Šipić Milica Seminarski rad

Uvod

Aranđelovac je grad i opština u Srbiji, nalazi se u podnožju planina Bukulja i Venčac na oko 255 m nadmorske visine. Opština obuhvata dve gradske i 18 seoskih mesnih zajednica. U samom gradu nalazi se Bukovička banja koja je svrstana u grupu od sedam banja međunarodnog i nacionalnog ranga značaja prvog stepena1. Administrativno pripada Šumadijskom okrugu sa sedištem u Kragujevcu. Prema poslednjem popisu iz 2011. godine u gradu je živelo 24.580 stanovnika, a na području opštine 46.079 stanovnika. 2

Aranđelovac i Bukovička banja imaju veoma povoljan geografsko-saobraćajni položaj, a u ekološkom pogledu ima prednost što se ne nalazi na tranzitnom pravcu, tj. neposredno uz velike i opterećene drumske saobraćajnice. Blizina Beograda (76 km) kao velikog saobraćajnog punkta proširuje radijus emitivnih tržišta, jer se vazdušni, železnički i rečni saobraćaj (Dunavom) lako mogu kombinovati sa drumskim.

U najvažnijem, drumskom saobraćaju, Aranđelovac je smešten je između dve velike magistralne saobraćajnice: Ibarske magistrale (M-22) i puta Beograd-Kragujevac (M-23), a neposredna veza sa Beogradom kao najvažnijim punktom uključuje i najefikasnije rešenje – auto put preko Mladenovca. Pristupačnost Aranđelovca drumskim saobraćajem bi se u budućnosti još više poboljšala kroz realizaciju Prostornog plana Republike Srbije. Njime je predviđeno povezivanje navedenih magistralnih saobraćajnica M-22 i M-23 na potezu Topola-Rudnik. Još značajnije je rešenje koje predviđa izgradnju auto puta Beograd-Bar kojim bi grad dobio efikasniju vezu na severu prema surčinskom aerodromu i Beogradu i prema zapadnoj i jugozapadnoj Srbiji i Crnoj Gori. Grad nema vezu železničkog saobraćaja. Mrežu javnih puteva lokalnog značaja čine 22 deonice ukupne dužine oko 146,0 km.

I pored činjenice da je transportni sistem Aranđelovca u razvojnoj fazi i valorizuje potencijalne mogućnosti korišćenja zemljišta, kroz poboljšanje pristupačnosti sadržajima koji su u prostoru locirani, on je tipičan grad u kome u proteklom periodu nije usaglašen razvoj aktivnosti i razvoj transportnog sistema. Očigledne su i činjenice koje simptomatizuju takvo stanje: ne tako retka zagušenja ulica, zastoji u saobraćaju, i pored predviđenih i obeleženih parking prostora vozila su parkirana na svim slobodnim površinama, pa se i okolina u znatnijoj meri zagađuje izduvnim gasovima i bukom, produžava se vreme putovanja, znatno više se potroši goriva itd.

Ovakva situacija je inicirala početak poboljšanja transportnog sistema i izradu novog urbanisičkog plana što je bilo u uskoj vezi sa pripremom i izradom planske dokumentacije koja se odnosila na putni koridor Beograd - Čačak, tako da je Direkcija za puteve Republike Srbije sa Institutom Saobraćajnog fakulteta i uz pomoć lokalne

1 Prostorni plan Republike Srbije („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 13/96)

2 ? http://sh.wikipedia.org/wiki/Aran%C4%91elovac

1

Šipić Milica Seminarski rad

zajednice pristupila izradi Saobraćajne studije Aranđelovca. Predlog plana transportnog sistema je urađen u alternativama, u zavisnosti od alternativa budućih namena površina kao i budućih alternativa socio - ekonomskog razvoja i očekivanih ograničenja razvoja.

Slika 1 Položaj Aranđelovca u Srbiji Slika 2 Drumska povezanost Aranđelovca

(izvor: Wikipedia, slobodna enciklopedija) ( izvor: www.bukovickabanja.com)

Zonska podeljenost Aranđelovca Prema Saobraćajnoj studiji Aranđelovca zbog odnosa između prostornog razmeštaja aktivnosti i sadržaja, koje nastaje kao posledica potrebe za transportom, gradsko područje se deli na manje prostorne celine - saobraćajne zone. Zone, kao osnovne prostorne jedinice su označene brojevima i za svaku od njih je definisan centroid koji se određuje na bazi najveće koncentracije aktivnosti koja generišu kretanja. Zonski sistem je fleksibilan i moguće ga je modifikovati u razne hijerarhijske nivoe, počev od grada u celini, preko mesnih zajednica i niže.

Saobaćajne zone su oformljene u tri osnovna nivoa:

- gradske saobraćajne zone,- opštinske saobraćajne zone i- spoljne saobraćajne zone.

Za međuzonske granice korišćene su prirodne i stvorene barijere ( reke, kanali, potoci, uvale, ulice itd.), a veličina zone definisana je brojem stanovnika. Unutargradske saobraćajne zone označene su brojevima od jedan do dvadeset osam, što je prikazano na slici 3.

2

Šipić Milica Seminarski rad

Slika 3 Sistem saobraćajnih zona Aranđelovca(izvor: Saobraćajna studija Aranđelovca, Institut Saobraćajnog fakulteta Beograd,

Beograd, Septembar 2003.)

3

Šipić Milica Seminarski rad

Socio - ekonomski pokazatelji

Iz socio - ekonomskih karakteristika stanovništva proističu navike, želje i potrebe ljudi za kretanjem odnosno za mobilnošću. Među tim karakteristikama najznačajnije su: ukupan broj stanovnika, veličina domaćinstva, stepen zaposlenosti, stepen motorizacije, visina ličnog dohotka po glavi stanovnika, i dr.

Analizom relevantnih karakteristika u Aranđelovcu, koja je rađena na nivou dvadeset osam internih saobraćajnih zona, došlo se do značajnih podataka. Na teritoriji Aranđelovca živi 10 100 domaćinstava, odnosno 35 227 stanovnika. Prosečna veličina domaćinstva je 3,49 članova po domaćinstvu, a prosečan broj zaposlenih po domaćinstvu je nešto veći od 0,5. Na periferiji žive najmnogobrojnija domaćinstva ( zona broj 22 gde je prosečna veličina po broju članova domaćinstva veća od 5), a najmanju prosečnu veličinu domaćinstva ima zona 23, gde je prosečna veličina domaćinstva 1. Najveći broj zaposlenih po domaćinstvu se nalazi u zoni 4 ( 1 zaposlen po domaćinstvu ). Prema podacima iz saobraćajnih istraživanja na području grada ( u 28 saobraćajnih zona ) registrovano je 10 072 ( 2009. godina ) putnička automobila koji su u posedu domaćinstava.

Tabela 1 Socio - ekonomski pokazatelji(izvor: Saobraćajna studija Aranđelovca, Institut Saobraćajnog fakulteta Beograd,

Beograd, Septembar 2003.)

4

Šipić Milica Seminarski rad

Prosečan stepen individualne motorizacije iznosi 236 putičkih automobila na 1 000 stanovnika, odnosno 0,8 putničkih automobila po domaćinstvu. Najveći stepen motorizacije ima zona 24, gde se pojavljuje 1,2 putnički automobil u proseku po domaćinstvu, a najniži stepen motorizacije je u zoni 4 i iznosi 0,4 P.A. /domaćinstvo.

Tabela 2 Stepen motorizacije po zonama i prosečno(izvor: Saobraćajna studija Aranđelovca, Institut Saobraćajnog fakulteta Beograd,

Beograd, Septembar 2003.)

5

Šipić Milica Seminarski rad

Brojanje saobraćaja i karakteristike kretanja stanovništva

Sa ciljem utvrđivanja strukture vozila i vremenske raspodele ukupnog opterećenja saobraćaja izvedeno je njegovo brojanje na izlaznim pravcima iz grada.

Saobraćaj je brojan na:

- pravcu za Beograd,- pravcu za Kragujevac, - pravcu za Lazarevac i- pravcu za Bukulju.

Na svim punktovima, u periodu brojanja, pojavi se ukupno 7 137 vozila u oba smera, a struktura vozila je sledeća:

- putnički automobili 76%- teretna vozila 17%- autobusi 4%- dvotočkaši 3%

Stanovnici Aranđelovca dnevno ostvare 78 598 kreetanja unutar gradskog područja. Prosečna mobilnost je 2,23 kretanja na dan po stanovniku, što spada u prosečnu mobilnost za grad ove veličine.

Od navedenih kretanja u proseku 13% se obavlja unutar zona, dok ostatak predstavlja međuzonsko kretanje unutar grada. Ako se uporede načini unutar gradskih kretanja uočava se da je nemotorizovana mobilnost daleko veća u odnosu na motorizovanu.

Kod nemotorizovanih kretanja 1,37 kretanja po stanovnikuna dan se obavi pešice, a 0,05 kretanja na dan po stanovniku se obavi biciklima, što je logično zbog nedostatka biciklističke infrastrukture i ne postojanja tradicije korišćenja ovog vida transporta u gradu.

Mobilnost motorizovanim stredstvima pokazuje da 0,69 kretanja po stanovniku na dan se obavi putničkim automobilom, dok 0,12 kretanja na dan po stanovniku se obavi ostalim motorizovanim sredstvima ( javni prevoz, taksi i sl.). Ovakav odnos je takođe posledice postojeće transportne ponude u gradu. Raspodela kretanja po načinu, za urbano područje Aranđelovca iznosi:- pešice 62%,- autobus 5%,- putnički automobil 31% i- ostalo 2%.

6

Šipić Milica Seminarski rad

Pored unutargradskih putovanja, koja su najmnogobrojnija na teritoriji opštine Aranđelovac, takođe su brojna tranzitna i izvorno-ciljna putovanja. Po intenzitetu, ovih putovanja ima manje, ali i ona izazivaju dodatne probleme u samom funkcionisanju saobraćaja, a naročito na mestima kontakta ulaznih pravaca sa uličnom mrežom grada i na autobuskoj stanici. Kako Aranđelovac nema razvijenu železničku infrastrukturu sva spoljna putovanja se obavljaju samo drumom. Prosečan broj spoljnih putovanja u toku jednog dana iznosi u proseku 10 866, a dok ukupan broj i lokalnih i spoljnih kretanja na urbanom području Aranđelovca iznosi 89 464, što znači da 88% su lokalna kretanja, a 12% spoljna. Najintenzivnije je učešće putovanja putničkim automobilom (69%) u ukupnom obimu spoljnih putovanja, a dok je učešće javnog prevoza 31%.

Kod spoljnih putovanja, prosečna popunjenost putničkih automobila je veoma niska i iznosi 1,5 putnika.

Javni prevoz

Činjenica je da Aranđelovac kao grad sa preko 35 000 stanovnika nema razvijen sistem javnog gradskog prevoza i tu funkciju delimično obavlja prigradski i međugradski prevoz. Jedan od razloga za takvu situaciju je i neadekvatna ulična mreža. Građevinske i saobraćajne širine, na najvećem delu mreže, nisu prilagođene za pružanje linija javnog prevoza. Još jedan od faktora koji čini problem za funkcionisanje javnog prevoza jeste nemogućnost izgradnje autobuskih stajališta, kao i parkirana vozila duž saobraćajnica i na trotoarima koja ometaju pristup putnika vozilima javnog prevoza.

Dohodak per capita Prema podacima vidljivim u tabeli 3 može se doći do zaključka da su na teritoriji opštine Aranđelovac lični dohotci imali porast na godišnjem nivou za vrednost koja je u petogodišnjem periodu ista. Uzimajući u obzir da je domaća valuta imala opadajuću tendenciju i da je inflacija bila znatna može se konstatovati da je standard stanovništva slabio, što direktno utiče na njegove potrebe i mogućnosti za mobilnošću.

2007 16 951 RSD2008 20 674 RSD2009 23 998 RSD2010 27 478 RSD2011 30 234 RSD

Tabela 3 Prosečna mesečna zarada bez doprinosa i poreza (dohodak per capita) na teritoriji opštine Aranđelovac

(izvor:

7

Šipić Milica Seminarski rad

Tabela Broj registrovanih vozila po godinama na teritoriji opštine Aranđelovac(izvor: Statistički podaci SUP-a Aranđelovac)

Godina Cena 1l goriva

200881, 80 RSD, Benzin

65, 30 RSD, Dizel

2009105, 90 RSD, Benzin

94,10 RSD Dizel

2010119, 40 RSD, Benzin107, 60 RSD, Dizel

2011134, 20 RSD, Benzin125, 90 RSD, Dizel

2012151, 90 RSD, Benzin

115, 90 RSD, Dizel

Tabela Cena jednog litra goriva u Aranđelovca po godinama(izvor: "Univerzum petrol", Aranđelovac)

Godina Broj registrovanih vozila2007 95482008 99662009 100722010 1016 92011 10274

8