Δημοσθένης Αγραφιώτης

Κλίμακες, εμβέλειες

2011

«Κλίµακες, εµβέλειες»

Στην κινεζική «αισθητική» παράδοση δεν υπάρχει η λέξη «τοπίο»· οι εικονογραφές µε πέτρες και νερό είναι η ισοδύναµη έκφραση για το είδος: «τοπίο». Η λευκή επιφάνεια του χαρτιού υποδέχεται τα κτυπήµατα, τις περιστροφές των πινέλων και υποστηρίζει την εναπόθεση και απορρόφηση της µελάνης, αναδεικνύοντας αναπαριστώµενα και αναπαριστάνοντα (π.χ. βουνά, ποτάµια και φυτά) και ιδεογράµµατα. Μια ζω-γραφική που ξεκινάει µε το νερό της µελάνης και το χαρτί (που έχει χάσει το νερό του) για να γίνει εικόνα για πρόσληψη και ανάγνωση.

Στη γιαπωνέζικη αισθητική παράδοση οι κήποι κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: τους υγρούς και τους στεγνούς. Οι στεγνοί γίνονται µε χαλίκι και πέτρες όπως αυτές συλλέγονται στη φύση. Οι κήποι µε την αυστηρή τους γεωµετρία και µε το έκκεντρο και το ανεπεξέργαστο των λίθων αποτελούν τέχνεργα για την άσκηση του νου, της σκέψης και των συναισθηµάτων, ως εργαλεία διαλογισµών για τις προσκλήσεις του βίου, ως οχήµατα στο δρόµο της διαφώτισης. Συνήθως, σ’ ένα τόπο όπου το πράσινο κυριαρχεί (υγροί κήποι), οι στεγνοί κήποι λειτουργούν ως στεγνές οάσεις όπου αποδίδονται νυχτερινές σκηνές (ονειρικές ή µη), όπου παρουσιάζονται θαλάσσιες φαντασιοπληξίες.

Το στέγνωµα των καπνών στις παραδοσιακές καπνοπαραγωγικές περιοχές, αποτελούν ίσως τα ισοδύναµα των «τοπίων» της άπω Ανατολής. Φτιαγµένα µε το χέρι, µε την προσεκτική τοποθέτηση των φύλλων του καπνού και την διευθέτηση των συνόλων στη γεωµετρία των αυλών δηµιουργούν «τοπία», θύλακες – εγκαταστάσεις όπου η ζώσα ύλη µεταπλάθεται σε προϊόν – εµπόρευµα – αγαθό για τις ανθρώπινες ανάγκες ή καλύτερα για τα ανθρώπινα πάθη.

Όταν ο καπνός ξηραθεί, οι αρµαδιές των φύλλων µοιάζουν µε µηνύµατα που στέλνονται από τους παραγωγούς του καπνού στην πράσινη πεδιάδα ως ένας ύµνος στην ιδιότυπη γενναιοδωρία της φύσης· όπως οι προσευχές που γράφονται από τους βουδιστές σε υφάσµατα και αναρτώνται σε δέντρα και σωρούς πέτρας για να µεταφέρουν µε τον αέρα τα µηνύµατα των πιστών και των προσκυνητών.

Το έργο του Πάνου Χαραλάµπους αποτελεί ενοφθαλµατισµό σ’ αυτούς τους θύλακες καθώς ο καλλιτέχνης µε τις κατασκευές του επερωτά την αλυσίδα του καπνού για την τύχη του προϊόντος στην πολιτιστική ιστορία της οικουµένης. Καλεί τους θεατές – αναγνώστες να ανατενίσουν τα καπνικά και τα παραφερνάλιά τους, ως διανοητικά τοπία πιο πολύ στην κινεζικο-ιαπωνική γενεαλογία παρά τη λεγοµένη δυτική τοπιογραφία ή τη δυτική αναπαράσταση (ζωγραφική ή γλυπτική). Η χρήση της γραφής µαζί µε το υλικό των φύλλων του καπνού ωθεί σε µια προβληµατική της διαφορικής διάγνωσης µεταξύ γραφής και ανα-παράστασης.

ò ôóü éí ãÜð ñá ïê ðïýñïïïï

ïïïïïï

Αποτελεί κρίσιµη επιλογή η οδός µέσω της οποίας κάποιος µπορεί να

µιλήσει για τη συλλογική ζωή, την κοινωνία, το γενικό καλό. Τι θάταν µια προσέγγιση του κοινωνικού µέσου ή στο όνοµα των παθών ή του τριπτύχου ευχαρίστηση, απόλαυση και ηδονή. Δηλαδή στο γενικευµένα κυρίαρχο λογισµό χρηµατοοικονοµικής (financial) υφής (και υστερίας) να αντιπροτείνει µια διάγνωση της πραγµατικότητας µε την εφαρµογή του προηγούµενου τρίπτυχου. Αν προς στιγµή , το κάπνισµα θεωρηθεί ως εγκάρσια ευκαιρία πραγµάτωσης του τριπτύχου, τότε το κάπνισµα µπορεί να θεωρηθεί ως πολιτιστικό (cultural) σύµπτωµα του τρόπου µε τον οποίο µια κοινωνία να συλλαµβάνει, να επεξεργάζεται και να αποτυπώνει τους γνώµονες που τα µέλη της ακολουθούν ή παραβιάζουν στις µεταξύ τους σχέσεις µε αφορµή την απόλαυση και την ηδονή. Μερικά υποδείγµατα: Στον 18ο αιώνα (στην Ευρώπη) οι ελευθεριάζοντες (libertines), οι πρωταθλητές της ηδονής ήταν η αριστοκρατία, ισχυρή, κυνική, µέρος του δεσποτισµού και του πολιτικού συστήµατος, που πειραµατίζονται συστηµατικά µε τις απολαύσεις· ωστόσο υποτιµούν το ανθρώπινο και τα ερωτικά συναισθήµατα µε την καταφυγή στη βία - φυσική ή συµβολική ή ψυχολογική. Στα τέλη του 18ου αιώνα µε το Διαφωτισµό µια άλλη προσέγγιση αναδύεται µε επαναστατικές διαθέσεις: η αναζήτηση της ελευθερίας στο ιδιωτικό και στο δηµόσιο τοµέα στο όνοµα της αρετής και της ισορροπίας· το προαναφερόµενο τρίπτυχο µε µια έξυπνη διαχείριση του µπορεί να είναι ένα όπλο χειραφέτησης για όλους ή τουλάχιστον τους περισσότερους. Αν αυτά είναι τα πρωταρχικά πρότυπα, στις αρχές του 21ου αιώνα µετά από την «σεξουαλική απελευθέρωση» της δεκαετίας του 60, τη γενίκευση της υποχρέωσης στην απόλαυση µέσω της κατανάλωσης, την οργανωµένη εκµετάλλευση του ερωτικού από την αντίστοιχη βιοµηχανία (π.χ. πορνογραφία), τον έλεγχο των εξαρτήσεων από υπερεθνικές επιχειρήσεις ή µαφίες, στην «κοινωνικοποίηση της διαστροφής» (π.χ. µέσω του διαδικτύου),οι σύγχρονες κοινωνίες φορτίζονται µε το αίτηµα αναθεώρησης των παθών και συνακόλουθα των κανόνων για όρια των ηδονών – σεξουαλικών, διανοητικών και άλλων.

Το κάπνισµα αποτελεί ένα «λαµπρό» πεδίο που δείχνει την ένταση στον κοινωνικό ορίζοντα και στις αµφισηµίες του αιτήµατος. Οι καπνιστές µια νέα «φυλή» - εθνοτική οµάδα; Μια οµάδα υπό καταδίωξη; Οι καπνιστές στο video του Πάνου Χαραλάµπους µε τον καπνό µπροστά τους και πίσω το άτεγκτο µετρητή του χρόνου (το ρολόι), καταπίνουν και ξεφυσούν τον καπνό, απορροφηµένοι από τη φαντασία τους, τη φαντασίωσή τους, τις ονειροπωλήσεις τους σαν να ζουν σε τόπο χωρίς σταθερότυπους ή νόµους, απολαµβάνουν µε το σώµα τους τις επιρροές των χιλιάδων ουσιών που τους προσφέρει η κάφτρα, η ελεγχόµενη χηµική φωτιά. Έξω, όµως, στην κοινωνική σκηνή, φράσεις (όπως, το κάπνισµα σκοτώνει), εικόνες (όπως οι πνεύµονες των καπνιστών) και συναισθήµατα τονίζουν την επικινδυνότητα του καπνίσµατος. Αναµφίβολα οι ειδικοί της Δηµόσιας Υγείας έχουν δείξει τις επιπτώσεις του καπνίσµατος στην υγεία και στην κοινωνία. Το ζήτηµα είναι αν η προστασία της υγείας µπορεί να γίνει γνώµονας για τη διαχείριση των παθών, όπως η απόλαυση και η αυτοκαταστροφή.

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï

Παρ’ όλη την επιδηµιολογική νοµοτέλεια, οι υπεύθυνοι που κινούνται στο πνεύµα της Νέας Δηµόσιας Υγείας (New Public Health) γνωρίζουν τις δυσκολίες στις µεταβολές των προσωπικών και των συλλογικών συµπεριφορών, αλλά και τη συνθετότητα των συµφερόντων στο χώρο της καπνοβιοµηχανίας, έχουν προτείνει µια συνεχή διαπραγµάτευση και ανανεούµενη συναίνεση µεταξύ των πρωταγωνιστών (βιοµηχανίες, διαφηµιστές, ΜΜΕ, ενώσεις καταναλωτών, ή ασθενών, επιδηµιολόγοι, ακόµη νοσοκοµεία…). Έτσι, το «κάπνισµα» γίνεται ένα διακύβευµα οικονοµικό-πολιτικό και πολιτιστικό, όπως και κάθε καίριο πρόβληµα της Δηµόσιας Υγείας. Βέβαια, στην Ευρώπη έχουν βιωθεί τα τελευταία χρόνια αρκετές «κρίσεις-πανικοί» Δηµόσιας Υγείας και οι ευρωπαίοι έχουν εκπαιδευθεί στην πολυπλοκότητα ζητηµάτων όπως το κάπνισµα. Ωστόσο παραµένει ανοικτό θέµα γιατί η «πολιτική για το κάπνισµα» γίνεται η «πολιτική φάρος» για τη Δηµόσια Υγεία (και όχι για παράδειγµα η πυρηνική ενέργεια ή η µόλυνση του αέρα κ.λπ.) µε συνέπεια να διατυπώνονται τα ερωτήµατα: «οι Γάλλοι θα ακολουθήσουν την πολιτική που εφαρµόζεται στις Η.Π.Α.;» «Οι Ιταλοί ή οι Έλληνες καπνιστές θα «υποταχθούν» σ’ αυτή την πολιτική;» «Σε ποιο βαθµό η πολιτική ή καλύτερα η «βιοπολιτική» µπορεί να είναι µια ακόµη εκδοχή του κοινωνικού ελέγχου;». Πάντως οι απολαύσεις στις σύγχρονες κοινωνίες έχουν τεθεί σε επιτήρηση. Μέχρι και απόψεις για «µηδενική επικινδυνότητα» και «µηδενική ανοχή» διατυπώνονται όλο και πιο συχνά. Η κατάσταση γίνεται ακόµη πιο πολυσχιδής καθώς οι «εξαρτήσεις» γίνονται όλο και πιο αµφίσηµες, καθώς ορισµένες απ’ αυτές θεωρούνται νόµιµες (π.χ. υπερκαταναλωτισµός) ενώ άλλες µη νόµιµες – ορισµένα ναρκωτικά. Νέες ταξινοµήσεις για την επικινδυνότητα και τις επιπτώσεις για τις διάφορες εξαρτήσεις από τις ουσίες δηµιουργούν ένα «χρηµατιστήριο» κινδύνων/απολαύσεων, µε ανεβοκατεβάσµατα όπως µε τους άλλους δείκτες της χρηµατοοικονοµικής συγκυρίας.

Σ’ αυτό το πλέγµα των συγκρούσεων και των ζητηµάτων, ποια µπορεί να είναι η παρέµβαση της τέχνης; Ποιες πτυχές µπορούν να προκαλέσουν καλλιτεχνικές δράσεις ή και έργα τέχνης; Ο Πάνος Χαραλάµπους επιχειρεί µια ιχνηλασία των κλιµάκων χώρου και χρόνου. Από τη διεθνή διάσταση του εµπορίου στην τοπική διάσταση των καλλιεργειών· από την υλικότητα του καπνού στην στρατηγική των πολυεθνικών κολοσσών του τσιγάρου· από τον ιδρώτα των παραγωγών στην χρήση του καπνίσµατος στα παιχνίδια της κοινωνικής περιωπής.

Η παρέµβαση του Πάνου Χαραλάµπους ακολουθεί τις εξελίξεις του «καπνικού». Όταν άρχισε να παράγει έργα σε αναφορά µε τα καπνά, η συνήθεια του καπνίσµατος απολάµβανε το µέγιστο της σηµειολογικής της εµβέλειας. Σήµερα βρίσκεται στο ελάχιστο – ναδίρ της πολιτιστικής της νοµιµότητας. Αυτό διαφαίνεται καλύτερα στις Η.Π.Α. όπου και τα αντικαπνιστικά µέτρα πρωτοεφαρµόστηκαν και µάλιστα µε µεγάλη αποδοχή και συνέπεια. Το παράδοξο: στις Η.Π.Α. όπου η οπλοφορία επιτρέπει εκατοντάδες φόνους κάθε χρόνο, όπου µερικοί ειδικοί µε τα χρηµατοοικονοµικά κόλπα τους, µπορούν να προκαλέσουν αυτοκτονίες και ανθρώπινο πόνο και µένουν στο απυρόβλητο, όπου η κατανάλωση καυσίµων µπορούν να προκαλέσουν µέχρι πολέµους… σ’ αυτή την κοινωνία η απαγόρευση του καπνίσµατος µετατρέπεται σε πολιτιστική πρόκληση πρώτης προτεραιότητας. Σε µια χώρα όπου «είµαι ελεύθερος να κάνω το παν προκειµένου να επιτύχω», «όπου ο ναρκισσισµός θεωρείται σχεδόν αρετή»,

«όπου η κατανάλωση συγχέεται µε τον ατοµισµό», η αντικαπνιστική εκστρατεία έρχεται να αναιρέσει τον απέραντο αγοραίο εγωϊσµό. Ξαφνικά, το «γενικό καλό», η «προστασία των ασθενών οµάδων όπως τα παιδιά» η «ηθικοποίηση της καθηµερινής ζωής» αντιπαρατίθεται στο υπερφιλελεύθερο ιδεολόγηµα. Σε σηµειολογικό επίπεδο, αν συγκρίνει κανείς τις ταινίες του «film noire» του Χόλλυγουντ όπου ο καπνός από τα τσιγάρα και τα πούρα βοηθούν στην αισθητική τους µαυρόασπρης Φωτογραφίας, µε τις σηµερινές καπνο-απαγορεύσεις, µοιάζει µια τεράστια µεταβολή του φαντασιακού. Ο καπνός και οι καπνιστές των ταινιών της δεκαετίας του 50 είναι σαν να έρχονται από άλλον πολιτιστικό πλανήτη.

Θα ήταν δυνατόν να λεχθεί ότι η αντικαπνιστική πολιτική επιτρέπει να εισαχθούν στο σώµα της αµερικανικής κοινωνίας στοιχεία υπερσυντηρητικά (για την υγεία) ενώ ταυτόχρονα αφήνοντας µεγάλα τµήµατα του πληθυσµού (9% άνεργοι) στην τύχη τους. Με µια εκδοχή, η καπνοαπαγόρευση χωρίς να στερείται επιδηµιολογικής βάσης, αν συγκριθεί µε άλλες νοσογόνες καταστάσεις (βίας, ανεργίας κ.λπ.) αποκτά µια δυσανάλογη κοινωνικοπολιτική παρουσία. Σύµπτωµα µιας γενικώτερης πολιτιστικής σύγχυσης; Υπολογισµένη επιλογή µιας βιοεξουσιαστικής πολιτικής; Μια παραχώρηση για µια επίπλαστη κοινωνική αλληλεγγύη;

Καθώς τα πολιτιστικά ρεύµατα (civilizational waves) ή τα πολιτιστικά

µορφώµατα (cultures) αλληλο-εµπλέκονται σε µια σειρά ανταλλαγών καταλήγουν στο να υποστούν δοµικές ανακατατάξεις µε επακόλουθο ν’ αναδυθεί το ερώτηµα: οι αλληλο-επιδράσεις γίνονται στο όνοµα της αµοιβαιότητας ή στο όνοµα της ανισότητας; Αν προς στιγµή, θεωρηθεί η εµπλοκή του ευρωπαϊκού πολιτισµού µε αυτόν της Αµερικής είναι δυνατόν να καταγραφούν πολλές ανταλλαγές π.χ. οι Ευρωπαίοι έδωσαν τα µικρόβιά τους, τον Χριστιανισµό, το αλφάβητο, τα όπλα, τη ναυσιπλοΐα… Η Αµερική, ο «Νέος Κόσµος» έδωσε τη σοκολάτα, τη ντοµάτα, την πατάτα, τον καπνό… Είναι νόµιµο να ζυγιάζουµε τους πολιτισµικούς δανεισµούς; Ποιος θα είχε τα αρχεία (και ποια;) που θα του επέτρεπαν να διατυπώσει την αξιολογική κρίση και την εκτίµηση της αλληλόδρασης;

Βέβαια υπάρχει εδώ µια παρεξήγηση: ο Νέος Κόσµος (New World) είναι εξίσου «παλιός» όσο και η Ευρώπη. Τα νεολιθικά εργαλεία βρίσκονται και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού! Οι κάτοικοι της «νέας ηπείρου» είχαν δώσει το όνοµά «Νησί της Χελώνας» και δεν περίµεναν τους Ισπανούς να ονοµάσουν τον τόπο τους «Αµερική» από το όνοµα ενός ευρωπαίου εξερευνητή (Αµέρικο Βεσπούτσι) που έφτασε χιλιάδες χρόνια ύστερα από την άφιξη των «ινδιάνων». Τελικά, η ευρωπαϊκή υπεροπλία, βία και κυριαρχία επέβαλε και τις ονοµασίες: Βόρεια Αµερική και Λατινική Αµερική. Έτσι, ο καπνός ως σύµπτωµα της µη αµοιβαιότητας (σύµφωνα µε την άποψή µας) θάρθει στην Ευρώπη και εντέλει θα γίνει διεθνής και παγκόσµιος· ως τελικό προϊόν – τσιγάρο ή πούρο. Θα µπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι εντέλει ο «καπνός» γίνεται απαραίτητος (χάρη στην πρωτοβουλία των Ευρωπαίων) για την καθηµερινή ζωή εκατοµµυρίων κατοίκων του πλανήτη µας και ο «Νεός

ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò

òòò

òòò

òò

òò

òòò

Κόσµος» κατάκτησε ουσιαστικά ένα καίριο µέρος της καθηµερινότητας των σύγχρονων κοινωνιών. Ωστόσο, υπάρχει µια διαφορά: στις παραδοσιακές κοινωνίες γίνεται χρήση ουσιών όχι µόνο του καπνού αλλά και άλλων παραισθησιογόνων, µερικές φορές πολύ ισχυρών, µόνο που η χρήση τους γίνεται σε καταστάσεις τελετουργίας και ο έλεγχος είναι συλλογικός. Στις σύγχρονες κοινωνίες η χρήση ουσιών (νοµίµων ή µη) γίνεται καταµόνας ή σε µικροτελετές, δηλαδή το συµβολικό στοιχείο είναι περιορισµένο και υπερτερεί η ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυµιών στο όνοµα του ατοµικισµού.

Σ’ αυτό το πνεύµα, η πολιτιστική ιστορία του καπνού διατρέχει κάθετα, οριζόντια και εγκάρσια τη λεγόµενη νεοτερικότητα (modern times) και υπάρχουν άπειρα ίχνη αυτής της ανέλιξης· όπως και άπειρα µπορούν να είναι τα αρχεία των πολλαπλών διαδροµών στο χώρο και το χρόνο του καπνού. Η 25 ετή εργασία του Πάνου Χαραλάµπους αποτελεί µια δυνατή και δυναµική αποτύπωση της πορείας του καπνού ως υλικού, ως εµπορεύµατος, ως σηµείου, ως συµβόλου, ως οχήµατος πολιτιστικών προτύπων. Το υλικό που παρήγαγε, συνέλεξε, τακτοποίησε και ταξινόµησε ο Πάνος Χαραλάµπους αποτελεί ταυτόχρονα ένα υλικό που γιορτάζει τον καπνό ως πολιτιστικό επιβίωµα σε διαφορετικές πολιτιστικές καταστάσεις και ως πολιτιστικό πρότυπο παρόν σε όλη την υφήλιο.

Γιατί όµως το κάπνισµα έγινε µια «παγκόσµια πρακτική»; Ενώ τόσες

άλλες πρακτικές παραµένουν «τοπικές»; Υπάρχουν πολλές απόπειρες εξήγησης: Από την πολιτιστική µίµηση (µέσω τις πολιτιστικής βιοµηχανίας των Η.Π.Α.)· τη χρήση του καπνίσµατος ως στοιχείου σε τελετές µεταβίβασης (π.χ. εφηβεία) · του καπνίσµατος ως στοιχείου χειραφέτησης (π.χ. στις γυναίκες) και πολλές άλλες ερµηνείες. Υπάρχει και µια εξήγηση κοινωνικο-ψυχολογικού τύπου µε αποχρώσεις ενεργειακής σωµατοδυναµικής. Το ανθρώπινο σώµα για λόγους ψυχικής φόρτισης, κοινωνικής ενόχλησης, πολιτικής καταπίεσης, περιβαλλοντικής καταπόνησης, εµποδίζει την οµαλή κυκλοφορία της εσωτερικής του ενέργειας και δηµιουργούνται έτσι κόµβοι-εστίες όπου η ενέργεια συγκεντρώνεται ως θρόµβος. Το κάπνισµα επιτρέπει στο σώµα να «αναπτύσσει» διαφορετικά δυναµικά και να απελευθερώνει τους κόµβους της συσσωρευµένης αλλά άχρηστης ενέργειας. Σ’ αυτήν την ανάλυση, ο καπνιστής προσπαθεί να αποκαταστήσει την κυκλοφορία της ενέργειάς του και να απαλλαγεί από εντάσεις, ψυχικές και σωµατικές. Βέβαια, αυτή η εξήγηση δεν αποτελεί δικαιολόγηση του καπνίσµατος, αλλά µπορεί να κάνει κατανοητό το γεγονός ότι οι γιατροί ως κοινωνική οµάδα καπνίζει περισσότερο από τον µέσο όρο του πληθυσµού Εποµένως το κάπνισµα δεν συναρτάται µόνο µε τη γνώση – οι γιατροί γνωρίζουν τις συνέπειες του καπνίσµατος από τη βιο-ιατρική άποψη. Μήπως κάθε κοινωνία, κάθε πολιτιστική ιδιαιτερότητα προβλέπει τις «εξαρτήσεις» της και η µεταβολή της προϋποθέτει ένα πλήθος άλλων µεταβολών; Το πολιτιστικό διακύβευµα µε το κάπνισµα είναι σε ποιο βαθµό η εκδοχή της Δηµόσιας Υγείας µπορεί να αποτελέσει τον καταλύτη ουσιαστικών πολιτιστικών ανακατατάξεων. Το έργο του Πάνου Χαραλάµπους συµβάλει να κρατηθεί το ερώτηµα ανοιχτό,

ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüòôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò ôóéãÜñï ðïýñï êáðíüò

αναµένοντας πολλαπλές απαντήσεις απ’ όλη την υφήλιο. Το έργο στοιχηµατίζει στην µεταµόρφωση του κόσµου και του καπνού ως κόσµου.

Για τους ινδιάνους Τakama, ο υπόγειος κόσµος κατοικείται από νάνους

χωρίς πρωκτό που τρώνε µόνο καπνό. Για τους ινδιάνους Konoto, ο επουράνιος κόσµος κατοικείται από

γίγαντες χωρίς στόµα που καταπίνουν από τη µύτη τον καπνό από τα πούρα. (Démosthène Agrafiotis “Le sentiment de la bouche à la lettre”, Trident

Neuf/Collection incitatoire, Toulouse, France, 2009, σελ. 18. µετάφραση από τα γαλλικά Δ.Α.).

Το τσιγάρο, τα πούρα και ο καπνός συµπλέκονται µε τα µικρά και τα

τρανά σε διάφορες κοινωνίες και σε ποικιλία στιγµών και καταστάσεων. (i) Στις Η.Π.Α. η γέννηση του παιδιού γιορτάζεται µε µοίρασµα πούρων

από τον πατέρα. (ii) Στο φαντασιακό επίπεδο, η µοιραία γυναίκα κρατάει τσιγάρο ή µετά

τη συνουσία το κάπνισµα επιµηκύνει την ηδονή. (iii) Oι Έλληνες ορκίζονται στο τσιγάρο που κρατούν· το τσιγάρο

µετρούσε το περπάτηµα («5 τσιγάρα δρόµος»)· ενώ όλοι θυµούνται µε θλίψη κάποιους στρατιώτες που χάθηκαν καθώς ρούφηξαν τον καπνό και η κάφτρα πρόδωσε τη θέση τους µέσα στη νύκτα.

(iv) Η συλλογική δηµιουργικότητα των Ελλήνων οδήγησε στην έκφραση «κάνει ότι του καπνίζει»· θεωρείται ότι η µεταφορά αυτή καταδείχνει, τη δύναµη της παρόρµησης, το αδιαπραγµάτευτο του πόθου και την ένταση του ρήµατος «γουστάρω» ή της έκφρασης «έτσι µου γουστάρει», δηλαδή ένα κόσµο χωρίς περιορισµούς όπου η εκδήλωση του ψυχισµού εκρήγνυται πέρα από τους κανόνες και τα πολιτιστικά σταθερότυπα(cultural patterns).

(v) Η διατύπωση ότι «έγινε καπνός», εξαφανίστηκε αθόρυβα και γρήγορα, ξαναφέρνει την συµπαραδηλωτική εµβέλεια του καπνού στην πιο καθηµερινή της απλότητα.

Έτσι ο καλλιτέχνης (και εδώ ο Πάνος Χαραλάµπους) πρέπει να µην αγνοήσει την κοινοτυπία και την κοινοτοπία του καπνού και να βρει πτυχές, άµεσα αντιληπτές που µπορούν να στηρίξουν τους αισθητικούς του προβληµατισµούς. Η χρήση των φύλλων του καπνού ως υλικού για την κατασκευή του έργου αποτελεί µια στρατηγική έµπνευση πλούσια και αποτελεσµατική, καθώς το υλικό, το νόηµα και οι αναφορές εναλλάσσονται χωρίς να αναιρούνται.

êáðíáêáðíðêáðïðêáíïðêñõïðáñïõð

ðïõñáêïõñáêáõñáêáðñáêáðíáêáðíá

Καπνός ελαφρύς, βίος βραχύς, τέχνη µακρά.

Δηµοσθένης Αγραφιώτης Ποιητής, Καλλιτέχνης:

διαµέσων

Ê*ÁÐÍÏÓ

Ê*ÐÁÍÏÓ