzi, argi-ontzi oberik ta biotz-mamiñean eztazaut lurrean. zorrozkiro josi.

Zer dakardan aspaldi Neure biotzan jabe barruan eztakit, bera dot geroztik: baiña biotz gose au Bizi nadin erroak agana doakit. maitean egiñik.

EZTI UTSA *

Miren! Izen ezti uts, oierki iturri; jainkozko mosu baten gizaz jantzi antza. Nok, bear aiña, zure izena goretsi? Zure Ama-biotzan samurtasuna aintza?

Eder sortu-ezaren iduri argia, gaixoaren itxaro, maitasun eredu; gogoz Jainkoantzat gai, soiñez ozkarbia, betikoa ezkero, Zeu ederren zaitugu.

Itzalpe atsegiña, Ama biotz-bera, sarriro entzun oi nik zure eztidun mintzo; ots dagistazu bigun barrengo muiñera, goiz-arora dabesan urretxindor antzo.

Begi-lauso, gogo-min, elorriz biotza, ludi-itxasoz ibil naz izu-lauorrian; zure kaia, atzenez, iku, Izar aratza; ankilla dot egotzi ditxo bare-mian.

Maite-altxor aurki dot magal ezti ontan, poz-untzi ertzik bako, samin-aringarri; ta, zurea izan naiez, naukazu miñetan. Zakidaz aldi oro Ama maitagarri.

* Goiznabar, 67-68; K-Argia (1935) 187; Euzkadi 23 (1935, 7.058. zenb.) 10.


LO, JOSU!

Nazaret bide egaleko bedar gaiñean kuku, gari-buruen otsera, lo dago Aurtxo Josu,

Kirkillak, maite minduta, —neskatx taldea iduri— zotal-jauregi atadian daukaz kantaka, urduri.

Aizetxoa, lapur antzo mendiska ertzez dabil; txoriak, izpi-euritan, iñolaz ezin ixil.

Aize, otoi, ez itxartu Aurtxo begi oztiña. Bekaitzez legokez lorak! Odei ene atsegiña!

Laga, Iaga, geidi Iotan bide gaiñean kuku; gari-buruen otsera Io, apatz, ene Josu.

LORARIK ZURIENA *"

Ene Ama: almenen egon eziña! Zuregan biotzak naiko atsegiña: argi-ariz urrun doakit adiña: kanta-zale nozu, azka ene miiña.

Ozkorria bera bekokin dozula, goizeko larrosa baizen zut-mardula, oltzaren erdian ederra zakustaz: nire eder-miñaren asea zakidaz.

Errugea zara, oi Ama samurra! Sortzetik erruge, zuritan edurra laiñorik bako ortzi garbi ta oztiña, aingeru-begiak beste eder ta urdiña.

Zure jantziaren gorrian dirdaika, izarren antzera, liliak eundaka; kutsu bage, aratz, eder, txukun guztiz, usaiña dixurzu larrosena ibilliz.

Giza-biotzetan maitasun sugarra, eguzki egunez ta gabaz izarra, zelatan lorea sor daroan Urtzi zeuk ekarri zendun, urre zurizko untzi.

Izaki gaixoen poz ta gorde-Ieku, biotza dardaraz oiuka naukazu: zure kerizpera nator uste osoz, estali nagizu errukizko egoz,

Urratu ezkero maitasun-katea batez jalki oi da urrezko alea,a

ta urre-ale gaiñez gora doa gogo zure magalpeko itzal gozoraiño.

Bidea galduak eder daub argia, nik zuregan daurkit itxaro eztia. Bizitz-itxasoan uiñak arro zabaltzen? Laztan amakorrez nozu inguratzen.

* Goiznabar, 68-69; K-Argia (1935) 268. ** Goiznabar, 69-70 (B); K-Argia (1935) 301 (A).

o alea A elez; b dau A dan,

GOIZNABAR, 1929-1950 27

Oi zeru-Erreg:ñ, Amatxo gozoa, bost orri jaso ta zuridun maoa; atsegin-jauregi, eskarren jatorri, oiñazien azkai, gaitzen gozagarri.

Barnean dabilkit Zureganako sua; gaur, beintzat, edolan be entzun nagizu: itun-itxas ontan zakidaz izarra, etsaiak goitzeko egidazu indarra.

Ume zurtzen Ama, otoi gaur biotzak: garbi, arren, niri gogoko lausoak. Maite ba'zindudaz zor yatzun erara! Ordun bai nengcke pozetan gogora!

GOIZA BA-DATOR

Goiza ba-dator, aundi ta pozkor!

Zeru baltzizka goian gorriz da bitxitu,

eguzkiak dizdizka darabil erraifiu.


Eguzki erraiñuak bedarrean argi;

aur setati antzera intzak negar dagi,

Lugiña baserrian —soloak irrika—

kortako idi bizkorrai ikus zoli deika.

Kanta itzez zamatu da Maite'ren abotsa,

erne-miñetan daula barnean biotza.


Zugatz-puntak aizeak ipiñi dauz dardar,

ta txori-sail ixilla asia da barbar.

Ezpanean irriño etxekoandrea

senarrari laguntzen vabilku maitea.


Txori-argien lagun, poz-oiu betean,

zoaz, neskatx, solora eguna argitzean.

An naurkikezu miñik sagasti ondoan,

zure kanta doiñua dodala gogoan.


* Goiznabar, 14-15.


K A N T U Z !

Arratsa kantuz doa, —norentzako kantuz?— ibai-une ixillean zurmur gozozko uluz.

Txindorra kantuz dago, —norentzako ete?— zume malgu gaiñean zanko biak tente.

Kantuz baita illargia, —nor ete dau eder?— zeruan goi ikusgarri, arnas estuan ler.

Larrosa kantuz dago, —itaun norentzako— neure gela itzalpean usainkor, arrosko.

Kantuz daukat biotza, —uda-lenez alai— bion maite-astea dau jardunaren gai.

ABEREEN OIUAK

Txakurrak zaunk-zaunka: «Guau, guau, guau! »

Katuak atean: «Miau, miau, miau! »

Ardiak eskortan: «Bee, bee, bee!»

Idiak zelaian «Muu, muu!» orroe.

Txoriak goizean: «Txio, txio, txio!»

Txiteak bidean: Pio, pio, pio! »

Beleak mendian «Kras, kras! » gedar dagi;

txarriak tokian «Gurgur, gurgur!» beti.

Igelak uretan: «Kruak, kruak, kruak! »

Aate zalduntxoak: «Kuak, kuak, kuak! »

Saguak txilio «Ri, ri, riiik!»

katuak dautsola eldu saputzetik.

* Goiznabar, 15-16. ** Coiznabar, 16-17.


LORE-ZAIÑA L O A

Laiñoa dabil goi zear ara ta ona baldan. Zu, Edurnetxo laztan, zer dagizu, txiki eder, or eure baratz ertzean, lokartua antzean

Baratzeko loratxuak nok dautzuz zaintzen? —Ez dot nik lagunik bear, neronek ditut gordeten: jolas-lagun dot laiñoa, amesle lora-txorta, Lorak ditut inguruan eun kolorez biztuta.

Neuk zaintzen ditut arduraz goizean goiz-goizetik; neuk jagon oi ditut baita gaua jausi geroztik, Poz-giroz ditut bazterrak, alkarren jabe lorak, oneik dauz nire biziak munduan diran maiteenak.

Baratz erdian loredi fiña, ak damost naro atsegiña; goian-goian laiño moltzo, nire baratza bean zerutxo.

—Loa, lo, zer zaitugu? —Aur txikia nozu, ta eskuan daroat margozko kruselu.

Gaua baltz eldukeran gora noa ixillik: ez dot zirri-marratu nai zarata-mintzik.

Aur txikiak dituzu buruak gordeta, iru ta lau ordutan lorik ein ezinda.

Urreratuz dirautset, pagu ta irripartsu: «Ez zarie oindiño, maiteok, lokartu?»

Ta samurki dixurtset gantzurik leunena, ume-begi oztiñak sorgintzeko bena.

Goiznabar, 17-18. * Goiznabar, 18.

30 OLERKi GUZTIEN BILDUMA

01 , EIZTARI!

Zugatzean, goi-goi, txindorra kantuz; bean, adi, eiztari bat iskilluz.

Aizez kea... Txindorra da lurrera; luma gorri, intziriz doa iltera.

Zugatz-puntan, ixil, ezta kanturik, Txori leuna zelaian dago il-otzik.

Eiztari txar: or muna egalean nir'maitea kanta-ots samurrean.

Ez, otoi, ez bera geziz eratsi; laztana dot, neure erraiaren antsi.

Argi-miña, maite printzaz jantzia. Zeru-ago dauan izate erdia.

Iskilluaz ez su-egin, eiztari! Bide ertzean dot maitea kantari! !

NIRE MARRAZKIA **

Intz-orri bi zeunkazan begian dizdizka, ta ondora naiatzun orren zio itaunka.

Itzala da gogoa, ezkutuz jantzia; izar-izpi artean or doa bizia.

Gaur, baiña, neure zerbait —marrazki zurian-josi dautzut ikatzez zeure gogo ingian.

—Zelan diñozu?— Ona: geldi-geldi, otzik, begitu gozo batez dautzut marra leunik.

Zuk ez dozu somatu nik zuri egiña, nik bai ikus aragian min esan-eziña.

* Coiznabar, 19; Los cien (1975) 164. ** Goiznabar, 20.


Antsi bat bota dozu miña oartzean, zeure gogo ixillaren osin-labe mean.

Or baitan daroazu gcroztik josia nik barnean eindako aztarna eztia.

Zeure izatean dozu —ur ertz zinbelean-neure izate zatia, dardar etengean.

BEGIAN MALKOA

Begian malkoa yabiltzu bero goi-amesez,

untzorri gaiñeko dardar artean txoria lez.

Ez otz ta ez legun, oianeko itzala gaiñez dozu.

ta irabio osteko arnasa dala diraustazu.

Muiñoan ertzez ertz oin-arin ta zal kaiña doa;

maitezko zerbaitek bizkar gaiñean bai daroa.

Oraintsu, kantari, ona yat eldu goiz aizea,

ta urruti daukien jaiaren barri damost mea.

Ganduaren lepo alai ta eder dantza zara,

ta uler eziña yat zure poz bete, par-algara.

Neguaren otza itsumustuan ager yaku.

Begia, barriro, pozik eztala, malkoz dozu.

Gazte pauts-aundia, oiñotsa dantzut aldatz beera...

Jakin ez geroa; zoria dogu txit gupera.

* Coiznabar, 21-22.

32 OLEHKI GUZTIEN BILDUMA

LEA IBAIA

Sarats ta milizkaz inguratua, lirain dabil Lea, lamiña zulo! Goi-errietako basur gardenez asetuta, oa otzan ta arrosko.

Oleta'tik bera, suge geldia, diztikor akusta, bai, bitsetan naro; arnas dagik, alan be, atsegiñez eta ixil ortan dok ames itxaso.

Armiña artzuloko lamiñ gazteak, auntz-oin ta sai-erpe, doaz igana. Bada or barailla gau gerizean intziri gozoa sor oi dauana...

Ik maite lamiñak, ta areik ots iri: «Ez gu, otoi, billois itxi, laztana», Ni be, or jaioa, intziriz nabil, zaindu naiz igandik jaraunts nebana.

OIÑAZEZ NAGO! **

Eguna odol-gorri sartzean gabaz ozkarbi egon ba'daite, gaur be, ene maiteño, illargia agertuko da, uts egiteke.

Bart, ona, bide zaarretatik amesezko besoz genbiltzala, zeruaren azpi urdiñean argia ager yakun bereala.

Baiña samiña ekarten pozak. Ordu laburto areik min-osin ditut orain; nik ori ez uste! Egi zirudiñak trankart egin!

Ez ne'oan uste alako poza iñoiz baltz biurtuko yatanik. Amestu nitun torre putz areik nik ez uste jausiko ziranik.

Gaiñ etor yatanaren errua, neurea dot. Zergaitik nik ete, bizi nai nebanaren arroiña ondar gaiñean moldetu tente?

Gaizto az, maitasun, iruzurti, jas-erakutsi leun az agertzen; dana dok errez, atsegingarri ta gero, ai!, sastada emoten,

Zori txar aundi! Ni doakabe! Illa ez ni baiño zorunago? Zorakeriz yat neurea galdu, geroztik Iarri, oiñazez nago!

Gaizto az, maitasun, iruzurti, jas-erakutsi leun az agertzen; ta, odoletan dot biotza gorri, barru zer dana oiñazez urtzen!

Goizr.abar. 22-23. • Goiznabar, 23-24.

GOIZNABAR, 1929-1950 33

ADAR GAINEAN POZIK ETE? **

—Nok ipiñi nau emen? Adar gaiñean noa zabu-zabuka samur... Zabu-zabuka samur adar gaiñean noa. Nok ipiñi nau emen?

—Lo egizu, umetxo, adarrean polito... Lo egizu, ene uso; lo egizu, bai, lo, lo...

Asfaltu gaiñez ibilli nintzan, giza-biotzen txingar artean; urdin ez zana urdin zala iñosten; gauaren soiña baizen otzilla nengon atxillo giza-katean,

Naskaz neban bein erria laga ta jarri nintzan atzerrirako; ontzi barnean, urgaiñ arraunka, ez nintzan ase kresal igurtziz urte urteak aitu arteño,

-—Ama, ezin dot, ezin. Aizeak nau zirkulin ementxe kulunkatzen; txoriak abes-otsa zorakor dauste emoten; zugatza dot lorakin. Ama, ezin dot, ezin...

—Lo egizu, bai, kutun, adar izpian bigun. Neure biotza dozu adar orixe bera; onek zaitu kulunka gauak tentel antzera irribar egitean, argi-begiak zuri ezpanak gorritzean,

Baiña noizbaiten etxerantz artuz, jaiot-errira elduaz noa... Pozik ete? Ez; ertzak izuz nau jarten itxaso erraiak beste. Gizartea yat min erasoa.

Poz nadin aatik, barnea nasai; sorgin-izpika daukat eguzki, aizeak dantza kimu erpiñaz, Naiz-ta itxia, beroa doart biotz zokoan, txingar jaurtiki,

Iñolaz ezpaita barneko surik supazter beroa baizen ederrik.

Goiznabar, 24-25 '• Goiznabar, 25.


NEURI DEIEZ * AMES UTSALA

Ez, ez bakarrik goizaro urdiñez, goizero, euriz, uda astean, lenengo erne erraiñu beroz argia dizdiz biurtzean

Ez, ez bakarrik lorategian dardar, eguna jaiotean, arrin samar areitz-buruak kiribiltzen diran unean...

Ez, ez bakarrik arrats-bideetan, txorien ames kolorgean, ez bakarrik epai osteko zclaiaren oiu luzean.

Bai, baita gabaz izarrak ñirñir gu ames gozoz agurtzean, eta kaleko giza izarrak inbidi biziz indartzean...

Bai, baita ontzak izua sartu ta neskatxak arin eitean; gau illunari deia bota t'oiartzunik ez izatean.

Len luzakor ziñean, orain laburra txit: zure eztarri doiñua joana dirudit.

Zergaitik onen labur? Ez al nozu maite? Igaz, ona ziñala... Oi! lena izan zaite.

Itxaroa zendun len begien ninian, ez zenduan atzenik itzen jardunian.

Zergaitik aldaketa au? Len poz atsegiña, gaur biotzaren barru czpata samiña.

Eguzkia beerantza... Bertan murgildu nai? Ez, etzaite murgildu. Zakit izpi alai.

Iratxo itzalak dardar ingurun dituzu, antsiaz garrasika zokoz zoko izutsu.

Bai, bai, sari nekez lortu iduri, beti zaitut gogo barnean, uso urruma baizen eztia, neuri deiez, oroi ezean.

Dana ustelazi oi dau aldi ibilliak: uda lena, naiz biotz ernemin joriak.

Goiznabar. 29; Los cien (!975) 162. * Golznabar. 33.

GOIZNABAR, 1929-1950 35

OIALDUN ONTZIAN *

Oialdun ontzian zoaz ederrik, ene maite; alan be, ur gaiñez berezi ez, geiegi etzaite.

Ain urrutitik ez dakit, ez dakit, izar izun, nire antsiaren otsa artzen ete daustazun.

Lar eguratsia zara aruntz beti, bai, aruntz; zatoz gaur, antxeta bizkor. ni naukazun ertzeruntz.

Ez, arren, bota aingurarik, itxi azke oialak... Zabala dozu itxasoa, euri antza dau goiak.

Jolasle zabiltz txairo, baiña, eneño!, ugarriz daukazu azpia osoz, zu atzi nairik guztiz.

Kaio lez eda egoak, ta erdu ur ertzera, gozarturik egoaren zidarrezko ots leunera,

Zugatzak izarra beste opa zaitu biotzak; biok, bizitza abestuz, ux daiguzan izotzak.

Zatoz, bai, etzaitez muker, zatorkit biotzera... bi-biok bizi gaitezan barne arnas batera.

UR-SUGEA •*

Arraunka ebillen Peru Laida'ko ezpondean, agur ereska zitula zil-bedarrak bidean.

Arrats-beran, ito-larri, suge bat buru tente ur barrena etorkion igerika zan beste.

—Lagun zakidaz —zirautson—. ezin bait dot geiago; ur ibilliak naroa gero ta zakarrago.

—Ene, baiña, zer dala-ta? Ez ba'neu arriskurik... Zital bat zelan babestu? Gaixo, ez neuke senik!

—Zitala nozu eristen? Ez izan orren izurik. Erensugeok uretan ez daukagu pozoirik,

—Ez, e? —arrantzaleak ari—. Indarraren ekiñez ezin uretan usiki, baiña andik kanpora, ez?

—Xaloa nozu, ez dautzut gatxik egingo. Siñets! —Oiu egian sugeak, zintzur-antsika makets.

* • •

Indar-atezu ona nai daunari ez siñetsi: ona ez miiñez, egitez bear da erakutsi.

* Goiz7iabar, 34-35. -* Goiznabar, 37-38.

36

IPARRAK IRRI


GORAGO! **

Ipar aizeak atzo, leunkiro, lili artean ebillelarik,

ego biak urdin, irri eustan egin.

Norbaitek ixilka iragar al dautzu, aize ekarkor orri, nire poz eskutu?

Gaur, atzo ez lez, burua makur noa bidetik, gogapen sortaz.

Iparra itun dabil, ostoakaz dildil.

Nik bere zuk lez, so!, arpegian, etsi-etsirik muin barrenian,

eun ubel kolore, miñaren zapore.

Baiña zuk, aizeño, —par orri nakio— zabiltza betiro ezti irri jario.

Ibarra gurutzetuz iruntz-iztil meetan... Bean ezti garoa, goi-adarrak lotan.

Lau zabala amets neban orril astean nik; lo, deusez eta illik ez, baiña bai ederrik,

Zure biotza bere —ibai alaia antzo— dantzari nik uste goiz jagikeran atzo.

Otz, baiña, idoro neban, ta ez dot nai ibarrik. Gorantzako zidorrez nabilke gogotik.

EZPAI-BIDEZ **"

Ezpai-bidez zabilkidaz egiaren argi billa; estura miñak, orbel antzera, bultz eragiñik ixilla, nu bai iskanbilla!, ugin zurbilla zuzitu dedilla Goiko Jaunari arren eskatuz bizitza gurpilla.

Goiznabar, 39. '•' Goiznabar, 41. *••' Goiznabar, 38.

Bizitza ez dakik zer dan, poz-leiar ala min-ura; onek lauskitzen yaustak biotza, ixuriaz arrenkura. Galde dagik: «Nora doa bira-bira negu eta uda, urterik urte, gizaldi luzez, niri saminki ozka?»

GOIZNABAR, 1929-1950 37

Ta naspillean bilduak gu goaz beti aurrera... Jarets eziña ete dogu iñondik jo-muga orren diztira? Zorun iturrira beti begira, biziak dira... baiña zalantza edatzen yak, oi, gaxo! , biotz erdira.

E R I O

Goiz-argitzez mitxeletak poparean eukan ega ta alai ebillen goi-min; esi ertz egoan, baiña pozoi kaikuz omidua, aren zain erio gaizkin: osto gaiñ eban atzitu, kana sar-azoaz gordin.

Odoletan dakust gero, ego dardara ostean, esi ertzeko mugita. Iruntzak laztandu dauan bedar izpian gaixoa, illik datza mitxeleta. Au olan ikusiz ba-dot biotzean nik arreta,

Agiraka egin dautsot erio il-zaleari. Erantzun ordez etoak ortzak daustaz erakutsi. Txamarraz doa jantzia ta onan diño gaiztoak: «Zomorro naiz gizon, ziur, nitzat dira kidekoak».

Edur ikara atean, ontzak garrasia otzez, £;uda oiñean itzala... Aurtxoak oiñaze kuman, ezin estalirik ama barruan dauan tamala... Erio latz!, uluz dauskuk josten izadi azala.

Esi ondoko bedartza! Lurpean gori odola! Txakurra zaunka atetik.. Mamu egalari gaixo: goizaren argia yatzu luzatzen abar artetik... Odol ixuria taup-taup, eta urbil lorak itunik.

* Goiznabar, 42-43.


ILLUNPEAN ZEAR BERTSOLARI ZAPUZTUA **

Iilunpean zcar zurbil doaz senar-emazte bi gazteak; ibilmin doaz ta dardarti, etsai baltzaren bildurpean gorputz-arimak izu gorri; izarrak goian dizdiz illa, arnas-ots baten basa-pizti.

Alboan zabal eremua... Autsa arrotuaz dabiJtz azkar; axerdak dardar aize ikutuz, otoitza yake arei ezti, ezpan ertzean eder urtuz; aspertu barik trikitraka, biotz-jario alkar ustuz.

Asto gaiñean doa andrea, larrosa begi biak ñirñir; bular ondoan daroa aurra, ama baiño be ederrago, eztia baizen leun-samurra; auzoan doa, pausu lerden, kemen aundiko, zut, senarra.

Noizka gazteak biotz baikor emaztea nai dau poztazo. Urrun, goia asi yake urdintzen, baita be uri baten torre t'etxe garaiak argiratzen, Jose ta Mari dira, igesi, Aigito'raiño laster eltzen,

Bide azpiko etxean —lore baratz narua— Maiteder bizi da txairo, barnean dauala sua.

Lili ezpaten artean —txori zauritu antzo— naikari biziz aserik ikusi neban atzo.

fzarrakaz dagi ames —sai goizale bikaiña—, barruan dauan atsona doakola tartaiña.

Zuk, ostera, bertsolari! —gatza ta pipermiña— jo dautsazu leio ondoan goiz-tobera txiliña.

Ez eutzun zirkiñik, baiña, arean be ak egin, ez biotzik astin-azo: atxurdiña zirudin.

Alde zendun andik «matsa gordin yagok» esanik. —Ez, geldi, mats ori ez dok iretzat, ez, iñundik.

••• Goiznabar, 46-47, ** Goiznabar, 50.

GOIZNABAR, 1929-1950 39

A T Z I P E T U A

Laburrak, ziñez, nire atsegin orduak! Joana az, ene maite, ibaia lez bizkor, ta ni oroiz betea emen, ai!, ezezkor, konta eziñik neure neke ta doluak.

Ez neban iñoiz uste, iñoiz, ez orixe!, egun artako argi lausorik bagea, ez, ez yatan iduri izan poz betea ain laster itzuliko yatanik oiñaze!

Baiña iduri utsa zan, ames gaillena, nik olan jantzitako jauregi bikaiña. Nork ete onen erru? Ez iñok nik aiña, Lorea eden baiña barruan edena.

Maite dardaiz josia ibilli naz zoro. Bizitz sua itxuratan zoragarri dozu; ezta, barriz, ispillua egiaren zitu, ta ni be aren mende nago, gaur, osoro.

Bai, lilluragarria az, elai arrapari! Dana dagik erreza, zillegi, ederrik. Oi, ames gaizto! Ezpei, ez, ire esanik iñok betetu, izan nai ezik lotsari.

ITXI, ARREN!

Ba-noakizu, ta itxi, arren, ene Senar goi-goiko orek; ez naizu alboratu, zure itxas-galtzarrean dedin nire ibai au asazkatu,

Lotazi maite agintzeak barnea atxillotuz biurkeiz. Nik, barriz, Zu besarkatzeko daukadaz —mats-aien goritu-zabal-zabalik bi beso.

Soroi naizu gerizpean, t'ene ardura leialari emon adar merezia, kezkage atseden dakidan zure mosuz arimia.

Besoak luzatu daustazuz, ta beingoz noakizu eske; Zuk bait-dozu, Jaun laztana, zor daustazun ezer gitxia ta nik zor dautzudan dana.

Zuk besoak ba'damostazuz, n'.k arima ordez emongo; begiak begiz kiskaltzen, ezpanak ezpan su-jaurtika, gaitezan beti alkarren.

Biotza damotzut eria, zauri orreik bekidaz poza: bion barneko gorbizak zeruko ateak baitira, neutzat edegi ziranak.

* Goiznabar, 53. ** Goiznabar, 54.

40

AINTZA TA AINTZA *

Zeru ta lur aundi zarean Jauna, zeure aintzarako ein zendun dana.

Milloika izarkiz ortzea garden, zure ospearen igarle guren.

Lurra, Zuk jantzia gauza bikaiñez, aspertzake dabil zure gorantzez.

Ala ta jakiña goiak azaltzen, ederraren dirdai beiak abesten.

Zerk erakar zaitu, zerua itxirik? Lastoan zerk zaukaz orren apalik?

Belen'go askea erruki aulki, zure azkenbako aintz-ezaugarri.

Ostoak dardarti dagoz ezerik, Izadi amaren doiñuz izorrik,

Itxasoak —mamu azkar— kantari erantzuten dautso zure aintzari.

Barru-espetxean giza-biotzak antsi gozoka dauz bere ai-otsak.

Biotz eta txori, zeru ta itxaso goraka daukazuz, Jainko arbaso.

* Goiznabar, 55. ** Goiznabar, 63-64,


ARRATS-BERAN **

Jauna!, arrats-beeratzen doa, guztiz azkar... Sakonean lo guraz dira aritz, astigar.

Jauna!, ez nagizu itxi itzal-arte bakar... Zimikoak barrunbez artegatsu nakar.

Egun da bizitzea, Gau, barriz, erio. Itzalak biotzari Gau'ra bultz dagio.

Ez ni itxi, otoi, Jauna!, itzalpean bakar: zurrunbilloz neukake betiko zoritxar!

Illunabar dan arren, zakidaz Zu erlantz; inguruan burrunbaz bebik mari-orratz.

Ez, ez ni itxi, Jaun altsu!, argia il orduan... Galdua nindukezu gauaren arruan,


B I U R P E N *

Billa nagizu, Jauna, ez kanpo, Zeugan baiño; Zu ezik, gaur ezkero, asun-pillu yat oro.

Sar eistazu gezia bigun biotz erdian, nik neureak josi ditut zure bizian.

Zelatan nago geroz zure besoen artean, geldi ta kukurtua kulunka bigunean.

Soil, lantzar egoan len nire gogoa, ai!, iltzer; gaur, lera neurri gabez erantzia, txit eder.

Begitu gozoz nozu bitxikoi apaindua; zure eskuen ikutuz cxingartu yat mosua.

Billa nagizu gaurtik Zeugan, Jainko laztantsu; bekoki ausart au, or, apal lurrean kuku.

Zure biotz taupadaz ur-dagit kresal zear: ez uin, ez bidutzirik, ez nau ezertxok dardar.

Ixillaren ertz barna dagiket urrats betez. Zentzunak guztizkoan dodazala atsedenez.

Zuk ditokezu miña ezpan-saka gartsuan. Ez, iñoiz bez ni larri ezpai-ari galduan.

Billa naizu, bai!, gaurtik Zeugan, Jainko. Or nozu! Zure da nire izana, egiz maitezko kimu.

- Coiznabar, 59-60.

42 OLERKI GU2TIEN 3ILDUMA

E S K E A

Arotzak dozuz, eta askotxo, ez dakit nitzat lekurik dan; baiña ateetan nagoalarik, bego barruan gaixo au be, ur ainbat min dagon tokitik.

Legea beteaz gogoa zintzoro bizi da, belaxka, ta Zugan ditxaro soil-soillik, bere oiñazeen osakaia Jainko-Bildots ori, Zu, izanik.

Ar nagizu, otoi, Zeuretzat, ez begira nire ezeukia; esaidazu eskier noan. Baiña, ez, Zuk, buru makurka, «bai» ez ete daustazu esan?

Maitasun garaian ba'goaz, su-txingar bi egiñik alkar; egiaz ba'gabiltz batera, zugatz onen adar ostean noakizu kuku jartera,

Olan dala, Senar maitea, leia zaitez bizi naiteño lagun naila zure arretak; kisket oni oratzen dautsat jagon naian zure gerizak.

Itxaro onen babes gozoan ez naz bildur samiñarena; Zuri, ene Kristo, oratua eriotzako une Iarrian biziaz daukat eskua.

Ta Zu eskuan ba'zaukadaz adiguri ta bezuza aundiz, biok gagokez alkarturik, atsegiña ta oiñazea mimen-suatsuz eratsirik.

Goiznabar, GO-61.

GOIZNA3AR, 1929-1050

1936-1940

Z O R A T U A *

Ixil-ixillik dago ondartza gorria; eztabil goizean lez itxas-aize mia.

Ura esi-bearrez arkaitzak zerrendan, eguerdia da-ta, eguzki galdatan.

Oiu! Norena ete? Neskatil batena. Ixillaren miesa zarraztu dauena.

Neskatil batek jo dau aitzera laisterka, aizetara iñarrosiz uledi-mordoxka.

Sohvlerden, zail, aitz-antzo, aurrez ur-zingira; adi-adi dago urdin-mugara begira.

Eskuz dau arpegia, zotinka, estali; ene!, aren begiak negarrez iturri!

Zer dau? Zergaitik malkoz neskatxak begia? Zek oiñazetzen ete dautso biozpea?

Urduri dabilkio asmo, izpi antzera; maiteak iges ete ontziz urriñera?

Begiak zirkinka ta biotza pilpil, jauzi azartu baten uretan da murgil.

Au ikus-ta, ur-neskatxak, sorgiñak bai-litzan, uger-ukaldi gezal gaiñez,a bar-irritan.

* Goiznabar, 82-83 (B); Yakintza (1936) 90 (A).

a gezal-gaiñez A gezal-goiñez.

4-', OLERKI GUZTIEN BILDUMA

MAITASUN-JOPU *

Oi, zein eder udan Iorak baratzean, izarrak zeruan, basoan zugatzak! Oi, zein dan gelgarri itxaso zabala ma damotsonean illargi aratzak!

Zeure aintza, Jauna, dabe abestuten zeru ta lurrak iñoiz eten-gabe; Zeuk ipiñitako mugak gordeten dauz itxasoak bizi ta apartsu, naiz bare.

Zergaitik gizonak zure Legea austen? Geien zor dautzunak, zergaitik saltzen zaua? Zeuk aukeramena emon zeuntsolako? Orra ba, ene Jaun, ar nire almen au!

Oba dot jopu izan, maitasun-jopua, zeure kaltez ogen egin baiño, Jauna. Gaurgeroz jopu naz; tori almen oro. Joputzjlokarria bedi maitasuna!

O I U - M I N A **

Itxas gora eguzkia; goritu dauz kukutzak, Ama maite, begi-eder, sutu, aren, biotzak.

Otz-otz dago bizitz-ludi. Zuk ezik, nok berotu? Sagastiak larua ta igar, nok ostera loratu?

Oiu-minka gizadia, peitu yako zoriona; Zuganantza begi biak, goibel dago gizona.

Bial, otoi, gureganab

zeru goiko argia; maite-izpiz dardaraztu gogo-barne lezea.

Edur-meta dirudi-ta, arren, bero egizu. Karmel-lora: gizonaren Ama zara: ez aiztu!

* Goiznabar, 124 (B); K-Argia (19.36) 44 (A). a zau A zauz. ** Goiznabar, 124-125 (B); K-Argia (1936) 252 (A).

a laru A larru; b guregana A onengana.


S I T I O

Gaudi-Egile, gurutzan zintzilik, Bilos, laidotua, gaizkin-mendean. «Deun, deun! » «zeruan», «il bedi! » lu-Iges Ikaslek, begira... bakarrik. [rrean!

Erruge dozu, Beran ez ogenik, gizona ikusiz, baña, obenpean, gaizkabide-at, Jainko-asarrean, gaizkatzearren, or gurutzaldurik.

Maitetasuna da bere eralea, gizonak, ordez irri ta barrea! ... Gerorantz so eta argi dagerkio galduko diran gogo zenbakia, (biotzan nabaitzen egarri bizia) sreyo jasan nai dau, eta ayots ; ; ; Sitio! ! !

Guda-deadarra. Ainbat izkilu! Zer jazo ete da euzko-lurrean? Erraldoi izugarria igi bai-litzan, Euzkadi osoa zutik dakusgu.

Aztien eguna garillekoa. Nok sortua ete ain gaitz aundia? Zori txarrak ziñez; or bere erdia: oro negar-zitu ta gorrotoa.

Sumintsu jagi da etsai erkiña zanetan darogun odol gorrian. Geure aiton zarren baratz maitean eurrez sartu nairik zital zikiña.

Baña gure erria ernai eguan; oar dau etsayen gorroto zantzu, jagi da bein baten biotza sutsu izkillu artuta bizkor eskuan,

G U D A R I ! **

«Itxartu zaiz euzkotarrak, Aupa!, euzkendun gustijak».

Arana-Goiri

Langille ta lugin, zar eta gaste, Euzkadi osoa alkar arturik, areyo aurrian daukazu zutik. Oi, edonok bere burua maite!

Arrotza sartzean euzkel-lurrera turuta adi izan da, zemai-abotsa, aterrik eztauan izkillu-otsa; euzkoak beingoan guda-lerrora.

Odola dario Aberriari, guda-irrintzia sarkor aizean, suaga dunbotsa, aldameneana; baña aurrera beti, euzko-gudari!

Leñargia zara, seme garbala, Jelpian zoruntsu bizi zintzana; otsein egin nairik bira-biraka dabilkizu orain etsai zitala.

Zirt-zart ekin gartsu, euzko-gudari! To gogoz Euzkadi azkatu arte: katez lotuta bizi baño il obe. Garaikuntza u.r dago, samin-azkarri.

* K-Argia (1936) 128. -* Euzkadi 24 (1936, 7481.zenb.) 8. a aldamenetan.


ENE BIOTZ NEGARRA *

Sorkaldean agertuz gero eguzkia txoriak areitz puntan txioka diardu; maitetxo galduari oiuka daukazu, negarrez oretua bere abestia.

Aize leunak zibuka darabiltz orriak, iñoizkorik pozkorren lastxoa dantzari, goi urdiñera begira lorak maitagarri: uda-asteana eztegu izadi joriak.

Miñez dago txoria, zotin dariola, oiñaze-aldi artan pozik ete daurki? Illun-ondo alaikor eguzkiak argi, ala beti gau illun, beti negar-bala?

Abesari dakitso txoriak saminki, orrela barne-miñak gozatu oi ditu. Zar-gazteen begiak askotan añutsu. Itxi; barru, zotinka, usten dabe aurki.

Zori txarreko litzake gure biotza negarge.

G U D A R I A R E N A **

Aoan irri, sua barnean, begi biak amesti, gudara noa eskun izkillu; iñoren otsein ez izatearren gaurtik ni be gudari, gaurtik ni be gudari.

Mendi ertz daukat etxe zuria, ez iñori bekaitzik; lanen sari ogi biguna, zori onaren altzo gozoan an bizi nintzan pozik, an bizi nintzan pozik.

Baña oi, ene Euzkadi maite, asabaen erria, gaur il zorian, itun zakustaz, erpe artean koldar antzera arerioz josia, arerioz josia.

Azke ziñan len gizaldi luzez: gaur ostera, zitaltsu, etsai ankerrak deusez nai zaitu, baña... alperrik; ezilkorzara; nok menpeko egin zu? Nok menpeko egin zu?

* Goiznabar, 80 (B); K-Argia (1936) 22.3 (A). a uda-astean A udatz-aroz.

••'••• Euzkadi 24 (1936, 7.848. zenb.) 8 [10].


Neure amesen bitxi bakarra, Ikurrinpean gudara noa, zin dagitzut barnean, (ez goibel), bioztuna; osoan azke zu ikusi arte, bular-gañean tinko daroat naita bizia bertan gal bear galtzairu-jantzi ausi-eziña. zugaitik ni gudean, Aberri-maitasuna, zugaitik ni gudean. Aberri-maitasuna.

Gudara noa, baña ez itun Beti be zanga euzko-semeak; oñazetua iduri; Orreaga'n garalle. alai daroat biotz azpia, Etsai-nagusi Mungi-muñoan, irri dabilkit sorgin-egalez Garaitz-abeslc lena Padura'n, ezpan-zear urduri, gaur Azkatasun-zale, ezpan-zear urduri. gaur Azkatasun-zale.

Amatxo laztan, ez nizaz negar, Euzkadi eder, maitezko lore, zotin orreik irato; neure odol gorria kutuna zaitut biotz-biotzez, zeure altaran dixurit oro; baña Euzkadia, guztion ama, il arteraño zeurea nozu: oraindik maiteago, or ene oparia, oraindik maitego. or ene oparia.

BERTANBERA ITXIA *

Ire otsa, lenago, gizatsu etorran; ire kezkak, be, oso nireak zitunan.

Ez egin ezikusi; ire erlantz bizia aurrean izan yonat gozo, maitatia.

Gaur alan da be arrotz non, bai, biotzean; geiegi otoiztu aut, baiña i tink eurean.

Aste batzuk dirala goibel nago, ta utsik, poz-senez gabetua, maitetasun ezik.

Gorde yataz izarrak zerupe baltzian, ez dabilkidaz geroz almenak neurrian.

Lora bustiak, aurki, ez dakarste usaiñik; oiuz dabil iparra itxaso aldetik.

Gainditu yatan arren samiñaren loa, ez dot nai aita zorrotz dakizun Jainkoa.

Ozka dot biotzean sargori astuna... Bizitz! Ez al az, cgiz, negar-bide illuna?

* Goiznabar, 77, n Euzkadi'n.


GURA NEUKE

Itoka doa bizitza, pendiz beera ariña; ez miazkatu nai izan bestek amets egiña,

Lasterka doa joana erreka zulo mutur, ixil zarraren mendean arri ibillien zintzur.

Giza-sortzeak gelditzen dira amesetan dindil; bakar, aizearen tresna, idazlearen aril.

Itxas-urak lur egala aparrez dau zuritzen; nik, geroaren izarra jarri nai dot argitzen.

Nik gura neuke bizi —biar!, gero! — dizdizean: oroitarri lez laztua, amets naiz sorpenean.

B A K E ! **

Bake!, zer ete zaitugu? zer ete zure ona?

Bake eder! Ta zure billa dabilkigu gizona...

Aingeruak gaur dabese: «Gora Jauna ortzean,

ta bakearen zoria gizonari lurrean».

Ta eztau gizonak gura bere baitan etenik:

erre ta suntsi diardu odola ixuriz gaindik.

Goraizu, gizon ertuna, zure aitzin-erpiña,

ta aintzal gogora Jainkoa, orrena baita diña.

Ak eban jarri izatezko legearen ardatza:

giza-biotz barrendian eraz ta narez betza.

Zuzena, duiña ederra guztiok maite daigun,

anaitasun ore-pilla Berak barne sar euskun.

eake! , zer ete zarean galdez gara onela.

«Erean narea» iñoan Ausustin'ek beiñola.

Gizon: muiña ez al dozu maite-orez egiña?

Sumin bizi il eta erre zabiltz bldutzi ariña..

Goiznabar. 79. * Goizvabar. 80-82.


Zutoin bego gizartean zuzenaren argia,

estu bego alkarrezko maitasun lokarria.

Bake eztirako bideak —eguzki erraiñuak—

ez dira danak errezto guk eskuratzekuak.

Bakea nai dau gizonak? Itzez beiñik-bein maite;

baiña aren azi-garaunik lurrean erein ete?

Baiña muiñak giro beitez ortarako asmotan

ta zoriaren argiak dizdiz dagike bertan.

ARTE DRANGALA

Goiko bide ertzeko aldatz-muiñoan arte bat daukazu, urtez betia, Enborra sendorik, baiña kimutza aize ta euriak jana guztia.

Lengoan albotik igarotean, jakin-min itandu neutson gogotik: «Tamal aut, arte zar! Ain ago zarpail,

lparrak errea oso-osor ik».

Arek oiu niri: «Etzaite nitaz erruki; ostoak ausiko daustez, ez baiña enborrik eratsi. Ez bein! Onelaxe diraut eundaka urtez».

Gaurko gazteak be onan ditugu: aizearen gisa zaratots puzkor. Zarra, orraitiño, berean nausi. Gaitezan arte, ez aize galkor.

BAKARRIK NOAKE *A

Gaur goizez atzera laga zaitudan naigabe joanen gomuta larri: etzaitez geiago etsai niretzat etzaitez geiago, ez, gogaikarri.

Bakarrik noake bide zearka, iñor bage giza illen artean, argiaren irri ta mosu barik, ibil-aldiaren zaldi saiñean.

Goizvabar, 85-86. •' Goiznabar, 86-87,


Itzaltsua, makur-une antzera, clatorkit gaiñera arrats ariña, iñar-gori asko igaro dan egun kburraren negar oztiña.

Bakarrik noake. Aurrez-aur dodan bidean begiak ba'ditut ezar, nercnen burua dakust osorik izuaren erpa artean zakar.

ENE

Dana odol arrats-beeran, bai bee-alde, bai mendi; gero, illaren eskua lez, dana jarri da geldi.

Uneak iku ondoren, zcrnai ixil-mende datza; arkaitz baizen zut-jagia Oiz azpiko zugatza.

Bat-batez da itxasperatu adar-gori euzkia, eta txoriak atertu arrats-ekiñaldia.

Goi ta bee, oro estaliz, ikara dira itzalak, ta ez dakuse arean nire begi minduak.

Aize mea, ezarian, mao zuri artean ames gozotan ete da iiluna luzatzean?

Mendi, basetxe ta Ianda, guztiak dauz loak ar: oindiñokarren, ai!, itzarrik ene ereskiña bakar.

Zain dot eriotza, illun, irrikoi. Obi-gerizak daust izuz gogoa maillupe ler-azten. Otzaren esku! Eriotz-algara! Bazi bakoa!

Ba-dot, orraitiño, itxaroaren erraiñu gardena, barru josia: geroak izango dau bertso oneitan nire biotz-poz ta miñen barria.

iSKINA *

Ixil mingotsaren pean oiu batek ots dagi: ene ereskin gaztearen min-asper da, ozengi.

Nire biotz gaixoa, bai, intsiz dozu aspaldi, Zoriaren doakabe Jaunak alda ba'ledi!

Igar arpegia, ta ubel, barrun zotin-ari; miñetan ore-ogia gaurkoz baitot janari.

Baiña lor onen azitik zitua da jasoko, naigabetuen amesak azkabide izango.

Ene ereskin negar-bera, ixil-ezkon aratza: ots samiñez, otoi, birlora nire ames-baratza.

Noizbait liliak erneko czker-eskoi bidean, igarra barriz biztuko euskal-biotz muiñean.

•• Co'-vabar, 87-83.

GOIZNABAR, 1929-1950 51

O N D A M E N A *

Jazki oriskaz dagoz zugatz-adar goenak, eguzki jaunak ez ditu edo oraingoan kutun; anai diranen biotzak ikara baten jarriz, sentipen ez-onez dabil ibar-laiñoa zurrun.

Lerkai ta iskilluen otsa dozu zoraldi biziz mendi-gerri inguruko luban oiñaren mende; eta ituna areagotu ta negartea astean, goi dana beillegiz yaku lauso-azi ta bete,

Beso biak luzaturik, Goikoa dot otoiztu, zigor onetatik gaizka dagian gure lurra; iñoiz Arek maite ebala zirudin gure egoitza, gaur iskillots biurtua, dunbada ta negarra.

Balak ats-zurrunka datoz, etsaiak erauziak; su-burdi gaiñ dabilkigu gorroto, arnas oska; ondamendiaren ezten biur yaku dan-dana, negarra ta eriotza ugoldetuz ibaika.

Giz-odola zelaietan da bolbol ixuria: jausiak dira millaka gazte. Au laido, miña! Zaurituak be millaka, samiñez dagozanak! Suarra don, guda! , ire izan muiñeko griña.

Errauts kolorez bazterrak, orbel oriz beteak; garraxiz dabiltza goian —zeren billa?— erroiak; billoizik ta luze-luze gure pago-areitzak, eurrez dabez eginbarri azpian giz-obiak.

Ai!, ildakoen itzalak ete baltz, izugarri? Osto artez txiolari aizea me, arona; zurmur-ots larrian zerbait diñoala dirudi... Xistu ariz, illen deia ete guri emona?

Umezurtzak, alargunak dakustaz bide zear... Kañoi izukorren suak ez dautse sartu dardarrik, suagaz oituak dira, lerkai-jasez oituak, adoretsu nunbait bizi-lurra jagon bearrik.

'• Goiznabar, 89-90,


Jazki oriztaz dagoz zugatz-adar goenak, eguzki jaunak ez ditu edo oraingoan kutun; anai diranen biotzak ikara baten jarriz, sentipen ez-onez dabil ibar-laiñoa zurrun.

SASETA IL DA! *

Oi, jausi zara, jausi, Saseta kutuna! Gaurtik illen arteko egiña zaitugu. Aizea baizen arin da an-or edatu zure eriotz miñaren il-izpar ertuna.

Leiatsu maite zendun euzko aberria, ta Aberritik urin, oi! , jausi zara. Betikoz jausi zara, leñargi antzera; biotzak ez nai ziñets, baiña da egia.

Izkillots atergea, lurrak dart oinpean, sua, kea, garra, gudean gartsuki; giza gurenak letxe ereiñoz bekoki, jausi zara azkenez etsaien aurrean.

Erbeste-lurraldetan emon izan dozu, euskal lurra begira, azken arnasia; baiña azkatasunaren lora apain-guria ementxe jaioko da, eder, naro, txairu.

Biotzean min dogu, Saseta maitea, biotzean min dogu, begian negarra; samin-uluz daukagu laztan dozun lurra. errai-dardaraz, izu, euzkotar mendia.

Uso zuri-otzana basoan egazka, biotzak samin-eunaz dituzu estali. Baiña zu ego zuriz, arranoa iduri, argi-itzal-eziñera aldatua zara.

Atseden, bai, atseden betiko argitan, barne-muiña eresiz, goi-argiz adiña. Beukozu azken baga zeru-atsegiña. Laster gaituzu gu be, or, goi-alde ortan.

* Goiznabar, 90-91.

GOIZNABAR, 1929-1950 53

ABERRI EDER *

Maitasun-ontzi, zitori-baratz, Aberri eder, maitea:

mendi lilitsu ta ibar usaintsuz buru-oin oso betea.

Odol orbana dozu soiñean, begia lausoz laiñoa;

adur txar antzo gain dabilkizu, garrasiz, bela gaiztoa.

Gari-sailleko uiñen otsera lurrak maitari oiua,

urrindik dantzut polpolka doan lastxo gardenan zantzua.

Len eder ziñan, Aberri ona, gaur obi illauna, triskantza;

Ien eguzkia, izpi-jaurtika, gaur, barriz, illik gorputza.

Zugatz-gerizan zarrak astitsu aintzin-ipuñen kontari;

txori gaztek, dardar biotza, abi-auzoan txintari.

Nun ete dozu lengo ederra? Nok itzal begi-argia?

Zure baratzan ez da nabari len lez usaintsu lilia.

Biotz kutunen sugar gorria sariz ordaintzen dakizu,

ta eder zara. Aberri maite, egiaz eder zara zu.

Ez, arren, zizta odol-begikaz lengo garitza sotilla:

oro galkuntza, oiñaz-adia, dana dakuszu pirtxilla,

Baiña oraindik eder-onago ludian zara agertzen,

gudari-senak aintza-ereñoz baldin ba'dozuz loratzen,

Aiots ituna dakar izeak: «Erruki —diño— erruki! »

Ta gora doa, kea bai litzan, samin-otoitza gartsuki,

Lurrak oinpean, itxas antzera, aier-murrusa bizia;

sukalde gozo ta eleiz-zutoin, oi!, dana bera jausia,

Odol-ixurki euzko-lurreana, nai-non ereiñ da zotiña;

ibaiak gorri, igar goenak, eriok artu lur-gaiña,

Baiña ez auldu, euzkotar gogo, odol lurrean jausia.

Oi! Zer izango? Zer deritxazu? Azkatasunan azia.

* Goiznabar, 91-92. a euzki-lurrean,

5-1 OLERKI GUZTIEN BILDUMA

UR-EGALEAN *

Ibar-muiñotxoan zut gaztaiña makurra; garitzea beerago, urrezko kulunkaz... Lizar itzaltsu baten orpoa, balantzaz, beerago zerbait, urak darabil kizkurra,

Muiñotik jatsi naz, ta, ur-ertzean etzana, gudari bat daurkit. Lo ete? Ala illikan? Bedar-ogean datza dirdai eguzkitan, esku biak bular gaiñ, bits-jariz ezpana.

Ulik dago gaixoa. Iru zauri Iaru daukaz saiets aldera, odolez beteak. Orain ez dau indartzen bizi-arnaseak ain argitsua eban zintzozko begitu.

Zurmur gozoz zoazan lizar-orpoko ibai, jagon eizu gazte au, osorik, eukana Aberriaren alde opetsi dauana! Uraren gardena! Jo zuk illeta-dindai!

Atxur-zartaka dot lur-sabela edegi ta gaztearen soiña bertan dot eratu, lore zuriz ta lurrez dana dot apaindu. Jausi ba'nendi, esku on bat nitzat bedi.

BASERRIAN JAUSIA **

Etxat aiztuko ez, gazte, ire jausiaren latza: bonbaz jota, ez ustez, atsegin uan etxe aurrean, ilda jausi intzan gaixoa; !en eder intzana soiñez, ezain dok begikunea, gorputza loi lakarrez.

Zerk au ortara ekarri? Ez al intzan errubage? Sort-lurra maitatzea noiztik ete dok, noiztik pekatu? Or intzan beti langille, maite uala sort-etxea, iñoiz txarrik pentsa bage, alai begitartea,

Goiznabar. 9.3. * Goiznabar. 93-94.

GOIZNABAR, 1929-1950 55

Maite aut nik, ene gazte. etsai bonbaz ler-azita etxaurrean jausia. Lengo txoriak ez yok kanturik sagar adarren gaiñean; ama dok txit eratsia; aita, i barik, biotz lertu, min-arantzaz ornia.

Nik, bai!, lurra dauat emon teillatu txitxin azpian. Miñez esku bete lur egotzi dauat obi buruan, eta miñez nok aldendu ire gomuta latzari eziñik iñola itzur.

S U T A N *

Begi-aur zaitut, uril, euskal eleiz zarra! Kiskal zakustaz dana, gar, errauts egiña; ilkor lerkaiz zaitue zanpatu zakarra; gaiñ bota dautzue, nasai, errekiña.

Eziñaren garrasi, eriotz-negarra zabal dituk edatu, doixtar egazkiña. Errugea dok zuzi —ire biotz txarra!—, Nork iri, ai!, opako parkamen ariña?

Amaitu eziñeko eztanda gaiztoa, gordeleku billako jenteen arrapala... Ifernu bizia dot Gernika osoa.

Joanak, azkenik be, doixtar sai gaizkiñak. Gaiñez gaiñ errukior da jasten itzala... Lazkor dira bazterrak, su-mendi egiñak.

EURIA TA URIA **

Atzo arratsaldez, lerkaiak zetuta, ainbat jausi ziran gure uri maitean; garrasika zarrak, ta umeak txilioz erio-zain oar nitun illuntzean.

Gaur, eguna argituz jori da euria, eriotz-aldiko amaitze larria.

Ixil ta iraun dator, nekatua legez, erreriko uri estalpetu nairik; egiz, orkatz-nagi euria beerantza, erriaren lotsa pizkat babesturik.

Erriko uria, txoko lotsaritu, euriak nai ausaz eun bustiz beatu.

* Goiznabar, 94-95 ** Coiznabar, 95-97.


Dana ingurumari, il-urren bai'litzan; ta iges doa bizkor uriko jentea gaitzak artua lez, bide-zelai zear, ixillik ta txonbo, anpuluz betea.

Ulinti goriak itzaltzen euriak, uri errearen ondar kiskaliak,

Espaloian zear begira gizon bat, giza-antzik ez, ta negarra dau jaki; eztarrian itoz abotsaren oiua, su ta euriaren triska ur-ur ikuski,

«Madarikatua, guda zital —diño—; madarikatua, i, gizaki gaizto».

Mezuak eskinka dator euri mea, zidar tantoetan goi-zear atalduz; ez dirausku ezer, muturik da jausten... Ez leuke zerbait esango mintzatuz?

Uria dakusa errea, mutiri, gomutapenezko azken min-intziri.

Kei, gar, erre-sunda —Dante'ren ikusgai! uria dakusa, oi! , txarpil egiña. Zerbait dau esan nai, baiña, loki estu!, miña jareinazo dau arras eziña,

Mintza naiez dago goitiko euria, miñetan ikusiz euskaldun uria.

Zabor, arri, zirpil, ondarrez kalea. Aizetan eriotz dabil arramaka... Ta, umea besoan, zelako iduria!, garrasi bizitan, nora oa, neska?

Euskal uriaren miñaz oarturik, negar zotin-eunez estaltzen dau goitik.


Ni be, euri ta uri, minkide zaituet. Zuen kale ertzetan gaur ez dakust, ez, ume-jolasik, ez saleros-joranik; dana dager laru, garrasiz, oiñazez.

Eta biotzetik aut madarikatu erriak ondatzen dirukan guda uzu.

ODOL MENDI! *

Bizkargi!, odol mendi!, eziñaren gaitz loredi!

Zer dogu? Goiza iñartzen... Zur etsaia? Iratxo, mamu-kirats, lerdoi min, gain dabilkigu txatxo,

Luban ertzean sua, berun jasa bertatik, Ixil egozanak zut, joari erantzunik.

Orru biur da izua, argia da naspildu... Gorroto indarra puzka, gibeldiñik ifernu.

Bizkargi!, odol mendi!, cziñaren gaitz loredi!

Ametza ta piñua ifarrak dardaratzen; giza-esku latzetan eun iskillu sutatzen.

Troka, zelai, aldapa gorpuz dira estali... Zapoak milla zaldi ditu ona bidali.

Osto artean, baltza, adua didar biziz; bizia ebagirik gazteak doaz jausiz.


Maiatza da loredi, gazteak bizi miñez; baiña aberria dabe txautzen bizi-odolez.

Agur betikoz illik ondoan ditut eunka, erri alde aituak zeru arrera soka,

Gau baltzak dau zolitzen zaurituen garraxi! Eta il-salmu artean eriok ots ausarti.


* Goiznabar, 97-98.

58 OLERKX GUZTIEN BILDUMA

BASOAN ILLA *

—-«Euri-jasa ezpa-litz, bota alean, basora niñoiake maitea ikusten»; taiu ontako kantuz neskatx gaztea goibel egoan bere leio ertzean.

—«Guda-otsez, iñoan, gaur maitea yat basoratu. Euria... Bustiko ete? Egia esan: jantzi bi dauz soiñean;

bat sedazkoa, liñoz eiña beste bat».

Ustez betea, baiña ezpaiak joa, leio zuria itxirik, ezpan-gorritsu, eun ori asiari dautso ekiten, maiteari ein naian jantzi beroa.

Ikaror biurtu zan gaba, ululari, ekaitzak ler-eztanda tximist gaiñean, su-karraxi mamuak illun-altzoan, iskanbil erdian dart erio irrintzi.

Urriñeko itzaren dei zital antzo, eguna asi-ala izpar baltza yatorko: —«Etxe-barru zarean neskatx gaixoa, egin zaitez, ai!, izpar baltz jabe», diño.

—«Illik datza maitea leizar ondoan, eztau ekaitzak il, ez urak eratsi; miñak joa egoan, zugazko miñak orrek dautzu eratsi ixil-zokoan».

Maite-su bik daukee, bai, gazte zangarra guda-oiñeko bedar gorrian illik: maitea zinduzan zu biotz erditik, maitea eban baita Aberri lurra.

* Goiznabar, 99. ** Golznabar, 100-101.

LURRA EMOTEA **

Sagasta'n jausi zan, ta a datorkit gogora, aren miñak bizten. Ez dot ezer oroi, aren itzala ezik; il-kutxaren barnean, —gau-itz antzeko nunbait— ixil zetzan, i l l ik.

Aren betertz laru, aren odol-batuna begi itxipean, soiñeko baltzaren isla zimur-azia... Dantzan zegon itzala aren inguru oso, ta egazka argia.

Lau gaztek eroien bidez bide, txango-sor, ibil neurrituan. Gudan, su-lubanean jausi zan gaztea, aberri alde emonik odola ta kemena, bizi-gar lorea,

Il-kutxaren ertza eio-gaitz eban lertzen izuaren ortzak, Oiñen otsa iltegiruntz joian leunki ur-biotz-zauskada larri [tuz, ta zentzun zalantzazko artean utsalduz.

Ixildu zan batez oin-otsen iskanbilla..., atea irikirik. Lau kanako obian jarri eben gorpua, aberriaren alde jokatuz il zanaren gorpuzkin xeetua.

GOIZNABAR, 1929-1950 59

EZ ITXARTU!

Txindor atsegingarri, txindor neurea! egun-urratzez zara zu itxarrean.

Ibilli zaitez ego-arin basora eta esan: «Egizu oiu otsean».

Jo itxasora ta esan eztarri zoli: «Ots, itxaso, olatu irri leunean».

Lo daukazu oillarra; jo arengana, ta esan: «Itxar adi! Ekin otsean! ».

Or torreko ezkilla, oraindik mutu; esaiozu: «Noiz, ezkil, zaitut otsean?».

Ikus gau-ontz nagia, zulora barik; esan: «I argi-zale? Ago ixillean».

Jo arin kalera ta oiu angoai: «Esna zaiteze! Orra, eguna atean».

Astin egoak beingoz, ekin mendira, ta artzaiñari: «Alboka jar abesean! ».

Aizearen ego-mintz igo oianera, ta esaiozu: «Oian, sar dardarrean! ».

Jo baratzeko lili gorri artera; ta esan arei: «Makur, egun aurrean!».

Baiña, arren, oi ene txindor: ez esna nire maitea bere lo ederrean!

Erio-lerkai batek jo t'eratsia, aberri aldez il zan atzo goizean.

Zabiltz, bai, artotzara, atseden garik, ta ots ari be: «Z:rkin aize leunean».

Oro kanta-joka, ta, nire maitea bego lur-zaiña bete lo betikoan.

GAU-OIUAK

Itxi da, jadanik, itzal-eun arrea... Ezta otsik goian, ez lerkirik bean; illuntzeko joaz «burdin-gerrikoa» da ausi zuzenean, erdiko mintzean.

Gamitz eta Fika —zuen zori txarra-eun gudari datzaz oiu-min, iltzear; goiko mendixkatik dantzudaz, itunki, eztarri-ots giar, bizitz azken indar...

Illunaren baltza, garrasiz betea! Aizea yatorku ala gaiztoz kuin-kuin... Lurrari itsatsiak, eun gudari illagin. Etsai, i aut iguin, erioren az duin.

Ezta otsik goian, ez lerkirik bean, baiña eun gudari oiuka lurrean; piñudi ondoko iparraren ulu giz-gorpu artean, dantzari katean,

* Goiznabar, 101-102. •'* Goiznabar, 102-103.

60 OLERKI G-UZTIEN BILDUMA

Etsai odol-gale, ifernu biziak zirimol izukoi iregan diraki... Aulik, zauritua naukak illunean; ez jausten baiña ni, miña dot ikurdi.

Goietara deiez itzaliaz doaz, atsaren gaiñean, gudarien espak... Eun gudari zangar, eun leoi ziranak aitu dauz balbeak, ezarriz erpeak.

Ain ete apurra zuen balioa? Gau-garrasi batez oro al da amaitzen? II arren, gazteak, zuen bular-sua betikoz ezta aitzen, aldiz illezkortzen.

EORTZI BAGEA *

Ene atsa, sai ozar, egaz ebillen azkar, arerioz ordi... Ta i or intzan gelditu, luzez intzan otzitu, luban biren erdi bai intzan illik jausi.

Goitik lerkaiak xistuz etozan geiagotuz, dana kirats bete; eriotz egoan zut, zakarki joaz turut, su-ego gaiñ azke, ez pot, ez ats-arte.

Txima-naas, zoi gaiñean, odol-ziztil lurrean, apitxin egiña... Aurrez-aur guk itxia, or ire gorpuzkia, ene lagun miña. Aundi yat samiña!

Laster lez, bear bada, aitz-artetik urtenda, bas-iizi uzuak birrindu abe egingo; nik ditut somatuko orrein erpa-joak, orrein sistakoak.

Ta i, iñok eortzeka, irri-lagun ordeka, or atza betillun... Obi baten atseden nok iri, gaiña ukatzen? Ene intzira, kutun, eik itzalez artun.

'•• Coiznabar, 103-104,


Ez, ni ez naz lo-gura; kumatxoan bai daukat

ene aur maitea, eta au kendu ezkero,

nire naigabea!

Kuma barruan dago zapietan etzuna;

ta atea zabalik... Deslai dabil aizea;

ta lapur gaiztorik...?

Ixil-ixil sartuta ostuko ba'leuskide

ene izar goiz-zale, nok barriro itzuliko?

Ez, ez naz lo-gale.

Ez begist lo astunak begirik estal-azi;

gelako argia jagon nai dot nik ernai,

nun dan ene euzkia.

AURRA LO DAGO * Emendik baten batek eroango ba'leuskit, —esan egidazu— biar, ai! nok lekarskit

egun-argi-kusku?

Oi lo!, laga nagizu lorik baga, mesedez;

au ba'darostazu, goizean esnatzeko

itsu gaixo nozu.

Ene aurtxo laztana ba'darostie, izan be,

malkoz dot biotza; ta loak zelan poztu

ene min garratza?

Ez, ni ez naz lo-gura gau aizetsu onetan.

Nagon, ba, iratzarrik, maite-txingarra yatan

aurtxoa zaindurik.

Sortaldeko izar zuri!, argi egidazu.

Belen aldera, otoi, —beiñola iru aztiak—

zuzendu nagizu,

Ba-dot griña leial bat, danik biziena:

Josu'ren aurrean nik, seaskari kulunka,

ustu nai barrena.

SORTALDEKO IZARRA ** Baiña gau allunez nabil,

biotza nasirik. Txoriak kantarik ez eguzki argiz baiño,

ez baitau kemenik.

Itun dago lorea gau-oxin baltzean.

Aren gura bizia nok lekike, illuna

astindu naiean!

Izar! Oi, izar zuri! Sortaldeko izarra!

Bizitza zear bekit bide-erakusle zardain

zure argi-garra!

* Bertso berri ta kanta zar (II) [1960], 10. ** Olerti 2 (19601 10-11.

EGUERDI, 1951-2970 147

1960

A R A D E R A *

Naiz-ta ardiak marraztu" Urkiola aizetsuan, epel nai ozkirri, artzain abillen, gazte, esan eidak garbi: Anboto'ri bizkarka, Larrano baiño len, Asuntza'n bedar leunab

ardiak ez daben.

Giñarre, azki, ote, an ba-dokc ugari, zenbat-nai asetzeko ardi, bildots ta aari. Liliak be naikoad

urre ta minbera; danetan begikoene

nok ez aradera?

Naiz-ta ardiak marraztu ta ik oinpean zapal, larre lora usaintsua beti eder, apal. Gotzon egoz abil, ba, ene artzain gazte; ez egidak oinpean loitu larre-lore.1

Lo kuluxka ba-dagik bazkari ostean, or daukak esku zuri ire jagonean.

Urrin8 ba-dok iñoizka ames eio-arri, ur yagok zelai lore biotz alaigarri.

Bildotsak janez gero11

aren osto azi, ordekan darie gauez1

arnas usain ezti. Ta iri, etxeratzean, andreak itauna: —«Nundik dok, maiteaj, dakarran usaiña?»,

Gotzon egoz abil, ba, ene artzain mazal; ez egidak oinpean aradera zapal.

* Goiznabar, 158-159 (B); Bertso berri ta kanta zar (I), [1960], 44 (A).

a Naiz-ta ardiar marraztu A 'n ez dago; b leuna A mia; c an ba-dok A ba-kok or; d Liliak be naikoa A Ba-dira liliak be; e begikoen A maitekorren; / larre-lore A lora maite; g Urrin A ta urrin; h janez gero A jan ezkero; i darie gauez A dari gabaz 7 Nundik dok, maitea A Nundikoa dok, maite.


1959

IL OTZA * D A M U A

Aundi, eder, sotil, bizi ziñan len:

Idazti deuna lez bikain ta lerden.

Illargia bera, iñoiz zu ikusiz,

ibar zear lotsor joan zan antziz.

Baiña, ai! orain zer? Nun poz-atsegin?

Eriotz-aizeak bial zaitu urrin.

Aspaldidanik, ene Amatxu! lore-intz artean ibil naiatzu... Gaur, alan bere, emen dakartzu nire biotzak lore-intz mulu: damu darion itoin dirditsu.

ESAIDAK, ARREN... ***

Ene gelatik ur-ur Mugarra zurbilla, ames leun bat dirudi ixil ta giartsu. Laiñoa dau biraka nun kokatu billa, ta oetzat eskintzcn ak lepo malkartsu.

Oi erpin ezkututsu, sorgiñen bil-toki! Orrantza yoak ene gogo nekatua; akit gupera, otoi, agure iruzurti, ire miñez bai yabilk aspaldi gaixua.

Errai-zokoan ixil ik ei dok gordea gure erri martzalaren misteri andia... Iratzar adi, iratzar, t'esaik maitea gure len-edestia zelan zan asia.

* Karmel 9 (1959, l.zenb.) 10. '••* Olerti, 1 (1959) 75. -** Olerti 1 (1959) 146.

EGUERDI, 1951-1970

BANANDU-BEARRA *

Kai ertzean bigun kulunka, or itxas astuna...

ta jende-mordoa begira, banan-bearrez ituna.

Urez doazanen artean zenbat agur ta besarka!

Zar ta gazte, erreka bai'litzan, zotiñari eraginka.

Azkenik, joan-dei garratza uin oztin barruna dardar...

Ez uste nik une au zanik orren minbera ta lakar!

KoJdobi itxasoz doa aruntza, zoriak erakarria;

ta agurtzekoan, aren aiots eta biotz-min larria!

Neugana dator leia bizi, barnean dakar arantza...

Ito-zorian jarri dautso banan-bearrak biotza.

Ezin itzik bat be taiutu edegi arren ezpanak;

bizi-beroa ixurigaitik, ezin balio barrenak.

Arnasea daust edan gura, nire besoetan murgil;

iparrak altza lez nau lotzen, begian malkoa zintzil.

Gero... geldi, arnas-estuka, miñez asea ta laru,

diraust: «Ai, obe, ezpa-zindud iñoiz be zu ezagutu! ».

* Karmel 8 (1958, 2.zcnb.) 8.


1958

Z E R T A N ? *

Elai bat, eguzki-dirdir, Kristo'ren Gurutz-inguru dabil egalari.

—Zertan ari aiz, elaitxo, Gurutzeari biraka ainbestean zoli?

—Jainko-burutik arantzak atera nairik diardut, ik sartuak bertan. —Oi elai, eskerrik asko!

Bizia dutan artean, lagun akit ortan.

E T S I B E A R ! **

Oin-arin joan yat igesi gaztaro ames betea,

Ta neguan zelai uzkur lez lotu naz, bero bagea.

Luzatzeko eskatu dautsat malko bizi ta izu soiña;

Arek, ostera, ai! itsu ta gor, bizkorrago bota oiña.

Nigandik joan dan arren, Aroa doket oroigai;

Aldi aretaz mintzo ta ames, gazte jarraitzea nik nai.

* Karmel 8 (1958. 1. zenb.) 11. •'••* Knrmel 8 U958. 3. zenb.) 9.

EGUERDI, 1951-1970

O T Z A Z A R A *

Otza zara, bai, iturri, zu ta zure inguru. Surik eztozu ezer. Zori onez? txarrez? Erdi-naspil bizi-ta, ez nik jakin errez. Baiña gura zeunkedaz beti durunditsu.

Jaunak etzinduzan otz len-burubideetan: Lur-orpo, leza ta ibai al utsez sortzean, ba-eban gar sutsua biotz zabalean. Zu be maitez egiña garai goen artan.

Eten barik darizun zidar-ur garbiak maitasun kantagai, ala oiñazea? Guztiontzat ludia samiñez betea, baiña poz-alai egaz zeruan txoriak.

Zu be, iturri gardena, ez beti malkotan; ba-dozu biran naiko maitasun ekarkor: Oe apain eskinka oroldi zea or, saratsa ta gurbiza beti lagunketan.

Eguzkiak, izpitsu, egu-erdirantza, sirats gaiztoz josi nai ba'zaitu ziztaka, or dozu lertxuna zut, burua makurka, beti gordetzearren zu lerden beratza.

Zure griñaz daukazuz izadi-arnasak inguruan leiaka, maitale bi iduri; aize goiztar meia be ostoaz dantzari: Eder dituzu, antza, intziri ta ai-otsak.

Bidaztia yoatzu, bidez nekatua; ur ozkirri ertzean ezpana jarririk, edai atsegarriz polito aserik, lenari darraikio, indar-barritua.

Biran —opagai ete?— zernaitik daukazu: Zenbait baso-egazti ta eundaka zugatz; areik kantari erne, oneik itzal malatz. Zuk, alan be, barnean sugarrik eztozu.

Zure iduri antzeko ete nik biotza? Taunak eskerrez ba'nau edertzen naroki, zelan nik ordain antzo sua ez eskiñi? Enaiten, ez, sekulan, zu aiñatsu otza.

* Karmel 7 (1957, 4.zenb.) 10,


E G O *

Ego, erreka lerden! Emen nok mintzo-min! Gaur, beintzat, itz egidak ez ulu, ez zotin: orrek naiko entzunak ditut oso gordin, ta begoz oraingoan enegandik urrin.

Elgeta, Mallabia ta Urko ire sor-leku, arri-sabelpe jaio arren, ez az iñoiz izu; nirñirka oi dok lurra poz aundiz alaitu, abotsa izan ik ezti, zidar baizen zalu.

Lertxun, altz, leizar, areitz ta pago, eundaka, or-emen dozak ernai ta buru makurka; goiz eta arratsez oro, iñoiz aspertzaka, igaitik yagok alai maiatza ereska.

Irri-poz bete yabilk Eguna zorotxo, maitemindu kaskarin biotz gazte antzo: Ire ots-ari gaiñez kulunka gogozko, jaio-barri bai'litzan beraren mutiko.

Goian txoriak deda ire ertz urdiñean, bai ta neskatxa goizez, txangila gerrian, igana doa pozik, amesa barnean, ta ik —maitalc izan— pa ari, espn-ertz gorian.

Mendi-beera oala, lotu au gizonak, eta or dituk ire leiazko ai-otsak: Korta-barne esituta, murruza zezenak; a ta i eraso batek nastu, azke-griñak.

Gero, bidean, ibai nausira orduko, Ermu ta Eibar dituk lagun bi gaiztoko: Lenago ire zoazan euskera mintzoko, gaur, erdel-zaletuta, egiñik besteko.

Begitan au aspaldi Eibar'ek gaiñera, ez yagok iñundik be ire ulu-otsera, arresiz estuturik jaurti au lurpera, ta i or abil euzkige zator baltz antzera.

Ni egaz naioakik adimen-indarrez, ene googa iregan yoat asperenez, ik bai dok sarriro jazten ames-lorez, oiñaze-aldian be goi-eroapenez.

* Karmel 7 (1957, 3.zenb.) 13,

EGUERDI, 1951-1970

—Nitaz oroituko goiza urratzekoan, ta eguna laiñoan bil garaiz okerto?

—Bai, zu zaituket, arrats oria iltean, nik gogoan ertsia; itxar nai loz jausia, nik zu muin-muiñean.

ARTZAIN GAZTEA *

Artzain gaztea zauri gorritan. inka bizitan

daukagu.

ai-ene baten orra nun dogun, gau eta egun

guztian.

Esaizu, arren: txoriak kantuz. errekak saltuz..

zer dozu?

Lizarrak sakon intziraz dira: ostoz aizea.

orobat:

Uda eltzean oro kantari: artzaiña orla

negarez?

artzaiña ikusiz negar-jario, ai-otsak eio

arentzat.

Miñez josita muiño ertzean. geriza-pean

zotiñez!

Ixillik, arren! txori ta muiño. bedar ta pago:

ixillik

Maitasunaren dardai zuria —oso bizia! —

barnean,

Artzain gaztea orrela ikusiz, maitasun-dardaiz

mindurik...

* Karmel 7 (1957, l.zenb.) 21.


1957

A G U R R A *

—Oi, ba-oa, maite? Ba-oa, ene eguzki, ene arima zati?... Oi, egia ete?...

—Bai, ziurki, ba-noa; eta esaidan: «Agur! » Ez esan itz mergatzik, ez dot opa zotiñik, ager zakit samur. —Ba-oa... noiz arte? Itunaz mokoz-moko luzez bizi bearko, ire itzalik gabe?

—Oraingotan zain ditut izarrak zeru zear: Txaloz artuko nabe, kezka ta istillu gabe. Noiz itzuli bear? —Ezertxo enerik ba-daroak aldean pau baltza zurbiltzean ni oroitzekorik?

—Uts ditut esku biak; ez, ostera, biotza: sorgin-ames urdiñez ta itxaropen utsez daroat gaiñezka. —Baiña, maite, zer egingo bidez-bide? Urrin emazte ta aide, eta pozik ezer?...

—Bidazti uts nabilke, maitale txit bulartsu: arantzaz da bidea, etsai-arriskuz betea, baiña ez naz izu.

* Karmel 7 (1957, l.zenb.) 8.

EGUERDI, 1951-1970 139

Eta zer? Mintza naiten orain lots gorrianb; ez dot lur gaiñez bein be sokillik irauli, ez muño-egaleanc sasirik ebagi: ez zugatzik birlandu ibai-saietsiand.

Ez dot iñoiz azatzik soloan atera, ezta oraindikarren azirik ezkotu, artotik ez garirik igitaiz ikutu, Jainkoaren esana jaurtiz ezkerrerae,

Ez dakit nik, baiña bai laiño ta mendiak... Geroztik naz gau t'egun zerurantz azartu, urdiñaren ixilla nairik estalgetu: mendeko nau, alan be, ezin atz lodiak'.

Jauna, Jauna, erruki zakidaz or goitik, ez nagizu betikoz albora egotzi. Zuk, arreng; nagizu indar-oriotz igurtzi, ta nire atzak dozuz arnariz jantzirik.

Oi, nere ereskin ai-zale, ixil-ezkon aratza: ots samiñez, otoi, birlora nire ames-baratza.

Bai, ta liliak sortuko ezker-eskoi bidean, igarra barriz piztuko biotz-barren jausianh.

b gorrian A utsean; c egaletan AC egalean; d ibai-saietsian A ur-ertz oztiñean; e jaurt iz ezkerrera B botaz saietsera; / mendeko nau, alan be, ezin-atz lodiak B alan be, men-deko nau ezin-atz lodiak; g a r ren B oi; h azken lau puntuak B 'n ez dagoz.


ESKU1 UTSAK *

Ez dakit nik, baiña bai laiño ta mendiak... Min dot biotz erdian, oso ikaragarri; lotsa naz soin dardara, matrail-azal gorri. Naita luzez bizi, uts dodaz esku biak.

Min baltzez zamaturik mozkortua nabil; negar-ibai begiak ta buru apala. Norantza zuzen daiket ene urrats argala? Ai, ene! Zer gerta yat? Eskale naz zirtzil.

Bai, aritz-kima luze ene esku igarrak... Ez bai-dira egundo ezertara saia, ezta iñoiz oratu ez atxur, ez laia. Ta gaur dakustaz miñez, erreka idor, utsak...

Noizka giz-barne griña garatu orduan, ames urdin oingeak eio ditut zoro; baita baratze zear larrosa ta mao, sarri laztandu bere, irrika mosuan.

* Goiznabar, 143-144 (C); KAEgutegia 6 (1956) 47-48 (B); E-Gogoa (1955, 5-12. zenb.) 82 (A).

a Esku utsak A Eskuak uts.

EGUERDI, 1951-1970

zu Beti on zaiatazan,

ene Jainko maite, ortik sargori da-ta

gagozan ementxe. Zugandik nintzean bein

zabarkeriz alde: ez neuke iñoiz egin nai

beste orrenbeste.

Ba-neban eder-asko zure esan-aolku,

baiña lera-soiñua ezin aienatu;

atzotik orraitiño eskerka naukazu,

gogo ta soin osorik zeurea bait-nozu.

Begi-itsu ta gogorki zirika ninduzun,

ta nok dei-arrenari egingo ez entzun?

Emen nagoke, bada, zaitudala lagun;

biotza, barriz, sutan dariola lurrun.

* KAEgutegia 5 (1955) 105.

1955

BAKARRIK MAITE *

Aurrean sagastia loratsu begira,

larrosak osto zutik goizeko euzkira:

zurea ta nirea orobat intzira,

bion biotz-taupadak bardintsuak dira.

Maitasun-alez astun galburu bat gara,

itxas-egal emean kulunka batera.

Lore-pa leunak itxi ta batuz barnera,

ez nik amor egingo barriz okerrera.

Argi, lore ta mendi, len oro maite nik;

gaur ez dot ezer be, Zeu, Jainko, izan ezik.

Ezpegi iñok geiago gure lokarririk,

ez zabar ta ez otzez, ikusi etenik.


Bil zaite, bai, barnera, ta izaki otsez urrin,

adi ene intzira: eroan eziñean igara lez bai dagist

biotzak pilpira.

Uler-gaitza dan arren, siñistu zeinke, maite;

egia benetan: Aunditasun osoan, nazan legez naukazu

Osti zuri ontan.

Len laiño loi ziñean, apakin utsezkoa,

orain onez jori. Ai! zelan, au ikusirik, ez zara su biurtzen,

ene kutun ori?

Gogoa

Zu eguzki, ni inguma; zure bira nabilke,

goiz bare garbian... Argi ortik edanez, nai neuke erre, zerbeldu

maite-su gorian.

Leun geziru naroe zeru-izpi urrezkoak;

geiago ez otzik; garbitu nagikenik zabar erdoiz osoan

ez da iñor, Zu ezik.

Ementxe poz-jario, bular zokoan ixil,

zein egoitz kutuna! Ikus ez, oar zaitut. Oi eragin me-samur,

laztantze biguna!

Zugandik naz igesi, luzaro or-an ibilli

ames uts jarraille. Josu! erruki zakit, oiñaze kezkaldian

bai zaitut urgazle,

Emendik at, zer al dot? Eztabaida zorrotza,

ziraunen edena; bide ondoan zoztor, oiñetarako sare,

kalte dakarrena.

Mintza zakit gozoro, ixillik mintza bigun,

ene gogo barru; zure goitar bizitzaz aopeko eztitan

irakas nagizu.

Iretargi billosa goi sakonean barna

dabil barre dirdir... Ni geldi nadin emen, Zuri, Josu laztana,

aterge so ñirñir.

Zure itzal muga bako ames laiñoz egiña,

ta nire itzal zoro, etenkor ta gelbera, alkarregan baturik

begoz aldi oro.

Oi, Josu, maite samur! neure zaitut osorik,

zeure nozu guztiz. Biok gagozan emen, illeti bi antzera,

leia ta su biziz.

EGUERDI, 1951-1970

Gogoa

Ene osasun maite, nigazko zure sua

ezta, ez, nakarra; oiu-intziriz naro, pipil-etentze iduri,

daukazu bularra.

Ba-neban aurretik be lar maite agerkirik,

ene Maitale ori: ta zoriñok oartuz negar dodaz matraillak,

biotza ler-zori.

Oi! Begiz ez zakustaz; nabaritzen ostera

maite-min bizia... Bai, ba-zaut sugarra, alderik alde zauritu

naroan gezia.

Goi-ezkutu uler-gaitza! Ogi ta Ardo pizkaren

antz iduripean, Zeu, Jainko laztan ori, oso-osorik zaukadaz

izate betean,

Eta ots dagidazu ala ezti samurrez

mai done ortara. Ni, ostera, gose naz, zure Soiñaren gose,

Zatorkit naitara!

Ortarako nagizu maite sutan ixio,

illinti antzera: damu ta garbai-malkoz elur aratza beite

nire gogo-kera.

Ta... zorun betikorra! bizitza sor oi dauan

Ogi deunez ase, nagoken biotz dardar lore txorta usaintsu gain,

zure beso arte.

Kristo

Sar zara nire baitan, ta zurea bai, maite,

zorion betea! Ez asmatu, ez esan, gizona alegin arren,

ezin langoxea.

Ni ta zu ikuskaturik argi-adar bi antzo,

baten murgilduak, iñartsi-leiaz dozuz zeru-jagole diran

aingeru ixetuak.

Jaiotekoan, aldiz, lasto artean nintzan

otz ikaraz etzun; zeru goian alan be, eundaka izar zuriak

zapaldu oi nitun.

Ta zure etxea orain saguxarrez josia

dot osoan aurki. Ulertzen ete, kutun, maitasun ezin-jasan

onen ezkutuki?

Ene giza-biotza, —illuntzeko dardara

sorgin gerizatsu!—, Muiñean txertaturik barrenean nor dozun

ba ete dakizu?

134 OLERKI GUZTIEN 3ILDUMA

MAITE MINETAN

(Alkar-izketa)

Kristo

Oi, gogo ames-zale! nora ezean zabiltz?

Bil zaite barnera. Leraen zora-didar ta 2elai lorak itxiz,

zatoz, maite, onera.

Samur dei dautzut sarri, ta zain gau-ordu luzez

egon naz aspaldi; egizko Odol ta Soiñez ba-dautzut nik atondu

maitasun-apari.

Jarri mai zuri ontan, ementxe, niniz nini,

alkarri begira... Begi urdinzka orrein leza barru galdurik

nireon dirdira.

Ba-dakusu au, maite? Zerete? Al igarri?

Zentzunak iruzur... Begipe daukazuna neure Aragi dozu,

neure Odol uzkur.

Zure billa zerutik jatsi nintzan; lurrean

zure miñez nabil. Neurri bardiñekoa beite, aurrerantzean,

bion biotz-pilpil.

Erdu, bai: zeren lotsa? Antziña lez, oiñazruz

ez zaitut zemaitzen: aul, bakar ta oiuka, zugazko maite-sutan

bai naukazu emen.

Bein soin-billos gurutzan pekatuen ordaintzat

ikusi ninduzun: Goiko Aitari bertan oro eskiñi neutson

zure alde, kutun.

Zabalik dot gerora bular zauri minbera,

ur garden iturri, Gaiztoak an egiña maiteak dagist emen.

Zakidaz erruki!

Artu ta jan naitara; zure barren epela

laster da bizkortu: or, zure errai zokoan, maite jabe gorian,

nai dot atsedendu.

Oi, irritsez nik opa! Biotz ataka ori

edegi eidazu; zeru lurrak ar ezin dabena Bera on-uts

orra ba-yatortzu,

Goiznabar, 171-177; Milla euskal-o'.erki eder [1954], 731-714.

Txuka zotin orreik, betor poz-argia; oi, nik ez nai ikusi zu laiñoz josia!

* * *

Ama dot mosutu gozo ta samurki... Ene biotz-dardar! Aren matrail gori!

Ta eder-min gose, tokiz naz aldatu, urrun aizeak daust bularra gainditu,

Gerora, oi! sarri loratze guriak ikusi ditue nire begi biak.

Ames ta sorgin-poz, aur-jolas ta atsegin, uriak diztikor, zerupeak urdin.

Txokoa, alan ta be, nik maite gartsuki, ta bertan zu, ama, dirdaizko eguzki.

Enarak ba-datoz eltzean beroa, alan oroimena doakit zoroa,

Urtez zerbait ule zuritua zara, matraillak zimeldu, mao bi antzera.

Ezilkortzat etsi arren, oi amatxo! ez gara lurrean iñolaz betiko.

• * • *

Bein izpar baltza: zure eriokoa. Osoz lauski eustan biotz-azpikoa.

Nik ez nai siñistu; baiña, alan be, egia: guztiz yat itzali beko eguzkia.

Malko ixuri nozu il-obi ertzean, zure ixil aundia barrendu naiean.

Ta gaurtik aurrera, nire illun nasi! Algo dot osoan neuregandik jaurti?

Baiña... bego izpitsu itxaro zuzia, zuk or urdiñetik niri bidalia.

Zurekin, nik bere, atseden aldia noizbait dot izango, izarrez jantzia.


Beso leun batek atzekaldetik, oratu dautso samurki. lieso pin ori, norena ete? Bere aitarena, noski.

Zer galzoritik asagotu dan aur setatiak ikusiz, «Eskerrik asko, Aita maitea>; diño dardar, zotin aundiz.

Ego-zabalka kaioak urru... Bat-batez galpen larria: arkaitza jorik, urpean murgil amabi gazteen ontzia.

Oiñaze-larrak iñoiz biotza odol ba'dautzu, ez bildur: zu jagon naita Jainko-eskua beti dozu, zugandik ur.

AMA, AMATXO! *

Zer dagiket kanta? Nor gorets, zu ezik? Bai al dot, ezertxo be, eresgai oberik?

Ama! entzun, otoi, semeak autorra, iñoiz aultzen ez dan maitezko txingarra.

Bebilt bai inguruan zure itzal urdiña, ez zar ez urrunez amildu eziña.

Zuk zelan jakin ez —Goikoak ba-daki—, or sabel barru sor ninduzun alaiki.

Baita, arrezkeroan, egun luzez zaindu, Jainkoak lilia baizen arduratsu.

Nik negar, zuk mosu —erlea burrundin— au luzaro bion arteko zeregin.

Maite zaitut, maite; maite nozu, maite. gizonak mingaiñez esan ezin beste,

Zer dozu begian, eneño kutuna? Biotz barne, lazki sar dautzut eztena,

Uts egiñaz baiña damu naz betiko; ez dot ostera gaitz-biderik artuko.

Barriro be, ama..., begian zer dozu? Ni alde bearrak goibel ete zaitu?

- Goiznabar, 109-201; Milla euska-olerki eder [1954], 729-731,

EGUERDI, 1951-1970 131

ITURRIAK NEGAR *

Aldapa-saietsean iturri yaukala, gaiñez lertzen dautsola pagoak itzala.

Ene laguna ta ni bertan lotu gara, uraren jauziari oldozkor begira.

—«Zergaitik, adiskide, negarrez itoa, iturritxo lirain onen jarioa?».

—«Ez, maite, ez dok ori biotz-min oiua; ori dok lizar-txori poztu-nai ulua».

—«Lizarrak pozteko ez bear ulu miñik; txoriak barriz ba-dau txinta-jo ederrik».

—«Antz-aspera gabeok, siñets niri, arren, Jainko'ren aintzaz dozak barne-otoitz guren».

Lizar-osto artetik keiñu eguzkiak... Negar-itoin bizi, ak eta nik begiak.

JAINKO BEGIRAKUNA **

Loratsu dago itxas egala, aldatza, barriz, biguna; jai jantziz oro, dirdir-keiñuka, kaioak ba-dau laguna...

Ur-ertz zear aurtxo txiki bat, irribar gozoz dabilla; ustekabean besotxo biak luzatzen itxas billa.

Eskoi aldera, zoragarriro, eguzki galdaz urduri, zingira zabal geldi-eziña ispillu garden iduri.

Basa-lilidun ontzi batean, eresi-oska ari dira amabi gazte, bekoki alai, jai ospatsuz bai'lira.

—«Zatoz gurekin» —gazte zoroak ontzi barrutik diñotse. —«Bai, bai, oraintxe» —oiu leiatsuz umetxoak darantzutse.

Baiña ontzia noiz ikutuko lurraren ertza egola, aurtxo txikia, oso alaikor, bertan sartzera joiala...

* Goiznabar, 132 (B); Karmel 198S-1, 11 (C); Milla euskal-olerki eder [1954], 728-729 (A).

a Antz-asper A Antzi asper.

Goiznabar. 136-137; Milla euskal-o'.erki edcr [1954], 729.


J A I O T E T X E A

I I

Aspaldian ez-ta, ene kabi zar! emen natorkizu, biotza dardar. Opari dakartzut oba eziña, zure ibarretan gaur goizez egiña.

Atz artean xamur lauskitu eizu, zure maastiko mats-mordo bai dozu: eztia darion maite-bertsoa, goizeko izar-malkoz oretukoa.

Baiña... itxoin, bertso diñot? Egia? Ez, geiago: ene izan guztia; oroi ta ederra, alkar josirik, neure lei-orioz dana igurtzirik.

Ene baserri, baserri, nik gogoan aut sarri!

Oraindiño gaur be zure ikurdiak —arri ezain-ezin ta aintza-loreak— zut dagoz ormetan; goiz arrigarri ta egun urdiñen gomutagarri.

Sartzen, atezar untzez beteak, antxiñako zarren odol-eusleak; kedar jantzi laratz aiztu eziña, zur, abe, soillaru...; dana nik miña.

Aur-egunen ezti, oso-osorik zugan itsatsita daurkit oraindik. Oi, begiok: ase joan-ederrez! Oi, biotz: mozkortu ardotxo zarrez!

Ene laratxo, laratxo, nik laster ez aiztuko!

I I I

Eder, aragikoi, jaiez jantzia, nok zugan ez ezaun kuma guria? Zu, oi!, goresteko, nok itzik naiko? Ederren eder bai zara, maitetxo.

Zugatzak mendia baizen maitia zaitut nik, enetxo lerden zuria, Loreillak dirala, ortxe berotsu, arrats sorgin batez, jaioa nozu,

Ta gaurtik gerora, len-kabi ontan bizi nai dot, lertzen ez dan baketan: goiz-txinpartez gori altzo bareana, izar urdiñezko ames artean.

Ene basetxe, basetxe, biotzean aut maite!

••• Goizriabar, 133-135 (C); E-Gogoa (19,55, 5-12, zenb.) 82 (B); Milla Euskal-o'crki eder [1954]. 725-726 (A).

a altzo barean B magal beroan.

EGUERDI, 1951-1970

Areitza Zarrez zerendurik Gernika'n Areitza, Oi, enbor doneari blei dario atsa! Aren soiña lenago bai zala malatsa! Sari ordez orain be, guztizko aratza, agur! , agur! , diñotzu, iltean arratsa.

Kantauri Kantauri, zabal-urdin, pizti gurgur-izu, e.usko-seme zangarren bizi-jardunleku, erditze ixil-barrien goi-bide zadortsu, illunabar zuntzakin3

jolasean kuku, bitsezko ereskiñez oiu baten dozu.

Joalea Eta eleiz-ezkilak? Oi, aren matraka! Din-don ta din-don, aren etenbako jarduna! Txori ta aize lagun, zer diño itz oska? Goiz eta arrats, norentzat ninbeste zarata? Zoraturik daukazu zuri agur leunka,

Ganguena Aizkorri ta Gorbea, Eretza ta Anboto, Auñamendi ta Aralar, Udalaitz ta Igeldo,

a zuntzukin A.

Sollube, Urko, Kalamu Oiz, Urbasa, Ernio, danak izpi zuritan urrezko lokiz io ta zure otsein leial dozuz poz-jario.

Baserria Bide-kurutzan nasai euskal baserria: ereiñotza ondoan, aurrez mailladia; oroi-untzez josita ate nagusia; odol tantaz egiñik dirudi gainkia: baso mutil yaioen ekarkor azia.

Olerkaria

Amak, ume nintzala, Euskera goxoa!, zure garrez eustan jo izate osoa. Arrezkero zu zaitut neure maite alai, arrezkero zu zaitut neure min-abesgai. Amaikak ba-diñoe zaartua zareala, pipi-zerenak janik il-ur zagozala.

Ta... zu ilten ba'zara, zelan nik abestu? Zuk uts emon ezkero, zelan nik arnastu? Baiña, ba-dozu lar be, oindiño kemenik: urte luzez, oi maite! zagoz, bai, mardulik.


Itxastarra Ur geza dot aberri, gaur on, biar naspil; bere gerri gazian arrantzuan nabil. Ez dot ezeren kezka, ez burun maratil; soiña ez daust iñok lokarri estuz bil. Guztion Jaun: Zu zaitut biotzean pilpil.

Padarra Dei batek gogo zear ots eustan bein egin; ta neukan oro itxirik, ama ta etxe urdin, ixil ta bake-billa joan nintzan urrin. Eder-ase begiak ta biotza goimin, bazter ontan ez naz czertxoren premin,

Irulea Goiz urdin ta illunabar oi nire zoria! Emen nago ariltzen artule aria. Bakar irun-bearrez arilki guztia, barruan ba-darabilt abarrots ausia. Baiña zugaitik jasan, ez al da eztia?

Lugiña Solo-lanean nozu lugiña egunez; urrezko gari-sailla zibuka dot aurrez.

Iñoiz min izan arren, orain ikus pozez; ala biur yat, bada, udabarri-lorez: bego nire gogoa aren oroi-atsez.

Aitona Urteetan naz, egia, zerbait aurreratu, gorputza be apur bat uste-ezik mukuldu. Baiña oian-pagoa beingoz ete auldu? Ba-dot nik oraindiño adi-argi, onu: zu goraltzeko, barriz, su gori dan bertsu.

Eusko-ama

Opaz daukazu orain eusko semeen ama: mundu zear ospeak aspaldi narama: kumak seiñez ugaltzen iñoiz ez sarama; askotariko pitxiz ikus nire sama, ene sabel-aldien aintza dozun zama.

Basoa

Otza igaritakoan or udalen jori; eguzkik joez gero edozer dardari; maite-aro dalako txara ta beresi, urre-kantaz zenbatu ezin aiña txori. Norentzat orren polit altz-adarra jantzi?

EGUERDI, 1951-1970

Bidaztia

Igandik aizkatuta, maitezko sorterri, osto galdu antzera or nabil aspaldi. Baiña indar bat etenge, bailitz ardo barri, ene barren-eltzean irakin diraki: naita urrin-autsez oiñak, i aut amesgarri.

Semea

Illargi-printzak leiaz gau-itzala maite; biotzez dau arenbat senarrak emazte. Ama lakorik, baiña, nekez aurki daite, ta nik zu zaitut laztan iñortxok ez beste: btziak dirausteño nire mintzo zaite.

Neskatxa

Larrosa loratua baratzean eder... Eusko-neskatxa, barriz, etxez atera zer? Sukalde barrun zernai oroiz astun dager, ta ainbat lora niretzat zelai-munak ler. Emen nagoken, beraz, naita bizi bazter.

Artzaiña

Eder yat goi-erpiña, mendiz artzain nabil; lagun ditut ardiak, txakur eta makil.

Esne, gaztae ori ta sapedar pipil, oro deskintzut zuri oparo ta sotil: zugana bai doakit biotz-uxia ixil.

Arraunlaria

Oztin dago zabala, aizea mee ixiltsu... Nai bare nai aparrez egiñik apuztu, luze ta bardiñean ur-lepoa neurtu, lerden nabil itxasoz arraunlari zaintsu. Nok uretan gutarrik iñoiz azpiratu?

Olagizona

Lurrari, ekiñean, meatz gorri ostu, sutan erre, antola, burdiña biurtu: orixe darabilgu arlo zeregintsu. Soiñez auts-koipe arren, gogoz edur ta su, cta iñoiz aztutzeka euskeraz mintzatu,

Gudaria

Gorbei-gara egundo ikusi ete lar? Aren muin baizen sendo ni ba-naz al ta indar. Guda-ekaitz orluan nok nik aiña bular? Lerroan jokatzeko, nai, adore ta gar? Euskal-Erri maitea, zugaz ez naz zabar!


Onela jardunik, au zoragarria!, Andra bat aurrean goibel yat agertu: zar dirudi soiñez, biotz-astun, laru, naita lenago izan bakana, bitxia.

«Ez bildurrik —diñost—, Euskera bait-nozu, zuen izkuntza zar, minbera, guria, semeen itxikeriz zarpaillez josia; zuk, beintzat, ez nagizu osoan mirrindu.

Zoaz ortik zear, ta Ama miña iragar, betoz ni goratzen aldraka semeak, zitutu begiez nire orma zarrak, lena bizitara ekarriz poz-dardar».

Samur nau ondoren besotarteratu, ta, nigan jarririk ezpan biak bero, bere barren sua niri ezarteko, goi-arnas leguna bizi daust lurrundu.

Ta gero, nire izar dizditsu sotilla, arin yat gordea orma zar ostean. Ene! Sua ñirñir betsain aratzean, baiña susmoa nik betikoz ete illa!

Min dot, arrezkero, min errai azpian, ta danak nai neukez min onen zatiki; zuzper, euskalduna, ta Amagaz erruki, sugarrik ba'dozu oindiño bizian.

MAITASUN - OPARIA *

Seme-sailla dozula Zeure baratz-ederkiz zure aulki inguru, osotua dozu: lerden ames zaitudan dardar, su ta biotz-gur, ele ama aintzatsu: ai ta neke-gantzu. omen gorazarrerik Bakotxak, al giñoan, urteetan ez dozu. zelan dan diñotzu, Olerkariak, alan be, gaur goretsi naiean sor-miña ernatu zure poz-eztegu. ta maite oparia biziro deskintzu.

* Goiznabar, 220-228 (B); Milla euskal-olerki eder [1954], 722-725 (A).

EGUERDI, 1951-1970 125

lbilli ba'nabil maastian zear, aienak oi dabez mosuak alkar; zurtuta entzunik nire ai-otsak, oparo darie malkoa lorak.

Abetxu gaiñean txindorrak diño: «Gazterik mindua gure maiteño». Ta beterik dago eztigai gozoz, ase al ba'nadi txinta-erioz.

Bidez ba'nakuse, aurtxoak agur: «Bekokian dozu iraiñezko ikur». Iguin aut, ba, gizon, guzur ta marru; iguin aut benetan ni lotu-esku.

I, barriz, maite aut, leiar urdiña, ik bai daikek goza ene samina. Baiña, arren, ez egik ots ain itunki, muiñea yat lertzen ori entzuki.

Z A R P A I L D U A *

Min dot, ai!, atzotik, min errai azpian: begiaia darie negar-ur garratza, ai-eneka, intziraz aitu yat biotza... Ta zugaitik, ele, nozu ler-zorian.

Griñak ixil, bare; arrats-il otzana... Ez dot, ez, oraingoz beaztunik barrun: txori, aize, argi dodazala lagun, ames-zale nabil zelai musker barna.

Zer dakust aurrean? Jauregi zar urdin! Izuak arturik, mozkortua iduri, ixil-zirkinpean ara noa urduri: ez nik iñoiz izan alako jakin-min!

Ezker-eskoi so, ta eder-apain utsez; oro sasi ta lar, joanaren usain, oro aztarna zar, ontzak orrua gain; ereiñotza soilki oraindik orriez.

Sutondoan, noski, ba ete berorik? Zalantza bizian, barnera nadin sar... An be, baiña, kirats, erdoi ta saguzar, nainun ugari da ekaitz mozkin baltzik.

Aldi: or ire lan, dana zar-txilio! Ai, zein itxusia asaben egoitza! Or, bai, gizonaren zabarkeri latza...! Nok leiken barriro lenargia ixio!

* Goiznabar, 35-36 (B); Milla euskal-olerki eder [1954] 721-222 (A). a begiai A begiak.


Goira dot igon nai ego iraulka, izarren isla mosutu, ta azkar garaituz ortze oztiña, argi erriaz jabetu.

Ango goiz-aize, oi!, nok leukake Usnoc goitarrak arnastu, argi iturrian egarri sua ito, Jainko-besoan atsartu!

| b

Baiña sugetzar marraskariak lei ardoz mozkor nakarre; ta ene gora miñak or epel, illotzen taiua darre.

U R ! U R ! *

Ur! ur!, zokoz zoko arin oan ur! Zer dala-ta dagik orren mee surmur? Arri ta zur naukak ertz muskerrean, ire ai jasoten aize urdiñean.

Ibillian gartsu lorai laztanka, ipuiñez diarduk ixil-mixilka? Ala, ari gaiztozko, mormox-uts abil, uberkak esitzen aulako zurbil?

(Pisuerga ondoan egiña)

Gorrotoa yabilk an-or nagusi, ta bake-eske igana nator igesi. Gizarteko aize atsituz urrun, zeru yoat ire altzoa, kutun.

Ta iri yiñoat gaur erosta miña, azalera barik jagon eziña: i beintzat erruki, urtxo gardena, neugaz bai darabilt miñik latzena.

Aspaldia danik zori bardiñak ez ete alatzen gure barrenak? Erreka yaroat muiñean oska, iñoiz ixil bako naigabe-erreka.

Gaitzetan nagola urteak dira, ta noiz barriro ikus zorun-dirdira? Eguzkiak dagi argi goibela, pizkaka darion izpi motela.

Ixil-zale diran maite bi letxe, gu gagozan emen guztiz as-arte. Minkide aut, urtxo, samiñez ase; ik argitu leikek nire errai-leze.

Bein bota ninduen neureakandik, ta arrezkero ba-dot naiko oiñazerik. Aita itxi naioan, ala-bearrez, ta ama noiz itoko zotin-negarrez.

Nire oiua bai zala garratza! Zimel eustan ia miñak biotza. Poz-zuzia yatan osoz itzali, ta gogoa laiño kizkor estali.

Ordutik, ai ene!, goibel naz bizi: igar-laru soiña, arima larri, ta noiz-arte ekingo negar-bidetik? Eriotzaraño ez ete izarrik?

b lentake A leukaken; c Usno A Usain. * Goiznabar, 116-118; Milla euskal-olerki eder [1954], 719-721.

EGUERDI, 1951-1970

1954

BARRUKO GUDA *

Oiu dagit, itxaso biur: zer darabilk ain aldakor? Gain-urdin atzo, amesti jasez, ta gaur orru dagik gogor.

Barne-samiñik etsienean leiar gUborra putzitu ta arrizko esiz baituten auen aitzak nai dozak zatitu.

Egaize balak zingira gaiña nasi oi daben antzean, zer gordearen dardara bizi sarriro doart soiñean.

Etsai eraso, burruka latza, eguzki dirdairik bako! Uin-jauzika ots dagikanean dirudik itxaso arro.

Zintzurretako bits atsituaz ondartza zikin daroak; mintzatu akit, Kantauri arro, ire itz-miñetan bai naukak.

Goitik gogoa zidar egalez dago jantzita: zerumin; aragia, irrits murkoa eskun, ikus beerago: ludimin.

Baiña... ez, ixo!, ba-dazaut eta zerren agoan muturik: uin-litsean bein neuskan irakur ta ba-jakiat geroztik.

Barrun ba-dot neuk be guda lakar, errezto jasan ezifia: azke ibil gura ene zer onek, baso usuan lez oreiña.

Biziki digart barru muiñean etsai biren jotze urbilla; gain itzal gaizkor bai lebilkidan, zorapenezko naspilla.

Izaneza bata ustelkor dozu, bestea barriz il-gaitza; lur ala gogok jadets ereño? norentzat ete garaitza?

Or dabilkidaz lera-sugeak biotz ganbaran txistuka: oillo samara mirotza letxe, jarkitzen alkar eztenka.

Aragiz azke dan gotzon argi edur egoduna iduri, Iokiak ausiz ludi ontako beaztun-arana itzuri.

Goiztanar, 51-52 (B); Milla euskal-olerki eder [1954], 718-719 (A). izanez A izatez.


Baita, eio-zaletsu, ba daukat errota:

argitan ots neurtuka, ta bildurkor illunez

dabil txalapata.

Zorrotxoa, ostera, eio bitartean,

urak me daragoio, xamur kanta amilotxak

atzeko intxaurrean.

Ene zorion bete, argi baizen samur!

Bein baten ames egiña —naimen zuri igeskorra—

gaur mamin yat biur.

Galburu aurkitua ona urun biurtu:

edurra baizen zuri, argia baizen bakan;

zerua loratu.

Eskerrik asko, Jainko, bait-zara on-ona;

ta zuri, urun garden, ene patxo bizia,

kanta aiña ozena.

VII.—Goitar Janari

Egunik egun argiak lurra oi dau mosu...

Goizero nik eskintzen Gurutzeko oparia.

Jaupari bait-nozu.

Zu zaitut gaur, galburu, opagai zuria;

atz artean zaukadaz, azur, mamin nagola

dardaraz josia,

Esan dodaz, bai esan, lau iztxo garbi ta usu;

ta, lipartxo barean, Jaunaren Soin egizko

zara zu biurtu.

Nire jardun gurena nok adierazi?

Goiko Jauna ikurtondu, eskuetan erabil,

ezpanez onetsi.

Ta... zure zori bete, galburu orrena:

ez noski iduri-antzez, egiaz baiño, Soiña

zara Kisto'rena,

Ta Jainko-Soiña dot nik janari goitarra;

il-bearrez bizi dan ene izate aulari

Ak damotsa indarra.

Oi, on-egite aundi, itzez esan-gaitza!

Ai, ene Jainko Jauna, beukat nik aldi oro

eskarrez biotza.

Oi, beti al nagoke Zugaz alkarturik:

Zu nigan ta ni Zugan, maite-ardotan murgii

etengabe iraunik,

VIII.—Azkena

Beiñolako galburu, Jainko-Soiñ egiña:

gaurtik bego beti bion zin-lokarria,

iñok azke-eziña.

EGUERDI, 1951-1970

IV.—Jorrail-erdi

Egunak, uste barik, igaroak dira.

Bitartean, ba-dantzut iñoiz eskain-dei gogor,

iñoiz barne-intzira.

Ta nik goiz epel batez erein galazia?

Ez dot egundo aiztu; arrats-ituna beste

bai-yata eztia.

Negu-garaia zear arduraz dot zaindu:

begi oriskab jaioz, kurloi ta amillotxak

ez dauste aztertu. Ta udabarri eltzean,

zein mardul dagoan! Txit eze, ta buru-zut. Aspaldi dauz urrungaz

durdurak auzoan. Oi dauanez txilistak

ernera ba'dagi, beingoan araturik, jorraitxo kirten zuriz

laster dot irazi. Argia aitu ba'dagi

zorapen gozoan, ta izarrak goian eme, ames-zain nagokio

gau-aldi osoan.

V.—Eldua Gogaikarri egoa;

kimak apain ostoz; ardiak tilin-talan ubaro-itzala eder.

Garillean gagoz.

b oriska A orizta.

Aizearen igurdiz zibuka garia;

zidar-bitsa dario: laister yat orituko

barruti guztia.

Geroztik, zu zaintzeko, txoriak nik izu;

ta leioa alakan zut, maite kutsatua lez,

adi nagokizu.

Baita, iñoizka, zugana el naz ustetsua;

eskupe guriz zaitut igurtzi, ta zuk pozik

esan bide: «Eldua».

Ta nrratsalde urdin baten, narotua etsiz,

neronek ebagi dot gari-arlo dan-dana

itai urtu-barriz.

Garandu zaitut urren arnabar gaiñean.

Au ale-pillo gorri! Urre-meta emoten

altxor gilgilean.

Zure min da sagua, baiña nik laga ez:

liñozko zorroetan biar zaitut gordeko,

eta itxi giltzez.

VI.—Eio

Biran, solo txikiak; ezker, errekea;

sagastiak, albora; muiñoan, baseleiza:

ona nire etxea.


Bir-loratuarena zure maite-edesti:

mamin-azal eztia, barne-ikaraz josia,

poz-zeru ta illinti,

II.—Aurkitu

Galdurik, ala itxia? Nik ez dakit ziur.

Garia, ebagirik, metaetan bil eben

biotz-esku samur.

Ni ara nintzanean zu bakar zengozan:

solo erdian toto, ziñean ainbat luze,

aurra iduri lotan.

Joranez makurturik zindudazan jaso.

Ta zure begi eder! Zelako matrail ori!

Zein irri-eraso!

Ezin nik azaldu, ez, zure izate jori:

galtzu gorrista mean eundaka garauz betea,

txairo ta ler-zori.

Zu atz artean tinko, etxera itzul nintzan;

ta, pa gartsu emonik, kutxa zar lurrunduan

gorde zindudazan,

Sarri neban, gerora, zuregan oldoztu:

ezo ta bero-alez, itxas-ondarra gaiña,

nai zaitut ugaldu.

III.—Erein

Otzik dabil aizea; zugaztia soin-uts;

orbel pillo karkabak: illeta-jantziz oro,

Oi, lena ba nekus!

Etxe zuri buruan dot baratz txikia;

baita, eskumarantza, ene irizi emokor,

esiz oso itxia,

Dan-dana neban atzo Iai zuriz irauli,

Egia, aurki, esan au: Ian-zorraren aldera

neke-miña itzali.

Gaur goizez, giro dala, dabilket area,

ta nai neuke bertantxe irra neurtuan bota

galazi maitea.

—Ez lotsa izan, ez izutu, ene galburutxo;

maitale dozu euzki, Iurra sabel amakor,

ta neu jagoteko.

Erein... dot sail osoa. Bai dagola lerden,

Eguzki orrek: Galda!a

Lur amortxo: Ezotu! Tu Zuk, Jainko: Kemen!

Gabaz izar maiteak —bizitz-untzi garbal

ixil aundiz betea— malko-iruntza ezar dau

zure kuma-egal.

o Galda -4 Oalda.

EGUERDI, 1951-1970 119

1953

ARRATS - ESKARIA

Arratsaldeko iruntz-itzalak jaustorduan lur gañera, ludi zakarrak izututa, batu naz neure barnera.

Min-ezpata zear igaroz biotz erruge jatzun ausi: indazu, otoi, ene Ama, zeure garra nigan josi.

Arrats bera sorgin onetan entzun, Erregin lerdena, biotzaren joan-oiua, oi, nire azken-arrena.

Auzoan zabilkidaz, Ama, gaitzetik adiña urrindu, maitasun-ego zuriz estal: ni, ume, jagon nagizu.

Maite min nozu, aspalditan, zure leraz dot biotza; adi eidazu, Ama eder, gaur arrastiko otoitza.

Gorde naizu, samin Erregin, zeure Ama-besoetan; zaindu ni bular gañean, nire babes zeu beti izan,

EDESTI XAMURRA **

(Neure loba Bilbatua'tar Tonetxu'ri, biotzez)

I.—Sarrera

Atz artean zaukadan galburu guria:

nok lekarkit niri be opa dodan eskerra,

oi zure zoria!

Bizi-argi lez zaitut biotzean maite;

ta, zuretzat dodaz gaur agur ta adi sutsuak,

iñortxok ez beste.

* KAEgutegia 3 (1953) 37. ** Goiznabar, 230-237 (B); KAEgutegia 3 (1953) 49-52 (A).


BIZITZAKO GOIZA *

Zu, Malentxo iiraña, biotz soin gazte: Uda murgil orduko zurbil-kolkoan, urdin-orizko lotik iratzar zaite ta jolastu alaiez egun osoan.

Gogapen larri, edo sorgin-amesik, oraindiño ez dozu begi aurrean. Ekin orrela! bizitz-urak, gaizetik, zerua dizdiztuko dautzu barnea.

Orain, bizi-naieak odei zakarraz gogo-eguna biur baño len sarkor, orain, goizez, ez aiztu Goiko Aretzaz: gurari leial oro Ak bai-dautzu sor.

Orrela, negar-zelai au igaro usu, edozein dala zure oiñatz-zidorra; ta nai-ta urteen astunez indarra meetu, esku eder zenduke Jainko samurra.

ENE ETXEA! **

Atsegin ta jauregia or bizi izan arren, iñon aurkiez etxe barru lez pozarren; ortzetiko lillurak aratzen indarrez, ta ango beroa ezin aurki ludi-autsez.

Etxe eder, ene etxe maite, Etxe eder, ene etxe maite.

Etxetik at, dizdiraz alperrik argia. Oi! biur niri, ene etxe gain gorria; abes-eioka alai auzoan txoria... Emoidazu gaur-gero bake-poz guria,

Zu lako zozorik bai ete? zu lako zozorik bai ete?

••• KAEgutegia 2 (1952) 62. ** KAEgutegia 2 (1952) 107.

EGUEHDI, 1951-1970 117

I

BIOTZ - AGURRA

II

Ego-aizetxo nekatu ezin, nora oa onen arin? Sasian garrasi, loratzan ijuti, aur bildur antzeko,

arnas ugari, egal zurizko, zek arabil ain arinto?

Ez yak atsegin, noski, egoa eta ipar aldera oa? —Bai, olerkaria; bee-alde atsia, betikoz itxirik,

ara naioak, biotza pozik, zabala ukaldiz etenik.

I I I

Orrela ba'dok, aizetxo maite, biotz-agur esku bete eroan egik ara, ene Erri maitera. An daukezak eneak,

urrin-oiñazez aurki josiak: danai nire gorantziak.

1952

EURI! IPAR! EDUR! **

Euri! euri! jorrail-euri! liliak loran guri: bei-ezpan ori. bioltxo urdin, zelai guztiak bardin. Euri! euri! jorrail-euri! liliak loran guri.

Edur! edur! edur garbi! soloa ik jantzi dok zuri. Zain neguz azi ereña, el ez dedin gaizkiña. Edur! edur! edur garbi! soloa ik jantzi dok zuri.

Ipar! ipar! urril-ipar! zugatz-ostoak igar. Ekaitzak basoan orru, ate itxi ta sar barru. Ipar! ipar! urril-ipar! zugatz-ostoak igar,

Euri! ipar! edur! iru, gu alaitzera eldu. Asmo artezez irurak bialtzen dauskuz Jaunak. Euri! ipar! edur! iru, gu alaitzera eldu,

Goiznabar. 123; KAEgutegia 1 (1951) 71. '•• KAEgutcgia 2 (1952) 15.


A L O K A ! *

Geldi dago aloki, ondartza gorrian lo, Oi, aloka, aloka!

Arrain-atsa dario, ta azal zildu ezean urre-moltso dirdaika,

Illik ete zaitugu? Ene! , zarboak negar, bateltxoak txalplaka.

Barriro datoz uiñak; ta or, izu-izuan, aren soiña dardarka.

Ez intzan lurreko; nungoa ete intzan?

Ur bako iturria legez uts ta erdoiz don ao; matrail biak gorri, esku biak txao.

Begi zabal orreik nini oztin dozan, ta argi ari mean begituak dantzan.

Urrin-laztan leuna itzak yoek gartub: ilbizi samurra, odei zuri mosu.

Ire oin-min nintzan —ego bariko oiñak— baratz ortan nai nik ureztatu lorak.

«Aloka ez dago illik —arraintxoak diñoe—. Oi, aloka, aloka!».

Ta ertzera eldurik. ikus danak batera aren mosu laztanka.

Asetua diranean, maite-kanta jo dautse ñir-itzuli-murdika.

«Ez dago illik aloka —arraintxoak diñoe—. Oi, aloka, aloka!».

E R R U K A R R I A * *

Baiña azketsi, maite, altzo arratsean, ire albotik, ai!, iges bai nintzean,

Oi! Begi jostari zerbait az azalez; bertara ezkero, barrutik ezerez,

Neskatx koskortxoac! —ba-dakit atzotik— azala don eder, baiña barrua utsik,

Gerora sarri aut jolaska oartu; alan be beti aut ziñez errukitu.

Ez intzan lurreko; nungoa ete intzan?

•••• Goiznabar. 132-133 (B); KAEgutegia 1 (1951) 41 <A). a Asetu A Eta ase. ••••• Goiznabar, 161-162 (3 ) ; KAEgutegia 1 (1951) 47 (A). a iturri A iturria; b itzak yoek gartu A ire itzak edatu; c Neskatx koskotxoa A Oi, nezka-kozkortxo.

EGUEKDI, 1951-1970 115

1951

OI JAUNA i *

Oi Jauna! Or zengozan len ogi antz-pean, orain janari zaitut neurea biotzean.

Zoro-bidez aspaldi ibillia nozu; ez ninduzun, alan be, Zugandik uxatu.

Esker onezko dizdiz bigun dot barrua, Zugandiko ñir-lorez oso joritua.

Zu sartuz gerob, dana eneganc da samur; zorion uts biur yat len yatana makur.

Maite-sua dario nire biotzari, ta poz-txori dabilkit auzoan kantari.

Ogi zakidaz beti gozo susperkorra, goi-bizitza damostan jaki ezilkorra.

L E I O A **

Leio, etxearen begi, illun ta itxirik dago; nok eskua lar sorgiña bera edegiteko?

Ustai zerendu gaiñean ordua lo zurrunka... Armiarma eiztariak aspertu bako kanta.

Ta leiarrean zut dagon izartxo ergelak, zer? Onen zoritxar aundia! Danak aiztuta, or iltzer.

Arratsez, euzkia iltean, bertatik da edegi; ta geroz al orogaitik,a

ezin dau iñok itxi.

Baiña itargi burdian zut, betarte mirriz da igaro, sorgin baldar iduriko,b

mulu-mulu erio.

Leiar ninia da lauso, izar zuria itzali: len zabalikd zan leioa danbada utsean da itxie.

* Goiznabar, 170 (B>; KAEgutegia 1 (1951) 21 (A).

a neure A ene; b sartuz gero A sar ezkero; c enegan A onegan.

•••" Goiznabar, 157-159 (B); KAEgutegia I (1951) 31 (A).

a orogaitik A oro alper; 6 baldar iduriko A baldartxo antzean; c ninia A azala; d len zabalik A aspaldi zabal; e da itxi A itxi.

EGUERDI 1951-1970

] J 2 OLERKI GUZTIEN BILDUMA

Gabiltzan bide au dozu, Ama, ortzi-argiak sututakoa,

l'goak: garra guztiz ta ondo-nai; zuri atsegin yatzun goi-deia

biotzak yakuz erregai.

Nekatxa zara zoragarria, azalez urdin, barru-gun zuri:

2'garrenak: nun leike idoro bardiñik? Zoramenezko ederkai orrek

zuntzutan gaukaz loturik.

Bai arduratsu dala Jainkoa! Gariak galisu, azal egurrak,

l'goak: ak nai onek dau zaindari; guri, ostera, Ama gurena

eratu dausku gidari.

Zu barik, naiz-ta ondasun bete, bear aiñako aserik eztau

2'garrenak; gure barruko irakiñak. Txingar bi letxe, garkin pareko,

or Ama-seme bikaiñak.

Karmel'go tontor lillurakorra, Jainko-eskuak eder jasoa,

l'goak: dana zugatz, usain ta su; milla margozko lore artean

zure arnasa doargu.

Zugandikako eder jakitez —Ama ta Birjiñ aldi batera—

2''garrenak: galanki gara aserik; oindiño baiña ba-dogu zador,

zer-ikasi geiagorik.

Garaia betez, —olan uste guk— l'goak: etortekoa zarean Ama,

eta zakiguz beti eguzki, 2'garrcnak: egunik egun artzulo barru

gorets zaiguzan gartsuki,

GOIZNABAR, 1929-1950 111

Euskal-elean trebe zaitugun gizaki guren, azkarra!

Zuri begira, maixu bait-zara, maite daigun ele zarra.

Zuk piztu eizu gure barnean zureak daukan txingarra.

Orixe bedi gizaldi zear dogun goranai bakarra,

GAU-ERESIA *

«Andra Maria, jaio baiño len,

Esaera: Karmel-paldarrak gogoz gur eben».

Gauerdi. Giro epel atsegin; illargia goi albain iruten;

geldi aitz, baso, beresi... Padar-taldeak, koba barruan,

sail bitan kanta eresi.

Erraldoi zantsu baten indarrez zerua zear, nasi-nasian,

l'goak: zelan odeiak iradu? Era berean gure arima

zugana, Ama, doakigu.

Gertu daukazuz gure biotzak, gure gogoak ernai daukazuz,

2' garrenak: oi amesezko zeru urdin! Goitar eresiz zu aintzaltzea

da gure gaurko zeregin.

Egun zabaltze sorgin-taiuzko; laiñoa bean aruntz-onuzka,

l'goak: argia goian eun zuri: buru ta biotz zeureak gozuz,

labe goria iduri.

Biotzak maite, kantu aoak, gau ta egun zu Amatzat autor,

2' garrenak: bai egiteko bakana! Zeru-zati bi diran begiok

itzuli, arren, gugana,

* Goiznabar, 228-230,

110

Ipar aldetik, urrats okerka, zeure gitarra zarrakin...

Euskalerria biotzez laztan, euskera gozoz itz egin...

Naiz-ta jolasen dirdir birundan, zeureakandik beti urrin...

Etziñan iñoiz, o Joxe-Mari!, bizikera latz orren duin.

Egunsentikoz kantari goian bai pozik txori azkea!

Azkenik zakust, barrien barriz, sorterri-argiz betea.

Ase bai ase zeure lur-aizez, eder baita aterpea!

Oiñaz-arteko irri gozotan laztandu ama maitea!

Baiña laztandu orren gaiñetik Gernika'n Areitz donea!

Ortxe bai dozu abaro ziña, aterpe ekaitzik bagea.

Or ez da iñoiz be nabari guda, zurrunbil ta alkar iltea:

so, arren, bere orri artean dirdai leunezko bakea.

Ikara zara, oleskaria!, zugatz deun orren azpian.

Min dozu geroz, ail, barrenean min ilkorra odolian.

Ta arrasti botez —atseden naita— an urrin, iri aundian,

«Gernika'ko Arbola» zenduan kanta, kartsuki maiteen artian.

Ixio dira, urretxutar on!, zure jarrailleen barneak.

Oiu egizuz gure errian be barrutiko antsi meak:

lur eder onen maitasun sua, oitura zarren uluak...

Zu giltzapean, baiña, sartzeko agindu dabe zibillak.

a erbeste


Maite-azia soloan erein, noiztik pekatu daiteke?

Ire asmoak guzur uts sarri, ene gizarte eskerge!

Ez jan, ez lorik, leiaz urtuta, izan zendun lar naigabe;

ta noiz-edo-noiz aurkitu ziñan iñundiko loki gabe.

Euskal zelaian maite-areitza mardo zenduan jarrugi,

baiña giroa etzan or-emen zuk opa baizen eztiki;

ta sort-lurrari agur egiñaz, aldendu ziñan itunki,

arrotza ogia, —oso lakarra— dozula aspaldian jaki.

Euskalerria gogoan beti, itxas aldera nabari,

ogei bat urte or Amerika'n egiñak dozuz lotsarik...

Atsegiñezko leiar-urikan eztozu iñoiz edari,

ta itxiz emazte, seme-alabak, barriz zatoz zu kantari.

Biotz on!, biotz on!, mindu orrek! Gurtu eizuz lur joriak;

kanta dardarti, zora bearrez, zabal-zabalik begiak:

«Ara nun diran mendi maiteak, ara nun diran zelaiak,

baserri eder txuri-txuriak, iturri eta ibaiak».

Ule ta bizar edur gisako, naiz-ta ez izan orren zar,

ainbeste maite zenduzan mendi troka zoragarri zear,

biziteko lain —au lotsagarri! — atez ate eskatu bear...

Atzenik, jaio ziñan txokoan illa zara, aiztu xamar?...


E R R I M I N D U A *

«O Euskalerri, eder maitea, ara emen zure semea,

bere lurrari muiñ ematera beste gabe etorria;

zuregatikan emango nuke pozik bai nere bizia;

beti zuretzat, il arteraño, gorputz ta anima guztia».

Iparragirre

Gizon jatorrai omen-Iorea zor guztiok bai dautsegu,

gaur gizon bikain Iparragirre goretsi naita gabiltz gu.

Erri artean erri goena izan da beti Urretxu,

jator artean goresgarria ango semea bai dogu.

Trebe ta ausarta —nok diño bildur or-emen ziñan burruka,

zeru fedea ta lege zarra zintzoro jagon bearka...

Baiña noizbaiten, azpiratua, igesi bear lasterka:

bularra zauriz, negar-malkoa matralla bera, ibaika.

O Joxe-Mari, goi-erraiñu min. argi zakidaz joria,

zure antzera errai-munetan sua sortzeko bizia:

erria maite, euskera maite, zeru goitikan jatsia:

ona guretzat, maixu zurrian zuk erakutsi bidea.

Erririk erri zabiltza gero Prantzi aldean ituna,

gitarra zartxo barren-pozkille Iozula bakar laguna.

Eztarri leunez kantu-soiñuan emon oi dozu eguna;

gauez, ostera, sorterri-miñak dardartzen dautzu mun-muna.

Guraso zarren aritikoa aitor bai zara odolez,

gure oitura sendo zindoak maite zuk beti biotzez;

ta iskillu otsa goiz nabar baten bizi ta sarkor entzunez,

orainlik gazte euskal mendira ziñan aldatu joranez.

Alemani ta Itali zear bein Suiza'ra el ziñan;

Gotart deunaren erpin buruan goi urdin deiez zutikan,

arrano sailla yatzun urbildu zuri entzun-nai bizitan;

baita ekaitzen sabel gurian kopeta suntsi zenduan.

'• Goizvabar, 216-220.


ZAARTZEN ETE? *

Muiño altzoan dardar dago krabeliña... Erio ete dabil, irrikoi ta miña?

Aldia! Onen leia! Eta aldiz aurretik dator Negu zirtzilla, osto oriz jantzirik.

Otz da... Ordua? Joten. Nok esan zer danentz? Arin yoaku dana. Erio, ertzez ertz.

Latsa, ur aunditu doa neure leiopean; ezker-eskuma lorak ikus lokatzean.

Or atarian zarra, larogei urtez zutik; illobakaz nastean, ez dau gura ilterik.

Berrogei egiñak nik, ta tantai nazala uste... Ordua barriz joka; zaartuz ni oarke.

UTS-LAINOA **

Arro, zut abil, igelño. Baiña zer az, esan? Loi ben? Ori ozta. Ez al deritxak? Uts-laiño dok ire izamen.

Enara ezkutu, zear, ego-urdin, or, amesti; kasketa dok gogai aizez betea, gora-min beti.

Lillurazko etxeari eder jarriaz jasoiña, —zuri, orlegi ta gorri— ñarñartua dok soiña.

Argi printzetan josia daukak amesez gogoa; kiskal bearrez biotza. zeru-lurrez blei kaskoa.

Aintz betean zear, gazte, utsaren utsa estaliz, udalen osto pareko una dabilkik intziriz,

Arro, zut abil, igelño. Baiña zer az, esan? Loi ben? Ori ozta. Ez al deritxak? Uts-laiño dok ire izamen.


GOIZNABAR, 1929-1950 107

IV

Eskintza

Pertol, arraun, amu ta sarez esitua iduritzen zaitudan itxastar zaintsua: biotzetik deskintzut opari autua; azalez pirtxil arren, maitez oretua, gal-zorian pozbide zuri opatua.

Poz-jario zakustaz urez egunero, arraun kirten zuzena eskupean tinko, Ekiñal indartsuan, oi zelako beso! Iñoiz be utsik gabe, eguzki naiz laiño, jarraitu orrelantxe, itxastar begiko.

Arraintxoak maite dau uraren oztiña; zuk, barriz, maite dozuz ura ta laiñoa, baiña maiteago urez dabillen arraiña. Ta nik gogoz maite: zu. ura ta arraintxoa. Beioa gaur irurontzat nire eskintxoa.

LANDUR DIRDIRAZ *

Landur dirdiraz e/ dakit nor zirkin dan; illargipean ez dakit ncr daukadan...

Tiaiña, egia, atsegin jat zelaiea, atsegin zifiez lagun-ikuste txit mea.

Betor landurra, pendiza oso izorratuz; betor illargi, nire arima nasaituz.

Samin erpetan larri naukazu aspaldi gauak biotza daustala mintzen biziki.

Nik eskuratu nebana onen garesti, batez ni aiztu ta iges egin daust urruti,

Arrezkeroan, landur artean nasia, a nai dot aantzi, aren iduri bizia.

Baiña ezin dot! Marmara yatort ibaitik, eun lelo eztiz neure izatea mindurik.

Landur dirdiraz ez dakit nor zirkin dan... Eta ni miña eioten nauko tristuran.

* Goiznabar, 212-213.


I I I

Ekaitza

Gezi zorotzez dago eguzki txakilla; baretsu ura, kulunka neurtuan ontziak; kaio sailla gaiñ, zear-egan, zer jan billa: kaio ta ur adiskide min arrantzaliak, etengabeko zora-ezkutuz orniak.

Odei zuria, batez, zeru apaingarri. Miesa lez eda da. Zer ete? Ekaitza? Kaioak garrasiz, zer diñotse alkarri? Zantzu txar onek nori musin ez biotza? Arrantzale kementsu, ire zori gaitza!

Murrus itxas erraiak, bai'litzan zezena: gezal-zintzur miñari ler-bitsa dario... Tximistak argi; orro trumoik goi barrena; olatuak ankerki alkarri eraso. Opari gosez dogu oraingoz itxaso.

Ta ekaitzaren mende, ai! , gure itxastarrak, Goiko Jaun: esna, otoi, zure al aundia! Morroi ez dozuz zar ta gazte diran-diranak? Bai, lagun zakioez, Jaungoiko maitea; bestela, noski, eurena da eriotzea.

Zurki arraun dagh, ekaitzari igesi; izu dira portuko arkaitz muturrean; lenago be sarritan an bai ditu iruntsi ontzi ta gizonik lar ubil asarrean, zeruraiño eltzen diran arkaitzen artean.

Ontziak arriskuan ikusi ezkero, —aren alde Jaunari otoi ekiteko— eleiz-torre zarrean kanpaiak dei gozo... Ta otoi-beso indarrez itxirik itxaso, barriz alkar mosutu seme ta guraso.

Azkenez, oro gertu: sare, amu, jaki; ta bakoitzak arturik jagokon lekua, igitzen asi dira ontzi txiki ta aundi... Senarrak agurtuaz, andrak etxerantza. Ixil aundia gero. Goiz-nabar zerua.

I I

Eguneroko arloa

Neskatx lirain eduko, itxasoa sotil. Aren urdiña urratuz, bi-doaz ontziak, lema eragiñari erantzunik bipil; baita ontzietan arrantzu-zaleak gu janaritzearren urez dabiltzanak.

Baseleiza txikia, nasa okertzean; Karmen'go Ama bertan, irribar eztitan. Arrantzale ausartak, andik joatean, goi-otoitza oi dabe loretu aotan, babesa billaturik irudi zar atan.

Oi, arrantzale trebe, itxastar maratza, ez aiztu, ez ezetsi leenen oitura zar! Siñis-begia ernai; or dozu laguntza: bidez gabiltzanontzat bera baita artizar, goi-laguntasunezko argiz beti dardar.

Izar orren zainpean, arraun beso zaintsu, jardunaldi luzeetan olatu bizkarrez; kresal aizea arnaska, nainun ta gogotsu; azaletik baltz arren eguzki-ekitez, kemen-sua darion bularra mamiñez.

Au bai ikuskizun eder! Eguzkia bolbol: aritxo mee lenengoz; gero, zirt betea. Goiak dau bea maite. Ta zenbat zain-odol! Itxasoan bai pin-pin goiz urratzea! Garretan ura, bost kolorezko zapia.

Ta so arrantzaleak, gizonki, lanean: amuak eraturik, ur barrura tretzak... Apar zuria, noizka, gezal urdiñean... Zelan kanta, itxas-gizon, ire neke miñak? Arraiñak ba-ditu, izan be, bere izerdiak.


GURE ARRANTZALEAK *

«Itxasoan laiño dago, Baiona'ko barraraiño; nik zu zaitut maitiago arraintxuak ura baiño».

I

Goiz-izarpean

Iliik ete bizia? Ala loak artu? Bide-kaleetan, enel , zein ixil aundia... Ortzipean dingiliz illargia laru, etxe gorriak zaintzen aren ñir-izpia: portu inguru dantzan Itzalaz Argia...

Asper barik iruten Aldi'ren mataza eleiz-torre zutian joale bakarti: ixilla dardartuz, lau jo ditu geldika... Urak bitartean ots; aizeak, intziri: itxas-uria jaku bat-batez itzarri.

Batelak diardue zabuka kaiean, aur antzera ur lepoan, oi! , geldi eziñak; ta zenbat soka biur, —or-emen nastean, zidar-iruntzez egin-ezkataz josiak, illargitxo sorgiñak maitez kiskurtuak,

Begira orain, portu bete arrantzale; ara ta ona zoli, nasian dabiltza, errez zenbatu ezin-ala zar ta gazte. Goizetik lanerako gertu dan erlauntza kaiak dirudi. Ango jardun-bear latza!

Gizonen laguntzaille, begira andrak be; buruan i'cxas tresnak dakarrez biribil... Taupa gozoz biotzak poz jasaren mende, kai aldean bai dala naikorik iskanbil, ta tretzak atontzean, amaika katramil.


Onenbestez ixildu zan, ta mendiak oindiño doiñuaren ots luzean «kantari eder! » diño. Ordun, kantua zer zanik ez ekin txauak, zatarrik: —Bai motza, orraitiño!

Ez eban ezertxo esan karnaba kantariak, ezta eritxirik emon gallupa zusmariak, zur egiñik bai egozen aren soiñuak entzuten txintari bikain biak.

Uts-artea beiñola izan eben mikak; asarratu zirean eta utikan kantak.

Abi barru sarturik luzaro ez eben, euren artean ezik, itzik ateraten,

Beste mendi-txoriak zurtuta egozan, itz-ontzi lerden areik orrela ikuskeran,

Euren uste apalez arein joku barik ezingo ziran bizi, asko beintzat, pozik.

Aitzen dauanak goretsi bear dauz baliosak, euren garrasiz bestela balio ez dabenak mundu-jaun yakuz egingo: ba-dabe zerbait olango gaur euskal idazleak.

M I K A K *

Joan yakezan oiuka, joteko esanik; mikak alan be muker, lengoan ixillik.

Baiña etzaite izutu, arrezkero gauzak obeto darabillez basarte-oianak.

Lan geiago lugiñak, ainbeste itz barik; iñori min egiteka, bakean bizirik,

Kalean bakeago, obeto oldozturik: on danak or dau iturri, ez dago zalantzik.

* * * Irrati ta urrutizkln ba-da ots mindua... Opor pizkat ez ete letorke eratsua?


102

TXERA

Zuk ba-dakizu ondo, danak dau garaia: argiaren mintzean bake aroz zelaia... Giza-biotzak dakar irriaren naia... Zuk entzun zenduan bart nire kanta alaia.

Kanta ori bizitzan ba-doa, ba-dator, txinboan lez umea aize emoille bizkor; irauli ta ba-doa aidean astikor; atzi nai, ta ba-doa eskutik labankor,

B I R I

Jaio-barri zan oindiño; baiña goiz baten, ibilki, bere abia lagarik egoak jo bipilki ta aritz baten gurenean, amuturrengo adarrean ezarri zan egoki.

Txio ozena goitik lenen, mendia gero ixillik; txiruliru bat ondoan, ba-zan txorrotxiorik: neguz aizeak ez eban arte osto zirkuetan egin oi ots oberik.

* Goiznabar, 198. •-•" Goiznabar, 201-202.


SORGINA *

Olantxe zabiltza zu, maite joku arin; aketo naiz indartsu —zure ikutze gordin—, zauritu daizun dana izten dozu samin; naiz-ta kiñuz, beste bein, oro izan atsegin.

Zauria —olantxe da— cdolez dagola, gozo ikutu ezkero zornatsu beiñola, gorria lora zuri biur oi da iñola, begi txera sorgiña erosko dozula.

ARROA **

Eztarriaren zolia, trebe, samur osoan! Ormea lez arritua berbera bai egoan. Ixil egokon karnaba, ixillik baita gallupa, ari entzun gogoan.

Ontan birigarroari iparraren durundu, gau izartuaren arnasa, goiz-soiñu, zugatz ulu, inguruan baturiko zarrast oro eztarrian biurtu yakon kantu.

GOiZNABAR, 1929-1950 101

Oiñazeak geldirik gabe nau ozkatzen, ez daust ezek eskein nai biotz-poztasunik. Gomutaz nabilkizu zugandik urrean, baiña soiñez zaukadaz oso aldendunk.

Oi, zoritxar eskerga! Biotzean min dot! Ta, zer egin? Aizetan uluka soil-soilki. Ez dautsot, ez, iñori opa onakorik. Ez dot iñor ikusi gura, ez, onako egon-ezin larrian, oiñazez jausirik,

Deika, deika diardut egunaren luzez, deika, bai, zinkuliñez, negar garratzean; alan be zuk eztozu, ez, belarriz artzen nire dei bizi onen oiartzun ozenik, ta samiñaren sua yat aziagotzen.

Oiñazez dot biotza, oiñazez soin dana, negar gauan itorik gunaren barrena, odol-iturri ditut begi zuloak be. Onan noizarte nazan biziko ez dakit, eta iltea, bear bada, ez litzakit obe?

Joan ziñan goiz batez. Betiko joana? Onexek daust sastatzen izate osoa, onexek daust —erio sastakai zolia— barrua lazki, eten gabe, iñarrosten, II eziñaren kezka, naas-maas ugaria.

Argiak ez dau pozik, ez zelai berdeak, Zorazi al? Miñaren saria litzakit. Baiña, maite! Nik eztot gura zoratzerik. Ilterik eztot gura. Bizia bai eder! Noiz poztuko nau zure irriak, bizirik?».

Il-kexu oneik jalgiz, lizar adarrian, maiteño galdu billa asi zan zolia. Egazti naiz gizaki, bardintsu zorian.


UR-ZIRRISTA *

Or, laster, nekearen muga, ta aren pixuz beera dator, txipristin ñarñaritan eder, atxurdin altzora mormor.

Ez, ez yok iñondik iñora be, ur jario zut! , barne espak asetuz, zerua ikutuko ire ekiñezko goi-igesak.

Ago bee, eure indar neurrian, txiki-muiñean galdua: goiegi bait yagok urdiña, euki eure bee-lekua,

• • •*

Bakoitzak bere indar barru begi ausnar.

NEGAR-ERESIA **

II aurreko garrasiz, lizar adar baten, zegon papar-gorria. Ez eban pozgairik, t'onela iñarduan oiuka mingotsik:

«Gau t'egun neke biziz, min dot biotzean; atxilotu lez zuri negarrez nago ni... Baiña zertako oiñaze auxe —doakabe!—, entzun ezpa-dagizuz nire ai-otsak, aidean ba-darraie erantzunik gabe?

Zigor zartaz narabil zoritxar beteak; ez dauz nai iñok eroan —ezta egoak be— zure abi-zokora ene inkesa uiñak, nire biotzak, urdail ardatz iduriko, eiotzen diarduan maitezko lakaiñak.

* Goiznabar, 195-196. — Goiznabar, 19G-197,

Bilbo biotzean ba-dogu Moiua zeia kriketa, lorategi txeraz zaindua, erdian daula ur pertxeta,

Sarri egon oi naz begira, eguzkiak an jotean, nekatu bage, ura gorantza jauzi bikain ikustean,

Ortzia mosutu naiz beti, indar ta indar ur zutean. Eguratsera egaztu nai kemen saio mukerrean?

GOIZNABAR, 1929-1950 99

B E L A K I A *

Argi-lore eguzkia, aren euritan, itxas ertzez ni, Belaki bat ertzean, urak jaurtia, noski.

Oa, ta asetu adi; zein arro ta galai abil urez! Ikus, gora ta bera, jostaillu ugin-aparrez.

Len tximur, orain ase, ertzik ez, itxas urdiñez bakar Gizon biotz urduri, aditu, egik oar!

Elaitxo bat yoako; gain ezarri arren, geldi ezin. Oro zorakeri uts, ur-jolas ta ego-min.

Ni ari so, oldozkor... Oi Jainko, Zu ez al zara itxaso? Ta ni? Belaki zingil, Zu eta ni or oso.

Belakia, alan be, itxasoan eta au belakian, Belaki ezereza itxas bete nasian!

Ni bere Zuk egiña, arnasaz piztu ninduzun gartsu, ta lore likurta lez, geroztik zeure nozu.

Nainun zaukadaz beti: ikus ez arren, soma bai gogor; billa ez arren, aurki, eztia ta maitekor.

Zirkiñikan ba'dagit, Zure baitan naurki oztiñean: ezker-eskoi, goi ta be, Zu zaitut barrenean.

Zergaitik billa zaitut lore usaiñean, mendi-argian? Utsal-izakiak at, sar nadin biotzean.

Belakian itxaso, nigan Zu, gogozko leza-ondo. Argi-lore biltzea neugan daroat gozo.

Adi, oi!, zer diñostan: «Ez zara bat; bi gara, zu ta Ni. Gogor maite nagizu; Egille nozu, sari».

Zu zaitut, Jainko, itxaso, ur guztiak Zeugan dozuzana. Txori, mendi ta lore, Zuk sortua dan-dana.

Bai, Jauna: Zu itxasoa, ta ni belaki zure altzoan. Jarrai ortxe, maitekor, ene biotz-zokoan.

* Goiznabar. 193-195; E-Gogoa (1955. 5-12. zenb.) 83.


BEKOKI OTZA * ISTINGA LOKARTUA

Eguzkia nasai ebillen goi-ortzez... nik ezpan gorri zu jo zindudan goizez.

Su-zuzia legez zindudazan uste: soin-gogo ederra, bero, sua beste,

Baiña nik ikutu neutzun bekokia arri zuri zendun, otza, su bagia.

Soin zati galanta, dizdiz aundikoa; baiña aragi txatal bizi urrikoa.

Udaz goiak zear eguzkia eder... Aretik ez artzen bekokiak ezer?

Goizez, ixil-ixil, nik zu aoz iku, ta lili guria otz neban aurkitu,

Zure bekokia, ai!, su barik dago: izotza bera lez, edo-ta otzago?

Ezer esateke jo zendun bidetik... Eta antxe, muturik, jarraitu neban nik.

Ur geldia dot aurrez, lur zar baten muga; sasiz, zorna-bedarrez dau gaiña, argi baga.

Igaz ura etorren ito-itoka goitik, gaur ezta ezer jaisten gaiñeko usa itxitik,

Aizeak dautsaz doi-doi egalak mugitzen, ixillak, aragikoi, daularik mosutzen,

Sasian txintaz dagon txoriak al daki bere goi-zorion kantuaren barri?

Zugatzen amets arte ixil lokartuan, zaratarik bage arrats illunduan...

Igan eztot ederrik, istinga zabala, eta bai larri-miñik i ikusiz maskala.

Igaz ura etorren usak ixuria, gaur ozta yak mugitzen gaiñalde atsia.

* * * Euskal lur begitango, sorterri maitatu: etzaite izan egundo istinga lokartu.

* Goiznabar. 191-192. •••* Goizvabar, 192-193.

E R I O T Z A *

Nundik ator, esain, errondari zentoi? Nundik ator, esain, sorgin mintzul ori? Txapiñez oiñak ta jazki baltzetan goi, nundik ator olan, arnasaz sargori?

Nora oa, aize-txakurrez inguru, esku-bete laiño ezpr.n-gaiñ dokala, aize zaurituak daitezan ixildu ta zarrak daitezan askatu, goibela?

Nora oa, illeun gerizaz betea, arrats euritsu ta izar itzalia, basauntz igeskor ur egarriz asea, uso txunditu lez ganduz estalia?

Norantza oa —ots!—, urrutiko ispillu, ñarñar-ista'ari mnkopean zear, maite-jarraigoa atzetik oin-zalu arrikatzeko soz nasi ta ler-bear?

Nungo are-pillo, nungo elbitz-meta igaroaz oa, egunen ertz-barna? A, eiztari izukaitz, ire leiaketa! Nor opa ete don erakar eugana?

Ire ispillu otz gaiñ ukur dago gaua; egal illunak be —au olerki otza! — gandu ozkirria zeatu darua, artzari dauala leiaren isatsa.

Nundik ator, esain, errondari zentoi? Nora oa, illeun gerizaz betea? Ez eistan barruan dardar ein izukoi: oraindik bizia yonat nik maitea,

OLEnKI GUZTIEN BILDUMA

EZIN ULERTUA

I, gazte, zer uste dok? Ba-dok goi-txingarra, buru-barne dizdira, zeru izatezko indarra,

Baiña zer aiz, bestela? Artxo zapaldua? Txio emeko txepetx? Mendiko gandua?

Jakintsu aiz eure ustez, buru-tente, txotil; dana ulertu gurean, goi-amesez abil,

Or izadia... Zer al dakik guzti ortik? Errai ta koskol ba-yok Jainkoak ereiñik,

Ta ik buruaren barru danori sartu nai? Ez al yak geiegia, ire ames pentzai?

Tangea ta ur txanbilla, begira ontzi bi. Txanbilleko ur guztia, zer? tangan irauli?

Moduzko aizala be, eziña dok, guztiz: ire antze kemena yoak uts itzaliz.

Ez egik ulertu nai Jainkoaren ala; ekiñak bait diñostak eziña dokala.

Ostera: zer aiz, gazte? Zeru txingarra, bai. Besterik zer? Lillura, uskeri, gora-nai.

A M A R E U N A **

Sapaian arilketan abillen amareun, esan eidak, bertantxe, norentzat dokan eun.

—Euliak opa ditut arrapatu bertan, «aurkoz asealdia palta ez dakid;in.

—Ez naizu lots-erazo ariltze orrekin; lorak ditut azpian, oa egan urrin.

Ezeizu, ez, lorarik sast-egiñik izu. Oa, sare ori, urriñago eundu.

Golzvabar. 188-189. * Goiznabar, 189.


Fedez ustetsu zaite, ekiñez ona; goi ta be, suak zaitu jarriko aratz. Obenak, uste izpiak oro al suntsi? —Bota ni biotzetik, diñozu garratz; ez naz ni iñolaz zure onaren diña, iparraren otza dau ikoak mergatz.

—Alperrik ete gure izketa gozo? Ez al gara, egiaz maite suz ezer? —Ez nozu giltzapean maltzur sartuko; esaidazu juteko trumoi klaska ler, —Bai, azke zara. Zoaz! Zabiltz arrano, naiz, lur-urreragoa, zelaiko eper.

Ez diñotzut juteko, baiña azke zara; ez dozu nik jarrita bidean zotzik. Gazte zara, bai gazte; zabiltz or zear, aideko mitxeleta baizen azkerik. Baiña ori al dozu azke izatea, maitasunean ezba'dozu usterik?

BETI EUSKALDUN

Ez gara ilkor! ... Ez ete?.. Beti zarreko ta barri... Jainkoa zar, zar euskal erri. Zar biok beitez zoragarri?

Jainkoa ortzi goitik, beian gure lurra jori...

Euskal lur, euskal erri!

Jainkoak egiña zara zu, mendi ta ibar narotsu.

Lurrez ez zara zabala, baiña fedez bai garbala. Osorik zaitugu lerden, egite garbitan guren.

Euskal erri, lur maite:

Jainko ta erri zaite!

Zure sabel emokorrak beiñola gatzatu nindun, eta miñak ikutua orain nabil zauridun.

Euskal lur, oillo-lur:

nadin beti euskaldun!

Goiznabar. 187-188.


RA *

—Ori ez litzake ezer! —arek iñoana—. —Gizeraillen bat ete? —Ez, baltzago dana.

Igelak dagie ots: —Tentel, ez geiago! — Ak aurrera lasterka, su ta gar, leiago.

Ergel bat etorkion atzetik jarraika; gatxik andiena, antza, a bai dozu oska.

R A ! **

«Neu» gaiztoaren jabe zaitut aspaldi, al izatearen arrogai txepel. «Geroa dot eskuan», diñozu alai, ta azke zara, setati, biur ta sendo; opa dozun guztira, baiña, ezin el.

Azke izatea gaitz-iturri noski: zentzunen leio zear sartzen gaitz-moltzo, azke izatetik dator mintea bera... Eta amilbera zoaz, arritzar antzo, gauza etzareala, ezetara be, lertu-bearra dan gai orri eusteko.

Garbi-premiña dozu argi altzoan, t'egotz zaite suaren errai bizitan. Gaiezko suak ezin zure gaitza txau, beste su bat, azkarra, bear orretan. Maite sua da erre ta samiñago: arimaz garbitzeko, sar zaitez bertan.

* Goinabar, 185-186. •'•* Goiznabar, 186-187.

P A D A R

Bide pendizetik dei egin neutson zakar: —Itobear antzean zer, zer dozu, padar?

Aizea puzka eme loreño artean... zurtasunez txakurra padarra ikustean.

—Latzikaraz galdua nora zoaz ortik? Gosez dagon piztia al dozu atzetik?

A Z K E Z A

GOIZNABAR, 192S-1950

Arto ta pagotx, arbi ta garo, aza ta illar ba-ditut oindiño

bakoitza bere garaiez, Baita dolara bete sagardo, ta iru bat upel txakolin gozo

eder zaizkit udazkenez.

Oi, aitz arteko nere biztoki, urre gorrizko jantziz aundiki,

antxiñakoen aterpe! Neguz itxaro, poz bete udalen, nere lor-miñen arintzaille urren,

biotzez zaitut nik maite.

Beude besteak uri ta kale... Oian etzean gu pozik gaude,

ezerk utsik eman gabe. Barren darama nork bere adu: nerea onez nai nuke zaitu,

lagun seme ta emazte.

Ta aiton maiteena jarraiz ekandu, emen nai nuke bizi paketsu,

zure magalpe narean... Ta ilkor bizia itzal ondoren, bukatzen ez dan zeru-atseden

goiz-argi zuri bateang.

AITARI LOTSA *

«Aitari lotsa dautsonari pekatuak jakoz parkatuko» (Ikastuna, 3,3).

Biotza doart gorapen jario Zure naia, Jaun, atsegin izanik; aita goretsi, Zuk nai dozularik, orixe da, bai, nire zorabio.

Zure naz bildur, eta aintzat dot aita, berak bait nozu aragiz jantzia, ta aren bedeinkak dakarst poz-argia; egite ta itzez dautsot itzal auta.

Aren aulkeriz ez naz iñoz poztu, ta zartzaroan samin sista barik nai neuke seme zurrian babestu.

Adimena mee? Gozo dot zainduko, sortzezko zorra leial ordaindurik, aitari egin ona ezpaita aztuko.

g batean A bctean.

- Coizvabar. 185.

92

Ene aitonen egoitz zuria, seme mardulen lore ontzia,

maite zaitut nik gogoan; ta ainbatc arduraz aiek esana, aiekandik nik gaztez jasona,

ez det aiztuko beingoan.

Emaztea det guztiz lerdena, aurki nezaken eder onena;

urrezkoa du biotza; naita neketan, betikoz alai, etxekoi, maratz, lanerako gai:

merezia du buruntza.

Ekarri dizkit zazpi semetxo, ederragoak eguzkia baiño.

Oi, aien zora-musua! Gorria dute mertxikarena edaturikan masaild-barrena,

diruditela zerua.

Egunez landan jolaska bizkor, gauez barnean ez daude lo-sor.

Aur dira-ta, zer egingo? Zarrena ikasten asia dago, kaxkarrak eder dute artzaingo;

zazpiake ditut itxaro,

Amona ere, ximur biguna, —on utsa da-ta, orok kutuna—

ba-det oraindik etxean: egun bitartez lanean Juze, âritza jorran ifior ez beste;

ipui kontari gauean.

Eliza mendi-oiñean txairo; elaiak dabiltz aren barano,

atseden barik egazka... Nere andre ta semeak lagun, igandez meza oi det an entzun;

baita Jauna artu, aldizka.

c ta ainbat B ainbat; d masail B matrail;


Orrezazf gero, etxean det nik ongi izateko aski gauzarik,

gogoa alaitzeko zernai: oe, arasa, maindira, kirru, sukalde, laratz, suil, pertz, maskelu,

goi ta be zenbat oroigai!

Baita okullu barne ba-dira —arto ta elbitz beti begira—

bei, idi, zekor, txerri ta asto; ardi zuriak ere ordekan, gauez gorderik, egunez larran,

ba-dute ume ta esne naiko.

Zeru-altzoan zurbil izarra; eguna ez da oraindik urra,

ta oillarrak kukurruku... Oe bero ta semeak utziz, sorora noa lanean goiz-goiz.

Goiz-lanak bai dakar zitu!

Azil eltzean, lurra goldetu, eta galazi karez zuriztu

eskuz jaurtzen det gogotik... Negu izan arren, lanik ugari: esiak jaso, larrak ebaki;

ez naukazu iñoiz geldirik.

Otzaren aita eortz ondoren, udaberriak, naro ta lerden,

neskatx azia dirudi... Soroa eze, edur sagastia, baratza liliz, zozo kantari,

lan-uts biur da erledi.

Erein ta jorra, ebaki ta jo, kutxetan gorde, errotan eio,

ba-du ogiak lar neke. Ala ere, ez naiz ni aspertuko; seme-alabak janaritzeko,

lanean pozik nabilke,

e zazpiak A B zazpirak; / orrezaz B onezaz.

GOIZNABAR, 1929-1950 91

1946-1950

NERE ZORIALA *

«Jkusten duzu goizean, argia hasten denean...»

(J. B. Elizanburu)

Osto ta abarrez xamur gordeta, uso-kabirik umez gaiñezka,

ez al dezu ifioiz ikusi? Alaxe det nik nere kabia, azal ta barren oso zuria.

Oi, nere asaben kabi!

Aurrez arkaitza, atzez basoa, ibarra bean, goian soroa,

bi esitxoren artean... Gogait zarataz osoan ater, berrogei urtez —eza iñoiz asper-

emen bizi naiz pakean.

Eguzkiak goizez, naspil zoroan, biotz maitale lerden bait-litzan,

gartsuki musu dagio... Ta aren miñetan, gauez izarrak sorgin-ipui ta eresi zarrak

kukurumix jo oi dizkio.

Itxuraz, urrun bizi naiz emen; baiña orrela iduri arren,

ez nauzu iñolaz bakarrik. Zaunkari zoli ta jatun bikain, bi zakur txiki ditut atezain.

Ez det iñorenb beldurrik.

rt Goiznabar, 204-207 (C>: Milla emkal-olerki cdcr (1954) 727-728 (B); Kgan (1950, 4, zenb.) 17-20 (A). (B bizkaieraz).

a ez B ez ni; b iñoren B ezeren.


Judit

Janak indartu eustan besoa, Jaunak biotza dardartu;

eta gauerdi odoltsu baten, arturik bere aolku,

Olopernes'i ezpataz neutson samea sastaka moztu:

len otseiña zan erri maitea betiko neban azkatu,

Isai igarlea

Mailladi, kutxa, lar, ostargi, bai, zer zarie, iduri ezik?

Sakon-sakona eritxi arren, ez diñotzuet guzurrik:

Ama ta Birjiñ batera danak —goi-alak eztau eziñik—

Argigandiko Argi-Semea ara erraian sorturik.

GOIZNABAR. 1929-1950 89

ARGI-SEMEA *

«Ecce Virgo concipiet, et pariet Filium» (Isai, 7, 14)

Ibaia

Jaunak zorion-baratz erdian ipiñi ninduan samur.

Uretan sotil, zeru osoa Iepo-gaiñ dakart antzikur;

zoramenezko zugatz ezeak biran ditut buru-makur;

otzikara ta eltxun dardarti, zenbait nai nire oe ur.

Lar ixioa

Gauza kaxkarra izanagaitik, ba-dot naiko illarrain-zio.

Larra naz Oreb mendi-gerrian, ta Goikoak nau ixio;

sua darist, ta kiskaldu barik; Jaunari esker nakio...

Ta bardintsu, ni onan ikusiz, Mois'ek be agur dagio.

Ostargia

Zur da mendian artzain gaztea, zur itxastarra ontzian,

I'IIiiraz doan ikuskizuna izanik begi aurrean.

Euzki zarraren suzko moskola ager orduko ur atzean

aurlari nator ni zeru-gangan, soiñeko zuri-gorrian.

Noe'ren kutxa

Uiol. Ur-giltzak ortzian eten: lurrak dardar, gizona zurbil;

zezen antzera, orruz itxaso... Au bai triskantza ta naspil!

Ni, orraitiño, ur apartsu zear, itxaro-argia dingil,

bizidun oro suntsitu arren, ez nintzan nastean murgil.

Larrosa

Eundaka liliz inguraturik baratz-munean naukazu,

ogei urteko neskatxa iduri, lirain, pertxeta, dizditsu;

illargiaren zidar-izpiak morgil au dautzu lo-leku,

geldi ezin dan aize txoliñak ekaitz orduan gordaillu.

Mailladia

Mailladi nozu, bardiñik eza, urrezko laiño bitsean;

lurrean dodaz oin biak tinko; burua barriz ortzean.

Gora ta bera dabiltz gotzonak, Jauna dala gaillurrean.

Onen jakitun Jakob egin zan bide ertzeko amesean.



Askor jagi zan ezerezetik Jaunak nai utsez biziratuta,

biran dakusgun gaudia: begltu zenbat eder-bitsetan,

arkaitz, baso ta egia. Baiña guztion gain aintzagarri, amen mosua baizen dardarti,

orra KarmePgo mendia. Jaunak zuretzat, Odeitxo zuri,

antola bizitokia.

Suge lez dator ura dantzari, eder-ispillu geldi-eziñez

mao gorriai agurka; ames-goiz urdin, odol-iñarra,

sua ostoan jauzika. Pipil lizunkoi, bizira naia, erle-burrunda, lore-erne zori,

eun txori batez abeska; edur antzera ardiak larran,

etenbako intxarri oska.

Ta eder-baratz erregiñ yaukal, zure baseleiz, Odeitxo garden,

arkaitz-zuloan etzanik; goian dau, zure aintzaz jarria,

maite-omena zintzilik. Eli aundiak, asmo leial min, bein iduritan ikas ebanez

jaso dautzu bikaiñik; egi-egiaz, zu gorets naita,

ba-dau naikoa axolarik.

Otoitzerako ixil egoki, arri bizian laiñoz egiña,

ez aundi-zabal, ez medar; aurki-zerrenda ezker-eskuma,

eskuz landuta apain samar. Arte-marteka otoi ta ikasi: zeregin ortan askotxo dira,

nor geiagoz, gazte ta zar, Oi, Karmel tontor! Igan bai dala

on guztizko maite-bear.

Biur, zulo ta oker-unetan or-emen ainbat, izukor gisan,

ikusi padar zintzoak: zure gurtzaille dozuz, Odeitxo,

iñoiz be asper bakoak. Gau ozkarbian gorets zaitue, ta goiza gorri jantziz batera,

entzun aren malko oiuak: itzik ezpada, biotz nai gogo,

danak zuri opatuak.

Arein buru dan Eli igarlea, kezka larri bat barrun ba'leu lez,

or azi-ereille urduri, etorteko dan Ama-susmoaz

adia bai dau maskuri. Zertaz da mintzo? Zer erein ete? Andra Maria, sortzez garbia,

odei atako iduri: auxe lankideen gogo-soloan

erein doan azi guri.

Ta ames goi ori egiz biltzeko, asmoz jori ta suz garra bera,

len-Gopatza dau sortua. Gerora, padar-biotzak nainun

Amari maite-oiua. Izar naiz euzki, atseden barik, usain, argi ta doiñuz nastean,

gogora dakar zerua, aren ederrez muiñea daula

osoan birloratua.

GOIZNABAR, 1929-1950 87

JAINKO TA GIZON *

Mendi sakoska zear, asperen ta oiu, lur atsegin artean ibillia nozu.

Lur lokiak etenik emen naukazu gaur Zuri maite erruki eskatzen, ene Aur!

Galtzu ori gaiñean zaukadaz otzetan, neure biotzetiko maitasun irrikan.

Jainko dirdira dozu giza-jantziz gorde, nire arima osoz izan daiten zeure.

Aingeruak egazka dabiltz zerupean, lekuko zintzo izanik bion alkartzean.

Beioa urrun igesi biotzaren otza, eta bego irripartsu pozaren gatza.

Artzaiñak dau artzaiña besarkatzen alai, bildotsak saltokari diñoe: «Emen jai!».

Abestiak abesti dau mosutzen samur, ames laiñoz da oro ibar eta gaillur.

Izadiaren poza zarean Aurtxoa, irripar bat deskatzut nik bere gozoa,

Aize, osto ta mendi baizen gar eztia bebil guregan beti zure poz aundia.

ARKAITZ - ZULOKO ELEIZAN **

«Sacra aedicula in Monte Cartnelo erecta ab ipso Elia Virgini pariturae». (Joan., Inst. Primi. Mont., 1, 8, 19).

Oreb gaiñean legea iragar ta Sinai eban gure Jainkoak

beiñola izan bizi-leku; Tabor munean, argi-dirdir uts,

Kristo'k, barriz, antza aldatu.

* Goiznabar, 169. *" Goiznabar, 177-180.

Biotz-zokoan —osin illuna! — nok ez dau senti, barre gozo lez,

uler-gaitza dan maite-joku?... Zerren ez dakit, baiña mendiak

maite ditut nik iskitsu.


Belen, Belentxo, zein zuria dan zure Semetxo!

Landa-zear yatortzu artzaiñen leloa... Txapar-arte aizea, intziriz ostoa...

BELEN, BELENTXO! *

I I

Belen, Belentxo, zein samurra dan zure Semetxo!

Goiz-mosua euzkiak aiña gori lerden, Goiko Jauna berbera dauskuzu eskintzen.

Zer ete diñotsoe txoriak alkarri? Sor-mindua ete da sagastia larri?

Ta zugan Jauna ikusiz, biotza yat urtu, goi-Aberri miñetan nasaiki gozatu.

I I I

Belen, Belentxo, zein bitxia dan zure Semetxo!

Len ezeuki ba'ziñan, aberats oingoan: zeru-lurren Jaubea zuk dozu altzoan.

Ene Belen, Belentxo, zein jori zarean! Zeugandu naizu ni be, poz-izpi betean.


GOIZNABAR, 1929-1950 85

Nitzat daukazu ausaz, koralez egiñik, azken atseden gisan, burko txit pertxeta. Jadanik jaso dozu meatz sakonetik niri soiña ertsiko daustan nakar-meta.

Gaur arte, ez naz iñoiz itxasoz ibilli, ez ugarteetarako arraunez saiatu, ezta ez dot endaitzik eskuz erabilli.

Ta, eriotz ontzia neure billa dator. Aize oialak dakaz arro ta putzitu. Dei dagist begi klixkaz, larri asko, izukor.

GOI-ARGIA! *

Zuok, lorrez jdsiok, ez negar geiago: Neskatxaren altzoan Jesus lo bai dago, eguzki galdatua baiño ederrago.

Izar zuri batgandik jaio yaku Eguzki: ao gorri, begi nabar, urrezko uts uledi, gotzonak izandako amesa dirudi.

Jainko-arnasa dogu zerutik jatsia: gaiñez, edurra baizen samur ta guria; barruz, labe antzeko sutegi goria.

Argi betikoaren goi-erraiñu altsu: gau zurbillaren ala gura dau amildu; argi egizu, otoi, gure biotz-arru.

Aur txikia lo dago altzo bigunean... Argi zale txiritak zear-ega utsean, karnabak txiru-liru ereiñotz gaiñean.

Nir dagi Eguzkiak askaren ondoan... Ta zerutar taldea aren baranoan. goi-kantak dabezala leratsu aoan.

Ama-altzoan kuku zagoz, gure Josu, donoki ta lurrean iñor baizen altsu; arren zaitez, Aur laztan, gugaz errukitu.

Goiznabar, 166-167.


UDA ZIGORKARIA

Zernai kiskal oi dokan, uda zigorkari:

gutaz, egun bederen, erruki izan adi.

Laru dagoz pagoak, garilla izan arren;

bizi arnasa ozta nabaitzen or-emen.

Suzko sasta eztenak jaurtzen az zangarra

ta gori-gori daukak izadi bularra.

Anboto erpiñean ixio arkaitza,

ta goiztik gabera Axpe'n oritu garitza.

Ibilliz ego meak yarabilk txibita;

egonez, laba bizi, dariok garreta.

Sua goian eguzki, sua bean lurra;

oro kiskal-zinkurin aran naiz gaillurra.

Mendi ta zelaiak busti pitin gabe,

bei, zekor, ardi ta auntzak zer ianik eztabe.

Nok ire eskutik iges? Ez izan erreza:

errekak itxasoan ei dauko geriza.

Ater akigu, gaizto, lar dok ire gezi;

betor aize ozkirri, sorosle berezi.

Bekusgu, ostera be, gaiñ oial urdiña,

osoan biotz jausi ez dedin lugiña.

Uda!, zugatz-soloen zorna oi dok edan;

ez al da, nausi biur! , biotzik iregan?

Zernai kiskal oi dokan, uda zigorkari:

gutaz, egun bederen, erruki izan adi.

ITXAS-ONTZIA **

Lanbroaren aide dan itzal auskorretik lo artean dei egin daustazun turuta: itxasoz andikako lelo bat, ozenik, zuri millaka esker, oraintxe eldu yata.

Goiznabar, 163-165. * Goiznabar, 165.


ZAIN EI ZAITUT *

Zain ei zaitut, laborari; galdua dozu zerbait? Errazoiz diñozu goizez: «Egoak ostu nunbait».

Egoak, bai, eutzun ostu arimako labore; egoak lapurtu eutzun len zeukan lan-adore.

Goizero auts-arte loian diño ak: «Ez, ez; nik ez». Baiña zu ezpai lanbrotan zagokit biotz otzez.

Egoak eroan eutzun —amarrutsu, setati— ibar apalean zeukan laborearen erdi.

Egia latz ta labio, egoak etsi-eziña; gosepean giza-errai, neke au ezta ariña.

Apoa orain koaka dozu —ixekaz ete?—, auzo zingiran igeri; diño: «Olan noiz arte?».

Eta zuk: «Ezpai-aska dot arrezkero biotza; ego (bardin: gizon orrek), ostu daustak bizitza».

Zain ei zaitut, laborari; galdua dozu zerbait? —«Goizero noa solora, samiñak ara darrait».

* Goiznabar, 160-161. -* Goiznabar, 162-163.

LUR-SABELA **

Lur azalean nabilkizu gaur oiñazez, biar pozik; lurrak, ordez, beti adeitsu ez dauka begitu miñik.

Zabar antzera, gau ta egun bere igaliak dauz zaintzen: ezta guraso oberik iñoiz errai-umeak babesten.

Landara bat gura ezkero, zeure dozu baraztia: sagar bat nai baldin ba'dozu, zeure dozu sagastia.

Landara bat gura ezkero, luzatu zeure eskua; lurrak ez dautzu zikoiztuko beraren sabel zitua.

Zer jan, zerez jantzi jarduki, ez, etzaite iñoiz kezkatu: barrenean dau su-labea, gar goritan oparotsu.

Ona aren gogamen bakarra: zitu barriak ernazo. Zer orrek uts-emonez gero, mundu jaurguan zer jazo?

Ez kezkarik, barriz diñotzut. Ez dakusula bizirik? Geroko madari mardula lurrean datza oraindik.

• * *

Biotz: sugartu zuk be barrua, geroaz burutapentsu: lupetz ospetan estalduta aneika margo dituzu.


ASARRE-BERA? *

Eskua emon neutzun uneño bete artan zuk irri-lilia zendun zabal-zabal loratu; eta lendanaz ubel ziran ezpain lodiak eder jaurtika yatzuzan ondotik geratu.

Nik uste neban olantxerik zala giza-bizia, alaikor, samur, dantzari, oroipenez poztua, Izan, barriz, zer? Aruntz ta onuntz dabillan masma, ixil griña mei darion amurruz aunditua.

Ez ete dozu itxasoa gaiztorik begiztatu, asarre mende? Aizea orruka, txistuz zoro, mendiak pareko olatu ikaragarriz bistsu, ziraun tximistaz blei zerupe konkorra osoro...

Jainko aundi! II eta bizi, aren leia zakarra! Nok siñistu, ain laburrik, alako aldaketa? Ordun, nok barne-erazi biziaren etorki? Irriaren ordez, baiña, nok uste sastaketa?

Zuk, bai, —deadarrez dago zauri ezin ertsia— zuk, len begiko naiatzun orrek, irri gozozko, ezpata sartu daustazu biotzaren erdian, ta pozik bage naukazu gerora min aundiko!

I N G U M A **

Inguma gaizkin, euskal iratxo, Ire eztarrian oiua itorik inguma berein margoz jantzia; egaztu oi az, gautar inguma! malo ezkongai, gau ibilkari, Ez nagik, otoi, kezkaz ni jarri, ire bildur dok kuman umia. ez yat egiaz eder ire luma.

Izotz-lili lez, edur-zalea, Basajaunaren mezulari piñ, illunez ator gelara zurbil gautar inguma!, illun-egoan eta zarraren zintzurra oi dok ez akit gogait, ez akit, arren! , estutu, atsa emonik gurpil. ez ni bildurtu, ez, ene loan!

Goiznabar, 156. * Goiznabar, 156-157.

GOIZNABAR, 1929-1950 81

BERESI ONDOAN *

Neure bordatik ez urruti, baratza dot neuria. An, keriza ondo zurian gora ta bera dabil, egundo gelditu eziña, elai-sail baltz zuria.

Keriza ondoa zuri, elai baltzak egalari.

Begiratua, ustekabe, gora jaso dot kaden, eta zoramenak artua ez yat itzik urteten: Zelan, baiña, lurrean gaitza? Ixil noa otoizten.

Keriza ondoa zuri, elai baltzak egalari.

Eder da, Jauna, Zuk emona: eder keriza, eder txoria! Zergaitik biotzean gaitza? Zergaitik gerrak, odola, eriotza?

Eztot gaur erantzunik Arrats-beeran, alan be, neure bordara biurtzean, arri egiñik dakust ner'gelako orma zurbilduan Gurutz trauskilla loran: keriza eder dirudie Kristo'ren beso-oiñak, ta arein inguru, antsi iziz, parrastaka elaiak.

* Goiznabar, 154-155. '•'•' Goiznabar, 155.

NEURE BORDATIK **

Beresi ondoan daukak ik gaiñ gorrizko etxea, zugatz ondoz, txori kantaz ta aur iskanbillez asea.

Nik ez dot, ail, ez etxerik ez zaratatsu aurtxorik, baiña, i zoriz ikusi arren, cz yoat, ez, nik bekaitzik,

Danona baita izadia gauzakiz eder yakuna; niretzat bere txoriak txintatzen dau ots biguna.

Eta txoririk ezpalitz larrean gozo kantari, zertxobait ba-dot barruan !cun emona soiñuari.

Ez dot kabirik, ez aurrik izadiko ibar ezean, baiña kezkage naiz bizi neure muin-izotz utsean.


Baiña etzaitu zu orrek arduraz jarten, ameslari kiñuz edozer dozu goitzen,

Burrukan etzara etsaien aurka saia, argi-mesedea ezta zure naia.

Ari mee dardaran gizona da jausiko: zuk, burua beean, dana dozu mendeko.

A N D R A K I L L A K

Bai andrakil sail! Polit garbalak ziurki zuok: begiak laru, lamiñ itxura dozue danok.

Adats gorrian, sorgin pareko, begizta bakana; oin zurietan auntz ugelezko oskitxo bana.

Leiar artean apatx zagoze, liraiñik asko; ta, aurrekaldean, or zar ta gazte zazpi begiko.

Ames-loratzan ziriko jantziz mingor ta txatxu, nori sortu ez mamin artean ;;oirako txutxu?

Zelako sailla atze-errekan goiz jolasteko! Loriaturik legokez oso lore ta iratxo.

Goizez, arratsez mosu orreitan argiak jolas: kurloi kolokak ur egaztean, maitezko solas.

Panpin maiteok: atsegin zaree, apatx jarririk. Baiña, ai ene!, ezta zuekan giza-biotzik.

Bero-alerik ez dot zuekan, ez dot idoro, ta esanari naita samiñez eutsirik nago.

Coiznabar, 152-154

GOIZNABAH, 1929-1950 79

Maitea laztanduz jun da mutilla... Itsu baizen zoro, esku artean dauz aizto ta azpilla.

Amaren soiñeko3

odol gorria! Biotza, sarraska, bai dautso atera. Errukarria!

Azpillean artuz errai minbera, laster baten doa —gaiztoa alena! — neskaren etxera.

Bidean arbela. bertan oztopoz; pilpilka zelaian amaren biotza, zurbilla osoz.

Bera jasoteko, seme gaiztoa lurrera makur da. Oi, begipe daukan biotz gaxoa!

Uriol gisan, odol gorri-gorria darion biotzak, oraindik be galde errukarria: —«Min artu al dozu, ene semia?».

Amaren biotz xalo, nekez aul eziña: zazpi ezkutu ditun kutxa erregiña.

ZURE JOKOA

Zugaitik ba-dira min-gaizto dabiltzanak; zurmurrak ba-dira cgazka datozanak.

Mendiak odolez jarri ete bearko? Ustez, malkotan alkarri siñistuko?

Bai siñets, ez siñets gelditzen gara biok, eta aidean dira urtzen zurmur gaiztuok.

Zu, baiña, etzara esana baizen gaizto; nagiak usterik eztau bere buruko.

Zuk ba-dozu fede, itxaro ba-dozu, gaztetasun gordiña, zuk ba-dozu maite-su.

Ezin zeinke ezelan mendi-bururik jaso, ezin zeinke zanik indarrez ito-azo.

a oixtiko * Goiznabar, 151-152.

78

Ta esan zeustan: «Ba-dot gaur zertxobait zutzat».

Eta irakurri zeustan leun, olerkitxo bat:

«Eder, guri —iñoan— biotz doe dakat;

ire begien soa bedi beti nitzat».

Negar-tanta bi jausi yatzuzan samingai.

Goian odei zurbillak ebiltzan alderrai;

illargi tristepean illunak axe pagai,

ta barne-argi gozoz dizdiz artzen ibai.

AMAREN

Ezkara gaur zurtzen —oi, biotz gogor! — naita jazokuna izan arrigarri, anker ta doillor.

Egi ala ipuin dan ez dakit garbi, baiña ba-ziran bein erritxo batean neska-mutil bi.

Batak naiz besteak ba-eben sukar: bizi kutun eben, lilluratzeraiño, gazteak alkar


Zumardi itzaltsura jo gendun geldiro...

Zugatz erpin makurrak ixil eben giro;

lur bustira eroriz ostoak leunkiro,

barne-muiñea yatzun naasi biziro.

«Au poza!» esan zeustan, eta antxe, ixillean,

egon giñan luzaro ostope onean,

barru-oiñazearen oiu bigunean,

pozaren intziria txastatuz betean.

BIOTZA *

Eguerdi epel zoragarria, txoriak eztabe oindiño atertu goiz-eresia,

Zumardi osoa itzalak dauka; gazte biak bertan, maite-uruna eioz, ixil-mixilka.

Izamen txikorrez neskak diñotsa: —«Orren maite ba'nok ene izpi aratza, azpiltxo batean ekarri egistak ama-biotza».


GOIZNABAR. 1929-1950 77

Zer al dok esan nai, koplari kutun, kalea ipiñirik doiñutan astun?

Barruan zer dauskuk nai itsatsi, kanta ta kanta ezin-etsi?

Ire ots zolia, zein ixilletan ete yakuk biur negar-xaflatan?

Ikusi ta entzun dok dana su, jainko-belatx, itz bakana.

Ire soiñu otsak, sorgin egazka, birao biurtu dozak goi-deika,

giza-osto arte berdean erdi urtuz, nora ezean.

Etsai-gerizak nai ditu deuseztu, okerra zuzen-az, naspilla uxatu...

Giza-biotzen mosu otsa dau bere kantagai mergatza.

Bakar-zale danez urondo barna doa, joan eta joan arrotxa,

anai-lokarriz batu nairik berbizte ezkutua osorik.

Ukakor ez, baiña dogu baikorra, bere nortasuna ezta txikarra:

gorputz, adi-eragin, sorpen, sorkariz sorkarizko naimen.

Asmoaren jitez sortzaille zara, geroari buruz zuk dozu gara;

«nor» ta «ni» naspilla egiñik ba-dogu barrun larri-miñik.

Adore ta fede aundiz ornia, atsegiñez eta miñez josia,

al dakiz ba olerkariak gero latzaren itzuliak?

Ez ixur, koplari, negar-tantarik, ez bait dogu orrein bearrik.

Ik illeta muzin ezkero, guk be ziur begian malko,

Baiña, olerkari, jo ik doiñua; ots, kanta, garrasi; esna mundua!

Oa leiatsu euskal lur gaindi, ta egik didar, oiu zoli!

Nekatua ete? Ar opor doia ta iñarroz bideko autsaren loia;

uri ta mendi, gar ta kemen, bota sero didarra ozen!

IBAI-ERTZ ZEAR

Ibai-ertz zear, biok... Eskutik oratu

t'ezari-ezarian ninduzun sorgindu.

Eskuan zeukan atza —ustez lore-buru—

igartzeke, gozoro, neutzun nik zanpatu.

Esku-andel zear zuk neure eskua arturik

zeure atz txikiakin egin zeustan gilik;

nik, otsera, ixillean zorroa kendurik

eskua emon neutzun gose atsegiñik.



Zure eskuak, zer? Lili-buru bi txit zuriak, estutzekoan usain gozoa darienak.

Ta, zure oiñak? Aingeru-ego arin-lerden: txarrerako sor, cnerako gert an ta emen.

Eta azpikeriz oiñok ba'zinduz min-zauritu, ager zakioz lore antzera barre argitsu,

Eguzkiak noiz goria peitu? Egundo bez. Olan bizirik. beti zara zu zori onez.

B E R A N D U E G I ? *

Gure maitasuna, biotzaren kimu, lapur aiñakoa yata begitantzen; ez bat eta ez bi, uste ezik yatorku, eriotza bera lez dala gertatzen.

Maite dozun arek —ez zuk opa edu-baietza leialki ez dautzu esaten; ur dozun biotza, naiz luze bizitu, ezta, ez, bertatik maitean igarten.

Ta zure ereguak aintzat ez arturik, epe txit aundia lauskitu ondoren, dituzun samiñak lepo-gaiñ botarik,

barriz bideari bakarrik eltzean, atarian leraz zaitu besarkatzen, biotza daularik irakin betean.

O L E R K A R I A

Ez daki norantza; doiñuz josia, korkor doa gure olerkaria.

Goi-argia dau ixuritzen, biotzak orruz dardaratzen.

Doala, urrats-me, marmux, betillun, gau-zatiz jantzia joaku zurrun;

izarren ameslari dabil, joan eta joan ez gurbil.

Goiznabar, 145. •'•' Goiznabar. 145-147.

GOIZNABAR, 1929-1950 75

NEGAR DAGIZU

Negar dagizu guraripean, samur. Zeru-ertz eguna argituz, eta zuk —zer dozu?— negarrari. Zelai urdin aurrean mamindurik orain au igazi ordukoxe, agur dagiogun alkarri: argi-izpizko olatu gaiñean csku zurbillok korapilloturik, agur-agurka goakioz goiari.

Esi ezeak argi-urtika dagoz, ler-eztandaz lili-aien biziak. Geunkan oro ez al dozu esana? Len illa be barriro biztu da. Damuz, gaitza egin ebenak, iruntz-istatan dabez niniak. Alkarri erantzun bearrean, adi, arren, itz ausi erdiak.

Zerorrek be euri gozatsua dozu begien ertzean jario eder. Barruan min dozu, samin gazi, otzak ezpaitau sortzen zotiñik. Guzur zintzillak eztau begirik damu-intz gozotan iñoiz Jer-azi.

ZORION • BIDETIK

Bizitza zear zorion-aize nai arnastu?... Mingain zitalez ez iñor, otoi, zirikatu.

Ezti, me, samur, urdin, sutsua bedi nainun, gotzonarena zure dirdaizko begirakun.

Euzki-estaia illaun zuria garitzan lez, bare ta mazal zabiltz, tai barik, on egiñez.

Zure abotsa, ixil, geldia espe iduri; uler bearrak bakar ulertuz soil ta urduri.

Goi^nabar, 141. * Coizr.abar. 142-14.3; E-Gogoa (1955, 5-12. zenb.1 8.3.


LUR-ERTZEAN *

Lur-ertzean dot dana itxi ta zidor gaiztoz noa urrun; dana nai izan dot astiñazi, baiña gaitzak darrait zurrun.

Gaitz doillorraren mendean une txar batez dot oro atzean errerik laga, ta bide itsuz nabil zoro.

Zuri, ama!, agur egin dautzut, argia astean... Nork, geroztik, Iagunduko al daust naigabe latzean?

Itxas gaiztoz nabilkizu biotza zauri-malkotan, irritsez asetu nairik egun-sentiko aizetan,

Soiña irri baten ikaraz, lora-min ene gogoa... Ama, eidazu zuk, otoi, onaren altzo beroa,

Olde ta indar, begoz nigan gaitzaren zidorra itxirik, on-deiari itsatsiz, argi bidez nabilken gaurdanik.

Ama, ene odol-tanto, biotz erituen poza!, barnean dodan samiña eidazu zuk, arren, goza!

BAKAR BIDEAN **

Bakar bidean mintzul ni, beeko gai utsak lagarik, etsira eziña osoan... Zurbil illuna, giz-otso legez, datorkit bulzka auzoan,

Ugin zitalak narrastu ugarriak oi dau inka, ta zii-bedarrak antsia; nire arima, aspaldi danik, oiuz dago eratzia.

Gizarteko maltzurkeri ta biotz-uskeri baltzak ondo dakizan gogoak ezin al ditu albora bota bizkar ditun lor-saldoak?

Neure miñetan itoa —iltera doan zezena—, bidez nabil pentsaketan... Su-mendia dot biotza blei-blei, zauri gabeko penetan.

Zuk ez nozu begiratzen; Zuk, Jauna, itxia ete naz? Donga izan ni Zuretako... Zure naikuna sarri dot uka, baiña, alan be, ene Jainko!

Bakarti ta ezin etsiz ibilki, bide zokoan Gurutzea dot idoro... ta aren begitan, auspez nazala, barrua yat poztu oro.



ZURRUN - BILLOAN *

Zurrun-billoan emen nago, ez dakit zerk ikarria; kafe-mai aurrean, utsik, barne-ar baltzez josia.

Neskatxa baten begi-ziztak, aragikoia ta garden, osoz nau, arraiña urak legez, goitik beera azterkatzen.

Jokalari tzarrak jaso dau azken-tupiki ugarra; laban datorkit oraindio musika lizun maskarra.

I, mutur-estu, sabel-sakon, ardao-bonbil maitia! Ik alaitzen dok giza-muiña bikain emonez bizia!

Metatuz doa mai birundan errautsa, ta kea ingurun; goizeko ordu biak soiñutzen eliz-ezkillak txit astun.

Ez dot soiñu-zaratarik nai, ez begi-zizta goxorik; gizaki danok ez gabiltza irrikil bardiña nairik.

I, mutur-estu, sabel-sakon, ardao-bonbil maitia! Ik alaitzen dok giza-muiña bikain emonez bizia!

GEROANIRNIR **

Laster yoaku aldia, t'egiña deiez atzetik... Ni bide-ertz naukazu sarri, zu ezin kenduz begitik. Zuk egiñiko antz-illuna ibilli zabiltzalarik, —joan egunen izpi gozo— neugaz daroat argirik.

Atzo mindu zindudazan, kezkatu neutzun biotza: izate barne ixuri nik ezpaiaren ur garratza. Zer egin, zer asmatu neike atzera be lengo poza, barriz lortzeko, bai, guriki estaldu nindun geriza?

Esku maitekor iduri, or, zeure aurrean, zalu, ipiñi zendun naimena ta zuzia zendun piztu. Dana eban, ezkutu aundiz, zure irri-parrak azaldu, betidanik ba'zenkian lez txera gozoz nun ikutu.

Zuk mintzo, ta nik aditu; indar berezi bat zeunkan, camurki jaso-azorik neure griñen gaiñetikan. Begi lartan orrein atzetik zertxobait dei ta dei neukan; zure gogo garbian eder, geroa ñirñir nekusan.

* Goiznabar, 135-136. '•'•"* Coizuabar, 133.


1941-1945

L O R R A T Z A *

Ixillaren ezkutu nork zearo eten? Mundu ontan, alan be, orok lorratza izten,

Argia sor daneko gora doa kea: aur-amesa bai-litzan, zeru urdin zalea.

Narras dabil ondartzan ur-koko ziztriña, ta joanez dau izpitzen lerro nas-eziña.

Bizitz-aitzean, nik be, ene erraiñu itxi nai; goiz-argi ta lore bekidaz lorratz-gai.

Leza-goian ur-tanta, bean aitzsendoa: maite-mosuka dautso samurtu lepoa.

Arrats-beeran ontziak —ezilkor bere ustez— aundiki bide dagi itxas-azal barez.

Erbi, txoritxo, aize, ur joan doana: bakoitzak dau iraunkortzen norbere aztarna,



Oi, zador ezin ulertu!

Zorionean zorion utsa, aintza betean be bardin; egi ta jakintz, zabal ta ondo, ez zan ezertan, ez, erkin: alan be Jauna, goiz argi baten, orra nabari sortu-min.

Benetan Jauna narotsu!

Iñok ortara beartu barik, ez iñoren antz-iduri; arkaitzak izuz jarten dauazan jainkozko ala itzarri, ta nai ebana nai utsez eban bizi aundira ekarri.

Aren itz-arnasa zein altsu!

Udabarrian zelaia txairo lora ta pitxiz jantzirik: alaxe goiak aingeru-saillez ikus egizuz bizirik; ta biotz-sutan Jauna goretsi, ez dabe beste jardunik,

Ene barnean bego su!

Nok azka ezkutu!

:iken

Izar, eguzki, illargi zurbil, dana ein eban beingoan: geroz gau-egun argia eder zuzi lez dingil zeruan, len lospel nasi, barren-eziñak nagusi ziran lekuan,

Argi makur izpitsu!

Itxas ta lurra, ezker-eskuma, egin ostean banatu, bion arteko artu-emonak artez ebazan galgatu; mendi ta abere, zelai ta iturri, dana ederrez apaindu.

Loreak zabal kukulu!

Gauzon errege izatekoa egiten asi Jaun Goia... Gure ait-amak, oi!, eratzean, ba-zan galanki emoia; ta aren seme lez, zor dautsat nik esker onezko otoia.

Ager nakion eskertsu!

Baiña, zer oneik baiño lenago, —Jainko-erruki aundia! — mosu gorri ta bekoki eder, gorputza bitxiz ornia, Zu zara, Ama, sortutakoa edurra baizen zuria.

Ezer baiño len ni sortu!


Pago-zarbazta legez zabal beso biak,

zure aienen barri ba-dau illen zelaiak.

Alboan zuri-gorri lorak dira erne;

utz-puntaz bat ebai ta or dozu gorde.

Gudan il semea or eben eortzi,

ta il-obiko arbela zutzat maitagarri.

Buru makur, ondoren, etxera bidean...

Seme bien gomuta kilika muiñean,

A U S I A D I ! *

Ausi adi, itxas-ur, ausi!, aitz-arteko zilo arrean... Ire otsaren zurmur latza, nork adirazo dan aiñean?

Zoria ontsu, arrantzalea, seska luzez ertzean adi; baita itxas-koplakaria bere, ontzi barruan leun kantari,

Aitz-ondoan leun ezarrita begira nagokik ementxe... Ire gaiñ eta ertz ugari dabiltzaz aur, zar eta gazte.

Izaro osteko kaira dator eder ta ospetsu ontzia... Or ete datorkit, itzuliz, nik maitatu neban gaztia?

Ausi adi, itxas-ur, ausi!, aitz-arteko zilo arrean... Baiña estutu begit noizbait joanaren esku zurian8!

EZER BAINO LEN SORTUA

Aita, Seme ta Arnasa done, Irutasuna or datza; baiña iru Notin autortu arren, Taungoiko bakar bakoitza; maite-korapil estuz baturik, betikoz dabe bizitza,

[Nondum erant abyssi, et ego iam concepta eram. Esak. 8, 24).

Ezer ez goian, ezer ez bean, Taunak arnasa bakarrik. Betiraunaren sabel sakona ezkutuz zegon astunik, giz-adimenak eztau beragan au bardintzeko kemenik,

- Goiznabar. 122, n zuria. ** Goiznabar. 125-127,

GOIZNABAR, 1929-1950 69

ENE AMATXO! *

«Jadanikan amatxo otoitzez Jaunari; bi eskuak ikaran, so kurutzeari»,

Ba-dot amatxo, nik be, biotzez maitea;

ez yat iñoiz agortzen bere itzal emea.

Eleizara jo dozu malkotan biotza,

Jaun onari egiñik eskari garratza,

Ez dot bera mosutu urte bi oneitan,

baiña bizi darabilt lo ta itxar gogotan.

«Jainko maite, errukior, emen nozu aiez;

seme laztanagaitik deskatzut arrenez».

Beti eder ta sotil, niretzat eztia,

aldiz zaartua zerbait, edur uledia,

Seme katez lotua dakarzu gogora,

bat-batean asirik ibaika negarra.

Oi, ene biotzeko!, euki adorea:

naita zugandik urrin, ondo da semea,

Legor, otoi, zotiñok, ene biotzeko,

errai-barrena zeuskit bestela lertuko.

Begi emon neutzun, bai, atzo arrats-beeran,

zeure auzo nintzala amestu bait neban.

Argia sartzen goitik zutoin artean blei,

aingeruak dagio samiñari poz-dei,

Baltz jantzia zakustaz, amatxo samurra,

joan da-ta betiko zure poz-izarra.

Obia gero zuk eder, zurbil ta eraiña,

an be zuk, ene ama, cskari bardiña.

Goimabar. 120-122.

68 OLE7.XI GUZTIEN BILDUMA

ZALDUN AUNDIKIA *

Ezpai-oroiz betea doa bide zear zaldi arrai gaiñean zaldun aundikia, gibel geratzen dala bere sorterria,

aspaldi aundian negar ixurian.

Bide zear yoatzu arrats beeratzean, lizar, altz eta ur-usaiñez beterik airia... Arek igurtzen dautso buruko uledia,

goi-tximak astinduz zeru-ats lurrunduz.

Zaldi gaiñean doa amusko ta bare; biotza dau egarriz, urruti galdua, tente, zut, ipar-eske biurtuz burua:

auntz-osto pareko, itsaskor, arrosko.

Kezkaz ta izuz doa zaldun aundikia, joan oroi gaiztoak dakarre ebainduta... Nork ari sakondu al barrengo apeta?

Soil dabil zalduna, biotza dau illuna.

Geriza dagi, luze, zaldi-gaiñ ibilki, biotz-okondoan be geriza dagitso —iñoiz uxatzen eztan barrunbe-zimiko—

ezpata zorrotzak, naigabe arantzak.

Arrats-beran, zalduna, ibar-ertzez doa... Euzkiak azken izpiz urretan dau jazten, oroiz dautsola espa barruan biztuten.

Oi, gure zaldunak dituan asunak!

Ibar-ertz musker zear olan doan jauna nor dogun diñostazu? Erriko jauntxua: erri-odola miztuz egin dau dirua.

O gaiztozko usana, odola dokana!

" Goiznabur, 118-119.

GOIZNABAR, 1929-1950 67

Baita be, astiro, norbait il bada: eresi eztia aur txiki dala, zarrik il ba'dadi, samin-dunbada,

Nik, alan be, beti, nai pozkor nai itun, i aut zintzoena espetxe-lagun: gau baltzez lastargi, nekean gardun.

EZKER-MUTURRAKIN *

Ezker-muturrakin txautu dot matrail-izerdia,

beetik gora itsatsi yatan azal-kandu loia,

Zugatz azpian erreka etenbako oslari,

arri koskorrak mosutuz doakit dantzari.

Ta arri baten jesarrita, barne-min dantzari,

begiak emon dautsodaz egin bideari.

Basarte: pozaren billa eldu naiz onera,

ta zergaitik dot biotza triste, negarbera?

Beian lanari lotua, auldu naiz osoan;

atseden eztia nai dot ixil-jarioan,

—«Erreka —otsegin dautsot-i bere kezkaz al abil,

bsdar ezeak laztanduz, otzaren ots bipil?

Ta, xinpleki, erantzun daust: —«Beti ibilli, ibilli!

Nik, mendi bakea iztean, ba-dot kezka-gili»,

Nik dasat: «Iñolaz bere, eztot negar gabe

cz oianik, ez biotzik: bee-ibar bere baitogu nausi atsekabe»

Goiznabar, 115-116.


Lurperatu Zuk gure obena, uiol ez gaitzean biur; Zu zaitez, Jauna, gure abaro, pozaren izpi ta atseden-lur.

Bego mardulik oraindiño be euskal erriaren enda, Zu goretsiaz ta maitatuaz izan dagian nai dauna.

KANPAI-OTSA

Kanpai-ots ikaror, kanpai-ots garden, arraio durunduz or goian ozen, ez egik egundo dei ori eten.

Goiz-jaunak orduko illuna meetu, ik zoli diarduk ots ta durundu: otoitz-dei goiztarra an-or zabaldu.

Eguzkia gairez goira danean ta armindu ondoren urpe sartzean, asper barik ago ots bardiñean.

Ene kanpai maite. jarraitu intziriz, biotza bai daustak igurtzen eztiz ta adia ixiotu eder-gai biziz.

Adur gaizto irzala yabilt ondorik, izar ta eguzki aiendu barik: baiña ik bo.-dok naiko niretzat pozik.

Noizka, jaiezkoa dok ire otsa: urduri ta bizkor, didar bai litza, uribasoetan azalduz poza.

Goiznabar, 114-1 lo; E-Gogoa (1955. 5-12. zenb.) 81-82.

GOIZNABAK, 1929-1950 65

ZURI

Barren-barrendik Zuri dagitzut otoitz biotzetikua. Artu belarriz, gure Jainko ona, zure semeon oiua.

Atzerritarrak gure-gureaz dira osorik jabetu... Zuk emon zeuskun lur-zati onen aurka jagirik indartsu.

Gure erruak, bai, aundiak dira, olan gu itxi ba'gaituzu... Lege-bidetik euskal erria al yatzu, Jauna, baztertu?

Zure itzak, Jainko, agiri danez, ez al ditugu nai entzun? Geure eskutiko txarto egiñez aurtiki al zaitugu urrun?

Ta itxusi xautu nai al gaituzu zeure erra aundiaren aundiz? ta bedarra lez eratsi-azo zeure aoko ats-geziz?

" Goiztiabnr, 112-114.

DAGITZUTOIU *

«Lurralde oso a.u ondamendi izu-ga.rri da izango» (Jer., 25, 4).

Gugandik, ausaz, urrindu dozuz poz-oiu ta irrintziak, kale-bideetan ta gau-jaietan zar ta gazteen abestiak?

Gure doluak ez ete dabe, gerorakoan, zaratarik? Gure kruseluk ez ete geigo, ez gau, ez egun, argirik?

«Niri entzungor, —Zuk diñoskuzu— legetik jun zarie urrin, nire artzaiñai t'esan leunai zakarki egiñik muzin».

Egi-egia; alan ta be Zuk errukia Zeugan dozu; eta zor-ordain txit ugaria, gaitza parkatzen dakizu.

Auspaz aurrean gaukazuz orain, ta ez gu itxi saietsera; entzun, bai, Jauna, atxilotuen zinkuriñak, damu-bera.


Treto, Laredo, Santoña, Berri, itxas-ertz, zuokan bada naikoa iskillu eta pertz... Egin ituna? Poza? Siñisten guk nekez: izu larriak belu gaiñetik oin-iges.

Urrats ixillez... Danok kezkatan barruak... Jakin ez, noski, zer dakarkigun geruak, ta urduri goaz ara ta ona itsuak, Bizi-gogorik cz damosku, ez, munduak.

Gaur Gibaxa'tik itxasoraiño azkenge guda-mutillok gabiltz nasian, norage; izurri dogun alkar jotea ta gose, itzez ezin nik azaldu onen gaitz-leze,

IV

Leotz itsian nago atzotik, katigu; sei milla ditut, zori bardiñez, inguru... bildurrak nauka, barne-dartaka, txit laru; biotzak, baiña, ez daust au gura siñistu,

Jakin dodanez, jaso gaitue atxillo, ta ezin esan noizarte nazan morroillo; zatar eskinka edonun dakust naas-pillo, giltzape-zantzu bizkar daroat orrillo.

Goi-goiko leio medar artetik so dagit, baiña pozaren argi-printzik ez datorkit. Noiz artekoa ete zigor au? Ez dakit. Itxaroaren izarra yatan gorde txit.

Nire apeta suge gorria, or doa... Leotz ertzean, goibel Kantauri'k orroa; goizez ba-dakus giza-ilketa gaiztoa. Erre malko dot, itzal baltz, bira osoa...

Zeruko gure Aita Jaungoiko aundia: Kristo, gugaitik, gurutzan untzez josia: miñetan gagoz, ta zaindu gure bizia; zaindu, bai, zeuen dozuen Euskal-Erria.


Agur, geure erri zarean lurrik onena! Artu zuk, otoi, guk egiñiko arrena: ziñez lanari lotua, zaitez len-lena, zeure izatea dozula beti maiteena.

I I

Eta... ba-goaz erbesterantza, urrats-sor, gabaz ibilli, egunez kuku, aldakor; Gallarta, Muskes, Zalla ta Bezi, zerga-zor, zuek gozuez babestu beti maitakor.

Arkaitz gaiñeko Gordon, egiz nik zu maite, eta luzaro niretzat argi leun zaite; baita erabat, Guriezo; nor zuk beste emon daustanik, samin gorrian, poz bete?

Atzerri-mugaz gabiltzalarik galduan, noiz edo baten jai ederrik ba-genduan; poz-oroi oneik zelan ez josi barruan? Egia, zifiez: danetik dogu munduan.

Eguerdi da. Ibai ondoan gagoz gu. Bat-batez, goi-goi, egazkin biren durundu; gu an ikusiz, lerkaiz gaitue suntsitu, ta amaika lagun arnasik bage, ai! , gorpu,

Gaintxoan ormaz jabetu dira untz-orriak, ementxe dauko zelai santua erriak; t'emen eortzi ditugu, malkoz begiak, aberri-miñez jausi yakuzan gaztiak.

I I I

Goiz eder batez millaka asko gara bil, bakezko ituna dogula zio ta burpil. Iñoren lurrez zertako ekin katramil? Geurea galduz, zertako ber txorokil?

Gainduak gara, Aberri alde —leoiki— jokatu dogu, ur eta lur, zakarki. Gainduak gara, p.lan eta be, ziurki, Gaurtik, miñaren otsa guretzat oreki.


Mamua dirudi ziur, ekaitz aize miñak; zu jagiaz batera lez mamuak asperen; zu al zara miazkatzen garrasi samifiak?

Illaren kaskamotza azkar —norantza?— jutean, ekaitz-jasak muturra daust albora zimurtzen. Beingoz al zaitut urtua len-lengo lurpen?

Egun batez, bai, barriro zara biurtuko lurrera; baiña aldi ori oraindik ezta asi. Ez al dozu ariñegi era baltz jarriko?

Aldia ba-doa igaroaz, azia da erain. Iraiz baten da iñartuko, urpean zarbo lez; zagoz, bitartean, zagoz, mamu iduri bikain.

Maite zaitut! Ene, maite! Baiña ez naizu izu. Betorkit bakarrik zure biotz-oiu ezti, argiaren izpitan, ai!, ta ez ekaitz usu.

O I N A Z E P E A N *

Lanbrotsu gaua; baltz gu gabiltzan bidea, ke illunak mende dauka kiratsez betea; zaurien zetaz daroagu loi mintzea, min etsiaren zornaz arima barnea.

Egun luzezko iskillu tzarren burruka, lerkai ta berun eten bageko eztanda... Uri-goiena egiñik ia erreka, anai odolez gorri da lotu Artxanda.

Eta... ba-goaz, erakaitz, illun altzotik, sabel azpiko erra gainditu eziñik oraindiño be etsai dogula orpotik: ba-goaz bidez, noraezean, tristerik.

Zagoz or, uri eder, gaur ezain, kiratsez; lenera zaite beargin ta zut, ainbestez; ez gara aiztuko zure lantegi ta kalez, naiz-ta malkotan ibil alderrai, samiñez.

Coiznabar, 107-111.

GOIZNABAR, 1929-1950 61

IRI NAGO

Iri nago, aberri, iri nago adi, len intzala betargi, gaur deadar andi. Zer zulo, zer eriotz egunok igurki!

Zur-egiñik, ero legez nagokik, illa baizen illik.

Atzo pozik, gaur lur jorik,

llun'ek ez opa argirik,

Iri nago, aberri, beazun ustuaz, odol-ibai egiña, olan oartuaz; lengoa ez akit, ez, poz-fedez, ez suaz,

Etsai-aldrak gaiñez dozak etorri, ta or i ai-otsak,

samin-jasak, erra latzak,

lurreraturik zori txarrak.

Mendiko amilura bioa garrasiz, i izen bage, gerentsu, orrelan ikusiz, igana yoak nire didar-miña irrintziz,

Laido zama —amabi ezteneko naigabe garrama—,

or arrama, il-uzama

kuzkur daroak ik, lur ama!

Gaurtik, abil iltzear, dindirriz josia, txitik jalgi eziñik, abil eratsia, Iur-saiJ, enda ta adore bage, ta etsia,

Baiña, ik bestek, illerriko ixil-une naiz barne-samiñek,

ez, ez yaustek, —noren senek?—

biotz-argia barriz itzuliko ezek.

EKAITZ ARTEAN EZ!

Gau zurbillaren kolkoan zure atsa dabil; orma ertzean putz, aize negarrean irri, zur'atsren atsa doart goi-betean dindil.

Len ementxe ziñan bizi, neur'biotz-auzoan; gaur ixillik ta zorige, bakan ta arrigarri, bakarrik zabiltz alderrai miñaren egoan.

Tantaiak aragi bage, billois, loi daukazuz, iruntzaren ikutuak dardarti jarriak; ezerez biurtuko yatzuz aizeak astinduz.

Bide dagiste alaikor aurrera jotean; ezpai-ariak ariman ni larri estutzen, ta negar-tantak daurkidaz barriz itzultzean.

* Goiznabar, 105. '•'•'* Coiznabar, 106.

G O I Z A *

Itxaroz oparotsu datorkit goizean udabarri zelain lez egun-sentia, maite zabaltzen daula goiz-argi joria giza-biotz oroen erpin adarrean.

Argi orrek goitikan bere gezna dakar ta urten-ate bageko bidez bide doa; pozezko eresia zerura digoa, ene biotza itxirik min-oiutan dardar,

Goizez oro eder. Bekoki aratzen ames urdin goria izarretan dindil. Lurrari emoteko poz-kezka ta iskanbil urruneko argiak dira zurrutatzen.

Uhatsa bete da argi dantzariz zorakor, ta Aita'gana naroa eskuz oratua. Alaitasuna oro, bigun araztua, umearen mosua baizen su-emakor!

Ildo zabal biotza, ar daidan argia, Pozarren lorea da iruntzez astuna: Ez bedi gaur samiñik, urrun beazuna; bebil gogo ta biotz argi dantzaria.

Ez negarrik geigo zidor egaletan, ez geigo guruztzerik orma gerizean, Ardoa bego, ostera, guztien maiean gizakia soin-gogo mozkortu laiñetan.

Bekar egun barriak itxaro gozua izadira bezenbat leun nire barnera. Bigo ene arnasa egazka ortzera, eguzkiaren muiña baizen galdatua.

Ez geiago zabarrik, ezta erortzerik, Beuko bakoitzak gertu barreneko ildoa, poza ta Jainkoaren bake txit goxoa erne, azi ta ugaldu daitezan joririk,


L E K A N D A ' R I *

Goizaro ederrez mendira naiz urten, Lekanda! aitaso goi, aitaso zar-lerden! Izadi-lilluraz biotza gozatzen. Zanburu daukazu oiñaulki guren.

Zeanuri dakust azpian, Goian buru-dirdai laiñoa, Lekanda zangartsu goiean. Beerago gurtzaille pagoa.

Lekanda! Lekanda!, arren, entzuidazu, Begi zorrotzeko erkaba maitati, Zure aurrean zut oiuz bai naukazu. Bizkaia osoa zaintzen dozu orti.

Bidaztia nozu txit goiztar, Zu zaitugu beti ongille, Onaiño eldua soin-dardar. Gure soin-gogoen jagole.

Sai, erroi ta bela or dozuz inguru, Danentzat dozu zuk txera ta maite-su:

Or ardi zuriak larratzen, Or artzain ernaiak oiutzen.

Gizona ez dozu iñolaz ezesten. Au ankerra, baiña! Biotz-gea esten?

Inguruko eder osoak Ondatu dautzuz txit gaiztoak!

Lekanda! noiztik zu, or goian, ain erne? Zuk ba-dakizu, bai, zer dan mende-barne.

On ta gaitz dakizu guztia Euskal erriaren zoria.

Aldagaitz ta tinko bai zara aldioro Zuk dakizu ziur gure samin oro.

Zagoz ortxe beti, aitaso, Begiratuz mendi ta baso.

Lekanda! Lekanda! entzuidazu, arren, Ene barnetiko naigabe-asperen:

Gorde zuk, gizaldiz gizaldi, Zure erriaren min aundi.

Erauntsi eskerga pean al naiatzu Zuri nairik oiuz biotza asazkatu:

Ez dozu nirea bakarrik, Euskaldunarena osorik,

Zure gilborreko agin ostotsuan Sarri gorde nozu beroki gozoan:

Gaur ona nire eske bizia, Gorde egizu euskal erria!

* Olerti 2 (1960) 243-244,

EGUERDI, 1951-1970

1961

E R N E - M I N A *

Negu, aita otz, illaun soil, jantzi-urria...!

Udazken argiaren etsai biurria.

Solo-zelai oro illik, egon samiñean;

zugatzak oiu-minka aizeak jotzean.

Itunaren kideko, ibai astun doa;

ta irriz ez dau, udan gozatzen alboa.

Bertatik —gogai ertui edurra zoratzen...

Zuri, eder, oparo... Baiña ez gustatzen,

LUGINA TA KURLOIA **

Areitz-kerizpean baserri zuri. Bertoko etxejaun Jon gazte zalu.

Iñoiz gogaitzake solo-lanari lotua tringu,

Gari-arloa dau urre-kulunkaz etxe barreneko solo guriak.

Baiña, au zoritxar!, oartu bage sortzen etsaiak.

* Karmel 11 (1961) 74-75. ** Olerti 3 (1961) 25-26.

, Ustez beste, zer dogu? Epailla, ume pitin,

or dagerku, txit guri, soiña daula oztin.

Zorapen samurrean or yaku guritu,

adarretan bizia esnatuz zangartsu.

Baratzean aran bat goiztar da loratu,

lez, ta ondoren kerexak bota kukurruku.

i!— Agur iri, negu soil, ego-ausi zale!

Lo ona opa dauagu, leiaren maitale,


Izan be aspaldi, an inguruan, gose-miñik dabil kurloi taldea;

lasrer bear dautse osoz amaitu arlo betea.

Eta arei arpegi emon-irrikaz —liska ta segada arrakari—

lokarriak ditu ipiñi eurrez gari-zaindari.

Lugin martzalak bedar ebaten diardu, goizetik, antxe urre samar;

ta kurloe bat orra liskan naasten. Arek bai liskar!

Lugiñak, aratuz, dirautso samur: «Tira! tira, lagun! ; ire zoria!

Makiña bat kalte daustak ein aurten; gaurtik, maitia,

ez dok, arraietan! janari izango nire garia».

Kurloe gaixoak audia muzin: —«Jaun ori, etzaitez ain biotz latza; aragi bagea dozu oraindik

nire gorputza. Itxon urte bat, ta ordun nokezu

jaki opatza».

Erostak jota be, lugin gazteak etxera eroan eban txoria,

eta arrautz-opillez ondo xeetuta, ak janaldia!

Sarri oi dogu esan, ta ba-dau bere guna. «Txori bat eskun obe, egazka baiño euna».

A L D I A *

Ez dakit, ai!, zer dozun orla niri begira... Goian zaukadaz dindil ezpata meia iduri, beti dirdira!

Ez itzik, ez kiñurik zuk ez dozu iñoiz izan. Alan be, zure zerbait, ba-dantzut barrenean, ixil-ordutan.

Ez dagizu zirkiñik, ez zoaz iñora be. Beti murritz miñean ene begi aurrean, ene zutabe.

Zure begi-ziztaren ibai mee lasterrean ene bizitz-mamiñan puskak daroastazuz, noraezean.

* Olerti 3 (1961) 96,

EGUERDI, 1951-1970

LUGINA TA SEMEAK

Jon bai lur-langille zintzo! Uda ta negu arek lan gogoz saillari lotua, baserriko soloetan:

ez dau egundo be izan iderik. Aratz dauko etxea txit, aberez korta betea, ganbara beti aletan arto ta gam asea.

Urteetan orla bizirik, zernaizko irriz ornidua, azkenean eldu yako beste mundurako ordua:

zorra bai dogu ordain bearra. Beingoan zazpi semeak batu ditu oge ondo, gauzarik asko bai daukaz orain arei esateko.

«Solo erdian dozue ezkuturik ederrena, nik munduan izandako ogasunik andiena,

gaur arte iñori esan bagea. Joan ta billatu zoli; baiña ez neuke liskarrik zuen artean nik gura ori dalata sortzerik».

Aitari lurra emonda solora dira semeak, eta altxor billa dagiez iñoizko lan ta nekeak;

dirurik, baiña, ez agertuten. Alan be solo zabalak, olan atxurtu ta atxurtu, emon dautsie iñoiz baiño ugariagoko zitu,

«Gutako itxi zitun —dific Jaunak lur-aberaskak; neurriz, ba, erabillirik ez etsi kaltegarriak.

Baiña, kontuz! Or dago-ta untzea! Zer jan, zegaz soiña estaldu aukera bear guztiok; t'eten bako lan-izerdk jadetsi oi doguz gauzok,

Egun-lana dozu, izan be, gizonaren ondasuna, diru-ekarle beiñena, benetan zorionduna.

OILLARRA TA AZERIA **

Egun eder ondoko arrats epelean, oillar gangar andi bat zugatz adarrean,

asmoz malmutza, erpaz zorrotza,

begi-ernai egoan zaintzaille zurrean.

Azeri azpisuge andik igarorik ta adaburuan kuku oillara ikusirik,

erdi goseti, osoz itzontzi,

onela yakon mintza, artepean zutik.

* Olerti 3 (1961) 102-103, ** Olerti 3 (191) 223-224,


—«I, ene anai maite! —diñotsa txeratsu—; gureko asarre ta gudak dituk aitu;

anai maitekor, alkar jasankor,

aurrerantzean bizi gaitezan baketsu.

Dakardakan au bekik izpar pozgarria. Ator beera ta ar ene bosteko guria.

Ator, maitetxo; ator, enetxo!

Ospa daigun laztan-zur jai oroigarria».

—«Bai, adiskide zindo! —erantzun oillarrak; barri ezin obeak ik dakarstazanak,

Gora, i, azari, ene geznari!

Barren-poz-jariotan jo bizi txaloak!

Zidor beera, urrumaz, yatozak txakur bi, izpar orren ekarle areik bere noski.

Betoz laztanak, betoz besarkak,

ta alkartze orren zio jai daigun alaiki».

Soin-dardar azeria, txakurra entzunik, —«Agur, gaurkoz! —dirautsa—, urrin jun bear nik,

Ona daikala, lagun zabala;

biar erabagiko auzia errotik»,

Maltzurkeri matasaz pizti bi eletan... Zelako barre-zantzoz, zelako pozetan,

oillarra zangar astinduz gangar,

azeria igeslari ikusiz lotsatan!

Iruzurrezko bidez dabillenak sarri berantzat be kaltea oi dau erakarri.

Naiz-eta trebe asko izanik be,

maltzurrak maltzurrari ziria ezarri.

EGUERDl, 1951-1970

JOAN YAKU! *

Goibelaren anotsak —edazle asperkor— ozenki emon eustan zure eriotz-izpar. Aizeak: «Joan yaku gizaki bat azkar». Irratiak: «Itzali da Orixe gotor».

Bat-batez zartatu zan ene biotz-euna, barrena iñarrosiaz naigabe-ziriak; malkozko ziran gero enegan begiak, lapa antzera itsasiz zure oroi leuna,

Izurriak jota lez —ez diñot guzurrik—, lengo poza biurtuz oiñaze gorrkan, igige ta elbarri soiña gera yatan: Ez nik uste, ainbat, zu maite zindudanik.

Gure maixu zintzazan euskal alorrean, zure urratsen einetik genbiltzan leialki; esker ona zor dauzu biotzak biziki, ba-dozu ortarako txingarra enean.

Zeru ta Iur zagokez buruan ereiño: Jaungoikoak bemoizu or goian dirdira, ta gure erria bebil zuk emon argira, izkera ta oitura munduak dirauño.

Atzo zure il-obia dardaraz egoan, oro argi ta urre, lillurazko dirdir... Txori bat be kantari, begi biak ñirñir; aren senaren jabe ein nintzan osoan.

Ni eskale: euskeraren betiko bizia, izan dedilla beti maite ta landua. zorunean bait-zagoz doez indartua, jagon eizu, Orixe, gure ele maitia!

* Olerti 3 (1961) 253.


1962

ASTOA TA ZINBURRUNA

Arnas ezilkorra zelai sabelean, aren atsa galduz zeru zabalean.

Baso, landa ta txara oztin, izadia dager amesmin.

Kepa artzain txikia, giro eder zale, txirul-oska ibilli yatzu mendi-alde;

baiña, euzkiak galdatzean, aztuta itxi dautzu munean.

Baratz ta muintegi estanda bultzkorrez, goi ta bee osorik iratzar bearrez,

biziaren ler-naia dozu, euts-eziñeko erditze uzu.

Txaraz gaiñaldeko barruti ixillean anton'en astoa daukazu larrean.

Gardu, elbitz, azki ta larra, zanpatu bear dau gilborra.

Mugita-gain datza zinburrun itxia. panpox, nasai jaten belarri andia...

Ez daki arek iñundik be zer tresna daukon mutur aurre!

Jan ta jan piztiak; mugita bere jan, ta orra... aize emon zinburrun zuloan!

Arek bai soiñu ederra intziri ebala lasterra!

—«Oi! —astoak ordun—. Nik bai jo ederto! Ba-naz zertxobait! Ez, enok ain mokolo!

Esku-ezpan dabil artzaiña, muturrez jo dot nik ak aiña».

Erti-araurikan batño ikasi barik, iñoiz molda ete akats bako lanik?

* Olerti 4 (1962, l-2.zenb.) 53-54.

EGUERDI, 1951-1970

BELATXINGA TA PITXERRA

Txori artean baltza dogu belatxinga:

zorrotz dauz erpatzarrak. pikua eskerga.

Mendi-alde dakusgu ego bi zabalka,

aren antsia sarri dantzugu arrenga.

Larriaren zigorpe biotzean armin,

ura atera naiean ta nora jo ez jakin,

Ara buruak emon, ekin eta ekin:

pitxerra guztiz bete arbel pitiñekin,

Egarriak eukon bein gure txori arru,

Uda berotan bait-zan ura txit eskastu.

Zanburu'n ikazgiñak lanean aritu;

ara doa egazka urik ete aurkitu,

Ikazgiñak lo kukuxka ebela ederra,

belatxingak arri xeez ase dau pitxerra;

sama luzea gero ontzi barna lerra,

ta nai aiña dau sor-az eztarri min erra.

Urez dauriki pitxerra ikaztoi ertzean,

ikazgiñak itxita irapil tartean.

Pitxerrak ba-dau urik; baiña zoritxarrean,

a bai dala idorotzen arras ondarrean!

Goen nunbait indarra, kemena areago;

antzea, alan be, biok baiño ederrago,

AZERIA TA MATS-MORDOA

Orma barruan dauko mastia Etxe zuriko gaztiak.

Ugari ditu, goian dindiliz, Mats-mordo eldu gorriak.

Azeri zurra bein eta barriz Ormaz igoten da zaildu;

Baiña sarritan alegin arren, Oiñak dagitse txirristu.

—«Orma zitala! —ortz arte dasa-Zer dok ik orren irriskor?»—

Ekin barriz be, baiña alperrik; Zailduagaitik, ezin Ior.

Uleak tente, lurrun gorputza, Buru ta atzapar bustia,

Mats-mordoari so biur batez, Agin-ortz-kriska, etsia:

* Olerti 4 (1962, 3-4.zenb.) 60-61. ** Olerti 4 (1962, 3-4.zenb.) 61-62.


—«Ba! —diño—. Erdi motel zagoze: Umotu bage oraindik.

Urrengo txandan, —illargi-arren! Al zagokeze eldurik».

Arroputzak aldioro

atxakia gura idoro.

SAIA TA EPERRA

Sai arroputz ta goseak illa, ipiña'raiño zan eldu.

Ta urki gaiñetik eper arrea garitzan eban somatu.

—«Zer txarrik ete dagiot, jauna, —darantzutso leun eperrak—

zirkillu ontan askatu arren ene barneko sugarrak?».

Aren aragiz bere zilbota ase nai eban gaiztoak,

Ta aiko-maikoka, iruzur utsez, azal eutsozan asmoak.

—«Bai, egia dok; askeak gozak; bakotzak nai dauna yagik.

Baiña ik, lendik be, tint zinkulinka, kezkak naukak, gogaiturik».

—«Tira, epertxo! —dirautso nare-ik soiñu bat dok betiko,

ta didar ori, dei ertun ori, etxatak bape gogoko».

—«Zelan daiteke ori? Ni gaur naz araba-lautik etorri;

nik ez dautzut gaur arte, bein bere, emen zankorik ezarri».

—«I ez ba'intzan be, iretarrak bai izango zoazan ziur—.

Eta, zast\ mokoz lepazurra ausiz eperra zan aren zintzur.

Erru bageak zenbaten dozuz era onetan zeetuak,

indar zakarra ta guzur motza dirala euren jainkuak.

* Olerti 4 (1962, 3-4.zenb.) 62-63.

EGUERDI, 1951-1970

AIZEA, URA TA LOTSEA *

Iru adiskide min munduan ei ziran,

aizea, ura ta lotsa; izpiño bi lez beti

alkarraz ebiltzan.

Arratz batez, alan be, —noiz, zelan, nok jakin?

aizea ta ura biak lagun barik zelaian

ziran alkarrekin,

Aizeak ots: —«Nun dogu adiskide lotsa?»

—«Ez dakit nun dan», —«Guazen bere billa. Ete aren otsa...?»,

Atzenez, nekatuta, urak aizeari:

—Ai!, aurkitu al dozu gure laguna?» —«Ez dot

ezer be nabari».

—«Garbai bizitan, kutun, daukagu biotza...

Baiña aren atz-izpirik ez daurkigun ezkero, alperrik gabiltza...».

Lotsa gal ezkero, geigo nok idoro?

Aizeak zoli-zoli Oiz tontor garaia

ta trokak dauz araka; ura, ibar zokoz zoko

luzaro da saia,

Adur gaiztoz egiñik len-ekiñaldia,

aizeak urari ben: —«Ezer bai?» —«Ez, ba,

—«Ikus daigun goia».

Aizeak ba-eban goi naikoa istillurik;

ura be andik dabil, laiño mee ta odei illun,

ete dan aztarnik.

* Olerti 4 (1962, 3-4.zcnb.) 63-65.


ERLEA TA ERLEROA

Orma gerizan, euzki begira, arte ta arkaziz gordea,

erlauntza dago —enbor zakarra-erle langillez betea.

Erlauntz atean —ezkerrerantza-mamo bi dagoz katramil;

zer darabillen jakin naiean ara eldu naz oin-ixil.

Erletegia beti izan yatzu lan-irrikaren eredu;

baiña ba-dozuz an be alperrak liztor, ero, kulumiñu.

—«Zergaitik, baiña, nozue jaurtzen? —Oiuka estu ernagi—.

Zergaitik, esan, laga bear nik guztiona dan jauregi?

Zer txarrik egin ete yonat nik? Iñor il? Ezer ebatsi?».

—«Ez, egia dok, —jalki erleak—. Ez dok iñor il; ez ostu;

baiña onik be, egin dok ezer? Ezertan dauskuk lagundu?

Emen gabiltzak, ezerdi-jasaz, lanari bultza eziñik;

i barriz beti, epel-zerpela, ezeri oratu barik».

—«Ori don zera, asarretzeko? Ta ni, etxetik, bota nai?

Euzkiak berak ez al akatsik? Itzal bage zugatzik bai?».

—«Ixillik ago, zaizaku ori. Ez dokala ein kalterik,

guk lorez lore xurgatutako ezti gorriaz aserik?

Eder yak iri nagi-bizitza. Zertan aiz onen itxia?

Oa emendik, ta billa egik nekerik bako ogia».

Labur ta sarkor bai zala mintzo erlauntzeko zain maratza,

alpertzarrari zurki emonik bizi-irakaspen garratza.

* Olcrti 4 (1962, 3-4.) 65-66.

EGUERDI, 1951-1970

1963

BARNE-INTZIRI *

Beingozko itxartzean —goizrar argidiri—,

barruan dantzut zoli ots baten intziri.

Eguerdiz, galdatan, zentzunak nik ernai

ta aiots beraren doiñu dabilkit lertu-nai.

Gaua itzaltsu daneko ixillez bildua,

ene gogoa dozu ibilliz auldua.

Zerbait dantzut oindiño, kezkaren artega,

azken-intziri miña Jainkori arrenga.

Ler adi, ene gogo, orrelango intziriz,

itxaropen egotan goiari atxikiz.

AITA ALARGUNA

I Bidez bide

Dzartada biurkorra? Eten zan aidean abotsaren miesa. «Ezin dot» iñoan. Naigabeak eutsozan erpetzarrak josi, ta senar gazteak, ai!, atsalkor garrasi.

Anitz lore ta kimu eztanda bearrez... Ak, baiña, eztau iñundik ezpan-ertzik lorez: Bizitz-argi bagerik osin agortua, izaki oroz etsita arrazoiz uldua...

* Olerti 5 (1963. l-2.zenb.) 42. ** Olerki 5 (1963, l-2.zenb.) 50-52.


«II az! II az, raaitea! » arek oiu barriz; ta, «ene ez al rrtzanan?», eiagora biziz. Zakar dabil aizea bide-ertzez zinkurin, senar saminduaren jantzia lez urdin.

Gero, izar-islatan, zerura begira: «Bizi! Erio! Zuen puskak onek dira! ». Ezin ak lokia aska... Ta bide mukerrez doa pentsati... Ene! oin-lokak top larrez!

Sorgorraren lilluraz saiets da narrastu, lurrari itsatsirik dauz bean oin ta mosu. Urrin txakur bat uluz... Munean kirkilla etenbage jaurtirik asperen zurbilla...

I I

Otoitza

Ixilpean gaualdi. Goiak izar apain. Adiguritsu dabil illazki lur-soin gain... Kubil datza gizona, ez dagi zirkiñik; zelatan ditu pizti ta gau-ibilkarik.

Orduz-gero, zotin-uts, bota dau adia, bakotxak dogun barne-zokora jatsia: Jainko! Jainkoa! —diño—. Ene Aita guren! Oker ba'diardutzut, azkets nire oben.

Zirimol dot barrena, naasi baizen erre, arimea bait-yata atsekabez ase: Uin biurrizko itxas baltzenean irri, miñaren irrintzia dantzut aspergarri.

A ta ni ginduzuzan Zuk maitez estutu, sendian biziteko biok zoriontsu. Ta, aren sabelean, Zuk ez zendun gatzatu bion maitezko suak ondutako kimu?

Baiña, ene Jaun ona! Aitu zan gau batez aren bizi-argia! T'estal eusten lurrez...! Nire biotz-miñaren mergatza geroztik! Nok a barriz altx-azo erio-lurretik?

Argi? Laiño? Zuk dozuz eskuan, alare, bizia ta eriotz. Onetsia zaite! .. .». Ta, zerbait arindua, maite illaren antza ikusia edo dau izarrez goirantza.

EGUERDI, 1951-1970 163

I I I

Oroi-arilka

Min-otzikaraz doa erreka ozena, ertzez iragarririk illaren izena; onen ur obirantza senar samLndua, maitearen lurrunez bildurik gogua.

Begien aurrez dauko zupu samingarri, beingoan dau osoro negar beroz busti. Ta gero, lapur antzo, andik da estaldu, pozaren izpi mea dauala dirdaitsu.

Etxe-barne ixillean oroiz ase dau nai, aren gozoa izanik arantzen osakai: Emen zetzan erregin, eztiaren pare; ementxe kulunkatzen seaska txit nare.

Naiz-ta osin-loaren zeru oztiñean, naiz suete-ondoko zizaillu jagian, ikusi nai dau beintzat, eder ta zorakor, atsegin ebanaren arpegi maitekor.

Gela-leiora urtenik, begiak ditu urrun... Eta, azkenez, intziri: «Ba-zekiñat, kutun; goiztik larratxoria kantuz goora, beera: I aunat abeslari zeruan gupera! ».

ENE ADISKIDE *

(Txango batez)

Goiz baten zan. Zerua arre... Euri-tantak lur gaiñez...

Leia biziz eldu giñan, guztiok zure miñez.

Or, Urretxu'n, aurkitzean dardar yakun biotza.

«Au al dozu adiskide» egin eustien otsa,

Eta nik: «Bai, auxe! » Ordun, guztiok buru-utsik,

Gernika'ko Arbola abes genduan biotzetik.

Zuri agurka gerora sarri dabilkit amets

eta, adiskide zurrian, gogoz oi zaitut gorets.

Euri-tantak bedarrean... Odeiez zerua arre...

Esna, biotzak, eta, buru-uts agurtu Iparragirre.

* Olerti 5 (1963, l-2.zenb.) 52.


AURRA LOTAN

Eztizko ego-ikutu dozu soin zurian...

Nor urreratu yatzu orren ixillean,

ta mosua ezarri matrail gorrizkean?

Gotzonak dira, nunbait, Arein poz betea!

Lo-jagole daukazu biotzño taldea! ...

Egalari dautzue sorgintzen ogea.

Zeru txikia zugan dabelako esten

neke ta lorik eza dautzue arintzen;

doe orren ordaiñez euki zuk atseden.

Mugaz andik, emendik ixil-urratzaille,

arago ezkutuko aberri-pozkille,

izan zuek betikoz aurraren zaintzaille.

Lo egizu, aurtxo, bakerik ogean,

gotzonak bai dituzu jagole aldean.

IPURTAGIA TA ZAPUA

Zidar koloerz da apaindu zelai orlegia,

Gau ama goiztar dala lurrera jatsia.

Ertzeko bedarrean zuzi mee zurizka...

Zer ete? Zer ez ete? Izarra dizdizka?

Ipurtargia dozu gauaren txirlarri,

bere txikian guri opa nairik argi,

Urreko osiñetik at —bekaitzaren zantzu! —

zirrin-zarran or dator soin arrezko zapu,

Gau-argi pitiñari zoria galtzeko

zitala bota dautsa aratu daneko.

Il-bearrik gaixoa aren pozoi mendeko!

Bizi-naiak, ostera, barruan zimiko!

—Zergaitik nok zizta?, etsaiari diñotsa.

—Lar argi dokalako bota dauat bitsa.

Nok bere barrura sartu bei ardura,

* Olerti 5 (1963, l-2.zenb.) 73. ** Olerti 5 (1963, 3-4.zenb.) 34-35.

EGUERDI, 1951-1970

1965

APAR ZURITAN *

Goiz gorri

«Itxasoa dizdiz dago ortzipeko mugaraiño..

Arrantzalea naiz gazte, ur gaiñean arraunlari: deika nagokio zoli maite detan kresalari.

Goiz kanpaia dardartzean irten oi naiz ur-zelaira, arat-onat dantzaturik ordu luzez nere naira.

Nereak xamur oian utziz barne pozak goiz narabil: etxe, sendi ta laztanen gogamena ozka bipil.

Baiña, egun argi izanik, eder zait kaiu-txioa, eta uraren magalean daurkit poz-irri gozoa.

Aurrean ditut kai ta itxaso, izar antzo deiez biak... Noan, sar nadin ontzian, aizeturik txit biriak,

Bateltxo nere ontzia lirain, irristakor, mea, beti dabilkit labainka; dirudi neskatx arroska.

Zingil, zurezko dan arren, ezta iñoiz galtzeko bildur, naiz ekaitzez jasan bear aize, kaskabar ta elur.

Batel, ene neskatx xume!, ekan eskua legunki; ur-osiñaren ixilla bear diñagu gaur aurki.

Arraun, arraun!, akit eder, Joan bear degu urruti, osertzaren mugaraiño, arago ametsez beti.

Illuntzean, bear bada, dorreko ezkil astuna gure galtzearen berri ematen dabilke illuna.

Ez! Ut, gogapen zurbillak! I ta ni, ontzi xumea, illezkor gaitun; bioa olako gogai etzea.

* Olerti 7 (1965, l-2.zenb.) 26-34.

166

Ba-goaz ur gaiñez txairo; ur, zeru, txori, eguzki... Atozte guri, lamiak, ta zorazi gu sorginki.

Bil gaitzazute itzalez goi gorriaren miesan, amets zurizko ibilgoa dantza dezagun eztitan,

Boga ezker!... Boga eskui!... Beso zirkin ariñean, itxas-griñak eragiñik oldar-neurri bat-barean.

I I Bitsean oiu

«Itxaso - bare, zelai urdiña, muga biribil, belar-berdiña»,

Lizardi

Itxas erraldoi, Kantuari zangar, asaba zarren garatzez leiar, emaitz joritan dirdaitsua!... Ire zintzura sarri dakuste gazte lerdenak txarkeriz bete: irri ordaiñez, uko itsua.

Ez dek maitezko itzik neretzat? Its eta mutu, susmoa daukat aizela guztiz biotz-oker. Baiña sabela dek igalitsu, ta ire bularrez nabil auzartsu. Gaur ez akit, ez, izan muker!

Apar-itzezko solas goxoan irekin gura nukek gaurkoan ordu-loreak emen oitu. Ba-dakusat, bai: ire barrena beti kezkaren lerkoi urrena, ezkutu beltzen min-gordaillu,


Ai!, giza-muiña bezin errea, su ta sista, al dek irea? Lurrean maiztan jardun gaituk ari ozkada, oni sastatu... Otz-erraietan aldi orotsu arrai-ezpata bezelatsuk?

Parka idak gaurkoz: nik ere, txepel, amuzkiz izor beruna txerbel egotzi dit ire usara. Ez al dek oben? Zor zaion bizi gabe, gaizkin uts, arraia utzi? Jaunak zaik utzi giz-naiara.

Ez dek gerizik eguzki-ziztaz, ez dek tximelet leunik egazkaz, ezta lorerik, ez zugaitzik... Ta, alaz, amets-Ier ago, agiriz, apar bitxitan irakin irriz, poz-izar nun-nai ugaldurik.

Gogai-atalok ulduz, biguiña, atrapa ditut zazpi burdiña; durdoiak ere or dabiltza... Txelba ta sabi, takart ta txilo, mcrdoka eror zaizkit atxilo, pozturik neri muin zikoitza,

Ikus barnean, begi-txatxua, zomorro txiki, arrai larua, leiar eztitan dager txairu. Itxas, itxaso!, ik bai sabela emaitz ederrez astun dekala! Bete zak beingoz ene amu.

Ezker ta eskui, melar-gupera, zapartari txoil, inguma antzera, geldirik iñoiz ere eztira. Iñoren izu? Bada, bai, emen aundi ta kaxkar, sorkari garden, elkar arteko txera-bira.

EGUERDI, 1951-1970

Dardarka datoz amu ertzean, burnia dindil zintzur mintzean. Arnasa diet atzez aitu. Arrai lerdenak! Neke zait oso zuek iltzea; baiña ortako Jaunak zinduzten sorreratu.

Goiak zearka doaz bi kaio, pozaren mende eiñik txirrio: zelai ezean soil ez nago... Arrai ta txori ba-det lagunik, biotza neri aratz jarririk. Laiño zuriak urrunago...

I I I

Arrats euri

«Odei-pill arreak dira agertu; aize-putz biurrak ura zimurtu».

Guda zelai degu ludi ataka. Kopeta eman zoriari zalu, ortantxe bai datza bizi-ezkutu: garaipena lortu etsai-jazarka.

Ur-ibai egian aize errota: iparra ari zaio egal txistuka, furunda gorrian jolas biraka, ari beso zaiñak eratsi naita.

Uste ezik, neri be, liskarra zait sor: lasai nengola lan arazoturik, goi-be ixil indarrak gibel mindurik, zirimol zakarra zait gaiñez etor.

Dantzari dabilkk batel gaxua. Aizea len bigun, orain doillorto; odeiak amiJduz, goitik ur-tanto: ikaraz asi zait itxas mamua.

167

Oi, itxas, ur-zelai!, ez akit trabail. Xumea nauk-eta, erruki nitaz; enazak xeatu sumin-txibitaz; etzaidak ez, arren, ontzia zarpail.

Ez dit entzun, noski. Goia beltz, zurbil; illun nasia txit; ez dakust ezer. Aize, txingor, euri, erauntsia ler... Erio gordin aize-txistuan dabil.

Izutzeko naiko, ez ote gero? Aserre dagerkit ur-bidutzia, bekoz-gain jarri du gezal guztia, aldi txarrez bezain setati, ero,

Lendik ere, ainbat ontzi ustetsu zokora zituzten ur-mendi auek; gaur neri batela eramai batek ebats dezaidake izugarritsu.

Ur-bitsak, zakarki, jotzen aurretik. Oi, bein! Txerren dantza dagit ontziak: atze-albo jo du uin biurriak, erdi-zartatua larri utzirik.

Uraren barneko irakin miña! Ekaitz aserretik iges naiean lemari gaxoa nabil bitsean. Nork leukaken zori obez osiña!

Kantauri erraldoi!, gura al dek ordain? Mariñel, gudari, gizon kementsu, emen, beiñola, ainbat ituan lertu. Berdin egin nai dek nerekin orain?

Furundak irutan ein dit birea; urak gaiñez, azpiz, saiets -egalka, zoro astinduz, or entzun karraska: printzatu dit oso batel maitea,

Arraun, tosta, tresna, ontzi erdia, zabal uretan. Ni ere uger azkar... Enda odol latzak damakit indar. Oi, zirimol!, kendu nai didak bizia?

168

Barnera naiz goi-min, ezur larritan. Garrasi egin det, biotza tinko: «Oi, Jaun! Oroena Zu zera Jainko! Begira nazazu ekaitz-jas ontan».

Dema det izukor mundu-bizia biotza lez-zori, eskuak ermo, ditxoidan, sukarri antzera sendo, itzalgaitza degun argi-zuzia.

Olari josirik, antsika, nago... Illunak oindiño atxilo naute. Dizdiz zirrada urrun? Ontzia ote? Gaizorian, Jainko!, Zuri batago.

Aitza jo du oiñak. Nun ote nabil? Ertzera nau, noski, urak dantzaka... Uin zakar artetik ertun igeska ormazar mail gora igo naiz gurbil.

Lurrean naiz, itxas zintzurrez azke. Kemenak ordaiña, atseden sari. Merezia duna eiñik soiñari, belar muskerrean etzan naiz luze.

Izaro! Izaro! Iri millester, bizi nauk oraindik. Babes emea! Ondakiña bai'nintz, ar nazak maitea. Ur!, ire marradak or azpian ler!

I V

Begi lauso

«Zergatik, zergatik det negar egingo?

Zerua izar dago itxaso aldetik»,

Itxaso, itxaso, ene anai gaizto! Bost egunez euki nauk, ai!, begi lauso.


Ire sumiñetik iges egitean, idoro ninduten Izaro gaiñean. Aritz-abar antzo, aul ta zatitua, eraman ninduten zapian bildua,

Gero, ordu luzeak ein ditut etzanik, osakai ontzia auzo nuelarik. Erio dardara ito nun antzian, auntzak izua lez oian ixillian.

Negarrak zitun, ai!, naigabez nireak, aurtxo ta emazte mende oiñazeak... Sagasti gaztea, ekaitzak jotean, aurkitu oi dan lez era zurbillean.

Sendatu-alaxe auzpez jarri nintzan eman-itza beterik goiko baselizan; ekaitz-erasoan itzali izarra an berriz agertu zitzaidan edarra.

Kantauri soiñutsu, ezkutuz betea, itxaro-argiz ta gogaiez jantzia: lamiñ ortozak or dabilzkik dantzari gure Mari beltza dutela aurrelari,

Gaizkiñ aizela? Ez aut, alere, etsai. Gaixo-orduetan i indudan amesgai: ire marmar-otsa, iskanbil oztiña, deiez neukan, neskatx iduri, biguiña,

Doillorra dirudik, barne Ioi: egia! Zangar aiz, alere; ederrez aundia. Gaur be ni, adikor, ur-ertzean naukak, goretsirik ire lengoko zurrunkak,

Zer dion artezki samiñak ez yakik, Alare, ik egiña, parkatzen diat nik. Amets dek erraia, emakor, joria: euskaldunak beuka iregan ogia.

Kantuari itxaso! Ar zak begi-lauso eskeintzen diatan otoizketa bero!

EGUERDI, 1951-1970 169

1966

ZIGOÑA TA AZERIA

Udan begiko eban zigoñak Gauna erriko eliz-gaiña. Baita azeriak be bira atako pagadi gerizez zardaiña.

Adiskide min yatzuzan biak, eta azeriak, oso adei, zigoñari poz emon naiean bazkaHzkira ein eutson dei.

Iru bat aste joan ondoren zigoñak oles lagunari, arren artzeko aspalditxotik beretzat eukon bas-janari.

Egazti zurrak bonbil batean atondu eutsan jatekoa; ta, artzerakoan, ak sama estuz errez jaritxi eban ondoa.

Azeriak, txur zalako edo, ez eutson gertau jan andirik: edari soilla azpiltxo baten, ez eban beste zer arturik,

Bazkaldarra zan gosez geratu: bonbil sabela bein ta barriz miazka eban, baita agin-ortzak erakutsi be sumin biziz.

Lukiak laster garbitu eban bere zatia mutur gaiñez; zigoña barriz ezer jan bage gelditu jatzun sabel-gosez.

Zigoiñ zurgatxak, au ikustean, jangar zanari maltzur oiu: «Urri ibilliak dakarren zama apal eroan bear dogu».

Z A H A R R A K **

«Urte joanen zitalal Zuek zarpildu-itzalia Leenera nork lekardake?».

Lizardi

I.—Ontzia

Begipean zintzilik zakustan ontzia, zure ospe beteaz dot oraingoz amets: Aldi'ren zori baltzak, irrikor ta makets, or zagoz soil ta bakar, ertzera jaurtia.

Maskalduz zoaz ixU, gain dozu zedena, saietsak zar dituzu, zar ezpan ta buru; aizearen erasoz karraska dagizu, Samiñaren intziri, naigabez etena.

* Olerti 8 (1966, l-2.zenb.) 42-43. ** Olerti 8 (1966, 3-4.zenb.) 32-36.


Or aurrez aurre itxaso, lengo jauna naro, ur-goran iñoiz txera dagitzu oiñean; gero, ostera, izten zaitu len lez ixillean, eraso ta burruka bagarik emaro.

Aitz-ebagiartean, zu bai errukarri! Len adur-zale ziñan olatu besotan, ugarri ameslari aize-ziskuetan... Nun dozu, ene ontzi!, lengo biz-sukarri?

Kaioen garrasiak, maxkurren laztanak, arrats eguzkiaren pa guri berua, urruti miiiez doan mariñel oiua, eder ditu oraindik zure muin-barrenak.

Baiña, amets-ardatzean ez jardun biraka; ezta zuretzat geigo urrutira deirik, ez oial, ez arraun, ez masta, ez gizonik: Etsiaren mingotsa ats-edan bakarka.

II.—Agurea

Algodoi gisako odeiz daukagu extea; ezerk ez dau an dei ez ots, dan-dana ixillik, Sartu naz barruan ni, zar batek deiturik: Agure bat dozu, bai, urtez txit betea.

Solo ta lur, ingurun, beraxek landuak ditu larogei urtez. Gaur zabar oean, mendi gaillurreko arte zarraren antzean, indarrik ez dau aren gorputz unatuak.

Itz gozoz gura izan dot arnas-adoretu, aren muiñean jarriz bizi indar eztia; miñetan, ez daust entzun; baiña eskubia luzatuz, urteieran, nau gozoz eskertu.

Zarra; oian etzuna. Etxean berorik ez. Ezta errenak be gaixoa gozatzen; irrati-oska dautsoz miñak sarri ixiltzen, dirun ames-sorgiñai purrusta egiñik.

Euskal aitaita maite, ire izamen latza! Gizarteak iraulia, billois, erre, makar, matrail zingiJ, agiñik bage, okotz igar. Erruki aut egiaz, zar-pildriski gaitza.

Min artean abillen erio bizia, neke guztien amai, Jainko-mezulari: Urrezko ereiñotzez eundu zaharrari miñetik aterako dauan il-zapia.

EGUERDI, 1951-1970 171

III.—Agina

Ames gabeko osiña dirudizu, agin!, Zer dagizu or, bide ertzean, enborko? or Zanburu gain, bide ezkoan etzuna. Zergaitik zinduezan narrean ekarri, Lau urtez ortxe zagoz, ixil ta ertuna, ta zergaitik zaukiez or ain lotsagarri? mendizale diranen atseden mokor urdin. Zure zur giartsu ez al da ezertako?

Arraba altzoan azi ta luzez bizia, Lengoan ba-niñoian gorantz nekatua gizon talde biurrak aizkorak ebaki ta zuk eskiñi zeustan atseden gozoa; ta orra zinduezan idi-lor ekarri; nik, ostera, zerorri zor neutzun beroa, arrezkero ortxe zagoz, bakarrik, itxia. biotzak jalgi eban maitezko malkua.

Gerri aldera dozu ebagi gordiña, —esku guriz neutzun zauri ori leundu—; zeden baltzak etzaitu oindiño pipitu: Mamiña dozu, antza, usteldu eziña.

Lagun bela ta saiak egunez dituzu, illunak dautzu gabaz billosa zapitzen, iñoiz tximistak zaitu argitan mosutzen; nik itzalez, alan be, zaitut besarkatu.

Agur, oi agin!, euskal enbor zar zaindari! Zuk zenduan beiñola zital erromarra, beretu nai ebala gure euskal lurra. Oi, bide ertzeko agin! Gaur gure lotsari!

IV.—Oea

Oe, etxetik landara, tresna zar moltsoan mamu txiki lotsakor, oin bakar urduri, oiñazeak jotako maitasun iduri, oi, nork itxi zaitu or, mandio zokoan?

Iraillez gazte biak buztar ziranean, mai, oe, arasa ta jarleku barriak erosi ta zokora zituen zarkiñak. Geroztik zaukat, oe!, aika bazterrean.

Zartegian auts-ontzi, egokera latza! Bakar utsean ez dau giza-irri leunik, ez dau berotasunik, ez txera gozorik. Nazkaz ta gogoikarri, aspertua datza.


Illargia yatorko iñoiz, ameslari, ari barne-zauria gantzutu naiean; kuxu-muzu jardun oi dira bakarrean, ondoko ibaiaren ots-arian dantzari.

Iñoiz, oi! , ondoratu ta zu agurtzean, biotz-barm oartzen dot etsipen miña. Ez al ziñan zu zori obearen diña? Etzendun ekin, gau ta egun, mesedean?

Zure errai-mintzean ez ete ziran jaio, urterik urte, ainbat giza-kimu eder? Ta, orain, bizitzage, trauskilla ta iltzer, baldar ta lokatua. Ez dozu balio!

V.—Euskera

Argia baizen zuri, arezti ertzean, eder-eder agiri yaku baserria; aspaldi an bizi da euskaldun sendia, lanari atxikirik soin-giro onean.

At-aldetik dirudi tantai-besanga zut; Aize-txeraz aserik barren-egotegiak, Gela, areto, okuillu, orma arre zuriak. Euskal etxe maite, oi zu!, agur dagitzut,

Barrun nago, begi uts. Amona, guraso ta ume talde, guztiak dabe su berbera, Baiña, au lor!, miiñean darabille erdera! Amonarena soilki dot euskeraz jaso.

Samiñak lertua dau amonak biotza, ezpaitau ak ulertzen etxeko naspilla. Ia eun urtez arek ein ele gurbilla, laster dozu aztapar zorrotz eriotza!

Kanta, illeta biur yat; len poza, beazun; ezin dot ikusi zar a zurbil, miñean. Barneko poz adia ezin esanean? Bizitzaren azkenez, orren zoritxardun?

Oiñaze dardar meetan, atera naz andik. Eta odolaren muin, euskera urduria, orpoz orpo datorkit baltz-zapiz jantzia, betikoz ezetsita su-bazter artatik.

Zahartua zu here? Zergaitik jaurtia? Zar dozu euskal lurra: zu bere erregifia. Lur onek gizalditan diraun urte aifia zabiltz, zu be, gure ezpan mintzaira joria.

EGUERDI, 1951-1970

1967

ILLUNA EI DA OLERKIA *

Itsuaren abotsa lez zoria ez yaku bardin, kezkati, etenkor baiño. Poz-jario al zagoz gaur? Biar raalkoz intzatuko. Jaio ta il, dantza ta illeta, a aberats, bestea txiro.

Illun ei da poesia, Nik ba-nenkian lendik be. Poz-irria zail da azaltzen; osoa ez yakulako, ez ei gaitu barne ikutzen; illuna, barriz, barnera igarri bagarik sartzen.

GAU-JOLASA **

Gauaren zapipean gozo neskatilla, leio ertzean dago begi-ameslari, maitez daukala goian illargi zurbilla.

Ames-jolas dagie biak, oso ixillik; itzik bage itz dagie, arek oni soka; biotz-miñaren leuna alkarri esanik.

Zer diñotsen alkarri, ixil, txutxu-mutxuz, iñok ba al daki? Bira orain, bira gero dabil neskatxa, izpi-soka gain dantzatuz.

* Olerti 9 (1967, l-2.zenb.) 22, ** Olerti 9 (1967, l-2.zcnb.) 23.

Biotza, dan beste zabal, erabil oi dot askotan; ctxat pozezko bertsoa barrura gozatsu jausten; gainbera samin-laiñoa edur-luma lez datorkit, jori baizen oparoa.

Iñoiz, miñaren arilpe, goiari ibil naz arnas-eske. Iltzear dagon txoriak bizi-beroa nai leuke. Illun-ingumak argia ames, orduz lirauken argi-kusku. Baiña biotzak esaustan: «Ez min onen poza uxatu».


Pozak arrotu dautsa osoan bularra, illargia bait-dauka oiñetan etzuna izara zuria lez zabal ta edarra.

Jolas dagi neskatxak, jolaslari ixilla, gora ta beera, ziba iduri zelaian, gora ta beera, ames-dantzari bipilla.

Eta unearen ertzez —ertz zorrotza! — batean dira alkartu illargi ta neska. Oi, zelako ots gozoa arein ezpan otsa!

Arte-txara ostean itzalia dozu illargiaren mosu maitati zurbilla; itun neskatxa ontan, bakarrik da lotu.

Min-etsiaren mende dau idoro, ats urrik, urrengo goiz-argiak; muzin, jolas bage, begi biak ezo ta burua makurrik.

Arrezkeroz, iñok ez daki zer jazo zan; baiña neskatx mindua ixillik, gauero, leio ertzean jarri oi yatzu zelatan.

AMETS MAMITUA *

(Zangotza'ko Lore-Jokuetarako egiña, 1967)

Amets egin dut. Ta ura dut orai era zarrean adirazi nai. Neskatxa bezin eder, zangar, nere ametsa ponpox sartzeko gurbil bat bikain, gaiñ-barne urrezko, landu idazu, urregin azkar.

I Ur ertzean

Aragoi, Irati'z gaindikatua, napar lurreko ibai autatua, urdin, txairo, dana zeartuz, euskal menditar atsez asea, sorgin-ipuiez agitz betea, ba-doa Zangotza musuruz.

* Olerti 9 (1967, 3-4.zenb.) 44-47.

Ene Zangotza!, esana dut, bai, zure izena, goitiar, alai. Anitz makur-une zurizko ibai zail orren altzoan koka or zaude goxo, bizi-atsalka, aur lizunkoiaren kideko.

EGUERDI, 1951-1970

Suge lepoa itxura dute, zar izanikan oraindik gazte, ezker-eskui dauzkazun maldak; muiño ta bizkar, landa ta zelai, zugaitz artean gaztelu arrai, lirain dira zure sorbaldak.

Bide pikoan apatz jarria, emen naukazu zuri begial Begiok, ez otoi, lausorik... Ikus pozarren azpiko uri egon-eziña, kabi urduri, len-oraiñak mendez loturik.

Kulunkaz gorri gari-arloak, ezin obezko masti naroak urruti-ertzean galduaz... Poxpolin pillak or dira, noizka, eiztariaren oiñaze-meta, cgari azkar ren sistaz.

Gari, mestura, ardo ta igali, oroz duzu zuk gaiña estali; birako txapar artean duzu bizkor ta ugari abere-saldo; zure semeak ba-dute naiko jan-edana, uda ta negu.

Onez gaiñera, or dakusazkit —zein eder diran ba ote dakit?— Zur-zerrak eta irin-etxeak, pabriketako ke-ziJlo gurpil ezin aseak aizetan bipil, poz-azirik ustez barneak.

Jaiez musikak alaitzen dizu jendea kalez ta basoz usu; adorez sendo, lerden gorputza, eliz ta etxe, moja ta praille, Kristoren legez alkarren maite, eder daramazu bizitza.

Zangotza segail! , zuri eiotzen emen nagotzu bertsoak ozen. zuretzat bedi nere didar, irrintzi bero, oiu-eztanda; zuretzat nere biotz-zauskada, oroz gaiñetik beti zangar.

I I

Leñargi

Kondairan zear zure izena beti izan zaigu argi, ozena. Zaindari zera mugan jarria; etsai-mendean maiz jausi arren, etzera iñolaz, oi <uri guren!, napar lokarriz etsia.

Aragoitarrak maiz, aundi-miñez, ibilli ziran zu artu naiez; baña Adrian'go urak ba-daki zure semien bular sendoan, zure alaben odol beroan zer dagoen, oso ertsiki.

Ordutik zure ikur erdian, lau taket txuriz panpox jantzian. S. A. gaillen daramazkizu. Lena dut amets, lena dut laztan, zure egiñak ez dakit nolatan ospe-gaillur aizez aintzatu.

Gerora ere napar lur barna eldu zitzaigun atzerritarra; Espoz-Mina'kin zure semeak, xorta estuan bildurik lerden, ementxe berton zapal zituzten Abbe prantsesan gud-osteak.

Ibaiak pir-pir, zugaitz itzalez, Zangotzak irra, seme leialez... Aldia or orduz arraunka. Kondaira zear zabiltza beti langille trebe, alai ta amesti, bizitz-ontzian zimur-ozka.


Urregin bizkor, apail zadazu xixel txurikin gurbilla usu. Baiña, ez, itxoin; ez apail, otoi. Ba-daukat lendik barnean kutxa, or dut gordeko nere ametsa, bizitza zear maitasun-oroi.

1969

E Z E T Z A *

«Ez, ez» diño umeak, ixillaren erdian. —Zer emon dautsazu, ama, ume txikiak ixillaren erdian ezezka jarduteko?

«Ez dot izan nai aitaren antzeko». —Zer ikus dau, ama, umetxo toles-bakoak. bere ataren kideko ez dauala izan nai orren setati esateko?

Gau baltzaren erraian danban ikusi dau aita, amari zital ziñuka, zantar biraoka... «Ez, ez dot nai —diño umeak— aitaren antzeko izan»,

«Ez, ez dot artu nai zuk emondako saria». —Zer emon dautsazu, ama, zure umeari, ez dauala zuk emonik artu nai autortzeko?

«Ez, ez» orreik oloka dagoz ixillaren miesa gorrian. Utsik daukaz eskuak eta ez ditu bete nai. «Ez» diño gauak, «ez» egunak. —Zer dau zure semeak, ama, orren tematsu ukatzeko?

* O'erti 11 (1969, l-2.zenb.) 127.

EGUERDI, 1951-1970

1970

LUMA USAINTSUA *

Goiz baten bidean aurkituaz, —ezpangorri ta begi alaitan— zenkarren zisku gaztain margdzko edegiz, luma bat emon zuestan.

Biotz latza izan gizon baJdarrak; nik ez neutzun eskerrik azaldu: barne-ozpiña txasta irudiko, nenkarren bidez jo neban mutu,

Bidarloa olan, ixil, mutu, Gero, luma eskuan arturik: —«Zerez egiña zaitut, idazkortz? Dozun usaiñak ba-dau gozorik! ».

—«Len usainge nintzan, baiña arek iku nindunetik naz bestetu; zurgiñak nindun erara jantzi, baiña, a barik, nintzake zarpatsu».

Geroz, maite, zeure arnasa dot nigan, gogo ts soin, ixuria; geroztik, gau t'egun, dot asmatzen zure izanaren lurrun eztia.

« T X I K I » **

Eguna urratzean, laiñoa nagi dabil, pentsakor, eleiz-aurreko landa ertzean.

Ume-oiu zoliak datoz —izarren intziriak ete?— ik maite enduzan auxiak.

'•• Goiznabar, 213; Agur 1 (1790, 2.zenb.) 1. ** Karmel 1970-1, 47.


Eta joan intzan aizeak joa, zerbait artu gurean, lau-oinka bizi-bizitan.

Ta ez aiz itzuli, ez aiz itzuli geiago, txakurtxu, ez aiz oindiño itzuli.

Nun dok, ai! luzatzen, «Txiki», ene txakurtxo bizkor? Ire zain nok emen.

Eta ire etsaiak, —sagu, suge, katu, txori, sator. yabiltzak alaiak.

Atzo jaitu yoen danak, txilio ta ots betean, ire illeta goen.

Nun aut, «Txiki» laztan? Izadi-sabelera, ain ixil, betiko al aiz joan?

Illargia gero, amar aldiz ikusi yoat gorriz jantzia, ero.

Azken agurrik be —zetako ainbat itobear?— niri esan gabe!

LEIO ERTZEAN *

Ez dakit zelan, goiz argi baten agertu ziñan nire auzoan... Leio azpiko karel zokoan eder bai eder zendun emoten.

Euzkiak goitik zeuntzun ikutu ta zuk muin zuriz lernai biotza; ez dakit zelan, barren bikoitza zendun edegi zorten ta kimu.

Geroztik ortxe zaukadaz eder aize egoetan gora ta beera; argi-maitale, mindu gupera, illunde orduz poz-irria ler.

Leio ertzean gurutz besoak so dagitzut nik goiz eta arrasti; soaren truke daustazuz josi maitezko ezten garrez eioak.

Ta gaur joranez zuri begituz, «Etzaitut maite?», esan daustazu; eskuz makur-az dautzut nik kimu, ezpan biekaz beterik mosuz!

Mosuaren kar! Biotz-bamean biztu daustazu maitezko miña! Ta arrezkeroan, geldo egiña, soka naukazu leio ertzean,

* Karmcl 1970-1. 69.

ILLUNABAR 1971-1988

ILLUNABAR, 1971-1988

1971

E D U R R A !

Edurra jaku jausi mendi ta landara; zerua erdibituz dator mara-mara.

Gazte: ez dok ordua? Zuzper ik biotza! Zar: ez ete dakusak? Jo turut zorrotza!

Nik ez edurra maite, bai dausku ilten oro: amets-mixtoz dot opa birrindu zearo.

Edurra jaku jausi lei-moltzo egiña; kale, bide ta auzo or dana bardiña.

Edurra jaku jausi gure lur e2tian, otz dago gure dana bere egon larrian.

Gazte ta zar, leikide, U erriz mindurik, zain daigun euskal lurra eriotz latzetik.

* Karmel 1971-1, [II] .

182

A R E I T Z A


SALATU BEARREZ *

Auts-arre dago goia, errai-ixilla zainduz; zuk a urratu naiean inkezak dagizuz,

Lorez jantzia zara lerdenik, zeru-min; ez, ez dozu lortuko aren erlaiz urdin.

Eguna ilterakoan malkoa darizu, taige biran ikusiz egoaren joku.

Ez dautzut nik esango zeruaren barri; ez dautzut nik esango zer dan udabarri.

Margo ta urduri oro, pinport zut, ler-bear... Begitu, abots, kiñu, ingi-atz, mii-litxar.

Poz-azi, Udabarri!, auts dagon ortzia; poz-azi, bai, Gernika'n euskal areitz mia.

I salatu naiean nator, neskatx oker; ez dauskun, gaur, euskeraz irakur nai ezer.

«Ez dakit» diñon nasai. Ba ete lotsarik? Ez dakin irakurten, ez dakin izpirik?

Ta zelan don begitan —aragi-lei susper— arinkeriz, arroputz ainbat erdel paper?

Gaiztoa ire jarduna, nik ezin ulertu; euskal gunaren euskai len lez ez aunagu.

Ta i olan lur egiña, nasaikor ikusiz, dardar yonat biotza8

barnea garrasiz.

Euskerarik, federik guk ez ba'yonagu, euskal alorb joria biur bedi trisku.

* Karmel 1971-2, [III. *'•'• Karmel 1971-3, [11] (A); Karmel 1985-1. 93 (B).

a biotza B odol; b alor B solo.

[LLUNABAR, 1971-1988

1972

L A I Ñ O A * I T Z A L A

Ik opa eunke ixil-ixilla nire zera gartsua loi oroz garbitu ta aize-ukaldi goxotan lurrun-bafa biurtu; eure sorgin-eskuetan, zeru-anaikide egiñik, pozkarioz zirgit eragin izar biren altzoan.

Laiño!, euskal lurraldea gerriz estutzen dokana: biur, otoi, ene odola aize-bafada bizkor; gure erriaren loa esnarazi nai neukek, zar ta gazte, ume, guraso enda-su kiskalkorrean —burdiña murur gori bi— alkar erantsi azirik.

Eta bebil, gerora, ene arnasaren galda ara ta ona, aspertu barik, ildako asabak be piztu naiez.

Itzala naz, itzala, ta ixilik noa;

erreteneko uretan dot goizez loa.

Bertako amorraiñak ez dabe ikusten,

nik ditut zapi baltzez itsu-erazten.

Itzala naz, itzala, eta nigaitik

aurrak ezin ikusi goian izarrik.

Iratxoa naz azkar, ta egaz noa,

ur ta lur banatuaz arnas ezkoa.

Ene zalditxu otza, abil bioztun,

bildurra ereiñikan bidean nainun,

Arnasa daroat zail soin-barrenean,

dirdira dagiana zume artean.

* Karmel 1792-1, [II] . ** Karmel 1972-3/4, [III].

Itzala naz, itzala, ba-daki ziak,

ene atseden-toki begi-eztiak.


IRU IZARLARI:

YOUNG, DUKE TA MATTINGLY (1972-4-23)

Zertan zabiltz zu, Jon Young, ta zu, Txarles Duke.

Ilkrgi gaiñez loka auts-solo urdin arte?

Gizonak ba-dau sena bere oskol barne;

olakorik ez dautzu egin oraiñarte.

Orra eldu zarie su-ziri bat abi,

egalari bizkorrak Eli igarle iduri,

jakin naiean ortik zer daukagun berri.

Ausartak zare biok, diñotzuet egi.

Bide luzez ibilki ara ta onaka,

mendi, zelai ta trokak dozuez araka;

emen mailluaz jorik antxe barriz anka,

arri-koskor galantak zakura metaka.

Izar ori su-puzka egoan unean

azal agertu ziran troskak pillatzean,

aurkitu nai dozue zabiltzen bidean

illargiak ze adin dauna bere izatean.

Iru edo lau milla milloi urteraiño

ei ditue arriok. Ai bai arritzeko!

Illargia, ez lurra ez dira atzoko!

Gora daigun biotzez Jainkoa betiko.

* PVV 7 (1972, 76.zenb.) 4. a dau.


BIDE AUSIARI *

Euskal bideak eta mendiak dira —nok uka?— zoragarriak!

Baiña bideak apurtzen, eta mendiak zakartzen...

Gu aldiz gara ikus gurean mendiak blei-blei eder utsean

eta bideak txukunik, ertz eta barru dizdizik,

Euria goitik maiz yaku jausten mendi-zugatzak indar-barritzen;

baiña bideak, luperiz, dauskuz ondatzen ixuriz.

Aspaldi danik sendo euria ta Trabaku'tik beera bidia,

bide kiskila, melaska, yaku eratxi apurka.

Eta or dago saiets ausia, or dabiltzanean barregarria.

Ez dok ipuiña, ez azti: abil arduraz, bidazti.

Burdin-esia, arri-mokor bat ez da naikoa doanarentzat;

belbillez joan, nai oiñez, arrisku dogu aur-aurrez.

Euskal bideak, euskal bazterrak, berez zarie dizdiz-ederrak!

Alan be bear, noizpenka, arduradunen arreta.

* PVV 7 (1972, 7C,zcnb.) 4.


URDE TA TXAKUR *

Ez esan dontsu azanik, ez, ez; oa, ostera, itaunez

eure alboan miñez diranai, oa esaten diranez...

Min-zigorpean dagoz milloika, milloika giza-semeak;

millaka baita darabiltz larri iñorenaren goseak.

«Neurea neutzat», «irea neutzat» diñoe lotsa bakoak;

eta zuzena zapalduz ausart garraxi dagi jauntxoak.

Urde ta txakur, alkarren leian lur-biziari emonak,

orra aldera, doillor ta maltzur, ez gero, ustez, on-onak.

I, ameslari, bekain gogordun, ausi egidak, betikoz,

aurrean dokan bildur-kabia dardaraztuaz ostikoz.

Egia ote? Maitatzen al dok, maitatzen egiz? Bai ote?

Eurea dokan Euskal Erria? Itxartu adi, arlote!

Noiz urratuko yagok argia, —gizonen aldi doi-doia—

eure erriaren galda labean piztuz biotz errikoia.

* PVV 7 (1972, 79.zenb.) 4. ** PVV 7 (1972, 79.zenb.) 5,

T U T U B I O T U A **

Niz ez dot nai... ta arriturik nago, errauts legorra giño; ta bakarrik nago, pertz azpiko otea baizen pindar: arri ta bakar, ezin azalduz barnean dodan ixilla.

Bear ez dana ixildu bearrez, garraxika, gau ta egun, esan bear neukena ixil-araziz, bai, tutubiotua nago.

Neure kautan, etxean, kalez nabillelarik, goiz ta arats neure lankideakin ez diñot ezer meko zirtzil onek,

Bizitza aldatu bear neuke, jardun-bidea, zirtzil izatea; aldatu, bai ezpanak, eta arpegkk. Ez dot aldatzen, ixillik nago, futubiotua.

Zahartuz noala dirudit, eta ez naz mintzo. Ta mundua —gizartea— kirrizkarro bat bezela, arin dabil, xixtuan. Egiaren ordez da guzurra saltzen, etxe bakoitzean lapur bat datza, bide-gurutzetan manturioak.

Eta ni ez naz mintzatzen; tutubiotua nago. Baiña, noiz arte? Zahartuaz bai noa...

ILLUNABAR, 1971-1988 187

AIZE-TXINPARTAZ

Barru-pozari eutsi eziñik erdotza'n gagoz jaietan, gazte bi onein maitezko sua Taunari opaz, benetan; Maria Gemma eta Jose Luis berton daukaguz eztitan; eurokanako zorion utsa dogula danok gogotan.

Laiñorik ezta goiko zeruan, ez guregan be kezkarik, alboan eder erreka doa eskeinka bere soiñutik; argi ta kantu, gogo ta gorputz anaikor katez Ioturik, aize-txinpartaz soloak zabu, rorion-izpiz osorik.

Ezkon barrion biotz gazteok betiko beitez batuta, paurko pozean eta garrean beti izanik alkar maita. Biziak ditu egun mingotsak, eztenik bere ez dau falta; baiña fedeak ezar bei ordez miñean bere poz-tanta.

Ortako baiña gu txatxar izan, beraz gorantza jo daigun; Jaunak zerutik emongo dausku bear dan arnas indardun. Aren begipe gozo batean gaitezan danok siñestun. Ta zuok biok, Gemma ta Joxe, zaiteze beti zorundun,

PVV 7 (1972, 80.zenb.) 5. Lau agur-zorion-bertso oneik 1972-IX-29n ezkonbarriei egiñak dira.


1973

ONDARRUKO UR-ESIA *

Nik maite zaitudan ur-esi sundatsu, aingira antzo, luzatuz, oi erreka! zoaz zu.

Kai inguru bizitua ur arrez diztikor, arrantzale otsetan egun oro adikor.

Uin izurtuz kuin-kuin, izgora danean; urez urri samar, izbeera danean.

Ezker-eskuma dantzut giza-zarata makur, ardo-gelaetatik iges egiñik zur.

Zuk ez dakizu ausaz Apollinaire'n ipuiñik, arrantzaleen biziak dakizuz buru-burutik

Kezkak dakizuz, eta burrukak itxasoan, kezkak bai edontzi ez doituen gozoan.

Miña ta poza, loturik, oi dozu iragar kalez, zer-janaren nekea miazkatzen ur-gaiñez.

Ondarruko ur-esi luze, gaur naukazu ertzean... Dei sorgiñaren lillura zintzil daukazu aldean.

O R O I T Z E N ? **

Oroitzen zera, maite ori? Agurra egin zenidan zuk, musu eta su gaberik, goiz-argiaren mintzetan.

Maite izan ninduzun, badakit, beste orduz, bai, laburrik, eta gaur ere, bear bada, maitatzen nauzu oraindik.

Egunez, argia dantzari areitz-adar zurietan... Zure begien ñirñir beltza xotil dager amaietan.

Nere bizi-nai urduria zitzaizun bizi-arnasa; eta gaur ere, bear bada, aren miñez dezu poza.

* PVV 8 (1973, 84.zenb.) 5. *-•• PVV 8 (1973, 86.zenb.) 5,


Zu bakarrik, ni ere bakar, Ez al dezu, gero, bizia oiñaz-zantzua zeraman bere aukeran gaitzesten? kopetan izpiz itsatsia, ez al degu, ondu bearrez, eta alkar maite gintzazan. geure biotza kadentzen?

Gaur, ai!, aukeraz bizi gera, Oroitzen zera; maite ori? argi-morgil baten illak... Agurra egin zenidan Len maite giñan gu bi-biok, zuk, musu eta su gaberik, Nun gaur lengo min sotillak? goiz-argiaren mintzetan.

B A K A R R I K *

Elai bizkor antzera joan ziñan urrun, eta gero bakarrik, oi!, utzi ninduzun! Ordutik su-malkotan naukatu oiñazez, zure gomuta goxoz gau eta egunez.

Urruti, oso urruti, urez bestaldera joan ziñan igesi arrotz-aldera... Nere oiñazearen erkide ba'zara, ar zazu onez ene barneko zirara!

Euzkiak, izpi-zurbil, osertza jotean ementxe naukazu geldi uraren urrean; zure iduria eder zait, eta atsegiña, naiz-ta otoitzez, soilki, leundu nere miña.

Ene gau-intziri ez al duzu oartzen? Kaioen egoetan or dizut bialten. Urrun bizirik ere, ez nauzu aiztuko? Nik etzaitut sekulaz gogotik utziko!

Gauak sorgin-lillura jantziak uztean, ortiko iparraren ii-ego gaiñean, igor eidazu laztan berozko eztia, ene miñaren txauki amultsu bizia.

* PVV 8 (1973, 87.zenb.) 3.


1974

G A Z T E ! *

Izarra dozu dizdiz goizez, txit goizetik!, amets-bete, kardulatz, goi-bidez joanik.

Arratsez, ostera be, bizi zuk opilla... Ni beeko lilluratan, ederraz nabilla.

Goiari zer ostu nai? Are, asko peitzen... Egin gora, gorago, amets-lorak urtzen,

Bean abaildu arren, an atseden-leku... Gazte!, buru ori ia erdi-soil dozu.

Lur-kimizak itxirik jarri goi begiak: aizez doaz ametsak gaztetan joriak.

Zeure dozu ludia, lorekin apaindua; soin eta gogo giar zabiltz adoretsu.

Erpiñeko bedarrak seda-euna iduri; nekatu dan gorputzak an dau oe guri.

Aurrera beri, billa, Gero'k zer lekarken. Aurrera beti, billa, goi-laiñotan garden.

BETI AURREAN

Il-urren, lagun, gaur ikusi zaitut; su etenean eguna, une labur, beera doala itxas erraian ur, zure maiteak triste oar ditut.

Sakaka dator izadi-sabela, sendo ixuriaz biziaren azi... Ta zu, gu itxirik malkotan blei, gazi, utsera zoaz bai-zintzaz orbela?

Urbil ametsa dardaraz oritu, ta azkenez illik zaukadaz aurrean. Itzal-tiraiñaz, ba-zoaz bidean... Nire dei-otsa gidari bekizu.

Soiñari lurra dautsagu emongo; eta nik, lagun, argi zuri gisa, geure aberri-zalantzen geriza, aurrean zaitut betikoz izango.

* PVV 9 (1974, 96.zenb.) 5. a lorez apaindua. ** PVV 9 (1974, 99.zenb.) 4-5.

ILLUNABAR, 1971-1988 191

ARGI-BITSETAN

Ondar gorrizko erraiñu orduz oro da gori; suan urrea. lilluna bizi, lertze sorgiña, bertan didarka odol-zortea.

Bideko lorik ezaren karga kantuz nai dau erleak bota; goiz ixillaren bizkar ostean bildukor jagi da larrapota,

Txintari dago birigarroa ibai ertzeko altz-arte urrion. Ta ik, oillar orrek, nor gora nai dok landako izkera goiztar eztian?

Auzo zaitudan orma xalua, euskal endaren irozki zangar! Argi bitsaren eztei egunez garrazi baten egik, bai, dardar!

1975

ITZAL ARTEAN **

Argiak asi nindun gazte nintzalarik, ibilliz ta egonez izutzen orduak, argiaren laztanak eta, burdin-soiñuak zentzunak eustiezan jarten ikararik.

Ez, etzan ezer bere okerrik, goizean, nik aurrez ikuskatu ta oar gaberik; ez yatan niri ezer itzali bidean, geroaren ixilla laiñotzen eustanik.

Gaur ez dakust ain argi neure baranoa, georaren ixilla. Ganduaren dantza! Nire arima —on, txat— oitu da osoa, ta barnean dakartzut naspillaren latza.

Orain, urrezko atze zurbillean tente, aundi ta bildurgarri dakust gero zailla. Nik izan nai neukean ats-zorion bete, ez argirik ez otzik, daukat gaur zurbilla.

Baiña betorkit laztan lenaren argia, barrua poz-arazi oi eustan sorgiña; bizi zear nik opa izan gidaria, iñoiz itzali oi ez dan goi-atsegiña.

* PVV 9 (1974, 104.zenb.) 4. ** PVV 10 (1975, 107.zenb.) 5.


G A Z T E ! *

Ederra zeure kautan illezkortu nairik, alai zabiltza, gazte, eguzki antzera... Kontuz! Borobil ori laster da itxaspera, aldiaren pitin bat pozetan jarririk.

Udaz par-eragiñez oro da ederrik: baserri eta kalez zelako ernera! Or gazte-begietan ñirñir-dizdizera! Langilleen biotzak be, eztagoz illunik.

Arin doa erreka, eder-margoa lez; zarrak gaztea sarri oartzen esanez: aldi-uneak doaz aurrera guzurtsu.

Argiaren ziztadak zaitu lilluratzen, ta gaur eder yatzuna doakizu itzaltzen. Erne, gazte liraiña, itzala gaiñ dozu.

OIN-ARIN **

Oin-arin zabiltza amets-laiño gain; ta ikara goxoz, oroiz ase ezazu biotza.

Joan zaizun nekearen eztena ez, arren, ezetsi: azia duzu bizi berriarena...

Atximitxi zaitut milla koloretan!

Jñoizka, begia zaizu lausotzen nigarraren zillar zuriz... Gorde zuk malko oiek; ez al dizditzu animako itzak ernarazi? Oien busti-girotik sortuko zaizu maitasunaren begi ñabarra.

Atximitxi zaitut milla koloretan!

LURRA GURE ***

Pozari giltza txit emanez, urrun dantzatu naiz aurtemin; denera jo dut ikus-zale, erri ta gandu ta eder-min.

Erromes izan nai, Etxaun lez, Erroma, Loreto ta Lourdes'en. Arrotz-erritik, baiña, kezkaz ire oroia nik dardartzen. Ire oroia zitzaidan leun toki ederrez asetzean... Venezia'n ta Tivoli'n naiz dantza: i ilakorik ez da arean. Arrats sorgiñak, bare, aratz; uda, zingira gain, gandutan... Ibarrak lorez zamatuak... Ire oroia nik gogotan. Ez dut idoro lur oberik uri-etxetan, ez itxasoz. Toki alaiak diran arren, i augu, lur, guk eder osoz.

PVV 10 (1.975. lOS.zenb.) 5. * PVV 10 (1975. l l l .zenb.) 5. ** PVV 10 (1975. 115xenb.)

ZLLUNABAR, 1971-1988 193

IKAS ZAZU! *

Begi-barne bi izar neregana urbildu ziñan ixillik, leun, guztizko laztana; ez nuen ulertu esan zenidana, legun bait zenuen oguzi, ta zaillu,

Muxura zenidan gero begiratu, zeure ikatz-begiak zuzenduz nigana; ta zu ikusiz soilki, barnea dan-dana irauli zitzaidan —oi!—biurturik su.

Urdin uts-utsak dit biotza samurtzen, ta miñez dut zure soaren urdiñaz, ain duzu sotilla begi oien sua!

Baita bizi eman zenidan eskua, begi-zizta beroz goxoki esanaz: «Ikas zazu, kutun, erria maitatzenl ».

GABON-POZA **

Eguberri poz betean... Zeru-lurren Jainkoa, pizti ta lasto artean, otz daukazu Kristoa.

Guk, barriz, txori ta mixar, ta gorosti lagunak, dan-danok izaki azkar, zuori nai zorunak!

Zuri bai, aur, begi-urdin, ta zuri zar, lur goza, jo ta jo ene ereskin opa dautzuet poza.

** PVV 10 (1975, 117.zcnb.i 5.

Otzaren muxu zakarraz goibelik dot ludia... Iñor ez doa gain-leraz, ez ernemin lilia,

Aberri-miñez bakarka —eta Jainko antsitan—, jarduna nozue, deika, mendi-zelai zuritan.

Muiñean ba-dot beroa —argi-printz eguzkia—; bea latz, goiak orroa; ez naz bildur, egia.

* PVV (1975, 112.zenb.) 4.


1976

LANAREN GOSEA * BEERANTZA? **

Iraultzan, Jauna, gaur dabiltz danak, eta iraultza, eskatzen dautzut; uka naukazu atsegin leunak, txaloak bere ukatzen ditut.

Beera oa, eguzki on, ortzi zear beerantz... Beera baita, ene erria! Norantz ote? Norantz?

Auts gura dot okerra dana, bakerik ez nik gogor-kerian; lagun zakidaz, zeruko Jauna, munduak daukan guzur-tokian.

Mundua nai dot jaso, obetu, ta lan-min nozu, gizon-miñetan; jendea nai dot, beti lagun Zu, zeru-min jarri, argi-patsetan,

Ik azken-izpiak aulduz, mendi-bestaldetik illargia, arnas jori, or jaikiz jadanik.

Eta ik, ene erri erria, beerantza jotean, ba al duk norbait goraka arnasa betean?

Irrits bizia doart or-emen, entzun itzakaz ase eziñik; ta Zuk diñozu: «Ona Ni emen! ». Giza-goseak naroa pozik.

Illunetik jaikiko ote, eguzki antzera, orren bizi opa dugun askatasun txera?

Bi eskuak elkar-tente otoitzari nago, urretxindorrak goizari baiño be miñago.

Karmel 1976-1, 33. * PVV 11 (1976. 121.zenb.) 8.


1978

ERORI INTZAN *

Erori intzan, azkenez, tantai bezela noski... Nundiko abots ixilek joa erori ote?

• * *

Arenegun ilun-garaiez euzkia beeratzean mendi maldan nengoan ni, ik maite induan Artxandan ixtapeka.

Urrun zegoen euzkia, Santurtze bezain urrun, suzko bola betean izugarrixo eder; eta beerantz zioan ur-zilartegia garrezko osin egiñik.

Sua zan lenbizi gorri, diztixakor, galbide uts dituzun ezpain zabalen pareko.

Leiarrezko gandutik gero, izar aitaren irria eribera ipiñi naiean, uztai beltza zan sortu. Biak, luzez, burrukatu zuten; erori zan euzkia bits urtuzko ogean, —loak artu aurra amaren altzoan-

Euzkiak azken printzez beltzari zizkion kiskali inguruko ertzak osoro. Ikusgarria ziñez!

Alere erori zan, erori euzki gaixoa nere begien aurrean: clkar-iltze zakar ostean suntsitu zitzaidan argia,

Ala-ala, euskal arloan kemen aundiz jardunik, erori intzan i ere, erori intzan betiko. Itzali intzan, Aresti, eguzki diztikor!

Aizeak ez dizu geiago ille-galparra zirkinduko, ezta euzkiak ire kopetari berorik ezarriko,

Gandu beltzez betea orain ixilik datza Derion ire gorpu errimea, apeta etoian jausia.

Ire izpiritua, ordea, gain dabilkigu urduri guztiontzat dalarik ezten zirikalari.

* Agiriak. Euskal poetak eta artislak, G. Aresti-ren omenez, [Donostia],

196

GALTZAIRUZKO IDURI

Iduriak ez du eguzki izpirik, beltz dager, erdi beltzik erdi-muiña. Artistak emen bai ezkutuz du joka, margoaren antza egin nairik duiña.

Lauki luzatuan bi langa dijoaz arnetsaren griña bezin borobillak; azken-muturreran, ezpaita dizditzen, ez bait da agertzen ezeren euskairik.

Bi langak lotuaz bi lokarri moltzo, goi ta beeak alkar txit trunbillaturik, ezkutuzko gogo batentzat mamia, gorputz bat lokarriz gotortu gurarik.

Atoz, gizon, atoz! Ikus iduria! An eman diozu! Or zaude zu dirdai! Jainkotiar zexa, goi-txingar bizia, eta gizatiar, batean bi izakai,

N E G I

Negua dun, bai; ta, i, norantza? Nola ikustatzen audan! Aurrean dut ire iduria, neguz, zorakor, egitan.

Esia daukan aintziñean, eskuitik gora mailladia; zut-zut doa lerden igoaz, elurño-tantoz txuria.

* Olerti 1980. 34-35. ** Olerti 1980, 56-67.


1980

BATEN AURREAN *

Lokarri estuaz zaudete arnasa, ez zerate nor bi, bi batean baizik. burnia ainbat gori, iñoiz gogaitzeke, bear duzue igi, elkar itxikirik.

Bego ori loraz. Nor bat zera, gizon! Gizarte bat zera, eta kosmos txiki. Agan biribildu korapil naasia. barne-naigabeko sekulan izaki,

Bizia, kemena goitikan dituzu, Ospa zazu alai biziaren jabe. Ez esan: «Gizona bai, Jaungoikorik ez». Ez, etzera Jainko, goiko indarrik gabe.

Origaitik dira bi langa elkartu, bat-bera bai litzan, elkarri arnaska. Lur-miñak utzirik, jo gora, izaki! Bizi-ardatz duzu Goikoa irrika.

A D U N **

Gorri oa i, urdin ta musker, oskiz oiñak, ta ginbailla; bi ardiño ditun atzean, gora nairik bide billa.

Zugaitza dun, ezker, liraiña, ta ur-isola txit apartsu; inguruka doan mailladi gaiñean, zelai elurtsu.

ILLUNABAR. 1971-1988

Bi etxe zelaian, gain txuri; urbil, ur-gaiñez zubitxo zorz-aga txikiz ornitua, dan-dana lanbrotan txairo.

Otz aiz, neska, ta sua opa: mailla gaiñeko bi etxeak —oi epelaren muxu bigun! • bafaz dauzkate ke-bideak.

Urrun, zeru-goia, etxeak ars epel oro estalduz; urdin erdian gurutzea, goi-giroak ondo leunduz.

Ik ere, oil, jo zan araiño, otz bait da, otz-otz atean. Fedearen sua dun goxo barne izkutu ixillean.

1981

A M A *

Leun lorea leio ertzean... Zu zaitut lora, zu nik laztan. Zu zaitut bizi biotzean, zu zaitut, ama egitan!

Errepika

Ama, maite zaitut, beti eder, beti argi!

Ama, maite zaitut, neure odol eta arnasa, muxu-gorri ta alaia.

Zure biotza beti dirdir, samur ta gozo zure berbak, oiñaze artean be ñirñir daukadaz zure betertzak.

Ama, zu zaitut kantagai; txindorrak adar ganean kantatzen diardu alai, zuri kantuz ni muiñean.

Etzaitez zaartu, ez zimeldu, beti zaitez usainduna; zaitez beti bero, gozatsu, zeruan baizen kutuna,

O I Ñ A Z E A **

Bideari dautsola odola zanbulu... Ez zaitez koldar! Begi emon! Ez dakusu?

Kristo'k itxia samiña dozu, oiñatz bizia!

Osoro da nekaitza, goi-aintzaz betea, azkenik ez daun zeru zorion bidea!

* Olerti 1981. 60-61. ** Olerti 1981, 62-65.


Kristo'ren zauri iaruak dituzu —ez uka! — betirauneko leio lez, argi jaurtika:

ortik ikusten zelai bikaiñak, dana edertzen...

Eta Lurreko zelai unetan liliak jarten yatazan zeru odolez jantziak.

Suntsitzaille gezirik ez dauka Jainkoak bere eskuetan, eta bai maite pikoak.

Jainko eskuak zauritu doguz erru bakoak.

Esku zaurtuak ezin dabe gaur zauritu, errukia bai dabe onbera, maitetsu.

Mundu-Euzkiak ditu apaintzen ederrez Lurreko gauzak millaka bizi-kolorez.

Baiña, itzalduren zeru azpiko izarra, urren,

Arago, aitu! ilten zidorren diztira, ta Geroaren onak ikusten ez dira.

Maindira baltza edatu alako gabean, —mundukoa ta gogo arena, aurrean—

liliak oro ubelez dira jazten osoro;

inguruaren arrats eresi bikaiña, ezustean oi da urtu, itzali min aiña,

Ortzi sapaian, ikus, gozo baizen lerden, ñirñir barriak yakuz alaiki, erneten;

kai-argi urrin, —erakarleak, gauaren sorgin—.

Goiko aberrirako bide gidariak, illun-mamarroaren aiena tzailliak.


Egia dautort: zerbait alai esan naiez, naiz-eta ez idoro biotzaren pozez,

ezerk ez gaitu zerurantz miñak aiña biurtu.

Orla dagi gauak be, orduen ozkirriz, samin-gauak orixe, goira itzul-eraziz.

Ugoldeak zelaia azpian artzean, jentea da kokatzen goitxoko unean;

orixe dogu, ain zuzen bere, gauaren frutu:

beeko lokatza, itxirik, zerurantz eragin, giza-xede sotilla zerua izan dadin.

Ibar-landetan zear igaroz ekaitzak nekegaitz erre ditu sekulako autsak;

loretzan dabil, usain gozozko odeiz biribil.

Oa: giz-arimetan ez dozu bardiña [ña? garratz estutzen dauan kezkaren sami-

Ez zaitez urrun-azi oiñaze bidetik, miñik geienak, zur!, bai datorkizuz

Egiz samiña [ortik. iñolaz bere Jaunak egiña.

Askok, baiña, geiegi dauskue pairatzen, Jaunak nai bezela ez bait dabe sufritzen.

Miñik geien gizonak abere mordoskan. «Negar dagiana» ez ete da egitan?

Gazte!, erostaz... Eta txoriak, zergaitik kantaz?

Ilkor diran arimak dabiltza kantari; il-eziñak, ostera, dagoz negarrari.

Aldiko atsegiña, gerokoa baiño, Jaunari emotea al yako zaillago?

Izana baiño zoria ete garestiago?

Ai!, bizitz-ezkutua ez dot nik ulertzen oiñaze-ezkutua ez ba'dot sumatzen.

Izpillu txit narea itxas edatua, bertan da begiratzen lerdenki zerua.

Ulertzen ete diñotzudana nik opa beste!

Nfare ba'lego beti, txoriak usteko zerua, ta arrisku leukee ondatzeko.


Gizonoi litzakigu tentaldi gorena, arriskuetan, ai!, arriskutsuena;

tentaldi bako mundu jabala, arin, ergelto;

Aberri lirudiken erbeste begiko, Zeru antza leukaken Lur arnas beteko.

Biotz ederduna da gure Goiko Jauna, zoriontasun betez dan-dana dauana,

«Sasiz» asea, alan be, dauka bira guztia.

Arantz-ziztarik ete? Zeure barrenean or dozu —zagoz ziur— Jainkoa ur-urrean,

1982

EDER DA KRABELIÑA *

Eder da krabeliña zu, Igone, ederrago; miresgarri zaiataz, zu miresten nago,

Gizaki-baratzean zakustaz lerdenki, larrosaren aillean usaiñez ixurlci.

Zu zaitut kardantxillo, zeru goi-goi kantari; naiz garitza emean soiñu emokari.

Erlauntza zaitut gozo muiño egalean, txt lanari lotua ezti markatzean.

Gazte sasoiz orrela, gorriz txit margotsu; ekaitz artean bere ez zu iñoiz izutu.

Eder da krabeliña, zu, Igone, ederrago; miresgarri zaiataz, zu miresten nago.

Gurin jario beti, urrezko margoa; iñoiz ez goga ikarri, orrazi gozoa.

Eder da krabeliña, zu, Igone, ederrago; miresgarri zaiataz, zu miresten nago,

* Olerti 1982, 23.


OTS ILLUNA

201

Ezer dardaraz bage kulunk-zarta ezik,

iñok sumatu bage agertu az goitik.

Ik bai eresi baltza, negar ixuria!

Abil oindiño igeska, otz naiz kiskalia.

Neure kautan sar intzan egal-ots leunean;

ixil goiak zearka, inkesa me bean:

Orria dager laru elduz udazkena:

deika dago erio illaren gurena.

Eriotz-dei dirudi, me-merik emona;

ego ikutu zakarrez onantza doana.

Zokoan ereiñotza jazteko buruan:

baltzik eta itsusi azurtza onduan.

Zuk bialdua, maite, ete dot antzia?

Ze izarrek al dauko zure miiña itxia?

Dagoneko dantzugu atabal soiñuan,

kont-ezin beste illak dantzari moduan,

Ito eure naikuna nire izate barna;

ez bait auna oindiño so eriotz mende,

Zure ta nire, maite, laztan lokarria,

eriok dau eroan betikoz ausia.

* Olerti, 1982, 53-59,


1983

NEKATX BAT

Mintzo-gai olerkia, biok autu eztiz, aldatz pikean gora —euri-tantak aora— giñoiazan astiz.

—Nundik ator, neskato? nik ari itandu. —Goian ditut aitonak, ta guraso kutunak; areik ditut poztu.

Goi-bidetik neskatx bat yatorku kantari: kaikuz nasai jantzia, samur bere begia, ulea aizeari,

—Mao gorri az, neska, ibilli, begituz. Oi, eder! izan adi olan biotz-guri, aita-amak laztanduz.

Barriro be, kantari, doa bide-beera... Eusko neskatil oro —ainbat dituzu txoro— ba'litzaz antzera!

* Olerti 1983, 185.


ZER DIZDITZEN? *

Zer illunik oiuka, adiskide, dozu? Zador uts da bizia; zuk «Gora! » diñozu.

Zer dañostazu, ortik, zer diran izanak? Joanez joakuzan egun its joanak.

Ostoz igar zugatza, or zarra. Ikusten? Eder zan atzo bizi, gaur ikus il-urren.

Gauzak ez dira ezer, ames soingabeak... Iratzarrik askotan buruan erneak.

Naiz zaar ta naiz gazte, zer dau iruditzen? Eusko-seme jatorra, gau-argi dizditzen.

Amesak, zer dizditzen? Ezaren korroka, Argiak mintzen begia, azken itza orroka.

Erria dot garrasi^: «Aske, aske nadin.. Euri-otsa bidean, aizea zinkulin.

G A R R A S I A ! **

Erria dot garrasiz: «aske, aske nadin... > Aske izateak, baiña, beragaz dau samin.

Goi-aldean burrunbaz jaun jaku trumoia; —zigorra, eriotza— illa bidez doia.

Bide egalak iltegi, etxeak lur-jorik; asarre dabilkigu erio zororik.

Bizkor doa eguna, ta erria intziriz; arin dator illuna, t'erria garrasiz.

Eta nik diñot, itun: «Zetan zara, Jainko? Betiko al gaituzu min-aldian ito?».

* PVV 17 (1983, 155,zenb.) 9. ** Karmel 1984-1/2, 124.

204

UMETXOAK *

Eedar-kolorez dago zeruan izarra,

bakar eta eldurik muiñoan sagarra

Umeak jolasean or alaitsu parra,

gaztetxo diralarik barnean sugarra.

Ta, ta, ta, eskutxuak artuz...

ta, ta, ta, alkarri oratuz.

Goizean, arratsean itzontzi umeak...

Ez jakuz aspergarri, ez, jolas-zaleak,

Landan dabil aizea, lora artean bizkor;

gure umeak ditugu gero-frutu pozkor.

Ta, ta, ta, eskutxuak artuz...

ta, ta, ta, alkarri oratuz.

BA-DAKIZU

Ixil bat daukat nik esateko: izaki bat dot neure bizian, ARGI da bera,, illun-aldian, ezin dot aiztu Axe egundo, ta ez dot bera geigo ikusiko.

* Karmel 1984-3/4, 122. ** Karmel 1984-3/4, 125. *** Olerti 1984, 156.


ESPETXETUAK **

Euskaldun seme, aberkide jator, erruki zaitut biotzez;

orbel oria pareko zabiltz aspaldi danik, zigorrez.

Zure samiña bekigu danoi bizi ats-bide aberkoi.

Gaiztotzat joa zakusta estiu, gogo ta gorputz auldua;

ames bat dozu, barru josia, etxera miñez austua.

Gauez dituzu begiak gora Jauna otoituz samurki,

egunez barriz espetxe-ormak dituzu malkoz garrazki,


Goizez eguzkik zelaia laztan, nik zu nai maitez besarka;

etxekoakaz ikusi nai zaitut biotz berotsu laztanka.


NOIZ ***

Etzun zentzunik nire ibilteak, beste itxaso bat idoro arten, maitasun aren izpillu garden, ain samurkiro bizi izateak balio eiñik bera galtzeak.

[LLUNABAR, 1971-1988 205

Ba-dakizu noiz giñan maitatu? Ordutik gara biok kutuntxu.

Ba-dakizu noiz giñan makatu? Ordutik gara biok kutuntxu.

Itxasoan nik argia billa, Aren ta nire argi bizia; ez neban jaso, samin aundia! bakartadea ezik ixilla, sua dakarren kemen sotilla.

Lagun barria eldu jat gero, zuri omenez auxe dautzut nik zuri eskintzen oso-osorik; baiña etzaitut zu nik aiztuko, ta irurok beti kutun izango.

Ba-dakizu noiz giñan maitatu? Ordutik gara biok kutuntxu.

B A S E R R I T A R R A K *

Asaba zaarren sorgin-ipuñez bikaindutako zokondo! Zakdaz beti arnas-emoille, zakidaz beti sutondo.

Asaba zaarren sorgin-ipuiñez bikaindutako zokondo! Zakidaz beti arnas-emoille, zakidaz beti sutondo.

Zuretzat nire kantu bizia, oi baserritar laiñoa: lurralde au da, baka zerua, zure izerdiz jasoa.

Zu zara gure endaren ardatz, zu zara frutu-ekarle: urteak urte beiñola legez bizi zu ortxe lengille.

Ene biotzak, txoriak beste bere abia, gar zaitu; baserri zuri, baserri eder, neure asaben sorleku.

Zure fedeak, zure arnasak gartu bei euskal erria; on dakigula urteak zear zure neke ta izerdia,

Asaba zaarren sorgin-ipuiñez bikaindutako zokondo! Zakidaz beti arnas-emoille, zakidaz beti sutondo.

* Olerti 1984, 157.


SARIAK BANATZEA *

(Bermeo'n)

(1984-VMO)

Amar ditu ekaiñak. Egun bat emea! Bermeo'n Batzokiak sari banatzea. Gu agertuz batean fuetak lertzea: pozak eragin oi dau biotz-ikarea,

Aurretiez gaiñezka Batzokin jentetza jaiari emon nairik bear eban aintza. Ara aurreratzean gu angoen erlantza! Begietan dirdaitzen pozaren belatza.

Unerik galdu bage sariak emoten; neskatx irripartsuak izenak erasten, ta saritu bakotxak —barrua dardartzen— txalo artean dautzu berea jasoten.

Sariketa jaitzeko bazkaria eder. Or mai-inguru danok gu alaitsu ager; esku leunak mairatuz ardao, ogi, pitxer... eratuz maiteder.

Nik pentsatzen geroztik bikain dala ziñez anaiak sustatzea olan jai ederrez. Biotzak indarturik arnasa nasaiez. ta Aberria gurenduz pitxi maitekorrez.

* Zer (1984, 77.zenb.) 2.

ILLUNABAR, 1071-1988 207

1985

U D A B A R R I Z *

Udabarriz iskanbil inguruak zoro, goiz-kantari daukazuz sorkariak oro. Lux-amari dario erne-miña bero, leiope troriak nik abeska goizero.

Adar-gaiñak orlegi, goiz-loraz jantzirik; eder baita bizia, autor eizu amesik.

Eta goibel zu, gazte? Zer dozu barnean? Zek sartu dautzu, ene!, gatza biotzean? Alai dozu bizia. egiz, uda astean... Poz adi, gazte, poztu, izadi laiñean.

Intziriz doa ibaia poza iragartean; aizeak dardar ezti nire leiopean

LIZARDI'REN AMESA **

Ames txar bat egiña nozue lengoan... Gure erri maitea txit larri nekusan, ordeka soil legor bat iduri. Ez mendi, ez baserri, ez ezo, etzan ez agiri... Ez-ta euskerarik, gure izkuntz lerdenik, illa baitzan betiko, betiko joanik.

Urreratzen naiake, ta... ba-dakizue zertan ziarduen? Asmau al dozue? Euskal iztegi aundi bati, arduratsu, azkenengo orraztuak egiten iradu, euskera ordurako il-lurperatua zanik be oartzeka. Jaun-talde yaiua!

Karmel 1985-2, 102. * Ka.rmel 1985-4, S0.


Zelai erdian, baiña, liburu-sail aundien jaun-talde ulezuri aurrean buru-makur. agurgarri batzuek Bertatik yatan leiaz ziran ari niri gatzatu: mai baten inguruka, «Asto ilari paper eta idaztur, uzkitik zuku».

1986

AGUR, LORAK! *

Ikus gaur uda barri alai jatorkuna; Oiz dot begi-mende, andik dot argia... Goiz-doe diztikorra —Urtzi'ren begia— Lur amak, itxarturik, bera dau zoruna.

Leendik dagoz zugatzak muskillez aseak, negu luzez etsirik, zuen ernemiña! Ar eizue guztiok nire agur miña, begi-gorri ta pinport zuek bai gaiñeak!

Neuk be biotz-barru ba-ditut apetak, giza-lur astunari zirkin egin naiez; or zaituet eredu azpitik oldarrez, olan leunago jataz gogo-guduketak.

Gizaseme gara-ta —ni bait naz oartzen—, su-garraxia doart, griñen iskanbiUa, lorak!, zuen antzeko bizi-nai bipilla, baiña sotil diardut eurak menderatzen.

Xedeari jarraituz noa bizitzan zut, urteak, illak eta egunak joanik, ainbeste aldaketa gainbera jadanik, barrunba asi, barrunba zuri ezar dautzut.

Euskaldun nabil emen, lanari emona; iñoiz txaloak ditut, iraiñak geiagoz. Jainko-miñez nabillen, barnean euskal-poz: saria dakar lanak, jar aolku ona.

* Karmol 1986-2, 109.


Agur, lorak! Eredu zaituet aberats; Urtzi dozue beti zelanbait ospatzen. Nik eresi Jaunari, leen-argia agurtzen: zuek emon ta zabal berorik barne-ats.

LORE LIKISTUA *

Bide-egal nago zutik, lore likistua; ikus, oi zuok, aiztok! , nire samin otza. Ernai artu belarriz nire zin-oiua, poz urriz beintzat ase dakidan biotza.

Zori aldakor! Atzo poz-irriz ezpana, gaur negar zoramenak nau oiñazez jarten; oro atsegin atzo, maitezko laztana, orain zaldi-apatxen otsa dot aditzen.

Eguzkik ez illargik ez ninduan atzo, ez eurik ez aizerik ez nik nekerazle, gau-iruntzak be ezin eustan poza itzo, auzoko iturri-otsa bai neban gar-pizle.

Arrats batean, baiña, bare likitsa zan nire biran agertu; mamu iguingarriak, nigana igonik, zori txarra ekar eustan... Eta arrezkero ditut malkotan begiak.

Eder nindun loretan Jainkoak eratu; nik, edertasun ori ezaindu gaberik, luzaroz gura neban baratz-ertz jarraitu. Pizti arek, baiña, itxi nindun likisturik.

Gerora, irriz neukan ur-zelaiak nau iguin, atzo kantaria zan gau-urretxindorra mutu dot, ni loi ikusiz beretzat ez-duin. Gaur nire zoria bai dala latz, gogorra!

Zugana digot, Jauna, damuz ta errukiz, goiko izarki lerdenez ez naizu lardaska. Errudun naiatzu-ta, begiak intz-bustiz, bean naukazu auspez Zutzat negar-aska.

* Karmel 1986-3, 110.


1987

PATIN BARRIA *

Patiña jarri dabe neure baratzean:

Iamiñak dabiltz biran, gaur, goiz-urratzean,

Zuri-oriak dira, ogetabi osoz,

oiuka diardue esker kantu gozoz.

Barbar zugatzak auzo, bedar ezeak dantza;

aizeño ixilla, aren gaiñ, gau-orduz lo datza.

«Emoidazu ur ori...»

(Joan, 4, 15).

Biotz-potzutik neuk be ura dot arauzten,

Jaunari poz-oiuak dautsodaz ariltzen.

Ezpan-irrikaz dagit otoitz egunero,

Zuri maitez eskinka lan-izpiak gozoz.

Zuk be ori ekazu, ur bizi ortatik,

neure arima barru alaia sorturik.

AZUR GURA ZAITUT NIK **

Orrela ba litz, Jauna, ez litzakit obeto? Azur gura zaitut nik, eta aragi gorrizka. Gaiki naiago zaitut ene begiz neurtzeko, apur baten zaidazan biotz-miñez besarka.

Gaia nai zaitut, Jauna, sagar-lorea iduri, ixil-ixillik eta negarrari emona; aldiaz beti eder, amai bage ta urduri, niri malkoak txautzen dozula zoriona.

Orrelaxe nai zaitut, izadian gurena, dirdai zoragarritan, zelai pitxiz betean; odei illunska erdian euri-jas biziena, maitezko sumendi bat giza-osin-barnean.

*'• Karmel 1987-2. 108. ** Karmel 1987-3. 111.


Ni ar bat nozu zirtzil, ezer-eza ziurrik, olan ninduzun erne, eta zaitut jauresten; aurreko makur ortan begi biok jarririk, munduz jantzita zaitut dardarati ikuskatzen,

Urrun zakustaz baiña, oben-erbatz artean, ta nik, Jauna, zergaitik argiago ez artzen? Nik etzaitut gogo, ez, sasiaren errean, biotz ondoan baiño sugar biziz kiskaltzen.

Oiuz bada diñotzut: «Zatoz poz-iturria, zatoz maite-truixua; uiol naizu osoro betearen betez ixuririk grazia, zoriontsu bizi nadin Zuretzat aldi oro»,

ERREKA ERTZEAN *

Eguna urratu-ala, Jainko guren ori! oiuka nagokizu, barrua irrits jori, Beiñola jolaska lez eder Zuk ereiña, jaso nai neuke pizkat, bai nintzan oreiña,

Goregi dakart beti gose-guramena, beian eukirik apal zure eder goiena. Zure antz-irudia dot ezker-eskuma, zeru-lurrak sortzean Zuk barreia zama.

Lagun zakidaz berau maitatuz ulertzen, begiak beera jetsiz Bere gurle izaten, Goi-oiñetzak aurkituz soin eta gogo Zu otsein zaidazan beti, barne-leia gartsu.

Ur daukadan erreka dot nik laztan oso, ura, lorak, sustraiak gura ditut jaso... Zuk erne-az zenduzan jainkozko arnasaz, Zeuk zainduz iraun-azten dituzu goi-loraz.

Esan eidazu, arren, Jaun jakintsu orrek, zer diñotson urari lore dardartiek! Zer diñotsen urak, zer?, gabaz loratxoari... Maitasuna kantatzen al alkarri alai?

* Karmel 1987-4, 109.


Jakin-min naz, o Jainko! Jakin gura neuke, era berean maite zaidazan nik Zu be. Esaidazu barbar zer diñotsen alkarri, nik be olan itzegin daizudan Jaun orri.

1988

URARI BEGIRA *

Oi errealdi meel zauri ezti bai ezti\

(Gurutzeko Jon Deuna)

Emen naukazu, Jauna, ur-ertzean zutik; atzo ta gaur, ene Jaun, emen ni zurturik Etzara gogoratzen? Ozen dabilkit ura. Atzo eta gaur ura, Zuk guri emona, urrezko lili-baratz artetik doana, Argi ta dizdiz, eder, ur-abiadura.

Oar bage datorkit egunsentia leun, ta ni emen naukazu, biotz-zauzkada eun; ta ura ikusiz marmar-ots, Zu zaitut gorestena, Urak legez zu, Jauna, nai zaitut goretsi, Zuk apain jantzitako liliak onetsi, eguna urkuldu Zuri eskerrak egiten.

Ez dot odolik nai, emengo bakean, Zuk ixuria ezik Gurutz-adarrean; otza bebil ixurka arnasa zitala. Ura aska barnean lez, kantu-kantaz beti, olaxe nik gura dot zure baitan bizi, maitale bai Zuretzat izanik mazala.

Karmel 19C8-1. 105.


Uraren al'oo zutik, Jauna, dei dagizut; entzun naizu onbera. Aita ez al zaitut? Negar dagidanean, naiz-ta poz unean, ar eizu, otoi, nire oiu-ots betea, urarena beizen leun bekizu nirea, nik Zuri opatua ona etortean.

ZURI NAGO JAUNA! *

Egurats-leku sotil, ibai-ertz biguna; Zuri bai ixil Orri nagokizu, Jauna! Ernai nator goizero, biotz ikarati... Atsegin jat onako bide gaiñ urdiña, ibaiaren arnasaz bizidun egiña, Zuri dei maitekorra egin naiez beti.

Zuri kantari doa ibai ez aundia, oiu gozoz daukola gau t'egun aldia; goiz argia dizdikor dala goian eten? Ura bizkortuz erro ta ostoak dardar, zugatz-gaiñak apurka ixuriz ur-zidar... Zuk dituzu milla abots eresian jarten.

Ez zakustaz zu bertan, baiña berton zaitut egonaren arnasa barne-oiu dantzut. Begiak ez artzen, ez belarriak oar; Zu baiña ortxe zagoz, dana indar-azoaz Nik bizi dei dagizut barru indar beroaz eta Zuk erantzuna ez al dot nik indar?

Bolbol ta bolbol beti, uraren pareko, Zuri nagokizu bai, ez nik zu lagako. Zeru-estalkia iñoiz goibelik ba'lego, siñist daidan sendoro, zure begi ixilla auzo-auzo neukake zaintzaille bipilla: kanta zuk, txori aske; kantau zuk be, ego!

* Karmel 1938-2. 112.


Ibai-egal naukazu zut, Zuri begira, adi izadiaren ots ta soiñu zolira. Biotza zauriturik nator ona sarri eta Zuk damostazu, Aita amultsu orrek, nire arima zauriz nekazari onek bear dauan osagai ta min aztugarri,

ZUGATZ MOZTUAK *

Mozte-aldia jorik urte-gurpillean, zatar dozuez soiñak, bil-uts eta goibel. Begira or, asmo txar, Udalak esanda, iru gizon serrari, oraintxe dira el.

Bas-eleiz inguruko areitz zut, azkazi eta beste tantaiak iñaustera datoz. Negar areitz urtetsu, negar bai zotinka! erakuts barne-miña adar-puntak malkoz!

Lau astez ona barik, gaur emen nozue... Oi, errukarri zuek! Zarpail, odoletan; txit murriztu zaituez, ostoge zagoze, leen eder ziñienok gaur alkez ziñetan!

Moztuak zakustaze, zauriz ta narru loi, Zuok merezi ete olako laidorik? Zaarrak egiaz, baiña ederrak zintzazen. Zergaitik, oi!, zaituez orren itxusirik?

Azpian kukurio, negar dagitzuet, giza-zitalkeria bizi gaitzetsiaz; maiatza dalarik ez dager or kimetzik, txoririk ez egunez, ezta ontzik gauez.

Ai ene!, baltz dirudit gaur zuen zoria; iñori ete mindu ene lor-bertsuok? Alan eta guzti be, zakiez pozbide zartzaro soil-betean iñausi zugatzok!

* Karmel 1983-3, 97,


ZAINDU GAIZUZ *

{Ibarnolako ermitan)

Maite-aizeak gaitu ona arnastu, arnasgi eder zaran, Ama, orrengana. Guzur-bidez daukagu mundu biurra, eta larri igesean gatoz Zugana; Zuregan ez daukagu kizkur-iaiñorik, Zu bai zaitugu argi-izpi gurena.

Izugarri loi jaku ludiko atsa, gizarteko biziaz gu gala-gala; nazka jakuz gizonak, uskeri-zale, ar gure biotz-miñak, Izar garbala, gaurkoz beiñik-beiñean ulerterazo dausku bizi-joranen utsal-utsala.

Ixil ontan sakustaz ederrik oso, zu ikusiz jat arrotzen barne guria, giza-leize sakona dardar jar jarten aizeak jota dauan adarño oria: argi eizu Zuk, Ama, euskotar lurra, jausirik daukagun gure aberria.

Leenago eta orain, leiatsu datoz dirdai dagon zure egoitz ontara pozik; ba-dautsu lilluratan inguru onek areitz eta arte berdez txit apaindurik: gozatu Zuk irripar aundi zabalez euskaldun sukaldeak, poza emonik,

Euri emonkor bedi zure grazia, lore, bertso ta biotz, zeure dituzu; Araba, Naparru ta Bizkaia oso, Gipuzkoa eta beste irugaz batzu, zeure dozun arnasgai Jainko-graziakaz mintzo t'ederrez, guztiz beitez asetu.

* Karmel 1988-4, 101.

NERE BASERRIA (Euskal poema)

1975 (1985n argitaratua)

NERE BASERRIA 219

U D A B E R R I

«Negu ankerraren urtarpetik irtenda, bota dezagun zantzo bulartsua Udafitz gaiñera igonda».

B A S E R R I M I N

Ludi ontan penatzen dut baserrian jaio ez izatea. Kaletarra izatea ludi ontan penatzen dut. Emcngo bizikerak nauka.

Ail , egongo banintz belardietan beieren zaintzaketan. Jainkoarekin izketan zuaitzekin burruketan txoriekin kantetanoo

Ai\, egongo banintz mendietan ardien zaintzaketan eguzkia artuz ta ur garbia zupatuz trankil trankil txirulirulika.

Egongo banintz egon taloa ta esnea goizean gosalduz gazta'm erreak su ondoan apalduz agurei kontu zarrak adituzo

Ail, egongo banintz, egongo banintz zenbat malko biurtuko liraken intz\

Lotsati


GURE

Nere miiak ez dio gezurrik, ez bait du orren oitura:

nere kabian emazteakin ez dut izan arrenkura,

zor dudan lanak ez dit ekarri zori gaiztorik ezkura,

pozak ordea noiznai ta nunnai uxa dit barne tristura.

Nere asabak jaso zutena, dugu guk geure sukalde:

naiz aizeakin firi-firaka, naiz jelaz uri bealde,

beti dugu guk —goxoa baita! — geure kabia arralde.

Alai bagera, ez iñork guri zergati danik, ez galde!

Nere asabak egin zutela gaur bi2i geran supazter?

Egia ote? Zingun ta zangun, loturikan sokil ta auster,

ez al dakargu egoitz eder au denon kemen-lanez susper?

Ori gogotan, emen ez dabil iñor ere zuri-alper.

Nere emazte gazte bizkorra dugu eredu aurrenik,

gero aurtxoak, ikasle zoli, ez ditugu iñoiz aizturik!

Ni nauzu, damuz!, aita ezaxo!; baiña lanari emanik,

ez nuke iñolaz egoitz txairo au lorrindu gura nasairik.

Guztiona da ezmezik gabe aterpe fiñ ta zuria:

orratik beti deitzen diogu ozenki «Gure kabia».

A B I T X O

Bedi urteetan geure kabia, urteetan geure zoria:

oillo-lur ontan bizi ostean baita bekigu obia.

Inguru-biran nolako siska! Guztizko joan etorri;

ez da gezurra, egia baizik, gizonak badu elorri!

Presaka beti, elkar bultzaka, leizak nunbait eratorri...

Nork ote dio giltza emango euri-jasa goibel orri?

Beetikan dantzut burdin-jo xea, gabi-eresi nasia;

maillu-lan otsa, su-atsal bero, giz-arnasaren saria;

mendarte illetan tximini kea, lurraren sabel guria,

eskeinka beti berea duen sabel barneko oparia.

Euskaldun lurra, gure asabak, taiuz emanik lanera,

bidez zituzten zoztorrak goituz eraman zuten aurrera.

Ola ta meatz, mendi ta soro, lur onetsi ta gupera!

Eresi-lanez, oi euskal lurra, zaude beti egutera!

Gure lur, meatz kutsuz asea, Asiera-k bein aldian

izan kartsua eman ziona, gizonak ari-arian

kondaira zear bere esku-lanez aldatu digu guztian:

ola ta soro, esku ta tresna, oro darama bortxian.

NERE BASERRIA 221

Aspaldi danik gure asaben izerdiz ore egiña,

odolez noizka busti oi dugu mamor biurtu eziña;

jaiotez zalu, tai bako lanez erro biurka, jakiña!,

berton tinkoti oi gera denok, aritz tantaiak bagiña.

Bein ta bein, baiña, etxe ondoan bekust arrasti argia,

baratz-zale ta zillar dardaraz asperen bezain zolia:

mendien kate azken gabean berdeaz naste gorria,

zugatz-adar gaiñ, il agiñeko, tanta jario euzkia.

Oro da eder euskal errian, aran, troka ta itxasoa.

Zuri gorrizka aldamenean neskatx eder lez soroa,

Auxe dut nere bazter joria, auxe dut nere txokoa,

nere asabai beiñola maitez Goikoak emandakoa,

Itz soilka gabe, egi zeatzez nai nuke bizi ementxe:

Iana denontzat, ogi kuskurra, maitasun gaia ta etxe,

Zabal biotza bebil auzoan eguzki galda legetxe;

nekerik iñoiz baletorkigu, betorke baita berantxe,

Nere barrua lasai dudala, lo egin nai dut gauero,

eta kemenez berriz aserik Ianera itzuli goizero.

Kezkarik gabe goiz eta arrasti lanari lotu ezkero,

diru-orratza goi-bidetzeak ez nau jarriko su-bero.

Zillar goseak asko darabiltz bizi maillan igo nairik;

nik nere etxean ba dut aukera, ba dut upelka zillarrik;

Jaunak ezarri esku artean onak dizkigu gogotik,

osasuna ta lanaren griña, ba al dugu zillar oberik?

Oi gure egoitza, jatorri etxe, muiño gaiñean etzana!

Guztietatik zara bikaiñen, gure Loreder otzana!

Orma zuri ta teillatu gorri, naia doakit zugana...

Zaitez betikoz magal beroa, gure kabitxo laztana!

Z E R U I Z A R R A T U A

Udaberriz gauaro duzu atsegifia, dena daukazu dizdiz argontzi egiña; orain ez da ortzea kolorez urdiña, argi keiñuka baizik txit egon eziña.

Konta, semetxo, zenbat dituzun argiak goiko zolan zintzilik zillarrez josiak... Ikuskari sorgiñez dauzkagu begiak, amets-oial bizitan xamu estaliak.


Illargi leun dabil erraiñuz betea, goi ta beak alaituz gure amandrea; maindira zuriz digu, sortuz ikarea, aur txikia bezela estali etxea,

Zakur beltzak zaunkaka daude muiñopean, isla zoroz igelak loi-putzu ertzean, arat-ona laiñoa narras aranean... Gu atarian nare gauaro sorrean.

Gaiñeko landan eurrez kirkillak kantari, agur egin nairikan maiteki goiari; bide biurretatik gauontza ixilkari maltzur aundi, urduri, billaka janari.

Eder auen aurrean gure umeak antsi, amaren magal barru, begi-ñirñir, garrasi; Josu izar-kontaka berriz zaigu asi, eta Mikel loak du poliki eratsi.

Beude, bada, kirkil ta ontz kanpoan uluz; orobat, esker onak biarko luzatuz, goazen gu lotara; lo-atsedena artuz, biar ere lanari ekiteko buruz.

IZADIA BAI EDER!

Izadia bai eder! Beti doa aitzina ernez, aziz, ugalduz xotil ta gordina.

Etzaigu, ez, zikoitza, esku-gizon baizik, giza-lera makurra maiz piper utzirik,

Gizonaren lana, bai, diru-jokuak du iruzur ta gezurrez askotan marroiztu.

Lurrak gurago luke, maiatza eredu. deduzko giza-lanez aurrera bultzatu

Nik maite dut nere lur sail zoragarria, birloraz beti dakust etxalde eztia.

Sakosta, soro, zelai, muiño ta mendiak, sorgortuak dakuskit ditudan guztiak.

Neronek landatua dut masti goiztua, ta muna barreneko sagasti arrua.

Igaz aldatu nitun igali zugatzak [tzak. lerden, indartsu datoz, uztartuz arda-

Geroak ederrago dizkit ikusiko, urtez urte dira-ta lerdenagotuko.

Azkartuz dijoaz gaur kukula eskerkak, ezker-eskubi azi direan besangak.

NERE BASERRIA 223

Ondotzar orrek barne, lurpean ikusgaitz, ereillearen sena darama geldigaitz.

Izadia bai eder! Beti doa aitzina ei'nez, aziz, ugalduz xotil ta gordina.

B I R I G A R R O A

Lo ez dager udaberri, zuria ta ameslari; nere lurra —oiu, lore— abes oska zaizu ari.

Zillarrezko begi-dizdiz maite-miñen estalpea, goizetik birigarroak dik txit eskertzen maitea.

Zelaian dut aritz aundi, beti duzu oztin-zale; oro biran besarka naiz, dirudi biotz-maitale.

Izarraren eresi lez ikutzen dik maite-doiñu, bakartade ixiltsuan, tobera leun, bizi oiu,

Egunez du birigarrok soiñu jotzen adarrean, gauez berriz zeru intzak du laztantzen galtzarrean.

Ene aritz soiñulari, oztin-miñez agoana!, pozgarri zait ire kezka, adar-zirkin ta laztana.

Kezkatan duk ipar aula ire soiña musukatuz, kezkaz baita birigarro ire antsiz, ire uluz,

Nik ere dut kantu kantaz nere biotz unkitua —birigarro!, aritz eder!—, xamur tantoz intzatua.

Jarrai ortxe biok beti zeru-argiz txunditurik, abes goxoz, txinta emez inguruak zauskaturik.

O R O E D E R

Irteerarik ez dun kalez ez nabilkizu ni oiñez, ez dut ezagun larri-eztenik... Ez dakust nik ziñez,

porrot egiñaren legez, nere bizia iguiñez. Dena Goikoak egiña doart gizatiar onez,


Aizeak ondar ustuan diardu goiztar kantuan, eguzki aita be-betik zaigu ibilli kukuan; gaur jeikiz doa gertuan, egunari dei gozuan, soro ta baso, alde guztiak sartuki izpi-suan,

Nork jakin ez dan euzkia? Izar bat, sugar gorria? Ozkarbi dala begira zazu zeru izartegia; izarrok baiño, egia?, begiratu zabaldia, txikigo duzu euzkia, naiz-ta itxuraz aundia.

Gora-beraka or eder —ez duzu loan mende ezer— zugaitz landaren odol zuria; nok dan ez azter... Odola begian dager eztanda zortan laster: zugaitzai zaie janari giar, gunerako suster,

Euzkiak azten belarra, ostoak arek azkartzen, basoa ere esnetan jarriz aretxek suspertzen. orobat argia garden guri egunez ema-ten, eta atertzeka bizi-tokia digu atntzarazten.

Ez nabil ni begi busti, ezta iñoiz barru negarti; aur ta emazte ditut maitatzen zain-muiñak dardarti. Onek damakit natkai, kemenîndarra ugari leen bezain gogoz Iot-erazteko nere lan-saillari.

U D A B E R R I A

Iritxi zaigu —pozari, biotz!— udaberri, aro alai! Neskatxa duzu anitz kolorez, xarmanta, dirudi elai! Lurraren pean digu arnastu izadi amak txit arrai: bazterrak oro dizkigu jarri bailitzan milla sastakai.

Oi neskatx sabel, dena duzuna bizi ederrez betetzen! Egurats epal onuratsuaz dizkizu Iandak loretzen; ibar egalak dardaka beroz aizea dute ematen, mendi-zelaiak elkar agurka dantza Ierroak margozten.

NERE BASERRIA 225

Kukuak dio: «Udaberri da; begira, otoi, zelaian! ». Eman guztiok eres-txintari, ekin aterge alaian; martinekote ur-gaiñez zailu igaroa da ibaian, arrano beltza zuur, erne dabil aizelari uts airian.

Zozo beltz eta birigarroak soiñutu dute uspela; txepetxa ere, kizi arrea, ez dabilkizu motela... Denon indarrez doiñu zolika eliz-organu bezela, laster uxatu dute biratik negu arnasa goibela.

Zugaitzak ostoz, ibarrak lorez dira osoan gaur jantzi. Nik ere, zapala! , soin-giltzak oro ditut nagiaz erantzi, eta bertatik adore berriz lanari nakio asi: jokabide au aintziña baten aitagandik nun ikasi.

IUen artean —bai al dakizu?— ugazaba da jorrailla, urte-gurdian berak darama tenterik labore milla: izotzik ez-ta, betor laiñoa, orrela bedi aprilla: egunak epel eguzkiz oro ez litzake garai illa.

Praka berriak kukuak legez jantziak ditut pozkiro, eta kanpora irten naiz goiztik ikustearren zer giro; nere arloa begipe daukat dena eder ta aundikiro, begiratu bat —nolako txeraz! — ezarri diot gaingiro.

Illun-ezpaian ezkila eder dorre garaian durunduz... Len kuzkur nuen soroa daukat ernetzen zizta iraduz: soroko lanak gaur-gero, bada, errez dijoaz ugalduz, ezin nengoke iñolaz ere bi besoak gurutzatuz.

Kortan dauzkadan abere saillak basorantz ditut atera, aize bikaiñez beuren biriak egurastuaz batera, ukullu-ormai kare ziritan eman gurarik tankera; ez bedi, arren, etxe arloan zabartsu ene joera.

Otak txukundu, txitak atera —oingoak ditut onenak—, urbideak leun euki arretaz, garbitu baita lur-tresnak... Etxe ondoa beukat apaiñik, ortako nere lerrenak: lur aratzean sorten bait dira loretan sorgin urenak,


Egokia dut gaiuko garaia: zugaitzik asko iñausi, berriak sartu, aienak moztu, patatak jorratzen asi, pagotxa bota, iderrak, erein, piperrak leiarpe esi, osoan kenduz kardulatz belar, muskil alperreko ta sasi.

Arrats gorriak eder-aldia ekarri oi du ondoren; gaur odeiak lits ñabar jario ditugu oro ikusten, biar aro ona dugu ziurrik artoa asteko ereiten: «Beltza» ta «Gorri» goiztik ekingo diot elkarri uztartzen.

Ola egiñik irauliko dut artorako lur-sail ona, zentzun-jokoan agertzen bait da nor dugun egiz gizona. Nola diteke nekazariak galtzea ortaz mugona? Ura joanda gero ueska? Ez litzakit zoriona.

Goizez zati bat, bestea arratsez, gogoz lanari loturik, golde-erroak lurra ozkatuz bei apal biak aurretik, ez bero ez otz —biotza txintaz— muskildu gabe astirik, arlo ederra —aurtengo uzta-sail— gertatu dugu beingotik,

Au bai egia! : zori gaitzak oi zoria zer dan aitortu: gaur eskolatik gure Mikeltxu odolez zaigu biurtu, oiuka diost lagun koxkorrak arrika dula zauritu: lili ordez maiz sasiak zorrotz bidez aurkitzen ditugu,

Belar izpirik ezpedi gero sokil artean geratu; kare ta satsa eman ugari, orrekin ez izan damu; azi-sail auta giroz ereiñai satsa gaiñetik zabaldu. ondorenean erne landarak maiz jorratu ta miaztu.

Merke xamam datorkigu gaur ogi errea oraingo; artoa baiña, talo, mcrokil, eder dalakoan gagoz: janari ona aberentzako, mamia bezin jan-gogoz. Bego au zutik: «Gure Deun Markos, artoak azten balegoz».

JorraiJla osoz aitu orduko —gero, nagiak leloa— erein artoa indabaz naste, nabar egiñik lerroa; goizetikoa mardul datorke, mamitsu bezin sendoa, udaldi idorra izanik ere izango du ark ondoa.

NERE BASERRIA

A

Mendiak musker saroi ta zelai, bazterrak oro guritan;

uda eltzean belarra bikain etxe ondoko landetan;

baita ardiak, zuri-zuriak, trokako pendiz ertzetan.

Orrela ditut, nik, irurogei bat nere etxalde onetan.

Giro ez dala neguz mendian, etxean ditut eukitzen;

ego aizeak jotzen dunean larrean dute bazkatzen;

udaran berriz, ez otz ez bero, goiko gaiñetan ibiltzen;

ango belarra bait dute goxo, arantza dira leiatzen,

Nere mendiko txabola urria ez da jauregi pertxeta:

bi arkuilluren lepoan tinko bizkarra zear jarrita,

emendik beera aritz adarrak dauzka zalu barreiata,

auekin berriz beste pillo bat antzetsu elkar eiota.

Zoiak gaiñean jarri nizkion saiets-alde bietatik;

ipar-aldea itxirik eta egoa dizu zabalik.

Egal baten dut sutoki oia, kamaña beste aldetik.

Onela ere nere txabolak ez du itxura exkasik.

227

D I A K

Udan goietan euki oi ditut nere arditxo zuriak:

bagillaren len-egunetatik urrilleraiño, mendiak

dauzka, jan ta lo bertan egiñik; berriz ondoren guztiak

dakarzkit beera, kortan emanik neguko egun bustiak.

Urtarrillaren erdirantzera umeak eiten dira asten;

umeetan arrek iru illabetez iltzeko ditut ematen,

urrixak berriz umetarako ardura beroz gordetzen,

gisa ortan dut ardi-saldoa urterik urte edertzen.

Ille moztea maiatz azkenez egin oi dizut ederki:

ardiak ortaz larrera gabe etxean oi ditut euki,

ille kentzeko denak izerdiz bete ditazen txit ongi;

olan aisego burutzen dizut nere egitekoa noski.

Mikeltxo lagun moztu diedan ille mataza galantak

sortaka salduz ekarri dizkit irabazi ez exkasak;

orrez gaiñera saldu oi datut zaar eta gaixo diranak;

gaztiak ere dakarzkidate diru pusketa politak.


Ez dut beorrik, ezta zaldirik, baiña ardiekin naste

sarri dakuskit beor eta bei, auntz eta antzeko beste,

Ta larratzeko leku bikaiñak erri-basoak dituzte;

nere ardi, auntz eta beientzat bada belardi naibeste.

Gaixorik sarri dira ardiak: txarra da urgeldi artua,

berdintsu duzu okailla derit2an eztarriko aunditua,

Ez dute ona goiz naiz illuntzez erori basur leitua;

errena ere ardi artean aski duzu zabaldua.

Ardura pixkat —egia diot—, beti uzten du ardiak;

ilbeltz-otsailla tarteko izanik umetzen dira asiak,

epail aldera diru mordoa dakarkidate arkumiak,

Onek ordaintzen, gaindizka ere, ar-azotako nekiak.

NI EZ EULI NAGI

«Eguzkitan nabillen bakan ta sotillik,

nere egotxuz azkarki aizea astindurik.

Ez dut nai lan-deirik barnean korronka,

olako gabe bapo nauzu ni egaka.

Lanari nagokion udara epelez?

Zoro, txepel nintzake nere ustetan ziñez.

Ukullu ta sastegi badut jana nunnai;

ez naiz gaberik ilko, ez, ez izan ezpai.

Nabillen nare, trankil, aize-ibiltari,

asea emanikan barneko naiari»,

Onela mintzatuaz bizi zan eulia,

ezertan ari gabe udaldiz, nagia.

Bndatorkio negu, gosezko ta otza...

Erroz-gora joan zan or alper gorotza.

Nik beraz ez dut gura lange bizitzerik,

sort ez dakidan ausaz oaiztozko lerarik.

NERE BASERRIA

Lan dezadan, lan gogoz udaldi osuan,

ta lasago ibilliko datorken neguan.

Nadin iñurri perkatx, nadin erle zoli,

arduraz billaturik negurako jaki.

Gaur erein bear ditut piper ta tomate,

udarbi, baina ta api, indaba ta beste.

Udan goxoa baita letxuga guria,

zatika nik botako oraintxe azia.

Jorran ibillia naiz eguna urratzean,

goiko munan daukadan lur-sagar saillean.

N E R E

Nere aitaren aitak emen zun oillolur, ta jazo al jazo ez naizu ni bildur.

Gure etxe ta mendiak santuak dirade. lanerako dauzkat nik aitzur eta golde,

Ementxe dut gurdia, lankai goresgarri, ementxe baita daukat iru bei-buztarri,

Ementxe dut etxea, soroz esitua, mendi oiñean datza ene sordekua.

Orrez gaiñ, txau ez ditzan eguzki galdeak,

ureztatuak ditut landare gazteak.

Ale asko dakarren igali zugatzai

alperreko kimuak kentzen diet noznai.

Bai eta ekin diot maatsak sulpatatzen;

udaran txakoliña on da zurrapatzen.

Gorde daidan laztanki maasti barrutia,

eta sasoiz damakit edari gorria.

Ez dagokit ondo, ez, beso biak gurutz,

ezeri lotu gabe izatea alde-utz.

T X E A

Zugaitzak egutera, ertz askoz nasiak, kanta-tokia dute sarriro txoriak.

Banaz dagola ere lei askoren toki, kulturaz ta oroitzez ez du zama txiki.

Gure etxe, asaba zarren babesleku, edu onetan zuten aintziña osatu.

Lenen bee-oiñean du zuzenezko zoko, atzetik luzeago aurretikan baiño.


Teillatuan ditu bi ixurki txit berdin, aintzin-gibel eta albo eguzkitan urdin.

Ataria, eskaratza, lo-gelak aurrean, leio zabaldun kortak bereix atzean.

Goian ditut oindio gertu ta egokiak belar-sapai, ganbara eta aletegiak.

Teilla kiskortua du gaiña estalduaz, uso-kabi ematen duelarik ausaz.

Aurrekaldean dauzka zurezko besoak, antzetsu elkarrekin gurutzan eioak.

Aintziñakoa noski egikera auxe, kanpotik dirudinez omen duzu zarxe.

Muiño ertzean dago aizetik gordean, lenak giroa begizten zuten egitean.

Egoitza au ez da, soilki denontzat aterpe, bertan dira lan-ti-esna, gizaseme ta abere,

Etxe ta lur gabe ez da ezer baserria; eder dirudi, baiña, oiekin jantzia,

Soro, landalde ta abar, geranok loturik, ementxe bizi gera aspaldia danik.

Seaska eta aterpe, otoitz leku, obi, len, oraiña, gero dira elkar josi.

Onek ikurtzen dizu euskal askazia, asaben arnasa, sendi aoz ao utzia.

Soro-landaz bear naiz geldiro saiatu, ilJak be bear ditut adei aundiz artu,

Eliz bezela bait da gure sorlekua, sukaldeko su dut txit sagaratua.

Euskal izate ardatz semeengan nortua, gure odol-kaikuan luzez oretua,

Betebear t'eskubidea, gurasoak zaitu, etxe ta etxekoak, erentzi lez duzu.

Bi ate-zangoetan Doniane goizez ereiñotza dut jartzen, orlegi ta ezez,

Kardulatzan lorea erdiko atean zintzilika dagokit izenta epean.

NERE BASERRIA

A

Artoa dugu etxean udagoiena eltzean, jaki goxoa guraso ta aurrok mai inguruko biltzean... Ugari xamar ortaz ditugu papo gorriak gurean.

Bi eskuekin zartaka nago ni sarri goraka artoa gure lur maite ontan sartu zuna goraka: gaur ere nunbait esku-txaloak arentzat bitez millaka,

Kristobal Kolon aitziña —itxastar gizon ariña— or ta emengo euskaldun askoz lagun eusgarri egiña, Ameriketa-n ibil zitzaigun an zer berri jakin-miña.

Atzerakoan —diote— arto-bizla ontzi bete euskal errira ekarri zuten amets aundiz eta maite: menderik mende bitez orobat onetsiak aiek ere.

Arto mota naiko izaki —goiztar, beranduko, txiki—, sasoia zaitu bearrez gaude, lurra gertatuz txit ongi, berein motatik emakorrena giroz ereiteko noski,

231

T O A

Lenengo lurra prestatu, are ta goldez eratu, sokor-mazoa gogoz erabil ta mokillak ongi austu, gero arduraz azi-aroa ausna egiñik, gogartu,

Goseti duzu artoa, beti eske jatekoa; orregatikan ukullu satsa emaiozu oparoa; arri-siururki egifia ere ederki, ederki doa.

Ederra duzu ortaz gain landarak eiteko bikain, morda bakoitza bakandutean, koillara txiki bete lain nitratu gatza ez datorkio iñolaz ere motz-ezain.

Bekizu beldurgarri, motz, garai ontako lei-izotz; aro gaberik egiña beti aula dukezu eta otz; ikara ori jun dan ekero, asi zaitekez zail, zorrotz.

Aukera erein aurretik onen arto azitik; artaburuak gerrian dauzka ale bikaiñak soil-soilik; oindio ere auta ezazu azi astunak oitatik.


Errenkadetan alea erein-a2teko erea neretzat ez da era txepela, baizikan oso betea: lerrorik lerro —ez aiztu, arren— utz za2u beti tartea.

Arto ernea bertatik agertzen asi denetik, amaiozu bai len-jorraldia asko luzatu gaberik; garbi dagoen artarte saillak dakarketzu onurarik.

Bi lore ditu artoak, arrak goien-goinekoak, emeak gerrin daramazkinak, edo-ta sortutakok: bekoak guztiz ernaldu arte ez kendu iñoiz goikoak.

On al da lorak kentzea? Azke badabil aizea ta artaburuak ezpadu zaintza, obe du lorak moztea; bizar gorriak dute orretan ezpa gabeko ozkea.

Gaitzak baditu artoak, gorri sortzen lur ezkoak; maiz zortenean azaltzen baitu ikatz-miñak, orrilloak; zabal ez dedin gaixoa laster, erre sail kutsuk joak.

Udazkena zaigu eltzen, eta artoak oritzen... Pixkaka dira, bizar ta osto, asten igartuxe jartzen; orduan ari zaitez axolaz arto saillak etxeratzen.

Txuri itzatu bertatik mandiora sar aurretik; eguzkitan jar bear lirake, idor ditezen beingotik: zeure izerdiz jaso artoak ba dizu onik ortatik.

Ondo leortu ostean ipiñi itzazu alean, buru-torraka, elkar igurtziz, burdin naiz laia gaiñean: euskaldunak au auzoko lana zuten aspaldi batean.

Erein dan arto alea ezpei geiegi betea, estaliegi dagon aziak berandu dagi ernea. Beraz, ler-errez beuka gaiñetik erein dan lurrak mintzea,

Artoa on-ona baita, etxean ezpedi falta soroan berde, oraskan irin, erabat duzu aparta: taloa janik aziaz noa ziurki sendi galanta.

NERE BASERRIA 233

L I L I T E G I A

Lore sailla badaukat leraz edertua, gaurtik ditu opaka bost-sei bat arrua. Badut zeregin ortan emazte zintzua! Berak darama orren ardura osua.

Berein aziño dauzka gaur-gero ereiñak, mao, krabelin, txidar, burupil bikaiñak, eta beste amaika txotxetik egiñak, azi eta landare biarko liraiñak.

Gezurrak ez du oiñik, errenak lotsarik, nor zuk lenago atzi gezurtia baizik? Ala ere onetan ez diot gezurrik: loretegia oso dut urrez jantzirik.

Orman gora dijoan untza biurkorra loratzen asia dut guztiz lizunkorra. Urkitz, gardeni, lili so ezazu orra, zerk ez dun leiaketa erne-min bizkorra.

Lau aldiz egunean eldu oi da ona berakin ditula aurrak nere zoriona. Lilitan bera lili badu esker-ona biotz-barruz joria Jaunari diona,

B I Z I N A I !

Abar orlzkaz apain-apaiña ager zait udaberria, zelai, soro ta bide-muiñoan zer-nai zabal da bizia, —eta bizia maite dut, nik nai ez iltzerik— zer-nai zabal da bizia.

Illun ondoko argi dizdizak margoztu ditu mendiak, t'oian zar beltzak, ito itoka, bota dizkigu nagiak —eta bizia maite dut, nik nai ez iltzerik—, bota dizkigu nagiak,


Etxe gaiñeak gorri dauzkagu, irri barreka leioak, zillar-lits duzun itxas-ertzari eder zaizkio margoak —-eta bizia maite dut, nik nai ez iltzerik—, eder zaizkio margoak,

Ametsez noa bidean zear dena dutala irriz biran. goiza doakit lanean murgil urruna nairik auteman —eta bizia maite dut, nik nai ez iltzerik—, urruna nairik auteman.

Goizantz amari diot igorri nere ezpain bien Iorea; ori bazkatu opa duela zelan dabillen erlea! —eta bizia maite dut, nik nai ez iltzerik—, zelan dabillen erlea!

Irudimenez Iena t'oraiña elkar oi ditut ederki, urteko aro ta ibilteak berriz nabilte dardarti —eta bizia maite dut, nik nai ez iltzerik—, berriz nabilte dardarti.

Gazte-garaian atzo nintzala, nola doazten urteak! Ille zurixkak ditut buruan, ez gutxi ere nereak —eta bizia maite dut, nik nai ez iltzerik—, ez gutxi ere nereak.

Eguneroko Ian alorrean nork du nik aiña naitasun? Badut emazte, baditut aurrak, eta soiñean osasun —eta bizia maite dut, nik nai ez iltzerik—, eta soiñean osasun,

Izadi-zori, izadi eder, oa beti zoragarri! Aspaldi zuri zor nizun sari gaur gogo dizut ekarri, —eta bizia maite dut, nik nai ez iltzerik—, gaur gogo dizut ekarri,

Beude millaka loreak dindil, nik laztanaren zirtzilo. Oro nai nuke nere barnean artu neretzat atxilo —eta bizia maite dut, nik nai ez iltzerik—, artu neretzat atxilo.

Goizantz emakor, suspergarria, ezkon-andrea emanik, ekartzin, otoi, aurretan aunitz, ni bizi-miñez aserik —eta bizia maite dut, nik nai ez iltzerik—, ni bizi-miñez aserik,

NERE BASERHIA

NEKAZARIEN

Nekazariok besteak beste badugu geure zaindari;

ona zergatik egun nagoen biotz-dardar ta pozkari:

gaur izan dudan zorion-berri opa nioke kantari

iragar gogoz, alaitu dedin, nere talde guztiari.

Orain zertan ta fede gaietan naspilla dabil itzala...

Gure gauz asko antziñakoak, gauez egiñak bezela,

zakur-ametsak omen ditugu. Baldin badugu orrela,

dena ote da gure asabak ondutako ipuin utsala?

Ez, ezta olan! Abere gera, baiña abere errazoidun.

Norbaitek eman dit adimena, ta gauzak ditut ezagun;

norbaitek jarri dit barrenean gora-miña garrasidun:

neregan ez dut ilkorra oro, barruak dasat ots-dundun.

Ortik, iñolaz ere, neri etzait ez min, ez begi nekea,

goiz urratzean, arrats apalez, zeruan ikuskatzea,

ez bildurrez, bai begiramenez dizdiz utsetan asea,

gure Sortzaille, gure Babesle, Jainko onaren aintzea.

235

ZAINDARIA

Poz-orditua egin bearrez ibil nakizu goizean.

Poz-iturria, nik alan uste, guk daramagu barnean,

eta bertantxe dugun kezkazko utsarte larriz betean

nork digu berriz emango guri bear genduken aiñean?

Goizez bai tuntur Ixidor deuna ospatu dugu elizan:

abere sari, barru lillura, txistu, danbolin soiñutan.

Nekazariok jaiez jantzita Zaindariaren jaietan

zelaian zear Irudi deunaz meza nagusi ostean.

Orren ondoren tuntun soiñua ta dantza bizkor ugari...

Aspaldi danik nintzakiola zorrez Ixidor onari,

zor ori diot gaur goizaldean alai ordaindu berari;

ezbearretik sorosi bait nau, txalo Ixidor deunari!

Ez dut ixil nai: baserrian ez, ezta dena izpi zuria,

lan eta kantu, kezkarik gabe, lillurazko Arkadia...

Kezka, arazo ta naigabeak ez dute paper urria;

gora begira alarik ere poza zait dutan bizia.


Otoitz eta lan egiña dugu Ezker-eskubi dugu ederra Ixidor deuna gogotik, nai aiña Jaunak ereiña:

aitzur ta golde artean zuen lore ta zugaitz, txori abesti, jartzen eskari ederrik; izar t'eguzki tartaiña...

zeru-lurretan ondo zekusan Guzti au bekit neroni ere Jainko lorratza nasairik; —zeru-lur sari ariña—

lur au santutu leikela errez izerdiz lortu bearra dudan ez eizu izan ezpairik. ogiaren atsegiña.

Pozarren diot: gaur elizan naiz izan Ixidor goresten;

ala ere nik ementxe daukat izadi zabala lerden:

berton ari naiz, lan bitartean, salmu ta eresiz kirmen

zor dizkiodan aintza ta ospe Jaunari gogoz ematen.

B A R A T Z A

Oiñarri bako etxe apain, dotorea... zertako nai nuke nik olako etxea? Baserriak bear du aurrez baratzea, baita ez urrun ere lore alor mea.

Bazter onean daukat baratz esitua, barazkitarako bai eder aiutua, txauak batzarre nai duten arlua, beti zai nagokion zoko maitatua.

Bertan ditut oparo sasoiz nik ereiñik: arbi txiki gorriak, babarmnak zutik, berandu loretzen dan ziazerba askorik, aza, illar motx, meloi, loraza guztitik.

Piper, tomate ta uda uraza gorriak, tipul, apiu ta bainak, azenaio ziak, badatozkit errime berotuz euzkiak. Auek bai gustuko sutan egosiak!

NERE BASERRIA 237

Igali zugaitzetan moltzo du ematen, nik daukadan sailtzarrak zutik oro txorten; albertxiku, gerezi, aran bigun gizen, garaiz moztu nitunak orain daude lerden.

Urbil sortu zaizkien —lagun ez ederrak— moztu dizkiet kontuz zarba me alperrak. Orren garbi jarriaz datozke lasterrak udan goxo zaizkigun ale txit xixterrak.

G A Z T A I A K

Eskortan ditut nere ardiak azaro-maiatz tartean;

ez dute goian egon luzerik, otza bait da udalarrean.

Urtarrillatik azuriz daukat bildostegia betean:

pose dirala ezta girorik ixten dituen atean.

Mamia gero bi eskuz digu estu-azi ta zeatzen;

mazkelu barne alde batera du berriz ere metatzen,

orrela bildu ta pelotatuz oso-osorik oretzen;

mamia moduz moltzo egiña gaztai ore da biurtzen.

Lankizun badut ardiak batzen jorraila eldu ezkero,

azkar saiatuz bear ditut, ba, nereak jeitzi gauero,

apatza bete esne bistsua laket bait dugu goizero;

gogotik, beraz, eman ditzagun Jaunari eskerrak bero.

Ebaki aiztoz gaztai orea zati askotan bereziz,

puska bakoitza eskuz artuta gaztai-zumitzan ler-aziz,

ondoren beste puska bat ere berdin eskukin igortziz,

or duzu laster zumitza gaiñez zazpi edo zortzi zatiz.

Nere emazteak gaiñeko esnez gaztaiak dagiz antzetsu.

Irazi lenen oiala zear, sutan ondoren epeldu,

kaiku barnean esne apur bat gantzagitan lerdekatu,

esne lodia mazkelu baten eskuz nai zotzez zaflatu.

Zumitza gaiñez daukazunean eskukin goitik sakatu;

gero farastan gaztai ontzian guztia iraulko dizu,

era berean berriro ere atezu-sakan ertsatu,

osoz dakion esku artean gaztan-gazura txukatu.


Azpia guztiz esku maitaki dio zumitzari kentzen;

gaztaia su urbil, txinpartai soka arri gaiñean du jartzen,

eskuz biraka bi aldetatik pixkat orizkatu daiten;

orla gaztaian be-alde biak dizdiz zaizkizu gelditzen.

Ostera ere zumitz azpia lengo tokian jarririk,

bi eskuekin zanpatu oi du saiets-alde bietatik.

Eta berriro su urbil du jartzen gorriztu dedin osorik;

zumitz-troxea kendu ostean orobat dagi oraindik.

Zumitzan sartu berriren berri, lokiz estutu troxea;

eman gatza ta ipin berezi zumitz ta zumitzpekoa;

ken zumitzetik jaramonez ta gatzatu bestaldea:

maiz egunetan bira dagio, leun emanik itxurea.

Gaztai orea eduki duzun mazkeluaren barnean

gelditu zaizun gatzura jarri egizu sutean.

Berotu baratx gaztanberea gaiñetik ager artean.

Artzazu gero irazkiz ondo ta jarri zisku batean.

Nere andreak ongi dakizki lan onek ditun arretak

ta urte barruan beti ditugu etxean gaztai txit autak.

Auzoan ere opa dituzte gure lanaren alortak,

Orla egiñik sortzen zaizkigu maite-suaren pinportak.

NERE BASERRIA 239

UDALDiA

«Egun bero ta eguzkitsuak iñoiz izatekotan,

oraintxe yatorkuz. Izpazter eta mendi-goiak iñoiz baiño atsegintsuago

oraintxe egiten dira. Uri-lapikoetan baiño zugaztietan, arnasa osasunkorraoa artzan da».

U Z T A - U Z T A

Urrun duk, sagasti berri, lorea Arizti, urrunago elurtea.

Gaillurrera igoa dugu iguzkia, nondik jaurtiko zutago gezia. Begi-ogeak nork sakon-askiak gañez ez dakien aren argiak?

Uda\ Mendiak i au eguerdi, ta urrezko opor-aro, ta abaro-aldi...

Zigor ontaz, Uda, ba al duk aterpe? Ara zuzen nazak, luzatu gabel


Leioak itxitako janregia basoak iduri. Lo nagusia. Baña, badu norbait —zoragarria— bidazti-zai eder: bai, alegial Begira non dedan, aterpean zai, gorputza sotilla, betartea arrai.

llzall Baso'ren ume yaukal, xaloagorik ezin aal: 'oeltxeran, begi bai azal:

Itzall ... Itzall...

Gauean izan dugu zerua malkotan, maiatz euria eder omen da egitan. Goiztik joan gura dut ikusten giroa, ta ater baldin bada, nik lanera asmoa.

Lur billoizean dabil zeruaren dirdai, pozaren irriñoa edaturik nunnai. Eta lurrak narama gaur ere kanpora, egunak kentzen didan izerdi arlora.

Baserritar bizitza zailla da, ta eder, itzez ez, cgiñetan ez nadin ni alper. Ene etxea zaintzea neroni dagokit, baseritar bikaiñen orretxek dirudit.

Sar naun gelditxe, taupaka biotza. Ar maitez, otoi, lerregin-arrotza... Oial illaun batez legortu didan bekokia. Gero, aldamenean, atzaidan eseri, andereño otxan, ta, ai, zein gozo gauden, aopekotan\ ... Atsdenare:? eliz, zutoiz bete, osto-pllo la izar izunak abe: ta i bertan oianeko jaupaleme...

Gure inguru lurra lurrun-jario, urre urtuzko jasak baitaragio. Euri gorri ortaz basoa aterri. Gauden, bada, maite, basoan geldi.

Nere aitak atxiki zidan barne-sua, ni gogoz bizitzeko lanera lotua: aren oroitz goxoa aintzaldu dezadan, ura maiz gogoraziz erstura latzetan.

Idi gorri, bei zuri lanerako gertu, ez dute alper-gaitza iñoz ezagutu. Iturritik ura, ta zer alperkeritik? Gaitza ixurtzen zaigu loiaren begitik,

Ez dut amets-zororik egundo irrikatu, iñoiz sortu ba dira gaiña diet moztu, Nere soro lanetik asko dut ikasi, zabartzen ba naiz arin belar txarrak azi.

Uda'. , gar zoragarri, suzko itsaso: untzi geriza untan nai aut igaro...

Lizardi

ETXE INGURUA

ERE BASERRIA

Jausi zaizkidan ormak kontuz ditut jaso, arriak landu ditut, eta burnirik asko. Edu ontako lanak ez al nau gotortu? Premiak geienetan indar-azten zaitu.

Auzoak eztu iñolaz ni txartzat jotzerik, al izanik beti dut laguntza emanik. Ez dut izan samiñik, ez auzi-lipizta, gozogo da bizia elkar lagunduta.

Lanak dirua dakar, eta zoriona, baldin ba dagigu legezko zaiguna. Zuurki begituz lagun ta ondasuneri, etxaguntzak kezkarik ez damakit neri.

Gaingiro bizi naiz, bai, nere etxe aldean, sendiaren poztasunak dakarren pakean. Etxe inguru dutala pozarren biotza, dabesdan irrintzika lanaren garaitza.

KANTARI BIZI NAIZ

Eztarri leun, biotz giar, goiz eta arrats kantuz nabil; lan artean laguna dut nere Jone beti urbil.

Lizar zuta zait dardaraz biotz espak aditzean, batak dio besteari erantzuten poz betean.

Gure kanta da luzatu iñoiz mendi gaiñeraiño: «Nik zu zaitut maite-maite, txoriak bere kumeak baiño».

Bizitzea ez da ezer albistea bada palta: biotzaren arnas meño duzu, maite, gure kanta.

Berez zaigu guri sortzen, naiz alaian, naiz nekean; etxe-barne, soro lanez, biok gaude su berean.

Kanta, biotz, kanta zoli! iñoiz ere aspertzeke: or oiana abes-maixu, beti surmur, ez du neke,


fzarrak leun argi dagi bere ibilli sotillean, argi, kantu gaitezen gu alai geure etxaldean.

Orri-loren intzirian betorkigu biotzari urte aro guztietan eiera antzo gu kantari.

GURE UMEAK

Basoan eder da kimu txit orailla, sendian orobat muskil berri sailla; guk emen dauzkagu iru xima eder, iru muxu gorri, ta iñor ez alper.

Senar-emazteok onek lotzen gaitu, maitasuna ere biotzean sutu; itxarokizuna digute arrotzen, ta gogotsugo guk lanari ematen,

Etxean zer ikus, ikasten umeak: ezpei agindurik gugan asarreak; ezta zabarkeri ezpei izan gugan, betarte alaikor edonoiz gaitezan.

Diruak ez nadin itsutu geiegi, iñoiz ez dut bera izango maiteegi; etzait eder sosa, ez eta zikoitza, asko naitik lasai bebilkit biotza.

Aginpide latzik ez dut agertuko, ez etxe barnean, ezta ere kanpo; olakoak ez du atsegin itxura eta bai edonoiz barruan tristura.

Ene lagunaren zorion joriak neroni dakarzkit naikari biziak: etxaldea jasez dezakegun jaurri bear dugu izan guztiok lokarri,

Saiatu ezkero den-denok lanean zoriona dugu irrikor atean; gaitzak zaurituak iñoiztxo bagiña, berriro genduke laster atsegiña,

Ume ta etxalde, gure axol beiñak, Jainkoak emanik dauzkagu bereiñak Baserrian dena guk dugu jasoko, ta geroak digu noizbait eskertuko.

LANTSU NABIL

Gaur al duzuna ez utz biarko. gurean bai lanik aski: etxe ta kanpo eskua zertan ezarri ba dut ziurki; korta, soro ta baso trinkoan —nere gaiñ ditut osoki—, naia nola dau a!ako lana, ba dut non jardun nasaiki.

Bagilla duzu aro biguna, ezin naiz egon geldirik, landak belarrez dauzkat gaiñezka, arto-saillak guri-miñik. Bota berritan zugaitz biztuak, aiotza noiz ezarriko nik, naikoa kalte bai lekarkide pipil ta lore larregik.

N'ERE BASERRIA

Belar guria ekarten diet txekor ta beiai oparo; bai gogoz jaten dutela auek ortz-ots egiñez gozaro! Ardura, baiña, bear dut izan; garai onetan, unero, zaindu ezikan belar geiegi gaizkia dute zearo.

Beien oea alik onena jauskeraz daukat egiña; beuron luzeera baiñon asago garnu-erreten berdiña, kortatik kanpo daukadan pozu batera doa ariña barazkientzat gero eder dan txiz-ixurizko ur zikiña.

Barrua puztu ein ez dakien —guztiz baita kaltegarri— eta sabelak aizetik jagon, goizez damakiet sarri belar idorrez osaturiko bazka laket zalegarri. Txekorrak gizen, esnetsu beiak, ola dauzkat ikusgarri.

Ta ganaduak —ez da gezurra-gisa orretan jagonik, beti dituzu osasun aundiz eta ausnarrean gozorik. Illea legun, ez kizkurtua, alez askea beterik, emango dizu euskal ukulluk zisku bateka dirutik.

Zementuz ondo daukate lurra, aspalditxo neuk jarria; simaur, ongarri, loiz daukat garbi abelgorrien azpia. Kortak ardura gabe eukitzea bai dala tamalgarria! Estalpe loiak salatzen dizu nekazari arlotia,

Aska betea, oe sikua, or dauka beiak dirua; bide ortatik edonork ere gizenduko du ziskua. Nik edu ortan nai nuke jarrai beterik nere ukullua, etxalde eder au izan dakidan neretarren eredua.

EURI OSTEAN a *

Laru-ikaraz dakust lugiña, ezpaitu beti poz-atsegiña;

udakob euria —iraunkor, joria— ez dugu sekulan arbuiagarria.

Izugarrizko trumoi zarata dantzugu; odei-sabel tximista;

zeru goitik azkar arri xee, kazkabar;

euri tarrapata, erauntsia zakar,

* Nere baserria, 64-66 (B>; Olerti 1984, 150 (A), a Euri ostean A Euria; b udako A uda,


Iñoiz, baita, leun dugu euria. zillar mee, garden, zirimiria;

ostoz osto jausiz, gainkia igurtziz,

Iur-azaiak duen miesa iraziz...

Oiuz ditugu soroak ernai, uretan mamor, beste bein alai;

poliki dauzkagu zelai ta esparru,

belar-zutez guri, bizi, parre-zantzu.

Izar liliak daude kulunka, aien belarrak mutur makurka,

mutur gorriak ler, larru-gorri, muker...

Oraintxe bai dala izadia eder!

Aurtxo pizkorrak zelaian dabiltz, loxin-bearrez garo ta elbitz...

Loretxoen pare, goia dute maite,

belardiz ibilki ater-azi gabe.

GURE

Gaur bazkal ondoan denok, senar-emazte ta umeok, etxe aurrean jarriok, —pozaren aundiz biotza lertzen— kanta ditugu guztiok, dardaraziaz bazterrok, zolituz geron eztarriok, Elizanburu-bertsuok:

Otoz otoan sartu da kanta, ikusc txoriak alai eundaka;

beti jauzilari, kantuz dira ari

laiño gaiñez kliska dagon euzkiari.

Dena da didar, gazte irrintzi, arnas berritan zorion antzi;

aur, txori, galburu irrika dituzu.

Nik orobat gazte doart biotz-barru.

Jator tantai dut euri udako, au aiña eder etzait ezertxo;

larrirend larria maiz naiz ibillia,

alarik ere zait txit arrigarria.

Malko ostean xamur dakusgu ezpain-egalean irriaren keiñu.

Olaxe udaldian arrasti txit eztiane

dunbots, oiñaztu ta euria nastian.

EGOITZA

«Ikusten duzu goizean argia hasten denean, menditto baten gainean etxe ttipitto aintzin xuri bat, lau haitz ondoren erdian, xakur xuri bat atean, ituriño bat aldean? Han bizi naiz ni bakean,

c ikus A adi; d larr iren A larrien; e arrasti txit eztian A goiz naiz arrastian.

NERE BASERRIA 245

Nahiz ez den gaztelua, maite dut nik sor-lekua, aiten aitek hautatua. Etxetik kanpo zait iduritzen nonbeit naizela galdua; nola han bait-naiz sortua, han utziko dut mundua, galtzen ez badut zentzua,

Etxean ditut nereak, akilu, haitzur, goldeak, uztarri eta hedeak; jazko bihiez ditut oraino zoko guztiak beteak. Nola iragan urteak emaiten badu bertzeak? Ez gaitu hilen goseak,

Landako hirur behiak, esnez hanpatu ditiak, ahatxe eta ergiak, bi idi handi kopeta zuri, bizkar beltz, adar handiak, zikiro, bildots guriak, ahuntzak eta ardiak, nereak dire guziak,

Ez da munduan gizonik, erregerik ez printzerik, ni bezein urusa denik; ba dut andrea, ba dut semea, ba dut alaba ere nik; osasun ona batetik, ontasun aski bertzetik, zer behar dut gehiago nik?

Goizean hasiz lanean, arratsa heldu denean, nausia naiz mahainean; giristino bat ona dut artu nik emaztea hartzean, ez du mehe egunean sartuko uste gabean xingar hezurrik eltzean.

Piarres ene semea, nahiz oraino gaztea, da mutiko bat ernea; goizean goizik bazken erdira badarama artaldea; segituz ene bidea, nola baitu egitea, ez du galduko etxea.

Ene andrea Maria ez dan andre bat handia, bainan emazte garbia; irri batentzat badut etxean nik behar dudan guzia: gald'egiten dut grazia, dudan bezala hasia, akabatzeko bizia».

Ene alaba Katalin, bere hameka urtekin, ongi doha amarekin; begiak ditu amak bezala zeru zola bezin urdin; uste dut denborarekin, oraiko itxurarekin, andre on bat dion egin.

Ez dugu behar lurrean, ongi bizirik etxean, utzi laguna gosean; ez du beharrak sekulan jotzen gure etxeko atean, non ez duen mahainean, oturuntza ordu denean»,


Zuk, nekazari orrek, ez al duzu oar, ez al duzu igarri udaren irripar?

Jo ta kea lanari oratu bearko bagillaren manua bukatu orduko.

Motak ugari ditut belar gurizkoak, ebaki ta sapaira eramatekoak.

Abereentzat belarra —ezin ukatua— galtzu ta pentsu ordez bere bizikua.

Ona dut sail aunditan belarra eduki, osteango labore batzuk baifio obeki,

Goiz oni badagiot segea ezarri, ondoren berriz ere datorkit ugari.

Nik asteak dirala ditut belar saillak ebaki, ta, legortuz, ornitu sabaiak.

Orla negu aldian belar eta pentsu errezago bazkatzen kortako ganadu.

ERDIRANTZA

Segaz epai ostean ondo bai idortzen, sarri iraulikatuz xardankoz aizatzen,

Zenbait eta geiago obeki gozatzen; onetan ez naizu ni sekulan aspertzen.

Iruntzak ez dezaion gau-orduz kalterik, illuntzez dut pillatzen moltzoak egiñik.

Ta biaramonean euzkia irtenez berriro dut ipintzen dan bezin zabalez.

Aski ondu danean metatu sapaian, au duzu dagidana urtero bagillan.

Iñoiz badit euriak landan arrapatu, oindio zorrotzago artzen dizut kontu.

Zillo bat ere badut etxe saietsean, aspalditxo egiña uda etortzean.

Kezkarik asko dizkit onetxek uxatzen, aldi euritsutan nitunak sarri len.

NERE BASERRIA

Goiraiño zanpaturik belar aski artzen dit, ta ezin obekigo bagillez datorkit.

Ebaki ta ekarri, ez dut lanik asko; oraingoz ez naiz beintzat len aiña eioko.

Nere auzoan batzuk badira oindio olako ez dutenak etxean ario.

Ola dabiltz on zer dan ez dakitelako, baserrian nasaitsu lanari lotzeko.

EZLARI ONAa *

Nere andreak ona, ona du eskua, orrez gaiñ baita guztiz duzu asmotsua; okerra nun antxe du bertatik kakuab, ta gaixo zegona ark dizu sendatu.

Txakur txiki bat aurten genduan ekarri, arratoi-saguemzat zala-ta ongarri; baiña oilloak ere zitun iguingarri,0

ta txartod zerabilzkin begitan azarri.

Nolatan utz-aziko joera gaizkiae? Tamalgarri* zitzaigun aitzurraz iltzia. Ezin asmatuz bear zuen osakiag, andreak laster zion ar-azo onbidia.

Txakurra sartu zidan otzare11 aundian, bertatik asia zan txilio bizian; oillo zar gero jar zion saietsian, elkar onez artuko zutenen ustian.

Baiña, ez, etzan giro! Nolako burruka! Jone-k oindio1 kanpoz darabil bultzaka barrukoak ondoxe1 astin-azi naika, eder ba litzakion barneko matraka.

Or duk or, txakur gaizto! Jarki zak oraintxe! Ez al duk bear bada giro onik ortxe? Len itukan aurrean oillo, txita ta aate, ase adi or autzak betekatu arte!

Gure txakur txikiak azken-epai uste du. Zer, zer izan duk ori! Nola aiz xuritu? Norekin duk mokakak egin ain kementsu? Zer egin leiza ortan? Irabazi, galdu?

* Nere baserria, 72-74 (B); PVV 17 (1983, 156.zenb.) 10 (A). a ona A trebea; b B antxe du bertatik eskua A txakurra, ark eman zentzua; c iguingarri A mazkagarri; d txarto A gaizki; e gaizkia A gaizkiña; / Tamalgarri A e r rukarr i ; g osakia A osakaia; h otzare A otzarre; i Jone-k oindio A Andreak oidik; j ondoxe A ongixe; k mokaka A mokoka.


Ez, ez dizu geiago oillorik uxatzen, lastertxu ikasi du aiskide izaten; ez dizkigu geroztik oilloak kiñutzen, eta are' gutxiago atzetik ekitenm.

I G E L A K

Geron esparru azpian osin txikia dago, ertzez ertz neurtu ezkero beetik da zabalago.

Euria jaustean beti kantuz dituzu igelak, azke dituzte ta nasai eztarriko ugelak.

Illargiak argitzean badute arramantza, ura goitik gaiñera eroria ba litza.

Igel osin barrukoak, ene igeltxo bizkorrak, bota, bota atertu gabe garraxi biozkorrak.

Nere laguntxo zerate bei-zaiñean naizela, ta maite zaituztet maite, illargiak bezela,

Igel, igeltxo arreak, kanta nere sortetxe ondoan; ez aspertu, ez, iñoiz! Jarrai olatxe!

Eman intziri ta oiu eguna iratzartzean, kanta eresi ta lelo argia lokartzean.

Jo kanta samin artean, jo kanta pozez ere... Igel, igeltxo maiteok, zaiteze beti nere.

ZUGAITZ ARTEAN

Bero-galda dut-eta, noan basorantza, besoz beso dudala Itzal begi-beltza; askotan arrua dut nasai bere erlantza, neke miñak biurtuz atseden apatza.

Eliz dugu basoa —eskarien etxe—;

eskerga ta pinpirin, misterioz bete: zugaitzak dira zutoin, txoriak joare, ni jaupari arrotza ta besteak beste.

Nere basoak goitik errekastoa du malda beera doana, polpolka, berritsu. Bazter zoragarria-, dirudi gaztelu, ille luzezko lamin maitagarriz zaltu.

Joria da oiana: ote txiki, txillar, pago azal zurizka, kulubiz ta lizar... Baso nasai jario, guztiz duzu zangar: eun margozko miesa mguruan bakar.

! are A ere; m ekiten A ekitzen.

NERE BASERRIA 249

Zugaitz adar makurrak, sasiak, arantzak, aritz zaar, gorosti beltz, Iats ondoko altzak, nereak ditut oso basoko zugaitzak; begirale naike jo ez ditzan gaitzak.

Ondotan asko dauzka ene baso itsuak ta ez ditut ikus nai bat ere galduak; denak dira nereak, nik arretaz zainduak, nere aurretikoak beiñola sartuak.

Nire aitak ba zuen ere landara gar: ametz, ereiñotz, urki, agin ta gastigar, izai, ezki ta intxusa, sarats, lertxun txapar, eundaka jar zizkidan oianean azkar.

Zaarrak ordezkatzeko or dut muntegia, egutera begira ertzean jarria; urtero dut berriztzen une berezia, ugaltzeko darabilt ezkurtxo berria.

Pago ta aritz damaidate etekin ugari: azpigarri orbela, ostoa janari; zura bait dute iraunkor, urtero eurari ateratzen diet nik ikatz berogarri.

Auetxek izan dira euskaldunen tantai, eusko mendi osoa estaliz txit arrai; baiña urteak dirala pipiak jo errai, ta aizkora ta auts urdiña izan dute etsai.

Basoan daukat sail bat irabaz yaioa damaiten aritz gorri ezin obekoa: osto zabal mardula, ezkur gisakoa, aitzur kirtentzat ere giar onekoa.

Artea berdin ostoz arrosko neguan, zain lodi, mutur zorrotz, pendiz afiritsuan; pago saillak metroak dituzte inguruan, arotzaren lan-maian lan-errez osuan.


Lur apo samarrean datorkit lizarra, gurpillak moldatzeko egur bedegarra; urkia eder duzu mendian bakarra... Ezeren itzal gabe bai lerden zumarra!

Argi zalea da altza, ur-ertzean zabal, etzaio ez begiko abetxoen itzal; zur ederreko dira arkazi ta makal, ezkotsu dan lurrean aize-txeraz daldal.

Zugaitzotan garaien izan zan gaztaiña, damurik eramana gaixoak aintziña; zura zuan ederra, itzal, errekiña, irail-otsail tartean azkurri bikaiña.

Ez al dute merezi —ken irri-lorea! — gure zugaitz panpoxak txapela kentzea? Nik orrela dagitzut, oi baso nerea! erakutsiz zuri, Itzal!, ene lots-legea.

Or dut muiñoan polit ene bizitoki, baiña biri-auspoak zuk ezarten garbi; aizea duzu biran osasun izaki, ta iñoiz atertzen ez dan soiñua samurki.

Agurka naukazu gaur, ene baso kirmen; itzala, zura, poza didazu ematen... Euria ari denean adarrak dizditzen, beroak kiskaltzean ezkoa gordetzen.

Mendi soil-gorrikoa latz idor izanik, lur ori goxoago dala uste duta nik. Leorra uxarazteko ez dugu zu lakorik, nik maite zaitut maite, biotz biotzetik.

Barrenean lei dala zugan ezta izotzik, negua izanda ere, ez dut emen otzik; uda dala, ordea, aizea goxorik, ene lan-izerdiari atsedan emanik.

Ondo dasa esakunak: «Baso ta ibaia, auzo; au ez duen etxea egiz lander, gaizto». Bego, beraz, betikoz jori ene baso, uda-mdñeko sasoiz denontzat abaro,

G A R I I L L A

Bijoa zarra igeska eta betor berri, auxe duzu munduan biziaren zori.

Lenago garia guk ereiten soroan, arez lurra ederki gertatu ondoan.

Maitagarri nuen nik soroan garia, gaiñ-gaiñez zuelarik bero eguzkia.

Dizdira zuen eder ertzaren ertzean, txindiaren goxoa emanik barnean.

NERE BASERRIA

Egoaren indarrak zerabilzkin urdin, sorgiñaren gorputza bezelatsu arin.

Iparrak zun iku len oro kulunkatzen, arnasa maitagarriz dena bizi-azten.

0 1

Goizetik soro lanera aurrean atsegin zait gosaria,

zuri-gorringoz arraultz bikoitza zartaian erregosia;

egundo ere ments ez dakidan maratza dut emaztia:

oillotokian onek beti du oillo pillo errunlia.

Oilloak zaitu bear dituzu asieratik aurrera,

lenengoz beti enda onean egizu zeure aukera.

Oroi zu beti: ez egin, arren, alperreko saiakera,

oillo txarrakin etor ez zaizun txanpon urri sakelera.

Nere andreak ba dauzka naiko enda oneko oilloak,

axola biziz esku-atsegin unero zaindutakoak.

Estalpea du maiñaz egiña, otak ere ikustekoak;

erdian leku oillo gorriak eroso ibiltekoak.

251

Eztugu gaur garirik kulunkaz soroan, ezta ere txindirik imurtziz golkoan.

Gaur lenaren zimikoz sarri nabilkizu, gariaren oroiak udan nau zauritu.

L O A K

Oillo jartzaille onak dizkigu janak lasterxe ordaintzen,

ugari baita txanpon politak arin dizkigu ekartzen:

arrautzak beraz osasunakin sosa bait dute etxeratzen,

zaitu ditzagun poliki asko oilloak etxean lerden.

Azokan sarri gure arrautza dute askotaz gurago,

soro ta zelai aurkitu jana bazkatzen oi dutelako.

Udazkenean eta neguan ortaz bai diru geiago

nere andreak arraultza gorriz irrikoitsu oi du jaso.

Gure oilloak politak dira, arraultz jartzaille bikaiñak;

ibilteko bi anka dituzte, bi ego ere ariñak;

soiña ez aundi, ez eta txiki, oso dituzu liraiñak.

eurai begira sarritan ditut izan nere atsegiñak.


Geienik toki itxian euki oi ditu nere andreak,

ingurumari baita noizikan ibiltzen dira azkeak,

zelai-bazter ta sats pilloak azterkan zorrotz erpeak

egundo ere akitu barik lanean geldi-gabeak.

Estalpe txairo itxitakoan ona duzu aukitzea,

geiago baita iñolaz ere olakoan ematea;

larogei edo, ta emazteak duan gure oillo taldea,

ederra dala dirudi ontaz eukeratu zun endea.

Begira, otoi: batzuk dituzu buru lodi ta luzeak,

gangarra makur, gorri kokotza, begiak bizi arreak,

azkazal motzak, auts margoz lumak, ankak olako gabeak,

lepoa lodi, iztarrak sendo: auek dira jartzailleak!

Gaur goizean sasteian dabiltz. Zertan? Jaki goxo billa.

Ar ta xomorro, belar guriak, or da jateko bipilla,

Oek bazkatzen duten oiena arraultz gorritan dabilla,

ta auena duzu arraultz goxoa: egi duzu biribilla.

Guk beintzat ortan, zuri ta gorri, pilloa dugu etxean,

ta arraultz-opilla etzaigu palta ez goizez, ez illuntzean.

Poliki daude gure oilloak, poliki asko atean;

poliki daude baita barruan, kuluska goxoz otean.

B E I A K

Ez dut korta bete bei, bostekin nik naiko; eurok antz-eder, aski ditut esnerako: esne gurintsua bai dala sekulako jaki bizi-erazle da goi-baserrirako.

Len txekorrak nituen urtean sei azten, orain esnera nago bei auekin zuzen: urbiltxo dut erria, an esnea saltzen, irabazi polita didate eskuratzen.

NERE BASERRIA 253

Kanora-antz bikaiña dute gure beiak, axolaz bazkaturik baitira guztiak, belar-pentsuz dauzkate aska ta gaindiak eguerdi, gau ta goiz ederki orniak.

Berriak atzeman naiz zarrak aldatzean, zuurki jokatu bear saleros-unean: beirik aundienak ez izan geienean ugari ta joritsu esnea jeiztean.

Bei esnetsuen iztar ingurua oro, ille txikiz betea bear du izan oso; esne gabeak ordez ez du onelako, ille Iuze zakarra dizu eskeiñiko.

Bei onak bear ditu txuri motz adarrak, kozkor gaberik erro ta titi muturrak, ille goxoz beterik barrengo iztarrak, olako beiak ez dira esne iturri txarrak.

Nola daiteke igarri beia dan esnetsu? Beiak, nolako enda alako kira du, baiña etzaitez ortan geiegi fidatu, bei-enda asok errez iruzurtzen zaitu,

Bei guri biribilla ez duzu esnekoi, orri jaten dun oro aragi eiten oi, esnetsuari soiña ikusten zaio doi, [idoi. gantz-bilgorrik ez dauka, baizik esne-

Ene bost bei zangarrak, ene irabazpide, Txuri, Gorri, Apala, Nabar ta Gorride, zuekin aspaldian naiz txit adiskide, zuen begitua zait ziñetan pozbide.

Udazken eguerdiz zelaian biribil, nolako itxura duten ene beiak pipil! Eguzkiak birea zeruan darabil, gure bost beiak poza bizkarrean zintzil.

Nere bost beiak gtiztiz dirade bakanak: begiratu biziko, xamur ta otzanak, ondora urbiltzen aise uzten didatenak, belaun-beera buztan mee luzea dutenak,

Gozo, zume xamarra daukate azala, lasaia, liñabera bai litzan bezala, Bular-estuak obe sarritan dirala? Sendoago deritzait bularpe zabala,

Errape txit borobil egoki egiñak ditut nik erazteko arras atsegiñak; erro azalak bear dute izan bigniñak, sabel alde doazten aundi urdiñak.


MAITEA KANTA-GAI

Nere maitea langille beti daukat nik etxean, bera langorik ezin idoro naiz-ta ibilli garatzean; biotza dizu eskerga, nagirik ez du soiñean.

Bakarrik nabil lanean? Otoz-otoan datorkit gogapen aJai: nere maitea urbiJ dudala dirudit; onek ziurki goiz ta arrats arnas berri damakit.

Ezkondu nintzan egunez etxera nuen zoria: begiak ditu argi-ñirñirka, aoak dixur eztia; etxean dut abaraska, bai eta bizitz-argia.

Aren oroiz dena dakust ederrez kuin-kuin jantzia, etxe barru ta etxetik kanpo iruditzen zait guztia artzeko deiez daukadan sagasti igalez zuria.

Iru aurtxo dizkit eman, beste ainbat ekarriko; ez dut ortikan sabel irendu, ezta ere sein-gabeko: ziur aski nik ez dut nai idor danik neretako,

Maitearen besarkadan —suzko lokarri leunean— guztia digart loretu naiez udaberri esnatzean, baita neguak jelaren arnas itsa bialtzean.

Osorik nai du besarka aberats-iturri dana, ortako badu zentzu zolia umetan artu zuana; arlo oituan dabil eta pozik dagi bere lana.

Besarka orren beroa altsua baita ziurki: umeak irri, oianak txalo, kortako txalak ikoti... Nik ere diardut pozik lanari lotuz osoki.

Begira: mundu osoa maitezko sutan daukazu, maitasunak du dena neurtzen, asko diranak giltzatu, dardaraz giza-barnean otzik dagona kaldatu.

Bego bai etxe aldea lorez loratan lertzer! Aur ta emazte beti aurrera etxeko zaindari eder: gure maitasun giroa ezpei iñoiz ere soil, alper!

NERE BASERRIA 255

LAN ETA LAN

Indarrak badu berea dun lana, gauza astunak jasotzea:

arri bat gora indarka jaurtiz, gorantza du joerea...

Gorengo maillan xixtua amaituz. utzi oi dizu igotea,

ta berriz ere beerantza dizu bere b;rezko jotzea,

Guk, baserrian, indar dagigu jardunik denok lanean...

Geure kemenak bata bestekin uztartuz egin-alean,

sendi osoko aurrera naia atondurik ein berean,

senar-emazte ta ume txikiak orobat goaz bidean.

Uztaillez goitik dabil euzkia, gu ere lanez goi-goitik:

landa-muiñoak belarrez daude beren emaitzak oparik,

ni erne nabil sega-tresnakin al dena mandioturik,

edo-ta muna ertzetan tente meta txuntxurrak egiñik.

Guriño dagoz arto-alorrak; bigarren aldiz jorratu

bearra dute; nik, lanpetua, ezin atsedenik artu...

Sustrai ondora lurra ekarri, belar gaizkiñak uxatu...

Gogo ta era apur batekin oro dut laster gainditu.

Eidu zaizkidan lur-sagar goizak bearrezko zait atera,

ta esku goxoz lur-zaflak kenduz bizkor eman legorpera.

Ale umotuak bear dituzu saskiz eraman etxera,

berakatz eta kipulak berdin bilduko nik idorrera.

Ur-eske dauzkat piper, tomate, uraza ta baina aldakak;

goiz-illuntzetan alai dituzte artzen nere ur-parrastak;

ortako ditut gomazko ziri biurkor luze bakanak,

jolaska legez arlo aundia ureztatzen didatenak.

Ardura xamur zaitu dezadan nere etxalde borobilla,

orla neguan ez naiz joango auzora bizikai billa.

Etxe ostean duzu baratza azoka zelai sotilla,

bai eta ere urte barruan nitzat lan-leku ez illa.


ENE POTXOLO

Gure potxolo, gure maitea,

oso gaitugu geurea. Lotan zaudela dira eztiak

aingeru orren begiak.

Ezpain ertzean irri lorea

nola daukazun, maitea! Zeure ankatxu zuri txikiak

dabiltzuz goxo biziak.

Orain gau da-ta, egin zuk lo, lo,

geure begien potxolo. Ama ta biok alboan gagoz

zu bete nairik pa goxoz.

Soin txiki ortan maitez beiñola

ezar genizun odola; geurea zera oso geroztik:

ez dizut, laztan, gezurrik.

Geure potxolo, geure maitea,

oso zaitugu geurea. Lotan zaudela dira eztiak

aingeru orren begiak.

E R L E A K

Eder artean eder ditugu etxe aldean erliak...

Zer-nai ordutan gozatzen gaitu urre dirudin eztiak,

mamutz txikiak joran gartsuan osa oi duten gorriak.

Lau erlauntz ditut, laurak berdiñak, Ango iskanbilla unero!

Zoraturikan egon oi naizu tinkorik bertan goizero!

Jarraibidea damakigute guk ikasi nai ezkero.

Oroi dudala, aspaldi danik dugu guk erletegia,

egutera so, muiño ertzean gure aitonak jarria:

urtero bertan jasoten dugu upeltxo bete eztia,

Irutariko erleak dauzka erlauntzak bere barnean:

batzuk leiatsu —nolako auna! — beti dabiltza lanean;

erle-mandoak ez dagi ezer, erregiña aur-giñean.

NERE BASERRIA 257

Erla-emea bakarra duzu, ego-motz ta sabel-luze;

zakarra duzu erle-mandoa, langille txikik naibeste,

ogei bat milla erlauntz batean ba dituzu batez beste.

Bakoitzak ditu bere izkilluak: langilleak du eztena,

norbaiti sartzen ba dio ezin iñolaz ere atera,

eta azkenik eriok dizu eraman gaitz-itzalera.

Erla-emeak miztoa dizu, baiña kakorik gabea,

iñori sartu ezkero ere errez du ateratzea;

erle-nagiak ez du izpirik ez du pozoikor ziztea.

Erle-alperrak bizi osoan • ez digu lanik egiten;

ta erregiña bere arloan zaizu bakarrik saiatzen;

ari eta ari, urte luzeetan arraultzak dizkigu jartzen.

Langilletatik sail batek digu erregiñea zainduko;

batek atea, bestetzuk dute lore-autsa ekarriko;

besteak, berriz, leia bizitan ura dekarte eztirako.

Eguzkitara dauzkat erlauntzak; bero aundia danean,

aize-emaka dituzu batzuk erlauntz-ataka aurrean,

ola-gizonak diruditela izerdiz auspo lanean.

Ezautzen naute? Ez dakit. Baiña, ez ditut iñoiz uxatzen;

uda ta negu, bear danean, naiz urbil xamar ibiltzen;

alarik ere, nausi zurrian, ez naute iñoiz eztentzen.

Erlauntz urrean uxa ezkero, bizi-sumin dira jartzen,

eta geingoan oartu gabe miztoz zaituzte ziztatzen;

osterantzean pake-zaleak zaizkit unoro izaten.

Eztia atera gura ba diet, pekorotz errez nik ketzean;

zorabioan sartu ezkero, bat-batcz dira lelotzen,

eta ezeren arrisku gabe eztia diet lapurtzen.

Nere erlauntzak iruna egoiz dituzte: or lantegia

erregiñak du oroz aurrena, or gero ezti-tokia;

erregiña ara sartu ez dedin erdian du sare itxia.

Sare ortatik —oi jakituri! — erle-langillak dira pasatzen,

ez erregiña, aundia baita, ez zaizu ortik aratzen;

kartzelan dagi bere bearra, iñoiz ez dala aspertzen.

Ene erle-mu!ko! Sortaldera du bere urrezko lantegi!

Goizez goiztik du geienetan, bai, erraiñu-jaurtika euzki:

isla dirudi ekuru gabe, beroakin naste argi.


Goxo-goxoro daude erleak argi-izpitan egabera;

goiztar epela arnas ondoren denak dagite lanera,

egun osoan —oi gizon alper! — izanik leia berbera.

Uri langille, pare gabea, ez duzu emen nagirik,

erle-mandoak mokoka laster ildakoak izan ezik:

gizakiontzat ba dugu emen ikaskai guen ederrik!

Iraillez diet nik ateratzen erraian duten eztia;

ez diet, baiña, osorik kentzen duten ezti orrazia,

neguan ere izan dezaten bear duten janaria.

Izaki pitin, erle maiteak! poza zerate neretzat.

Egin arloan eredugarri zaudete beti guretzat.

Zuok goretsi naiean dut nik bukatzen ez dan kanta bat.

NERE BASERRIA 259

UDAZKEN

«Urrilla atxeratit ezkero, udazkena koiko zabal etxe aurrean dogu. Artotzak eta bedartzak, sabaira etorri gurarik. Baserritarra wduri dabil: solora ta basora, andik ona, au ekarri, bestea eroan, burdian eta b'zkar gancan, iia ta orbelak azpigarri, barazki ta igaliak eskatzaren pozgarri».

MENDIKO ALAITASUNA

Mendi ganetik ikusten dira Txoriak euren abes ederrez zugazti, landa, zelaiak, baso ta mendi, goi ta be,

basetxe zuri, baratza eder, zekor, bei ta txal, bior ta moxal. errekak eta ibaiak, ardi ta bildots baitabe,

Mendian dagoz eguzki argi euren arran ta txilin-soñuan ta etxe osasungarriak, orrua, irrintz, bee ta bee...

biriak garbi erabilteko Ludian danik eresi soñu iñtm baño be obiak. ederrena sortzen dabe.


Iñora baño len agertzen da egazkia be mendira;

txori-abesti eztitsuenak mendian entzuten dira.

Euskara zarra mendian dago, Jaungoikoari begira.

Mendian dagon alaitasunaz, mendi-mutillok, nun dira?

K. Enbeita

NEREA DA

Lur-azal ditut bi belarriak zerbait aditu naiean;

meatz intzira dantzut gogotik lurraren sabel barnean,

ta ura darion sorburu leuna asper gabeko aidan,

lertu-bearrez arri ta sustrai bakoitza bere otsean...

Euskaldun jator, goral ezazu duzun aintzazko zoria;

arri airoan emen ziñan zu, auxe zure lur-aldia,

geroztik ere gurbilki asko —lurrari kenduz ogia—

ementxe duzu menderik mende igaro zeure bizia.

Aritz buruan txoriak kanta, baso piztiak oiua,

berderik zaigu negu ostean zumar-altzaren kimua,

bat-batean da belarra erne eldurik bere ordua,

gazteak ere biotza malutz erauzi dute ujua.

Etsairik naiko izan dituzu orain bezela lenago:

erromatarrak onera ziran zuri bizkarra mozteko,

iber, arabe, godu ta izurri el zitzaizkizun guztizko;

anai arteko liskar zitalak ondatu zindun geroko.

Ibar ta mendi, arkaitz zerrenda, eremuko lur elkorra,

ola ta etxe, baserri zuri, zelaian zoar txekorra.

Kantauri ere, erraldoi belatz, gure lantegi, alorra:

guzti au dugu Jaunak emanik euskaldunaren altxorra.

Zuk ala ere dirauzu gordin, ez duzu gogo ilterik;

ekaitz ostean laiñoz asea dirdir dagizu eguzkik,

orobat, ene aberri maite, zaitut arnaska oraindik,

beôak zabal, emakor beti, ainitz urtez bizi nairik.

NERE BASERRIA

Zukin dauzkozu nere abenda indartsuaren orriak,

egite zintzo, oitura garbi armarrian idatziak:

egintari ta jakintsu aundi —ez dira ezetsiak—;

oien izenez daude jantzita euskaldun erri ta uriak.

Mendi-mazelak, aran ondoak —zer ez al duzu auzoan?—

gertaera ta gomutagarriz gaiñezka dira osoan.

Bear bezela gure edestia t'odola osatzekoan,

ori da sartzen aberriaren abots-eresi goxoan,

GAUDEN

Euskal lurreko giza-semea egiz dugu eragille, naiz baserrian, naiz-ta kalean beti dabiJtzu langille; —eta pozarren, pozarren, ardoa edaten—, beti dabiltzu kngille.

Euskalduna bai jatun galanta eta edale obia, baiña urdailla laster gaixotzen ipiñi ezik neurria; —eta pozarren, pozarren, nrdoa edaten—, ipiñi ezik neurria.

261

Gure musika, euskal kantagai, mintzaera, esan ñabar,

Jainko ta lege, odol-izan sotiJ, aurretikoen dantza zar,

asaben lurra —izerdiz ordi—, oro nai, kemen ta suar:

gure aberri izamen onek dagi euskalduna zangar.

Gaur, ene erria!, eskubidez aul, erdi itorik zakustaz,

txit eroria fedez ta legez, izkuntza, jolas, oituraz.

Baiña nai dizut muiñean ixur —ene baserri kemenaz—

izate barne zindo dakartan bizi-lera, euskal arnas,

OSASUNTSU

Arrasti beeran, min-oiñazetan ba zabiltzate gogo-txar, barne zaizute jan-edanaren samiña puztu ez kaxkar; —eta pozarren, pozarren, ardoa edaten—, samiña puztu ez kaxkar.

Euskaldun denok gera ziurki ederto jaten dugunak, eta jaietan —nork guri uka?— maite ditugu lagunak; —eta pozarren, pozarren, ardoa edaten—, maite ditugu lagunak.


Euskal errian iñon ez beste dabiltza urdaillez gaizki; gaitz onen erruz amaika doaz illobira ere noski; —eta pozarren, pozarren, ardoa edaten—, illobira ere noski.

Neurriz jan-edan ezkero —jakin! — ernego zerala soiñez, zernaitan lerden ari izateko obe zaizu gutxi janez; —eta pozarren, pozarren, ardoa edaten—, obe zaizu gutxi janez,

Urdailla dugu eio makiña beti lanari lotuan, jan-edariaz lar zanpaz gero gaizki lebilke eiuan; —eta pozarren, pozarren, ardoa edaten—, gaizki lebilke eiuan.

Indarra dizu oiturak ere, arritzekoa ez zaizu: iñor jatunik ba dugu biran gu ere gaitu zaletu; —eta pozarren, pozarren, ardoa edaten—, gu ere gaitu zaletu.

Gabiltzan beti errazoi bidez, jan-edanean neurritsu; barneko gaitzak aienatzeko dezagun buruz jokatu; —eta pozarren, pozarren, ardoa edaten—, dezagun buruz jokatu.

Bazkal ondoan uda ta negu loaren pixkat dut artzen; onek dit berriz lanaren griña barruan neri pizkortzen; —eta pozarren, pozarren, ardoa edaten—, barruan neri pizkortzen.

Euskal erriko langille orok soiña bear du kementsu, jan-edanean neurri doi-doia, atsedenan berdintsu; —eta pozarren, pozarren, ardoa edaten—, atsedenean berdintsu.

T X A K O L I N A

Biotza dabilkit arin, egazka balitz egaztin:

kanta zarrak dio ederki: «Txakolin eta txakolin!, atsegin aundiz edanda, txakotiñak dit on egin»,

Txakolin zalea nauzu, adiskide amorratu;

bazkal aurrean dut edaten, janariz ere urrupatu, edari bizi au etzait iñoiz etxean faltatu.

Badira maasti ta ardantzak aien ta ostoz aratzak,

laborari onak egiñik maiztxo izerdi azantzak, sail-lerro pixuz zanpatu, naiz eta izan zalantzak.

Nik ere badut nerea, eguzkira beti bea;

samur dio agutaizeak eman arnas emea, eta urrillez pozik diot eskatzen mordo betea.

Ari askotarik daukat zuri, beltz eta gorrixkak:

ezpaitira ere Naparru-n bezin guri-garaienak, bai bederen iñungori zorrikan ez diotenak.

Bada ardoa Naparra-n, baita Baigorri ta Araba'n

baiña txakolin ezin-obe Bizkai-ko Kantauri mugan, esku goxoz landutako egutera pendizetan,

Olaxe dut nik maastia, arri >ta sasiz garbia,

pizti-etsaien aurkalari inguruan du esia, abe txiki ta zugazñoz itzul-inguru ertsia.

Zarautz, Getari, Orio, Ondarru, Luiu, Bakio

txit dirak txakolintegi dionak egia dio; nereak zorrikan iñori ez, orraitio.

Badu aiotzJanik naiko, urte barruz osatzeko;

aien alper ausartak aiotz makurrez ebakitzeko, lerro bitarte medarrak lur arrotan eukitzeko.

Gero ongarritu ederki, zomorroz zaitu osoki,

azufre dute mazkaltzen zaindu gabeko maastiak: mildiu, txakarmalua agertu aurrez erauzi,


Baita usteldura zuriak ta zizari urdin jantziak

osotoro dute mazkaltzen zaindu gabeko maastiak: maasti emankorrak bear ditu lei-antsi zoliak.

Goitik datorkit euria, goitik eguzki zutia,

biok dute lurra pizkortzen eman-aziz janaria, biok orditzen didate bero ta ezoz maastia.

Maiz txakolin bearrean nekazaria etxean...

Zergatik ez digu, ba, toki babes, aldapa barnean maatsondo sail bat landatzen uda-goiena eltzean?

Orrela egin nuen nik, eta aspalditxoa danik

urrillez egin txakoliñez eztarria lagundurik, lanari ekin oi diot, nekatu arren, alairik.

Udazkenez, leia gartsuan, gabiltza gu maats bilduan;

ego aize epelez goaz otar ta guraizak eskuan... Gure poz-jario ziñez morda saillak batzorduan!

Prest dauzkagu maats usulak, prest baita tolare tresnak;

zapal-opillez trinkaturik ale anpatu gurenak, or azaltzen dizkigute beuren gilborño gardenak.

Lan atsegiña dagit nik, aurrak ere lagundurik...

Uztaillez izango dut, gero, edateko txakoliñik, neke-lorra Bakotiar odol gorriz gozaturik.

NERE BASERRIA

UK

Nekazariai noiznai gozagaitz bezaie oizko egoitz dutena, ctxe ta lurralde, loi-zulo eukitea, zikiña ez beste, zar kolargazko pilla korta ta suete: gabiltzan arazo ontan aldioro erne.

Etxe biran guztia, zoko bazterrak garbi; ukulu abereak bear dute argi, azpi ta gaifiez dena ganadu bizitoki ederki aizeturik bear dugu euki: arduraz txukunduta sapai ta ardoki.

IPURTARGI

Bakoitzaren zoriona zer nori dagokiona,

ezpei iñoiz izan, otoi, norberari egoki deritzaiona.

Zeru goietan izarra beti dabiltzu edarra...

gizonak badu adimen argia, baita soiñean indarra.

265

L L U A K

Kortak leio gaberik ez izan doituak, kaltekor bait dituzu aizege lekuak; nik ormetan iriki dkut argitsuak, egun onez zabalik txarrez ixtekuak: orrela dira, egiz, ene ukulluak.

Sats-kea ez bait da ona, ez, abereentzako, aspaldian dauzkat nik bi metatan tinko simaur mulko galantak ukullurik kanpo; abere atsa ere kirats duzu oso: beude, bada, zabalik maiz ate ta leio.

ORDEZ

Gure asabak aintziña arpetan bai atsegiña!

ar-olio gero, eta krisaillua, bai aiek argigai fiña!

Tresna maskarrak egitan? Baiña aiekin zeuden pozikan,

etzuten besterik millaka urteetan, arraiea!, bearizan.


Gaur ordea nola goaz aurrera! Argi sendoaz

uriak daude eguzki gisako, dendak dirdir eun margoaz.

Lengo ipurtargi ordez nik ere argontzi betez

daukat neronen etxe-bira bazter. Sorgiña dirudi ziñez!

Olan gaiñera —nork uka?— eletzia ona baita,

ezusteko suz arrisku gutxigo gure baztertxo onek dauka.

Bikain aizatzen dizkigu zoko illun-adarrak usu,

eguna laingo jarriz argi-dirdai sukalde, sapai ta ikullu,

O milla bider zuntzunak ortan bat ez datoztenak!

Lur-azpian dart dagite oindio edu ortan uste dutenak.

Arin dabil berebizko arian indarra tinko,

eta argontzia daramakit beingoz su dizdizariak meiko.

Arriskuk ere dituna badazaut; sendotasuna

zaitu bear dut —ez nadin ezaxol— gal ez daidan osasuna.

Aria ba zait apurtu, oin-legor nik moldaztatu:

lur bustian ez tximi'st-mutur biri batera ezorik iku.

Iñoiz eskorta barruan aririk izan dut suan;

sarreran diot muturra ebaki ta zait itzali usuan.

Lendik nolako aldea! Irrati eta plantxea,

telebixta, garbigaillu ta tresna indar bidez guk betea.

Ortzian izarra garden, gurean argia lerden:

baserria onek dagigu pozkor, oro lan-zale egiten.

Oi asmatzaille guren, zu gogoangarri zaitugu;

menderik mende zu gorets bearrez iñoiz ezin gu aspertu.

P O Z - A R I N D U Z

Nere anima, goretsazu Jauna! guztiz aundi zaitut, ene Jaun eta Jainkoa!

Aundi ta eder zaude jantzia, estalki duzu argia.

Ortzia okl-txabola bezela zabaldu duzu, zure egoitzak ur-gaiñean eraiki dituzu.

NERE BASERRIA 267

Odeiak ezarri dituzu gurditzat, Ezarri duzu lurra bere orpoetan, aizean egaletan zabiltza. ez da kolokatuko menderen mende-

Aizeak dituzu aurretik Zu iragartzeko, Itxasoz bildu duzu soiñeko gisan, [tan. su bizkorrak zure zerbitzuko. urak mendi gaiñean kokatu ziran.

Zure zemaz joan ziran iges, izutu ziren Zuk ostots egiñez,

Joan ziren mendietan gora, ibarretan bera, Zuk eman zenien tokira.

Muga ipiñi diezu igaro ez dezaten, berriro lurra estali ez dezaten.

Ibaiak sortu dituzu iturrietatik, eta xirripan doaz mendi artetik.

Basa-pizti guztiei ura die ematen, basastoei ere, egaria il dezaten,

Zeruko egaztiak bizi dira ur-ondoetan, ematen dituzte beren txioak muskilletan.

Mendiak zure egoitzatik ureztatzen dituzu, lurra zure eskuko emariz asetzen duzu.

Sortzen duzu belarra abereentzat, landarea gizonarentzat;

atera dezala lurretik ogia. giza-biotzarentzat ardo alaigarria;

aurpegia olioz legundu dezan, ogiak giza-biotza zuzpertu dezan.

Atseden dira Jaunaren zugatzak, Ark landaturiko Liban-go izaiak.

Aietan egiten dute kabi egaztiak, aien adaburuetan du etxe amiamokoak.

Mendi garaiak basauntzendako, arkaitzak azkonarren zulotako.

Illargia egin duzu noizaldia mugatzeko, eguzkiak ordua badaki sartzeko.

Zuk illuna egin eta gaua sortzean, an dabiltza basa-piztiak arontz-onontzean.

Leoikumeak orroka eize-billa, Jainkoari eskatzen diote beren jakia.


Eguzkia sortzean badoaz iges, beren gordelekuetan dira etzaten.

Irtetzen da gizona bere lanera, bere arlora, goizetik arratsera.

Bai ugari direla Zuk egiñak, Jauna, zugurtasunez egiñak zearo,

lurra zure sorkariz batea dago.

Itxaso aundi zabal ortan narraztiak ugari, bizidun txiki ta aundi.

Badabiltza itxasontziak ortik ara, Lebiatan zuk egin duzu ango jostagarri dala.

Guzti oiek begira dauzkazu, garai onez jana eman dezaiezun.

Zuk emanik artzen dute, Zuk eskua zabalduz onez aserik daude,

Aurpegia gordetzen baduzu, ikara dira, arnasa kentzen badiezu, iltzen, beren autsera biurtzen.

Izanik daude zure arnasa bialtzen baduzu, lur-azala berrierazten duzu.

Bedi Jaunaren ospea sekuletan, poztu bedi Jauna Berak egiñetan

Lurrari begiratzen badio, au ikaratzen, mendiak ikutzen ditu, ta kea sortzen.

Eresi egingo diot Jaunari, bizi naizeiño, goratzarre nere Jainkoari, ni naizeiño

Bekio atsegingarri nere leloa, nere poza da Jainkoa.

Itzali bitez ogendariak lurretik, ez bedi gaiztorik gaurtik aurrera.

Nere anima, goretsazu Jauna! .

NERE BASERRIA 269

G A R B I K E T A N

Txoriak kantatzen zuen goizean goizean,

Jone kantari zegon ereiñotz ostean.

Astero oi zun egin erropa garbitze;

auzoko ur-askatxoan arek lana merke.

Oial, jantzi meetxoak eskuz igurtzika,

ta zapi koipetsuak tiñan beratuka.

Lixiba lanerako eunak tiñan sartzen,

gaiñetik miesa bat eta autsa zabaltzen,

Ur irakiña gero ematen autsari,

nola baratze-zaiñak kortaitza lurrari,

Ur onek auts arteko karea dizu urtu,

ta loi artera jatsiz zikin dena kendu.

Au lenago genuen gizalditan zear,

gaur-egunean ez da olakorik bear.

Gaur arago bearrez gabiltz, biotz-dardar,

ta garbigailluak or denerako amar.

Gure Jone geroztik ementxe daukagu,

garbiketak egiñaz etxean gogotsu.

Txoriak du abesten lizarraren puntan,

Jone-k ere darabil kantua gogotan.

Bebilkit orrelaxe pozik eta Ierden,

aurrai ta neri nainoz laguntza ematen.

MAITE ZAITUT

Etze osteko geiziak orizka ditu orriak,

urrillak oro digu marguldu: goietan mendiak,

zingira ertzetan ziiak usan belarño guriak:

nik ala ere ez nuke opa uzterik biziak.


Txoriak dabiltz urduri kuku egiten neguri,

ipar dan otza aldiz lagarik Afrika dute uri, zati baten egoitz guri, ausarti ta mutur-zuri:

alda-irritsik etzaiku erne oraindio guri.

Bebiltza besteak ibil, jan eta edan biribil,

sabela plin-plin, ñarñar begiak, bi oifiak kolokil!, lanerako zurruna ta il, bizkarrean zapal-makil:

ni nabilkezu, lanari joa, etxe ingurun bipil.

Iritxirikan urrilla goizegi xamar otzilla,

egazti saillak doaz urruti giroaren billa, an utzirik ipar illa elur-aizetan zurbilla:

nik ala ere, sukalde Jaztan, zu zaitut pozkilla.

Make zaitut, oi baserri, jaiotetxe zoragarri!

Zugandik alde, ai!, nintzanetan zure oroiz larri —zindudan ain maitagarri-ez nuen ezer atsegarri;

ementxe zure naia betetu, zitzaidan pozgarri.

Beerantza dator artzaia utzirik goiko saroia,

bisutsak baitu dena biurtzen, oraindik sasoia izan ezta ere garaia, negua dabil ernaia:

ni berriz emen, naizta zearrak zakar jo eztaia.

Bijoaz egaz txoriak, bebiltza saJdoka antsiak;

nik ez dut gogo euzkirik urrun, nere baserriak aski ditu bero-izpiak, erakar zantzuz jantziak;

zu ta ni etxe, bat-bat gaituzu bizi-naiez josiak.

I Z E N A

Iru muskilño dauzkat nere kabi maitean, irurak ditut laztan iñortxok ez bestean: batak du begi goxo, besteak muxu gorri, irugarrenak dizu iruditzen ozkorri.

Jaioberri zirala bataio egunean, altxa nitun irurak euskaldun izenean. Bertatik begi-samur ezpanez naiz miingaiñez euslceraz asi ziran aita ta amari deiez.

N"ERE BASERRIA 271

Aita ta araa langorik samurra dan izenik ez dugu oraindikan ezagutzen solasik. Azi ta indartu beitez amaren besoetan euskal izkera dutela maozko ezpaiñetan.

Maite sua biori digute maiz azaltzen, arnak die irakatsi Goiko Jauna otoizten: lur-aitamak gara gu, goian egizko Aita; aurrak bion izenak, euskeraz eder baita.

Zentzunak garamazki bide ortatik zear, bakoitzari berea bear diogu ezar; egoki datorkion izenez dago dana, nik ere aurrai euskaldun izen bana.

Gure seme-alabak beude bai euskaldun. bestela neu nintzake gaitz orren errudun; aurrak sortu daneko du bere aberria, gureak odola be geuk biok ezarria.

Duten bizi-ixurki guk diegu oretu, giza-miñetan ere nai gintuzke lagundu: ez dut bide leunik nai; gurasoen katea ez bedi zabarkeriz eten, edo ta xea.

Txiki auen naigabez naizu naigabetuko, dituzten egarriak naute egarrituko; Jainkoa ta erria diet ziñez erakutsiko, nere etxeko arriok bitez ortan lekuko.

ZUGATZAK INGURUAN

Norbere lurra —gizalege da— etxe-bazter au muiño gaiñean arretaz dugu jagoten: aurrekoak jaso zuten:

aita-amagandik erentzi utsez osorik dut nik aiek jaikia, artua dut nik gozatzen: etxe, mendi ta lur lerden.


Erentzi ori nekazariak kontuz sorosi bear du,

odol-katea eluke egundo zikiñez bear erdoitu;

euskal bazterra, zuri ta eder, ibar ta troka inguru,

begi-niniak, biotz-ondoak dizkigu beti alaitu.

Baserriari jasik onena zugaitz ezeak damaio,

ugazabaren ardura fiña ortan ongi datorkio:

sagar, madari, maats, melokotoi, ur, piko ta marabio

biran ditula, euskal etxea nori eder ez dakio?

Zugatzok berriz ekarkor dira, pixkat saiatuz gero;

alc ederrik badut nik beintzat maiatz azkena ezkero:

gerizak gorri —aurtxoak aiña—, aranak ori, urtero;

uda eltzean, sagar, madari jateko dut goizero.

\Tola dirade nere aurtxoak ainbestetan muxu gorri?

Zerk uste duzu, igalik ezik, eman diotela ori?

Osasun margoz borbor badira ez die zorrik iñori:

bai orde unero irensten duten sagar, madari ta ikori.

Nik beraz nitun arras ugari igali zugaitzak jarri,

ingurumari ondo aitzurtu, simaur, ote, eman ongarri,

uxaraz baita zenbait zomorro ta zizari kaltegarri;

orla didate otarka legez jan-ale emea ekarri.

Euskal errian lenago artan gure baserri bakoitzak

landatzen zitun inguru bira ainbat motako zugaitzak;

aspaldi, baiña, dagona kendu ta zabarrak, oarkaitzak

izan zaizkigu, tamal aunditan, lur-langille neke-gaitzak,

Dirua gura? Eraman txairo azokara otar mean

anpolai gorri, aran oriak ta bruñoiak uztaillean;

iransagarrak, ur eta intxaurrak, udareak iraillean,

sagar, mizperak, eta maats-mordoak txiki ta aundi urrillean.

Eperrak kanta soroan xotil, zugaitzak itzal etxean,

eguzki antzo irripar berriz igaliz bete danean.

Ni ere berdin ager nakion Goiari egin-alean

tantai antzeko gaiñez dudaJa ezker ona biotzean.

Orrez gaiñera izadiari nik orobat lagundurik,

jantzi ditzadan etxe iguruak landare berriz gogotik;

negu eltzean ola izango dut jateko ale fruturik,

eta umetxoak —iru larrosak— masaillak oso gorririk.

NERE BASERRIA

B

Maitez, adiguritsu esan zidan Jone-k: —«Patxi, auntzik nai ote?»— Bertatik neronek: —«Pizti egoki autak al dituzan oiek?»— Zaindu ezkero baietz esaustan emaztek.

Geroztik, bada, bi auntz dauzkagu ukulluan. Bizar luze ta anka mei itxura ez dute noski bertxiña lekuan. Legeak beren aurka dira liburuan, zugaitzak orzka lertzen dituztelakuan.

Zergaitik ez dituzu lokiz ondo eratzen? Auntza etxe inguruan txiroen bai omen, bi-iru buru edonork bear lituzke etxen: ona lekarkioke, irabazi lerden.

Auntzarentzat eder da jan-bazka zernaiko, abe, orri, ta ota, sasi-kimu trinko... Zai-zukua neguan ederki datorko; garbi ez danik, baiña, ez dizu irentsiko.

273

A U N T Z

Emakor, sendo duzu auntza sarobean, esne osasuntsu du errape leunean. Ume, gazte naiz zartxo gaixorik etxean? Auntz-esnea bai duzu onenik arean.

Ekarle da osorik: aumeak erditzen, urte-buruz lauraiño sarri ditu izaten. Ez du lan aundirikan, ez miñik ematen, esne ta gazta berriz dirua jasotzen.

Auntzak nekez izan oi dizu gaitzepelik, aren esnea egiz artu zuk gordiñik. Gazta koipetsu dator —ez izan zalantzik— auntz eta ardien gurin askodun esnetik.

Begoz, bada, gurean bi auntz bizardunok, birako lar-sasiak jan oi dkuztenok. Noizka auntz aragia jango etxekuok, jai-igandez obeki izan naidugunok.


U R A

Nora-ezean euki bear da ura baserri ondoan,

urik ezikan ez dakit nola bizi daiteken auzoan.

Egarria urak itotzen digu naiz etxean naiz basoan;

arpegi, esku, zapi ta dana urak zuritzen osoan.

Egoitz osteko sakon-arruan ots dagi goitik ur-latsak,

lenago.sarri ara zuzendu bear genitun urratsak;

edo-ta euri zaneko urak, itoiñetako ur-utsak

gozatzen zitun —tanga tangaka-gure zintzur aski latzak.

Urak berdintzen baitere dizkit kortako ardi, bei, idiak;

soroko gari, arto ta indabak, zelaiko belar, aziak,

guk ugariko daukagun urak arnasten ditu guztiak.

Orretan ditu Jaunak merezi denon esker on biziak.

Orain ordea ez dugu zertan arru barneraiño joan:

ur ederra gaur nai beste dugu geure eskaratz baranoan;

goiko aitz-azpi apakintsuan ur txit gardena zegoan:

lanaren lanez azkenik gendun etxeratu oparoan.

Naiz izotz gogor, arri bezela, naiz bigun iturri antzera,

naiz lurrinduta, zabal ta urdin, goi-laiñoen egoera,

beti zaigu bai onuratsua uraren keiñu gupera:

goiaren ixur betorkigu, ba, ogitsu gure etxera.

Aitz-ura duzu, azpitik dator, uda ta negu otz xamar;

kare artetik irazi arren, geiegirik ez, eztakar;

on-ederra da idi-beintzat etxe aurrean pirri-par,

ta suetean, agortu gabe, alaiturik gure batzar.

Ur, ur gardena! , mendiko ura! guk biziki opatua!

Iritxi zaitez zurmur goxozko udaro izan naiz negua.

Txori malatsak, esker aundiko, deskentzu goizez kantua;

nik ere berdin opatzen dizut biotzetiko gar-sua,

NERE BASERRIA 275

GOIZEKO IZARRA

Gora dut zeruan izarra nik ogea uztean, egun urratzetik igeska itzala doanean; sarri-sarri dut txeraz agurtzen etxetik irtetzean.

Illun aurrean leen argi dut, iñoiz musu betia, iñoiz laurden erakusten du, baita iñoiz erdia; oso biribil naiz erdLkiña beti dut nik maitia,

Naitaez bear du gizonak ark emaniko poza, egun-nekeak goibel jartzen dionean biotza: udaberriz naiz udagoienez laztan dut bere erlantza.

Ik ere, izar, baduk samiñlk; otza omen aiz oso, ta argi-izpirikan ez duk neroni emateko; illargiaren edu aiz nunbait, gure lurraren urko,

Euzkiari dabil jarraika, gaur eskoi, biar ezker, lore inguruan tximilota dabillen bezain laster. Bekit etenge nere arloan lanaren sari eder.

Baiña eguzkitik jasoa bialtzen diguk aurki, dukan ortatik errukior guri emanaz noski; orla ongilli aiz, biotz-bera, gutzat egiz soroski.

Izar!, igan bizirik ote? Belarra omen duk or. Dena delarik, neretzat aiz goiz ta arrasti zorakor! Ik jarrai, otoi, zeru orretan pozemaille dardarkor!

TXERTAKETAK

Etxe baranoa dut zugaitzez joria, sagar, okaran, prisko, mizpil, madaria; urte barruan ditut arretatsu zaintzen, puda, makets ta aiotza noznai erabiltzen,

276

Zugaitzak barnerantza iru zati dauzka, gaiñ-azal, barne-egur eta biotz-una. Azaipe zear doa landare izerdia, gora ta beera iñoiztxo atertu gabia.

Azalak ere bere zatiak dizkizu, bein edo beiñik oartu ba duzu; azal-gaiña, mamia eta azalpea; gaiña duzu geienez orlegi ta mea.

Txerta-lan osatua txibista aurretik, elkar diran zatiak ondo begiturik, erreskadan daudenez bear dut ikusi: emen ereba dabilt lleba, larri-aldi,

Eztitutako alde guztia dut lotzen, xaboi t'erretxiñazko orea eratzen, lokatz-ore orrekin goi ta bee azkenik bira diot igurtzen ezin obekirik,

Azalean begiak ikus adarretan, aziz dituzu lore naiz adar berritan; begiok azalakin kendu ondorean, landare azal barne jarri txertatzean.


Udan izerdiz zaio azalpea asetzen, erdia berriz mami duzu izendatzen. Txertatzekoan auek badute garrantzi, bildu bear dira-ta bi izerdi-toki.

Lurrak susterra dizu osoan indartzen, landarak du, ordea, txertoa azkartzen. Jakia dio kentzen lurrari landarak, eta landareari orobat txertoak.

Urbilduz ere ditut landarak eztitzen, biltzeko zillai gaiña bildu-tokian ken; bi adarrok elkartu ta lotutakoan «urbilduz» ibil zera txertatze arloan.

Txilibiturik egin al duzu agiaz? Ken gaiña mentuari ta ipiñi arretaz landare biziari azal-odi auta, orixe duzu azal-odiz txertaketa.

Ontaz gaiñera, ugal, genitzake osoz aziz, olaziz eta orobat ukendoz. Azi aukeratua soroan da ereiten, lenen duzu ernemin, gero gora jotzen.

Nik urtetik urte dut sailtxo bat eztitzen, orrela ditut ainitz igale-abe ugaltzen. Txertaketa dut saio txito atsegiña, urtarrillez nik pozez egin oi dudana,

Ortako, zugaitzari gaiña diot lenen aizto makur bereziz kontuz ebakitzen, eta ziri batekin printzatu ondoren, urteko adartsua diot bertan jartzen.

Mentu epaiak beukoz bi naiz iru begi, baiña zaintzeko, arren, izan leia bizi; begiok aziz ez dute ona eguzkia, ez otza, ezta aize zakar biurria.

N'ERE BASERRIA

Moztu landareari adar bat maketsez, beronen alde bata estal eizu lurrez: laster zaizu piztu ta landare biurtu, baiña beukoz bi begi, lurrean naiz goitsu.

Landara adarra jatxi ezazu lurrera, erdi bata estali lurrez biotz-bera; bestea taket bati lotu polikiro, ta au epe labur zaizu landare egingo.

Urte barruan legez olako abeak azpiko ezoz ditu sustraiño beteak. Epai, ta naien duzun lekuan landatu. Ditudan txertakerak auetxek dituzu.

P I N U A

Zugaitza beti, edozein dala, osasungarria zaigu,

ikatz airea kalte zaiguna ordegai biurtzen digu;

piñu ugari etxetLk urbil landatzen baldin ba duzu,

ez izan, otoi, zalantz izpirik biriki gaitzik eztuzu.

Gora dezadan Lekeitio-ko Yaxtza-ko Adan jaun ona,

gure mendiak piñuz apaindu zizkigun zaldun gizona,

nik ere umetan, oso errime, ezagun izan nuena.

Txalo areri zarta ozentsu, alaber ere esker-ona.

Sarri esan da piñua motza dugula, arrotz-tantaia;

litekena da, baiña ala ere, aitor dezagun egia:

gure ingurua zugaitz gaberik ala zugaitzez jantzia,

—illerri ala toki alaikor— ote bizitzeko obia?

Itxusi duzu mendia billoiz tontor, malda ezer gabe;

lengo zugaitzak, aritz, gaztaiña, pago mordoska ta beste,

gaitzak zizkigun eraman zalui mendiai ekarriz kalte,

bazterrak utziz larru ta elkor ezeren erruki gabe.

Metro erdi ez zugaitzik gabe nere aitak oi zun esan,

larre-sasirik ez dugu, orde, bear itsuki iñondikan;

dela gaztaiña, naiz dela pago, naiz piñu zernai motatan,

guztiak eurrez dakarkigute euri, bero, poz aukeran.

Gure basoko aritzak ere gaitzez ondatu zirean,

beste askotxo amil zituzten aizkoraz jorik lurrean.

Eta bestorduz aberats aski zitzaigun euskal larrean

axola gabe indartu zan bai sasi-otea narean,

278

Nere aitak ez zuen orrela basoak larri, tristeki,

iñolaz ere ikusi gura ta piñua zun ipiñi;

esanak esan, gure mendiak gaur dute onik nasaiki,

irabazia eman digute zur ta egurrez ederki,

Ez esan beraz neri gezurrik, piñuak ez dira motzak,

asko dituzu oso apaiñak, goraka beren kukutzak;

azkar eta izai, itxas-piñuak, larizio ta alertzak,

saillean guri zeru-miñazten dizkigute, bai, biotzak,

Nere piñuak aize babesa daukate, ta lur gizena;

oraindio ez dute gaixorik, insignisa dut onena,

ardura aundi gabe, igartzeka, gorantz egiten duena.

Besteak beste, auxe zait neri guztitarik betorrena.

AMONA

Begi-bizi, malgua zan gure amonatxoa,

eztizko parra goxotan zeukan beti aoa;

ez nuen nik ifioiz ere sudur-xustu ikusten,

aren itzalak berriz alaiz ginduen josten,


Piñutan mordo ederrak ditut nerea dudan lurrean,

azpi-adarrak moztu nizkien bost urteko ziranean;

orain dauzkat sail ikusgarriak, denak taju bikaiñean:

poza dakartet, barneko poza, igandez begiratzean.

«Urre berdea» esaten die mendian dugun lerrari,

orrelaxe da izanik ere tantai sendoak ugari:

egur ta zurez ogei urtetan poztutzen du nekazari,

diruz ederki lagundurikan baserriko etxeari.

Egia diot: etxeko lanaz ongi dator ler-txanpona,

neretzat beintzat gezurtia da aintzin-gibelka diona.

pagoak eder, aritzak obe, gure lurren jariona,

baiña jorian piñuak dakar gure ziskura gauz ona.

IL ZAIGU

Urtetsu zalarik ere zerbaiteri ekion,

ta nik bekaitzez, egia!, begiratu oi nion,

Gure endaren basaJore, euskaldun amandrea!

zuk utzi bizi-zerrendan ba dugu ikasbidea!

NERE BASERRIA

Urril-lenez il zitzaigun, etxe alboko ostoak

ori jartean; zartadan bota zun erioak.

Begi-keiñuz zigun «agur» ozt-oztan denoi esan;

artez zitzaizkigun jarri bi begiak malkotan.

Beresiko lorak zimel dakuskit arrezkero.

txoriak ez dabilzkigu len lez alai unero;

odei-beltzez da estali zeru azpiko izarra,

izadi denak du eder aren itzal-negarra.

Goizean dugu eraman —malkoak jo begira! •

bai, ixil, triste lagundu diogu illen errira...

An utzi dugu otz, zurbil, beretarren artean,

bt-i'pizteko itxaroz noski azken-tanga unean.

Ziurra da eriotza ludira danarentzat;

soiña jaio ta il egiten, orixe da legetzat.

Zu, amona maite ori, etzera iñoiz geiago

ezpan-goxo ta bizkorki gurean ibilliko.

Baiña, soiñez jausi arren, ba duzu zerbait ilgaitz:

duzun zori orri buruz oso zait mintzogaitz;

ezpiritu duzu illezkor, eriok alda zaitu

gogoen atsen-lekura, an argia dukezu.

Zeure duzu onezkero berikoz il eziña:

eriotzak eman dizu ezilkortazun eiña.

Ez malkorik, ba; biziei dagokie negarra,

oindio ilkor diranen min-ziztada lakarra

Bemaizu, ba, Goiko Jaunak argia, pake auta;

zeuzkan gurari guztiak bete ditzala baita,

Zabiltz, aurrerantzean. —irriparra aoan—

ipui zarren kontaria ortxe Jainko altzoan.

Zure oroitza eztia bego emen gurean,

zure itzala bekigu gantzu zauri-miñean.

Ementxe gelditzen zaizu zizaillu urteduna,

ipui elezarrik asko alai entzun zituna.

Bekigu arnas-emaille zure irripar goxua,

ta lanerako bultz-gaillu duzun izpiritua.

Jauna: Zuk eman, Zuk kendu; egiz zaitut goresten,

Zure begien aurrean gara denok makurtzen.

28,0 OLERKI GUZTIEN BILDUMA

NEGUA

«Emen dogu, etorri yaku, etxeraño sartu da Negu baltza. Or dabil, bere praka zar eta bizar aundiakaz. Ate-leioak itxi arren, alperrib da. Iñoren baimen barik, eta edozein zulotik, barruraiño eltzen da. Illa batzuetdn beroni ostatua nai ta ez emon bearko. Mendi-goietatik edur zuria, ipar-aldetik aize otza, egun laburrak eta gau luze-luzeak; eguzkiak zelako arpegia dakarren ikusteko bet

ez dausku sarritan eperik emoten».

NERE BASERRI

Goiko mendian nere baserri;

bere izena «Gainzuri». Nere jaiotz-lekua, kabi zar, eztitsua.

Biotz barruko lore maitea

Nere guraso kutun, laztanak,

cgizko euskaldunak, beti zintzo lanean,

ongi bizitu ziran pakean,

nere guraso zarren etxeal...

NERE BASERRIA

Negu txarra zanean, etxeko sukaldean,

an giñan beti ipui kontari,

baita ere gure euskal kanta zarrak kantari.

Danak il ziran... gaxo-maiteak...

Kristau berdingabeakl ... Ta eskerrak beudeki, ikasi nuen ongi, goigoratzen gartsuki,

nere baserri lilluragarri,

gaur, lan egiñaz zintzo, emen ongi bizi naiz, paketsu eta alaiki.

Nere asaben basetxe zarra,

betikoz nik emango dizut bizitzeko zuk

bear dezun indarra, izan zaitezen sendo ta azkarra.

NI

Aintza du irriki noiznai gizonak ez du nai otsein izenik:

neri naikotan esan didate otsein naizela lurretik.

Uriak ote du ala lurrak ematen poz aundigorik?

Au jakin-miñez zauritua naiz aspaldi ontan errotik.

Zintzo ekin bear dut, gogo onez, zuregatik, neretzat zeralako AMA on, zoragarril...

Basoko lurrin gozoaz nere

barrena ongi ase, beko kaleko

kutsu txarretik iges... Ori da nere asmo bakarra.

Bestela uste gabean... irentsiko dituzte iguingarrizko arrak,

gureak diran baso, sagasti, mendi ta ibarrakl !

Ariztieta

BASERRIAN

Atzo futbola ikus duguño izan nun Bilbon zoria:

ostikoz bizkor leia zirala, an bai oiu, garraxia!

Ibil-bearra kalean ere, ezin egona bizia!

Gure txokoan, guztiz bestera, dena dugu ixil eztia.


Joku ostean saka ta bultza ibilli nintzan kalean.

Kotxe ta jende, zer abarrotsa!, beti arrisku artean.

Nik ez dazaut, nola arraie!, olako iskanbiJ asean

egunik egun, zoratu gabe iñor bizi litekean.

Gau duzu. Giro otz. Ezarian naiz ibai ondora iritxi.

Zubia dut gaiñ; argi ontziak, dena daukate txit zuri;

Bilbo bai aundi! Gizarte leiak zoroen kezka dirudi;

oiñen urratsak itzal artean dardaraz naute ipiñi.

Ixillez luze, irel-suzko lez, urgain zaudeten ontziak!

Zuok nai neri barne atxeki orratz aundi ikaratiak!

Itzala ta argia, aitu-eziñak, uztartu ditu zoriak,

teknika zuurki molde-aziaz gizonen jakituriak.

Dirdir dagite millaka margoz kale zokoak zearo;

gorri ta berde, ori ta zuri, ñirñir daukat leku oro;

gaurkoz bederen argi-margotan asetua naiz osoro,

baiña ez aitor urian bizi ditekelarik gozoro.

Senak eskatzen dion guztia duela sendo eskuan,

gizasemeak ba al daki ondo zer daramagun buruan?

Gaurko egunez usterik ote bere gora-nai zoruan?

Ezbear punpak ezertxo ere ez erakusten zartakuan?

Ni ere etxean, baserritarra, neretik beti neurritsu^

kopet-izerdiz eskuraturik ogi-zerrenda gogotsu,

obeki nabil, ez, otoi, uka!; gorputza zimel, indartsu,

adimena zail, argiz ornia, errime ta osasuntsu.

Ez, nadin makur —zoro nintzake— oker-ontzia denari,

naiz-ta tai gabe, giro azterka, lilluraz jardun kantari.

Doazte uin zakar, ekaitz aseak, doazte urrun abeslari:

bebiltza ortik beetarrak zoro, turuta joaz ari ta ari.

Uriaz guztiz bestelakoa dut nik nere baserria;

gizasemea ez dagi sosak, lanak dakar sos joria.

Osa dezagun etorkizuna, zuurki dugula begia,

Pozkida bekit bakar-zokoa ene lanaren saria.

NERE BASERRIA 283

OIANA LERDEN

Etxetik urbil xamar maite dut basoa, tantai ta egur txeaz beterik osoa. Ainbeste bitxi eder dagidan Jainkoa onetsi dezadan nik, eskerrez kolkoa.

Gure asaba zarrak sartu ta landuak, euskal enda zarraren lekuko zinduak, ta euskaldun biotzak aise ezin aiztuak. Aritz, pago, agiñak!, ar ene txaluak!

Eder dakionari buruz arritua, begira naukazute oroz txoratua! Zuetarikoren bat ikusiz txautua, samiñez sentitzen dut biotza lertua.

I aiz, oian berdinge!, aintziña batetik euskaldun erriaren jantzigai onenik; ik dituk ikusiak burrukak itzalik, ez zutenak gurean bat ere zentzunik

Oi, ene baso xarmant, ene lantegia! Maizetan dut egiten igana bidia! Mendian zut izaki eguzki gezia, iregan duk otzana beratxen izpia.

Aspaditik dantzugu aizkora motzaren maiz berriztatuaren durundua ozen. Ire anaiak eurrez dituzte suntsiten, eta piñu lerroak, ordez, zutik jartzen.

Nik geiago maite aut, oian txit maitea, ez aut nik eratxiko, oroitzaz betea; ire sabel-leizatik, au ezti-unea! , lenaren oiartzuna datorkit me-mea.

Oian lerden!, ezerik iraun zak ik beti! Triste ta zarpilletan ez aut nai xkusi. Bai lapar ta sasiz gaiñ, zornea dardarti, aizeakin noizgura dantzatuz ijuti.

Adar oritan guren dauzkat gaur aritzak: urki, pago ta lizar, nolako orritzak! Izaiak auen pare dituzu mirritzak; zuok goraipatzeko uts dagite itzak.

Legorpea beterik adarrez metaka, negurako dakartzit narras, kirrink oska. Enbor jausi, enbor zut, emen ni goraka ire itzala, adin luze, eskuz txaloka.

Auntzak eta beiak or dute janaria, nekatutakoan nik abaro guria; oillagor ta zozotan dator eiztaria: ire etsaia bai ziztrin, ezin siñetsia!

Guztikoak dituzu zuamu ondotan: erkin, txapar, gerri-motz, muur-luze diran burbuz mordoa; bosteun urteko tantaitan ez gutxi; denak geure ditugu, egitan!


Ez beitez ixil-azi txoriak kantari, iri emanik poza ekiñaz txintari; auzo doan erreka, goitik zillar-ari, bemaizu ere poza barne soiñulari.

Elurrak ere ez beitzu neguz auts adarrik, ez eta oker-azi kukutza gaiñerik; udaberriz tzoriak beukate lekurik beuren kabi berriak jartzeko goxorik.

Baita neretzat ere, oi baso maitea! zakekez aldioro kabitxo asea, poza jarioz beti, zurmur emalea, zertu dezadan berton ene sail betea.

NEGUA

Larru soillean murritzik dago otz eta kixkur negua,

zugaitz tantaiak ez dute soiñik, guztia dager oildua.

Eguzki aita osto artetik gaur datorkigu auldua.

Gau illuna ere —eriotz itzal— lar daukagu luzatua.

Egiñen txarrak izan oi ditu negu txumil arlotiak:

puzka ta puzka arkondin biziz jazten dizkigu eriak,

eta sarritan ozpel ez obez txit gorritzen belarriak,

baita noizik-bein surraren puntan biribiltzen dindirriak.

Bizia lotan, ala illik dago? Ez da iñon bizi zantzurik...

Osto artean ez da entzuten txorien txorro-txiorik;

gure astoa ixillak datza, zaldiak ez dagi irrintzirik;

udan bezela orain ez dagi artzain mutillak santzorik.

Baserritarrok etsaia dogu negu otzaren zartako:

iñoiz jalkika sartu oi digu udaberrirantz ostiko,

ta artoak makur, gariak gorrin dizkigu laster jarriko.

Ardatz bakoitza bere egurrean dabil guretzat obeto.

NERE BASERRIA

Errukarria udagoienez izanik lei-ardurea,

mandioetan bildu ezpada negu guztiko alea.

Negu etsaiak, maltzur, askoren lepotik dagi parrea,

betosko goibel eta praka zar iñaurturik otz luzea.

Urrikal ditut negu sasoiak udan lasaixe izanentzat...

Lurra landuaz bizi garanok ar dezagun au legetzat:

jan bear dugun ogi-sorburu lana izanikan guretzat,

txiñurri antzo bera dugula akulu baita saritzat,

Bizi nai dugu! Iñolaz ere, eriotza da negua!

Biziak eta eriotzeak gerra dabilte estua...

Guk ere bada ez dezagun, ez, kolkoan sartu eskua:

lanari sendo guk jardunikan ager daitela kukua.

Naiz-ta ifarra firi-firika setati eta ziztriña,

etxe barruan —nere munduan— beti dut zeri ekiña;

bei, txerri ta ardi, baita besteak, ausnarra dute berdiña:

azpia imoiz ez bezate euki pekorotz-txixez zikiña.

Nere andreak oilloak dizkit arreta biziz jagoten,

janari bero, sukalde-zabor, arto-alekin nastutzen.

Iñoiz a.rdoa nastu diela ixillean naiz oartzen,

orla bai dute arraultz geiago neau aldian erruntzen.

Aldian badut aldiko lana, ez nadin iñoiz alperra.

Aletegiak beteak ditut, baiña dute ikus bearra;

noizik noizera ustelik bada begitu txoko bazterra:

auzokoa be ustela denak usteldu oi du lasterra.

Udazkenean nuen ekarri egur lodia etxera,

arte, aitz eta pago mukurra narraztu nun aterpera;

orain, ordea, asti unetan aizkoraz zeetzen dut bera,

ta negu luzez ere etzait palta supazter egur-aukera.

Belar-tokiak oraintxe ditut satsitu alik ondoen,

euri-elurrez satsaren muiña arras zaie barneratzen;

txori simaurra ere bostetan gaiñean diet zabaltzen.

Nolako zaintza alaxe digu lurrak frutua ematen.

Urtarrilla da garai ederra goitar illargi zangarrak

ilbera dula bere ibillian madari eta sagarrak,

aiotzez moztu ta garbitzeko maatsaren aien alperrak:

kare-esnea. erabiltzen da zuri jartzeko adarrak.

Landa-esiak iñausi ditut neurri berdiñez poliki,

jausi zaizkidan orma arriak atondu baita ximenki,

ta bide-ertzeko erreten urak botazi ditut artezki.

Etxe bazterrak txairo eukitzen langille onak badaki.


Ortan ez nuke zabar izan nai, bizkor ta erne baizikan,

negu naiz uda nere etxaldea eukirik beti aukeran.

Kanta dezala, otzetik iges, lertxun saldoak goietan:

ni eten gabe arituko naiz nere neguko lanetan,

ARGI ZAKURRA

Bart illuntzean Jone emaztea eldu zitzaidan lazturik;

ortuan zala, etxerakoan, argia zuen atzetik.

Garraxiz zion: «Ona etorriz, sugar bizia saltoka

izan dut gibel, eta biotza jarri dit bira-biraka».

Nik azkar nion egia azaldu, beretzat aitu eziña;

neroni ere bein eta berriz geratua zait berdifia.

Anitz eratan erne oi zaigu erretzen ez dun argia

gau-itzaletan gabiltzanean izutzen gaitun zuzia.

Iltegi, ur loi, potzu, istinga, naiz arrain, badago usteltzen,

lurriño gorantz darielarik gauez oi dira egoten.

Baserrian maiz oiñetakoak —abarka ala oski zauli—

azpin dugun zikin artean errez oi ditugu irauli.

Sats naiz ustelez oiñetakoak euki ezkero loiturik,

ta lur gaiñean oiñak ipiñi, sugarra duzu ondotik.

Orrek euskeraz badu izena: ustel lurriña erretzen

sugarrez baldin iñoiz ba zaizu, argi zakurra da deitzen.

Ez du berotzen, ezta erretzen, baiña ederki bildurtzen.

Nere andrea orrek jarri zun biotza bira-biratzen.

iVERE BASERRIA 287

SUAREN IGURTZIA

Ume ta gurasoak emen bildu gara, otz-erpatik igeska gauden naierara. Naro gauden ementxe otzetik urruti, ta bebilkigu sua txinpartaka jori.

Aurrez dugu laratza; su-galda, azpian, mingain gorri doala gora lei bizian, Suak urtuko digu otzaren ezpata, ortarako langaillu egokia baita.

Gora ta bera dabiJ suaren urrea, so gaudenoi eztizko biurtuz barnea. Erara bai gaudela negu arratsaldez, aldi-miesa eoz mingaiñaren otsez.

Ederra dugu sua, izaki bikaiña. Ba ote garbitzeko ezer berau aiña? Begira gagozkio ametsez josiak, gogoetaz beterik suzko igurtziak.

Begira!, gora dora guztizko dantzari, igurtz goxo egiñik mokor sabelari. Aziz nai du miazka goi daukan laratza, ke-adarñoa ere irrikaz gorantza.

Laratz azpian zaigu miztotan zatitzen, elkarri diotela laztana eskeintzen. Joria duzu ziñez suaren musua: orrela bear luke gizonak eskua.

Txingar gori bizkorra, laratzaren azpi... Oi, giza bizitzaren bai litzake irudi! Millaka ego ditu suak dantzalari... Mezurik ote dio gaurko neskatxari?

Barnea dit gogaitan emeki arrotzen, azalez naula berdin beroz gorrizkatzen. Gure amonak ere diardu kontari, beti legez ekiñik arrats-ipuiari.

Gora dezagun izkor suaren pizkorra, beronen iñolazko izan aldakorra. Auxe bekigu, arren!, barnean bizia, iñoiz peitu gaberik arrats igurtzia.

EGIAK JALKITZEN

Ez dut alperra izan nai ezta jokalari:

auek bai abe oker urbil etxeari!

Zerk ote daramazki gizonen bizitzak

Udako ekaitz-jasak, neguko elurtzak.

Ez zuk neurtu gizona gaiñ daramanetik

gogo-biotzez zer dan oartuta baizik.

Iñortxoren bekaitzik ez dut biotzean:

jaio, il denok dagigu era berdiñean.

Azalari bakarrik ez zuk begiratu:

ots aund'ko dunbalak aizea du barru,

Baserritar kalezale, etxearen ondatzale:

egia biribilla, nor gezur emale?


Lur-langille, aiskide, ur duzu gezurra,

ta zabilkez arretaz izanikan zurra.

Neguko eguzkia bezain kaltekorra

uri ta kalekoen solas labankorra.

Elkarraz ezin bizi gaua ta eguna,

ezta ere gorroto eta maitasuna.

Iruzurra zirkinka umeen biotzean.

Erensugeak jaio lilien artean?

BEI BAT IL ZAIT

Lazgarri aiz, erio!, lazgarri ta zakar! Bizitz-aria dakik xeakatzen azkar. Bei bat nuen Apala, langille, esnetsu, eta lengoan zidan eriok lapurtu.

Bi begi zeuzkan eder, oro ikus-naita, apala nerizkion otzana zan eta; bizkar luze aragi guriz ornitua, c'-rapea luzanga esnez zanpatua.

Ez, etzuen akatsik nere bei apalak, kortan naiz zelaian soin-kaizu zabalak; eta beste egunez —nolatan ez dakit— erio maltzurrak, ai!, arrapatua dit.

Tantai agitz ederra laster zun itzuli, begi aurrean zidan kolpeka irauli: sukar aunditan zion gorputza ipiñi, ezur-muiñetaraiño sartu-aziz otza.

Begi. mutur, ezpaiñak zitzaizkon gorritu, bizkar-gaiñ ta iztarretan aundituak soildu: gorotza gero egin zuen odoltsua, ixuria zuen bai bazi sarritua.

Albaiterua deitu nuen ber-bertatik, sendagaia genion ar-azi gogotik; egiazko arduraz gintzakion lagun, baiña oro alperrik, laster il zitzaigun.

Ezin nuen siñetsi! Baiña egia zan: «Apala», nere beia, bizi gabe zetzan. Lazgarri a:z, erio!, lazgarri ta zakar! Bizitz-aria dakik xeakatzen azkar.

Nere beiari zion eriok ezarri garmu-sukarrezko gaitz oso bildurgarri, eta nere tantaia zortzi bat orduan zerraldo, eroria zeukan ukulluan.

Usteltzen jar zitzaigun itzetik ortzera, eta lastertxe genun eraman lurpera: gaitz kutsukorra baita, toki karetsuan gure Apala errerik ipiñi genduan.

Nola sar ote zion eriok gaitz ori? Mendian? Ukulluan? Ez dakit ziurki. Egun oro egin dut korta garbiketa, goi-erpiñean izan dute iñoiz larreta.

NERE BASERRIA 289

Gaur ezkero nabillen ardura berotan, korta ta mendiak obeki gogotan. Aska, orma ta azpi ditut kareztuko, epai-urratudunak bereix nik jarriko.

Lazgarri aiz, erio!, la2garri ta zakar! Bizitz-aria dakik xeakatzen azkar: gure bei ona datza lurrari emana. Orain maiz erxean joaten igana!

Z I R I K A L D I A

Zertan abil, anaia, itz leunak urtutzen?, tentatzaille bezela belarrira igortzen? «Zelai miñak uxatu —diostak tentelki— bizi nai baldin baduk munduan alaiki.

Aspergarri zait orain sueteko sua ta maiatz astean sagarren kimua, Emen bean nabil ni egiñik gustua, nai beste jolas, jan ta edanik ardua.

Sarats zimelen bidez nintzoan aspertu, orain nauk bapo aski urian bizitu. Gurdiaren kirrinka ez nai diat entzun; urian ditut orain arrai milla lagun,

Ez dit baserri lanak ezertzo esaten, ezta ifarrak ere biotza eztitzen. Zer ekarriko didan zoriak ez dakit, baiña gaurkoz beintzat poza emen daurkit».

Ene anai zorozko, ez neri gezurrik: kaletarrak zabiltze pake-poz gaberik. Ni orde baserrian biotza lasairik, ez txiro, ez betea, beti orniduik,


E R E I N T Z A K

Egun astean ez du nagirik larratxoriak kantari...

Bizi naia dut non-nai den ere, sendo nik ere lanari.

Iritxi bai zait erein aroa, bota bearra dut gari,

uda eltzean izan ditzadan lau zirikoak ugari.

Txoriak goian eztarri eder, ni nakion arloari.

Noiz dan didazu galdetzen neri aziak erein aroa?

Azi bakoitzak dizu benetan bere sasoi ta giroa:

San Martin-ez da gari azia botatzeko ordu laxoa;

berdin urtaillez bada zabala, azak nai du galondoa,

ta babakin bat irar illarak edertzen dute soroa,

Arto ta potxa ereiten ditut ederki maietz lenengoz,

arto arteko pagotxa ere ondo dator Santiagoz;

San Migeletan ditut bazterrak betetzen aillurbe-liñoz,

artatxikiak udaberri du beraren garai osoz,

arbi-patatak bagil-irail lur landuan samur datoz.

Arto-indarrak, arbi-patatak potxora ditut ereiten,

gari ta olo, belarki danak aurrera dira botatzen,

berdin aillurbe, pagotx-irukoitz purran ditugu zabaltzen;

laia zulora ortu babea oi da geienik egozten.

Alan ta ere, bakoitzak duen ereinkera duzu onen.

Aziak nai du erein ondoren alegin aundiko zaintza:

euririk eza, izotz larregi, zomorro txatxu saputza...

Jagon ezikan Jaster batean andeatzen zait ereintza,

nik uste osoz amestu nuen arbi-sailla naiz artotza.

Jorrai yaukalez bear dut zaindu erein nun azi bakoitza,

LANDAN PENTSALARI

Animari beera eman ondorean, abelgorri zai nago igande goizean.

Abereak dabilzkit belarra bazkatzen, nik landako pentokan goxo dut atseden.

NERE BASERRIA 291

Laiño artean sorgin kuku dut eguzki, pozarekin pakea zelaira dakarzki.

Argiaren izpia goitikan datorkit, biotzaren oiua zerurantz doakit.

Zuk egiña naiz, Jauna, Zeuretzat egiña: zure goi-guraria bekit atsegiña.

Zuk ezarri zenidan azken elburua, egite onen bidez eskuratzekua.

Zuk dituzu egite onak sariztatzen, ta, zuzena bait-zera, txarrak zigorkatzen,

Artez iñarrosiaz zuzentza sartea, bakoitzari dakizu ematen berea,

Asko dabiltza emen iñoren odola edanik, gauzea leun aurrera doala.

Baiña oker doanak zuzena bear du, txarrari zor-zigorra bearko kitutu.

Bizi digart barruan zorion egarri, une ta ordu oroz nakar parregarri.

Gura izanikan ere ezin da baztertu, akullu orren zizta bear dut nozitu.

Giza-biotzak nai du zorion betea, on guztia eukiaz amairik gabea.

Orain irria nai du lorekin batean, ta zorion berdiña eriotz ostean.

Baduzu beraz, Jauna, neretaz saria, betikoz daukakedan zorion bizia.

E S K A L E A K

Aklatzik aldatz egunak goian artu du bere arkua:

emen datorkit gazte taldea yaukal dutela kantua,

Deun-Agate-ri eskein nairikan bere bezpera lelua.

Neronek ere kantu ostean bearko lasai eskua.

«Illun-abarrez zuen etxera gatoz gu alai abesten,

baserri ontan abegi ona dizugu denoi eskatzen.

Gazte taldeok aterik ate oitura dugu berritzen,

t'euskaldunari zorion utsa diogu pozik opatzen,

Ekandu danez ikusi dugu alkate jauna goizean,

aren baimena emen daukagu gaur ibilteko eskean.

Barne pozarren arnas berria dizdiz begien ertzean,

kanta dezagun Deun-Agate-ren jai-aurreko illuntzean.

Gazterik zion gure Agate-k Jaunari eman bizitza;

munduko griña, aragi-deia ezertako ezpalitza,

oiñaze biziz zaldun biurrak suntsitu zion gorputza,

baiña Agate-k Jaunari zion eskeiñi bere biotza.


Orain begoaz, etxeko jauna, bertso-kantaz zu goratzen;

barrua duzu urre gorrizko dizugu pozik esaten:

seme-alaba, emazte lirain eta zeuretzat nabarmen,

dim-apurraz zori betea dizugu denok guratzen,

Eder zeruan dirdir izarra, eder soroan goldea:

baserri ontan zu zara izar, abaro eta jabea.

Goiko Jaun onak egin bait zaitu gure erriantzat moldea,

zerroren esku bedi guretzat zillar sosakin betea.

Lerden elizan aldare erdian arri zurizko zutoiña,

aren gaiñean beso zabalik zeruko Ama Birjiña;

umetxo begi-zuriz bildua, zeru-biotzez egiña:

zure emazteak etxe onetan dirudizu erregiña.

Pazko egunez jantziko ditu sei gona bere soiñean,

zuri-nabarra azpikoa ta gorri bizia gaiñean:

buruz asmotsu, eskuz maratza, oso dalarik jasean,

etxe ardura eramateko ez da beste bat aldean,

Bion frutuak ona jalgita, bi mutil koxkor ta alaba.

Naizta aurrenik bion artean izanik naiko ler-kaba,

azkenik bipil, izerdi aundiz utziaz lanez karkaba,

egiña zagoz dirudizula antzetuz lengo erkaba.

Etxe ontako muskil liraiñak musua dute zuria,

matrail zabal —lili pareko— guztizko dute gorria;

begiak bizi, ortzak irtetzen, ago txiki ta guria,

goiz-urratzen lez izpi-jarioz dula ezti-orrazia.

Etxeko andre dugu ementxe ezpan ertzean par-antza:

muiño gaiñean lertu agiñik bekusazute arantza,

beso zurian dakartzigula lukainko korda aratza.

Ona eltzean bagenuen guk zuen sari konfiantza.

Osto artean illun-abarrez txoria dago kantari:

gure biotzok, idek ataka goitiko esker onari.

Agur!, aurrena, aldendueran, etxeko nausi jaunari,

eta jarraian barne-jauzika etxeko andre denari».

N'ERE BASERRIA 293

NEGUAREN EGONA

Negua, naiz ez ernai, ba doa gorantza: «Neguaren biotza San Bizente otza». Elurra ere izan da; muiñoak oraindik maindira zuriz daude segail estalirik.

Gesuko lanik ez dut atariz kanpora; ausnarka dut kortea; nadin su ondora: gu bai negu beltzeko illun-abarretan goxo gaudela, lasai! , sukalde onetan.

Neguz dago bildurik sendi euskalduna, uda ta udazkenez eziña duguna; guraso ta semeak alaiki supazter... Lurrean ba ote da oberikan ezer?

Zurbil ta errukarri milla bider dana, sutondoan mintzor'k ez dnn etxe barna. Euskal sendiak badu orren arriskua, ekaitzak ots dagi-ta, etsaiak puztua.

Maiz esan dit Jone-k, irri-parretsua: «Lana bezain bearra dugu barne sua; familiko bizitzak urrea dirudi, epea billaturik bear dugu igurdi».

Emaztea dut ziñez lagunik leunena, eta umeak ditugu altxorrik onena. Maite nik emaztea andregai nuela, orain nai dut jagon nere giltz bezela,

Bere iritzi-esanak lotsaz ditut artzen; itzez, egitez ta arpegiz mee natzaio usten; biotza du maitetsu, goiz-kerexa bezain, muin-barruz gozatsua, ta kolorez bikain.

Aren ederrak lorrai poz ematen die, t'ezpanai irriparrez eztia darie; zindo dakust aurrekin aren eziketa, bigun ta jakituriz beti alkar-izketa.

Biori zaigu eder buruz jokatzea, elkarri erakutsiz bear dan lotsea: neri dagokit lana kanpo ta ukulluan, ura etxekoandre bedi sutonduan.

Ez diot nik iñori legerik jarriko, bakoitzak osa beza bere egiteko; dan legez ar bakoitza, zein eder zein zatar: lege onen aritik egin bide azkar.

Uskeriz ez egundo iskanbilla atera, argia ta illuna bijoaz batera; egunari berea emanez leialki, or-ango albisteak, ez puztu arroki,

Sua da dirdiratzen enbor-ertz erdian, poz dauzkagu biotzak pakezko ozkarbian. Amonak zizaillutik diardu ipuinketan, aur ta nausi gaitula adi ezpaiñetan.


Zuri-zuri elurra teillatu erlaxean, izotz ziztorra dindil xorta etengean... Gu gauden orain beintzat maitasun kamari, ederra egiñikan supazter onari.

O T S A I L L E Z

Zurubi gora Negu badoa, otso illean sar gera;

atzo Eguzki-k txeraz dizkigu izpiak igor lurrera,

eta otsailla izanik ere badute lorak ernera.

Baiña neguak oraindik duke bere sumin esnaera,

bizkar gaiñetik astinduz zapla berozko gili gupera.

Sasoiz euria, sasoiz elurra ditugu beti etekin,

gaurko biguna biar ankerra iñolaz etor ez dedin,

otsaillez bego mendia zuri, zerua goibel ta gordin;

adu txarreko illa dugu au euritsu ba da, atsegin

izango digu lugiñak aski, baita igali, gari mozkin.

Euskeraz bada esakun zarra otsailla belztu naizkoa:

«Egur^tokian sartu omen zun beraren aitatzakoa:

ama ordea leixibontzira bota omen zun gaixoa».

Dena delank, muzin, aldakor, agertzen zaigu osoa,

ez jan ezta lan dugunarekin arduraz ibiltekoa.

Bazter inguru ba dut lanik, ez nadin beraz nagitsu:

soro lanean darabilzkidan tramankuluak berritu,

urak ibiliz egin zotaskak ta auzobideak berdindu,

kortako egal, orma zilloak, sapai azpiak zuritu:

Nere ta nereen bizitoki dan etxe aldea txukundu.

Nere andreak du aspalditxo oillotegian oitura,

azpi ta ota garbi izateko berak du egiz ardura,

emakumaren esku maratzak obe du ortan aztura.

Otsail aldiko txita mordoa ongi bai dator errura,

bi oillo loka sartu dizkitzu mimen-otzara barrura.

Aspaldi dauzkat igali-zerak, —sagar, madari, kakiak-

esku goxo ta iraupen muker azal ta sustrai garbiak,

adar ta enbor itzaiñen aurka boordel-saldaz igurtziak.

Olaxe ditut gesal, zomorro ta bestelako piztiak

adar, besanga enborretarik udarako erauziak.

NERE BASERRIA 295

Sagasti landak txukundu ditut, ta kitnu berriak sartu;

madari-ondo igaz sartuak aurten dizkitzut txertatu,

adar zurgarri ta gailla alperrak ditut errukige moztu,

Loretegiko bazterrak ere atzo nituen apaindu.

Labur: aurtengo iñaus-lanak ilberan ditut amaitu.

Azitarako arbi-udarbiak lore-tokira aldatuz,

kristal azpian tomate, uraza, piper ta kuiak eratuz,

leketako illar ta babarrunak orma ondoan lekutuz,

porru motz lodi, ostro zuridun azelkia lurreratuz,

osatu ditut neguko lanak gogo bizi ta kementsuz.

Etxe barruan, korta-leioak aizea bear berritu,

nere abereen ogeak ere gogoz bear ditut zaitu,

loi ta zikiñak, zoko-egalak arreta biziz garbitu;

atseden guri dezaten beti eta esnekoi agertu,

azpigarria, dena delako, sarde-puntaz barreiatu.

Obari asko dauzkagu lanak batez ere uda-goienez

zoli egiñak baldin ba dira negu latzaren bildurrez.

Sasoiz nitun ganbararatu labore saskiak eurrez,

intxaur ta sagar, gaztaiña ta urre, maats, kaki eta tomatez,

piper, lursagar eta bestelakoz ainbat otzara gutxik lez.

Baserri baten ez dator gaizki urte guztiz txerrikia,

guk emen beintzat orixe dugu naitaezko janaria.

Berandu xamar izanik ere atzo il genuen txerria,

bizkar mardula, anka txikiak, saietsez ongi betia.

Urdai ta zezin aurtengo urtez guk bai lapiko guria!


ASTE SANTUA

I Eriotz-epaia

Pilato-k du eman epai gaiztoa,

gurutzan josteko gure Jainkoa.

V I Beronika

Arpegiko izardi ta odoletan

zapia du busti iru izurretan.

I I Gurutzea leporatzen

Lepoz daramazu gurutze latza:

ar eizu baita nere biotza.

V I I Bigarren aldiz jausi

Bigarrenez Kristo bean da jausi,

ta neri biotza ez ote ausi?

I I I Lurrean eroria

Emen da jausi Kristo lurrera,

lurra jasotzeko zeru gaiñera.

IV

Kristo ta Ama

Maria-k dakus bere Semea,

gurutzea bizkar nekez betea.

Simon zirinetarra

Gurutz eramaten Simon-ek legez,

dizut lagunduko, Kristo, nik pozez.

V I I I Jerusalen-go andreak

Andre taldea urbil doa megarrez:

damu gaitezen gu geure egin -txarrez.

I X Irugarrenez lurrera

Gure onik ezak dauko gaillurra,

iru aldiz Kristok jo digu lurra.

X Kristo billoizik

Ona nun daukagun Kristo billoizik,

soin-gogo eztala miña besterik,

NERE BASERRIA 297

X I Kristo gurutzean

Esku eta oiñak iltzez josita,

emen daukat Kristo oi nere Aita!

X I I

Gurutzean zintzilik

II zaigu Jainkoa, zeruko argi:

gogora gaitezen orain ta beti.

X I I I Kristo ta Ama

Gurutze gaiñetik Ama damaigu:

dongak izan arren, Ark maite gaitu.

X I V Kristo obian

Illobian daukat Jainko maitea;

zintzo bete daidan bere legea.

XV

Kristo berbiztua

Kristo piztu zaigu illen artetik;

gu atera naiez gaiztakeritik.

NERE BASERRIA

Millaka bertsoak gaur, ene baserria! Kezkaz beterik doa nere animia, kezkaz izan ezikan ez naiz kantaria, zure maitez naukazu pizturik guztia!

Zure izena opa dut, «Loreder», edatu, czpan-ertzez eraman gozo baizen kartsu, urrun abesten duten olatuk gainditu, aizeak ego-gaiñez ditzan dantzaratu.

Zoazte, bertso leunok! , zoazte aizetan, nere poza iragarriz zorion atsetan. Amaren soak zidan zure itza eman, ark jarri zidan baita garra ene baitan.

Bertsoak, ai bertsoak!, zabiltzate urruti, Bidez bide zoate aur-talde dardarti. Nerekin nere kezkak, zaitezte ausarti, ez baitut nerau gabe leia ez olerki.


Neraugatik egin dut zin zain-odola, Gaztetan zu zintzaidan abe ta zoria, ene ametsen bizi zerori zerala; nere barnean osa zenduan kabia; amets eta zain-odol, giltz-arri bezala, lertuko ba litzakit zurekiko izpia, bizi naizeiño zu, bai, nere izar garbala. biotza litzaidake lertuko guztia.

Zorionaren billa, oi doakabeak!, asko doaz kalera, usturik etxeak. Maizterrak uzten ditu itai ta goldeak, oillo, baratz ta kirru etxekoandreak.

Ez ditu iñork geroztik zugaitzak moztuko, ez osto ez adar mee iñork iñausiko. Ukulluak aremuz dirade jantziko, ta erlauntzen atakak txiñurriz josiko,

Goiz oillarrak jotzean be antsi goxorik ez digu axuriak egingo iratzarrik; ez orru, ez irrintzi, etxea bakarrik. Utsik dan baserriak bai dula zori txarrik!

Ene baserri polit: gau zuriz, esaidazu, zer duzun lo artean goxoki amestu: oianak duen arren bere kautan deitu, zuk otsez kuin-kuin duzu zeure ixilla zaitu.

Eder, barnekoi zait zure jarduera, Iizi ta mimentz tarte aizeak intziri, ixil eta zarataz nasturiko era: maite kanta sorgindu gogo dizu zuri; txori, abere ta aurren oskar egunera. zure egonaren meeak bekarkigu guri gauez doart illargi musu-ots leun-bera. lanaren alaitasun, sari ta adiguri.

Ba ote zure altzo langorik iñontxo urte-korapil luzez bizia izateko? Aize garbia duzu, nai beste jateko, ogi-tremes mamitsu, nai aiña asetzeko.

Nun dituzu geiago neskatil guriak, morrosko sendo ta ume arpegi gorriak? Baserrian dauzkazu andra errimiak, gizaseme bulartsu, langille ta argiak.

NERE BASERRIA 299

Naiz-ta idi dema onai ta antzeko dostari berebiziko griña leiatuaz ari, baserritar zintzoa kale bizitzari oratua baiño ez duzu jokalari.

Kale kutsutik duzu baserria azke, oso duzu fedezko, arras Jainko-zale, auzo ar-emanetan elkar Jaguntzaille, goiz eta arrats zaizu otoitzak esale.

Baserritar bizitzak baditu nekeak, —ez dut ixillazi nai—, baita naigabeak. Nungo bizimoduk ez? Uste du jendeak zoriona berezko duela kaleak.

Bai zera! Urian errez da fedea ukatzen. Giza-molde sotilla ta oiturak uzten, eman itzari aise irripar egiten, biotz guztiaz elkar ez dute maitazen.

Euskaldun erriaren izate bipilla, gure asaben bizi, edesti sotilla, baserrian oraindik daukazu ixilla, oien arnas egotsa biziro dabilla.

Zoazte, ba, neurtitzok! , zoazte aizetan, nere poza iragarriz zorion atsetan! Barnea izpi-jario amak esan zidan, aren gogo neurrira gu beti gabiltzan.


GEIGARRIA

OLERTI (TA TESTU LITERARIOEN) ITZULPENAK

(EUSKERATZAILE; S. ONAINDIA)

B I B L I O G R A F I A

ANCELLE, Bizilza eskulua, Giza-bizia [Karmel 1968-2], 17-18. Luis AROSTEGUI GAMBOA, Poemas inacabados. Amaitu bajo poemak. Bilbao

1969. 97 orr. Migel Anjel ASTURIAS, Bolibar, Olerti 10 (1968, l-2.zenb.) 84-87.

» » » Kredo, Olerti 10 (1968, l-2.zenb.) 87-88. » » » Arlaixoari, Olerti 10 (1968, l-2.zenb.) 88. » » » Neure izeneko goi-aingeruari otoitza, Olerti 10 (1968,

l-2.zenb.) 88-89. BECKER, \XUVgarren rima], Olerti 6 (1964, 3-4.zenb.) 99. Bergili'ren Enea'rena euskeraz, E-Gogoa 7 (1956, 3,zenb.) 100-108; 7 (1956, 4.zenb.)

111-115; 7 (1956, 6.zenb.) 77-86; 8 (1957, 3.zenb.) 100-105; Olerti 1 (1959)48-55; 119-128; 184-190; 2(1960)55-61,122-128,245-251; 3 (1961) 61-67, 231-240; 4 (1962, l-2.zenb.) 110-116;

BERGILI, Idazlanak osorik. Bilbao 1966. 383 orr. (Euskeratzaileak: A. Ibiñaga-beitia - A. Onaindia. Argitaratzaile: A. Onaindia).

J. M. BLANCO WHITE, Ccuari, Olerii 1 (1959) 157. Bertcld BRECHT, Zer artu zuen gudariaren emazteak?, Olerti 1984, 193-194. Dabid'en eresiak, Karmel 7 (1957, l.zenb.) 12; 9 (1959, 3.zenb.) 12; 10 (1960)

71, 103, 135, 169; 11 (1961) 10, 73, 108, 130, 162. KAEgutegia 12 (1962) 20.

Dar.te-ren Jainko Anizerkia, Karmel 8 (1958, l.zenb.) [ I I I - IV] ; 8 (1958, 3.zenb.) [ I I I - IV] ; 8 (1958, 4,zenb.) [ I I I - IV] ; 8 (1958, 5.zenb.) [ I I I - IV] ; 8 (1958, 6.zenb.) [ I I I - IV] ; 9(1959, l.zenb.) [ I I I - IV] ; 9 (1959, 2.zenb.) [ I I I - IV] ; 9 (1959, 3.zenb.) [ I I I - IV] ; 10 (1960) [64a-64b], [96a-96b], [128a-128b] ; [192a-192b] ; 11 (1961) [32a-32b], [96a-96b], [128a-128b] ; KAEgutegia 12 (1962) 142-145; (Garbitokia), Olerti 1980, 123-125; Olerti 1981, 153-156; Olerti 1982, 98-101; Olerti 1983, 253-255; Olcrti 1984, 222-226.

GEIGARRIA 301

DANTE ALEGHIERI, ]ainko-Antzerkia. Bilbao 1985. 366 orr, Ruren DARIO, Ertia, Olerti 10 (1968, l-2.zenb.) 115-126. Gerardo DIEGO, Zaiti, Olerti 5 (1963, 3-4.zenb.) 65-66.

» » Lorik-eza, Olerti 1985-86, 307. » » Urbion gaiña, Olerti 185-86, 308.

Esopo'ren ipuiñak, Olerti 8 (1966, 3-4.zenb.) 114-125; 9 (1967, l-2.zenb.) 86-96; 9 (1967, 3-4.zenb.) 103-112; 10 (1968, l-2.zenb.) 105-114; 10 (1968, 3-4.zenb.) 122-131; 11 (1969, 3-4.zenb.) 52-61; Olerti 1980, 119-123; Olerti 1981, 149-153; Olerti 1982, 95-98; Olerti 1983, 249-252; Olerti 1984, 217-221; Olerti 1985-86, 309-313.

E. A. EVTUCHENKO, Ezteau ospatua, Olerti 9 (1967, l-2.zenb.) 84-85, » » » Bide-laguna, Oierti 9 (1967, 3-4.zenb.) 101-103. » » » «Gizon bat il dabe», Olerti 10 (1968, l-2.zenb.) 75-76. » » » Jazoten yatana, Olerti 10 (1968, l-2.zenb.) 76-77. » » » Gure belaunaldiko onenai, Olerti 10 (1968, l-2.zenb.)

77-78. » » » Damua, Olerti 10 (1968, l-2.zenb.) 78-79. » » » Biotz on, mutillak, Karmel 1970-2, [ I I I ] . » » » Neure Ama, Olerti 1983, 233-234. » » » Ez naiz jaio, Olerti 1984, 213-216. » » » Zein-leinka, Olerti 1985-86, 304-305. Julio FLOREZ, Maite eresi betikorra, Olerti 9 (1967, 3-4.) 97-98. F. GARCIA LORCA, Ezki illa, Olerti 1 (1959) 158-160. » » » Soloa, Olerti 1 (1959) 160. » » » Guraria, Olerti 3 (1961) 43. Johann W. GOETHE, Faust (Der Faust). Bilbao 1986. 305 orr. T. Agustin GOITISOLO, Sei poema, Olerti 10 (1968, 3-4.) 118-121. Horati'ren odak, Egan (1955, 5-6.zenb.) 12-15; (1956, 3-4.zenb.) 15-17; (1957)

272-273; Olerti 1 (1959) 32-34, 91-94, 167-170, 237-240; 2 (1960) 40-43, 106-110, 166-168, 239; 3 (1963) 45-47, 134-136, 217-219, 284-285; 4 (1962, l-2.zenb.) 105-109; 4 (1962, 3-4.zenb.) 88-94; 5 (1963, l-2.zenb.) 120-126; 5 (1963, 3-4.zenb.) 67-72; 6 (1964, l-2.zenb.) 100-101; 6 (1964, 3-4.) 84-88; 7 (1965, l-2.zenb.) 112-117; 8 (1966, 3-4. zenb.) 99-102; 9 (1967, l-2.zenb.) 103-107; 10 (1968, l-2.zenb.) 126-132; 10(1968, 3-4.zenb.) 132-137; 11 (1969, l-2.zenb.) 57-62; 11(1969, 3-4.zenb.) 62-69.

Vicente HUIDOBRO, Olerkera, Olerti 10 (1968, l-2.zenb.) 73. Joana IBARBOUROU, Aldia, Olerti 7 (1965, l-2.zenb.) 83-84.

» » Bidea, Olerti 7 (1965, l-2.zenb.) 84. » » Jareipena, Olerti 7 (1965, l-2.zenb.) 85. » » Itxas-ontzia, Olerti 7 (1965, l-2.zenb.) 86.


Joana IBARBOUROU, Eriotza, Olerti 7 (1965, l-2.zenb.) 87. » » Galdua, Olerti 7 (1965, l-2.zenb.) 88. » » Irel-suzko, OJerti 7 (1965, 3-4.zenb.) 66. » » Pikondoa, Giza-bizia [Karmel 1968-2 ], 61,

LOPE DE VEGA, Ze,- da au?, PVV 11 (1976, 120.zenb.) 7. Antonio MACHADO, Ura borbor, Olerti 1 (1959) 219.

» » Zer dagik?, Olerti 1 (1959) 219-220. » » Oraindik ez, Olerti 1 (1959) 220. » » Umeen kanta, Olerti 1 (1959) 220-221. » » Itxarrik, Olerti 1 (1959) 222.

M. MACHADO, Gaztaro, Olerti 1 (1959) 90. Mao Ttse-Tung'en olerkiak, Olerti 10 (1968, l-2.zenb.) 81-84. Gabriela MISTRAL, Jaungoikoaren arrabita, KAEgutegia 2 (1952) 63.

» » Bildur, Karmel 8 (1958, l.zenb.) 12. » » Txapelgorritxo, Olerti 1 (1959) 29-30. » » Ertia, Olerti 1 (1959) 44-47. » » Ni ez nago bakarrik, Olerti 1 (1959) 223. » » Morroitzaren atsegiña, Olerti 2 (1960) 53-34. » » Kulunka, Olerti 2 (1960) 103. » » Bildots zuritxo, Olerti 2 (1960) 138. » » Ama ituna, Olerti 2 (1960) 160. » » Eguzkiari abestia, Olerti 1983, 247. » » Itxas-ontzia, Olerti 1983, 247-248. » » Alestar neskatxa, Olerti 1984, 210. » » Gili-gila, Olerti 1984, 211-212. » » Orfeu-ren semeak, Olerti 1985-86,306.

Pablo NERUDA, Lautaro'ren aziera, Olerti 11 (1969, 3-4.zenb.) 46-47. Amado NERVO, Oldozketan, Olerti 2 (1960) 121; 3 (1961) 137-138. Giovanni PAPINI, Bante zoriondun, Olerti 1 (1959) 199-200. Parnaso colombiano en euskera. Kolonbiar olerti-txorta euzkeraz. Buenos Aires

[1968] . 257 orr. (Euskeratzaileak: L. Akesolo, J. Beistegi, I. Goikoetxea, S. Muniategi, J. Onaindia).

Giovanni PASCOLI, Zortzi poema, Olerti 10 (1968, 3-4.zenb.) 114-117. Boris L. PASTERNAK, Getsemani'ko Baratza, Olerti 1 (1959) 88-89. Saint-John PERSE, Goralpenak, Olerti 3 (1961) 291. R. G., Ain nozu aundial, Giza-bizia [Karmel 1968-2], 62, RILKE, Olerkaña, Olerti 3 (1961) 289. S. TERESA, Il-ezinez, Karmel 1970-4, 15-16. ( = PVV 10 (1975) 5). SELGAS, Eriotzorri, K-Argia (1936) 61, ( = Goiznabar, 83-84).

» Lilia, K-Argia (1936) 78. ( = Goiznabar, 84-85). » Laralsa ta Nekosta, K-Argia (1936) 150. ( = Goiznabar, 85).

GEIGARRIA 303

William SHAKERPEARE, [Amalaukoak], Olerti 1 (1959) 225-227. SHELLEY, Auena, Olerti 1 (1959) 31.

» Iretargia, Olerti 1 (1959) 31. » Zortzikoak, Olerti 6 (1964, l-2.zenb.) 102.

Jose Asunci6n SILVA, Doniane-zurak, Olerti 9 (1967, 3-4.zenb.) 99-100. » » » Illak, Olerti 10 (1968, l-2.zenb.) 74.

Rabindranath TAGORE, Erronda ekus-eziña, Karmel 8 (1958), 5.zenb.) 5. » » Umea orrela dozu, Karmel 8 (1958, 5.zenb.) [ I V ] . » » Noiz eta zegaitik, Karmel 8 (1958, 6.zenb.) 29. » » Asiera, Karmel 8 (1958, 6.zenb.) [ I V ] . » » Izen txarra, Karmel 9 (1959, l.zenb.) [ I V ] . » » Jostailluak, Karmel 9 (1959, l.zenb.) [ I V ] . » » Maitagarrien lurraldea, Olerti 1 (1959) 41-42. » » Erkatuaren aberria, Olerti 1 (1959) 42-43. » » Euri-eguna, Olerti 1 (1959) 113-114. » » Ingizko ontziak, Olerti 1 (1959) 114-115. » » Arrantzalea, Olerti 1 (1959) 115-116. » » Beste ertza, Olerti 1 (1959) 116-117. » » Merkataria, Karmel 10 (1960) 64b. » » Barne-deia, Karmel 10 (1960) 96b. » » Idazlea, Karmel 10 (1960) 128c. » » Gizurena, Karmel 10 (1960) 179. » » Karteru txarra, Karmel 10 (1960) 192b. » » Loraen ikastola, Olerti 2 (1960) 53. » » Gizontxoa, Olerti 2 (1960) 179. » » Amabiak, Olerti 2 (1960) 238. » » Atzena, Karmel 11 (1961) [32b] . » » Lirikar eskintza, Karmel 11 (1961) [32d] , » » Deiez, Karmel 11 (1961) [96b] . » » Pikondoa, Olerti 3 (1961)229-230. » » Onespen, Olerti 3 (1961) 230. » » Lenengo jazmiñak, Olerti 3 (1961) 249. » » Uzta, Olerti 5 (1963, l-2.zenb.) 115-119; 5 (1963, 3-4.

zenb.) 73-77. » » Iru poema, Zarautz 1963. 176 orr.

Te, loseph, celebrent, Karmel 11 (1961) [64f] . TRUEBA, Amaren lelo, K-Argia (1933) 360. ( = Goiznabar, 78-79). M. UNAMUNO, Eremuan, Olerti 6 (1964, 3-4.zenb.) 96-98. » » Igaro zirean, Olerti 6 (1964, 3-4.zenb.) 98-99. » » Logos, Olerti 6 (1964, 3-4.zenb.) 99.

E. URKIAGA (Lauaxeta), Ad Jesum, Olerti 1981, 61-62.


VERDAGUER, Maitasuna, K-Argia 3 (1933) 9. » Gabon-gaberdiko lilia, K-Argia 2 (1932) 8.

Wal t WHITMAN, Onezkoak egin, Olerti 1 (1959) 90. Karol WOJTYLA, Gogoa, utsune arrotz, Olerti 1982, 87-92.

» » Uraren dizdizari abestia, Olerti 1983, 241-246. » » Ama, Olerti 1984, 204-209. » » Lur santuetara erromes, Olerti 1985-86, 297-303.

IZTEGITXOA 305

I Z T E G I T X O A

Iztegitxo onetan bakarrik itz batzuen azalpena agertzen da, au da, Aita Onaindiak bere argitalpenetan (batez ere Goiznabar eta Nere baserrian-n), kontestu berezi baten barruan agertuz, eskeintzen ditun itz batzuen azalpena.

Abe — zutoin Abetxu — zugatz txiki Adia — intziri Aien — maats-txerden Aiots — deadar Aiotza — matxetea Akara — nardoa Aketo — saputz Ala — indar, min Aloka — itxas-bedar Antsi — egon-ezin Apatz — txairo Apo — arro Aradera -— bedar usaintsu Ardantza — maasti Ardatz — kimu Arobi — aterpe Arralde — arkaitz

- urnn Atezu — tenkera Auna — neke Auster — auts Azantz — indar Azarri — ausart Azatz — erreten

Baitegi — espence Baitu — oratu Baratx — geldiro Barrendan — zelatan Bazi — saltsa Bazken — larre Bedats — udabarri Bedegar — berezi Belaki — txupera Berein — anitz Bereiñak — askoak Bertxiña — kolore Betorrena — ugariena Birlora — zauskada Bisuts — auts-aro, aize-elur Bitxi — apaingarri Bota — kimu Buruntza — koroi Buru-torraka — igurtzi

Dasat — esaten dit Dedagu — edaten dogu Dil — ilten da Ditxo — kai-barru Dixurzu — ixurtzen dozu

Eguzki tattaiña — buru iritxi Ekai — intziri Ekantz — egokera Elorri — kezka Erdoitu — ondatu Eregu — laztan Ereskin — jo-gaillu Ergiak — zekor Eri — atzamar Eriotzorri — adelfa Erlantz — dirdira, dizdiz Esne-idoi — potzu Ezponda — ur-ertz

Gailli — gaiñeko abarrak Gallupa — mendi-txonta Gandu — lanbro Gantzu — usainki Garatzean — usaika Gaztai-zumintzan — gaztan-ontzi Geldo — bildurti Gentza — bake Gilgil — bete-bete

Illeun — kartzeta Ingi — papera Iñaurtu — zabaldu Ingi — papera Irrikitu — zulo txiki Isla — dizdiz Isol — ur-jasio aundi Itsa — ubel Iztinga — ur-potzu Itzaski — olatu aundi

erentzi Jarauntsi Jas — ganora Jaupari — apez Jaurgo — aginpide Jela — isotz


Kaden — goibel Kain — laiño Kaio — itxas-txori Kaldatu — piztu Karkaba — zulo Kimu — muskil Kriket — apain Kolorga — kolore bako Kortaitza — simaur Kruselu — argi-ontzi Kukur — gangar Kukutz — erpin Kusku — goi-goi

Lakain — ule-moltzo Lanbur — ziri-miri Lander — beartsa Lats — errekasto Latzin — lur etze Lerdekatu — zapaldu Lerkai — bonba Lertxun — kurlu Likits — loi Likurta — usainki Lipar — aldi-une Lits — argi-ertz Luban — trintxera Lur aratz — garbi

Malo — txori-malo Mao — krabelin, xulufrin Marabio — marrubi Marroiztu — pirtxildu Martzal — prestu Maskal — baldan Maskelua — galdara Miasma — amaraun Migura — usture Milizka — tamarindo Motots — kurkutz

Nakar — gogo barik Nare — trankil Nekosta — zipresa Nozitu — sufridu

Odola begian — kimu berri Oltza — erretaula Ondi — altare Ordegai — oxigenu Orrilloak — elduak Ota — oillo-aga, lo-toki Ozke — kulunka

Padar — bakarti Papu — alai Palagu — eregu, laztan Pauts — matrail-zabal Pendiz — aldatz Pentokan — muiño Pentzai — abaro Pototx — lodikote

Sakosta — aitz-arte Sartea — aga Segail — apain Siska — naikeri

Tai — cten gabe Tirriña — ur-ibillia Tuntur — gaillur Txintxin — ur-jauzia Txolin — itz-ontzi

Uberka — erreten Ueska — ur-aska Ugin — olatu Untza — untz-osto Uraga — erremu Urusa — zoriontsu Usa — erri-baso Usi — lodi Usma — sumatze Uspela — toki itzaltsu Uzu — muker

Xima — bota

Zabarkeri — nagikeri Zaflatu — erabilli Zaltu — abaro Zalu — bizkor Zangar — kementsu Zarpaildu —• mirriztu Zarpil — dandar Zearrak — zear-ipar Zentoi — erraldoi Ziia — ziri, zume Zikiro — aari Zikoitza — zeken Zinkulin — intziri Ziriko — seda Zisku — pardel Zola — azpi Zume — bigun Zumitz-txorea — lotura Zurrun — astitsu, nagi, astun Zuzitu — suntsitu

AURKIBIDEA 307

A U R K I B I D E A

Amorebieta-Etxanoko Alkatearen eskutitza VII Aita Santi Onaindiaren olerkigintza IX Argitalpen hontaz XXV Laburdurak XXVI

GOIZNABAR 1929-1935

Mendiruntz 3 Terese deunari 4 Sortzez Garbia 4 Ama neketsua 6 Arrena 7 Loreil! 8 Maitasun-aiotsak 9 Usoa egazka 10 Geziz zauritua 11 Bere ereskin-ekaiak 12 Abean 16 Egazkadak 16 II intzan 17 Ontziska ta ekaitza 18 Saratsa ta itxaropena 19 Otoia 19 Karmel'go artizarra 21 Gaztaro 22 Larrosa legor 22 Begi-urdin 24 Ezti utsa 25 Lo, Josu! 26 Lorarik zuriena 26 Goiza ba-dator 27 Kanruz! 28 Abereen oiuak 28 Lore-zaiña 29 Loa 29


Oi, eiztari! 30 Nire marrazkia 30 Begian malkoa 31 Lea ibaia 32 Oinazez nago 32 Adar gainean 33 Pozik ete? 33 Neuri deiez 34 Ames utsala 34 Oialdun ontzian 35 Ur-sugea 35 Iparrak irri 36 Gorago! 36 Ezpai-bidez 36 Erio 37 Illunpean zear 38 Bertsolari zapuztua 38 Atzipetua 39 Itxi, arren! 39 Aintza ta aintza 40 Arrats-beran 40 Biurpen 41 Eskea 42

1936-1940

Zoratua 43 Maitasun-jopu 44 Oiu-mina 44 Sitio 45 Gudari! 45 Ene biotz negarra 46 Gudariarena 46 Bertanbera itxia 47 Gura neuke 48 Bakea 48 Arte drangala 49 Bakarrik noake 49 Ene ereskina 50 Ondamena 51 Saseta il da! 52

AURKIBIDEA 309

Aberri eder 53 Ur-egalean 54 Baserrian jausia 54 Sutan 55 Euria ta uria 55 Odol mendi! 51 Basoan illa 58 Lurra emotea 58 Ez itxartu! 59 Gau-oiuak 59 Eortzi bagea 60 Iri nago 61 Ekaitz artean ez! 61 Oinazepean 62 Zuri dagitzut oiu 65 Kanpai-otsa 66 Ezker-muturrakin 67 Zaldun aundikia 68 Ene amatxo! 69 Ausi adi! 70 Ezer baino len sortua 70

1941 -1945

Lorratza 72 Zurrun-billoan 73 Geroa nirnir 73 Lur-ertzean 74 Bakar bidean 74 Negar dagizu 75 Zorion-bidetik 75 Beranduegi? 76 Olerkaria 76 Ibai-ertz zear 77 Amaren biotza 78 Zure jokoa 79 Andrakillak 80 Neure bordatik 81 Beresi ondoan 81 Asarre-bera? 82 Inguma 82


Zain ei zaitut 83 Lur-sabela 83 Uda zigorkaria 84 Itxas-ontzia 84 Goi-argia! 85 Belen, Belentxo! 86 Jainko ta gizon 87 Arkaitz-zuloko eleizan 87 Argi-semea 89

1946 -1950

Nere zoriala 91 Aitari lotsa 93 Padarra 94 Azke zara! 94 Bei euskaldun 95 Ezin ulertua 96 Amareuna 96 Eriotza 97 Bekoki otza 98 Istinga lokartua 98 Belakia 99 Ur-zirrista 100 Negar-eresia 100 Txera sorgina 102 Birigarroa 102 Mikak 103 Gure arrantzaleak 104 Landur dirdiraz 107 Zaartzen ete? 108 Uts-lainoa 108 Errimindua 109 Gau-eresia 111

EGUERDI 1951 - 1970

Oijauna! 115 Leioa 115 Aloka 116

AIJRKIBIDEA 311

Errukarria 116 Biotz-agurra 117 Euri! Ipar! Edur! 117 Bizitzako goiza 118 Ene Etxea! 118 Arrats-eskaria 119 Edesti xamurra 119 Barruko guda 123 Ur! Ur! 124 Zarpaildua 125 Maitasun-oparia 126 Jaiotetxea 130 Iturriak negar 131 Jainko begirakuna 131 Ama, amatxo! 132 Maite minetan 134 Zu bakarrik maite 137 Esku utsak 138 Agurra 140 Artzain gaztea 141 Ego 142 Otza zara 143 Zertan? 144 Etsi bear! 144 Banandu-bearra 145 II otza 146 Damu 146 Esaidak, arren 146 Aradera 147 Aurra lo dago 148 Sortaldeko izarra 148 Goiza 149 Lekanda'ri 150 Erne-mina 151 Lugina ta kurloia 151 Aldia 152 Lugina ta semeak 153 Oillarra ta azeria 153 Joan yaku! 155 Astoa ta zinburruna 156 Belatxinga ta pitxerra 157


Azeria ta mats-mordoa 157 Saia ta eperra 158 Aizea, ura ta lotsea 159 Erlea ta erleroa 160 Barne-intziri 161 Aita alarguna 161 Ene adiskidea 163 Aura lotan 164 Ipurtargia ta zapua 164 Apar zuritan 165 Zigoña ta azeria 169 Zaharrak 169 Illuna ei da olerkia 173 Gau-jolasa 173 Amets mamitua 174 Ezeta 176 Luma usaintsua 177 «Txiki» 177 Leio ertzean 178

ILLUNABAR 1971 - 1988

Edurra! 181 Areitza 182 Salatu bearrez 182 Laiñoa 183 Itzala 183 Iru izarlari 184 Bide ausiari 185 Urde ta txakur 186 Tutubiotua 186 Aize-txinpartaz 187 Ondarruko ur-esia 188 Oroitzen...? 188 Bakarrik 189 Gazte! 190 Beti aurrean 190 Argi-bitsetan 191 Itzal artean 191 Gazte! 192

AURKIBIDEA 313

Oin-arin 192 Lurra gure 192 Ikas zazu! 193 Gabon-poza 193 Lanaren gosea 194 Beerantza? 194 Orori intzan 195 Galtzairuzko iduri 196 Negua dun 196 Ama! 197 Oiñazea 197 Eder da krabeliña 200 Ots illuna 201 Neskatx bat 202 Zer dizditzen? 203 Garrasia! 203 Umetxoak 204 Espetxetuak 204 Ba-dakizu noiz 204 Baserritarrak 205 Sariak banatzea 206 Udabarriz 207 Lizardi'ren amesa 207 Agur, lorak! 208 Lore likistua 209 Patin barria 210 Azur gura zaitut nik 210 Erreka ertzean 211 Urari begira 212 Zuri nago Jauna! 213 Zugatz moztua 214 Zaindu gaizuz 215

NERE BASERRIA (EUSKAL POEMA)

Udabarri

Baserri min (Lotsati) 219 Gure kabitxo 220 Zeru izarratua 221 Izadia bai eder! 222 Birigarroa 223


Oro eder 223 Udaberria 224 Ardiak 227 Ni ez euli nagi 228 Nere etxea 229 Artoa 231 Lilitegia 233 Bizi nai! 233 Nekazarien zaindaria 235 Baratza 236 Gaztaiak 237

Udaldia Uzta-uzta (Lizardi) 239 Etxe ingurua 240 Kantari bizi naiz 241 Gure umeak 242 Lantsu nabil 242 Euri ostean 243 Gure egoitza 244 Bagillaren erdirantza 246 Ezlari ona 247 Igelak 248 Zugaitz artean 248 Gari-illa 250 Oilloak 251 Beiak 252 Maitea kanta-gai 254 Lan eta lan 255 Ene potxolo 256 Erleak 256

Udazken Mendiko alaitasuna (K. Enbeita) 259 Nerea da 260 Gauden osasuntsu 261 Txakolina 262 Ukulluak 265 Ipurtargi ordez 265 Poz-arinduz 266 Garbiketan 269 Maite zaitut 269

Izena 270 Zugatzak 271 Bi auntz 273 Ura 274 Goizeko izarra 275 Txertaketak 275 Pinua 277 Amona il zaigu 278

Negua Nere baserri (Ariztieta) 280 Ni baserrian 281 Oina lerden 283 Negua 284 Argi zakurra 286 Suaren igurtzia 287 Egiak jalkitzen 287 Bei bat il zait 288 Zirikaldia 289 Ereintzak 290 Landan pentsalari 290 Eskaleak 291 Neguaren egona 293 Otsaillez 294 Aste Santua 296 Nere baserria 297 Geigarria (Olerkien itzulpenak) 300 Iztegitxoa 305 Aurkibidea 307

AURKIBIDEA 315

Documents

Santi...SANTI ONAINDIAREN OLERKIGINTZA IX Amorebieta-Etxanoko Udalak, datorren hilean Aita Santi Onaindiari egingo deu-tson omenaldiarekin batera plazaratuko da liburu hau, eta beronen