Sayım Yöntemleri Ders NotuKastamonu ÜniversitesiAraç Rafet Vergili Meslek YüksekokuluAvcılık ve Yaban Hayatı Programı

Örneklem: Bütünün ‘’Anlamlı’’ Parçası

Populasyon

Örnek 2Örnek 1

İyi bir örneklem nasıl olmalı ?

1. Temsiliyet: Bütünü gerçekten temsil ediyor mu ?

• Hassasiyet

• Doğruluk

2. Güvenilirlik: Her defasında benzer sonuç alınabiliyor mu?

Yaban Hayatı Örnekleme Teknikleri Dr. Öğr Üyesi Alper Ertürk

Yaban Hayatı Örnekleme Teknikleri Dr. Öğr Üyesi Alper Ertürk

Uygun Örneklem Yönteminin Seçilmesi

Çalışmada ne amaçlanıyor ? Önceden belirlenmeli

• Populasyonun tamamını mı bilmek gerekiyor, eğilimler yeterli mi ?

• Bazı durumlarda doğru ölçülmüş eğilimler hata payı yüksek sayılardan daha iyidir.

Hedef Türlerin özellikleri iyi bilinmeli

• Zamanlama önemli

• Aynı alanda farklı türler için değişik yöntemler kullanmak gerekli olabilir

Çalışılan alanın özelliklerine göre planlama yapılmalı

• Farklı alanlarda aynı tür için farklı örneklem yöntemleri kullanmak gerekli olabilir

Yaban Hayatı Envanter Teknikleri

1. Tam Sayım (Doğrudan)

2. Kısmi Sayım• Nokta Sayımı (Doğrudan)• Transekt Sayımları (Doğrudan)• Fotokapan Yöntemi (Dolaylı)• Sürek Sayımları (Doğrudan)

3. Diğer Yöntemler• İz-İşaret Gözlemleri• Doku İstasyonları• Dışkı Analizleri

Yaban Hayatı Örnekleme Teknikleri Dr. Öğr Üyesi Alper Ertürk

Tam Sayım

Populasyonun tamamı aynı anda gözlemlenebiliyor ve sayılabiliyorsa

Bu gibi ideal koşullar çoğu zaman bulunmaz

• Arazi yapısı (topografya, Kapalılık vb.)• Arazi büyüklüğü• Türün Davranış Özellikleri

Çoğu tür için uygulanabilir değil

Rangifer tarandus

Yaban Hayatı Örnekleme Teknikleri Dr. Öğr Üyesi Alper Ertürk

Kısmi Sayım Teknikleri

Nokta Sayımı

• Araziye hakim olan noktalar visibility (görünürlük) analizleri ile seçilir• Gün içerisinde belirli bir zaman aralığında bu noktalardan bireyler izlenir

• Kapalılığı düşük ve görece düz araziler için uygun• Sürü davranışı gösteren türler için uygun• Maliyeti düşük, yalnızca dürbün ve teleskop yeterli

✔

✗• Gözlemcileri niteliği ve arazi performansı çoğu zaman aynı olmaz• Gececil türler için uygulanamaz• Arazi şartları çoğu zaman ideal olmaz• Görüş alanı çoğu zaman net belirlenemez

Yaban Hayatı Örnekleme Teknikleri Dr. Öğr Üyesi Alper Ertürk

Kısmi Sayım Teknikleri

Transekt Sayımları (Çizgi veya Mesafe)

• Nokta yerine araziye hakim hatlar seçilir• Seçilen hat üzerinde yürüyerek görülen bireylerin mesafe ve yönleri ölçülür• İstatistiksel analizlerle görülemeyen bireylerin sayıları tahmin edilir

• Kapalılığı düşük ve görece düz araziler için uygun• Ormanlık alanlarda büyük toynaklılar için uygun• Maliyeti düşük, mesafe ölçer, GPS ve pusula gerekli

✔

✗• Gözlemcileri niteliği ve arazi performansı çoğu zaman aynı olmaz• Gececil ve nadir türler için uygulanamaz• Birden fazla hat sayılması gerektiğinde zaman kısıtlayıcı faktör

Yaban Hayatı Örnekleme Teknikleri Dr. Öğr Üyesi Alper Ertürk

Kısmi Sayım Teknikleri

Fotokapan Yöntemi

• Çalışılan alan hedef türün dolanma alanına göre karelere bölünür (sistematik)• Her bir kareye fotokapan cihazları yerleştirilir• Cihazlar düzenli ziyaret edilerek veri elde edilir

• Kapalılığı yüksek ve çalışılması zor alanlar• Nadir ve gececil türler çalışılabilir• Maliyet yüksek ancak güvenilir ve uzun vadede verimli

✔

✗• Bazı türlerde birey ayırt edilemez (eğilimler hesaplanabilir)• Yüksek çözünürlüklü modeller oldukça pahalı• Açık alanlarda kullanım örneklemin tarafsızlığını bozabilir

Yaban Hayatı Örnekleme Teknikleri Dr. Öğr Üyesi Alper Ertürk

Kısmi Sayım Teknikleri

• Kapalılığı yüksek ve çalışılması zor alanlar• Maliyet düşük✔

✗• Gözlemcilerin niteliği çoğu zaman aynı düzeyde olmaz• Sürme işlemi yapılırken hattın bozulmaması zor• Gözlemciler çoğu zaman kaçan bireyler tarafından fark edilir• Bir çok nadir tür doğru örneklenemez• Mükerrer sayım kaçınılmaz

Sürek Sayımları

• Çalışma alanında temsilci alanlar belirlenir• Bu alanlarda kısa süre içerisinde bireyler gözlemcilere doğru sürülür• Gözlemciler karşılaştıkları bireyleri kaydeder

Yaban Hayatı Örnekleme Teknikleri Dr. Öğr Üyesi Alper Ertürk

Diğer Yöntemler

İz ve İşaret Gözlemleri

• Yöntemler bireyler üzerinden değil izleri üzerinden uygulanır• Alanda bulunan izler ölçülür ve kaydedilir

• Kapalılığı yüksek ve çalışılması zor alanlar• Maliyet düşük✔

✗• Gözlemcilerin niteliği son derece önemli• Net bir sayı vermek güç• İzlerin bozulma, üst üste binme olasılığı var• İzler yakın akraba türlerle karışabilir• Aynı tür farklı izler bırakabilir• Zemine göre izin büyüklüğü değişir

Yaban Hayatı Örnekleme Teknikleri Dr. Öğr Üyesi Alper Ertürk

Doku İstasyonları

Diğer Yöntemler

• Bireylerden DNA materyali kıl vb dokulardan elde edilir• Toplanan kıl örnekleri laboratuarda analiz edilir

• Her alanda kullanılabilir• Kesin sonuçlar verir (Cinsiyet, birey tanımlama vb.)• Nadir türler için en etkin yöntem

✔

✗• Analizlerin gerçekleştirileceği nitelikli laboratuvar• Sarf malzeme ve işçilik maliyeti pahalı• Kıl örnekleri düzenli toplanmalı

Yaban Hayatı Örnekleme Teknikleri Dr. Öğr Üyesi Alper Ertürk

Diğer Yöntemler

Dışkı Analizleri

• Bireylerden DNA materyali kıl vb dokulardan elde edilir• Toplanan kıl örnekleri laboratuarda analiz edilir

• Her alanda kullanılabilir• Kesin sonuçlar verir (Cinsiyet, birey tanımlama vb.)• Çoğu tür için etkin yöntem

✔

✗• Analizlerin gerçekleştirileceği nitelikli laboratuvar• Sarf malzeme ve işçilik maliyeti pahalı• Bazı türlerin dışkısını bulmak zor• Dışkıda parçalanmış DNA bulunur izolasyonu zor

Yaban Hayatı Örnekleme Teknikleri Dr. Öğr Üyesi Alper Ertürk