192 Jadwiga-Anio³-Kwiatkowska,-Adrian-Popiel 192

ANIO£-KWIATKOWSKA J., POPIEL A. 2011. Scandix pecten-veneris (Apiaceae) � historia wystêpowaniana Dolnym �l¹sku. Acta Botanica Silesiaca, Supplementum 1: 192�194.

WstêpCzechrzyca grzebieniowa Scandix pecten-

veneris L. posiada w Polsce status zadomo-wionego antropofita [1], archeofita, obecniekrytycznie zagro¿onego wymarciem (CR) [2]. Naobszarze Wielkopolski uznano j¹ za gatunekwymar³y (EX) [3], a na wy¿ynie Lubelskiej,Roztoczu, Wo³yniu Zachodnim i Polesiu Lubel-skim jako zagro¿ony wymarciem (EN) [4]. NaDolnym �l¹sku zaliczono j¹ do grupy gatunkówwymar³ych RE [5].

Praca przedstawia biologiê, historiê wystê-powania gatunku na Dolnym �l¹sku oraz ocenêjego stopnia zagro¿enia w województwie.

Charakterystyka gatunku(synonimy: Scandix cornuta Gilib., Scandix

laevigata (Azn.) Stoj. et Stef. [6, 7].)

Morfologia i biologia: terofit.£odyga rozga³êziona, wzniesiona lub podno-

sz¹ca siê, kreskowana, zwykle ow³osiona, 10�40 cm wysoka. Li�cie 2�4. pierzaste, z ³atkamirównow¹skimi lub nitkowatymi, ostro zakoñ-czonymi, dolne z w¹skimi pochwami, natomiastgórne z pochwami nieco rozdêtymi, krótkimi.Pokryw brak, pokrywki jajowate lub lancetowate,orzêsione. Kwiaty obup³ciowe lub mêskie

zebrane w baldachy. P³atki korony d³ugo�ci2�3 mm, bia³e, odwrotnie jajowate. Kwitnie (IV)V�VI (VII). Owoce wyd³u¿one, 2�3 cm d³ugie, z¿ó³tawymi ¿ebrami szerszymi od bruzd oraz zesp³aszczonym dzióbkiem, 2�6 razy d³u¿szym odreszty owocu. Kr¹¿ek miodnikowy krótki,o karbowanym brzegu. 2n = 16 [6, 8].

Uwagi taksonomiczne: z kilku wyró¿nionychpodgatunków obserwowano w Polsce tylkosubsp. pecten-veneris [7].

Siedlisko: ro�nie na polach i ugorach, naglebach bogatych w wêglan wapnia [6, 9], namarglach kredowych i glebach gliniastych [10].Jest gatunkiem charakterystycznym dla zespo³uCaucalido-Scandicetum [11], rzadziej wystê-puje w zespole Lamio-Veronicetum politae [9].Pojawia³ siê tak¿e na siedliskach ruderalnych(np. tereny kolejowe) jako efemerofit [12, 13].

Rozmieszczenie geograficzne: czechrzycagrzebieniowa pochodzi z obszaru �ródziemno-morsko-iranoturañskiego [2], nale¿y do elemen-tu ³¹cznikowego �ródziemnomorsko-iranotu-rañsko-�rodkowoeuropejskiego [14]. Ro�niew Europie po³udniowej i �rodkowej oraz Azjipo³udniowo-zachodniej i �rodkowej, jak równie¿bywa zawlekana jako chwast do innych czê�ci�wiata [6]. Przez obszar Polski przebiega czê�æwschodniej i pó³nocnej granicy antropoge-

Scandix pecten-veneris (Apiaceae) � historiawystêpowania na Dolnym �l¹sku

Scandix pecten-veneris (Apiaceae) � the history of occurrencein Lower Silesia

JADWIGA ANIO£-KWIATKOWSKA1, ADRIAN POPIEL2

Instytut Biologii Ro�lin, Uniwersytet Wroc³awski, Kanonia 6/8, 50-328 Wroc³aw;e-mail: aniolj@biol.uni.wroc.pl1, adrian.popiel@biol.uni.wroc.pl2

Abstract: Scandix pecten-veneris originate from Mediterranean-Irano-Turanian region. It growson field crops, fallows, on bare calcareous soil and occasionally on ruderal sites. Actually,it is reported from: the Kraków-Czêstochowa Jurassic Upland, Ma³opolska Upland andLublin Upland. In Lower Silesia the species was observed before 1945 year on four localities.Unfortunately, after that period, it has not been rediscovered at any locality in Lower Silesiaand therefore it is very likely the species has become extinct in that region.

S³owa kluczowe: Scandix pecten-veneris, Dolny �l¹sk, wymieranie archeofitów, gatunkiwymar³e, chwasty segetalneKey words: Scandix pecten-veneris, Lower Silesia, archaeophytes extinction, extinct species,segetal weeds

193 Scandix-pecten-veneris-(Apiaceae) 193

nicznego zasiêgu tego gatunku. Dawniej noto-wany by³ przewa¿nie na Pomorzu Zachodnim,�l¹sku i wy¿ynie Ma³opolskiej. Obecnie wy-stêpuje g³ównie na wy¿ynach: Ma³opolskiej,�l¹sko-Krakowskiej i Lubelskiej. Na pó³nocykraju pojawia³ siê jedynie efemerycznie [9, 15].

Informacje dodatkowe: -

WynikiWystêpowanie w regionie: ju¿ na pocz¹tku

XX w. czechrzyca grzebieniowa zaliczana by³ado gatunków bardzo rzadkich na �l¹sku, gdziepodawano j¹ z czê�ci ni¿owej. W niektórychjednak miejscach wystêpowa³a obficie [16].Odnotowano j¹ na Dolnym �l¹sku przed 1945 r.na 4 stanowiskach w 3 kwadratach ATPOL.Ros³a na polach w okolicach Legnicy: w Paw³o-wicach i okolicach Prochowic � zw³aszcza odLisowic do uj�cia Kaczawy [16, 17]. By³a te¿zawlekana na tereny kolejowe we Wroc³awiu:w roku 1931 odnaleziono j¹ na posesji firmyimportuj¹cej owoce przy ul. Têczowej [12],a w latach 1930�1932 na terenie Dworca Towa-rowego Wroc³aw-Zachód [13]. Po 1945 r. nieuda³o siê potwierdziæ wystêpowania Scandixpecten-veneris na obszarze Dolnego �l¹ska,pomimo intensywnych badañ terenowych [18,19, 20, 21, 22, 23].

Stanowisko S. pecten-veneris podawaneprzez Schubego [17] z Görlitz-Ponte i cytowanew opracowaniach jako polski Zgorzelec [9, 15]znajduje siê na terytorium Niemiec [24].

Aktualny zasiêg w regionie: brak.Populacja regionalna: jedyne informacje na

temat wielko�ci populacji historycznych dotycz¹stanowiska na Dworcu Towarowym Wroc³aw-Zachód, gdzie w latach 1930�32 ros³o od 4 do po-nad 25 osobników czechrzycy grzebieniowej [13].

Zagro¿enia: czechrzyca grzebieniowa wy-mar³a na Dolnym �l¹sku z tych samych powo-dów, z jakich zanik³y tu inne gatunki zespo³uCaucalido-Scandicetum. Jako archeofit zwi¹za-ny z tradycyjnymi technikami uprawy utraci³aswoje stanowiska w wyniku unowocze�nieniametod agrotechnicznych: dok³adniejszegooczyszczania materia³u siewnego, wprowadzeniaplennych odmian zbó¿, d³ugotrwa³ego stoso-wania herbicydów, ale te¿ z powodu silnegoi postêpuj¹cego zakwaszenia gleb wapiennychoraz ekspansji terytorialnej miast i przeznaczaniapól uprawnych na cele nierolnicze [9, 25].

Status na Dolnym �l¹sku: gatunek wymar³yw regionie � RE

�ród³a informacji:[1] MIREK Z., PIÊKO�-MIRKOWA H., ZAJ¥C A., ZAJ¥C M.2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. AChecklist. � W. Szafer Institute of Botany, Polish Academyof Sciences, Kraków, 442 ss.[2] ZAJ¥C M., ZAJ¥C A., TOKARSKA-GUZIK B. 2009.Extinct and endangered archaeophytes and thedynamics of their diversity in Poland. � Biodiv.Res. Conserv. 13: 17�24.[3] JACKOWIAK B., CELKA Z., CHMIEL J., LATOWSKI K.,¯UKOWSKI W. 2007. Red list of vascular flora of

foto/photo J. Kruk

194 Jadwiga-Anio³-Kwiatkowska,-Adrian-Popiel 194

Wielkopolska (Poland). � Biodiv. Res. Conserv. 5-8:95�127.[4] KUCHARCZYK M., WÓJCIK J. 1995. Gin¹ce i za-gro¿one gatunki ro�lin naczyniowych Wy¿ynyLubelskiej, Roztocza, Wo³ynia Zachodniego i PolesiaLubelskiego. � Ochrona Przyrody 52: 33�46.[5] K¥CKI Z., DAJDOK Z., SZCZÊ�NIAK E. 2003.Czerwona lista ro�lin naczyniowych Dolnego �l¹ska.� W: K¥CKI Z. (red.), Zagro¿one gatunki florynaczyniowej Dolnego �l¹ska. � Inst. Biologii Ro�linUWr & PTPP �Pro Natura�, Wroc³aw, s. 9�65.[6] KOCZWARA M. 1960. Scandix L., Trybulka. �W: SZAFER W., PAW£OWSKI B. (red.), Flora Polski.Ro�liny naczyniowe Polski i ziem o�ciennych. 9. �PWN, Kraków, s. 34�35.[7] CANNON J. F. M. 1968. Scandix L. � W: TUTIN T. G.,HEYWOOD V. H., BURGES N. A., VALENTINE D. H., WAL-TERS S. M., WEBB D. A. (red.), Flora Europaea. 2. Rosaceaeto Umbelliferae. � Cambridge University Press, London,s. 326�327.[8] RUTKOWSKI L. 2006. Klucz do oznaczania ro�linnaczyniowych Polski ni¿owej. � Wyd. Nauk. PWN,Warszawa, 814 ss.[9] ZAJ¥C M., URBISZ A. 2001. Scandix pecten-veneris L. Czechrzyca (Trybulka) grzebieniowa. �W: KA�MIERCZAKOWA R., ZARZYCKI K. (red.), Polskaczerwona ksiêga ro�lin. � Inst. Botaniki im. W. SzaferaPAN, Inst. Ochrony Przyrody PAN, Kraków,s. 266�268.[10] MOWSZOWICZ J. 1986. Krajowe chwasty polnei ogrodowe. Przewodnik do oznaczania. � PWRiL,Warszawa, 672 ss.[11] MATUSZKIEWICZ W. 2005. Przewodnik dooznaczania zbiorowisk ro�linnych Polski. � Wyd. Nauk.PWN, Warszawa, 537 ss.[12] SCHALOW E. 1932. Die Ergebnisse der schlesischenPhanerogamenforschung im Jahre 1931. � Jahres-Bericht der schles. Gesellsch. vaterl. Cultur 104:94�98.[13] MEYER K. 1933. Neue schlesischen Adventiv-pflanzen: 1. Bahnhofspflanzen, 2. Wollbegleiter. �Jahres-Bericht der schles. Gesellsch. vaterl. Cultur105: 141�155.[14] MEUSEL H., JÄGER E., WEINERT E. 1965.Vergleichende Chorologie der ZentraleuropäischenFlora. I. � G. Fischer Verl., Jena, 258 ss.[15] ZAJ¥C A., ZAJ¥C M. (red.). 2001. Atlas rozmiesz-czenia ro�lin naczyniowych w Polsce. � PracowniaChorologii Komputerowej Instytutu BotanikiUniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków, 714 ss.[16] FIEK E. 1881. Flora von Schlesien. � J. U.Kern�s Verl., Breslau, 571 ss.[17] SCHUBE T. 1903. Die Verbreitung der Gefässpflanzenin Schlesien, preussischen und österreichischen Anteils.� R. Nischowsky, Breslau, 361 ss.[18] ANIO£-KWIATKOWSKA J. 1977. Rejonizacjachwastów segetalnych na Dolnym �l¹sku. � W:Wyniki badañ nad rozmieszczeniem niektórych

gatunków chwastów segetalnych w ró¿nych rejonachkraju. � IUNG, Pu³awy, Opole, s. 213�276.[19] ANIO£-KWIATKOWSKA J. 1984. Flora segetalnawschodniej czê�ci Wa³u Trzebnickiego (WzgórzaTrzebnickie, Twardogórskie i Ostrzeszowskie). �Acta Univ. Wrat. 666, Prace Bot. 29: 99�130.[20] ANIO£-KWIATKOWSKA J. 1985. Materia³y doflory pól uprawnych po³udniowo-zachodniej Polski.Cz. II. Nizina �l¹ska. � Acta Univ. Wrat. 787,Prace Bot. 35: 33�45.[21] ANIO£-KWIATKOWSKA J. 1988. Flora segetalnazachodniej czê�ci Wa³u Trzebnickiego (Wzniesienia¯arskie, Wzgórza Dalkowskie i Obni¿enie �cinawskie).� Acta Univ. Wrat. 887, Prace Bot. 36: 3�46.[22] ANIO£-KWIATKOWSKA J. 1990. Zbiorowiskasegetalne Wa³u Trzebnickiego. Florystyczno-ekolo-giczne studium porównawcze. Acta Univ. Wrat.1231, Prace Bot. 46: 3�230.[23] ANIO£-KWIATKOWSKA J. 2008. Zbiorowiskasegetalne miasta Wroc³awia. � Acta Botanica Silesiaca3: 5�26.[24] Mapa Görlitz (Zgorzelec). 1946. G³ówny Urz¹dPomiarów Kraju, Warszawa.[25] ANIO£-KWIATKOWSKA J. 2003. Zagro¿enia florysynantropijnej Dolnego �l¹ska � problem wymieraniaarcheofitów. � W: K¥CKI Z. (red.), Zagro¿one gatunkiflory naczyniowej Dolnego �l¹ska. � Inst. BiologiiRo�lin UWr & PTPP �Pro Natura�, Wroc³aw,s. 151�164.

SummaryScandix pecten-veneris (Apiaceae) is an archaeo-

phyte critically endangered in our country. In Poland,it has the northern and the eastern range of itsanthropogenic distribution. S. pecten-veneris growson bare soil rich in calcium.

In Lower Silesia, it was reported from fourlocalities lie in three ATPOL grid squares. Actually,this species is considered to be extinct in LowerSilesia region. Intensification and modernization ofagriculture, changes in habitat conditions, particularlystrong soil acidification, moreover urbanization andchanges of arable land for non-agricultural aims aremain reasons for extinction S. pecten-veneris inLower Silesia.