TÜRKİYE İŞ BANKASI’NIN ÇOCUKLARA ARMAĞANIDIR

ISSN 1309-6311

9 7 7 1 3 0 9 6 3 1 0 0 4

Rüzgâr

ĞRA ARMAĞAN

Rengârenk HayvanlarUçurtma

Sayı 5

Her ey çocuklar m z nHer ey çocuklar m z ngelece i için.gelece i için.

Tsr KUM kmpysiz 22x27,5cm.indd 1 09.08.2011 15:06

kkuumbbbbaaraa 11

Sıcak bir yazın ardından güzel ve esintili bir sonbahara giriyoruz. İçten ve coşkulu mesajlarınızın verdiği güçle sizin için yine, dopdolu bir Kumbara hazırladık. Kumbara’nın beşinci sayısındaki teması rüzgâr. Dergide rüzgârı değişik açılardan ele alan yazılara yer verdik. Rüzgâr yazısından başka bitkilerin rüzgâr sayesinde nasıl ürediğini işleyen bir yazı, ayrıca uçurtma yapımı ve uçurmasının anlatıldığı bir başka yazı var. Mini Bilgiler’de de rüzgârla ilgili küçük bilgiler bulacaksınız. Kuşkusuz Kumbara’da başka yazılar da var. Örneğin yıldızlara baktığınızda aslında zamanda yolculuk yaptığınızı size basitçe gösterecek eğlenceli bir yazı bulacaksınız. Hemen girişte de hayvanların renkleri üzerine rengârenk bir yazımız var. Son sayfalara doğru bir de matematik ve sağlık üzerine küçük ama ilginç bir yazımızı göreceksiniz.

Resimli kısa öykülere devam ediyoruz. Bu sayıdaki öykümüz Fikret Otyam’dan: Can Arkadaş. Bu güzel öyküyü çok beğeneceğinizden eminiz... İllüzyon ve Aklınızı Kullanın köşeleri yine becerilerinizi göstermeniz için sizleri bekliyor. Bilim ve Teknoloji Kulübü’nün ‘‘muhteşem’’ üyeleri de yeni bir serüvenle karşınızda. Sizden mektup ve e-postalarla gelen resim ve şiirler her sayıda daha da artıyor. İçlerinden seçim yapmakta zorlanıyoruz. Yaptığımız küçük seçkiyi Sizden Gelenler köşemizde görebilirsiniz.

Gördüğünüz gibi Kumbara bu sayı da dopdolu... Siz onu okurken biz de bir sonraki sayının hazırlıklarıyla uğraşıyor olacağız. Altıncı sayıda buluşmak dileğiyle, hoşça kalın...

Kumbara Dergisi

Türkiye İş Bankası Kültür YayınlarıKültür Yayınları İş-Türk Ltd. Şti.İstiklal Caddesi Meşelik Sok.

No: 2 Kat:4 Beyoğlu / İstanbul

Telefon: 0 212 252 39 91Faks: 0 212 252 39 95

www.iskulturyayinlari.com.tr

Kumbara DergisiSayı 5

Üç ayda bir yayımlanır

Kültür Yayınları İş-Türk Ltd. Şti. adına sahibi

Suat E. SözenSorumlu Yazıişleri Müdürü

Ahmet SalcanYap ım

Bilim ve Çocuk Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.

İnova İletişim, Reklam ve Yay. Hiz. Ltd. Şti.

www.inovatasarim.com

Genel Yayın YönetmeniÇağlar Sunay

caglar.sunay@iskultur.com.tr

Yazarlar

Çağdaş Oğuzcagdas.oguz@iskultur.com.tr

Çağlar Sunaycaglar.sunay@iskultur.com.tr

Ferhat S. Kökdemirferhat.kokdemir@iskultur.com.tr

Muzaffer Özgüleşmuzaffer.ozgules@iskultur.com.tr

ÇizerlerBaşar Muluk (Çizgi Öykü)

basar.muluk@iskultur.com.tr

Barış Hasırcıbaris.hasirci@iskultur.com.tr

Korkut Gültekinkorkut.gultekin@iskultur.com.tr

Görsel YönetmenCemal Töngür

cemal@inovatasarim.com

BaskıBilnet Matbaacılık

Biltur Basım Yay. ve Hiz. A.Ş.www.bilnet.net.tr

ISSN 1309-6311

Kumbara dergisinin 5. sayısı 156.000 adet basılmıştır.İş Bankası tarafından

ücretsiz olarak dağıtılır. GÖRÜNTÜ KAYNAKÇASIDergide kullanılan görüntüler www.shutterstock.com, www.visualphotos.com, www.istockphoto.com ve NASA Images’ten alınmıştır.

Sunuş

İletilerinizi e-posta ile

kumbara@iskultur.com.tr adresine

gönderebilirsiniz.

Kumbaramızda

umbara

• Dünyanın en yüksek dağının 8850 m yüksekliğindeki Everest olduğunu biliyor olabilirsiniz. Peki, Güneş Sistemi’ndeki en yüksek dağ hangisi? Onu biliyor musunuz?

• İstanbul’un tıpkı bugün olduğu gibi 1000 yıl önce de dünyanın en kalabalık 10 kenti arasında olduğunu biliyor muydunuz?

• İnsan bedeni, onu en iyi tanıyan doktorları ve araştırmacıları bile şaşkınlığa düşüren karmaşıklıkta bir sistemdir. Bakalım bedenimizin bazı ilginç özellikleri sizi de şaşırtacak mı?

Sıcak yaz günlerinde esen hafif bir rüzgâr bizi serinletir, rahatlatır. Onu doğrudan göremeyiz ama etkisini hemen hissederiz. Çünkü rüzgâr aslında hareket eden, yer değiştiren havadan başka bir şey değildir. Esen rüzgâr doğadaki ve çevremizdeki nesneleri hareket ettirir hatta bazılarını uçurur. Rüzgâr esince ağaçların dalları sallanır, yaprakları titrer; insanların saçları uçuşur; şapkalar, mendiller, gazeteler uçar, havalanır; gökyüzünde bulutlar ve uçurtmalar süzülerek ilerler; denizdeki yelkenliler yol alır.

Hayvanlar yaşamlarını sürdürebilmek için genellikle çetin ve sürekli bir mücadele içindedir. Hayvanların bu mücadelede kendilerine üstünlük sağlayan önemli özelliklerinden biri de beden renkleridir. Bunun yanında birçok hayvan türünün erkeği için dişilerin dikkatini çekebilmek, üremenin sağlanabilmesi nedeniyle çok önemlidir. İşte, tüm bu karmaşa içinde okyanusların derinliklerinden gökyüzünün engin boşluklarına dek binlerce tür hayvan çeşit çeşit renk ve desenle yaşamlarını sürdürür.

44

1818

88

B

iliyor muydun

uz?

RüzgârRengârenkHayvanlar

kumbara 3

Ressam, gazeteci ve yazar Fikret Otyam’ın çocuklar için yazdığı ilk romandan kısa bir öykü: Can Arkadaş. Otyam, kendi çocukluğundan çıkıp gelen dostları Fertek, Lortop, Tek adlarındaki köpekler; öksüz köylü kızı Havva; çok güzel masallar anlatan Dadı Teyze; köyün tüm çocuklarına güzel çörekler, börekler pişiren Ebişe Bacı; Ebişe Bacı’nın tembel, çalışmaz, hayırsız oğlu Osman ve Tüfekli Adam’ın heyecanlı maceralarını anlatır bizlere.

2626 CanArkadaş Yıldızlar insanlar için yüzlerce

yıl boyunca gizemli nesneler olmuştur. Bütün yıldızlar sanki aynı küre üzerinde rastgele dağılmış gibi dururlar. Ne var ki gerçekte hepsi de bize farklı uzaklıklardadır. Bu nedenle geceleri gökyüzünde gördüğümüz ışıklar, aslında yıldızların yıllar önceki halleridir. Yalnızca yıldızlar değil; gezegenler, gökadalar (içinde milyarlarca yıldız olan gök nesneleri) ve Güneş de bizim için aslında birer zaman makinesidir.

3030

Yıldızlar laZaman Yolculuğu

Rüzgâr yalnızca insanların değil, bazı başka canlıların yaşamlarında da çok önemli roller oynar. Öyle ki rüzgâr olmasa bu canlılar üreyemez ve yok olabilir. Sözünü ettiğimiz canlılar bitkilerdir. Yeryüzündeki yaşamın bu yeşil kaynağının birçok türü, rüzgâra dayalı bir üreme süreci geliştirmiştir. Bitkiler, hafif polenler ve tohumlar üretir. Rüzgâr da bunları saçar. Böylece polenler çevredeki aynı türden bitkilere ulaşır, tohumlar da kendilerine yetişecekleri bir yer bulur.

2222

Rüzgâr ve bitkiler

Dağ VarDağcık Va

ğğ

Yeryüzünün en etkileyici şekillerinden biri dağlardır. Türkiye’de birçok dağ vardır; ülkemiz dağlık bir ülkedir. En yüksek dağımızın 5165 m yüksekliğindeki Büyük Ağrı Dağı olduğunu kuşkusuz biliyorsunuzdur. Hatta dünyanın en yüksek dağının 8850 m yüksekliğindeki Everest olduğunu da biliyor olabilirsiniz. Peki, Güneş Sistemi’ndeki en yüksek dağ hangisi? Onu biliyor musunuz?

Güneş Sistemi’ndeki en yüksek dağ Mars’ta bulunan sönmüş bir yanardağdır. Olympus Mons (Olimpus Dağı) adındaki bu dağın yüksekliği Everest’in neredeyse üç katıdır: 22.000 m. Aşağıda sağda görüldüğü gibi uzaydan Mars’a bakıldığında kolayca fark edilebilen büyük bir çıkıntı oluşturur.

22.000 m

8850 m

5165 m

Olympus Mons

EverestAğrı

Biliyor muydunuz?

4 kumbara

Ağrı

Everest

Olympus Mons

Sayılarla Türkiye

1000 Yıl ÖnceCordoba (İspanya) 450.000Kaifeng (Çin) 400.000İstanbul 300.000Angkor (Kamboçya) 200.000Kyoto (Japonya) 175.000Kahire (Mısır) 135.000Bağdat (Irak) 125.000Nişabur (İran) 125.000El Hasa (Suudi Arabistan) 100.000Petan (Hindistan) 100.000

Şangay (Çin) 23.000.000Bombay (Hindistan) 20.500.000Pekin (Çin) 19.600.000İstanbul 13.250.000Tokyo (Japonya) 13.000.000 Karaçi (Pakistan) 13.000.000Delhi (Hindistan) 12.600.000Sao Paulo (Brezilya) 11.250.000Moskova (Rusya) 10.600.000 Seul (G. Kore) 10.500.000

Günümüzde

En Kalabalık Kentler

kumbara 5

NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüffffffffffffffffffffffffuuuussssss

yyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyooooooooooooğğğğğğğğğğğğğğğğğğğğğğğğğğğğuuuuuuunnnnnnlllluuuuğğğğğğğğğğğğğğğğğğğğğ

uuuuuuuuuuuuuu

kkkkkkkkkkkiiiiiiiiilllllllllllooooooooooooommmmmmmmmmmmmeeeeeeeeeeeeetttttttttttttttt

rrrrrrrrrrrrrrreeeeeeeeeeeeeeekkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaarrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrreeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee

yyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee

999666 kkkkiiiişşşşiiiii

Her 4 kişiden biri

111111111111111111116 yaşından kkkkkkkkkkkkkkküüüüüüüüüüüüüüüççççççççççççççççççççççççççççççççüüüüüüüüüüüüüüükkkkkkkkkkkk

Her 100 kiş

iden

den

18'i İİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİsssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssttttttttttttttttttttttttttttt

aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaanbul'da

yyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyaaaaaaaaaaaaaaaaaşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşıy

oooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooorrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr

Başkenaşkent Ank

ara'nın

nüfunüfusu

4.750.000000 k nüfus

Yıllık nüfartışşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşş ooooooooooooooooooooorrrrrrrrrrrrrrrrrrrrraaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaannnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnııııııııı

ar

%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 1,6

Geçen yyıl nnnüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüüfffffffffffffffffffffffuuuuuuuuuuuuuuuuuuusssssssssssssssssumuuuuuuuuuuzzz

Ge

111..11111111111111111111116666666666666666666666222222222222222222222222.............0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 arttı

ç yyıl m

Her saat 133

bebek doğuyor

5 Büyük İlimizİstanbul 13.250.000

Ankara 4.750.000

İzmir 3.950.000

Bursa 2.600.000

Adana 2.100.000

İnsan Bedeni

Biliyor muydunuz?

umbara

İnsan bedeni, onu en iyi tanıyan doktorları ve araştırmacıları bile şaşkınlığa düşüren karmaşıklıkta bir sistemdir. Ona ilişkin birkaç küçük bilginin bizi şaşırtması oldukça doğaldır. İşte, size bedenimizin ilginç bazı özellikleri...

Beynin bilgi depolama kapasitesinde

bilim insanları arasında daha tam bir

görüş birliğine varılmış değil. Kimilerine

göre 3 terabyte (TB) kimilerine göre

de 1000 TB. 1 TB'lık bir sabit diskte

200 milyon sayfa bilgi depolanabiliyor.

1

2

3

4

Soluduğumuzda akciğerlerimize giden

oksijenin 5'te biri kırmızı kan

hücrelerimizle beyne gönderilir. Beden

ağırlığımızın yaklaşık 50'de birini

oluşturan beynimiz en çok oksijene

gereksinim duyan organımızdır.

Normal bir insanda her

gün 60 ila 100 arasında

saç dökülür. Saç dökülmesi

mevsime, kişinin sağlık

durumuna ve yaşına göre

değişir.

Aslında bir insan bir şempanze kadar

kıllıdır. Ancak insanların beden kıllarının

büyük bölümü çok kısa ve ince olduğundan

göze çarpmaz. Bir dev aynasında yakından

incelediğinizde yüzünüzdeki minik tüyleri

görmek sizi şaşırtacaktır. Normalde bunlar

kimsenin dikkatini bile çekmez.

kumbara 7

Midenizin yiyecekleri

öğütmek için salgıladığı

asit (hidroklorik asit)

birçok metali eritecek

kadar güçlüdür. Bu nedenle

mide iç duvarını oluşturan

hücreler 3-4 günde bir

yenilenir.

Karaciğer çok önemli

bir organdır; 500'ün

üzerinde işlevi vardır.

Yarısını kaybetseniz

bile -kendinizi pek iyi

hissetmezsiniz ama-

hayatta kalırsınız.

Mesane (sidik torbası)

orta boy bir şeftali

büyüklüğünde olur. 0,4-

0,8 litre çiş tutabilir.

Ama insanların çoğu daha

0,2-0,3 litre dolmadan

tuvalete gitmek isterler.

5 6 7

89

Hapşırdığınızda ağzınızdakiler

saatte 150 km'yi aşan bir hızla

saçılır. Hapşırırken ağzınızı elinizde

kapatmanızda yarar var -tabii

sonra bir mendile silmeniz ya da

yıkamanız iyi olur!

İnsan bedeninde

90.000 km kadar

kan damarı bulunur.

Dünya'nın çevresi

40.000 km'dir.

Belki biraz iğrenç gelebilir

ama kulak kiri kulak sağlığı

açısından çok önemlidir.

Kulağın savunması için

kulak kiri çok yararlıdır.

İç kulağı bakterilerden,

mantarlardan, kirden ve

hatta böceklerden korur.

1010

D

010

Hayvanlar için doğada yaşamlarını sürdürebilmek genellikle çetin bir mücadeleyi gerektirir. Avcısının fark edemediği bir avın ya da tam tersi, avına kendini belli etmeyen bir avcının, bu zorlu koşullarda hayatta kalma şansı daha yüksektir. Hayvanların bu çetin mücadelede kendilerine üstünlük sağlayan önemli özelliklerinden biri de beden renkleridir. Öte yandan birçok hayvan türünün erkeği için dişilerin dikkatini çekebilmek, üremenin sağlanabilmesi nedeniyle çok önemlidir. İşte, tüm bu karmaşa içinde okyanusların derinliklerinden gökyüzünün engin boşluklarına dek binlerce tür hayvan çeşit çeşit renk ve desenle yaşamlarını sürdürür. Aralarından bazılarıysa renk konusunu biraz abartmış gibidir. Hayvanlar dünyasının bu rengârenk üyelerine şöyle bir göz atmaya ne dersiniz? İşte, paparazzilerin kaçırmak istemeyeceği bazı hayvan türleri.

Panter BukalemunuRenkli hayvanlar dünyasına yapacağımız yolculuğa renk değiştirme konusunda ünlü bukalemunlarla başlayalım. Madagaskar’ın kuzey ve doğusunda yaşayan panter bukalemunlarının gövdelerindeki egemen ana renkler, yaşadıkları bölgeye göre değişir. Fotoğrafta görülen bu bukalemun, ana rengi mavi olan bir Anganja panter bukalemunudur. Erkek bireyler dişilere oranla hem daha büyük hem de daha renklidir.

8 kumbara

i i ğ

RengârenkHayvanlar

Panter BukalemunuRenkli hayvanlar dünyasına yapacağımız yolculuğa

kumbara 9

Tavus Kuşuİşte hayvanlar dünyasından bir erkek güzeli daha. Erkek tavus kuşları gösterişli kuyruklarını dişisine kur yapmak için açarlar. Sülüngillerden olan tavus kuşlarının mavi ve yeşil olmak üzere iki ayrı türü vardır.

FlamingoBu bir fotoğraf değil de sizin yaptığınız bir resim olsaydı ve kuşları bu renge boyasaydınız herhalde birçok kişi kullandığınız rengi doğal olmadığı gerekçesiyle eleştirirdi. Ne var ki bu kuşların rengi tümüyle doğal. Flamingoların tüylerinin renkleri beslenmeleriyle yakından ilişkilidir. Gri tüylerle doğan flamingoların tüyleri, yetişkinliğe eriştikçe yedikleri yiyeceklerdeki karoten nedeniyle açık pembeden parlak kırmızıya uzanan bir yelpazede değişir.

Mavi Ayaklı Sümsük KuşuBu fotoğraf yeni çekilen bir animasyon filmindeki bir kahramanın değil. Yürürken dikkatsizlik sonucu ayağını mavi boya kutusuna daldırmış gibi görünen bu kuşlar Büyük Okyanus’un tropik ve subtropik kuşağında yaşarlar. Adlarını hak eden bir halleri vardır. Karaya çıktıklarında hareketleri sarsak, yürüyüşleri de tuhaftır.

lamingo

10 kumbara

Palyaço BalığıHatırladınız değil mi? Evet, Kayıp Balık Nemo bir palyaço balığıydı. Palyaço balıkları Büyük Okyanus ve Hint Okyanusu’nun sıcak sularında, mercan adaları gibi sığ yerlerde yaşarlar. Toplu halde yaşayan bu balıkların çok ilginç bir özelliği vardır: Yaşamlarına erkek olarak başlayan palyaço balıkları çift cinsiyetlidir ve olgunlaştıklarında dişiye dönüşürler. Üremeden yalnızca bir dişi ve bir erkek birey sorumludur. Hiyerarşik olarak topluluğun en tepesinde bulunan dişi öldüğünde ya da gruptan ayrıldığında en büyük ve en baskın erkek dişiye dönüşerek bu görevi üstlenir.

Kelebeklerİmparator kelebekleri yaklaşık 5000 tür içeren bir familyadır. Genellikle büyükçe kelebeklerdir. Türlerin çoğunun rengârenk kanatları vardır ve bunlar dinlenirken açık olur.

Mandarin (Mandalina) BalığıJaponya’dan başlayarak Avustralya’nın güneyine dek uzanan Büyük Okyanus sularında görülen mandarin balığı canlı renkleriyle tuzlu su akvaryumu sahiplerinin de gözde balıklarından biridir.

kumbara 11

Cum

hur Ö

ztür

k

Tukanİşte, size oyuncak gibi duran bir kuş: Tukan. Orman kuşları olan tukanlar, ağaçların arasında kısa mesafeler uçtuklarından kanatları kısadır. Ama görüldüğü gibi boylarının yarısından daha uzun ve rengârenk gagaları vardır.

Ok KurbağalarıBu küçük kurbağaların biblo gibi göründüğüne bakmayın. Boyları yalnızca birkaç santimetre olmasına karşın, ok kurbağaları yeryüzündeki en zehirli hayvanlardandır. Neyse ki birçok türden oluşan bu kurbağa grubu bizden epey uzakta, Orta ve Güney Amerika’da yaşıyor.

Sütleğen Atmaca GüvesiHep bildiğimiz öykü nedir? Sıradan bir tırtıl kozasını örer ve bir süre sonra güzeller güzeli bir kelebek kozayı delerek dışarı çıkar. Peki, sizce sütleğen atmaca güvesinde hangisi daha güzel görünüyor? Tırtıl mı yoksa kelebek mi?

Kırmızı Kaya YengeciAlın size oyuncak gibi görünen bir tür daha. Latince adıyla Grapsus grapsus ünlü İngiliz biyolog Charles Darwin’den Amerikalı yazar John Steinbeck’e birçok kişinin ilgi alanına girmiş bir yengeç türüdür.

KAlıtürgraDaSteala

vesi

İnsanoğlu bu zevkli uğraşıyı yaklaşık iki bin yedi yüz yıl önce keşfetmiş. İlk örneklerine Çin başta olmak üzere Japonya, Kore ve Malezya gibi Uzakdoğu ülkelerinde rastlanan uçurtma bugün oralarda hâlâ ulusal bir eğlence konumundadır. Hatta törenler eşliğinde uçurulan bazı uçurtmalara dinsel bir önem de verilir. Batı’nın uçurtmayla tanışmasıysa, ünlü gezgin Marco Polo’nun anlatılarıyla, 13. yüzyılın sonlarında gerçekleşmiştir. Avrupalı denizcilerin uçurtmayı Uzakdoğu kıyılarından Eski Dünya’ya taşıması da 16 ile 17. yüzyıllara rastlar. Günümüzde dünyanın dört bir yanındaki insanların eğlence kaynağı uçurtmaların bin bir renk,

çeşit ve büyüklükteki örneklerine rastlanır. Ayrıca balon ve uçakların kullanılmaya başlamasından önce uçurtmalar meteorolojik verilerin elde edilmesinde önemli bir araçtı. Havadan gözlem olanağı sağlayan uçurtmalar 20. yüzyıl başına değin bazı askeri amaçlar için bile kullanılmıştı.

Uçurtmanın böylesi kullanımlarını bir yana bırakıp biz eğlence amaçlı uçurduğumuz kendi uçurtmalarımıza dönelim. Uçurtmaların en yaygın tipleri arasında üç çıtalı ve iki çıtalı olarak bilinen modeller gelir. Bunların yanı sıra, değişik tasarımlı, düz olmayan uçurtmalar ve şeytan uçurtması adı verilen basit uçurtma modelleri de vardır.

12 kumbara

Uçurtma

Uzun

bir yaz günü.

Hava çok sıcak değil. Belli

ki hafiften esen rüzgâr havayı

biraz olsun serinletmiş. Kentin biraz

dışına, ailenizle ya da arkadaşlarınızla

bu güzel günün tadını çıkaracağınız

bir yere gitmişsiniz. Çevrede ne büyük

binalar, ne elektrik telleri ne de ağaçlar

var. İşte, uçurtmanızı özgürce gökyüzüne

salabileceğiniz güzel bir ortam. Yukarıda,

mavi gökyüzünün derinliklerinde tatlı tatlı

süzülen uçurtmayı bu dünyaya bağlayan

tek şey elinizde tuttuğunuz ip.

Bıraksanız, tıpkı bir kuş gibi, uçup

gidiverecek sanki.

rine kların önce

erin araçtı. ğlayan değin bazı nılmıştı.

arınıamaçlı arımıza

ygın tiipleriolarak n yanı

mayand

kumbara 13

Uçurtma Nasıl Uçar? Uçurtmalar hafif malzemelerden yapıldığından rüzgârın uçma yönünde uyguladığı kuvvet sayesinde havalanır. Uçurtmaya etki eden bir başka kuvvet de bir ucunu elinizde tuttuğunuz ip aracılığıyla uygulanan çekme kuvvetidir. Bu iki kuvvet birlikte, uçurtmanın havada asılı kalmasını sağlar. Düz uçurtmalarda dengeyi sağlayabilmek için bir kuyruğa gereksinim duyulur. Kuyruğun etkisi ağırlığından değil, havaya gösterdiği dirençten gelir. Bu nedenle, direnç alanını olabildiğince artırmak için kuyruk, uzun bir ip boyunca püskül biçiminde sıralanan parçalardan yapılır.

Uçurtma Yapalım. Peki ama Nasıl? Bir uçurtma satın alarak bunun keyfini sürebilirsiniz; ama herhalde kendi yaptığınız uçurtmanın gökyüzünde salınmasını seyretmek size çok daha büyük mutluluk verecektir. Aslında birkaç önemli noktaya dikkat edildiğinde uçurtma yapmak hiç de zor değildir. İlk kez uçurtma yapacaksanız, bir büyüğünüzden yardım istemeniz iyi olur. Eğer büyükleriniz bu zevkli ve kolay işi anımsayamıyorsa da üzülmeyin. İnternette birçok uçurtma modeline ve bu modellerin yapım aşamalarını gösteren açıklamalara ulaşabilirsiniz. İşte, yararlanabileceğiniz birkaç site önerisi:http://www.ucurtmaplanlari.com/http://ucurtmakulubu.com/http://www.turkucurtma.com/http://www.ucurtma.org/

1144 kkkkuuuuummmmmmmbbbbbaaarraaaaaaa

•Uçurtmanız sizin bulunduğunuz noktadan onlarca metre yukarıda ve uzakta olacağından uçurtma uçurmayı açık bir alanda yapmak en doğrusudur. Yüksek binalar, ağaçlar, elektrik telleri ve benzeri engellerin olmadığı bir alan, özenerek yaptığınız uçurtmanın bu engellere takılmaması açısından önemlidir. Siz de elektrik tellerine takılmış uçurtmaların hüzünlü görüntülerine tanık olmuşsunuzdur.

•Uçurtmanızı çok kalabalık yerlerde havalandırmamaya özen gösterin. Kimi zaman özellikle rüzgârın çok uygun olmadığı durumlarda ya da ilk denemelerinizde uçurtma ani bir hareketle yere çakılabilir ya da birisine çarpabilir. Kimseye zarar vermek istemezsiniz.

•Uçurtmanın uçması için rüzgâr mutlaka gereklidir. Ancak rüzgârın çok şiddetli olmaması lazım. Tatlı bir esinti ya da biraz daha hızlı esen bir rüzgâr uçurtma uçurmak için en uygunudur. Rüzgârın sabit ve yere yakın estiği alanları bulmaya çalışın.

•Rüzgâra arkanızı dönün. Çıtalı uçurtma uçuruyorsanız uçurtmayı, çıtaları ve terazisi size bakacak biçimde tutun.

•Uygun hava koşulları olduğunda uçurtma daha yükseğe havalanmak için

elinizdeki ipe kuvvet uygulayacaktır. Bu durumda yumaktaki ipi yavaş

yavaş salın. Eğer uçurtma yükseklik kaybederse, ipi hızlıca

çekerek ipte oluşan boşluğu almaya çalışın. Uçurtmayı indirirken de ipi yumağa yavaş yavaş sarın.

Uçurtma Uçururken Nelere Dikkat Edilir

kumbara 15

Cum

hur Ö

ztür

k

Benjamin Franklin adını duymuşsunuzdur. Amerika Birleşik Devletleri’nin kurucuları arasında yer alan bu ünlü devlet adamı yaşamı boyunca birbirinden oldukça farklı etkinliklerde bulunmuştur. Yazar, siyasetçi, bilim insanı ve diplomat olan Franklin aynı zamanda bir mucittir. Benjamin Franklin adını bilmemizdeki belki de en önemli neden onun, bugün bizi yıldırımların tehlikelerinden koruyan paratoneri icat etmiş olmasıdır. Franklin bu icadını insanlara daha iyi anlatabilmek için fırtınalı bir havada uçurtma uçurmuştu.

Yaptığı araştırmalar sonucunda elektrik akımının sivri uçlara doğru yönlendiğini fark eden Franklin bu düşünceyi öncelikle yaşadığı kentteki bir kilisenin çatısına uzun ve sivri uçlu metal bir çubuk yerleştirerek sınamak istedi. Franklin, yıldırımların çok güçlü elektrik akımları olduğu düşüncesinden yola çıkmıştı ki haklıydı. Yıldırım düşse bile kilisenin tepesinde yalıtılmış bir yerde duran bir kişinin yıldırımdan etkilenmeyeceğini, bu sivri uçlu metalin yıldırımı çekeceğini ve onu toprağa yönelteceğini öne sürmüştü.

Bu düşüncesinin kabul edilmesini ve yaşama geçirilmesini bekleyen Franklin’in aklına başka bir düşünce geldi: Sıradan bir uçurtmayla herhangi bir kilise kulesi ya da benzerinden çok daha kolay bir şekilde fırtınaya ulaşabilirdi. Böylece ilk fırtınada ipine metal bir anahtar tutturulmuş uçurtmasıyla yürüyüşe çıktı. Uçurtma havalanmış,

uçurtmanın elektriklendiğini gösterir herhangi bir belirti gözlenmeden uzun bir süre geçmişti. Çok ümit bağladığı bir bulut da uçurtmanın üzerinden hiçbir etki yapmadan gelip geçmişti. Deney düzeneğinden tam umutsuzluğa kapılmak üzereyken kenevir ipin üzerinde dağınık halde duran bazı ip parçalarının birbirlerinden uzaklaşarak dikildiğini gördü. Gördükleri karşısında heyecanlanan Franklin hemen parmaklarının tersiyle anahtara hafi fçe dokundu. Çok kuvvetli bir elektrik kıvılcımı hissetmişti. Uçurtmanın ipi henüz ıslanmamışken bile birbiri ardına kıvılcımlar hissediliyordu. Artık tüm tartışmalar sona ermişti. Yıldırımların elektrik yüklü olduğu anlaşılmış ve onlardan korunmak için paratonerlerin kullanılmasının yolu açılmıştı.

Uçurtmanız havada süzülürken elinizde tuttuğunuz ipi ani bir hareketle 50 cm kadar boşladığınızda uçurtma gövdesinin üst bölümü kısa bir süreliğine yere doğru dönecektir. İşte, bu harekete “uçurtmaya selam verdirmek” denir. Uçurtmanız size ve yeryüzündeki tüm insanlara bir selam gönderir!

Her yıl dünyanın dört bir yanında yüzlerce insan bir araya gelerek rengârenk uçurtmalarını gökyüzünde uçurur. Bu uçurtma festivallerinde her türlü uçurtmaya rastlamak olasıdır.

En Ünlü Uçurtma

Rüzgar AdlarıRüzgârları tanımlamak için onların çeşitli özellikleri dile getirilir. Örneğin rüzgârın hızı bunlardan biridir. Bir başkası da rüzgârın estiği yöndür. Rüzgârlar estikleri (geldikleri)yöne göre adlandırılır.

Yıldız

Kıble

GündoğusuGünbatısı

PoyrazKarayel

Lodos Keşişleme

K

G

B D

GB GD

KB KD

Yıldız Adı yerel balıkçılar tarafından verilmiştir. Genellikle Karadeniz ve Marmara denizi üzerinden eser. Yazın serin, kışınsa soğuk hava taşır.

Lodos Türkiye’nin batı kesimlerinde esen sıcak rüzgâr. Yağmurun peşinden sıcak bir havaya neden olur. Özellikle kışın, sıcak esme özelliği nedeniyle karların erimesine yol açabilir ve zaman zaman taşkın, sel ve su baskınlarına neden olur.

Poyraz Karadeniz’in kuzeydoğuya bakan kıyıları ile İstanbul Boğazı’nda hasar yaratabilecek şiddette esen soğuk bir rüzgârdır. Kışın Türkiye’nin kuzey kıyılarında, Karadeniz’de ve Karadeniz’e bakan tarafl arda kar yağışına neden olur.

Karayel Yağmurlu bir dönemi izleyen 2-3 gün boyunca sürekli olarak esen bir rüzgârdır.

Keşişleme Adını yerel denizcilerin verdiği oldukça kuru ve sıcak bir rüzgârdır. Estiği yerlerde sıcaklıkların artmasına neden olduğu gibi havayı da kurutur.

Kıble Güneyden esen oldukça sıcak ve nemli bir rüzgârdır.

Gündoğusu Soğuk ve kuru bir rüzgârdır. Genellikle yağışın kesilmesine neden olur.

Günbatısı Batıdan esen sıcak ve nemli bir rüzgârdır. Özellikle yurdun batı kesimlerinde yağışlara neden olur.

yöne göre adlandırılır.Günbatısı

Lodos

B

GB

Yıldız Adı yerel balıkçılar tarafından verilm

Mini Bilgiler

111111666666 kkkkkkuuuuuummmmmmmbbbbbbaaaaaarrrrrraaaaa

kumbara 17

Birbirini Çağrıştıran SözcüklerHer dilde olduğu gibi Türkçede de bazı sözcükler birbirini çağrıştırır. Güneş yıldızları çağrıştırırken karanfi l güzel bir kokuyu çağrıştırır. Birçok anlatımımızda farkında olmadan birbiriyle ilgili sözcükleri bir arada kullanırız. İlişkili sözcükler kullandığımızda bir çağrışım zinciri oluşturabiliriz.

Çağrışım zinciri, beyin fırtınası yaparken farkında olmadan kullandığımız bir etkinliktir. Aşağıda, mağara sözcüğünün çağrıştırdıklarından yola çıkılarak oluşturulan bir çağrışım zinciri örneği görülüyor.

Çağrışım Oyunu

deniz

Siz de aşağıda ilk başta verilen sözcüğü çağrıştıran sözcükleri yazarak kendi çağrışım zincirinizi oluşturun.

İlk oyuncu aklına gelen ilk sözcüğü söyler.

Örneğin gökyüzü der. Sonraki oyuncu

bu sözcüğün çağrıştırdığı bir başka

sözcüğü söyleyerek devam eder. Örneğin

ikinci oyuncu kuş der. Oyun bu şekilde

birbirini çağrıştıran sözcüklerle sürdürülür.

Böylece birbiriyle ilişkili sözcükler zinciri

oluşturulur. Oyun giderek hızlanır. İlgisiz

sözcük söyleyen oyuncu oyun dışı kalabilir.

Her oyuncu beş sözcük söyledikten

sonra oyun durdurulur. Sonra oyunun

ikinci aşaması başlar ve sözcükler en

son söyleyen oyuncudan geriye doğru

anımsanmaya çalışılır ve ilk başta söylenen

sözcüğe (gökyüzü) ulaşılmaya çalışılır. Bu

oyun en az iki kişiyle oynanır; ama oyuncu

sayısında bir sınır yoktur.

barınak

ev

yuva

mutluluk

sevgi

aile

aşk

mağaramağa

Türkçemiz

Rüzgârı hepimiz biliriz. Onu belki doğrudan göremeyiz ama etkisini hemen hissederiz. Çünkü rüzgâr aslında hareket eden, yer değiştiren havadan başka bir şey değildir. Esen rüzgâr doğadaki ve çevremizdeki nesneleri hareket ettirir hatta bazılarını uçurur. Rüzgâr esince ağaçların dalları sallanır, yaprakları titrer; insanların saçları uçuşur; şapkalar, mendiller, gazeteler uçar, havalanır; gökyüzünde bulutlar ve uçurtmalar süzülerek ilerler; denizdeki yelkenliler yol alır.

Sıcak yaz günlerinde esen hafif bir rüzgâr bizi serinletir, rahatlatır. Rüzgâr, bulutları karaların içlerine doğru götürür ve oraların yağmur almasına neden olur. Birçok bitkinin tozlaşmasını yani üremesini sağlar. Rüzgârın taşıdığı kokular olmasa yüzlerce hayvan türü yiyeceklerini ya da çiftleşmek için eşlerini bulamazdı. Yine birçok hayvan türü de korumasız kalırdı; çünkü rüzgârın taşıdığı avcı hayvanların kokusu otçul hayvanlar için çok önemli bir alarm sistemi oluşturur. Kokular hayvanlar ve bitkiler için yaşamsal bir önem taşır, dolayısıyla kokuları taşıyan rüzgâr da öyle...

Dünya yuvarlaktır ve yüzeyinde de çok değişik yeryüzü şekilleri vardır. Örneğin %71’i suyla kaplıdır. Karaların bazı bölümlerinde çok büyük çöller, bazı bölgelerinde büyük ormanlar ya da geniş çayırlık alanlar bulunur. Bazı bölgelerde denizden binlerce metre yukarıda geniş yaylalar olur. Uzun ve yüksek sıradağlar bazı bölgelerin arasında set oluşturur ve onları ayırır. Güneş’ten gelen ışınlar yeryüzünün değişik özellikler taşıyan bu bölgelerini farklı miktarlarda ısıtır. Çok ve önce ısınan bölgelerdeki hava yükselir. Soğuk hava onun boşalttığı alçak yere doğru akar. Gerçekte rüzgâr denen şey atmosferdeki havanın böyle hareket etmesinden başka bir şey değildir.

18 kumbara

RüzgârRüzgârı hepip miz biliriz. Onu hemen hissederiz Çünkü rü

tkisini eğiştiren vremizdeki ağaçların

pkalar, e uçurtmalar

9

Rüzgârın Gücü Yazın sıcaklığında esen hafi f bir rüzgâr bizi ferahlatır; sonbahar ve kışın esen sert rüzgârlarsa biraz üşütür. Ancak bazen rüzgârın çok şiddetli estiği de olur. Zaman zaman ülkemizin değişik yörelerinde şiddetli rüzgârlara ve onların yol açtığı hasarlara ilişkin haberler duyarız. Yine de bu rüzgârlar, açık denizlerde görülen fırtınaların ve okyanuslarda görülen tayfun ve kasırgaların yanında çok hafif kalır. Her yıl hem Atlas Okyanusu’nda hem de Büyük Okyanus’ta onlarca kasırga olur. Bazen bunlar karalara da yönelir. İşte, o zaman saatte yüzlerce kilometre hızla esen rüzgârın gerçek gücüne tanık oluruz.

kkumbara 19

ş ,zgârın

Kasırga ve hotumlarda çok şiddetli esen rüzgârlar ağaçları kökünden sökecek kadar güçlü olabilir.

ErozyonRüzgârın bir etkisi de yeryüzünü aşındırarak şekillendirmesidir. Tıpkı akarsular gibi belli yerlerde sürekli esen rüzgârlar kayaları aşındırır, onları şekillendirir, kanyonlar oluşturur. Çok güçlü rüzgârların başka etkileri de olur. Onlar yüzeydeki toprağı da havalandırır ve başka yerlere taşır. Bu olaya rüzgâr erozyonu denir. Rüzgâr erozyonu tarım alanları için yıkıcı etkisi olan bir doğa olayıdır.

h t l d k idd tli ü â l ğ l

222000 kkuummbbbbaaarraa

Tarih boyunca insanlar günlük işlerini görmek için kendi güçlerinden başka güçleri de kullanmışlardır. At, eşek, öküz gibi evcil hayvanların güçlerinin yanı sıra, suyun ve rüzgârın gücünden de yararlanmışlardır. Deniz, göl ve akarsu taşımacılığı binlerce yıldır yelkenli tekne ve gemilerle yapılmıştır.

Yüzyıllar boyunca insanlar yel değirmenlerinden çeşitli amaçlarla yararlanmıştır: tahıllarını öğütmüşlerdir, hızarlarına güç verip kerestelerini kesmişlerdir, su pompası gibi çalıştırmışlardır vs. 1887’de de ilk kez rüzgâr gücünü kullanıp elektrik üretmeye başlamışlardır. Küçük miktarlarda elektrik üreten bu rüzgâr türbinleri 1930’lu yıllara kadar özellikle ABD’de çiftliklerde yaygın olarak kullanılmıştır. Ancak daha sonra yaklaşık 40 yıl

boyunca ciddi bir enerji kaynağı olarak görülmemiştir. Ama başta kömür ve öteki fosil yakıtların çevreye olumsuz etkileri, nükleer santrallerin taşıdığı yüksek risk ve akarsuların sınırlı kapasitesi nedeniyle rüzgâr enerjisi yeniden gündeme geldi. Küresel ısınmaya karşı yürütülen çalışmalar da rüzgâr enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarını ön plana çıkarmaya başladı. Günümüzde rüzgâr enerjisi dünyanın en hızlı gelişen yenilenebilir enerji kaynağıdır.

Temiz Enerji

kumbara 21

Çağ

lar S

unay

İnsanlar tarih boyunca rüzgârdan yalnız günlük işlerini kolaylaştırmak ya da enerji üretmek için yararlanmamıştır. Yaklaşık 3000 yıl önce ipek ve bambudan yapılan uçurtmalarla birlikte insanlar eğlenmek ve güzel zaman geçirmek için de rüzgârdan yararlanmışlardır. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında rüzgâra ya da hava akımlarına dayalı eğlence etkinlikleri ve sporları hem sayıca artmış hem de hızla yaygınlaşmıştır.

Rüzgârla Eğlenmek

Yamaç paraşütü 1970’li yıllarda ortaya çıkan bir spordur. Bir yamaçta esen rüzgârdan yararlanılarak havalanılır. Dünyada en hızlı yaygınlaşan sporlardan biridir.

Yelken kanat son yıllarda ülkemizde de hızla yaygınlaşan

bir hava sporudur. Yerden yükselen ya da tepelere çarpıp yükselen hava akımlarından yararlanılarak saatlerce

havada kalınabilir.

Kara yelkenciliği 1950’li yıllardan beri bir yarış sporu olarak gelişmiştir. Ama

tarihi Eski Mısır’a dek uzanır. Eski Mısırlılar

kara yelkenleriyle çölde eğlenirlerdi.

Hızla yaygınlaşan kara yelkenciliğinde dünya rekoru

saatte 203 km’dir.

Bu süreci şu üç cümleyle özetleyebiliriz: Bitkiler hafif polenler ve tohumlar üretir. Rüzgâr da bunları saçar. Böylece polenler çevredeki aynı türden bitkilere ulaşır, tohumlar da kendilerine yetişecekleri bir yer bulur.

Bu basit strateji o kadar etkilidir ki kökleriyle toprağa sıkı sıkıya bağlı olan bitkiler, asla ulaşamayacakları uzaklıktaki yerlere tohumlarının taşınmasını sağlarlar. Rüzgâr sayesinde bazen kıtaları bile aşan bu tohumlar, bu bitki türlerinin yeryüzüne yayılmasını ve soylarının sürmesini sağlar. Öyle ki ormanların ve geniş çayırların, genellikle o bölgenin hâkim rüzgârlarının estiği doğrultuda yayıldığı görülür.

Rüzgarla Yayılan Polenler Bitkiler üremek için rüzgârı iki aşamada kullanırlar: Polenlerini yaymada ve olgunlaşmış tohumların çevreye saçılmasında. Polenler, çiçekli bitkilerin erkek üreme hücreleri tarafından üretilir. Bunların dişi üreme hücrelerine ulaştırılması gerekir. Pek çok çiçekli bitki, bu işi kuşlara ve böceklere bırakır; rengârenk çiçeklerle onları kendilerine çekerler ve polenlerini taşımalarını sağlarlar. Tohumlarsa, dişi üreme hücresinin erkek üreme hücresi tarafından döllenmesiyle, yani tozlaşmanın gerçekleşmesiyle üretilir. Bunlar da genellikle meyvelerin içinde çekirdek şeklinde korunur. Çevreye yayılmaları için de hayvanların bu meyveleri tüketmesine gereksinim duyarlar.

umbara

Rüzgâr ve bitkiler

Önceki

sayfalarda

rüzgârın insanların

yaşamındaki olumlu ve

olumsuz etkilerini okudunuz. Ancak

rüzgâr yalnızca insanların değil,

bazı başka canlıların yaşamlarında

da çok önemli roller oynar. Öyle ki

rüzgâr olmasa bu canlılar üreyemez ve

yok olabilir. Sözünü ettiğimiz canlılar

bitkilerdir. Yeryüzündeki yaşamın

bu yeşil kaynağının birçok türü,

rüzgâra dayalı bir üreme

süreci geliştirmiştir.

ya

olumsuz

rüzgâ

bazı ba

da ço

rüzgâr o

yok obitk

bu

kumbara 23

Şekil Şekil PolenTozlaşmada rüzgârı kullanan bitkilerin polenleri, daha iyi ve uzağa uçabilmeleri için uygun şekiller de almıştır. Hepsi çok hafif olan polenlere daha yakından baktığımızda bazılarının rüzgârda süzülmelerini sağlayan kanatlarının ve pürüzsüz yüzeylerinin olduğunu görürüz. Örneğin bazı kozalaklı ağaç polenleri kanatları sayesinde rüzgârda haftalarca ve yüzlerce kilometre sürüklenebilirler. Oysa böceklerle tozlaşan bitkilerin polenlerinde, bunların böceklerin tüylerine yapışmasını sağlayacak çengeller ve iğneler olur.

Oysa yeryüzündeki bitkilerin yaklaşık onda biri, her iki işi de rüzgâra bırakmıştır. Üstelik rüzgâr polenleri ve tohumları, çiçeğe konan bir kelebeğin ya da meyveyi yiyen bir maymunun taşıyabileceğinden çok daha uzağa götürebilir. Hem böylece bu bitkiler, renkli çiçekler ve sulu meyveler için harcayacakları enerjiyi daha çok polen ve tohum üretmekte kullanırlar. Dolayısıyla bu bitkilerin çiçekleri renksiz ve kokusuz olur; çünkü böceklerin ilgisine gereksinim duymazlar. Tohumlarının çevresinde de meyveler gelişmez; onları rüzgâr taşıyacağı için hafif olmaları gerekir.

Otların birçok türü rüzgârla tozlaşmayı tercih eder. Üstelik bunların içinde buğday, pirinç, mısır gibi dünyanın dört bir yanındaki insanların temel besin öğesi olan bitkiler de yer alır. Örneğin mısır çiçeğindeki tek bir erkek organda ortalama 3000 polen vardır. Bu bitkideki çiçeklerde ortalama 6000 erkek organ olduğu düşünülecek olursa, tek bir mısır bitkisinde 18 milyon polen var demektir! Erkek organlar çiçeklerden dışarıya doğru uzanırlar ve böylece milyonlarca polen, rüzgâr estikçe kolayca çevreye yayılır.

24 kumbara

Uçmaya Uyarlanmış Tohumlar

Tohumlarını rüzgârla taşıtan bitkilerin tohumları da ilginç şekillerde karşımıza çıkar. Kanatları, pervaneleri, hatta paraşütleri olan tohumlar bile vardır! Örneğin bahar aylarında çevremizde çok sayıda görebileceğimiz karahindiba çiçeklerindeki olgunlaşmış tohumlar, rüzgâr estiğinde –ya da bu çiçekleri elinize alıp üfl ediğinizde– hemen havada süzülmeye başlarlar. Çünkü onları daha uzun süre havada tutacak paraşüt benzeri tüycükleri vardır. Benzer şekilde ipekotu bitkisinin tohumlarından da tüysü uzantılar çıkar ve tohumların rüzgârda uzun mesafeler alabilmesine yardımcı olur. Hatta tohumlar olgunlaşsa bile bitkiden hemen ayrılmaz, onu yeterince uzağa götürecek güçlü bir rüzgârı beklerler.

Akçaağaç bitkisinin tohumları bir çift kanatla donanmıştır ve rüzgârla birlikte ağaçtan ayrılan tohumlar bu kanatlar sayesinde süzülerek yol alır. Bazı akçaağaç türlerininse tek yandan çıkan, helikopter pervanesini andıran kanatları olur. Uygun rüzgârı yakaladıkları zaman kendi çevrelerinde dönerek süzülürler. Kimi bitkilerin tohumlarıysa insanlara uçmak için esin verecek kadar etkileyici bir yapıya sahiptir. Akçaağaç tohumlarına benzeyen Asya kabağı tohumları, 13 cm’lik genişlikleriyle planör tasarımlarına esin kaynağı olmuştur.

Gördüğünüz gibi bitkiler, kendileri çok fazla hareket edemese de polenlerini ve tohumlarını nasıl yayacaklarını bulmuşlardır. Buğday, mısır ya da pirinç yaşamımız için ne denli önemliyse, bu bitkilerin ve daha birçoğunun tozlaşmasını ve tohumlarını taşımasını sağlayan rüzgâr da o kadar önemlidir. Başka bir deyişle rüzgâr olmasaydı, bugün rahat rahat ekmek ya da patlamış mısır yiyemezdik. Bundan sonra hissettiğiniz her esintinin bitkilere de yardımcı olduğunu, hatta karnımızı doyurmamızda rüzgârın büyük payı olduğunu düşünmeye ne dersiniz?

Rüzgârla uçuşan

karahindiba tohumları

Akçaağaç tohumları

Muz

affe

r Özg

üleş

kumbara 25

Mini Bilgiler

1805’te Amiral Francis Beaufort, kendi adıyla anılan bir rüzgâr şiddeti tablosu hazırladı. Dalgaların, yelken ve bayrakların hareketine bakılarak ve tablodan yararlanılarak rüzgârın hangi hızla estiği anlaşılabiliyordu. Siz de Beaufort Tablosu’ndan yararlanarak yalnızca gözlemlerinizle rüzgârın hangi hızla estiğini yaklaşık olarak bilebilirsiniz.

Beaufort (Bofor) Rüzgar Tablosu

Güç

0Deniz

Kara

Çarşaf gibi düzdür.

Duman düşey yükselir.

1 2Hız: 0 km Hız: 1-6 km Hız: 7-11 km Hız: 12-19 km

Minik dalgacıklar olur. Suyun yüzeyi biraz buruşuktur.

Dalgacıkların tepeleri düzgündür, çatlama yoktur.Rüzgâr, yüzde hissedilir; yapraklar hışırdar.

Dalga tepeleri kırılır, köpüklenir.3 Yaprak ve dallar sabit hareketlidir. Bayraklar hafif dalgalanır.

Rüzgârın yönü dumandan anlaşılır.

4Küçük dalgalar genişler ve köpükler çoğalır.Toz kalkar, kâğıtlar uçuşur, küçük dallar hareketlenir.

5Orta büyüklükte dalgalarda sık köpüklenme olur. Hafi f serpinti vardır.Küçük ağaçlar sallanır, su birikintilerinde dalgacıklar oluşur.

Büyük ve beyaz köpüklü dalgalar oluşur. Serpinti vardır.6 Büyük dallar sallanır, şemsiye kullanımı zorlaşır.

7Deniz kabarır ve kırılan dalgaların ucundaki köpükler savrulur.Ağaçlar sallanır, şemsiyeler ters döner, yürümek zorlaşır.

Hız: 20-28 km Hız: 29-38 km Hız: 39-49 km Hız: 50-61 km

Hız: 62-74 km Hız: 75-88 km Hız: 89-102 km Hız: 103-117 km

12 Dev dalgalar oluşur. Deniz tümüyle beyazdır. Havadaki köpük ve serpinti nedeniyle görüş uzaklığı çok düşer. Deniz Kırsal bölgelerde tam bir tahribat olur.

8Uzun ve oldukça yüksek dalgalar var. Dalga uçları kırılıp rüzgâr yönünde savrulur.Ağaçların ince dalları kırılır. Yürümek iyice zorlaşır.

9Yüksek dalgalar oluşur ve kırılan uçları savrularak görüşü engeller.Küçük yapısal hasarlar oluşur, kiremitler uçar.

10Çok yüksek dalgalar olur. Denizin yüzeyi beyazlaşır.Serpinti görüşü etkiler.Önemli yapısal hasarlar olur.

11Aşırı yüksek dalgalar olur. Deniz kabarır ve beyaz görünür.Çok sayıda ciddi yapısal hasar olur. Ağaçlar kökünden sökülür.

Hız: 118 km’nin üstünde

Kara

26 kumbara

Kısa Öykü

Başı boz dumanlı dağların eteğinde bir kasaba bizim kasabamız. Orada biz çocuklar için her şey var. Irmaklar, bağlar, bahçeler. Bineceğimiz eşekler, oynayacağımız köpekler, hayvanların bacak kemiklerinden çıkan “aşık”ları verecek kasap amcalar. Kuş lastiği ile avlayacağımız delice, serçe, karga, sığırcık kuşları. Bağlarda bahçelerde erikler, kayısılar, dutlar, elmalar.

Köylü amcalar. Onların kendi yöntemleriyle tutup getirdikleri ve çok az bir paraya sattıkları tilki, kurt, keklik ve kimi zaman ayı yavruları; zaman zaman başımıza işler açan, dert olan... Bahçelerimizde

tavuklar, horozlar, ördekler, kazlar. Irmaklar, coşkuyla akan, kimi yerde durgun gölekler yapan ve içinde balıklar, “kara balık”lar, kılçıklı, sert derili, ama lezzetli, kimi kez oltayla, kimi kez büyüklerin attığı “serpme ağ” ile yakalanan, tutulan kara balıklar.

En sevdiğimiz, hoşumuza gelen yiyecekler, ekmek üzerine sürülmüş yoğurt; “çerçi” denilen gezginci satıcıların, bir kuruş karşılığında ceplerimizi doldurduğu “kırık leblebi”, ipe dizilmiş, bilyeden küçük on para’lık elvan elvan renkli şeker. Kuru üzüm, kuru kayısı, kuru erik. Kümesten aldığımız yumurtalar, unla karıştırıp yağda kızarttığımız yumurtalar, nar gibi kızarık domatesler, lahana, lahananın en dipteki kütür kütür yaprakları. Yazları “kar şerbeti”. Yüce dağ kuytularından getirilip bardağa doldurulan kar ve üzerine dökülen boyalı şerbet.

Can ArkadaşFikret Otyam

Ressam, gazeteci ve yazar Fikret Otyam’ın çocuklar için yazdığı ilk romandır Can Arkadaş.Kendi çocukluğundan çıkıp gelen dostları Fertek, Lortop, Tek adlarındaki köpekler; öksüz köylü kızı Havva; çok güzel masallar anlatan Dadı Teyze; köyün tüm çocuklarına güzel çörekler, börekler pişiren Ebişe Bacı; Ebişe Bacı’nın tembel, çalışmaz, hayırsız oğlu Osman ve Tüfekli Adam’ın heyecanlı maceralarını anlatır bizlere. Doğa ve insan sevgisiyle dolu bu sürükleyici romandan sizler için seçtiğimiz kısa öyküyü heyecanla okuyacaksınız.

kumbara 27

Anam komşulara gitmiş. Karnım acıktı. Demir parmaklıklı pencereden eve girdim. Ekmeğe yoğurt sürdüm bir güzel. Bağda yumurta pişireceğiz, bir kutu kibrit aldım mutfaktan. Merdivenden indim, merdivenin

altına içi ince talaş dolu sandıklar koymuşlar. Acaba bunlar yanar mı dedim. Yanarsa eğer, söndürmek için bir testide su hazırladım. Kibriti çaktım. Aaaa, öyle güzel yanıyor ki. Söndürmek sırası geldi, testiyi boşalttım, ama sönmedi, her yanından alevler çıkıyor. Bir testi su daha aldım küpten, sönmüyor. Hemen kapının kilidini çektim, dışarı çıktım. Lortop acı acı havlıyor. Bağa doğru koşmaya başladım, Lortop da arkamdan geldi. Nasıl koştuk, karnım ağrıdı. En çok, yüzümün, karnımın, kollarımın ve ellerimin kapkara olacağından korktum. Dadı Teyze kapkaraydı. Sordum:

– Neden sen karasın?

– Çok yaramazlık yaptım, karardım, dedi.

Dadı teyze masal anlatır bize. Öyle güzel masallar ki, uykumuz gelir, dalarız, sonra bizi kucaklayınca gözlerimizi açarız:

– N’olur Dadı Teyze, uykumuz yok, anlat gerisini, deriz.

Dadı Teyze yatağa yatırır bizi, masalın gerisini anlatır cibinliğin içinde.

Evimizi Yakıyordum

Herkesin bir iki köpeği vardı.

İşte, biz çocukların dünyası.

Haaa, bir de “Eski Hamam”. Zamanla toprağa gömülmüş kubbelerini yabanıl otların bürüdüğü, içinde biz çocukları alıp kanlarımızı emeceği söylenen yarasalar ve başıboş köpekler; ağızları salyalı, boş boş bakışlı, sıska, karınları göçük her cins köpek, çoğu zaman birbirleriyle boğuşan, birbirlerini parçalayan. Gitmemiz, yöresinden geçmemiz engellenen, tembihlenen “Eski Hamam” kalıntısı.

Köpeği olmayan çocuk yok aramızda. Herkesin bir iki köpeği var. Bizlerin yanından ayrılmayan, bizimle koşan, bizimle suya giren, bağlarda, dağlarda oynaşan, kimi kez bizimle gülen, bizimle ağlayan köpekler, köpeklerimiz.

Üç köpeğim oldu. Sırasıyla Fertek, onun yavrusu Lortop ve anlatması zor güzellikte, bir kurt köpeği: Tek.

Yaramazlık etmiş de kapkara olmuş Dadı Teyze. Ya şimdi ben de kara oluverirsem? Başladım Tanrı’ya yalvarmaya:

– N’olur beni kara yapma, n’olur... Dadı Teyze gibi kapkara yapma beni!

Lortop’a sarıldım, bağ kütüğü dibindeki evimizde. Evden çıkan dumanları görmemek için gözlerimi sıkıca kapattım.

Ellerinde fenerler, Dev’in adamları geliyor. Bir yandan da adımı bağırıyorlar. Ortalık kapkara, tıpkı Dadı Teyze’nin eli yüzü gibi. Yıldızlar da yok, aydede de yok gökte. Dev’in adamları, ellerinde fenerler, giderek yaklaşıyorlar. Dağınık bir biçimde geliyorlar ışıldayarak. Dadı Teyze anlatırdı, devlerin nasıl çocuk yediğini. Dev’in birçok adamı varmış, Dev’e taze çocuk bulup getirirlermiş, yemesi için.

Babam bazen darılır Dadı Teyze’ye, çocukları böyle uyduruk masallarla korkutuyorsun, diye. Dadı Teyze de:

– Amaaaan, derdi, masal değil mi?

Ama masal değil, işte Dev’in adamları geliyor, adımı da bağırıp. Bir tanesi de:

– Lortooooooop! Lortoooooop! diye sesleniyor.

Demek ki Dev, Lortop’u da yiyecek.

Nereye kaçsam acaba, nereye kaçsam da Dev’in adamları bulmasa beni ve de Lortop’u? Kaçacak hiç, ama hiçbir yer yok. Gözlerimi iyice yumdum yine.

Birden bir el yakaladı beni. Havaya kaldırdı. Açmadım gözlerimi, bağırdım:

– Yemeyin beni! Yedirmeyin! Yedirmeyin Dev’e! İstemiyorum!

Ama, Dev’in adamı beni kucağına alıp, göğsüne iyice bastırdı. Öldüm, dedim. Öldüm artık.

Sonra dirildim. Yatağımdayım. Anam, babam, ağabeylerim, Havva, Lortop hepsi, ama bütün sevdiklerim başımda. Dudaklarım çatlamış, kabarmış fosur fosur, uçuk olmuş. Anam, kollarımdan tutup doğrulttu, ağzımı açıp, başparmağını damağıma bastırıp, iyi bir çekti. Dadı Teyze, maşrapayı uzattı:

– İç benim güzel oğlum, bir yudum daha iç.

Babam, Dadı Teyze’ye çıkıştı:

– Bir daha, dedi, öyle Dev’in adamlarıydı falan masal anlatmak yok!

Gece, Dadı Teyze koynumda yattı.

Sabah oldu. Olanları öğrendim. Merdivenin altındaki otları, talaşları tutuşturup da söndüremeyince bağa kaçmıştım ya, işte o sırada açık pencerelerden duman çıktığını gören komşular anama haber

Kısa Öykü

28 kumbara

vermişler ve ateşler merdiveni yakarken elbirliği ile söndürmüşler. Ben, Lortop’a sarılıp gözlerimi kapatınca uyuyakalmışım. Gece olmuş, ben eve gelmeyince evdekiler telaşlanmışlar, tüm komşulara sormuşlar, hiçbir yerde bulamamışlar. Sonra konu komşu, ağabeylerim, ellerine fenerler alıp beni bağda aramaya başlamışlar.

Kardeşim Havva demiş ki:

– Ağabeyim muhakkak bağdaki evimizdedir.

Havva’yı da yanlarına alıp gelmişler, Lortop’a sarılıp yattığım yere. Bir aralık uyanınca görmüştüm elleri fenerlileri. Ben de Dev’in adamları sanmıştım.

Korkudan bayılmışım. Ağabeyimmiş kucaklayan. Eve getirip yatağa yatırmışlar. İğne falan vurmuşlar, ilaç içirmişler. Neden sonra gözlerimi açabilmişim.

İyileşince, temiz bir azar işittim. Bir daha evi yakmamaya, yaramazlık etmemeye söz verdim. Öğrendim ki, insan yaramazlık etse de derisi Dadı Teyze’ninki gibi kara olmazmış. Bu karalık başka şeydenmiş. Kara derililer de bizim gibi insanmış. Nefes alan, su içen, kaşı gözü olan, kalbi olan, köpek seven, çocukları, anneleri, babaları olan...

Sevindim.

kumbara 29

Yıldızlar laZaman Yolculuğu

Bu

gece zaman

içinde bir gezinti

yapmaya hazır mısınız? Hep

birlikte geçmişe gideceğiz. Hem

de öyle üç-beş yıl geriye değil! On

binlerce hatta milyonlarca yıl öncesini

bile göreceğiz! Ama önce geceyi,

havanın kararmasını beklemeliyiz. Bir

de hava bulutsuz olmalı. Yolculuk

sırasında üşümemek için yanımıza

kalın giysiler de almalıyız. Ne de

olsa geceleri dışarısı soğuk

olur.

Güneş battı, hava kararmaya başladı. Gökyüzünün mavi rengi yavaş yavaş laciverte ve siyaha kayıyor. Derken bir bakıyoruz ki yıldızlar görünmeye başlamış, yıldızların ortaya çıkmasıyla birlikte bizim de zamandaki gezintimiz başladı! Çünkü yıldızlara bakmanın başka bir anlamı da geçmişe yolculuk yapmaktır! Geceleri gökyüzünde gördüğümüz ışıklar, aslında yıldızların yıllar önceki halleridir. Yalnızca yıldızlar değil; gezegenler, gökadalar (içinde milyarlarca yıldız olan gök nesneleri) ve Güneş de bizim için aslında birer zaman makinesidir.

30 kumbara

a de

uk

aya başladı. Gökyüzünün mavi erte ve siyaha kayıyor. Derken bir

meye başlamış, yıldızların ortaya andaki gezintimiz başladı!

anlamı da geçmişe e gördüğümmmmmmmmüz

Yalnızca rlarcaa

kkkkkkuuuuuuummmmmmbbbbbbbaaaaaaaarrrraaaa 333331111

Peki, bu zaman makineleri nasıl çalışır? Yani nasıl oluyor da biz “gerçekten” geçmişi, yıldızların yıllar önceki hallerini görebiliyoruz?

Çok büyük bir Evren’e dağılmış milyarlarca gökada arasından Samanyolu adlı gökadayı oluşturan milyarlarca yıldızdan Güneş adını verdiğimiz yıldızın çevresinde dönen Dünya adlı gezegende yaşıyoruz. Evren gerçekten de çok çok çoook büyüktür... Bunun bir anlamı da şudur: Buradan, Dünya’dan bakınca gördüğümüz gök nesneleri

bizden çok ama çoook uzaktadırlar. En basit örnek olarak bize –Güneş’ten sonra– en yakın olan yıldızı ele alalım: Proksima Centauri. Onun bize uzaklığı yaklaşık on trilyon kilometredir. Böylesine büyük sayıları düşünmek, onların ne anlama geldiğini kavramak bile zordur. Biz günlük yaşamımızda uzaklıkları ölçmek için nasıl milimetre ya da santimetre yerine daha büyük bir uzunluk birimi olan kilometreyi kullanıyorsak, bilim insanları da Evren’deki uzaklıkları ölçmek için çok büyük bir birim olan ışık yılını kullanır. Işık yılı, içindeki yıl sözcüğünün çağrıştırdığı gibi bir zaman birimi değil, bir uzaklık birimidir. Işığın bir yılda aldığı yol 1 ışık yılı eder. Işığın saniyede 300.000 km yol aldığını düşünürseniz, bir yılda aldığı yolun ne kadar çok olduğunu kestirebilirsiniz (Aslında tam olarak kestiremeyebilirsiniz; çünkü böyle bir uzunluğu hayal etmek bile çok zordur).

Işık, Evren’deki en hızlı şeydir.

Bir saniyede 300.000 km

yol alır.

1 ışık yılı = (365,25 x 24 x 60 x 60) x 300.000 km

Proksima Centauri

Bize en yakın yıldız Bize en yakın yıldız olan Proksima olan Proksima Centauri’den yola Centauri’den yola çıkan bir ışık ışını tam çıkan bir ışık ışını tam 4,2 yıl sonra gözümüze 4,2 yıl sonra gözümüze ulaşır.ulaşır.

ışığın bir günde aldığı yol

ışığın bir saatte aldığı yol

Gökyüzündeki bütün yıldızlar aynı zemin Gökyüzündeki bütün yıldızlar aynı zemin üzerinde duruyormuş gibi görünür ama üzerinde duruyormuş gibi görünür ama aslında hepsi farklı uzaklıklardadır. Örneğin aslında hepsi farklı uzaklıklardadır. Örneğin Proksima Centauri bizden 4,2 ışık yılı ötededir. Proksima Centauri bizden 4,2 ışık yılı ötededir. Gökyüzünün en parlak yıldızı Sirius (Akyıldız), Gökyüzünün en parlak yıldızı Sirius (Akyıldız), 8,6 ışık yılı ötemizde parlar.8,6 ışık yılı ötemizde parlar.

Bu Zaman Makineler i Nası l Çalışır?

300.00y

00 km

l

32 kumbara

İşte, yıldızlar bizden öylesine uzaktırlar ki onlardan gelen ışığı biz ancak yıllar sonra görebiliriz.

Örneğin gökyüzünün en bilinen yıldızlarından Vega, bizden 27 ışık yılı ötededir. Bunun anlamı şudur: Vega’nın yaydığı ışığın bizim gözlerimize

ulaşması için 27 yıl boyunca yolculuk etmesi gerekir. Evren’deki en hızlı şey ışıktır; ama o bile

Vega’dan Dünya’ya ancak 27 yılda gelebilir! Başımızı göğe çevirip baktığımızda Vega’yı

görmemizi sağlayan ışık aslında 27 yıl önce yola çıkmış ve şu anda gözümüze çarpan ışıktır. Bir

başka deyişle bize Vega’nın 27 yıl önceki halini gösterir. İşte, bu nedenle biz de bir anlamda

durduğumuz yerde yalnızca gökyüzüne bakarak zamanda yolculuk yapmış oluruz.

Vega

Yakın komşularımızdan Güneş ve gezegenlerin ışıkları bile bize anında değil, belli bir süre sonra ulaşır. Örneğin Güneş’in ışığı bize yaklaşık 8 dakikada gelir. Jüpiter gezegeninin ışığı (Güneş’ten yansıttığı ışığı demek daha doğru olur) Jüpiter, Dünya’ya en yakın konumdayken tam 50 dakikada burada olur. Artık bir cüce gezegen olan Plüton’un ışığının Dünya’ya varması için uzayda 4 saat yolculuk etmesi gerekir. Yani teleskopla Plüton’a baktığımızda aslında onun dört saat önceki halini görürüz.

Jüpiter ve Plüton ile Yakın Geçmişe Yolculuk

Cüce gezegen Plüton’u, uydusu Charon’la birlikte gösteren bu görüntü Hubble Uzay Teleskopu’yla

çekilmiş. Sağda görünen noktalarsa Plüton’un daha küçük uyduları Nix ve Hydra. Ve bu fotoğraf,

bu dört gök cisminden dört saat önce yola çıkan ışıkların Dünya’nın yörüngesindeki Hubble’a

varmasıyla elde edilmiştir.

Güneş Sistemi’nin dev gezegeni Jüpiter, Dünya’ya en yakın konumdayken bizden 50 ışık dakikası uzaktadır. Yani çıplak gözle ya da teleskopla ona baktığınızda onun 50 dakika önceki halini görürsünüz. Jüpiter’in şu anki halini görmek için ondan şimdi yola çıkan ve 50 dakika sonra gözünüze ulaşacak olan ışık ışınlarını beklemeniz gerekir.

Önce 27 Yı l Ger iye Gidelim

’in ğı

kumbarraa 333

Şu anda 2,5 milyon yıl geçmişe Şu anda 2,5 milyon yıl geçmişe bakıyorsunuz! Çünkü Andromeda bakıyorsunuz! Çünkü Andromeda gökadasının bu görüntüsünün elde gökadasının bu görüntüsünün elde edilmesini sağlayan ışıklar, edilmesini sağlayan ışıklar, 2,5 milyon yıl önce yola çıktı.2,5 milyon yıl önce yola çıktı.

Güneş’in ışıkları Dünya’ya 8 dakikada varır. Günün ilk ışıkları her sabah 8 dakika önce yola çıkmıştır. Gün batımlarında Güneş’in son parçasını gördüğümüz ansa, Güneş aslında 8 dakikadır ufuk çizgisinin altındadır. Yine de dikkat! Aramızda 8 ışık dakikası olsa da Güneş’in ışınları gözlerimiz için çok zararlıdır ve Güneş’e kesinlikle doğrudan bakılmamalıdır –dürbün ya da teleskopla hiç bakılmamalıdır.

Muz

affe

r Özg

üleş

Matematik Hastalıklar

1800’lü yıllarda İngiltere’nin başkenti Londra, dünyanın en kalabalık kentiydi. Kent nüfusu yüzyılın başında bir milyon dolayındaydı. Sanayi Devrimi’nin yol açtığı göçle birlikte nüfus yüzyılın sonunda yedi milyona yaklaşmıştı. Kent sürekli büyüyor ve gelişiyordu; her yanında yeni binalar yükseliyor ve makineler yavaş yavaş günlük yaşama giriyordu. Ancak bu gelişmelerin yanında Londra’nın çok önemli bir sorunu vardı: pislik. Atık sular ya fosseptik çukurlarına dolduruluyor ya da açık kanallardan akıtılıyordu. Kentte sık sık salgın hastalıklar baş gösteriyor, bu hastalıklar yüzlerce hatta binlerce kişinin ölümüne neden oluyordu. 1853’ün Eylül ayında Soho semtinde de bir kolera salgını ortaya çıktı. Hastalık yüzünden semtte yaşayan insanların onda biri kısa sürede öldü.

1853’te Londra’da, ortaya çıkan kolera salgınına Broad Caddesi 40 numaradaki (yandaki) tulumbadan akan su yol açmıştı. O dönemde mikropların varlığı bilinmediğinden, salgına yol açan şeyin bu pompadan akan su olduğunu göstermek çok zordu. Ama Dr. Snow bu iş için hiç kimsenin aklına gelmeyen bir araçtan yararlandı: Matematik.

34 kumbara

Okulda

pek de

sevmediğiniz dersler

olduğunda derste öğretilen

bilgilerin ne işe yarayacağını kendinize

sorduğunuz anlar olmuştur. Dersin sıkıcı, zor

ve hatta anlamsız olduğunu düşünebilirsiniz.

Birçok öğrenci için bu tür derslerin başında

herhalde matematik gelir. Elbette ki derslerde

öğretilen her bilginin günlük yaşamda mutlaka

bir kullanım alanı olması gerekmez. Ama bazen

de hiç beklemediğiniz bir alanda çok işinize

yarayabilirler. Şimdi okuyacağınız öyküde,

bir bilim insanının günlük yaşamdaki bir

sorunu, hem de oldukça önemli bir sağlık

sorununu çözmek için matematikten

nasıl yararlandığının güzel bir

örneğini göreceksiniz.

O

sevme

olduğund

bilgilerin ne işe

ğ nuz anla

ve

m r 35

O dönemin genel kabul gören yaklaşımı hastalığın nedeninin açıkta akan kanalizasyon sularından gelen “kötü koku” olduğu yönündeydi. Ancak John Snow adlı bir doktor bu konuda tümüyle farklı düşünüyordu. Ona göre hastalık içme suyunun kirliliğinden kaynaklanıyordu. Dr. Snow daha birkaç yıl önce yetkilileri bu konuda uyarmıştı. Ne var ki bütün uğraşlarına rağmen bu düşüncesini bir türlü kabul ettirememişti; çünkü dışkının ağız yoluyla vücuda girmesi düşüncesi bile insanlara mide bulandırıcı geliyordu. Dr. Snow, sonunda görüşünü kentin ileri gelenlerine kanıtlayabileceği bir yöntem buldu. Yalnızca on gün içinde beş yüzü aşkın insanın yaşamına mal olan bu salgındaki ölümlerin kentte nasıl bir dağılım gösterdiğini ortaya koyacaktı.

Dr. Snow işe, ölüm vakalarını Londra haritası üzerinde işaretleyerek başladı. Ölen her kişi için haritadaki evlerin üzerine bir işaret koydu. Böylece salgının yol açtığı ölümlerin coğrafi dağılımını elde etti. Harita üzerindeki işaretler özellikle bir bölgede yoğunlaşıyordu. Bu bölge Broad Caddesi 40 numaradaki tulumbanın çevresinde yer alan bir dizi evi kapsıyordu. Dr. Snow yaptığı araştırmanın sonucunda bu tulumbanın hastalığın kaynağı olabileceğini fark etti. Londra’da o zamanlar evlerin ancak bir bölümünde içme suyu şebekesi vardı. Bu semtte yaşayanlarsa sularını çevredeki kuyulardan sağlıyordu. İşin ilginç yanı, Broad Caddesi 40 numaradaki tulumbanın yakınındaki işyerlerinde çalışan çok sayıda işçinin koleraya yakalanmamış oluşuydu. Dr. Snow, yaptığı araştırmanın sonucunda bu işyerlerinin suyu kendi kuyularından aldığını gördü. Aşılması gereken bir sorun daha vardı. Bölgede başka kuyular da vardı ve koleranın gerçekten Broad Caddesi’ndeki tulumbadan yayıldığı nasıl kanıtlanacaktı?

Dr. Snow çalışmasının ikinci aşamasında evlerin değişik tulumbalara uzaklıklarını ölçtü. İnsanlar içme suyu gereksinimlerini doğal olarak kendilerine en yakın tulumbadan karşılıyordu. Haritanın üzerine Broad Caddesi’ndeki tulumbayla bölgedeki öteki tulumbaların eşit yürüme mesafesinde olduğu bir sınır çizdi. Bu sınır şu anlama geliyordu: Eğer herhangi bir ev çizilen bu sınırın içinde kalıyorsa, o eve en yakın tulumba Broad Caddesi’ndeki olacaktı. Dr. Snow, birkaç istisna dışında ölümlerin hemen hemen tamamının çizdiği bu sınırın içindeki bölgede kaldığını görünce varsayımının

doğru olduğunu anladı. Dr. Snow’un çizilen sınır dışında kalan ölümler için de bir açıklaması vardı. Bunların sayısı yalnızca ondu. Bu on kişiden beşi sularını Broad Caddesi’ndeki tulumbadan sağlayan ailelerin üyesiydi. Bu aileler, evlerine daha yakın tulumbalar olmasına

karşın tadını daha çok sevdikleri için sularını bu tulumbadan alıyorlardı. Çizilen sınırın dışında yaşadığı halde salgında yaşamını kaybeden

üç çocuk da bu tulumbanın çok yakınındaki bir okula gidiyordu. Üstelik Broad Caddesi’ndeki

tulumbadan su içmeyen kişilerde koleraya da rastlanmamıştı. Ortaya çıkan sonuç çok açıktı. Belli ki kolera salgınının kaynağı Broad Caddesi’ndeki

tulumbaydı. Dr. Snow yaptığı çalışmayı ve elde ettiği sonuçları yetkililere aktardı. Yetkililer de tulumbanın kolunu sökerek halkın bu tulumbayı kullanmasını engelledi. Daha sonra yapılan

incelemelerde Broad Caddesi’ndeki tulumbanın eski bir fosseptik çukurundan yalnızca 1 m uzakta

bulunduğu ve atık suların zamanla bu çukurdan tulumbanın su kuyusuna sızdığı anlaşıldı.

Dr. Snow’un varsayımını matematiksel kanıtlarla doğrulamasının birçok sonucu oldu. Öncelikle

koleranın su yoluyla bulaşan bir hastalık olduğu anlaşıldı. Londra’nın bugün hâlâ kullanılan

kanalizasyon sisteminin oluşturulmasına ön ayak olan bu öncü çalışma, hastalıkların kaynaklarını araştırma konusunda da yeni bir bakış açısı getirdi. Örneğin yıllar sonra, sıtmanın dağılımını matematiksel modellerle inceleyen bilim insanları da bu hastalığın sivrisineklerden kaynaklandığını keşfetti.

umbara

bu konnuda men bu çünkü dışkınınile insanlara unda görüşünübir yöntem

aşkın insanın rin kentte nasıl .

itası

ret erin

du. a bueğinincaak ı.

eki road

ıda u.a bbu ğını vardı.ranın gerçekten

dığı nasıl

evlerin değişik çme suyue en yakın ne Broad eki tulumbalarınçizdi. Bu

ev çizilenulumba Bç istisna ddiği bu sıayımının

karşın tadını daha çok sevdikleri için sularınıtulumbadan alıyorlardı. Çizilen sınırın dışındyaşadığı halde salgında yaşamını kaybede

üç çocuk da bu tulumbanın çok yakınındakbir okula gidiyordu. Üstelik Broad Caddesi’nd

tulumbadan su içmeyen kişilerde koleraya drastlanmamıştı. Ortaya çıkan sonuç çok açıktıki kolera salgınının kaynağı Broad Caddesi’nd

tulumbaydı. Dr. Snow yaptığı çalışmayı ve eettiği sonuçları yetkililere aktardı. Yetkililer tulumbanın kolunu sökerek halkın bu tulumkullanmasını engelledi. Daha sonra yapılan

inncelemelerde Broad Caddesi’ndeki tulumbaeski bir fosseptik çukurundan yalnızca 1 m uza

bulunduğu ve atık suların zamanla bu çukurdantulumbanın su kuyusuna sızdığı anlaşıldı.

Dr. Snow’un varsayımını matematiksel kanıtlarla doğrulamasının birçok sonucu oldu. Öncelikle

koleranıoleranın su yoluyla bulaşan bir hastalık olduğanlaşıldı. Londra’nın bugün hâlâ kullanılanndra’nın bugün hâlâ kullanılan

kanalizasyon sisteminin oluşturulmasına ön ayakolan bu öncü çalışma, hastalıkların kaynaklarını araştırma konusunda da yeni bir bakış açısı getirdÖrneğin yıllar sonra, sıtmanın dağılımını matematimodellerle inceleyen bilim insanları da bu hastalısivrisineklerden kaynaklandığını keşfetti.

ku

mbalarınu sınır n buBroad dışındanırın

n

36 kumbara

Çizgi Öykü..

Başar Muluk

kumbara 37

Muhteşem Bilim ve Teknoloji Kulübü

38 kumbara

RüzgargülüSürekli esen rüzgârdan artık enerji elde edebileceğimizi biliyoruz. Rüzgârlı tepelere yerleştirilen devasa rüzgâr türbinleri Don Kişot’un yeldeğirmenlerini anımsatırcasına dönüp duruyor. Siz de rengârenk kâğıtlardan kendi rüzgârgüllerinizi yapmak ister misiniz? Yanıtınız evetse önce nelere gereksiniminiz olduğunu söyleyelim: Farklı renklerde kâğıt parçaları, 50-60 cm uzunluğunda çıtalar ve renkli raptiyeler.

Dikdörtgen şeklindeki bir kâğıttan bir kareyi nasıl elde edeceğimizi artık biliyorsunuz. Kare şekilli kâğıt parçasını her iki köşegeni boyunca düzgünce katlayıp açın.

Kâğıdın karşılıklı iki kenarını merkezde gördüğünüz kesişim noktasında buluşacak biçimde katlayın.

Şimdi de kâğıdın karşılıklı öteki iki kenarını

ortada buluşacak biçimde katlayın. Artık

elinizde ilk baştakinden daha küçük bir kare var.

Origami

Kkgnb

2

3

Kâğıdın üst tabakasındaki dört kulakçığı resimde görüldüğü gibi katlayın. Kare bir zemin üzerinde tepe noktaları birbirine bakan iki üçgenin bulunduğu bir şekil elde etmiş olmalısınız.

1

4

kumbara 39

Bu üçgen kulakçıklardan birini her iki elinizin işaret ve baş parmakları arasına alın. Üçgenin yalnızca dış katmanını tutarak yanlara doğru çekin. Aynı işlemi öteki üçgen için de gerçekleştirin.

Dışarı taşan üçgen

parçalarından birini ortadaki

karenin köşegen izi boyunca

yukarı doğru katlayın.

Rüzgârı daha iyi yakalaması için kulakçıklarını hafi fçe araladığınız rüzgârgülünüzü merkezinden bir raptiyeyle çıtaya tutturun. Farklı renklerde yapacağınız rüzgârgüllerini çıtalara tutturarak sevdiğiniz bir çiçeğin saksısına, parka ve hatta okulunuzun bahçesine dikebilirsiniz. Sonra da hafi f hafi f esen rüzgârda rüzgârgüllerinizin dönmesini keyifl e seyredin.

Şeklimiz şimdi bu hale geldi.

ç

Aynı işlemi bir önceki adımda katladığınız köşenin tam çaprazındaki köşe için gerçekleştirin. Yani ilk önce sağ üst köşeyi katladıysanız, sonra sol alt köşeyi katlayın. İşte, rüzgârgülümüz ortaya çıktı bile...

5

6

7

8

40 kumbara

Aklınızı Kullanın

SudokuBeyninizi Çalıştırın ! Karenin içini 1’den 6’ya kadar rakamlarla öyle doldurun ki yalnızca her satır ve her sütunda değil, karenin içindeki küçük dikdörtgenlerde de 1’den 6’ya kadar rakamlar olsun.

Garip Bir Göl

3

1

5

16

1

4 2

3

5

2

6

3

3

2

Afrika’da hayvanların sürekli su içtiği garip bir göl var. Bu gölde yansımalarda hep birtakım eksiklikler oluyor. Bakalım siz yansımadaki 7 eksikliği bulabilecek misiniz?

Yanıtlar

kumbara 41

Mert SihirbazSihirbazımıza yardım edebilir misiniz? “Mert” sözcüğünü 4 aşamada “akıl sağlığı bozuk” anlamına gelen sözcüğe dönüştürecek. Her aşamada yalnızca bir harfi değiştirerek bunu yapmak istiyor.

M E R T

S E R T

_ _ _ _

_ _ _ _

_ _ _ _

E T_ _ _ _

Kaygı, tasa, sorun.

İnsan ya da hayvan vücudunu kaplayan

üzeri tüy, kıl ya da pulla kaplı tabaka.

Akıl sağlığı bozuk kişi.

Yumuşak olmayan.

Kim Kimdir?

Ahmet Alper Defne Ali Can Pınar Kaan Deniz

. . . . . .

1

O bir kız.

Küçük bir kız.

Mutlu bir kız

Peki, kim?

. . . . . .

2O kısa biri.O bir erkek.Mutlu bir erkek.Peki, kim?

. . . . . .

3

O mutsuz biri.

O bir kız.

Peki, kim?

. . . . . .

4O bir oğlan.10 yaşında.Mutsuz biri.Peki, kim?

MertSihirbaz

Kim Kimdir?

MERTSERTDERTDERİDELİ

1. Defne2. Can3. Deniz4. Alper

Garip Göl

3

1

5

16

1

42

3

5

2

6

3

3

2

564425

2 346514 6

263

11

4 5

Sudoku

” sözcüğünüüüüüüüüüüüüüüüü ğı bozuk”

üğe amada ştirerek bunu

Kaygı, tasa, soru

İnsan ya da hayvavücudunu kaplaya

üzeri tüy, kıl ya dpulla kaplı tabak

Akıl sağlığı bozuk ki

YuYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY mummmmmmmmmmmmmmmmmmmm şak olmaya

er Defne Ali CCan Pınar

Bir oyunu kazanabilmek için yeterli miktarda güce, yani bu gücü olan taşlara sahip olmak gerekir. Oyun sırasında, bir oyuncunun rakibini mat yapabilecek kadar güçlü taşı kalmamışsa, o oyun beraberlikle sonuçlanır. Bir oyuncunun satranç tahtası üzerinde

yalnızca şahı ve fili kalmışsa, mat yapması olanaksızdır. Bu oyun beraberlikle biter. Bir oyuncunun mat yapabilmesi için şahı ile birlikte şu taşlarının olması gerekir: Bir vezir, bir kale, birer adet at ve fil ya da iki adet fil.

Özetle:• Her iki oyuncunun da birer atı varsa,• Her iki oyuncunun da birer fi li varsa,• Her iki oyuncunun yalnızca şahları kalmışsa,Mat yapmaları olanaksızdır ve oyun kaçınılmazolarak beraberlikle biter.Bu şekillerden birincisinde beyaz oyuncu rakibini, yalnızca atı ve şahı ile mat edemeyecektir. İkinci şekildeyse, beyaz oyuncunun yalnızca şah ve filinin kaldığı görülüyor. Her iki oyunda da mat olması olanaksızdır. Oyunlar pat olur ve beraberlikle sonuçlanır.

Satrançta BeraberlikSatrançta, her iki oyuncunun da birbirini yenemediği oyunlar beraberlikle sonuçlanır. Yani bir oyuncu diğerini mat etmeyi başaramamıştır. Satrançta birbirinden farklı tipte beraberlikler olabilir.

42 kumbara

Satranç Oynuyoruz

8

7

6

5

4

3

2

1

a b c d e f g h

8

7

6

5

4

3

2

1

a b c d e f g h

8

7

6

5

4

3

2

1a b c d e f g h

8

7

6

5

4

3

2

1

a b c d e f g h

Pat ile Beraberlik“Pat” satrançta bir beraberlik şeklidir. Oyun sırasında bir oyuncu, kendisine şah çekilmediği halde, şahını hiçbir şekilde hareket ettiremiyorsa ve başka oynayabileceği bir taşı yoksa, bu durumda oyun “pat” ile sona erer. Kısacası “pat”, oyun sırasında bir oyuncunun kurallara uygun bir hamle yapamaması durumudur.Aşağıdaki birinci şekilde, siyah oyuncu hamlesini

yapıyor ve hamle sırası beyaza geçiyor. Beyaz oyuncunun piyonları siyah piyonlar tarafından kilitlenmiş durumda. Beyaz şahın hareket edebileceği karelerse siyah vezir tarafından kontrol ediliyor. Bu haliyle beyaz oyuncu hiçbir hamle yapamaz durumdadır ve oyun “pat” olmuş demektir.İkinci şekildeyse beyaz oyuncu hamlesini yapmış ve hamle sırası siyaha geçmiş durumda. Siyah oyuncunun şahı tehdit altında olmamasına karşın, hiçbir yere hareket edemiyor. Bu durumda oyun “pat”la sonuçlanmıştır.Pat durumunda şah, tehdit altında değildir. Yani rakip oyuncu tarafından kendisine şah çekilmemesine karşın, oyun hiçbir kareye hareket edemeyeceği şekilde kilitlenmiştir. Unutulmamalıdır ki satrançta oyunu kazanabilmek için yalnızca rakibin şahını sıkıştırmak yetmez; mutlaka şah çekmek gerekir. Yoksa oyun pat olur ve beraberlikle biter.

Yetersiz Güç ile Beraberlik

kumbara 43

Satrancı 5 yaşında öğrenen ve ilk birinciliklerini çocuk yaşlarında kazanan Hollandalı oyuncu Euwe, Amsterdam Üniversitesi’nde öğrenim gördü ve matematik profesörü oldu. Satrançta açılış kuramları konusundaki derin bilgisi, satranç hakkında yazdığı kitap ve makalelerinin yanı sıra, gösterişsiz ama tutarlı oyun tarzıyla da tanınırdı. Euwe, 1935’te Alexander Alekhine’i yenerek Dünya Şampiyonu unvanını elde etmişti. Ancak 1937’deki Dünya Şampiyonasında rövanşı 9.5 : 15.5 (- 10, + 4, = 11) skoruyla kaybederek unvanı yeniden Alekhine’ne kaptırdı.

Euwe 1956’ya kadar bireysel oyunlara katılmayı sürdürdü. Bu tarihten sonra Hollanda satranç takımının bir numaralı oyuncusu oldu. 1959’da Hollanda’da Bilgi İşlem Araştırma Merkezi yöneticiliğine getirildi. 1961-1963 yılları arasında Avrupa Enerji Topluluğu (Euratom) bünyesinde bilgisayarlar için satranç oyunları programlanması konusunda çalışan komitenin başkanlığını yaptı. 1970-1978 arasında ise Uluslararası Satranç Federasyonu (FIDE) başkanlığını yürüttü.

FIDE başkanlığı sırasında satranç oyununun dünya çapında gelişmesi ve yaygınlaşmasına önemli katkıları olmuştur.

l l k t l

Çağ

daş

Oğu

z

Machgielis (Max) Euwe 1901 – 1981 5. Dünya Şampiyonu (1935 – 1937)

8

7

6

5

4

3

2

1

a b c d e f g h

8

7

6

5

4

3

2

1

a b c d e f g h

Konum Tekrarı ile BeraberlikSatrançta bir oyun sırasında aynı konum 3 kez yinelenirse -yani her iki taraf da aynı taşı 3 kez arka arkaya aynı şekilde oynamışsa- oyun beraberlikle biter. Konum tekrarıyla beraberlikte, yalnızca aynı

oyuncunun 3 kere aynı hamleleri yapmış olması yeterli değildir. Taraflardan biri farklı taşlarını oynatarak hamleler yaparken karşı taraf aynı konumla ilgili hamlesini 3 kez yinelerse, bu kural geçerli değildir.Yandaki ilk şekilde siyah oyuncu vezirini a8’den a6’ya ilerleterek beyaz oyuncuya şah çekiyor. Beyaz oyuncu şahını f1 karesinden g2 karesine kaçıyor. Bir sonraki hamlede siyah oyuncu beyaz şahı tehdit edebilmek için vezirini a6 karesinden a8 karesine geri taşıyor ve yine şah çekiyor. Beyaz oyuncu şahını yeniden f1 karesine kaçıyor. Eğer siyah oyuncu hamle sırası kendisine geçtiğinde yine f6 karesine gelerek şah çekerse ve beyaz oyuncu şahını yine g2 karesine kaçarsa, oyun konum tekrarı ile mat kuralı gereği, berabere biter.

50 Hamle Kuralıyla BeraberlikOyuncular 50 hamle boyunca birbirlerinin hiç taşını almamışlarsa ya da piyonlarını hiç hareket ettirmemişlerse, oyun beraberlikle sonuçlanır. Bu durum genellikle oyun sonlarında, taraflardan birinin, bir vezir ve şah ya da bir kale ve şah ile yalnızca bir şahı kalan rakibi mat etmeye çalıştığı durumlarda ortaya çıkar.

Rakiple Anlaşarak BeraberlikOyun sırasında bir oyuncunun beraberlik teklif etmesini, rakip oyuncu kabul eder ve onaylarsa, iki oyuncu anlaşarak berabere kalmış olurlar.

44 kumbara

Beynini Eğit genç okurları sürükleyici bir öğrenme ve keşfetme gezisine çıkaran çok yararlı bir kaynak kitap. Aslında kitabın içeriğini oluşturan özenle seçilmiş konular, yetişkinlerin bile ilgisini çekecek bir tarzda sunuluyor. Kitap, 102 konunun anlatıldığı beş bölümden oluşuyor. Bu bölümler şunlar:• Doğa• Coğrafya• Bilim ve İcatlar• Tarih• Spor ve SanatHer konu karşılıklı iki sayfalık bölümler şeklinde ele alınıyor. Konu anlatımları ayrıntılı resimlerle desteklenmiş. Konu anlatımından önceki

sayfalarda üç farklı düzeyde 20 dolayında soru bulunuyor. Önce bu soruları yanıtlamaya çalışıyorsunuz. Sonra sayfayı çevirip konuyu okuyorsunuz. Konu anlatımı, kutucuklardan oluşan bilgi paketleri şeklinde. Her paketin içindeki bilgilerin hangi soruya karşılık geldiği üzerinde yazılı. Ama arzu edenler için kitabın sonuna da bir yanıtlar bölümü eklenmiş. Kitaptaki 102 mini sınavda 2000’in üzerinde soru var. İzleyen sayfalarda da bütün bu sorular yanıtlanıyor. Yani doğaya meraklı, sanat, tarih ve sporla da ilgili iyi bir okur kısa sürede kitabı bitirebilir ve o soruların yanıtlarını da öğrenmiş, içselleştirmiş olur.

Çeviren: Ayşe Hacımirzaoğlu Editör: Nevin Avan Özdemir 320 sayfa, 28 TL

Zaman İçinde KentPeter Kent

Bu sıra dışı kitapta Yeni Taş Çağı’ndan 21. yüzyıla kadar on üç yerleşim ele alınıyor. Bunların arasında Roma dönemindeki, Orta Çağ’daki, 16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar her yüzyıldaki kentler de var. Bunların yanı sıra, Eski Taş Çağı’nda insanların nasıl barındığı, Roma’daki yeraltı mezarları, Orta Çağ’da bir maden ocağı, 19. yüzyıldaki bir yeraltı demiryolu hattı ve savaş sırasında sığınmak için yeraltına yapılmış bir “sığınak kent” de anlatılıyor. Kitabın anlatımı genellikle karşılıklı iki sayfayı kaplayan çok ayrıntılı büyük boy kesit resimleri üzerinden yapılmış.

48sayfa18 TL

Genç Okurun Dünyası

4s1

ini Eğit genç okurları sayfalarda üç farklı düzeyee de

Beynini Eğit Bilimden coğrafyaya sanattan spora kadar yüzün üzerinde ilgi çekici konu, özenle hazırlanmış renkli resimli bu ansiklopedik kitapta toplanmış. Hem ayrıntılı konu anlatımlarıyla hem de mini sınavlarda sorulan 2000’i aşkın soruyla ilköğretim çağındaki okurlar bir yandan okulda öğrendiklerini pekiştirirken bir yandan da zengin bir genel kültür sahibi olacaklar.

kumbara 45

Son Çıkanlar

Kaçış DehliziSevgi Atlıhan

Bilimin Renkli ve Eğlenceli Dünyasını Keşfedin

Kolay Bilim, araştırmayı, öğrenmeyi seven çocuklar için baştan sona resimlerle kaplı eşsiz bir kitap dizisi. Her kitapta 50 soru ve bu soruların yanıtları bulunuyor. Sorular genellikle

doğayla, bilimle ve buluşlarla ilgili; ama aralarında tarih, coğrafya ve uzayla ilgili olanlar da var. Ayrıca her sayfada

minik bir kutu içinde ilgi çekici bir bilgi de veriliyor. Basit cümlelerden oluşan anlatım oldukça yalın ve kolay anlaşılır. Ayrıca anlatım komik ve açıklayıcı çizimlerle desteklenmiş.

enenceli DüDünyasını KeşfedinKolay Bilim Dizisi

Ay’ın ÇevresindeJules Verne

Gulliver’in GezileriJonathan Swift 155

sayfa3 TL

64sayfa12 TL

79sayfa7 TL

188sayfa3 TL

Doktor Gulliver denizaşırı seferlere çıkan gemilerde doktorluk yaparak bir yandan geçimini sağlamakta bir yandan da dünyayı dolaşmaktadır. Bir gün şiddetli bir fırtınada gemisi batar. Gulliver de kendini her şeyin minicik olduğu Lilliput adlı tuhaf bir ada ülkede bulur. Burada başından ilginç olaylar geçen Gulliver sonunda kaçar; ama bu kez de kendini bir başka tuhaf adada bulur. Buradaki her şey de dev boyutlardadır.

Kenan, Ali ve Volkan’dan oluşan KAV ekibi, Çınarlı Mahallesi’nin kendilerini bilime adamış üç çocuğudur. Mahallelerinde olan gizemli olayların peşinden gider ve onları çözmeye çalışırlar. Mahallede bir de Selin ve iki arkadaşından oluşan Kızlar Heyeti vardır. İki grup sürekli çekişir. Öykümüz, iki grup da parkta dolaşırken Selin’in köpeğinin kaybolmasıyla başlar. Kaçış Dehlizi, güzel resimlerle zenginleştirilmiş çok sürükleyici bir kitap.

Bu, insanların Ay’agitmesinden neredeyse yüz yıl önce yazılmış sıra dışı bir bilimkurgu kitabıdır. Bilimkurgu edebiyatının kurucularından olan Jules Verne, bu yapıtında bir grup topçunun Ay’a bir top mermisinin içinde gitmeyi planlamasını ama hiç de planlandığı gibi gelişmeyen olayların sonunda kendilerini ilginç bir serüvenin içinde buluverişlerini anlatıyor. Yazarın öteki yapıtları gibi bu da mizah yüklü sürükleyici bir kitap.

Bi

b5

c

15say3 T

18say3

64 x

7say7 T

46 kumbara

Sizden Gelenler

Severim Güzel YazıSeverim güzel yazı,Bize bol meyve getirir,Bize mutluluk getirir,Sevgi getirir.

Severim güzel yazı,O çocuk bağırışlarını,Saatlerce süren aile sohbetlerini,İple çekeriz hepimiz.

Severim güzel yazı,Ailemle birlikte olmayı.Ama kışı da özlüyoruz, okulumuzu da,Haydi, artık sana güle güle yaz.

Doğa TopuzBeş Eylül İ.Ö.O. 4/A

Yazın TadıYaz geldi, hoş geldi,Bizlere neşeler getirdi, Herkes tatillere gitti,Evlerde ses kalmadı,İşte, yaz buna denir,Herkes eğlenir, tozar.

Defne YavuzDumlupınar İ.Ö.O. 3/A

Yaz

Güneş batar ufukta,

Çiçek açar toprakta,

Dört mevsimin güzelliği,

Çıkar Temmuz ayında.

Meyvesiyle sebzesiyle,

Ağaçların gölgesiyle,

İnsanların sevgisiyle,

Çocukların neşesiyle,

Coşarız yaz mevsiminde.

Cansu Mergen

Cumhuriyet İ.Ö.O. 6/C

Zeynep SalcanMEF İ.Ö.O. 2/A

Emir KartalNecip Fazıl Kısakürek İ.Ö.O. 3/Di Kartal

İrem Gökdere Şemsipaşa İ.Ö.O. 7/C

İrem Gökd

kumbara 47

Özge Avşar Reşat Tardu İ.Ö.O. 8/D

Uzay sen sonsuz bir boşluksun Kucağını çok geniş açmışsın Ay,Dünya,Mars birer gezegen Hep senin sonsuzluğunda misafi r Uzay,sen masmavi bir çarşafa dolanmışsın

Sonsuz boşluğunu kimlere açmışsın Yıldızlar her gece senin kervansarayında

Gündüzleri güneşin mutlu insanların gözünde Hey gözlerimin sonsuz boşluğu Ay,Dünya,Mars birer gezegen sende Gündüzleri yıldızın ısıtır dünyayı Gece gözlerimizde Samanyolu kolyesi

Uzay

Bekliyoruz! Pınar Çağlayan, Demet Akkoyun ve Derya Yılmaz’a gönderdikleri resim, fotoğraf ve şiirler için teşekkür ederiz. Kış ve yeni yıl konusunda yapacağınız resim ve çizimleri, çekeceğiniz fotoğrafl arı ve yazacağınız şiirleri aşağıdaki adreslerden birine Aralık ayına kadar gönderirseniz, Kumbara’nın 6. sayısındaki Sizden Gelenler köşesinde yayımlayabiliriz. Adınızı, okulunuzun adını, sınıfınızı ve ilinizi de yazmayı unutmayın.Adres: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları İstiklal Cad. Meşelik Sok. No: 2 Kat: 4 Beyoğlu/İstanbulE-posta: kumbara@iskultur.com.tr

Yaz Tatili

Yaz tatili gelince,

Güzel bir karneyle,

Sevinir bütün öğrenciler,

Dinlenirler tatilde

Bütün bir sene çalıştık,

Yorulduk çabaladık,

Tatili bekledik dört gözle,

İyi tatiller herkese.

Hasancan Aksoy

5/A Eskişehir

Sena Nur İncebacakBuldan Yenicekent Cumhuriyet İ.Ö.O. 2/A

Emre Kartal Necip Fazıl Kısakürek İ.Ö.O. 3/A

48 kumbara

SağlıkBöcek Sokmaları

Öncelikle, bu durumdan korunmak için neler yapılabilir?• Kol ve bacaklarınızı açıkta bırakmayacak giysiler giyin. Parlak renkli ve çiçek desenli giysileri yeğlemeyin.• Otların arasında, çimende ya da toprakta açık ayakkabı ya da çıplak ayakla yürümeyin.• Ağzı açık kalmış teneke kutulardan ve şişelerden içecek içmeyin.• Ağzı açık çöp kutularından uzak durun.• Ayakkabılarınızı giymeden önce mutlaka içine bakın ve sertçe silkeleyin.• Arı, kene, akrep ya da yılan gördüğünüzde paniğe kapılmayın.

Arı ve Örümcek

Arının iğnesi cildinizde kalmışsa iğneyi çıkarın. İğneyi nasıl çıkardığınız önemli

değildir, yeter ki zaman geçirmeden çıkarın. Örümceklerin iğnesi yoktur. Sokulan yeri su ve sabunla yıkayın.

Üzerine koyacağınız bir torba içindeki buz acınızı hafi fl etir. Eğer arı sokmasına karşı aşırı duyarlılığınız ve doktorunuzun verdiği bazı ilaçlar varsa, onları mutlaka yanınızda bulundurun. Çok

isteseniz de sokulan bölgeyi kaşımayın.

Kene

Bedeninizin herhangi bir yerinde kene görürseniz, ona kesinlikle dokunmayın.

Hemen bir sağlık kuruluşuna gidin. Orada bir doktor ince uçlu bir

pens ya da cımbızla keneyi deri yüzeyine en yakın yerden tutup düz

olarak, döndürmeden yavaşça çekecektir. Ardından gerekli

tedaviniz de yapılacaktır.

Akrep

Yarayı sabunlu suyla temizleyin. Üzerine koyacağınız torba içindeki küçük bir buz parçası ağrınızı azaltabilir. Akrep sokmaları ciddi reaksiyonlara neden olabileceğinden en kısa zamanda bir sağlık merkezine gitmeniz gerekir. Sağlık merkezine giderken mümkünse sizi sokan akrebi de yakalayıp yanınızda götürün.

Yılan

Yılanın soktuğu yeri su ve sabunla yıkayın. Bu bölgeyi hareket ettirmeyin ve kalp seviyesinin altında tutun. En kısa sürede bir sağlık merkezine gidin. Varsa yüzük, saat ve sıkı giysi gibi şeyleri çıkartın. Yarayı iki diş izi arasını çizerek kanatın. Yarayı kesinlikle emmeyin. Isırılan bölgeyi üst kısmından temiz bir bezle sıkın.

Okulların tatil olduğu, zamanınızı dilediğinizce geçirdiğiniz, güneşin ve güzel havanın tadını çıkardığınız yaz çoktan sona erdi. Keşke, bir de insanın canını yakan o arılar ve böcekler olmasaydı. Şimdiye dek bu küçük hayvanlara ilişkin tatsız anılarınız belki de yoktur; ama böyle bir durumla karşılaştığınızda neler yapılması gerektiğini bilmenizde yine de yarar var.

Sivrisinek ya da karasinekler tarafından sokulmak genellikle yaz ayları için olağan bir durum olarak kabul edilir. Alerjik bir yapınız yoksa, kaşıntı dışında çok da önemli bir sorun yaşamazsınız. Ancak yaz aylarında arı, akrep ve örümcek sokmalarıyla da sıkça karşılaşılır.

Peki, ya kaçındığınız bu olay gerçekleşirse ne olur? Endişelenmeyin. Başınıza geleni hemen bir büyüğünüze anlatın. İşte, büyüğünüzle birlikte yapmanız gerekenler:

kumbara 87.yil_22x27,5cm.indd 1kumbara 87.yil_22x27,5cm.indd 1 22.09.2011 21:2722.09.2011 21:27