BE KATIJOLIEK.GODSDIENSTIG, GESCHIED- EN LETTERKUNDIG

M AANDSCHRIFT .

EEN EN VIJFTIGSTE DEEL.

1867.

TIsdI a . kereditstem patrsase∎trsrs ..

I isea. IT. 24.

Wanten to flomen in be pout$ergius bit Volume btncbitbt(En hint 2tertsd)e bissrop mitbe .

Helix Stoke.

'a HERTOGENBOSCH ,

HENRI BOGAERTS, opvolger van P . N. VERHOEVEN.Drukker en Boekt+andelaar van Z . H . Faus Fins IX

'S ORAVENHAGE,

GEBR. J. & H. VAN LANGENHUYSEN.

INH0UD.

HOOFDARTIKELEN.

Biad= .

,,De Kalholiek" bij zijn vijfentwintigjarig bestaan1De strijd der Kerk 11De H. Congregation der Inquisitie en vau den Index over dewijsgeerige werken van den Hoogleeraar Dr . 4. C. Ubaghs. 41

Brieven van Pauselijke Zouaven . - V55Prof. L. W . E. Rauwenhof door den H . Cyprianus to regt gesteld. 73Regtzinnigen en Modernen verzoend in den schoot der Katho .

lieke Kerk 96Brieven van Pauselijke Zouaven. - VI125De hoogeerwaardige heer J . Brinkmau149De proteaten der vrijmetselaars tegen de Pauselijke allocutie

over de vrijmetselarij 162De task des Christendoms in betrekking tot de maatachappij .

(Vervolg van Dl. L, bladz. 349)176Het nut van de schriften der H. Teresia. - (Pervoly van Dl. L,

blade . 291) 213

VI

Bladz.

Zullen wij weldra de lijkrede op het Protestantisme hebbennit to spreken? 238

Brieven van Pauselijke Zonaven . - VII255Sanctissimi Domini nostri Pii, divina providentia Papae IX .

Allocutio habits in consistorio secreto die XXIX OctobriaMDCCCLXVI 267

Over de openbare straffen van vroegeren tijd277Toelichting. van eenige zonderlinge meeningen . De hoogleeraarA . Kuenen 298

Een blik op den toestand der Russische Staatskerk . . . . 314Sanctissimi Domini nostri Pii, divina Providentia Papae IX .

Allocutio habits in consistorio secreto die XXX OctobrisMDCCCLXVI 328

Toestand van Pius IX 345Vondel's overgang tot de Katholieke Kerk352

V ER SC H El DEN HE DEN.

Asyl Steenbeek 14GVerspreiding van onzedelijke geschriften in Fraukrilk . . . . 147Protestanten in Ierland 148Breve van Z. H. Pius IX 194De oudate Mariamaand

205Vrijmetselariana.

I . De uitvaartviering der vrgmetaelaare bj deu flood eau Leopold 1,Koning der Belgen 206

Nieuwe uitgave van den Codex Vaticanus210Hot protestantisme op de tentoonstelling to Parijs211Sprokkelingen 212Antwoord op eene zonderlinge vraag van Ds. J . H. Gunnig Jr. 276Drie audientien van Hollandsche Zouaven bij zijne HeiligheidPaus Pius IX . . 342

De evangelisehe zaal to Parijs 344Acts ex its decerpta quae spud sanctam sedem gerunter in com-

pendium opportune redacta et illustrata408Hot maatschappelijk leven to Middelburg sedert de hervorming,

gadegeslagen uit de vensters van de Consistoriekamer . . . 411

,,DE KATHOLIEK"

bij zijn vijf en twintig jarig bestaan .

Met deze eerste aflevering van den 26- Jaargang treedt„de Katholiek" het tweede vierde eener eeuw in . Hij mag

deze gelegenheid niet ongebruikt laten, om, na zijue dank-zegging aan God voor de zoo goedgunstig verleende hulp,

ook aan zijne lezers dank to betuigen voor hunne blijvendebelangstelling. Velerlei aandoeningen, voorzeker, vervullen

ons, wanneer ons oog over then vervlogen tijdkring henen-gaat: het gevoel echter van erkentelijkheid spreekt dan

het luidste in ons hart.„De Katholiek" gaf destijds in zijn „prospectus" twee

hoofdredenen van zijne verschijning . Vooreerst, meendehij, kon men nit de verlevendiging van het godsdienstig

Dl LT. Jannarij 1867 .

1

2

beginsel, dat op de vroeger heerschende onverschilligheid

overal, en bijzonder ook in Nederland, de bovenhand be-gon to nemen, het optreden van een nieuw godsdienstigtijdschrift genoegzaam verklaren . Ten andere, was toenhet getal Protestantsche geschriften, welke de Katholieke

Kerk bestreden, sinds eenigen tijd niet weinig toegenomen,en viel men die Kerk, met hare leer, hare regten en ge-

bruiken, hare bedienaren en ledematen, op zulk eeneonwaardige wijze aan, dat de Katholieken zich verpligt

gevoelden, hunne middelen van verdediging to vermeerderen .En als wij nu, na vijf en twintig jaren, het eerstge-

noemde verscbijnsel, de opwekking van het godsdienstige

leven, gadeslaan : hoeveel redenen hebben wij dan niet

tot de innigste dankbaarheid . Op wat al wijzen heeft zichdat verlevendigde geloof in Christus, den mensch-gewordenZoon van God, onder ons geopenbaard .

Men ziet het in hetgeen meer regtstreeks en onmiddel .lijk aan den persoon onzes Zaligmakers zelven geschiedt

in het Allerheiligste Sakrament : in die trouw-gevierdeaanbiddingsdagen en Veertig-uren-gebeden ; in den ijver

der geloovigen, om het huis des Heeren, zoo innerlijk alsuiterlijk, zijner altijd meer waardig to maken ; in hunuegeestdrift om daar zamen to komen, wanneer er, gelijkthans allerwegen geschiedt, geestelijke oefeningen of mis-

sien worden gehouden .

Men ziet het in de verhoogde godsvrucht tot die uit-verkoren personen, met wic Christus in de allernaauwste

3

bctrekkiug was en is : in die teedere, kiuderlijke liefdetot zijue heilige en Onbevlekt-Ontvangen Moeder, tot zijnentrouwen Voedstervader Josef, in de verwonderlijk zichuitbreidende vereering van geheel het Heilig Huisgezin .

Men ziet het in de zoo innige gehechtheid aan Chris-tus' hoogsten Vertegenwoordiger en Stedehouder op aarde,aan onzen H . Vader, wien Nederland, bij zijue offergaven,

ook een groot aantal verdedigers heeft gezonden . Die ne-

gen honderd Hollandschc Zouaven behooren daar juist inde St. Pieter, als Paus Pius IX dit jaar, bij het XVIII^

Eeuwfeest van den marteldood der Apostelen Petrus enPaulus, ooze Zalige martelaars van Gorkum plegtig Ifeiligzal verklaren ; hen, die onbezweken helden, die, nagenoegdrie eeuwen geleden, voor hun geloof in het H . Sakra-ment, in Maria's maagdelijk Moederschap en de opper-hoofdigheid van den Paus den dood hebben ondergaan .

Men ziet het verlevendigde geloof niet minder in cevaderlijke of broederlijke belangstelling jegens diegenenwelke de Heer zelf bijzonder beminde en onzer liefdeaanbeval : de kinderen, de armen en alle hulpbehoeven-den. Wie kan het optellen, wat er thans door allerlei

vereeuigingen en liefdewerken zoo voor hunne ligchame-lijke als geestelijke verzorging wordt gedaan en ten offergebragt. En veel daarvan zou, bepaaldelijk in liefdege .stichten en scholen, onmogelijk kunuen geschieden, indienniet evenzeer het opgewekte geloof zich werkzaam getoond

had in die honderden van maagden, uitverkoren Bruiden

4

van den goddelijken Bruidegom, die om Hem alles heb-

ben verlaten, ten einde Item van nabij in zijne opofferende

liefde to volgen .Tat grootsche gunsten daarenboven mogt in then tijd

de gansche Kerk in Nederland ontvangen : zij zag einde-

lijk, na bijkaus drie eeuwen, in 1853 de Bisschoppelijkehierarchie hersteld, en van stonden of aan de heilrijkste

vruchten voortbrengen ; reeds is er in September 1865

een Provinciaal Concilie gehouden ; een feit, zooveel to

belangrijker, ale het hier is geen drie eeuwen had plaats

gehad.Het is ligtelijk to begrijpen, dat er met die veelzijdige

opgewektheid en bedrijvigheid van het Katholieke levenook grootere behoefte outstond aan verschillend geestelijk

voedsel, en dit ook aangeboden werd in menigerlei soortvan geschriften. Niet enkel wenschten al die congrega-tion en vereenigingen van mannen, vrouwen, van jonge-

lingen, meisjes, al die broederschappen tot verschillendedoeleinden, die Meimaandvieringen en velerlei feestpleg-

tigheden hare eigene handboeken met bijzondere gebeden

en gezangen : ook in de huisgezinnen zag men naar ge-

paste en verscheiden lektuur nit, terwijl weder anderenzich gaarne op staatkundig, op wetenschappelijk, of let-

terkundig gebied door bevoegde personen voorgelicht za-

gen. Wel was, - wat echter geen ongunstig teeken mag

heeten, - wel was verre het meerendeel van hetgeen in't licht kwam en het meeste gezocht werd, van godsdien-

b

stigen, of liever van ascetischen aard : maar er ontstondtoch weder eene wel niet altijd even degelijke, maar tochzeer verdienstelijke en reeds vrij rijke Katholieke literatuur,welke met den dag toeneemt, en, naar we vertrouweil,zich nog meer zal uitbreiden en verheffen, vooral ook omde nadrukkelijke opwekking, in de Akten en Dekretenvan het zooeven genoemde Provinciale Concilie van Utrecht(bl. 113 - 114) san then arbeid gegeven . „De zielzor-

•

gers", lezen wij daar, ,moeten zich nit al hun vermo-

• gen beijveren, dat er voor de geloovigen goede en heil-,,zame boeken, niet enkel die de godsvrucht en kennis„bevorderen, maar ook die zonder eenig gevaar tot gepaste„uitspanning kunnen dienen, voorhanden en naar het ver-„ langen der lezers ligtelijk to verkrijgen zijn . Zij zullen„voor dat doel in de medewerking van vereenigingen, ook„van uitnemende leeken, hulp kunnen vinden en leesbi-

• bliotheken oprigten, om boeken nit to leenen, inzonder-„ heid op die plaatsen waar de verbreiding van alechte

• geschriften het grootste is . Zij alien, die, hetzij door zelf

t• o schrijven, of door schrijvers to helpen, de van God„ ontvangen krachten en talenten besteden, om de uitko-„mende goddelooze geschriften to bestrijden, maken zich„ jegens de godsdienst, de godsvrucht en de waarheid hoogst„verdienstelijk ."

Zoo de herdachte eerste reden, waarom „De hatholiek"optrad, niet n6g, en altijd m6er, bleef gelden : we zou-den in doze aanmaning van onze hoogwaardige vaders in

6

Christus overvloedige aansporing viuden, om onze mocijt-lijke en niet zelden ondankbare taak met nienwen moed

voort to zetten. Wij zullen dit echter nog to meer doen,

omdat de door hen aangevoerde drangreden eene anderehoofdreden was, welke tot de uitgave van,, De Katholiek"

deed besluiten : de zoo noodige bestrijding namelijk van

verderfelijke geschriften .Al is het ook, dat in die vijf en twiutig jaren het Pro-

testautisme, door een scherp kontrast, even sterk is uit-eengevallen als de Katholieke Kerk zich to hechter om

haar middenpunt heeft aaneengesloten ; al zijn ook Protes-tantsche organen van then tijd, als de ,Evangelische Kerk-

„bode", „De Tijdgenoot" en andere, voorlang ten ondergegaan ; al zijn de inmiddels opgekomen, eerst nog ge-

matigde Groningers in hunne vrijzinnige rigting grooten-deels tot het ongeloof voortgedreven ; al bestrijden thansvooral de ongeloovige en de meer geloovige Protestanten

elkander op leven en dood, en staat er een heirleger vanmodernen tegenover eene kleiner schaar van orthodoxen :dit neemt niet weg, dat die onkatholieken, hoe verdeeld

ook onderling, het alien eens ziju zoodra het slechts de

bestrijding van de Katholieke Kerk geldt, en de geschrif-ten der ongeloovige modernen wel niet minder kunnenschaden dan die der meer of minder regtzinnigen . Die„moderns Theologie", z66 drong het ongeloof reeds door,

heeft than mede haar „Theologi8ch Tijd8cleri/'t" 1 ), en,

') Onder Redactie van F. W. B. van Bell, S. Hoakstra Bzn.,

7

zegt de Redactie er van, zij bezat toch reeds ,hier to laude

„tal van achtbare orgauen, waardoor de kenuis barer be-

„ ginselen en uitkomsten voortdurend in ruimeu kring wordt

„ verspreid. Tot heden echter ontbrak haar een zuivEn-

„wetenaehappelijk Tijdschrift ." Dat is dau nu ook onlaugs

verschenen, en zal om de twee maanden vervolgd worden .

Van wat geest het is, beoordeele men nit deze verklaring

„Wij willen modern zijn, in dezen zin, dat wij broken

„met alle kerk- en schriftgezag, als strijdig met de eischen

,, der wetenschap op haar tegenwoordig standpunt .' Wie

onzer ziet niet, hoe er bij dat „breken met ALLE kerk- en

„echriftgeza/' een afgrond van ongeloof opengaat, en er bij

zulk een beginsel niets meer dan eene bloote redegods-

dienst kan overblijven .

Dezelfde hoofdredenen alzoo, waarom „De Katholiek"

voor vijf en twiutig jaren zijuen arbeid aanvaardde, duren,

ofschoon eenigzins gewijzigd, nog altijd voort . 'En mog.

ten we over 't geheel bet levendige geloof onzer Katho-

lieken prijzen : 't is niet to ontkennen, dat er ook gevon-

den worden, die, vooral door ongeloovig verkeer, Katho-

liek zijn meer in naam dan in daad . Ongelukkig zijn zij

bet gemeenlijk niet, die een ernstig tijdschrift of book in

handen nemen: zij teren op eenige spoedig aangeleerde groote

woorden van joodsche marktschrecuwers, en breiden alligt

,A. Kuenen, A . D. Loman, L. W . E. Rauwenhoff en C. P. Tiele."_Behalve dezen, wordt er nog een vijftigtal vaste medearbeiders' ge .noemd, onder welke eon Meijboom, Opaoomer, Scholten, Zaalberg, enz.

8

met de ongeloovigheid ook de onzedelijkheid nit. 't Isimmers maar al to waar, wat de Bissehop van Orleansopmerkt : „De ontkenningen in bet leerstellige leiden„onvermijdelijk tot de ontkenningen in bet zedelijke : de„verfijnde dwaling omtrent de zedewetten zal al spoedig,bet bedrog in de dagelijksche zaken vergoelijken en alle„bedriegerijen, alle leugens waar men voordeel bij heeft,„regtvaardigen. Wie weet niet, hoe bet met dit alles„thane gesteld is?" 1) Ontzettende feiten zeker bewijzen,hoe de waarheid, de geregtigheid, de zedelijkheid onbe-schaamd worden aangerand en geschonden ; to luider dannog hebben wij ooze waarschuwende stem to verheffen,to naauwer ons bij al onze medestrijders aan to sluiten .

We herinneren hier echter wat „De Katholiek" in denbeginne schreef en meermalen herhaalde : dat hij zich nietheeft voorgesteld, alechts aantijgingen of aanvallen towederleggen, en bet plan zijner werkzaamheden van zijnebestrijders to laten afhangen : „de waarheid spreekt bet„liefst van zich zelve; en ook dan, als zij dwalingen we-,, derlegt, volgt zij hare eigene wetten ." Heeft „De Katho-liek" de godsdienst ten onderwerp van behandeling : hijbehoeft hierbij „nets wat daarmede in nadere betrekking„staat, of in dit opzigt den Katholieken dierbaar is",voorbij to gaan .

In lien geest hopen wij, onder de hulp van omhoog,

I) In zijn onlangs uitgekomen geschrift : L'aIheim a et k peril,oceal", bl. 162 .

9

altijd meer nog to doen . Heeft ons maandschrift in die

vijf en twintig jaren uitstekende medearbeiders door dendood verloren, en onder hen helaas! ook den 66nigen

BROERE : het mogt zich toch ook weder in een aantalnieuwe medewerkers verheugen, en ons aller gezament-lijk pogen zal wezen, om met den nieuwen tijdkring

zooveel doenlijk aan de ons uitgedrukte verlangens gevolgto geven . Doch er ziju ook wenschen geuit, waaraan deRedactie meent niet to kunnen voldoen . „Reeds in den

„beginne bij de derde aflevering" (van den eersten jaar-gang), zoo schreven we in 1857, ,is gezegd, dat „De„Xalkoliek" voor 't meerendeel een wetenschappelijk tijd-„schrift beoogde to ziju, schoon hij bij die streving ook• plaats liet voor opstellen van minder streng voorkomen .

„Eigenlijk gezegde uitspanningslektuur heeft over 't geheel„ De Katholiek" niet willen leveren, en verwachten ook

•

zeker verre de meesten onzer lezers niet : andere in 't

• lichtgevingen bieden die overvloedig aan ; we wenschen,,in dezer heilzamen werkkring niet over to treden, even-

,,min in lien van anderen, welke de berigten van den„dag op politiek en godsdienstig gebied gewoon zijn to„vermelden."

Zoo dan zal „De Xalkoliek", onder de bemoedigende

goedkeuring van zijn Hoogwaardigen Beschermer, en ge-sterkt door het vertrouwen, dat geestelijken en geloovi-

gen hem gedurende zooveel jaren schonken, zijnen wegvervolgen, en beveelt zich op nieuw hun aller welwil-

10

lendheid aan . Sedert het heugelijke, door hem bcleefde

feit van den 8°° December des jaars 1854, stelde hij zichonder de bijzondere bescherming der Onbevlekt-Ontvangen

Moedermaagd : hij doet dit nu weder, en met dezelfdebede, welke in aller mond is :

0 MARIA I ZONDER VLEK ONTVANOEN :

BID VOOR ONS, DIE ONZE TOEVLUGT TOT U NEMEN .

1 1

DE STRIJD DER KERK.

Aan een ieder, die de gebeurtenissen der laatste jarenmet oplettendheid heeft nagegaan, of zich een enkel oogen-blik van stil nadenken gunt, moet onwillekeurig de ge-dachte zich opdringen : het uur van den beslissenden strijdis aangebroken ; of de goddeloosheid, verpersoonlijkt inde revolutie, moet zich tegen het eeuwenoud gebouw derKerk , tot welker vernieling zij reeds jaren lang harekrachten inspant, to pletter loopen, of zij moet, althansvoor een tijd, hare roode vlag op de tinnen van het in-genomen gebouw planten . Transactie of vergelijk is onmo-gelijk : daarvoor staan de uiter,ten to scherp tegenoverelkauder ; uitstel of vertraging is evenzeer ondenkbaar :de gemoederen zijn to veel opgezweept, en het bloedstroomt to onrustig door de aderen der revolutie-mannen,dan dat zij hunne bedwelmende vaart zouden kunnen stui-ten. Het laatste wachtwoord „Rome of de dood" is ge-sproken, en of de Kerk moet bezwijken, of het verbondder hel uiteenspatten, en de eedgenooten als een blad voorden wind worden weggevaagd .

God, die langmoedig is, houdt niet op, zijne verma-nende stem to laten hooren, en door rampen van eenoogenblik voor een eeuwig wee to waarschuwen ; maaralles to vergeefs . De gruwel der verwoesting vaart overgeheel Europa, en van alle zijden komen tijdingen, dieeen ieder met siddering moeten bevangen : hier opstand,daar broederoorlog, elders onmenschelijke gruwelen en

1 2

helsche wreedheid ; overal verkrachting van de heiligsteregten en verbreking van de naauwste banden . God doetzijne hand zwaar wegen ; Hij vermaant als Vader, Hijstraft als beleedigde Majesteit, en toch - het geheimder bedorvenheid werkt, en werkt op de schrikbarendste wijze .

Profetische stemmen hebben reeds lang voorspeld, enwij zien onder onze oogen de klaarblijkelijkste getuige-nissen van de waarheid dier woorden, dat de geest derduisternis eene schrikwekkende heerschappij zou uitoefenenzien wij niet, dat hij de kroonen der vorsten tegelijk metde altaren der Kerk in het slijk vertreedt, en het ongeluk-kige, het bedrogen yolk tot een zedelijken zelfmoord drijftPDe goddeloosste leeringen en de meest revolutiounaire be-ginselen worden niet meer ter sluiks en in het geheimverspreid; eene geheimzinnige kracht werpt elke belem-mering op hun weg ter neder, en ontsluit hun den toe-gang bij allen. De oorlog, aan God en aan de Gods-dienst verklaard, verkrijgt dagelijks nieuwe bondgenooten,en alle dwalingen, hoe grof, walgelijk en godslasterlijkook, winnen meer en meer veld . De maatscbappij wan-kelt, en de eenige grondslag, die haar draagt : regtvaar-digheid, eerbiediging van een anders regten, erkenningvan de zedelijke en godsdienstige waarheden, die eenigegrondslag is ondermijnd en dreigt ineen to storten .Niemand kan deze waarheid loochenen, en wie nog

z66 blind en z66 doof zou zijn om ze niet to zien nochto hooren , hij luistere slechts naar de kreten, die nithet kamp der revolutionnairen opgaan, en schenke vooreen oogenblik een aandachtig oor aan de smeekingen, dienit de vergaderingen der geloovigen hemelwaarts opstijgen .De boosheid juicht en is dronken van vreugde, nu detijd aanstaande schijat, dat haar werk, voor jaren reedsbegonnen en met onverpoosde vlijt voortgezet, door eene

13

schitterende overwinning zal bekroond worden . Treeddaarentegen eene kerk binnen, daar hoort gij het stilgefluister der lippen, die een smeekgebed hemelwaartsopzeuden, dat God aan zijne Kerk en haar dierbaar Op-perhoofd de kracht schenke om den strijd, voor het heilder maatschappij ondernomen, zegevierend to eindigen .De goeden vreezen en beven voor hetgeen de naaste toe-komst zal aanbrengen, en niet dan met angst berekenenzij de laatste gevolgen van hetgeen zij onder hunne oogenzien gebeuren . Maar zullen wij de hoop op eene geluk-kige eindbeslissing opgeven P Dit is eene onmogelijkheidvoor alwie no; gelooft aan bet woord : „de poorten derhel zullen tegen haar niet vermogen." Zullen wij wan-hopen aan de overwinning der waarheid op de dwaling,wanhopen aan de overwinning der Kerk op hare vervol-gers? Geen christen, die nog gelooft aan de belofte vanChristus : ,Ik ben met u tot aan het einde der eeuwen,"kan tot die diepte van moedeloosheid vervallen; zijn ge-loof is levend, en zijn vertrouwen op de wakende voor-zienigheid onbegrensd, en daarom, hoe vreeselijk ook deslagen der vijanden zijn, hij ziet in bet verschiet hetkruis, als symbool der aanstaande overwinning, aan denhemel schitteren .

Vooral hebben de vijanden van het christendom denPaus als mikpunt hunner schichten gekozen. Hij moet,niet als martelaar sterven : dit zou een parel to meer aanzijue gloriekroon wezen ; maar langzaam door kwellingenvan allerlei aard, door beschimping, door lasterlijke aan-tijgingen, door verdachtmaking zelfs van zijne edelste be-doelingen, door verguizing, door verkrachting zijuer ge-heiligde regten, door het schenden van aangegane ver-bindtenissen, in 66n woord : door alles wat een eerlijkhart verafschuwt, moet Hij afgemat, gepijnigd, ter dood

14

toe gefolterd worden, opdat hij bij zijn dood den Pause-lijken troon aan zijue vijanden als een gemakkelijkeu buitachterlate; of, kon de goddeloosheid het zoo ver bren-gen, hoe gaarne zou zij het Opperhoofd der Kerk eerstdeelgenoot van hare verderfelijke grondbeginselen maken,door Hem een vergelijk met hare volgelingen to doenonderteekenen, of tot daden to verleiden, die zijne waar-digheid krenken, zijne geheiligde regten prijsgeven, diehem eerst tot speelbal der revolutie en straks tot eenvoorwerp van spot, zelfs voor zijne vrienden van gisteren,zouden maken . Maar Pius IX, voorgelicht door GodsGeest en ondersteund door Gods genade, wijkt voor geengeweld, en last zich evenmin misleiden door de taal vaneene huichelachtige vriendschap. Wel ataat Hij op ecngrond, die welligt spoedig onder zijne voeten zal weg-zinken, en slechts weinige getrouweu omringen Hem ; zijnevijanden benaauwen Hem van alle kanten en sparen geenebedreigingen, toonen geen eerbied voor zijue grijze harennoch voor zijn edel karakter of hooge deugd, koesterengeen ontzag voor de geheiligde waardigheid, waarmedehij bekleed is, en die zelfs door Turken en Boudhistengehuldigd wordt, maar schreeuwen en tieren en eischenvan hem concession, die noch zijne regtschapenheid nochzijn pligt kunnen geven . Pat eischt men van den Pans?„Sts ons uw grondgebied af, roept men hem toe, en wijzullen u als civiele lijst een jaarlijksch inkomen geven ; hefde wetten der Kerk omtrent het huwelijk op, want ditmoat een zuiver burgerlijk contract ziju ; laat alien in-vloed der Kerk op de scholen en op het onderwijs varen,want de zorg daarvoor behoort aan den Staat ; zie of vanhet benoemen der Bisschoppen, en laat de benoemingvan alle geestelijken aan de regering over, die beter metde behoeften der bevolkiiig en met de vereischte hoeda-

1 5

nigheden van een bedienaar der Godsdicnst bekend is ;geef den Staat de kerkelijke goederen, de Kerk immersmoet arm en hare leden moeten van den Staat afhanke.lijk zijn ; hef de kloosters en de geestelijke vereenigingenop, deze immers zijn onnutte instellingen en strijdig metden geest onzer verlichte eeuw ." En wat antwoordt dePans? „Non possumua, wij kunnen niet ; ons geweten, onzeeed, onze eer verbiedt het" „Maar onderwerp u, schreeuwteen ander, aan de majoriteit der stemmen, aan de logicader feiten, aan de faits accomplis, aan de staatsalmagt,aan de beginselen der hedendaagsche beschaving ." - Enalweder antwoordt de Pans : „men noel God meer ge-hoorzamen dan den men8chen ."

Die strijd duurt reeds lang en wordt steeds vinniger : hetoogenblik, waarop hij beslissend wordt, moet aanstaandezijn . Een ieder, vriend en vijand, slaat met gespannenaandacht het wisselen en keeren van de kans gade, maarmet verschillende gemoedsstemming : de revolutie in dehoop, dat zij de zege zal behalen ; de Katholiek hoopt,dat de overwinning aan de Kerk zal blijven . Welke der tweepartijen hare verwachting zal vervuld zien, dit is reedsdoor eene geschiedenis van achttien achtereenvolgendeeeuwen op handtastelijke wijze aangetoond .

Het ligt dan ook geenszins in ons plan, om deze waar-heid op historiesch gebied in het breede to bespreken,en door feiten, aan de getuigenis van die reeks van eeuwenontleend, to staven. Maar het kan, meenen wij, zijnpraktiesch nut hebben in deze tijden, waarin zoo ligt eenanders helderziend oog door de nevelen der dwaling kanverduisterd, waarin velen door den zwijmeldrank der re-volutionnaire beginselen van het regte spoor kunnen af-gebragt worden - in die omstandigheden to wijzen opde onomstootelijke waarheid , dat de Kerk , . omdat zij

16

Christus vertegenwoordigt, en de Paus, omdat hij hetHoofd der Kerk is, moeten vervolgd worden, en aan totoonen, dat juist de vervolging welke de Kerk lijdt, eenbewijs to meer voor hare goddelijke instelling is . Mis-schien mogen wij op die wijze iets bijdragen om hetgeloof, dat bij den een of ander aan het wankelen is, toversterken, en bij alien het vertrouwen to bevestigen,door hen naar eene meer troostvolle toekomst heen towijzen .

Stellen we dus aanstonds doze eenvoudige vraag : waaromwordt de Kerk vervolgd ; waarom is de Paus, de onster-felijke Pius, het eenig doelwit van de revolutionnairenen van alle goddeloozen, die meer of min de beginselender revolutie zijn toegedaan P Hot antwoord moeten wezoeken in hetgeen de zonde ten opzigte van God is, enin de innige betrekking, waarin de Kerk en haar zigt-baar Opperhoofd tot den Zaligmaker staan.

Een elk, die zondigt, en op den weg der zonde totaan den laatsten eindpaal voorttreedt, moet twee gradendoorloopen. In den beginne is hij laauw, onverschilligen koud voor God en diens weldaden, ongevoelig voordo gunst, die God hem onverdiend geschonken heeft,toen Hij hem als lidmaat opuam der Christelijke maat-schappij bij uitnemendheid, der Kerk ; de genaden, waar.van de Kerk, volgens Christus' uitdrukkelijken wil, demilde uitdeelster zijn moet, schijnen hem van geene waarde ;allengs wordt het geestelijk leven in hem uitgedoofd, ennoch de Sakramenten, noch het ontzaggelijk Offer, nochde andere rijke genademiddelen maken op zijn verstomptgodsdienstig gevoel eenigen indruk ; de schoone orde derKerkelijke . Hierarchie, de bewonderenswaardige eenheid,

1 7

do hooge ouderdom der Kerk, die door een onafgebrokenschakel van achttienhonderd jaren tot aan de Apostelen,tot aan Christus reikt, de algemeenheid van Christus'instelling - bij is een onverschillige getuige daarvan, ofliever hij ziet dit alles evenmin als een blinde de stralenvan het licht opmerkt . Deze zondaar, schoon nog geenverklaarde vijand van de Kerk, heeft echter eene eersteschrede gezet op den weg, die, worden er geen voldoendemaatregelen genomen om uit die kwijning tot een nieuwleven op to staan, tot volslagen vijandigheid voeren kan ;zulk een onverschillige zal de Kerk niet aanvallen, maarevenmin ook haar verdedigen ; hij zelf zal haar niet be-spotten, maar met de spotters medelagchen, en, koesterthij geen haat of afkeer tegen zijue Moeder, liefde zekerzal niet in zijn boezem gloeijen voor haar, die hij opkinderlijke wijze moest beminnen .

Zoo de Kerk geen andere vijanden had, zij zou niet zoowreed vervolgd worden . Maar bovenstaande schets is slechtsde eerste graad der zonde . De mensch, aanvankelijk laauwen ouverschillig, wordt van kwaad tot erger vervoerdonwil, wrevel tegen de Kerk en hare geboden, spotternijover hare instellingen, haat tegen God en zijne Kerk isde laatste en hoogste graad der zonde ; de voornaamstekaraktertrek van Satan, den vader der zonde, kenmerktook hem, die zich slaaf van de zonde maakt. In de zondeis iets diaboliesch, en de zondaar, die de uiterste grensder misdaad bereikt heeft, wordt in zekere mate aanhem gelijk, door wiens verleidende stem hij zich laatmedeslepen. Tal van voorbeelden liggen voor de hand omdoze waarheid toe to lichten, en om in den mensch, aande zonde verslaafd, de karaktertrekken van Satan aan totoonen. In den gierigaard, die zich aan zijne geldkistenvastklamt, al wringen ook ongelukkigen, die door den

DI. LI. Jannarij 1867 .

2

18

pijnlijksten dood bedreigd worden, zich aan zijne voeten ;in den trotschaard, die niet aarzelt, om ten koste vanduizende menschenlevens zijn hoogmoed to voldoen, en opde puinhoopen van verwoeste steden zijn troon op to slaau ;in den wellusteling, wiens hart ongevoelig blijft voor desmeekende stem van zijn nog onschuldig slagtoffer ; in denwreedaard, die in de pijnen en in den dood van den ge-folterde nog een prikkel voor zijn hartstogt vindt : wieerkent in deze alien niet een karaktertrek van Satan,en wie geeft hun een minder hatelijken naam dan dien,waardoor zij als de walgelijke misgeboorte van hunnenonnatuurlijken vader worden gebrandmerktP

Maar welk is het meest algemeene kenteeken van Sa-tan en dat in al zijue volgelingen en slaven zich hetkrachtigst uitspreekt? Hij is de vader der leugentaal envan den beginne of een menschenmoorder geweest ; zijuemagt kent niets dan afbreken, en zijne kracht heeft geenaader doel dan om to vernietigen ; zijne vreugde is 'a men-schen verderf en zijn leven is haat tegen God en tegenalles wat Godes is. En ieder, die hem volgt, en zich aanzijue dienst onvoorwaardelijk heeft verbonden, neemt denatunr en het wezen van zijn meester over, en deelt inden haat, door Satan aan God gezworen en aan de H.Kerk, de Christelijke maatschappij, door God tot heil dermenschen ingesteld.

Vraagt men nu, waarom de Kerk en haar Opperhoofdin deze dagen worden aangevallen en vervolgd? Het ant-woord ligt voor de hand . Satan heeft zijn dienst al ver-der en verder uitgebreid, meer en meer ongelukkigen aanzich verbonden en tot dienaren van ziju haat gemaakt ;het venijn, dat in zijn boezem brandt, in hun hart over-gestort, en hen deelgenooten gemaakt van den haat, dienhijzelf God en al wat van God is, toedraagt .

19

De Kerk nu is de draagster van de magt en waardig-heid van Christus, haren Stichter, die de Zoon Gods enzelf God is ; zij is de Plaatsbekleedster, en, zooals de Vadersreeds leerden , de Vertegenwoordigster van Christus . Inhaar en door haar leeft do Zaligmaker nog voortdureudop aarde; in haar en door haar zet Hij zijn verlossiugs-werk voort, werkt Hij, heiligt en leeraart Hij . Aan de Kerkheeft de Zaligmaker zijue persoonlijke tegenwoordigheidin het heilig Sakrament geschonken, ziju voortdurenden bij-stand beloofd met de woorden : „Ik ben met n tot aau heteinde der ecuwen" ; aan haar heeft Hij zijne magt, dieHij van den Vader ontvangen had, overgedragen : ,gelijkde Vader Mij gezonden heeft, zoo zendt Ik u" ; aan haarheeft Hij, voor zooverre zijue instelling daarvoor ontvan-kelijk was, zijne eigenschappen, zijne voorregten, al watgroot en verheven en goddelijk in zijn Persoon is, me-degedeeld en geschoiiken, en even als eon holder kristalduidelijk hot voorwerp teruggeeft, wat zich daarin afspie-gelt, zoo ook is de Kerk de levende uitdrukking vanHem, die haar stichtte en tot aan het einde der eeuwendoor haar vertegenwoordigd wilde ziju . Waar dus de Kerkleert, heiligt, genade uitdeelt, gebiedt en strnft, doet zijdit alles in den naam en in de magt van Christus, ofliever Christus doet hot door de Kerk . Naauwere vereeni-ging, zoo wij die tusschen de drie goddelijke Personen inde Triniteit en de hypostatische vereeniging van de god-delijke met de menschelijke natuur in Christus uitzonde-deren, is er niet denkbaar dan tusschen Jesus en zijneKerk : zij is bet mystieke Ligchaam, waarvan Christus hotHoofd is ; zij is de Bruid van den hemelschen Bruidegom,de Tempel waarin God woont .

Hieruit vloeit eene hoogst gewigtige gevolgtrekking voort :als de Kerk Christus vertegenwoordigster is, moet zij Hem

20

niet slechts vertegenwoordigen in zijue magt en waardig .heid, in zijne heerlijkheid en grootheid, maar ook in zijnevernedering, in zijn lijden en in de vervolging, die Hijmoest verduren . Ook heeft de Zaligmaker aan zijue Kerkniet alleen gezegd : ,zooals de Vader Mij gezonden heeft,zoo zend Ik u" ; Hij heeft er ook bijgevoegd : „de knecht,,is niet grooter dan ziju Heer; hebben zij Mij vervolgd,,,zij zullen ook u vervolgen ; indien de wereld u haat,,,weet dat zij Mij eerst gehaat heeft" .

De Zaligmaker, schoon Hij de Verwachte der volkerenen de voorspelde Mtssias was, toch werd Hij door zijnyolk verworpen, en Joannes getuigt, dat Hij in zijn eigen-dom kwam, maar door de zijnen niet werd aangenomen .En inderdaad, naauwelijks bad Hij zijn openbaar predik .ambt aanvaard, of de Joden begonnen Hem to vervolgen,to lasteren en to plagen, totdat zij hunne boosheid tentoppunt voerden, en Hem tot den schandelijksten doodvcroordeelden. Hij overlaadde zijn yolk met allerlei wel-daden, onderwees en geleidde het en genas hunne zieken ;maar zijne leer was in tegenspraak met hunne ongeregeldedriften, en Hij ontzag zich niet die to veroordeelen : dit wasgenoeg, om het yolk van Israel, in weerwil van de guns-ten, welke het in zoo rijke mate van zijne hand ontving,Hem to doen haten, vervolgen, dooden .

Zoo ook is het lot der Kerk , die den Zaligmaker ver-tegenwoordigt : hebben de goddeloozen Hem vervolgd, zijzullen ook de Kerk, zoolang zij Christus' instelling blijft,dat is : tot aan bet einde der tijden, haten en vervolgen .De innige eenheid tusschen beiden brengt gemeenschappe-lijke grootheid voort, maar baart ook een gemeenschappe-lijk lijden. Z66 was het van den beginne af, z66 ook zalhet voortduren, totdat eens de Kerk deele in de verheerlijking van haren Stichter ; de kruisweg is ook haar

21

pad, en evenals haar goddelijk Opperhoofd niet dan doorlijden in zijne heerlijkheid is ingegaan, zoo zal ook de Kerkniet dan na veel lijden en hevige vervolging den laauwer-krans der eeuwige overwinning verwerven .

In deze naauwe betrekking, waarin de Kerk tot Chris-tus staat, vinden we de oplossing van het raadselachtigverschijnsel, dat velen van woede als zinneloos worden,wanneer zij een onschuldig kruisbeeld zien, een priesterontmoeten, of het gelui eener klok hooren, die de ge-loovigen ter vergadering in hun bedehuis oproept ; daarinvinden wij den sleutel, waarom de losgelatene revolutiemet eene satanische woede alles vernietigt, wat maar aande Kerk herinnert ; waarom zij het kruis, de altaren, deaan God gewijde gebouwen, het H. Sakrament, al watheilig is, onteert en bezoedelt op eeue wijze, die niet tobeschrijven is.') Het hoofd der revolutie, Garibaldi, geeftous het krachtigste bewijs voor deze ontzettende waarheid .,,Zoo lang er nog priesters zijn , riep hij nog onlangs toFlorence nit, zal ons vaderland noch vrij, noch gelukkigzijn ; de priesterlijke bloedzuiger moot vertrapt, de zwart-rokkeu uitgeroeid, de kanker van het Pausschap in Italievernietigd , de priesters op de straatsteenen verpletterdworden ; Rome moet biunen een jaar van het gehate jukder priesters bevrijd worden, :en wie nog Mis hoort, geeftden priesters het middel in de hand om hem to schaden" .Maar genoeg; bet walgt ons, meer van die godslasterlijkegezegden der revolutie over to schrijven . Liever geven wehier eene aanhaling uit de H . Schriftuur: „I )e Satan voerin Judas, en Judas ging heen, en sprak met de Opper-priesters en de Hoofdmannen, hoe hij Hem [Jesus] aanhen zoude overleveren" En toen de Zaligmaker zich

') We behoeven ter staving van het gezegde alechts to wijzen ophet bekende werk van Pater Bresciani ,de Jood van Verona ."

22

met de zijnen in den hof beyond, ,ziedaar eene scbare,en die Judas heette, 44n van de twaalven, ging hun voor-nit, en naderde Jesus om hem to kussen". De toepassingligt voor de hand : op gelijke wijze als de Zaligmaker doorJudas, zoo wordt ook het Opperhoofd der Kerk door derevolutie, in wie de satan gevaren is, verraden en overgeleverd.

Iliermed meenen we op de vraag : waarom wordt deKerk vervolgd? een eerste antwoord gegeven to hebben .De Kerk namelijk wordt vervolgd, omdat de wereld zichdoor de zonde maakt tot dienares van Satan, die Godhaat, en dus ook de Kerk, welke de instelling van Godis. Maar we kunnen nog verder gaan, en op dezelfde vraag :waarom wordt de Kerk vervolgd? een antwoord vindenniet slechts in hetgeen de Kerk it, maar ook in hetgeenzij werkt.

De Kerk van Christus predikt en beoefent, evenals haargoddelijke Stichter, boete, vernedering, zelfverloochening,en eischt van hare ledematen, dat zij zichzelven overwin-nen, en hun vleesch met al zijne begeerlijkheden kruisigen,om zich aan hun Zaligmaker zoo veel mogelijk gelijkvor-mig to maken. Die stem der Kerk, dat gebod, in Chris-tus' naam gegeven, wordt door duizenden gehoord, gretigopgevangen en met eene volmaaktheid beoefend, die denomvang van het gebod verre overschrijdt : jongelingen enmaagden spoeden met reuzenschreden op den hun aange-wezen weg voort, en geen opoffering noch zelfoverwinningis hun to moeijelijk, om het doel, hun voorgehouden, tobereiken . De naauw aaneengesloten schaar van geestelij-ken en dienaren des heiligdoms blijft, hoe talrijk zij ookis, steeds voltallig, en werft voortdurend nieuwclingen aan,

2 3

die de oudere strijders, waar hunne krachten to kort schie-ten, met nieuwen mood en versche krachteu onder-steunen, of de weggetrokken en verheerlijkte kampvech-ters opvolgen. De kloosters, van ouds kweekscholen vandeugd en wetenschap, waarin zelfverloochening dure pligtis, en de vrijwillige armoede zich paart met de edelstezelfopoftering, ook zij blijven bevolkt, en noch het ne-derige kleed noch de stille eenzaamheid schrikt de kin-deren dezer trotsche en luidruchtige eeuw af . Maar ookmoet hot Evangelie aan alle volken verkondigd en ver-breid worden tot aan de uiterste grenzen der aarde : en wietelt hen allen, die hun vaderland verlaten, hun dierbaar-ste betrekkiugen vaarwel zeggen, elk vooruitzigt op rijk-dom of gemak opgeven om onder wilde volkeren, wiertaal zij met moeite ter naauwernood aanleeren, in woestestreken, waar gebrek en klimaat dagelijks hunne gezond-heid bedreigen, een leven door to brengen, dat voor eenveroordeelde nog to hard zou zijn ? En dan die maagden,bruiden van Christus, die jeugd en schoonheid als weg-werpen om hun Zaligmaker onder het nederige hulsel vanverlatenen to dienen, om in de hospitalen aan afschuw-verwekkende zieken, of op het schrikkelijk slagveld aanverminkten de hand der liefde to bieden, om des daagszich of to werken en den nacht in het gebed door to bren-gen? De Kerk roept then ijver op, voedt hem door hareleer en vermaning, prijst en verheerlijkt hem .

Dit is to veel voor de koude, onverschillige volgelingenvan de beginselen onzer eeuw, en niet alleen hebben zijgeen gevoel voor het verheven schoone, dat in eene zui-vere zedeleer en hulpvaardige liefde en in opofferendezelfverloochening als een holder licht hun tegenstraalt,neen, even als sommige redelooze diereu bij het zien vandeze of gene kleur dol van woede worden, eveneens

24

geraken de zoogeuaamde verlichten, mannen van de onaf-hankelijke moraal, in een toestand van bijna volslagenwaanzinnigheid, zelfs bij het enkele hooren van versterving,van kruis, van zelfbeheersching, last staan als zij iemandbij toeval ontmoeten, bij wien het kleed het zegeteekenzijner geestelijke vrijheid, wiens zedige blik het bewijszijner zelfverloochening is . Maar is dit to verwouderen PKan er scherper tegenstelling bestaan dan er is tusschende leer, door de Kerk verkondigd, en de beginselen, dieheden ten dage door de pers, de dagbladen en tijdschrif-ten verspreid, en door eene wufte menigte gretig opge-vangen, en onbedachtzaam in beoefening gebragt worden?In dezen tijd kent men bijna geen ander doel dan hetopeenstapelen van rijkdommen, Been andere bevredigingdan het voldoen van 'a menschen lage driften, geen andergeluk dan het ongestoord genot van hetgeen de hebzuchtvergaderd heeft, getn andere vreugde dan het zingenot :en zouden er dan menschen mogen gevonden worden, diedoor hun leven het tegenovergestelde prediken en aan-prijzenP Deze zou de armoede willen beoefenen om denrijkdom to beschamen ; gene zou de versterving zoekenom eene veroordeeling over het zingenot nit to spreken ;een derde zou zich uitputten in liefdewerken en den stafbreken over het egoisme ; een ander wederom zou zichwillen opsluiten binnen akelige muren, en zijne afkeuringto kennen geven over het koortsachtig jagen der wereldnaar vermaken I Nog eens, dit is to hard voor eene zin-nelijke wereld. - Maar het is de !s erk van God, diezulke voorschriften geeft en de beoefening dier hooge deug-den aanprijst . - F_cra8ez l'infame, is het geschreeuw, datvan alle kanten opstijgt . Zij beschaamt de wereld doorhare voorschriften en veroordeelt de praktijk der werelds-

gezinden ; zij verstout zich om, in navolging van haren

25

goddelijken Stichter, werkplaatsen als die van Nazarethto openen, waar ter versterving gearbeid wordt ; zij durftwijzen op woestijnen als die van Palestina, waar gevasten gebeden kan worden ; zij rigt het oog van al hare le-dematen naar Golgotha, opdat zij daar leeren lijden ensterven, en er gaat een kreet van woede op : tolls, toneeum et dimitte nobia Barabbam. Veronderstellen we vooreen oogenblik het onmogelijke : dat de Kerk de beginse-len van onzen tijd volgde, de driften, die in het bedorvenhart der menschen woelen, vleide, voedde en aankweekte,dan zou er geen strijd meer bestaan ; met uitbundig ge-juich zou de Paus, die zulk eene leer verkondigde, be-groet, en ala de man, die zijn tijd begreep, hooggeprezenworden. Maar de Kerk kan zulka niet, en beantwoordtelk voorstel van then aard met het autwoord des Zalig-makers aan Satan : Ga weg Satan, want er ataat geachre-ven : „qij zult God, uwen Heer, aanbidden en Rein alleendienen." Vandaar de woede der materialisten van onzentijd tegen de Kerk en tegen haar Opperhoofd ; vandaarook de ontembare drift om de Godsdienst in hare diena-ren to verguizen en haar van den luister harer eeredienstto berooven : de Kerk mag geen goederen bezitten, om-dat de zorg daarvoor den ijver voor het geestelijke kanuitdooven ; de kloosters moeten ontvolkt worden, wantde Staat kan die ledige handen tot zijn welzijn aanwen-den; en hunne goederen, deze zijn in de doode hand, enmoeten rentegevend gemaakt worden ; de priesters zijn be-driegers en huichelaars : zij moeten op de straatsteenen ver-pletterd worden ; de liefdezusters, zij zijn geexalteerdedweepsters, die ten hoogste nog op het slagveld, tusschenverminkten en lijken, eene plaats mogen vinden, maaroverigens nuttiger in het huisgezin dan in hare cellen zul-len zijn .

26

Maar de Kerk doet nog meer, dat de woede harer vij-anden gaande maakt. Christus •heeft tot haar gezegd : „zooals de Vader Mij gezonden heeft, zoo zend Ik u : gaaten onderwijst alle volkendie u hoort, hoort Mij, endie u versmaadt, versmaadt Mij." De Kerk, zich bewustvan hare heilige roeping, en getrouw aan haar heiligenpligt, gehoorzaamt aan Jesus' gebod, en even als Petrusop den eersten Pinksterdag, predikt zij den gekruistevan Nazareth, aan wien God getuigenis gaf door wonde-ren en teekenen, en verkondigt luide en ten aanhoore vanalien zijne leer, die Hij door zijne Opstanding nit hetgraf heeft bezegeld . Maar die leer en eveneens de wijze,waarop de Kerk ze predikt, zijn eene ergernis voor onzeeeuw. De Kerk verkondigt wat de Zaligmaker haar over-geleverd, wat de H . Geest haar geopenbaard heeft ; zij zethet predikambt van haren Stichter voort, eveneens als zijzijne moraal beoefent. Maar als de Joden reeds zeiden vanJesus' openbaring : ,dit woord is hard, en wie kan hethooren?" dan kunneu we ook, als de leerstukken derChristelijke Openbaring verkondigd worden, geen anderoordeel verwachten van de wetenschap en waanwijsheidvan onzen verlichten tijd ; de Zaligmaker werd veracht,en nijue leer als eene onzinnigbeid verworpen, en zou dande Kerk, als zij zijne voetstappen drukt, met meer ver-schooning behandeld of met grooteren eerbied aangehoordworden? En toch, laten we niet onregtvaardig zijn : nietzoozeer om de leerstukken, welke de Kerk verkondigt,wordt zij zoo hevig aaugevallen ; een ieder kan immers deleerstukken der Kerk ignoreren, en verdient dan mis-schien nog to meer den naam van wetenschappelijk man ;elk geleerde kan zich boven die bekrompene opvattingenvan eene afgeleefde scholastiek verheffen, en heeft dannog grooter aanspraak op den weidschen titel van vrij-

27

denker; niemand is er, die niet met die reeds Lang ver-ouderde leerstukken, slechts voor dompers en domoorendienstig, kan spotten, eu z66 het gebied van een gezui-verd Christendom uitbreiden ; het heeft daarenboven jetsstreelends, als men de lachspiereu van anderen kan op-wekken, en voor geestig doorgaan. Maar er is nog eeneandere reden, die aan de zoogenaamde verlichten hevigenaanstoot geeft, en bij hen kwaad bloed zet : de Kerk enhaar Opperhoofd leeren, evenals de Zaligmaker, met ge-zag, en met onfeilbaar gezag ; hetgeeu zij verkondigen,moet geloofd, met kinderlijke onderwerping aangenomen,moet als het woord der eeuwige Waarheid zelve zondertegenspraak gehuldigd worden. De Kerk verklaart zichonfeilbaar en duldt geen tegenspraak ; elk beroep, alsof ernog eene hoogere uitspraak mogelijk zou ziju, weigert zijaan to nemen, en eischt een onvoorwaardelijk geloof aanhetgeen zij leert. En niet slechts aau ongeletterden of on-wetenden stelt zij dezen eisch : allen zonder ouderscheidmoeten hare stem hooren ; geen uitgebreide kennis, geesmet veel moeite verworven wetenschap, gees aangeborenveruuft kan hier eene uitzondering wettigeu . De grootstegeleerden van alle tijden hebben zich naar de Kerkelijkeuitspraak moeten schikken, en hoorden zij niet, de Kerkvermaande hen eerst met moederlijke liefde, herhaalde dievermaning steeds dringerder, berispte, bedreigde, om tenlaatste de weerspannigen to straffen, en des noods uit haregemeenschap to verbannen .

Stellen we tegenover die onfeilbare autoriteit der Kerken van haar geeerbiedigd Opperhoofd den hoogmoed onzereeuw, en het wordt ons steeds duidelijker, waarom deKerk voortdurend vervolgd wordt . Pat toch wil men,en waarheen vooral is het streven onzer eeuw gerigt? DeEncycliek van Pius IX heeft hierover een bewouderens-

28

waardig licht verspreid, en de wrevel, waarmede zij door alien,die der Kerk geene kinderlijke gehoorzaamheid bewijzen,ontvangen werd, is een overtuigend bewijs, dat zij denvinger op de wonde heeft gezet . Absolute onafhankelijk-heid, onvoorwaardelijke vrijheid van denken en zelfs eenonbegrensd alvermogen der menschelijke rede, ongebondenen teugellooze vooruitgang - dit verkondigt en eischt menallerwege, en wee hem , die dat alvermogen der rede durftontkennen, die vrijheid belemmeren en then vooruitgainghinderen. „De menschelijke rede heeft God niet noodig",zoo leert de hoogmoed van den menschelijken geest ; „de,,rede alleen is de scheidsregter tusschen het ware en het„valsche, tusschen bet goede en het kwade ; zij is voor„zichzelve de wet, en bezit genoegzame natuurlijke krach-„ten om den meusch en de volkeren gelukkig to maken .,,Zelfs de goddelijke Openbaring is onvolmaakt en vatbaar,,voor een gedurigen vooruitgang, die met den vooruitgang,,der rede gelijken tred behoort to houden ; wat meer is :,,het Christelijk geloof is in tegenspraak met de mensche-lijke rede, en brengt haar geen voordeel aan, integen-

,,deel : zij benadeelt haar" . Zoo spreekt de dwaling, enzij wil gehoord en geloofd worden . Maar de Kerk en dePaus ontkent die onafhaukelijkheid en dat alvermogen derrede, en handhaaft met onverzettelijke kracht de regtender eeuwige waarheid, en met welk gevoig? De ware Ka-tholieken luisteren met eerbied naar die uitspraak van denonfeilbaren Vertegenwoordiger van Christus ; maar de dwa-ling? Toen de Zaligmaker den Joden de waarheid predikte,en hun zijue afkomst van den Vader, zijue Godheid ver-kondigde, namen zij steenen op om Hem to dooden. Toende Apostelen later de hun geopenbaarde leer predikten,werden zij voor den Joodschen Raad gedaagd en geeeesold : is onze ceuw met meer ontzag vervuld voor de Kerk

29

en hare dienaren P Worden ook nu niet dergelijke bedrei-gingen herhaald , en Bisschoppen en priesters gevangen ge-nomen of verbannen, omdat zij zich niet willen schikkennaar de onzinnige redeneringen van eene overmoedige rede,die hare beginselen doordiijft in de raadsvergaderingen vanden absoluten Staat? Portugal, Belgie en vooral het diepgezonken Italie bieden hiervan tal van voorbeelden aan .Maar al die boeijen zouden geslaakt, die gevangenissengeopend, het ,domicilio coatto" zou opgeheven worden,zoodra die vijanden der hedendaagsche verlichting de dog-men der rationalistische dwaling wilden erkennen, en, inplaats van de onfeilbare uitspraak des Pausen to huldigen,de onfeilbaarheid der rede aannamen . Als de Pans hetdogma van de Onfeilbaarheid der Kerk verwierp, en to radeging, niet bij de eeuwige bron der waarheid, maar bij dentrotschen eigenwaan der menschelijke rede, en als de Bis-schoppen Hem hierin volgden, dan zou de Kerk eenigeduizenden het kamp harer bestrijders zien verlaten en, inplaats van gevloekt, zou zij met lof overladen worden.

Naast deze rationalisten scharen zich degenen, die eeneteugellooze vrijheid zoowel van de pers als van de ge-dachte eischen, en die den vrijen vooruitgang op elk we-tenschappelijk en staatkundig gebied in hunne banier ge-schreven hebben . Zij vorderen, dat de Kerk hunne grond-wet bezwere en zich schikke naar hunne lens ; maar deKerk spreekt integendeel hare veroordeeling nit over eenevrijheid, die geen eerbied toont voor de zedelijkheid, diehet refit van anderen schendt, die lastert en verguist watin het oog van alle weldenkenden heilig is ; zij verhefthare stem tegen den vooruitgang der vrije wetenschap, dieGod nit de wereld verbant, den mensch zelf tot God ver-heft, en de wereld een voortbrengsel van het fatum noemt;zij beschuldigt van dwaling de beginselen van het modcrne

30

ataatsregt, de verderfelijke toepassing van het even ver-derfelijke absolutisme ; zij wil Been scholen, waar de naamvan God en Christus niet mag genoemd worden ; zij ver-foeit de scheidiog van Kerk en Staat ; zij waarschuwt te-gen de onverschilligheid, die allerwege gepredikt wordt,en wijst met nadruk op de droevige gevolgen van een Staatzonder godsdienst, van eene zedeleer, onafhankelijk vande openbaring : inde irae. Dat de vrijheid, de ware, Chris-telijke vrijheid aan de Kerk dierbaar is en door hear overalin bescherming geuomen wordt, staat in elk hoofdstukharer geschiedenis en in elke verzameling van hare pleg-tige besluiten to lezen; dat vooruitgang, outwikkeling enverspreiding van wetenschap, dat verlichting der volkereneen voornaam deel van de zorg der Kerk is, getuigen dedoor haar gestichte universiteiten, de geschriften die zijaanmoedigt, de geleerden die zij in hunnen arbied onder-steunt en voorlicht. Maar de Kerk verfoeit eene vrijheid,die in eene schandelijke slavernij ontaardt ; zij verafschuwteen vooruitgang, die naar het zedeloos heidendom terug-voert, en daarom wordt de vloek over haaruitgesproken,en haar banvonnis geteekend ; de Paus is de woordvoer-der : Hij derhave moet van zijn invloed beroofd, zijn Allo-cutien en Breven moeten aan het oppermagtig placet vanden Staat, altoos in naam der vrijheid, onderworpen wor-den, en zijue veroordeeling van het zoogenaamd vooruit-gangs-systcem mag alleen binnen de tnuren van het Va-tikaan weerklinken.

Nog eene derde werking der Kerk moeten we bespre-ken : de Kerk vertegenwoordigt Christus in zijn gezag, ende Pans is de handhaver en de verdediger van het regt ;daarom ook bestrijdt Hem de revolutie, en wil Hem vanzijn troon afsleuren, om met des to beter gevolg haar

3 1

vernielingswerk to kunnen voortzetten . Ailer oogen zijnthans op Rome, op den Stoel van den H . Petrus ge-rigt : de revolutionnairen zien in Pius IX hun krachtigstentegenstander ; de goedgezinden hopes op Hem als hunsterksten verdediger ; Rome of de dood, schreeuwen de re-volutionnairen ; Leve Pius IX, Paus en. Boning, heffen deverdedigers van regt en orde aan. Die kreet der revolu-tie, eens door bet dolzinuig hoofd der revolutie uitgestoo-ten, wordt van dag tot dag herhaald in dagbladen en an-dere voortbrengselen der pers, in huizen en vergaderzalen,waar de wapens tegen de Kerk en den Paus gesmeed wor-den, in de holen der geheime genootschappen, waar deondergang van den Paus gezworen, en bet wachtwoordaan de eedgenooten medegedeeld wordt. Daartegen, het,,Leve Pius IX, Paus en Koning", bet gebed der wel-meenenden, wordt gestort in bet plegtig oogenblik van eenstil verkeer met God, en Hem als een smeekgezang derKerk ter verhooring aangeboden, of in eene hoog opge-voerde stemming van bet minuend hart den Pans toege-zongen, om bet geloof aan zijn Opperpriesterschap to be-lijden en de noodzakelijkheid van zijn koningschap to ver-kondigen. Er was een tijd, nu twintig jaar geleden, datalien zich met dat Viva it Papa-Re meenden to kunnenvereenigen ; toen Pius IX den Pauselijken troon beklom-men had, zong men Hem van alle kanten de vreugdezau-gen tegen, waarmede de Joden den Zaligmaker bij zijnplegtigen intogt in Jerusalem begroetten ; maar nu? Dievreugdezangen zijn vervangen door kreten van woede endie loftuitingen zijn vervloekiugen geworden : die toen hetHosanna zongen, schreeuwen nu : crucifcgatur. Vanwaardie omkeer na 1846? Hoe is die volslagen verandering inzulk een kort tijdsbestek mogelijk ? Toen de vrijzinnigeKardinaal-Bisschop van Imola tot 254"°° Paus verkozen

32

was, dacht de revolutie een oogenblik, dat Pius 1X harebeginselen huldigen, en zich door den Sirenen-zaug bareraauhangers zou laten verleiden ; reeds zag zij den dag aan-staande, waarop de Paus revolutionnair, de Kerk vanharen Stichter afvallig zon worden . Waanzinnigheid voor-zeker tot bet uiterste gedrevenI de Paus, de Kerk zou-den zich kunnen vereenigen met de revolutie en in haredienst treden!

Wat toch is de revolutie, welk is haar streven? Inbaar geheel genomen, is zij niet een opstand van een oogen-blik, maar de opstand in zijn voortduur ; zij is de systema-tische en in beoefening gebragte ontkenning van elk wettiggezag ; de regtvaardiging en vergoding van elk verzet tegenalle bestaande orde. Haar wezen en haar streven is vernie-tigen, en geen gezag, hoe heilig in zijn oorsprong, geenmaatschappij, hoe eerbiedwaardig om hare instelling, peenorde, hoe heilzaam ook in hare werking, die bij haar ver-schooning vindt ; de Kerk, de troonen der vorsten, demaatschappij, door God onder de menschen ingesteld, datalles moet omvergeworpen worden . Maar in bet najagenvan dit doel volgt de revolutie eene streng logische volg-orde ; eerst rigt zij haren aanval op bet bolwerk der orde,om, is dit gevallen, de andere punten des to gemakke-lijker to veroveren . Zij weet, dat zij krachteloos is tegen-over de maatschappij, zoo lang deze de godsdienstige be-ginselen tot grondslag heeft ; dat haar aanslag tegen detroonen der koningen to schande zal gemaakt worden,als een nog hooger gezag die eerbiedigt en heiligt : daar-om is hare woede vooral gerigt tegen de Kerk, het hoog-ste gezag op aarde en de maatschappij bij uitnemendheid,die volgens den wil van haren goddelijken Stichter elkebestaande wettige orde handhaven, elk wettig regt ver-dedigen moet . De revolutie meende een oogenblik, dat

33

Pius IX haar op haren weg zou volgen, zich aan harezegekar zou laten binden, en door zijne hand de oproers-vaan zegenen ; dat Hij laag genoeg zou zijn om hare oog-merken to dienen, en onnoozel genoeg om zich to latenmisbruikeu als een machine, dat als onnut weggeworpenwordt, wanneer het beoogde doel bereikt is ; dat Hij zijngezag zou leenen tot het vernietigen der maatschappij,tot het omverwerpen van de troonen ; dat in zijn naamde regten van het huisgezin en van den eigendom ge-schonden en de soevereiniteit des yolks afgekondigd zouworden. Die gedachte alleen was reeds een misdaad tegenhet eerbiedwaardig karakter van den grooten Pius, ende revolutie is er streng voor gestraft . God heeft tegen-over hare geduchte magt in Pius IX een held opgewekt ,die, schoon zwak in stoffelijke kracht en door een kleingetal getrouwen omringd, den strijd tegen haar heeft be-gonnen, en vol moed en volharding doorzet. Maar nu ookkent hare woede geen perken meer ; zij vervolgt de Kerken haar zigtbaar Opperhoofd met een haat, die aan detijden van het heidendom herinnert : de Bisschoppen wor.den verjaagd van hunne zetels, of in afzigtelijke gevan-genissen geworpen ; de priesters worden gehoond en be-spot, zelfs hun leven wordt bedreigd ; de kerken wordengeplunderd en vervolgens afgebroken of voor een verach-telijk doel gebruikt ; de kloosters worden in kazernenherschapen, het kruis en de overblijfselen der heiligenworden in het slijk vertreden ; en het heilig Opperhoofdder Kerk P Men hangt Hem, na Hem van zijue eigene klee-deren to hebben beroofd, een purperen mantel om, zetHem een kroon van doornen op het hoofd, geeft Hem eenrietstaf in de hand, knelt neder en begroet Hem als eeuspotkoning .

Te vergeefs is elke hoop op verzoening : de Pans kanDl. LI. Januarij 1867.

3

34

en mag nooit aan de eischen der revolutie toegeven ; derevolutie kan niet terug zonder zichzelve to vernietigen .De overwinning der revolutie is niet mogelijk tenzij ondervoorwaarde, dat het Pausschap worde uitgeroeid, en dezamenzweringen der laatste jaren hebben slechts eene on-bevredigende uitkomst opgeleverd, omdat Rome nog staanbleef; maar op het zelfde oogenblik dat het Pausschapviel, en de revolutie zegepraalde, zou een vloed van ram-pen zich over geheel Europa uitstorten, en geen orde,Been regt, geen gezag tegen then alles vernielenden stroombestand zijn . Niemand weet dit beter dan de revolutiezelf; hooren we slechts eenige harer woorden : „Hoe zwak,,de Paus als tijdelijk vorst ook is, (aldus eene Italiaan-ache loge van de Carbonari) als Paus beschikt Hij over,,een onmetelijken invloed. Alle krachten van de vrien-,,den der humaniteit moeten zich dus tegen Rome keeren .,,Alle middelen om Rome to vernietigen zijn goed . Is„de Paus eeus omvergeworpen, dan vallen als van zelf,,alle troonen ." ,Het Katholicisme, zegt Edgar Quinet,,,moet vallen ; geen wapenstilstand met den onreglvaardige .,,Het is niet genoeg, hot Papisme alleen to wederleggen,,,het moot uitgeroeid worden; niet genoeg het uit to roei-„jen, het moet onteerd worden ; niet genoeg het to ont-„eeren, het moet in het slijk gestikt worden" . ,Het is,,,(dit zijn woorden van de Italiaansche Vents) in onze,,raadsvergaderingen beslist, dat wij van geen Christenen,,meer willen weten ."

De Kerk verkondigt de regten van God als een behoed-middel der zedelijkheid en der maatschappij ; de revolutiespreekt alleen van de regten van den mensch, en wileene maatschappij zonder God stichten. De Kerk neemtvoor grondslag het geloof en den pligt des Christens ; derevolutie erkent geen Katholicisme, gelooft niet in Chris-

35

tus, verwerpt de Kerk , en schept eenige philautropischepligten, die geene andere bekrachtiging hebben dan denhoogmoed van den mensch en de vrees voor de politie.De Kerk leert en handhaaft de beginselen van orde, vanregt en van gezag ; de revolutie daarentegen vernietigt ze,en bestempelt haar werk nog met den naam van „hetnieuwe refit der volkeren en de nieuwerwetsche bescha-ving". De Kerk strijdt en lijdt vervolging voor de vrijheidder volkeren en voor den waren vooruitgang, then zij pre-dikt ; de revolutie wil alien in het verachtelijke juk harerbeginselen knellen, en kent geen anderen vooruitgang dandien van ongeloof en onzedelijkheid . De Kerk bouwt op,de revolutie vernietigt. Grooter antagonisme heeft de we-reld nooit gezien , en geen strijd is ooit van den eenenkant met meer moed en volharding, van den anderenkant met grooter hardnekkigheid en woede gevoerd . Hetis de strijd van Lucifer, die zich op den troon van Godwil plaatsen, tegen Michael, die voor de eer van den Al-magtige optreedt . Det Kerk heeft, zoo lang zij bestaat,denzelfden revolutionnairen geest tegenover zich gehad,en Pius IX moest bij zijne troonsbestijging deze erfenisvan zijne voorgangers overnemen ; nooit is de revolutiemagtiger, nooit zijn hare hulpmiddelen menigvuldiger, nooitook hare volgelingen aan den gezworen eed getrouwergebleven ; maar nooit ook is er door de Kerk grooterkracbt ontwikkeld, noch zijn er krachtiger verdedigings-middelen aangewend : nooit heeft een Paus, grooter danPius IX, zijne strijders aangevoerd ; nooit stood een groo-ter aantal van heilige Bisschoppen den Paus manmoedigter zijde ; nooit streed een betere schaar van priesters voorde eer der Kerk en het behoud der maatschappij ; nooitwas de kern van goede Katholieken talrijker, en geentijdvak der geschiedenis is er, waarin de ofervaardigheid

36

van de kinderen der Kerk schitterender uitblonk danthans, nu duizenden hun leven veil geven voor de verde-diging van bet eeuwig refit, en anderen, onnoemelijk ingetal, stoffelijke hulp aanbieden, waar de gewone bronnenziju gestopt. God laat toe, dat de strijd fel woedt, en datde hel al hare magt ontwikkelt, maar ook geeft Hij, naar-mate de aanval heviger is, krachtiger wapenen ter ver-dediging.

Welke zal de uitslag van then strijd wezen? Zal de Kerkhopeloos vergaan, of zal er ook voor haar, even als voorden Zaligmaker, een Thabor zijn, waar zij, door de glorieder overwinning omstraald, de eerbiedige hulde van harebestrijders zal ontvangen? Moeten wij, in 46n woord, vree-zen, of mogen we een blik van hoop in de toekomst werpen?

Een ieder verwacht met regt bet antwoord op dezevragen, en het is voor ons eene behoefte, aan die ver-wachting to voldoen .

In dezen strijd meet, zeiden wij reeds boven, €6n dertwee strijders overwinnen, en alles schijut to voorspellen,dat, als God niet tusschen beiden treedt, de zonde, dedwaling, de revolutie voor een oogenblik zullen zegevie-ren. De wereld heeft gedurende de laatste eeuwen, en bijuitstek in de negentiende eeuw, to veel misdaden gepleegdom to durven vermoeden , dat de straf zou achterblij-ven ; de wereld heeft de zonde gewild : zij zal voor hareneuvelmoed bitter moeten boeten . Daarenboven de mensch,hoe achuldig ook, blijft vrij, en God, die hem de vrijheidgaf, verhindert zelden de uitoefening van den vrijen wil,al is het misl ;ruik daarvan gemaakt groot en afschuwelijkin zijne oogen . Maar tech, die overwinning kan nooit meerdan gedeeltelijk, of liever nooit meer dan schijnbaar zijn.De Kerk is onvergankelijk, en het Pausschap, onafscheid-

87

baar met de Kerk verbonden, is even onvergankelijk ;noch de Kerk, noch de Paus als Opperhoofd van Christusinstelling zullen immer onder de slagen hunner vijandenbezwijken. Wel kan do revolutie Pius nit zijne Statenverjagen, zelfs Hem als martelaar doen sterven ; maar deKerk vernietigen, den Paus voor altijd doen verdwijnen,dit kan zij simmer . Pius IX kan vallen door den dolkvan een of anderen woedenden Garibaldist, of, door ver-volging afgemat, bezwijken ; maar Hij, Opvolger van ne-gen en dertig Pauses-martelaren, zal door een ander op-gevolgd worden, die wederom dezelfde zedeleer zal predi-ken, die dezelfde waarheden met hetzelfde onfeilbaar ge-zag verkondigen, die even als Pius voor dezelfde regtenzal optreden. De Kerk wint z66 in moister door hareschijubare nederlaag, en de revolutie wordt z66 door hareeigene zegepraal beschaamd . Geen Katholiek twijfelt aandeze waarheid, en het onfeilbaar woord van Christus : „de,,poorten der hel zullen tegen haar nets vermogen" isvoor hem genoeg om met gelatenheid de toekomst to ge-moet to zien, en, in den felsten strijd, van de eind-over-winning der Kerk, die hij bemint en dient, verzekerd tozijn. Schoon God aan den zondigen mensch zijne vrijheidniet ontneemt, toch heeft Hij aan het kwaad zijue gren-zen aangewezen, die niet kunnen overschreden worden .Waarschijnlijk zal er een dag van nog bitterder lijden enheviger vervolging voor de Kerk aanbreken, maar evenals haar goddelijke Stichter stierf om na drie dagen toverrijzen, zal voor de Kerk na den Goeden Friday ookeen blijd Paaachfeest volgen .

Dit is noodzakelijk, en ligt in den aard der Kerk .Christus maakte haar tot zijne vertegenwoordigster op aarde,en wilde in haar zijue vernedering en zijn lijden voortzet-ten, maar Hij wilde ook tegelijkertijd in haar zijne over-

38

winning over zijue vijanden voltooijen. Wij hebben de vij-anden der Kerk opgenoemd en hunne wapenen aangewezen ;en zeker, die zijn talrijk en geducht . Menschelijker wijzegesproken, zou het niet to betwijfelen zijn, aan welke zijdede overwinning moest blijven; elke instelling, van een menschuitgegaan, zou onder then aanval bezwijken, en alleen haarnaam zou -in de gedenkschriften der geschiedenis nog over-blijveu ten bewijze, hoe zwak alles is, wat door menschen-handen is gemaakt. Maar de Kerk van Christus is onein-dig meer : zij is de Wijnstok door God uitverkozen, deonbevlekte Bruid van Christus, de Bron der waarheid,de Moeder der levenden, de Tempel en de Stad Gods ;over haar is de heerlijkheid des Heeren opgegaan, en zijheeft het 'licht ontvangen, terwijl de aarde en de volkerenin dikke duisternis gehuld waren ; zij is de Ark van Noe,die door het kruishout, waaraan haar goddelijke Stichterstierf, beschermd wordt . In haar woont Christus, in endoor haar leeft en werkt Hij ; in haar en door haar zalHij ook overwinnen, en al zijn vijanden beschamen . Chris-tus, eens gestorven, sterft niet meer ; evenmin kan ookde Kerk bezwijken, maar moet overwinnen met Christus,die in haar woont en voor haar strijdt. De belofte, doorden Zaligmaker aan zijue Kerk gegeven ; zijne eer, diein de overwinning der Kerk betrokken is, en door denondergang zijner instelling zou gekrenkt worden ; het Neilder maatschappij, voor welke Hij Teed en zijn bloed storttezijn er krachtiger beweegredenen noodig om elken twijfelto verbannen? De vijauden der Kerk mogen schreeuwenen van woede knarsetanden en de volkeren op ijdele din-gen zinnen; de koningen kunnen opstaan en zich verza-melen tegen God en ziju Gezalfde : die in den Hemel woont,lacht hen nit, en de Heer spot met hen, en ; Hij zal in zijneverontwaardiging spreken en hen in zijue woede verpletteren .

39

Dit vertrouwen bezielt alle Katholieken, dit vooruitzigtbemoedigt den grooten Pius, en doet Hem de grootstegevaren onverschrokken ouder de oogen zien . Vrij mogede dwaling als een zevenkoppig monster de Kerk aan-grijnzen en trachten to verslinden ; vrij moge de hel alhare krachten inspannen : Pius staat op een ontoeganke-lijke rots, en de overwinning is voor de Kerk ontwijfel-baar zeker . Dit is bet geloofsformulier van alle Katholieken .

Maar de Kerk is van hare tijdelijke magt beroofd, enin den toestand verplaatst, waarin de H . Sylvester, de H.Julius, de H. Innocentius en zoo vele andere Pausen deKerk hebben bestuurd : moeten we daarom vreezen, datde Kerk en het Pausschap zullen ten gronde gaanP Totantwoord laten we hier de woorden volgen van een dergrootste schrijvers van onzen tijd, van den geleerden New-man, wiens naam nog grooter gewigt geeft aan de redenen,welke hij aanvoert. „Te zeggen, dat de Kerk niet anders,,bestaan kan en niet anders kan leven dan op eene be-,,paalde wijze, beteekent, dat ze „aan de elementen dezer,,wereld" ondergeschikt is. De Kerk is niet een schepping,,van tijd en plaats, van eene tijdelijke staatkunde of van,,de luimen van bet yolk . God beschermt haar door mid-,,delen, die van deze wereld zijn ; maar die middelen zijn„slechts z661ang voor haar noodig, als Hij ze geeft ; neemt„Hij ze weg, ook dan zijn ze verder niet meer noodig .„Hij werkt door middelen, maar Hij is aan die middelen,,niet gebonden. Hij kept duizend middelen om bet bestaan,,der Kerk to verzekeren, en kan haar leven onderhouden,,niet alleen door brood maar ook door elk woord, dat uit„zijn mond voortkomt. Als Hij bet eene verdedigingsmiddel,,wegneemt, zal Hij een ander in de plaats geven. Wij,,weten niets van de toekomst ; onze pligt is bet, ons,,overeenkomstig de tijdsomstandigheden to gedragen, en

40

,,niet door ons toedoen de middelen op zij to zetten,„welke God om zijne Kerk to verdedigen ons geschonken,,heeft ; maar ook is het onze pligt, over het verlies dier,,middelen niet to klagen, als Hij ze ontnomen heeft. De,,tijdelijke magt is gedurende eene reeks van jaren het„middel geweest om de onafhankelijkheid der Kerk to,,verzekeren; maar evenals de Bisschoppen hunne tijdelijke„magt hebben verloren, en niettemin ook nu nog Bis-„schoppen zijn, zoo zal ook het Opperhoofd der Kerk,,blijven hetgeen Hij is, zelfs wanneer Hij zijne tijdelijke,,magt heeft verloren . De eeuwige God is de hulp der„Kerk, en gelijk Hij tot nu toe haar nit vele gevaren ge-,,red heeft, zal Hij ze ook in het vervolg bevrijden .

,,De roemrijkate bladxijden wit hare verledenegeachiedenia„sijn 8lechta voorteekenen van andere roemrijke hoofdatukken,,die nog homes moeten."

41

DE H. CONGREGA.TIEN

DER H. INQUISITIE EN VAN DEN INDEX

OVER DE WIJSGEERIGE WERKEN

VAIN DEN

Hoogleeraar Dr. G. C. UBAGHS.

Een onlangs door de H . Congregation der H. Inquisitieen van den Index aan Z. E. den Kardinaal-Aartsbisschopvan Mechelen gerigt schrijven , waarin allerbelangrijksteuitspraken over de wijsgeerige werken van den Leuven-schen Hoogleeraar G. C. Ubaghs voorkomen, geeft onsaanleiding tot het nnededeelen van dit korte overzigt ;wij willen er het voornaamste in bijeenbrengen, wat reedssedert eenige jaren van den kant dier beide Congregationopzigtens de meeningen van dezen anders met lof to ver-melden geleerde is uitgegaan .

Vele Katholieken hadden het antwoord van den Kar-dinaal d'Andrea, destijds prefekt der Congregatie vanden Index, op de door vier hoogleeraren der LeuvenscheUniversiteit gestelde vragen, als eene verklaring van deH. Vergadering zelve en this als eene met kerkelijk gezagbekleede verklaring beschouwd. Het schrijven der vierhoogleeraren, onder welke ook professor Ubaghs was,

42

dagteekent van 1 Februarij 1860, en onderwierp de doorhen in hunne schriften over de natuurlijke kracht dermenschelijke rede voorgestane leer aan bet oordeel derH. Congregatie van den Index . In de Katholiek (DeelXXXVII, bl. 269 en v.) werd van deze gansche zaakeen uitvoerig verslag gegeven, en het door den Kardinaal-Prefekt en den Secretaris der H . Congregatie van den Indexonderteekende stuk als een antwoord der H. Congregatieopgevat en voorgesteld. Het bleek evenwel dat dit niet zoowas. Want in een schrijven aan de Bisschoppen van Bel-gie, gedateerd 19 December 1861, verklaarde Z. H. dePaus, dat de brief des Kardinaals d'Andrea niet het ant-woord der H. Congregatie, en veel minder eene beslissingvan den H. Stoel bevatte.

Ter verklaring hiervan diene, dat deze Congregatie nitmeerdere Kardinalen bestaat, onder wie de prefekt welis waar voorzit, maar toch niet meer is dan primus interpares . ') Nu had de Kardiuaal d'Andrea, gelijk hij ookin zijn antwoord schrijft, slechts met den Secretaris derCongregatie en eenige godgeleerden, consultoren der H .Congregatie, de voorgestelde vragen onderzocht, eene be-raadslaging, waarvan hij den uitslag in zijnen brief me-dedeelde. Dit was een eindoordeel, hetwelk als bijzondergevoelen (opinio privata) zijne waarde hebben kon, maargeenszins met het gezag eener beslissing van die hoogekerkelijke regtbank, de Congregatie van den Index, ennog minder met dat van den Heiligen Stoel bekleed was .De H. Vader gaf de zaak ter nadere onderzoeking can

de beide Congregation van den Index en van de Inquisi-tie over ; deze spraken op 21 September 1864 hun oor-deel nit, dat, na van Z. H. bekrachtigd to zijn, door

~) Verg. Synopsis S . R . E. Cardinalinm Congregationum, auctoreHaine. Lovanii, 1857, tit. X.

43

den Kardinaal Patrizi aan de Bisschoppen van Belgie werdmedegedeeld . Dit schrijven was van 11 October, jen werdopgenomen in Le Monde en in de Annalea de Philo8ophieChretienne van Bonnetty ; ook de Mainzer Katholik gafer een verslag van .

Wij vinden in de overwegingen van dit stuk alles ver-meld wat de H . Congregatie van den Index tot dien tijdtoe ten opzigte van prof. Ubaghs verrigt had ; immersreeds in hat jaar 1843 was zijne Logica en Theodiceeaan een onderzoek dezer Congregatie onderworpen geworden .Zij had hem dien tengevolge eenige stellingen aangewe-zen, die hat hem verboden was to leeren, en die hij ineene volgende uitgave moest verbeteren ; zij kwamen hieropnear : dat wij buiten ons eigen zelfbewustzijn, zonder on-derrigt, en ten laatste zonder goddelijke Openbaring nietsbovenzinnelijks kunnen leeren kennen ; dat de metaphysiekewaarheden en in het bijzonder hat bestaan van God nietin strengen zin kunnen bewezen worden ; dat de daarvoorgewoonlijk aangehaalde bewijzen veeleer op een zeker na-tuurlijk geloof steunen, en tot den eensu8 commune moe-ten worden teruggebragt.

Zie hier den eigen Latijnschen tekst van de verklaringder Congregatie, gelijk de Mainzer Katholik (Februarij 1865,bl. 213 en v.) dien geeft :

R. D. Ubaghs docet in Theodicea et interdum etiam inLogica sequentes propositiones, quas Sacra CongregatioIndici praeposita emendandas esse judicat :

1 . ,Haud posse nos in cognitionem cujusvis externae,,metaphysicae veritatis venire (nempe quae respiciat ea,„quae sub sensus nostros non cadunt) absque alterius in-„structione, ac in ultima analysi absque divina revelatione . "Porro haec doctrine admitti nequit, quia sicut veritatq*

44

internae et mathematicae cognosci possunt ope ratiocinii,ut ipsemet auctor fatetur, ita saltem possibile est veri .tates externas assequi, quotiescumque necessario cum in-ternis connectuntur, aut cum ipsae internae consisterenequeunt non supposita aliqua veritate externa .

2. ,Veritates externas metaphysicas demonstrari non,,posse" . Vide Theodic. pag. 220. n. 413 et seq. Jamvero veritates externae quandoque cum internis necessariocopulantur, tanquam effectus cum causa, et ideo per hancconnexionem demonstrari possunt eo genere argumenti,quod a posteriori vocatur, cujus certitudo non minor illaest, quae per demonstrationem a priori obtinetur .

3. „Dei exsistentiam minime demonstrari posse . Deum„exsistere demonstrari posse negamus ." Theod. p. 73. Quaeimportuna doctrina ultro fluit ex opinionibus jam judicatisipsius auctoris.

4. „Probationes exsistentiae Dei reduci ad quamdam•

fidem, aut fundari in bac fide, qua non tam videmus„quam credimus, seu naturaliter persuasum nobis est,• ideam hanc ease fidelem, id quod evidentia mere inter-,,na cernere non possumus." Theod. p. 73. Quae verba si-gnificare videntur, potius credi, quam demonstrari Dei ex-sistentiam; quod quidem a vero omnino distat .

5. ,Auctor omnes probationes veritatum externarum me-,,taphysicarum reducit ad sensum communem ." Quae doc-trina admitti nequit, eo quod aliquae veritates externae de-monstrantur a posteriori per veritates internas, absque ullarelatione ad sensum communem . Ita habentes conscientiamnostrae exsistentiae directe inferimus exsistere causam ,quae nobis exsistentiam contulerit ; sea ab una veritateinterna deducimus aliam veritatem externam absque in-terventu sensus communis .

Hae aunt praecipuae senteutiae quae in praedicto libro

45

corrigendae videntur . Monet igitur S . Congregato Rev.auctorem, ut nova aliqua editione librum suum emendan-dum curet, atque interim in scholasticis suis lectionibusab its sententiis docendis abstinere velit .

Het behoeft geene toelichting, dat deze waarschuwendevermaning om wille van de algemeene achting, welke deschrijver genoot, en van zijue aanzienlijke plaats aan deberoemde Leuvensche Universiteit, in then zachten vormen in het geheim gegeven werd . Het is de gewoonte vande H. Congregatie, de werken van Katholieke schrijversvan naam, die eene veroordeeling verdienen, niet terstondin het openbaar to censureren, maar eerst den auteurgelegenheid to geven, in eene volgende uitgaaf de ver-langde verbeteringen aan to brengen . Zijn echter de vo-rige uitgaven zeer verspreid, dan worden deze openlijkgecensureerd, maar toch z66 dat de veroordeeling blijk-baar niet op de volgende veranderde uitgaven slaat .

Prof. Ubaghs zond, v66r het bezorgen zijner nieuwe uit-gave, een schrijven ter zijner regtvaardiging aan de H.Congregatie op, waarin hij verzekerde, dat hij de aangewezenstellingen niet in den zin van het Traditionalismus 1) verstond .Op 8 Augustus 1844 werd het antwoord der H. Con-

gregatie aan prof. Ubaghs uitgevaardigd ; het vorderde deverbetering van eenige uitdrukkingen, die de H. Verga-dering of reeds had aangewezen of op nienw aanwees, dochwas tevens in een toon van zooveel toegefelijke zachtheid

1) Het wijsgeerig stelsel, volgens betwelk de overlevering, d . L devan God gegeven en door nienschelijke getuigenis overFeleverde bo-vennataurlijke Openbaring, noodzakelijk is tot de kennis en zeker-heid zelfs van waarheden der bloot natunrlijke orde . De krachtender natuurlijke redo worden er of geheel door geloochend of althansniet genoeg erkend. Zie Compendium Philosophiae, auclore M" •,S<< Sulpilii Presbylero. Pariaiis 1864, t. 1, N 341 en v.

46

geschreven, dat men hierdoor aan de bedoeling des Hoog-leeraars klaarblijkelijk alle regt wilde laten wedervaren . Hetstuk luidde, ook weder volgens den Mainzer Katholik, alzoo :

Pauca quaedam loca in opere, quod a Cl . Viro G. C.Ubaghs an. 1841 Lovanii editum est, et inscribitur Theo-dicea seu Theologiae Naluralis Elementa, adnotanda essevidentur, ut doetismimus auctor, additis quibusdam illu-strationibus, obortas circa ejusdem operis intelligentiamdifficultates, e medio tollere possit . Ac

1. Quidem memoranda sunt illa quae pag . 73 habenturde Dei exsistentia . ,Deum exsistere demonstrari posse„negamus, sed id certo certius probari etiam atque etiam„affirmamus." Omnis vero ambiguitas ex hoc loco tollere-tur, si post vocem demonatrari adderetur a priori, quodconvenit cum us quae tradit auctor in Logica p. 114, Edit.tertia de demonstrations divisione, ubi ostendit con-tra Kantianos, demonstrationem a posteriori jure ac me-rito veram demonstrationem vocari. Auctor etiam ibidempag. 105 haec habet : ,demonstrare, si stricte intelligi-,, tur, idem est ac probare judicium certo esse sicut ef-„fertur." Nemo autem negabit probationes exsistentiaeDei eam vim habere, ut respondeant notioni strictae de-monstrations quae hie a cl . auctore traditur.

2. Ubi auctor ad examen revocat diversa argumentorumgenera, quae ad Dei exsistentiam demonstrandam afferrisolent, quaedam habentur quae observatione digna viden-tur: Theodic . p. 86, de argumentis physicis loquens ait„Et licet tum recta ex rationalis naturae nostrae impulse,, etc. probari possit eumdem esse potentia et intelligentia,,vere infinita, illud tamen ex argumentis physicis solis„et stricte spectatis secundum leges logicas effici nequit ."

47

Pag. 87 , de argumentis quae moralia dicuntur its se ex-primit : „In his solis veram Dei infinitatem expresse con-„tentam else, strictis logicae legibus nondum plane effi-„citur." Additis porro quibusdam de argumentis ex enteinfinito concludit, „fide naturali et spontanea quadam„progressions continuo supplemus id quod ad accuratam„Dei notionem concipiendam, et ad veri Dei exsistentiam„plene probandam illi soli probationi logicae, si strictis-„sime acciperetur, deesse videretur ." Tandem pag . 89 le-gimus : ,probabiles quidem conjecturas facere de prima„causa vel de primis causis (nesciremus utique, utrum una,,an plures dicendae essent) deque earum proprietatibuspossemus."In his omnibus mens doctissimi auctoris paulo clarius

explicanda videtur, ne quis inde occasionem sumat vimelevandi argutuentorum quae Dei exsistentiam demonstrant .

3. Clarissimus auctor cap. 7,p. 3 , Theod. profitetur „se,,magis speciatim, ac si fieri possit, paulo apertius decla-,,rare velle ea quae ad veritatem cognoscendam spectant ."Quaedam tamen ibi leguntur, de quorum intelligentia du-bitationes oriri possent . Pag. 216 haec habentur : ,veri-„tatem internam immediate cognoscere possumus, externam„non sine interposita fide ." Et pag . 219 : ,uecesse est,, ut institutio aliens nobis manifestas faciat veritates, quae,,nec merae animi affectiones aunt, nec sub sensus no-,, stros cadunt." Plura alia ejusdem generis ibi obvia aunt, quaecontra mentem auctoris forte in alienos sensus torqueripossent, et ad id adhiberi, ut via humanae rations exte-nuaretur et argumenta, quae pro veritatibus externis de-monstrandis adhibentur, ita infirmarentur, ut certitudinemillam minime afferrent , quae in its homini omninonecessaria est .

48

Beide deze beoordeelingen der H . Congregatie warenmet de goedkeuring van Z. H. den Paus voorzien.

In het jaar 1845 zag eene tweede uitgave der beidegenoemde werken van prof. Ubaghs het licht, eene derdein 1852, eene vierde in 1863 ; en de schrijver, die eenigeveranderingen gemaakt had, ontving nit Rome, hoewelniet van de Congregatie, herhaalde verzekeringen, dat dezeverbeteringen voldoende waren . Maar nu verklaart de reedsgenoemde brief van Kardinaal Patrizi van 11 October1864, nit naam der beide H. Vergaderingen van de In-quisitie en van den Index, en tevens onder bekrachtigingvan Z. H. den Paus, dat die nit Rome ontvangen verzeke-ringen noch op last der Congregatie, noch onder goedkeuringdes Pausen gegeven waren . Naar er verder in gemeld wordt,was de tekst der nieuwe uitgave van prof . Ubaghs' werkenweder zorgvuldig onderzocht ; en de uitkomst van dit onder-zoek was, dat de to verbeteren stellingen nog niet ge-noegzaam waren veranderd . De auteur moest dus nu al-thans, zoodra mogelijk den ontvangen last ten uitvoerbrengen, en de Bisschoppen hadden zorg to dragen, datnoch to Leaven, noch in hunne seminarian, of in andereopvoedingsgestichten die stellingen geleerd werden .

Tot zoover het schrijven van 11 October 1864 .De Congregation hadden zich tot lien tijd toe slechts

met de Theodicee en de Logica des Hoogleeraars en debeoordeeling zijner leer over de natuurlijke kracht van hetmenschelijk verstand bezig gehouden ; maar in een pasonlangs bekend geworden stuk, datvan deze hooge kerkelijkeregtbank over de zaak van prof . Ubaghs werd uitgevaardigd,heeft zij ook nog over andere leeringen en over al zijne philo-sophische werken haar oordeel uitgesproken . De Revue deeScience. Eccleaiaatiquea van den abb6 Bonix bevat dit schrijvenin het Augustus-nommer des jaars 1866, bl . 197 en v .

49

IIet is een officiele brief door den Kardinaal Patrizi,als Secretaris van het Heilige Officie, op 6 Maart 1866,aan Z. E. den Kardinaal-Aartsbisschop van Mechelenuitgevaardigd . Hierin wordt berigt, dat de schriftenvan prof. Ubaghs en in het bijzonder de laatste (vijfde),in 1865 door hem bewerkte, maar nog niet in het lichtgegeven editie zijuer Logica en Theodicee in eene zittingder twee Congregation van de Inquisitie en van den In-dex, op 21 Februarij 11. op nieuw onderzocht ziju .

Op de eerste plaats, wat de leerstellingen betreft diede H. Congregatie van den Index reeds sedert 1843 en1844 censureerde, hadden de vergaderde Vaders met smartopgemerkt, dat de vermaarde schrijver, in deze laatsteuitgave, niettegenstaande de aangebragte verzachtingen inden vorm, echter werkelijk dezelfde beginselen, als in devorige uitgaven, was blijven leeren . Zij waren dus van oor-deel, dat deze laatste uitgave niet volgens de in 1843en 1844 en 1864 gemaakte aanmerkingen verbeterd was.

Op de tweede plaats wordt in dit schrijven gezegd, datde Kardinalen, zooals zij zich in den brief van 11 Octo-ber 1864 hadden voorbehouden, nog andere leeringen,in de latere uitgave van prof. Ubaghs' werken voorko-mende, onderzocht hadden.

Zij hadden hierbij vooreerst bevonden, dat in die boekenleeringen gehouden werden, volkomen gelijk aan eenige derzeven stellingen, die, volgens hot oordeel van het HeiligeOfficio van 18 September 1861, niet veilig konden geleerdworden. Deze stellingen hebben betrekking op het Onto-logismus '), en ziju in de volgende beslissing der H . Con-gregatie vervat :

') Eene wijsgeerige meening over de natuur van de grondwaarbedender Metaphysiek. Prof. Ubaghs gaf in de Revue Catholique (Leuven,P. J . Verbiest. VII Sdr. 1863. 1 Liv. p. 43) deze verklaring van het

D1. I.J. Januaiij 1867.

4

50

A Sancta Romans et Universalis InquisitionisCongregation postulatum eat, utrum se-quentes propositions tuto tradi possint.

Prop. I. Immediata Dei cognitio, habitualis saltem, in-tellectui humano essentialis eat, its ut sine ea nihil co-gnoscere possit : si quidem eat ipsum lumen intellectuale .

Prop. II. Ease illud, quod in omnibus et sine quo ni-hil intelligimus, eat ease divinum .

Prop. III. Universalia a parte rei considerata a Deorealiter non distinguuntur .

Prop. IV. Congenita Dei tanquam entis simpliciter no-titia omnem aliam cognitionem eminenti modo involvit,its ut per east omne ens, sub quocumque respectu co-gnoscibile est, implicite cognitum habeamus.Prop. V. Omnes aliae ideae non aunt nisi modificatio-

ns ideae, qua Deus tamquam ens simpliciter intelligitur .Prop. YI. Res creatae aunt in Deo tanquam pare in

toto, non quidem in toto formali, sed in toto infinito,simplicissimo, quod suas quasi partes absque ulla sui di-vision et diminution extra se ponit .Prop VII. Creatio sic explicari potest : Deus ipso actu

speciali, quo se intelligit et vult tanquam distinctum adeterminata creatura, homine v . g. creaturam producit .

Ontologismus : On entend gdn6ralement en philosophie par ontolo-,gisme l'opinion qui soutient : 1- que lea ventes fondamentales de la,metaphysigae sont quelque chose d'identique avec Dien considt re,comme 1'etre infiniment parfait ; 8° que 1'esprit humain pent perce .,voir ces ve ritds, sans interposition d'idt es interm6diaires, dans l'idee,de 1'etre infini, qui lea embrasse toutes et qui eat ainai la lumiere,immediate de notre intelligence, in quo, a quo et per quest intelli-,gibililer lucent qua. intelligibiliter lucent omnia ; 30 que cette lumiere,et ces vdrite s, loin d'r tre quelque chose d'identigne avee noire,esprit, en soot aussi reellement istinctes que la lumit re physique,eat reellement distincte de noire oeil ."

51

Feria iv, die 18 Septembris 1861 .

In Congregatione Generali habita in Conventu S. M.supra Minervam coram Eminentissimis et Rmis DD. S.R. E. Cardinalibus contra haereticam pravitatem in totaRepublica Christians Inquisitoribus Generalibus, iidem Emi-nentissimi et Rmi DD. praehabito voto DD . Consultorum,omnibus et singulis propositionibus superius enuntiatismature perpensis, proposito dubio responderunt - Negative.

Angelus Argenti S . R. et U. J. Notarius .

Het verdient hier alle opmerking, dat er spoedig nade censurering dezer stellingen in de Revue Catholique(vu, Ser. 1862, 1. Livr. p. 5 - 14) eene verhandeling vanprof. Ubaghs verscheen, waarin hij trachtte aan to toonen,dat zij met het echte Ontologismus, zooals hij het ver-dedigde, nets gemeens hadden. Het oordeel derhalve derH. Congregation staat vlak tegenover deze verdediging .

Vervolgens bleek bet der H. Vergadering, dat er indezelfde boeken eenige meeningen net voorzigtig genoegwerden voorgesteld : zoo moesten vooral twee plaatsen, deeene over het Traducianismus t) en de andere over hetIevensbeginselin den mensch verklaard en verbeterd worden .

Daarom hadden de Kardinalen deze beslissing vastge-steld, die naderhand door Z. H. den Paus was bekrachtigd :

Dat er in de wijsgeerige boeken, door Gerardus Casimi-rus Ubaghs tot nu toe in het licht gegeven, en vooralin de Logica en de Theodicee, leeringen of meeningen ge-

1) Het geroelen dat de menschelijke ziel evenals bet ligohaamdoor generatie voortkomt . Animam a parentibus ad infantes traducisive transmitti . Zie Knoll, Iualitutiouea Theologicae T4eorelicae . Turijn1853 . Dl . 2. § 194.

52

vonden werden, die niet zonder gevaar konden geleerdworden. ')

Hierdoor zou de Kardinaal-Aartsbisschop ligtelijk in-zien, dat zulke gevaren van de jongelingschap moestenverwijderd worden ; en niet alleen was het noodig dieboeken en andere dergelijke to weren, maar ook moestenaan de Universiteit van Leuven werken gebruikt worden,die onder goedkeuring der gezamenlijke Bisschoppen, eeneonberispelijke en heilige leer konden mededeelen .

Hierop wordt het zekere vertrouwen uitgedrukt, datprof. Ubaghs, wiens hooge deugd aan de H . Congregatiebekend is, en andere Leuvensche hoogleeraren, welke de-zelfde meeningen aankleven, zich aan dit oordeel zullenonderwerpen, en dat de Kardinaal-Aartsbisschop het in over-leg met zijne suifraganen terstond zal doen ten uitvoerleggen en van die uitvoering berigt aan den ApostolischenStoel opzenden.

Doze is de tekst van dit hoogst belangrijke stuk

De libris philosophicis Gerardi Casimiri Ubaghs, in Lo-vaniensi universitate doctoris decurialis, et praecipue denovissima tractatuum Logicae et Theodiceae editione anno1865 ab ipso confecta, nondum tamen evulgata, Eminen-tissimi P. P. Cardinales tum S . Inquisitionis, tum librisnotandis praepositi, conventu simul habito die 21 Febr .proxime elapsi, quam accuratissime examen instituerunt .

1) De wijsgeerige scbriften, waarvan prof . Ubaghs als de scbrijverbekend is, zijn deels in bet Latijn, deels in bet Fransch ; Beginse-len der Logica ; Logics ; Begiuselen der Ontologie ; Proeve eener On-tologische Ideenleer ; Verhandeling over bet Ontologische Vraagstukder Universalia ; Verhandeling over bet Dynamismus in zich en inbetrekking tot de H . Eucharistie ; Theodicee ; Anthropologic ; Begin-selen der Psychologie, en vexscheidene opstellen in bet tijdschriftRevue Calholique .

53

Imprimisque quod ad doctrinal attinet, a sacra IndicisCongregatione jam inde ab annis 1843 et 1844 notatas,non potuerunt quip aegro quidem ammo deprehenderent,cl. auctorem in novissima praedictorum tractatuum editi-one exterioris utique formae asperitatem attenuasse, verbaquandoque molliisse, eadem tamen quoad substantiamnunc docere principia, quae in praecedentibus editionibusreperiebantur . Proindeque judicarunt hanc novissimam edi-tionem hand fuisse emendatam juxta notationes, ann . 1843et 1844 auctori transmissas, et demo a sacris Congrega-tionibus S. 0. et Indicis anno 1864 eidem inculcatas.

Praeterea, quod jam, prout ex litteris meis ad singulosin Belgio episcopos die 11 Octobris anni 1864 datis con--stat, sibi faciendum reservaverant, memorati Cardinalesalias doctrinas examinandas susceperunt, quae in recenti-oribus operum ejusdem auctoris editionibus continentur .Et vero perspicere debuerunt, tradi in illis libris do-ctrinas plane similes aliquot ex septem propositionibus,quas in adjecto folio Eminentia Tua enuntiatas repe-riet, quasque S. 0. Congregatio die 18 Septembris.1861 hand tuto tradi posse judicavit ; et alias quoquein eisdem libris opiniones referri, quae caute minusquam fas esset exponuntur . Its declaranda potissimumomnino essent et emendanda, quae in Anthropologia anno1848 Lovanii edits pag. 221, num . 428 leguntur de opi-nion quam Traducianismum vocant, et quae ibidem pag.257 et 258 n. 514 occurrunt de vitae principio in homine .Quare Em. Card. in hanc devenere sententiam

In libris philosophicis, a Gerardo Casimiro Ubaghs hac-tenus in lucem editis, et praesertim in Logica et Theodi-cea, inveniri doctrinas seu opinions quae absque periculotradi' non possunt. - Quam sententiam S . S. D. N. PiusPapa IX. ratam habuit, et suprema sua auctoritate confirmavit .

54

Ex quibus Em. Tua facile intelliget hujusmodi periculaa juvenum mentibus opportuno praesidio ease propulsan-da ; hint necessarium omnino erit, ut nedum illi libri us-que similes ab universitate catholica Lovaniensi et a scho-lis omnibus arceantur, verum etiam ea adhibeantur opera,communi episcoporum consensu et auctoritate approbata,quibus juvenilis aetas irreprehensibili et sana doctrina incelebri illa universitate imbuatur .

Non dubitatur quin professor G. C . Ubaghs ea, quapraestat virtute, aliique Lovanienses professores eisdemopinionibus inhaerentes, huic judicio pareant ; neque est curEminentiae Tuae majorem in modum commendetur, utcollatis consiliis cum episcopis suffraganeis tuis omnemoperam ponas, ut haec, quae nomine Summi Pontificispraecipiuntur, continuo executioni tradantur, et de omniexecutione Apostolica Sedes fiat instructs .

Wij vernemen uit eene goede bron, dat prof . Ubaghsen andere Leuvensche hoogleeraren aan hetgeen de Hoog-waardige Belgische Bisschoppen, ten gevolge van dit schrij-ven, van hen vorderden, met bereidwilligheid voldaanhebben .

55

BRIEVEN VAN PAUSELIJKE ZOUAVEN,

V.

De brieven, die we in deze vijfde reeks mededeelen,zijn niet alien van versche dagteekening, en kunnen ookbezwaarlijk met elkander een geheel vormen, maar zebevatten eene rijke verscheidenheid van allerhande, soursvreemdsoortige, soma belangrijke, soma aandoenlijke bij-zonderheden, en verspreiden, zooals gewoonlijk, een zeergunstig licht over het karakter van onze Zouaven .

De eerste brief beschrijft, na eene hartehjke deelnemingin onze cholera-epid6mie, den

VEBJAAnDAO DER RROON1NO VAN Pius I%.

3 July 1866.

Zeer geliefde Ouders !

Bet is mij een groot genoegen, dat gij alien nog gezond zijt,voornamelijk daar in den tegenwoordigen tijd ons dierbaar Vaderlanddoor zooveel rampen gekweld wordt. Ik heb ook met een gevoelighart nit uw brief vernomen, dat er reeds twee leden van onze familie,welke nog zoo jong waren, door den dood ziju weggerukt . LieveOuders 1 ik hoop, dat de goede God u voor alle rampen zal blijvenbewaren, en het bests middel is, zooals gij mij ook schrijft, voorelkander to blijven bidden, en ons aan den H. Wil van God toonderwerpen. liet moet anders op vele plaatsen van Holland weleen droevige tijd zijn, zooals ik nit vele brieven van mijne kame-raden verneem.

Na sal ik u nog een weinig nieuws gaan vertellen, namelijk vanbet feest, dat den 21 Junij in Rome is gevierd ; dit was bet feest

56

van de Troonsbeatijging van Pius IX ; toen moesten er van allecompagnieen vijftig man naar Rome, to zamen 400 Zouaven ; ookvan onze compagnie moesten er been, en ik was er ook bij .

Zaturdag, den 16 Junij, moesten wij ecrat naar Yell€tri, om daareerst nog een paar keeren to exerceren voor den Commandant ; toenwas bet reeds 'a morgens ten vier ure exercitie . 'a Woensdags zijnwij naar Rome gegaan, en 'a morgens moesten wij eerst eene pleg-tige H. Mis bijwonen in eene zeer groote kerk, waarin ook deGendarmen. waren, en des middaga ten vier nre moesten wij naarbet groote kamp, anderhalf uur buiten Rome .

Dat was een wonderschoon gezigt. Eenige duizenden soldatenvan den H. Vader waren daar bijeenvergaderd : wij Zouaven, Gen-darmes, Kurassiers, Artillerie, Karabiniers, Linietroepen, met ver-schillend muziek. Eerat wend door den Minister van Oorlog en denGeneraal groote inspectie gehouden, en daarna defileerden al detroepen door elkander ; er was ook ruimte genoeg ; want ik desk,dat bet tramp wel tweemaal zoo groot is als de Hoornsehe polder .

Alles was er ook in, zooals bagagie- en ziekenwagens . Het mar •cheren ging ook seer goed ; want bet tramp was zoo gelijk als betwezen kon, en overal met gras begroeid . Duizenden van menachenen ook vooral de grootheid van Rome waren er ; bet kamp stondbijna rondom vol met rijtuigen, bet een nog al mooijer dan betandere. Toen wij daar een nur of anderhalf geweest wares, en wijweer naar Rome zouden terugkeeren, werden wij eerst nog eensgrootelijks verblijd door de komst van den H . Vader. Dit viel mijseer mede, vooral om den zegen, welken wij weder van Zijne Hei-ligheid ontvingen. Wij lagen op twee rijen gescbaard, en de H . Vaderreed zachtjes vlak voor ons been .

Een ander Zouaaf, die ook bij de plegtigheid tegen-

woordig was, beschrijft ons den indruk, door het zienvan den Paus op hem to weeg gebragt.

Pelletri, 25 Any 1866 .

't Is mij onmogelijk, n den indruk to beschrijven, dien bet gezigtvan onzen geliefden Pius IX, dien grooten lijdens •Paus, op mijmaakte. 0, hoe is bet mogelijk, dat men tegen een man als onzenPans, tegen sulk een goedig grijsaard, die ons zoo teeder bemint,

57

kan opstaan ! Ach, vie weet, hoeveel slapelooze en benaauwdenachten Hij reeds beeft doorgebragt bij bet denken aan de rampen,die zijn geliefden kinderen to wachten stonden ; wie weet, hoeveeltranen er nit die geliefde oogen zijn gevallen bij bet vernemen vande rampen, die de Kerk en hare kinderen reeds getroffen hebben !En toch, hoe fier, hoe vol vertrouwen is dat gclaat ; hoe moedigheft Hij nog bet hoofd omhoog, in bet voile vertrouwen, dat, welkeatormen er ook boven de Kerk mogen losbarsten, God altijd enimmer den aanval zal verijdelen ; dat God toeh eenmaal weder dieKerk to voorschijn zal doen komen, veel schitterender dan ooit tovoren. Ja, toen 1k neergeknield eerbiedig mijne oogen op Hemsloeg, voelde ik in mijne ziel dien gloed weder ontvlammen, dienik gevoeld had bij bet hooren der heldendaden der Martelaars vanCastelfidardo. 't Was misschien kinderachtig ; maar de tranen kwamenmij in de oogen, en toen maakte of liever vernieuwde ik bet voor-nemen, om voor Hem alles op to offeren, voor Hem goed en bloedten beste to geven.

Toen Zijne Heiligheid voorbij getrokken was, gingen wij dadelijkweer op marsch ; maar bet was net of mijne bagagie eenige pondenligler geworden was ; alles kwam mij even gemakkelijk voor : zooopgeruimd was ik, teen ik voor bet eerst van mijn !even den on .sterfelijken Pius gezien had .

JAARGETIJDE VAN DE LAMORICIERF.

Pellelri, 13 September 1866.

Op 'den 10 September is bier bet jaargetijde voor LamorieiCre ge .weest. 'a Morgens moesten wij allen naar de H . Mis, en bet regendedat bet goot ; in Holland regent bet nooit zoo zwaar. Wij kwamenallen druipnat in de kerk, en dachten bet al heel hard to hebben,teen de Hertogin de Ch6vreuse, die bier ook een zoon als Sergeantheeft, ook loopende naar de kerk kwam, van onder tot boven doornat .Gij kunt wel begrijpen, dat niemand onzer meer dacht : wat heb ikbet hard. Ook al de Oversten waren in de kerk.

Daar de genoemde Hertogin twee koetsen, zes paarden

en drie rijknechten houdt, kwam zij, molten we gerustveronderstellen, loopende naar de kerk, om niet boven

haren zoon, den Sergeant, en de andere Zouaven uit to staau

58

YEBJAABDLG VAN DEN SLAG VAN CASTELPIDARDO.

Subiaco, 18 September 1866 .

Heden vieren wij bet jaargetijde van den slag van Castelfidardo.

Wij gingen dozen morgen met ons kerkboek, hetwelk ons geweeris, en den geheelen Staf bij ons, even alsof wij den slag in moesten,near de kerk, waar een groote lijkbaar, met kransen er boven op

en kaarsen er om been, was opgerigt. Na er ons, met de sabel ophet geweer, om been to hebben geschaard, woonden wij de ponti-

ficale lijkdienst bij voor die brave helden, die niet aarzelden hunblood to storten voor God, Kerk en Pans . Ook waren er nogverscheidene oud-gedienden bij, die den slag hadden bijgewoond en

bet eerekruis op hunne borst droegen .

De gedachte aan Castelfidardo en de Lamoriciere, welverre

van den Zouaaf neerslagtig to maken, bezielt hem met

moed en verlangen near den strijd.

God geve, dat, wanneer wij to velde moeten trekken, wij ons alewaardige opvolgers der helden van Castelfidardo mogen gedragen .Ja zeker, gedragen wij ons als zij, den kunnen wij ook wel ver-

moord, maar niet overwonnen worden.0, welk een heerlijke dag zal dat zijn, als wij eons tegenover de

vijanden der Kerk mogen stun, om voor one dierbaar geloof one

blood op to offeren ! In onzen geest zien wij one dam verplaatstonder onze brooders van 1860, met Lamoriciilre aan het hoofd I

Wij zien Graven, Baronnen, Prinsen en Hertogen ons het voor-beeld geven, en zich de grootate opofferingen getroosten ; immerszij, die vroeger in weelde en pracht leefden, hebben alley verlaten

voor het strooijen bed en de harde kribbe .

Welke schoone voorbeelden hebben wij dus ! Ja zeker, de ge-dachte un hen, op bet oogenblik van den strijd, moot one den

mood van leeuwen geven . En den de belooning, welke wij er voorzullen ontvangen : hoe oneindig grooter is zij niet in vergelijking

van hetgeen wij er voor gedaan hebben I Omdat wij ons blood, datniemand den God toebehoort, ook voor zijn dienst hebben opge-

offerd, daarvoor geeft Hij ons eene gelukzalige eeuwigheid, eeneonuitsprekelijke vreugde! Wij worden weer vereenigd met onze

dierbare Ouders, Brooders, Zusters en Yrienden, die wij hier vooreen weinig tijds verlaten hebben !

59

GODSDIBNSTIGS IN DICHTBRLIJXB MIJMERINGEN VAN BElf ZOVAAF .

Velletri, 13 September 1866 .

Uwe vraag, Moeder, of ik hier geen woning voor u heb, kanik met ja beantwoorden. Vlak naast de kazerne is eene mooningledig, en daar hebt gij een prachtig gezigt voor a . Onze kazerneligt, even als geheel Vell6tri, op een berg ; nu, van die hoogte ofziet go in eea dal, dat zeker tien uur in omvang is, ingeslotendoor een prachtige bergketen, heerlijk bebouwd; aan den regter kantverheft sick eon klooster van de Benedictijnen, met een kerkje,z66 lief en z66 rustig en z66 net, dat ik mij er dikwijls heen begeef,en dan denk ik in Holland to zijn . Ala ik daar een poosje gebedenheb, dan set ik mij neder, en dan, in de stills eenzaamheid, doorniets gestoord, denk ik aan a alien, bij ider eenige oogenblikkenatilstaande, en mij herinnerende am ai het lief en leed, dat ikmet a alien ondervonden heb. Eindelijk word 1k nit mijne over-peinzingen gewekt door den kloosterbroeder, die de kerk komt sluiten,en alleen daal ik van den berg af, om mij naar de kazerne te be-geven. Gelooft gij wet, dat dit de gelukkigste uren zijn, welke ikbier slijt P Dan ben ik bij a in hula geweest ; ik heb gezien wat gijdeedt; 1k heb a booren spreken .

Ale ik to hula kom, en ik ga nog eenigen tijd nit het vensterliggen, dan zie ik bet prachtige ondergaan der zon. Moeder, nooitheb ik iets schooners gezien! Verbeeld a de geheele lucht donker-blaauw, en alechts om de toppen der bergen driften van wolken ;eenige or van, waar de son achter schuilt, zijn pure, terwijl deranden met een zilveren krans verlicht zijn ; onder deze wolken is delucht geheel vuurrood. Wolken van allerhande kleuren drijven doorthen vuurgloed heen, zich allengs op elkander stapelende, en zichmet de prachtigste kleuren in 66ne wolk vereenigende, terwijt delucht beurtelings vuurrood, lichtbianuw of grija wordt, maar eengrija van eene heerlijke kleur ; ik weet niet, hoe men dat noemt .

0, liefate Moeder, gij moest hier eens bij het ondergaan der zonzijn : nooit heb ik iets schooners gezien t Welke gedachten er danin mijn hart omgun, kunt gij gemakkelijk begrijpen . Indien Goddit alles reeds geschapen heeft voor den mensch op deze wereld : watoneindig schooner moet dan hiernamaals de Hemel niet zijn!

Godsdien stigheid en nioed is de grondtrek in het ka-

6 0

rakter van alle Zouaven ; maar overigens verschillen zij

hemelsbreed . De voorgaande zoekt de eenzaamheid ; devolgende houdt meer, gelijk blijken zal, van het prak-

tische leven en van onschuldige pret ; beide karakters zijnbeminnelijk .

Velletri, 7 September 1866.

Veel geliefde Oaders, Broeders en Zusters 1

. . . hoe bet ook ga, wij sullen strijden voor het grootste regt, tensanschouwen van gebeel Europa, en ten apijt van alle geheime ge-nootschappen ; en vermoorden kunnen zij ons, maar overwinnen nooit ;want ons leger is klein, maar van den beaten geest bezield en volmoed. Tegenwoordig moeten wij achieten met losse patronen, enbinnen kort met kogels op de schijf, een eind buiten de stad, omlater bet doel goed to kunnen treffen . Een kameraad van ons heeftal een proef van goed to kunnen mikken gegeven.

Op Maria-ten-Hemel-opneming namelijk was het hier groot feestharddraverij, tombola-loterij en 'a avonda groot vuurwerk op degroote markt. Ondertusschen probeerde een burger, om de schild-wacht bij de groote gevangenis voorbij to komen . De aehildwacbtriep driemaal : qui vine, wat zooveel ala werda beteekent ; maar deburger kwam nader, en nog een ander volgde hem . Terstond achootde Zouaaf af, en trof den eenen in zijn hart ; de andere vlugtte weg .De schildwacht werd door onzen Kolonel braaf geprezen, en bet feestliep verder zonder stoornis af, hoewel wij alien gewapend de stadmoesten doorloopen, en de harddraverabaan geheel afzetten .Die harddraverij gaat hier vreemd toe . Verbeeld n muilezels,

fraai opgesierd, maw op den rug hebben ze glas, blik en spelden,welke prikken en rammelen, zoodat de beesten op hol raken ; engeen man er op, dat begrijpt gij I Aan bet einde van de baanworden ze tegengehouden, en die er bet eerat is, wint den prijs .

In de Tombola kost een lot 15 bajokken ; op de markt ataat eenegroote versierde tribune met een glas, vol nommers ; de heeren trek-ken, en roepen de nommers af, en plaatsen de prijsnommers op eengroot en hoog bord . Duizende menschen staan met bet gekochtenommer in de hand, en wint er iemand een prija, dan wordt mendoof van de Viva'a. Daarna wordt de keel doorgespoeld met wijn,en het feest is afgeloopcn .

6 1

Morgen, 8 September, is het hier weer feest, en marcheren wijmet vol muziek near de kerk ; dezen avond gaan wij voorloopig,een voor een, omen nieuwen aalmoezenier een bezoek brengenbegrepen ?

De druiven worden hier al rijp, en smaken excellent ; voor binbajok een grooten tros. Vijgen, persiken en abrikozen zijn bierovervloedig ; acht h tien voor 66a bajok : er gaat den ook geendag voorbij, of wij gebruiken ze voor ons dessert.Verleden Zondag heb ik met drie kameraden eene wandeling

near buiten gemaakt, en hebben wij een berg beklommen van tweeuur hoog : bovenop ontsprong een fontein. Op halfweg, toen wijdoor een groot bosch gingen, overviel ons een stortregen, vergezeldvan zwaren bliksem en donder, welke wij onder groote holle boomenafschuilden ; bet geratel was majestueus om to hooren. Toen wijden top bereikt hadden, helderde de lucht op, en was bet gezigtallerschoonst ; twee steden waren zigtbaar, ook de zee konden wever inzien.

Verleden Maandag zijn wij voor pleizier geweest near Sensanoen Vita Curvina, twee oude steden, gelegen aan den Romeinschenstraatweg; eene allerliefste wandeling, vier uur van hier. Wij had-den permissie gevraagd tot tien uur. In de eerstgenoemde stadhebben wij een fraai klooster bezien, met overschoone wijngaardenen tuinen. De goede Franciscanen tracteerden ons op wijn, enwezen ons een anderen weg om terug to gaan ; deze liep over bergen,en was veal korter. Bovenop zijnde, zagen wij een groot meer,door bergen omsloten, benevens bet schoone stadje Noemi .

Wat hadden wij een pret ! Onderweg konden wij braambessenplukken in overvloed . Ik wensch toch zoo dikwijls, dat gij zoo ietseven kondt zien ; want verrukkelijk schoone gezigten vindt menbier in Italie . Vele bergen zijn bebouwd met koren en wijngaarden ;kastanjes en hazelnoten groeijen langs den weg, zoodat wij aan detoppen der boomen ook wel eens een bezoek brengen ; want denZouaaf is niets to hoog of to zwaar, hij is ondernemend van aardbet schijnt, dat zijn beroep dat zoo meebrengt.

In Italie is de tabak slecht en duur ; hierover lezen we

in een brief

Ale ge in Holland voor 8 centen bebt, den moet ge hier 50bajokken betalen ; de sigaren kosten bier 211 2 cent, en zijn z66

62

slecht, dat ze haast niet to rooken zijn ; ex eex pypje tabak is lochtoo verzellel#k poor eex soldaat.

Waar de Zouaven dus wel het meest naar verlangen,is een pakje aigaren nit Holland ; maar hieruit laat zichook begrijpen, hoe groot de teleurstelling is, als iemand

aigaren verwacht, en hij dan ontvangt

EEN PASJE ZONDBS SIOAHEN .

Terracixa, 31 October 1866.

Geliefdo Ouders I

Na eens over mijn lang verwacht pakje gesproken .Eenige dagen, voordat ik uw brief ontving, dronk ik een kop

koffij in een koffijhuis to Veroli, toen N, met een brief in zijn hand,inkwam zeggende : Vriend! haast je ; in de kazerne is een pakjevoor je ." Ik verbrandde mijne lippen aan de koffij, wierp in denhaast een paar stoelen ten onderste boven, en liep zonder betalende deur uit ; in mijne vaart Rep ik onderweg nog eens oude vrouwomver, en vloog de trappen op naar de kazerne. Ik vroeg daarnaar mijn pakje ; maar eenige kameraden waren mij gaan zoeken,met mijn pakje bij zich ; nu moest ik vanzelf mijn ongeduld tem-peren. Na lang wachten zag ik hen eindelijk aankomen ; ik besprongze gelijk een hongerige leeuw ; maar vie schetat mijne teleurstelling,toen ik een pakje ontving ter grootte van een turf, en er nietmeer in was dan drie zakdoeken en zes spellen kaarten ! Ik huilde,dat mijne groote verwachting z66 was teleurgesteld ; 1k vroeg amdegenen, die het meegebragt hadden, of er niets meer bij geweestwas, en bekwam ten antwoord, dat alle pakjea opengemaakt warendoor de ambtenaren, en dat alles, wat maar op sigaren geleek, wederin de kist gepakt, en naar Holland teruggezonden was .

Onze bitter telenrgestelde Zouaaf kan zich anders won-der-wet behelpen. Na gezegd to hebben, dat het hem in

Terracina, wijl hij zich daar zoo geheel in Holland ver-

plaatst gevoelde, zeer goed beviel, gaat hij aldus voort :

Den 25s1- werd mij aangezegd, dat ik in d6tachement moest ver-trekken naar Sunino. Vrijdag ging ik daarheen ; maar welk een ver-

63

echill Ik sit nn geheel tusschen bergen ingemetseld ; ik zie nietsanders dan bergen en een atadje, zoo vail, Ws ik er maar seldeneen gezien heb. Daarbij komt, dat we hier geen keuken hebben,maar geld krijgen ; daarenboven ziju de levensmiddelen hier seerdour en schaarsch. In de eerste dagen was ik niet op miju gemak ;maar no behelpen we ons, koopen mais, en sprokkelen hoot, enbakken pannekoeken ; jammer maar, dat bet spek bier galsterig is ;maar enfin, men most lets hebben voor zijn pekelzonden . Ik bendus weer tevreden, en als alien denken zooals ik, zullen zij betheimwee niet krijgen .

Wil men eens een Zouaaf hooren over de Politiek?

Yelletri, 13 November 1866 .

Zeergeliefde Moeder, Broeders en Zusters!

De gezegden zijn, dat wij, met deze maand nit, voor vast naarRome gaan ; want, zooals men hoort, zullen de Franschen met De-cember de Pauselijke Staten verlaten, en dan gaan wij naar Rometoe, zeggen onze Oversten, en dan zal er waarschijnlijk wel letsgebeuren ; want de revolutionnairen zijn in Rome tegenwoordig ergoproerig in han doen en laten.

Zoo mij is verhaald, hebben de menschen loopgraven, vol metkruid, onder de St. Petrus-kerk en onder bet Vatikaan gevonden ;dat hadden revolutionnairen, of beter gezeid, de vrijmetselaara eronder gewerkt, om, wanneer bet er eenmaal op aankwam, om dande St. Petrus.kerk en bet Vatikaan met den H. Vader en zijn Kar-dinalen en zijn Pauselijken stoet in de lucht to laten springen . Maar,Goddank 1 dat heeft God noch zijne H . Moeder, de Moeder der hei-lige Kerk, niet gewild, dat Pius IX door zijn vijanden zulk een endson hebben, om met zijn beminde Kardinalen z66 de eenwigheid into gaan ; want God is zeker met Hem, daar Hij aan zijne lieveMoeder zoo eene groote vereering heeft doen geven : want wie andersbeeft Haar Onbevlekt-Ontvangen doen noemen als Pius IX? Ensedert then tijd heeft de H. Vader hier op aarde niets gehad alekruis op kruis, en hoe bet verder nog zal loopen, zal de tijd leeren ;maar bet staat vast, dat wij, als bet niet verandert, in de volgendemaand naar Rome grin, en er zal vast iets gebeuren ; want onzebiechtvaders prediken er veel over, dat wij ons voor de eenwigheid

6 4

moeten gereed houden : dat dit iederen Christen betaamt, maar vooralons in dozen tijd, daar wij tegenwoordig in verkeeren .

Zoo men zegt, zijn er to Rome over de tinduizend revolution-nairen, die tegen den H. Vader zijn, en met Piemont, en ala diebeginnen, zal bet lets to Rome ziju ; en daar komt nog bij, dat,ala de Franschen nit Rome ziju, willen Piemont en Garibaldi de Statenvan den H. Vader ook innemen ; want Piemont heeft uitgelaten : hijwon Rome of den dood, en hij dacht, het Nieuwjaarsfeest met zijnsoldaten en zijn stoet in Rome to vieren ; maar eer dat gebeurt,zal het nog wel een hoofd kosten.

Piemont ligt tegenwoordig met vijf en dertig duizend man tegenooze grenzen an, en men denkt, als do Franschen uit do Pause-lijke Staten weg zijn, near Frankrijk toe, dat Piemont wel komensat; mast wij wachten hem of ala Zouaven, en snakken naar dendag, dat bet er op los zal gaan ; want een ieder is vol mood, daarwij alien vertrouwen op God en zijn lieve Moeder, en die sullenons ook bijstaan tot aan bet nut van onzen dood . Wij zija kleinin getal, en Piemont stork ; maar wij vreezen hem niet.

wij zijn met one vijftienduizend : omstreeks tweeduizend Zouaven,bij de twaa!fhonderd Karabiniers, zeshouderd Gendarmen, en deoverigen zijn de Kanonniers en Dragonders en Linietroepen ; enPiemont zegt men, dat zestigduizend man onder de wapens heeft ;maar dat doet one niet vreezen ; want ik denk: daar ben ik voorgekomen ; als bet wezen most, zal en wil ik mijn blood en levenvoor den H. Vader en de H. Kerk ten beste geven, en wij sullen,hetzij dood of levend, toch zegevieren . Het zou immers den eerstenkeer zijn in de achttien honderd jaren, dat de Kerk overwonnen word ;en de steenrots, daar zoo menig tiran zijn voet san gestooten heeft ,char sal Piemont en Garibaldi met bun aanhang den voet en kopook wel aan stooten. Maar, Moeder en Broeders en Zustera onverdere vrienden, bidt voor mij, dat ik standvastig mag blijven . Iksal ook voor n bidden, en n gedachtig zijn tot bet laatste uur desdoods; en als bet was, dat ik n in lets beleedigd had, zoo vraagik u. harte!ijk om vergiffenis ; want ik weet niet, of mij de tijdnog wel eons zal gegeven worden, om a weer to schrijven .

Maar, beminde Moeder! gij moot u niet ongerust maken, omdatik n zoo heb geschreven ; mast ik dacht, ik won u toch schrijven,hoe hier de gezegden gaan ; en wij bidden toch, dat God oneallen voor zulke rampen mag bewaren, en daarbij, bet spreekwoord

G5

zegt immers : Er is nog nooit een slag geweest, of er is Loch nogwel ben man overgeblevenl Dus wij sullen de uitkomst maar vande voorzienigheid Gods afwachten .

Het redeneren over de Politiek ging onzen Zouaaf

aardig af ; in zija godsdienstig vertrouwen op de overwin-

ning der Kerk, in zijne heldhaftige stemming en in de

teedere liefde tot zijne moeder was hij inderdaad bewon-

derenswaardig : laten we hem nu nog eens zien op pa-

trouille in de bergen . leder verwacht reeds, dat hij voor

de roovers niet gemakkelijk zal zijn .

Wij, ik en nog vijftien Zouaven, zijn voor een veertien dagenin de bergen geweest. Eerst marcheerden wij langs een wag, dieover en lange groote bergen liep, naar Montelanuco, en den vol-genden morgen near Carpenetti.

Doze stad lag nog twee wren dieper in de bergen ; men moet diestad met trappen op• en neerklimmen. Er zijn twee wegen, waar-langs men in en nit de stad kan loopen : ale men aan den eenenkant de stad ingaat, moet men tweehonderd en twintig trappenklimmen; en aan den anderen kant moet men vijfhonderd trappenin de hoogte, ale men in do stad wit zijn .

In de nabijheid dier stad zija vele brigands, en de brave inwonersdurven zelfe geen kwartier buiten de stad gaan wandelen, omdat zijanders door de brigands uitgeplunderd of doodgeschoten worden. Toenwij daar lagen, is bet gebeurd, dat twee kinderen van een armenschoenmaker gingen wandelen, een jongen van 17 jasr en een meisjevan 15 jaar oud . Ben uur buiten de stad werden zij door de bri-gands overvallen, en gedwongen om geld to geven ; maar zij haddenniets bij zich. Toen hebben de brigands hen beiden geslagen, enbet i neiaje laten loopen, maar den jongen hebben zij meegenomen ;en later hebben zij den schoenmaker een brief gezonden : als hij zijnzoon terug wou hebben, moest hij 200 francs bij een boom neerleg.gen; maar de arme man heeft geen 200 bajokken ; - zoo gaat hetbier in Italie !

De boeren durfden zelfs hunne druiven niet plukken, of er moestenZouaven bij hen zijn ; zoodoende ben ik ook bij de boeren in hunwijngaarden geweest.Nadat wij twee dagen in Carpenetti waren geweest, moesten wij

l)1 Id. Januarij 1867.

5

66

op patronille de bergen nog dieper in . Wij gingen des namiddagsvandaar near Gorge, dat ook een klein stadje is ; daar kwamen wijdes avonds om vijf uur aan, en daar zijn wij 'a nachts gebleven, enden anderen morgen gingen wij vroeg near de bergen . Wij liepenvan 's morgens zee tot negen nur, altijd in de bergen, den eenenberg op en den anderen af; maar om negen nur, toen zagen wij opeen hoogen berg een groot vuur branden . Deer ging bet op af, entoen wij daarbij kwamen, vonden wij dear drie mannen en canevronw en een kleinen jongen ; toen zeide een Gendarm tegen mij, datbet brigands waren . Wij liepen, met den been overgehaald, er opaf, en ale er een zoo dom was geweest, om bet op een loopen tozetten, die was er slecht afgekomen . De drie mannen werden gevat ;eerst kregen zij terdege stokslagen, en daarna de boeijen om hunnebanden, en toen moesten zij zeggen, of er nog meer waren. Erwaren er in de nabijbeid nog acht, zeiden zij ; dear gingen wij opaf, en die mannen moesten vooruit, en die zochten met ons de an.deren op, die wij ook allemaal kregen, en zonder moeite ; want zijwaren erg bang voor one ; zij lieten zich vangen als schapen. Metdeze brigands gingen wij naar Carpenetti terug, en dear werden zevoor goad in den bak gestopt .

Twee dagen later gingen wij weer des morgens vroeg om vijf uurde bergen in ; bet was weer den eenen berg op en den anderen af,en daarmede werd bet des voormiddags tien nur. Toen liepen wijaan den voet van een zeer hoogen berg, die ongetwijfeld wel 900voet hoog was ; en toen wij dear liepen, werden er 12 schoten opone gelost ; de kogels floten one over ons hoofd been, en die dearboven op den berg waren, lachten en achaterden . Wij gingen erop los, maar toen wij boven kwamen, waren er geen menschen ;maar dat yolk waren brigands geweest, zeide een schaapherder totons; die zouden ons, ale bet mogelijk was geweest, bet licht hebbenuitgeblazen ; zij behoorden zeker tot de bends, daar wij die elf vangevangen hadden . Wij bleven dear wachten tot 'a middags tweeuur ; maar zij kwamen niet terug. Toen zijn wij teruggegaan nearCarpenetti, en onderweg vingen wij nog twee brigands, die wij ookmedenamen ; maar God is met ons geweest, want bet had den eenof ander zijn leven wel eene kunnen kosten.

Ziehier, hoe de Zouaven, als zij op patronille ziju, zich

weten to behelpeu .

67

Vellrtri, 9 September 1660.

Nu zal ik a eens schrijven, hoe wij het op patrouille maken metde menage. leder krijgt daags een franc. Des morgens nemen wijeen glas wijn met een stuk brood, en dan op marsch. In de eerstestad de beste loopen wij naar den slager, ieder om een libra [pond]vleeseb ; dat steken wij maar aan een ijzeren pen, en dan een oogeu-blik boven bet vuur, en zoo spelen wij bet dan maar naar binnenmet een flesch wiju en een stuk brood . Als wij uitgaan, nemen wijeen vierkant stuk linnen mede en een paar stokken en een deken ;bij gelegenheid van strenge warmte of regen spannen wij in eenoogenblik een tent, daar wij ons zelven ouder verschuilen kunnen .

Niet minder weten de Italiaansche Herders zich to be-

helpen ; men zou waarlijk meenen, iets to lezen van dezwervende herdersstammen in de binneulanden van Azie .

EEN HERDkRS MALLTIJD.

Toen ik in Atsinaso mijn eerste nachtwacht had gehad, en omvier uur van mijn post kwam, zag ik op een half uur afstands eenigekoeijen en ossen loopen. Met nog twee andere Zouaven ging ik erheen ; toen wij bij den herder kwamen, was hij met zijn twee jon-gens toevallig aan den maaltijd, melk en brood door elkander . Daarwas een dikke boom, een half el boveu den grond afgehakt, en vanboven maar uitgehold, en then gebruikten zij voor schotel ; van eeuhoren van een koe maakten zij twee lepels ; zij kloven hem op, enhet smalste end krulden zij om . Wij hadden cozen ketel meege-nomen, om wat melk to koopen ; maar dat wilde hij ons niet geven ;wij moesten met geweld aan den boom sebikken, om wee to eten,zoo reel ala wij wilden, met onzen halven boren in de hand .1k zal er maar een end aan waken ; want de rats is opgesohept,

boonen met vleesch : wie zou er geen Zouaaf voor willen wezen!

Aan verschillende brieven ontleenen we de bijzonder-

heden, die ouder de vier volgende titels vermeld staan .

EEN BRIGAND IN PATERSKLEEDITG.

Yerleden week nog, 'a avonds om vijf uur, moest er een patrouillede bergen in, omdat er Gnverwachts weer een partij roovers geko-

68

men waren. Onze kameraden hebben er ook eenigen gevangen ge-nomen en doodgeschoten, onder anderen een, die nog wel in Paters-kleeren gekleed was, en die een 2000 francs bij zich had.

BET OPLIGTEN VAN ZEN PILIESTER . ESCORTEREE.

Bassiano, 8 September 1866.

Morgen uacht ten 12 uur ga ik weer met vier Gendarmen entwintig kameraads de bosachen in, om jagt to maken op eene bendevan veertien movers, die voor eenige dagen hier uit den omtrekeen Priester hebben meegenomen, waarvoor die satanskinderen eenlosgeld hebben gevraagd ten bedrage van 7000 francs . Zij moetenzich hier in de omliggende bergen ophouden, en wij zullen daar welvoor een dag of vier vijf in blijven zitten ; dus ik hoop, dat wij numast hoe eer hoe liever met die schelmen aan den gang komen ;want die maken bet hier boat genoeg .

De alhier wonende Italianen zijn zeer bang voor de brigands .Wanneer een Italiaan, die een beetje duiten heeft, naar een of anderstadje moet, wordt er altoos bij ons een geleide gevraagd van 2 tot6 man, somtijds ook wel meer, al naardat bet noodig is . Eergis-teren heb ik nog met drie andere Zouaven een Italiaan naar betstadje Sezzi gebragt, hetgeen twee en een halt nut van Bassianoligt ; deze beer moest vandaar zijne vrouw en nicht balen, en scheennog al goed duiten to hebben ; want bet was goed spul, zoowel hetrijtuig als de reizigers. Ala wij sulk een rijtuig begeleiden, gaat betaltoos langzaam ; de paarden gaan den gewonen stap, en wij mar-eheren dan altoos met geladen geweer aan beide zijden van den weg.Zulk een marsch doe ik altoos gaarne ; want bij de terngkomst krij-gen wij dan van den reiziger altoos een goed glas wijn met een stukbrood, en kaas, worst of iets anders er op ; ook eergisteren hebbenwij, toen die beer weder terug was, ieder iets gehad, hetgeen excel-lent goed smaakte, daar er goede wiju bij was .

HET DESERTEREN VAN EEN FRANSCHMAN .

Subiaco, 13 October 1866.

Nu moet ik nog schrijven, dat er weder een heeft willen deser-teren, en wederom een Franscbman. Ik zal u melden, hoe bet af-geloopen is .

6 9

Er is voor onze kazerne een kleine tuin ; des nachta heeft bij zijnkarabijn genomen en bet venster uitgeworpen, om vervolgens bijavond de kazerne to verlaten, den muur, die om den tuin is, overto klimmen, en met zijn karabijn to deserteren ; maar het mislukte :de muur was to hoog, en hij vlugtte enkel met zijn sabel . Nadathij drie dagen aan de grenzen rondgezworven had, merkten de bur-gers hem op, omdat hij in de tuinen kwam, om de aardappelen nitden grond to stelen voor voedsel . Het was reeds aan de burgersbekend gemaakt, dat, wanneer zij hem zagen, moesten zij hem maarschieten. Zij zagen hem den volgenden morgen weer, en toen heb-ben zij hem, daar hij zich met zijn sabel wilde verdedigen, door zijnarm gesehoten . Het rapport kwam to Subiaco, en hij werd door deZouaven gehaald .

BEZORODHEID VAN ZEN OFFICIER VOOR LIEN ZIE%EN ZOUAAP .

Yellelri, 30 October 1866 .

Zeer beminde Oudersl

Toen ik to Terracina een dag tien a twaalf in het hospitaal hadgelegen, zond mij de dokter naar Velletri in het hospitaal ; hij zeide,dat de lucht daar beter voor mij was . Ik ging dan ook den vol-genden morgen naar Velletri, (dat ligt zeventien uren van Terracinaaf), maar ik ging in een rijtuig, dat alle dagen van Terracinaafrijdt naar Velletri ; 'a morgens ten negen ure ging ik in het rijtuig,en des middags ten vier ure was ik op mijne bestemming .Toen ik des morgens nit Terracina vertrok, was ook de Luite-

nant op de plaats, waar de wagen afgaat . De Luitenant gaf mijeerst een kop koffij in de cafe, die daar vlak bij was . Toen ikreeds in bet rijtuig was, stuurde de Luitenant nog spoedig eenZouaaf naar de kazerne, om een deken voor mij to halen, die ik ,als ik koud werd, om kon doen ; de koetsier moest zoolang wach-ten, totdat de deken er was .

Er zaten nog drie heeren bij mij in bet rijtuig, en de Luitenantzeide tegen die heeren, dat, wanner ik van plaats wenschte toveranderen, dat zij dan op moesten staan, en mij dear laten zitten ;waar ik kon bet met die heeren heel beat vinden. Toen wij eenpaar uur gereden hadden, deden twee van die heeren, dat baronswaren, een doek open, en daar zat een ferme gebraden kip met

7 0

brood in . Zij noodigden mij om mede to eten ; enlln, ik deed betdan ook, want ik had er effectief trek in. Toeu de boel op was,presenteerden zij mij een sigaar .

Toen wij halfweg de reis waxen, hield de waxen stil, om vanpaarden to verwisselen ; toen moest ik weder wijn met hen drin-ken ; dus ik had heele beste reisgezellen aan die heeren ; dat trofik ook alweer bijzonder goed.

's Midday ten vier are kwamen wij to Velldtri aan ; bier stondweder een Zouaaf, die mij kwam of halen, om mijn ransel en mijnewapena naar de kazerne to brengen.

Na ging ik bier weder in bet hospitaal, waar ik tien dagen ingelegen heb , en nu ben ik , Gode zij dank ! weder frisch en gezond.

De goedheid van een enkel Officier zou weinig zeggen

ten voordeele van het Pauselijk leger : goedhartige perso.nen vindt men overal ; maar we kunnen verder gaan, eu

wijzen op eene voortreffelijke inshrlliag, namelijk

BET ROSPITAAL IN DE I{ERKELIJKE STATEN.

Terracina, 17 July 1866.

Hartelijk geliefde Moeder!

Fersl ben ik twee weken ziek geweest to Sezzi, en toen ben iknaar Velletri in bet hospitaal gegaan, waar ik na twee wekennagenoeg hersteld ben, en nu ben ik weer terug op mijn eersteddtachement in bovengenoemde plaats .

Na acht ik mij verpligt, een woordje to sehrijven over de meerdan liefderijke verzorging in het militaire hospitaal . Men wordtbediend als een prina door Fransche Liefdezusters en door knechts,die de ruwe of mindere bediening waarnemen, zoo lief ala ik hetnog nooit ondervonden heb . Gij weet, 1k had altijd een vooroordeeltegen gasthuizen enz. ; maar bier kijk, dat is de moeite waard : eenbed met gebreide sprei, behoorlijk nette kussens, lakens en dekens,en een goed bed, dat anders een aoldaat niet gewoon is ; het onder.goed was alles van bet huts, alles helder en zindelijk ; soma, alsmen bet noodig heeft, alle uren verscbooning ; liefelijke teal, geenknorren of grommen, neen, volstrekt niet . Ik zon wel zes bladesmoetcn schrijveu om alles to vermelden : ecn mooije tutu voor de

7 1

zieken om to pan wandelen ; driemaal daags geestelijken bij dezieken om hen to bezoeken en to bemoedigen ; eene kerk er bij ;wij hebben alles, alles : visites van ooze heeren Officieren, tot dengrootmajoor•Kolonel toe . Het is de moeite waard : goede spijzen,wijn, vrachten, aardappelen en koffij met melk en suiker, heerlijkesoep ; alles wat men ale een koning maar wenschen kan .

Deze brief, die in zijne eenvoudigheid bet zegel derwaarheid draagt, strekt ten bewijze, dat bet zoo geduriggesmade Pauselijk Goevernemeut toch nog zoo kwaadniet is. Geheel en al vereenigen we ons met de welspre-kende taal van den vriend der Zouaven, die ons den briefheeft toegezonden

„Ik beken het, innig werd ik bewogen bij bet lezenvan dit verhaal, en ik kon mij niet weerhouden nit toroepen : w6ar toch ter wereld zal men, buiten de Statenvan Pius IX, zoo iets aantreffen ! Neen, de zoo hoogopgehemelde philanthropie is er maar eene schaduw bij ;neen, een door liefde werkend geloof alleen vermag zooietsl Kunnen, zoo vraag ik mijzelven af, de liefderijkstezorgen eener moeder verder gaan? Geneesheeren, Geeste-lijken, Officieren van hoogen rang, Liefdezusters, onder-geschikte bedienden, alien, alien bcijveren zich, om metde meeste bereidvaardigheid alle mogelijke offers to bren-gen tot verzachting van het lijdeu, ook van den gering-sten Pauselijken Zouaaf l"

Om tot onzen Zouaaf terug to keeren : welk een er-kentelijk hart l Welk eene naIviteit 1 Welk eene beval-ligheid van uitdrukking 1 Ook bet vervolg van zijn brief,waarmee we deze reeks sluiten, vloeit over van de edel-ste en verhevenste gevoelens .

Moeder, gij vraagt mij near Pater Wilde, of die gevangen geno-men is. In het mint niet, zoo min als ik ; ik heb just verledenZaturdag, torn ZEw. bij ons was, eene extra-visite bij hem op zijne

72

kamer gemaakt, en toen heeft hj mij nog twee goede sigaren latenrooken, die anders hier maar heel duur en sleclit zijn .

Na, lieve Moeder ! nieuws kan ik u niet schrijven . Met oorlogbemoeijen wij ons nog niet ; wat gebeuren zal, wachten wij koel-bloedig af; op bet commando vooruit ! sullen wij gaan zien nearden alloop van verliezen of winnen : en mogt het gebeuren, zoo gijdenkt, wat niet goed is to denken, dat ik in den slag blijf, danweet gij, lieve Moeder! dat ons afscheid genomen is, toen ik heen-ging. Des stel n voor alle gevallen gerust over mij ; alleen versoekik u en de familie de gust van een klein onnoozel gebeedje voormij, gelijk ik ook bid, dat God one alien mag geven, wat onsnuttig en zalig is, en daarmee gedaan ! dan ontvangen wij zekervan onzen Lieven (leer datgene, wat one is toegezegd voor hieren hiernamaals.

Prof. L. W. E. RAUWENHOFF

DOOR DEN

H. CYPRIANUS TE REST GESTELD.

De Moderne Theologanten hebben het nuttig geoordeeld,een nieuw ,Tkeologimh Tijdachrift" het licht to doen zien .In het prospectus, dat wel een afzonderlijke beoordeelingzoude verdienen, deelt ons de Redactie mede, dat dittijdschrift zal Zijn ZUIVER-WETENSCHAPPELIJK ; dat ,hunne• richting niet anders dan volkomen wetenschappellijk wil„zijn" ; dat het tijdschrift zal strekken „tot een spiegel,,van het wetenschappelijk streven van onzen tijd op theo-,,logisch gebied". Ja, die heeren zijn zoo hoog geplaatst,• dat zij zullen toezien, dat alle verbandelingen en boek-,,beoordeelingen, die zij opnemen, op de hoogte zijn van„het tegenwoordige standpunt der wetenschap."

Pie zou een zoodanig tijdschrift niet met de grootstebelangstelling ontvangen, en niet gaarne kennis maken metmaunen, die zich in de wetenschap zoo hoog geplaatstachten, dat zij ons zuivere weten8chap, volkomen weten-8chap, wetenschap op het hooge standpunt van den tegen-woordigen tijd beloven to leveren ? Wij konden dan ook

Dl. LL Febraarij 1867.

6

74

geen weerstaud bieden aau de begeerte om eens to zien,wat wel die zuivere en volkomene wetenschap zoude tozeggen hebben.

Nog meer echter werd onze nieuwsgierigheid geprikkeld,doordat die heeren zeggen, modern to willen ziju, .,in„dezen zin, dat zij breken met alle kerk- en schriftgezag,„als strijdig met de eischen der wetenschap op haar te-„genwoordig atandpunt" ; terwijl zij huu tijdschrift nog-tans ,dieustbaar wenschen to maken aan de ontwikkeling,,der Theologie naar de behoeften van onzen tijd" .

Wat, dachten wij, mag dat wel voor eene wetenschapzijn, die het gezag der hoogste wetenschap, kerk- en schraft-gezag, strijdig beschouwt met de eischen der wetenschap?Wat nieuws zal ons die wetenschap wel leeren, die zichgeheel en al losmaakt van de goddelijke wetenschap derheilige Schrift en van de hoogste menschelijke wetenschapder Kerk? Zouden die heeren iets meer en beter weten,dan de goddelijke Rede der heilige Schrift en de hoogstemenschelijke reds der Kerk? Want wij mogen ons welherinneren, dat hun tijdschrift zal zijn theologisch, even-zeer als hunne wetenschap, en deze dus niet de mensche-lijke, maar de goddelijke zaken en Gods betrekking totde menschen betreft .

Doch terwijl zij het hoogste gezag in theologisrhe kwes-tien, Kerk- en Schriftgezag, als strijdig met de eischeuhunner wetenschap beschouwen, zullen zij niet geheelonafhankelijk to werk gaan ; zij wenschen „de behoeften„van onzen tijd" to dienen en eene wetenschap to leveren,die volkomen daaraan beantwoordt .

Wat zij echter vergaten ons to zeggen is, of die be-hoeften zijn, behoeften van de Katholieken, of van deProtestanten, of van de Mahomedanen, of van de Hei-denen, of van de ongeloovigen of van anderen. Zij spreken

75

van „de behoeften van omen tijd" zonder eenige naderebepaling of verklaring van hetgeen door hen onder dezewoorden begrepen wordt.De heer L. W. E. Rauwenhoff, Professor der godge-

leerdheid aan de Leidsche Hoogeschool, opent den 1°° jaar-gang, 1° stuk, met een opstel, getiteld de kerk, waarinwij al aanstonds een z66 merkwaardig bewijs vinden vande zuivere, volkomene en kooge wetenschap, die in dittijdschrift zal geleverd worden, dat wij het nuttig achten,dit bewijs ter waarschuwing aan de lezers van „De Katholiek"mede to deelen .

Met de stof, die behandeld wordt, zullen wij ons thanniet bezig houden ; welligt vinden wij later gelegenheid,om ons daarmede to bemoeijen . Hetgeen wij to zeggenhebben, betreft de zuivere en volkomene wetenschap, welkeProfessor Rauwenhoff zegt to hebben omtrent een werkjevan den H. Cyprianus getiteld : de catholicae eccleeiaeunitate. „De Katholiek" heeft tijdens zijn bestaan meermalende verdediging der verdraaide waarheid op zich moetennemen. De lezers zullen zich nog wel herinneren : hetschrappings feit, Cyrillua verdonkerd, de heeren Swalue en terHaar en zoovele anderen, aan wie men duidelijk heeftbewezen, dat zij geenszins 'waren op de hoogte der we-tenschap, waarop zij moesten wezen. Wij twijfelen, of nietaan Professor Rauwenhoff de palm der overwinning opzijne voorgaugers verschuldigd is : zoo hoog is het stand-punt, dat hij in de moderne wetenschap schijnt ingenomento hebben. Reeds werd vernomen, dat kerk- en schrift-gezag strijdig is met de eischen der' moderne wetenschap ;maar toen wij lazen, wat die wetenschap ons omtrentden H. Cyprianus mededeelde, meenden wij verkeerd ver-staan to hebben, toen wij onder 8chriftgezag de heiligeSchrift verstondeu, en waren geneigd to gelooven, dat

76

Been schrift hoegenaamd eenig gezag heeft bij die moderneheeren, en hunne wetenschap zuiver moet genoemd wor.den, omdat zij die geheel en al nit hun eigen ik putten.

Na uiteenzetting van eene zeer zonderlinge meening vanRichard Rothe, betreffende eene toekomstige oplossing vande Kerk in den Staat, stelt Professor Rauweuhoff de vraag :„Zou het waar ziju ?" en tracht dan deze vraag met zijnemoderne wetenschap to beantwoorden . , Ieder gevoelt,"zegt hij, „hoe onmogelijk het is, in deze zaak met eenige„zekerheid to oordeelen, zoolang niet scherper is bepaald„wat men meent, als men spreekt van de kerk." . . . Dat„woord", zegt hij verder, ,heeft eene historische beteekenis,„die men niet kan prijs geven zonder een verwarring van„begrippen to veroorzaken." (bl. 5 en 6).

Men ziet hieruit, dat het onzen hoogleeraar vooral omdie ,historische beteekenis" to doen is, en hij niet tenonregte de groote historische mannen als vertegenwoordigersder wetenschap van hunnen tijd laat optreden, om onsto zeggen, welk begrip zij zich van het woord Kerk vorm-den. Voor zijne zuivere en volkomene wetenschap schijutde heilige Cyprianus de eerste to zijn, die ons een begripvan dat woord mededeelt, en het is voor ons Katholiekenvan het grootste belang toe to zien, of de heilige Cypri-anus, die een der onzen is, tegeu hetgeen de hoogleeraarons mededeelt, niets heeft in to brengen .

„De chri.telijke kerk", zoo vangt de hoogleeraar aan,,,is een katholiek denkbeeld. Het is niet van Jezus af-„komstig en in den zin, then men na de 2' eeuw daar-aan hechtte, ook niet van de apostelen. Het is geboren

„nit het feit van de bestaande kerk . Men heeft niet eersthet begrip van een kerk outworpen en toen deze daar-

„naar gevormd ; de kerk is geworden en, nadat zij zich,„althans in hare grondslagen, had vastgesteld, heeft men

77

„aan haar zelve de theorie ontleend van hetgeen zij we-„zen moet. Wil men zich daarvan overtuigen, men behoeft

• slechts Cyprianus „De unitate ecclesiae" to lezen . ' Vaarin,,bestaat, volgens hem, de eenheid, dat is met andere„woorden, het eigenlijke wezen der kerk?"

Op deze vraag geeft de hoogleeraar bet volgende ant-woord, zonder twijfel door hem geput uit het hierbovenaangehaalde werkje van den heiligen Cyprianus .

„De eenheid voor elke gemeente in de betrekking van„al hare leden tot den Mnen bisschop . De eenheid der• kerk in de eenheid van al hare bisschoppen. Maar„waarin ligt nu weder de eenheid van al die bisschoppen,,onderling? Alleen in het feit, dat zij allen bisschoppen„zijn van de 66ne episcopale kerk. Hij neemt de empiri-„ ache kerk als zoo door God ingesteld tot eenig heilsmid-„ del, even als de ark het eenig middel van behoud was•

bij den zondvloed. Hij vraagt niet, hoe die bestaande kerk,,met de prediking van Jezus of met het wezen van het

• Christendom overeenkomt ; hij houdt zich alleen aan hetf• eit, dat zij er is en dat zij zoo is ; de bisschoppen heb-b• en goddelijk gezag omdat zij hare bisschoppen ziju ; zij

„zijn ddn, omdat zij allen to zamen tot haar behooren.,,De theorie is niets anders dan de beschrijving van het•

feit." (bl . 6.) Tot zoover de hoogleeraar .Wij gevoelen ons niet geroepen, om thans to wijzen op

al de duisternissen en tegenstrijdigheden, welke in dezeuiteenzetting van den hoogleeraar gevonden worden . Hetdenkbeeld van de Christelijke Kerk, zegt hij, is Katholiek.Cyprianus is een Kalholiek Bisschop en behoort tot hetleerend gezag der Kerk . Hij schrijft over de eenheid derKatholieke Kerk, de catholicae ecclesiae unitate ; en hij zouop de vraag : waarin is de eenheid der Kerk gelegen? nietweten to antwoorden, wat ieder catechismus-kind daarop

7 8

autwoordt : „Hierin, dat zij onder d6n Hoofd staat, en inalle stukken des Geloofs dine en dezelfde leering volgt" IReeds deze eenvoudige redenering waarschuwt ons, dat

wij tegen de zuivere wetenschap van den hoogleeraar oponze hoede moeten wezen.

Zoude hij bet werkje van den H . Cyprianus wel gelezenhebben P Of hebben wij hier weder to doen met eene vandie menigvuldige naschrijvingen, bij de Protestantsche we-tenschap gebruikelijk, waar het Katholieke leerstukkenof geleerden betreft? Zij, die kerk- en echriftgezag strijdigachten met de eischen der wetenschap, zijn, helaas 1 ge-woon hier of to gaan op bet gezag van den eersten denbesten Protestantschen schrijver , then zij ter hand hebben .

Was bet dan zoo moeijelijk voor den hoogleeraar omdat werkje van vier en twintig kleine hoofdstukken eensin to zien en door to bladeren P Kon hij minstens nietdoor eenige aanhaling of plaatsaanwijzing ons to hulp ge-komen ziju, om gemakkelijker den heiligen Cyprianuszelven to vergelijken? Of zou de hoogleeraar reeds zoozeer als volkomen wetenschappelijk man bekend staan,dat men hem altijd en in alles op zijn woord geloovenmoet? Wij verzekeren, dat van alles, wat hij daar denheiligen Cyprianus last zeggen (behalve wat hij zegt vande arke '), nieia hoegenaamd in bet werkje van denheiligen Cyprianus „de catholicae ecclesiae unitate" tovinden is .

Neen, hooggeleerde beer Rauwenhoff, gij zult het vanons niet vergen, dat wij onze heilige en hooggeleerdeBisschoppen door moderne theologanten laten schenden,

(1) WIj lezen Cap. V. Si potuit evaders quisquis extra arcamNoe fait, et qui extra ecclesiam foris fuerit, evadit . d. i. indieniemand buiten de ark kon behouden zijn, dan is ook bij behoudendie buiten de Kerk is .

79

en ongestraft aan hen begrippen, en nog wel omtrent deKerk, laten toedichten, die de hunne niet geweest zijn .Ben Cyprianus was to geleerd, to Katholiek en vooral toheilig, om zich zulk een oppervlakkig begrip van de een-heid der Kerk to vormen ; hij, die in die Kerk leefde,haar als zijne moeder eerde, „uit haar geboren was, doorhare melk gevoed, door haren geest bezield werd", enwel z66, dat hij onder hare uitstekendste kinderen gere-kend wordt, en ala martelaar ziju leven voor haar en hareeenheid gegeven heeft. Niet wij, maar hij zelf zal tegenu opstaan, en uwe zoo zuivere en volkomene wetenschapto refit stellen . Daartoe behoeven wij slechts het door uaangehaalde werkje „de catholicae ecclesiae unitate" '), overde eenheid der Katholieke Kerk ; en het zal blijken, datuwe wetenschap niet staat op het hooge standpunt, het-welk zij zich toeschrijft .

Ter meerdere duidelijkheid zullen wij hetgeen wij toonderzoeken hebben, tot drie vragen terugbrengen :

Vooreerst, geeft de heilige Cyprianus in zijn werkjed• e catholicae ecclesiae unitate" eene tkeorie van de een-h• eid der Kerk PVervolgens, is zijne gedachte omtrent die eenheid aan

het feit der bestaande Kerk ontleend PEindelijk, is de eenheid der Kerk, zooals zij ons door

den heer Rauwenhoff wordt bescilreven, wel van den hei-ligen Cyprianus P

In deze drie vragen gelooven wij to hebben zaamgevat,wat de heer Rauwenhoff ons zoude willen doen aannemen,en het zal onze schuld niet zijn, indien men na de lezingvan ons autwoord zal vragen, hoe het mogelijk is, dateen hooggeleerde heer zoo iets bij Cyprianus gelezen heeft.

1) Wij gebraiken de uitgave van Io. Georgius Krabinger, Ta-bingae, bit)CCCL1II .

80

1 . Ter beantwoording der eerst gestelde vraag : geeftde heilige Cyprianus in zijn werkje „de catholicae eccle-siae unitate" eene theorie van de eenheid der Kerk? zijhat ons geoorloofd aanstonds to wijzen naar Mohler's Pa-trologie ; een gezag, dat door den heer Rauwenhoff, in dezezaak, wel niet onbevoegd zal geacht worden . Immers Mohlerstaat zoo hoog bij hem aangeschreven, dat hij in hetzelfdeartikel als eenige getuige voor de meer wijsgeerige voorstel-ling van de leer omtrent de Katholieke Kerk wordt aange-haald. Mohler dan zegt ons bet volgende van den heiligenCyprianus : , Evenals bij meest al de Latijnen, was de strek-„king van den heiligen Cyprianus by uitnemendheid prak .„beach, en meer nog dan die van Tertuliaan. Cyprianushecht zich niet aan de speculatie en dialektiek ; ook be-

„zitten wij van hem zeer weinig, wat de verdediging des„Christendoms tegen Ketters, Joden en Heidenen betreft .„Zijn genie had zich een ander doel voorgesteld : hij wilde„het Christelijke leven vormen ." !)

Later komt Mohler nog uitvoeriger daarop terug : ,Om„ons," zoo schrijft hij, „een vollediger denkbeeld van„hem en, door hem, van zijnen tijd to vormen, moeten„wij onderzoeken, hoe de Christelijke waarheid zich ob-„jectief aan hem voorstelde, en hoe hij hare tijdelijke en„werkelijke zigtbaarheid in de Kerk heeft opgevat. Zooals,,wij reeds hebben aangeduid, moeten wij van hem geene„wetenschappelijke verhandelingen verwachten ; zijn doel.was niet om theoretiesch de Christelijke leer to ontleden,„maar veeleer om die in het levee in to voeren, en aan„dit leven onder alle opzigten den verheven vorm des ge-„loofs to geven . Dan zelfs ale hij vragen, die de beginselen„raken, moet behandelen, laat hij zich niet gemakkelijk

1) Patrologie III, p . 114. Louvain. 1844. Fransche vertaling vanJ. Cohen.

81

„tot geleerde ontwikkelingen verleiden ; hij houdt er meer„van, om de zuivere Kerkelijke meening to hulp to roe-,,pen ; en als dan eene inwendige opwekking hem verpligt„meer kracht aan zijue redenering to geven, zoekt hij die„niet in eene wetenschappelijke uiteenzetting, maar hij„steunt altijd op de heilige Schriften, wel overtuigd, dat,, hun gezag beter den Christelijken geest kan overtuigen„dan eenige aaneenschakeling van theologische bewijzen ."(bl. 145 en 146) .

Hieruit mogen we reeds besluiten, dat men bij denheiligen Cyprianus geenszins naar eenige theorie behoeft tozoeken, en wij bij hem niets anders zullen viuden dan eengeleerden en heiligen Bisschop, die ons in duidelijke,schoone en krachtige taal het geloof der Kerk en zijn eigengeloof verkondigt .

Maar ook de geheele aanleg en het doel van het werkje „de„catholicae ecclesiae unitate" zijn in strijd met de meening,die hier eene theorie over de eenheid der Kerk wil vinden .Ilet doel is geheel praktiesch, en blijkbaar is het werkjegeschreven, om de ketters en scheurmakers, die van de een-heid der Kerk waren afgeweken, tot die eenheid terug tovoeren, en de geloovigen tegen de verscheuring der eenheidto wapenen en in de eenheid to bewaren . vat doel bragtden heiligen Bisschop er toe, om de waarheid, dat Chris-tus slechts 66ne Kerk gesticht heeft, buiten welke geenezaligheid to vinden is, op het Christelijke leven toe topassen, en daaruit de gevolgen of to leiden .

De heer Rauwenhoff heeft zich blijkbaar door den titellaten misleiden, want in het werkje zelf zou hij veelmeer de theorie der dwaling dan van de eenheid der Kerkgevonden hebben .

Wij willen het werkje zelf inzien en ten minste dengedachtengang van den heiligen Cyprianus aangeven . Gaarne

82

wenschten wij het werkje in aller handen en vooral derProtestanten ; wij twijfelen niet, of zij zouden nit de lezinghetzelfde nut ondervinden, wat het toen had, dat veleafgedwaalden al weenende in den schoot der Kerk terug-keerden.

De heilige Cyprianus dan acht het een pligt, om metwaakzame zorg de hinderlagen van den listigen vijaud tokennen en to verhoeden ; want de vijand is meer tovreezen, als hij in het verborgene binnensluipt . Die vij-and is de duivel. „Toen hij zijne afgoden verwaarloosd en„zijne verblijven en tempels door het aangroeijende yolkd• er geloovigen verlaten zag, dacht hij een nieuw bedrog

„nit, om onder den naam van Christen de onbedachtza-•

men to misleiden . Hij vond de ketterijen en scheuringen• uit , om het geloof omver to werpen, de waarheid to,,bederven, de eenheid to verscheuren. Die hij niet kan,,terughouden in de verblinding van den ouden weg [het,,heidendom], misleidt en bedriegt hij door de dwaling„van den nieuwen weg . Hij rooft de menschen zelfs„nit de Kerk, en terwijl zij meenen het licht genaderd„en den nacht der wereld ontkomen to zijn, overdekt hij,,de onwetenden weder met andere duisternissen ; zoodat„zij, zich niet meer houdende aan het Evangelie en de,,wet van Christus, zich Christenen noemen, en in duis-„ternis wandelende meenen het licht to hebben, terwijl• vijaud vleit en bedriegt, die volgeus den Apostel zijne„gedaante verandert als een engel des lichts, en zijn'„dienaren het aanzien geeft van dienaren der geregtigheid,,,die den nacht uitgeven voor den dag, ondergang voor„behoud, wanhoop onder schijn van hoop, trouweloosheid„onder voorwendsel van geloof, den antichrist onder den„naam van Christus, om, terwijl zij schijn van waarheid•

voorliegen, de waarheid door spitsvondigheid nutteloos

83

t• o maken. Dit gebeurt, beminde broeders, als men tot„den oorsprong der waarheid niet teruggaat, noch het„hoofd zoekt, noch de leer van den hemelschen Leer-„meester houdt" c . i, u, m .Nadat de H. Cyprianus aldus het onderwerp, waarover

hij zal handelen, heeft aangeduid, last hij den hemelschenLeermeester zelven den oorsprong der waarheid en hethoofd aanwijzen : „De Heer spreekt tot Petrus : Ik zegu,,,gij zijt Petrua, en op deze eieenrots zal Ik mijne perk„bouwen, en de poorlen der kel zullen haar niet overwin-„nen, enz."; en voegt dan tot verklaring er bij : „Op then„66nen bouwt Hij zijne Kerk . . . . opdat de Kerk van•

Christus zich 66n zou toonen . " c . III .,,Die deze eenheid niet houdt, kan hij vertrouwen dat

•

hij in de Kerk is? Deze eenheid moeten wij vasthouden,,en verdedigen, vooral wij Bisschoppen, die in de Kerk•

voorzitten."Om hetgeen gezegd is van de eenheid der Kerk en de

noodzakelijkheid die to houden nog duidelijker to maken,gebruikt de beilige Bisschop eenige vergelijkingen . Die64ne Kerk, die zich in de menigte uitbreidt en groeit,is gelijk het 66ne licht met vele stralen, gelijk do 66nestam met vele takken, gelijk de 66ne bron met vele beken .„Scheid den zonnestraal van het ligchaam der zon : de• eenheid des lichts laat geen verdeeling toe ; de tak, van„den boom gebroken, spruit niet nit, en do afgesnedene,, beek verdroogt." Zoo breidt ook de Kerk zich over degeheele aarde uit; ,maar er is 6dn hoofd, 66n oorsprong• en 6 ne moeder, overrijk aan telgen . e. iv. Uit haar wor-„den wij geboren, door hare melk gevoed, door haren geest„bezield. De bruid van Christus kan den echt niet broken :„zij is ongeschonden en kuisch . ') Die zich van haar ver-

') Men vergelijke bier de Katholiek D . XXXIII, bl . 277 en vv.

84

„wijdert, vereenigt zich met eene echtbreekster, en scheidt„zich van de beloften der Kerk ; hij kan God niet tot Vader,,hebben, die de Kerk niet heeft tot moeder" . c. v.

Wat is bier to vinden, zoo molten wij wel vragen, vaneene theorie over de eenheid der Kerk?

En in denzelfden geest gaat het altijd voort. „Die den„vrede en de eendragt van Christus verbreekt, hij doet„tegen Christus . Die de eenheid niet houdt, houdt niet„de wet van God, niet het geloof van den Vader en denZ• oon, noch het leven, noch de zaligheid" . c . Y . Die een-

heid der Kerk is aangeduid in den rok zonder naad• Wie is dan zoo boos en ongeloovig, wie zoo door de„woede der tweedragt van zijn verstand beroofd, dat hij,,of gelooft dat verscheurd kan worden, 'of durft to ver-„scheuren de eenheid Gods, het kleed des Heeren, de,,Kerk van Christus"? c . vu.

Een weinig vender lezen we : ,In het huis van God,„in de Kerk van Christus wonen eensgezinden, en de„eendragtigen en eenvoudigen blijven er in. Niemand• meene, dat de goeden de Kerk kunnen verlaten . De„wind voert het koren niet weg, en de storm werpt den„vastgewortelden boom niet omver. Het ijdele kaf wordt„door den wind verstrooid , en de zwakke boomers worden„door den dwarrelwind omver geworpen" . c. viii .

„De ketterijen ontstonden menigwerf en ontstaan nog,„ doordat de bedorven geest Been vrede heeft, en bet„oneenige ougeloof de eenheid niet kan bewaren . De Heer

m• at ze toe, opdat enz ." c. ix.De geheele verhandeling heeft geenzins ten doel, om

eene theorie van de eenheid der Kerk to geven, maar om

waar het idee, dat de Kerk maagd en moeder is, wordt ontwik-keld. De altijd maagdelijke Kerk, die altijd moeder is, kan denecht niet breken.

8 5

aan to sporen, om de eenheid to bewaren, en het ongelukaan to toonen van hen die de eenheid verlaten; omverder sommige opwerpingen en tegenbedenkingen to we-derleggen, die van de eenheid zouden kunnen verwijderenof den terugkeer beletten . Ook eindigt hij met eenevermaniug tot terugkeer aan de afgedwaalden en totwaakzaamheid aan de geloovigen .

Zoo zal het dan wel duidelijk ziju, dat de heilige Cy-prianus er geenszins aan gedacht heeft, om ons in zijnwerkje „de catholicae ecclesiae unitate" eene theorie vande eenheid der Kerk to geven .

Doch daar hij toch schrijft van de eenheid der Kerk,en hij daarover zijue gedachte uitdrukt, kunnen wij tentweede vragen, of, gelijk de heer Rauwenhoff wil, diegedachte omtrent de eenheid der Kerk aan het feit derbestaande Kerk ontleend is .

2. Het is niet overbodig op to merken, dat de theorie,welke de heer Rauwenhoff omtrent het ontstaan van hetbegrip van Kerk ons geeft, en van welke hij de historischebevestiging bij den H. Cyprianus meent to vinden, geens-zins aan de historie ontleend is, maar hare verklaringvindt in de pantheistische philosophie, door welke demeeste Protestantsche geleerden beheerscht worden . „Men„heeft niet eerst het begrip van een kerk ontworpen en„toen deze daarnaar gevormd ; de kerk is geworden en,,, uadat zij zich had vastgesteld, heeft men aan haar zelve„de theorie ontleend van hetgeen zij wezen moet" (bl . 6) .De heer Rauwenhoff, die hier zijn wetenschappelijke over-tuiging uitspreekt, schijnt niet in to zien, dat hij zuiveretegenstrijdigheden verkondigt, en de nevelen der verwar-riugen rondom ons verspreidt, om alles duister to waken .Pie is toch wel die MEN ? Zijn dat de Christenen na de

2d° eeuw? Dit kan niet ziju ; voor hen was het immers

86

onmogelijk, een begrip van een Kerk to ontwerpen endaarnaar de Kerk to vormen, omdat de Kerk reeds geheelklaar bestond, en beter dan zij die hadden kunnen maken .Of beteekent dit xEx zooveel als niemand? Dan geloovenwij, dat het zeer valsch is ; want de Stichter van detoen bestaande Kerk, de Bouwheer had zeker wel eenbegrip van dat grootsche plan, dat in zijne uitvoering„een schoon samenhangend geheel" vormt, gelijk de HeerRauwenhoff getuigt (bl . 9). En toch zullen wij bet zoomoeten verstaan : de Kerk heeft geen Stichter gehad, zi/is geworden en heel zick vastge8teld. Dat wil met anderewoorden zeggen : DE xxax is Kerk geworden en heeft zichals Kerk vastgesteld ; maar toen de Kerk Kerk werd, waszij nog geen Kerk ; zu I is geworden . Het is bet bekendepantheistische deuntje : van bet begin weten wij niets ; wijworden, groeijen op, en eindelijk komen wij tot bewust-zijn van ons zelven ; maar v66r het ontstaan van dat be-wustzijn hebben wij Been naam, wij zijn niets, en wordeneerst iets, als wij tot bewustzijn komen ; zoo gaat hetmet God, met de wereld, met den mensch, met de Kerk,met de maatschappij enz . Dit zal de hoogleeraar niettegenspreken . Maar hoe kan hij dan zeggen : „de chriete-l ke kerk is een katholiek denkbeeld" ? Is er iets meertegenstrijdig dan Katholieke leer en pantheisme? Heeftzijne hooggeleerde wetenschap, die alles weet, dan geenkennis genomen van den syllabus van 8 December 1864?Nu begrijpen wij ook, waarom dat begrip niet reeds bijJesus en de Apostelen mag gevonden worden . Zij dedenalles onbewust, zonder begrip, en plantten bet boompjezonder het to kennen, zonder to weten hoever bet zijuetakken zou uitbreiden, welke vruchten bet zou dragen .Dit alles en nog meer weet de beer Rauwenhoff zonder„kerk- en schriftgezag" : het is geput nit zijne eigene ge-

87

dachte . Jammer voorwaar, dat de als getuige geciteerdeCyprianus zich verpligt acht to protesteren . Onze grootegeleerde Bisschop weet zeer goed, dat men om de wereldto begrijpen, niet eerst een begrip moet vormen en dannaar dat begrip de wereld construeren ; dan hebben wijniets dan abstractie. Wij menschen moeten van het bestaan-de feit uitgaan, want waarheid is adaequatio rei et intel-lectua ; eerst de zaak, dan het begrip . Maar toch zoudenwij geen begrip van de zaak kunnen vormen, indien zijBeen begrip uitdrukte, daarom gaat het begrip v66r ;want God, die de wereld schiep, heeft haar plan ont-worpen. En zoo is het met de Kerk : wij moeten onsbegrip naar het bestaande feit vormen, en niet het feitnaar ons begrip, want wij zijn geene Kerkstichters . Daaromis het noodig, het feit goed to kennen en niet maar zoooppervlakkig slechts het uitwendige to zien en, gelijk deheer Rauwenhoff doet, zich to vergenoegen met to zeggende Katholieke Kerk is „een scboon samenhangend geheel" ;dat zegt immers veel to weinig van die levende maatschappijvan God en menschen. Maar heeft dan de Stichter zelfgeen begrip van zijue Kerk gehad, toen Hij tot Petruszeide : op deze ateenro€a zal Ac tnijne Kerk bouwen? Enmoet een Katholiek Bisschop van de 3d° eeuw redenerenals een Protestant van de negentiende? Helaas, de Prote-stanten zijn wel genoodzaakt van het idee of begrip nitto gaan, omdat zij ket feit zelf geloochend hebben. Reedsdrie ecuwen zoeken zij zonder het to vinden.Maar had de H . Cyprianus dan zijn denkbeeld niet

ontleend aan het feit? Om de Kerk to kennen heeft deKatholiek nog andere bronnen dan het feit, namelijkSckri/tgezag en Kerkgezag, welke de moderne Protestantscheweteuschap met de eischen der wetenschap strijdig acht,doch die, waar het goddelijke instellingen geldt, beter

88

dan iedere wetenschap, ons bet ware en juiste begripkunnen geven .

Neen, de heilige Bisschop beroept zich niet op hetgeenhij ziet of gezien heeft, maar op de onfeilbare en duide-lijke uitspraken der heilige Schriften, als hij ons denoodzakelijke en ouvergankelijke eenheid der Kerk ver-kondigt; eene eenheid, welke de poorten der hel, dat isscheuring en ketterij, niet zullen overwinnen. De Kerkmoet 66n zijn, omdat zij als 66ne Kerk door Christus isingesteld: „op 66nen bouwt Hij zijue Kerk . .. opdat deKerk zich 66n zoude toonen", en die eenheid ziet hijalom in bet Oude en Nieuwe Testament aangeduid enverkondigd .

Welverre van zich to houden ,alleen aan bet feit, datzij er is en dat zij zoo is", vindt de heilige Cyprianus inde Kerk van zijnen tijd niet die eensgezindheid, welke daarten gevolge der eenheid zoude moeten zijn . „Deze eensge-zindheid", zoo schrijft hij (c.xxu), ,bestond weleer onder„de Apostelen . Zoo bezat bet neuwe yolk der geloovigen,,, des Heeren bevelen onderhoudende, diens liefde . Dat,,bewijst de goddelijke Schrift, welke zegt : De menigte„nu der geloovigen leefden met eene ziel en eenen geed.,,En wederom : En zij waren volhardend alien eensgezind,,in het gebed met de vrouwen en Maria, welke de moeder,,van Jesus geweest was, en zijne broeders. En daarom„baden zij met werkdadige gebeden, daarom konden zij,,met vertrouwen, verkrijgen, wat zij van Gods barmhar-• tigheid vroegen." c. xxiu. , Maar onder ons is de„eensgezindheid z66 verminderd, dat ook de mildheid in,,bet geven heeft opgehouden . Toen verkochten zij huizen• en akkers en, om zich schatten in den hemel weg to leggen,„gavenzij den prijs aan de Apostelen ter uitdeeling aan de„ behoeftigen.

89

„Maar nu geven wij van ons erfgoed zelfs geen tienden,„en, terwijl de Heer beveelt to verkoopen, koopen en„vermeerderen wij liever. Zoo is onder ons de levens_„kracht des geloofs verwelkt, zoo de sterkte der geloo-„vigen verzwakt . En daarom zeide de Heer, onze tijden„bedoelende, in zijn Evangelie : ale de Zoos des men8chen„zal komen, meent gij dat Hii geloof op aarde vinden zal?„Wij zien gebeuren, wat Hij voorzeide . In de vreeze„Gods, in de wet der regtvaardigheid, in de liefde, in„bet werk is geen geloof. Niemand denkt aan de vrees„voor de toekomst ; den dag des Heeren, en de gramschap„Gods, en de voor ongeloovigen bestemde straffen, end• e voor ontrouwen vastgestelde eeuwige folteringen be-

P., schouwt niemand. Dat zoude ons geweten vreezen,i• ndien bet geloofde."In de bestaande Kerk dus ziet de H. Cyprianus gebrek

aan liefde, gebrek aan geloof ; hij vindt daar niet die eens-gezindheid, welke hij daar zoude wenschen, en die devrucht moet zijn van de goddelijke eenheid, welke Christusaan zijn Kerk heeft gegeven.

Ik geloof, dat het duidelijk is, dat de heilige Cyprianusverkeerdelijk is aangehaald ter bevestiging van de zoovalsche, door en door Protestantsche theorie, volgenswelke de Kerk onbewust ontstaan en, als in het duisteregevormd, langzamerhand to voorschijn treedt, zich vast-stelt en eindelijk, als nit den droom ontwakende, totbewustzijn van zich zelve komt en zich begint to begrijpen .

3. Wij gears over tot beantwoording der derde vraag :Is de eenheid der Kerk, ons door den Heer Rauwenhoffbeschreven, wel van den H. Cyprianus P

,, Die eenheid, zegt hij, [bestaat] voor elke gemeentei• n de betrekking van al hare leden tot den Unenbi• sschop. De eenheid der kerk in de eenheid van al

DL LL Februarij 1867 .

7

90

,,hare bisschoppen, en de eenheid van al die bisschoppenonderling, alleen in het feit, dat zij alien bisschoppen

„zijn van de Mue episcopale kerk" . ,Wil men zich daarvan„overtuigen, men behoeft slechts Cyprianus „De unitate„ecclesiae" to lezen ." Aldus de Heer Rauwenhoff in deaangehaalde plaats.

Van hetgeen de Heer Rauwenhoff hier zegt, is in hetwerkje van den H . Cyprianus „de catholicae ecclesiaeunitate" niets to vinden. Do heilige Cyprianus is eeuKatholiek Bisschop, en de beschrijving van den hoogleeraaris geheel protestantsch ; het is nog de eenigste eenheid,die bij de Protestanten to vinden is, eene zekere uitwen-dige betrekking.

„Die eenheid [bestaat] voor elke gemeente in de be-trekking van al hare leden tot den 46nen Bisschop," zegtRauwenhoff. HHot is wel zeer onbepaald gezegd, in debetrekking. Welke is die betrekkiug, waarin bestaat zij?Hot is zoo algemeen mogelijk genomen, om toch zekere uit-wendige eenheid toe to laten. Een Protestantsch hoog-leeraar kan geene andere eenheid denken ; want er bestaatin zijn kerk noch eenheid van geloof , noch eenheid vanhefde, noch eensgezindheid . De eenigste eenheid, die nogzigtbaar is, is ten hoogste eene betrekking van al de ledentot den 64nen Doming, bij wien zij to preek of ter kerkgaan, en lien zij onzen Domind noemen. Een KatholiekBisschop zal nooit zeggen, dat de eenheid bestaat in debetrekking tot. . . . Maar in het geheele werkje van den H .Cyprianus is noch van gemeente, noch van betrekking totden eenen Bisschop sprake, er wordt alleen gesproken vande eenheid der Kerk. De Heer Rauwenhoff zoude ons eengroote dienst bewijzen, indien hij ons de plaats zelvewilde aanwijzen.,,De cenheid der kerk", zoo zoude de H . Cyprianus

91

verder leeren, , [bestaat] in de eenheid van al hare his-" schoppen." En hieruit zouden wij moeten besluiten,dat de eenheid der Kerk verbroken was, als een of meer-dere Bisschoppen niet met de andere Un waren; want hijzegt uitdrukkelijk : eL hare bisschoppen. Maar de eenheidder Kerk, zegt de heilige Cyprianus, kan niet verbrokenworden; want het is de eenheid van God, het kleed desHeeren, de Kerk van Chriatus c. vu. De Kerk is €en,zegt ons de H. Cyprianus , omdat zij onder LLn Hoofd staat„Christus bouwt op L6nen [namelijk Petrus] zijne Kerk,„en ofschoon Hij na zijne verrijzenis aan alle Apostelen„ eeue gelijke magt [als aan Petrus] geeft en zegt : Gelajk„de Vader .9 gezonden heft, zoo tend ook Ik u, ontvangt„den keiligen Geest enz., heeft Hij echter om de eenheid„te openbaren, den oorsprong dierzelfde eenheid, ala van„eenen aanvaxg newende, door zijn gezag beschikt. Voor-

•

zeker ook de overige Apostelen waren wat Petrus ge-•

weest is, waren begiftigd met gelijke gemeenschap van

• eer en magi, maar het began goat uit van de eenheid, opdat„ de Kerk van Christus zich Len zoude toonen ." (c. in .)

Deze eenheid nu moeten vooral de Bisschoppen houden,omdat zij in de Kerk voorzitten. Niet de eenheid derBisschoppen maakt de eenheid der Kerk, maar de een-heid der Kerk maakt de Bisschoppen 96n ; zij geeft hundeel aan het LLne Episcopaat, hetwelk zij alleen door haaren van haar kunnen bezitten .

„De eenheid van al die bisschoppen onderling", zoo„gaat de Heer R. voort, ,ligt alleen in het feit, dat zij„alien bisschoppen zijn van de LLne episcopale kerk."

Voorzeker is dat een zeer uitwendige eenheid, gelijkdie in de Protestantsche kerk gevonden wordt ; wantwaarin bestaat de eenheid der DominLs? ALLEEN in hetfeit, dat zij alien DominLs ziju van de Protestantsche

92

kerk. Wij noodigen alle moderne theologanten en hoog-leeraren nit, om ons eene andere eenheid aan to wijzen .

Wij twijfelen geenszins aan de opregtheid van den hoog-leeraar, als hij ons zegt : „de christelijke kerk is eenkatholiek denkbeeld," en dan Iaat volgen : de eenheidder Kerk bestaat hierin, dat alle 6iuchoppen, biaecleoppenzijn van de eene epiicopale kerk ; en ons vervolgens wilwijs maken, dat dit alles to lezen is in het werk van eenenheiligen en geleerden Bisschop, die als martelaar voor hetgeloof stierf, en niet minder om zijne groote geleerdheiden orthodoxie dan om zijne groote deugd in de heiligeKatholieke Kerk door alle eeuwen vereerd wordt. Wijweten, en hier hebben wij weder het bewijs daarvan, hoe-ver de verblinding der Protestantsche geleerden gaankan.

De hoogleeraar is geheel to goeder trouw ; hij heeft hetwerkje van den H . Cyprianus niet gelezen, en is misleidgeworden door het gezag der mannen, welke hij geraad-pleegd heeft. Hij is veel to gunstig gestemd voor deKatholieke Kerk, om haar eenig onregt aan to doen ; hijnoemt haar „een schoon samenhangend geheel", en weetzeker niet, welke lof in deze weinige woorden vervat is,en hoe daardoor zijne geheele theorie van uitwendigeeenheid moet vervallen .

Lees het werkje van den H. Cyprianus, en gij zultzien, dat hij niets weet van eene epiacopale kerk. De H.Cyprianus kent slechts Mne Kerk, de Kerk van Christus,welker eenheid vooral de Bissehoppen moeten houden,omdat zelfs het Episcopaat 46n is . Zoo d6n is de Kerk,dat zich hare eenheid in alles weerspiegelt. Doch die een-heid bestaat niet zonder Petrus, op wien alleen Christuszijne Kerk bouwde. Geen der Apostelen, geen der Bis-schoppen, zelfs niet al de Apostelen, al de Bisschoppen,

93

zonder Petras, drukken die eenheid uit, maar alleen invereeuiging met Petrus, van wien de eenheid aanvangt .

De Kerk, volgens den H . Cyprianus, is de Kerk vanChriBtua, door Hem gesticht op den 66nen Petrus ; zij isde bruid van Chrietua, het volk van Chrietua, het huisvan God.

Er is slechts d6ne Kerk ; zij kan niet verdeeld worden,omdat zij is het werk van God, van Christus ; buitenhaar is er geene zaligheid, Been deel aan de beloften ende belooning van Christus.

Die eenheid is zigtbaar in den d6nen Petrus, op wiende Kerk gebouwd is ; in het 66ne Episcopaat, in het Mnegeloof, in de eensgezindheid der liefde .

Die zich van haar laat scheiden, verliest alles ; hijscheidt zich van Christus . Hij verliest het licht en hetleven en de beloften van Christus. Hij is tegen Christus.Het gebed dergenen, die de eenheid verbreken, wordtniet verhoord ; hun offer is niet aangenaam aan God . Doorhet martelaarschap wordt die smet niet afgewasschen ; zijkunnen gedood, niet gekroond worden ; want zij missende liefde, en kunnen, wegens hunne oneenigheid, in hetrijk der hemelen, waar de liefde altijd heerscht, niet ko-men. Zij noemen zich Christenen, maar bedriegen zich ; Chris-tus zal zeggen : .1k ken u niet, gaat van Mij, gij die deongeregtigheid doet . Zij verwoesten het geloof, verwarrenden vrede, verstrooijen de liefde en ontheiligen het Sa-krament : hoe zouden zij nog in de eenheid kunnen blij .ven P Bi verachten de overlevering Goda, zoeken vreemdeleeringen, en voeren leeratoelen van menachelyke inatel-ling in.

Dat alles is to lezen in het werkje van den H. Cypri-anus, en zal gemakkelijk to vinden zijn door ieder, diezich de moeite getroosten wil, om den heiligen Cyprianus

94

zelven to lezen. Verders verwijzen wij near Mohler's pa-trologie, wear hij onder den titel van leer van den hei-ligen Cyprianua one de grondgedachten van then grootenen geleerden Bisschop beschrijft. En hiermede achten wijonze taak geeindigd .

Een wensch hebben we nog nit to drukken . De heerRauwenhoff is aangesteld ala hoogleeraar aan de Hooge-school van Leiden, om het licht zijuer zuivere en volkomenewetenschap voor alien to laten schijuen. Hoedanig datlicht is, bebben we door een voorbeeld aangetoond ; enwij mogen due vragen : hoe lang nog, gij modern theo-logen, die „modern zijn wilt, in dezen zin, dat gij breekt„met alle kerk- en schriftgezag, als strijdig met de ei-„ schen der wetenschap ," hoe lang nog zult gij het jukdragen, dat de Protestantsche wetenschap u heeft opge-legd ? Ziet gij dan niet, dat zij die groote bronnen derware wetenschap, Kerk- en Schriftgezag (ze zijn de hoogste,de diepste, de zekerste,) u doet verwerpen, opdat zij heargezag daarvoor in de plaats kunne stellen en u hear jukopleggen? Kan zij alleen u zeggen, welk begrip een hei-lige Cyprianus heeft van de eenheid der Kerk ? Is het udan verboden nit eigen oogen to zien en zelf to onderzoeken?

Uwe hoogleeraren, vol Protestantsche verwaandheid,alsof zij de organen der wetenschap waren, deelden u eeneeigengemaakte theorie van de Christelijke Kerk mede, ennoemden dat , historische beteekenis" van het woordKerk. En gij , op uw beurt hoogleeraar geworden ,weet niets beters aan uwe studenten mede to deelen, die,op hunne beurt, dat heldere licht als zuivere en volkomenewetenschap onder de gemeente zullen verbreiden 1 Zooblijft de duisternis op gezag alom heerachen, terwijl die-zelfde wetenschap u leert, om Kerk- en Schriftgezag toverwerpen .

95

Werpt this het juk af, dat uwe zoo gezonde en heldereHollaudsche geesten gekluisterd houdt ; verwerpt ze niet,maar zoekt ze terug, die bronnen van zuivere en goddelijkewaarheid en wetenschap ; leest de heilige Schriften en deheilige Kerkvaders, niet om ze to verdraaijen, maar omin den geest, den beiligen Geest, die ze bezielt, in todringen en, als gij het kunt, onder de hulp Gods, harediepten to peilen.

Neen, daar in die heilige Schriften en in die Kerk ishet niet duister ; daar schijnt het goddelijke licht, waar-van de Profeet sprak : Sta op , Jerusalem, en word verlicht ;want uw licht komt, en de glorie deb Heeren is boven uopgegaan. En zie, duisternia sat de aarde bedekken endonkerheid de volken; maar boven u goat de Heer op, enzone glorie sal in u verschijnen .

Maar, helaas I wil uwe wetenschap dan in dat licht nietmeer wandelen ? Is het waar , dat gij niet meer behoorttot dat Jerusalem ; dat de Heer niet over u is opgegaan,en zijne glorie in u niet schijnt? Of wandelt gij alleen inhet licht, en wij alien in de duisternis?

Moge hetgeen wij geschreven hebben, eenige nevelen derdwaling verdrijven, en die afgedwaalde geesten voor hetware licht toegankelijk maken .

96

REGTZINNIGEN EN MODERNEN,

VERZOEND IN DEN

SCHOOT DER KATHOLIEKE KERK. ')

Voor kleine twee jaren schreef de ZeerEerw. Heer Essinkin ziju uitmuntend werkje : Bet Protestantisme eene slavernijdes geestes : ,Wij zijn toeschouwers van den strijd, die• er tusschen het ongeloof en de Regtzinnigen gevoerd„wordt. Onze sympathie is natuurlijk voor de Regtziuni-„gen, die met vroom geloof gehecht zijn aan sommige„leerstukken, door de voorouders nit de Katholieke Kerk•

medegenomen ; maar hoezeer wij onze sympathie aan de• Regtzinnigen schenken, wij voorspellen hun Been gunstig„einde; want refit en rede zijn tegen hen ." En als warehij bevreesd, dat men die laatste woorden in verkeerdensin zou opvatten, liet hij er ter nadere toelichting op vol.gen : „Ten einde alle misvatting to voorkomen, merke„men op : de ongeloovige rigting heeft geen refit om de• Christelijke waarheden to verkerpen, die in het Protes-„tantisme waren overgebleven : zij moest deze waarheden,,met zorg behouden, en de overige terugzoeken in den„schoot der Katholieke Kerk . Gemelde rigting heeft geen

1) Door J. 0. H. C. Essink, Pastoor to Oosterbeek . Rijzenburg,Petit en Ca. 1866.

97

„ refit om voort to hollen op den weg, zoo verkeerdelijk door„de Hervormers ingeslagen . Zij handelt zeer onverstandig,„wanner zij zich liever in den afgrond van het Heiden-„dom neerstort, dan terug to keeren naar de algemeene„moeder, de Katholieke Kerk. Zij behoeft ook niet ver„te zoeken om een spoorslag tot dien terugkeer to vinden .„Hare armoede aan geest- en hartverheffende waarheid moest„haar doen zuchten over de dwaling van het Protestan-„tisme, waarvan zij de laatste gevolgtrekking is ."

Of de geleerde Schrijver bovenstaande woorden in hetkernvol boekje, dat hij in het vorig jaar uitgaf, nader heeftwillen ontwikkelen, zou ik, dunkt mij, wel met eenigezekerheid mogen bevestigen ; maar dat ze op volkomenwijze den zakelijken inhoud wedergeven van het redenerenden toch gemoedelijk werkje, waarmee hij onlangs de Katho .lieke literatuur verrijkt heeft, is bij mij, noch bij iemand,denk ik, die het gelezen heeft, aan den minsten twijfelonderhevig. Immers wat beoogt de ZeerEerw . Heer Essinkmet de uitgave vau ziju, ook voor zoogenaamde liberaleen denkende Katholieken, allernuttigst geschrift? Aan totoonen, dat Modernen zoowel als Regtzinnigen onredelijkhandelen : de Regtzinnigen door een Leginsel vast to houden,waarvan zij de naaste gevolgen verwerpen ; de Modernenmet datzelfde beginsel consequent door to voeren, zonderin to zien, dat dit beginsel even ongerijmd moet zijn, alsde dwaze gevolgen, die men er nit trekt ; aan to toonen,met andere woorden, dat de Regtzinnige aan ziju geloofde rede, de Moderns aan zijne rede alle godsdienstiggeloof ten offer brengt, en dat daarom beide zich moetenverzoenen in de Katholieke Kerk, in welke redelijk ge-looven en geloovig maar toch gezond redeneren zeer goedmet elkander bestaanbaar is .

Met den verderen zakelijken inhoud van dit leerrijk pole .

98

miesch-apologetiesch boekje wensch ik den lezer meer uit-voerig bekend to maken, na er hem eerst met een enkelwoord op to hebben gewezen, wat, naar het zoo even be-sproken doel, die inhoud dient to ziju .

V66r alley moet bewezen worden, dat de Modernenechte, volbloed Protestanten zijn ; want met de waarheidof valschheid van deze stelling staat of valt geheel zijubetoog tegen de twistende partijen . Verder moet het bewijsworden geleverd, dat alle Moderne dwalingen inderdaadnit Protestantsche beginselen voortvloeijen, en dat dezewaarheid de Orthodoxen wel in het ongelijk stelt, maarden Modernen daarom nog niet het regt aan hone zijdegeeft. Ten laatste moet ook, om het even op welke wijze,aangetoond worden, dat Christelijk geloof en ware weten-schap elkaar op Katholiek terrein alley behalve uitsluiten .Met het opzetten dezer drie punten is echter niet gezegd,dat de Schrijver ze volgen, laatstaan ze in de orde, waar-in ze gesteld zijn, volgen moet ; veel minder nog is hier-mee de wijze aangegeven, waarop hij 7,e dient uiteen to zet-ten ; neen, ik heb er den lezer eenvoudig mee opmerkzaamwillen maken, welke groote vraagstukken de Schrijver, inde orde en op de wijze, die hij goedvindt, behandelenmoet, om het doel, dat hij zich voorstelde, niet mis toloopen. Na deze voorafspraak kan ik mijn verslag, mijn- ik hoop het - getrouw verslag terstond beginnen,onder de dubbele verzekering, dat ik de woorden vanden Schrijver zelven zooveel mogelijk zal bezigen, en deop mij genomene task slechts zelden zal behoeven to on-derbreken tot het maken van de eeue of andere weinigbeteekenende aaumerking, tot het geven van den een ofanderen onbeduidenden wenk .

Na eerst in een hoogst ordelijk voorwoord zijn goed refit

99

om zich in Protestantsshe twisten to mengen gestaafd tohebben, en in een eerste hoofdstuk, dat zeer gereedelijkhet slot van zijn voorwoord had kunnen uitmaken, zijnplan met den grond, waarop het rust, to hebben uiteen-gezet, bespreekt de Schrijver in een volgend hoofdstukden regtmatigen eisch der Modernen, den eisch van voor-uitgang en ontwikkeling .

Vooruitgang, de noodzakelijke wet van al wat leeft,en dus ook de wet van het hoogste leven, het leven desgeestes, ware vooruitgang in de kennis des geloofs, voor-uitgang, die ons de geopenbaarde waarheden in den rijk-dom harer gevolgen, in den luister van hare ouderlingeharmonie immer meer en beter doet kenuen, immer meeren beter op het leven van maatschappij zoowel als vanindividu doet toepassen; die vooruitgang is mogelijk, isfeit , ja is zelfs dure pligt in de Katholieke Kerk . In hetProtestantisme daarentegen, dat het Christendom verminkt,is hij eene onmogelijkheid, ,is hij de outbinding des doods .,,Men moet daar stilstaan met de Regtzinnigen om hetChristendom to behouden, of voortgaan met de Modernen

„en het Christendom totaal verliezen ." Te regt eischtdan de Moderne van den Regtzinnige, dat hij de wet vanal wat leeft volge, en toont hij hem ziju ongelijk door hemto bewijzen, dat zijn geloof hem tot stilstaan noodzaakt .Maar met welk refit vordert de Moderne ook van deKatholieke Kerk vooruitgang, van de Kerk, in welke voor-uitgang niet slechts feitelijk bestaat, maar bovendien ver-pligtend is opgelegd ? Ziedaar den inhoud van het tweedehoofdstuk. Wij willen hier niet vragen, of orde en ge-leidelijk voortgaan met een later behandelen van dit on-derwerp niet zouden gebaat zijn : de eenige aanmerkingdie wij ons veroorloven is deze, of Schrijver de grenzenvan den waren vooruitgang wel genoegzaam heeft afgeba-

100

kend ; vooral, of hij op het wezen van den valschen voor.uitgang wel genoeg gedrukt heeft.

In het derde hoofdstuk tot en met het zesde levert deEerw. Heer Essink het bewijs, dat de Moderne rigting eeneecht Protestantsche rigting is ; ZEw. gaat hierin op volgendemanier to werk . Was Luther Modern of Regtzinnig, vraagthij . Ziju met degelijke citaten gestaafd antwoord is : Lut-her was Modern en Regtzinnig beide; Regtzinnig was hijfeitelijk, Modern krachtens zijn beginselen ; Modern washij, omdat hij het wezen moest ; Regtzinnig, omdat hij hettegen alle rede in zijn wilde. „Luther," zoo zegt deSchrijver, „was [feitelijk] Been Modern, maar in zijn hoofd„en hart bestond reeds de strijd tusschen Rede en verminkt„Christendom, dezelfde strijd, die thans Modernen en„Regtzinnigen verdeelt ." Beide noemen zich dus met gelijkregt volgelingen van Luthers beginsel . , Beide staan op„ denzelfden [Lutherschen] bodem, voor zoover zij - uit .„drukkelijk of stilzwijgend - erkennen, dat Geloof en„Reds niet to verzoenen zijn ; dan eerst gaan zij nit el-,, kander, wanneer het de vraag geldt, wat men to volgen„heeft, de Rede of het Geloof . De Modernen kiezen de„Rede, de Regtzinnigen hun geloof."

Hiermede had de Schrijver zich kunnen vergenoegen,want hij heeft het bewijs geleverd, dat de Modernen echtavolgelingen van Luther zijn . Doch daar de zaak van hetuiterst gewigt is, achtte hij het niet overbodig, haar dooreen nader bewijs to staven, door het bewijs dat Lutheren de Modernen niet slechts in beginsel overeenkomen,maar ook in hunne manier van doen dezelfde gedragslijnvolgen .

Het alleen-regtvaardigmakend geloof, hoofdwaarheid vanhet Protestantisme, bestaat in de vaste overtuiging van

101

den zondaar, dat, zoodra hij zulks slechts vast vertrouwt,God om Christus' wille hem zijne zonden niet toerekent .Hoe komt de zondige mensch tot dit geloovig vertrouwen PDe H. Geest deelt hem die overtuiging mode, zeiden deHervormers. Zij zeiden bet, maar krachtens hun eigenwoorden konden zij het niet ernstig meenen . Luther zelfimmers vond het groote bewijs voor de waarheid zijuerleer van het alleen-regtvaardigmakend geloof in den troost,then zij voortbrengt : en welken troost zou het alleen-regtvaardigmakend geloof aanbrengen, als het eenig enalleen of hing van een mimchien zal de Geeat komen en ookm9 redden? Bovendien, klaagt Luther niet, dat het hemzooveel moeite kostte om het blind vertrouwen, dat hijin genade was aangenomen, bij zich zelven op to wekkenen to behouden P Leert hij zijne volgelingen niet, hoe zijhet moeten aanleggen om tot dat vertrouwen to geraken PSpreekt hij niet over verzwakking en verlies van dit ver-trouwen? Na, hoe is dit alles to rijmen met de ziels-overtuiging, dat het regtvaardigmakend geloof het workis van den H. Geest alleen? Met geen mogelijkheid. Ditgeloof is hem dan ook geen nederig aannemen van alles,wat de H. Geest hem in hot hart zendt ; neen, het is eengelooven aan de begeerten van zijn eigen hart, een ge-looven aan ziju eigen Ik. Pat aangenaam is en troost,dat is hem waar en Evangeliesch, dat is hem de blijdeboodschap . , Vindt hij een woord in de Schrift, dat hem„verschrikt of hinderlijk is, hij dwingt dat woord zich„naar zijne uitlegging to plooijen. Kan hij het woord„niet bezigen naar zijn wensch, en heeft hij den mood„niet om het to ontkennen, dan is het de duivel, die,,hem kwelt met Christus' woorden . Vindt hij het doel-„matig om, ten einde meer troost to vinden, de H .„Schrift aan to vullen, hij voegt er een woordje bij, en

102

„bij tegenbedenking geeft hij ten antwoord : zoo wil ik, zoo„beveel ik, miju wil geldt voor wet. Wordt hij in de engte,,gedreven door eene menigte Bijbelteksten, hij zet er zich•

overheen, en noemt de Schrift een dienstknecht, die to• gehoorzamen heeft . Staat hem eeu geheele Brief in den„weg, dan noemt hij dezen Brief een stroo-brief, Jacobus„onwaardig."

Zoo deed Luther met zijn alleen-regtvaardigmakend ge-loof. Hoe handelen de Modernen P „ Wij volgen Luther,,,zoo spreken zij, en zoeken rust en troost voor ons hart .„Dar slechts zien wij Gods woord, waar wij van troost•

en verkwikking lezen . Wij kunnen geen vrede hebben„ met hel en verwerping, geen genoegen scheppen in• lastige voorschriften ; wij willen profeten, die ons blijde,, dingen verkondigen . Wij raadplegen ons hart, en alsPp wij woorden en uitdrukkingen ontmoeten, die onze„zenuwen ontroeren en ons gemoed schokken, zeggen wij„rondborstig : z66 heeft Christus niet gesproken, z66 kon,„z66 mogt Hij niet apreken. Volgaarne willen wij er-„kennen, dat Luther de droeve hel, den zoendood en„menig andere onaangename zaak liet bestaan : de groote„man had ook zooveel to doers ; daarenboven was hij een„kind van zijn tijd, en had hij met vele vooroordeelen to„kampen. Het is ooze task, Luthers werk voort to•

zetten, en wij zijn overtuigd, dat hij tot de onzen zoude„behooren, indien hij onze tijdgenoot was ."

Het bewijs is dan geleverd : de Modernen ziju warevolgelingen van Luthers beginselen . De Schrijver kan nuveilig gaan onderzoeken, of en met welk gevolg zij opdie beginselen consequent voortredeneren ; veilig gaan on-derzoeken, of er voor den strijd, then zij met de Regt-zinnigen voeren, verzoening in de Katholieke Kerk tovinden is . Het antwoord echter op die verschillende vragen

103

geeft de Schrijver niet afzonderlijk ; maar hij rigt zijne tienvolgende hoofdstukken voor het meereudeel z66 in, dathij ze begint met de Katholieke leer omtrent het punt inkwestie uiteen to zetten, en u door deze uiteenzettingzelve feitelijk to doen zien, hoe wonder goed geloovenen redeneren in den Katholiek zamengaan ; terwijl hij zeverder vult en eiudigt met zijne argumentatie tegen Mo-dernen en . Regtzinnigen . Die bewijsvoering is hoogst een-voudig en helder. Eerst maakt zij het u duidelijk, datde Modernen op het Protestantsch begiusel gevolge-lijk voortredenereu, en dus tegenover de Regtzinnigenvolkomen in het gelijk zijn ; doch na op die wijze deregtzinnigen in het ongelijk gesteld to hebben, rigt hijzich gemeenlijk tot de Modernen, en zegt hij hun : MijneHeeren, gij bewijst uwen Regtzinnigen broeders hun onregtop eeue wijze, die hun alle redelijke tegenspraak onmo-gelijk maakt ; maar hebt gij er wel op gelet, dat uwebewijzen niets anders zijn dan zoogenaamde argumenta adkominem, argumenten, waarm6e gij wel uwe Regtzinnigebroeders tot zwijgen brengt, maar die slechts dan vooru bewijzen, ale de beginselen, waarvan ze uitgaan,absoluut waar zijn? Nu, wat zijn de principen, waaropuwe bewijzen rusten? Valsche, dwaze, Luthersche be-ginselen, wier ongerijmdheid u in het oog moest springenom de ongerijmdheden, die er nit voortvloeijen, en omde dwaze pogingen, die gij moet aanwenden ten eindeze staande to houden. Is dus tegenover de Orthodoxenhet gelijk aan uwen kant, absoluut hebt gij ongelijk ;want hoe meer gevolgelijk gij op uwe valsche beginselenvoortredeneert, des to grooter ziju uwe dwalingen .

Out den lezer to doen zien, dat de Schrijver inderdaaddeze manier van doen volgt, heb ik slechts voort to gaanmet de mededeeling mijner inhoudsopgave .

104

Gelooven, zegt hij in Hoofdstuk vu, is iets voorwaar houden, omdat een geloofwaardig persoon bet zegt ;is een voor waar houden op getuigenis, op gezag vananderen. Dit gezagsgeloof is in het gewoon maatschap-pelijk leven volstrekt noodzakelijk, en hoeveel dwaashedener ook met goed gevolg worden uitgekraamd, de dwaasmoet nog komen, die beweren durft, dat gelooven aaneen mensch bespottelijk is . Wat Been dwaas omtrentmenschelijk geloof zou durven zeggen, dat beweert deModerne Protestant omtrent bet geloof aan 't woord vanGod. Hij beweert bet, en helaas, krachtens zijue Pro-testantsche beginselen, met regt ; want wat is bet Protes-tantsche gelooven? Een voor waar houden der insprakenvan zijn eigen hart. Het is zoo, uaast dit geloof namende eerste Hervormers nog een zeker gezagsgeloof aan, zijhechtten nog geloof aan eenige Christelijke waarheden,op gezag, zooals zij zeiden, van den Bijbel ; doch zij zeidendit integenspraak met zich zelven, en zeiden bet danook niet opregt. Luther toch verdraaide, verminkte envervalschte den Bijbel op eene wijze, waarop geen rede-lijk mensch met een gewoon boek zon durven omspringen,en mogen de andere Hervormers dit goddelijk boek almet meer eerbied behandeld hebben, de laatste grond,waarop zij er goddelijk gezag aan toekenden, was deze :on" en veer :oover bet hun voldeed. Niet de Bijbelhad leergezag, maar zij zelven gaven gezag aan den Bijbel .Nu, waar gelooven een voor waar houden is der insprakenvan zijn eigen hart, is Gods woord daar niet overbodig?En waar Gods woord overbodig is, moet bet daar nietbespottelijk zijn to spreken van geloof aan dat woord?Vinden wij dan in bet alleen-regtvaardigmakend geloofvan het Protestantisme de verklaring, waarom alle Pro-testanten bet leergezag van bet levend woord der Kerk

105

zoo hardnekkig verwerpen ; - hoe immers zou een gezag,„dat zich ongevraagd doet hooren, dat zijne woorden•

herhaalt, verder aandringt en verklaart, dat niet zwijgen• wil, zoolang men zich niet onderworpen heeft," bestaan-baar ziju „met een geloof aan de begeerten van zijn Bart• en de buitensporigheden van zijn geest?" - dat zelfdegeloof verklaart ons, hoe de Modernen ook het geschrevenwoord van God verwerpen, en op der Orthodoxen bedeom toch de Schrift to sparen onverbiddelijk ten antwoordgeven : , Het ware Evangeliesch geloof is, volgens alle„Hervormers, het geloof aan zijn eigen hart ; nu, wat„er in de Schrift staat, komt overeen of niet overeen„met dat geloof : komt het overeen, 't is overbodig ;• komt het niet overeen, 't is schadelijk . In beide ge-„vallen is het Gods woord niet ; want God spreekt geen• nuttelooze, veel minder schadelijke taal." Tegen ditdilemma zullen de Regtzinnigen weinig anders daneenige spitsvondigheden weten in to brengen ; maar bewijsthet daarom het absoluut gelijk der Modernen? Immersneen? Met refit, 't is waar, zien zij in, dat de stelling :de mensch heeft slechts to gelooven aan xich zelven, nietto rijmen is met het gezag van Gods woord ; maar ,is„het to verschoonen, dat zij Gods woord verwerpen om,,het woord der Hervormers to behouden? Wie geeft hun„refit om zonder bewijs to beweren, dat God niet ge-„sproken heeft? Wie geeft hun refit om, ten gevalle,,van de vrijheid hunner luimen, kortaf to decreteren dat,,God niet spreken mogt?

Dit zelfde onderwerp behandelt de Schrijver in Hoofd-stuk xi op eenigzins andere wijze . Wij geven echter vandit hoofdstuk hier verslag, omdat het, naar ons oordeel,d6 r den geregelden voortgang belemmert, maar hier vol-komen op zijne plaats ware geweest. Beide dan, Regt-

DL LL Februarij 1867.

8

106

zinnigen en Modernen, verwringen en dwingen den Bijbel ;de eersten naar hun geloof, de laatsten naar hunnemeeningen . En toch is er tusschen beider behandelingvan den Bijbel een groot verschil . De Orthodoxe spreektmet den diepsten eerbied over den Bijbel; maar hetModern ongeloof profaneert de Schrift, en behandelt haarmet eene onregtvaardigheid, die het jegens het minstegeschiedkundig boek niet zon willen plegen : waarom?Omdat de Modernen consequent zijn, en de Protestanschebeginselen hen nopen den Bijbel to vernietigen ; want

a) krachtens die beginselen kan er geen innig verkeerbestaan tusschen God en mensch. Nu, de Bijbel is juistde geschiedenis van Gods wonen en verkeeren onder demenschen : moet dan iedere bladzijde van dit goddelijkboek den Protestant niet onuitstaanbaar zijn ?

b) wonderen en Protestantisme daarenboven zijn metelkander niet to rijmen . Nu, in den Bijbel atoot menonophoudelijk op tal van wonderen, „ja, de wonderen„worden er uitdrukkelijk vermeld ala bewijzen, dat de,, Heer werkelijk gesproken heeft door den mond zijner„gezanten, en dat Hij onderwerping eischt aan het gezag,,,'t welk Hij zijn' gezanten schonk" : wien bevreemdt hetdan, dat zij met alle kracht die wonderen trachten wegto cijferen, maar met die wonderen ook tevens de Schrif-tuur, die ze vermeldt?

c) de Bijbel ten laatste is de bron van het Prote-stantisme ; het Protestantisme is de Bijbel in toepassing .Pat dus feitelijk het wezen der Hervorming uitmaakt,

moet men in theorie in den Bijbel vinden . Nu, wat isfeitelijk de aard van 't Protestantisme? Veranderlijkheid,twist, verwarring : kau dan een consequent Protestant inden Bijbel iets anders vinden dan gebrek aan overeen-stemming, aan zamenhang, aan gezond verstand ; iets

107

anders vinden dan zoovele titels om hem to verwerpen?Hiermede is de woede uitgelegd, waarmeg de Modernen

den Bijbel stuk voor stuk trachten to vernietigen ; dewijze echter, waarop zij hierin to werk gaan, is er nietdoor aangegeven. Hoe gaan zij dan to werk P Als deEvangelisten volmaakt met elkander overeenstemmen, danhebben zij met noodzakelijkheid of elkander uitgeschreven,of alien den oorspronkelijk schrift gevolgd, 't welk voorons is verloren gegaan. Verhalen zij dezelfde gebeurtenismaar met andere ometandigheden of met andere woorden,„dan mag het den Modernen niet invallen, dat men een• feit nit verschillende gezigtspunten en met verschillende„nadere omstandigheden kan voorstellen, zonder de waar-„heid in 't minste to kort to doen ; neen, dan heet het :bi• er is strijd en tegenspraak ." Als de H. Joanues, die

het laatste Evangelie schreef, gebeurtenissen voorbijgaat,die de andere Evangelisten vermelden, dan is het nietmogelijk, dat deze Evangelist ze juist hierom voorbijging,omdat een ander ze reeds geboekt had; neen, dan heethet : ,, Johannes heeft ze niet gekend of der vermelding,, onwaardig geacht ." Boekt hij daarentegen feiten ofwaarheden, die de andere Evangelisten voorbij gingen ofniet zoo uitdrukkelijk behandelden, dan kan hij daarmeAniet bedoeld hebben, aan to vullen wat een ander achter-wege liet; neen, dan heet het : „ Johannes predikt een„geheel ander Christendom ."

Gij ziet het, de Evangelisten konden het bijna nietzoo aanleggen, of zij streden tegen elkander . „Zij strijden„als zij hetzelfde verhalen met andere omstandigheden en• woorden. Zij strijden, als zij twee verachillende feiten„verhalen met veel op elkander gelijkende omstandig .„heden. Zij strijden, als zij schrijven ; zij strijden ook, als„zij niet schrijven ." Vanwaar dit inderdaad vreemd ver

1 08

schijnsel ? Wel het was noodzakelijk dat zij het oneenswaren, moeten de Modernen antwoorden ; „want wij,,vinden goed en bepalen, dat de Apostelen de voorgan-„gers der Hervormers zijn geweest, en dat zij gedaan„hebben, gelijk de Hervormers deden ." De Bijbel is immersde bron van het Protestantisme, de Apostelen ziju de voor-gangers der Hervormers, de Hervormers zijn andere Apos-telen? Welnu, geleken de Hervormers op de Apostelen,dan moeten toch ook de Apostelen bet evenbeeld dertwistende en verdeelde Hervormers geweest ziju, dan moe-ten Petrus, Paulus en Joannes met elkander getwist heb-ben, gelijk Luther, Calvijn en Zwingel zulks dedenP

Worden op die wijze de Regtzinnigen door hunne Mo-derne broeders deerlijk in het naauw gebragt, dit neemtniet weg, dat de Modernen zelven, ten gevalle van dwazebeginselen, gruwelijk onregt aan de Schrift plegen. HetProtestantisme noel wel is waar tegenstrijdigheid in denBijbel leggen ; maar , welk belang geldt meer, bet belang„der Hervorming of dat van Gods woord? In ieder geval,„onregt mag niet gepleegd worden, zelfs niet tegen de,, gezanten Gods en de goddelijke openbaring 1"

Verwerpen dan de Modernen alle leergezag, van Schrif-tuur zoowel als van Kerk, 't zal niemand bevreemden,dat zij van bepaalde Leerstukken, van eigenlijke dogma'sniet het minste weten willen . Ja, dat zij ze haten, ver-wondert den Schrijver niet eens ; want leerstukken zijn somslastig, zegt hij ; maar dat zij er meA lagchen en spotten,dit is hem, en to regt, onbegrijpelijk . Zij pretenderenimmers wetenschappelijke mannen to zijn : kennen zij daneenige wetenschap zonder beginselen, zonder dogmas?Neen, die kennen zij niet. In elke wetenschap willen enhebben zij vaste beginselen ; alleen in de wetenschap des

109

geloofs willen en dulden zij er geen . Waarom dit P Omdatzij consequente Protestanten zijn, en een consequent Pro-testant in vaste dogma's niets kan zien dan hindernis enballast. Ze ziju hem een hindernia ; want een Protestantgelooft slechts aan zich zelven, aan de inspraken van zijnhart : nu, wat is grilliger, wat meet veranderlijk dan hethart van menschen P En dat luimige hart zou zich kunnenvereenigen met vaste leerstukken, die door ieder, altijd,onvoorwaardelijk moeten aangenomen worden P „ Neen" ,zegt het, indien het zich zelven gelijk blijft : „Neen, geen„leerstukken, want ze binden, op zijn mint genomen, tot

• onveranderlijkheid, en ik bond van verandering." Ze zijnhem ballast ; immers wie het meest als werkend optreedt,heeft, om niet willekeurig to worden, ook het meest behoefteaan vaste beginelen ; maar ook omgekeerd, voor wienwerken overbodig is, voor hen zijn beginsels overtolligflu „volgens de Hervormers waren vrome werken overbo-„dig; derhalve, zeggen de Modernen, ook vrome beginaelen .,,De Regtzinnigen klagen, als men de vrome werken ver-„pligtend maakt; wij molten, kunnen de Modernen zeg-„gen, niet minder klagen, als men vrome leerstukken en•

beginaelen voorschrijft . Die den boom niet wil, wat doet• hij met de wortelen t Die niet handelen wil en niet han-,,delen kan, wat zal hij met beginselen aanvangenP Gij„behoeft God niet to beminnen : dan behoeft gij ook niet,,tot liefde opgewekt to worden ; gij behoeft God niet to„dienen : dan behoeft gij ook Gods :oil en wet niet to,, kennen; gij zoekt slechts troost : welnu, troost kunt gij•

het gemakkelijkst zonder leerstukken vinden ; want leer-•

stukken binden en generen altijd, en wij willen den„Evangelischen troost zonder teugel genieten ."

Na de Orthodoxen op die wijze door de Modernen tohebben in het naauw gebragt, mag de Schrijver, zonder

110

vrees voor tegenspraak, gerust besluiten : „ Wij weten nietwat ons meer verbaast, of de Orthodoxe vroomheid,die het verstand wurgt, om de eerste gevolgtrekkingen

„van de beginselen der Hervorming niet to zien, of de,,koele driestheid, waarmee de Modernen de bespottelijk-„ ste gevolgtrekkingen maken, zonder op het denkbeeld„te komen, dat de beginselen, waaruit zulke gevolg-„trekkingen kwamen, zelve bespottelijk moeten zijn" .

De Modernen drijven dan den spot met elk bepaaldgodsdienstig leerstuk, omdat zij consequente Protestantenzijn. Eene nadere reden echter voor then spot vinden zijin de tegen alle Rede strijdende en alle Rede doodendeGeheimen, die immers, altijd volgens de Modernen, denaard dier leerstukken uitmaken .

Wat zijn de geheimen, waarvau hier sprake is? Gods-dienstige waarheden, die wel ons begrip to boven gaan,maar die niet tegen ons verstand strijden ; waarheden,wier hoe en waaroin ons onbekend zijn, maar wier onder-lingen zamenhang en toepasbaarheid op het leven wij kun-nen inzien ; waarheden, in 66n woord, die wij niet kunnenbegrijpen, maar die wij ale waarheden aannemen, omdatGod ze ons openbaart. En waartoe dienen die geheimen?Om ons de waarheid, die ze bevatten, voor zoover Godzulks noodig oordeelt, to doen kennen ; om ons op to wekkentot edele gevoelens, heilige geestdrift en vrome werken ;om ons in staat to stellen, had de Schrijver er gerustkunnen bijvoegen, tot het verwekken van een acte van geloof .

Die geheimen aan to nemen vinden de Modernen bespot-telijk : waarom ? Erkennen zij zelven dan geen geheimen ?Zeer zeker. In de orde der natuur erkennen zij ze weldegelijk ; ja, roem dragen zij er op, als zij in die ordenieuwe geheimen gevonden hebben : het is hun een bewijs,

1 11

dat zij vooruitgang maakten in de kennis der natuur . Entoch, hoe consequent 1 in de bovennatuurlijke orde vindenzij het geloof aan geheimen bespottelijk: waarom? Omdatzij echte Protcstanten ziju ; omdat het Protestantisme zichevenmin met geheimen als met bepaalde leerstukken kanvereenigen ; omdat zij met Luther bovennatuurlijke geheimenbovennatuurlijke dwaasheden noemen . Met regt zeggen zijdan ook aan de Orthodoxen, dat zij Menschwording, Zoen-dood enz. met alle vroomheid zullen aannemen, zoodrazij bet ongeluk hebben van dwaas to worden . Maar heb-ben zij daarom het gelijk aan hunnen kant? In bet mintniet . , Dat Luther de verhevene waarheden des Christen-„doms en de diepe geheimen der goddelijke openbaring,,in een vastenavondkleed gestoken heeft, geeft aan de• Modernen bet regt niet om to spotten met de goddelijke„geheimen. Hoe dwazer Luther over Gods geheimen en•

waarheden gesproken heeft, des to gemakkelijker kunnen• de Modernen inzien, dat Luther een dwaas was, die al„veel to lang is gevolgd ."

De afkeer, then de Modernen krachtens hunne Prote-stantsche beginselen jegens de geheimen koesteren, wordtgeevenaard, zoo niet overtroffen door den belagchelijkenhaat, lien zij londeren toedragen . Inderdaad, zij lijdenaan wondervrees. Maar wat is dan een zoo gevreesd won-der? Een feit, dat door natuurlijke oorzaken niet kanworden voortgebragt, en daarom aan God moet wordentoegeschreven. Met dergelijke wonderen spotten de Moder-nen : op welken grond ? Op grond ten eerste dat wonderentegen de wetten der natuur strijden ; op grond ten anderedat wonderen, al grepen ze plaats, om onze ongenoegzamekennis van de geheime krachten en wetten der natuur,nooit ala zoodanig door ons to erkennen zijn .

112

Wonderen strijden tegen de natuurwetten : tegen welkenatuurwetten ? Zeker, de natuurlijke loop van zaken brengtmet, dat het water, als het niet wordt tegengehouden ,afwaarts vloeit ; maar waar is de wet der natuur, dieverbiedt, dat God kunne met zijn wil, wat de menschvermag met een dam? En wat die onbewijsbaarheid derwouderen aangaat op grond der geheime natuurwettensedert wanneer is het noodig, dat men alle krachten enwetten der natuur moet kennen om over een of anderfeit to kunnen oordeelen? Wat zijn dat voorgeheime krach-ten der natuur, waarover gij u vermeet nit to maken, datze krachteu der natuur zijn ?

De twee opwerpingen bovendien sluiten elkander nit,vernietigen elkander. De eerste veronderstelt, dat gij bijieder wonder, waarop men u wijst, de wet kunt aantoo-nen, waartegen het strijdt, en veroudersteltdus, data be .kend zijt met al de natuurwetten, waartegen een wonderzou kunnen strijden ; de tweede, dat eenige dier wettenbuiten het bereik van uwe kennis liggen : hoe is dit torijmen ? De Modernen zelven ten laatste vinden in beidemoeijelijkheden zoo weinig afdoende kracht, dat zij, voorhet een of ander Schriftuurlijk wonder staande, ze dood-stil laten rusten, en zich het hoofd afpijnigen om hetfeilto kunnen loochenen .

Zonder reden dus vreezen de Modernen voor wonderen .Doch wat is oorzaak van deze redelooze vrees? Hun Pro-testantisme ; want in het Protestantisme zijn wonderendoelloos en onuitstaanbaar tevens. Doelloos; immers waar-toe zouden ze dienen in eenen toestand, in welken demensch vreemd van God, God vreemd van den menschblijft? Onuitataanbaar ; want waar God of zelf door won-deren spreekt, of zijne gezanten spreken doet, daar eischtHij aandacht en onderwerping ; daar is een leergezag ,

113

't welk niemand mag afwijzen. Nu, leergezag staat in liju-regten strijd met het „geloof" van 't Protestantisme .

,, Met regt zegt dan de Moderne tot den Regtzinnige•

wat doelloos is, is der eeuwige wijsheid onwaardig ;„wonderen zijn doelloos : derhalve . .."

Met refit zegt de Moderne : „die het Protestansch be-,,grip van geloof aanneemt, moet de wonderen, ale daar-„mede onbestaanbaar, verwerpen ; de Regtzinnigen nemen•

het Proteslansch begrip van geloof aan : derhalve". . .Handelen daarom de Modernen redelijk met de won-

deren to loochenen P Ja, als het redelijk is, vrijwillig eenstandpunt to kiezen, , waarop het redelijke onredelijk, de„waarheid valsch, de noodzakelijkheid onmogelijk schijnt,"terwijl men zich bovendien nog allerlei dwaasheid moetgetroosten om op dit standpunt staande to blijven .

Het Protestantisme, dat leeft van hersenschimmen endroombeelden, is dan onbestaanbaar met bindend gezag,met gebiedende leerstukken, met wondervolle feiten . Van-daar dat het wel den Idealen Christus, den Christus zoo-ale ieder zich then vormt in zijn eigen idle, den Christusdie zich voegt near ieders hoofd, zich rigt near elke ver-andering, maar niet den Historischen Christus, den Christusvan Schriftuur en Overlevering kan aannemen. Neen, hetis geen weelde, die de Modernen den Historischen Christasverwerpen doet : zij loochenen Hem, omdat zij als conse-quente Protestanten geen vrede met Hem kunnen hebben.Die Christus is immers het hoogste leergezag, het diepstegeheim, het grootste wonder : hoe zou Hij dan voegenin een geloof, dat krachtens zijue beginselen elk gezag ,elk geheim, elk wonder verwerpen moetP Wel willen deModernen naast hun denkbeeldigen Christus een Histori-schen aannemen, maar deze leent slechts zijn naam aan hun

1 14

Idealen Christus . De Historiacke Christus, zij kennenHem eigenlijk niet; maar de Ckristue, o, van Hem wetenzij meer dan alle Apostelen en Evangelisten to zamen .„Dat bevreemdt u ; gij zegt : hoe is het mogelijkI Zij gin.„gen immers niet met den Christus om, zij hebben Hem„nooit gezien, gesproken of gehoord 1 Vriend, gij vergist,,u ; niemand ging meer met den Christus der Modernen„om dan de Modernen ; de Christus der Modernen is• buiten hen door niemand gekend ; Hij is geboren en leeft,,nog in hun hoofd ; de Christus der Modernen is de„hersenschim der Modernen ; Hij groeit en bloeit, Hij leeft„ en sterft met hen . Als de Modernen u verhalen, wat zij geloofd• en gehoopt, gezocht en bewonderd, begeerd en gedroomd„ hebben , dan hoort gij de teal van hun Christus, of,,,zoo gij liever wilt, dan schilderen zij n hun Idealen„Christus." Het doet er bij de Modernen weinig aan af,of Christus inderdaad bestaan, en of hij veel of weinig ge-sproken en gedaan heeft . Zijn naam, zoo denken zij,heeft , eenmaal bij de groote kinderen een historiesch ge-„zag : om nu onze gedachten, die wij voor waar, goed en„ schoon houden, bij 't yolk ingang to doen vinden, is•

het van belang, alles op naam van Christus to brengen .• Wat de meer ontwikkelden aangaat, deze hebben min-d• er behoefte aan een vroom ??? bedrog, en zullen ons

„wel begrijpen ." ,Neen," zegt de Schrijver, „de Histo-„rische Christus, dien de Modernen nog wel naast den„Idealen willen aannemen, is onze Christus niet ; zulk„een Christus aan to nemen is ons Christus verwerpen ."Wij Katholieken kennen slechts 66n Christus, den Histo-rischen, ja ook omdat Hij waarlijk geleefd heeft, maarvooral omdat Hij, - God en mensch, middenpunt en hoek-steen der geschiedenis, -- begin en einde, toekomst en ver-leden veretnigt . En dien Christus maken de Modernen

115

tot een onbeduidend wezen, tot een persoon, wiens naamalleen men kent, maar van wien men niets met zekerheidweet to zeggen! Alles verkondigt zijne liefde, zijne groot-heid, zijue magt, en men durft beweren, met openhartig-heid en zelfvoldoening beweren : wij kennen Hem niet 1Welk eene dwaasheidl ,Ligt er dan zooveel groots in,,dat niet-kennen? Is bet vooruitgang, Hem niet to ken-nen, die de troost en de hoop der eeuwen was? .. . Wijkennen Hem niet! Mijn God, wie heeft er geweld ge-

„pleegd aan zoovele harten, die naar waarheid dorsten,„en toch met zooveel zelfvoldoening over hunne onwetend-„heid spreken? Wie pleegde er geweld aan .zoovele scherp-„ziende geesten, zoodat zij niet zien wat ieder ziet, en„toch zonder smart hunne blindheid erkennen !" En hetantwoord is : Het Protestantisme ; want de ware Christusen Protestantisme zijn niet to vereenigen ; en de Protestant,die niet terugkeert tot de moederkerk, moet of met deRegtziunigen zijne rede wurgen om then Christus to be-houden, of met de Modernen op zijne beginselen voortre-deneren en den Historischen Christus verwerpen . Eenieder toch die aanneemt, dat de Zoon van God menschwerd, komt onmiddellijk tot het besluit : die Godmenschis de Koning der geschiedenis : op Hem moeten alle ge-slachten gewezen worden, over Hem moeten Wet enProfeten getuigen . Als Hij niet zegt : „ Ik ben de weg,de waarheid en bet leven ; Ik gaf u een voorbeeld, opdatgij zoudt doen, gelijk Ik gedaan heb ; Mij is alle magtgegeven in hemel en op aarde," dan blijft Hij beneden zichzelven. Zijn rijk moet geen einde hebben, alle volkenmoeten Hem ten erfdeel zijn, tot het einde der wereldmoet Hij met hen blijven . Wie dit ontkent, en Hem zoodoende onttroont, loochent in principe zijne Menschwording .Nu, het Protestantisme onttroont Hem ; onttroont Hem

11 6

bij voorgeslacht, onttroont Hem bij tijdgenoot, onttroontHem bij nakomelingschap. Het loochent dus de Mensch-wording, of moet haar ten minste loochenen .

1 . Het onttroont Hem bij VoorgeslacAE ; want het ruktHem los van de voorwereld, en stelt Hem in schrille te-genspraak met alles, wat God voor de Joden deed. Dewet is Been opvoeder tot Christus ; neen, zij maakte hetonmogelijk, dat de Joden den Christus aannamen. „Mosesen zijue wet wil ik niet hebben" zeide Luther, „wanthij is de grootste vijand van Christus" . En mogen de Pro-testanten dit dwaze woord van Luther al niet nazeggen,vast staat hetjbij hen, dat er onverzoenlijke vijandschapis tusschen Christus en Moses, Evaugelie en Wet, Chris-ten- en Jodendom : waarom anders toch maken Modernenen R(-gtzinnigen er der Katholieke Kerk steeds een ver-wijt van, dat deze in ceremonien en feestdagen, in offeren priesterschap, in zigtbaarheid en gezag zooveel over-eenkomst heeft met de Synagoog? Was Wet en Jodendomhun waarlijk eerie goddelijke voorbereiding tot Christus,dan moesten zij immera juist in die gelijkheid een bewijszien van den goddelijken oorsprong dier Kerk . Doch hetProtestantisme moet wel volslagen vijandschap tusschenWet en Evangelie aannemen, als het ten minste zich zelfniet veroordeelen wil. Het Protestantisme is immers hetreine Evangelie. Welnu , dit rein Evangelie staat in liju-regten strijd met de Synagoog . De Synagoog was eeriezigtbare Kerk ; op zigtbare wijze trad men tot haar toe ;zij had plegtigheden, offers, leergezag, priesterschap ; enhet Protestantisme heeft van dit alles niets. Als de Regt-zinnigen dan zeggen : Christus is God en Mensch , ant-woorden met regt de Modernen : ,indien Hij God en„Mensch is, moet Hij de sluitsteen zijn, die het verledene„aan de toekomst bindt. Hij moet de Koning der geschie-

1 17

„dens zijn; bet voorgeslacht moet op Hem gewezen wor-„den, Hij moet bet doel zijn van Wet en Profeten. Maaruw regtzinnige Christus komt op de wereld zonder voor-

„bereiding ; Hij werkt daar net om to voltooijen maar„om of to breken en to verwoesten ; er is geen band„tusschen Hem en het voorgeslacht . Derhalve is Hij niet„wat gij zegt : de Godmensch, de groote Koning ."

In het vijftiende hoofdstuk, dat we nu ontleden gaan,zal de Schrijver ons aantoonen , dat den HistorischenChristus, die ook op zijne tijdgenooten van aanmerkelijkeninvloed moest zijn, zelfs ook die invloed door het Protes-tantisme ontzegd wordt ; we moeten hem echter opmerken,dat hij in de uitwerking van dit hoofdstuk eenigzinszwakker is; dat hij eenige zaken voorbijging, die zijnethesis uitmuntend zouden hebben bevestigd, en andereopuam, die, hoe waar, hoe schoon, hoe wetenswaardigook, tot het bewijs van zijue stelling weinig afdeden .Vandaar dat wij aan ons verslag het een en ander, datin zijn boekje gemist wordt, hebben toegevoegd, en onsin de noodzakelijkheid bevonden om achier alles onvermeldto laten, wat hij omtrent den invloed, then het vleesch-geworden Woord ook op het verloste ligckaam uitoefende,zoo klaar en zoo volledig ontwikkelt . Wij kunnen onsdie afwijking van den anders zoo ordelijken Schrijver netbeter uitleggen, dan door de zucht die hem bezieldeom op alle mogelijke wijzen aan to toonen, dat ook dieKatholieke waarheden, welke de Protestant loochent,zoo net nit bet geloof aan de Menschwording met nood-zakelijkheid voortvloeijen, dan toch daarme8 zich allerge-makkelijkst vereenigen . Die zucht doet hem nit bet oogverliezen, dat de eenvoudige maar rijke ontwikkeling, diehij terneer schreef, bier net op hare plaats was. Dochgenoeg tot onze regtvaardiging, last ons voortgaan .

1 1 8

2 . Het Protestantisme onttroont Hem bij T#dyenoot .Het Woord is vleesch geworden 1 Dit feit moet bovenalvoor den tijdgenoot rijk zijn aan z66 vele en z66 grootegevolgen, dat Been menschentong ze verhalen, geen men-schen verstand ze naar waarde schatten kan .Het Woord is vleesch geworden, zegt dan ook de

Katholiek ; daarom geloof ik, dat zoowel de Geboorte alsde Kruisdood van het menscbgeworden Woord met talvan wonderen gepaard gingen ; daarom geloof ik, dat degelukkige Vrouw, die het Woord des Vaders ontving enbaarde, de gezegende onder de vrouwen is, door alle ge-slachten om strijd zalig to prijzen ; daarom geloof ik, datHet ook het vleesch geheiligd heeft, en eene maagd totmoeder, een maagd tot voedstervader, een maagd totboezemvriend kon hebben ; daarom geloof ik, dat de ge-lukkige mannen, die met eigen oog zijn goddelijk voor-beeld zagen, door de navolging van dit voorbeeld wareHeiligen werden, mijne en aller menschen vereering over-waardig; daarom geloof ik, dat Het sprak, gelijk nog nie-mand gesproken had, dat Het sprak met onderwerping-eischend gezag ; daarom eindelijk geloof ik, dat Het zijngezag-eischend woord met menigte van wonderen staafde .

Ook de Regtzinnigen erkennen met ons de Mensch-wording van het Woord ; maar zij hebben die belijdenisniet afgelegd, of zij haasten zich om ons to verzekeren,dat dit groote feit zelfs voor den tijdgenoot niets bijzon-ders heeft uitgewerkt. Van de gemelde wonderen, aanwelke zij nog zeggen to gelooven, maar krachtens hunnebeginselen niet gelooven kunnen, spreken zij liefst zoo minmogelijk : zij zijn er verlegen mee . En voor het overige,is, het Woord is vleesch geworden ; maar zijne Moederwas eene gewone vrouw : de Katholieken met hunneMariadienst zijn menschenvergoders, die aan de eer van

1 19

Christus to kort doen ; maar zijn Voedstervader en Mariawaren gewone echtelieden : coelibaat en maagdelijk belevenvan het huwelijk behooren tot de onmogelijkheden ; maarzijue Apostelen en discipelen waren gewone, gebrekkigemenschen : navolgen van Christus en streven naar heilig-heid gaan de krachten zelfs van den verlosten en begenadigden mensch to boven ; maar zijn woord was van nietmeer gezag dan een gewoon menschenwoord : ieder mager den ziu aan geven, die de meeste bevrediging schenktaan den wensch zijns harten.

Kunnen dan de Modernen niet met het volste regt tot henzeggen : , Gij verzekert dat de Zoon Gods is menschge-„worden : welnu, neemt dan ook alle gevolgen aan van„dat alles-overtreffend feit ; belijdt dan ook dat Hij de„Koning der geschiedenis is, omgeven met al den luister„van den eenig-geboreu Zoon Gods ; wordt Katholiek, en,, prijst van geslacht tot geslacht de Moeder zalig van zoo,, groot een Koning ; verheerlijkt en prijst zijue wonderen ;„drijft niet langer den sput met het gezagsgeloof, 't welk„thane in zijn naam wordt gevraagd, want Hij zelf is de„eerste geweest om zulk een gezag to eischen ; erkent de„heerlijkheid des vleesches, 't welk zoo naauw vereenigd„is met God ; vestigt uwe blikken op zijn leven en zijne„daden, en twijfelt niet langer aan de mogelijkheid om„Hem in deugd en heerlijkheid, al is het in de verte,„na to volgen ; met andere woorden : gij erkent het be-„ginsel, het menschgeworden Woord, wilt dan ook niet„langer de gevolgen loochenen . Kunt gij daartoe niet beslui-„ten, handelt dan gelijk wij : verwerpt het beginsel, verwerpt„den Historischeu Christus," het vleeschgeworden Woord .

3 . Het onttroont Hem bij 1Vakomeling8chap . ,Groote„geschiedkundige personen leven voort in hunne werken ;„na eeuwen is hun invloed nog merkbaar." Hoe ontzet-

120

tend groot moet dan de invloed niet zijn van den mensch-geworden Zoon Gods ! Hij moet de Koning der eeuwen,de Koning der gansche geschiedenis zijn . Van Hem moetmen kunnen zeggen : en zijn Rijk, zijn Leeraar-, zijn Pries-ter-, zijn Koningschap zal Been einde hebben .

Dit woord is feit, zegt de Katholiek, in de Kerk,waarvan ik de eer heb lid to zijn . De waarheid, die Hijopenbaarde, wordt char met zijn gezag verkondigd ; degenade, die Hij door leven en lijden verdiende, wordtdaar door de Sakramenten, die Hij instelde, aan wie zeverlangt geschonken ; de regtsmagt, die Hij op aarde uit-oefende, leeft daar voort in den persoon van den H. Pe-trus, then Hij met die magt bekleedde .

De Protestant daarentegen kent geene Kerk dan alleende onzigtbare . En als hij, in bet naauw gedreven, ein-delijk begint in to zien, dat een onzigtbaar Rijk van eenzigtbaar menschgeworden God toch eigenlijk eene nietvol to houden ongerijmdheid is, redt hij zich met de nogdwazer bewering, dat de Koning der geschiedenis geenRijk, bet vleeschgeworden Woord geene Kerk heeft willenstichten. Die ongerijmdheid strijdt wel tegen eene menigteSchriftuurteksten ; maar de letter is geduldig, men kanhaar dwingen, desnoods ook schrappen. „ Wat men echter

..,,Diet kan? 't Is de noodzakelijke gevolgen ontduiken„van de Menschwording des Woords ." Is het Woordvleesch geworden, dan heeft Het op zigibare wijze zijngezag uitgeoefend, op zigtbare wijze geleerd, op ziglbarewijzo zijne genade uitgedeeld, op zigtbare wijze zijne voor-schriften gegeven : dan was Het zigibaar Koning : Nu watis er overgebleven van dit zigtbaar Koningschap ? „ De„Bijbel alleen, de Bijbel zooals hij mishandeld, verscheurd,,en uitgelegd wordt op duizend tegenstrijdige wijzen?,, Waarlijk ellendig overblijfsel van zoo groot een begin!"

1 21

„Pat spreekt gij, kunnen de Modernen met het volste„regt tot de Regtzinnigen zeggen, wat spreekt gij vanh• et vleeschgeworden Woord als ware Het de Historische

„Christus!" Gij noemt Hem Koning der geschiedenis, enlast er terstond op volgen, dat Hij zelfs den wil niethad om een Rijk to stichten ? , Toont ons wat de Christus„heeft uitgevoerd, last ons de sporen zien, die Hij• achterliet" Gij wijst op den Bijbel, „die buiten de• Katholieke Kerk evenveel twistenden wekt, als hij,,lezers vindt" ; op een gebouw, neen, op puinhoopen vanverwarring en tegenspraak P En gij durft spreken van denHistorischen Christus P

Gevoelde de Schrijver zelf, dat hij in de laatste hoofd-stukken, die wij r6sumeerden, de Modernen niet zoo regt-streeks, niet zoo krachtig bestreed als de Regtzinnigen,en hebben wij ook aan dit besef de vijf volgende kapittelsto danken? Zooveel is zeker, dat de vijf laatste nummers,die zijn onberispelijk schoon , Besluit" voorafgaan, eenigen alleen aan de regtstreeksche bestrijding der Modernenzijn toegewijd . In then strijd zullen wij hem niet, gelijkwij tot nu toe deden, op den voet volgen ; want alhoewelde zaken, waarover hij met hen redetwist, zich zeer ge-voegelijk in eene eenheid laten zamenvatten, treedt hijnogtans, al wederleggende, in zoovele bijzonderheden,dat eene volledige en toch niet langwijlige analyse schier on-mogelijk wordt. Wij vergenoegen ons met de opmerking,dat de Schrijver de Modernen hier op wetenschappelijk,niet op godsdienstig terrein bevecht, en dat hij hun metde hem eigene klaarheid aantoont :

1°. niet de Natuurkunde bragt de Modernen tot ongeloof,maar hun ongeloof bragt hen tot hunne inderdaad zonder .linge ntuurkunde.

DL LL Februarij 1867 .

9

122

20 . Met al hun gesnoef op gezond verstand, vervallende Modernen van tegenspraak tot tegenspraak, van dwaas-heid tot dwaasheid, en weten zij het in godsdienstkennisniet verder to brengen dan tot twijfel en onzekerheid .

30 . Met al hun geroep van „ ervaring" moeten de Mo-dernen de Katholieke Kerk, het grootste feit, dat ooitbestond, nog altijd voor het eerst beschouwen met denhari.togt der werkelijkheid, nog altijd voor het eerst meternst gaan bestuderen . Mogt de meer uitvoerige ontleding,die wij van de zestien eerste hoofdstukken gaven, den lezerten spoorslag zijn om ook aan de laatste vijf, wier inhoudwij hem slechts met een enkel woord mededeelen, eenigeoogenblikken zijn aandacht to schenken, dan zouden wijons durven vleijen met de hoop, dat hij zal instemmenmet ons oordeel : in zakelijkheid (netheid van vorm lasthier en daar wel iets to wenschen over) behoeven ze voorhet beste dat hij schreef, niet onder to doen.

Of de Protestanten, hoe ook door den Schrijver uitge-tart, zich zullen verwaardigen hem to antwoorden, dan welof zij het gemakkelijker zullen vinden hem, gelijk zoomenig ander, , dood to zwijgen," kan ik evenmin nit-maken, als ik in de verste verte zou kunnen vermoeden,welk ook maar schijnbaar degelijk autwoord een Regt-zinnige op ziju bondig boekje geven kan . Omtrent deModernen, zoo zij tot een antwoord afdaalden, zou ikeene gissing durven wagen . Zij zullen den Schrijver onderhet oog brengen, dat al die gevolgen, waarvan hij hetonchristelijke tastbaar aantoont, zich wel met noodzake-lijkheid nit het alleen-regtvaardigmakend geloof laten af-leiden, en dus zonder inconsequentie door niemand kunnengeloocbend worden, die het beginsel aanhangt ; maar tochbij slot van rekening niets tegen hem bewijzen, die ook

123

dit godsdienstig beginsel met geheel zijne ziel verafschuwt .In den zin, waarin gij dit woord bezigt, zullen zij zeggen,zijn wij Been Protestanten : wij waren het met bewustzijnnimmer, wij worden het nooit . Neen, Rationalisten, vol-slagen Rationalisten zijn wij, en tot dat Rationalismezijn wij niet door ons alleen-regtvaardigmakend geloof, maardoor ons Rationalisme ziju wij tot de verwerping van allegodsdienstig geloof gekomen . Wilt gij ons dus bestrijden,bestrijd ons dan op dit ons standpunt : toont ons hetonredelijke van het Rationalisme aan. En slaat gij onsin then strijd, gelijk gij nu de Regizinnigen hebt geslagen,dan worden wij, niet halfslachtige Orthodoxen, maar Ka-tholieken, die alles gelooven wat de Kerk to geloovenvoorstelt; want wij geven het u gaaf gewonnen : wie nitovertuiging geen Moderne kan blijven, moet met noodza-kelijkheid Katholiek worden . In het Katholicisme alleenbestaat consequent geloof .

Maar bij dit of soortgelijk antwoord zullen zijne tegen-standers het niet laten ; zij zullen den Schrijver ook wijzenop verscheidene gebreken in den vorm, op taal- en rede-kunstige fouten. De tamelijk onregelmatige punctuatie,de fouten tegen het geslacht en de wonderlijke spellingvan sommige woorden (b . v . cat[h]echismus, anat[h]omisch)mogen zij op rekening van den drukker zetten : ongetwij-feld vallen zij den Schrijver zelven lastig over eenige allesbehalve net en gemakkelijk gestelde volzinnen, over deeigenaardige manier, waarop hij, zeker niet ter bevorde-ring van welluidendheid, in zamengestelde perioden dennazin, altijd weer op nieuw, met het subject begint, enover het anacolouthon, dat hij ons in den sanhef vanHoofdstuk in to lezen geeft. „Elk voor zich" in plaatsvan , ieder afzonderlijk", , zich-" in plaats van , elkanderverloochenen en tegenspreken", „aan iemand gelijken" kan

1 24

hij in een goed geschreven Hollandsch boek nooit hebbenaangetroffen. , Overtuiging gewinnen", „iemand beleeren",„iemand jets tegenvoeren", „iemand opvorderen", ,zichmet iets verdragen" zijn uitdrukkingen, die bij ooze Duit .ache naburen tehuis behooren, maar in ons Vaderland noggeen burgerregt verkregen hebben. Dit, en wie weet watal meer -- want het oog eens tegenstanders ziet scherp -zullen zij den Eerw. Heer Essink ongetwijfeld voor devoeten werpen. Maar wat zij toch ook, vertrouw ik, inhem zullen weten to waarderen is dit : dat hem voor zijneheldere denkbeelden en edele gevoelens eene duidelijke,pittige, waardige taal ten dien3te staat ; is dit : dat hijzich beknopt en toch niet duister, breed en toch nietgezwollen, hevig en toch niet hartstogtelijk, krachtig entoch niet raw, gemoedelijk en toch niet overdreven weetnit to drukken ; is dit : dat zijn woord zich even gemakkelijkleent tot humor als tot pectus, tot fijne ironie als totbijtend sarcasme, tot eenvoudig onderrigt als tot hoogebespiegeling ; is dit, om alles in eens to zeggen, dat hijeen boekje geschreven heeft, waarvan redeneren scheringen inslag uitmaakt, en dat toch, zelfs door ongeletterden,met groot genoegen en bet meeste nut wordt uitgelezen.

125

BRIEVEN VAN PAUSELIJKE ZOUAVEN,

VI.

Het is bekend, dat de Nederlandsche Zouaven dooronzen H. Vader den Paus met veel onderscheiding be-handeld worden : men denke slechts aan de zilveren me-dalje, die niet aan de Fransche Zouaven maar uitsluitendaan de Hollandsche gegeven wordt, en aan de vrijheid,die bun is toegestaan, om op elken dag der week en zoodikwijls zij maar willen, bij den H . Vader to komen.

Menigeen, die de Zouaven niet onder de wapens heeftgezien, en niet weet, dat zij gedurende langen tijd deschrik zijn geweest van de roovers, zal misschien denken,dat zij die onderscheiding genieten, omdat zij uit het verreNoorden den H. Stoel ter hulp zijn gesneld, of omdatzij uitmunten door braaf heid en godsvrucht. Deze rede-nen werken ongetwijfeld op Zijne Heiligheid ; al degenen,die met onze Zouaven in aanraking zijn, en vooral de goed-gezinde Italianen zien met bewondering naar die Zonenvan het verre Noorden op ; zoo lezen we in een brief nit

Rome, $ December 1866 .

Benige weinigen uitgezonderd (en hoe kan dat anders?) is 't een-stemmige getuigenis van Kolonel, Kapteins (en vela Fransche onder-officieren en manschappen en Belgen betuigen hetzelfde ook), dat deHollanders door braafheid en godsdienstig gedrag nitmunten . Bnbij de geestelijkheid en brave burgerij is daaromtrent maar 6nestem; zij onderscheiden de Hollanders wat goed van de Franschenen de Belgen.

126

Ook verscheidene Bisschoppen van den Kerkelijken Staat,die zien, dat de Zouaven een goed voorbeeld geven aanhunne onderhoorige geloovigen, verkoudigen uitbundig hun-nen lof; een klein voorbeeld .

Rome, 21 Augustus 1866.

Wederom van den Bisschop-Administrator van Subiaco eene zeereervolle getuigenis over de Hollandsehe Zouaven ontvangen .

Niet echter alleen omdat zij braaf zijn, en nit een verafgelegen land komen, worden de Zouaven zoo hoog ge-acht, maar ook omdat zij goede soldaten zijn, ook omdatzij zich onderscheiden door dapperheid en stoutmoedigheiden door al de deugden, die in den waren krijgsman ver-eischt worden. We kunnen ons wederom beroepen op eenbrief nit Rome ; hij is geschreven door een Hollander,die in Rome woont, en daar met regt bet volste vertrou-wen genet.

Rome, 12 November 1866.

Ik heb den Minister van Oorlog, Gleneraal Kanzler, gesproken :hij prefereerl de Hollanders boven al de overigen, en heeft mij ge-zegd, dat hij van alle kanlen en order all. opeigten de gunstigstegetuigenissen over hen ontving .

Bovendien hebben we nog twee brieven, door den Lui-tenant-Kolonel der Zouaven geschreven aan een zijnervrienden in Holland ; we vertalen letterlijk het Fransch.

Yellehi, 7 Auguslu . 1866.

Do talrijke en dappere soldaten nit Holland hebben de kracht vanone bataljon verdubbeld. Ik acht mij gelukkig, u to kunnen zeggen,dat die jongelieden hun land eer aandoen. Het zijn uitstekende sol-daten, goed onderworpen aan de tucht en snel gevat. Spoedig heb-ben zij de achting van hunne officieren verworven ; want men heeft

1 27

hen op de proof gesteld door een allermoeijelijkst leven van patrouil .lea in de bergen, voor de veiligheid van bet land ; en zij hebbenzich van hun pligt gekweten ale oude soldaten .

Le Lt.-Colonel, Commandant le bataillondes Zouaves Pontificaua,

A LLFT.

In den tweeden brief drukt de Kolonel zijn verlangen

nit, dat er maar gedurig meer Zouaven nit Holland ko-men molten.

Velletri, 29 October 1866.

Ik voor mij ben over de Hollandsche Zouaven best voldaan, enhun andere officieren evenzoo. Zij gedragen zich goad, zj zijnbevattelijk ; bet is eene uitgelezen schaar.

Ik kan U verzekeren, altijd zal ik met genoegen zien, dat er meerHollandsche jongelingen bij mijn bataljon komen . Als zij Franachkennen, zooveel to beter ; kennen zij bet niet, dan kunnen zij betzoeken to leeren ; maar dit belet hen niet om goede Zouaven to zijn :zij zullen altijd goad ontvangen worden .

De Zouaven maken zeif op een toon, die alle vertrou-

wen inboezemt, eene vergelijking tusschen hun gevierd

bataljon en sommige andere troepen van den Paus.

Yelletri, 20 July 1866.

Nu, Moeder, u zal wel denken : waarom schrijft hij, dat de Liq-uaara flaauwe soldaten zijn? Dat zal ik u uitleggen . Zij zijn metlwnderdlwintiq man patronille gaan maken, en zijn voor twaalf bri-gands (dat zijn roovers) de vlugt gaan nemen, en hebben hun kap-tein dood laten schieten . Neen, dan zijn de Hollandsche jongenabeter ; wij zullen vechten, zoolang er nog een druppel blood in oneligchaam is ; want bet is immers sties voor bet Geloof en voor denH. Vader I

Ditzelfde gevecht tusschen de Linietroepen en de roo-

vers hebben we reeds vermeld (zie reeks III) in een

128

brief uit Ceprano : ook &hr werd met dezelfde veront-waardiging gesproken over de lafheid der Lignaars.

Uit een anderen brief zien we, dat de Zouaven metde daad getoond hebben, dapperder to ziju dan de Linie-troepen .

Subiaco, 25 duguslu8 1866.

Wij lagen in Proc6di. Toen waxen de Linietroepen, die allen in .landers zijn, vijf en veerlig in getal, met een dertiylal brigands slaagsgeweest, en na een schot gedaan to hebben, kozen zij het hazen-pad, die lafaards 1 en lieten twee Gendarmen, die bij hen waxen,alleen voor bet gelag staan ; en zie, daar komen iwaalf Zonavenaan, waaronder Vos nit Weesp ook was, en de dertig brigands gaanmet den gezwinden pas den berg af, na de twee Gendarmen dood-geschoten to hebben .

Dezelfde Zouaaf gaat aldus voort :

Ik kon toch laatat mijn lagchen niet houden, toen ik nit de Tijd",die wij van Paler Wilde ontvangen hadden, hoorde lezen, dat erin het Pruissische leger straffen waren uitgedeeld, omdat de solda-ten na een marsch van drie urea niet mogten drinken, en daaromweigerden verder to gaan .

Wij hadden onder anderen laatst eene patronille van circa derlienwren lang, door berg en dal, en gedurende a1 dien tijd vonden wijniets to drinken als twee tonnetjes, 66n wijn en 66n water, welkede burgers, voor wier veiligheid wij patrouille maakten en die topaard zaten, bij zich hadden ; op dit drinken vielen wij ala honge.Age wolven, wijl wij met dertig man bijeen waxen ; wij waren welniet met pak en zak, maar wij hadden toch karabijn, sabel, patroon .tasch en patronen biij ons, hetwelk to zamen dertig pond is .

Dun de Praissiscbe aoldalen moesten by onn niel dien,, want dansouden siii wel van dorsl alerven ; doch genoeg hierover.

Betrekkelijk de dapperheid der Zouaven en de lafheidder inlandsche soldaten van den Paus herinneren we onsnog nit een brief, dien we gelezen, maar to vroeg aande familie terugbezorgd hebben, het volgende geval.

129

De Zouaven, op patrouille zijnde, zagen boven in eenboom een groot stuk vleesch ; aanstonds werd het naarbeneden gehaald, goed bevonden en om to bewaren ineene hut gebragt. Drie Hollandsche Zouaven en eeninlandsch soldaat moesten er de wacht bij houden .

Daar zien zij, in de schemering, acht of tien roovers,twee aan twee marcherend, op de hut afkomen . DeHollanders zeiden : „nog niet schieten, ze zijn nog nietonder schot 1" ; maar de Italiaan, zeker denkende, datvier tegen acht of tien geen partij was, en dat de rooversdus maar liever op een afstand moesten gehouden worden,schoot zoo spoedig hij maar kon .

De Hollanders waren woedend ; twee van hen, de eenvan Texel en de ander van Gouda, vliegen de rooversachterop, en schieten nog in den donker ; maar de rooverswaren verdwenen : daar had de laffe Italiaan voor gezorgd .

Sedert half-December hebben, ter getrouwe nalevingvan de September-conventie, de laatste Fransche soldaten,of, zooals zij door de Zouaven genoemd worden, de laatsteRoodbroeken Rome verlaten, en ziju de Zouaven de H . Stadbinnengetrokken. Zij houden de wacht aan het Vatikaan,bet verblijf van den Paus, en zijn de bezetting van hetkasteel St. Angelo of den Engelenburg ; deze burg enbet Vatikaan hebben door een bomvrijen gang gemeen-schap met elkander, en de Zouaven zijn dus de lijfwacht,de naaste verdedigers van Zijne Heiligheid : niemand tus-schen hen en den geheiligden persoon van Pius IXI

Wij, als Nederlanders, zijn er fier op, dat deze eere-post, bij beschikking van den H . Vader zelven, aan onzejongelingen wordt toevertrouwd . ,Menig moederhart",zeggen we met „de Tijd", ,dat geliefde zonen met tranen,,van Christelijke offervaardigheid aan den Paus afstond,

130

,,menig vaderhart, in het mannelijk besef van de gevaren,,,die hunne zonen tarten, zal er warmer om kloppen .,,Gewis zullen ooze jeugdige strijders bewijs geven van,,hun geloof en moed, en mogt, wat to vreezen is, een,,nieuw Castelfidardo noodig zijn, dan zullen zij de helden„van de Lamoriciere niet beschamen" .

fiat deze verwachting gegrond is, blijkt uit hetgeen deZouaven reeds gedaan hebben tegen de roovers, en nital de brieven, die zij schrijven : met vreugde gaan zij hetgevaar to gemoet.

Subiaco, 3 November 1866.

Is de H . Kerk vroeger bedreigd geweest, nog nimmer zooals te-genwoordig ; want thans is bet zeker, dat de Franschen voor goedRome gaan verlaten, en den sullen de Zouaven, die trouwe kinde-ren van Pius IX, met vreugdegejuich de Eeuwige Stad binnenrukken.Wat schaadt bet ons, of wij door bet revolutionnaire comit6 terdood veroordeeld zijn of niet 1 peat schaadt bet ons, hier in Italieons jeugdig leven to verliezen, ale God ons maar de genade geeft,om een zaligen dood to sterven lZeker is bet, dat de Garibaldisten op Rome zullen of komen ;

zeker is bet, dat er in Rome een oproer zal uitbarsten . Dan sullenwij strijden tot in den dood : ziedaar onze lens . Evenwel bevind ikmij liever to midden van bet vijandelijk vnur op bet slagveld, danRome's oproerige straten to moeten doortrekken, ieder oogenblikblootgesteld aan bet gevaar van door verraad bet leven to verliezen .

Tegen 15 December trekken een groot getal Pauselijke Gen.darmen, bet bataljon Zouaven (dat thane 2000 man sterk is, wear •onder 1200 Hollanders en Belgen) en bet Romeinsche legioen Romebinnen, en bloed, ja seer reel bloed zal bet kosten, eer Rome ver-meesterd is .

Bid toch, en blijf onophoudelijk bidden, en bijzonder wanneer wijto Rome sullen zijn, voor de wakkere soldaten van Jesus Christus ;bid voor hen, opdat zij met moed strijden, of met eer sterven mogen .

In andere brieven staan dezelfde gevoelens uitgedrukt ;er is slechts eenig verschil in de woorden .

131

Cori, 4 October 1866 .

Wij brengen ooze dagen in vreugde door, in afwachting van detijding, dat wij naar Rome moeten trekken, om daar met Gods hulpde revolutionnairen tot hun pligt to brengen ; want, wees er zekervan, bet eenige waarnaar de Zonaven verlangen, is om spoedig betgeluk to hebben, hunne getrouwheid aan de Kerk en onzen goedenVader Pius aan den dag to kunnen leggen .Met genoegen denk ik nog aan bet gelukkig oogenblik, toen ik

verleden Donderdag tot Zijne Heiligheid toegelaten werd met, ikdenk, nog negen en twintig andere kameraden, waaronder de twaalfjongelingen, die bet laatst gekomen zijn, zich ook bevonden .

Mij dunkt, dat bet onmogelijk is om, wanner men bet gelukheeft gehad van bij Z. H. geweest to zijn, om dan niet met liefdezijn ]even voor then goeden Vader veil to hebben . Hoe wordt erniet verlangd near December, wanneer, zegt men, de Franschen nitRome zullen trekken, en wij naar aller gedachten er been gaan ;want ik houd bet er voor, dat Piemont of eigenlijk de vrijmetse-laars dan ook wet spoedig hunne heiligschennende handen naar betlaatste overblijfsel der Staten van Zijue Heiligheid, naar Rome zelveuitsteken . Wij zijn, wel is waar, klein met onze magt in verge-lijking van de vijanden der Kerk, maar bet is toch God, die deoverwinning geeft, en zijne Kerk niet verlaten zal.

Ale de Zouaven over het naderend gevaar schrijven aan

hunue Ouders, dan mengen de gevoelens van offervaar-digheid en ouderliefde zich verwonderlijk dooreen ; danspreken zij met voile uitgestortheid des harten over hun

verlangen om bloed en leven voor den Paus op to offeren,en bemerken to last, dat zij, door z66 to schrijven, het

teedere moederhart gevoelig treffen.

Velleiri, 1 July 1866 .

Dierbare Moeder en Veelgeliefde Broeder!

Onze compagnie heeft zes maanden in de bergen gelegen ; maartoen zijn wij weder naar Vell€tri gegaan ; bier zijn wij nu alienweer bij elkander. Wij zijn met muziek van bet spoor afgehaald :

132

dit gebeurt iederen keer, ale eene compagnie de bergen uitkomt ofingaat ; dat was eene aangename binnenkomst .

Ik was b1ij, dat ik weer in Yell€tri was ; bet is hier altijd plei-zieriger met de kerk : wij hebben hier altijd eon vasten geestelijke,vervolgens hebben we hier eene bibliotheek om to lezen, en denhet schoone muziek, dear wij alle weken mee near de kerk gaan .Dierbare Moeder en Brooder, ik won, dat u dear eene bij tegen-woordig was, ale wij met zoovelen, allen to gelijk, nederknielen enone geweer presenteren . Hoe achoon is het, eon zoo grooten Godto dienen ! Neen, wij kunnen niet genoeg beseffen, hoe gelukkigbij is, die er zijn blood voor mag storten.Mogt het eenmaal gebeuren, Moederlief, dat ik er mijn blood

voor storten mag, gedenkt den, Moeder en Brooder, dat ik het doe,om de Kerk van Jesus Christus to verdedigen, en om de vijandenvan de heilige Kerk en van onze lieve Moeder Maria to bescha-men en to vernederen : dat mean ik nit den grond van mijn hart .Hot aou u zwaar vallen, lieve Moeder ; maar dank den aan deMoeder van Smarten onder hot kruis : daar zult gij weder troost enaterkte vinden. Doch ik zou u bedroeven, lieve Moeder ; maar hetis nog zoo ver niet ; vergeef het mij, ale ik n bedroefd heb.

Hot begin van den brief, dat op zichzelf reeds over

schoon is, zal bet bovenstaande nog beter laten gevoelen .

Ik was blij, dat ik weer eon brief van n zag : het is zoo troos-tend, ale ik sulks hartelijke brieven van n krijg .

Lieve Moeder, n schrijft mij, dat hot zoo vreemd was, toen ikpas weg was : dat kan ik ook wel nagaan, dierbare Moeder! Dearik nooit bij u vandaan, en altijd in huia geweest was, kan ik mijwel begrijpen, hoe vreemd of het u geweest is . Niet minder vreemdwas bet voor mij ; maar ach, Moeder en Broader , bet is Gods wilgeweest, en ik begeef mij toch ter rust, zonder u, dierbare Moederen Brooder en Zusters, goeden nacht toegewenscht to hebben ; denstel ik u alien maar onder de bescherming van Jesus, Maria enJosef, en zoo leg ik mij met u en met de Heiligo Familie ter rust.

Pat zegt gij, Lezer? Is dat geen echt godsdienstiggevoel, is dat geen hartelijke liefde van een kind voor

zijne moeder, is dat geen blakende heldenmoed P Is ge-

133

voel en nitdrukking niet eenvoudig en tegelijk hoog ver-heven? Niet slechts Katholieke maar zelfs Protestantscheouders zouden wenschen zulk een zoon to hebben ; maarmen toone ons, dat eene andere godsdienst dan de Ka-tholieke in staat is, het hart met al zijue natuurlijkegevoelena z66 to zuiveren, to veredelen en to verheffen 1

Brieven als de voorgaande zijn geen zeldzame uitzonde-ringen ; we zouden er zeer vele, die in dezelfde stemminggeschreven zijn, kunnen me6deelen; nog een paar voor-beelden .

Geliefde Moeder, Broeders en Zustera I

Zooals bet nn gaat met de revolutionnairen, dan kan bet bijons wel burgeroorlog worden ; maar daarom niet getreurd, lieveMoeder, Broeders en Zusters! Indien het gebeurt, dan gaan wij,als het God behaagt, van het jeer in den slag : due geen droefheidmaar wel blijdschap. Ja, Moeder, graag bij u, maar veal lieversterven voor de Kerk van Jesus Christus ; want Hij heeft veal meergeleden voor once ziel, dan ik nog moet uitstaan voor de mijne envoor de uwe ; want ik zet geen voetstap, of bet is ook ten voordeelevan n alien . Ja, mijn geliefde Vrienden, Moeder, Broeders enMeters, ik vrees niets, zelfs den duivel niet, maar wel den Godvan het heelal ; want hoe langer dat ik bier ben, hoe grooter liefdeik krijg voor onzen God en Zaligmaker.

Van de week ben ik afgeezerseerd : dus nu ben ik User, om devrijmagons de neerlaag to geven, en om de Kerk Gods mede toondersteunen.Wat een geluk, lieve Moeder, dat ik bier ben aangeland ; dug

Moeder, Broeders en Zusters, bidt alle dagen voor mij ; dan zal ikwel volstandig blijven. Ik bid ook alle dagen voor u alien.

0 ja, lieve Zuster, ik hoop niet, dat gij een ander lid in hatBroederschap opgenomen hebt ; want ik ben daarin opgeschreven,en ik hoop het to volbrengen, zoolang ale ik leef ;zoo ik meen, hebik op heden bet Eerste Geheim ; is bet andera, schrijf hat mij dan .

Nu, mijne geliefde Moeder, Broeders en Zusters, leeft maar ge-lukkig, en treurt niet om nwen Zoon en Broeder. Geef san lieve

134

Zusje Maria een hartelijken kus van mq, en schrijft mij, of zij betOnze Vader al kent.

Dezelfde Zouaaf achrijft uit

Pelldtri, 2 October 1866.

Geliefde Moeder, Broedera en Zustera !

Ik last u weten, dat ik nog op dezelfde pleats ben, in bet oudeVell€tri ; maar bet staat vast, dat wij verplaatst worden ; want zijzeggen, dat de Republiek zal uitbreken in Rome, en den moetenwij tegen de burgerij vechten .Ret zou niet to wenschen wezen voor den H . Vader en voor de

Kerk, maar voor de Zouaven wel ; want die zouden bet onkrnidwel eens nit de tarwe zoeken willen ; want, Moeder, geen mooijerdead den voor de H. Kerk van omen God en Zaligmaker to sterven .Na, gellefde Moeder, maar niet getreurd over mij, maar wees

verheugd, gelijk ik ben. Ik ben niet verheugd, omdat ik in Italieben, en zoowat alles zie ; o neen ; maar omdat ik Zouaaf ben, ende gunst heb gehad, om den zegen van den Plaatsbekleeder vanomen God en Zaligmaker to ontvangen, en zijne hand op mijnbloote baren to voelen ; en nu, lieve Moeder, is bet nets meer :nu wil ik veal liever vechten, den bij u zijn ; want reken dear ma"op : na lijden komt verblijden!Maar wat anders. Ik drink alle dagen een lekker fleschje wijn ;

maar, Broeder, ale gij nit de modderechuit komt, dan zijt gij moevan hat werk, en Moeder zegt niet : dear staat de flesch. En alewij een marsch moeten maken of gemaakt hebben, dan zeggen wij :kom, we zullen een flescbje wijn pakken en een stukje brood ; maarboor, bet is ook altijd droog brood ; want de boter en de kaas isbij one heel duur, en die een beetje rooken wil, die verrookt netziju heele traktement, en dan kunnen wij ook geen glaasje drinken.Nu, Moeder, Broeders, Zusters en Vrienden, houdt u allemaal maargoed, en hebt maar net zooveel droefheid ale ik.

Welk een allerbeminnelijkst jongeling 1 Welk eeneopgeruimde stemming in de grootste ontberingen 1 Watgood is, wordt uitermate opgehemeld, en al het anderewordt vergeten, of daar wordt mede gelagcheu . In een

135

vroegeren brief lezen we : „Ik heb bet u niet geschreven,dat ik dertig dagen vrij van dienst ben geweest, omdatik een zweer aan mijn regter voet had ; maar nu zijnmime voeten heel best." Het onaangename wordt eerstgeschreven, als het voorbij is ; en welk een vreugde bij hetvooruitzigt van to kunnen vechten bij het uitbarsten vaneen oproer in Rome I ,Het zou", zegt hij, ,niet to wenschenwezen voor den H. Vader, maar voor de Zouaven wel ."Ondertusschen toont hij voordurend de teederste belang-stelling in de zaken van zijue familie, en moet hemgeschreven worden, hoe bet staat met de teelt en denprijs van karwei en mostertzaad, en of de radijzen alopwassen. Wordt het niet meer en meer overduidelijk,dat de Zonaven de bloem zijn der jongelingschap vanNederland ?

Maar we zouden nog een ander voorbeeld aanvoeren .

Subiaco, 14 Augustus 1866 .

Geliefde Ouders I

Met groote blijdschap ontving ik uwe letteren . Gij kunt u, ge-liefde Ouders, geen denkbeeld maken, hoe verheugd ik was, dat gijnog frisch en gezond zijt ; ja, in waarheid, dat is voor een kinder-lijk hart het aangenaamste nieuws ; ja, lieve Ouders, de goede Godzij daarvoor duizendmaal gedankt!

Thans verlang ik met ongeduld naar den vreugdevollen dag, waaropik mijne Ouders en mijn dierbaar Vaderland mag terugzien ; maarvan den anderen karat kan ik mijne vreugde niet uitdrukken, als ikdenk aan het groot geluk, dat mij, buiten zooveel andere jongelin-gen, to beurt is gevallen, van aoldaat en strijder van Christus'Kerk to zijn, en een zoo waardigen Vorst to dienen, die in dezenongelukkigen tijd zoo verguisd en door het slijk wordt gehaald ;maar hoe meer de goddeloozen den Stedehouder van Christus ver-gnizen, des to meer zullen wij Hem beminnen, en ons aan zijne zijdescharen ; ja, wij zijn bereid, om ons bloed en leven to geven voorde groote zaak der Kerk en voor den Opperpriester ; neen, wij vree-

1 36

zen Been staal of kruid ; dat hebben onze brooders van 1860 getoondto Castelfidardo en binnen de muren van Ancona, onder den dappe .ran en onsterfelijken Generaal Lamorici6re . Daar hebben de Zoua.van of Martelaars der Kerk voor het cog der wereld laten zien, metwelken moed zij bezield waren. Zij waren een tegen ties, en daar-enboven warden zij onverwachta aangevallen, en toch hebben zij nog200 Piemontesche soldaten en 20 officieren krijgsgevangen gemaakt ;dit weet ik niet nit de beschrijving van den slag bij Castelfidardo,maar nit den mond der Zouaven van onze compagnie, die daaronder do slagtoffers zijn geweest, en die nog de likteekena dragon,en versierd zijn met het eereteeken op hunne borst, met hat kruisvan Petrus : geheel Europa is getaige, dat bet Pauselijk leger nietoverwonnen is, maar vermoord!

De overtuiging, dat weldra, onder welken vorm danook, een nieuw Castelfidardo volgen zal, is bij onze Zouaven

sterk gevestigd ; zij slaan een laatsten blik naar het dier-

baar Vaderland, en nemen afscheid van hunne familie .

Terracina, 29 October 1866.

Zeergeliefde Onders, Broeders en Zusters!

Na vier maanden zwervens zijn wij nn weder bier met de geheeleeompagnie bij elkander gekomen .

Terracina is seer gevaarlijk gelegen, en voordeelig voor de bri-gands door de bergen, do bosschen en de zee . Ach ja, ik zeg : deZee! Dat was mij een welkom gezigt ; in maanden had ik geenslootje gezien, en au in eens aan de Zee! Dit wekte verschillendeherinneringen bij mi op; doch stil daarvan ; bet is alles voor degroote en heilige zaak .

Er zijn bier groote gebeurtenissen op harden ; want in bet beginvan December trekken wij zeker naar Rome . Ach, kon ik n allenv66r then tijd nog eens zien en omhelzen! Hot valt zoo hard, zoo-ver van elkander to zijn, en nn voornamelijk. Konde ik nog maareons afscheid van u allen nemen ; ik heb er zoo een aardig voorge-voel van ; niet dat ik bang ben om to sterven ; neen, onze dierbareen groote Pins heeft ons de zaligheid verzekerd, en het is mij aan-genaam, voor Hem en voor ons waarachtig en eenig Geloof to star-

1 37

Yen ; maar dat ik a alien nog eens gaarne zou omhelzen, dat is tochgeen lafheid ; mood hebben wij alien : dat zullen de Garibaldisten enrevolutionnairen merken!

Is het niet schoon , niet overschoon, als bij zoovele

Zouaven in een militaire borst nog zulk eene teedere

liefde gloeit voor vader en moeder P

De volgende brief is echt origineel . De schrijver, een

afstammeling onzer oude West-Friezen, kan zich maar

niet begrijpen, dat er uit zijn dorp niet meer Zouaven

komen ; en waarom begrijpt hij dat nietP Omdat er spoe-

dig gelegenheid zal zijn, om duchtig to vechten. Het is

zeker, dat er zal gevochten worden, en daaruit besluit

hij : ,dus waarom niet meer jongelingen nit Lutjebroek 1"

Is die due niet onbetaalbaar P

Verder werkt hij meesterlijk op het eergevoel van zijn

dorpsgenooteu, en prikkelt hen tot sarrens toe .

Ook het begin en het slot van den brief kunnen we

moeijelijk achterwege laten.

Terracina (P), 19 November 1866.

Geliefde Moeder, Zuster en Brooders 1

Ik herinner mij en meen wel to weten, alsdat in de maandNovember twee in hula jarig ziju, Moeder op den 258ten en Aaltjeeen dag of wat eerder. Nu, op bet feest kan ik niet tegenwoordigzijn, maar ik wil mijn wensch toch ook bij then van de anaerenvoegen; ik ben persoonlijk wel ver van Moeder, Zusters en Broodersverwijderd, wear met mime gedachten somtijda niet, en 1k hooptoch ook, alsdat wij nog eens gezamenlijk feest sullen houden meteen good glas brandewijn en een lange pijp goede Rollandsche tabak.

Gij hebt mij geschreven, alsdat bet met de navrucht niet bestis gegaan , dat spijtig is.Gij hebt mij ook geschreven, aisdat N. en N. ook near one toe

zijn gekomen : wij hebben van hen de komplimenten gehad to Ve .

roll. Wij liggen nu nog vijftien nor van Vellbtri af ; due bet gaat1)L LL Februarij 1867.

10

138

zoo gemakkelijk niet, om deer eens been to loopen ; want dat iszoowat twee dagen marcheren .

Ik ken mij niet begrijpen, alsdat er niet meer jongelingen nitLutjebroek den moed hebben , om ale slrijdera voor Pius en de Kerkop to treden. Wij gaan zeker, en misschien nog wel in deze maand,near Rome ; dus dear zal misschien wel wet to wachten zijn, hetzijmet de revolutie of met Piemont ; maar bet ken niet achelen, water gebeurt : wij zijn op alles voorbedacht. Onze geestelijken hebbenbet one genoeg voorgehouden, en gezegd, alsdat bet in bet laatstvan bet jaar wel eens aan ken loopen, maar dat is alles mete; moe-ten wij aterven, als wij bet maar winnen, en ik geloof, alsdat ervuil en dik gevochten zal worden . Bet zal er z66 maar niet gaan :,Step Rome maar binnen!" neen, dear zal veel aan mankeren,en voornamelijk nu wij andere geweren krijgen . Gij hebt bet zekerwel gelezen in de krant ; den achieten wij vijf keer in den tijd van66n minunt ; dus den zal bet er nog eens doorgaan. Als wij denin Rome zijn, zal bet zoo gemakkelijk niet gaan, om er in to ko-men. Ale God wil , dat zij bet winnen, dan zal bet veel bloedkoaten ; want overgeven geloof ik niet, dat onze Overheid doen zal .

Onze Overstep denken wel, binnen twee maanden aan den klopgeweest to zullen hebben ; due die denken ook wel, dat bet eon zalloopen. Due waarom niet meer jougelingen uit Lutjebroek ; dat zijnaldoor zulke mannen geweest. Venhuizen heeft er al drie in dienst,en dear sullen er zeker nog meer afkomen ; en wij zijn met onetweeen gegaan, en niemand, die den moed heeft, om one to volgen .Bet jonge yolk bezit geen geeatdrift meer, zooals een jaar of achtvroeger ; als bet toen met de Kerk z66 gestaan had als nu , den wa-ren er zeker veel meer afgekomen ; zij hadden wel gezeid : komjongens, wij gaan allemaal near Rome ! wij zullen toonen, alsdatwij Lutjebroekers zijn! Wij zullen then Piemont leeren, wij zullenthen Garibaldi leeren I" Ja, den zouden zij afgekomen zijn, maarzij bebben nu niet meer to pogchen op hunne dapperheid ; maar had-den wij twee gezonde ligchamen , ze waren ale twee voor de Kerken hear Opperhoofd ; want wear ken je je leven beter voor ten offerbrengen als voor de zaak, wear wij voor zijn opgetreden P

Eene particuliere correspondentie meldt ons : „Juist toen

de brief in Lutjebroek kwam, waren er weder drie jon-

gelingen van bier op weg naar Rome ." De Zouaaf vervolgt

139

,Ik geloof, dat zij thuis onrnstig beginnen to zijn ; ik )as tenminate in mijn brief, dien ik ontvangen heb, alsdat gij al eene H . Misbadt laten lezen, waar ik over in een lath schoot ; ofschoon ikhet niet miaprijs, in bet geheel niet : dat is toch nog een teeken,alsdat gij het wel met mij meent. Nu , wij zijn hier allemaalnet zoo onrustig, aisdat wij onze soep halen ; dus wij zijn al heelgernst.

Ik zal schrijven, als wij allemaal in Rome zijn, en als dat nietgebeurt, dan in 1867; maar ik hoop, van n eerder een brief to ont_vangen. Ala gij bet adres op den brief doet, moat gij niet zettendo vierde compagnie ; want dat kannen zij in Frankrijk niet lezen ;maar alleen 4a compagnie, z66 verstaan zij het wel .

De Zouaven, die nog voortdurend van hier naar Romegaan, doen voor hunne oudere broeders niet onder . Zijvertrekken met geestdrift ; maar naauwelijks hebben zij

het hemelsche gelaat van Pius IX gezien, of zij voelenzich gewijd tot Martelaren .

Velletri, 24 September 1866.

Ik dank God elken dag, dat Hij mij toegelaten heeft tot bet corpsZouaven ; want gelukkig de jongeling, die Zouaaf wil en kan wor-den : een groot loon wacht hem reeds hier op aarde , en na dit levenin den Hemel.

Mija loon hier op aarde heb ik reeds gedeeltelijk genoten ; wantik heb het groote geluk en voorregt gehad, om den zoo vurig doormij beminden Pius to zien. Ja, ik heb Hem gezien, en zijne liefe .lijke stem gehoord ; zijne zegenrijke hand beb ik in de mijne gehad,en ziju heiligen ring aan mijne onwaardige lippen mogen drukken .0, wat een gelukkig oogenblik was dat voor mij ! Bovendien out-vingen wij allen een zilveren medalje van de Onbevlekte Ontvangenisen eene hartelijke toespraak, om immer het pad der deugd to bewan-delen, en onzen wapenen geen oneer aan to doen . Toen zijn wij aliennaar St. Pieter gegaan ; daar hebben wij ons geloof vernieuwd, entrouw gezworen aan de zaak der Berk .

Al wie de voorgaande brieven gelezen heeft, zal hetmet ons wel voor uitgemaakt en zeker houden, dat Ne-

1 40

derland zich beroemen kan op vele voortreffelijke jonge-lingen, een getal, veel grooter dan menigeen met onsin deze eeuw van ongeloof, dat zich v(ornamelijk op hetbederf der jongelieden toelegt, zou vermoed hebben .

Maar brave zonen veronderstellen brave ouders ; zonen,die Zouaaf worden, veronderstellen Vaders en Moeders,die gelooven aan bet woord des Zaligmakers ,wie zoonof dochter meer bemint dan Mij, is Mijner niet waardig";en zulke Vaders en Moeders, bet is gebleken, zijn er,Goddank 1 vele in Nederland .

En als nu de zonen, uit kracht van ban gelcof, zulkeene verrukkelijke taal voeren : wie zou dan niet wenschento hooren, wat er gesproken is door een Vader of Moe-der, voornamelijk toen zij hun beminden zoon voor delaatste, ja waarschijnlijk voor de laatste maal aan bethart drukten 1 Hoe verwonderlijk zullen soms de stemmenvan geloof en moederlijke liefde door elkander zijn ge-gaan, en beurtelings hooger gesproken hebben, totdateindelijk het geloof overwon, of zich to zamen met betmoederhart uitstortte in een vloed van tranen, zooals zebet eerst geschreid zijn door de Moeder, die op den Cal-varieberg haar goddelijken Zoon ten offer bragt!

Woorden, in zulke oogenblikken geuit, worden zeldenopgeteekend , of bij bet afscheidstooneel moet iemandtegenwoordig zijn, die buiten de familie staat, en zichdus minder door zijn gevoel laat medeslepen, maar die tochhart genoeg heeft , om bet schoone to gevoelen van het-geen er in woorden en in tranen gesproken wordt .

Een dergelijk geval is ter onzer kennis gekomen ; eenbeer, die to Oudenbosch eene Moeder mogt hooren spre-ken over het vertrek van haren zoon naar bet Pauselijkleger, schreef den volgenden dag aan zijnen vriend toAmsterdam.

141

,,De Zouaaf N. werd door zijue Moeder aan den Moer-dijk afgehaald, en verder begeleid naar Oudenbosch ; ver-oorloof mij, u bet een en ander mede to deelen ; dochu de geheele toedragt der omstandigheden to beschrijven,is mij onmogelijk .

Ik ben verwonderd geweest over den moed en liet ge-heele gedrag van deze Moeder ; o, bet is niet om to be-schrijven l

Zij bleef des nachts in Oudenbosch logeren, om desanderen daags met al de jongelingen to vertrekken naarAntwerpen . Ik raadde haar af, om die reis to maken,ten eerste voor haar zelve, omdat haar bet afscheid toAntwerpen soma harder zou vallen dan in mijne tegen-woordigheid, en vervolgens voor den jongeling, omdathij zich, als hij afscheid had genomen van zijne Moeder,meer bij zijne makkers en reisgezellen zou kunnen aan-sluiten ; maar er was niets aan to doen . Zij zeide mij„Mijnheer, het is voor mij eene eer, om eens met zulke„jongelingen op reis to mogen zijn ; welligt zal mij dat,,genoegen nooit meer to beurt vallen : ik ga mede, al-,,thans zeker tot Antwerpen . Wees in alien gevalle ver-,,zekerd, Mijnheer, dat bet met mijn voile genoegen is,,,dat mijn zoon zich wil opofferen voor de zaak der regt-,,vaardigheid, en als er meer van mijne zonen de toe-,,stemming verlangen, ik zal ze hun dadelijk geven : waar-„voor kan men zijue kinderen beter ten offer brengen dan,,voor het refit der H. Kerk F"

Ik stond, gelijk gij wel denken kunt, al verslagen .Verder ging zij voort : „Eenige jaren geleden, Mijnheer,,,had ik bet genoegen, om tegenwoordig to ziju bij de,,Eerste H . Mis, die door een mijner zonen werd opge-,,dragen, en dat was een onuitsprekelijk genoegen voor„mij en voor onze gansche familie ; maar nu deze zich voor

142

,,Zijne Heiligheid Pius IX wil opofferen, dat doet mij ook„veel genoegen, en nu wil ik getuige zijn van zijn goe-,,den wil, zoover als bet mij mogelijk is . Ziedaar, Mijn-,,heer, de reden, waarom ik nu meega tot Antwerpen ;,,en als er tijd genoeg is, dan ga ik mede tot Brussel,,,eu daar zal ik hem vaarwel zeggen . Intussehen bedank,,ik u voor de goede zorg. . ." Hier wilde ik spreken ; maarzij hernam : ,Mag ik zoo vrij ziju, Mijuheer, om later,,,als ik iets van mijn zoon verneem, bet u mede to deeleu?"

`Pat dunkt u van dit geval ? Wat zegt gij van zulkeene Moeder? Zoudt gij daar iets op kunnen autwoorden?Ik voor mij, ik had werk om mij zelven goed to houden .

Eindelijk naderde de trein, en alien stapten er in ; ookde Moeder volg,le haren zoon, en even kalm, even moe-dig als de negen Pauselijke Zouaven nam zij afscheid vanmij . Bij bet wegrijden werd ik nog gegroet door alien,ook door de Moeder.

Dit is eene kleinigheid nit de geschiedenis, die ik gis-teren ondervonden heb ; als ik eens meer tijd heb, hoopik u nog meer er van to vertellen ."

Meerdere woorden, door Moeders gesproken, kunnenwe niet meedeelen ; maar wat de stemming betreft, waarinde Moeders waren bij bet afscheidnemen van hare ge-liefde zonen, daarover lezen we het volgende in een brief nit

Yelletri, 19 Mei 1866..., ik ben ook geweest in de gevangenis van Petrus . Toen heb

ik nog eens goed gedacht, wat de Beiligen voor hunnen God overhadden ; dus , Broeders en Zusters en Zwager , offert gij mij ook ,met voile liefde, voor uwen God op ; dat is to zeggen, dat gij metmijn weggaan naar den Pans tevredcn moet zijn."

En dan volgen er een paar woorden, die ons de Moe-der in eens teekenen als eene bewonderenswaardige enecht Christelijke Moeder :

143

Pax u , Moeder , wept ik het wel, gy hebt u best gehoudex : ikbex er u dankbaar poor ."

Wat zeggen deze woorden veel I Broeders en Zusters enzelfs de Zwager moet aangemaand worden tot offervaar-digheid ; maar de Moeder, zegt de noon zelf, heeft zulksniet noodig : zou de Moeder, als zij zelve gesproken had,een krachtiger bewijs hebben kunnen geven voor de liefde,waarmede zij haren zoon afstond ?

Het geslacht der Moeders, die hare zonen met liefdeovergeven aan den marteldood, is in de Katholieke Kerknooit uitgestorven ; zulke Moeders zijn er tegenwoordigvele in Nederland, en hare zonen zijn op het oogenblikin Rome.

Mr staan zij, onze edele Zouaven, als lijfwacht vanden Paus ; daar staan zij, met eenige honderdtallen, to-genover de honderdduizendtallen der revolutie 1

`Vat zal hun tegenwoordigheid, wat zal hun onver-saagde moed uitwerken?

Wij weten het niet ; de Paus heeft voor de verdedi-ging van zijn wereldlijk gebied gedaan wat Hij kon, ennu mag llij het overige gerust aan God overlaten . Godkan langs houderd wegen, die voor ons verborgen zijn,de redding aanvoeren ; mast menschelijkerwijze gesproken,moeten de Zouaven, al verrigten zij wonderen van dap-perheid, voor de overmagt bezwijken .

Dan was toch, zegt de ongeloovige, het edelst bloedvan Nederland vruchteloos gestort 1

Neen, duizendmaal neenl Al bezwijken de Zouaven,dan zegeviert toch de zaak, waarvoor zij gestreden heb-ben, dan zegeviert toch het Pausdom : dat gelooven weop het woord van Christus, dat weten we door de onder-vinding van achttien eeuwen ; het Pausschap zal de nieu •

144

we zegepraal der revolutie overleven, gelijk het nu nogleeft na den slag van Castelfidardo .

Moeten dan ooze voortreffelijkste jongelingen maar mee-doogenloos voor den Paus opgeofferd worden?

Meedoogenloos niet ; al de Katholieken zouden hunnetranen mengen met die van Pius IX . Na den slag vanCastelfidardo sprak de groote en teederhartige Paus

,,Ternaauwernood kunnen we onze tranen weerhouden,,als we vernemen, hoeveel uitgelezen jongelingen bij deze„onregtvaardige en wreedaardige overrompeling bezweken„zijn. Bovendien zijn wij innig begaan met de droefheid,,,waarvan hunne familien overvloeijen . Konden we door,,onze woorden de tranen dier familien afdroogen! Toch,,vertrouwen we, dat zij zich niet weinig vertroost zullen,,gevoelen door de allerloffelijkste vermelding, die wij met,,regt van hare vermoorde zonen en nabestaanden makeu„om het schitterend voorbeeld van liefde voor den H. Stoel,,,dat zij, tot hun onsterfelijken roem, aan de Christelijke„wereld gegeven hebben . En wij voelen ons opgebeurd,,door de vaste hoop, dat zij alien, die voor de zaak der,,Kerk een roemvollen dood gestorven zijn, komen zullen,,tot die eeuwigheid van vrede en geluk, die we voor hen,,van den algoeden God afgesmeekt hebbeu, en nooit zul-„len ophouden of to smeeken." (1)

Ale het meerendeel der Zouaven sneuvelt, zal dit, zegtde ongeloovige wereld, eene goede lee wezen voor auderejongelingen, om niet zoo onbedacht dienst to gaan nemenbij den Paus .

Zij, die z66 spreken, begrijpen nets van de kracht, diewerkt in het bloed der Martelaren ; zij begrijpen niets vande vervoering, die eene edele ziel des to geweldiger mee-

1) Alloeutie van 18 September 1860.

145

sleept, naarmate met de verdediging van eene groote zaakmeer moeijelijkheden en gevaren verbonden zijn .

Wanneer zijn ooze Nederlandsche jongelingen begonnennaar Rome to gaan ?

Na den slag van Castelfidardo ; toen de moorddadigekanonschoten, d6 r gelost op de Zouaven nit andere landen,weerklonken hadden in Nederland .

Wanneer zijn zij bij groote scharen weggetrokken?Toen de brieven der reeds dienende Zouaven een leven

schilderden vol moeijelijken en outberingen ; toen de pa-trouilles, die allermoeijelijkste en allergevaarlijkste togtentegen de roovers gemaakt werden ; toen menig Zouaafbezweek aan ziekte of verraderlijk werd vermoord : diebrieven zijn ale brandende fakkels het land doorgegaan,en hebben overal het heilige vuur aangestookt .

Wanneer is de aandrang van nieuwe Zouaven het sterkstgeworden ?

Toen de tijding kwam, dat de Franschen nit Romezouden gaan, en dat de Paus met zijne weinige verdedigerszou blootgesteld worden aan de overmagt der revolutie .

Wat mogen we uit dezen gang van zaken besluiten?Dat de Pans, als Hij in later tijd weder wordt bestookt,

altijd een groot getal moedige Zouaven zal zien opdagenuit Nederland. Onze plaats bij den H. Stoel hebben wijvoor goed ingenomen.

1 46

VERSCHEIDENHEDEN.

ASYL STEENBEEK.

In 1857, toen het Asyl Steenbeek (eene Protestantsche inrigting,gelijk men weet, ter opneming en verbetering van gevallen vrou-wen,) ties jaren onder ,zwaren strijd", gelijk D'. Heldring destijdsberigtte, bestaan had, was het getal der daarin opgenomenen 274 ;hiervan waren

gestorven . . . .gehuwd . . . .goed gedragende .slechtnit het oog verloren .toen nog aldaar . .

183961546834

274In Kohler's Nederlandsche 8ervormde Kerk" lazen we, dat de

Protestanten binnen acht jaren tijds bij de f 200.000 aan dat Asylhadden geofferd.Het vorige jaar gaf De Yereeniging een kort verslag over

den tegenwoordigen staat van dat Gesticht . In de algemeene ver-gadering van Bestuurders, Commissie-leden en Correspondenten, denIt- Junij 11. op Steenbeek gehouden, werd mededeeling gedaan,dat het aantal der tot hiertoe in het Asyl opgenomen personen in't geheel 636 beliep. Daarvan waren er :

overleden55gehuwd150dienende64nit het oog verloren . . . 190op verkeerde wegen . . . 138in het werkhuis . . . .

1to Veenhuizen3nog op Steenbeek. . . . 35

636

147

Verder vernemen we : Van do nit bet oog verlorenen komt nuen dan eene enkele opdagen, soms alsof de stem van bet gewetenontwaakt was, om hoe last den ook hare dankzegging to betuigen ;soma eene die hare bli dschap to kennen geeft dat ze gelukkig ge-huwd is ; wederom eene andere om bet verlangen to kennen togeven nog eenmaal Steenbeek to mogen bezoeken, dat nu in deherinnering zooveel liefderijks gekregen heeft.

,Aangaande de gestorvenen is de herinnering ons steeds eene wee-moedige, dat er zoo velen jeugdig ten grave dalen, die zich b14-vend der zonde toewijdden . De schrikkelijke toestand, waarin som-mige der gedwongene hospitalen voor daze ongelukkige verkeeren,is van then acrd, dat men schier nets ontzettenders kept ."

VERSPREIDING VAN ONZEDELIJKE GESCH RIFTENIN FRANKRIJK.

Voor de meer geletterde en besehaafde Franschen, zegt Mgr .Dupanloup, gaan de slechte beginselen en leeringen onder allerleigedaante : in boeken, tijdschriften en groote dagbladen rond, enrigten onnagaanbare achade aan. Maar nit die boeken, tijdschriftenen dagbladen gaan ze weder in tallooze in 't lichtgevingen van allerleislag en formaat over : in almanakken, volksliedjes, roman, van 2of 2' /, stuiver, welke opzettelijk voor bet yolk geschreven en rond-gevent worden . Uit een ofttcieel verslag der commissie van colportageSan den Minister van Binnenlandsche Zaken blijkt, , dat op de negex

millioex boeken, welke bij colportage aan bet publiek van steden,dorpen en bet land verkocht zijn, er v66r 1862 ache negendex, dat is,

, acht millioex boeken, meer of minder oxzedel~k waren." En bet zaler in dien tijd wel niet op verbeterd wezen. Daarenboven zijn eroveral in de kleine steden, en zelfs in vlekken, zoogenaamde lees-kabinetten, waar men tegen geringen prijs zoowel de onzedelijksteals de ongodsdienstigste boeken kan verkrijgen. Gedenken we hierbij,dat men thans bijna overal in Frankrijk van die kroeg-geleerdenaantreft, die met een glas in de eene en een slecht blad in de anderehand, de goddelooze leeringen in de teal van bet yolk overbrengen :helaasl mogen we dan wel vragen, wet moat er, onder sulk eenheilloozen invloed, van bet geloof en de zedelijkheid in Frankrijkgeworden! . . .

148

PROTESTANTEN IN IERLAND.

lerland moet, met de armste bevolking in Europa, tegen den wilvan vijf millioen Katholieken, eene Anglikaansche hi6rarchie vantwee aartsbisschoppen, tien bisschoppen en over de 2000 geestelijkenvoor naauwelijks 800,000 Protestanten onderhouden ; terwijl doKatholieke Kerk met hear vijf millioen leden, en in 't bezit weleer vanzoovele haar ontroofde goederen, achier geen enkelen penning ontvangten uiterst- arm is. Dat arme lerland moet voor den eersten Angli-kaanschen aartsbisschop 12,067 p . at., dat is, 144,804 gulden be-talen, en voor den tweeden 7,768 p. at., dat is, 93,216 gulden.De Anglikaansche bisschop van Cloghen heeft een inkomen van120,000, die van Derry 96,000, de geestelijkheid to zamen 8 millioenen 170,956 gulden ; de paleizen, parken en bet landbezit der geeste-lijkheid, ten bedrage van 6,692,247 acres, niet medegerekend .

Naar bet berigt eener commissie waren er in 1837 in Ierland 90Anglikaansche pastorijen, welke door elkadr minder dan 20 Prote-stanten telden, 124 pastorijen met 90 tot 50 Protestanten, en 41met geen enkelen Protestant. In 1849 verhaalde de Protestant Osborneden 10 Junij in bet Lager Huis : dat er in eene gemeente, behalvebet gezin van den predikant, 6€n enkel Protestantsch huisgezinwoonde; en toen eens die geestelijke voor sun klein gehoor van denkansel son prediken, vond hij er eene gans, die zich dear ruatigeen nest had bereid.

Dat uitgemergelde lerland wordt dan ook meer en meer verlaten .Volgens een berigt van bet parlement in Maart 1865, was bet bedragonbebouwd land in 1864 bij de 68,000 acres meer dan in 1863 .Hot aantal landverhuizers Rep enkel in de eerste helft van 1864tot 84,596 zielen, dat is 41,080 meer dan bet jaar to voren .

De HoogEerwaardige heer

J. B RI N KMAN .

Op den 24°° Januarij dezes jaars heeft „De Kalholiek"een zijner oudste medearbeiders, het Maagdenhuis to Amster.dam zijn beminden herder, het Kathedrale Kapittel vanHaarlem zijnen HoogEerwaardigen Proost, ons Bisdom eendoor alien vereerden priester verloren. Onder meer daneen opzigt zijn wij eene dankbare hulde aan zijne page-dachtenis verschuldigd.

JOANNF.S BaaNKMAN, den 26°° Augustus 1794 to Purme-rend geboren, toonde van jongs of eene bijzondere nei-ging en begaafdheid voor de studie en het geestelijke leven .Zijne keuze, gelijk men het van den jongeling verwachtte,vestigde zich al spoedig op den geestelijken staat, en, nazijne hoogere studien met den besten nitslag in het semi-narie to Warmond volbragt to hebben, werd hij, slechtseven 23 jaren oud, op den 4°° September 1817 tot pries-ter gewijd, en weinige dagen daarna tot kapellaan benoemdin hetzelfde Maagdenhuis to Amsterdam, waar hij, nage-noeg 60 jaren later, zijn werkzaam leven zoude voltrek-ken . Van de zeven jaren welke hij daar ale kapellaan

D1. LL Maart 1867 .

11

150

verbleef, sprak hij altijd, en tot op zijnen hoogen ouder-dom, met bet innigste genoegen en de hartelijkste dank-baarheid . Hij was daar bij den beroemden AartspriesterCramer, wiens priesterlijke deugden, geleerdheid, onver-moeide arbeidzaamheid en leerrijk verkeer hij niet genoegmoist to prijzen, en wiens voorbeeld blijkbaar van grooteninvloed op zijuen jeugdigen medehelper in de herderlijkebediening is geweest . Zijne liefde tot studie, tot kennisvond er voldoening en voedsel ; en geheel dat ordelijke,werkzame, godvruchtige leven was juist wat zijn hartverlangde .

Die lust tot studie, bepaaldelijk in de theologischewetenschappen, kwam hem bijzonder to stade bij zijnebenoeming tot pastoor in de kleine, afgezonderde gemeentevan Kwakel ; de drie jaren, welke hij daar in hem beha-gelijke stilts sleet, bleven hem altijd eene zoete herinne-ring. In Maart 1827 werd hij naar een uitgebreiderwerkkring, naar Assendelft gezonden, maar wist ook daarnog, in de vijf jaren welke hij er doorbragt, een gerui-men tijd voor de studie der H . Schrift, der dogmatiek,en vooral ook der moraal to vinden . Met zijue degelijke,veelomvattende kennissen, had hij nu eene veelzijdigeondervinding van vijftien jaren in stad en land gepaard :geen wonder, dat de geestelijke overheid hem voor eenopengevallen leerstoel in het seminarie van Warmondbestemde, en den 1°- October 1832 tot professor in demoraal-theologie benoemde .

Gelijk in zijne herderlijke bediening, zoo won hij ookin deze betrekking, door zijne eenvoudigheid, goedhar-tigheid en beminnelijke deugd, de barten van alien . Hijhad, durven we zeggen, 6n toen 6n in zijn gansche leven,met zijnen boezemvriend en vroegeren medekapellaan in't Maagdenhuis, den goeden Siegfried , dit voorregt ge-

1 51

meen, dat alien die hem van nabij leerden kennen, hemook hoogschatten en liefhadden . De Eerw. Brinkmanhad anders voor het uiterlijke niets bijzonder innemends ;zijne voordragt, op preek- of leerstoel, kon wel zakelijk,maar niet zeer vloeijend heeten ; streng voor zich zelven,toonde hij zich wel niet zoo streng voor anderen, maar rek-kelijk van beginselen was hij volstrekt niet ; en toch trokziju gelijkmoedige, altijd opgeruimde persoon een iederaan ; gaarne beyond men zich in zijn gezelschap; gaarnewon men zijuen raad in, waarop men zich dan ook vei-lig verliet ; even dienstvaardig als opregt, werd hij devraagbaak van velen, vooral van angstvallige zielen ; hadhij beslist, dan was men ook gerust . Geeue moeite scbriktehem ooit af, om zelfs op verwijderde plaatsen een zoo-danigen hem gevraagden troost to brengen . Hoe dikwerfzagen wij hem lastige en vervelende wegen afleggen, omden hem beschikbaren tijd aan dergelijke en andere liefde-diensten op to offeren ; en altijd even welgemoed en altijdeven onvermoeid, keerde hij tot zijne vele werkzaamhedenin het seminarie terug ; want bij zijnen gewonen arbeidkweet hij zich in lien tijd van eene vereerende opdragt,hem door den Aartspriester Cramer gedaan : de uitgavenamelijk van diens overwegingen op het Lijden onzes Za-ligmakers. Hierover laat de Warmondsche hoogleeraarzich in het ,Voorberigt" van dat werk aldus hooren :

,, Dank hebbe de ijver van den onvergetelijken man,„wiens uiterste wil mij de gelegenheid aanbood, om het-„geen begonnen was, met behulp der meestendeels aan-• wezige bouwstoffen to voltrekken en het zaad, van den„kansel onder zijue onderhoorige gemeente reeds uitgewor-„pen, ook na zijnen dood, door afzonderlijke overden-„kingen, nog honderdvoudige vrucbten to doen voortbren-•

gen . Althans, wat mij betreft, ik zoude spoedig aan

1 52

„deze godvruchtige bedoeling hebben beantwoord, indien„ook de menigvuldige bezigheden mijuer geestelijke bedie-„ning, zoo in mijne tegenwoordige als vorige betrekking,„mij niet dikwijls verhinderd hadden de onderhavige Bit-

• gave to bespoedigen . Nu echter - welken arbeid het„mij ook gekost hebbe, dit werk bijeen to verzamelen ,„dat is, hetzelve in den vorm to brengen, zooals het„ontworpen en ook begonnen was, het aanvullen van het• ontbrekende, het eenigermate kuischen eener schrijfwijze,„welke soma minder welgevallig schijut, eindelijk, het„vermeerderen van het werk met de vier laatste over-„wegingen, welke ik deels naar aanleiding van kundige,,uitleggers en godvruchtige schrijvers, deele nit mijne„zwakke vermogens heb bijeenverzameld, ten einde de„lijdensgeschiedenis, door het vermelden der zoo belang-rijke gebeurtenissen na den dood des Verlossers, in haren

„geheelen omvang to leveren, - ondanks dit alles, acht„ik het mij eene eer, tot die godvruchtige poging iets to,,hebben molten bijdragen, to meer, daar ik mij durve,,verzekeren, dat met de meeste belangstelling zal ont-„vangen worden een zoo belangrijk onderwerp, voortge-,,vloeid nit de pen van eenen man, die zoo door zijne,,warme godvrucht, als door zijne diepe geleerdheid, een'„algemeenen roem heeft verworven". . . . Aan het einde vanzijn voorberigt laat de hoogleeraar nog volgen : . . . „en ik„verzoek mijne godvruchtige lezers, dat zij, naar den,, geest van christelijke eenvoudigheid, welke die des„schrijvers" [wij mogen er bijvoegen : ook des Eerw . uit.gevers] ,was, de schoone waarheid, die hen onderrigt,„ook onder een soma nederig hulsel, niet zullen mis-,,kennen." Die leerrijke ,Overwegingen" op het Lijdenonzes Heeren, Lvilz in getal, zijn in 1839, met kerkelijkegoedkeuring en aanbeveling van den toenmaligen Aarts-

153

priester B. J. Gerving, in twee deelen verschenen to's Gravenhage, bij A. P. van Langenhuysen . De aanzien-lijke oplage was na eenige jaren uitverkocht ; de herhaaldeaanvragen vorderden een tweeden druk, welke, zondereenige verandering, in 1860 to Amsterdam, bij H. A.Winkelhagen, is uitgekomen .

Ruim elf jaren had professor Brinkman den leerstoelto Warmond bekleed, toen hij in zijn 50 , 10 levensjaar, in1844, aan de herderlijke bediening, eerst to Noordwijk,en, na een groot jaar, in het hem zoo dierbare Afaag-denhuis to Amsterdam, werd teruggegeven. Eenigentijd to voren was hij, in het seminarie, door Z . M.den Koning (Willem II) tot ridder der orde vanden Nederlandsehen Leeuw benoemd ; eene koninklijkeonderscheiding, waarin zich alien ten zeerste verheugdeu ;wat niet minder het geval was, toen hij, eenige jarenlater, tot hooge kerkelijke waardigheden opklom .

Met de parochiale regeling to Amsterdam werd op den31°° December 1856 de statie van 0. L. V. Praesentatiein het Maagdenhuis opgeheven ; Pastoor Brinkman werdnu Rector van dat gesticht, en bleef het, ruim 10 jaren,tot zijuen dood . Was hiermede zijn herderlijke werkkringmeer beperkt, hoogere betrekkingen bragten hem welhaastnieuwen arbeid aan, terwijl hij zich buitendien, in zijnebekende dienstvaardigheid, aan velerlei werken van liefdehad gewijd .

Bij de oprigting van het Kathedrale Kapittel van Haar •lem, op den 23en December 1858, werd ook de Eerw.Brinkman, wiens verdiensten de Bisschop van Haarlem,Z. G., van zeer nabij had leeren kennen, tot kanunnikbenoemd, en dienzelfden dag door den HoogEerw. ProostE. S. van der Haagen geinstalleerd .

Twee jaren later stelde Mgr . van Vree, in zijn laatste

ziekte, hem tot Vikaris-Oeneraal aan ; en bij diens helaas 1to vroeg overlijden op den 2'° Februarij 1861, verkooshet Kapittel hem tot Picariua capilularia . De nieuweBisschop van Haarlem droeg hem to Rome tot Prooal voor,ter vervauging van den in then tusechentijd overledenHoogEerw. beer E. S. van der Haagen, en bij rescriptder Congregatie De propaganda fide, van den 13`° October1861, werd de Eerw. heer Brinkman tot Prooat van betKathedrale Kapittel van Haarlem benoemd . De woorden,in dat schrijven vervat, ziju eene to hooge en schoonelofspraak, om ze hier niet mede to deelen : , Onze Hei-„lige Vader Paus Pius IX heeft, na rijpe overweging der•

voorafgegane onderzoekingen, tot de waardigheid van• Proost der Kathedrale Kerk van Haarlem, door den„dood van den Eerw. heer van der Haagen opengevallen,•

goedgunstig benoemd den Eerw,heer Joannea Brinkman,„die zich bij het openstaan van den zetel als Vieariua capitu-„laria uitnemend van zijnen pligt heeft gekweten ; die een„man is van voortreffelijke hoedanigheden, en zich voor,,de Kerk van Haarlem zeer verdienatelijk heeft gemaakt "

Zijn altijd bereidvaardige, nooit verflaauwde ijver mogeblijken nit hetgeen wij van zijue overige werkzaamhedensullen aanstippen ; waarbij we reeds dadelijk moeten op-merken, dat hij in alles wat hij eenmaal op zich nameen voorbeeld was van ernstige behartiging en stipte naauw-gezetheid. Mogen wij gerustelijk zeggen, dat hij met denapostel 1) , alles voor alien" poogde to worden : bijzondertoch achonk hij zijn liefderijke zorgen aan diegenen welkeook de Heer met buitengewone liefde verwaardigde: aande kinderen, de weezen, de armen, de uitverkoren bruidenvan Christus, gelijk mede aan de zoovele hulpbehoevendenin onze Overzeesche Zendingen, vooral in West-Irdie .

') i Cor. Ix, 22.

1 54

155

Bij zijue andere en vele werkzaamheden als boekenkeur-der, als examinalor, ali medebeheerder van verschillendegeestelijke fondsen, was hij jaren lang lid en ijverig be-stuurder eener afdeeling der Vereeniging tot Weldadigheidvan den Allerheiligsten Verlosser. Zijue minzame eenvou-digheid nam een ieder in, en gaf eene eigenaardige over-redingskracht aan zijne opwekkingen en raadgevingen . Nogop zijn ziekbed toonde hij herhaaldelijk zijne belangstel-ling in die verdienstelijke Vereeniging, en bijzonder in denieuwe armenschool, nog dit jaar door haar, tot een aan-denken van haar 25-jarig bestaan, plegtig geopend .Zoo ook heeft de R. K. armenschool voor jongens en

meisjes, weleer door de zorgen der Eerw. Pastoors inAmsterdam opgerigt, in hem een waakzamen en werkzamenmedebestuurder gehad tot den dag toe dat zij aan de St . Vin-centius-Vereeniging is toevertrouwd ; inmiddels bleef hij altijdeen milde weldoener voor de St. Vincentius-armenscholen .

Hij was een trouw regent en verzorger voor het Ge-aticht van Liefdadigheid, waar in de eerste plaats hul .pelooze weezeA, die, als boven de jaren of van onwet-tige geboorte, in het Maagdenhuis niet kunnen opgenomenworden, een gelukkig toevlugtsoord vinden .

Wat hij ala Rector voor zijne weezen in het Maagdenhuiswas, dat verkondigen zij alien nog luide, die thans reedsin verschillende betrekkingen en standen in de maatschappijgeplaatst zijn. Hij wilt, altijd met behoud zijner waar-digheid, geheel tot den kinderlijken leeftijd of to dalen ;hij wilt die weezen naar hare vatbaarheid en jaren to on-derrigten, naar hare geaardheid to leiden en to vormen ;hij was voor haar in den volsten zin een vader en bemindehaar als zijne geestelijke kinderen . Hoe hij wederkeerigdoor de weezen bemind en vereerd werd : dit getuigdedat ecnparige, vuriagebed bij zijne ziekte, die diepe,

156

innige droefheid bij zijn overlijden, die algemeene Communeen die stille, naauw to bedwingen smart bij zijne uitvaarten begrafenis, dat weenen en snikken, toen onze Hoog-waardige Bisschop haar na die treurige plegtigheid eenvaderlijk woord van vertroosting toesprak ; o die goede ,opregte zielevriend blijft in hare dankbare harten leveeen zijue nagedachtenis is en blijft bij alien in zegening .

En dit zal wel evenzeer geschieden bij die talrijke Lief-dezusters, wier gewone of buitengewone biechtvader hijsedert eene reeks van jaren was, en die zooveel gelegen-heid hadden, om in een geleerd priester, van then eerbied-wekkenden leeftijd en zoo hooge waardigheden , eeneootmoedigheid, gelijkmoedigheid en onvermoeidheid, eengeest van gebed en opoffering, eene onuitputtelijke licfdetot aamen en weezen to bewouderen, waaraan zij zich voorharen schooners roep en werkkring konden spiegelen, omaltijd en in alles voor de haar toevertrouwden een levendtoonbeeld to zijn, gelijk hij bet voor haar en al de zijnenwas. De zorg, waarmede de Zusters in bet Maagdenhuisde kapel in plegtigen rouw hadden gehuld, was ons eenetreffende siting der haar bezielende gevoelens ; nit dezelfdeerkentelijkheid ongetwijfeld, is er later eene waardige uit-vaart in bet Gesticht van Liefdadigheid en in het Pius .Gesticht gehouden.

Velerlei bemoeijingen ook had de HoogEerwaardige pries-ter in bet belang onzer Overzeesche Zendingen ; hij waso. a. penningmeester van bet Broederschap van den H.Geest, en hield voortdurend briefwisseling met de Over-sten dier Zendingen, vooral van Suriname en Curacao ;ziju huis was altijd bet gastvrij verblijf van hier verwij-lende missionarissen . Op de eilanden dus ook zal menzijnen lof verhalen ') . Hoe mild bij verder uit eigen

') Verg. 18. XLII, 12 .

middelen voor allerlei hulpbehoevenden was, mogen ween kunnen we niet vermelden : de zedige man deed inalle stilte goed ; zijne linkerhand wilt niet wat zijue reg-ter deed ; maar ooze hemelsche Vader, die in het ver-borgen ziet ') , weet wat hij al in den schoot van armenen ongelukkigen heeft nitgestort .

Die liefderijke offervaardigheid en onverdroten inspan-ning, tot zijne jongste ziekte toe voortgezet, en veel meeromvattend dan wij kunnen mededeelen, en geheel datstichtende leven, het vond alles zijue hoogere kracht enbestendigheid in zijnen geest van gebed, in zijn trouwen innig verkeer met God. De zoo werkzame priesterwas tevens een man des gebeds : hij bad gaarne, bad veelen vurig : men moest dit wel onwillekeurig in hem op-merken. Met welk eene ingekeerdheid en vroom ontzagdroeg bij altijd het H. Offer op, en hoe zou hij, bij zijnzoo levendig geloof, door ziju goddelijk Toonbeeld nietaanhoudend opgewekt en gesterkt zijn 1 Met welk eenegodsvrucht woonde hij, indien hij kon, de H. Ks bij :nu nog weten geloovigen nit vroegere gemeenten met ze-kere geestdrift to vertellen, hoe stichtend hij als pastoorin de Mis van den kapellaan of eenig under priesterplagtto komen; en hoe men hem in den vroegen morgen meer-malen had verrast, in alle ootmoedigheid voor het altaarin diepe aanbidding nedergeknield 1 Met gespannen aan-dacht bad hij de kerkelijke getijden , en met zooveel op.merkzaamheid, dat hij daarvan een aanmerkelijk gedeelte,zelfs nit de eigene gebeden en antiphouen, van buitenkende.

In dat voortdurende verkeer met den hemel en zijnkinderlijk vertrouwen op de H . Maagd, daar in het Maag

1) Verg. Mt. vi, 3 v.

157

1 58

deuhuis, ook om den titel der kapel : Maria's Opdragtin den tempel, bijzonder vereerd, putte hij ook in zijne ziekte diekalmte en geduldigheid, die algeheele en blijmoedige overgaveaan Gods heiligen wil, waaraan zich zoo velen gestichthebben. Welk eene vertroosting, ja, heilige vreugde washet dan voor hem, ale hij zijnen Zaligmaker konde ont-vangen l Maar ook, hoe dacht hij lang vooruit aan datgeluk ; hoe bereidde hij er zich naar best vermogen toevoor ; hoe streng was hij ook dan nog voor zich zelven .Toen eenigen tijd na zijne bediening de benaauwdhedeneen weinig waren geweken, wilde hij niet anders dannuchter communiceren ; en zoo wilde hij het nog kortv66r zijnen dood . In den nacht van den laatsten zatur-dag op zondag, toen men hem z66 ver been waande, dater aan Been zondag meer to denken viel, begon hij evenna twaalf nur, wanneer men hem to drinken bood, tozeggen : „Ik heb er geen behoefte aan !" en zoo dikwerfmen het herhaalde, was het weder : „Ik heb aan nietsbehoefte I" Doch bij het aanbreken van den morgen, zeidehij : „'t Is zondag, ik wensch to communiceren, ik Len

„nay nuchter."Gaarne hoorde hij op zijn ziekbed van medepriesters,

ook van vroegere leerlingen, zooveel jonger dan hij, eenigwoord van opwekking ; dan merkte men nit zijne ant-woorden wat er omgiug in zijue ziel . Wees men denzieke soma, tot zijue vertroosting, op zijn lang priester-lijk leven, geheel toch voor God besteed : hij sprak (uitden laatsten boetpsalm) al zuchtend : ,You intres in ju-

„dicium cum servo tuo : guia non juatificabitur in conspectu„ tuo omnia vivena ." (Treed niet in het oordeel met uwendienaar ; want voor uw aanschijn zal geen levende regt-vaardig bevonden worden .) ') - Gewaagde men van zijne

') P3. CXLII, 2 .

159

reeds ontslapene vrienden : den Bisschop van Curium ,Deken Siegfried, Pastoor To Mey, die hem in den hemelwachtten : hij slo eg het oog naar omhoog en bad : , Jeau„bonel guando alabo ad videndum Te?" (Goede Jesuslwanneer zal ik daar staan om U to zien P) ') - Pen anderkeer zeide hij tot een voormalig leerling , die van verrekwam, met zijue gewone rustigheid : ,Tempus reaolulionia„meal inatatl" (De tijd mijner ontbinding is nabij !) Zijnbezoeker meende, dat hij met den apostel wel mogt ver-volgen : „ In reliquo repoaita eat mihi corona jualiliae, qua=„reddel mihi Dominua in illa die juatua judex." (Voor't overige is mij de kroon der geregtigheid weggelegd,welke de Heer , de regtvaardige regter , mij op dien daggeven zal.) „Jai" was het nadrukkelijke wederwoord,„als men eerst zeggen kan : Bonum cerlamen certavil". . ..(lk heb den goeden strijd gestreden !) ') - Voor aliendie hem in zijne ziekte bezochten, had bij altijd eenighartelijk woord van dank, bijzonder als men beloofde,dat men voor hem zon bidden . „Doe dat, heerl" plagthij dan to zeggen, , gebed heb ik veel noodig." Wiedagelijks met den zieke verkeerden, merkten op, dat hijmeer aan zija einde dacbt, dan hij gewoonlijk wel lietblijken ; en toen een priester hem, bij eene schijubarebeterschap, voorhield, dat hij slechts eenige oogenblikkenkreeg tot n6g betere en nadere voorbereiding voor deeeuwigheid, antwoordde hij met de grootste dankbaarheid :„coed, beer l gij spreekt de taal van uw hart ."

In de laatste dagen , toen hij geheel buiten keunis scheen,bewaarde hij nog altijd den priesterlijken ernst ; nooit ont-snapte hem een min waardig woord ; in dien toestand

1) De imitatione Christi, L. III, Cap. xlvtri, 3.') Verg. u Tim. iv, 6, 8, 7.

160

hoorde men hem eens duidelijk zeggen : „ Nu dat laatste I,,uu nog dat allerlaatste!" . . . Ea dit allerlaatste, ziju ont-slapen in den Ileer, is welhaast gevolgd ; en op then dagzijner outbinding, zal de regtvaardige Regter aan zijn trou-wen dienaar wel de hem weggelegde kroon der geregtig-heid hebben geschonken .

Bij zijne uitvaart en begrafenis, den 29°° Januarij, bleekhet op nieuw, hoe algemeen de waardige overledene ge-acht en bemind was. Een groot aantal geestelijken, vanalle kanten, en ook van verre, kwamen als oude vrien-den of vereerders, ale voormalige leerlingen of kapellaans,hulde brengen san zijne dierbare nagedachtenis . ZijneHoogwaardigheid de Bisschop van Haarlem, die hem inzijue ziekte zoo menigmaal bezocht en verblijd had, enwie er van het Kathedrale Kapittel en van do beide se-minaries tegenwoordig konden zijn, woonden de waarlijkindrukwekkende plegtigheid bij ; de lijkrede wend uitge-sproken door een voormalig leerling en ambtgenoot in hetseminarie, Mgr. Borret, die, naar zijue tekstwoorden„ Het rijk der hemelen is gelijk aan een verborgen schat"(Mt. lul l 44), den ontslapenen priester, d66r in de openlijkkist v66r ons rustend, in al zijne verdienstelijkheid enbeminnelijkheid voor onzen geest deed herleven . - Deedele heeren Regenten van het Maagdenhuis, de Veree .niging tot Weldadigheid van den Allerheiligsten Verlos-ser, de heeren der Vereeniging van den H . Vincentius,die zich als dragers vereerd gevoelden, waren er alien opwaardige wijze vertegenwoordigd ; terwijl niet enkel dediepbewogen weezen des huizes, en de Liefdezusters, maarook anderen, zoovelen er in de kapel plaats konden vin-den , blijk gaven van hunne innigste hoogschatting endeelneming.

Bet is naar waarheid opgemerkt : onder ons, geestelij-

1 61

ken, was geene eigenlijke droefenis ; zd6zeer was iedereenovertuigd, dat de beminde overledene, na milk een voor-beeldig leven en lijden in zijne ziekte, reeds het loonzijner deugden zou ontvangen hebben . De een zeide„Hij was in waarheid een homo simplex et rectua, ac ti-,,men& Deum , et recedene a malo" (een eenvoudig en op-regt man, die God vreesde en het kwaad vlugtte) . ') -Een ander paste de lofspraak van den Heer over Natha-nael op hem toe :. . . „ Pere Israeliea, in quo doles non eat ."(In waarheid een Israeliet, in wien geen bedrog is.) ') --Een derde sprak naar de woorden des apostels : „ Wel,, mogt hij, de eenvoudigheid zelve, getuigen, dat hij in,,eenvoudigheid des harten en opregtheid Gods in deze„wereld verkeerd heeft" 3) . - Een under voegde er aantoe : „Hij heeft den goeden strijd gestreden en het OELOOF

„bewaard" 4) ; en alien stemden het alles in, en erkendenweemoedig er bij : dat ons in then 72 jarigen grijsaardiemand ontvallen was die bezwaarlijk zijne wedergade vindt,en geheel eene wereld van dierbare herinneringen metzich nam in het graf.

HIJ RUSTE IN VREDE.

1 ) Job i, 1.

2) Joannes x, 47 .

') II Cor. I, 12 .4) II Tim. Iv, 7.

183

DE PROTESTEN DER `'RIJMETSELAARS

TEGEN DE PAUSELIJKE ALLOCUTIE

OVE1

DE VRIJMETSELARIJ.

Gelijk de Paus spreekt, spreekt niemand; zijn woordgaat naar de vier hoeken der wereld en last niemand on-verschillig . De een luistert met diepen kinderlijken eer-bied, een ander met niet to verbergen angst, een derdemet grimmige en dreigende woede; maar alien, ondankshet verschil hunner gemoedsstemming, willen, ja moetenhooren naar de taal van then Opperpriester-Koning . Wijdurven dan ook gerust verklaren, dat elke PauselijkeAllocutie, zoo zij algemeene belangen raakt, een gewiatig feit der geschiedenis is, en dat duizenden voortdu-rend het oog gerigt houden op het Vatikaan, waar de manzetelt, die ter geschikter uur en zonder aanzien van per-sonen met onverschrokken moed de eeuwige beginselenvan waarheid en regt predikt. Geen Paus echter neemt,ook onder dit opzigt, verhevener plaats in de geschiede-nis der wereld in dan Pius IX. Op het uur zelve zijnerverheffing sloeg Hij zijne oogen over de aarde, en mat debehoeften en peilde de geestelijke en stoffelijke wondender menschheid en. .. daar klonk zijn vermanend, zijn drei-gend, ziju veroordeclend woord, dat aan alien lcerde,

163

wat goed en waar en refit is . Hij doemt de valsche we-tenschap, Hij brandmerkt het despotisme der magtigstevorsten, Hij veroordeelt den revolutie-geest en het zede-bederf der volken, en handhaaft en verdedigt de eeuwigewaarheid, de reins zedeleer, het gezag en de vrijheid derdoor Christus gestichte Katholieke Kerk, wier OpperhoofdHij is, en de ware beginselen, waarop geheel de mensche-lijke maatschappij steunen moet, of zij vergaat .

Niet ten onregte heeft men de regering van Pius IXhet tijdperk der Allocution genoemd ; want er moet ge-tuigd worden, dat Been Paus in znlke moeijelijke om-standigheden met meer moed en meer majesteit gespro-ken heeft.

Geen wonder dan ook, dat de dwaling alle krachteninspant om de magt en den invloed van het Pauselijkwoord to neutraliseren. Naaawelijks is dat woord gehoord,of in huurbare dagbladen en brochuren, in zoogenaamdwetenschappelijke maandschriften, tot zelfs in almanakkenwordt daartegen geprotesteerd, nu eens met al de valsch-heid eener kwaadaardige irons, dau met al de bitterheideener veroordeelde dwaling, niet zelden op den toon derbeleedigde onschuld. Men beklaagt of men vloekt thenonwetenden of vermetelen Pans l

Zoo zette de Pauselijke Allocutie van 27 September1865 tegen de vrijmetselarij geheel de vrijmetselaars-wereldin beweging. Het vonnis luidde

,,Onder de veelvuldige kunstgrepen en listen, waarme-,,de de vijanden van het Christendom de Kerk van God,,durven aanvallen en, hoewel to vergeefs, zoeken omver,,te werpen, moet zonder twijfel geteld worden die booze,,(perversa) vereeniging van mannen, welke gewoonlijk de„vrijmetselarij genoemd wordt, en welke, eerst in schuil-,,hoeken en in de duisternis bedwongen, thans tot vsn .-

1 6 4

„DERF DER GODSDIENST WI DER MENSCHELIJKE MAATSCHAPPIJ

,,in het licht is getreden."De geheilue zamenkomsten van de mannen dier secte,

de vreeselijke eed tot bewaring van de geheimen der secte,de gedreigde gruwelijke etrafen tegen de verbrekers vandien eed, de vermenging van menschen van elke godsdiensten elk geloof worden aangehaald ten bewijze van hun,,goddeloos en misdadig" doel ; want „die het kwaad doet,haat het licht."

Spoedig na die veroordeeling, waardoor elke goede trouw,die bij velen mogelijk gedacht werd, onmogelijk voor detoekomst ziju zon, worden van noordpool tot zuidpool dealarmklokken der B.- . geluid. Het was een afschuwelijkkoor van een zoogenaamd humanistiesch concert I In dag-bladen der secte, in maconnieke weekbladen (no . 41 . enz .),in Freemasons magazine (no. 328. enz.), in FreimaurerZeitung (no . 41. enz.), in Die Bauhiitte (no. 42nenz.), invlugschriften werd er op ontzettende wijze gedeclameerd .Zelfs de Nederlandsche vrijmetselaars zwegen niet, en bijmonde van B.-. J. J. F . Noordziek kwamen zij op iet-wat zoetsappige ') wijze (de Nederlandsche vrijmetselaarszijn, zegt men, van nog al goedige natuur) tegen deAllocutie op . In het jaarboekje voor Nederlandsche vrij-metselaren van 5866 (1866), dat in Maart jl . (het ma-monnieke nieuwjaar) verscheen, schreef genoemde B.., alewij one niet vergissen, de bibliothecaris der Tweede Kamer,eenige bladzijden over die Pauselijke daad . Dat jaarboekjeis niet in ieders handen, vandaar onze nalezing met en-kele opmerkingen.B.- . N. levert eerst summariesch den inhoud der Allo-

cutie, en verhaalt dan hoe aaustonds de maconnieke organen,

1) Dit woord is sedert de berachte Keucheniua-motie zelfs par-lementair.

165

het Groot-Oosten, de loges van verschillende lauden „na-„tuurlijkerwijze (1) den tegen de orde gerigten aanval hebben•

afgeslagen (1)", en geeft eindelijk ook zijne waardering .Wij hebben onder het lezen menigwerf gedacht : of het

huichelen is de ondeugd der vrijmetselaars, of de Neder.landsche vrijmetselaar en de Z .- . A:. B.- . N., die tot degroot-officieren behoort, ja groot-secretaris en groot-archi-varns is, moat onnoozel genoeg zijn, om de dupe van deandere B:. to wozen. Men oordeele.

Het afslaan van den Pauselijken aanval geschiedde vooralin Belgie, het beloofde laud der B:. Wat vroeger deInd6pendance ous meldde, verhaalt nog eens de almanak .Bij de onthulling van het standbeeld van wijlen B.-. Ver-haegen, , in zijnen tijd het hoofd der liberale partij in Bel-„gie," (sic) heeft B.-. van Schoor zich beklaagd „over„het onlangs door den Paus uitgesproken vonnis over de„vrijmetselaren, . . . tegen lieden, die, gebruik makende,,van een oubetwistbaar regt, verkiezen de rede tot eenig„rigtsnoer voor hun geweten to nemen ; die verdraagzaam-• heid tot regel hebben, en tot lens het verheven voor-„ schrift van Christus : , hebt elkander lief", en dat voor-•

schrift opregt betrachten ."Merken wij in het voorbijgaan op, dat het voor een eerlijk

Christelijk gemoed onverdragelijk is, als een ongeloovigevan Schoor, die de valsche philanthropie der vrijmetse-laars met de Christelijke liefde durft vergelijken, met schiju-baren ernst en eerbied den heiligen naam van den Ver-losser noemt. Overigens leveren die weinige woorden ge-noegzamen grond voor het vounis, dat Pius IX velde . Hoegematigd toch, om welligt den argeloozen B .- ., die nogietwat aan geloof en godsdienst hecht, niet to stooten, dietaal luiden mag, 't is kennelijk, dat het ongeloovig ratio-nalis:ne hier verheerlijkt, en die hoogmoedige afdoling van

DI. LI. Maart 1867.

12

166

den menschelijken geest nog wel als het onbetwistbaar regtder vrijmetselaars geproclameerd wordt .

Dat wij niet dwalen in ooze opvatting, bevestigt eenopenbaar schrijven aan den Paus door de vrijmetselaarsvan Antwerpen . Daarin wordt het ludifferentisme, eengevolg vooral van het modern rationalisme, zoo brutaalmogelijk vooropgezet. „De vrijmetselarij," . . . (B . • . Noord-ziek schrijven wij na) , slaat boven alle godscliensten en„boven alle stelsels van wijsbegeerte, omdat zij ze alien„aanneemt, voor zoover ze kunnen bijdragen, om den mensch• beter en gelukkiger to maken . Maar telkens wanneer„eene godsdienst deze maatschappelijke rol to buiten gaat„en zich voordoet als eene waarheid, waaraan de mensch-• heid zich moet onderwerpen, en beweert iets anders to„zijn dan een werktuig tot vooruitbng, dat vatbaar is„om volmaakt to worden, dan is het pligt to verklaren,„dat die godsdienst zich buiten de menschheid plaatst en„het verstand ze moet verwerpen ." Dat wil zeggen voorelkeen, die nog eenig bepaald begrip van godsdienst heeft,dat de vrijmetselarij geene godsdienst wil, het indifferen-tisme als systeem, of een vaag, sentimenteel humanismevoor alle godsdienst in de plaats stelt . Geen wonder danook, dat de vrijmetselaars, in Belgie vooral, zelfa waar-heden ala het bestaan van God, de onsterfelijkheid derziel, zonder welke toch wel Been godsdienst denkbaar is,ala problemen houden, en de ontkenning daarvan aan denvrijmetselaar volkomen vrij verklaren. Voor weinige maan-den (B. • . Noordziek had reeds ziju artikel geschreven)protesteerde de loge „La Constance", to Leuven, „Guer-„giquement contre l'atteinte port6e par le Grand-Orient„aux principes de libre examen et de tol6rance, qui sont„les bases de la ~maconnerie beige", omdat het BrusselschGroot-oosten bij de potsierlijke uitvaartviering van B : .

167

Leopold, Koning der Belgen, op een der zaalornamentenhad durven plaatsen het toch zeer verdachte opschrift .„1'Ame eman6e (P) de Dieu est immortelle." Voor eenigedagen streed de Ind6pendance, het bekende orgaan der vrij-metselaars, tegen de Echo du parlement, het orgaan vanhet Belgiesch Ministerie, die het atheisme met welgevallen,,un fruit de la libertd" (afschuwelijke vrijheid 1) maar ook,,une preuve d'ignorance" had genoemd, wijl men, zoodit waar was, op de scholen, gelijk het Brusselsche bladdie verlangt, later nog de „existence de la divinitd" zoumoeten onderwijzen . De onwetendheid, zoo beweert menverder, is het deel der ,croyants ." Eu Pius IX, zou devrijmetselarij niet veroordeelenl Onderschrijft ook B .. Noord-ziek dergelijke afschuwelijkheden P

Dat B.. van Schoor durft beweren, dat de vrijmetse-laars de , verdraagzaamheid tot regel hebben", bewijstslechts, dat die man een stalen voorhoofd draagt . Vooralwordt er eene buitengewone onbeschaamdheid gevraagd omdit in Belgee aan Belgen to durven verklaren . Het isimmers een onloochenbaar feit, dat het Belgiesch Goeverne-ment geheel nit vrijmetselaars bestaat, en niet handeltdan naar aanwijziging van de „order' En wat zegt onsde jongste geschiedenis van Belgie? Dat het maconniekGoevernement verdraagzaam is voor alien, die de Katho-lieke Kerk, gelijk zij zeggen, ,in het slijk willen smoren",die hare leer, hare eeredienst, hare wetten, hare priestersdurven hoonen, maar een stelselmatigen strijd voert tegende vrijheid en regten der Katholieken, hun door de grond-wet nog wel gewaarborgd. Of is het tergend bedrijf omwederregtelijk de Katholieke kerkhoven to ontheiligen, isde beurzenroof aan de universiteit van Leuven gepleegdtegen den uitdrukkelijken wil der schenkers, waar tegenzelfs een liberaal Ministerie van Nederland (met welk

1 68

gevolg?) geprotesteerd heeft, is de verkrachting van menigtestament ten behoeve van Katholieke stichtingen doorden vrijmetselaar Bara, den minister van Justitie, en dewegschenking daarvan aan door vrijmetselaars begnnstigdeinstellingen, is de krijg tegen het bijzonder onderwijs,waar men nog de misdaad (volgens de Ind6pendance)pleegt om het bestaan van God to leeren, is de meestonregtvaardige begunstigiug van het staats-onderwijs, iseindelijk de nog to verwachten wet sur le temporel ducults een bewijs van verdraagzaamheid? Foei, B.. Noord-ziek, dat gij, aan wien die feiten niet onbekend zijn, diegrove leugentaal zonder teregtwijzing liet .

Ook in Frankrijk, Duitschland, Zwitserland, Italie zijn,,de gemoederen der vrijmetselaars zeer opgewonden geraakt"over de Allocutie van den Paus, en „hebben zich in woor-den en geschriften lucht gegeven" . B .• . Noordziek deeltons omtrent die „luchtgeving" niets bijzonders mede .Opmerkelijk is de verklaring, afgelegd in de ProvincialsGroot-Loge van Leicestershire . „In Engeland hebbende vrijmetselaren zich de handelwijze van den Pausbijzonder aangetrokken ."

De Paus had, en gelijk wij zagen niet zonder reden,de vrijmetselarij niet alleen een verderf der godsdienstmaar ook een verderf der gansche menschelijke maatschap-pij genoemd ; daartegenover verklaren de Engelsche vrij-metselaars, dat „ geene vereeniging, geene broederschap„zich zoo weinig met politieke en godsdienstige verwik-„kelingen ophield als de orde der vrijmetselaren". Deorde heeft slechts een philanthropiesch doel, de vrijmetse-laar is „de Samaritaan".

In hoever de vrijmetselaars zich met de godsdienst be-moeijen, zagen wij reeds ; maar moet men niet, om todurven verzekeren, dat de orde zich zoo weinig inlaat

169

met politick, de verregaande onbeschaamdheid van eenEngelschman bezitten? Pat uitspraak in de nabijheid vanhet graf van Palmerstonl Wat verloochening der geschie-denis, welke leert, dat er schier nergens eene politiekebeweging was, waarin de vrijmetselarij niet de hand hieldlElders vergat men wel eens de vermaning van den vrij-metselaar Defrenne: „la duree de notre existence dependde la conservation rigoureuse de nos secrets", en huldig-de men de waarheid. Zoo vereenzelvigt Grisar, de rede-naar van de Antwerpsche loge „La Perseverance", de vrij-metselarij met de groote politieke partij van onzen tijd,,het liberalisme . ,Le liberalisme sera noua ; nous seronssa pence, son &me, sa vie, nous serons lui enfin. V66rhem had reeds de beruchte Verhaegen, de ziel der orde,en, zegt B:. Noordziek wel wat ounadenkend, "hethoofd der liberale partij in Belgie", verklaard bij de in-stallatie der loge ,Esperance" to Brussel : ,si l'opinionliberale a triomph6 en Belgique, c'est & la maconneriequelle doit ce triomphe". Krachtiger nog wordt de En-gelsche onwaarheid weersproken door den correspondentvan het fransche blad „Le Temps ." Erdan, volblopd de-mocraat en vrijdenker, een bier niet to wantrouwen ge-tuige, zegt : „En Italie, le vieux levier magonnique mene„plus de choses qu'ailieurs . I1 a fait, impos6 des minis-,,tres. Il en fera, en imposera d'autres. Le vatican",voegt hij er bij, , aurait done su ce qu'iI faisait, quand,„il y a quelque temps, it parla de la franc- maconnerie .,, 1'univers etonne" .

Hoover de inmenging der vnjmetselarij in de politickgaat, leert one vooral eene circulaire van het BelgieschGroot-Oosten van 1 Maart 1856. Wij citeren letterlijk .„Le Gr.. O:. decide qua non seulement lea L 1 . ont,, le droil mais le devoir de surveiller lea actes de la

170

,,vie publique de ceux de leurs membres gu'ellea ont fait„ entrer daps les fonctions publiques, le devoir de demau-„der des explications, etc .

„Un candidat-macon sera d'abord propose par la ^:.„dans le ressort de laquelle se fera 1'6lection, k l'adoption

• „du G.- . Or.. pour etre ensuite impose aux FF. . de„l'obedience .

„Dana l'election, qu'elle soit nationale, provincials,,on municipale, it n'importe, Pagr6ation du G.-. Or.- .,,sera egalement necessaire, egalement reserv6e .

„Chaque mason jurera d'employer toute son influence,,pour faire reussir la candidature adoptee .

. L'elu de la maconnerie sera aatreint k faire en ^:.•

une profession de foi dont acte sera dress6.„Il sera invite i} recourir aux lumieres de cette ~ . • .

„on du G . • . Or.. dans les occurrences graves qui peuvent

U se presenter pendant la dur6e de son mandat.„L'inexecntion de ses engagements l'exposera a dea peinea

„aevereo, meme . l'exclusion de l'ordre ; l'application de ces„mesures de rigueur sera laiss6e i1 la discretion du G. • .Ow.

„Chaque ^.. pouvant juger utile de s'aider de la pu-„blicite, devra se m6nager des moyens d'insertion dans

l• ee journaux ; mais le G:. Or:. se reserve de lui recom-„mander cenx de ces journaux, gui auront as conjiiance".

In Belgie zal dan ook niemand ontkennen, dat degeheime magt, die alle magten, ja de kroon zelf beheerscht,niet anders is dan de vrijmetselarij ; en dat zij de metgeweld veroverde Staatsmagt gebruikt tegen de KatholiekeKerk, die haren verderfelijken invloed op de ganschemaatschappij aanschouwt, en daarom haar veroordeelt .Waarom zou de vrijmetselarij elders een onschuldiger ka-rakter hebben ? Hare werkzaamheid moge hier en daarverschillen, hare strekking is overal dezelfde . Vertrouwen

17 1

we vooral, ondanks zijue beweringen, den Engelschen,, Sama-ritaan" nict I Is ook hier B :. Noordziek dupe of .- .? ')

,, Deze voorbeelden zouden met andere vermeer-„derd kunuen worden ; maar de opgegevene", beweertB:. N. „zijn voldoende om to bewijzen, dat deuitspraak,,van den Paus niet lijdelijk is aangehoord, maar heftige• bestrijding heeft ondervonden". Ja, welke uitspraak vanden Pans zal van de B .•. niet bestreden worden? Wijgelooven echter, dat de bewuste uitspraak door de mede-gedeelde openbaringen van het maconniek ongeloof gebil-lijkt, en zeker door magonnieke leugentaal niet is weder-legd geworden .Voordat B.-. Noordziek ons mededeelt, wat men in

Nederland deed , om de eer der orde to handhaven',schrijft hij eenige regels, waaruit het maconniek karakterdoor de porien van het maconniek masker ons tegengrijnst .O• ver het algemeen was, op enkele (sic) uitzonderingen

„na, de toon in de onderscheidene geschriften en artikelen,• over dit onderwerp in het licht verschenen, niet bitter„noch beleedigend voor den Paus" . Het kan ziju, de B .- .spreken alle talen naar de beboeften van bet oogenblik,zelfs de tale Chanadus . Maar zeer beleedigend voor denPans zou het zijn, zoo hij door vrijmetselaars kon beleedigdworden, wat door B:. N. geschreven werd . „Men acht„hem [den Paus] omtrent deze aangelegenheid verkeerde-• lijk voorgelicht, [0, die onnoozele Pans I wij lazen onlangs,dat Hij carbonari geweest was; wie weet of B:. Noordziekniet ergens vindt, dat Hij weleer vrijmetselaar was,] en,

1) B.. N. verhaalt in een noot, dat bet Belgieseh Groot-Oosten.in een zendbrief verklaarde, dat de vrijmetselaars Leopold II, denzoon van bun overleden broeder (!), zouden helpen Belgie'a onaf-hankelijkheid en vrije instellingen ataande to houden, en vraagt :kunnen aldus vijanden der maatschappelijke orde handelenPAntw. handelenP neen ; sehrijvenF ja.

1 7 2

,,men gelooft dat hij voor den aandrang der Jesuiten ge-„ woken is, en niet dan schoorvoetende heeft toegegeven„om aldus to handelen". Altoos die Jesuieten . Waarlijkzij ontvangeu van hunne vijanden de meeste eer . Wij, diegeen Jesuieten zijn, en toch tot hunne vrienden behooren,wij kennen niet en ontkennen ten stelligste, ook na debevestiging van B .. Noordziek, die magt der zoo gevreesdeen niet to vreezen Jesuieten . „In sommige streken was„men zoo overtuigd, dat de Jesuiten in deze zaak hunnen,,invloed hadden doen gelden, dat zelfs velen, die niet,,tot ooze orde behoorden, tegen de aanhangere der leer„van Loyola ingenomen, zich openlijk aan de zijde„der vrijmetselaren rangschikten". Wat huichelarij l Diegehate Loyola is een heilige der R. K. Kerk, en heeftnooit anders geleerd dan de leer dier Kerk, waarvan hijde nederige zoon was. Die , veleu" (?) die „zich aan dezijde der vrijmetselaren rangschikten" handelden due nietnit heat tegen den verhevenen heilige, Ignatius van Loyola,maar nit haat tegen de K. Kerk, en zulke lieden kunnenzeer gemakkelijk vrijmetselaars worden .

Geen Katholiek, waardig then naam to dragen, al ishij geen Jesuiet en denkt hij het nooit to worden, of hijveroordeelt de vrijmetselarij, omdat hij bet woord van denPans gelooft : „de vrijmetselarij is een verderf der gods-dienst en der menschelijke maatschappij ."B. •. Noordziek vervolgt: „Zoo werd to Berlijn cone

„vergadering van leeraren der hervormde eeredienst ge-,, houden, op welke vereeniging besloten werd de veroor-„deelden (ochl) to steunen, ten einde niet onder de magt„der jesuiten to geraken". Nog eens, glorie aan diemagtige Jesuieten ! Overigens wat consequentie : teyen deJesuieten, ERGO LOOP' de vrijmetselaars 1 Het blijkt wel,de step van een domiii6 tot de vrijmetselaars is niet moei-

173

jelijk to waken ; alleen begrijpen wij niet, dat die toena-dering zoo lant (P) komt ; Pius LX toch was niet de eerstePaus, die de beruchte broederschap veroordeelde. Na dievrij onnoozele mededeeling vernemen wij ten slotte, dat„men in Nederland niet minder dan elders in de veroor-„deeling nienwe aanleiding vond om de eer der orde to„handhaven". Zonderling genoeg wordt ons echter nietverhaald, waar die handhaving in bestond ; alleen wordtgezegd, dat men voornemens was out bij gelegenheid der,,herdenking van het vijftigjarig bestuur van Prins Frede-rik der Nederlanden als Grootmeester-Nationaal der Orde"eens gloeijend feest to vieren, en daarmede zon het ,ant-,, woord op het onoverdacht (?!) en vermetel (1) oordeel van• Pius IX gegeven, en de indruk, lien het in en buiten

d• e orde mogt hebben to weeg gebragt, ten eenemale nit-„gewischt zijn". De feestviering heeft plaats gehad ; of datdoel bereikt is, wordt betwijfeld. Er kan bij schuimendebekers heel wat plaats hebben, vooral als de al to be-kende Z.- . A. . B .-. Groot-Redenaar daar tegenwoordig isen het woord voert; maar B.' . Noordziek geloove onsde indruk van eene Pauselijke veroordeeling, welke instaat was om geheel de vrijmetselaars-wereld in bewegingto zetten, wordt niet uitgewischt door opgeblazene toas-ten, die naar truffels en champagne rieken .

Overigens, a ij zijn wel geneigd aan to nemen, dat deNederlandsche vrijmetselaren zoo kwaad niet zijn, en wel-ligt een onbeteekenende rol vervullen ; vandaar welligt ishet waar, dat velen er geen bezwaar in zagen om in de ordeto treden, en , deze zich op bijzondere wijze in de laatste„vijftig jaren heeft uitgebreid". s) Maar zeker is die voor-onderstelde bloei onaf hankelijk van de beginselen der

') Ziet bet er to 's Hertogenbosch in de loge , Edelmoedigheid"wel zoo rooskleurig nit?

17 4

orde, die, waren ze gekend, en werden ze hier gelijk el-ders in feiten aanschouwd, velen, zelfs onkatholieken,zouden afschrikken hun naam to leenen aan eene zooge .naamde en door den grooten Pius gebrandmerkte broe-derschap. Sommigen onder de Nederlandsche vrijmetse-laren zijn dan ook weinig gesticht in de luchthartigheidhunner medebroeders, en niet lang geleden werd aan devrijmetselaars van Nederland door een Amsterdamschen B .•. ,wien wij de eer niet willen aandoen van zijn naam inons maandschrift to noemen, maar bekend is door zijngrimmige aanvallen tegen den beroemden Alban Stolz,verzaking van beginselen verweten . God geve het.

Nog eene opmerking en wij eindigen. In eene nootmeldt B.-. Noordziek, hoe de Katholieke geestelijkheid inBelgid, bij den dood van B: . Leopold I, deelde in denrouw der Belgen, en verklaarde innig verknocht to zijugeweest aan den overleden Vorst. „Die handeling staatgelijk", zoo heet het, „met eene scherpe veroordeelingder Allocutie van den l'aus". Het verwondert ons, datdit argumentum ad hominem niet door den schrijver tegende Nederlandsche geestelijkheid ten opzigte van Prins Fre •derik is opgezet . Hij weet toch zeker, dat de Nederlandschegeestelijkheid en de Nederlandsche Katholieken niet mindereerbied en liefde hebben voor omen edelen Prins dan deBelgen hadden voor hun in vele opzigten waarlijk weinig eer-biedwaardigen Koning. Wil B.-. N. de verklaring ? Van toe-passing is : Matth. xxn, 21 ; xx. n, 2, 3 ; en daarm6e kanmen de Vorsten eeren en de vrijmetselarij veroordeelen .

Overigens zal B :. N. wel weten, dat een Vorst-vrij-metselaar bf dupe zijn kan, of slim genoeg om de ordeto gebruiken . Pie het eerste niet was, en het laatsteniet wilde wezen, verbood in vroeger dagen de orde inzijne staten. Dat men dupe ziju kan, wist ook Pius IX .

1 75

die daarom de orde met ziju vonnis trof , zonder iemandmet name to veroordeelen.

Wat is nu de uitkomst van onze nalezing ? Dat, ondanksB.-. N. beweert, dat ,natuurlijkerwijze de tegen do orde,,gerigte aanval door de vrijmetselaars word afgeslagen",het onbetwijfelbaar is, dat Pius IX in 1865 een monu-ment heeft opgerigt, waarop voor de volgende eeuwenonuitwischbaar geschreven blijft

De booze vereeniging der vrijmetaelarij is de pea€ dergodadienat en der menachelijke maalachappij.

1 76

DE TAAK DES CHRISTENDOM

IN BETREKIING

TOT DE MAATSCHAPPIJ.

(Vervolg vas Dl. L, bl . 349 .)

VI.

Bij het beschouwen van Gods onbegrijpelijke wijsheid,almagt en liefde, zich openbarende in het geheim derMenschwording van den Zoon Gods, is het moeijelijk toverklaren, hoe het daarbij iemand in de gedachte kankomen om to durven beweren, dat die Menschwordingniets meer zoude bedoelen, dan ten voordeele van denindividuelen mensch werkzaam to ziju . Wij weten, datGods liefde voor den mensch zoo groot is, dat de ZoonGods, indien het noodig ware, zich voor de zaligheid vanMuen mensch zon willen opofferen en voor ieder afzon-derlijk doen en lijden, wat Hij voor alien gedaan en ge-leden heeft . Doch het betaamt geenszins den mensch deuitgebreide bestemming van de goddelijke daad to be-perken en aan de werkingen van Gods almagt grenzen tostellen . Hoe l de mensch, die zonder maatschappij nietbestaat, noch zich ontwikkelen en voltooijen kan, zoudeslechts als individueel wezen, dat is, als deel van het

177

geheel, van God afhangen, en ala maatschappij van Godonafhankelijk zijnP Hij zoude als individu de goddelijkewet moeten onderhouden en zich geheel daarnaar regelen,en als maatschappij zich om God of diens gebod niet be-hoeven to bekommeren, ja zelfs onderwerping kunnenvorderen, waar de door hem gemaakte maatschappelijkewet met de goddelijke in strijd is P En als dan door hetopvolgen van zulke valsche theorien de maatschappelijkeorde is verstoord geworden, en de maatschappij, van Godafgeweken, steeds meer in een afgrond van verwarringwegzinkt, en Gods reddende voorzienigheid afdaalt, omde maatschappij weder op to heffen en tot zich terug tovoeren, dan zal de mensch die reddende hand kunnenafwijzen en zeggen: ik heb met U niets to maken, ik zalmij zelven redden?

De meening, dat Kerk en Staat moeten gescheidenworden, dat de maatschappij zich moet regelen en bewe-gen zonder acht to geven op de goddelijke wet, is nietslechts eene dwaze, maar eene goddelooze meening, dewijlzij in de verwijdering van God het geluk van den menschzoekt. Wij hooren hier denzelfden Vader der leugentaal,die, even als in het paradijs aan ooze stamouders, alsbron van geluk aan den mensch voorspiegelt, wat slechtshet uiterste van alle ellenden kan aanbrengen ; en onszou willen wijs maken, dat het opvolgen der goddelijkewet en der door God bepaalde orde een hinderpaal isvoor de ontwikkeling en voltooijing van's menschen geluk.

Voorzeker, de Staat is verpligt zich to scheiden vandie sekten, die zich den naam van Kerk valschelijk aan-matigen en den Staat meer ten verderve voeren, naarmatehaar invloed magtiger is. Doch die acheiding mag nietten nadeele zijn van de ware Kerk, die, een oogenblikverdrougen, weldra hare heersehappij moet hernemen, om

1 7 8

als eene liefdevolle moeder hare teedere zorgen aan haarkind to wijden . flier toont zich echter de boosheid derdwaling, die, als zij door een regtvaardig oordeel Godshet ouregtmatig verworven bezit zich ziet ontnemen, lie-ver den ondergang des Staats zoude zien, dan hem aanden heilzamen invloed der Kerk terug to geven. Gelijk de boozevrouw in Salomons regtsgeding roept zij uit : , het kind zijnoch het mijue, noch het uwe, maar men verdeele het"; ter-wijl de ware moeder, tot in haar binuenste geroerd, zich metalle magt tegen de alle hoop vernietigende verdeeling verzet .De Zoon van God is mensch geworden ; Hij heeft het

werk des heils tot eene duurzame en onvergankelijke in-stelling gemaakt, tegen welke noch aardsche, noch hel-ache magten iets zouden vermogen. Hij stichtte zijne Kerk,maakte haar tot die eenige, onafhankelijke, godmensche-lijke maatschappij, die, boven alle maatschappijen verhe-ven, alien zoude kunnen leeren, heiligen en regelen en,terwijl alien vergaan en veranderen, onvergankelijk enonveranderd door de eeuwen zoude voortduren .

In het plan der goddelijke Wijsheid, zoo duidelijk ge-openbaard bij de schepping des menschen, vormt het men-schelijk geslacht slechts Line groote eenheid onder hetonmiddelijk bestuur van God zelven . Aldus leert ons degeschiedenis van het paradijs, waar ons als in beginselde geaardheid der toekomstige geschiedenis wordt aange-duid, gelijk de H. Apostel Paulus zoo diepziiinig aanmerkt,(Rom. v. 14.) dal Adam een voorbeeld is van den Toe-komrtige, qui est forma futuri .

Alles komt voort nit Adam ; zelfs de vrouw, hemals gezellin gegeven, wordt nit eene zijuer ribben ge-vormd, en het is God zelf, die alles doet, bestuurten regelt, zich zelfs met de opvoeding en vormingdes menschen belast, en in het gegeven verbod, bij

1 79

de uitgebreide geschonkene vrijheid, den mensch aan zijueafhankelijkheid herinnert .

Die groote eenheid van het menschelijk geslacht wordtons ook verkondigd door de wet der liefde : liefde totGod, liefde tot den naaste, welker toepassing de voltooi-jing der zedelijke en maatschappelijke orde is . Terwijldeze tweevoudige liefde zoozeer 66ne liefde is, dat deliefde tot den naaste zonder de liefde tot God niet be-staat ; want, gelijk Joannes zegt (i. Joann. iv. 21.) dit is Godsyebod, dal, die God bemint, ook zijnen broeder moet beminnen .

De zonde kwam die groote eenheid verstoren ; de schei-ding tusschen God en den mensch bragt de scheidingtusschen de menschen voort. Reeds aanstonds is de ver-breking van den zoo innigen liefdeband zigtbaar in deaanklagt, waardoor Adam de geheele schuld op Eva enzelfs op God, die hem de vrouw gaf, wilde overbrengen .In Adam zijn wij alien slechts 66n geslacht, en die

eenheid is z66 bovennatuurlijk, dat de zoude des stam-vaders op al zijue nakomelingen overging, en wij wegenszijne zonde als kinderen van gramschap worden ontvan-gen en geboren . Doch juist door die groote eenheid wasde verdeeldheid allervreeselijkst ; de eigenliefde of hoog-moed nam de plaats in der goddelijke liefde en der naas-tenliefde, en het eigen belang werd 's menschen hoogstewet en regel. De streving naar eenheid werd door eenbeginsel van scheiding en verdeeling, van strijd en vijand-schap vervangen, hetwelk de door God gewilde orde nietslechts verstoorde maar dreigde to vernietigen ; het beginvan alle zonde immera is hoogmoed.

Doch „God, die de volken hunne wegen gaan liet,gaf," gelijk Phillips zegt, (') „ aan het menschelijk ge-

(') Kirchenrecht 20 Bd. bl. 348 en 349 .

180

„slacht bij zijn verhuizing naar alle streken der aardeh• et maatschappelijk beginsel van orde mee ." En verder:

,,de Staat is een goddelijk genade-geschenk, aan het„dwalende menschelijk geslacht gegeven, om de geheele„oplossing en verscheuring tegen to houden, tot welke,,het, zoo God zelf niet op aarde verschenen ware, on-„herstelbaar had moeten vervallen . Want, zooals de hei-• lige Irenaeus zoo treffend over dit ouderwerp schrijft,,,,,in zijn verwijdering van God verwilderde de mensch,,,, z66zeer, dat hij zelfs den naasten bloedvriend voor,,,, eenen vijand aanzag en in iedere zondige drift, in moorden hebzucht zouder vrees volhardde. Daar dan de menschde vreeze Gods niet kende, legde God hem de vrees

,,,, voor de menschen op ; zoodat de menschen, aan men-,,,, schelijke magt onderworpen en aan menschelijke wet,,,, gebonden, toch eenigzins tot geregtigheid geraken,en nit vrees voor het hun dreigende zwaard zich

• wederkeerig matigen . . . . Tot welzijn der volken is,,,, dus het aardsche rijk door God en niet door den,,,,duivel ingesteld, die, als van den beginne, ook hierin,,,, loog, dat hij zeide, dat alle rijken hem gegeven wa-,,,,ren ; het is daarom ingesteld, opdat de menschen, het,,,, menschelijk gezag vreezende, niet gelijk de visschen,,,, elkander verslinden, maar door de wet de veelvuldige,,,, ongeregtigheid afwijzen."

Was dit maatschappelijk beginsel in staat om de ver-brokene eenheid to herstellen, en de verdeeling, split-sing, ja verscheuring der eenheid tegen to houdeu?

De geheele geschiedenis met haren strijd, verdeeldheid,twisten en oorlogen is daar om ons het antwoord opdeze vraag to geven . De vijandschap tusschen de verschil-lende volken, de geweldige overheersching van het eeneyolk door het andere, de slavernij van den mensch over-

181

al ingevoerd bewijzen ons hoe onnatuurlijk de toestandwas, door de zonde des menschen voortgebragt .

Maar die oorspronkelijke eenheid moest toch hersteldworden, de scheidiug mogt niet eeuwig duren, door de-zelfde liefde moest God de menschen weder met zich enonder elkander vereenignn . Welnu, die hereeniging en her-stelling geschiedt in en door de Christelijke Kerk .

De Christelijke Kerk bezit eene wonderbare eenheid .Hoewel zij verspreid is onder alle geslachten, stammen,volken en talen der aarde, is zij zoo 66u en eenig, datzij genoemd wdrdt 66u schaapstal onder 66nen herder,66n ligchaam met 66n hoofd, 66n rijk, maar een rijk vanGod, over hetwelk God alleen en niemand anders heer-schappij voert. Zoodat dan in waarheid de door de zondeverbrokene orde hersteld wordt in de Kerk, en de maat-schappij der menschen volkomen tot God is teruggevoerd .

Die bestemming van het Christendom verkondigt onsde H. Joannes, ala hij zegt (xi. 52), dat Tesus zoude ster-ven, on de veratrooide kinderen Gods tot een to vergaderen .Daarom gaf Christus aan alien, die Hem, het Woord Gods,aannamen, de magt on kinderen Gods to worden, hun, diein zijnen naam gelooven ; die niet sit bloed, noch sit denwil des vleeeches, noch sit den wil eens mans, maar sitGod geboren zijn (aldaar i . 12 en 13). Die wonderbare, bo-vennatuurlijke eenheid, het werk der goddelijke genade,heeft Christus van zijnen Hemelschen Vader afgebeden,v66r Hij deze wereld verliet en den lijdensweg betrad :Doch niet voor hen alleen vrage Ik, maar ook voor degenen,die door hun woord in 1Wij gelooven zullen, opdat zij alieneen zijn : gelijk Gij, Paderl in My en Ik in U, dat ookzij in Ons ien zijn, opdat de wereld geloove, dat G / Mijgezonden hebt. En Ik heb hun de heerl~kheid gegeven, dieGij Mij gegeven hebt, opdat zy een zijn, gelijk lPij ien

Dl. LI. Maart 1867 .

13

182

zijn: Ik in hen, en Gij in 31ij : opdat zij volmaakt tot e`nzyn ; opdat de wereld erkenne, dot Gij My gezonden hebt,en hen hebt liefgehad, gelijk Gy Mij hebt liefgehad (JOAN .

xvn. 21 .23 .)Opdat die eenheid zoude blijven eene ware eenheid en

eeue algemeene eenheid, vestigde Christus zijne Kerkop den grondslag der liefde, welke alle onderscheidwegneemt, alle verwijdering opheft, en alle ongelijkheidgelijk maakt : Een nieuw gebod geet Ik u : dat gij elkanderliefhebt ; dat, gelijk Ih u heb liefgehad, ook gij elkanderliefhebt. Hieraan sullen allen erkennen, dal gij mijne leer-lingen zijt, zoo gij lie/de hebt tot elkander (JoAr. xui. 34,35, xv. 12) .

Diezelfde wonderbare eenheid, welke alle onderscheidvan yolk, van stand, van geslacht uitsluit, verkondigt deH. Apostel Paulus, als hij schrijft aan de Galatiers (iii .26) : alien sift gij zones Gods door bet geloof in ChristusJesus; want zoovelen gij in Chrialus gedoopt sift, hebt gijCkrislus aangedaan. Er is noch Jood, noch Griek, er isnook slaaf, noch vrije, er is noch man, noch vrouw ; wantgij allen zijt Us in Christus Jesus.

Die wonderbare eenheid vernietigt de verdeeling en bet on-derscheid der natuur niet ; zij maakt den Griek niet totJood, noch de vrouw tot man ; maar zij vereenigt aliendoor den band der goddelijke liefde . Zoo ontstaat die gees-telijke gemeenscbap, die maatschappij met God den Va-der en met zijnen Zoon Jesus Christus, die 66nheid vanhart en ziel, welke zich aanstonds bij de stichting derKerk openbaarde (HAND. DEn Ap. iv. 32 .) en welke toenreeds werkzaam was, om de bestaande ongelijkheid zoo-veel mogelijk weg to nemen ; want niemand zeide, dal ietsvan hetgeen hij bezat, zijn eigendom was, maar zijhaddendies gemeen.

183

Voorzeker heeft bet Christendom eene zeer groote taakin betrekking tot de maatschappij to vervullen, door deverdeeldheid, nit de zonde voortgekomen, weg to nemen,door alle menschen, alle volken, alle stammen, alle ge-slachten en alle talen in de eenheid des geloofs en derliefde to vereenigen, en het gansche menschelijk geslachtals eene groote eenheid onder de heerschappij van Godterug to voeren .

Deze task is uitsluitend de task der Christelijke Kerk,en daarom is zij de 66ne en eenige, en zal men haarsgelijke to vergeefs zoeken. Geen staat, geen yolk, geenmensch kan die wonderbaar 66ne maatschappij stichten.„Jesus Christus", zegt Phillips (kirchenrecht. I. 60), is„Stichter der Kerk, geen godsdienst-stichter . Eene gods .,,dienst stichten, dat is, nieuwe leeringen over de be-,,trekking der menschen tot God opstellen, hebben velen„gedaan ; Confutse, Zoroaster, Mohamet, Luther, Calvijn,„Zwingli waren godsdienst-stichters, maar geen Kerk-„sticbters ; dat is, dat kon alleen zijn DE OODDELIJKE

„ HEILAND DER WERELD".

En waarom kan geen mensch noch menschelijke magtdie Kerk stichten P Omdat niemand den God die boven-natuurlijke eenheid kan verwezenlijken, en de menschzich zonder God, door zijne eigene krachten tot die aller-innigste gemeenschap met God Diet kan verhe ffen. Diewonderbare liefde, welke bet gansche menschelijk geslachttot 66n rijk onder 66n hoofd vereenigt, heeft haar oor-sprong in de bovennatuurlijke goddelijke liefde, die nietuit de natuurlijke vermogens van den mensch ontstaat,maar in onze harten wordt uitgestort door den HeiligenGeest, die ons gegeven is. En opdat die Heilige Geest inons kunue wonen en de goddelijke liefde uitstorteu, moeteerst de hinderpasl der doodzonde, die ons van de god

184

delijke liefde berooft, verwijderd worden . Dat wegnemender doodzonde, dat instorten der god lelijke genade is geenmenschelijk , maar een goddelijk werk, waardoor die Kerknog het onderscheidend kenteeken bezit, dat zij heilig isen heilig maakt.

Echter is die Kerk niet alleen goddelijk, zij is ook men-schelijk; want door bemiddeling der men.clelijke natuurworden aan de men.clen de goddelijke gaven medegedeeld .

De Kerk is goddelijk ; daarom zeide Christus : mijnrijk is niet van deze wereld, en noemt Hij haar het rijkGod.. Zij is Godmenschelijk ; want de Zoon Gods, die demenschelijke natuur aannam, is haar Stichter en haarHoofd. Hij kiest menschen tot zijn plaatsvervangers, alsHij, ten hemel opklimmende, als mensch de wereld ver-laat; doch Hij zendt hun den goddelijken Geest, den Geestdes Vaders en des Zoons, opdat zij met kracht van bo-ven zouden vervuld zijn ; en Hij zelf zal met hen zijn totaan het eeude der eeuwen. Dat wil zeggen: hun gezagis slechts plaatsvervangend ; niet zij zijn het Hoofd derKerk, maar Christus is en blijft het Hoofd, zigtbaar vooralien in dengene, dien Hij in ziju plaats aanstelde, entot wien Hij zeide : weid MuNE lammeren, weid normschapen.

Het woord der waarheid, dat verkondigd wordt, is niethet woord der menschen, maar het woord van God, hetwoord van Christus, het woord des geloofs, dat is, datgeloofd moet worden, omdat het goddelijke, van God ge-openbaarde waarheid mededeelt ; en die het mededeelen,spreken als gezanten van God, alsof God door hen ver-maande. Doch dat goddelijk woord wordt in menschelijkewoorden medegedeeld . Op velerlei wyzem .prak weleer Godtot de vaderen en de profeten, in den laat.ten tijd .prakHij tot on* in den Zoom, dien Hij tot erfgenaam van lief

185

heelal stelde, door mien Hij ook de eeuwen maakte. De wetis door Moses gegeven, maar genade en waarheid is onsdoor Jesus Christus geworden .Ook de goederen, welke die maatschappij der Kerk

mededeelt, zijn goddelijke goederen en gaven, die ons,omdat wij menschen ziju, geschouken worden door men-achelijke bemiddeling. Door de afwassching met water inbet Doopsel worden wij kinderen Gods en leden der god-delijke maatschappij ; door de oplegging der handen ende heilige zalving in het heilig Vormsel wordt ons deHeilige Geest gegeven ; door het woord der consecratie,door den priester gesproken, wordt in bet heilig Sakra-ment des altaars Christus onder de gedaanten van brooden wijn tegenwoordig gesteld als offer en voedsel ouzerzielen; door de woorden der absolutie in het Sakramentvan boetvaardigheid wordt de zondaar ontbonden van dezonden, waardoor hij God beleedigde ; en zoo deelt deH. Kerk ons in de zeven Sakramenten door zinnelijketeekenen de goddelijke gaven mede .

Die goddelijke gaven bezit de menschelijke maatschappijniet in zich, zij moet die van de Kerk ontvangen. Voor.zeker vermag de Staat veel tot het tijdelijk welzijn dermenschen, maar tot het geestelijk welzijn vermag hij niets ; datmoet hij door de Kerk van Christus ontvangen. En toch,san die geestelijke gaven van genade en waarheid heeftde maatschappij meer behoefte dan aan den overvloedvan alle tijdelijke goederen, welke den mensch niet ge-lukkig kunnen maken .

En waartoe de maatschappij zonder en buiten Christusvervalt, leert ons de geschiedenis der volken v66r Chris-tus en van diegene, welke bet Christendom nog nietaannamen. Zij zijn gezeten, volgens de krachtige uitdruk .king der H. Schrift, in de duisternis en de schaduwe des

186

doods, dat is : onwetendheid en zedebederf. Geen anderlot kunnen wij voorspellen aan iedere maatschappij, diezich van Christus afscheidt . Zij plaatst zich buiten betlicht der waarheid, en verwijdert zich van de bron dergenade, die heilig maakt . Door zich to scheiden vanGod, die een zuivere geest is en geestelijk maakt, gaatzij zich meer en meer in bet doode stof verliezen. Dochwat nog erger is, die Staat wordt antichristelijk en gaatten strijde tegen Christus' Kerk, want zegt de goddelijkeWijsheid : die niet met Mij it, is tegen My, en die metMy niet vergadert, veretrooit (Matt. zu, 30) . Die Godverlaat, geraakt ouder den invloed van den boozen geest,die Vorst dezer wereld genoemd wordt, en zal zijne magtgebruiken, om de Kerk Gods to onderdrukken en to ver-volgen. Zoo zien wij in onze dagen bet anders onverklaarbare schouwspel, hoe de tijdelijke magt niet to vredenis met aardsche en tijdelijke belangen to regelen ; maarzij, die volgens hare eigene getuigenis van deze aarde is,durft zich vermeten de hemelsche belangen to regelen, enaan Cbristus' Stedehouder hier op aarde lessen van wijs-heid mede to deelen en Hem wetten voor to schrijven,waarnaar Hij zich zou to regelen hebben .

Doch ook hier heeft Christus gezorgd, dat die Kerkniet vernietigd worde. Hij heeft haar onvergankelijk ge-maakt en op de onwankelbare steenrots gevestigd, opdatzij alien, die wankelen, zou kunnen bevestigen, en, opdatzij in bet volbrengen van hare taak niet zoude belemmerdof gehinderd worden, haar de onafhankelijkheid van iederemagt op aarde gegeven .

Omdat de Christelijke Kerk eene taak in betrekkingtot de maatschappij to vervullen had, moest zij van iederStaatsgezag onafhankelijk zijn ; zij moest haar eigen gezag,haar eigen wet, haar eigen goed bezitten . Toen Christus

187

zijne Kerk stichtte op aarde , was de tijdelijke magt Hei-densch of Joodsch . Beiden waren Hem vijandig geziub,beiden veroordeelden Hem ter dood, en trachtten in bloei-dige vervolging zijne Kerk to vernietigen. Het was duswel noodzakelijk, dat Hij die onafhankelijkheid der Kerkvan alle aardsch gezag zijnen Apostelen diep inpreutto .Christus heeft van niemand magt ontvangen dan van denYader, en gelijk de Yader Hem gezonden heeft, zoo zendtI1ij ook zijne dpostelen ; met dezelfde magt, dezelfde on-afhankelijkheid, dezelfde voorregten . Eer Ilij hen zendt,herinuert Hij uitdrukkelijk, dat aan Hem alle magt isgegeven, en zij dus van Hem alleen en van niemand an-ders afhangen : My is alle magi gegeven in den hemel enop aarde; pat dus en onderwyat alle volken enz . HetKerkelijk gezag ontvangt zijne magt onmiddelijk van Goddoor Christus, die door den Vader gezonden is . Het re-gelt zich niet naar den geest dezer wereld, maar naarden Geest van God, die, op den Pinksterdag afgedaald,altijd haar blijft bezielen en besturen . Die Heilige Geest alleenwordt geraadpleegd in hetgeen ten nutte der menschheid moetbepaald worden ; niet de veranderlijke meening der menigte .

Zonder die onafhankelijkheid zou die Kerk met hetvergankelijke en veranderende gezag, waaraan het zich ver-bonden had, reeds lang vergaan zijn . Daarom steunt zijook niet op tijdelijk gezag of tijdelijke hulpmiddelen, of-schoon zij die tot haar bestaan noodig heeft . Zij steuntalleen op God, die magtig is haar in alles to helpen .

Tot meerdere verzekering van die onafhankelijkheid derKerk heeft God haar tijdelijk gezag gegeven, en aan den Pauseen vorstendom en eene vorstenkroon geschonken .') Zijn rijkis echter niet van then aard, dat Hij daardoor als tijdelijk vorst

I) Zie bet adrea der ie Rome vereenigde Bissehoppex aan dexR. Yader. Kath. dl. ua, bl. 356.

188

invlocd op de wereldgebeurtenissen oefenen kan ; maar alsPausmoetHij een tijdelijk vorstendom hebbeu, om tegenoverde andere vorsten onafhankelijk to ziju, en aldus zijn in-vloed als Opperhoofd der Kerk aan vorsten en volken todoen gevoelen . De vorsten, niet het yolk, in verbandmet de revolutie en door haar gedreven, willen Hem ditvorstendom ontnemen, meenende Hem daardoor afhanke-lijk to zullen maken van hunue luimen en steeds veran-derende meeningen. Maar het zal dan weer zijn als inde eerste tijden ; de Paus, niets to vreezen en nets toverliezen hebbende, zal zich met des to meer kracht ver-toonen, en van de hoogte van zijnen troon de dwalingenveroordeelen. Niet de Paus is het Hoofd der Kerk, Chris-tus is het Iloofd, en de Paus zijn Plaatsbekleeder ; en hoemeer behoefte de Paus heeft aan goddelijken bijstand, desto meer zal Christus dat woord tot waarheid maken ;Zie, Ik ben met u tot aan het einde der eeuwen.

De waarheid, welke wij verkondigd hebben, dat de Kerkis eene eenige, godmenschelijke, onafhankelijke maatschappij,is, gelijk ieder Katholiek weet en iedere catechismus leert,een voor alien zigtbaar en waarneembaar feit . Z66 en nietanders bestaat de Christelijke Kerk sedert achttien eeu-wen in de geschiedenis, en al het geschreeuw der dwaal-leeraars en het geweld der openbare meening en de ver-leidelijke aandrang der vorsten is niet in staat iets daar-aan to veranderen . Christus zou de Zoon Gods niet zijn,indien zijn goddelijk woord kon falen : Gij zit Petrus, enop doze eteenrota zal Ik mijne Kerk bouwen, en de poortender hel zullen haar niet overweldigen . Waar de heleche magtennets vermogen, is alle inspanning van den mensch overbodig .

Die waarheid leert ons reeds, niet slechts dat de Kerk eenetask to vervullen beeft, maar ook welke task zij in betrekkingtot de maatschappij to vervullen heeft .

189

De mensch, en ook de menschelijke maatschappij, be-gint ziju leven op aarde, en voltooit zijne bestemming inden hemel; want , wij hebben hier geen blijvende stad,"gelijk de Apostel zegt, , maar zoeken de toekomende ."(Hebr. xiii, 14) . Die toekomende stad is de hemel, waarde menschelijke maatschappij hare voltooijing zal vindenin de volkomene onderwerping aan God, die alles in alienzijn zal . Joannes zag die heilige stad, dat nieuwe Jeru-salem opgesierd, als eene bruid versierd is voor haresbruidegom : dat wil zeggen, als het huwelijksfeest van devereeniging Gods met de menschen ; want die heilige stadis eene levende stad of staat, uit heilige menschen be-staande, en van levende steenen opgetrokken . „En hij,, hoorde eene stem van den troon af, die sprak : zie de,,woontente Gods met de menschen ; Hij zal bij hen wo-,,nen, en zij zullen zijn yolk ziju, en God zelf met hen„zal hun God zijn. En God zal wegvegen alle tranen van„hunne oogen; de dood zal niet meer zijn, noch droef-„heid, noch klagen, noch smart ; want het eerste is heen-„gegaan." Daar zullen de magtbekleeders der aarde nietmeer onderscheiden zijn van hunne onderdanen, en wel-ligt in velerlei opzigten achterstaan ; want het eerste, d . i .het rijk dezer aarde is heengegaan en bestaat niet meer.De verdeeling van het eindige en het aardsche heeft op-gehouden, en de 66ne en eenige maatschappij wordt ge .heel door den d€nen en eenigen God bestuurd .

Met alle zorgen voor het tijdelijk heil van den Staat ishet eeuwige heil en de hemelsche bestemming der maat-schappij nooit to bewerken .

Dat is de uitsluitende taak der Christelijke Kerk ; endaarom zijn aan haar Hoofd, en aan Hem alleen, de sleute-len van het rijk der hemelen gegeven . Naar den hemelwijst zij den weg ; zij bereidt voor en neemt op in de maat-

1 90

schappij met God, deelt hier reeds als onderpand der toe .komst goddelijke gaven mede, en verdedigt tegen alleaardsche magt den toegang tot die heilige Kerk en totde bronnen der genade.

Men behoeft niet to vreezen, dat de heilige Kerk dezehare bestemming ooit zal miskennen of verloochenen, enooit zal terugkomen op hare veroordeeling van de valscheleer : de Kerk moot van den Slaat, de Staat van de Kerkgeacheiden worden (rv.) ; nooit zal de Kerk toegeven, datmen de maatschappij van God mag scheiden . Aan deninvloed van God kan de Staat zich niet onttrekken . Wilhij Gods geboden niet onderhoud en, noch zich naar dedoor God gestelde orde regelen, dan kunnen de gevolgenniet achterblijven . De Staat, door zijnen opstand tegen Godvan goddelijk licht en goddelijken zegen beroofd, zal tovreeselijker door God gestraft worden, naarmate hij meerde goddelijke geboden overtreedt . Zoo verkondigt onzeheilige Vader Pius in zijne beroemde Encycliek Quantacura van 8 December 1864, dat ten gevolge van , het„scheiden der godsdienst van de burgerlijke maatschappij„en van het verwerpen van de leer en het gezag der god-delijke openbaring, zelfs HET JUISTE BEGRIP VAN GEREG-

„TIGHEID EN MENSCHELIJK REGT VERDUISTERD EN VERLO-

„ REN, EN STOFFELIJK GEWELD IN DE PLAATS VAN DE WARE

„GEREGTIGHEID EN HET WETTIGE REGT GESTELD WORDT ."

Wie is in staat to zeggen, welke verwarring bet verliesvan dat juiste begrip in alle betrekkingen der maatschap-pij, die vooral steunt op de geregtigheid, en de orde dergeregtigheid moet toepassen, zal voortbrengen ? Men is al aan-stonds genoodzaakt om den zoo veranclerlijken en wankelbarenvolkawil, door de openbare meening of op eenige andere wyze ge-openbaard, tot hoogsle ataatawet to verklaren, onafhankelijk vanalle goddelijk en menachelyk refit . En als hoogste doel en

191

streving der menschelijke maatschappij stelt men het ver-werven en ophoopen van echallen en hel dienen van de on-verzadigbarre begeerlykheid en van eigen welluat en voordeel.

Juist daarom is het Christendom in de wereld, om aande maatschappij haren waren grondslag to hergeven ; haarop to heffen nit het stof, waarin zij meer en meer weg-zonk, en van de slavernij en overheersching der boozebegeerlijkheid to verlossen . En door zich to scheiden vanden Staat, zou de Kerk hare bestemming verloochenen enzich zelve vernietigen .

Hoe is dan zulk een noodlottige en verfoeijelijke leermogelijk geworden to midden der Christelijke maatschappij,en hoe is de heerschappij van die leer to verklaren?Die leer is een gevolg der dwaling, die de plaats der

Kerk in de maatschappij heeft willen innemen, en aanwelke de maatschappij in hare hoogste magten zich, nitstrijd en vijandschap tegen de Kerk, verbouden heeft. Dedwaling is noch 66n, noch godmenschelijk, noch onafhan-kelijk ; als alle menschelijke zaken moet zij steun zoekenbij de hoogste menschelijke magt, den Staat . Zoolang nude Staat voor zich voordeel ziet in de vereeniging, duurtde vrede voort; maar weldra blijkt het duidelijk, dat dedwaling slechts oorzaak is van twist en verdeeldheid ; zijzelve bevordert de onverschilligheid voor de gudsdienst, deliefde vergaat, en de scheiding wordt door de hoogstemagt uitgesproken. Doch de dwaling heeft hare eigen-schappen aan den Staat medegedeeld ; want altijd, zelfs inde dwaling, blijft de godsdienst hoogste wet der dingen .Dezelfde verdeeldheid, dezelfde strijd der dwaling heerschtin den Staat, en dat zal zoolang duren, tot men in deware orde de rust teruggevonden, en zich met de altijdonveranderlijk voortlevende Kerk verzoend heeft.

Er zijn er voorzeker die gelooven, dat de Kerk zich zal

1 92

onderwerpen aan den Staat, en afstand doen van hare on-afhankelijkheid; wij voor ons hebben daaromtrent niet deminste vrees, al zoude men zelfs onzen heiligen Vader denPaus van zijn tijdelijk vorstendom berooven . Is dan eeneondervinding van drie eeuwen hier in ons kleine vaderlandniet voldoende ter overtuiging? Wat heeft men hier niet ge-daan, om de Katholieke Kerk to vernietigen en haar vanalien invloed in Nederland to berooven? En zie haar nadrie eeuwen van lijden en strijden! Even jeugdig en als metvernieuwde krachten herboren staat zij voor u. Onder alwat men kerkgenootschap noemt, verkeert zij alleen ineen bloeijenden toestand . Hare Hierarchie is hersteld, haareerste provinciaal Concilie gehouden, om zich geheel naarde wetten der Kerk to regelen en in den echten Kerke-lijken gcest to hernieuwen, van welke, het is niet to ver-wonderen, in zulke moeijelijke tijden, als die wij pier zijndoorgeworsteld, wel eenigermate kan zijn afgeweken . Inde eenheid harer Bisschoppen, met het 6 ne Opperhoofdinnig vereenigd, gevoelt de Katholieke Kerk in Nederlandzich sterker dan ooit to voren.

En die onsterfelijke Kerk zoude nets to doen hebbenin betrekking tot de maatschappij ! De vijanden der Kerkweten zeer goed, welke kracht daar zit en wat zij zoudekunnen, als zij zich met de politiek wilde inlaten . Dochde Staatsmagt behoeft net to vreezen ; de Kerk zal zich metde politiek net bemoeijen, dit is geenszins hare roeping.Maar om de maatschappij, die van God is afgedwaald,tot God terug to brengen en haar voor den ondergang tobewaren, zal zij ook hier niet ophouden de altijd oudeen aitijd nieuwe waarheid to verkondigen, de dwalingento veroordeelen en den waren weg ter zaligheid, de bronvan het tijdelijk geluk, aan to wijzen . Het is immers eeneuitspraak der goddelijke waarheid, dat de geregtigkeid de

193

volken verheft en groot naakt, en dat de zonde, dat is deopstand tegen- en de verwijdering van God, ze onnelukkigsnaakt. Zoo moge ieder dan, die het wel meent met hetVaderland, zich beijveren, om de zoo noodlottige dwalingder acheiding van Kerk en Staat to bestrijden en mede-werken, dat ons Vaderland niet door goddeloosheid zichaan de regtvaardige straf des Hemels blootstelle .

(Word€ vervolgd.)

194

VERSCHEIDENHEDEN.

BREVE VAN Z. H. PIUS IX.

waarbij een afaat van 60 dagen verleend wordt aex alien, die ketdeilig kruisteeken waken met bijvovging van de gebruikei jke woorden :In den xaam des Yaders, en des Zoons, ex des Heiligen Geestes .Amen . ')

,Ten volle zeker, dat bet heilzaam geheim der Verlossing en degoddelijke genadekracht vervat sijn in bet teeken van bet kruisvan 0. H. Jesus Christns, maakten de geloovigen der eerste Kerkeen seer veelvnldig gebruik van dit teeken, zooals de ondste ennitstekendste gedenkstukken getuigen. En op dezelfde wijze vingenzij met dit teeken al hunne handelingen aan . Bij iedere schrede,bij bet binnengaan en bij bet uitgaan, bij bet ontateken van betlicht, bij bet nuttigen van den maaltijd en bij bet ter taste gaan, bijalle week dat wij verrigten, en op welke pleats wij ons bevinden, teeke-nen wij ons voorhoofd met bet teeken des kruisea", schreef Tertullianus .

Dit overwegende hebben Wij gemeend de godsvracht der geloovi-gen jegens dit teeken van onze verlossing to moeten opwekken,door bun de hemeleche schatten der aflaten to openen , opdat zijde schoone voorbeelden der eerste Christenen navolgende, zich nietzouden scbamen om herhaaldelijk, ook in bet openbaar, zich to tee-kenen met bet teeken des kruises, hetwelk ale de standaard is van dekrijgsknechten van Christns.

Daarom is bet, dat Wij, vertrouwende op de barmhartigheid vanden almagtigen God en op bet gezag der H . H. Apostelen Petrusen Paulus, aan alien en een ieder van beiderlei geslacht, zoo dikwijlsale zij, ten minsle met een berouwvol hart en onder aanroeping vande Allerheiligste 1)rieeenbeid, bet kruisteeken sullen maken, vjjftigdagex aflaat toestaan in den gebruikelijken vorm der Kerk voor de atraf-

1) Reeds kortelijk vermeld in „De Katkoiiek", dl. ZL1rr W. 380 .

195

fen, welke hun opgelegd zouden zijn, of die zij om eene andere reden,welke ook, mogten verschuldigd zijn . Wij Mean daarenboven gene.diglijk in den Heer toe, dat deze aflaten kunnen toegevoegd worden,bij wijze van voorbede, aan de zielen der geloovigen, welke inde genade Gods uit deze wereld gescheiden zijn .

Gegeven to Rome, bij 31. Pieter, onder den vis3cheraring, den 28 .∎Jaiij 1863, het achttiende van one Paussohap ."

Deze Breve van Zijne Heiligheid Pius a vonden wij afgedruktin eene kleine brochure, het vorige jaar to Rome bij Monaldi uit-gegeven en aldaar seer algemeen verspreid . Het zal niemand ver-wonderen , dat de kloekmoedige Pius, met kruis op kruis beladen, eenebijzonder teedere devotie koestert voor het heilig teeken van 'a Heerenlijden ; dat Hij, in dagen van ongeloof ale de onze, de zwakken ofdie zich schamen, ter opwekking en bemoediging heenwijst near hetvoorbeeld der eerste Christenen, welke in het kruis hunne krachten in bet lijden hunne glorie vonden ; dat Hij in den verwoedenatrijd tegen de Kerk en hear zigtbaar Opperhoofd de konink-lijke barrier des kruises omhoog heft met het vaste vertrouwen ,dat ook Hij in dat teeken zal overwinnen. Aanstonds voelden wijons aangespoord tot de mededeeling en overzetting van deze schooneBreve, ten einde de geloovigen van one Vaderland bekend to wa-ken met deze rijke bron van geestelijke gunsten en verdiensten,door den H. Vader geopend ; en wij darven one vleijen met hetvooraitzigt, dat ieder lezer van dit Maandschrift, priester of leek,bet zijne zal willen bijdragen om dit goede work to helpen bevor-deren . De hoogeerw. Kanunnik Trento heeft waarschijnlijk in dezeBreve aanleiding gevonden, om op den feestdag van Kruisvindingvoor eene seer talrijke en hoogst aanzienlijke vergadering to apre-ken Over den geeat, waarmede ket keilig kruisieeken noel gemaakiworden. Hij deed bet op zulk eene voortreffelijke wijze, dat wijons niet kunnen weerhoaden zijne eigene woorden, nit het Itali-aansch vertaald, hier to laten volgen .

Zal iemand van u, mijne heeren, zich beleedigd achten, wanneerik heden een onderwerp tries , hetwelk niet enkel eenvoudig is, maarzelfs aan dezen of genen onder ons al to kinderachtig ken toeschij .nenP Wat konde mij op de gedachte brengen heden een woord van

196

onderrigting to spreken over - wie kan bet denken P - over betwaken van bet teeken des heiligen kruises P Maar hoe, zal iemandzeggen, op eenen dag zoo plegtig, voor een gehoor gelijk bet uwe,optreden met een onderwerp gelijk dit P Hebben wij dan nooit ge-weten , op wat manier wij dit heilig teeken moeten maken P Enontvingen wij dat onderrigt niet gedurende al de jaren, die er ver-loopen zijn van de dagen der eerste kindschheid of tot den jonge-lingsleeftijd toe P Waartoe dan hetzelfde onderrigt op nieuw noodig PMijne heeren, de H . Augustinus heeft eene groote waarheid uitgesproken,toes hij zeide : alle Christenen weten , hoe zij bet heilig kruisteeken,moeten maken uitwendig en met de hand ; maar aan de meesten, hunner is bet onbekend, hoe bet inwendig, dat is, met welken, geest bet gemaakt moot worden. Signari visibililer aciunl, spiri-tualiter neaciunt." Al aanstonds begrijpt gij nu, over welk onderwerpik heden tot u ga spreken : over den geest namelijk, waarmede wijbet beilig kruisteeken steeds moeten maken . En indien ik, mijueheeren, dit onderwerp van deze zijde opvat, dan zult gij, vertrouwik , welverre van u beleedigd to gevoelen, integendeel geheel in-stemmen met mijne gedachte , dat bet niet een al to kinderachtig,maar een groot, een ernatig, een allergewigtigst onderwerp is ; eenonderwerp bijgevolg, volkomen in overeenstemming met de hoogeplegtigheid van dezen feestdag ; en wat meer is, gebeel geevenre-digd aan de behoeften, zoo niet van alien, dan ten minste van veleaonzer. Last ons dan zonder toeven aanvangen en wel met dat aller-heiligste kruisteeken, dat is, in den naam des Vaders, en des Zoons,en des H. Geestes. Amen .Met welken geest - vragen wij - moot steeds bet heilig kruis-

teeken gemaakt worden P Een godvruchtig schrijver, seer ervarenin bet geestelijk leven, antwoordde, toen doze vraag ook tot hemgerigt werd, bet volgende

ten eerste met een geest van aandacht ;ten tweeds met een geest van navolging ;ten derde met een geest van gebed .Drie punten, welke bet van bet hoogste belang is good to be-

schouwen ; en indien God u zijne genade geeft om die good tobegrijpen, zult gij in hanne behandeling niet alleen eon zeer nuttigmaar ook een zeer praktiesah onderrigt vinden .MET ZEN GEEST V

AANDACHT op do eerste plaats : en dozewoorden hebben eene dubbele beteekeuis. Er wordt ten eerste mede

197

gezegd dat iemand, zoo dikwijls hij bet heilig kruisteeken maakt ,zijne aandacht ten volle moet schenken aan hetgeen hij doet ; datwil zeggen : dat hij bet niet make ale bij toeval en uitsluitend nitgewoonte . , W aarom , meent gij," zegt de H. Joannes Chrysosto-mus, , msakt deze en gene bij bet opstaan des morgens, bij bet, binnentreden eener kerk in den loop van den dag, bij bet near, bed gaan des avonds altijd bet heilig kruisteeken ? Louter omdat, zij de gewoonte hebben zulks to doen . Maar meent gij ook, dat, zij, zoo dikwijls zij bet waken , zelven weten wet zij doen P Wie,weet, wear hun geest zich alsdan ophoudt? Uitwendig maken, zij bet teeken maar hun geest dwaalt overal rood,* zegt de Hei-lige. , Signantur, sod mess pervagatur." Hun geest houdt zich mis-schien met alles bezig behalve met deze allerheiligste handeling,gelijk bet waken van bet heilig kruisteeken er eene is .

, Doch ," zoo last de Heilige volgen , , indien de geest niet denkt, van hetgeen de hand verrigt, dan ken nimmer bet heilig kruis-, teeken goad gemaakt worden" ; en de reden, zoo klaar ale de dag ,voegt hij er aanstonds bij. Dit heilig teeken bevat namelijk alleswat vereischt wordt om eene handeling tot eene godsdienstige han-deling to verheffen ; en elke godsdienstige handeling vordert onge-twijfeld, dat zij met godsvrucht (met devotie) verrigt worde . Welnu,wet men met godsvrucht verrigten wil, men doe bet op de alleyeerste plants met aandacht : allente ac devote ; de attentie (de aan-dacht) eerst, dan de devotie (de godsvrucht .) Hieruit volgt, datbet heilig kruisteeken nimmer met godsvrucht ken gemaakt worden,zoo men bet niet tevens met aandacht maakt. Maar in zulk gevalis bet dan ook nimmer eene godsdienstige handeling . Het is daneene bloot stoffelijke, eene onbeduidende, eene nietswaardige hande-ling ; eenvoudig eene uitwendige beweging van de hand, welkebier in dit geval nergens toe dient .

, En werd ten minste deze beweging zelve van de hand nog near,behooren verrigt," zegt een andere heilige schrijver . Maar wan-neer bij bet maken van bet heilig kruisteeken de geest van denmensch zich niet een weinig tot aandachtigheid stemt, niet denktvan hetgeen de hand terzelfder tijd verrigt, dan maakt hij het nietalleen bloot uitwendig , maar meestal ook slecht daarenboven . In-derdaad, mijne heeren, bet wekt medelijden en bet moest algemeenafechuw verwekken, to zien met welke oneerbiedigheid , met welkeonbetamelijkheid, -- last mij liever zeggen, - met welke onwel-

Dl. LL Maart 1867 .

14

198

voegelijkheid dat heilig teeken, ik zeg niet, gemaakt, maar verminktwork Eens vertoonde zich een jongeling in den biechtstoel omzijne biecht to spreken, en begon met juist zoo verminkt een kruis .teeken waken. , Ach mijn soon ," zeide hem de biechtvader, , ikmeende dat gij waart gekomen om goed to biechten , maar totmijn leedwezen moet ik n zeggen , dat gij al een heel aleeht be-gin maakt. Denkt gij , dat dit de manier is om bet teeken van

, bet heilig kruis to maken ? Het is zeer goed to zien , dat gij,nets begrijpt van de groote handeling, die gij verrigt. Mask dus,bet kruisteeken op nieuw . Begin met bet goed to maken, en dit, zal eene beste voorbereiding zijn, om vervolgens eene goede biecht,te spreken ."

Het heilig kruisteeken to maken met een geest van aandacht ,wil nog iets andera zeggen . Bet wil niet alleen zeggen, dat menzijne aandacht moet schenken aan hetgeen men doet, maar ook aanhetgeen door bet heilig kruisteeken wordt beteekend ; aan hetgeendit heilig teeken vooratelt : dat is, aan de geloofsgeheimen, welkebet bevat.

En het bevat ten eerste - gij weet dit alien - de twee eerstegeheimen van bet geloof ; de Eenheid (bet zijn woorden, mijneheeren, die wij als kleine kinderen stamelden, maar die wij alsChristenen vol eerbied en bevend uitepreken) , de E€nheid en Drie-eenheid van God, de Menschwording, bet Lijden en den Dood vanJesus Christus, onzen Zaligmaker. Het bevat vervolgens eenigevan de voornaamste artikelen van ons heilig geloof : bij voorbeeld,dat God ons eerate begin en ons laatste einde is ; dat wij behoefteen altijd behoefte hebben am zijne genade ; dat die genade en diehulp ons op geene andera wijze kunnen toekomen tenzij door doverdiensten van bet Lijden van Jesus Christus ; dat wij derhalvealleen door zijne verdiensten de kwijtscbelding onzer zonden kunnenverhopen ; dat wij, evenals wij moeten sterven, zoo ook eenmaalzullen verrijzen nit den dood ; dat Jesus Christus eenmaal zal weder .komen out to oordeelen ; dat wij op then grooten dag zullen gesteldworden of ter linkerzijde met de verworpelingen , om veroordeeldto worden tot de hel, of ter regterzijde met zijne uitverkorenen ,out to zamen met Hem opgenomen to worden ten hemel. Al dezegeloofswaarheden zijn vervat, berhaal ik, in bet teeken des heiligenkruises. Bet is wel niet noodig nit to leggen, op welke wijze zijer in vervat zijn, omdat dit reeds in de Christelijke Leering vol-

1 99

doende geschied is. Genoeg zij bet, dat de Heilige Kerk dezegeheimen en deze artikelen, welke als de allereerste en allerhoofd.zakelijkste waarheden, als de grondslagen en de hoofdpunten vanonze heilige godsdienst en van bet geloof moeten beschouwd wor-den - .capita fedei et rcligionia nostrae" gelijk een Oudvader zenoemt ; - genoeg, dat de Heilige Kerk in bet teeken van betheilig kruis die alien in bet kort heeft willen zamenvatten, die alienheeft willen vereenigen, die alien in ekn teeken aanschouwelijk heeftwillen voorstellen.

Maar, zal men zeggen, is bet dan noodig, dat men bij elk kruis-leeken, wat men maakt, over al doze punten, een voor een, na-denkt P En hoe in €bn oogenblik zijue gedachten gevestigd op zoo-vele waarheden to gelijk P Neen , mijne hecren , dat is niet noodig ;bet is niet noodig, dat wij bij bet maken van elk kruisteeken aldie punten, een voor een, en op een en hetzelfde oogenblik over-denken. Maar wij hebben dan telkens eene goede gelegenheid omons to herinneren, dat er punten, dat er waarheden zijn, waar-over wij, zoo niet juist op dit oogenblik dan ten minste ter gele.gener tijde, nu en dan hebben na to denken, indien wij waarlgkChristenen zija. Ja, indien wij waarlijk Chriatenen zijn, moeten wijdaarover nadenken ; want hierin ligt de bron van alle geluk, vanalle goed, zegt de H. Augustinus : ,principium oxnis box". der-halve ook van bet geluk, een goed Christen to zijn. In bet heiligkraisteeken hebben wij bij gevolg een gemakkelijk middel om doherinnering aan die voorname waarheden in ons levend to houden,die vervolgens met aandacht to beschouwen en to overwegen, opdatwij zoover mogen komen, indien bet mogelijk is, dat wij diealtijd voor den geest hebben . In his meditare. Een schoon voor-beeld hiervan treffen wij aan in bet leven van eenen edelman, diezich verpligt zag midden in de groote wereld to leven ; (wantin do wereld, zelfs in de groote wereld vindt men, Goddank, ooknog ware en goedo Christenen.) Deze no koesterde eene zeer grootedevotie voor bet heilig kruisteeken, en juist om deze reden,omdat bet kruisteeken, gelijk hij zeide, een kort maar volledigbegrip is van de voorneamste eeuwige waarheden ; (dit was zijuemanier om zich uit to drukken) . Hij maakte dan ook dat heiligteeken nimmer, of telkens riep hij zich die eeuwige waarheden inbet geheugen terug , juist zoo in bet kort to zamen gevat . In betbijzonder echter vindt men verhaald, dat hij bet eerste kruisteeken'

200

hetwelk hij des morgens maakte bij bet opstaan , altijd met eenebijzonder innige aandacht maakte, en gewoon was er altijd dezewoorden van den Apostel bij to voegen : ix his medilare, everweeqdid, en nogmaals herhaalde hij : ix his medilare, ix his calo : over-weeq did, hood u hiermede beziq ; als wilde hij zich met die woordensteeds herinneren , dat deze groote eeuwige waarheden bet voorwerpmoesten zijn van zijn denken en overdenken gedurende at den tijdvan zijn leven . Deze godvruchtige oefening nu bragt twee zeer heil-same gevolgen to weeg. En wel vooreerst, zij bevestigde in hem deheilige gewoonte om geregeld iederen dag eene korte overweging tohouden over eene of andere van deze eeuwige waarheden . En ditmaakte vervolgens, dat in den loop van den dag, ook to midden vanat zijn bezigheden, die zelfde waarheden hem telkens voor den geestkwamen, at naar gelang van bet werk dat hij verrigtte, van degesprekken die hij voerde, van de personen met wie hij sprak . Bijieder voorval en in elke omstandigheid werden die heilzame indruk.ken zeer gemakkelijk verlevendigd ; en dan verwekte hij telkens eeneof andere van die allerschoonste akten, van welke de H. Theresiazegt, dat zij wel is waar kort maar zeer kostbaar zijn : akten vangeloof , van hoop, van liefde, van geduld, van boetvaardigbeid, vanonderwerping aan den goddelijken Wit, van onthechting aan de we-reld en dergelijke . Aldus bleef dat eerste kruisteeken van iederenmorgen diep in zijn hart gedrukt, en zette daar zijn vruchtbarenarbeid voort gedurende den ganschen dag tot den laten avond toe .

0, mijne heeren, indien wij heden slechts dit eene mogten leerenop die wijze, de eerste maal ten minste iederen dag, bet heilig kruis-teeken to maken I Dit zoude er oneindig veel toe bijdragen, om betook at de andere keeren in den loop van den dag goed to maken ;dat wit zeggen, bet zonder veel moeite to maken met eex geest vaxaandachd, hetgeen bet pant is, dat wij ons hebben voorgesteld opde eerste plaats to behandelen.

MET ZEN GEEST VAN NAVOLOXNG op de tweede plaats moet menzorgen bet heilig kruisteeken to maken. En wat wit dit zeggen PHet wit zeggen, mijne heeren, dat men bet steeds moet maken meteen hart vol van eene innige liefde tot den gekruisten Jesus, zeggende Heiligen : dat is, in de vereischte gesteltenis, met een wezenlijkverlaugen , om aan Hem zoo volmaakt mogelijk gelijkvormig to wor-den, en derhalve Hem na to volgen .

201

Inderdaad, de Heilige Kerk heeft het heilig kruisteeken juist metdat oogmerk ingesteld : , opdat wij ter navolging opgewekt zouden,worden" , zegt de H . Bonaventura, , m ot provocemur ad imitandum ."En de H. Franciscus van Sales zeide op zijne beurt : bet kruis ende Gekruiste behooren onafscheidelijk bij elkander ; en gelijk menden Gekruiste niet kan denken zonder het kruis, zoo moest het ookniet mogelijk zijn, dat wij ooit het kruisteeken maakten, zonder oneiederen keer opgewekt to gevoelen, om ons op de navolging van den ge-kruisten Jesus toe to leggen. Voor dengene den ook, die dezen geestvan navolging, waarmede het kruisteeken wil gemaakt worden, in zichweet aan to kweeken, bestaat san andere opwekking geen behoefte.Veeleer is het noodig , zegt de H . Augustinus, dat wij bedroefd zijn,omdat wij er misschien nimmer aan dachten het met then geest tomaken. Geve God, dat wij niet behooren onder het getal dergenen,die, hoe dikwijls zij ook bet heilig kruisteeken maken, toch altijdvoortgaan met den gekruisten Jesus to beleedigen ; want zulke ont-aarde Christenen zijn er, zegt de Heilige. Geen dag gaat er voorbij,of zij teekenen zich met dit heilig teeken, en toch houden zip nietop met zondigen, en toch bekeeren zij zich niet . , Quotidie aignant,se, Bed a peccato non reoocant ae." Zoo gebeurde het eens, datiemand bij het verlaten der kerk, wear hij den zegen ontvangen enherhaaldelijk het heilig kruisteeken gemaakt had, op weinige schre .den afstands een gesprek aanknoopte met een ander . Spoedig ge-raakte hij met dozen in twist, en gewoon zijnde zich door drift tolaten vervoeren, ontzag hij zich niet den aanbiddelijken Naam desHeeren door vloeken to onteeren . Gelukkig was zija medgezel eenbraaf Christen, en konde zich niet weerhouden hem to zeggen : maarhoe, mijn vriend, is het mogelijk ; zoo even hebt gij u geteekendmet bet teeken van het heilig kruis, en bijna op hetzelfde oogenblikdurft gij eene godslastering uitspreken PMaar zij dit ook van niemand onzer wear, kunnen wij dan ten

minste van ons zelven getuigen, dat wij, na zoo dikwijls reeds betheilig kruisteeken gemaakt to hebben, begonnen ziju den gekruistenJesus na to volgen P , Ach ," riep de H . Augustinus weenende uit,,wanner ik Hem aanschouw en dan mij zelven bezie, welk een, onderscheid tusschen Hem en mij ; Christus arm, en ik rijk, of ten, minste vol verlangen om bet to worden ; Christus naakt , en ik, good gekleed ; Christas nederig, en ik hoovaardig ; Christus zacht-,moedig, en ik gramstorig ; Christus verstorven, en ik zinnelijk .

202

,,Wanner ik dat overdenk," voegde bij er bij, ,dan word ik be-, schaamd en bevreesd ; dan begin ik tot mij zelven to zeggen : ik, teeken mij met dat heilige teeken P ik doe dit zooveel malen iederen,dag? Ik durf bet wagen bet heilig kruisteeken to maken, ik P. ..,ik, de vijand van bet kruis van Jesus Christus : inimicua erucia

,Christi?" Te vergeefa dus heb ik bet gemaakt tot heden toe ;want bet doe] , dat ik mij telkens moest voorstellen : de meerderegelijkvormigheid met Christus , heb ik nog nimmer getracht tobereiken. , Obsignalus, sed son is similulidinem Christi."

Eindelijk op de derde pleats moet men bet heilig kruisteeken ma-maken rET ZEN oEEST UN onnzn . En ook dit begrijpt men even-eens dadelijk , dat men er zich van bedienen most juist ale van eengebed, om van den Heer kulp to vragen in al onze behoeften. jetsal" zegt een godvruchtig scbrijver, , niet alleen een heilig maarook een allerkrachtigst gebed zijn : allerkrachtigst in de gevaren ,effieacissima in periculis ; allerkrachtigst in de beproevingen, ix tri-bulation ; allerkrachtigst bij al onze werken, ix omni opere."

, Is do gevaren ." In deze wereld verkeeren wij altijd in duizendegevaren, zoowel near de ziel ale near bet ligchaam . En wat nudie gevaren near bet ligchaam betret : bet lijdt geen twijfel, of betheilig kruisteeken is een groot en krachtig beboedmiddel ; alle Hei .ligen zeggen bet eenparig. Ontelbaar ziju de voorbeelden, welke degeschiedenis ons hiervan aanbiedt ; doch bet in hoc sign vines (indit teeken zult gij overwinnen) van keizer Konstantijn is aan eenieder bekend. Aan hoevele gevaren is hij ontkomen en hoeveleoverwinningen beeft bij behaald, altijd met bet enkele teeken vanbet heilig kruis? En wat vervolgens de gevaren near de ziel aan-gaat : er zijn Heiligen die soover gaan, dat zij aan bet kruisteekenden naam toekennen van eenig voorbehoedmiddel. De H. Kerk geeftdan ook daidelijk to kennen, dat de duivel voor niets zoo bevreesdis ale voor bet heilig teeken van 's Heeren kruis : ecce crucem Do-mini, fugile parks adveraae (ziedaar bet kruis des Heeren ; vlugt ,gij die ons belaagt) . En de H. Franciscua van Sales zeide eenstot eenen man van aanzienlijke geboorte, die een weinig stichtendleven leidde : indien gij eenige malen meer bet kruisteeken maakt,maar bet maakt, gelijk het behoort : dat is, met godavrueht, met inniggevoel, met aandacht, met geloof ; indien gij , herhaal ik, eenigemalen meer bet kruisteeken maakt , zult gij zeer veel zonden min-

203

der doen . 1)e Heilige had in hem opgemerkt, dat hij niet onver-schillig was voor het heilig kruisteeken, terwijl lets anders volstrektgeen indruk op hem maakte .,In de beproevixyen ." Beproeviogen, mijne heeren, hebben wij

alien, een ieder de onze ; en indien wij ze niet bebben, moeten wijverwachten, dat ze zullen komen, zegt Salomon . Geef mij , zegthij, den gelukkigsten mensch der wereld : heb sleehts een weiniggeduld, en ook voor hem zal de tijd van beproeving aanbreken .r Yeniel el tempus ajliclionia." En hoe dikwijls zijn wij zelven oog .getuigen geweest van dergelijke geheel onvoorziene rampen P Dezeof gene, wij herinneren bet ons nog zeer goed , was langen tijd eenkrachtig jongeling, bet sieraad van zijnen leeftijd ; kostbaar ginghij gekleed, eer en aanzien vielen hem van alle zijden to beurt ;al de gemakken en vreugden en vermaken des levens genoot hijin vollen overvloed . En ziet, op bet onverwachts werd hij dooreene ziekte overvallen of misschien tot de uiterste armoede ge-bragt ; maar, om welke reden dan ook, door niemand werd hij langerontzien of geeerd of aanbeden ; ten laatste was hij van een elkverlaten . Hoevele anderen hadden er met rampen en tegenspoe.den to kampen van allerlei aard ; want, mijne heeren, kruisen ko-men over alien , en wat vroeger of later breekt voor een iederde lid der beproeving aan, en komen de jaren, van welke men zeyl :zy behayen my niet. Peniel tempus gfliclionia et appropinquabunt,anni, de quibus dices : non mihi placent .Hoort wat de H. Hieronymus aan eene acme zieke schreef . Ik

begrijp", zoo scbreef hij, , dat gij tegenwoordig een kruis en eengroot kruis to dragen hebt : ik ben er zeker van, dat velen u eentai van vertroostingen zullen aangeboden hebben ; maar sta mij toe,dat ook ik u een troostmiddel aanbied . Verligt uw kruis door dik.wijls bet heilig kruisteeken to waken . Crebro aiyno crucis muniascruces Man . Ik kan u niet genoeg zeggen , hoeveel vertroostingn dit scheuken zal ; beproef bet, en gij suit bet ondervinden ." Enin de levenageschiedenis van een anderen Heilige, die bijzondereen man des gebeds was, wordt ons verhaald, dat hij in zijn dood-strijd, toen hij niet meer spreken kon en geene verzuchting meerkonde uiten, door teekenen to verstaan gaf, hoe groote vertroostingenbij ondervond, zoo dikwijls iemand hem met wijwater besproeide,terwijl hij zelf zich met bet beilig kruisteeken teekende. Gedurendeal den tijd dan ook, dat de laatste smarten des doods aanhielden,

204

hield hij niet op met zachten en bet waken van bet heilig kruis-teeken .PEW by ieder work" ten laatste. Tertuilianus maakt eene opmer .

king near aanleiding van bet gebruik, om elke handeling in doheilige bediening altijd met bet kruisteeken aan to vaugen . Daar-mede beginnen de Kerkelijke getijden, daarmede bet offer der Mis,en daarmede gewoonlijk al de andere openbare handelingen der Kerk .En hij segt, dat die heilige eerste Christenen daaruit geleerd had-den, om ook hunne werken, zoowel in bet algemeen ale in betbijzonder, met bet kruisteeken to beginnen, en dat dit eene alge .meen aangenome gewoonten was in die gelukkige dagen der eersteKerk . , dd singulos actua sigxum crude ilerari consueoit ." Men wasgewoon bij ieder werk in bet bijzonder bet heilig kruistee-ken to herhalen. Hetzelfde vinden wij ook later bij den H .Hieronymus in eene onderrigting, welke hij gaf aan eenige ge .zinnen to Rome. Ik beveel u den, seide hij , dat gij n de heiligegewoonte eigen maakt, om bij alle soort van work altijd bet heiligkruisteeken to laten voorafgaan. , dd omnem actum maxus pingatcrucem Domixi." En vervolgens daalde hij tot in de kleinste bijzon .derheden ten then opzigte af. Bij voorbeeld zeide bij : staat gij opvan uwe rustplaats : bet eerste vat gij doet, zij bet maken vanbet heilige kruisteeken. Most gij uitgaan : mask bet heilig kruis-teeken, eer gij uw huffs verlaat. Desgelijks wanneer gij u aan denmaaltijd zet, of u op reis begeeft, of eenige task onderneemt ;hetzij gij studeert of handenarbeid verrigt, hetzij gij schrijft ofleest ; kortom, wat gij ook begint : begin nooit lets zonder eerstbet heilig kruisteeken to hebben gemaakt . , dd omxem actum mantispingat crucem Damixi."

Ziedaar, mijne heeren, bet weinige, dat ik u heb kunnen zeg-gen over bet groote onderwerp, dat wij one heden haddenvoorgesteld to bespreken . Gewaardigt God zich dit weinige to ze-genen in u en in mij, den sullen wij, vertrouw ik, geen spijtgevoelen en nog veel minder one schamen, dat wij een half uurbesteed hebben om bet heilig kruisteeken goad to leeren maken .

205

DE OUDSTE MARIA-MAAND. 1)

Ofachoon wij weinig ingenomen zijn met vertalingen van buitenland-ache gebedenboeken, omdat ze veelal voor onzen toestand mindergeschiktzijn, moeten we voor het bovengenoemde werkje eene uitzondering wa-ken: dit werkje toch neemt onder de menigvuldige Meimaand-oefenin-gen ter eere van de Allerheiligste Maagd eene eervolle plants in .Na beknopt en duidelijk de wijze van overwegen, zooals ze doorden H. Ignatius geleerd is, to hebben voorgesteld , geeft de Schrijverone voor elken dag der maand eene korte overweging over eeneder voornaamste gebeurtenissen nit het leven der H. Maagd ; v66relks overweging staat eene, op de H . Schriftuur, de H . Vadersof andere eerbiedwaardige schrijvers gegronde voorstelling dier ge-beurtenis ; aan het slot der overweging zijn bepaalde voornemenaen eene kernachtige, meeatal aan de H. Vaders ontleende spreukopgegeven .Rijk voorzeker is de inhoud van dit boekje, en bet kan niet

missen , of hij , die het in den geest en volgens de bedoeling denEerw. Schrijvers gebruikt, zal in eerbied en kinderlijke liefde voorde Onbevlekte Moeder des Heeren toenemen , en dagelijks op den wegder Christelijke volmaaktheid vorderingen maken . Immera de blik ,then de Schrijver one telkens, nadat wij het toonbeeld van vol-maaktheid beschouwd hebben , op onze gebreken en overtredingenlast slaan, doet one over onze fouten blozen, en wekt in oilseen vurig verlangen op, om het gegeven voorbeeld zooveel mo-gelijk na to streven , terwijl de korte maar vurige verzuchtingen,in de overweging aangegeven, dit verlangen versterken . We kun-nen als aanstonds verwijzen near de eerste Overweging, in welke deSchrijver, na in het kort de voornaamste bewijzen voor de Onbe-vlekte Ontvangenis to hebben overwogen, op de krachtigste wijzeden heat tegen de condo in ons opwekt door de tegenstelling vande onschuld en heiligheid van Maria en onze eigene boosheid . Inde %I% Meditatie, Maria aan den voet van bet kruis", doethij ons niet alleen de onbegrijpelijke smarten van de lijdende Moe .dermaagd gevoelen, maar ontateekt hij ook in one eons kinderlijke

(1) door eon priester der Societeit van Jesus . Near de tweeds Franschenitgave van den Eerw. Peter Blot. S . J . vertaald door een R. K . Priester.'s Hertogenbosch , Henri Bogaerts, opvolger van P . N. Verhoeven, Druk.ker en Boekhandelaar van Z . H. Pans Pins I% . 1866,

20 6

liefde voor Jrsus' B. Moeder. Doch men meet het geheele werkjelezen en herlezen om zijne weldadige werking to gevoelen .

De vertaling is blijkbaar met veel zorg bewerkt , en over 't alge-meen geed geslaagd . Wij vereenigen ons ten voile met den wensch,door den Vertaler in zijne korte voorrede geuit : Moge ook doorde lezing en overweging van dit boekje Maria vuriger worden be-mind, Maria getrouwer gediend, Maria veelvuldiger worden aan-geroepen ."

VRIJMETSELARIANA.

I.

DE UITVAARTVIERING DER VRIJDIETSELAARS BIJ DEN DOOD

VAN LEOPOLD I, KOYING DER BELGEN.

De dour van one bestaan hangt of van de strenge bewaring on-zer geheimen," verklaarde onlangs een B :. der beruchte orde. Wijbetwijfelen het niet ; de openbaarmaking van de daden der vrijmet-selaars meet de orde eensdeela z66 afachuwelijk en anderdeels z66bespottelijk maken, dat mannen van eenig gezond verstand en eeniggeweten hear vlugten als het verderf der godsdienst en der menschelijkemaatschappij ." Tegen publiciteit is de orde niet bestand : ,Ceci tueraeels", son Victor Hugo zeggen. Wij willen regt gaarne tot een spoe .dig afsterven van de orde medewerken, en van tijd tot tijd eenigemededeelingen aangaande de orde doen. Wij beginnen heden methet verhaal der potsierlijke uitvaartviering van B . •. Leopold I, koningder Belgen. Immers ook Is ridicule tue. Wij vonden daarvan eenebesehrijving in de Belgische ,Patrie," wiens verdienstelijke hoofd-redacteur zeer onlangs eene tweede uitgave leverde van zijn be-langrijk werk La franc-maconnerie soumise an grand jour de lapublicit6 i1 l'aide de documents authentiques" '), welk bock wij alsbron later sullen volgen . Do Patrie" merkt vooraf op : noun pri-one nos lecteurs do croire que noun leur donnons un narr6 fidhleet exact de la c6r6monie maconnique ." Bet moot wear zijn, wanteenige minder dwaze B.-. hebben zich bitter beklaagd over ,le ridi-,cule qui avait rejailli sue 1' ordro ."

Wij vertalen .

1) Tome I, ohes Amaud Neat, rue do Gonvernement no . 11 k Gand

207

,Zaturdag, 10 Februarij , ten seven nut des avonds, (in vrijmet-selaars-stijl : den 10e0j . .. der 12 m.. des jeers van bet Ware Lichtten seven u. .) had er in bet Groot-Oosten to Brussel eene belang-rijke vergadering pleats. Do B.. E .-. B.- . Grootmeester-NationaalJosef van Schoor, lid van den Senaat, nam bet praesidium wear .Do Groot-Opzieners stonden aan bet hoofd hunner afdeelingen.B. • . Defr6 bezette den zetel der welsprekendheid, en moest de lofredeop Leopold I uitspreken. Hij had die onderscheiding waarschijn-lijk to danken aan zijne vereering van Mazzini, den uitroeijer derkoningen .Na eenige woorden aan de B. •. gaf do Grootmeester bevel om

de afgevaardigden der logos, die deal souden nemen aan bet ma •gonnieke Carnaval, binnen to leiden ; de loges van Gend, Antwerpen,Luik, Namen, one. waren vertegenwoordigd . Andere loges, minderverlangend om de verwachte aardigheden to genieten, hadden ge-schreven, dat zij platoniesch [met den geest en bet hart] zicb zoudenaansluiten bij de verheerlijking van B .-. Leopold. Ook buitenland-eche loges waren vertegenwoordigd . [Zou ook Nederland zijne dwa-zen hebben afgezonden?]

Toen de Hooge Read van Belgie was binnengeleid, heette menalien welkom, en voegde er do verklaring bij, dat de zwaarte dersmart verligt wordt, ale zij gezamenlijk wordt gedragen ." d . i . hoemeer gekken, hoe minder er gelagehen wordt.

Daarna wordt de uitvaart-plegtigheid geopend, en de Grootmeesterapreekt met diepen weemoed : Broeder, Eersde Grood-Opziener, hoe

laal is hel?" En de Opziener antwoordt : hel is hel cur, waarop

hel einde is geworden bet begin." En de ondervrager zegt : Digis de wed der caluur ; zy is poor alien ; s+j is onverbiddeliyk. Mine

Broeders, doers wt onzen pligl."Na dit woord begeven zich al de ridders van den troffel near de

,zeal van bet graf."Aldaar was ears soort van praalgraf opgerigt, omgeven met do

teekenen van den magonnieken ronw. Bet borstbeeld van den Ko-ning was met treurfloers omhangen. Toen elk zijne pleats bad in-genomen, riep de Grootmeester de vrijmetselaars tot den arbeid .Hij vroeg aan den Eersten Groot-Opziener, wear de waardige endierbare B .•. Leopold was Zij antwoorden slechts door teekenenvan wanhoop. De H:. E:. B:. Grootmeester begrijpt die stomineteal der diepste smart.

208

.Hy, die too krachtig de vrijmetselarij sterrnde," riep hij nit, ituiet ix do loge" . Toen smeekte hij de opzieners om met hem denwaardigen meester to pan zoeken ; en na eenige stappen regts enlinks ontmoetten zij elkander bij bet treurige graf.

De Grootmeester sprak toen : , Mijne B.-., wij zochten den welbe-, minden meester ; wij wilden hem nieuwe leeringen vragen . Eau,pas geopend graf vertoont zich san onze blikken. Maar is alle,hoop vervlogen ? Onze B.-., son hij deze wereld verlaten hebben, voor altoos? Hij beminde onze stem ; bij zal haar antwoorden,,zoo de minste levensvonk hem nog rest ; vragen wij zijn graf, po-gen wij zijne asch to bezielen :

,BROEDYR LEOPOLD, ANTwoonD ONS 1"De Eerste en Tweede Groot-Opziener herhaalden die sombere bade ;

mast de doode bleef atom. De Groot-Ceremoniemeester sprak : Demeester bleef doof op do roepstere zfIner broeders . Do droevige wer-kel~kheid versch#nt oust B . •.

Leopold de Eerste is uiet meer!"

Die woorden werden opgevolgd door een geraas, als in Robertde duivel bij de oproeping van do geesten der vervloeking.

De Grootmeester spreekt : .Mijne Broeders, to vergeefs zoekenwe in bet Oosten van dozen Tempel den meester , die ons met

, zooveel welwillendheid zijne hooge beseherming schonk . Maar zijne, gedachtenis blijve onder ons leven . Ik leg op zijn graf deze kroon,, bet symbool van de gevoelens, die ons bezielen . Zij is doorvloch-, ten met die bloemen, die een beeld zijn der getrouwe vriendschap,, der eindelooze berinnering en van den eeuwigen rouw ." En hijlegde op bet graf een krans van immortellen.

Na al die bespottelijkheden ward bet woord gegeven aan B :.1)efr6, die gedurende anderhalf nut als een ware haul zijn gehoordoorzaagd heeft. De aandacht was een oogenblik gespannen bij domededeeling, dat de overladen Koning was geinitieerd in een dervoornaamste loges van Duitschland, dat hij de bestuurder was ge-weest van eene der afdeelingen der moeder-loge van Groot.Brittannie'dat hij, aedert 1832, zijne hooge besoherming aan de Belgisohe logehad geschonken ; maar zeer spoedig was bet '/, gedeelte der hoordersingesluimerd bij de redevoering van den leerling van Mazzini .

Vervolgens verscheen de Grootmeester wederom ten tooneele, enmet deftig gebaar sprak bij : ,Het levee van den mensoh hier, beneden is slechts een doortogt . Aanschonwt date korenaar : (hij,toont or eene) zij is gevallen onder de zeissen der maaijers : z66

209

, valt de menach onder de zeissen van den tijd . Do aar is verdord., (Hij wrijft de korrels los .) Alles is volbragt, maar alles is niet,vernietigd. Doze korrel, toevertrouwd aan de aarde, zal leven,met een nieuw leven . Niets gaat verloren voor den G . •. Bonw-meester van de werelden. Broeders Groot-Opzieners, keeren wij

, terug naar bet graf van onzen meester . Gaan we in naam van bet,G . . Oosten, dat hij zoozeer beminde en door wien hij zoozeerb• emind werd, hem een laatst en broederlijk vaarwel zeggen I"Een drievoudig vaarwel wordt uitgesprokenB.- . van Schoor roept uit : Mijne Broeders, de B:. Leopold, de

Eerste, is niet meer : weenets wij " En do Groot-Opzieners en doomstaanders herhalen : , Weenen wij!" B.. van Schoor : , MineBrooders, de B . . Leopold, de Berate, set aiet meer versch#nen itsox* middets : sxchten wyN En de Groot-Opzieners antwoorden2• uchtex we! sxchtes we!"B.. van Schoor : , Mine Brooders, de siel vats oases eerbiedwaar

idigets meester is teraggekeerd lot haar ooraproxq : hopes w#!" Endriewerf word bet uitgekreten : ,hopes w#!"

Nieuwe verandering van decoratie : bet lijkscherm, dat de zaalvan bet graf" scheidde van den , tempel der onsterfelijkheid" [stijlvan de magonnieke potsenmakera] word weggeschoven, en zie, ineen ander vertrek, schitterend van licht en to midden van plantenen bloemen, stood bet borstbeeld van den Koning, gebeeldhouwddoor Geefa . De muziek vangt aan, en al de vrijmetselaren leggeneen acacia•tak op bet graf, en spoeden zich naar den tempel deronsterfelijkheid."

Daar doet de opperpriester van Schoor eene aanroeping van denAlbestuurder der werelden, den grooten Bouwmeester van bet

Heelal", en de acteurs en actricen van bet theater zingen eene Can-tate : woorden van Mareel-Briol, muziek van Hansens . Men apraknog een woord van dank tot de B:. en bet mae.-. Carnaval wasgeeindigd. Wij voegen er geen woord bij . . Le ridicule n'exigepas de eommentaires ; on 1' expose, et justice eat faite ."

2 1 0

NIEUWE UITGAVE VAN DEN CODEX VATICANUS .

Nummer 50 van den Liter. Raxdweiser" bevatte dit berigt : Giesecke& Devrient to Leipzig koudigen can , dat bij hen spoedig zal ver-

r schijneu : Novux TESTAMEFTIIM VATICANUM. Post dxgeli Malialiorumque imperfeclos laborer ex ipso codice edidit A. F. C. Ti-

r schendorf.1000 afdrukken . 4 • . 42/, Thlr." Ook zal bij hen een dp-pexdix verschijnen, waarin dezelfde geleerde o . a. eenige bladzijden uitden Codex Valicaxus in denzelfden ouden lettervorm zoude wedergeven .

Niet lang daarna, Februarij ji ., gaf , De Vereexiging" over die aan-gelegenheid dit to lezen : , Volgens ben berigt zon de paus de eer, der nitgave van den codex vaticanus niet aan Dr. Tiscbendorf ge-, gund, maar voor zich behouden bebben ; volgens een ander berigt, zou bet den geleerden paleograaf niet eerie vergund geworden zijn, het manuscript to zien . Uit een door Dr. Tischendorf in een, duitsch bled geplaatsten brief blijkt integendeel , dat in spijt van,dien tegenstand van eenigen, hij den codex vaticanus genoeg, heeft kunnen bestuderen om er weidra een exemplaar van to kunnen, bezorgen dat de geheele wereld met dankbaarheid zal ontvangen ."De , Haudweiser" komt later, in nummer 52, op zijne vorige me-

deeling terug, en geeft eene inlichting, welke wet het digtste bijde waarheid zal ziju en de verachillende berigten genoegzaam ver-klaart. , Te Rome", schrijft hij, , beeft men met onuitsprekelijker verwondering gelezen, dat Tischendorf bezig is, met een Novum, Testamextum Valicaxum xx Ipso conica [naar bet handschrift zelf j,nit to geven . Van hoogst geloofwaardige zijde wordt ons aller-, bepaaldst verzekerd, dat Tischendorf den beroemden Codex, ofschoon

meer dan eens, toch in 't geheel slechts eenige uren in handenr, heeft gehad." Die korte tijd, meent men to regt, is zelfa voor cell, zoo geleerd bijbelkenner en geoefend handsehriftenlezer als Tischen-, dorf, toch wet niet voldoende, om al de varianten naauwkenrig San, to teekenen. Tegelijk wordt ons medegedeeld, dat zijn verzoek, om van, den Codex Valicaxus gebruik to maken, hoofdzakelijk daarom afgewe-, Zen is, wijl men er to Rome zelf eene nienwe uitgave van onder,handen heeft. Hiervoor zal men dezelfde typen gebruiken, welke• Tischendorf voor zijne prachtuitgave van den Codex Sixailicus lietgieten , daar beiden in den vorm van het letterscbrift geheel over-

, eenkomen . Marietti, bet tegenwoordige hoofd van de drukkerij der, Propagande, heeft die typen voor dat doel van Tischendorf gekocht ."

211

HET PROTESTANTISIIIE OP DE TENTOONSTELLINGTE PARIJS.

Een aantal ijveraars willen bij de groote tentoonstelling, welke ditjaar to Parijs zal plaats hebben , vertoon maken met bet Protestan-tisme. In bet paleis zelf zal bet Britach en Buitenlandsch Bijbel-genootschap", dat den Bijbel in 170 talen uitgeeft, zijne glazen-kast" hebben, waarin men, verhaalt de Yereeniyiny", van nabij proe-ven zal kuunen zien van de H . Schrift in bijna al de talen die erop de wereld gesproken worden! Daarnaast zal bet LondenscheTraktaatgenootschap", dat jaarlijks meer dan een millioen guldenvoor populaire geschriften, illustration en opvoedkundige boeken be-steedt, van zijue veelzijdige werkzaamheden doen blijken . Ook bet,Fransche Bijbelgenootschap", bet Parijache Traktaatgenootschap",bet ,Genootsehap tot aanmoedigiug van bet lager onderwijs", en nogandere, zullen, zonder zooveel werken to kunnen leveren, bet bewijsgeven, dat zij niet vergeefs arbeiden .

Daarbij is buiten bet gebouw, in bet ruime park dat bet omgeeft,een zeer uitgestrekt terrein, niet ver van den ingang der tentoon-stelling, gratis ter beschikking gesteld aan de Protestantsche zen-dingen". Op dat terrein maakt men eene groote zaal of galerij ge-reed, die tot museum bestemd is van de werkwaardigste voorwerpenwelke de sendinggenootschappen van Parijs, Louden, de VereenigdeStaten, Duitschland en Bazel zullen verschaffen . Naast dit museum zalmen eene groote zaal maken voor Evangelische Conferentien in onder-scheidene talen, voor predikingen, lezingen, mededeelingen, veralagen,enz . Die zeal zal de zaal der internationale conferentien" heeten .

Dezelfde Vereeniginy" deelt bet berigt mede, dat, bij gelegenheidvan de tentoonstelling, alle Rabbijuen van Europa to Parijs zullenvergaderen, om een groot Sanhedrin to houden . Men zou bet daareens zien to worden : 1. over de opheffing der godsdienstige wettendie aan de Israelieten bet eten van zekere spijzen verbieden ; 2 . overde afsohaffing der veelwijverij onder de Joden in Algiers, en van deongelijke erfenisverdeeling tuascben mannelijke en vrouwelijke erfge-namen. De Fransche regering zon, zegt men, gaarne die hervor-ming in Algiers zien ; daar bevinden zich 40.000 Joodsche familien,welke niet aan alle bepalingen van bet wetboek Napoleon onder-worpen zijn .

2 12

SPROKKELINGEN .

DR KARRS-PREDIKEE. - Een behoeftig karreman to London ,Richard Wyeth geheeten, voelde zich op eens door den Geest aan-gegrepen, en wilde nu in deze dan in gene kerk prediken, maarwerd overal in de rede gevallen en aan de dear gezet. Thanstreedt hij deftig langs de straten voort, in 't zwart gekleed en meteene witte das om, gelijk een predikant in zijn zondagsgewaad. Inde regterhand heeft hij een bijbel, in de linker een staak of vlaggestok,met een bordje er boven, waarop met groote letters to lezen staat :

Richard Wyeth, door God gezonden, oraagt dat mm hem eene kerkopen, on er Gods woord to doers hoorex."Zoo verzocht hij ook to Reading toegang tot eene godsdienstige

vergadering, door den Bisschop van Oxford voorgezeten , maarwerd er eveneens afgewezen. Hij posteerde zich toen bij de kerk,maar het mogt niet baton : de bisschop ging hem met zijn plak-kaat minachtend voorbij . Lang nog welligt zal die nieuwe zende-ling slle kansels voor zich gesloten zien en zich op zijne vrachtkarmoeten behelpen, terwijl de bekende excentrieke Spurgeon zich inzijn ,tabernakel" to Londen last hooren, een gebouw, zoo raimale do St. Paulus-kerk aldaar. Nog onlangs heeft eene rijke dame20,000 p st . ter beschikking van lien gelukkiger predikant gesteld ,waarvoor hij, naar men zegt,, een weeshuis zal laten bouwen .

VERWARMDE KERKEN . - In een Schotschen roman last de schrij-ver, G . Macdonald, zijn ideaal van een predikant in dezen geest spreken :

, Ik zorgde, dat de kerk tegen den zondag good verwarmd was .Ik verschoon hen die dit niet doen, wijl eene warme temperatuar,naar zij zeggen, een vermoeiden kerkganger to eer doet inslapen .Alsof eene gezonde leer den geest kan ingaan, wanneer het lig-chaam door de koude gefolterd wordt! De geestelijke moet er opbcdacht wezen, dat zijne schapen zich in de kerk niet met hunneligehamen hebben bezig to bouden ; zij hebben daar genoeg methunne ziel to doen . Toen de Beer voor de menigte predikte, dieHem op den berg en in de woestijn volgde, deelde Hij onder baarniet enkel voedsel nit, door de vermenigvuldiging der broaden envisschen, maar deed haar ook gemakkelijk nederzitten op het gras .Eene der redenen die, near mijne meening, het onderrigt in dekerken zoo onvruehtbaar maken, is dat ze schrikkelijk koud zijupoor ligchaam ex riel beide."

Intusschen is onlangs de kerk van Croydon in de omstreken vanLonden geheel afgebrand ; het was een der schoonste gedenkteekeneuvan de bouwkunde der XVQ eeaw. Hot ongeluk wordt daaraan toe-geschreven , dat men hot verwarmingstoestel to hard had gestookt . Zoudit ook eene zinrijke waarschuwing voor Britsche ijveraars kunnen zijn?

HET NUTVAN DE

SCHRIFTEN DER H. TERESIA .

(Vernolg vex Dl. L, bl. 291.)

Het leven der H. Teresia was niet een der minst won-dervolle heiligenlevens, en, daar zij dikwerf in hare schrif-ten de geschiedenis geeft van hare eigene lotgevallen enondervindingen en hieraan de toelichtingen en bewijzenvoor hare deugdregelen en vermaningen ontleent, heeft zijzich in hare werken niet slechts als de volmaakte Chris-tin, als de vurig liefhebbende kloostervrouw, maar ookals de van God met uitiiemende wondergaven toegerusteen reeds op aarde tot eene soort van hemelsche gemeen-schap met Hem opgenomene Heilige afgeschilderd .

Hare biechtvaders begrepen teregt, dat het voor meni-gen zielsbestuurder en ook voor vele anderen van hethoogste gewigt wezen kon, als zij deel kregen aan de

DI. LII . April 1867 .

15

214

schatten van bovennatuurlijke wijsheid, welke Teresia dooreigen ondervinding had verzameld, en zij ontving daaromden last, een uitvoerig verslag op to stellen van de gun-sten, waarmede zij verheerlijkt was, en van de regelen,die zij in hare medewerking met zoodanige genadegavenvolgde. Hoe pijnlijk ook de vervulling van dit gebod aanhare nederigheid viel, eene smart wier klaagtoonen wijtelkens in hare werken vernemen, zij was to wijs of lieverto ootmoedig om ook hierin niet aan hen to gehoorzamen,wier bevel zij voor bet bevel van God zelven houden moest .Daarom ligt zij dan telkens den sluijer op, waaronder betgeheim barer liefde anders meestal zou bedekt geblevenzijn, en geeft zij getrouwe rekenschap van de werkingender goddelijke genade, die zich op eene geheel buitenge-wone wijze of alleen in het binnenste van haar hart, ofook in bet ligchaam zelfs voor hare verbaasde ziel open-baarden .

En waar zij niet regtstreeks handelt over hetgeen zijzelve ondervond en doorleefde, daar bespreekt zij tochniet zelden soortgelijke verhevene en wonderbare toestan-den. Wij merkten bet reeds aan, de deugd, waartoe zijvooral aauspoort en die zij eigenlijk ten hoofdonderwerpbarer onderrigtingen neemt, is de deugd van bet gebedin al deszelfs volmaaktheid ; doch hiermee zeiden wij te-gelijk, dat zij over vele wondervolle ondervindingen enhandelingen schrijft .

Immers het inweudige gebed, in welks oefening de voor-naamste akte van de deugd des gebeds bestaat, is volgensde leer der mystieke schrijvers tweevoudig ; bet is in zijneminst volmaakte soort het werk van den menschelijkengeest zelven, die, wel is waar wordt bijgestaan door degewone, tot alle bovennatuurlijke daden noodzakelijke,goddelijke genade, maar zich overigeus door eigen arbeid

2 15

en inspanning en niet zelden met vermoeijenden strijdzooveel mogelijk aan het zinnelijke outtrekt om, inzich zelven gekeerd, in stilte met God to kunnen spre-ken over goddelijke dingen, en zich alzoo op to wekkentot warme, maar bovenal tot werkdadige liefde. Geender anders gebruikelijke middelen om bet verstand tot werk-zaamheid to brengen en deszelfs werking to vestigen wor-den dan verzuimd : uiterlijke eenzaamheid en stilte, le-zing, wel berekende en aaneengeschakelde redeneringen, hetuitspreken der gedachten in klanken : niets wordt doorden biddende versmaad ten einde zich to beter uitsluitendmet God bezig to houden . Teresia noemt dit het Gebedder Overweging.

Doch er is eene tweede soort van inwendig gebed ; dezeverheft zich hooger en wordt veel meer of zelfs geheeleene werking der genade, die de ziel ten sterkste aangrijpt,haar doordringt, in verrukking brengt, aan haar eigenwilsbestuur onttrekt, en zelfs op bet zwakke ligchaam eenevergeestelijkende en verheerlijkende kracht uitoefent . Som-tijds moet de ziel eenige medewerking geven, dan wederbehoeft zij slechts niet to weerstaan, of zon haar alle verzetzelfs onmogelijk zijn . s)

Deze tweede verhevener en geheimvoller wijze van bid-den heeft verschillende graden, naarmate de genadewer-kingen in de ziel volmaakter ziju . Teresia brengt ze totdrie terug, zoodat zij in bet geheel vier verschillende trap-pen in de oefeniug des inwendigen gebeds onderscheidt .Zij gebruikt eene zeer eenvoudige en tevens allerliefelijkstevergelijking om hare gedachten nader uiteen to zetten.

„Pie zich op bet inwendige gebed wil toeleggen, moet

1) Men vergelijke Rodriguez, Pralique de la perfecliox chrelienneTr. v, Ch. iv en Via compendia ad Deum van den Kardinaal Bona .Cap. Ii .

216

„zich verbeelden, dat hij in een ondankbaren en met doornen„bedekten grond een tuin gaat aanleggen, welks schoon-„heid aan de oogen des Heeren moet behagen, die er„zelf met zijne goddelijke hand eerst het onkruid uitroeit,„ en er goede kruiden voor in de plaats stelt. Nu, wij„ onderstellen, dat dit geschied is, wanneer eene ziel hetb• esluit heeft gemaakt zich aan het inwendige gebed over

• to geven, en zij er zich reeds in oefent . Thans is het„ooze task, als van goede hoveniers, om, met de hulp„van God, door onzen arbeid die planten to doen groeijen .• Wij moeten ze met de grootste zorg besproeijen ; dan„zullen ze, ver van to verwelken, bloemen dragen, wier„aangename geur den goddelijken Meester zal aantrekken .

•

Hij zal die ziel, zijuen geliefden tuin, dikwerf bezoeken,

•

en er zijn welbehagen nemen temidden der deugden,„die er de geheimzinnige bloemen van zijn .

„lien wij nu, hoe men al besproeijen kan, ten einde„te weten, wat ons to doen staat, hoeveel zwoegens

•

en welken tijd het ons moet kosten, en of het voordeel,,de moeite zal overtreffen . Er zijn, dunkt mij, vier wij-• zen om eenen tuin to besproeijen : of door het water nit„een put op to trekken, en dat is een harde arbeid ; of

„door eene noria, I ) met emmers voorzien en door een rad„gedreven, en zoo krijgt men, met minder vermoeijenis,„eene grootere hoeveelheid water ; ik heb er zelve som-„tijds de proef van genomen. Of ook door het water eener•

rivier of eener beek to laten komen ; deze wijze is veel• beter dan de voorgaandeu : de grond wordt dieper be-„vochtigd, men behoeft niet zoo dikwijls to besproeijen,,,en de tuinier heeft veel minder moeite . Eindelijk de„vierdo, en buiten vergelijking de beste wijze van alien,

1) Een in Spanje zeer gebruikelijk werktuig om water op to halen .

217

is een overvloedige regen . Dan is het de Heer zelf diebesproeit, zonder de minste vermoeijenis van onzen kant .

„Ik zal die vier wijzen om aan een tuin water to geven„op mijn onderwerp toepassen. Zoo zal ik er, dunkt mij,„toe komen, eenigzins een denkbeeld to geven van de,, vier trappen des inwendigen gebeds, waartoe de Heer„zich in zijne goedheid gewaardigd heeft mijn ziel som-„wijlen to verheffen." (Leven, Hoofdst. xi.)

De toepassing van dit beeld op het gewone Gebedder Overweging is voor ieder zeer gemakkelijk ; voor dedrie volgende trappen zal eene korte zamenvatting vanhetgeen Teresia ter uitwerking harer vergelijking met uit-voerigheid en zeldzamen gloed verhaalt, (Leven, Hoofdst.xiv- xxi) niet gansch overbodig zijn.

De tweede trap dan des gebeds is het Gebed van Rust .Dit is geenszins de vrucht eener moeijelijke en schier kunst-matige werking des verstands, hetwelk door het aandach-tig beschouwen der waarheid den wil in beweging brengt .Zulk een arbeid is hier noch noodig noch nuttig. Welmoet de geest zich eenige oogenblikken inspannen om zijneoplettendheid van het aardsche of to trekken en op Godto vestigen, en slechts in Hem alles to beschouwen ; dochals de tuinier hier maar weinige ligte slagen met het raddoet, dan verspreiden de wateren zich spoedig door dengeestelijken tuin ; dan behoeft de ziel er slechts in toeto stemmen, dat God haar geheel inneme en vervulle, enzijne genade stort zich in haar uit, haar tot bovennatuur-lijke kalmte en rust stemmende en tot reine hemelscheblijdschap . Verstand en geheugen komen den wil to hulp,opdat deze zich eene zoo verhevene genieting meer waar-dig make ; hun medewerking is echter niet noodzakelijk;somtijds dwalen zij of en worden zij verstrooid, en blijftde wil zijn geluk toch evenzeer genieten . Ja, het kan ge-

2 1 8

beuren, dat de medewerking van verstand en geheugenvoor deze vereeniging met God eene hindernis is . In ditgebed heeft de ziel zich alleen met rustigheid voor Godto verootmoedigen en Hem om nieuwe weldaden voor zichzelve of voor anderen to smeeken. Heilige gemoedsbe-wegingen komen zonder veel moeite in haar op . Spoedigis zij zich ook helder bewust, dat het vuur, waarmede zijbemint, niet door haar zelve kan ontstoken wezen, maardat God zelf eene vonk, die haar in vlammeu zet, in haarbinnenste heeft geworpen . De uitwerkselen van dit gebedziju een groote zielevrede en geestelijke vertroosting metovervloedige tranen, maar vooral eene ware nederigheid,verachting van alle aardsche genietingen, eene kinder-lijke vrees om aan God to mishagen, en eene liefde voorHem, die vrij is van alle belangzucht . Kortom, deze ge-nadegunst is het beginsel van alle goed : het is het jaar-getijde, waarin de bloemen van den geheimzinnigen hofzich in hare praal gaan vertoonen ; zij hebben maar eenewindkoelte noodig om to ontluiken .

De derde trap is die van bet Gebed van Vereeniging .Hier behoeft de tuinier het digtbij vlietende water slechtsnaar zijnen tuin of to leiden, en onze Heer helpt hem opeene wondervolle wijze, en neemt bijna de geheele taskop zich. De ziel smaakt bier onvergelijkelijk meer gelukdan tevoren. Zij is buiten zich zelve van vreugde, en zouhare blijdschap in lofzangen willen nitstorten ; zij zoualle schepselen willen oproepen, om met hen eenschooner offer van prijs en dank aan God to geven ; enzoo innig is zij met het goddelijke voorwerp barer liefdevereenigd, dat bet haar eene uiterste moeite zou kostende gedachte aan Hem to verdrijven, en zelfs zou het buitenhare magt wezen zich daar geheel aan to onttrekken . Doordiezelfde innige vereeniging behoeft zij zich niet, gelijk

219

in het Gebed van Rust, uit vrees van haar geluk toverstoren, van uitwendige verrigtingen to onthouden, maarzij kan vrijelijk als Martha met ligchamelijke liefdewerken,met lezen, met de gewone pligten van haren staat endergelijke haudelingen bezig zijn, en toch inwendig metMaria in dezelfde overweging der hemelsche dingen blijvenrusten. Hoewel zonder eenige inspanning ziju verstand enwil gansch in eene verrukkelijke beschouwing der godde-lijke grootheden verzonken ; het geheugen en de verbeeldingblijven vrij, en vestigen zich dikwerf in het geheel niet,en gaan dan onophoudelijk van het eene op het andereover, gelijk die lastige en onrustige nachtvlinders, welkemaar heen en weer fladderen zonder zich ergens nederto zetten .

Door een enkel dergelijk bezoek verandert God hetaanschijn van den geheimzinnigen twin, en stort Hijer het goddelijke water der genade overvloedig in uit .In 66n oogenblik verrijkt Hij de ziel met schatten, diezij met alle inspanning in geen twintig jaren had kunnenverzamelen . Dit gebed deelt aan de deugden eene nogveel hoogere kracht mede, dan die zij aan den vorigengraad ontleenden. Zonder to weten hoe, ziet de ziel zich ge-heel veranderd ; hier vooral ontkiemt in haar een veel grooteren dieper ootmoed, dan zij tevoren bezat ; ja, zelfs hetligchaam gevoelt ten levendigste en onmiskenbaar de me-dedeeling van het geluk en de heerlijkheid, die de zielin vervoering zetten .

Het Gebed van Zielsverrukking is de vierde en hoogstetrap. Nu geene de minste inspanning meer om het waterder goddelijke genade to verkrijgen, maar als een over-vloedige regen stort het zich vanzelf zonder mate in debevoorregte ziel ; ja, met zulk eene kracht grijpt de genadehaar aan, dat zij er zich bijna nooit tegen verzetten kan,

220

en zich willens of onwillens aan de goddelijke werkingmoet overgeven . God sluit haar dan het oog voor alledingen dezer wereld, en opent het, zonder hare mede-werking, voor de waarheid . Zij deelt eenigzins in de aan-schouwing der zaligen en ziet de goddelijke volmaakthedenmet zulk eene klaarheid, dat zij door de onuitsprekelijkewonderen die zij beschouwt, verbaasd, ontzet, verrukt,aan zich zelve ontvoerd wordt . Zij voelt zich somwijlengeheel en ten naauwste met God vereenigd, al hare ver-mogens zijn meestal op Hem gevestigd, maar dikwerf tochis het alleen de wil, die z66 in Hem verzonken is . Echterniet altijd vervult haar een hemelsche troost ; menigwerfis hare vreugd vermengd met de bitterste smart, of vindtzij zelfs niets dan smart : wanneer zij namelijk, aan hetaardsche onttrokken, en het gevoel der tegenwoordigheidGods missend, door het hevigste maar onvoldane verlan-gen naar Hem verteerd wordt .

Dit bovennatuurlijke gebed brengt altijd eigenaardigeuitwerkselen in het ligchaam voort, dat er doorgaans mag-teloos, onbewegelijk en somwijlen voor korten tijd volstrektgevoelloos onder is, en zulk eene ligtheid heeft, dat hetzich wel boven de aarde verheft. Nu eens volgt afmatting,dan weder als eene geheele vernieuwing des ligchaams opdeze wondervolle verrukkingen. Pooh op het zielelevenwerken zij onvergelijkelijk krachtiger ; wie het niet onder-vond, begrijpt niet, met welke gaven God eene ziel in dieoogenblikken verrijkt. Zij kept de goddelijke waarheid zooduidelijk, en ziet haar zoo voortdurend voor haren blik,dat zij al het overige als kinderspel beschouwt ; zij heeft eenleven van lijden, want wat kost het haar om van die heerlijkehoogten of to dalen tot de bezigheden en beslommeringen desgewonen levens I Hoe pijnigt het haar to zien, dat de zoovurig beminde Meester door velen niet gekend en zelfs

221

gesmaad wordt! Maar elke beproeving, welke ook, draagtzij met heldenmoed. Zij maakt een verwonderlijken voort-gang in alle deugden ; binnen korten tijd klimt zij toteene anders slechts voor zeer langdurigen toeleg bereik-bare volmaaktheid op ; bij het heldere licht van de zonder geregtigheid, dat haar bestraalt, ziet zij, hoe zwaarnog zelfs hare minste feilen zijn, en, zoo dikwerf mede-gevoerd door de kracht der genade, is zij doordrongenvan het gevoel, dat zij niets is tegeuover God ; maartevens vol van liefde en vertrouwen, vindt zij niets tomoeijelijk om het voor Hem to willen en ook uit to voeren .

Door de beschrijving dezer drie zoo geheimvolle gradendes gebeds is voor een vrij aanmerkelijk gedeelte de stofvan Teresia's schriften aangegeven. Doch buiten dit won-derbare bevatten ze nog veel meer over andere wonder-werkingen, die met de hoogere gebedsgraden gewoonlijktezamengaan. Die allernaauwste vereeniging met Godbepaalt zich , zooals reeds uit het voorgaande bleek,niet tot de uren der overweging, maar heeft hare ge-volgen in het geheele leven, dat er een gansch boven-natuurlijk leven door wordt. Hierom is Teresia niet zeldenbegunstigd met inwendige toespraken des goddelijken Ver-lossers, die haar op zulk eene wijze leerden, vermaanden,berispten, bemoedigden, dat zij wel genoodzaakt was erzijne stem in to erkennen. Nu eens weet zij door eene opverborgen wijze ingestorte kennis, dat Hij haar met zijneII. Menschheid vergezelt : dan weder ziet zij Hem in dezenof genen toestand van zijn aardsch leven voor hare oogen,en spreekt Hij haar toe, zooals Hij zich eens met zijueleerlingen onderhield . Op die wijze kent zij veel, dat vooranderen verborgen is ; de toekomst ontsluijert zich voorharen blik, of zij ziet de geloofswaarheden met eene klaar,heid , . welke de diepstdenkende godgeleerde haar beuijdez

222

moet. Ook de Allerheiligste Maagd verschijnt haar in hemel-schen glans ; de H. Josef en andere Heiligen en Zaligenspreken haar toe . De zwarte verborgenheden der hel wor-den haar outhuld, en de aartsvijand plaagt haar somwijlenmet zigtbare verschijningen.

Het moet worden opgemerkt, dat in verscheidene harerwerken van dergelijke gezigten en wondervolle toestandenweinig of niet wordt gesproken ; zoo komt b. v. in den1Veg der Volmaaktkeid, als wij ons goed herinneren, netsdaarvan voor ; maar elders, vooral in haar Leven, spreektzij er herhaaldelijk van .

Wij hebben dit alles in bet breede vooropgezet ombeter to doen zien, hoe de vraag kan gesteld worden :of deze menigvuldige beschrijvingen van visioenen en anderewondervolle ondervindingen en gebeurtenissen de verbeel-ding van vele lezers niet to aterk zullen prikkelen , enhen welligt tot de uitspattingen eener valsche en zelfsbijgeloovige godsvrucht vervoeren. Inderdaad, deze moeije-lijkheid heeft veel schijn voor zich, en zou, zoo ze nietkon worden opgeheven, dikwerf een ernstig bezwaar zijutegen de aanbeveling van Teresia's schriften, ja zelfseene dringende reden om de lezing er van to ontraden .Dit bewoog ons om deze vraag aan het begin van onsopstel ter bespreking voor to stellen.

Welligt meent iemand, dat er behalve dit gevaar nogeen ander to vreezen is en evenzeer hier moet worden be-handeld, namelijk dat bet geloof van vele Katholiekendoor deze lektuur aan bet wankelen zal komen of althansverzwakt worden. Wij bedoelen wel is waar met dit opstelvooral die bezwaren op to heffen, welke Katholiekentegen de lezing van de werken der H. Teresia zoudenkunnen in 't midden brengen; en hierom hebben wij depas voorgestelde bedenking nog niet aangegeven, want, naar

223

ooze meening, bestaat er geen groote vrees, dat zij doorernstige Katholieken zal gemaakt worden ; maar deze blad-zijden komen ook onder het oog van Onkatholieken, enhet is noch zonder nut noch buiten ons plan hun hieraan to toonen, dat de Katholieken over het algemeensterk genoeg in hun geloof ziju en logiesch genoeg in hetmaken der gevolgtrekkingen, die zij er uit afleiden, omin Teresia's werken geene moeijelijkheden tegen hunnegodsdienstige overtuiging maar versterking in hun geloofto vinden. Het is zeker van belang, de verkeerde denk-beelden, die men alligt over hunne stemming hieromtrentheeft opgevat, to bestrijden .

Aangaande Katholieken van weinig ontwikkeling en een-voudig geloof zal wel niemand van ervaring het opgegevenbezwaar maken ; integendeel, als er over hen icts gezegdwordt, dan zal het wezen, dat zij in het aannemen van derge-lijke wonderverhalen zeer gemakkelijk en ligtvaardig enbijgeloovig zijn . Het verkeerde oordeel der Protestanten,dat wij nu gaan tegenspreken, zal slechts over hen loopen,die met den naam van beschaafde Katholieken plegen toworden aangeduid .

In waarheid, als we deze moesten beoordeelen, gelijkze somwijlen werkelijk beoordeeld worden, dan kon hunde lezing van Teresia's werken niet sterk genoeg wordenontraden. Wat hier to lande door Protestanten over hengedacht wordt, kan men lezen in de volgende woorden,door Prof. Fruin geschreven . Hij zegt, dat na den tijdvan Voetius in de Roomsche landen de mirakelen zelvezoo goed als opgehouden hebben. Eene enkele maal hoortmen er than nog van, maar ze zijn zeldzaam, en, „inplaats van de beschaafde Katholieken in hun geloof toversterken, veroorzaken zij veeleer een gevoel van schaamte

„en leiden zelfs tot ongeloof . Zeer juist is het wat Lecky

224

„[History of the Rise and Influence of the Spirit of Ratio-„nalisna in Europe] zegt : ,zulke mirakelen worden door,,,,beschaafde leeken als een ergernis, een steen des aan

,, ,,stoots beschouwd. De meesten toonen er ongeloof en„„minachting voor ; sommigen trachten ze to verklaren,,,,en weg to redeneeren ; zeer enkelen slechts verdedigen„„ze eenigermate. En men kan niet zeggen, dat dit on-,,,,geloof weifelend is, en op naauwkeuriger berigten,,,,wacht; integendeel bet acht alle nader onderzoek over-,,,, bodig; bet is even ligtvaardig in bet verwerpen, als,,,,vroeger bet geloof in bet aannemen was . Het verhaal,,,, wordt verworpen, niet omdat bet niet behoorlijk ge-„ „waarborgd is, maar omdat bet een wonder verhaalt ." ')

Deze verkeerde beoordeeling kan bet doen bejammeren,dat de hooggeachte schrijver, die haar uitsprak, niet be-ter met de personen en schriften van beschaafde Katho-lieken bekend is . - Heeft hij dan onder hen volstrektniemand kunnen aantreffen, die in de stemming was,door hem beschreven? Welligt eenigen. Maar is bet destemming van velen, en in bet algemeen gesproken, van debeschaafde Katholieken P Lecky noemt slechts de leeken,en ook alleen over hen zal zelfs iemand als hij de moei-jelijkheid, die we behandelen, in ernst kunnen opperen .Maar nu, wat denken dan beschaafde leeken werkelijkover mirakelen, die reeds tot de nieuwe geschiedenis ge-rekend worden P

Het is hier natuurlijk niet de vraag, of zij dit of datmirakuleuse verhaal in bet bijzonder voor waar houden ; -bet eene immers kan op zich zelf vrij aannemelijk klinken,bet andere kan blijkbaar ongerijmd zijn ; voor bet eenekunnen onwraakbare getuigenissen zijn, bet andere kangansch onbewezen blijven ; - maar hoedanig is in bet

') Het Geloof aan wonderen, door R. Fruin, in de Aids, April 1866 .

22 5

algemeen hunne stemming? Zijn zij geneigd, aan verhalenvan won dervolle gebeurtenissen, ook nog van de latereeeuwen des Cbristendoms, geloof to slaan, of om ze, zoo-veel maar mogelijk is, to verwerpen?

Verder vragen wij ook niet, of zij ze aannemen ala on-om stootelijke geloofswaarheden, maar slechts of zij er hetgeloof aan slaan, hetwelk zij aan ieder ander verhaal, dat his-toresch genoegzaam gestaafd is, schenken . Want de zekerheid,waarmede een Katholiek de door het onfeilbare leergezagder H. Kerk als dogma voorgestelde waarheden aanneemt,is eene geheel andere dan de zekerheid, welke hij op hetmenschelijke getaigenis vestigt. De eerste is het uitwerk-sel niet slechts zijner rede, maar ook der bovennatuurlijkegenade ; voor de andere heeft hij geene hoogere krachtennoodig dan die van zijn natuurlijk verstand . De eerste isz66 vast, dat zij de mogelijkheid van dwaling omtrent hetgeloofde volstrekt uitsluit ; de andere neemt die dikwerfbepaald aan. De eerste eindelijk kan hij zonder to zondi-gen niet afleggen, terwiji het aan zijne vrijheid is over-gelaten de laatste to verwerpen. Al worden nu de won-dervolle gebeurtenissen van Teresia's levee in de Bullaharer heiligverklaring en in den Brevier met lof vermeld ;zelfs dergelijke door het kerkelijk gezag gedane vermel-dingen of geschonkene goedkeuringen zeggen niets meer,dan dat het voor de geloovigen goed en nuttig is metzulke verhalen bekend gemaakt to worden, en dat men zeredelijkerwijze voor waar moet houden, hoewel het iedervrijstaat ze to verwerpen, indien hij zich hierbij slechtsvan ligtvaardigheid en oneerbiedigheid onthoudt . ')

1) Bijna met dezelfde woorden wordt dit geleerd door Pans Be-nedictus xiv (De Servorum Dei Beatificatione et Beatorum Canoniza .tione lib. III, cap. ultimo, 15): ,Quaeres, quid dicendum de revels-,tionibus privatis, a Sede Apostolica approbatis e. q. Beatae Hilde-, gardis. Porro diximus praedictis revelationibus, etsi approbatis, non

226

Nu, voor zoover wij zelven geregtigd kunnen zijn over onzegeloofsgenooten een oordeel nit to spreken, moeten wij opregtbekennen, dat het vlak tegenover dat van Prof. Fruin staanzou.

Men zal ons toegeven : beschaafde Katholieken, dezennaam werkelijk waardig, zijn nog niet zij, die alleen eenigewelgemanierdheid of gemakkelijk verzamelde, maar danook slechts oppervlakkige kennissen en niet meer bezitten,en met een dun vernisje van beschaving pronken ; als dezoodanigen niet meer eenvoudig gelooven en aan hetredeneren willen gaau, het is waar, dan waaijen zij ookal eens mede met de tegenwoordige mode van wonderver-loochening : het napraten van ongeloovige geleerdhedenvleit hen, en ver zien zij niet . Doch onder beschaafdeKatholieken zal men to verstaan hebbeu degenen, die, inwaarheid naar hoofd en hart ontwikkeld, hebben geleerd nato denken en zich rekenschap to vragen en to geven vanhetgeen zij ondervinden en weten en gelooven, hetzij zezoo werden opgevoed in de wrijvingen van het praktischeleven of in de stille en ernstige oefeningen der studie ;maar bij deze leeken, zonder aarzelen zeggen wij het,vinden de wonderverhalen der Heiligen van vroegere enlatere dagteekening eene welwillende oplettendheid, eenonbevooroordeeld onderzoek, en in den regel een met voilebewustzijn en op goede gronden geschonken geloof ; dezeKatholieken verwerpen ze niet, omdat ze van mirakelenspreken, maar zij slaan er geloof aan, omdat de voldoendebewijzen geleverd worden, ja zij zijnveel meer geneigd zulkeverhalen voor waar aan to nemen, dan ze kleurloos to ma-

d• ebere, nee posse a nobis adhiberi assensum Fidei Catholicae, Bedt• antum fidei humanae, juxta regulas prudentiae, juxta quas prae-di• ctae revelationes sunt probabiles, et pie credibilesEx quibussequitur posse aliquem, salva et integra Fide Catholica, assensumrevelationibus praedictis non praestare, et ab eis recedere, dum-modo id fiat cum debita modestia, non sine ratione et citra con-t• emptum ." Zoo is ook de algemeene leer der Theologen.

227

ken of to verwerpen . Wij ontkennen niet, dat, voor eenehalve eeuw omtrent, de tegenovergestelde geestesrigtingonder de Katholieken scheen veld to winnen, maar thansis dat, God zij dank, geheel veranderd .

Het kost weinig moeite, dit met de namen van Katho-lieke tijdgenooten to staven, die niet slechts beschaafdeleeken zijn, maar zich door hunne talenten zelfs ver-maardheid of roem hebben verworven.

„Geeft de mystiek op, en de Heiligen verdwijnen voor„u ; de wolk van getuigen, die hunne wonderwerkingen• betuigt, trekt als een rook weg ; alle waarheid in de„kerkelijke overlevering wordt ondermijnd ; alle historiesch„zekere grond is u dan onder de voeten weggetrokken . . . .

•

[Mystieke] feiten in verwonderlijke menigte werden in alle

• tijden, in alle talen en in alle landen opgeschreven,, Deze feiten zijn niet slechts geregtvaardigd ; bet blijkt„ook, dat ze z66 moeeten gebeuren. Ze sluiten alien naauw„aan elkander en vullen elkander wederkeerig aan; ze„vormen in deze zamenvoeging bepaald en steeds voort-„gaande geledingen, die zelven weder in eene dergelijke,,betrekking als leden tot elkander staan ; het eene vor-d• ert bet andere, en, als ze zich alien ten laatste ontmoeth• ebben, sluiten ze zich om hunne gronden en deze tenl• aatste om een innigsten diepsten grond tezamen : zoodat

„bet geheel, zich zelf verdedigend, door de leveudig er in„wonende waarheid iederen aanval bet hoofd kan bieden .„Daarmede is aan bet domme, onbeschaamde, brutale„ loochenen der gebeurtenissen voor altijd een Bind gemaakt "

Opener en krachtiger kan men wel niet zijn geloof aande waarheid van wonderverhalen belijden, dan de groote7. Gorres het door deze woorden doet in de voorrede zij-ner geniale Chri8tliche Nystik, bet meesterstuk dat hij juisttot eene streng wetenschappelijke verklaring en verdediging

228

van de tallooze wondergeschiedenissen der Heiligen ge-schreven heeft.

Naast hem kome hier zijn stadgenoot P. C. Brentano,wien door niemand de naam van eenen geleerde ontzegdwordt, en die zijn diepen eerbied voor de visioenen eenerexstatische en gestigmatiseerde kloosterzuster van onzen tijd,Anna Catharina Emmerich, uitspreekt in zijn leven vanonzen goddelijken Zaligmaker, dat hij volgens de haargegeven openbaringen, nit haren mond opteekende .')

Dat de Graaf de Montalembert in zijne levensbeschrij-ving der H . Elisabeth van Hongarije 2) met zorgzame ge-trouwheid een heiligenleven wedergaf, vol van allerleimirakelen, is overbekend ; wij halen het volgende nit deInleiding aan, om zijne meening omtrent het besprokenpunt ten duidelijkste to laten zien : „De bovennatuurlijke„verschijnselen, zoo overvloedig in de heiligenlevens, ziju,,door het geloof onder den naam van mirakelen geheiligd,,,en door de wereldsche wijsheid onder den naam van

l• egenden, volksbijgeloovigheden, fabelachtige overleve-ringen geschandvlekt. Daar zijn er vele in de geschiedenis

„van Elisabeth. Wij hebben ze met dezelfde angstvallige„naauwkeurigheid trachten wear to geven, die wij aan„ het overige van haar leven besteed hebben. De gedachte•

alleen van ze achter to laten, of zelfs van ze to bewim-• pelen, van ze met eene handige gematigdheid uit to„leggen, zou ons geergerd hebben. Het zou in onze oogen,,eene heiligschennis geweest zijn, als wij hetgeen we voor• waarheid houden, omsluijerden ten einde aan de trotsche„rede onzer eeuw to behagen ; het zou eene schuldige

1 ) IJas Lebes unseres Hewn and Heilandes Jesus Christus nach denOenehten der goitseligen dnna Satharina Emmerich anfgeschrieben oonClement Brentano. Regensburg, Pustet. 1858 .

_) Zoo in de Inleiding tot zijne Histoire de Sainte Elisabeth deHongrie .

229

„onnaauwkeurigheid geweest ziju, want die mirakelen„worden door dezelfde schrijvers vermeld, door hetzelfdegezag als al de andere gebeurtenissen van ons verhaal

„bevestigdhet zou eindelijk eene huichelarij geweest„zijn, want wij komen er zonder omweg voor nit, dat„ WY met het be.te geloof ter wereld al het wonderbaar.te„aannemen, wat er ooit over God. Heiligen in het algemeen„en over de H. Elizabeth in het bijzonder verhaald is.„ Wij hebben daarvoor zelfs geene overwinning op onze„zwakke rede behoeven to behalen ; want niets schijnt ons„voor een Christen redelijker, eenvoudiger toe dan zich„met dankbaarheid voor de barmhartigheid des Heeren„neder to buigen, wanneer hij haar de natuurwetten, die„zij alleen schiep, ziet schorsen of wijzigen, om den„triomf to verzekeren en to verheerlijken van de veel„hoogere wetten der zedelijke en godsdienstige orde ."

In Duitschland hebben twee bekeerlingen van naam,Daumer en de Pruisische Geheimregeringeraad Volk, inonderscheidene schriften het geloof aan de nog immervoortgaande bovennatuurlijke genadewerkingen zoeken toverlevendigen. De laatste gaf onder den welbekenden naamvan Ludwig Clarus veel over de Mystiek nit, waarvan opde eerste plaats dient genoemd to worden zijne naauwkeu-rige en schoone vertaling van de werken der H . Teresia 1),een heerlijk blijk zijner warme bewondering voor eeneHeilige, die hem „eene leermeesteres des gebeds is,„welke met zekerheid en ondervinding weet berigt to ge-,,ven van den onuitsprekelijken genadestroom, die zich,,van den troon Gods in eene tot Hem biddende ziel„uitstort." Hij wenscht vele Christelijke zielen voor deHeilige Teresia to winnen en haar toe to voeren ; ziju

~) Leben , nd Werke der H. Teresia. Regensburg, Manz. 1855.Dl. LII. April 1867 .

16

230

eenig oogmerk bij den moeijelijken arbeid der vertalingwas : het aantal van de vrienden en vriendinnen der Heiligeto vermeerderen; want gezondheid ten eeuwigen leven kanmen nit hare schriften putten. Aldus in de opdragt zijuervertaling.

Onder het bewerken van dit opstel vernemen we, datde Gravin Hahn-Hahn eene uieuwe vertaling van Teresia'swerken gereed maakt '), en wij achten dit alweer eeneduidelijke getuigenis, niet slechts over de alreeds genoegbekende stemming dezer schrijfster, maar ook over die derbeschaafde lezers van het Katholieke Duitschland ; als dezelektuur niet getrokken was, dan zou niet zoo spoedig nahet verschijnen van Clarus' werkelijk schoone vertaling,eene tweede uitgave wenschelijk geacht worden .

Het geloof aan de zoogenaamde Zwarte Mystiek of debuitengewone werkingen des Satans onder de menschen,staat in een allernaauwst verband met dat aan de buiten-gewone genadewerkingen Gods in zijne Heiligen . De Ka-tholiek, die het eene heeft, heeft ook het andere . Enhierom kunnen wij nit de menigte van hen, welke inonzen tijd die duivelswerkingen van vroeger en van thanals werkelijk bestaande beschrijven en verklaren, zekerook menigen beschaafden Katholieken leek aanvoeren,die ten sterkste geneigd is de mirakelen Gods in zijneHeiligen, juist omdat het mirakelen zijn, voor waar toerkennen ; noemen we hier de Merville 2) en den Ad-vokaat Bizouard . ')

Hoe is het in one Nederland? Ale er, onder meer an

') Bet eerste deel zal nog in den loop dezes jeers bij F . Kirch-heim in Mainz uitkomen.

s) Des Isprits et ds leers wasi/estatioxs diverse .. Paris, Yraijetde Surcy, 1863 .

Des Rapports de PHowme avec 1 Demon . Paris, Gaume fr2reset1. Duprey, 1865.

231

deren, kan gewezen worden op eenen H. J. C. van Nouhuys, 1)of op iemand als de bewerker der heiligenlevens van W.van der Haagen ') of op eenen J. A. Alberdingk Thijm, ')die onmiskenbaar in hunne schriften, of op eene vereeni-ging als die van den H . Vincentius van Paulo, wier be-stuurders toch zeker in hetgeen op hunnen naam wordtuitgegeven, •) hun geloovig aannemen van de voori.durendewonderwerken Gods betuigen, dan zien wij dat Neerlandsuitstekende Katholieken hier niet ten achter staan bij degroote mannen nit den vreemde, die wij noemden .

Het bewijs is overvloedig geleverd ; anders zou het ligtvallen hier nog meerdere getuigen ter bevestiging van onsoordeel to doen optreden. Hier volge echter nog eeneenkele getuigenis, die wij niet willen voorbijgaan : - hetis allerduidelijkst, hoe weinig thans de H . Stoel en deKatholieke Bisschoppen bevreesd ziju, dat zij het geloofder leeken door verhalen van bovennatuurlijke gebeurte-nissen, zelfs nog nit den jongsten tijd, zullen schokkenof verzwakken. Of heeft men ooit talrijker heiligverkla-ringen beleefd dan onder het Pontifikaat van omen gelief-den tegenwoordigen Pans P En toch geene Bulle van zalig-of heiligverklaring, die niet openlijk en zonder omwegenen als iets, dat bij de Heiligen in het geheel niet to ver-wonderen is, veelal zelfs een groot getal en aan denZalige of Heilige zelven en aan anderen op zijue voorbedegewrochte wonderen vermeldt ; men herinnere zich b. v .,

1) b. v. in De Levens van Gods lieve Heiligex. Amsterdam, C.L. van Langenhuijsen, 1853 .

') Leoensbeschrijving van Heilige Kerkvaders ex Martelaren bewerktdoor wijlex Mgr. E. S. van der Haagex. Tweede herziene druk.'s Gravenhage, Gebr. J. en H. van Langenhuijsen, 1865 .

i) b. v . in de Bisdommex, tie den Votks-dlmaxak voor Neder-laxdache Katholiekex ,1854; in de Heilige Linie, 1858; bl.136,165,169 .

4) Wi bedoelen in den S' . Yixcentixa-dlmanak.

232

om van mystieke toestanden nit den lateren tijd to spre-ken, de canonisatie-bulle van den H . Michael de Sanctis,uitgevaardigd op den Pinksterdag van 1862 . Hierin nuligt een allersterkst bewijs, dat in den regel de beschaafdenzoo min als de onbeschaafden onder de Katholieken aanzulke vermeldingen aanstoot nemen ; of zou misschien aande Kerkelijke overheden de stemming der gemoederen on-bekend ziju? Hunne beoordeeling vindt in de uitkomst harebevestiging ; want de heiligverklaringen met al hare er vanonafscheidelijke wonderverhalen worden niet met onver-schilligheid, maar allerwege met de hoogste belangstelling,met groote vreugde ontvangen, en ziju een van de krach-tige middelen in de H. Kerk, om niet slechts de vereeringder Heiligen to bevorderen, maar ook om het geloof aande geopenbaarde waarheden to verlevendigen en to beves-tigen .

Hebben dus de beschaafde Katholieken eene geloofsover-tuiging, krachtig genoeg om ook hare meer verwijderde ge-volgtrekkingen voor hen aannemelijk to maken, zoodat menhun zonder de besprokene vrees de wondervolle levensbe-schrijvingen der Heiligen in de handen geven kan, aller-minst kan die vrees opkomen ten opzigte der schriftenvan de H. Teresia, en om de door haar verhaalde won-dergebeurtenissen zelven, en om de wijze, waarop zij zemededeelt, en waarop zij hare eigene persoonlijkheid ken-nen doet. Want welken indruk maakt zij, de schrijfsterzelve, op den lezer harer schriften? Is het eene ziekelijkgodvruchtige, dweepeude vrouw, die hem toespreekt enhem deelgenoot wil maken harer overdrevene denkbeeldeiien droomerijen, of is bet eene bedaarde, verstandelijkvoortgaande, naauwkeurige geschiedschrijfster, eene beza-digtle, voorzigtige, wijze leermeesteres, wier woorden hijverneemt? Wordt hij alleen maar meegesleept door haren

233

vurigen stijl, of ook bij nadere overweging telkens meergetroffen en overtuigd door de juistheid harer opmerkin-gen over hetgeen hij zelf naar zijuen eigen zielstoestandbeoordeelen kan, en wij zeggen het gerust, door denkritischen geest, waarmede zij al wat maar eenigzins bo .ven het gewone uitgaat, pleegt to beschouwen en to toetsen?Hij ontmoet bij haar de nederigste en beminnelijkste een-voudigheid, den echten stempel der waarheid . Zulk eeneschrijfster gelooft gij achier alleen op haar woord . Dan,welke edele taal, welke waardigheid in de wijze van voorstelling, welke grootheid van opvattiiig I Hoe is alles inovercenstemming met den ernst en den eerbied, waarmedehemelsche verlichtingeu en verschijningen moeten bespro.ken worden 1 En wat zij er van verhaalt, is zoodanig, datde ongeloovigste wel zal moeten erkennen : ala iemandooit hemelsche en bovennatuurlijke verheffingen van lig.chaam of geest hebben kan, dan zullen ze z66 zijn, zooalsTeresia ze beschrijft. Hare visioenen zijn liefelijk, maartevens verheven en ontzagwekkend, en gewoonlijk nietslechts beantwoordende aan de eischen van het aesthetisch-schoone maar ook vol zalving en stichtende leering enopwekking.

Haar verhaal draagt zoo duidelijk het kenmerk derwaarheid, dat do godgeleerden gewoon zijn hare beschrij-vingen en regels als den keursteen to gebruiken, of heteene of andere buitengemeene feit in het leven van god .vruchtige personen voor eene goddelijke werking in waar-heid gelden moet of niet . En tot dit doel gaf de KardinaalBona in zijn hoog aangeschreven boek over de Onderschei-ding der Geesten (De Discretion €piriluum fiber unue)de teekenen, die de werkelijkheid der goddelijke tusschen-komst bij Teresia's openbaringen waarborgen, op dezewijze aan : , Zij vreesde altijd de begoochelingen des duivels,

234

• en daarom heeft zij nooit om visioenen gevraagd of er naar• verlangd ; ja, zij smeekte God veeleer, dat Hij haar langs„den gewonen weg zou geleiden, en wenscbte alleen dit•

dat de goddelijke wil in haar geschieden zouZij• hoorde steeds van den geest, die haar verscheen, dat„zij met geleerde mannen in overleg moest treden, op-• dat zij soms niet al stilzwijgende zou bedrogen worden :„daarom onderwierp zij zich aan bet onderzoek van uit-• stekende mannen, die toen in Spanje met lof van weten-„achap en heiligheid bloeiden, zooals Petrus van Alcan-t• ara, Franciscus Borgia, Joannes van Avila, Balthasar

„Alvarez, Dominicus Bannez en anderen waren . Haren•

zielsbestuurders gehoorzaamde zij ten naauwgezetste, en

• ging na de visioenen meer in liefde en ootmoed vooruit .„Het liefste sprak zij met hen, die minder geloovig en„meer vreesachtig waren ; en beminde hen bet meeste van„wie zij vervolgingen leed. In hare ziel was eene aller-• hoogste rust en blijheid , alle vertroosting der wereld te-„bovengaande : in haar een allervurigste ijver voor bet„heil der zielen, allerreinste gedachten, eene groote op-„regtheid, een gloeijend verlangen naar volmaaktheid . Ala„er in haar eenige onvolmaaktheid, als er eenig gebrek,,was, dan werd zij er gewoonlijk altijd door Hem over„berispt, die haar inwendig toesprak . Haar is gezegd, dat,,zij, iets goeds van God vragende, bet ook ontwijfel-„baar zou verkrijgen : zij heeft veel gevraagd en het altijd„verkregen. Al wie met haar verkeerden, werden, tenzij hunne„slechte gesteltenis het belette, door haren omgang tot„zedigheid, tot godsvrucht, tot liefde voor God opgewekt .D• e visioenen grepen meestal bij haar plaats na een lang

„en vurig gebed of na de H. Communie, en ontstaken inh• aar een allervurigst verlangen om voor God to lijden . .. .

,,In hare openbaringen en hetgeen er mede zamengiug,

235

„hebben de geleerden nooit iets opgemerkt, dat van de„regels des geloofs en der Christelijke volmaaktheid af-„week : en er was niets in, wat berispt kon worden ."(Hoofdst . xx, rn.)

Hetgeen de Kardinaal hier kort opgeeft, dat merktiedere oplettende lezer al spoedig overal in hare werken op .

Gaat dus een beschaafd Katholiek zich er mede bezighouden, dan ziet ziju geest in al die kenteekenen evenzoovele beweegredenen om geloof to slaan aan de wonder-feiten, die hij vermeld vindt, en door deze aan to nemenvindt hij weder versterking voor zijn geloof aan de waarhedender H. Openbaring . Want hetgeen er in hare schriftenwondervol is, verklaart en bevestigt hem al het won .dervolle, dat hij aantreft in de onfeilbare verhalen derH. Schriftuur. De daar geboekstaafde mirakelen komenhem, als het ware, nader : hij ziet den verren afstand,die hem er van scheidt, afnemen, nu hij soortgelijke won-derverhalen, in dagteekening hem veel meer nabij, en doorzulk eene geloofwaardige schrijfster, en op zulk een toonvermeld vindt ; in deze wederbeelden ziet hij de mirakelender H. Schrift afgespiegeld voor zich, en hij kan ze beter be-schouwen, meer er van begrijpen, ze gemakkelijker aannemen,het grootsche en goddelijke, dat ze hebben, dieper gevoelen.Leest hij b. v . van Teresia's liefdeverrukkingen, wanneer hareziel alle schepselen wil opvorderen om aan God een schoonoffer van lofprijzing aan to bieden, dan treedt hem het beeldvan den koninklijken profeet David alligt voor den geest,en hij begrijpt iets van de vervoering, die den heiligenpsalmdichter, door Gods Geest bezield, op de gewijdeharp zijn hymnen ter eere van God deed opzetten .

In Teresia's mirakuleuse toestanden kan men het alevoelen en fasten, dat er eene hoogere, boven de natuuruitgaande orde in de wereld is getreden, die, eenmaal door

236

de duizenden mirakelen der H. Schrift gevestigd, niet ui-terst onordelijk na den dood der Apostelen plotseling vanwezen veranderd en gansch van mirakelen is ontbloot,maar zich nog tot in den lateren tijd toe door allerleiwonderwerkingen als bovennatuurlijk blijft kenmerken . Gijziet de vervulling van de belofte des Heeren : „Die in

•

Mij gelooft, ook hij zal de werken doen, die Ik doe,• en hij zal grootere dan deze doen" (Joan. xiv, 12),en de waarheid dezer stoute profetie, zoo klaarblijkelijkgetoond, doet u met des to gewilliger en vaster overtui-ging luisteren naar andere woorden, die nit dienzelfdengoddelijken mood kwamen. Gij ziet het deugdzame Chris-telijke leven reeds op deze aarde in alles overtreffende matebeloond en verheerlijkt, en zoo begrijpt gij er ligter ietsvan, hoe het niet bloot menschelijke handeling, maarvooral goddelijke genadewerking is, en hoe er eeneeeuwige en onbegrijpelijk zalig makende vergelding aantoegezegd kan worden .Zoo, dunkt ons, blijkt het dan genoeg, dat ook van

Teresia's mystieke lessen en verhalen gelden zal, watMontalembert in 't algemeen van de wonderverhalen derHeiligen schreef : , De minste kleine Roomsche legende„heeft meer harten voor die onsterfelijke waarheden (de„zegepraal van den geest over het stof, 's menschen„onschuldige overwinning over zijn ongeluk, en die„van de oorspronkelijke reinheid der natuur over hare„bedorvenheid) gewonnen dan al de verhandelingen„der wijsgeereu' 1) ; en deze invloed is z66 sterk, datzelfs ongeloovigen door de studie der Christelijke Mystiektot het heilig geloof gebragt zijn . , Schrijver dezes", zegtLudwig Clarus in eene zijuer inleidingen '), , vroeger

~} Hisloire de Sainte Elisabeth de Hongrie. Introduction._) Die Grundt u"g'e der Christlichen Mystik im Leben des S. Ein-

siedlers dntonius dargestelli . Munster, 1858.

237

„een tegenstander der Kerk en opgevoed in het platste„rationalismus, daukt zijn ontwaken tot het geloof der,,Kerk do aan het gevoelen van de Christelijkheid der,, kunst du aan ziju bekend worden met de Christelijke„Mystiek."

Aldus zal ook nog in onzen wonderschuwen tijd hetlezen van Teresia's werken voor veler geloof nuttig zijn .

(Slot in eene volgende AAlevervng)

238

Zullen wij weldra de lijkrede op het Protes-tantisme hebben uit to spreken ?

Onwillekeurig kwam ons deze vraag op de lippen, na-dat we kennis genomen hadden van het prospectus envooral van de eerste artikelen van het nieuw uitgegeven„Theologisch Tejdackrift."

„De Katholiek" heeft zich sedert zijn ontstaan meermalenmet het Protestantisme bezig gehouden. Ziju eerste jaar-gang werd al aanstonds geopend met een artikel over denToeeland van het Protestantisme, en daar werd ons gewe-zen op den inwendigen strijd, die in het Protestantismeheerscht, en waaruit niets dan vernietiging kon voorspeldworden. Voorzeker kon men toen nog niet verwachten,dat Protestantsche hoogleeraren en predikanten zoo spoe-dig zouden komen aankondigen, dat het vernietigings-procesten einde loopt, en het eigenlijke Protestantisme zich zalgaan oplossen en zijne geschiedenis sluiten .

In het eerste artikel van genoemd „Theologisch Tijd-schrift" bespreekt Prof. L. W. E. Rauwenhoff de oplossingder Protestantsche Kerk in den Staat, en de heer C . P.Tiele in het tweede de oplossing der Protestantsche theo-logie in godsdienstwetenschap . Hetgeen echter niet z66 toverstaan is, dat deze oplossing nog moet beginnen ; maardat zij reeds begonnen is en op weg om voltrokken toworden .

239

Omtrent den overgang van theologie in godsdienstwe-tenschap verwijzen wij alleen naar de verschijning van dat„Theologisch Tijdschrift ." Waar men , kerk- en schrift-gezag" met de eischen zijner wetenschap strijdig oordeelt,zal men geene theologie maar ten hoogste godsdienstwe-tenschap kunnen to voorschijn brengen . Het is genoegbekend, dat bij de Protestanten geen eigenlijke theologiemeer bestaat ; die wetenschap is nit de hooge sfeer, waarinzij heerschte, afgedaald, en is philosophie geworden, enwel eene z66 twijfelachtige, dat zij niets meer met zeker-heid weet, maar ten hoogste meening, gevoelen, ziens-wijze, rigting kan genoemd worden .

Bij hetgeen de heer Rauwenhoff ons omtrent de Pro-testantsche Kerk verkondigt, zullen wij eenigzins langerverwijlen. Zijne getuigenis omtrent het vergaan der Pro-testantsche . Kerk in den Staat mogen wij niet geringachten. Het is de getuigenis van een uitstekend Protestant,van een hoogleeraar van Protestantsche theologie, die omzijne uitstekende gaven en uitstekend Protestantsche we-tenschap waardig bevonden is, om op de vorming dertoekomstige leeraren van de Protestantsche Kerk dengrootsten invloed to oefenen. En wat verkondigt hij ons?Dat de Kerk, die hij dient, vergaat en zich oplost ; hijis daarvan z66 overtuigd, dat hijzelfs de vraag behandelt,of het niet raadzaam is, het gebouw der Kerk, dat ophet invalleu staat, bijtijds to verlaten (bl . 35) .

In het artikel getiteld „De Kerk" gaat de hoogleeraarRauwenhoff nit van eene theorie van Richard Rothe, vol-gens welke de Kerk eens , zal kunnen en zonder twijfelook zal wegvallen" (bl. 5), en zich ,moet oplossen inden Staat" (bl . 4). Dat dit gebeuren zal, meent ook deheer Rauwenhoff; maar hij wil onderzoeken, of deze op-lossing , nog in een verre toekomst ligt ; aan ket einde

240

der geschiedkundige ontwikkeling van ons geslacht," ge-lijk Richard Rothe voor dertig jaren meende .

„Zou het waar zijn?" zoo vraagt hij. „Zou de voort-„duur der kerk, als afzonderlijke gemeenschap voor den„godsdienst, als zelfstandig lichaam in de maatschappij• zich uitstrekken tot aan het einde der geschiedkundige„ontwikkeling van ons geslacht?" En welk antwoord wijdaarop to verwachten hebben, laat hij aanstonds door-schemeren in deze woorden : „Men zou althans aan de„ openbare meening ten opzichte der kerk niet zeggen,•

dat de vraag naar haar recht van bestaan eerst in een„onberekenbare toekomst actualiteit zou verkrijgen" (bl. 5) .

Zeer teregt maakt de hoogleeraar onderscheid tusschende Katholieke Kerk en de Protestantsche Kerken, en nazich op zijne wijze een begrip van de Katholieke Kerkgevormd to hebben, besluit hij daaruit aldus : „Pat deze„kerk aangaat heeft Rothe zeker niet to veel gezegd als• als hij hare oplossing in den Staat verschoof naar een tijd„ver buiten alle menschelijke berekening" (bl. 16). Ennit deze getuigenis molten wij het troostvolle besluit trek-ken, dat DE KERK van Christus (want er is er slechts€6ne) zich in den Staat niet zal oplossen .

Met de Protestantsche Kerken is het echter geheel an-tlers gesteld ; zij vernietigen zich voortdurend en vergaau,om de heerschappij aan de eenige, ware en onvergankelijkeKerk terug to geven .

,, Welk een verschil," zegt de hoogleeraar, , als men„hiermede" [met de Katholieke Kerk] ,vergelijkt, water„van de oorspronkelijke protestantsche kerken geworden„is." De Katholieke Kerk is altijd dezelfde gebleven, deProtestantsche Kerken zijn altijd veranderd ; dit zal hijaantoonen uit de verandering, welke de leer daar ouder-gaan heeft.

241

„ Waar is de synode", vraagt hij, „die nu nog, als er„gevraagd wordt naar het wezen van de kerk die zij ver-„tegenwoordigt, eenvoudig naar hare confessie nit de„ 16d° eeuw verwijzen zal P Het is eene overbekende ge-,,schiedenis, hoe het is gegaan ."

En hoe is het dan gegaan P , Het supranaturalisme waar-„ op de kerk gebouwd was is allengs ondermijnd . Eerst„heeft men het gezag der geloofsbelijdenissen prijs moeten„geven. Men trok zich terug op het terrein der Schrift.„Toen werd men genoodzaakt een bedenkelijke onderschei-„ding tusschen H. Schrift en Woord Gods toe to laten .„Pro forma hield men nog aan de oude namen vast en„ sprak van , geest en hoofdzaak", maar wachtte zich wel„reader to verklaren wat daaronder moest worden verstaan .,, Als laatste extract bij die voortdurende distillatie van„de kerkleer zijn nu eindelijk eenige formulen overge-„bleven, die nog in de reglementen worden geduld en„worden onderteekend onder de openlijk erkende voor-„waarde, dat hare letter voor niemand bindende kracht„zal hebben, maar ieder ze geheel vrij opvat zoo als het,,hem goeddunkt . . :' Het is duidelijk, voor ProfessorRauwenhoff bestaat er geen Protestantsche Kerk meer metbet ,zuivere Woord Gods en de ware sacramenten." Uital hetgeen hij daar gezegd heeft, is zijn besluit gemak-kelijk to verklaren : „met uitzondering van de afgeschei-„ dens kerkgenootschappen [welke P] is onder de protes-tanten het bestaan van verschillende kerken EEN zuivEx

„ADMINISTR.TIEVE zAAx . Kan men beter bewijs wenschen,„dat hetgeen de oude protestanten met hun kerk heb-,,ben gewild, niet meer onder ons to vinden is, dat er,,,in den waren zin van het woord, geen kerk meer bij,,de protestanten bestaat?"

Maar wat is dan wel hetgeen zich tegenwoordig nog

242

Protestantsche Kerk noemt ? Een vorm zonder inhoud ;„de oude vormen", zegt hij, „zijn gebleven, de inhoud,,is vervlogen" (bl . 16). Datzelfde vage denkbeeld van„een vorm zonder inhoud" wordt later herhaald : „Een,,kerk", schrijft hij, ,in den goeden historischen zin van• het woord, zulk eene als de onze ook vroeger is geweest,,,hebben wij niet meer. Maar wij hebben daarvan de vor-„men over, als het ware het geraamte van het voormalig•

lichaam" (bl. 21) .Niet alleen dat de Kerk in den goeden historischen zin

niet meer bestaat, maar zelfs op het tegenwoordige stand-punt kan zulk eene Kerk niet meer bestaan volgens denhoogleeraar Rauwenhoff. ,In welken zin", vraagt hij,• er voor ons een kerk blijven bestaan?" En betantwoord is

,, Onmogelijk in den ouden, historischen zin, dat zij zou„wezen de goddelijke instelling die een objectieve waarheid„van God ter bewaring en ter verbreiding gekregen heeft, die„ dus ook het eenig middel zou zijn om den mensch tot zijueb• estemming als zedelijk -godsdienstig wezen to brengen ."„Zulk een absoluut recht van bestaan kunnen wij [?]

•

aan de kerk niet toekennen" (bl. 24) .Hoe zulk een toestand voortgekomen is, ook dat zegt

de hoogleeraar, en geeft, volgens Rothe, den diepstengrond daarvan aan.

„Mij komt het voor", zoo schrijft hij (bl . 25), , dat niet„ door de pogingen van deze of gene, maar door den„natuurlijken gang van zaken, een samenstelling als die„wij thans in onze kerk vinden op den duur zal blijken„onhoudbaar to zijn."

„Ik wil het hier nog eens herhalen, dat het mijue„bedoeling niet is eenige maatregelen tot verscheuring„der kerk nit to lokken, maar dat ik van den natuur-

243

„lijken loop der dingen een ontbinding van bet tegen-„woordig kerkverband verwacht (bl. 35) .

En welke is de diepe grond der oplossing van de Kerk ?Want dat de Kerk zich zoude oplossen in den Staat, isalechts eene vrijwillige verblinding en een zekere troostgrondbij de diepe smart, welke zulke oplossing moet veroorzaken .Nooit kan de Staat Kerk, noch de Kerk Staat worden ;alle pogingen, daartoe aangewend, moeten noodzakelijkmislukken ; ten hoogste kan men streven naar eene Staats-godsdienst en Staats- of nationale Kerk ; doch deze is inbet Christendom noodzakelijk afval van de waarheid enscheuriug van de eenheid.

Welke is dan de diepe grond van de oplossing derProtestantsche Kerk of Kerken?

„Wanneer men de redenen", zegt Rauwenhoff, „door„Rothe aangevoerd voor zijne verwachting eener toekom-„stige oplossing der kerk in den Staat herleidt tot haar• diepsten grond, vindt men als hoofdmotief, dat door de„[Protestantsche] kerk bet godsdienstig leven afgezonderd„wordt van bet algemeen menschelijke, bet zedelijke dat,,in den Staat zijn natuurlijk organisme vindt . In die af-„zondering verliest de godsdienst niet alleen veel van zijn• invloed, maar worden hem zelven ook de levensvoorwaarden„afgesneden . Losgerukt uit de betrekking tot al het overige„waarin 's menschen aanleg zich openbaart, gekneld in„een norm, die aan zijn eigenlijk wezen niet voegt, wordt„liij van zijn bloei en kracht beroofd. Wel to weten de„godsdienst in de kerk" (bl . 17) .

De diepste grond is dus deze : , dat de protestantsche,,kerk bet godsdienstig leven heeft afgezonderd van bet„algemeen menschelijke, bet zedelijke," dat niet in denStaat zijn natuurlijk organisme vindt, maar dat men, tengevolge van die afzondering, wel aan den Staat heeft

244

moeten toewijzen en overlaten . De toepassing van dit be-ginsel heeft den godsdienat vernietigd, hem selven de levene-voorwaarden afgesneden en van zjn bloei en kracht beroofd.

Dat is dan de rijpe vrucht, welke het zoozeer geprezeneProtestantisme ons na drie eeuwen aanbiedt ; het wildsde godsdienst zuiveren, en heeft die vernietigd .

De diepe grond, het hoofdmotief, dat ons hier verkon-digd wordt als zoo vernietigend, is niets anders dan detoepassing van de echt Protestantsche alleen regtvaardi-gende geloofsakte op de maatschappelijke betrekking . HetProtestantisme heeft de godsdienst z66 uitsluitend tot werkvan God gemaakt, dat er voor het algemeen menschelijke,het zedelijke geen plaats meer to vinden was, en de goedewerken buiten de Kerk, de godsdienst en de zaligheidwerden verbannen.

Het zal nuttig zijn, dat wij iets ter verduidelijkinghier bijvoegen, opdat men des to beter begrijpe, van welkgewigt deze getuigenis is, en hoe, volgens de eigenegetuigenis van geleerde Protestanten, het Protestantismezich zelf vernietigd heeft en vernietigt, niet „door de,,pogingen van deze of gene, maar door den natuurlijken,,gang van zaken ."

Dat de scheiding tusschen het godsdienstig en zedelijkleven niet een nieuw opgekomen beginsel, maar het echtedoor Luther geleerde Protestantisme is, heeft ons Mohlerin zijne Symbolik ¢ 25 duidelijk uiteengezet ; wij halenhem bij voorkeur aan, omdat de hoogleeraar Rauwenhoff eengroot gewigt aan Mohler's getuigenis schijnt toe to kennen.

„De zoo scherpe en onopgelost geblevene tegenstelling,, tusschen Evangelie en Wet, leidde tot eene geheele„verlaging van de Wet, zoodat men alle verschil in de,,leer der regtvaardigmaking tusschen de Katholieke Kerk,,en het Protestantisme in het kort hiertoe kan terug-

245

„brengen, dat de eerste godsdienstigheid en zedelijkheid„als in zich 66n en hetzelfde en als beide gelijkelijk van„eeuwige waarde, het tweede echter ze ale wezenlijk ge.„acheiden en de godsdienstigheid als van eeuwige, de ze-,, delijkheid als slechts van tijdelijke waarde voorstelt .

,,Op ontelbare plaatsen dringt Luther er op aan, om„beide momenten, het godsdienstige en het zedelijke, ale„hemel en aarde, ja, indien het mogelijk ware, nog verder• uit elkander to houden ; ze to onderscheiden als dag en„nacht, als zonneschijn en duisternis. Hij leert, dat men,,,in het geweten geenszins de zedewet moet laten indrin.• gen, in het bewustzijn van zijne verhouding tot God de„persoonlijke betrekking tot de zedewet niet opnemen,„en de zedewet in het algemeen slechts in den handel„en wandel van het dagelijksche en aardsche leven in„aanmerking nemen moet . Als bij hem de vraag oprees,„waarom dan Loch de zedewet gegeven wns, dan wist hij„nets anders to autwoorden dan „om den wereldschen„vrede", of , dat het God behaagd had eene zoodanige• regeling to geven, welker onderhouding Hem daarom„ook welgevallig was, omtrent evenals men over eene„bloot positieve wet zoude oordeelen .

„Dienevolgena wil h9 het handhaven der zedewet aan den„ Staat opgedragen hebben, en dit volatrekt niet tot eene„ eigenlijke godadienatige aangelegenheid laten worden ."

„1)och wij moeten Luther's eigen woorden hooren,„die, zoo ergens, dan joist hier zich zelf het bests ver-„klaart. Hij zegt : „Men moet echter deze beide z66 onder-,, ,, scheiden , dat gij het Evangelie geheel en al boven in,,,,den hemel zet, en de Wet hier beneden op aarde last ;,,,, dat gij de geregtigheid van het Evangelie eene hemelsche,,,,en goddelijke geregtigheid noemt, en de geregtigheid der,,,,Wet eene aardsche en menschelijke. En dat gij de ge-

Dl. LII. April 1867 .

17

246

regtigheid van het Evangelie zoo eigeulijk en vlijtig• afzondert en onderscheidt van de geregtigheid der Wet,,,,, als ooze Heer God eigenlijk en vlijtig den hemel afge-,,,, zonderd en gescheideu heeft van de aarde, het licht van,,,, de duisternis, den dag van den nacht . De geregtigheid,,,,van het Evangelie zij derhalve licht en dag, de gereg-,,,, tigheid der Wet echter zij duisternis en nacht, en God,,,,gave, dat wij ze nog verder van een konden scheiden."

,,,,Daarom, zoo dikwerf men handelt over het geloof,,,,,over de hemelsche geregtigheid, over het geweten enz .,,,,, scheide men de Wet geheel daarvan af, en late die hier,,,,beneden op aarde blijven. Handelt men echter over de• werken, zoo steek dan ook het licht aan, dat bij werken

d• er wettelijke geregtigheid en bij den nacht behoort.„„Zoo zal de lieve zon en het heldere licht van het Evan-,,,,gelie en der genade bij dag, maar het licht der Wet

• bij nacht schijnen. En z66 moeten die twee din-,, ,, gen in ons gemoed en ons hart ook van elkander ge-,,,, scheiden worden, dat het geweten, als het zijne zonde,,,,voelt en schrikt, aldus denke : nu zijt gij op aarde,,,,, daarom laat den luijen ezel daar arbeiden, dienen en zijuen,,,,opgclegden last voortdurend dragen . Dat is, laat het lig-,,,, chaam met zijne ledematen gedurig aan de Wet onder-,, ,,worpen zijn . Maar ala gij opstijgt in den hemel, laat,,,, dan den ezel met zijn last en zijne pakken maar hier,,,,beueden op aarde. Want het geweten moet met de Wet,„„met werken en aardsche geregtigheid in het geheel nets,,,,te doen hebben . Zoo blijft dan de ezel in het dal; maar,,,,het geweten stijgt met Isaak den berg op, en weet in,,,,het geheel nets, noch van Wet noch van werken, maar• zoekt en wacht alleen op de vergeving der zonden, en

d• e zuivere geregtigheid, zooals zij ons in Christus aan-,,,, geboden en geschonken is."

247

„„Daarentegen moet men in het wereldsche bestuur de,,,,gehoorzaamheid aan de Wet op het allerstrengste vor-„„ deren en houden, en aldaar ook niets weten, noch van,,,,Evangelie, noch van geweten, noch van genade, verge-

• ving der zonden, hemelsche geregtigheid, noch van Chris-,,,, tus zelfs, maar men moet weten to spreken van Mozes,• van de Wet en de werken. Opdat alzoo deze beide stukken,,,,, namelijk Wet en Evangelie, zoover mogelijk van elkan-,,,, der gescheiden ziju, en ieder op zijn afzonderlijke plaats,,,, blijve, waar het behoort. De Wet blijve buiten denPP ,,hemel, dat is, zij blijve buiten het hart en het geweten .,,,,Daarentegen blijve ook de vrijheid van het Evangelie

• buiten de wereld, dat is, buiten het ligchaam en zijne„„ledematen . Daarom als de Wet en de zonde in den he-

• mel, dat is, in het geweten komen, moet men ze aan-,,,, stonds er nit drijven; want het geweten moet van Been,,,, Wet of zonde, maar alleen van Christus weten. En om-,, ,, gekeerd, ale de genade en vrijheid in de wereld komen,

d• at is, in het ligchaam, zal men ook tot deze zeggen :„„hoort, u past het niet in het zwijnenhok en in de mest-,,,, putten van dit ligchamelijk leven to wandelen en to,,,, woven, maar hierboven hoort gij in den hemel . " 1)

„Luthers antwoord op de vraag, waartoe dan ook nu„uog de zedewet noodig is, vindt men in de volgende„plaats : ,Waarom onderhoudt men ze dan [de Wet],,,,,indien zij Diet regtvaardig maakt? Die geregtvaardigd„„zijn, onderhouden ze niet eigenlijk daarom, om daar-,,,, door voor God geregtvaardigd to worden, hetgeen alleen,,,, door het geloof geschiedt, MAAR OX WILLE VAN DEN

,,,, WERELDSCREN VREDE, en omdat zij weten, dat zulke,,,,gehoorzaamheid aau God welgevallig en aangenaam is,

1) Auslegung des Br. an die Gal . 8. 62.

248

• en om een goed voorbeeld aan anderen ter beteringt• o geven, opdat zij aan het Evangelie gelooven."Wat Luther als beginsel gesteld heeft, dat men het

godsdienstige en het zedelijke zoover mogelijk van elkan-der moet scheiden en gescheiden houden, en de handha-ving der zedewet aan den Staat moet overlaten ; dat zooverderfelijk beginsel is niet slechts vroeger toegepast, maarwordt ook nu nog verkondigd ; want het zedelijke vindtin den Staat zijn natuurlijk organisme, zegt de heer Rau-wenhoff (bl. 17). En de gevolgen zijn niet uitgeblevende , natuurlijke gang van zaken heeft den godsdienst in,,die afzondering van zijn invloed beroofd, hem zelven de„levensvoorwaarden afgesneden en ziju bloei en kracht• ontnomen" (bl . 17), en de Kerk verwacht hare toekom-stige oplossing in den geheel wereldschen Staat, waar menvolgens Luther, niets moet weten ,uoch van Evangelie,„noch van geweten, noch van genade, vergeving der zon-„den, hemelsche geregtigheid, noch zelfs van Christus" .

Het Protestantisme wilde z66 uitsluitend godsdienst enGods werk ziju, dat het al het aardsche, het algemeenmenschelijke aan eene vreemde magt moest overlaten, endie vreemde magt is niets anders dan de Staat ; het wildez66 geheel in den hemel wonen, en zich buiten alle aard-sche zorgen houden, dat de Staat ,om des vredes wille"zich wel met zaken moest bemoeijen, die in geenen deeletot het Staatsgebied behooren ; om slechts iets to noemen :de aanstelling en bezoldiging der hoogleeraren van detheologie, de bezoldiging der predikanten, hunner vrou-wen en kinderen, het onderwijs, de armenverzorging, degasthuizen, weeshuizen en alle verdere instellingen derChristelijke liefde enz . De heer Rauwenhoff zelf telt onderde nog overig gebleven vormen der Kerk, , wat niet het„ miust beteekent, een vaste verhouding tot den Staat,

249

„waardoor de kerk van finantieele zorgen ontheven is"(bl. 22) .

Zou de beer Rauwenhoff dit echt Protestantsch begin-sel niet meer kennen? Zou hij niet weten, dat de feite-lijke toestand en de verhouding van den Staat tot de Kerkslechts de toepassing van dat beginsel is P

Wij moeten er wel aan twijfelen, als hij (bl . 17) schrijft,„dat in bet maatschappelijk leven [den Staat] reeds voor

• een belangrijk gedeelte is overgegaan wat de kerk een-„maal ale haar recht en haar taak beschouwde . Als voor-b• eeld kan men noemen de toepassing van de beginselen

,,van den godsdienst op de verschillende maatschappelijke„behoeften .

Pat de Staat doet, heeft de Proteatantache Kerk, alezij haar beginsel getrouw wil blijven, nooit als haar regten hare taak beschouwd, en de beginselen van den Pro-teatantachen godsdienst zijn in bet geheel niet toepasselijkop de verschillende maatschappelijke behoeften . ,Ale gij,,ten hemel opstijgt," zegt Luther, „laat dan den ezel,,met zijn last en zijue pakken hier beneden op aarde ."

De Staat doet nets, dan wat hij als zijn regt en zijuetaak to beschouwen heeft, altijd volgens bet Protestantschbeginsel, , dat bet zedelijke in den Staat ziju natuurlijk„organisme vindt." Ten gevolge van dat beginsel heeftde Staat ,bet onderwijs geseculariseerd ; zich bet lot„aangetrokken van de armen, de verwaarloosden, de ge-„vallenen, de misdadigen en zich tot taak gesteld die,, .,Diet alleen to verzorgen, maar ook op to richten en to„verbeteren." Ten gevolge daarvan heeft de buitenkerkelijkeof ongodsdienstige maatschappij n een studie gemaakt van,,den zedelijken en stoffelijken toestand der lagere klassen•

en met eindelooze verscheidenheid van middelen tracht•

zij beschaving en zedelijkheid gelijktijdig met stoffelijk wel-

250

•

varen onder de minders standen to bevorderen" (bl .18) .Zeer teregt merkt Rauwenhof aan, dat ,hetgeen hier-

,,toe van wege de kerk geschiedt niet zoo zeer haar werk,,is, als dat van diegenen onder hare predikers, die aan„hun prediking en werkzaamheid in plaats van een ker-„kelijh een aociaal karakter geven" (bl. 19) .

In de Katholieke Kerk is bet juist tegenovergesteld ;zij weet zeer goed, dat zij eene task in betrekking totde maatschappij to vervullen heeft, en houdt niet op, alhare zorgen aan die taak to wijden . Wij behoeven daartoeslechts to verwijzen naar de acta van bet ProvinciaalConcilie van Utrecht van bet jaar 1865 . In den VI Titel,C. V. Over de godvruchtige leeken-vreenigingrn, lezen wij

„Dear alle geloovigen van Christus, in den geest van„eenheid vereenigd, hetzelfde geloovende, hetzelfde ho-,,pende, Gods glorie en 's naasten heil en behoud bemin-„nende, erkennen, dat zij ale tot done maatschappij en• familie behooren ; zoo gevoelen zij daardoor zelf, dat zij„de bestemming hebben, om bet goede gemeenschappelijk,,te werken, en niet slechts hun eigen welzijn, maarhet„gemeene welzijn met zorg to behartigea . Vooral worden,,zij er toegeleid, om met de meeste vaardigheid allerlei•

soort van werken van godsvrucht en barmhartigheid zoo-•

wel tot eigen heiliging, als tot nut der naasten to•

oefenen, als zij onder elkander verbonden in eene veree-,, niging tezamen komen, waardoor de een den ander tot• opwekking en hulp kan zijn. Vereenigingen of broeder-„schappen bloeiden met eene wonderbare vruchtbaarheid„ten alien tijde in de Kerk, en de geloovigen trokken„daarvan voortdurend overvloedige vruchten . Daarom ook„heeft onze heilige Moeder de Kerk dezelfde broeder-„schappen, van de oudste tijden af, zeer goedwillig ont-„vangen en begunstigd ; de Bisschoppen der geheele wereld

251

„hebben ze ten hoogste aanbevolen ; de Roomsche Opper .,,herders hebben ze met vela voorregten en aflaten ver-

•

rijkt en gezorgd, dat ze volgens heilzame regelen bestuurd

•

werden."En deze vereenigingen en broederschappen hebben niet

slechts de godsvrucht ten doel, maar ook ondersteuningvan armen en zieken en de beoefening van audere god .vruchtige werken en Christelijke deugden .

Ook mogen de bepalingen dezer broederschappen nietuitgevoerd worden, ,tenzij ze eerst door den Bisschoponderzocht en goedgekeurd ziju ; terwijl ze desnietteminin alles onderworpen blijven aan de besluiten, het toezigten de verbetering van denzelfden Bisschop ."

Waaruit duidelijk blijkt, dat al deze vereenigingen,welke ten gevolge van de veelvuldige maatschappelijkebehoeften bestaan, inderdaad Kerkelijke instellingen zijn,en bijgevolg geheel van het Kerkelijk gezag afhankelijk . 1 )

Overigens viuden wij bij den heer Rauwenhoff een dui-delijk bewijs van de uiterste nietigheid, waartoe de invloedder Protestantsche Kerk, zelfs voor de godsdieu'tige vor-ming gedaald is .

,, Niet zoo tastbaar", zegt hij (bl . 19), , als de feiten,„die ik zoo even noemde, maar voor de zaak die ons• bezig houdt althans van niet kleiner belang is een om-„keering in het aaudeel dat kerk en maatschappij hebben,,in de zedelijke en ook in de godsdienstige vorming der,,beschaafden." Laten wij die woorden „ook in de gods-dienstige vorming" toch wel opmerken, en ons daarbijherinneren, wat wij boven nit Luther hel ;ben aangehaald.En welk aandeel heeft dan die ongodsdienstige maat-

1 ) Men vergelijke nog Tit. vi., c . vi De instellingen van tiejdadig-heid; Tit . ix, c. v en vi De lagere ex hoogere echolen.

252

schappij in de godsdienstige vorming der beschaafden?• Als wij ons rekenschap trachten to geven van de wijze,, waarop onze tegenwoordige opvatting van het leven en,,in het algemeen de mate van zedelijk-godsdienstige ont-• wikkeling waarin wij ons verheugen is tot stand gekomen,,,vinden wij dan wel, dat wij het meeste daarvan aan de,,kerk verschuldigd ziju? Is niet haar invloed oubeduidend,,in vergelijking van hetgeen onze onkerkelijke lectuur„en ons verkeer in de samenleving daartoe hebben bijge-„bracht?"

En welke die onkerkelijke lectuur is, die zooveel invloedheeft op de godsdienstige vorming der beschaafde Protes-tanten, ook dat zegt de hoogleeraar Rauwenhoff : „met,,hare onkerkelijke prediking in romans, tijdschriften end• agbladen wekt zij [de maatschappij] het besef van plicht,

„van zedelijke verantwoordelijkheid bij het yolk op en nit„de ongewijde werkplaats van haar maatschappelijk leven,, brengt zij de zegevierende wapenen tegen zelfzucht . en„vooroordeel, volkszonde en volksellende voort. Als wij ons•

goed bezinnen over den gang van ooze eigene outwikke-• ling, als wij ons trachten to herinneren, welke geschriften,„welke indrukken, welke ervaringen het zijn geweest, die„ons het meest hebben geleid tot die beginselen, waarnaar„wij meenen ons leven to moeten besturen ; als wij ons

•

afvragen, hoe wij ook als zedelijk-godsdienstige menschen

• geworden zijn, wat wij nu zijn ; -- wij zullen, althans„de meesten, moeten erkennen, dat niet de kerk, maar„het maatschappelijk leven de voornaamste kweekschool,,voor ona geweest is" (bl . 20) .

Zoodanig is dan volgens de getuigenis van onzen Pro-testantschen hoogleeraar de hopelooze toestand der Pro-testantsche Kerken : er is bij haar geen heil meer to vinden,zelfs niet voor de godsdienstige vorming, die toch wel tot

2 53

de eigenlijke taak der Kerk zal moeten behooren . Van dennataurlijken loop der dingen verwacht men eene outbin-ding van het tegenwoordig Kerkverband. Wat er nog vanbestaat, het zijn „oude vormen zonder inhoud," het is,, het geraamte van het voormalig lichaam." Zoude het nogmogelijk ziju die oude vormen een nieuwen inhoud to geven,en dat geraamte met een nieuw leven to bezielen?Er zoudd nog veel to vragen en to zeggen ziju ; maar

wij willen het liever aan ooze lezers overlaten to beslissen,in hoe verre, na hetgeen de hoogleeraar Rauwenhoff onsomtrent den tegeuwoordigen toestand der ProtestantscheKerken gemeld heeft, onze aan het hoofd van dit artikelgestelde vraag vermetel to noemen is .

Het is zeer to hopen, dat de Protestanten en vooralde beschaafden onder hen deze ervaring niet ongebruiktzullen laten, en daaruit de zoo heilzame gevolgen trekken .Men hoort tegenwoordig zoo herhaaldelijk den wensch uitennaar geheele scheiding van Kerk en Staat. En dit behoeftons niet to verwonderen ; want geheele scheiding van Kerken Staat is een echt Protestantsch beginsel ; het is nietmogelijk ze verder van elkander to scheiden, dan Luther,gelijk wij boven zagen, gedaan heeft : de Kerk voor hethemelsche, de Staat voor het aardsche . Waartoe dat be-ginsel leidt, heeft de hoogleeraar Rauwenhoff ons gezegd,en ieder Protestant is in staat, de waarheid daarvan totoetsen . De Protestantsche Kerk is vernietigd. Indien zijnog bestond, zoude men niet kunnen spreken van hareoploa8ing in den Staat. Men begrijpt niet meer, welk nutzij nog zou kunnen stichten ; zij is eer een hinderpaal daneen hulpmiddel, en, zegt Rauweuhoff, ,sommigen onzer,, herinneren zich to levendig hoeveel moeite het hun gekost,,heeft van zekere kPrkelijke voorstellingen los to komen"(bl. 19). De beschaafde Protestanten zoeken hunne stick.

254

ting niet meer in de Kerk, maar in roman, tijdschrifteu,dagbladen, en vinden daar overvloedige bevrediging voorhunne godsdienstige behoeften . De echt Protestantschealleen regtvaardigende geloofsakte wordt welligt alleen bijde Orthodoxen nog geoefend; de meer beschaafden zienhet onzinnige daarvan in, en verlangen naar eene Kerk,die den geheelen mensch omvangt, en de maatschappijniet van zich uitsluit .

God zij dank, die Kerk bestaat ; die arke des behoudsdrijft op de wateren dezer wereld, onvergankelijk en geo-pend om iedereen op to nemen, die bij haar ziju behoudwil zoeken. De ondervinding komt weder bevestigen, datde Katholieke Kerk, ook in den tegenwoordigen toestandder wereld, de eenig mogelijke en daarom de alleen zaligma-kende is; buiten haar is er geen behoud. Moge die onder-vinding velen tot nadenken brengen, en mogen zij degenadestem niet verachten, die nit die Kerk hun steedstoeroept : Komi tot Mij, allen die vermoeid en beladen sift,en Ik sal u verkwikken. Neemt mijn juk op u, en leertvan My/ want Ik ben zachtmoedig en nederig van harte ;en gi suit rust vinden voor uwe zielen (Matt. xi, 28 en 29) .

25 5

BRIEVEN VAN PAUSBLIJKE ZOUAVEN,

VII.

De Zouaven gaan voort, in hunne brieven niet enkelde belangwekkende bijzonderheden van hun krijgsmans-leven merle to deelen, maar tevens, zonder het to bedoelen,hun eigen beeldtenis to teekenen. Dat beeld is in zijneschoonheid even indrukwekkend als beminnelijk . DeZouaaf toch heeft iets ernstigs en iets teeders : de diepeernst van het geloof en de gevoelvolle teederheid derliefde wonen tezamen in zijn jeugdig hart . Hij is enblijft jongeling ; maar de kracht van ziju geloof geeft hemde vastberadenheid en de onverschrokkenheid van denman, terwijl de liefde in hem den eenvoud , de onschulden opregtheid bewaart van het kind . Bij het lezen zijnerbrieven houdt men dan ook telkens op om, van eerbieden bewondering vervuld, den edelen jongeling in stilteears to staren ; doch een oogenblik later zou men, niet zeldentot tranen bewogen, naar hem toesnellen, om - kondehet ziju - tot op den bodem van dat hart to zieu,waar zooveel schatten ongekend liggen verborgen .

Thane zijn zij alien to Rome, de enkelen uitgezonderd,die tot de beide compagnien, to Viterbo in garnizoen,behooren . Dat binnentrekken der H .Stad, dat gelegerdworden in den omtrek van 's Pausen verblijf, dat op poststaan aan den ingang van het Vatikaan is natuurlijk deinhoud eener groote menigte van brieven . Wij beginnerser in deze nieuwe reeks eenige mede to deelen, maar

256

meenen, eer wij aanvangen, wel eene plaats to mogengeven aan de twee volgende, al ziju ze nog in het ge-bergte geschreven .

De noon van een eenvoudig handwerksman schrijft uit

Collopardo, 19 November 1866.

Geliefde Ouders 1

Ik heb nwen brief van 30 October ontvangen to Vico en raaropgekeken, toen ik er die pittige punten in tegenkwam ; wantalley had ik gedacht, maar op zoo een brief had ik in bet geheelniet gerekend ; nn ze kwamen mij drommels van pas . Den 23 Oc-tober waren wij op ddtachement gegaan naar Casemare , - eenmarsch van drie urea - waar wij 15 1 20 dagen moesten blijven ;doch op eens komt er bevel : men moet dadelijk naar V€roll, Daarkomen wij 'a avonds om 9 nur aan, mooi doornat, zoodat bet waterons de pijpen uitliep, en ten 6 ure waren wij weer op weg naarVico, alwaar ik uwen brief ontvangen heb . De afstand van V6rolinaar Vice is zeven urea gaans, en dat met pak en zak, onder zwarenregen , gaat er maar aan ataan. Na behoef ik n niet to zeggen ,wat men voelt, als men zoo'n pittig briefje krijgt . Want op der-gelijke marschen lijdeu wij veel, voornamelijk als het regent ; maarde Zonaven denken en zeggen altijd : alley voor hot geloof! Dns,lieve Ouders en mijne Petekinderijes, ik blijf er u hartelijk dank-baar voor. Anna en Rica denken al seer vroeg om peetoom, thenze nog niet gezien hebben ; maar ik ben er niet spijtig om, in 'tminste niet ; ze kunnen dat gerust herhalen, en ik hoop van mijnenkant nog in de gelegenheid to komen om u dat alles to vergelden .Op eene van de patroailles zijn wij op den hoogsten berg vanItalie geweest ; hij is 6,000 voet hoog. Maar dat is iets om ortegenop to komen ; is men eenmaal boven, dan zijn wij alley ver-geten ; mant wij koxdex vandaar Rome gedeeltel~k zieu : dus datdeed onzex moed weder herlevex.

Hoe teekent de jeugdige schrijver met dezen enkelen

trek zich zelven, zijue heldhaftige togtgenooten, iederen

waren Zouaaf in de voile kracht van ziju levendig geloof .Zoude die enkele blik, nit de verte op Rome geslagen,

257

voor then van vermoeijenis uitgeputten jongeling wel zoo-veel verkwikkends gehad hebben, indien hij bet bijv . be-groet had als de hoofdstad van het 46ne Italie en nietals de hoofdstad der Katholieke wereld P Hij heeft, dunktons, in dat oogenblik gevoeld, wat de H. Chrysostomuszoo welsprekend weergeeft in de volgende woorden : ., ge-• lijk bet li, ;chaam twee oogen heeft, zoo bezit Romet• wee schitterende gesternten in de ligchamen van de H . H .P• etrus en Paulus. De hemel verspreidt niet zulk een helde-

„ren glans, wanneer de zon in alle rigtingen hare stralen„achiet, als waarmede de stad der Romeinen door deze„beide sterren over de wereld schittert. Daarom bewonder• ik deze stad, niet om haren overvloed van goud, noch„om hare zuilen, maar om deze zuilen der Kerk ."

Menschelijkerwijze moge de H . Stad niet to verdedigenzijn tegen een geregelden aanval of verraderlijken aan-slag der Revolutie ; naar het oordeel van den Zouaaf, dievol geloof al zijn vertrouwen op God stelt, is zij onneem-baar. Een treffend bewijs voor die onwankelbare hooplevert bet uittreksel van den volgenden brief

Gij suit zeker wel gelezen hebben - aldus schrijft een Zouaafaan zijnen vader - wat er to Viterbo met dat Franache legioengebeurd is : dat er a1 130 gedeserteerd zijn, en er zijn er maar1,200 ; due dat zal gaauw gedund zijn, ale zij zoo doorgaan . Opdat yolk kan de Paus dus weinig staat maken ; maar op de Zou-even, daar wordt op gesteund, want in Rome verwachten zij vealvan one . Nu, ale het er op aankomt, den sullen wij voor geenr doove neuter" blijven slaan, maar dat Yolk laten zien, dat zijmet Hollandache jongens to doen hebben . En als ze mogen komen,den sullen wij hen seer deftig ontvangen, op eene manier, dear zemisachien vreemd van op sullen kijken. Met alles en alles beeftde Paus een groote tienduizend man onder de wapena, mast datis minder. Ala God met one atrijdt, laten se den maar komen ; densullen wij nog wonderen doen, en dat zal Victor Emmanuel en Ga-

258

ribaldi wel ondervinden, of zij er aan gelooven of niet. Volgensbet algemeen gevoelen sullen zij nu, dat zij Venetie" hebben, ook welgaauw de andere steden komen halen, en dan naar Rome ; de Pans weg, deKardinalen weg, de geheele geestelijke overheid weg . Dan kan Victor zijneintrede doen; maar hij is er nog met geen praatje in, want zoolangak or nog een 2ouaaf is, soolang sal voor hem de poort digt bljven.Maar, geliefde Ouders, laten wij God bidden en zijne H. Moeder,dat bet zoover niet mag komen ; dat God al hunne handelingen envoornemens moge verijdelen, wear geen twijfel aan bestaat ; want deH. Kerk heeft no wel veel to lijden ; maar zij zal gaauw, en eerderals men misschien denkt, gloriens verrijzen ten spijt van al hare vijan-den, die dan de wrekende hand van God sullen gevoelen . Victor Em-manuel heeft flu zijue intrede in Venetie gedaan, wie west voor hoekorten tijd . Napoleon, boor ik, is op zijn laatate tones, en bet kanwel gebeuren, ale dat touw breekt, dat Victor met bet andere endop den grond gaat. God last no alles toe, mast ale Hij zegt : tothiertoe en niet verder, dan is bet basta, en de een zal voor denseder niet meet kunnen, al badden zij dan naaldgeweren, die hon-derd schoten in bbn minuut doen . Dus, geliefde Oaders, wij gaannear Rome ; wat ik daar zien zal, zal ik u schrijven, mast ik hoopbet u toch ook nog eens mondelings to kunnen mededeelen.

Eindelijk brak de Lang verbeide dag van het vertrek

naar Rome aan . Voor den Zouaaf zal hij een der merk-waardigste dagen van ziju leven blijven ; maar ook wij allen, die

one door deze uitgelezen keurbende vertegenwoordigd ach-ten, hechten aan deze gebeurtenis to veel gewigt om niet

zorgvuldig en de omstandigheden, welke haar vergezelden,en vooral de gevoelens, welke zij in zoo menig Zouaven-

hart opwekte, op deze bladzijden als in een gedenkboek to

bewaren. Geven wij aan de Zouaven zelven het woord ;

een hunner schrijft aan zijne moeder :

Voorzeker wist gij al eerder dan ik, dat wij near Rome soudengaan, daar wij eerst den 7°° van deze maand [December] bevel vanden Generaal kregen om to vertrekken. Wij vertrokken Zaturdagden 9dei dezer ten vier ure near Velletri, en kwamen er na eenmarach van vier urea behoaden aan . Vandaar per spoor near Albano,

259

alwaar het grootste gedeelte van het bataljon bijeenkwam om desMaandags naar Rome to vertrekken . Gedurende dien anderhalvendag, dat ik to Albano was, heb ik er mij nog al geamuseerd, daarer veel schoons to zien is . Hot is eene nog al groote stad met zeerschoone en fraaije gebouwen en kerken; de straten zijn er breed .In de onmiddelijke nabijheid der atad ligt Cartel-Gandolfo, hetwelkdoor eene vreeselijk groote vallei er van gescheiden zoude zijn,zoo niet eene reusachtige brug het met Albano vereenigde. Dezebrug is 10 minuten fang, en rust op twee boven elkander geplaatsterijen bogen van gezaagden steen . Men heeft to Gandolfo bet Pauselijkzomerverblijf, dat alle beschrijving to bovengaat, en vele villa's vanvorsten en prinsen. Nergens ook heb ik schooner landschappen ge-zion dan in deze streken.

Des Maandags vertrokken wij vroeg naar Marino, alwaar hetbataljon voltallig word, en vandaar naar Rome, waar wij desmiddags om 4 uur aankwamen. Op een uur afstands van de stadkwamen de meeste hoofdofcieren van het Pauselijk lezer ons togemoet, terwijl er vele burgers in rijtuigen langs den weg gesebaardstonden . Er was zeer veel yolk op de been, en op verscheideneplaatsen in de stad aan waaijen met de zakdoeken geen gebrek ; velahuizen hadden ook de vlag uitgestoken . Naar ik vernomen heb,moeten de Italianen niet verwacht hebben, dat de Paus nog zooveeltroepen had, dear Rome thans eene even groote bezetting heeft alein het laatste jaar onder de Franschen . Zij wisten wel, dat de Panseenige Zouaven in de bergen had, maar zij dachten, niet meer dan4 it 500 man, en nu kwamen er ruim 2,000 tegelijk binnen Rome .Zoowat midden in de stad kwam de Heilige Vader aanrijden, welkezijnen zegen gaf. Wij trokken naar het plein van St . Pieter, waar wij,niet bij toeval, maar plegtig dien zegen nog eens zouden ontvangen .

Wat ging er om in het edel hart van den Zouaaf, die

zoo diep gevoelt, omdat hij zoo levendig gelooft? Wij

vertrouwen, dat de volgende uittreksels een niet onbe-

vredigend antwoord zullen geven aan den belangstellenden

lezer, bij wien deze vraag opkwam .

,Wat than gebeuren zal" -- schrijft een hunner aan zijne be-trekkingen - is God alleen bekend ; maar wat er ook gebeurenmoge, de Zouaven zijn than meer dan ooit bereid, bun leven en bun

260

bloed ieder oogenblik voor Pius, ons aller Vader, ten bests to geven .

En een weinig verder

Ik heb alles verlaten wat mij op aarde dierbaar was om denStedehouder van Jesus Christus to beachermen, masr ik heb dan ookbet overgroote geluk, uren lang ix de achaduw to mogex Was vanden Paus, ale ik de wacht heb san zijn paleis . 0, lieve Ouders, dieeenen noon hebt onder bet vaandel van bet geloof, bidt voor uwkind. Al treft hem de dood door de hand der vijanden van Christus'Kerk, hij zal vallen ; maar hij zal U niet vergeten, zelfs niet inbet uur van zijnen dood ; mijue stervende oogen zal ik nog been-wenden naar de zijde, waar mime teergeliefde Ouders wonen . Ikstel al mijn vertrouwen op God, op Jesus en Maria . Ik zal aleZouaaf etrijden ; doch Jesus en Maria zullen atrijden met one . Metden kreet : poor Jesus en Maria, poor Pius ex de Kerkl zal ik denvijand aantasten, en sterven of overwinxex zal mijne strijdleus sijn .Dat God de Kerk en ons alien behoede, en Pius IX zegevierel Ziedaarde bede, den wensch, bet streven en bet doel van ons allen .

Den volgenden brief deelen wij in ziju geheel mede,omdat daarin kinderlijke liefde en Christelijke onthechting,

teerhartige deelueming en mannelijke vastberadenheid zoonatuurlijk zamengaan, of zoo geleidelijk elkauder afwisseien

en opvolgen .

Rome, 17 December 1866.

Geliefde Vader, Broeders en Zusters 1

In den beaten welatand ontving ik op 14 December uwe geliefdeletteren, en thane haast ik mij, zoo spoedig mogelijk u wederom toschrijven in de hoop, dat gij alien dezen in den beaten welstandmoogt ontvangen. Met leedwezen, geliefde Vader, vernam ik, datgij thane wederom zoo aan bet sukkelen zijt. Ach, dat de goede Godu toch beterschap geve en uw lijden verzachte. Maar troost u, ge-liefde Vader, ieder heeft een kruis to dragen, de eene een ligtde andere een zwaarder ; tracht zooveel mogelijk opgebenrd to zijn :0, ik zie, mij dunkt, ooze beste D. haren lieven Vader verzorgen .Konde ook ik iets voor n doen, ik son bet niet laten ; maar mijn

26 1

pligt biudt mij than, aan een anderen Vader; can Vader, die doStedehouder van Christus op aarde is ; een Vader, die van allekapten door vijanden omringd is, en slechts weinig kinderen to zijnerverdediging heeft. Dezen brief, geliefde Vader, schrijf ik n nitRome, en wet op eon dag, dat ik de wacht heb op bet plein vanSt Pieter aan bet Vatikaan, waar dagelijks eon kaptein, sealaitenant, twee sergeants en vier korporaals benevens 40 1 50man de wacbt betrekkea. Ja, siadelijk zijn de Zouaven to Rome ;zij zijn is Rome, en er nu vooreerst nog niet wit. Den lode" De-cember zijn wij Rome binnengetrokken en in verscbillende kazernesinge-deeld. Al deze kaserues liggea als hat ware in ceneu cirkel rondom betVatikaan. Sleehts do aerate en tweeds compagnie, tot welko laatste ik be .hoor,-to zamen 300 man stark - liggen met 150 bekwame artilleristeain hot fort Siat Angelo, welke post als eon eerepost beschouwd wordt,en door Pius 11 aan de Berate en tweeds compagnie, a1s zijnde dobests compsgnieu, toevertrouwd is. Zp staan ouder bet bevel vande twos ondate kapteins, de beaten Dalbiouse en do Cesay. 0, ge-liefde Vader. Brooders en Zusters, mijn hart kiopte van vreugde,toes ik bet fort binuentrad. Bier. daoht ik, zal ik strijden voor betgoloof, en ik vroeg in stilts bij ini aelven sa God-, ant ik bierwelligt hat geluk bebben, mijn bloed ca mijn jengdig leven ten offerto molten hrengen veer uwen Stedeheuder op iak%, veer dengrijzen, onvergelijkelijken Pine, den coo wren$ varveigdea Pna9Welaan, dat uw Heilige Wil gesehiede, zooals bet U, o mijnGod, behaagtl Uedea, Geliefdea, met bet oog op hot Vatikaan,met bet cog op bet venster van Pius' elaapvertrek gerigt, ierbaal ikdie verzuchting, terwijl mijn hart van vreugde en verlangen klopt.Ja, in Sint Angelo zal ik atrijdei en miascldea vallea, raw ikhoop, ale er welligt geeu enkele Zousaf meer over blijft, dat dePanselpke vlag nog hover de muren van hat fort sal waajeg,

Zulke gevoelens krijgen eeue geheel bijzonde;e waarde t

wanneer zij voortkomen uit het hart van eenen, die eerat

op lateren leeftijd den kostbaren ,chat des geloofs heeftontvangen . Dit is het geval met den jeugdigen schrijver

van den volgenden brief. In eenen vorigen had hij erbijzonder op aangedrongen, dat men hem door een aanhon-

dend gebed zoude ondersteunen, opdat hij toch niet mogtDl. LII. April 1867.

1s

262

wankelen. De nadruk, waarmede dit verzoek gedaan werd ,had bij zijne moeder angst en twijfel doen ontstaan, of

hij misschien wel zoo standvastig was, als hij zich to vorenhad getoond . Hij stelt haar hieromtrent gerust op de

volgende wijze.

Rome, 26 December 1866.

Lieve Moeder en Tante!

Pair ik de pen opneem, om u, lieve Moeder en Tante, eenlettertje to schrijven voor het laatst van het jaar en missehienvoor altijd, zoo moet gij niet over mij trearen. Sterf ik in Rome,welnu daar ben ik immers voor gegaan, om mijn leven voor mijnheilig geloof en voor Zijne Heiligheid Pius IX to geven . Sterfik, dan sterf ik ala Zouaaf en als martelaar ; dat heeft de Paus zelftegen ons gezegd, en ook tevens dat wij zijne kinderen waren enzijn trooat, en dat zijn wij ook alien, en daar verlaat Pius zichook op. Dus, lieve Moeder en Tante, gij moot niet bang zijn,dat ik niet getrouw zal blijven ; ik hoop niet, dat gij dat van mijdenkt ; ik zeg nogmaals, dat mijn laatste droppel bloed, thenik in mijue aderen heb, voor mijn heilig geloof is . Pus dit is ge.noeg, niet waar, lieve Moeder en TanteP

En na een paar kleine bijzonderheden, ter mededeelingniet geschikt, vervolgt hij

Lieve Moeder, ala ik dan op post sta aan de St . Pieterskerk omden Heiligen Vader to bewaken, dan denk ik dikwijls bij mij zelven :nn moest er maar eens een komen ; ik son hem aan mijn bajonetgestoken hebben, eer ik hem er door liet Och, het doet mij zooveelgenoegen om bier dienst to doen ; wij hebben wel is waar niet veeltijd, omdat het niet rustig is ; want alle dag heb ik wat to doen :dan de wacht optrekken, dan patronille maken en zoo al voort ; maardat is niets, het is voor mijn heilig geloof. De goede God geeft mijkracht en sterkte om bet to kunnen doen . Alles met geduld : zoomoet ook gi+j nu maar denken, Lieve Moeder, dat uw zoon bierop aside strijdt om eens bij God en de Heilige Moeder gekroondto worden. Pair vertrouw ik ook op tot in den dood .

263

Masr sch, bid voor mij, lieve Moeder! Gij hebt bet altijd voor mijgedaan; doe bet voor mij tot in den dood . Ik weet niet, waartoeik komen kan ; een mensch is zwak, en kan op zijn eigen krachtniet steunen ; dus bid voor mij .

Tegen alle verwachting bleef bet rustig in de H . Stad,en de verschillende feestdageu van den Kerstijd volgden

elkander met hunne indrukwekkende plegtigheden zonderde minste stoornis op. Geen wonder, dat de Zouaven vooral

zich verkwikten aan de stroomen van vreugde, welke de

Katholieke Kerk in zulk eenen tijd in de harten barertrouwe kinderen overstort. Boeijend weten sommigen toverhalen, anderen met de levendigste kleuren to schilderen,

wat oog en hart heeft getroffen . Ziehier een paar, wij

hopen, goede voorbeelden.

Borne, 28 December 1866.

Beminde Ouders, Broeders en Zusters!

Met genoegen kan ik n mijae goede gezondheid en opgeruimdheidmelden ; en tevens dat hot mij in de hoofdstad best voldoet; dedienat, hoewel druk, is toch niet zoo vermoeiijend ale in de bergen .Wij trekken bier dikwijls op wacht om do vole poorten, de hoofd-gebouwen, eigendommen en stallen van Zijne Heiligheid voor allesehending to bewaren. Ook moet ass de properheid niets man-keeren ; want onze Oversten zijn trotech op hunne Zouaven, en deeene kaptein wil voor den ander niet onderdoen . Maar van deandere zijde hebben wij ook gemakken, die in do bergen niet ziju ;want patrouille hebben wij om de beurt met de Gendarmen desnachta door de stad, waarbij den nog wel eens een flesch wijn ofkop koffij overschiet, en daarbij loopt men op goed geregelde atraten,en op de bergen was het klimmen en dalen, some met levensgevaarom van boven to tuimelen. Daarbij komt nog, dat men zijne vrijeurea bier aangenaam kan doorbrengen ; want er is bier altijd watnieuws to zien. Vooral heb ik veel genoegen om do talrijke win-kels der schilders to begluren ; want die zijn bier onnoemelijk veel,en ruim voorzien van allerlei kunststukken : portretten, landschappen,watervallen, bruggen of kerken. En dam, de straten vol mensohen . Do

264

een roept dit, de ander dat, zoodat men maar rond moet kijken omDiet omver geloopen of overreden to worden, en teveas denk or om,gq zijt soldaat : vergeet niet de Oversten, die van alle kanten loopenen rijden, volgens hunnen rang to salueren, en ook de witte slopkousenom do voeten , dat daar Diet op getrapt of dat ze bespat worden ,want als do soldaat vuil is, heeft hij permissie om thuis to blijven .

In de beilige Kersdagen hebben wij veel schoons gezien van onzeheilige godsdienst. Vooreerst de Pontiflkale Mis, opgedragen aan bethoofdaltaar in de Sint Pieter door Zijne Heiligheid, geassisteerd engevolgd door een tal van hooge geestelijken ; onder de H . Mis liefeene prachtige muziek slob bij tussehenpoozen hooren . Pan in eenekerk op bet Kapitool eene afgebeelde grot, waarin de geboorte vanJ. C. duidelijk word voorgesteld : Josef, Maria en bet goddelijkKind in eene kribbe ; daar achter de os en de ezel ; iets verder doverschrikte herders, en no; verder de aankomst der Wijaen, en bovenin de lucht de beelden der jubelende Engelen . Daarbij word eenelange predikatie gehouden door twee kleine kinderen , eon jongenen eon meisje, naar welke eon stoet van yolk met aandacht stondto luisteren ; jammer dat wij er weinig van kondea verstaan.

Een jonge wakkere Fries heeft, zoo verklaart hij, opden eenen Oudejaars-avond meer genoten dan in een heeljaar van ziju vroeger leven . En wat maakte hem dienavond zoo gelukkig i' Hij heeft den H . Vader zien uit-rijden , door duizenden hooren toejuichen, op vier, vijfplaatsen - dank de vlugheid zijner voeten - neergeknieldkunnen aanschouwen, bewonderen en beminnen . 's Pausenzegen is hem cene der schoonste gunsten , welke hij datjaar van den goeden God ontving ; geen jongeling ter wereldwas dien avond gelukkiger dan hij . Ziehier enkele regelennit zijnen brief.

Overal, waar do H. Vader son doortrekken, am alle huizenvlaggen ; en toen Hij aan kwam rijden, was bet een Evoiva PiaNoao zonder end. Dat vlaggen gaat bier heel aardig toe . Uit ailsvensters hangt wit of rood of geel geverwd katoen, zijde, damastof fluweel met mooije franjes en daar tussohen gekleurde lampions

2115

en pekkransen of enkele kransen van gaslieht. De pleinen wordenafgezet met troepen to voet, en do kruisstraten met dragonders topaard , om de duizenden wagens geregeld to doen doorrijden . Is doPauselijke stoet in aantogt, dan komt een foerier to paard in galopvooruit ; de garde noble to paard verschijnt, gevolgd door do Pau-selijke koets met vier paarden ; de menigte knielt neder ; do klokkenworden geluid ; de muziek speelt ; de mannen roepen duizendmaalevviva, de vrouwen wuiven met hare zakdoeken ;'t is alley vreugde.

Wij sluiten ditmaal met de mededeeliug van eenenbrief, niet door eenen Zouaaf, maar door eenen heer uit de

provincie Noord-Braband aan zijuen vricnd to Amsterdamgeschreven. De geachte schrijver had het geluk, eeu boe-

renzoon de omstandigheden van zijn vertrek als Zouaafen het afscheid van zjne hoogbejaarde moeder to hooren

verhalen. Hij teekende het volgende op eu schreef

Gisteren is bij mij geweest een jongeling, genaamd N. nit N.Nadat ik hem de noodige inlichtingen gegeven bad, vroeg ik, vathem bewoog then stap to doen, en hij sntwoordde mij s

Reeds meer dan een jaar heb ik er over nagedacht. Dag en nachtverlangde ik, een oogenblik to mogen santreffen om bet aan mijnegoods Moeder to kunnen seggen ; doob ik durfdo hot baar niet be-kend waken nit vises haar miseehiea verdriet asa to doen. Sedertthen tijd heb ik vuriger gebeden om mijne roeping to mogen ken .nen, en eindelijk heeft de goede God uitkomst gegeven. Toen wijop een avond met ons huiegezin bij elkander zaten, en Moeder niteen book over den Pans en do Zoaaven boorde lezen, geraaktozij als in verrukking. ,Wel", seide zij, ,mogt ik het geluk eonshebben, dat iemand van a dribs dat sou willen worden ; dat

, son een vreugde voor mij zijn . Ik son mij goon oogenblik be-,denken om mijne toestemming to gevea ; want ik was de geluk-, kigste moeder van do heele wereld ."

U kunt begrijpen, mijuheer, wat er in mij omging . Ik stond op,nam Moeder bij de hand, en vroeg :,Moeder, meent u dat ?, - Ja, miju kind, dal meen ik nit den grond van mijn hart .

266

, - Welnu , dan zal uw en mijn zoolang gekoesterd verlangenmet Gods hulp vervuld worden .

- Maar, mijn bests jongen, zult go mij dat genoegen doenY,- Ja, Moeder ., - Hoe of waaraan hebben wij dat voorregt verdiend?- Wel, Moeder, meer dan een jaar heb ik op deze gelegen .

,beid gewacht, om u mijn verlangen kenbaar to maken, doch nitvrees u to bedroeven , heb ik bet tot nog toe verborgen gehouden ., - Mijn kind, mat een geluk voor mij 1 Wie had ooit gedacht

,of durven denken, dat ik die gunst nog van den goeden God,waardig son zijn. Komaan, er nu maar spoedig work van,gemaakt ; hoe eerder hoe beter ; mijn levee begint un weer opnieuw."Daarop heeft mijn brooder san n geschreven , en bet gunstige

antwoord was een tweede geluk zoowel voor Moeder als voor mij .De familie word onderrigt en deelde in onze vreugde .Eindelijk kwam de avond voor bet vertrek ; wij hielden feest,

en Moeder, hoewel 72 jarea oud, was als op nieuw jong.Gisteren morgen om 4 uur ben ik van buis vertrokken. Hot was

to vroeg voor moeder om op to staan . Ik ging bij haar aan betbed om afscheid to nemen . Zij rigtte zich op en zeide :

,Komaan, mijn beste jongen, geef mij bet wijwater, en kniel, neder" . Toen ik dit deed, gaf zij mij bet heilig kruisteeken opmijn voorhoofd en vervolgde :

, De goede God, die ons tot heden toe gezegend heeft , zegene n ookin uwe onderneming. Dat Hij u voor de kleinate zonde of do minste

, ongetrouwheid beware ; maar als bet er op aankomt, om voor, bet geloof en de heilige Kerk to strijden , zorg dan om voorop,te staan ; doe dan uw best en spaar u zelven niet, maar toon u, dapper. Ik offer u met vreugde en met liefde op aan Hem, van,wien ik u ontvangen bob. Vaarwel, leef vrolijk en opgeruimd,,en denk san Moeder, aan uwe Brooders en Zusters, ala gij betr geluk zult hebben, den zegen van den H . Vader to ontvangen."

0 mulier, magna eat fides tua !0 vrouw, groot is uw geloof!

26 7

Sanctissimi Domini nostri PHDIVINA PROVIDENTIA PAPAE IX .

ALLOCUTIO

babita in Consistorio Secreto die XXIX Octobris h1D000LXVI .

VENERABILESFRATRES!

Luctuosum et nunquam satis deplorandam catholicae Ecclesiae inPoloniae Regno so Russiaram Imperio statum cum sammo animiNostri moerore lamentari cogimur, Venerabiles Fratres . Optimeoognoscitis, Nos vel ab ipso supremi Nostri Poutificatus exordiosummopere cupientes afflictis ibi aanctissimae nostrae religionis rebusso spirituali illorum fidelium bono considers, omnia suscepisse con-silia, atque etiam cum Serenissimo so Potentissimo Russiarum Im-peratore et Poloniae Rege Illustri iniisse Conventionem . Bed irritaefuere Nostrae omnes sollicitudines . Namgae non solum illa Conventiomaxima ex parts hand fait execution mandate, ac omnino despectigravissimi iii omnes Articuli, qui juxta promissiones ad optatumexitum erant adducendi, verum etiam magis quotidie conculcata fuerepact& so promissa, ab ipsis Russiaram Imperatoribus ac PoloniaeRegibus facts, et bellum, a Russico Gubernio rei catholicae jamdiuindictum, majorem in modum asperrimis hisce temporibus fait con-flatum ad catholicam fidem in illis regionibus funditus evertendam .Nihil autem valuerunt Nostrae expostalationes, per Nostrum Cardi-nalem a publicis negotiis factae spud illad Gubernium, nihil NostraeLitterae, ad ipsum Serenissimum Principem scriptae, quibus nullumfait datum reaponsam 1). Atque hic omittimus denuo percenserenumerando ea omnia, quae in Nostra Encyclica Epistola, ad Vene-rabiles Fratres Sacrorum Poloniae et Russiarum Imperil Antistitesdata typisque edita, vehementer deploravimas 2) . Idem enim

1) Lit. 22 April . 1868.2) Epist . Encycl . die 30 Julii 186t .

26 8

Gubernium, majore in dies insectatione catholicam oppugnaLs Eccle-siam, semper impedivit, quominus Chelmensis Episcopus, tres etamplius abbino annos a Nobis renunciatus, episoopalem posset con-secratioaem accipere . Postquam vero Venerabilem Fratrem Sigis-mundum Varsaviensem Archiepiscopum, a sno grege divulsum, inlonginquas amendavit regiones, ei severissime interdicts omni cumsuae Dioecesis fidelibus communicatione, Dilectum quoque Filium Pan-lum Rzewuski illius Vicarium Generalem at Suffraganeum EpiscopumPrusensem in partibus Infidelium a nobis electum, et nunquam obimpediments ab few Cuberaio shata eaaeeatatnm, militiri araucomprehensum in esilium ejecit. Atque id propterea, quia idem Vica-riue de Ecclesiasticis negotiis Rescripta, a Nobis motu proprio data,ad alios Poloniae Ordinarios perferenda eurabat.

Vii autem eodem Vioario Generali in exilium pulso, non dubitavittivilis Varaavne Praeses Metropolitan Templi Varsaviensis Canoncosad it vocare, tisque prastipere, ut, nulls interposita users, VicariumCapitatarem a es propositum eligerent, quibus injustis mandatis iidemCannici merits et cam eoram Nude ebstiterant, sum potissimumpraesto tseent alii, qm ab Arehiepiscopo Varsaviensi ad VieariiGeneralis munus obeandum fuerant destinati, quoties commemoratesDilectus Fume Peulus Rzewuski fuisset expulsus, quemadmodem infe-liciter tvenit. Wilnensis autem Episcopus, a sun Dioeeesi abreptus,jamdiu in ear-fio misers sivit, quia nllo mode episcopate seemmum exercere, tit gregis sibs commissi bona consulere posset

Insaper, Venerabiles Yratres, promulgate ab eodem Oubernio suetQecreta, gm'bns catbolica Eccinia ejusque auctorites, leges ae dis-ciplina concalcantur. Namque bisoe dee etis cumin pens Regularinmutrinsque seine Ordinum Coenobia de medio sublate fuere, mqueomnia oajuegne Regutaris Ordinis bona pablico aerario aq~udicata,tit paucissimae Religiosse Pemiliae, quae adhut supersunt, a suorum8nmmorum Moderatornm regimine abstractae, etOrdinariorum jurisdic-tioni subjectae, et universes catlrolicus Cleras, tam in Polonia tam inRussiarum Imperio, omnibus sais bows, vel ad !piseopos vet ad Canoni-eorum Cellegia, vet ad paroecias, vel ad ecclesiastics beneficra, vel adquaelibet slim pie et religiosa instituta pertiinenti- bus, spoliatur, et eo-rumdem bonorum redditus publici aeris alien administrationi commit-tuntur. Atque eisdem deaetis contra ecclesiastical leges, contrasupremam hujus Sanetae Sedis auctoritatem et omnia jury statuiturnova catholici Cleri dispositio, nova in omnibus Dioeaesibue csjus-

269

quo Canoniooram Collegii existendi ratio, nova paroeciarum divisio,et Capitals Collegialism Ecclesiaram abolentur, et Episcoporum planedestruitur auctoritas, cum ipsi sine Gubernii consensu nullam para.chum, nullum parockiarum administratorem aut vicariam eligerepossint. Ejusdem antem Gubernii decreto Cameneciensis catholicaDioecesis, suppressa so proprio adempta pastori, cam Luceoriensiset Zitomeriensis Dioeoesium administrations fait oonjuncta . LegitimiSandomirensis at Crsoovieesis praesertim Dioecesium parochi adGabernii arbitrium de una ad sham parochiam traducti, do propriogrsda deturbati, aliique in soram locum suffecti. Plocensis vetoDioeoeseos Seminars sedes oonliseatae !here, at illius Episcopus Cie.rioos Alumnae in ooenobium dim Franciscalia Ordinis extra civitatismoenia trsnsf re coactas, oaxibas eoclesiaaticis viria eommeatusdenegates, as ultra mile passuun spatium a proprio residentia dis-oedere, et inter an oommunicare possint.

Illoram intern fidelian cum has Apostolica Bode oommunioatio aRussioo Gaberaio tints severitate eat interdicts as omnino sublets,at Nee maxima mini Nostri dolore hand amplius silo modo possimnspro supremi Nostri Apostolici ministers officio dileetam 111am Domi-aid gregis partem javare, ejusgae spiritualibas i0digentfis openauxiliumque ferre . Atque atinasi ne vets lint tristes nanoii, qui paperad Noe perveneruat, designatum nempe Chelmensem Episeopum etCathedralis shies Templi Canosieosmajore ex parts ab eodem Gubernioin ignotas regions fuisse amandatos. Nihit veto dicimus de assiduiseujusque geseris insidiia, artibus et oosatibus, quibue idem Guberniumcatholieae Loclesise filioa ab ejas sine abripere, eosgne ad funestis-simum schisms totis viribse pertrahere nititar, nihil de earceris,exilii aliisque poems, quibus Episoopi seerique Ecelesise MinistriReligiosique Viri at eatholiei fidelee, sure religions firmiter adhae-rentes et Ecclesise jury propagnantea, misere subjiciantur. Qnseomnia manifestias apparent ex accurate reram omnium expositions,quam opportune doeamentis munitam to typie editam Vobis quam-primum tradendam juesimas. Atque its universes eatholious orbissgnosoet, quam diaturmtm sit bellam, a Russioo Gubernio sanetissimaesostrae religioni illatum, at spas in Poloniae Regno et Russiarumhnperio penitus deleatur.Haud ignoramus. ex fasestissima et omniso damnanda rebellions

idem Gubernium aripuisee ooosaiosem ad tars dire contra catholicaesEcclesiam suscipienda consilia, dum rebellionis rei debitis modis co-

270

hiberi et puniri poterant, gain Ecclesiae tam grave bellum inferretur .Atque its Deo placuisset, ut nemo ex Ecclesiae potissimum Minis-trio se perniciosi3simis fatalis hujusmodi pertarbationis motibus im-misouisset . Nos quidem nuno denuo, uti alias, rebellionem summo-pere damnamus et reprobamus, omnesque fideles so praesertim eccle-siastioos viros monemus et exhortamar, at impia rebellions principleex ammo abhorreant, deteatentar, ac sublimioribus potestatibus subditisint, illisque fideliter obediant in lie omnibus, quae Dei ejusque sanctaeEcclesiae legibas minime adversantur .

In tanto Warn dolore non leve Nobis affert solatium eximia illorumcatholicorum virtue et conatantia, qui licet tantopere divexati, tamen,Dec adjuvante, in oatholicae religionis professione stabiles et immotipermanent, et maluat asperrima quseque perpeti, quam ab eademsanctissima religione aqua ab hac Apostolica Sede deficere .

Interim vero Dei ejusque Eoolesiae et religionis oausam , Nobledivinitus commissam, strenue tnentes, partesque Nostras Apostolicalibertate explentes, in hoo amplissimo Vestro eonsessu PoutifieiamNostram attollimuss vocem, et omnia decreta et acta, a RassiooG}ubernio in religionis, Ecclesiaee et hujus Apostolicae Sedis juriumdetrimentum edits ao patrata, sammopere damnamus, reprobamus,et omnino irrits ao nulls ease declaramus .

Verum sperare volumus fore, at Serenissimus so PotentissimusRussiaram Imperator et Poloniae Rex Illustris serio considerans,catholicam religionern ejusque salutarem doctrinam firmissimum easeImperiorum Regnorumque fuudamentum, so temporariae quoquepopalorum tranquillitati et felicitati maxima conducere, velit prosua hamanitate et animi celsitudine justissimis Nostria votis so pos,tulationibus annuere, ac auprema sae auctoritate efficere, ut in vas-tissimi sui Imperii regionibas oatholics Ecclesia ejusque cultores atot calamitatibus respirent, et jamdia exoptatam assequantur paeanset liberum suae religions exercitium.

Ne desinamus autem, Venerabiles Fratres, assiduis fervidisqueprecibus divitem in misericordia Deum in humilitate et contritionecordis nostri orare et obseorare, at propitius respiciat super haeredi-tatem seam, et exsurgat in adjutorium populi sui, et catholicam Eccle-siam, tot undique jactatam procellis, tot affiictam periculis, totdivexatam calamitatibus, divine Sua dextera protegat , adjuvet,defendat., eique optatissimam pacem so triumphum concedat.

471

ALLOCUTIEDOOR

Z. H. PAUS PIUS IX

gehouden in bet geheim Consistorie van 2 9 October 18 6 6 .

[OVER POLEN.]

EERWAARDIGE BROEDERSI

Do nood dwingt Ons , Eerwaardige Brooders, met diepe zielsdroef-heid to weeklagen over den treurigen en nooit genoeg to bejam-meren staat der Katholieke Kerk in bet Koningrijk Polen en betKeizerrijk Rusland . Bet is u overbekend, dat Wij , die reeds inden eersten aanvang van ons Opperpriesterschap vurig verlangdenden droeven toestand van ooze heilige godsdienst daar to verhelpenen to zorgen voor bet geestelijk welzijn Bier geloovigen, alle mo .gelijke maatregelen genomen, ja zelfs met den Doorluchtigen en Mag-tigen Keizer van Rusland en den Beroemden Koning van Polen eeneOvereenkomst hebben aangegaan . Doch vruchteloos waren al onzezorgen . Want niet alleen is die Overeenkomst voor bet grootstegedeelte niet uitgevoerd , en zijn al die gewigtige Artikelen, dieovereenkomstig de beloften tot de gewenschte uitvoering haddenmoeten komen, volslagen veraoht geworden, maar bovendien werdende verdragen en beloften, door de Keizers van Rualand en Koningenvan Polen zelven gedaan, dagelijks meet met voeten getreden, enis de oorlog, door bet Russiesch Goevernement reeds sedert langaan bet Katholicismus verklaard, in de laatste gruwzame tijden nogheviger aangestookt, ten einde bet Katholiek geloof in die strekentot den grond toe to slechten. Onze bezwaren, bij dit Goevernementingediend door onzen Kardinaal, den Secretaris van Stoat, hebbenniets uitgewerkt ; niets ook ooze aan den Doorluchtigen Voratzelven geschreven Brief, waarop niet bet minste autwoord is gegeven .Wij laten bier na, nogmaals op to tellen al datgene, waarover WijOus in onze ook door den druk verspreide Encycliek , gerigt tot onze

272

Eerwaardige Broeders, de Roofden der godsdienst in het Rijk vanPolen en Rusland, met nadruk beklaagd hebben . Want hetzelfdeGoevernement, dat de Katholieke Kerk met dagelijks heviger ver-volging bestrijdt, heeft steeds belet, dat de reeds sedert drie en meerjaren door One benoemde Bisschop van Chelm de Bisschopswijdingkon ontvangen. En na onzen Eerwaarden Broeder Sigismund, Aarts-bisschop van Warschau, van zpue kudde afgescheurd en, onder hetetrengst verbod van met de geloovigen van zijn Diocees eenige ge-meenschap to houden, near afgelegene oorden verbannen to hebben,nam het ook onzen geliefden soon Paulus Rzewuski, diens VicarisGeneraal, then Wij tot Suffragaan-Bisschop van Bursa in het landder ongeloovigen verkozen hadden, dock die door de beletselen ,welke het Goevernement self stelde, daartoe nooit gewijd werd, ge-wapenderband gevaagen, en verdreef hem in bsllingschap, en zulksalleen hierom, omdat die Vicaris do Resoripten omtrent Kerkehjkeaangelegenhoden, door One nit eigen beweging uitgevaardigd , aan doandere Ordinarissen van Polen lief bezorgen .

Naauwelijks echter was die Vioaris Generaal in ballingsehap ver-dreven, of de burgelijke Stedehouder van Warsohau aarzelde nietom de Kanunniken van do Warschausche Metropolitaankerk totsick to roepen en han to gelasten, dat sq den Kapitulsar Vioaris,then hij voorstelde, sonder twig verwijl moesten kiesen . Dock sandoze onregtvaardige bevelen hebben die Kanunniken teregt en totbun lof weerstaan, vooral daar er anderen sanwezig waren, die doAartebisschop van Warachaa tot bet waarnemen van hat Vicaris-Generaalschap had saugewezen veer Let geval, dat onse bovenge-melde beminde soon Paulus Rzewuski mogt verbannen worden,geliijk helasa gebeurd is . Do Bisschop van Wiles verder is vansija Diocees afgesoheurd, en leeft reeds geruimen tijd op jammer-lijke wijze in ballingachap, soader dat het hem mogelijk is op eenigeasanier zijo Bisschoppelijk ambt nit to oefenen, en to sorgen voorhet weizijn der hem toevertrouwde kudde.Bovendien, Eerwaardige Brooders, heeft hetzelfde Goevernementdecre-

ten uitgevaardigd, door welke de Katholieke Kerk , haar gezag, wettenen tueht vertreden worden . Bij die decreten immers zijn schier allekloostere der Reguliere Orden van beiderlei kunne opgeheven, enails goederen, van welke liegulCere Orde ook, aan do schatkist toe-gekend; ook de enkele nog overige Religiense Vereenigingen sanhet bestuur van hare eigene Opperhoofden onttrokken en cnder-

273

worpen aan de jurisdiotie der Bisschoppen ; wordt bovendien de go .heele Katholieke geeatelijkheid, in Polen zoowel ale in bet KeizerrijkRusland, beroofd van al hare goederen, om bet even of deze aanBisschoppen, eau eollegien van Kanunniken, san parochien, aanKerkelijke benefcien of san welke audere vrome en godsdienstigeinstellingen ook toebehooren, terwijl do inkomsten dierzelfde goe-deren aan bet bestaur der staatsschuld worden toevertrouwd. Ookwordt door diezelfde decreten , tegen de Kerkelijke wetten, tegenbet Oppergezag van dezen lieiligen Stoel en tegen alle regten in,eene nieuwe indeeling der Katholieke geestelijkbeid, eene nieuwewijze van bestaan voor elk Kanunniken-collegie in alle Diocesan,eene nieuwe verdeeling der parochibn vastgesteld, en worden nietsleehts de Kapittels en Collegiaalkerken afgeschaft, maar ook betgezag en de vrijheid der Bisschoppen volalagen vernietigd, daar dezenzonder de toestemming van bet Goevernement geen enkelen pastoor,geen enkelen bestuurder der parochien of vicarius kannen kiezen .Verder is krachtens hef decreet van hetzelfde Goevernement bet Ka-tholiek Diocees Kamenetz opgeheven, can zijn eigen herder ontno-men en verbonden met bet bestuur der Bisdommen Lucko en Schi-tomir. Wettige pastoors, vooral der Diocesen Sandomir en Cracanwarden naar de willekeur van bet Goevernement van de eene parochienaar de andere verplaatst, van de waardigheid, die hun toekwam,outset, terwijl anderen in hunne pleats sangesteld werden . Van betDioeees Flock werd bet Seminarie verbeard verklaard, de Bisschopgedwongen om de kweekelingen voor den geestelijken stand naar betvoormalig Franciacanen-klooster buiten de stadsmuren over to bren-gen, an alle geestelijken hat verlof geweigerd om zich verder danduizend scbreden afstands van hunne residentie to verwijderen enmet elkauder to mogen omgaan.En de gemeenachap dier geloovigen met dezen Apostolischen Stoel

is door bet Russiesch Goevernement zoo gestreng verboden en vol-alagen vernietigd, dat Wij, tot onze overgroote zielesmart, niet meerin de mogelijkheid verkeeren om , gelijk de pligt van one ApostoliesehOpperambt sulks meebrengt, op eeuige wijze dit beminde deel van'a Reeren kudde to verzorgen, en san die geloovigen in hun geeste-lijke behoeftbn pulp en bijstand to verleenen . Ach, mogten de tren-rige berigten, die onlangs tot Ons kwamen , onwaar zijn, dat namelijkde benoemde Bisscbop van Chelm en bet meerendeel van de Kanun.niken dier Katbedrale kerk door hetzelfde Goevernement naar on-

274

bekende oorden waren verwijderd . Over de lagen, kunstgrepen enmaatregelen van allerlei aard, waarmede datzelfde Goevernementmet slle geweld de zonen der Katholieke Kerk van haren boezempoogt of to rukken en mee to slepen tot de noodlottige scheuring,zeggen wij niets ; nieta ook over kerker, ballingschap en anderestraffen, aan welke de Bisschoppen met hunne brave priesters enOrdesgeestelijken en de Katholieke geloovigen, die aan hunnegodsdienst innig gehecht zijn en de regten der Kerk verdedigen,op jammerlljke wijze ten prooi staan . Dit alles toch blijkt duide-lijker nit bet naauwkenrig verhaal van alI die feiten, dat gedrukten voorzien van de passende bewijsstukken op one bevel zoo spoedigmogelijk u zal ter hand gesteld worden . Zoo zal do geheele Katho-lieke wereld erkennen, hoe langdurig de oorlog is, then bet RussieschGoevernement onze heilige godsdienst heeft aangedaan, om haar inbet Koningrijk Polen en bet Keizerrijk Rusland volslagen to ver-delgen.Hot is One niet onbekend, dat ditzelfde Goevernement in den

beilloozen en volstrekt to veroordeelen opstand de gelegenheid heeftweten to vinden om zulke wreede maatregelen tegen de KatholiekeKerk to nemen, terwijl de schuldigen san den opstand op behoorlijkewijze hadden kunnen bedwongen en gestraft worden, zonder dat deKerk zulk een vreeselijke oorlog werd aangedaan . Hadde bet Godmogen behagen, dat niemand vooral der bedienaren van de Kerk zichin de verderfelijke woelingen van dien beilloozen opstand gemengdhad . Wij voor Ona veroordeelen en verwerpen nu andermaal,gelijk vroeger, bet oproer ten sterkste, en waaiscbuwen envermanen alle geloovigen en bij voorkeur alle geestelijken, datzij de goddelooze beginselen van oproer met geheel hunne ziel ver-afschuwen en verfoeijen, aan de hoogere magten onderdanig zijn enhaar getrouw gehoorzamen in alles, dat niet strijdt tegen de wettenvan God en van zijue heilige Kerk .

Geen geringe leniging echter in zoo groote smart brengt Ons donitstekende moed en standvastigheid van die Katholieken aan, die,hoe zwaar ook geteisterd, met Gods hulp pal en onverwogen blijvenin de belijdenis van de Katholieke godsdienst, en liever al wat wreedis verduren, dan van ditzelfde heilig geloof en van dozen Aposto-lischen Stool of to vallen .

De zaak van God en van zijne Kerk en godsdienst, die One vanGodswege is toevertrouwd, inmiddels met kloeken mood verdedigend

275

en onzen pligt met Apostolisehe vrijheid vervullend, verheffen Wijin deze uwe doorluchtige vergadering onze Opperpriesterlijke stem,en veroordeelen en verfoeijen Wij ten sterkste, en verklaren Wij voorvolstrekt ongeldig en nietig alle besluiten en daden, die bet Rus-siesch Goevernement tot schade der godsdienst, der Kerk en derregten van dezen Apoatolischen Stoel uitgevaardigd en verrigtheeft.Doch Wij will.en bopen, dat do Doorlucbtige en Magtige Keizer

van Rusland en Beroemde Koning van Polen, ernstig overwegenddat de Katholieke godsdienst met hare heilzame leer de bechtstegrondslag van Keizer- en Koningrijken is, en in hooge mate leidt ooktot de tijdelijke rust en welvaart der volken, overeenkomatig zijnemenschelijkheid en grootmoedigheid asn onze billijke wenschen envorderingen zal gelieven to voldoen en door zijn oppergezag to be-werken, dat in de oorden van zijn uitgestrekt Rijk de KatholiekeKerk en hare vereerdera van zooveel rampen verademen, en den langgewenschten vrede met de vrije uitoefening hunner godsdienst ver-krijgen.

Last ons echter niet ophouden, Eerwaardige Broeders,in ootmoeden verbrijzeling onzes harten God, die rijk is in barmhartigheid,met aanhoudende en vurige gebeden to bidden en to smeeken, datHij genadig op zijn erfdeel nederzie, opsta ter bulp van zijn yolk,en de Katholieke Kerk, die allerwege door zoovele stormen beenen weer geslingerd, zoovele gevaren bedreigd, zoovele rampengeteisterd wordt, met zijne goddelijke regterhand beacherme, bijsta,verdedige, en haar den zoo gewenschten vrede en zegepraal verleene .

276

VERSCIIEIDENHEID.

ANTWOORD OP EENE ZONDERLINGE VRAAG VANDs. J. H. GUNNING J •.

Bet is bekend, dat de hervormers, in sake van godsdienst, alle men-echelijke bemiddeling verwierpen, en dat zij meenden hunne Kerk op deH. Schrift of bet Woord Gods gevestigd to hebben . Geen menach, alstussehenpersoon, maar God self onmiddelijk door zijn Woord zoude dieKerk besturen . Hot is ook bekend, tot welke gevolgen de Modernen ge-komen aijn, die, nit kracht van bet beginsel der hervorming, sellsbet gesag van bet gesohreven Woord Gods hebben verworpen . Do Gun.ning, in sijne nation akllixgex befrekkelyk let ate, ehiderGemeexk, soektbet verworpene gezag weder terug. Wij missen", zoo luidt do8"'• stelling, de rechte bestirring der Kerk. Er behoort eon gezag, to zijn bovex de leeraars, en dat niet sleebts van de onpersoonlijke, waarheid, maar van peraoxex, daartoe door God geroepen en aan, gewezen . "Indian bet den beer Gunning ernat is met zijne vraag, kunnen

wij hem teregtwijzen. Bat persoonlijk, door God geroepen ennangewezen gesag bestaat, en beataat ook ann bet hoofd derKerk, namelijk der Katholieke, die ook hierdoor weder toont, datzij de eenige ware is. En daar God niet ten tweeds male doet,wat Hij eens good gedaan heeft, too zal de beer Gunning, indien hijniet Katholiek wil worden, to vergeefa zoeken en to vergeefs wachten .In de hervormde Kerk is geen persoonlijk gezag mogelijk ; en indiende beer Gunning teregt oordeelt, dat de Kerk van Christus opperaoxex gegrond is en gegrond moet zijn, blijft hem nets anderaover dan terug to keeren tot de Katholieke Kerk .

OVER DE OPENBARE STRAFFEN VAN

VROEGEREN TIJD.

De middeleeuwen, door hare zuster de negentiendeeeuw van zooveel kwaads beschuldigd, worden ook gezegdzeer barbaarsch, ja onmenschelijk in hare straffen to zijugeweest.- „En", zoo vraagt de hedendaagsche philanthroop

met eene deftige verontwaardiging, ,, en worden zij daar .van ten onregte beschuldigd? Ga naar het grijze Haarlem,en als gij daar op het stadhuis de prachtige en rijke ver-zameling van kunstvoortbrengselen der Haarlemsche schil .derschool hebt bewonderd, vraag dan eens de kamer vanoudheden to mogen intreden. Gij zult daar nog wel heteen en ander merkwaardigs nit de Roomsehe tijden aan-treffen, en eindelijk in eene soort van kelder afdalen,geheel gevuld met straf- en foltertuigen nit de middel-eeuwen. Wat zegt, wat gevoelt gij bij het aanschouwenvan die pijnbanken, radbraakkruisen, geeselpalen en gee .seltonnen, gijseltafels of blokken en alles wat daarbijbehoort ?"- Voorzeker, die kelder bevat vreeselijke dingen . Maar

ge moogt wat middeleeuwsch is, niet volgens uwe he-DI. LI. Mei 1867 .

19

278

dendaagsche begrippen beoordeelen . De gansche wereld,beken het eerlijk, is veranderd : veel van hetgeen nu alswreed en onmenschelijk wordt uitgekreten, was toen ge-heel volgens den geest des tijds, ja zelfs dienstig en nut-tig; maar, waarom zoudt ge het ook niet eerlijk beken-nen? maar ook veel van wat toen goed en heilig heette,wordt thans verworpen en geloochend. Of werd toen nietveel als groote misdaad ten strengste gestraft, wat inonze dagen straffeloos toegelaten, ja zelfs bij de wetwordt geregeld ?

- , Maar dat bewijst toch", houdt de philanthroop vol,,,voor de wreedheid van die dagen . Daar hebt ge eenton, waarin de ligte vrouwen gegeeseld werden . Mengruwt er van l"-- Ik beken het, diezelfde geeselton levert een groot

en schitterend bewijs, maar voor geheel iets anders danvoor de barbaarschheid van dien tijd . Zij bewijst de meer-dere zedelijkheid, de hoogere deugd van de eeuwen,waarin zij gebruikt werd, en dus kon gebruikt worden .

De vrouw, die hare waarde zoozeer vergat, dat zij totden laagsten trap der zedeloosheid afdaalde, en van deschandelijkste der zonden eene broodwinning maakte, zijwerd veroordeeld, om in die ton to staan op eene vuil-niskar, en alzoo door de stad gereden to worden, somaonder het ontvaugen van eenige geeselslagen op de hoe-ken der voornaamste straten. Noem die straf onteerenden onmenschelijk : zij werd ook toegepast alleen op haar,die zelve alle eergevoel had afgelegd en beneden de waardevan mensch was gedaald. Zij, die zich zelve ale veil heeftweggeworpen, mag zij niet op de vuilniskar staau? Enzij, die haar ontuchtig ligchaam heeft misbruikt om geldto verdienen en anderen tot val to brengen, mag zij nietin dat zondig ligchaam gestraft worden?

279

Eene vrouw, die een , heymelick bordeel" hield, werdin Zeeland veroordeeld : „ geuangen to blyven tot sondage„naestcommende, ende alsdan in heure clederen sonder„huyck voor de processie to gaen, met een wasse keersse„van een half pont in haere handt, ende de processie omme„gheweest hebbende, sal de selue keersse brenghen ende

•

stellen voor theylig Sacrament, ende wordt daer na gheban-• nen uten eylande van Walcheren op haer slinker ooge ." ')

Zekere Pieter Henrixsen werd om overspel gevonnisdte dragen de houten huycke rondom de stadt dear de

•

strate zoe de processie costumelick es to gaen, ende dat

•

noch vat sonderlinge grade ." 2)

Ik heet ze gelukkig de tijden, die zulke vonnissenkunnen vellen I Zij liggen ver buiten het bereik van onzeeeuw ; want die zonde is niet meer to straffen .- , Maar de doodstraf dan ?"

Daar is reeds zooveel voor en tegen de doodstrafgeschreven, dat wij gerust de aanbieding van het beloofdewetsontwerp kunnen afwachten, om to zien welke zin ofonzin van het geschrevene in ous vaderland de overwin-ning zal behalen. 't Is intusschen wel opxnerkelijk, datde gauche wereld, beschaafde en onbescbaafde, bijna zesduizend jaren lang gemeend heeft, dat de doodstraf ge-oorloofd, nuttig, ja zelfs noodzakelijk is, en dat men nueerst tot de wetenschap is gekomen, dat zij volstrektniet mag bestaan.- „De straf moet de strekking hebben den schuldige

to verbeteren", zoo gaat de onverbeterlijke voort, „endaartoe kan zij door een doodvonnis nooit komen ."- Hier worden twee stellingen uitgesproken : vooreerst,

') Register vast 'a Heeren Saeeken . Let. A. Stedel . Arch. Veere.') Aldaar. Die , sonderlinge grade" werd gegeven om de paa-

sieweek.

280

dat de straf tot verbetering moet atrekken ; en vervolgens,dat de doodstraf nooit tot die verbetering leidt. Beidewillen wij iets breedvoeriger bespreken.

De straf moet zeer zeker tot verbetering strekken vanden schuldige ; maar dit is niet haar eerste, veel minderhaar eenig doeleinde.

Beschouwt gij haar in verhouding tot de maatschappij,dan is zij in de eerste plaata vindicatief; eene wraak dermaatschappij over de storing, door het misdrijf in de open-bare orde gebragt . ledere openbare misdaad is eene storingder openbare orde, welke niet kan plaats grijpen, zonderdat de geheele maatschappij daarbij lijdt . Dat mag demaatschappij niet ongestraft laten, dat moet zij wreken,wil zij niet tot wanorde vervallen, en allengs ten grondegaan. Zij moet daarenboven hare leden beschermen, hungoed regt handhaven en dit, waar bet geschonden is,zoowel ala hare eigene orde, zooveel mogelijk herst„ellen .De straf moet dus ook reparatief zijn.

Neemt gij haar in verhouding tot den schuldige, dan iszij correctief, en client om hem zijn misdrijf to doen be-seffen, gevoelen, betreuren en zooveel doenlijk uitwisschen ;met Un woord : om hem to verbeteren .

En eindelijk, in verhouding tot iederen mensch in hetbijzonder, moet de straf ook ten afschrik zijn voor anderen,opdat daze zich wachten voor bet kwaad, ook nit vrees voorstraf, en zich to gereeder tot naleving der wet gedrongengevoelen. Zij is dus ten laatste ook eoercitief en preaervatief

Onze philanthropische eeuw houdt bij bet bestraffenhare blikken alleen op den schuldige gevestigd, en be-kommert zich volstrekt niet om de beleedigde maatschappijnoch om den zwakken medebroeder . De vroegere eeuwendaarentegen wisten de opgegeven doeleinden der strafwonderlijk goed to vereenigen en to bereiken : heteerste,

281

door de gestrengheid barer regtspraak en bet herstellenvan de ergernis, door bet misdrijf gegeven ; bet tweede,door den schuldige naar den God van regtvaardigheid enbarmhartigheid to verwijzen, hem tot eene godsdienstigeboetpleging to noodzaken, en eindelijk door hem eenezeer geeigende straf op to leggen, die vaak in treffendeovereenstemming was met het bedreven kwaad ; het laatstebereikten zij door de openbaarheid zoowel van hare regts-pleging als van hare strafoefening. Wij kunnen er treffende voorbeelden van leveren .

Een jongeling van aauzienlijken huize had zijne eudersgrovelijk beleedigd en in drift de hand tegen zijn vaderopgeheven ; daarom werd hij veroordeeld : , to vallen op,,zyn knyen ende bidden God almachtig ende der justitie„ ende mynen heere van Beueren ofte zynen stadthouder„om vergiffenis, ende daernaer zynen vaeder ende moeder„ om ghelycke vergiffenisse." Vervolgens moest hij v66r denavond zich op reis bevinden naar Vlissingen, om aldaarmet bet eerste getijde over to varen, en onmiddelijk naarParijs to vertrekken ; , aldaer by hem poogen sal to soeken„om dienen by een coopman van eere den tyt van twee„jaeren. Ende jndien tselve doet ende teynde die ij jaeren„goede certificatie brengt van zyne eontinuele residentie„binnen Parys ende by eenen man (nootsaecke utgesteken)„zoe sal by alsdan geabsolueert wesen van deser instantie ."

Eene vrouw, die haar gebuur grootelijks had belasterd,werd verwezen : ,to bidden Godt ende justitie ende par„tye om vergiffenisse ; voorts to gaen eon beevaert bar-,,voets in de polder tot onser liever Vrouwe'), ende of-

1) Eene kapel met een mirakeleus beeld in het dorp 0 . L. Vrou-wepolder, op ongeveer een uur afstands van Were . liet wapen vanden tegenwoordigen Vrouwepolder voert nog bet beeld der It .Maagd met bet goddelijke Kind op den arm.

282

„feren daer een keersse van een half Pont was, eude brin-

• gengen goed bescheed van gheweest to hebben, ende ghel-,,den tot behouf van den Heere de boete van L . 3 : ende„twee keerssen voor 't heylich Sacrament, elck van twee„ Pont."

Schipper Dominicus van Rotterdam leidde een losbandiglevee, at op Vrijdag en Zaturdag vleesch, en zocht ookanderen tot het schenden der Kerkelijke geboden over tohalen . ,Om dier mesdaet wille, soe wordt by gecondemp-„neert tot aenschouwen ende exempel van alien mensschen„ gheset to n orden voor den Stadthuyse alhier op een„schauot vanden clocke xj tot half xije toe, daer by be-„hangen sal staen om syn lyf met een pampier, daer•

jnue gheschildert sullen wesen hammen, worsten, speck

•

ende diergelycke."Daar Mayken Ommeloops zich uitgaf voor eene waar-

zegster, en in 't geheim zich bezig hield met,, diergelycke„wygelerye, twelck directelick es contrariter tegens tcriste„geloove", zoo werd zij veroordeeld om des Zondags inde parochiekerk to komen ,jn haer lynwaet, bervoets,,,behangen met to myssen'), scharen ende diergclycke„jnstrumenten, daer zy de voorz. wygelerye mede beds„uen heeft", en dan voor de processie uit to gaan meteen brandeude kaars in de hand ; vervolgens in de kapelvan het H. Sakrament op de knieen liggende de H . Misto hooren, en daarna de stad en de heerlijkheid voor dentijd van Lien jaren to verlaten .

In de vierschaar op het oude stadhuis to Veere hangenaan den breeden schoorsteen drie metalen handen, waar-op dezelfde naam staat gegraveerd . Vraagt ge naar hareafkomst en beteekenis? Zekere Geertsen Braembos, schrijn-

') Messen.

283

werker van beroep, had zich feitelijk verzet tegen eenstadsbode, die een vonnis kwam ten uitvoer leggen . Totstraf daarvoor moest hij verschijuen ,in open vierscharen,,blootshoofds", voor den baljuw, in beide handen draygende een brandende waskaara van twee pond, waaraan„een metaele vuyst ende met zynen naem daerop" hing .Dan zal hij bloothoofds door den officier naar de kerkworden geleid, om aldaar op beide knieen neder to vallenvoor het Allerheiligste Sakrament, „ende aldaer deselve• tortsen laeten staen ten dienste van den heyl gen Sa-„cramente." Weder naar de vierschaar teruggekeerd, zalhij daar de twee metalen vuisten ophangen, ,biddende,,God almachtig ende der justicie om vergiffenisse", enbinnen zes weken gieten een derde metalen „vuyst met•

een metaele bylken daer inne, doende daer op sculperen• zyn naem, ende dien doen hangen hier in der vierscharen„ openbaerlyck ten aenziene van eenen yegelyken tot een„eeuwige memories'

Een schipper, die zich oneerbiedig had uitgelaten overde regering der stad, en daardoor de rust der burgers ingevaar gebragt, werd gezonden in „ beevaert ten heyligenbl• oede binnen de stede van Brugge, ende aldaer offeren

„een keersse van een half pout was" ; moest twee duizendsteenen leveren voor de bestrating der stad, „ende gel-d• en bier voor 't crycifix hier inde vierscharen twee wasse

„kaerssen elcke van een half pout was ."Zoo ook een sleeper, die in verzet was gekomen tegend• er ghilde ordonnantie", werd veroordeeld ,te ruymen

„ de stede ende heerlicheyt, ende sal gaen ter beevaert„tot onser Vrouwe tot Aerdenburgh in Vlaenderen, en„offeren daer een keersse van een half pondt was, en„hooren de naeste hoochmesse ."

Jan Ingelsen, die een Engelschman in 't aangezigt

284

geslagen had, werd veroordeeld om God, de justitie enden beleedigden persoon om vergiffenis to vragen ; vervol-gens barvoets naar West-Kapelle to trekken, om aldaar devoorspraak van den H. Willebrordus in to roepen, eneen kaars van twee pond voor het Allerheiligste to offeren .

Een bootsgezel, Jan Willemsen van Rotterdam, nietverzekerd zijnde, dat zijne echtgenoot, die hij verlatenhad, was overleden, trouwde eene tweede. Tijdens dittweede huwelijk bleek het, dat de eerste vrouw nogleefde ; maar Jan Willemsen bleef ,by dose leste genouch,, jn derisie vanden heyleghen Sacramento des huwelicx,,, dwelck nyet to tollereren en staet" Hij werd daaromveroordeeld „op morgen gestelt to wordden op een sea-,not voorden stadthuyse alhier met twee spinrocken„tusschen ziju armen ouer eynde gebonden, daermede by,,sal staen opt selue scauot een vrelanok jn exemple van„andren." 1)

En wilt ge nog een vonnis van zeer oude dagteekening PIk heb hier voor mij liggen een , zoen" tusschen tweefamilien, uitgesproken door Hendrik van Borsselen, den2" April van het jaar 1391. Daarin komt voor :

,, Inden eersten es Gods wille ende ons zegghen, datbeyden partyen verlyet ende goede vrunden sullen wesen,een eewelicke, vaste ende gestade zoene sal wesen tus .schen beyde partyen, vranden, maghen ende helpers ."

Ten tweede: zij zullen elkander vergiffenis vragen engeven .

In de derde plaats zal de eene partij , Gode teeren„ende den heilighen drien Coninghen" een bedevaart doennaar Keulen, tot straf ,voer al zulcke smarte ende lee.

') Getrokken uit Register Crimineel, lett. A, B en C, en nit betreeds aangehaalde Register van 'a Heeres Saeckex, Stedelijk ArchiefTom Veere .

285

• licheyt als hi ghedaen heeft" ten opzigte van zijntegenpartij ; terwijl deze laatste ook ter bedevaart zal trek-ken ,toet onser vrouwen to Vlissinghen in die stoppelmeet„tusschen dit ende tsinxen, ende daer of goed betoech• bringhen van den prochypape dat hiset ghedaen heeft ."

Wat mag onze eeuw hier tegenover stellen? Gevange-nis, weder gevangenis, altijd gevangenis . Voor alle mis-drijven immer dezelfde straf : z66veel jaren, maanden ofdagen gevangen to zitten . Men maakt onderscheid tusscheneen crimineel en een correctioneel gevangenhuis ; dochdat onderscheid bestaat niet in bet wezen der straf zelve ;bet is er als een idea aan gehecht, om in de opvattingder menschen iets meer of minder eerloos aan eene ge-vangenisstraf to verbinden. Die zijn vader of ziju kindvermoord heeft, wordt veroordeeld tot gevangenisstraf ; endie vergeten heeft ziju half-onsjes gewigt to laten ijken,en daarvoor de tien golden boete niet kan betalen, moetook de gevangenis intreden . Van „God almachtig endeder justicie om vergiffenisse to bidden" kan natuurlijk geensprake meer zijn . Wat bemoeit de regter zich met dezaken van God? En de beleedigde maatschappij wreken ?Foei, welk een woord in onze beschaafde eeuw I Ook depersoon, die op onregtvaardige wijze beleedigd of bena-deeld is, gaat den regter minder aan : hij moge zich zel-ven voldoening of schadeloosstelling verschaffen . Alleende schuldige beteekent iets in 's regters oog ; hij moetgestraft worden, omdat de geschreven letter der wet datgehiedt ; maar die straf mag Been ander doel hebben danto verbeteren. Dus nooit doodstraf, nooit ligchaamskastij-ding, nooit verbanning, nooit openbare teregtstelling ;altijd gevangenis .

Maar is die gevangenisstraf dan inderdaad bet grootemiddel tot verbetering? Wij vragen hier niet, of verwij-

286

dering nit de wereld, of het moeten leven in een huisvan orde en tucht in volstrekte gehoorzaamheid, of hetgewend worden aan arbeid, regel en matigheid, niet heil-zaam en verbeterend kunnen werken op den schuldige :daaraan twijfelt niemand, wits men niet in zulk een huisalles toelate, behalve God en godsdienst . Maar de vraagis, of de hedendasgsche gevangenissen dan inderdaadde boosdoeners en misdadigers bekeeren en hervormen totbrave en nuttige led en der maatschappij .

Hoe is het gesteld met het innerlijke leven eener cri-minele gevangenis? 't Is en blijft in ons Vaderland altijdeen vreemd en noodlottig verschijnsel, dat men lieverto Leeuwarden zit dan in eene kolonie van weldadigheid,en zelfs eene misdaad begaat, om de kolonie to mogenruilen voor de criminele gevangenis.

,4 Pat de correctiehuizen aangaat, die volgens hun naamvooral ter verbetering dienen : in sommige opzigten hebbende gevangenen het daar to good, in andere to slecht.Wat huisvesting, arbeid, rust en voeding betreft, is hunlot veelal beter dan dat van den braven en oppassendensoldaat . Maar wat de zedelijke verbetering aangaat : -'t is misschien niet ten onregte, dat men het correctiewel eens in corruptie hoort veranderen. Daar wordt inzulk huis bijna nets gedaan om den gevallene op to hef-fen en hem zijne waarde als mensch to doen gevoelen .Den geheelen dag ataat hij onder het opzigt van bewaar-ders, van menschen, die na vele jaren in militaire dienstto hebben doorgebragt, eindelijk met dit postje wordenbeloond, om to kunnen trouwen . Maar al to vaak bren-gen dezen, met hun zucht naar orde en properheid, ookde ruwheid en norschheid mede, die den soldatenstandzoo dikwijls eigen zijn . De gevangene hoort dan ook in denregel geen vriendelijke of opwekkcnde woorden, maar

287

een barsch bevel en onnoemelijk veel anaauwen. Het ishem door het reglement verboden to vloeken : maar alshij tot zip pligt wordt vermaand, meestal met een krach-tigen vloek, waarom zal hij dan niet terugvloeken ?Hij mag geen ouzedelijke taal voeren: maar treed eenseene werkzaal binnen ; dertig of soms meer mitten opkleine houten bankjes naast elkander, en spreken on-ophoudelijk onder bet gesnor van hun spinnewiel . Opbet woord van den bewaarder of wie hij wezen moge,,in orde", zullen alien zwijgen, misschien ook hun spin-newiel tegenhouden en zelfs opstaan, om in eerbiedigestilte n aan to staren ; maar dat is vertooning . Gij hebtde deur nog niet achter u gesloten, of de tongen zijn metde spinnewielen weder in beweging . Nu zit daar een armeman, die 'a winters, nit wezenlijk gebrek en omdat vrouwen kinderen om brood schreiden, een weinig gestolenheeft, naast een losbandige, die door de bedorvenheid vanzijn hart is gekomen tot de misdaad, waarvoor hij bierboeten moet. Deze laatste spreekt zijne teal, dat is, dievan goddeloosheid en zedeloosheid : wat nu moet die on-gelukkige doen? Spreekt hij niet mede, neemt hij geengenoegen in hetgeen gezegd of verhaald wordt, dan isbespotting zijn deel, en wordt hij tot in bet diepste zijnerziel gegriefd. Laat hij zich daarentegen verleiden om datgesprek to deelen, of om door mede to doen de spotter-nijen to ontgaan, clan wordt hij bedorven en leert be-grippen en verlangens kennen, die nooit in zijne zielwaren opgekomen. Niet allen, die de gevangenispoortbinnengaan, zijn bedorven of zedelijk slecht ; daar zullener onder ziju, die voor een oogenblik zwak waren, enals bet ware door de misdaad verrast zijn . Deze nu ko-men in aanraking met slechte, bedorven wezens, die nietbekeerd willen worden, die in de gevangenis reeds de zon-

288

den beramen, waaraan zij zich later willen schuldig makers .Het gevolg hiervan is, dat zij, die niet bedorven zijn,of allengs verleid en bedorven worden, of het heimwee-- eene vreeselijke ziekte - krijgen en sterven, of in eenvoortdurend martelaarschap leven . Daarbij komt, dat debewaarders, die vrouw en kinderen hebben to onderhou-den en hunne woning in de stad huren, niet to ruimbezoldigd worden : zou het nu wonder zijn, als er wel eensonder gevonden werden, die er gaarne, al is het dan ookvan de gevangenen, die zij bewaken, nog eene kleinigheidbij verdienen, door b . v. slechte boeken en zedelooze romansnit eene bibliotheek mede to brengen? In de vrije urendes winters of bij slecht weder worden die boeken gele-zen, veelal overluid, omdat de huur door meerderen ge-zamelijk wordt betaald. Wees nu braaf, zuiver en volgoede voornemens om u to verbeteren : gij moet er bijzijn en blijven want gij moogt de zaal niet verlaten ; gijmoet bet hooren en blijven aanhooren ; en zoo gij nietmede juicht en schatert, dan zal uw hart bloeden bij't Been men u aandoet. Sommige correctiehuizen, zegtmen, ziju zelve voorzien van eene bibliotheek, waarinslechte boeken genoeg voorkomen. Als eens een bewaar-der aan den gevangene, die op het magaziju werkzaamis, gebiedt to zorgen, dat hij hem in stilte het een ofander nit het magazijn overreikt, wat moet de ongeluk-kige dan doen? Met misbruik to maken van hot vertrou-wen, dat hem geschonken is, en het huis to bestelen,maakt hij zich den vriend des bewaarders ; weigert hijden diefstal, dan weet men hem wel spoedig to vinden,en hem zijue weigering duur to doen betalen . Den be.waarder verklagen, kan hij niet, want hij wordt nietgeloofd en heeft geen bewijs; en zoo kan hij, die nooitgestolen heeft, een dief worden . Wij veronderstellen hier

289

niet to veel : de geschiedenis van het gevangenwezen moetmeermalen, helaas I de waarheid bewezen hebben van hetspreekwoord, dat onder de gevangenen leeft : „de kleinedieven zitten er in, maar de groote loopen er om heen ."

Van andere zedelooze dingen zullen we liever zwijgen,maar ook de woeker wordt daar op ongeloofelijk breedsschaal geoefend . De eene gevangene leent den andere geld,ten minste altijd tegen 10 pet ., maar meestal tegen rente,die iedere week verdubbelt, vooral als men zilvergeldheeft weten binnen to sniokkelen .

Ik weet niet, welke heilzame uitkomsten de maatschappijtot zedelijke verbetering van de gevangenen tegenwoordigmag verkrijgen ; in vroeger dagen zag men nooit eenigevrucht van haren arbeid .

„ Maar de leeraars der godsdienst dan1"- Ik kan niet begrijpen, dat een modern predikant

veel tot verbetering kan aanbrengen met zijne natnur-kundige verklaringen en bloot menschelijke zedekunde,die ten laatste begrepen ligt in dit eene gebod : ,Zorg„nit de handen der politie to blijven ." En ook de ijve-rigste geestelijke, zal hij niet dagelijks ondervinden,dat het goede zaad, hetwelk hij uitstrooit, in de bedor-vene aarde eener gevaugenis niet wil zwellen en ontkie-men, en dat het vaak met heiligscheunige hand wordtopgedolven en weggeworpen? Bekeering en verbetering inde gevangenis ziju uiterst zeldzaam ; maar menigeen gaater onbedorven binnen, om niet dan volstrekt bedorven erweder nit to komen. Alleen het ziekbed was voor velenhet eenige zekere middel ten heil ; en men dankte vaakden God van barmhartigheid, die het in een sterfbed haddoen verkeeren . Maar ook wanneer hij op de stervensspondeligt uitgestrekt, is de gevangene niet vrij in het werkzijner bekeering, in zijne voorbereiding tot den overgang

290

naar de eeuwigheid : vroeger ten minste was het hem,hetzij door de wet hetzij door eene verordening van debeambten der gevangenis verboden van godsdienst toveranderen, en die als Jood op de registers stond opge-schreven, mogt niet als Christen sterven .

De cellulaire gevangenis heeft uit haren aard de bovenvermelde gebreken niet, maar kan slechts voor kortentijd worden toegepast, wil men den veroordeelde nietkrankzinnig maken, of als een menschenhater of onanistaan de maatschappij teruggeven.

Wat rest er nu van de zoo hooggeroemde verbeterendekracht onzer hedendaagsche straffen? In de vroegere eeuwenwerd het in het vonnis uitdrukkelijk vermeld, als de ver-oordeelde zijn Paler noaler,, zijn Ave Maria of zijn Credoniet kende, en hem geboden die ten spoedigste to leeren .Men hield de schuldigen niet in gevangenissen, maar ver-bande ze naargelaug van het misdrijf voor korteren oflangeren tijd nit de plaats, de stad, de heerlijkheid ofhet graafschap : hun bleef dus de gelegenheid geopend,om zich elders neder to zetten, waar men nets of zeerweinig van hunne veroordeeling wist, om daar een beterleven to beginnen, en door arbeid en vlijt een middelvan bestaau to zoeken. Zij bleven ook met vrouw en kin-deren vereenigd, en vonden daar een prikkel to meer in,om op to passen, en zich to wachten voor het kwaad,welks harde straf zij ondervonden . Vrouw en kroost be-hielden man en vader, en daarin hun kostwinner ; terwijlzij tegenwoordig door de gevangenschap des mans vaakaan de bitterste armoede en ellende worden prijsgegeven .Vroeger kostte de misdaad aan den Staat geen geld ; inonzen tijd moet de Staat den misdadiger onderhouden, endraagt aan de armbesturen de verzorging op der ongeluk-kige betrekkingen .

291

En nu do doodstraf? Ook zij voldeed geheel aan deopgegeven vereischten . Immers dat zij wrekend en afschrik-wekkend was, zal wel geen betoog behoeven ; maar zij wasdaarenboven bij uitnemendheid, meer dan eenige anderestraf, verbeterend, heilzaam, gelukkig voor den schuldige .Zoodra een doodvonnis was uitgesproken, - hetgeeu vol-strekt niet zoo dikwijls noch zoo ligt gebeurde, als menvoorgeeft -, werd de ongelukkige naar het kruisbeeldgewezen, dat aan den hoogen schoorsteen hing tusschentwee brandende waskaarsen, en bij Hem, die voor onsleed en stierf, vermaand zich tot een zaligen dood voorto bereiden . Daarmede was men echter niet tevreden.De regering ontbood ten haren koste een geestelijke, meestaleen kloosterling, aan wien de veroordeelde word toever-trouwd. Deze bleef hem gestadig bij, om met hem to bid-den en over God en zijne oneindige barmhartigheid, overdood, oordeel, eeuwigheid en hemel to spreken ; deze be-weende met hem zijne zonden, en verloste zijne ziel vande banden des kwaads. Dagelijks droeg hij op het stede-huis of, zoo daar de gelegenheid ontbrak, in de parochie-kerk het oubloedig offer op, dat om vergeving smeekt envergeving schenkt ; en op den laatsten ochtend, dan ze-gende hij den rampzalige met het H . Sakrament en toondehem het Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt ;dan deed hij hem nederknielen voor de goddelijke offer-spijze, en versterkte zijue ziel met het brood des eeuwi-gen levens, opdat hij, met ziju Verlosser in het hart, volvertrouwen zou opgaan tot den hemelschen Regter . Ookin de laatste ure verlaat hij hem nict, maar ondersteuutzijne waggelende schreden bij het beklimmen van 't scha-vot; hij wijst hem den hemel, waar de engelen in vreugdeziju over den bekeerden zondaar, die het getal der zali-gen gaat vergrooten ; hij biedt hem het kruis aan, om

292

voor het laatst het beeld to kussen van Hem, then hijaanstonds zal aanschouwen ; en dan omhelst en kust hijhem nog eens als het geliefde kind, dat hij in tranenen gebeden voor den hemel heeft gebaard, en stijgt nok-kend af, om aan den voet des altaars de ziel des gestor-venen Gode aau to bevelen .

Die nog gelooft aan God, aan hemel en hel, zal mijtoegeven, dat zulk een doodstraf heilvol, ja dikwijls hetgroote en eenige middel is, om een verstokten boos .wicht de genade van bekeering to doen aannemen. Waar-om wil men toch de doodstraf verboden en verbannenhebben P Niet nit menschenliefde, zooals men anderen enmisschien ook zich zelven wil diets maken ; maar omdatmen daartoe gevolgelijk gedwongen wordt door de ver-loochening van God . Wanneer er een God bestaat, diede Schepper en Heer is van alles wat het aanzijn heeft,dan is Hij ook de Heer van leven en dood, en kan Hijde magt over leven en dood aan anderen mededeelen; maarwanneer er alleen natuur bestaat, die alles voortbrengt,onderhoudt en weder vernietigt, - de natuur is atom --dan bezit niemand die magt, dan zij alleen, en is alleenaan haar het refit behouden, menschen voort to brengenen to dooden. Ziedaar de hoogste reden van al dat ge-roep en verzet tegen de doodstraf : - het ongeloof onzereeuw.

Ofschoon de middeleeuwen geen uitgewerkt wetboekvan strafvordering of strafregt bezaten, molten zij Lochniet van willekeur beschuldigd worden . Op vele overtre-dingen waren bepaalde straffen vastgesteld, en waar dithet geval niet was, gaf de baljnw of schout eene strafaan, die, zooals wij gezien hebben, dikwerf zeer geeigendwas, en waarbij ook het belang der gemeente werd in't oog gehouden. Had de stad behoefte aan straatklinkers

293

zoodra eene overtreding gevoegelijk daarmede gestraft konworden, werd een zeker getal tot boete opgelegd ; warende gewijde waskaarsen bij het kruisbeeld in de vierschaarten einde gebrand : een schuldige werd al spoedig tot deboete van nieuwe toortsen verwezen. Doch ook hierinhing de beschuldigde niet of van de willekeur van 6dnpersoon; want de baljuw of schoat oefende zijne magtniet nit eigen hoofde, veel minder nog nit kracht vaneen uitdrukkclijken wil der ,buren" van het ambachtof der ,poorters" van de stad . Neen, hoe naijverig onzevoorzaten zich ook toonden op hunne vrijheid, het ge-zag was naar Duitsche zede en volgens Christelijk beg n-sel zelatandg, geboren als het is tegelijk met, doch nietuit het yolk . Wie bevoegd was om „van den hoogsten",dat is : over leven en dood to rigten, die was de , Heer";die had, naar de oudste herkomste van ons yolk, hethoogste, het soeverein gezag ; en daarin lag alle regts-dwang, ook de lagere opgesloten . Zoo verre het land zichuitstrekte, werd er in alle vierscharen -- lagere zoowelals middelbare en hoogere -- regt gedaan „van wegeden Heer"; en die Heer was in de hooge heerlijkhedende Titularis, en overal elders de Graaf van Holland enZeeland.

In sommige landen buiten ons graafschap, zooals inde meeste Fransche provincien, was de baljuw en ookde ambachtsheer of zijn schoat gewoon alleen teregt tozitten, zonder dat de gemeente daarin veel werd gekendof geraadpleegd ; waar dit echter bij ons plaats greep, washet een overgenomen misbruik en geen regt . Waar sche-pendommen ingesteld waren, nam de baljuw of schoathet ope.nbaar ministerie waar, droeg de beschuldiging voor,en deed den eisch ; doch bargemeesters, schepenen enraad spraken het vonnis nit . Zoo werden das de schul-

D1. LI. Mei 1867.

20

29-1

digen in Kennenerland en in Zeeland, dat zoo naauwmet Holland verbonden was, ,by aenleggen, conclusie,,ende mauinge van mynen Heere den bailliu, by vonnesse,,van burghmeesters ende scepenen gecondempneert" . Waarnog Been schependom was, stonden den schout vijf, ze-ven of soms negen gezworenen ter zijde, die gekozenwaren door den schout zelven of ook wel door de ,buren"of ingezetenen ; en bij iedere regtbank, zelfs bij de lagereop de dorpen, waren ten minste twee ,taelmannen" of,,voorspraken", door den Graaf of van zijuentwege aan-gesteld . De man, die door de regtbank in het ongelijkwas gesteld, had het refit om't geslagen vonnis to , schel-den", ja, den regters voor de voile vierschaar in het aan-gczigt to zeggen, dat zij een kwaad en een onregtvaardigvonnis gewezen hadden . Dan konden de schepenen ofgezworenen „ten hove vaeren" om bet vonnis in to bren-gen bij de hooge vierschaar, en daar voor baljuw en"mannen" de uitspraak to verdedigen . Werden zij ,ver-„wonnen in rechte", dan vervielen zij in de boete jegensden appellant ;. maar werd hun vonnis goedgekeurd, danwerd ook de in 't ongelijk gestelde in de boete verwezenjegens de , oordeelwijzers' s) .

Waar bet hooge regt werd bedeeld en bet straf- ofhalszaken gold, was het hoogste regt altijd bij den Heer,die ook gracie kon verleenen . Maar zelfs de regtbankdeed gracie aan den schuldige, wanneer daarvoor slechtseenige termen bestonden. Werd bet Kersfeest gevierd, ofherdacht men in de Goede Week bet bitter lijden vanden 0odmensch, of zou bet plegtige , ommeghanck" zijn,of was er een nieuwe Heer door den Graaf bevestigd,

1) Zie hierover breedvoerig Mr . H. A. A. van Berkel, hielachewarande, Berate jaargang.

295

dan mogt de beschuldigde een ligter vonnis verhopen „vut,, sonderlinge gracie overmits den heylegen tijt" .

't Was een regt, dat althans in de volksovertuigingbestond en ook door het hoogste gezag meermalen werderkend of ten minste geeerbiedigd, dat eene „ ongerepte"maagd een ter dood veroordeelden misdadiger kon bevrij-den, als zij hem tot haren bruidegom nam') . Aldus werd,volgens het verhaal van den Heer Alberdingk Thijm, DirckDirexen Bommer door de dochter van den edelen GasparTurck aan een wissen dood ontrukt; en de stadsrekenin-gen van Veere nit het jaar 1489 vermelden een dergelijkgeval .

Een jonkman had twist gekregen met eene buur-vrouw, en, in drift ontvlamd, haar het mes, dat hij toe-vallig in zijne hand droeg, in 't lijf gestoken . De vrouwstierf aan de bekomene wonde, en de misdadiger werdveroordeeld gestraft to worden , midt den swairde om,,dies wille, dat by een vrouken doet stac . MeesterWillem ,,den hangeman tot Middelborgh" werd ontbodenom , to rechtene"; ,Floir stheeren knape die tmes haelde„ends weder drouch" stond aan den voet van 't schavot,en „die vander weth" reden met „twee waegens tot den„gerechte om de executie to doen doene" . De markt wasgevuld met poorters en dorpers, met mannen en vrouwenen kinderen, zoodat de drie schutterijen ternaauwernoodeenige ruimte omtrent het stedehuis konden behouden.De vensters, ja zelfs de daken der huizen waren vol nieuws-gierigen ; want daar was een onbestemd, een verward ge-rucht onder het yolk verspreid, dat eene maagd hem wil-de bevrijden. De veroordeelde echter droeg daar geen

') M•. J . de Wind, Bijzonderheden ait de geschiedenis van heistrafregt.

296

kennia van, en zat, meer dood dan levend, op de zwartekar, die langzaam en hobbelend de markt . opdrong. Aanzijne zijde zat , Heer ende Meester Boudin van Nispen,„den priester die ziju biecht hoorde", en door„HeymanGilliz metten schuyte vut dat cloester" was gehaald ; hijeat daar met eene weenende en biddende ziel ; want of-schoon hij de oogen meermalen dankend ten hemel sloeg,om de groote genade, den rampzalige zoo overvloedig ge-schonken, hij kon ziju ongelukkigen togtgenoot niet aan-zien zonder spijt to gevoelen, dat het dezen voortaan nietmeer zou vergund zijn om to leven, zooals hij nu gingsterven . Aller blikken bleven strak gevestigd naar denopgang van de markt, waar het hoofd van den veroor-deelde boven alien uitstak, en bij iederen schok van dedoodeukar op en neder slingerde, alsof hem de krachtontbrak, om het langer to dragen, en hij den hals reedsgewillig bood, om door een bloedigen dood zijne misdaadnit to wisschen . Daar is men eindelijk het roode schavotgenaderd, en de priester, met een bestorven gelaat enzelf deelende in den angst van het oogenblik, steunt hemonder den arm, en fluistert hem in 't oor van Jacobsladder, die ten hemel leidt .

't Is of dat woord den veroordeelde nieuwe kracht in-geeft ; want moedig atapt hij tot midden op 't schavot,valt op beide knieen neder voor het zand, dat daar op-gehoopt ligt, neemt daarvan een handvol, en strooit hetten boete- teeken over zija hoofd . Dan steekt hij de beidehanden omhoog en roept schreijend uit : ,, Ik heb dendood verdiend 1 Heere Jesus wees mijner zondige ziel ge-nadigl" Een schok wordt gevoeld in de zielen van alien,die er de stomme getuigen van zijn, en 't is of hun hartvoor een oogenblik bet bloed terughoudt en de aderendoet krimpen . Angstig ziet men naar omhoog, waar de

297

scherpregter den hale van zijn slagtoffer heeft ontbloot,zich de mouwen opstroopt en het kruisteeken maakt, al-vorens bet breede zwaard aan to grijpen ; de priester om-helst zijn voor God herboren zoon, en vraagt hem zijuevoorbede, wanneer hij bet zalig rijk met zijnen Verlosserzal deelen ; nog e6n oogenblik -- men ziet, men gevoelthet - enMaar daar ijlt eene jonge maagd de straf-plaats op, de kleederen gescheurd en de haarvlecht los-gewoeld door het dringen, bevende van ontzetting en hij-gende van haast ; zij legt hare hand op den schouder vanden geblinddoekten jongeling, verheft zich fler in al harelengte en roept met luide en vaste stem : , Ik neem hemtot mijn bruidegom : God en de justitie zij ons beide ge-nadig 1"

Doch dat laatste woord werd niet eens vernomen ; wanteen luide kreet van vreugde ging ale een ratelende don-der van de markt op ; men drukte elka&r de hand, iederomhelsde zijn nevenman, en zong en jubelde der moedigemaagd ter eere. Die van de wet schreven ijlings op hunrol van eaecutien : „ende als by opt schauot was, so„overt by by een maecht verbeden om hem to trouwen,,,ende mijn Heere dede gracie", en gingen „tot Symon„Damissen" om met ,stheeren knapen, hangeman ende,, toellieden" een feestelijken dag to vieren .

Alleen , meester Willem den hangeman" deelde nietin de algemeene vreugde ; want die van de wet wildenhem korten in ziju loon, omdat bet doodregt niet vol .trokken was. Het kwam tot hooge woorden ; maar ein-delijk gaf men toe : , alsoe by secht recht to hebben tot„den heelen somme to weten xvj ech. gelyc of by de„ man gerecht hadde" .

Zeg mij : zoudt gij de middeleeuwen niet kunnen lief-hebben ook om hare straffen?

298

TOELICHTINGTAN EEIfOE

ZONDERLINGE MEENINGEN.

De hoogleeraar A, KUENEN .

Onder de tot nu door ons vermelde verkondigers van$onderlinge meeningen had de hoogleeraar der Leidschehoogeschool A. Kuenen zijne plaats nog niet gevonden,toen „do Katholiek", in het November-nummer van hetvorige jaar, door eene aanhaling uit ziju werkje : Het goedreckt der modernen ons kwanr herinneren, dat wij denhoogleeraar die eer wel mogten gunnen .

,, Wij hebben het voorregt", zoo luidt de boven aange•duide tekst, ,niet gebonden to zijn aan eenige oude„liturgie. In de leiding van de godsdienstoefeningen en„van de kerkelijke plechtigheden is de prediker vrij . Wan-,, veer wij onze armoede in dit opzicht met den rijkdom,,b. v. van de Engelsche Kerk vergelijken, dan zonden„wij in verzoeking komen om to klagen . Toch is het„beter eenig aesthetisch gent to derven, dan het to koopen„ten koste van de vrijheid, die wij niet missen kunnen",

Deze tekst wijst ons weder op eene der zonderlingstemeeningen, die wij bij de Protestanten, vooral bij Protes .

299

tautsche hoogleeraren, gewoon zijn to vinden : vrij to zijn,zich vrij to denken, zich vrij to noemen, door niets ge-bonden to zijn, ziedaar iets waarmede zij dweepen, waarinzij zich verlustigen en troost meenen to vinden bij al depijnlijke smart des twijfels, bij al de ontberingen, waar-aan zij zich tengevolge van hunne armoede, ik meengeestelijke, moeten onderwerpen. Vroeger immers hebbenwij vernomen, hoe de hoogleeraren Doedes en Rauwenhaffelkander verweten, dat zij in hunne wetenschap niet vrij,maar gebonden waren, zoowel de Orthodoxen als deModernen.

Of dat inderdaad een voorregt is, niet gebonden tc zijnaan eenige oude liturgie, heeft, ouzes inziens, de schrijvervan het artikel in het November-nummer duidelijk uit-een gezet. Echter heeft hij niet onderzocht, wat er welsan is van dat mid gebonden ziju, van die hooggeprezenevrijheid in de liturgie; en wij voor ons achten het nietoverbodig, deze zonderlinge meening van den hoogleeraarwat nader toe to lichten .

Vooreerst dan zegt de hoogleeraar „ uiet gebonden to„zijn aan eenige oude liturgie" ; en wij verzoeken de aau .dacht voor dat woordje oude ; hetwelk ons aanleiding geefttot vele vragen, die wij echter niet alien zullen mede-deelen .

Zou de hoogleeraar ons niet duidelijker van zijn vrij-heid overtuigd hebben, indien hij eeuvoudig geschrevenhad, , niet gebonden to ziju aan eenige liturgie" ? Nu tenminste wekt dat woordje oude het vermoeden op, dat hijwel gebonden is door eene nieuwe, maar niet door eenigenude liturgie. Immera de Protestantsche liturgie is nieuw,in vergelijkiug van de Katholieke, die zeer oud is . En wijkunnen niet gelooven, dat het Protestantisme reeds zooin verval is, dat het geene liturgie meer heeft ; dat de

300

prediker Kueuen in de Hervormde gemeente zouder litur-gie kan optreden, en vooral niet dat diezelfde gemeentehem volledige vrijleid zoude laten, om de liturgie z66to regelen, als hij bet zoude goedvinden . Na is het voorhet gebonden zijn al vrij onverschillig, of de kluistersoud of nieuw zijn, indien die kluisters, gelijk hier ver .ondersteld schijnt to worden, ons van onze vrijheid berooven .

Wel is wear geeft de volgende zin eenige nadere ver-klaring van dat niet gebonden zijn : in de leiding van de„godsdienstoefeningen en van de kerkelijke plechtigheden,,is de prediker vrij" ; waardoor het niet gebonden zijnaan eenige oude liturgie op eene bijzondere wijze tot deleiding beperkt wordt. Doch dat algemeene woord „lei-ding" last de mate van vrijheid, waarover de predikermag beschikken, in een zeer onbestemd en nevelachtigduister.

De volgende zin maakt de vrijheid, waarover de pre-diker mag beschikken, nog raadselachtiger : ,wanneerwij,, onze armoede in dit opzicht met den rijkdom b . v. van„de Engelsche Kerk vergelijken, dan zouden wij in ver .„zoeking komen om to klagen" .

De hocgleeraar is ski gebonden, hij is vrij ; en tochson hij in verzoeking komen om to klagen over zijne ar-moede in dit opzigt. Zou hij inderdaad door armoede ge-bonden zijn P Is de rijkdom in dit opzigt voor hem eeneonmogelijkheid, en troost hij zich daarom met de gedachte :ik ben vrij ?

Zoo zal b. v. een ambachtsman, die, omdat hij niet naarden An van zijn meester wil werken, broodsgebrek heeft,en zijne armoede vergelijkt met den overvloed zijner mede-knechten, zich met de gedachte : ik ben niet gebonden,ik ben vrij, kunnen troosten, als hij in verzoeking komtom over zijn lot to klagen .

301

De volgende zin immers heeft veel van een , ga wegSatan" ; hij luidt : , toch is het beter eenig aesthetisch„gent to derven, dan het to koopen ten koste van de„vrijheid, die wij niet missen kunnen" ; en die zij tochzouden moeten missen, indien zij hunne „armoede in ditopzicht" met den rijkdom b. v. van de Engelsche, enzeker nog meer van de Katholieke Kerk verwisselden .

Zou de heer Kuenen ons ook weten to zeggen, sedertwanneer en waardoor de rijkdom in de liturgie ons vanooze vrijheid berooft? Wij meenen, dat door de armoedeiemands vrijheid zeer beperkt wordt, al ware het slechtsin de afwisseliug en verandering der plegtigheden . Al-tijd datzelfde eentoonige en dikwerf wanluidende gezang,altijd diezelfde preek : het is wel aanleiding om, bij hetzien van eens anders rijkdom, in verzoeking to gerakenom to klagen . Maar , het is beter eenig aesthetisch ge-,,not to derven, dan het to koopen ten koste van de„vrijheid, die wij niet missen kunnen" .

Ook het aesthetiesch genot zal ons dus van onze vrijheidberooven, en de hoogleeraar zal dit gaarne derven, om nietgebonden to zijn door eenige oude liturgie .

Is hij dan niet gebonden ? Voorzeker door eeue nieuwe,die arm is, die gebrek heeft aan aesthetiesch genot, diehem in verzoeking brengt om to klagen, maar aan welkenieuwe hij (zonderlinge meening 1) de voorkeur geeft bovenalle andere, omdat hij dat genot zou moeten koopen tenkoste van de vrijheid, die hij niet missen kan .

Ziedaar wel een zonderling voorregt, hetwelk wij gaarneden hoogleeraar Kuenen willen gunnen .

Wij verheugen ons in het voorregt, gebonden to zijnaan eene oude liturgie, die er op ingerigt is, om al oozeredelijke verlangens to voldoen, zonder ons onze vrijheidto ontnemen ; waarheidsgevoel, schoonheidsgevoel, zede .

302

lijk gevoel, godsdienstig gevoel vinden in die oude liturgieovervloedige gelegenheid en middelen ter bevrediging .

De Katholieke Kerk, overeenkomstig haar katholiek ofalgemeen karakter, streeft in hare liturgie naar algemeene

of, zooals men zegt, algemeen menschelijke, zuiver men-schelijke vormen ; vormen, die, ofschoon bepaald, dezuivere, ware uitdrukking geven voor iedere godsdienstigehandeling, en de geheele godsdienst uitdrukken voor alletijden, alle standen, alle graden van volmaaktheid. Ikgeloof, dat de Katholieke Kerk die liturgie bezit, en wijdaarom door hare liturgische handeling zoo tevreden envoldaan zijn, dat er niets is, wat ons zoozeer stoort alseen liturg, die de door de Kerk voorgeschreven vormenverwaarloost, om de zijne daarvoor in de plaats to stellen .

Het is bekend, dat nets zoo stichtend is voor eene ge-meente als een priester, die alle rubrieken met stiptheidonderhoudt en niets verandert aan de voorschriften om-trent gewaad, handeling, gezang, houding enz . ; want indie liturgie is alles voorgeschreven ; en wij ziju overtuigd,dat zelfs de geleerdste geen beteren vorm zou kunnenuitvinden. De heer Kuenen, die het voorregt bezit van„niet gebonden to zijn aan eenige oude liturgie", mistals Protestantsch prediker de vrijheid, om eene liturgie tovolgen, zoo volmaakt als de Katholieke ; ja, bij al zijnevrijheid is hij noch zijne geheele Kerk in staat, er eenenit to denken, die in de verste verte op de Katholiekeliturgie zou gelijken . Hij bekent zijue armoede en onzenrijkdom in dat opzigt. Maar al kon hij er eene uitden-ken : zou de Hervormde gemeente hem de vrijheid gevenom die in to voemen? Is het in die gemeente reeds zoo-ver gekomen, dat men zonder tegenspraak, naar willekeurvan den prediker, de godsdienstoefeningen en kerkelijkeplegtighedon laat regelen? En daar de vrijheid van den

303

prediker wel de vrijheid aller gemeenteleden zal zijn, (hetis immers I+oteatantsche vrijheid) is er moeijelijk eenegrootere verwarring uit to denken, dan die welke out .staan zou, indien ieder Protestantsch gemeentelid van zijuevrijheid in de keuze van liturgie bij de godsdienstoefenin-gen gebruik maakte, gelijk men nu gebruik maakt vande vrijheid om in de waarheid en de leer zijne eigenemeening to hebben.

Doch wat houden wij ons nog langer bezig met diezonderlinge vrijheid van gebonden to moeten blijven aaneene zoo arme en onaesthetische liturgie als de Protes-tantsche van de Nederlandscbe Hervormde Kerk ; weet deheer Kuenen dan niet, dat hij alleen waarlijk vrij is, diede orde wil en volgt, en dat z66 gebonden to zijn doorde wanorde, dat men er nit wil en niet nit kan, hetuiterste der onvrijheid is?

De heer Kuenen immers getuigt, niet gebonden tozijn ; daarbij kent bij iets beters en verlangt hij iets betersdan zijue armoede, doch aan dat betere mag hij niet den-ken, want hij zoude het moeten koopen (?) ten koste vande vrijheid, die hij niet kan miegen . Helaas, zoozeer ismen gebonden aan de Protestantsche vrijheidl

Uit het voorgaande mogen wij wel besluiten, dat wij bijden hoogleeraar niet to vergeefs naar zonderlinge meenin-gen zullen zoeken.

Een veel belangrijker onderwerp dan de liturgic heeftin het werkje van den hoogleeraar Kuenen : Het goed rechtder modernen onze aandacht getrokken , namelijk de strijdder Modernen tegen het supranaturalisme . Die strijd be-hoort tot het innige wezen der Moderne rigting, gelijkde Eerwaarde Heer Essink teregt zegt : „wij noemen1,Moderne Rggting elke protestantsche rigting, die do

304

bovennatuurlijke openbaring en then ten gevolge ook de„ 11. Drievuldigheid, de Menschwording, den Zoendood en„ de goddelijke ingeving der Schrift loochent" ') . Al de be-ginselen der Modernen leiden tot de ontkenning der boven-natuurlijke orde, en wat wij reeds aanhaalden, kan totverklaring dienen . De Modernen willen geheel vrij, absoluutvrij zijn, hetgeen in hunnen zin nets anders kan betee-kenen dan onafhankelijk to zijn van alle hoegenaamdgezag boven hen . Aan het feit, dat de natuur, de mensch,de menschelijke maatschappij ten laatste afhankelijk zijnvan de hoogste oorzaak, door welke alles bestaat, name-lijk van God, is niets to veranderen ; dat feit dus moetenzij bestrijden, en daardoor reeds voeren zij strijd tegen God .Maar ik geluof niet, dat er iets is, waardoor die natuur,die mensch, die menschelijke maatschappij meer aan hunneafhankelijkheid van God heriunerd worden dan door debovennatuurlijke, de supranaturele orde . Immers tot dieorde wordt de menscb verbeven door Gods vrije goedheid ;de mensch kan door zijue natuurlijke krachten en ver-mogens er niet toe komen ; slechts als geschenk, als gave,als genade Gods kan en moot hij die vrij aannemen . Zooworden de Modernen door hun valsch beginsel vau men-schelijke vrijheid er wel toe gebragt, om het bestaan derbovennatuurlijke orde to loochenen en to bestrijden .

Men zou verwachten, dat zij, die zich zoo vrij wanenen absolute vrijheid als bet hoogste goed beschouwen, aande hoogste Oorzaak, God, wel de hoogste mate van vrij-heid zouden toekennen . Doch juist het omgekeerde ge-schiedt. Terwijl de Modernen zelfs door geen goddelijkgezag gebonden zijn, is God zelf wel gebonden door denatuur en de wetten, die God zelf gemaakt en gescha-

1) Its lzixruyex ex Modermen verzoend in den school der KalholiekeXerk, door J . 0 . H. C. &sink, Pastoor to Oosterbeek .

305

pen heeft. Terwijl zij zich zelven de vrijheid toekennen,om de door God gevestigde orde naar eigen willekeur enmeening omver to werpen, to veranderen, weder op tobouwen, ontzeggen zij aan God de vrijheid, om de doorGod geschapene natuur tot eene hoogere orde to verhef-fen, of om in en door en aan die natuur iets to doen,wat die natuur nit zich zelve niet kan, of om door zijneinwerking datgene voort to brengen, waartoe de gescha-pene natuur middelen behoeft, en zoovele audere dingen,die tot de bovennatuurlijke orde behooren, en, naar hetzeggen der Modernen, onmogelijk zijn .

Het son niet ongepast zijn hier eens uiteen to zetten,vat wij Katholieken verstaan door bovennatuurlijke orde ;want dat men daarvan een zeer verkeerd begrip heeft,kan hieruit genoeg blijken, dat men profetie en wondermet de bestaande orde in strijd acht. Kortheidshalveverwijzen wij naar het werk van C . Schrader S. J. de

iripliei ordine naturali, praeternaturali et supernaturali com-mentarius, Viudobonae MDCCCLXIV . Wij lezen op bl . 44, datbovennatuurlijk op tweederlei wijze kan genomen worden :1. oneigenlijk, voor hetgeen eemge, niet iedere gescha-

„pene natuur tebovengaat ; Q. eigenlijk, voor hetgeen„iedere geschapene natuur tebovengaat. En volgens„de laatste wijze is de genade bovennatuurlijk . Maar„hieruit blijkt duidelijk de reden, waarom het woord bo-vennatuurlijk met goddelijk en hemelsch verwisseld wordt,

„bovennatuurlijke gave wordt beschreven als hetgeen in„ waarheid en eigenlijk goddelijk en hemelsch is" .

Die bovennatuurlijke, die goddelijke orde en werkingin de natuur wordt door de Modernen bestreden en ge-loochend. De heer Kuenen doet dit op zijne, d

ei. zonder-

linge wijze .Het supranaturalisme, dat is : de leer, volgeus welke

30C

de goddelijke Goedheid de menschelijke natuur tot debovennatuurlijke orde heeft willen verheffen, is volgensden beer Kuenen slechts eene gedachte, eene meening,waaraan geene werkelijkheid beautwoordt ; lets wat demenschen hebben uitgevonden, zonder dat daarvoor in debestaande orde eenige grond to viuden is. Immers hijschrijft (bl . 28) ; „indien hun [onzer landgenooten] supra-

• naturalisme in de eeuwen, die achter ons liggen, steeds„meer is ingekrompen, wat reden hebben wij dan om to• gelooven, dat bet laatste overblijfsel daarvan stand zal„houden r'

Wij zullen thans niet twisten, in hoeverre een deuk-beeld zonder daaraan beantwoordende werkelijkheid moge-lijk is ; doch we merken op, dat bet bovennatuurlijke, vol-gens Katholieke leer, is eene in de wereld gevestigde orde ;niet een enkel feit, maar eene orde, eene reeks van feiten,die met elkander in bet naauwste verband staan, als zijndezij tot hetzelfde doel geordend. Zulk eene orde moet vooreen ieder, die zien wil, zigtbaar zijn . De mensch kan betbestaan van die orde loochenen, maar ze niet vernietigen ;hij kan die in een zekeren zin wegdenken, maar niet zichaan haren invloed onttrekken . Is bet niet lets zonderlings,als de hoogleeraar Kuenen ons zegt, dat dit supranatu-ralisme steeds meer inkrimpt en pen stand tal houden?Het eenige, wat wij tot verontschuldiging kunnen aanha-len is, dat hij zeer goed inziet, dat bet door bet Pro-testantisme geleerde supranaturalisme valsch is, en daaromniet slechts Been stand zal houden, maar niet bestaat,en inderdaad slechts eene meening, eene gedachte zonderwerkelijkheid is .

Dat bet echter bier to doen is om de vernietiging vanbet ware supranaturalisme, blijkt daaruit, dat reeds deHervormers met de verwerping daarvan zijn voorgegaan,

307

en de kinderen dier Hervormers dus wel verpligt zijn hunvoetspoor to volgen. „De hervormers", zoo schrijft dehoogleeraar (bl . 33 en 34), , erkenuen allen zonder on-• derscheid den bovennatuurlijken oorsprong van de Israe-„litische en Christelijke godsdienst . Doch terwijl zij het,,in hunne dagen gangbare supranaturalisme voor een deel„accepteeren, verwerpen zij daarvan het andere deel ."En opdat men hem niet zoude misverstaan, voegt de hoog-leeraar er deze duidelijke woorden bij : , NiET IN DE AAN-

„NEMING, MAAR IN DE VEBWERIING LIGT HUNNE WELTHIS-

„TOBSSCHE BETEEKENIS." Hetwelk met andere woordenzooveel beteekent ala : de Hervormers zijn begonnen metGods werking in de natuur to beperken ; wij Modernenmoeten die geheel uitsluiten .

Bijgevolg mag de Hervorming niet meer uitgegeven wor-den voor het werk van God ; zij is niets meer dan eenmenschenwerk, en daarom schrijft de hoogleeraar deze ge-wigtige bekentenis : „de Protestanten hebben hunne belijde-

• nissen nooit uitgegeven voor eene proclamatie van de eeu-„wig geldende waarheid ." Die eeuwig geldende waarheidimmers is de onveranderlijke God, die van zich zelven ge-tuigt : Ik ben, die hex ; die, terwijl alles verandert, altijddezelfde blijft.

Hoeveel Modernen zijn er nog, die aan eene eeuwiggeldende waarheid gelooven? Wij herinueren ous hier,wat Dr. Reville in zijn werkje : Ons geloof en ow refit

schreef tegen Pierson, den ultra.Moderne : „de theorie,,,die ik bestrijd zon, in praktijk gebragt, er toe moeten„voeren, dat alle Protestanten, die nog aan God zouden„milks gelooven, in massa terugkeerden in den schoot,,van onze moeder de Apostolische, Roomsch-Katholieke„Kerk ; het kleine hoopje van zelfstandige denkers, die•

er dan nog overbleven, kon zich vermaken om over

308

„aesthetiek en humanisme te praten, terwijl hunne vrouwen,, en dochters naar de biecht waren . . . Een van beide dus ATxE-„isT of KAPUCIJN : geen andere keus blijft ons over" (bI . 38).

Bij zulke zonderlinge meening omtrent de bovennatuurlijke orde, alsof die orde niets anders ware dan een voort-brengsel van 's menschen gedacbte, is bet geenszins toverwonderen, dat de hoogleeraar Kuenen zich bet verdwij-nen van bet supranaturalisme als zeer gemakkelijk voorstelt .In de eeuwen, die achter ons liggen, zoo schrijft hij, isbet supranaturalisme van onze landgenooten steeds meeringekrompen, en daarom kan hij niet gelooven, , dat bet,, laatste overblijfsel daarvan stand zal houden . Reeds is de„erkenning van den onverbrekelijken samenhang tussehen„oorzaak en gevolg overal binnengedrongen ; dagelijks„wordt zij meer algemeen ; MoET zij niet bij den 46n,,vroeger bij den anderen later bet geloof aan de boven-„natuurlijke openbaring ten val brengen?" (bl. 28) .

Het eene denkbeeld dus (de erkenning van enz .) zalbet andere denkbeeld ten val brengen.

In dezen laatsten zin echter vinden wij twee zonder-linge meeningen, die wel eenige toelichting vorderen.

Vooreerst wisten wij niet, dat de erkenning van denonverbrekelijken zamenhang tusschen oorzaak en gevolg(bet beginsel van causaliteit) nog niet overal binnenge.drongen was ; dat beginsel, zoo oud als de wereld, het-welk Mozes reeds in bet eerste vers van bet boek derSchepping deed schrijven : in den beginne achiep God hemelen aarde ; waardoor Mozes ons de oorzaak, God, van betgevolg of uitwerksel, hemel en aarde, aankondigde . Zoubet Protestantsch beginsel zoo verderfelijk op den geestgewerkt hebben, dat men onder de Protestanten inder-daad dat grondbeginsel der menschelijke rede niet meerof nict overal erkent?

309

Wij kunnen den hoogleeraar verzekeren, dat de Katho-lieken het beginsel van causaliteit overal erkennen ; datzij dat beginsel zelfs ten bewijze van de bovennatuurlijkeorde aanhalen, en zich moeijelijk een gevolg of uit-werksel zonder daaraan geevenredigde oorzaak kunnenvoorstellen. Zij ziju daaraan zoo gewoon, dat zij geen

gevolg, geen uitwerksel kunnen zien, zonder naar de oor-zaak to vragen. Wij willen een enkel voorbeeld aanhalen .Het zoo lezenswaardige werkje van Pastoor Essink geeftop bl. 72 het volgende to lezen : ,Ziehier onze eenvoudige„ redenering : geen gevolg zonder oorzaak ; zien wij nu„een gevolg, een uitwerksel, waarvoor geen natuurlijke„oorzaak aanwezig is, dan moeten wij eene andere oor-„zaak, eene bovennatuurlijke aannemen ." En onze hoog-leeraar van de philosophie heeft ons zoozeer geleerd naarde oorzaak to zoeken, dat hij de philosophie defiuieerdeals de wetenechap der hoogele oorzaken, en wij kunnen ver-zekeren, dat het echte, zuiver Katholieke philosophie was .

Uit hetgeen wij bier zeggen, blijkt genoegzaam, hoezonderling ons de meening moet voorkomen, die van deerkenning van den onverbrekelijken zamenhang tusschenoorzaak en gevolg den val van het geloof aan bovenna-tuurlijke openbaring verwacht.

Indien die oorzaak dat gevolg morr voortbrengen, gelijkde hoogleeraar zegt, dan ware de Katholieke Kerk reedslang ten gronde gegaan. De Katholieke Kerk is niet eenebovennatuurlijke orde, zij is de bovennatuurlijke orde,want die orde is hen en eenig; zij is het ligchaamvan Christus, den mensch geworden Zoon Gods ; zijwordt bezield door den heiligen Geest van God, denderden Persoon der H . Drievuldigheid ; zij is de maat-schappij der menschen met God den Vader, door Godden Zoon, in God den H. Geest. Wat zij leert, heeft zij,

D I. L I. Mei 1867 .

21

310

volgens den Katechismus, uit de openbaring Gods : dus

gelooft zij aan bovennatuurlijke openbaring . Ook erkentzij den onverbrekelijken zamenhang tusschen oorzaak en

gevolg, en toch is zij niet ten val gebragt . Zij staat naachttien eeuwen even jeugdig, even krachtig, met evenveel luister en majesteit als op den dag, waarop zij nitGods hand voortkwam .

Heeft de hoogleeraar dan nets gezien P Voorzeker, hijverkondigt ons de vernietiging van het Protestantisme ;hij ziet, hij gevoelt, dat de erkenning van het causali-teitsbeginsel het ten val noel brengen .

Het Protestantisme is supranaturalisme, maar een dooren door valsch supranaturalisme. Men zoekt daar niet devereeniging met God, welke mogelijk is, maar de vereen-zelviging met God, welke onmogelijk is ; men zoekt daarnet declacktig to worden aan de goddelijke natuur, gelijkde H. Petrus bet noemt, maar een to ziju met God, Godzelf to zijn. De mensch, volmaakt nit Gods hand voort-

gekomen, is, volgens Protestantsche leer, door de zondezoo absoluut boos geworden, dat hij niet meer goed kanworden, dat zelfs de goddelijke almagt hem niet meer

goed kan waken. De zonde wordt, volgens dezelfde leer,niet vernietigd, maar bedekt, en blijft zelfs in den doorhet geloof geregtvaardigde voortbestaan. Niet de liefdemaakt regtvaardig, maar alleen het geloof 1), waardoormen God ala bet ware grijpt, en zoo Un met Hem wordt .Zoo kon de mensch in het goede to doen nooit oorzaakziju of worden ; God alleen werkte de zaligheid van densmensch, zonder dat de mensch iets daartoe konde doen .De mensch kan geen goede, geen verdienstelijke werkendoen, niet heilig worden, zelfs niet door de genade en de

1) Men zie de Katholiek". DI xxxi, Luther. alleen regtvaardigendegelooj.akte.

311

verdiensten van Christus . Deze leer is niets anders dande ontkenning van het beginsel van causaliteit : God isoorzaak, maar zonder iets nit to werken, en in den mensehen door den mensch wordt iets gewerkt, waarvan de menschzelf Been oorzaak zijn mag.

Is het dus to verwonderen, dat „de erkenning van den„ samenhang tusschen oorzaak en gevolg" het Protestantschgeloof aan bovennatuurlijke openbaring ten val brengt?En waar anders kan die erkenning dagelijks meer algemeenworden, dan waar men begonnen is then zamenhang toloochenen, en nu de rede hare regten begiut to doengelden, wel genoodzaakt wordt het valsche supranatura .lisme to verwerpen?

Nogtans het geloof aan goddelijke openbaring is, tenbewijze diene de Katholieke Kerk, zeer goed met de er-kenning van het causaliteitsbeginsel to vereenigen . Dochde dwaling schijut zich niet to kunnen matigen . Men isbegonnen met God tot eenigale oorzaak to verklaren ende causaliteit der eindige natuur nit to sluiten ; en nu wilmen de causaliteit der eindige natuur zoo hoog verheffen,dat er voor de werking der hoogste oorzaak Been plaatsmeer to vinden is.

Indien het den heer Kuenen inderdaad ernst is met deerkenning en toepassing van het beginsel, den onverbreke-lijken zamenhang tusschen oorzaak en gevolg, verwachtenwij daarvan geen de minste schade voor ziju geloof aande bovennatuurlijke openbaring, zoo hij ten minste nogin het bezit van dat geloof is . Het causaliteitsbeginselleert ous immers, dat wij voor ieder gevolg of uitwerkseleene geevenredigde oorzaak to zoeken hebben ; en er isniet aan to twijfelen, dat wij in de bestaande orde gevolgenen uitwerkselen aantreffen, voor welke geen natuurlijkeoorzaak kan gevonden worden .

812

Er worden geloofd en verkondigd waarheden, die demenschelijke rede tebovengaan ;

lr bestaan in de geschiedenis feiten, die door Beennatuurkrachten kunuen voortgebragt worden ;

Er bestaat eene maatschappij, welke die waarheden enfeiten aanneemt, toepast, ontwikkelt ; en die, krachtensdeze waarheden en feiten, eene duurzaamheid, eene uit-breiding, eene kracht van werking, eene eenheid, eenedeugd, in Mn woord, eene volkomenheid bezit, waarbijgeene andere maatschappij kan vergeleken worden.

Ziedaar zigtbare feiten, die alle eene hoogere dan na-tuurlijke oorzaak verouderstellen, en ieder, wien het ernstis om het causaliteitsbeginsel toe to passen, naar die hoo-gere oorzaak zullen heeuwijzen .

Welligt zal de heer Kuenen ons tegenwerpen en zeggen :,,die waarheden ziju ongerijmdheden, die feiten zijn onmo-gelijkheden ; ik geloof noch aan bovennatuurlijke waarhe-den of geheiinen, noch aan bovennatuurlijke feiten of won-deren." Zou de heer Kuenen ons ook nit zijn causaliteits-beginsel willen verklaren en de oorzaak aanwijzen, waar-door en waarom de grootste geesten van alle eeuwen,zelfs van de negentiende, die ongerijmdheden hebben aan-genomen als de hoogste waarheden, als eene bovennatuur-lijke verlichting, en die onmogelijke feiten als goddelijkeopenbaring ; en vooral hoe eene maatschappij, levende vandie waarheid en steunende op die feiten, reeds achttien eeu-wen voortbestaat, en alle andere maatschappijen , welke diewaarheden en feiten niet aannemeu, overleeftP Voorzeker,daar moet wel een hooger, een magtiger oorzaak dan denatuur werkzaam ziju.

Wij zouden nog verder kunnen gaan, en vragen : hoekomt de heer Kuenen aan die uitdrukking : geloof aan debovennatuurlijke openbarinq? Immers alle volken hebben

313

aau de bovennatuurlijke openbariug geloofd, zelfs de fIervor-mers,volgens de getuigenis van den hoogleeraar, al voegthij er bij : ,niet in de aanneming maar in de verwerping,, ligt hunne welthistorische beteekenis." Heeft de heerKuenen ook hier zijn causaliteitsbeginsel toegepast? Hotbaat immers niet to zeggen : ik erken geen hoogere oor-zaak dan de natuur, indien het causaliteitsbeginsel onsdwingt, eene hoogere oorzaak to zoeken. De heer Kue-nen schrijft, en het is zijne overtuiging : „de erkenning„van den onverbrekelijken samenhang tusschen oorzaak,,en gevolg MoET het geloof aan de bovennatuurlijkeopenbaring ten val brengen." Wij integendeel zeggen : deerkenning en toepassing van het causaliteitsbeginsel opde bestaande orde dwingt ons de bovennatuurlijke openba-ring aan to nemen . Wij laten het gaarne aan het gezondverstand van den heer Kuenen over om to beslissen, wiehier gelijk heeft ; maar kunnen ons moeijelijk voorstellen,dat het cauaalileit beginsel juist zou moeten leiden totuitsluiting van de goddelijke oorzaak .

314

EEN BLIK OP DEN TOESTAND

DEB

RUSSISCHE STAATSKERK . ')

Het is niet gemakkelijk, een wissen blik to werpenop den innerlijken toestand der Schismatieke Kerk, waar-van de Keizer van het magtige Russische Rijk de Pansis. De grenzen staan open voor den reiziger, die de puin-hoopen van het Kremlin wil bezoeken, of over de nieuwehoofdstad van den nieuwerwetschen Paus-Keizer een nieuws-gierig oog wil laten gaan ; velen kunnen misschien ken-nis nemen van het kunstig raderwerk der bureaucratieonder het alvermogend bestuur van den despoot ; zij mo-gen welligt eeu of ander tuighuis binnentreden, en devernielingswerktuigen van den autocraat vergelijken metden verbazenden vooruitgang, lien ooze moderne philan-thropie of de toegepaste beginselen van het modernstaatsregt gemaakt hebben op het gebied van omverha-

1) De werken, waarvan we hier den hoofdinhoud geven, zijnDescriptiox du clerge de campagne, par un pope russe ; Le Ruskol,eene anonyme brochure ; La verild sur la Russie, door den PrimDolgeroukow ; Perseculions el souffrances de 1'Eglise catholique exRussie, door een Russischen Staataraad.

315

leu en van vernietigen ; zoo de vreemdeling zich ophooge geboorte, aanzienlijke schatten of een weidschennaam beroemen kan, gelukt bet hem misschien inde voorname kringen to worden ingeleid, en daar ge-tuige to zijn van de weelderigheid en wuftheid der Rus-sische aristocratic; de kunstschatten, de bibliotheken,de universiteitsgebouwen zullen voor hem open staan .- Maar het bureau van den Schismatieken Pansis een met zeveu zegels gesloten boek, en geen oninge-wijde mag daarin een oogslag werpen ; de draden van beteven kunstig als listig gesponnen weefsel, dat alle ledender Kerk omsluit, de machine, hare deelen en derzelverzamenvoeging, de geheime veeren en het raderwerk, dekracht die alles in beweging brengt, en de beweging dieveroorzaakt wordt, lit alles wordt zorgvuldig geheim ge-houden. De Russische diplomatie en het militaire despo-tisme trekken als het ware eene lijn om de grenzen, op-dat het geweld of de misdaad niet ter kennis van Europakome. Het weinige, dat in weerwil hunner pogingendoordringt, wordt ontkend of zoo mogelijk vergoelijkt ;aan de dagbladen is het regt van schrijven over alles wathet Goevernement in minachting kan brengen, ontzegd ;over geschriften heerscht de strengste censuur en geenestraf is to zwaar voor den overmoedigen overtreder. Wiltge een bewijs? De Prins Dolgoroukow had, eenige jarengeleden, een werk uitgegeven over de voornaamste fami-lien van Rusland, en was onvoorzigtig, neen, waarheids-lievend genoeg geweest, om de keizerlijke familie, onderhet rapport van ancienniteit, niet op de eerste plaats tostellen. Zijne straf was verbanning naar Siberia . Een on-schuldig keukenboek werd verboden, omdat de woordeny olnoi Douch . (marie-bad) ook vrijdenker beteekenen.Om iets to weten van het inwendige der Russische

316

Staatskerk, moet men nu hier, dan daar een enkel woordof feit opvangen ; of een werk lezen van iemand, die zijuvaderland verlaten heeft om in den vreemde de vrijheidvan spreken, hem op vaderlaudschen bodem geweigerd,to vinden ; of den smartkreet hooren van een ongelukkige,die zuchtende onder den ijzeren scepter van ziju nieuwer-wetschen Paus, voor ziju verkropt hart lucht zoekt dooreen geschrift zonder naam nit to geven in een vreemd rijk .Er bestaat dan ook meer dan eene reden om die mis-

geboorte van menschelijken hoogmoed met den sluijer dergeheimhouding voor een ietwat nieuwsgierigen blik toverbergen. De vorm, het leven, de uitingen van hetkunstmatig maar kwijnend leven boezemen afschrik in,of wekken ten minste medelijden op evenals de stuip-trekkingen van een stervende. Alles wordt daar geregeldnaar de grillen en luimen van een mensch, die, zonderdaartoe zending of volmagt ontvangen to hebben, overbet heiligdom des gewetens wil heerschen ; overal ontwaartmen simonie onder de geestelijkheid en huichelarij onderde mannen van het Kerk-regime . Een ieder die zich nietdoor een zekeren uiterlijken glans last verblinden, en eenenkelen blik werpt op die onnatuurlijke maatschappij,moet dan ook een groot verschil waarnemen tusschen haaren de Katholieke Kerk .

Neem de ware Kerk in hare moeijelijkste tijdperken,als zij in haar innerlijk leven bestookt wordt, de takkenvan lien wijd nitgebreiden boom schijuen to verdorren enhet loof dreigt of to vallen : de stam blijft echter onge-deerd, en bet beletsel, dat bet vruchtbaar sap verhindertrich aan alle vertakkingen mede to deelen, is niet weg-genomen, of de verdorde takken herleven, het verfiensteloof wordt wederom groen, en bladeren en vruchten ver-schijnen in hunne bekoorlijke schoonheid . Geheel anders

317

is bet gesteld met de Schismatieke gemeenten, die zichvan den eenigen stain, de Katholieke Kerk, hebben afge-scheiden. Zij molten een tijd lang de kiem des doods,die aau haar levee kuaagt, kunnen verbergen : eens, alsde tijden der beproeving aaubreken, is geen menschelijkehulp in staat , het met veel moeite gerekte leven to be-houden; zij vervallen, kwijnen weg en sterven den doodder uitputting, omdat geen goddelijke kracht ze schraagt .De rots, in bet midden van eene onstuimige zee onwrik-baar staande, is bet symbool der ware Kerk ; bet colos-susbeeld van Nabuchodonosor, met voeten van klei, ishet symbool van elke Schismatieke gemeente .

De Paus-Keizer heeft eene geestelijkheid gewild, dietegenover de eischen van bet absolute gezag nooit het„non possumus" durfde uiten, en die poging is geslaagdde woorden der H. Schrift : „men moet eer aan God danaan de menschen gehoorzamen" zijn eene misdaad geworden .Maar het droevig gevolg van then toestand? Het geweten,geknield voor den troop van den alvermogenden Caesar,kan zich nit die verlaging niet opheffen, kan aan deeischen der driften geen gebiedend woord doen hooren,noch d3 verdediger der zedelijkheid of der regtvaardigheidwezen ; het heeft ziju veerkracht verloren, en mist voor-taan alien invloed . 1)e geestelijkheid, zoo verlaagd enonteerd, verheft to vergeefs hare stem, en wordt methaar eigen wapenen bestreden : de hoeksteeu is verbrij .zeld, en bet puin, al kan bet dienen voor eene ellendigehut, zal voor het optrekken van een hecht gebouw nut-teloos zijn.

Een ander euvel, dat de Russische Kerk ondermijnt,is de dubbelzinnigheid, veinzerij, leugentaal, die, uitgaandevan het hoofd en in al de ledematen medepligtigen vin-dende, voor bet oog van Europa de gruwelen van bet

318

afscbuwelijkste despotisme wil verbergen en het vertoonenin de gedaaute van een regtvaardig en vaderlijk bestaur .„Wat zal Europa zeggen!" waren de eerste woorden, dieAlexander I, daags na den moord aan Paulus I gepleegd,tot zijn eersten Minister zeide ; en deze woorden zijn nogvoortdurend de grondtoon der Russische staatkunde tegen-over het buitenland. De houding van een liberaal moet,het koste wat het wil, aangenomen worden, en de schijnvan vooruitgang bewaard blijven ; maar of gebrek aangoede trouw daarvan het noodzakelijk gevolg is, of zulkeene handelwijze den naam verdient van zamenspanning,gesmeed om de geheele wereld een doek voor de oogento binden, daarop schijut niemand acht to slaan . Zooslechts de niet-Russen geen aanstoot kunnen nemen aandeze of gene Ukase, dan is het genoeg ; het is van geenbelang, of het graf van binnen vol is van vuil en onge-dierte, mits het uitwendig versierd en opgesmukt zij . Bijherhaling hebben de beheerschers van Rusland het hof vanRome bedrogen, en geveinsd de verbrokene eenheid towillen herstellen. Toen op het einde der 160 eeuw dePolen het Keizerrijk dreigden to vernietigen, werden beur-telings de Paus en de Keizer van Duitschland, door be-loften van de eenheid to zallen herstellen, overgehaaldom ale bemiddelaars bij de overwinnende Polen op totreden. Dezelfde beloften werden vernieuwd, toen hetvooruitzigt bestond, dat Constantinopel de hoofdstadeener provincie van het Russische Rijk zou worden ; maarzoodra dat gevaar geweken en die hoop vernietigd was,waren ook die beloften van een oogenblik vergeten . Peterde Groote redetwistte met de doctoren van de Sorbonne,met de Kardinalen to Rome, maar niet om tot de een-heid to geraken : alleen om zich to doen bewonderen,hoogstens om iets to leercu . De wulpsche Catharina liet

door de Fransche philosophen in Europa hoog ophaleuvan hare beschaving en menschlievendheid, maar teekendeop hetzelfde oogenblik de bevelen, die aan Nero's tijdenherinneren. Keizer Nicolaas beroofde de geestelijkheid vanhare goederen, ontnam aan de Katholieke godsdienst haretempels en iustellingen, en gaf toch, bijna to gelijkertijd,eene Ukase uit, waarbij hij den bouw eener Katholiekekerk in Moskou beval . Had Paus Gregorius XVI onge-lijk, toen Hij in zijue Allocutie van 22 Julij 1842 deRussische staatkunde met den naam bestempelde van„voorvaderlijk bedrog" (avita fraus)? Ligchamelijke straf-fen zijn afgeschaft, doch dit verhindert niet, dat meerdan een als slagtoffer eener barbaarsche wreedheid be.zwijkt. Ook de doodstraf zou niet meer bestaan, maaronder die wettelijke bepaling is het doodmartelen metden knoet niet begrepen . En wat is er geworden van dezoo schoon klinkende outwerpen van verdraagzaamheidjegens de Katholieken? Men meent to droomen, als mende volgende woorden van eene naamlooze brochure leest„Een ieder weet, dat in Rusland sedert meer dan hon-„derd en vijftig jaren de martelingen en ligchamelijke„straffen als middel ter bekeering [tot bet Russiesch„Schisms] in onbruik zijn geraakt, en dat men misschien„ nergens eenig Goevernement zulk eene groote verdraag-„zaamheid jegens elke godsdienst ziet in acht nemen ."')Maar zien dan die schrijvers bet nog altijd bloedend Po-len niet voor hunnen geest oprijzen? Het is onnoodigterug to gaan tot de bloedademende edicten van Catha-rina tegen de geunieerden ; er zijn genoeg bewijzenvan latere dagteekening. Men herinnere zich slechts hetschrikbewind van Keizer Nicolaas en de vervolging, door

1) Le Ru8kol p. 106.

310

320

den tegenwoordigen Keizer uitgeschreven, en tot op dendag van heden voortgezet. Hunne edicten tegen de Ka-tholieken vormen eene rijke verzameling, den apostaatJuliaan waardig. In 1833 verscheen eene Ukaze, die be-paalde, , dat alle familien, die onder Catharina en hare,, heilige [?] opvolgers, Paulus I en Alexander I, den La-„tijuschen ritus hadden aangenomen, beschouwd werden,,tot de Russische, Orthodoxe [Schismatieke] Kerk tebe-„hooren." In 1835 verscheen in de omstreken van Witebskeene commissie, vergezeld van eene bende soldaten ,maakte zich meester van de kerk en beval, in naam desKeizers, aan alle inwoners de heerschende godsdienst aanto nemen. Zij weigerden, en werden wreedaardig mishan-deld. Velen stierven onder de martelingen, anderen red-den zich op een bevroren vijver . De soldaten vervolgenhen en eischen dat zij zich zulien overgeven, maar ont-vangen dit schoone antwoord : , Wij willen liever sterven,, dan de godsdienst onzer vaderen to verlaten." Nu bre-ken de soldaten van alle kanten het ijs los, en de mar-telaren storten in de diepte ; eenigen redden zich metzwemmen, maar twee en twintig komen om . In hetzelfdejaar werd dit werk in dezelfde streken herhaald en stier-ven er velen onder den stok of den sabel der soldaten.En toch dit alles was slechts de voorbode van eene noggrooter vervolging, die in 1839 begon, en, het mag zon-der overdrijven gezegd worden, tot op onzen tijd voort-duurt. De marteling en de dood van de nonnen vanMinsk is genoegzaam bekend en to gruwzaam om ze hierto herhalen; en hierin heeft men een maaatstaf voor het-geen de Katholieken onder den scepter van een Russi-schen Paus-Keizer to lijden hebben. De laatste jaren zijuop bedroevende wijze rijk aan feiten, die de tijden vaneen Diocletiaan in herinnering brengen . llet aangehaalde

321

kan volstaan om het feit toe to lichten, dat , misschiengeen Goevernement zoo vrijzinnig en verdraagzaam je

„gens de Katholieken is als bet Russische." De wegen ,naar bet rijk bevolkte Siberia voerende en meer dan ver-scheidene malen met het bloed der martelaren bevochtigd,de mijuen van Nertchinsk, waar duizende slagtoffers vande , travaux forc4s" bezweken, zijn de treurige bewijzenvoor dat luid verkondigd axioma.

Maar hoe zou het ook anders kunnen zijuP De tak,van den boom afgesneden, moet verdorren, ten laatstesterven. En wat anders is de Russische Kerk? Eeumaal ,bet is reeds eeuwen geleden, ward de eerbiedwaardigestem van den Paus van Rome ook in het gebied van degrootvorstin Olga en van haar kleinzoon Wladamir metoutzag gehoord. Toen was de Paus de verdediger van betgeloof, van de zedeleer, van de Kerkelijke tucht, dehandhaver van de regten der Kerk, een steun voor dezwakken en vervolgden, een Vader voor al de Russen .Doch nu is Hij verworpen, zijne stem wordt veracht,zijne vaderlijke bezorgdheid van de hand gewezen, en inzijue plaats is een andere Paus getreden, die geen kruisvertoont, maar met hat zwaard, met den knoet, met Si-beria dreigt. En wat hebben de Russen met die ver-andering gewonnen P Is hunue vrijheid uitgebreid, hunuezedelijke waarde gestegen , of hunue onafhankelijk-heid meer gewaarborgd? Is bet juk der dwaling ligterdan dat der waarheid, en de slavernij van het despotiameminder drukkend dan de onderdanigheid aan den Pausvan Rome? Voor eenigen tijd outmoette een KatholiekBisschop, die ziju Diocees bezocht, een SchismatiekenBissehop, en weldra liep hun gesprek over hun beiderbetrekking tot den Paus-Keizer . , Tegenover de eischen,,van bet Goevernement", sprak de laatstgenoemde, „zijn

322

„wij beiden to beklagen ; maar wij nog meer dan de„Katholieken. Als die eischen een zekere grens bereikt„hebben, kunt gij zeggen : , het is voor ons onmogelijk,,op dat punt toe to geven : wij ziju afhankelijk van den„Pans, tot Hem moet men zich wenden" ; en z66 vindtto gij in den Paus een verdediger en een steun . Wij daar-„entegen, wat kunnen wij antwoordenP Waar kunnen„wij een steun vinden P Wij moeten altijd toegeven ." Enzoo sprekende, weende de ongelukkige Bisschop . Ziehiernog een ander voorbeeld. De Russische Kerk bezat ge-durende het bestaan van het Patriarchaat nog eene scha-duw van onafhankelijkheid ; maar het was slechts schijn ,geen waarheid. En toch dit weinige was nog een schrik-beeld voor hem, die geene magt buiten zich erkende enin alles als oppermagtig gebieder wilde heerschen. Peterde Groote vergaderde in zijn paleis de Bisschoppen desRijks en kondigde hun aan, dat bet Patriarchaat opgehe-ven was. Twee of drie prelaten meenden, in zeer nede-rige bewoordingen, hunue bedenkingen in bet mid den tomogen brengen en to vragen, dat de van oude tijden ofbestaande Patriarchale waardigheid zou behouden blijven .„Wat," riep de Keizer, zijn dolk trekkende en woedenduit: „gij wilt een Patriarch? Ziehier, ik ben uw Patri-„arch." Nog afschuwelijker heeft dat verlagend despotismezich vertoond, nog eerbiedwaardiger regten met voetengetreden : ook de heiligheid van het geheim der Biecht,ook de heiligheid des Huwelijks is geschonden . Krachtenseene wet ziju de biechtvaders verpligt om alles, wat voor deveiligheid van den Staat van belang zou kunnen zijn, toopenbaren. Zoo ooit verzet tegen eene wet niet alleengeoorloofd maar zelfs streng verpligtend is, dan voorze-ker zouden in dit geval de priesters , en vooral de Bis-schoppen de heiligheid van het hun toevertrouwde geheim,

323

de onschendbaarheid van hetgeen tusschen biechtvader enbiechteling gefluisterd wordt, al ware bet ten koste vanhun leven, moeten verdedigen tegen de tyrannieke enheiligschennige bepalingen van een overmoedig despoot.Zij hadden slechts hunne blikken naar Praag to wenden,en de relieken van den H. Joannes Nepomucenus zoudenhun eene krachtige aansporing geweest zijn om onverschrok-ken den Czaar onder de oogen to zien en met helden-moed het Biecht-geheim to verdedigen. Maar JoannesNepomucenus was Katholiek, en stierf voor zijn pligt ; zijdaarentegen zijn Schismatieken, en wijken voor eene be-dreiging. De wet is aangenomen enwordt zij nage-leefd? Wij schrikken er voor terug om het autwoord togeven ; maar of die wet moet vergeten zijn, of de Rus-sische Kerk heeft het Sakrament der Biecht feitelijk nithaar geloo£s-formulier geschrapt . Voor ongeveer veertigjaren bekroop den Grootvorst de lust om zijne wettigevrouw weg to zenden en eene andere to huwen . De ge-heele zaak werd voor de Synode gebragt . Zij gaf toe, enhad nog de onbeschaamdheid om hare verfoeijelijke uit-spraak to staven met den eerbiedwaardigen naam van denH. Basilius ; de Heilige gaf wel Been canon voor eendergelijk geval ; maar de Synode vervalschte den tekst,en een ieder was voldaan .

Het woord van den grooten O'Connell is vol waar-heid, en schetst met kracht al het onbezonnene en hetdwaze, dat er gelegen is in bet gedrag van een yolk ,hetwelk zich van den H . Stoel afscheurt onder voorwendselvan vrijheid en onafhankelijkheid . Op zekeren dag hoordehij zich bet woord „paap" toevoegen . Hij keert zich da-delijk om en hem, die zich deze aardigheid veroorloofdhad, aansprekende zeide hij : ,Onnoozele bloed 1 gij wilt„mij uitschelden ; welnu, ik ben een paap ; maar hadt gij

021

„een weiuig gezond verstand, gij zoudt begrijpen, dat het„in godsdienstzakeu beter is of hankelijk to zijn van den„tiaar dan van eene kroon, van den staf dan van den sabel,„van den toog dan van den rok." Duidelijker en tevensjuister kon de vergelijkiug tusschen de leden der Katho-lieke Kerk en de onderhoorigen van een valschen Pansniet worden aangegeven . Van den eenen kant is bet lichtder waarheid, die den blik verruimt en in de kinderlijkeonderwerping aan een wettig gezag de ware vrijheid leertbeminnen ; bij den Paus, „bij hem is licht en leden,Is kracht, die eeuwen tart, is wijsheid, die den geest

„Zijn sluiers afrukt en den matteu blik geneest." ')Maar Binds, in die gemecnten, welker begin reeds de kiemdes doodsverraadt en een treurig einde voorspelt P Het isde tastbare duisternis van de afdwalingen eener overmoedigerede, de heerschappij van een magtige, wiens woord voorwet, wiens bevel voor goddelijk gebod moet doorgaan,bet despotisme van een heerschzuchtig hart, de grillenvan eeu oogenblik, gesteund door bedreiging met marte-ling en dood. flier vrijheid, ginds slavernij ; hier liefde,ginds vrees ; hier de zoete en zalveude titel van Paus ofVader, ginds de afschrikkende benaming van despoot ofautocraat.

Plegtige en leerrijke vermaning, vooral in onzen tijd!Er wordt gesproken van nationale kerken, van scheuringvan Rome; men wil Been eehheid, en verzet zich tegeneen gezag, dat zijn oorsprong heeft van den Meusch-geworden d4niggeboren Zoon Gois, en reeds meer danachttien eeuwen als goddelijk erkend en geeerbiedigd is.Schromelijke verwarring en vernederende slavernij ziju detreurige gevolgen . Rusland, in stoffelijke magt misschien

1 ) Het overschoone gedicht : de Paur. Amsterdam, C. L . vanLangenhuyzen . 1666.

325

stork, maar in zedelijke waarde diep gezonken, is daarvanhot wclsprekend bewijs. In dczclfde Grieksche Kerk streedde H. Chrysostomus tegen den overmoed van eene bedorrvene priuses ; hij was verlaten van eenigen zijner mede-breeders en als een speelbal geworden van Eudoxia ; maarhij overwon, al was hot ten koste van zijn leven. Hijbezweek onder de hem aangedane martelingen, maar reddedo vrijheid van spreken, do heiligheid der zedeleer en doonafhankelijkheid van den Patriarchalen Stoel, terwijl zijuevervolgers door den Paus gestraft werden, en Keizer Theo-dosius, om de schuld zijner ouders nit to wisschen, eerbewees san de overblijfselen van den vervolgden Bisschop .Later toen de heilige Patriarch Iguatius, waardige opvolgcrvan den grooten Chrysostomus, een even harden strijd tovocren had tegen den ellendigen Bardas, verzaakte bijnoch zijn pligt noch de regten van den Patriarchalen Zetel .Onverschrokken stond hij pal tegenover den trots van hetraw geweld en de bedreigiug van het zwaard ; zijn pligtwas hem to heilig om een enkele schrede achteruit to gaan,en daarvoor was hij bereid verguizing, afzetting, ballingschap, alles to verdragen. Maar in die tijden was deGrieksche Kerk nog Katholiek, nog vereenigd met betmiddenpunt der waarhcid ; en zij deelde in hot leven, datChristus, door zijn lijden en sterven, voor zijue ware Kerkheeft verworven. Toen was zij bestand tegen het zwaardvan een woedend soldaat ; eene hoogere kracht bezielde haaren maakte haar sterk om nooit, voor welke bedreigiugenook, bare rcgten op to geven of haar pligt to verzakeii .Schoon vervolgd, bleef zij toch vrij, en kon haar hoofd Pierverheffen, omdat zij voor niets week . En nu? Die levens-stroom is afgesneden, en de auders zoo bloeijende armeuzijn vcrdroogd . De Russische Kerk is afgevallen van deware eenheid, en zij is kracbteloos ; zij heeft vrijwillig de

1) l. LI. Mei I S67,

22

326

bron, die haar voortdurend een nieuw leven toevoerde,verstopt, en zij kwijnt ; zij heeft gebroken met den Paus,en is van hare hoogte neergestort, en ligt als eene verachteslavin aan de voeten van eenen despoot. Wel zingt zijnog in haar officie van den H . Leo, dat „ hij het hoofd„der Orthodoxe Kerk van Christus is, het oog en de,,hechte grondslag van het geloof, de eenheid van het„colldgie der Bissehoppen, de zekere regel van de leer,„de bezitter van den Primaatszetel des H . Petrus, schitterend,,van de deugden en van den ijver diens Apostels, de zuil,,van de Orthodoxe Kerk van Christus, de eerbiedwaardige•

opvolger van Petrus, begiftigd met zijn Primaat en met• het vuur van zijn ijver" ; maar die woorden ziju in harenmond een leugen geworden, en hare handelwijze weerspreekthetgeen zij anderen nog last zingen . Neen, de Paus ishaar hoofd niet meer : zij heeft hem verworpen ; de een-heid bestaat voor haar niet meer : zij heeft die verbroken ,en tot straf is zij geketend aan den wil van een mensch,die geen tending noch magt bezit om het heilig gebieddes gewetens to betreden .

Maar toch moet zij van haar bestaan getuigenis afleggen ;het is immers eene wet der natunr dat alles wat leeftook de uitingen van zijn levee vertoont. En helaas 1 welkbewijs geeft de Russische Kerk van haar kwijnend leven?Haar leven is het vervolgen van alien, die niet met haarin gelijke vernedering deelen ; de hartstogten worden op-gewekt en aangevuurd tot cone woedende vervolgzuchttegen de Katholieken ; Staatsbeambten en Generaals wor-den herschapen in verachtelijke beulen, en wie nieuwemartelingen of lage kunstgrepcn uitvindt om de Katho-lieken van hun voorvaderlijk geloof to doen afvallen, staathet hoogste in de gunst zijns meesters aangeschreven ;popes, die volgens hun karakter boden des vredes en niet

327

des bloeds, mauneu van liefde en niet van haat moestenziju, worden tot dienstvaardige haudlaugers van een ver-volgziek dcspotisme verlaagd, en voeren gewapende beudcntegeu weerlooze Christenen aan .

Hot is overbodig feiten aan to halen : do gebeurtenissen(]or laatste jaren liggen een ieder nog to versch in hetgcheugen. De Pauselijke Allocutie overigens, in hot go-heim Consistorie van 2,9 October 1866 uitgesproken ende onlangs verschenen „met bewijzen gestaafde Uiteen-• netting der voortdurende zorg van Paus Pius IX om de„rampen, welke de Katholieke Kerk in het gebied van• Rusland en Polen lijdt, to herstellen", doze stukkenzijn eene genoegzame aanvulling van hetgeen wij in dozevlugtige schets moeten voorbijgaan .

Wij eindigen liever, met de woorden van den grootenPius, . waarmede Hij genoemde Allocutie besloot, overto schrijven : , Laat ous suet ophouden, Eerwaardige„Broeders, in ootmoed en verbrijzeling onzes harten, God,,,die rijk is in barmhartigheid , met aanhoudende en vurige•

gebeden to bidden en to smeeken, dat Hij genadig op• zijn erfdeel nederzie, opsta ter hulp van zijn yolk,„en de Katholicke Kerk, die allerwege door zoovele„stormen heen en weer geslingerd, zoovele gevaren be.„dreigd, zoovele rampen geteisterd wordt, met zijne god-„delijke regterhand bescherme, bijsta, verdedige en haar,,den zoo gewenschten vrede en zegepraal verleene."

328

Sanctissimi Domini nostri Pii

DIVINA PROVIDENTIA PAPAE IX.

ALLOCUTIO

habita in Consislorio Secrete die XXIX Octobris MIICCCLXYI .

VENERABILES FRATRES !

Non semel, Venerabiles Fratres, afilictas iamdiu in Italia sane-tissimae nostrae religionis rea gravissimasque Nobis et ApostolicaeSedi a Subalpino Gubernio illatas iniurias, tum Nostris Litterisin lucem editis, tum variis Allocutionibus in hoc amplissimo Vestroconsessu habitis, pro Nostri Apostolici muneris officio deploravimu3,so vel facile intelligitis quanto in dies conficiamur moerore, cumvideamus, idem Gubernium maiore quotidie impetu catholicam Ec-clesiam, salutares eius leges sacrosque ministros indesinenter impe-tere. Etenim proh dolor! Sacrorum Antistites et integerrimi utriusqueCleri viri et alu honestissimi calholici cives, nulls religionis, iustitiae,so vel ipsius humanitatis ration habits, ab ipso Gubernio magi,in dies vel in eailium eiecti, vel in carcerem detrusi, vel ad coac-tum domicilium damnati, indignis quibusque modis vexati, Dioecesescum maximo animarum damno suis orbatae pastoribus, VirginesDec sacrae a propriis Monasteries eapulsae et ad mendicitatemredactae, Del Templa violata, episcopalia Clericorum Seminariaclausa, miserae iuventutis institutio christianae disciplinae erepta,erroris et iniquitatis magistris eommissa, et Ecclesiae patrimoniumusurpatum so distractum.

Cum autem Gubernium idem, ecclesiasticis despectia censuris, soiustissimis Nostris et Venerabilium Fratrum Sacrorum in Italia An-tistitum reclamationibus plane spretis, plures constituerit leges, catho .licae l cclcsiae eiusque doctrinae iuribusque maxime adversas, eticcirco a Noble damnatas, non dubitavit quoque de civili, uti ap-

329

pellant, matrimonio legem ferre, quae non solum eatholicae doctri-nal, verum etiam civilis societatis bono summopere adversatur .Hac enim lege matrimonii Sacramenti dignitas et sanctitas procul-catar, eiusque institutio evertitur, so turpissimus fovetur concu-binatus. Namque inter fideles matrimonium ease non potest, quipuno eodemque tempore sit Sacramentum, ideoque ad Ecclesiaepotestatem omnino spectat ea omnia decernere, quae ad matri-monii Sacramentum poasunt pertinere.

Atque etiam idem Gubernium, manifeste laedens publicae Consi-liorum Evangelicorum professions statum, qui in Ecelesia 1)eisemper viguit et vigebit, planeque contemnens maxima beneficiaRegularium Ordinum, qui, a Sanctis viris fundati et ab Aposto-lic& Sede probati, tot gloriosia laboribus so piis utilibusque ope-ribus de christians, civili so litteraria republics optime auntmeriti, minime reformidavit legem sancire, qua in omnibus regi-onibas sibi subiectis omnes utriusque sexus lteligiosas Familiassuppressit, earumgae omnia et alia multa Ecclesiae bona sibi usur-pavit, so dividend& constituit . Antequam vero in possessionem VenetaeProvinciae pedem poneret, ad illas quoque regiones eadem decretaet easdem leges extendere non dubitavit, et Conventionem, a Nobiscam oarissimo in Christo Filio Nostro Francisco Iosepho AustriaeImperatore initam, ibi penitus delendam, so nullam vim nullumgaerobur habere contra omnes legea et iura decrevit .

Itaque iuxta gravissimum Nostri apostolici ministerii officium inhoc nobilie3imo Vestro conventu iterum pro Religione, pro Ecelesiasacrisque eius legibus, pro huius Petri Cathedrae inribus et auctori-tate Pontificiam Nostram voeem attollimus, et mania et singula,quae sive in his sive in aliis rebus ad Ecclesiam eiusque iurapertinentibus contra ipsam Ecclesiam et illius iura ac legea a Sub-alpino Gubernio et ab inferioribus quibuscumque Magistratibusdecreta, gesta et attentata aunt, vehementissime querimur et re-probamus . Ac decreta ipsa cum omnibus inde sequutis AuctoritateNostra Apostolica abrogamus, an nullius prorsus roboris et valorisfuisse et fore declaramus. Ipsi autem illorum auctores, qui chris-tiano nomine gloriantur, meminerint so serio considerent, se misereincidisse in censures poenasque spirituales, quas Apostolicae Con-stitutiones et Oecumenicorum Consiliorum Pecreta in Eccleaiaeiurium invasores ipso facto incurrendas infligunt.Nostis autem, Venerabiles 1?'ratres, quomodo quidam homiucs

330

callidi Nobis obiiciant, et ad eorum arbitrium perperam intcrpre-tentur Benedictionem, quam Italiae impertivimus, ubi nnllis certeNostris meritis, sed inscrutabili Dei iudicio ad hane ApostolicamSedem evecti veniae pacisque verbs pro Nostra in PontificiaeDitionis populos caritate aponte emisimus. Equidem Nos, de uni-versi Dominici gregis bono veraque felicitate vehementer solliciti,tune Italiae bene precantes, a Deo humiliter impenseque efiiagita-vimus, et eam ab impendentibus malls liberaret, ntque pretiosissi .mum catholicae fidei donum in Italia maiorem in modum vigeret,ac morum honestas, iustitia, caritas omnesque christianae virtutesquotidie magic efflorescerent .Atque etiam nnne baud omittimus ferventissimas Deo semper

adhibere preces, et catholicos Italiae populos eripiat a tot ac tantiaomnis generis calamitatibus, quibus Italiae moderatorum et multi-formis persecutionia opera misers opprimuntur ao diveaantur. Inprimis vero clementissimum Dominum exoramus, ut eosdem Italiaepopulos caelesti sua ope adiuvet et roboret, quo in divina sua fideet religione stabiles et immoti permaneant, et christiana fortitudinetot adversa ac plane tristia ferre so tolerare possint .

Desipiunt vero qui ex hoc infernal et exposcere non desinunt, utNos, per apertissimam injuatitiam pluribus Pontificiae Nostrae Ditionisprovinciis lam spoliati, civilem Nostrum et Apostolicae huius Sedisprincipatum eiuremus. Quisgne certe videt, quam iniusta et quamperniciosa Ecclesiae sit huiusmodi petitio. Singulari euim DivinaeProvidentiae oonsilio, veluti alias innuimna, factum est, ut, RomanoImperio everso et in plura regna diversasque ditiones diviso, Ro-manns Pontifez in tanta Regnorum varietate ac praesenti humanaesocietatis etatu civilem swum principatum haberet, quo null unquameivili potestati subiectus omni libertate supremam seam suctorita-tem iurisdictionemque, in universam Ecclesiam sibi a Christo Dominodivinitus collatam, exerceat ; ac fideles ipsius Pontificis deeretis ,monitis, mandatie plena conscientiae tranquillitate et fidacia obse-quantur, acquiescant, quin unquam vel leviter suspicari gneant,ipsius Pontificis acts, alicuius Principis civilisgae potestatis voluntatiet impulsui ease ullo modo obnoxia. Nos itaque civilem Principatum,divino Providentiae oonsilio in bonum universalis Ecclesiae constitu-tum , non solum renunciare baud poseumas, verum etiam omniaipsius civilis Principatus iura debemus strenue tueri so defendere,et sacrilegam Sanetae Sedia provinciarum usurpationem vehementer

331

expostulare, veluti saepe expostulavimus, et hae quoque occasionetiam atque etiam expostulamus et reclamamus. Omnes autem agnos-cunt, quanto studio sacrorum catholici orbis Antistites civilem Nos-trum et huius Apostolicae Sedis principatum tum voce tum scriptisprogugnaverint, so declaraverint, eumdem principatum, in praesentipotissimum rerum mundanarum conditione, necessarium omnino easead plenam Romani Pontificis in universo catholico grege paseendolibertatem tuendam et vindicandam, quae cum totias Ecelesiae liber-tate eat plane coniuncta .Neque huiusmodi homines verentur clamitare, Nos debere cum

Italia, scilicet cum nostrae religionis hostibus, qui Italiam se con-stituere iactant, in gratiam redire . Bed quomodo Nos, qui sanctis-simae religionis salutarisque doctrinae ae virtutis iustitiaegae asser-tores et vindices constituti omnium salutem procurare debemus,cum its convenire unquam possumus, qui, sanam non sustinentesdoctrinam et a veritate auditnm avertentes, a Nobia fugiunt, ac neillis quidem Nostris desideriis et postulationibus obsequi voluerunt,quae eo speetabant, ut tot in Italia Dioeceaes, pastorali orbataesolatio et praesidio, silos haberent Episcopos?

Utinam vero ii omnes, qui Ecclesiam, Nos et hanc ApostolicamSedem tam vehementer oppugnant, oculos animumque in veritatemiustitiamque intendentes, aliquando illuminentur et resipiscant, soin se reversi, et animarum suarum bono oonsulentes salutari poe-nitentia adducti ad Nos venire contendant. Nihil certe Nobis gra-tius ease posset, quam Evangeliei Patris more et exemplo illisoccurrere eosque complecti, summopere in Domino gaudentes,quod fill mortui erant et revixerunt, perierant et inventi aunt .Ac tune plane perspioerent, quantum augusta nostra religio, vir-tutum omnium fecanda parens et altrix ao vitiorum expultrix, tumprivatae ouiusque tum publicae omnium felicitati eonducat. Ubienim ipsa religio eiusque salutaris dominatur doetrina, ibi necesseeat, ut morum honestas, mtegritas, pax, iustitia, caritas et omnesvirtutes vigeant, nec populi illis gravissimis divexentur malls, quibusmisere opprimuntur, ubi eadem religio eiusque doctrina despicituret conculcatur.

lam vero ex luctuosissimia factis, raptim dolenterque commemo-ratis, atque ex tristisaimis quolidianis in Italia eventis omnes velfacile videre et coniicere possunt, quibus quantisque haec Apo-stulica Sedis sit objects periculis, et quomodo acerbissimis rebel .

332

lionis minis, inoredulornm odiis et inimicorum Crucis Christi irisexposita. Furiales undique voce& continenter personant, quibus aeer-rimi hostes elamare non cessant, hano urbem Remain funestissimsehuius Italicae perturbationis ao rebellions participem, immo caputesse debere. At dives in misericordia Deus baeo impia inimicorumhominum conailia ac desideria omnipotenti sua virtute disperdat, etnungnam permittat, ut alma haw Urba Noble carissima, ubi maximoac plane singulari sno beneficio Petri Cathedram collocavit, quaeinexpugnabile eat divinae suae fide religionisque fandamentam, adcalamitosissimum illum redeat statum, a sancto Praedecessore Nos.tro Magno Leone tam graphice expressum r), cam primum Beatis .simus Apostolorum Princeps eamdem bane urbem, tune mundi Do.minam, eat ingressus.

Nos quidem, etiamsi omni fere human& ope destituti, tamer officiiNostri probe memores et omnipotentis Dei auxilio omnino fidentes,parati sumus cum ipsius discrimine vitae Ecclesiae causam, Noble aChristo Domino divinitus commissam, impavide propugnare et, aioportnerit, eam &dire regionem, ubi meliore, quo fieri possit, modosupremum Nostrum Apostolicum ministeriam exercere valeamus .Cum autem in tam horribili procella unioam so validissimum

praesidium sit oratio, iccirco omnibus Venerabilibus Fratribus totiuscatholioi orbia sacrorum Antistitibus, universe eatholioo Clero etcanctis Sanctae Matris Ecclesiae filiis, qui tot aplendida ergs Nosamoris et observantiae testimonia exhibere, et gravissimis Nostris ethums anotae Sedis angustiis opitulari nunquam deatiterunt, etiamatgne etiam ineulcamus, ut omni fide, ape et caritate orationes etobsecrationes Dee semper offerant ad Ecclesiae hostes expugnandos,illosque ad salutis semitas revocandos . ,Magna exim, ut Chryso., slomi verbis utamur, arma aunt preceo, magna securilas, wagxusthesaurus, magxxa porlus, lutissimus locus, wodo sobrii el vigiksDominum adeamua, wexle nostra undique ccllecta, inimicoque xosiraesalutis xullo adilu permis8o" 2) . In tantis autem, quibua opprimi.

mar, laboribus non mediocri certe utimur consolatione probe ag-nosoentes, Deum, quando Ecclesia sua humanis destituitur auxiliis,mira operari prodigia, quae suam omnipotentiam divinamgne dex-teram evidentissime manifestant, planeque eonfirmant, inferi portas

~) S. Leo Serm. 82 . a). 80 . in Natal . Apoatolor. Petri et Pauli,'1 S, Joan . Chryaoaf . Homil . 80 . in cap . 11 . Genesis .

333

nullo unquam tempore praevalituras adversus Eeclesiam, quaeproinde, de suis hostibus semper triumphans, immobilis stabit usquead consummationem saeculi. Verum summopere dolendum, gnodcertum non sit, hane vel illam nationem pretiosiasimum divinaenostrao fidei religionisgae thesaurum semper ease servaturam . Etquidem multi existunt populi, qui olim fidei depositum morumquedisciplinam fideliter castodiebant, nuns hen! ab ea divulsi Buntpetra, cui Ecclesiae aedificium innititur, et ab eo seiuncti, caipotestas tradita confirmandi fraires so pascendi agnos et oves,atque inter se dissidentes et errorum tenebris obruti in maximosalutis seas discrimine versantur. Atque hie hand possumus, quinpro Nostri muneris ratione omnes Summos Principes aliosque popu-lorum Moderatores vehementer in Domino obtestemur, ut aliquandointelligant so sedulo considerent gravissimum, quo tenentur, officiumcurandi, ut in populis religionis amor cultusque augeatur, so totisviribus impediendi, gaominus in eisdem populis fidei lumen extin-guatur. Vae autem illis Dominantibus, qui obliviscentes so easeMinistros Dei in bonum, praestare id neglexerint, cum possint sodebeant ; et ipsi vehementer paveant et contremiscant, quando suapraesertim opera pretiosissimum destruunt thesaurum fidei, sine quaimpossible est placere Deo . Namque ante tribunal Christi durissimumsubeuntes iudicium videbunt, gnam horrendum sit incidere in ma-nna Dei viventis so severissimam eius experiri iustitiam .

Denique dubitare non possumus, quin Vos, Venerabiles Fratres,Nostrorum laborum testes ac participea, pro eximia et perspectavestra religione, pietate so singulari rei catholicae studio, unacum Nobis et universe Ecclesia velitis fervidas coniungere preces,et clementissimum misericordiarum Patrem assidue obsecrare, utper merits Unigeniti Filii sui Domini Nostri Lean Christi miss .reatur Italiae so totins Europae et universi orbis, et divine snaomnipotentia efficiat, ut, omnibus profligatis erroribus ac pertur-bationibus, Ecclesia sua sancta ubique terraram omni libertate sopace fruatur, et humane societal a tantis, quibus iactatur, malisliberetur, omnesque populi occurrant in unitatem fidei et agniti-onis Filii eius, ambulantes per aemitas Domini et in omni bonoopere fructificantes .

33'

ALLOCUTIEDOOR

Z. H . PAUS PIUS IX

gehouden in bet geheim Consislorie van 29 October 1866 .

[OVER ITALIE.]

EERWAARDIGE BROEDERS!

Herhaalde malen, Eerwaardige Brooders, hebben Wij, overeen .komstig den pligt van ons Apostoliesch ambt, zoowel bij onze inbet licht gegeven Brieven als bij verschillende Allocution, die Wijin deze uwe doorlachtige vergadering hielden, over den droeventoestand, waarin onze heilige godsdienst sedert langen tijd in Italieverkeert, en over de grievende onregtvaardigheden, die ons en denApostolischen Stool door het Subalpijnsch Goevernement zijn aan-gedaan, luide klagten aangeheven, en gij bereft het dan ook ligtelijk,hoe groote smart ons dagelijks verteert op het zien, dat ditzelfdeGoevernement zonder ophouden de Katholieke Kerk, hare heilzamewetten en heilige bedienaars met eene iederen dag grootere woedeaanvalt. Immers, o smart! zonder op godsdienst, op regtvaardigheid,ja op menschelijk gevoel de minste acht to slaan, worden door hetGoevernement zelf, iederen dag in grooter getal, Bisschoppen, on-besproken reguliere en seculiere geestelijken en eerzame Katholiekeburgers 't zij in ballingschap gedreven, 't zij tot gedwongen huis-verblijf veroordeeld en op alle mogelijke onwaardige wijzen misban .deld; Diocesen worden tot groote schade der zielen van hunne her-ders beroofd ; aan God gewijde maagden uit haar eigen kloostersverjaagd en tot den bedelstaf gebragt ; kerkgebouwen ontheiligd,Bisschoppelijke Seminaries gesloten, de opleidiug der rampzaligejcugd aan de Christelijke opvoeding ontrukt, maar aan leermeeslers

335

van dwaling en ondeugd toevertrouwd, en bet erfgoed der Kerkoverweldigd en vaneengescheurd.

En toen ditzelfde Goevernement, met verachting der KerkelijkeCensuren en met volslagen veraaading der billijke bezwaren, dieWij en onze Eerwaardige Brooders de Bisschoppen van Italie daartegen indienden, verscheidene wetten verordende, die der Kerk,hare leer en regten allervijandigat waren en dasrom door Ons ver-oordeeld zijn, aarzelde bet niet, ook nog omtrent bet zoogenaamdeburgerlijk Huwelijk eene wet uit to vaardigen, die niet slechtstegen de Katholieke leer, maar ook tegen bet welzijn der burger-lijke maatschappij in hooge mate strijdt. Door die wet immers wordtde waardigheid en heiligheid van bet Sakrament des Huwelijks ver-treden, deszelfs instelling omvergehaald en bet schandelijkat con-cubinaat bevorderd . Want tusschen geloovigen kan bet Huwelijkniet bestaan, zonder dat bet op hetzelfde oogenblik Sakrament is,en behoort bet alzoo tot de magt der Kerk al datgene vast to stellen,wat tot bet Sakrament des Huwelijks in betrekking kan staan .

Met blijkbare krenking van den ataat, die de Evangelische Radenin bet openbaar naleeft, - een staat die in Gods Kerk ten alientijde bloeide en bloeijen zal, -- en met volslagen verachting vande groote weldaden der reguliere Orden, die, geslicht door heiligemannen en goedgekeurd door den Apostolischen Stool, zich doorzooveel roemrijken arbeid en zoovele godvruchtige en nuttige wer-ken jegens do christelijke, de burgerlijke en de letterkundigemaatschappij zoo verdienstelijk hebben gemaakt, heeft bovendienhetzelfde Goevernement in 't minst niet gehuiverd eene wet to be-krachtigen, waarbij bet in al zijne onderhoorige landstreken allegodsdienstige vereenigingen van beiderlei kunne ophief, zich hareen vele andere Kerkelijke goederen toeeigende, en dezer verdeelingbepaalde.

En voordat bet nog den voet in 't bezit der provincie Venetiezette, aarzelde bet niet, diezelfde dekreten en diezelfde wetten ooktot die streken tit to strekken, en tegen alle wet en refit in tobepalen, dat de Overeenkomst, die Wij met onzen dierbaren Zoonin Christus Frans Josef Keizer van Oostenrijk hadden aangegaan,aldaar geheel vernietigd moest worden en niet de minste kracht,niet de minste waarde had .

Daarom verheffen Wij, overeenkomstig den strengen pligt vanons Apostoliesch Ambt, in deze uwe achtbare vergadering nog-

336

maals onze Opperherderlijke stem voor de godsdienst, voor deKerk met bare heilige wetten, voor de regten en 't gezag vandezen Stool van Petrus, en spreken Wij luide onze klagten enafkeuring nit over apes in bet algemeen en in 't bijzonder, dathetzij in doze, hetzij in andere sangelegenheden, die de Kerk enhare regten betreffen, door het Subalpijnsch Goevernement enzijne ondergeschikte Overheden, om het even wie, tegen de Kerken hare regten en wetten besloten, gedaan en vijandelijk beproefdis. En de dekreten zelve met al, wat er nit gevolgd is, doen Wijkrachtens ons Apostoliesch gezag to niet en verklaren, dat ze vanniet de minste kracht en waarde geweest zija of zullen zijn . Zijechter, die ze vervaardigd hebben en nog op den naam van Chris-ten roemen, mogen zich herinneren en ernstig overwegen, dat zijop jammerlijke wijze gevallen zijn in de Censuren en geestelijkestraffen, welke de aanranders van de regten der Kerk, volgens debepaling der Apostolische constitution en de besluiten der algemeeneKerkvergaderingen, door bet feit alleen beloopen .Ook weet gij het, Eerwaardige Brooders, hoe eenige sluwe

lieden Ons tegenwerpen en naar eigen willekeur verkeerdelijk uit-leggen, dat Wij aan Italie den zegen hebben gegeven, toen Wij,zeker niet door eenige verdiensten van onzen kant, maar doorGods onnaspeurlijk raadsbesluit tot dezen Apostolischen Stoel ver-heven, in ooze liefde voor de volken van het Pauselijk gebied,nit eigen aandrift woorden van vrede en vergiffenis spraken. H.etis waar, in onze groote bezorgdheid voor het welzijn' en betwaarachtig geluk van de gebeele kudde des Heeren hebben Wijtoen Italie alle goods toegebeden en God ootmoedig en dringendgesmeekt, dat Hij hot van do rampen, die het bedreigden, zouverlossen, dat de kostbare gave des geloofs zich in Italio immerkrachtiger mogt ontwikkelen, en zedelijkheid, regtvaardigheid,liefde en silo Christelijke deugden er van dag tot dag meer mogtenopbloeijen .

En ook nu laten Wij niet na, steeds onze vurige bede tot Godop to zenden, dat Hij de Katholieke volken van Italie genadigontrukke aan de vele en groote rampen van allerlei card, waarmedezij, door toedoen der bestuurders van Italie en door andere veel-soortige vervolgers, gedrukt en geteisterd worden. Vooral echterameeken Wij den goedertieren Heer, dat Hij diezelfde volken vanItalic met zijn hemolsohe hulp bijsta en versterko, opdat zij in

337

hun goddelijk geloof en godsdienst pal en onwrikbaar mogenblijven en zooveel tegenheden en waarlijk droeve rampen metChristelijken moed mogen dragen en verduren .

Maar onzinnig zijn zij, die op grond hiervan besluiten en zonderophouden van One eiachen, dat Wij, nadat men One eerst methandtastelijk onregt van vele onzer Pauselijke gewesten beroofdheeft, van de tijdelijke Oppermagt, die one en dezen H. Stoel toe-komt, vormelijk afstand doen .

Een ieder ongetwijfeld ziet in, hoe onregtvaardig en verderfelijkvoor de Kerk soortgelijke eisch is . Na den val immers van betRomeinsche Keizerrijk en deszelfs verdeeling in meerdere Koning-rijken en verschillende heersebappijen beschikte, gelijk Wij vroegerto kennen gaven, de goddelijke Voorzienigbeid op bijzondere wijze,dat, bij zulk eene verscheidenheid van Rijken en bij den tegenwoor-digen toeatand der maatachappij, de Pans van Rome zijn eigentijdelijk gebied verkreeg, opdat Hij, nimmer van de minste bur-gerlijke magt afhankelijk, bet opperste gezag en de opperste Ju-risdictie, Hem van Godswege door Chriatus omen Beer over degeheele Kerk geachonken, in alle vrijheid zou uitoefenen, en degeloovigen met volkomen gewetenskalmte en met vol vertrouwenaan de besluiten, vermaningen en bevelen van den Pans zoudenkunnen gehoorzamen en er in berusten, zonder ooit bet gcringste

vermoeden to kunnen opvatten, dat de bandelingen van denPaus aan den wil en den aandrang van eenig vorst en tijdelijke

magt op eenigerlei wijze onderworpen zijn . Wij kunnen dan ookvan bet tijdelijk vorstendom, dat de beschikking der goddelijke

Voorzicnigheid tot welzijn der geheele Kerk verordend heeft,

niet alleen geen afstand doen, maar zijn bovendien verpligt alde regten van dat tijdelijk vorstendom kloekmoedig to handhavenen to verdedigen, en den heiligschendenden roof der provincien vanden Heiligen Stoel met alle kracht terng to eischen, gelijk Wij zereeds meermalen hebben teruggeeischt, en ze ook bij deze gelegen-heid dringend opeischen en terugvorderen . Ook is bet alien bekend,

met hoe groot een ijver de Bisechoppen der Katholieke wereld ,

zoowel door woord als door geschrift, de tijdelijke magt van One

en van dezen Apostolischen Stoel hebben verdedigd, en verklaard

hebben dat diezclfde magt, vooral bij den tegenwoordigen staat der

wereld, volstrekt noodzakclijk is ter handhaving en bescherming der

v ,.)lle vxijheid van den Paus van Rome in hut weiden van de ge-

338

heele Katholieke kudde, met welke vrijlieid die der geheele Kerkblijkbaar in bet naauwste verband staat.

En toch de lieden, van wie Wij zooeven spraken, schamen zichniet, bet zonder ophouden uit to schreeuwen, dat Wij Ons verzoenenmoeten met Italic, dat is, met de vijanden van onze godsdienst, diezich beroemen dat zij ltalii nitmaken . Maar hoe is bet mogelijk,dat Wij, die krachtens onze aanstelling tot handhavers en verdedi-gera der heilige godsdienat , der heilzame leer, der dengd en derregtvaardigheid, bet welzijn van alien moeten behartigen, ooit eenvergelijk kunnen treffen met hen, die, de gezonde leer niet ver-dragend en bet oor van de waarheid afwendend, Ona vlugtenen zelfs niet eens wilden gevolg geven aan onze verlangens eneischen, welke geene andere strekking hadden, dan dat zooveleDiocesen in Italic, van herderlijken troost en ateun beroofd,hunne eigene Bisschoppen zouden erlangen .

Ach, moeten zij alien, die de Kerk, Ons en dezen ApoatolischenStoel zoo vinnig bestrijden, oog en hart op waarbeid en gereg-tigheid vestigend, eindelijk ten minste verlicht worden, tot be-tere gedachten komen, en ingekeerd in zich zelven hun zielenheilbevorderend, zich beijveren om door heilzame boete tot Owterug to keeren.A'iets voorzeker son Ons aangenamer kunnen zijn dan op bet

voorbeeld van den Vader des Evangelies ban to gemoet to gaanen hen to omhelzen, in den Heer juichende van vreugde , datzonen gestorven waren, en tot bet leven zijn teruggekeerd, ver-loren waren, en zijn wedergevonden . En dan zouden zij klaarinzien, hoezeer onze verbevene godsdienst, vruchtbare moeder envoedster aller deugden en verdrijfster der ondeugden, bet welzijnbevordert, zoo van ieder in bet bijzonder ala van alien geza-melijk . Waar immera de godsdienst zelve en hare heilzame leerheerscht, daar moet noodwendig zedigheid, onschuld, vrede, regt-vaardigheid, liefde en alle deugden bloeijen, en worden de volkenniet door die ware rampen geteisterd, aan welke zij jammerlijkten prooi z"qn, waar die godsdienst en hare leer wordt veracht envertreden.

Uit de betreurenswaardige feiten dan, die Wij terloops en metsmart vermeld hebben, en nit de bedroevende gebeurtenissen, diedagelijks in Italic plants grijpen, kan een iegelijk zonder moeitezien en opmaken, aan welke en ann hoe groote gevaren deze Hei-

339

lige Stoel is blootgesteld, en hoe Hij aan de wreede bedreigingender muiterij, aan den veelvuldigen haat der ongeloovigen en san degrimmigheden der vijanden van Christus' kruia ten prooi staat. Vanalle zijden weergalmen onverpoosd razende kreten, waarmee onzebittere vijanden niet ophouden bet uit to schreeuwen, dat deze stadRome aan den noodlottigen opstand en de revolutie van Italiemoet deelnemen, ja er bet hoofd van moet zijo . Doch moge God,die rijk is in barmhartigheid, deze goddelooze plannen en begeertenvan vijandige menschen met zijne almagt verijdelen en nooit toe-laten, dat deze verhevene, One zoo dierbare Stad, waar Hij opweldadige en geheel bijzondere wijze den onwrikbaren grondslagvan zijo goddelijk geloof en godadienst, den Zetel van Petrusgevestigd heeft , ooit terugkeere tot den rampvollen, door onzenheiligen voorganger Leo den Groote zoo schilderachtig beschreventoestand, waarin bet gelukzalig Opperhoofd der Apostelen dezezelfde stad, toen de Koningin der aarde, voor bet eerst binnen-trad.

Hoezeer ook van schier alle menschelijke hulp verstoken, zijnWij intusschen, in bet volle bewustzijn van onzen pligt en in betvaste vertrouwen op de hulp van den almagtigen God, bereidom zelfs met gevaar van one leven de zaak der Kerk, die GodOne door Christus onzen Beer toevertrouwde, onverschrokken toverdedigen en, mogt bet noodig zijo, naar dat land de wijk tonemen, waar Wij op de beat mogelijke wijze onze Opperste Apos-tolieche bediening kunnen uitoefenen .

Wijl echter in zulk een vreeselijken storm bet gebed de eenigeen krachtigste hulp is, daarom drukken Wij bet al onzen Eer-waardigen Broeders, den Bisschoppen van de geheele Katholiekewereld, der geheele Katholieke Geestelijkheid en allen zonen vanonze Moeder de Heilige Kerk, die nooit opbielden zoovele schit-terende bewijzen van liefde en eerbied jegens One to geven enOne to helpen in den drukkenden nood, die One en den HeiligenStoel kwelde , zoo dringend mogelijk op bet hart , dat zijsteeds in alle geloof, hoop en liefde aan God gebeden en smee-kingen opdragen, opdat de vijanden der Kerk, na verwonnen tozijn, tot de wegen des heils terugkeeren . , Want', om de woor-den van Chrysostomus to bezigen, b Get gebed is een groot wapen ,eene groole gerustheid, een groote schal, een groote haven, eene

, veilige pleats, ala wij slechts in soberArid en toaakzaamheid, met

310

,van alle kantex ingetogen geest en render den vUaxd van oxs hail, eenigcn toegang to verleenen, lot den Heer naderex ."To midden echter van zoo groote lasten, die One kwellen, vin-

den Wij geen geringen troost in de vaste overtuiging, dat God,wanneer zijne Kerk van alle menschelijke bulp verstoken is, won-derbare dingen uitwerkt, die de almagt van zijne goddelijkeregterhand zoo duidelijk mogelijk openbaren, en volkomen beves-tigen, dat de poorten der hel nooit of nimmer tegen de Kerkde overhand zullen hebben, en deze alzoo, immer zegepralend overhare vijanden, onwrikbaar zal blijven staan tot bet einde der eeuwen .Doch hoogst to betrenren is de onzekerheid, of deze of gene natieden kostbaren schat van one goddelijk geloof en godsdienst welduurzaam zal behouden. En inderdaad bestaan er vele volken, dieeertijds bet pand des geloofs en de zuivere zedeleer getrouw be-waarden, maar nu helaas, afgerukt van de rots waarop de Kerksteunt, en gescheiden van Hem, wien de magt word geschonken omde Brooders to bevestigen en lammeren en schapen to weiden, inonderlingen twist leven, onder de duisternis der dwaling bedolvenzijn, en in bet boogate gevaar voor hunne zaligheid verkeeren.

En bier ken bet niet anders, of Wij moeten overeenkomstig onzenpligt al de Vorsten en andere Regeerders der volken dringend inden Beer smeeken, dat zij toch eindelijk eens inzien en ernstigoverwegen, hoe gestreng de pligt is, die op hen rust om to zorgendat liefde en eerbied voor de godsdienst onder hunne volken toe-nemen, en om met alle kracht to beletten, dat bet licht des geloofsin diezelfde volken worde uitgedoofd . Wee echter aan die Beheer-schers, die, nit bet oog verliezend dat zij dienaren Gods zijn tengoede, dat goede verzuimen to verrigten, terwijl zij bet verrigtenkunnen en moeten. Ook zij mogen sidderen en beven, wanneer zij,vooral door eigen medewerking, den kostbaren schat des Katholie-ken geloofs veruielen, zonder hetwelk bet onmogelijk is Gods tobehagen. Want voor den regterstoel van Christus zullen zij een bo .veumate hard oordeel ondergaan en zien, hoe verschrikkelijk hotis to vallen in do handen van den levenden God, en diens geatrengeregtvaardigheid to ondervinden .

Eindelijk, Eerwaardige Brooders, mogen Wij er niet aan twijfe-len, of gij, de getuigen en deelgenooten van one lijden, zult over-eenkomstig uwe uitmuntende en atom bekende godsdienstigheid ,godsvrucht en uwen bijzonderen ijver voor de Katholicke zaak met

341

Ons en met de geheele Kerk uwe vurige gebeden wel willen ver-eenigen en den goedertieren Vader van barmhartigheid duurzaamsmeeken, dat Hij, door de verdiensten van zijn eeniggeboren Zoonomen Heer Jesus Christus, zich over Italie en over gansch Europaen over de geheele wereld ontferme, en met zijne goddelijke almagtalle dwalingen, onheilen en rustverstoringen verdrijve ; zijneheiligeKerk voile vrijheid en vrede doe genieten over de geheele aarde; demaatschappij verlosse van de groote rampen, waarmei zij geteisterdwordt, en alle volken, wandelend langs de wegen des Heeren envruchten voortbrengend in alle soort van goede werken, elkanderdoe ontmoeten in de eenheid des geloofs en der erkenning vanzijuen Zoon.

842

VERSCHEIDENHEDEN.

DRIE AUDIENTIEN VAN HOLLANDSCHE ZOUAVEN BIJZIJNE HEILIGHEID PAUS PIUS IX.

Velletri, 25 July 1866.Nu, Eerwaarde Vriend, blijft mij nets over den U miju bezoek

bij den Paus to beachrijven, een der schoonate herinneringadagenmijns levens.

Den 19 Julij vertrokken twaalf Zouaven, waaronder ik was, nitVelldtri near Rome. Zoodra wij to Rome aankwamen, vroegen wijdadelijk aan den kaptein permissie om near den Peas to gaan.Des middags om 51/1 nut gingen wij onder geleide van een korporaal .U de pracht van bet Vatikaan to beschrijven, is onnoodig, deargij dezelve kent. De zeal, waarin wij wachten moesten, was zeer een-voudig. Nadat wij een half uurtje gewacht hadden, kwam Zijne Heilig-heidnear one toe, immer lagchend . One alien sprak Hij san ; vroeg van-wear wij kwamen, en of wij het goed hadden . Vervolgens gaf Z. H. onsieder een zilveren medalje . Toen Z. H. bij mij kwam, sag Hij mijeen oogenblik aan, nam vervolgens de medalje en zeide : , Deze me-daije voor u most gij bier steeds op uw borst dragen" ; waarnaZ. H. hem diep tusachen mijn vest en borst atak, zoodat ik moeitehad hem er naderhand nit to krijgen. Dadelijk echter vatte ik dohanden van Z. H. en mate ze vurig . Wij alien zoowel als dekardinalen en de geestelijken, die in het vertrek waren, begonnenom deze scherts to lagchen ; doch ik was er het blijdate mede : ditkunt gi41 wel begrijpen .

Yet/elri, 4 September 1866.

Toen zijn wij near de St. Petiuskerk gegaan om den zegen vanden H. Vader, en dat is ons gelukt. Wij hebben den zegen vanHem ontvangen, en ook een zilveren medalje : due nu zijn vii

343

onde Zonaven. Toen heb ik do hand van den H Vader op mijuhoofd gehad ; en Hij duwde mij een, weinig achterover, en toenzeide Hij tegen die andere geestelijken : ,Hollande" ; maar wet Hijmeet zeide, dat konden wij niet verstaan, niets anders ale ,Hollande".Toen heb ik zijnen ring gekust, en toen ging Hij near een ander ;toen kon ik zoo gaauw zijn voet niet kussen ; maar toen wij demedaije hadden ontvangen, gaf Hij one den zegen . Dus, last ernu maar gebearen vat er wil, wij hebben eene groote genade ont-vangen ; die kon ik loch bij u , lieve Moeder niet outvangen hebben ;due ik dank n nog duizende malen, dat gij het mij toegestaan hebtom near Rome to gaan.

Velletri, 23 October 1866.

Hooggeschatte Ouders, Brooders, Zusters en verdere familie 1

Met ongeduld verbeidden wij bet oogenblik, dat wij bij den H .Vader zouden toegelaten worden. Wij moesten ons tot dat eindenetjes oppoetsen , en rangschikten one op twee gelederen, en zoomarcheerden wij uit de Philotte naar het Vatikaan, begeleid dooreen korporaal van de section, welke to Rome in garnizoenligt . Aan het Vatikaan gekomen zijnde passeerden wij de Zwit-sersche garde, en beklommen do trappers near de bovenzalen . Eenprachtige trap ! Voorwaar, ik heb nooit lets zoo schoon gezien ; hijis gemaakt van het schoonste witte marmer, en zoo breed, dat erwel acht man nevens elkander op loopen ken. Nadat wij onder-scheidene zalen doorgegaan waren, welke alleu met de schoonste pro-dakten der schilder- en beeldhouwkunst prijkten, doch overigenszeer eenvoudig gemeubileerd waren, geleidde men ons in eene zeal,welke aan de vertrekken van onzen grooten Pius IX grenst ; endear moesten wij zoolang wachten, tot de dienstdoende kamerheerone bij den Paus aangediend had. Eenigen van one waren voorzienvan eene supplies, welke volgens bun verlangen door den H. Vadergeteekend werd, en weder anderen hadden eenige dozijnen Rozen-kransen voor hunne familie bij zioh, welke door den H . vader ge-wijd werden. Een der kamerheeren verzamelde deze Rozenkransenop een zilveren Wad, en bood ze toen den H. Vader aan, die, nade supplica's geteekend en de Rozenkransen gewijd to hebben, onsmet zijn hooge tegenwoordigheid vereerde. Wij waxen alien ingespannen verwachting, toen one verwittigd werd, dat Z . H. in

344

aantogt was. Bet duurde ook niet lang, of Z . H. veracheen, meteen hemelschen glimlach op het gelaat, in ons midden . Wij ston-den allen op eene rij geschaard, en Z . H . passeerde ons seer lang-zaam, aan ieder onzer een zilveren medalje overreikende . De meestenonzer grepen zijn hand, en kustten den St . Pietersring. Waar mijnegedachten toen waren, weet ik niet ; want ik was zoo verdiept inhet aanschouwen van dit hemelache gelaat, dat ik verzuimde denring van Z . H. to kussen, iets, wear ik veel spijt van heb ; maarin vergoeding van dat daalde do hand van Pius IX zegenend opmijn hoofd neder, eene gnnst, welke mij alleen to beurt vial, enwaarop ik zeer trotsch ben. Toen onze Vader Pius de rij teneinde was, trad Bij in het midden van ons , en sprak one meteene majestuense waardigheid, en toch vol zachtheid, aldus aan :,Brave jongelingen, die toont groot van geloof to zijn, Ik schenku mijnen zegen, opdat de goede God u zi <jne genade schenke omvoort to gaan in deugd, zoodat gij tot sticking strekt aan degenen,die u omringen, en tot eer der seek, waarvoor gij gekomen zijt :aldus schenk Ik u en uwen nabestaanden mijnen zegen : t. Endaarmede was onze audientie afgeloopen .

DE EVANGELISCHE ZAAL TE PARIJS .

In ons nummer voor Maart jlL berigtten wij (bl. 211), wat eenigeProtestantsche ijveraars plan hadden, bij gelegenheid der Parijschetentoonstelling to doen. Zij hebben inderdaad op bet veld van Marseene zoogenaamde evangelische zeal" gebouwd, welke op zijn minatb00 personen kan bevatten, en den 22A April plegtig ingewijd is.Op de estrade bevonden zicb, behalve do leden van het comitd, depredikant Valette van de Luthersche, Forbes van de Engelsche .Fisch van de Vrije, G. Monod van de Hervormde kerk ; ook wasor generaal Chabaud-La-Tour en Guizot . In die zaal zal men ge-durende de tentoonstelling in verschillende talen preken, en con-ferentien houden over de werkzaamhedcn der verachillende Protes-tantsche genootschappen in allerlei landen. Elken zondag zal erdienst gedaan worden in het Fransch, Engelsch, Duitsch, Itali-aansch, Hollandsch, Spaansch, Zweedsch, enz ., en bijzonder voorhen die door bunne bezigheden bij de tentoonstelling moeten blijvenElken dag wordt er een ,bidstond" gehouden.

TOESTAND VAN PIUS IX .

Wij deelden in der tijd') nit de , Schleaiache Zeitung" eenkort artikel mode, getiteld : ,PUS IX VOO DEN Hoo4EN

RAAD" ; daarin werd gezegd, hoe de vorsten van Europaop het toen to houden Kongres juist over Christus'Stedehouder zouden spreken, gelijk er, bij de veroordee-ling van den Heer, door zijne vijanden en enkele vriendenover Hem zelven gesproken is . Wij gaven het hoogsttreffende dier overeenkomst aan onzen hooggeschattenleermeester Broere to kennen, niet zonder de verwachting,dat er eene of andere leerrijke opmerking op volgen zou .

„'t Moet dan w61", luidde ziju wederwoord, ,,een be-„aliaaend tijdperk wezen, dat z66zeer op het hoogste„tijdperk der gansche wereldgeschiedenis gelijktl Door„het offer, jal werd en wordt de wereld gered ." ---

„Men huivert", schreef destijds , De Katholiek" s), „van„de juistheid der overeenstemming, als men de verwachte• zamenkomst der Europesche mogendheden a waarvoor het„gekroonde oproer den to kruisigen Pius wil dagen,„vergeleken ziet bij den Hoogen Raad, die vergaderde„om den goddelijken Weldoener zijns yolks to veroor-d• eelen ." - - - , Zij, die de wet, de geregtigheid en het

1) , De Katholiek', Dl . xxxvu, bl.136 v.') t . a. p ., bladz. 66 v.Dl. Ll. Juni 1867 .

23

346

,,gezag krachtens plegtige, heilige, openbare verbindtenis„moeten verdedigen, zullen het welligt met eene ge .„huichelde liefde en ijver voor Christus' hoogsten verte-„genwoordiger in het aangezigt aller volken heiligschen-„dend met voeten treden 1 . . . . Hoor ik reeds den Iskaiioter,„die ziju „ Ave Rabbi l" komt herhalen I . . ."

Op menigerlei wijze zagen we in de laatste jaren delijdensgeschiedenis oozes Heeren op den toestand vanonzen H. Vader toegepast . Nog onlangs schreef de uit-nemende Bisschop van Mainz : „De opvolgers van denH. Petrus hebben reeds vele vijanden gehad, sedertChristus hun in Petrus den last heeft gegeven van zijnekudde to weiden ; dikwerf zijn die vijanden met wapen-geweld naar de hoofdstad der wereld gedrongen, om denOpperherder (ler Christenheid aan hunnen wil to onder-werpen ; doch zulk een stelsel van vijandige bestrijding,ale wij voor onze oogen zien, heeft de Kerk nog nietbeleefd . Groot bijua schijnen one die Duitsche Keizerstoe, die in open kamp met wapengeweld naar Rometogen, als wij hen bij dezen Frauschen Keizer vergelijkeu,die den Stoel van Petrus meer dan ooit eenig anderChristelijk vorst heeft geschaad, daar hij then in desluipwegen der arglistigste politick betrekt en aan zijneergste vijauden overlevert, en intusschen uiterlijk voor degansche wereld den schijn van een trouwen zoon poogtto handhaven. Wij kunnen dit verraad aan de KatholiekeKerk en hear Opperhoofd slechts met het verraad en denkus van Judas vergelijken ; z66 heeft Judas met Christusgedaan, gelijk deze Napoleontische politick met het lig-ehaam van Christus en deszelfs zigtbaar Hoofd doet" ')

1) , Deutschland each den Kriege von 1866", 5 .174.- Mainz, FranzKirchheim. 1887. - In minder dan twee maanden tijds had dit gretiggelezen boek sea oplagen, en waren er bij de 18,000 exemplaren vangeplaatat.

347

Maar wij kunnen niet zeggen, welk eene mengelingvan gevoel ons aangreep, toen wij den tegenwoordigentoestand, inzonderheid van omen H . Vader, door denwelsprekenden Bisschop van Orleans in waarlijk verheventaal voorgesteld zagen . Wij weten niet, of hij ooitstouter bladzijden heeft geschreven . Ofschoon het oor-spronkelijke bezwaarlijk weder to geven is, zal de lezertoch uit dit aangrijpend tafereel genoeg kunnen oordeelen,wat de tegenwoordige tijden zijn, en in welk een uiterstennood, menschelijkerwijze gesproken, ons aller geliefde Va-der Pius verkeert. „Want", dus luidt de korte vraagvan Mgr. Dupanloup, ,hoedanig is nu de toestand?"

,, Kinderen van then heiligen Opperpriester raudden dentroon huns vaders aan ; anderen verdedigden then enveroorloofden aan niemand, then troon met hen to ver-dedigen . Wel nut wat zien we?

Zij die aanrandden hebben tot nu toe alles genomen, behalve den troon ; zij die verdedigden hebben alleslaten nemen, ook behalve den troon ; en thans gaan zij dieverdedigden vertrekken, en die aanrandden gaan naderen .

't Is hier niet, gelijk men altijd blijft zeggen en deItaliaansche minister het herhaalt, 't is bier niet eeneaoevereiniteit, in gelyhe omatandigheden geplaatat ala elkeandere aoevereiniteit : dat is volstrekt valsch en ongerijmd . Hetis eene soevereiniteit, die sedert tien jaren door de be-roovingen, overweldigingen, de vermoording van haar leger,door allerlei revolutionair bedrijf, door de aanhoudendeaanvallen en aantijgingen van alle revolutionairen in ge-heel Europa, tot een ganach buitengemeenen toeeland gebragtis ; en wel z66 buitengemeen, dat niet 66ne regering hetin dergelijken toestand zou uithouden, en zelfs die regeringwelke in Europa - het sterkste schijut, werd zij evenalsde regering van den Paus sangevallen en omsingeld, in

348

een oogenblik zou verdwijnen, indien zij over geen legervan 600,000 man beschikte .

In dusdanige omstandigheden derhalve is de val onver-mijdelijk ; een ieder voorzegt het, een ieder kondigt hetaan. Het geldt nu, om den val van lien troon, welkesedert tien jaren ondermijnd, van alle kanten geschokt,op dit oogenblik door een enkelen steun geschraagd wordt,door een laatsten slag en laatste prijsgeving met den valvan den grijsaard to voltrekken : en de oogenblikken zijuvoor Pius IX geteld ; elke dag die voorbijgaat brengthem den eindterm nader .

Ik voor mij, gaat de Bisschop voort, ik heb in ditvraagstuk al gedaan wat ik kon, om zooveel althans inmij was, de eer van Frankrijk en van Italie zelf to reddenik heb alles gezegd, 6dne zaak slechts uitgenomen ; iktrok er mijne gedachte van af, en ik wilde die nietvoorzien ; maar men moet er het gezigt wel van onder-gaan, uu wij den eindterm naderen en aan het uitersteraken .

Men heeft den laatsten Dag van een veroordeeldegeschreven . Welnu 1 eene ongelukkige overeenkomst,gesloten tusschen hen die den heiligen Opperpriesteraanrandden en hen die hem verdedigden, heeft hem totdie foltering gebragt, hem en zijne kinderen . Hij kentden dag en het uur.

Ongehoord schouwspel!Ziedaar een grijsaard, een opperpriester, een koning,

sedert duizend jaren op een troon van tien eeuwen gezeten.Op dit oogenblik beschouwt de wereld zijuen doodstrijd .De lansstoot, de gal en edik ontbreken hem niet .Zijue zachtmoedigheid, zijue geduldigheid, zijne groot-

moe digheid waren grenzeloos.Ternaauwernood kwam de klagt des Gekruisten over

849

zijne lippen : Ut quid dereliquiati me? (Waarom hebt gijmij verlaten ?)

De schriftgeleerden die hem beschuldigden, zijn daarallen rondom hem, om hem nog in then uitersten noodto beschuldigen, om zich over zijn smart to belgen, omzich to verontwaardigen, als zijne woorden vol ontroeringzijn, om de hem omringende gracht, na die eerst tohebben gegraven, nog to verbreeden, om de wonde vanzijn hart, na die eerst to hebben toegebragt, to feller nogto ontsteken, eindelijk, om het yolk tegen hem op toruijen . En toch, d&tr, gelijk in het Lijden, aarzelt men .De hand beeft en durft den laatsten slag niet toebrengen ;ieder wil het om strijd door een ander laten doen. Pie-mont zelf durft niet.

De raddraaijers zoeken, en zullen, om alles to voltrek-ken, wel vinden wat men altijd voor groote gruweldadenvindt, zij zoeken van die onbekende wezens, ongenoemdebravi 1 ), wier misdaad slechta door de geschiedenis totde toekomstige geslachten wordt overgebragt, maar wierlagen en verafschuwden naam zij niet weet to zeggen .

Zulke handlangera heeft men noodig . Zij zijn der zaakwaardig. Men zal ze vinden ; het behoeft niet gezegd,men zegt het reeds, om zich het refit van tusschenkomsttegen den Pans to geven : dat hij zelf de schuld van hetoproer is.

Somwijlen, wanneer jagers lang eene prooi hebbenvervolgd, dan, als zij geducht, als 't een leeuw is derwoestijn, omsingelt men hem bij zijue overmanning,maar men aarzelt om den laatsten schicht tegen hemto werpen .

Hier is het Been leeuw, het is een lam . En toch allenbeven zij van een geheim afgrijzen voor hunne euveldaad.

1 ) Benaming voor Italiaansche bandieten en alnipmoordenaars .

350

Intusschen, wat doet Europa P Europa ziet verschrikt,maar zwijgend dien langen doodstrijd aan .

Het slagtoffer alaat op ziju Calvarie zijne blikken naaralle kanten heen, en ziet nergens hulp : Circumspexi,et non erat auxiliator / (Ik zag rond, en er was geen helper !)

De ontzetting heeft hen alien verstijfd .Maar waar zijn dan al die arenden, waarop Europa

zich verheft, en die het op zijue standaards ontplooit PPolen is door den een doorkorven .De ander scheurt het verraste en verraden Duitschland

uiteen.Daar zie ik slechts gieren .Ik bemerk een ander, die onlangs zijn vleugel heeft

laten breken.Een was er, sterker dan de anderen, die vrij over

Europa henen zweefde.Ach! die moest sterven om het lam to verdedigen,

want bet was de arend van Frankrijk.Doch neen, men vroeg hem niet om to sterven : een

blik en een kreet was hem genoeg om de moordenaarauiteen to drijven, maar hij vouwt zijn vleugel en gaat heen .

En gij, heilig Slagtoffer, groote Opperprie rster 1 die metzooveel vertrouwen op de zonen van Frankrijk steundet,blijft u dan nets over dan het hoofd met uwen mantelto bedekken, en der Allerchristelijkste natie dien eeuwigbeschuldigenden kreet toe to werpen : 7 quoque, lli / (Ookgij, mijn zoonl)

Ach! dat de toekomst, dat God en de menschen hetone vergeven! Ongetwijfeld, er zijn Fransche stemmenonder het geroep dat tegen u opgaat ; maar 't is Frankrijkniet, neen, 't is Fraukrijk niet, dat u veroordeeld heeft,heilige Opperpriester 1 Ook dat Italie net, hetwelk gijzoo bemind hebt en vrij, glorierijk en getrouw wildet maken .

351

Ik herhaal het, tot eer van mijn land, alle regtschapengeesten staan verplet en de voorhoofden blozen .

En ik zie bij ons enkel de schriftgeleerden en deseiden 1 ), die nog eene stem hebben om het Cruca/iigatur

(Kruisig hem!) to roepen .Mijne heeren, gij zijt to ver gegaan en gij verheugt u

to veel; gij begint afgrijzen in to boezemen . En hierzijn mijne woorden tegen u overbodig, uwe daden volstaan .

Gij triomfeert . Het zij, zulk een triomf staat u wel .Maar dan P

Alles zal gedaan zijn, zegt gij P Neen ; alles gaat daneerst beginnen .

De Paus is zwak, en men meent alles tegen hem tokunneu.

Maar weet het, die zwakte is sterker dan gij ! Reedsachttien eeuwen houdt zij het .

't Is waar, gij meent haar op uwe beurt to houden,en eindelijk to vermalen . Neen : hij daar - is de rots.steen, then men niet vermaalt .

En als gij den Opperpriester beroofd en onttroond hebt,wat zult gij er mede doe -u? Ik heb het gezegd : , Dat zou„een dier gebeurtenissen wezen welke in de geschiedenisweerklinken en een tijdperk kenmerken . De vorsten diehaar zouden voltrekken, zouden naar die daad genoemd

„en geoordeeld worden . Wat ook hunne loopbaan zij,„onmogelijk konden zij de hand leggen aan eenige ge-„beurtenis van langduriger gevolgen na hunnen dood, en,,van geduchter verantwoordelijkheid voor hen tegenover„de geschiedenis, hunne kinderen, en God."" 2)

i) Dweepzieke moordenaars, slaafsche dienaars, enz.s) L'atheiame el le peril social" (V • edition, 1866), pp . 179-183.

352

VONDEL'S OVERGANG

TOT DE

KA.THOLIEKE KERK 1).

Hoe algemeener, M . H., de liefde voor het waarlijk schooneen echt kunstbesef in ons bemind Vaderland herleven enonze bloeijende ontwikkeling op meer praktiesch gebied gaanvoltooijeu en bekroonen, des to luider ook en dankbaar-der zullen de verdiensten erkend worden van den veel-begaafden letterkundige, die, door zijne prachtuitgave vanVondel's werken, tegelijk zichzelven eene onvergankelijkeeerezuil gesticht heeft, en niet slechts het bezielend voorbeeldgeworden is van innige hoogschatting des grooten kunste-naars, mear tevens de wegwijze en vertrouwde Bids vooralien, die den genialen Vondel, in geheel den rijkenomvang zijns levens, verlangen to kennen.

Ziju reuzenarbeid heeft ons den koninklijken schat vanVondel's dichterlijke nalatenschap eerst volkomen aan-schouwbaar gemaakt . Aan zijne wakkere ondernemingdanken wij het, dat deze voortbrengselen der hoogsteNederduitsche poezie nu in al hun glans en heerlijk-heid kunnen gewaardeerd en genoten worden . De heer

') Eene voorlezing, gehouden voor de leden der Katholieke Lee8-vereeniging" to Rotterdam, in April 1867 . Ingezonden.

353

van Lennep geeft ous Vondel en als mensch en alakunstenaar, in heel den rijkdom zijner groote ziel enzijner ontzagwekkende dichtergave, to bewonderen. Latenuwe oogen den heer van Lennep naauwlettend volgen, engij zult het verkwikkend licht van Vondel's geest, van deeerste morgenschemering af, aan onzen dichterlijken hemelzien opgaan, aanvankelijk stil en langzaam, allengs rij-zend, telkens hooger en hooger stijgend, altoos winnendin klaarheid en kracht, tot het eindelijk alle aterrengroe-pen in het rood door zijn glans doet verbleeken, en uweverbaasde blikken door de pracht zijuer stralen verblindtl

Neen, we aarzelen dan ook niet, M. H., nude laatstebladen van het prachtwerk ter perse gaan, het profetieschwoord to herhalen, waarmee, zestien jaar geleden, eenonzer Katholieke Tijdschriften de verschijning der eersteaflevering heeft begroet, en zeggen in gelijken sin en vanganscher harte :

„Van nu of klept de dankb're faam,,VAN LENNEP 'S met VAN VONDEL'S naam"1)

Naast al den lof echter, M . H., waarop die arbeid bijtijdgenoot en nakomeling de billijkste aanspraak mag doengelden , en lien wij persoonlijk daaraan in dit oogenblikwijden, blijve het vergund, niet alleen aan omen eer-bied en liefde voor Neerlands Hoofddichter maar aan nogheiliger gevoel tevens gehoorzamend, ook ooze gemoedsbe-zwaren en bedenkingen met bescheidenheid bloot to leggen .

Zij betreffen, M . H. , van Lennep's beschrijving van r;enedaad uit 'a Dichtera langgerekten levensloop, zijne verkla-ring van gdn enkel, maar hoog gewigtig oogenblik uit detwee en negentig jaren van dat veel bewogen bestaan, ikbedoel, Vondel'a omkelziny der Katholieke waarheid, zijn

1) De Katholiek, dl . XIX, bl. 109 .

354

openlUken overgang tot de maatechappy dier Kerk, waartoewij alien de eer en het geluk hebben to behooren .

Wien onzer valt niet aanstonds het veelbeteekenendgewigt van dit feit nit 'a Dichters leven in het oogPDe geloofsovertuiging toch van groote vernuften was altijdin de geschiedenis een voorwerp van naauwgezet onderzoeken niet zelden zelfs de aauleiding tot langdurigen en he-vigen strijd, omdat door elk ten alien tijde de hoogsteprijs gesteld werd op betrekking en verwantschap, op een-heid van denkwijze en gevoel met die verhevene geesten,die als de kroon en de glorie zijn van het menschelijkgeslacht. Tot welke Kerk b. v. behoorde de grootetreurspeldichter, wiens derde eeuwfeest voor drie jarendoor Engeland werd gevierdP M. H., raadpleegt de ge-schiedenis, en gij zult bevinden, dat, zonder uitzonde-ring, alle godsdienstige partijschappen hem beurtelingsonder hare leden hebben gerekend . Terwijl niet wei-nigen hem een orthodoxen Anglikaan noemen, makenanderen hem tot een vrijdenker. G6the beschouwt hemals den bij uitnemendheid Protestantschen dichter . Ger-vinus verklaart hem Rationalist, en elke Duitsche let-terkundige, die zijue werken heeft toegelicht, schrijfthem de ideCn zijuer voorliefde en keuze toe, tot eindelijkde Engelsche schrijver Simpson, in eene reeks belangwek-kende tijdschriftartikelen, hun alien den oorlog verklaardeen de bewijsvoering aanving, dat de groote Shakespeareeen noon was geweest der Katholieke Kerk . De Franscheschrijver Rio, in het bezit van onuitgegevene stukken ,door hem ontdekt, vervolgde eu voltooide het betoog, enziet, den 17 Mei van des dichters derde jubeljaar (hetjaar 1864) sprak ook prof. Signaeus, deken der Univer-siteit van Helsingsfors, in 't Protestantsche Finland, hetopenlijk en plegtig als zijue overtuiging uit, dat de auteur

855

van Hamlet ontegensprekelijk in bet Katholicisme geleefdhad en gestorven was .

Hoeveel hooger echter stijgt bet belangwekkend ge.wigt dezer vraag, wanneer bet Neerlanda Hoofdpoeet,den grooten Vondel, geldt. Hij toch heeft niet van ge-boorte of en ala door overlevering in zijn geslacht tot deKatholieke Kerk behoord ; neen, Vondel heeft bet Pro-testantisme, waarin hij was opgevoed en tal van jarenhad voortgeleefd, vaarwel gezegd, om, in den rijpen man-nelijken leeftijd, op bet glanzend middenpunt zijner alzij-dige ontwikkeling, bij den vollen bloei zijner genialegeestesgaven, openlijk hulde to brengen aan de maatschappijder Katholieke Kerk, door de waarheid to omhelzen, diezij belijdt, en voortaan, in leven en werken , to gaanverheerlijken, wat zij aanbidt.

Mogt ge, ter dezer plaatse, M. H., een beknopt over-zigt wenschen to hooren van de geschiedenis der kwestie,gelijk zij door niet-Katholieken, op weinige uitzonderin-gen na, tot heden behandeld werd ; welnu, ik vat haarin twee woorden to zamen : Vondel's geloofsveranderingis, met gelijke zekerheid ala des Dichters bestaan, dooralien zonder tegenspraak aangenomeu ; hoe minder zij echterala feit to loochenen viel, des to meer heeft men beproefdhare zedelijke waarde en beteekenis voor de Katholieke Kerkof to vernietigen of to verzwakken . Vondel is in waarheidtot bet Katholicisme overgegaan, men erkent bet ; maardie overgang kan, naar hun oordeel, gelijk bet tocheen man van karakter bij zoo gewigtigen levenastapvoegt, niet in volkomene opregtheid geschied zijn . Vondel,zoo beweren eenigen, heeft tot die geloofsverandering be-sloten, niet omdat bet licht der waarheid hem getroffenen vermeesterd had, maar omdat zij hem de bereiking vanminder edele inzigten scheen to verzekeren . Vondel, zeggen

356

anderen, heeft bij lien overgang minder naar den drangvan eigen overtuiging dan naar de overredingskracht vananderen geluisterd. Kortom, of het omhelzen der Katho-lieke,I leer door een genie als Vondel eene glorievollehulde mag geacht worden voor het Katholicisme, of alshet ligtzinnig spel eens gewetenloozen kunstenaars moetworden gebrandmerkt : ziedaar de vraag, die den strijdder bevooroordeelde tijdgenooten en geschiedschrijvers opent,maar ons ook reeds vooraf hun alley overeenstemmendantwoord doet vermoeden.

Het zou mij to ver voeren, M. H., wilde ik u hier deverbittering en den toorn schetsen van zoovelen, wierpartij door Vondel was verlaten, en wier gramschap overdes Dichters bekeering niet zelden tot razernij en woedesteeg, naarmate al wat die openbare en opspraakwekkendegeloofsverandering voorafging, vergezelde en volgde, min-der stof aanbood om haar verdacht to maken, en hen alzoodes to sterker tot de liefdeloosheden van een verblinden endweepzieken sektehaat vervoerde. Liever haast ik mij tolaten volgen, dat de bewerker der prachtuitgave geeuszinsonder het getal van dezen mag gerekend worden . Neen,de heer van Lennep valt niet op Vondel's geloofsverande-ring aan, om haar smadelijk ,berucht" to heeten, zooalsSiegenbeek ; neen, de heer van Lennep verliest zijnen eer-bied voor den persoon, zijne bewondering voor de parelenen keurgesteenten van den Katholiek-geworden Vondelniet, gelijk Witsen Geysbeek ; de heer van Leunep einde-lijk is er ver af, het hartstogtelijk voorbeeld to volgen vanzoovelen, die Vondel en als mensch en als dichter lieveronregtvaardig verkleinen, dan hem eene daad ten goede tohouden, die, al weerstreefde zij ook hun innigst gevoel, eer-bied bij hen vinden moest en, bovenal voor die herauten dergewetensvrijheid, heilig en onschendbaar behoorde to wezen.

357

De heer van Lennep, M . H., - en ziedaar getrouw denindruk weergegeven, dien bij oplettende lezing zijne be-handeling maken moet - de heer van Lennep vermeldten verklaart Vondel's geloofsverandering, zonder opzette-lijk iets to willen terugnemen van den eerbied, dien hijvoor zijn held heeft opgevat ; maar tevens - veroorlooftmij dit woord -- zonder haar to begrijpen . Zij is voorhem een duister en onverklaarbaar geheim ; het feit is voorhem een psychologiesch raadsel . Het is duidelijk, hij neemteene groote levensbeweging waar, en beproeft haar nit toleggen, maar toont de natuur der werkende oorzaken nietto kennen . Wie de verschillende plaatsen, waar Vondel'sovergang in de prachtuitgave besproken wordt, zorgvuldigmet elkander vergelijkt, dit zal hem zonneklaar blijken :nit de veeljarige, ijverige studie van Vondel's geschiedenis,zijner persoonlijke daden zoowel als zijner dichterlijke wer-ken, is de beeldtenis van den grooten kunstenaar in zooindrukwekkende gestalte den heer van Lennep voor den geestopgerezen, dat hij zelfs geene aandacht leenen kan aan eenigeonedele aantijging, dat hij elk verwijt van baatzucht of neven-bedoeling verachtend afstoot. Nogtans, M. H., - 't springteven sterk in het oog - Vondel's daad blijft onbegrepen,de heer van Lennep ziet den grooten Vondel tot hetKatholicisme overgaan, maar heeft zelfs geen flaauw be-wustzijn van het aantrekkende licht en van de veroverendekracht dier hemelsche waarheid, waarvoor ten allen tijde,als andere Paulussen op den weg van Damascus, ook dezelfstandigste geesten aanbiddend zijn neergevallen in hetstof.

Hebben wij het regt om den heer van Lennep dit euvelto duiden? 't Ware eene ongerijmdheid, het to beweren ;of wekt het uwe verwondering, M . H., als ge een onge-lukkige, van het licht der oogen beroofd, gevoelloos en

358

koud ziet bij de kleurenpracht van Gods heerlijke schep-ping? en zoudt gij meenen over zijue onverschilligheid ubillijkerwijze to kunnen verontwaardigen?

Pat dan meenen wij, den heer van Lennep ten schuldto mogen aanrekenen? Dat hij in de beschrijving der ge-schiedenis verder gegaan is dan de bloote vermelding vanhet felt ; dat hij zich aan eene pragmati8che behandelingvan gebeurtenissen gewaagd heeft, wier uiterlijke verschij-ning hij kon waarnemen, doch voor wier verklaring hijzich onbevoegd had moeten achten ; dat hij van het onbe-grepen feit beproefd heeft de laatele reden to geven ; dathij zich niet vergenoegd heeft met de ,casua eventusguererum", maar tot de „ratio cauaaeque", gelijk de vermaardegeschiedschrijver der oudheid zegt, gepoogd heeft door todringen, zoodat hij, - en wien kan het bevreemden? -beurtelings de eer der Katholieke Kerk to na komt, beur-telings, zijns ondauks, nevelen doet verrijzen rondom degrootsche figuur van zijuen held, en hij, zelfs to middender heerlijke apotheose, Vondel's eerbiedwekkende gestaltevoor onze oogen doet dalen .

Wanneer ik nu aanvang, M. H., tot staving mijner aan-klagt, des heeren van Lennep's eigen woorden vergelijkendnaast elkander to plaatsen, moge het dan vooral uwe aan-dacht niet ontsnappen, hoe in 't oog-springend des schrijveragetuigenissen gedurig verscbillen, al naargelang hij meerlet of op den handelenden persoon of op de daad,die verrigt wordt ; al naarmate hij meer het oog heeftop Vondel, die hem eerbied afdwingt, of op zijne ge-loofsverandering, waarvan hij het redelijke maar nietvatten kan . Spreekt hij naar den iudruk, dieu des Dich-ters individualiteit op hem maakt, dan erkent hij zelf .standigheid en eigen overtuiging. Treedt echter in desschrijvers verbeelding de geloofsverandering op den voor•

359

grond, dan zien wij eensklaps de hoofdrollen van het be-langwekkend drama aan vrienden en verwanten toegekend .Zweeft Vondel hem voor den geest, dan wordt deze, ookbij zijn overgang tot het Katholicisme, ale vroom, opregt,aan alle nevenbedoelingen vreemd, als een man van edelkarakter beschreven ; waagt hij zich meer opzettelijk aande verklaring van de daad, dan wordt als beweegredenopgegeven, wat voor een man, die zedelijke waarde eneerbied voor zichzelf bezit, naauwelijks ale eene verwijderdeaanleiding tot zoo albeslissenden leveusstap gelden mag.

En op deze wijze ontstaat er niet slechts iets ongelijk-matigs, onbestemds en zwevends, maar eene ware dub-belheid, een wezenlijke strijd in de teekening, en biedenons de eigene getuigenissen van den geschiedschrijver debewijsstukken aan, waarop wij meenen, hem to mogenaanklagen en veroordeelen .

„De geloofsverandering van onzen hoofddichter ", zooluidt het bij den aanhef, „van een man, die reeds van bezadig-„den leeftijd was, en als vroom en oprecht bekend stond, is„eeu to belangrijk keerpunt in zijn geschiedenis en een,,te merkwaardig feit op zich zelf, den dat wij er niet„meer opzettelijk bij zouden stilstaan' 1). Met deze woor-den vangt de heer van Lennep zijne behandeling aan ; enals hij vervolgens heeft uiteengezet, wat in zijn oog hetfeit moet verklaren, besluit hij ten laatste met dezewoorden

,, Wie aandachtig de werken van Vondel , zoo v66r alsna then tijd geschreven, gade slaat, zal kunnen bemerken,

„dat hij daarbij volgends overtuiging to werk ging. Im-„mers, van 't jaar 1630 af, worden wij langzamerhand een

') De werken van Vondel in verband gebracht net zyn leven, envoorzien van verklaringen en aanteekeningen door Mr. J . van Lennep.Dl. III, bl. 620.

360

„wijziging gewaar in de door hem uitgedrukte gevoelens,een trapswijze verandering van politieke zoo wel als gods-dienstige meeningen . De kiijgsbedrijven tegen Spanje strek-

,,ken niet lauger tot onderwerpen zijner tier:.... Zeker,, mysticisme, vroeger vreemd aan zijn zangen, doorademt„nu zijn poezy, en vertoont zich al sterker en sterker,„tot dat eindelijk zijn gedichten reeds blijken dragen,dat hij van godsdienst veranderd is, alvorens hij nog open-

„lijk zijn vroeger geloof heeft afgezworen : en, eenmaal„openbaar tot de Roomsche Kerk overgegaan, geeft hij dezemime stof om zich op deze aanwinst to verhoovaardigen ;

„want tot zijn dood toe betoont hij zich haar warmen„aanhanger en verdedigerEn nu, 't zij men den stap,,door hem gedaan toejuiche of veroordeele, moet men,,zich niet gedrongen voelen toe to stemmen, dat een dus„langzaam voorbereide overtuiging, die in een langdurigenlevensloop nimmer weder aan 't wankelen gebracht wordt,

„maar integendeel steeds vaster en vaster geworteld blijkt„te zijn, eenigen eerbied verdient, en dat hij lichtvaardig„handelt, die, zonder stellig en afdoend bewijs, een be-„schuldiging van baatzucht, of van welke aardsche en„waereldsche bedoeling , dan ook, tegen Vondel durft„opwerpen?" 1)

Tot zoover ademt alles eerbied voor Vondel ; tot zooverwordt Vondel's verstandelijke aauleg gehuldigd, en erken-nen wij in de teekening den zelfstandigen, onafhankelijkenman, gelijk hij ons door al zijue geschiedschrijvers beschre-ven wordt. Tot zoover wordt de geloofsverandering alsVondel's geheel eigene, volkomen persoonlijke daad erkend,als gevolg van eigen overtuiging opgevat, en wel eenerovertuiging, die langzaam voorbereid en de vrucht van vele

1) Dl III, bl. 624.

361

jaren onderzoek, overweging en studie was. Reeds in 1630immers, dat is tien jaren v66r zijne openlijke bekeering,schrijft de heer van Lennep, kende Vondel de Katholiekeleer niet slechts oppervlakkig, maar had hij haar derwijzedoordacht en begrepen, dat zij tot zelfs zijne staatkundigedenkbeelden wijzigde, en reeds Katholiek gevoel, vroegervreemd aan zijne zangen, al sterker en sterker zijne poezijdoorademde .

Maar laat mij thane de keerzijde van het muntstuktoonen. Het eigenlijk rationele van Vondel's daad blijftvoor den heer van Lennep in het ondoordringbaar duisterzweven, en is voor zijn geest het onoplosbaar raadsel vande Sphinx. Hooren we slechts, hoe hij elders die plegtigerkende overtuiging in gelijke mate loochent, ale hij meeraan den invloed en de overredingskracht van verwantenen vrienden toeschrijft .

Ale , beweeggrond" ') toch tot dien hoog gewigtigenstap (verstaan we het wel : als grondreden, die den Dichtertot dien stap bewoog) wordt door den heer van Lennepopgegeven :

,, De aandrang van ijverige en bekwame vrienden" 2) . Eneenige regelen later lezen we : , Het kan niemand wonder,, baren, dat zij hem tot een prozeliet zochten to maken„van een geloof, 't welk zij zelve oprechtelijk en innig voor-„stonden : het is evenmin wonder, dat zij hem eerlang aan't wankelen brachten ." Peer verder heet het, dat Vondel„onder den invloed zijner Katholijke vrienden geraakte ."

En ale vervolgens Pastoor Leonardus Marius wordt be-schreven, van wien de heer van Lennep zegt, dat hemde eer bewaard was ook een „prozeliet als Vondel" voor zijne

1 ) Vergelijk Dl . III, bl. 620 ena. met DI . IV, bL 3.1) D1. III, bl. 623 .

Dl. LI. Juni 1867 .

24

362

Kerk to winners'), vat wordt dan vooral in het licht gesteld ?De echranderheid van Pastoor Marius, zijne overredingakrachten het feit, dat hij verscheidenen, zelfs onder de aanzien-lijkste familien, tot de Roomsche Kerk wi8t to brengen gelijkmede zekeren predikant Jacob Ouzeels genaamd. Allerdui-delijkst ten laatste blijkt, hoeveel er van Vondel's overtui-ging bij den schrijver overblijft, waar hij den brief bespreektvan Antonides van der Goes, die den heer van Lennep,eerst na de behandeling van Vondel's overgang, in handenkwam. Het schijnt mij volstrekt onnoodig, M . H., u hiermet den inhoud van bedoelden brief, die toch, sindsde opmerkingen van Advokaat van Hasselt , in de , DietacheWarande" _) zijne waarde en bewijskracht verloren heeft,nader bekend to maken. Alleen wil ik u doers hooren, metwelke verklaring de heer van Lennep zijne aanmerkingenover dezen brief besluit ; nu, zegt hij, is het hem gebleken,dat het voorbeeld van: Anna, Vondel's dochter, ,haarinvloed, en die van de geleerde Katholijken, waarmede zijverkeerde, haren vader tot het Pausdom brachten ." 3)

Nog meerdere plaatsen nit de prachtuitgave zouden wij hierten bewijze kunnen aanhalen en u b . v. ook de beschrijvingvan Vondel's vriendschapsbetrekking met den regtsgeleerdeCornelis Gijsbertsz . Plemp 4) kunnen mededeelen ; dochwaartoe is bet noodig? ik vraag het u, behoeft des schrijversmeening nog duidelijker in het licht to worden gesteld? Vor-deren zelfs zijne woorden, die immers het geoefend oor veelmeer to verstaan geven dan ze letterlijk uitdrukken, welverdere verklaring ? Of wat wordt er van Vondel's persoonlijkeovertuiging, to voren aangenomen, bij deze lijdelijke volg-zaamheid? Neen, hier erkennen wij den diepdenkendenen vromen Vondel niet. Ongetwijfeld, dat ziju verkeer

') Dl . III, bl. 624. 2) D1. VI . 5 ) D1. IV, bl. 2 en 3. •) Dl. III, bl . 471.

363

met Katholieke vrienden hem gemakkelijker in kenniszal gebragt hebben met de Katholieke waarheid ; dat hethem vooral de gelegenheid aanbood, om do leer dier Kerken hare toepassing op het persoonlijk en huiselijk leven meteigen oogen van meer nabij to aanschouwen ; kortom, dat deomgang met zijne Katholieke vrienden een heilzamen, hoewelverwijderden, invloed op zijne geloofsverandering zal geoefendhebben : hoe zouden wij kunnen aarzelen het aan to nemen PDoch nit eerbied voor Vondel's karakter en nit liefde voor dewaarheid teekenen wij protest aan tegen al die uitdrukkin-gen, welke de zedelijke waarde van den Dichter en zijnedaad , „in dit belangrijk keerpunt zijner geschiedenis ",doen dalen. Neen, geen ,, as ndrang van ijverige en geleerdevrienden ", Been ,,onder den invloed geraken ", geen„ winnen ", geen , prozeliet maken ", geen „aan 't wan-kelen-", Been „tot het Pausdom brengen" heeft eenigengrond in de geschiedenis ; 't zijn altemaal woorden enwendingen, die duidelijk bewijzen, dat de schrijver, ofomdat het feit hem duister, of hij er tegeningenomen was,zich volstrekt onbevoegd bad moeten achten om het vooranderen to verklaren . „Elk", zoo getuigt Vondel's Protes-tantsche levensbeschrijver Brandt, die tevens zijn tijd- en stad-genoot was, „ elk most bekennen, dat hem 't stuk van den„Godtsdienst ter Aeries ping, en dat hij daarin Yverde zonder„yemant t' ontzien ."!) Ja, dat de geniale kunstenaar, de dich-ter van zoo fieren, verhevenen geest, de zelfstandige man, dienooit zelfs een enkelen versregel tegen eigene overtuigingheeft geschreven, veeleer de toegenegenheid zijner vriendenen zelfs de liefde zijner dochter zou hebben opgeofferd,dan zijn redelijk gevoelen prijs to geven, het ware zondermoeite to begrijpen ; maar dat hij, in eene aangelegenheid

1 ) Gleeraardt Brandt . J. v. Voxdel'a levee, bl . 74.

$64

van zoo ernstig belang, voor het overwigt van welspre-kende redenering week, zich door voorbeelden leiden, doorinvloeden beheerschen liet, het zal voor ieder, die een blikin Vondel's zieleleven heeft geslagen, - wits hij den moedbezit om to erkennen, dat ook gezonde zinnen en dedrang van een helder hoofd tot het Katholicisme voerenkan, - eene bandtastelijke tegenspraak, eene ongerijmd-heid blijven .

Doch verwonderen wij ons niet, M . H . Wanneer hetoog van den schilder de lijuen, de kleuren en vormenvan zijne type niet meer kan onderscheiden, zoodat hijonder het schetsen, in plaats van de natuur, eigen opvattingen fantasie gaat volgen, loopt hij noodwendig gevaar,dat hem en de waarheid en het leven, heel de waardezijuer teekening, ontsnapt. En helaas, dit gebeurt onzengeschiedschrijver op dubbele wijze . Hoorden wij tot hier •toe alleen, dat Vondel, onzelfstandig en zwak, geeneigen overtuiging volgde : wat hem bij zijue geloofsver-andering als uitzigt en doel schijnt toegedicht to worden,doet zijne grootheid van karakter nog sterker verflaauwenop van Lennep's schilderij .

't Is waar, als hij het verhaal mededeelt van zekerenregtsgeleerde, dat Vondel, na het overlijden zijner echt-genoote, ziju oog had geworpen op zekere welgegoedeweduwe van de Roomsche gezindheid Maria TesselschadeRoemers, en men hierin de hoofdreden van zijne geloofs-verandering zoeken moest, dan hecht de schrijver niet al-leen geen geloof aan deze ,vertelling ", maar gaat zelfsverder en zegt : ,toegegeven dat Vondel een tweede vrouw„zocht, en dat hij Tesselschade tot then rang wilde ver-,,heffen, zoo vind ik nog geen vrijmoedigheid, om daarin„'t zij de hoofd-, 't zij zelfs een bijoorzaak van zijn geloofs-,,veraudering to zoeken : vooreerst, omdat ik ongaarne,

365

,,bij menschen, aan wie ik achting toedraag, een onedele,,drijfveer veronderstel : ten anderen, omdat Vondel gedurende,,zijn geheele leven, een kordaatheid in zijn handelingen en,,een onverschilligheid omtrent geldzaken heeft aan den,,dag gelegd, waarmede een baatzuchtige handelwijze, als,,die hem toegeschreven wordt door den rechtsgeleerde,,,,van goeden geloove", in lijnrechten strijd is, en eindelijk,,,omdat wij, ter verklaring van 's mans overgang tot de,,Roomsche Kerk, onze toevlucht niet behoeven to nemen,,tot het zoeken van eenige bijkomstige oorzaak" . i)

Naast deze warme verdediging echter van Vondel's edelgemoed wordt door den heer van Lennep als ,beweeggrond",en wel als eerste en voornaamste beweeggrond, eene redenaangegeven, die, waar het geloofsverandering geldt, inden ligtzinnigsten jongeling naauwelijks zou to vergoelijkenzijn, hoeveel to meer het karakter van een bezadigd manonwaardig is, wiens ernst, vroomheid en opregtheid doorden heer van Lennep, zoowel als door Brandt, metronde woorden worden gehuldigd, en wiens zielenadel nitheel zijne geschiedenis en al zijue werken spreekt .Waarlijk, M. H., men aarzelt, bij eene eerste lezing,

zijne eigene oogen to gelooven ; maar inderdaad, wat geeftde heer van Lennep duidelijk to verstaan P welke was volgenshem de eerste beweeggrond bij Tondel's overgang P M . H.,het was Vondel to doen, om een ru8tig leven 1 Vondelzocht in de Katholieke Kerk „een 8chuilplaat8" 1 ') Zijmoest hem een toevlugtsoord zijn, , waarin hij zich aan detwisten, welke de Hervormden verdeelden, voor altijd kononttrekken" ; kortom, Vondel zeide de godsdienst zijnerouders vaarwel en werd Katholiek, omdat hij het strijdenmoede was en naar rust verlangde .

J) Dl. III, bl. 622.

') Dl. Ill, bl. 623 .

ass

Verbeeldt het u, M. H., Vondel zocht rust l Hij, denimmer rustende Dichter, die eerst op zeven en tachtig-jarigen ouderdom, vijf jaren voor zijn aterven, de pen uitzijne stramme vingeren nederlegde 1 Hij, de altoos woeligeen strijdlustige Vondel, over wien, eenige jaren na zijuegeloofsverandering, door den Drossaart Hooft aan prof .van Baerle werd geschreven : „My deert des mans die geeneadings eerder moede schijnt to worden, dan der ruate" 1') Vondeleindelijk, die niemand ooit een woord schuldig bleef; hij,die al de vormen zijner kunst, zelfs het treurspel, tot eenwapen wist to maken, waarmede hij zonder ophoudenalien, die in zijn woeligen tijd de zwakheid vervolgen ofhet regt schenden durfden, kastijdde . Hij, M. H., zou,volgens den heer van Lennep, in de Katholieke Kerk „eenschuilplaats" gezocht hebben, ,waarin hij zich aan de twisten,welke de Hervormden verdeelden, voor altijd kon onttrek-ken." Zou men niet zeggen, dat de heer van Lennep hier alhet ingrijpend gewigt van het feit uit het oog heeft verloren,en volstrekt den errst van den gemoedelijken geschied-schrijver mist? Het is, of, naar zijue meening, een vroomen opregt man van godsdienstig geloof kan veranderen,even gelijk iemand zijn huis verlaat, en zich op eeneandere stadsgracht eene wooing aankoopt, omdat de alto woelige nering of onrust zijner geburen hem het ge-noegen zijns levens verstoort . Van hoogeren vrede wordtvolstrekt niet gerept ; aan zielerust, aan die rust, waar-naar verstand en hart van den dwalende haakt ; aan derust, die het bezit en het genot der waarheid schenkt,schijnt door den heer van Lennep zelfs niet gedacht toworden. Volgens hem zocht Voudel slechts rust vanschermutseling en strijd, een rustige , schuilplaats", waarin

1) D1. IV, bl . 443.

367

hij zich buiten de twisten der Theologen en van betyolk kon houden . Wie weet bet, misschien wordt ookdoor den heer van Lennep wel „de rust de.- grafa" be-doeld, gelijk weleer bij de behandeling derzelfde kwestie,door den heer Bakhuizen van den Brink, in bet maand-schrift „De Gida ", bet Katholicisme word opgevat. 1 )

Hoe nu licht de heer van Lennep zijne voorstelling toe?Vondel, zegt hij, ,had van de bestaande kerkgeschillenniet dan oppervlakkige denkbeelden." 2) De geschied.schrijver blijft echter bet bewijs schuldig ; en wij betwij-felen bet, of hij tot staving wel iets anders zon kunnenaanvoeren dan - wat in ooze oogen alle bewijskrachtmist - dat Vondel den contra-Remonstranten, in zijnehekeldichten, in plaats van hunne eigene in den vormeenigzins verzachte stellingen, somtijds vlakweg de raauween barre beginselen van Calvijn zelf verwijt . Maar eensaangenomen wat de heer van Lennep zegt, was dan Vondelook vreemd gebleven aan de leer van zijn eigen Kerk-genootschap , dat der Doopsgezinden, waarin hij wasopgevoed, waarin hij ruim vijftig jaren had voortgeleefd,en dat hij toch eenmaal, gelijk door bovengenoemdenschrijver in „De Gida" uitdrukkelijk bevestigd wordt,,,met kracht verdedigd en met warme overtuiging omhelsdhad"? ') Ook, zegt de heer van Lennep, begaf Von-del zich ongaarne in de , theologische hairkloverij" ; •)

1) De Gida. 1857 . Voxdel met Roakam ex Rommelpot. Dr. R. C.Bakhuizen van den Brink .

2) DL III, bL 622 .

1) , Zij", zegt onder anderen dezelfde schrijver, .die Vondel's over.,tuiging in het eerste tijdvak van zijn levee verdenken, mogen,toezien, hoe zij de eenstemmigheid verklaren, welke zijne politieke, en godsdienstige gevoelens aan die zijner geloofsgenooten verbond."

4) Dl . III, bl. 622 .

368

maar, vragon wij, was Vondel dan de man niet, omonderscheid to kunnen ontdekken tusschen de algemeeneen echte Kerkleer en de onbeduidende haarkloverijen derTheologen? 1 ) Doch, wat er ook van dit alles zij, werdVondel, to midden der heerschende Kerkgeschillen, totverandering aangedreven, dan immers heeft hij, in elkgeval, om, „bij dit belangrijk keerpunt in zijne geschie.denis ", bet verwijt van onteerende ligtzinnigheid engewetenlooze onopregtheid to ontgaan, eerst een ernstigonderzoek moeten instellen, of hetzij dat Kerkgenootschap,waartoe hij van geboorte behoorde, hetzij eenige anderevorm van bet Protestantisme niet de waarheid leerde,in plaats van onbezonnen en blind „rust en bevrediging"to gaan zoeken in het Katholicisme . Wie kan bet aan-nemen, dat een man ale Vondel tot de Katholieke Kerkson zijn overgegaan, „ook al mocht hij zich", gelijk deheer van Lennep zonder eenigen grond durft veronder-stellen, ,in den sanvang niet vereenigd hebben met athare leerstukken ." ')

1) Hot is inderdaad opmerkelijk , hoe stork de heer van Lennep, bijgeheel deze behandeling, zich inspant, om zi~jn lezers to doen gelooven,dat Vondel

b=eengevoelde voor 1heologische studien, dat

hij , alles behalve een Theoloog" was.In overeenstemming met hetgeen wij boven schreven en met do op-

merkinq. van De Gid8" blijven wij beweren, dat Vondel ook , in heteersle tijdvak zijns levens" eene overtuiging volgde ; en wat is de over-tuiging van een gemoedelijk man, vooral to midden van Theologischetwisten, zonder grondige godsdienstige kennis P

geW

Om echter ten overvloede to toonen, dat Vondel van nature volstrektniet afkeerig was van Godgeleerde studien, willen we hier, in plaatsvan ooze eigene bevinding mee to deelen, liever het onverdacht getui-genie laten volgen van den heer A . S. Kok, die in ztjn ,Vondel in eeniyezjner vrouwenkaraklers", bl .19 aldus schreef : Bet is mij menigmaal

vallen, wat eene uitgebreide kennis van de theologie der Roomscheerk, opgevat van do meest dichterlijke zijde, in Vondel's poezie door .

straalt en hoe gemeenzaam hij bekend moet geweest zijn met de uitste-kendste denkers, die deze Kerk heeft opgeleverd".

Zou dan die hooge voorliefde voor Godgeleerde wetensobap hem bijzijne geloofsverandering ziju ingestort?

2) D1 . III, bl. 623.

869

Verlaten wij than eenige oogenblikken den heer vanLennep met zijne beschouwiugen, en gaan wij op onzebeurt eene oplossing van het belangwekkend vraagstukbeproeven, die, terwijl ze in naauwkeurige overeenstem-ming is met de geschiedenis en al de eigenaardigheden vandes Dichters persoonlijkheid, tevens der Katholieke Kerkin hooger beteekenis stof geeft, om zich op de aanwinstvan een genie als Vondel ,te verhoovaardigen" .

Na u echter reeds geruimen tijd to hebben bezig ge .houden, durf ik, voor heel den omvang eener wijdloopigeuiteenzetting, naauwelijks awe aandacht vergen ; ik zal mijdaarom bepalen tot de aanwijzing dier gezigtspunten, diemij toeschijnen het helderst licht over de gebeurtenis towerpen , en den gewigtigen omkeer in des Dichters ziele-leven op de natuurlijkste wijze verklaren .

Stellen we ons, op de eerste plaats, den toestand dermaatschappij en vooral van het Protestantisme, in Vondel'sdagen, helder voor den geest .Vondel, M. H., heeft die eeuw beleefd en doorleefd,

waarin, gelijk al de bladzijden harer geschiedenis getuigen,de werking van menigvuldige en groote krachten zich alom,gelijktijdig en duurzaam openbaarde .

Vondel's eeuw was een tijdperk van algemeene en al-zijdige beweging. Roept a de belangrijke gebeurtenissen inhet geheugen, die er liggen tusschen 1587 en 1679,Vondel's geboorte- en sterfjaar, en ge zult u tegelijk al dewoelingen herinneren, de wrijving en den strijd dier tijden,zoo onrustig op elk gebied : op elk, en niet het mintop godsdienstig gebied . Het was namelijk die onzekere tijd,toen het Protestantisme, na honderdjaren bestaans, zijneeerste phase zag ten einde spoeden ; waarbij, gelijk Mon-seigneur Broere opmerkt, „de onwaarheid van het Protes-,,tantisme weder duidelijker blijken moest en een groot

370

,,aantal terugkeerde tot de oude Katholieke Kerk . Het was,,de tijd van de terugwerking der natuur tegen de haar,,opgedrongen dwaalleerHet kon niet missen, dat velen,,,bij deze crisis, de dwaling doorzagen tot op haren grond,,,en terugkeerden tot de hen onophoudelijk roepende Ka-,,tholieke KerkEen buitengewoon groot getal van Protes-,,tanten, van predikanten, van geleerden, van vorsten en„staatspersonen zwoeren hunne dwaling of, en herkenden,,het eenige ware Christendom, in de Katholieke Kerk .„Welke beweging er in then zin plaats greep," zoo gaatde geniale schrijver voort, „make men daaruit op, dat,,Christina, de eenige telg van then Gustaaf Adolf, die,,het Protestantisme in Duitschland redde, en wiens naam,,daar, voor de bestrijderen der Kerk, nog tot leus ver-,,strekt, den toen zoo magtigen troon van Zweden verliet, om,,ongehinderd het Katholiek geloof to kunnen omhelzen."')

Kan het nu bevreemden, M. H., ik vraag het u, dateen man ala Vondel niet stil stond, to midden dier be-weging zijuer eeuw P Is het, volgens den natuurlijken gangder dingen, niet to verwachten, dat ook een genie alshij minstens aan het denken zal gerakenP Zijn er verwan-ten en geleerde vrienden noodig, om one dit, ala warehet op zich zelf eene ongerijmdheid, begrijpelijk to maken PWie toch was Vondel? Allereerst, M. H., Vondel bezateene waarlijk groote ziell Hij was een hoogat maat8chap-pelajk genie l Hij was een man, die, zonder ooit zich lij-delijk door den geest der eeuw to laten beheerschen, open-stond voor al de indrukken van zijnen tijd, en deelnamin al de bewegingen der geschiedenis . ,Na de voltooijing,,van miju arbeid", zegt de heer van Lennep in de inleidingzijner prachtuitgave, ,zal ik tevens wel Been volledige maar

1) De Kalkliek, dl . XXII, bl . 202, 206, 208.

371

,,toch , in zekeren opzichte een beknopt tafereel geleverd,,hebben van wat, gedurende vijf en zeventig jaren, zoo,,op bet gebied der letteren als op dat van staatkunde,,,godsdienst en krijgswezen, in Nederland, ja gedeeltelijk„ook in Europa merkwaardigst voorviel ." 1 )

En wat hier, op de tweede plaats, vooral onze aandachtverdient : niet slechts al zijne dichterlijke voortbrengselen,zelfs die zijner eerste jeugd, maar ook al de gezagheb-bende beschrijvers van zijn leven getuigen eenparig, datVondel van natuur een diepdenkend, zwaargeestig, ern-stiggestemd en opregt godsdienstig man was. Welnu, M . H .,wat is er meer noodig om one to verkl aren, dat zulk eenman zich minstens rekenschap begint of to vragen vande godsdienstige beweging, die hij onder zijne oogen aan-schouwt, van den afval van het Protestantisme, waarvanhij persoonlijk getuige was ?

Doch treden wij in enkele bijzonderheden, en gij zulterkennen, dat tal van oorzaken, heel de toestand van betProtestantisme krachtig medewerkte, om hem de oogento doen opengaan .

Is het wonder b . v. dat de man, lien ik u zooevenmet losse trekken heb geteekend, volstrekt geen bewijsvoor de waarheid van bet Protestantisme erkennen kon indat steeds toenemend verval der zeden en in die wreede enlangdurige burgeroorlogen, waardoor zich, alom in Europa,bet heldentijdvak van bet Protestantisme kenmerkte ?

Is het wonder, dat de tooneelen van scheiding en ein-delooze verdeeldheid, die hij allerwege in bet Protestantismeaanschouwde, ook in zijn eigen Kerkgenootschap, (alsblijkt uit zijn gedicht „tegen het vergift der GEESrnRra-

vERa " ') hem al klaarder en klaarder de ouhoudbaar-

-) Dl . I, bl . 6

' D1. II, b . 572

372

heid toonden van het Protestantsch hoofdb eginsel, de on-gerijmdheid van het ,vrije onderzoek"? Is het eindelijkwonder, dat een man, wiens groote eigenschappen doorden hoogsten zielenadel werden bekroond, dat een manzoo grootmoedig als Vondel, die zich bij voorkeur de zaakder onschuld en van den hulpelooze aantrok, en altijdstreed voor het geschonden regt, dat hij het Protestantismeniet alleen in beginsel en leer begon to mistrouwen, maarzelfs to verafschuwen bij het zien van de onregtvaardigeen schandelijke bejegeningen, van de wreede vervolgiugen,die de onopregte voorstanders van het eigenlijke Protestan-tisme hunne weerpartij aandeden? Omstreeks tweehonderdpredikanten van hun ambt ontzet, meer dan tachtig nithet land gebannen, Oldenbarneveld onthoofd, Hugo deGroot in ballingschap en zooveel meerdere feiten vanschreeuwend onregt en geweld verbitterden in hooge matezijne edele ziel, gelijk zijue veelvuldige en scherpe hekel-dichten overtuigend bewijzen .Neen, M. H., als wij ons, in zulk eene eeuw en to

midden van zulke toestanden, Vondel voor den geeststellen, een genie, zoo forsch naar geest en gemoedontwikkeld, en zoo diep godsdienstig van aard, dan kanhet volsfrekt niet bevreemden, dat hij losraakte, zichinwendig verwijderde van het Protestantisme, dat hijminstens tot twijfelen, vergelijken, onderzoeken kwam,om rust en bevrediging voor geest en hart to vinden,en allengs tot dat helder bewustzijn to geraken, waarinhij, eenige jaren na zijne geloofsverandering, deze treffeudedichtregelen schreef :

Mija jonckheit bondt door errefleerZich aen een Secte, en geene meer,Tot dat me, door een klaerder blijckVan 't Weereltlijck en Kerckelijck,

Ontdeckt wiert, in een' schooner dagh,De Perle, die verborgen lagh,Waer voor men 't al met winst verliest .Gelukkigh, die bet beste kiest . ')

Lang, M. H., zeer lang heeft Vondel de verborgenparel gezocht . Niet slechts tien jaren v66r zijne open-lijke geloofsverandering nemen wij, gelijk de heer vanLennep zegt, wijziging van gevoelens in hem waar : velejaren vroeger - zooals wij straks gelegenheid sullen vindenu to laten hooren - spreekt hij zijne ingenomenheid metmeerdere Katholieke leerstukken duidelijk nit . Deze toe-nadering echter was nog gees overgang . Pat al diepingewortelde vooroordeelen welligt boeiden en weder-hielden hem. Immers ook de krachtigste en onafhanke-lijkste is niet altijd bestand tegen den invloed van voor-oordeelen, die, gelijk de beroemde Newman aanmerkt,omdat ze van der jeugd of worden ingeprent, en zichindringend, als absolute, van ieder aangenome waar-heden, welke geen bewijs noodig hebben, tot beginselenworden, die de redenering voorafgaan, en den geestonbewust, maar des to aterker overheerschen . Hij gafechter aan ziju redelijken twijfel toe ; hij zocht .

Zoo schreef hij in 1630

„Siet onse Joost,,Die soeckt, maer vind geen troost."

En zelfs de heer van Lennep verklaart zich genegento vermoeden, dat Vondel in deze woorden zichzelfvoorstelde, overal, in den strijd der leeringen, licht zoe-kende en in geen der hem bekende vormen van eere-

') DI. VI, bL 52.

373

374

dienst eenige gerustheid of zekerheid vindende voor zijngeslingerd hart. ')

Middelerwijl hield onze Dichter niet op, met al dengloed der levendigste verontwaardiging - zie b. v. zijn„decrelum horribile" ') - tegen de leer van Calvijn en deKerkelijke twisters to velde to trekken, en was hij metzijue geheele ziel z66 gerigt op al wat geloof en godsdienstraakte, dat hij, gelijk de heer van Leunep aanteekent,,,zelfs bij het bezingen van gebeurtenissen, waarmede deKerkelijke twisten hier to lande, in geen het minsteverband stonden, niet nalaten kon daarop to zinspelen.")

Wat nu moest wel het meest geschikte, wat het eigenlijken eenig middel zijn, om hem, bij die gesteldheid van geesten hart, to verlossen van de verblindende vooroordeelen,waardoor hij nog gebonden bleef aan de dwaalleer, diehij mistrouwde? Wat alleen kon hem, to midden zijnertwijfelingen en der gemoedsonrust, waaraan hij ten prooiwas, der Katholieke Kerk naderbij brengen, hem haregoddelijke waarheid doen iuzien en erkennen ? Immersalleeu een onpartijdige blik in de geschiedenis, de naauw-gezette studie der overlevering , de vergelijking van geloofen leven in het Protestantisme met dat der eerste Chris-telijke eeuwen . De genade Gods, M. H., was onzenDichter nabij ; zij voerde hem tot dit heilrijk besef. Althansin het jaar 1632 bragt Vondel voor den regtsgeleerde JanVictorijn de volgende opmerkenswaardige regelen nit hetLatijn van Hugo de Groot in Hollandsche verzen over :

8ie naerstigh van once eeu lerugh, na d' oude jaren,Doen d' eerste Godsdienst slecht en recht en onervarenNoch geene konst verstreckte : doen s' oorlooghs onbescheyd,En Helsche staet-sucht noch met geen Godvruchtigheyd

') DL III, bl. 96 .

') Dl. III, bl . 111.

') Dl. III, bl. 120.

875

Verbloemt werd : doen Gods wet tot betring kort begrepen,Alleen niet was bekend den Leeraer scherp geslepen,Maer zelf 't gemeene volck : doen 't vinnigh School-krackeelGeen saed tot scheuring saeyde om noodeloos verscheel ;Maer elck om strijd beminde, en met den geest gedreven,De waerheyd staande hiel, oock met gevaer van 't leven . s)

Zeker, de enkele vertaling dezer dichtregelen geeft geenrefit om to besluiten, dat die studie der Christelijke ge-schiedenis voor Vondel reeds een aanvang had genomen .Maar ziet, eene schijnbaar toevallige omstandigheid in zijndichterlijken werkkring kwam gelukkigerwijze, omstreeksdezen zelfden tijd, die studie voor hem noodzakelijk makenen verpligtte hem zelfs, om het doorvorschen der Kerkelijkeoudheid langdurig en ijverig voort to zetten . Zijn langberaamd plan namelijk was tot rijpheid gekomen : op hetvoetspoor van alle uitstekende dichters had Vondel eenEpos, een Heldendicht ontworpen . En waar koos hijzijne stof ? In de eerste Christelijke eeuwen . Zijn held wasConstantiju de Groote . Zijn onderwerp de togt van deneersten Christenkeizer naar Rome. !)Nu was een oppervlakkige terugblik „van onze eeu

na d' oude jaren" niet voldoende; de oude Kerkgeschie-denis moest geheel en met zorg doorbladerd, en, zou hijin dit hoogste kunstgenre een werk leveren, zijn aanleg euzijn naam waardig, de oorkonden en monumenten dereerste Kerk ijverig bestudeerd worden. Tot zulk eene voor-bereiding werd Vondel bovendien uitdrukkelijk aangezetdoor zijn geleerden vriend Hugo de Groot, wien hij denaanhef van het ondernomen werk toezond en raad vroeg,en die hem ten antwoord onder anderen schreef : , UE. be.„grijpt wel dat daar gelegenheit zal ziju om to spreken

') D1.111, bl. 147.

s) Dl. III, bl .166 .

876

„van de Heidensche en van de Christelijke kerkgewoonten",en hem vervolgens het lezen aanbeval van vele Kerkvadersen Concilien, als : „de verdaediginge van Justinus, de wer-„ken van Tertullianus, Cyprianus, de Concilien van Neo-„cesarie, Gangres, Laodicea, Ancyre en het generaal van„Niceen, 't welk, gelijk ook dat van Eleberi in Spanje en„'t eerste van Arles in Walschlandt, ziju gehouden tentijde van Constantijn."')Wat dunkt u, M. H., kan, to midden der omstan-

digheden, die wij boven vermeld hebben, de studie dereerste Christelijke eeuwen zonder invloed en uitwerkinggebleven zijn op de denkwijze en het gevoel van eenenman als Vondel ? Neen, hij heeft ziju Epos niet afgewerkt,en diep betreuren wij het als een onherstelbaar verliesvoor de kunst, dat de droefheid, die, sinds het overlijdenzijner waardige en beminde echtgenoot Maria de Wolf,des Dichters ziel vervulde, hem den lust benam oiu het„zespaar boeken aan Constantijn beloofd"') to voltooijen ;maar wij danken God, dat hij, op dezen tijd zijus levensen bij die slingering en onzekerheid van zijuen geest,acht jaren en, om de vele voorbereidende studien, vermoede-lijk langeren tijd in het verklarend licht dier eerste Chris-telijke eeuwen gestaard heeft 1 Wat heilzamen indruk tochmoest ze niet op hem maken, de geschiedenis dier eersteKerk, die, door de kracht Gods, op de heidensche wijs-begeerte had gezegepraald , en de heerlijke vrucht van hetbloed der Martelaren was 1 Hoe diep vooral moest hethem treffen, daar datzelfde leergezag, diezelfde genade-middelen, diezelfde eeredienst terug to vinden, die de

1) D1 . III, b1 .166._) Dl . III, b1.158. Danckoffer aen David de Willem, Raed en Geheym-

schrijver van sijn Hoogheyd .

377

Katholieke Kerk der 17de eeuw met al de geleerde enheilige manners, die zij allerwege voortbragt, nog erkendeen die, honderd jaar geleden, de Hervormers roekeloosen vermetel hadden verworpen 1 Moest die ontdekkinghem, gelijk zoovele anderen in zijn tijd, niet noodwendigtot het bewustzijn voeren, dat het werk der 16d1 eeuwgeene ordelijke ontwikkeling, maar eene gewelddadige om-wenteling ; geene Hervorming, maar eene ontaarding envervalsching ; geene Goddelijke openbaring, maar blootmenschelijke invoering was ; en dat de scbeiding, de ver-deeldheid en verwarring van het Protestantisme zich nietbeter liet verklaren, dan omdat het werk der zoogenaamdeHervormers- verzet tegen het Katholieke leergezag - hetwerk was van den menschelijken hoogmoed, en de nieuwetempel, then zij gepoogd hadden to stichten, al steeg hij,gelijk Babel's toren, naar den zigtbaren hemel op, geens-zins de volkeren heenwees naar God .

Te sterker, dunkt ons, des to meer vermeesterend moetdie indruk op den geest en het gemoed van den genialenVondel hebben gewerkt, wijl hij, reeds lang to voren, out-zag en eerbied aan den dag legde voor hetgeen natuur-lijkerwijze door het Protestantisme wordt verfoeid en gehaat,het Kerkelijk Oppergezag in het Katholicisme . Of kuntge op andere wijze het gevoel verklaren, dat in denavolgende veezen spreekt? Het is waar, 't is geen oor-spronkelijk werk van Voudel, het is de vertaling vaneen Latijnsch gedicht van zijn broeder Willem ; maar ikvraag het u : wie is echt en volbloed Protestant, en zon,vooral in Vondel's tijd, een Roomschen Pans, en welzijne meer dan menschelijke Majesteit en vaderlijke goed-heid en de gevoelens, die beiden inboezemen, al is hetdan ook slechts vertalend, willen berijmen? En tochdit deed Vondel reeds in het jaar 1626, ongeveer 15

DL LL Juni 1867.

26

1) ll1 . IT, bl . 659.

878

jaren v66r zijn openlijken overgang . Last mij u hetdichtstuk geheel doen hooren

OP URBAEN DEN ACHTSTEN. t)

Wat Godheyd vol ontsaghs is dit,Die daer op seven bergen sit,En swaeyt, met sijue rechte hand,Dien blixemstrael, en gloenden brand .Vervaerlijck als de Dondergod ?Terwijl by, uyt bet hooge slot,Een ieder handelt soo beleefd,En streelt, en smeeckt, en zegent, heeftHy onder sijn' schabel gebraghtEn solen 't oorlooghsfors geslacht ;En, trapplende op 't gekroonde hoofdDer grootste Koningen, verdooftHet gloeyend purper van den RaedDer Vaedren, die random hem staet ;Gelijck 't gestarrent flaeuwt, en daelt,Soo ras de son in 't Oosten straeltVan goud en rosen, uyt haer' troon .Verhuyst Jupiju met al de Goon?En vaert by uyt den hemel, omHet Kapitool, sijn Heylighdom,Te gaen besoecken? wat gesaghBrengt d'eerste tijden voor den dagh,En voert den ouden Numa weerTe Rome, met soo groot een' eer?En levert Rome weder aenDen grijsen Numa onderdaen?Terwijl 't gemoed dit overleyt,Soo luystert my miju geest, bereyd

379

Te baeren, en gedreven doorYet hemelsch, dit al stil in 't oor :Dees' is de groote SleutelvooghdVan 's Hemels poorte . rust nu . pooghtNiet meer to weten . buygh uw' knien,En kus sijn' voeten wijd ontsien .

Te Rome, met den ingangk des gulden jaera 1625. Ver-taelt uyt mijn Broedera Latin.

Wij zijn bovendien to meer genegen, om aan onzenDichter groote overhelling toe to schrijven tot het gevoel ,dat deze regelen uitdrukken en in hem, to midden vande onzekerheden en wankelingen der godsdienstige maat-schappij, waarin hij leefde, behoefte to erkenuen aangeloofsgezag, naarmate wij in zijn karakter minder desporen ontdekken van overmatig zelfgevoel en hoogmoed .

De groote Vondel was beminnelijk ootmoedig . Bij hetbillijkst bewustzijn van eigen kracht mistrouwt hij altijdzich zelven, en zien wij hem telkens zijue „Mecenaten,Aristarchen en Keurmeesters" raadplegen . „ Van ziju eigenwerk", zegt Brandt , sprak hij zedig, of met groote inge-,,toogenheit en men hoorde hem nooit op eenige zijner,, dichtwerken, hoe hoogh die ook van anderen wierden„ gepreezen, met den minsten schijn van laatdunkendheit„roemen" . !) En de heer van Lennep verhaalt, dat menhem, bijna 50 jaren na den dood van zijn bemindenbroeder Willem, nog hoorde zeggen : ,ik zou wel schreijenals ik aan mijn broeder denk : haj ging m9 ver to boven."Wij behoeven echter nit deze en soortgelijke feiten engt.tuigenissen alleen niet to besluiten. Vergelijkt zijuepoezie met die van Bilderdijk, Feith en audere groote,maar echt Protestantsche Nederlandsche dichters, en wat

') Brandt, bl. 78.

ge bij dezen, schier zonder uitzondering, aantreft, tovergeefs zult ge het in den grooten Vondel zoeken : datdikwijls uitsluitend subjectieve, die koude bespiegeling,die werkelooze en eentoonige zelfbeschouwing, dat altoosaan zichzelf deukend en zichzelf gevoelend ik, dat inLyrische vervoering over zichzelven onophoudelijk zichzelven bezingt. Zoo niet Vondel . Vondel is de manvan daad en handeling ; let slechts op zijn geliefkoosddichtgenre, leest zijne treurspelen : M. H., ze zijn drieen dertig in getal . Vondel is de man der edelmoedigeen zelfopofferende liefde : getuigen, onder anderen, dietallooze Satyren, waarmede hij zich, en niet zelden metaanzienlijke nadeelen voor zichzelven, aan de zijde derbedreigde of vervolgde onschuld plaatste .

Pat er echter ook van den inhoud der zooeven voor-gelezen regelen zij, hoe men ook over de bewijskrachtvan dat gedicht op Paus Urbaen gelieve to oordeelen :zeker is het, volgens het letterlijk getuigenis van Vondel'sProiestantschen levensbeschrijver Brandt, dat onze Dichter,v66r zijne bekeering, beweerde, ,dat' er geen zeekerheit,,in den godtsdienst was, ten waar men een' onfeilbaaren„Rechter en verklaarder, van al wat in geschil stondt,„erkende op der aarde, een' Stedehouder van Christus ." t)Wanneer en op welk oogenblik zijns levens dit be-

wustzijn voile rijpheid verkregen heeft, laat zich nietmet naauwkeurigheid bepalen . Wij meenen echter vol-komen geregtigd to zijn tot het vermoeden, dat het,onder den invloed van de bovenvermelde eigenaardighedendier tijden, zeer vroeg, en zelfs meerdere jaren v66r devertaling van het gedicht op Paus Urbaan, niet alleenin hem ontwaakt, maar tot krachtige ontwikkeling geko-

1 ) Brandt, bl. 45 en 46 .

380

381

men is ; vooral ala wij acht geven op eene gewigtigegebeurtenis, die niet nalaten kon, juist van die zijde,regtstreeks den sterksten invloed to oefenen op Vondel'szoekenden geest en op alien, die dachten, gevoelden,gestemd waren als hij. Het Protestantisme verloochendein een groot publiek feit het formele hoofdbeginsel zijnereigene leer, en door eene verbazende inconsequentie, -waarmeg echter gewoonlijk de natuur zich wreekt voorhet wederstreven harer eischen - werd het beginsel desgezags in geloofszaken, door de mannen van het vrijeonderzoek zelven, openlijk erkend en gehuldigd . Gij be-grijpt mij, M. H., ik bedoel de Synode derNederlandecheGereformeerden, die, om den strijd tusschen de Arminianenen Gomaristen to eindigen, in de jaren 1618 en 1619to Dordrecht gehouden werd . Wat gold nog de waardevan het , vrije onderzoek" naast de honderd vier envijftig zittingen dier magtige Synode ? `Vat bleef erover van de individuele geloofsvrijheid, naast de plegtigeuitspraken der Dordsche vaderen ? „Van daar", zegtzeer juist de Protestantsche letterkundige van Kampen,„van daar, [d. i . van de Dordsche Synode] tot een Pauswas slechts 66ne schrede." ') Kunt gij gelooven, M. H.,dat de diepe zin, de waarheid, in dit feit gelegen, aanVondel's genialen blik ontsnapt zij? Kunt gij gelooven,dat dit beslissend bewijs van de onmagt en onhoud-baarheid van het Protestantisme den naar waarheidzoekenden Vondel niet tot de juiste gevolgtrekking zougeleid hebben? Het lijdt, dunkt ons, Been twijfel, ofvan dit oogenblik of moet hij de noodzakelijkheid vanhet Katholieke leergezag, die hij, gelijk Brandt getuigt,

1) N. G . van Kampen . Beknople geechiedenis der Lellerex ex der We .lexachappex in de Nederlanden. Dl. I, bl. 294 .

382

v66r zijne bekeering, met ronde woorden uitsprak, min-stens in zijnen geest duidelijk begrepen en erkeud hebben.

Wat was er meer noodig? Zoodra Vondel, door geheelden historischen toestand van bet Protestantisme, de on-gerijmdheid had ingezien van de zelfstandigheid der men-schelijke rede en van bet individuele onderzoek ; zoodraVondel de behoefte gevoeld had aau Goddelijk leergezag,had hij de Katholieke Kerk gevonden, had bij, althausin beginsel, de Katholieke leer met hare dogmata aange-nomen . Ja, M. H., de Katholieke leer met al haredogmata. „De erkenning der eenige ware Kerk," schrijftProf. Broere, , welke bij groote geesten doorgaans met„meer rationeel bewustzijn toegaat, kan, in dit opzigt,,,vergeleken worden met de ontdekking van een systeem .,,Die ontdekking zelve gaat nimmer langzaam . De geest„komt er niet toe door eerst bet een en dan het anderte vindeu . In een waar systeem veronderstellen de deelen

,,reeds bet geheel, en verouderstelt bet geheel reeds de„declen, is alles doordrongen van een en hetzelfde leven„en gevormd naar dezelfde gelijkenis . De kennis of ontdek-,,king daarvan kan bij gevolg niet stuksgewijs ontstaan,.is geene opstapeling van halve gedachten, geen zamen-,,tasten van duistere klei tot eeu beeld ; maar, gelijk een„klaar en doorschijnend kristal eensklaps zijne hoeken en• kwadraten schiet, zoo wordt die kennis op bet gunstig„oogenblik geboren, zoo zetten de gedachten die haar uit-• maken zich voor altijd vast en uit elkander, en schitteren„de eene door de andere henenHet is de wijs, waarop

d• e genie de waarheid grijpt"')Deze diep wijsgeerige verklaring maakt bet volkomen

begrijpelijk, hoe Vondel, tal van jaren v66r zijue openlijke

1) De Katholiek, Dl . XXIII, bI 23.

383

geloofsverandering, niet alleen het gezag der KatholiekeKerk, maar bovendien meerdere volstrekt Katholieke waar-heden in zijne gedichten huldigen kon, en herhaalde maleneene sterksprekende rigting openbaarde, die, we8rstondhij niet opzettelijk aan de werking der Goddelijke genade,lang to voren ziju lateren overgang zonneklaar voorspelde .

Last mij u ten bewijze eenige regelen doen hooren niteen gedicht, in het jaar 1621 of 1622, alzoo 18 of 19jaren v66r zijue geloofsverandering vervaardigd, en doorLoon en dichttrant z66 onbetwistbaar het zijne, dat hetonmogelijk is de authenticiteit van het stuk, zonder tevenshet Primaat des Dichters in de kunst, to loochenen . Detitel luidt : Tot lof van de kuische en godvruchtige MARTE-LARESSE St. AGNES '). Hoort, hoe hij reeds bij den aanhefzijn hoogen eerbied uitspreekt voor de Relieken der Heiligen

Dat Room der Heiligen gebeentBewaert, meer luisters haer verleentAls soo veel Koninglijcke graven,En tomben van Gekroondc slaven.

Kon hij vervolgens wel duidelijker zijue ingenomenheiduitdrukken met het Katholiek gebruik van de jaarlijkschegedachtenisviering der Heiligen? Kon hij meer, in Ka-tholieken zin, over de hooge voortreffelijkheid van denmaagdelijken staat, over de waarde der goede werken enover de kracht van de voorspraak der Heiligen spreken ,dan hij het in de slotverzen van ziju Lofdicht deed ?

Heldin van Adelijcken scam!Die als een kuisch en suyver lam,Uw reynicheyt wont Gode schencken,Met vreugd wij jaer op jaer gedencken

I) Dl. II, bl . 140 .

384

Aen uwen strijd hier uytgestreen,Aen uw verwinning ongemeen ;Gy port ons aen om op to stijgeuEn sulken Palmtak to verkrijgen.

Heer Jesus, geeft se kracht altijd,Die U geheel zijn toegewij 1 .Geeft dat sy op dit voorbeeld merken,En wilt haer heilig opset sterken .En ghy, die leeft by God verhoogt,Hoeveel ghy met gebe6n vermoogt,Verwerft se segen en genade,En komt se met uw gunst to stade .Maer hem by naem, die met dit dichtZijn duitsche Wereld heeft gesticht ;Opdat hem voor dit soete schrijveEen eeuwigh loon ten hemel blijve.

Twee of drie jaren later, in 1624, nog ongeveer 16voile jaren vGdr zijn openlijken overgang, dichtte Vondelop nieuw eene Ode, die to dezer plaatse onze aandachtoverwaardig is . De Heer Alberdinck Thijm noemt haarteregt een ,kuustjuweeP'. Het is die verheffende en ver-teederende Ode, getiteld

DE KRUYSBERGH. ')

De schoonste roode roosen groeienOp geenen Grieckschen Bergh, o neenMaer op den Kruysbergh, hard van steen,

Daer Jesus booftquetsuuren vloeienVan heyligh van onnoosel bloed,Geronnen tot een roosenhoed,

Wiens blagn, vol gears, geduurigh bloeien,

1) DI. II, bl . 227 .

385

Door den gevloghten doornekrans :Waer van de Goddelijcke glans

Beschaduwt word en overwassen .De roosedruppels strecken schoonRobijnen aen de doornekroon .

De rooaevlaegh verdrenckt, met plassen,De lelibloem van 't aengesicht ;Waer uyt de sonne schept haer licht :

De Son, die, met haer bevende assen,Te rugge rijd, beswijmt, en sterft,Nu 't roosebloed Gods leli verft ;

De leli, die het hooft laet hangen,En geeft den allerlesten sucht,En vult met roosegeur de lucht,

De Christe byen met verlangenSich spoeden naer then roose -ngaert,Soo ras het licht de lucht verklaert ;

En swarmen, om de roosewaugenVan 's levens bloem, en lentespruyt

En suygen soeten honigh, uytDe gal en gift en bitterheden

En alsem van het doornebosch .Uyt leliwit en roosenblos

d' Aertsenglen Man en Nektar kneden,En hemelsch suycker, en ambroos,De dagh die teelt geen uchtentroos,

(Soo dickmael by komt aengereden)Die soo de flaeuwe siel verquickt,En 't hart, tot wanhoop toe verstickt,

Versterckt, ala deze roosegeurenVan 's levens roosetack en hout ;Met bittre tranen nat bedouwt,

Tot troost van al die eeuwigh treuren .

386

Hier springht, voor al die dorstigh sijn,Ben bron van roode en witte wiju,

Soo lecker, als oyt tongh kon keuren .Hier wascht men het bevleckt gemoedtIn 's levens kostelijcksten vloet,

Vergadert uyt vijf suyvre sprongen .Hier levren d' aders purper uyt,Tot pracht der koninghlijcke bruyt ;

Wiens lof van David wert gesongen,En van lien wijsen SalomonToense, in dees speere-en-spijckerbron,

Bevochtighden hun goude tongen ;Toen David stelde luysterscherp,Op dat geruysch, sijn schelle harp,

En Salomon zijn hooge klancken.0 bloet-en-waterrijcke rots!0 hartebron des wijsen Gods!

0 artsenij voor alle kranckenlVergan mij oock een druppel nat .Bevloey mijn dor en dorstigh bladt,

En leerme mijn Verlosser dancken,Op d' oevers van dien gulden stroom ;In schaduw van dien rooseboom,

Bedeckt met CherubinnevleugelenDaer rust het afgejaeghde hart :Daer vint het stilpija voor sijn smert

Daer nestlen alien tamme veugelen,En heffen, tegen 't paradijs,By beurte, een lofsangh aen, om prij3 :

Daer leert de siel haer lusten teugelen,Met Gods gebit en roosentoom .S' ontwaeckt' er, uyt den ydlen droom

Der ydle weerelt, om t' aenschouwen

887

Den Middelaer van 't Nieuw Verbont .Zij trust sijn bleecken roosemont.

Men sagh'er, onder 't puyck der vrouwen,Bij 't graf, de droeve Magdaleen,')Met balsem, tranen en gebeen,

God soecken, met een vast betrouwen,Dat 'a nachts gelijck een Vierbaeck') scheen .

Wat dunkt u, M. H. ? Erkent ge in deze regelenalleen overhelling tot het myatieke, gelijk de heer vanLennep zich onbestemd uitdrukt, of begroet ge daarinveeleer met mij, reeds nu, de eigene taal van het warm god-vruchtig Katholiek gemoed, dat in vervoering de liefdege-heimen van het Kruis overweegt?

Maar wat dan toch, hoor ik u vragen, verklaart onsVondel's aarzeling? Hoe, bij zulk eene gezindheid en rig-ting, dat langdurig uitstellen der openlijke geloofsverande-ring to begrijpen in een zoo opregt godsdienstig en ge-moedelijk man, als Vondel was?

Juist hierdoor, M. H., zien wij Vondel's daad inhare voile vrijheid en geheele zelfstandigheid ; hierdoorvooral vertoont zij zich ala de late maar volwassen en rijpevrucht zijuer gansche ziel . Lets anders is het de waarheid, alazij zich aan ons vertoont, met de oogen to aanschouwen ;iets anders, haar to gaan beminnen en toe to treden omhaar to omhelzen. Wie kept den invloed niet, then hethart heeft op de oordeelen en gevolgtrekkingen van dengeest, vooral bij aangelegenheden van godsdienstigen aard?Gelooft gij niet, dat er echt manuelijke wilskracht en

1 ) de droeoe Magdaleea : sinspeling op den naam van Magdalena vanFrp, aan vie het gedicht is toegewijd .

1) Vierbaeck : wederom eene toespeling, en wel op den naam, welkenMagdalena van Erp door haar huwelijk met Justus Baeck verkregen had .

Aldus van Lennep.

388

degelijke moed noodig is, om bij zulke toestanden deoogeu geheel to openen en eene overtuiging to gaan aan-kweeken en liefhebben, die den mensch zal dwingen metzijue gansche voorgeschiedenis to breken, en hem tot eenvolstrekte verandering en omkeer van zijn innerlijk en zijnuitwendig leven roept ? Wat dan veroverde ook Vondel'shart en wil? Wat dan vermeesterde meer en meer zijnegansche persoonlijkheid, en bragt den genialen dichterallengs geheel en al tot de levende maatschappij derKatholieke Kerk?

De genade Gods werkt, in den regel, zacht, en zijgeleidt elken mensch, zonder zijne persoonlijke vrijheidto dwingen, ordelijk langs den voor hem eigenaardigenweg. Gelukkig zij, die hunne oogen ontsluiten voor haarhemelsch licht en haar vriendelijken drang niet roekelooswederstaan ! De groote von Haller werd tot de KatholiekeKerk getrokken, terwijl hij zich verdiepte in Staatkundigestudien ; wij zien Stolberg, von Schlegel, Werner, hetideaal der Schoonheid zoekende, de Katholieke Kerk bin-nen treden ; in Vondel's hoog aestbetischen aanleg ook,dunkt mij, moeten wij de laatste menschelijke redenzoeken, die hem het Protestantisme verlaten en tot deKatholieke Kerk doet overgaan .

Vondel was in den edelsten en volsten zin Dichter !„Vondel", zoo schrijft de heer van Lennep ,liet al zijnetijdgenooten [wel to verstaan in de gouden eeuw derNederlandsche letterkunde] ver achter zich." „TusschenVondel en de audere schrijvers der 17ae eeuw ", zegt deheer Alberdinck Thijm, , kan geene vergelijking gesteldworden, omdat het oog niet bij magte is den afstand tobepalen, die Holland's duinen van den 17 duizend voethoogen Montblanc scheidt ." En Snellaert, in zijne Hiatoire dela Litteratureflamande, beweert :",,en Upit des attaques systd-

889

matiques et malgr6 1' espece de conjuration pour rabaisserle prince des poetes, au siecle d'or de la litt6rature veer .landaise, Vondel conserve encore son sceptre." En diehooge voorrang blijft hem verzekerd, niet alleen om zijneuitnemende verdiensten voor ooze moderne taal, wier rijk-dom wij in ruime mate aan Vondel's genie zijn verpligt ;niet alleen om de hooge beschaving onzer Alexandrijnscbeversmaat, die wij hem inzonderheid danken ; niet alleenom des Dichters onuitputbaarheid in vormen van uitdruk-king, maat en genre, in bronnen van beeldspraak, inpracht van taal; maar vooral door die aangeboren dich-terlijke natuur, die frissche en rijpe dichterkracht, doorthen oorsproukelijken en overvloeijendvollen kunstaanleg,waardoor de geniale Vondel, gelijk de heer da Costa zeide ,,, rijk was aan alles, waardoor poezie, poezie is ", en diehem niet slechts tot Neerlands onovertroffen hoofddichter,maar, met wien onder Europa's groote mannen men hemook vergelijke, tot een zeldzaam genie in het rijk derkunsten verheft.

Dat nu, M. H., een man, zelfs van z66 verhevenkunstaanleg ale Vondel, wanneer hij, in het Protes-tantisme geboren, opgevoed en door de duurzaam rond-vertelde en telkens herhaalde vooroordeelen tegeu hetKatholicisme beneveld, vele jaren lang niet gevoelt enzich volkomen onbewust blijft, wat eigenlijk hem de vleu-gelen bindt, wat hem in zijn vrije opvaart tegenhoudtzeker, het valt niet moeijelijk to begrijpen ; maar dat hijdoor tal van oorzaken, door de lessen van eigen ervaringevenzeer als door de wenken der voorgeschiedenis, gelijkVondel, sinds lang en sterk geslingerd, niet ook van dezezijde zich onvoldaan gevoelen, tot nadenken komen, entot de erkenning geraken zou, dat de godsdienstige at-mosfeer, waarin hij ademt, hem drukt, hem bij zijn zang-

890

drift belet de longen krachtig uit to zetten, den vrijenblik van zijuen geest beperkt, en zijn hart benaauwt : hetverschijnsel mogt wel ten eenemale onverklaarbaar heeten .

Als beginselen toch onverbiddelijk hunne gevolgen voort-brengen, en oorzaken nooit hare eigenaardige uitwerkselenmissen, hoe zou dan een man als Vondel, opregt en innigaan de godsdienst gehecht, maar tevens met zijne geheeleziel der kunst toegedaan, hoe zon hij zich ongehinderd,vrij, gelukkig bewogen hebben onder den invloed eener leer,die van nature der kunst vijaudig was; die haar altijd denrug toekeerde, in plaats van haar to huldigen ; haar ver-oordeelde, in plaats van haar to heiligen ; haar doodde, inplaats van haar to ontvonken en to bezielen; en dit nietslechts door dogmata, op bet papier geschreven, maar dooropenbare feiten, gelijk de geschiedenis getuigt .

Pat toch was de kunst naar de grondbeginselen vanhet ProtestantismeP De kunst was eigenlijk, volgensdie leer, in oorsprong en in wezen kwaad, omdat demensch, die haar voortbragt, sinds den eersten zondeval,louter bederf en zonde was . De mensch, als geestelijken stoffelijk wezen, de geheele mensch met alle, ookzijne edelste krachten, werd niet als verzwakt en gewond,maar ala in zijn wezen bedorven ; niet als feilbaar enzondig, maar als noodzakelijk zondigend voorgesteld enverafschuwd : hoe kon der halve die hoogste arbeid onzernatuur, het verhevenst produkt aller menschelijke krach-ten, de waarachtige kunst in eere zijn, waar de adelharer afkomst miskend werd? Bovendien, als de geheelemensch en al zijne daden zondig en boos waren, moestdan eigenlijk, nit kracht van zulk beginsel, de kunst nietala eene heiligschennis worden veroordeeld, de kunst, wieronmiddellijk en eenig streven bet is, ons de oneindige Godde-lijke schoonheid nabij to brengen, haar, zooveel doenlijk,

391

yoor ous genietbaar to maken, door haar na to bootseuIn de eindige stof, haar als to vermenschelijken . Neen,onder de heerschappij van zulk eene leer, kon de kunstniet eens burgerregt genieten : zij was balling, zij waseene vogelvrij verklaarde, ter dood verwezene ; en hetProtestantisme vierde dan ook de plegtige feesten vanzijn intogt met die onstuimige en noodlottige verwoesting,met dien beruchten beeldenstorm, waarbij niets, wat men-schelijk kunstprodukt heeten mogt, gespaard bleef. Neen,had Canova bet Protestantisme bestudeerd, hij zou nietaan Napoleon I hebben geschreven : , Alle godsdienstenvoeden de kunst" ; veeleer toch was bet Protestantismein beginsel en toepassing, de dood der kunst, en deProtestant, die aandrift voor de kunst gevoelt, moet, wol

beschouwd, of die roeping weerstreven 'of hij zal , minstensin zijue voortbrengselen, zijne godsdienstleer verzaken enverloochenen. Hoe meer dan ook, na drie eeuwen be-staan, het Protestantisme zich voor onze oogen oplost,zijn eigenaardig karakter verliest, en bet uiterste nadert,waar zijne natuur en bovennatuur weerstrevende beginselen, van den aanvang af, duidelijk henenwezen, zoo-veel to meer wordt men zich van dien vernietigenden invloedbewust, zooveel to meer begint men, van valsche vooringeno-menheid bevrijd, dien openlijk to erkennen . Prof. van Vlotenonder anderen, aarzelt niet, in de voorrede zijuer Aesthetica,met ronde woorden de gebrekkige ontwikkeling van denkunstzin ten onzent aan den uitsluitenden invloed towijten, die, van den hervormingetUd af, aan de Kerk en hareleerstellingen op 's yolks zedelijke ontwikkeling is toege-kend. , Naarmate echter", zegt hij verder, „de Kerk enhaar invloed minder worden, moet de kunst uoodzakelijkwassen."Neen, M. H ., --- haasten wij ons het to zeggen - dit

392

verwijt past op de eenig ware, op de Katholieke Kerkniet 1 En wie harer vijanden het wagen zou haar diesmet aan to wrijven, hij zou haar lasteren en weersprokenworden door het luid en eenparig getuigenis aller Katho-lieke eeuwen ; er zouden stemmen tegen hem opgaannit alle Katholieke volken, nit de volken van het Noordenzoowel als van het Zuiden, om to erkennen, dat de Katho-lieke Kerk overal, waar zij in vrijheid zich ontwikkelde,alle kunsten geeerd, aangekweekt en geheiligd heeft ; datin, met en door de Katholieke Kerk ten alien tijdealle menschelijke kunsten hebben gebloeid . Rigt slechtsuwe blikken naar het levend middenpunt der Katholiekewereld, naar het eenige en eeuwige Rome : M. H., ikvraag het u, was de orakelstad der Katholieke waarheidniet ten alien tijde het beminde vaderland en als hetaardsche paradijs van alle beoefenaars en vrienden derkunst? En wie zijn zij, door wie deze edelste geestdrift wordtgekweek en aangevuurd? Ondervraagt de geschiedenis, ende Michel Angelo's, de Rafael's, de Tasso's, de Fontana's,de Palestrina's, de Canova's, zij zullen alien u wijzenop de doorluchtige Stedehouders van Christus, en ubeurtelings Julius II, Leo X, Sixtus V, Clemens VIII,Pius VII, Leo XII, Gregorius XVI als hunne warmebeschermers en vereerders noemen . En wie uwer, die hetgeluk had persoonlijk de Eeuwige Stad to bezoeken, ofhare geschiedenis, tot op dezen dag, heeft gevolgd,voegde niet reeds in stilts bij zoovele groote namen ooklien van den roemrijken, beminnelijken, onsterfelijkenOpperherder, die in onzen leeftijd den heiligen Stoel vanPetrus drukt? Ja, ook Pius IX, de duurzaam vervolgdeen zwaarbeproefde Pius toont zich onzen Vader in hetKatholieke geloof eu den hoogen Weldoener der mensch-heid door zijne werkdadige liefde voor de schoone kunsten ;

393

de Museums van het Vatikaan en het Capitool, door zijneaanmoediging en op zijne kosten, met zoovele produktender klassieke oudheid verrijkt, de bloei der mozalk-fabrieken, de herlevende academie's voor toon- en schil-derkunst, en, om niet alles op to tellen, de prachtigeconfessie's in Maria Maggiore en St . Jan van )f ateranen,vooral de rijke basiliek van den H. Paulus buiten demuren, bewijzen het voldingend .

En die hooge kunstzin der Pausen vinde bij u zijneverklaring niet in toevallige oorzaken, in den zuidelijkenlandaard of in den dichterlijken hemel van Italic ; neen,in de Goddelijke leer van het Katholicisme, die vooralle plaatsen, voor alle volkeren, voor alle tijden is .Hoe gaarne zou ik, M. H., geheel het stelsel der Katho-lieke eeredienst en de beteekenisvolle verscheidenheidharer heilige plegtigheden achtereenvolgens met u willendoorloopen, om u dit duidelijk in het leven to toonen .Mijne vrees echter voor to groote uitvoerigheid houdt mijterug, en ik vergenoeg mij, slechts een oogenblik, uwe aan-dacht to vestigen op het Katholieke idee van den kerkbouw .

Wat is het ideaaal van een Katholieken tempel overal,waar het noch aan staatkundige vrijheid noch aan stoffe.lijke middelen ontbreekt, om het to verwezenlijken? Stelthet Katholicisme geen hoogere eischen dan een ruim vlak,tegen de onaangename en schadelijke invloeden der wis-selende weersgesteldheid door dak en hooge muren bevei-ligd ? Vergenoegt bet zich met een lokaal van uitge-strekten omvang, dat duizenden menschen bevatten kan,maar zich voor elk profaan gebruik in gelijke mate leentals voor Godsvereering en gebed? M. H., de onvergan.kelijke monumenten uit de echt Katholieke eeuwen, dietrotsche sieraden onzer Nederlandsche steden, die wel-sprekende getuigen van het geloof en de liefde onzer

Dl. LI. Jnni 1867.

26

$94

vaderen, roepen ons luide bet antwoord toe, en blijvenvoor al de opvolgende geslachten ten levend bewijs ver-strekken, dat bet Katholicisme altijd streefde naar deschoonste voortbrengselen der architectuur, naar de ver-hevenste scheppingen der kunst! En die streving worteltin de leer der Kerk, leeft en werkt door den drang desgeloofs ! Niet slechts menschen toch zullen zich in betto stichten gebouw komen vereenigen : bet zal een uit-verkoren verblijf, een paleis zijii van den menschgewordenGod, onder de Sakramentele gedaante verborgen! EeneKatholieke kerk moet eenigermate naar de pracht en deschoonheden des Hemels streven ! De Godmensch zal erpersoonlijk wonen, bet levend middenpunt zijn der strij-dende Kerk, gelijk Hij bet van de verheerlijkte is . Hijzal daar gelijk to midden der Ouderlingen en Zaligen zetelen,als bet Lam, voor ooze zonden geslagt . Echter nietslechts om de hulde van aller aanbidding en verheerlijkingto ontvangen, ook om hier beneden, op geheimvollewijze, bet werk voort to zetten, dat Hij aanving bij zijneverechijning in bet vleesch ; ook um door zijn eeuwig, vanzonnenopgang tot zonnenondergang telkens hernieuwd Offeralien, die in Hem gelooven, met elkauder to verbindenen op to voeren tot de innigste levensgemeenschap,in endoor Hem, met God! Deze levensgemeenschap toch, dieonze verlossing voltooijen en de zaligheid des Hemelszal uitmaken, moet aanvangen hier op aarde, niet slechtsdoor geloof aan de Goddelijke waarheid, ons in Christusgeopeubaard, en door vertrouwen op de kracht zijner ge-nade, maar evenzeer door ieders eigene, vrije daad, door depersoonlijke werkzaamheid der liefde ; in d6n woord, doorvolkomen aausluiting aan Christus, door heiliging vanden ganschen mensch ; niet alleen van verstand en hart,maar ook van de zinnen, niet alleen van den geestelijken,

396

maar ook van den stoffelijken mensch! Beiden toch,eenmaal door Gods vloek over de eerste zonde getroffen,en beiden bestemd, om na de oogenblikkelijke scheidingvan hot graf voor eeuwig to wordeu hereenigd, beidenmoeten deel verwerven aan de Verlossing, en door Christusgeheiligd worden. Beiden dan ook, ziel en ligchaam,geest en zinnen zoekt de Katholieke Kerk, langs elkenweg, door alle middelen ter harer beschikking, tegelijker-tijd, met en door elkander op to voeren en to heiligen .Aan het vervullen dier hooge roeping ouder de volkenmaakt zij alles dienstbaar, en voor dat grootsche doelmoet alles krachtig en duurzaam medewerken zoowel inharen tempelbouw als in geheel het stelsel harer eeredienst.

De lagere schepping roept zij op, om do keur harervoortbrengselen, haar edelste mariners, haar kostbaarsteparelen, haar fijuste zijde, haar zuiverst good ten offer tokomen wijden aau Hem, die ook de stoffelijke wereld,door zijn zoendood, van den vloek heeft verlost. Vanden mensch vraagt zij de vrijwillige toewijding zijner hoogsteen edelste krachten, het offer zijner kunst . Hij moet diedoode stof bezielen, haar den adem inblazen van hetgenie; haar de gestalte, de bewegingen, de kleuren en vor-men des levens, stemgeluid en spraak schenken, opdat heelde verloste schepping haren Koning belijde en, ten aanhoore van hemel en aarde, de wonderen zijner liefdevermelde. Rondom het Heilige der Heiligen, aan den voetvan het Altaar, waaraau elken dag het feest der verlostewereld gevierd wordt, noodigt de Katholieke Kerk alleschoone kunsten uit ; d6Ar roept zij ze alien : bouw- schil-der- toon- beeldhouw- borduur- en dichtkunst to zamen ;d6k molten zij alien vereenigd niet slechts tegenwoordigziju, maar zelfs hare hand leenen bij de plegtige vieringder goddelijke geheimen. En ziet, ne8rgeknield, in de

396

onmiddellijke nabijheid van Hem, in wien de volheid derGodheid zelfstandig woont, en die toch in alles, uitge-nomen de zonde, aan ons gelijk is geworden ; en in dezalige aanschouwiug van Hem, in wien oneindig en ein-dig, God en mensch levend en persoonlijk vereenigd zijn ;en in de innigste levensgemeenschap met Hem, door dedeelneming aan de hooge offerdaad zijner eeuwige liefde,breidt voor hare blikken de gezigteinder dezer wereld zichnit. Nergens breken de stralen van bet ongeschapen Lichtkrachtiger door bet aardsche duister henen . Zij aanschou-wen, zooveel sterfelijke oogen bet vermogen, goddelijkewaarheid in haar hoogsten glans hier beneden . Zij nemende trilling van hooger leven in zich waar . Zij gevoelende aanblazing van een ongekenden gloed. De nabijheidvan bet levend en Goddelijk Ideaal bedwelmt haar vanzalig genot . Hooge verrukking maakt zich van haar mees-ter, een onweerstaanbare zanadrift beheerscht haar ; zijmoeten lucht geven aan haar overstelpt gevoel : daar grijpenzij om zich hen en naar beitel en penseel, naar toonstift,borduurnaald en dichterharp, en storten alien en ieder,in hare eigene taal, zich nit, en heffen onder de hoogegewelven van bet Heiligdom eenstemmig bet jubellied derVerlossiug aan ; dat zinrijk en welluidend lied van geloofen liefde, dat tegelijkertijd over de aarde weerklinkt entot de hemelen opstijgt ; met de zangen der verheerlijkteKerk zamensmelt en verstaanbaar spreekt tot het hart dernog strijdendeu hier beneden ; den drieeenigen God groot.maakt, en al de geloovige kinderen der Kerk van hoogerleven vervult, opvoert en heiligt!

Ziedaar, M. H., in vlugtige trekkeu, u de verhoudingbeschreven der Katholieke Kerk tot de kunst : zij eert,zij ontvonkt, zij wijdt en heiligt haar, en toont zichdan ook ten alien tijde in de geschiedenis de vruchtbare

397

Moeder der echte kuust, gelijk zij het der ware deugden wetenschap is ! Zoudt gij niet gelooven, dat deKatholieke Kerk, van deze zijde beschouwd, in staat is,de aandacht to boeijeu en het hart to vervoeren vaneen hoogen aesthetischeu aanleg P

Diderot verhaalt, in zijue , Ee8ai8 our la peinture", dathij een Protestantsch schilder gekend heeft , die langeutijd to Rome gewoond had, en getuigde, dat hij 'ooitden H. Vader, to midden der Kardinalen en der Romein .sche Prelatuur, de indrukwekkende plegtigheden dereeredienst in de St. Pieter had zien verrigten, zonderKatholiek to worden, „sans devenir catholique" .

Op gelijke wijze, dunkt mij, moest een man als Vondel,zelfs v66r alle redenering, door louteren natuurdraug, zichtot de Katholieke Kerk aangetrokken gevoelen ; hoeveelto meer echter sinds ziju geest geen rust meer vond inhet Protestantisme, siuds hij de noodzakelijkheid van hetKatholiek leergezag had erkend en hij de Katholieke Kerkniet meer gedachteloos beschouwde of oppervlakkig beoor-deelde, maar den diepen zin en den stelselmatigen zamen-hang harer leer en gcbruiken onderzocht en bestudeerde .

Wat echter, bij de beschouwing der Katholieke Kerk,aan Voudel's aesthetische natuur vooral behagen en zijuhart voor haar winnen moest , het was, dat hij dear heteigen diepe kunstidee toegepast, dezelfde kunstrigtinggevolgd zag, waartoe, sinds geruilnen tijd, de drang vanzijn verheven genie hem zelf geleid had .

Niets wat eindig is, ook de menschelijke kunst derhalvekan haar doel niet volkomen hebben in zich zelve alleen .Moge ook het schoon to genieten haar naaat en onmiddellijk,'t kan uiet haar eenig en vol8trekt doel wezen. Zij mag dedorst onzer ziele laven, maar niet lesschen ; ons door harevreugdevervocring verkwikken, maar de diepste behoefte

398

onzer harten niet bevredigen. De echte kunst, ook alszoodanig, bereikt hare hoogste volkomenheid, wanneer zijden mensch door het edel genot, dat zij aanbiedt, aanhet stof ontrukt, hem boven de aardsche genietingenverheft, hem inwendig veredelt, en zijuer hooge eindbe-stemming naderbij voert ; de echte kunst behoort naast,met en door de godsdienst de zielen naar omhoog to lokken,van levendige en heilige geestdrift to vervullen, hare vlugt torigten en to versuellen naar die eeuwige en ouveranderlijkeSchoonheid, die tevens alle Waarheid is en het oneindigGoedl ,Gelijk de wetenschap verdoolt", schreef Mgr . Broere,,, ala zij zich absoluut en niet haar doel aan hooger doel,, ondergeschikt maakt, zoo moet de k unst bederven,„ indien het doel aller doeleinden ook haar niet bezielt,,, niet matigt, niet geleidt" . ')Is het wel mogelijk, M. H., dit grondbeginsel krach-

tiger in 't leven to doen treden, dan het - gelijk wijboven zagen - in de eeredienst der Katholieke Kerkgeschiedt? „Dabr", zegt wederom de onsterfelijke Broere,wiens woorden godspraken blijven voor wetenschap en kunst,„wordt de kunst vorm van het gebed, en de kunstenaar,„zelf biddend en bidden blijveud in ziju work, wekl allen„tot bidden op" . _)

Dozen eisch nu der ware kunst had onze geniale Dich-ter diep begrepen, innig gevoeld ; en in een tijd, waarin,door vervreemding van het Christendom en bij verval vanzeden en smaak, de kunst onchristelijk, schier heidenschgeworden was, schonk onze groote Vondel haar wederom,,het doel aller doeleinden" tot beginsel en regel, en be-oefende haar - zouden wij willen zeggen - beoefendehaar sit deugd . „Vondel", schrijft de heer van Lennep,

1 ) De ACalholiek, dl. XXX, bl 152 . ') he Knlholiek, 1. a. p. bl . 155 .

399

beschouwde de dichtkunst niet anders dan ,als een middeltot stichting en verbetering zijuer medemenschen" . ') Van-daar dan ook die geheel eigenaardige en destijds zoo zeld-zame populariteit zijuer poezie . Wilde hij zijne kunst aanhet verhevenst doel, aan de verbetering der menschheiddienstbaar maken, dan immers moest hij door alien endoor ieder verstaan, gevoeld, genoten worden ; dan moesthij populair dichten en volstrekt vreemd blijven aan diepedante kuustrigting der zonen van den Renaissance-tijd,die door onnatuurlijke, schijngeleerde en vervelende ver-tooning van wetenschap het volslagen gebrek aan dichter-lijke intuitie en vervoering zochten to vergoeden en wierholle en gezwollen verzen voor elk, zouder voorbereidendestudie der oude goden- en fabelleer, ten eenemale onver-staanbaar waren .

Vandaar vervolgeus ook dat Voudel's Muze, edel bleefen rein. „Vaerzen", zoo schreef hij zelf, in zijne ,Aenlei.dinge ter Nederiuitsche Dichtkuuste",') ,willen gaerne„vrieudelijck en zuiver zijn : want de Zanggoddinnen zijn„maeghden, aeu wie vriendelijckheit en zuiverheit betaemt" .En zeer teregt merkte de Eerwaarde Brouwers') aan, dat,als Vondel, door dichterlijke waarde, onnaspeurbaar hoogverheven staat boven de schrijvers der 17° eeuw, „de afstandnog grooter is op zedelijk gebied" ; dat „ geen Dichter, diemet Vondel in denzelfden heideuschen dampkring leefde,meer onbesmet bleef dan hij" . Heeft hij ook eukele malenbij bruiloftsdichten en kleinere stukken, als lof- en bij-schriften enz., zich aan onkieschheid van uitdrukking, zijntijdgenooten eigeu, schuldig gemaakt, overal waar Vondel,volkomen vrij, zijn aangeboren zangdrift volgt, „i8 hijgewoonlijk, tot 8tichtenl toe, kie8eh en zedig."

') Dl . I, bl.144.

') Dl. VI, bl . 46.') AM van den Vondel. Diehiwerk, J: W. Brouwers. bl. 280 .

Wat heerlijk licht, M. H., gaat er over den ernst, dereinheid, den adel van des Dicbters gemoedsleven op, alswij dat diep wijsgeerig en hoog christelijk kunstidee, bijbet heerschend bederf zijner eeuw, in hem levend en duurzaamdoor hem toegepast beschouwen! Hoe eerbiedwaardig en be-miunelijk tevens rijst, bij dat gezigt, het beeld van den grootenVondel ons voor den geest! Maar ook, hoe duidelijk begrij-pen wij, dat de Katholieke Kerk, wier kunstzin hem aan-trok, wier kunstrigting hij deelde, onzen Dichter al sterkertreffen en tot warms liefde vervoeren moest ; to meer daartoch ook bare strenge zedetucht, die zoovelen van haarverwijderd houdt, den ernstiggestemden, zedigen, diep gods-dienstigen Vondel niet zal hebben afgeschrikt .

Ook de beer van Leunep wijst op Vondel's kuustaan-leg ter verklaring van ziju overgang tot de KatholiekeKerk, maar legt alle klem op de omstaudigheid, datonze Dichter, van afkomst en herinneringen, „een ZuidNederlander" was, en bij geenc natie do artistische strekkingzoo onmiskenbaar op bet geloof werkt gelijk bij de Belgen .')Wij achten het overbodig, M . H., bij deze bekrompene voor-stelling, ook maar eeu oogeublik, stil to staan. Wieslechts eenigermate de verhouding begrepen heeft tusschende geloofsleer on de eeredienst der Katholieke Kerk ,het zal hem overduidelijk zijn, dat de sleutel des geheimsbier geenszins to zoeken is in de toevallige rigting vaneen of ander yolk, maar in het eeuwige beginsel, dathet waarachtige schoon, de glans en bijgevolg een bewijsder waarheid is . Neeu, Zuid-Nederlandsche afkomst,,en herinneringen" verklaren hier niets, evenmin alsbij de geloofsverandering van Werner, von Stolberg, vonSchlegel, die Duitschers wares. Neen, de dichterlijke

') DI 111, bl . 623 .

400

ziel van den genialen kuustenaar, meer en meer losge.worsteld uit de Protestantsche vooroordeelen, en zich inhet stelsel der Katholieke waarheid verdiepend, moet tenlaatste de eeredienst van het Katholicisme erkend hebbenals de plastische uitdrukking van het diepst en heiligstidee, moet daariu de Goddelijke harmonieu ontdekt heb-ben van het Ware, Schoone en Goede, van natuur enbovennatuur, van geheel de Goddelijke wereldorde : Schep-ping, Verlossing en Verheerlijking, totdat hij eindelijk inhet levendig besef, dat d iur alleen de Zon der eeuwigeWaarheid staan kou, waar zijn verrukte blik den prach-tigen lichtglans harer stralen aanschouwde, z66 krachtigtot de Katholieke Kerk getrokken werd, dat hij zijn eer-bied en liefde voor haar niet langer kon verbergen, maaronverschrokken, ten aanhoore van vriend en vijand, begonto openbaren .

In het jaar 1638 vervaardigt hij een grafschrift op Cor-nelis Gijsbertsz. Plemp, licentiaat in de regten . Hij laatziju ontslapen vriend zelf spreken, ziju studieleven en work-kring verhalen, en legt hem aan het einde deze treffendewoorden in den mond

Doch boveu Poesy eu suaerOmhelsde ick yverigh 't Roomsch autaer,En hing om staet nocht snood genot,Miju hart aen niemant dan aen God,En Jesus nimmer feylbre stem .Hier rust nu Plemp . ay, bid voor hem . ')

M. H., ziju ze uiet opmerkenswaardig, deze rege-len? Is hij nog Protestant, die ze dichtte? Drukt inzon-derheid de laatste versregel niet scherp des Dichters Ka-

-) Dl 111, bl . 471 .

401

402

tholiek geloof nit aan bet bestaan van bet Vagevuur enaan de kracht onzer tusschenkomst voor de afgestorvenen ?

Wat echter beteekenen de weinige woorden van eenverborgen grafschrift bij de grootsche en openbare hulde,reeds eeu jaar to voren, door hem aan de KatholiekeKerk geboden, toen hij bet onsterfelijk meesterstukdichtte, dat, gelijk de beer van Lennep aanteekent, deeer genoot - in de dramatische jaarboeken eenig - om,sedert then tijd, en nog voortdurend, met bet begin enbet einde van elk jaar, zoo to Amsterdam als ook (later)to 's Gravenhage en to Rotterdam to worden opgevoerdden Gijebreght van Aematel. ') MT. H., wat reeds hooggestegen kracht van overtuiging, wat geloofsmoed toontbet in den Dichter, dat hij, in die bekeude dagen vangodsdienstige onverdraagzaamheid, en wel bij eene geheelbuitengewone gelegenheid, zoodat het aan niemands aan-dacht ontsnappen kon, bij de opening van den Amster-damschen schouwburg in het jaar 1637, een tooneelstuk,eeu treurspel koos om zijuen eerbied voor Katholiekefeestvieriug en gebruiken en kerkelijke personen, nietslechts door den tijd, waaruit hij ziju onderwerp putte,maar ook door de inkleeding en behandeling der ver-schillende tooneelen onbewimpeld nit to spreken !

Bij niet weinigen dau ook kwam, onder bet aanschou-wen van den Gijebreght, bet vermoeden op, dat ouzeDichter geneigd zou zijn de Katholieke leer to omhelzen .Dit vermoeden werd al spoedig versterkt . In bet jaar1639 wekt Vondel op nieuw en grooter ergeruis endroefheid bij zijue oude gcloofsgenooten door bet op-voeren van ziju tooneelstuk, getiteld : „de Maeghden", ')„een treurspel," schrijft de beer van Lennep, , evenzeer

1) 1)1 . 111, bl . 325

') DI. 111, bI . 345 .

403

de opmerkzaamheid trekkende door de stoutheid dervinding, als door de kracht van behandeling en denrijkdom van poezij." ') , Maar", merkt Brandt aan, ,,hoeprijswaardig bet treurspel der Maagdeu was ten opzichtvan de kunst, men vondt er evenwel zaaken in die veelenbedroefden : des Dichters zucht tot de stellingen en ge-woonten der Roomsche Kerke en zijue afwijking tot haaredwaalingen, die hij welhaast in andere zijuer dichtwerkenten vollen openbaarde" . ') Neen, bet oogenblik van zijnopenlijken overgang kon niet ver meer verwijderd zijnen de keuze van bet onderwerp en de wijze, waarop betzoowel opgevat ale behandeld werd, laten langer geentwijfel over . Alles is vervuld van Katholiek geloof, allesademt Katholiek gevoel . Het uur der volkomen zegepraalvan Gods genade op Vondel's hart moet nabij zijn . Hoort,hoe hij in eenvoudige maar echt dichterlijke regelen betgroote levensgeheim der Katholieke Kerk huldigt, als hij,op de lasterlijke verwijten van den legerwigchelaar Bere-mond, de H. Ursula laat autwoordeu :

Ous Priesters luisteren naer geen' verzierden vond,Maer user d'onfeilbre stein, 't Orakel van Gods mood,Naer Jesus, 's heinels tolck, d'almaghtige, en alwijze,Die, onder schijn van weite, en wijndruif, tot een spijze,En dranck, zijn lijf en bloed, des nachts, gaf, aen zijn disch,Zyn jongren. Heideusch breiu, dat Gods geheimeuisNoch mond gelooft, 3 ) . . . .

To dezer tijd dan ook, omstreeks bet jaar 1640 ,omhelsde Vondel openlijk de Katholieke leer ; en toeuhij, negen en dertig jaren later, van de laatste HH .

~) DI . 111, bl . 545 .') Brandt, bl. 45 .") Dl . 111, , de 3lneghdes", Tweede bedrgf, bl . 57S .

404

Sakramenteu der Katholieke Kerk voorzieu, op een enuegentigjarigen ouderdom, to Amsterdam zijue aardscheloopbaau eindigde, had hij niet alleen door woord noch daadnooit zijue eens gevestigde overtuiging verloochend, maaraltijd, gelijk Brandt gctuigt, „de regels en Ceremonies"van het Pausdom ,stip onderhouden, en buiten opspraak,uaar de leere van de ltoomsche Kerke, geleeft", 1) en zelfs,zooals op grond van des Dichters werken ook de beer vanLennep schrijft, zich tot aau ziju dood den warmen aau-hanger eu verdediger der Katholicke Kerk betoond . 2)

Komt het u niet opmerkelijk voor, M . H., dat het eerstedichtstuk, door Vondel, na 1640, het jaar zijuer bekee-ring, aan 't licht gebragt, eeu treurspel is, dat den naamder twee I-loofdApostelen, Petrua en Paulus ten titel voert ;en waarin de Dichter, op meerdere plaatsen, de hulde zijuerkuust breugt aan het oppergezag van Christus' Stedehouderop aarde? Treft u, oumiddellijk na Vondel's geloofsverau-(leriug, de keuze niet dezer stof? Strekt zij u niet tenbewijze van de volheid, de opregtheid, - ik zou willeuzeggen - van de warmte zijner overtuigiug? Eu zoudenwe haar niet als eene bevestiging mogen aanzien van dedoor ons gegeven verklaring, dat de onhondbaarheid vanhet formele hoof(lbegiusel in bet Protestantisme, de in-dividuele vt jheid van onderzoek, en diep gevoel van be-hoefte aan het Goddelijk leergezag der Katholieke Kerk dengrooten Vondel allereerst tot zijue geloofsverandering heoftbewogen ?

Eu mogt mij nu gevraagd wordeu, wat wel bepaal-delijk Vondel's aesthetischen aaaleg zou hebben aan-getrokken en bevredigd ; welke ontdekking ziju dich-terlijk gevoel vooral mag hebbeu verrukt en veroverd? Dan,

1 ) Brandt, bl. 46. 9 ) D) . 111, 624.

M. H, zou ik, naar aanleiding van een gelijk verschijn-sel, op grond namelijk der stoffen door Vondel, nit denmilden overvloed des harten, spoedig na zijne geloofs-verandering, met den meesten gloed en bij herhaling be-zongen, willen antwoorden : de groote Vondel heeft, doorGods genade geleid en geholpen, ten laatste het Ge-heim der Geheimen, het diep maar Goddelijk klaar, hetverheven maar hemelsch aantrekkelijk, het ontzagwek-kend maar oneindig verteederend Geheim verstaan, datin de Katholieke Kerk alles verklaart, alles beheerseht,alles voltooit : al hare waarheden, al hare genademiddelen,hare geheele eeredienst ; het aanbiddelijk Wondergeheimder Nieuwe Wet, dat brandpunt van waarachtig licht .,heilige liefde en hooger leven ; het Heilig Sakramentdes Altaars, waarin de Godmensch zijn persoonlijk ver-blijf op deze aarde vereeuwigt, de zondige wereld doorzijn offer onophoudelijk met den Vader verzoent, en onshet feestmaal toebereidt, waaraan, in en door Hem, alde leden der Christelijke maatschappij onderling en metGod worden vereenigd, en de kiem der zalige onsterfe-lijkheid in hunne zielen ontvangen ; het Goddelijk Liefde-wonder, dat tegelijkertijd het levend en onvergankelijkbewijs onzer verlossing, de volmaaktste type onzer eeu-wige vereeniging met God en onze Hemel op aarde is .Hoe geuiaal dichterlijk, maar hoe volkomen waar tevenshij het Heilig Altaargeheim opvatte, blijkt, al spoedig naziju openlijken overgang, nit de twee slotregelen van zijngedicht, getiteld : , Kenteecken deb af'vaW''), waarin hij, ophet Heilig Misoffer doelende, zegt

Die Kristus eeuwigh Offer stuit,Die bluscht de zon deb Godlsdienata uit .

9) Dl. IV, bl. 432 .

405

406

Doch leest vooral M . H., „zijue gloeijende poezie", bijgelegenheid van het Eeuwgetij der H. Stede , en vervol-gens zijn Lyrico-didactiesch meesterstuk „de Allaergehei-meniaaen, 1) 5340 verzen groot, en na veeljarige, alzijdige,diepgrondige studie der Katholieke wetenschap, zoo volgeloof en liefde, zoo rijk aau hoog dichterlijke vervoering,slechts weinige jareu na zijue geloofsverandering, vervaar-digd, en onder den indruk dier verhevene poezie zultgij u Vondel, geloof ik, het gemakkelijkst voorstellen,tot den gewigtigen stap zijaer geloofsverandering beslui-tend, terwijl hij in beschouwing en aaubidding lag ne6r-gekuield aan den voet van het H. Sakrament . Ja, dafir,boven het Heilig Tabernakel, dunkt mij, is zij voor zijnzoekend oog blijven stilstaan, de Goddelijke wondersterder genade, die hem, to midden der duisternissen vantwijfel en gemoedsonrust, siuds zoovele jaren, was voor-gegaau I 1)air voud eiudelijk zijue ziel den levenden Christus,lien hij rusteloas, maar to vergeefs in het Protestantisme hadgezocht 1 Daar aanschouwde hij , door het geloof, het wareIdeaal aller Schoonheid : God in de stof 1 Dear gevoeldezich geheel zijne ziel met al hare behoeften voldaan 1Df+Ar smaakte voor het eerst zijn afgematte geest volkomenvrede en rust I D6dr in €6n woord, werd ze hem, in alhaar klaarheid, outdekt, de kostbare parel, die verbor-gen lag

De Perle,

Waer voor men 't al met winst verliest .Gelukkigh die het beste kiest .

Hoe dit echter zij, M. H., zouden wij het antwoordop deze vraag ook 419 het geheim tusschen God en zijn

') Dl. IV, bl . 455

407

Dichter willen eerbiedigen : dit toch, vlei ik mij, staat voor-taan boven alien twijfel bij u vast, dat Vondel, door Godsgenade geleid , ten laatste met zelfstandigen blik de Ka-tholieke waarheid erkend en haar niet alleen met voileovertuiging, maar met heel de liefde zijner groote ziel om-helsd heeft ; en dat we alzoo ziju veelbesproken overgaugtot het Katholicisme, - die tevens, laat bet mij hierbij voegeu,onbetwistbaar het tijdperk zijner hoogste dichterlijke out-w ikkeling opent - in den volsten zin, eene glorievolle huldevoor de Katholieke Kerk molten rekenen .Breekt dan nog eens, M . H., de dag aan, waarop

men besluiten zal, den Roomsch-geworden Dichter, inNeerlands hoofdstad het Monument to wijden, waarophij, rinds ongeveer twee eeuwen, boven zoovele anderende wettigste aanspraak had, dan zullen uwe harten hoogerkloppen, en, bij het aanschouwen van zijn beeld, zal hetmet innig gevoel van blijdschap en fierheid van uwe lippenklinken : Gegroet, groote Pondel, OLORIE VAN NEDERLAND,

OLORIE DER KAT80LIEKE KERK 1

408

VERSCHEIDENHEDEN .

ACTA EX IIS DECERPTA QUAE APUD SANCTAM SEDEMGERUNTUR IN COMPENDIUM OPPORTUNE

REDACTA ET ILLUSTRATA . t)

Vele theologische tijdschriften geven van tijd tot tijd hunnenlezers mededeeling van de meest belangrijke openbare stukken, diebij verschillende gelegenbeden of onmiddelijk van den HeiligenVader zelven nitgaan, of van de Romeinsche Congregation en Gees-telijke Regtbanken, wier tusschenkomst Z . H. in het bestuur derH. Kerk gebruikt ; en zoo kan men, op den duar, althans meteenige inspanning, vrij wbl op de hoogte blijven van de meesteuitspraken en verklaringen, die van het opperste kerkelijke gezagvoortkomen . Er ontbrak echter tot July 1865 toe eon tijdschrift,dat zich hoofdzakelijk met het verzamelen van die allergewigtigsteatukken bezig hield en ze zoo volledig en Loch zoo beknopt bekendmaakte, dat de genoegzame kennisneming vau alle maar eenigermatebelangrijke akten voor ieder, die niet geheel en al een vreemdelingis in bet Kerkelijke Regt, zoo gemakkelijk mogelijk werd gemaakt .Met vele bevoegde beoordeelaars komt bet one voor, dat deze be-boefte op lofwaardige wijze vervuld is door de verschijning van hetRomeinsche maandschrift, welks titel hierboven vermeld staat.

De Redactie dier verzameling stelde zich voor, de onmiddellijk vanZ. H. den Paus uitgaande stukken, vooral die tot bet KerkelijkeRegt in nadere betrekking ztaan, in bun geheel to geven ; insgelijksden officiolen tekst der Dekreten , Instruction , Antwoorden endergelijken van den H. Stoel zelven of van de H. Romeinsche Con-gregation en Geestelijke Regtbanken, in zoover die akten vooropenbaarmaking geschikt waren ; eindelijk zouden ook de pleitre-

1) Romeo, typie polyglotfee officinae S . C. de Propaganda Fide, Eq .Petro Marietti ejuedem S . C. Socio adminietro edeute .

409

denen voor en tegen , en de bij de Congregation ingediende raadge-vingen of Vota der Consultoren in korte overzigten worden vermeld .Waar bet noodig of nuttig scheen , zoaden bij de genoemdestukken en verslagen ophelderende aanteekeningen nit bet KerkelijkeRegt en eene beknopte zamenvatting van de leer der Canonistenen de kerkelijke jurisprudentie over de beaprokene punten gevoegdworden , ten einde bet verstand en bet overzigt van bet gelezene tovergemakkelijken.

Dit zeer praktische plan , door de Redactie der dcta in overlegmet vele aanzienlijke personen en in bet bijzonder met de schrijversder Civilta Cattolica opgezet, kreeg, dunkt ons, eene getrouwe uitvoering.Een paar blikken op de twee voor bet naslaan goed ingerigte blad-wijzers van den eeraten jaargang, -- den eenen naar den verachil .lenden oorsprong der akten, den anderen alphabetiesch naar denaard der vele behandelde onderwerpen , - •- toont terstond, welk eonrijke schat van leering hier den beoefenaren van bet Kerkelijke Regtwordt aangeboden. Uit de bijna tallooze menigte van Causae, toRome in den laatsten tijd behandeld, zijn bier meestal die uitgekozen,welke , zonder onderscheid der verachillende regtstoestanden, waarinde Bisdommen verkeeren, bijna overal gewoonlijk of ligtelijk voor-komen, en op zeer praktische vragen betrekking hebben, b . Y. overbet vasten , over den pligt des pastoors om de H . Offerande voorzijne gemeente op to dragen , over bet bineren , over trouwbeloftenen andere huwelijkszaken, aflaten , broederschappen, riten, reiigaien,zalig- en heiligverklaringen .

Aangaande deze en dergelijke onderwerpen vindt gij in de dctade jongste verklaringen en bepalingen van bet hoogste kerkelijkegezag : menig geval van versche dagteekening wordt met al zijnebijzondere omstandigheden uiteen gezet en besproken, natuurlijk metverzwijging der namen van personen en plaatsen.

Al komen deze dcta van de persen der H. Vergadering ter Voort.planting des Geloofs : ze missen toch alle officieel gezag, en destukken of uitleggingen, er in vervat, zijn daardoor nog niet alsauthentiek bewezen. Maar toch de omstandigheid, dat dit maand-schrift to Rome op die wijze verschijnt, schenkt er eene gebeeleigene waarde aan : dat de Romeinsche godgeleerden in de weten-schap en praktische kennis van bet Kerkelijke Regt uitmunten, isvan algemeene bekendheid ; sedert eeawen leven in de hoofdstadder Christenheid de zuivere, echt kerkeli jjke overleveringen over de

Dl. LI. Juni 1867 .

27

410

kerkelijke regtsgeleerde wetenschap ; nergens elders kunuen thane deregelen van het Kerkelijke Regt zoozeer in uitvoering gebragtworden ala daar ; to Rome worden de moeijelijkete, nit alle strekender wereld ter bealissing voorgestelde regtsvragen door regtbankenen vergaderingen, onder wier leden de uitstekendste Canonisten zichbevinden, behandeld en uitgewezen ; het opperste wetgevende, be-sturende en regterlijke gezag in de H. Kerk is daar gezeteld enin voile werking . De Redactie van een to Rome verschijnend tijdtschrift over Kerkelijk Regt verkeert hierdoor in de gunstigste omatan-digheden. Daarenboven, als de schrijvers der Jeta to Rome nietin aanzien stonden : de toegang tot de persen van de H. Congre-gatie ter Voortplanting des Geloofs bleef hun zeker gesloten ; maarnu is het to verwachten dat zij gemakkelijk en spoedig kostbare in-lichtingen sullen ontvangen , die door menig ander slechts met moeiteen niet zoo tijdig of soma in 't geheel niet verkregen worden .

Geen wonder dat zeer vele der voornaamate Katholieke theologi-eche tijdschriften aan deze uitgave hunne goedkeuring en lof schon .ken : in Frankrijk, de Revue des Sciences Ecclesiasliques van denabbd Bouix, in lerland, de Irish Ecclesiastical Record, in Italie, deUnits Cattolica, la Scienza e la Fede, drehivio deli' Ecclesiastico,enz.

Het kan niet anders, of de steeds klimmende belangatelling, welkehet Kerkelijk Regt alom, en ook in one Vaderland vindt, zal hetgroote nut dezer dcta telkens beter doen waarderen ; eene hoop vooronze kerkelgke provincie des to beter gevestigd, naarmate wi,} doorde gelukkige veranderingen in den toestand der H. Kerk bier toande, en vooral door de herstelling onzer kerkelijke hii rarchie meer enmeer de wijze tachtregelen van het Gemeene Kerkelijke Regt onderons in oefening zien treden. Wie begrijpt ook niet, dat het onlangsgehouden Provinciale Concilie van Utrecht en de daarop gevolgdeof spoedig to verwachten Diocesaansynoden in onze NederlandscheKbrkprovincie zoowel de toepassing dier Kerkregels ten krachtigstebevorderen, ale den ijver voor de wetenschap van het KerkelijkeRegt met eenen nieuwen prikkel aanzetten? Zoo zal het iederduidelijk blijkeu, hoe nuttig en doelmatig ook voor onze theologischeatudien een maandschrift gelijk de Jela, die we met deze regelenaanprijzen, verdient geacht to worden.

411

HET MAATSCHAPPELIJK LEVEN TE MIDDELBURG SEDERTDE HERVORMING, GADEGESLAGEN UIT DE VENSTERS

VAN DE CONSISTORIEKAMER.

Bovenstaande titel zou welligt bij menigen lezer eene verwachtingopwekken, die in deze bladzijden niet voldaan zal worden ; hetmaatschappel jk (even toch is van uitgebreiden omvang, en wij willenslechts enkele bijzonderheden mededeelen. Beginnen wij daarom metde verklaring, wet aanleiding tot dezen weidschen titel gaf.De beer F . NAGTQLAS heeft voor eenige jaren het volgende

werkje in het licht gegeven : ,De algemeene Kerkeraad der Neder-duitsch-Hervornde Gemeente to Middelburg van 1574-1860 ."

Behalve de naamlijsten van predikanten, ouderlingen en diakenengeeft hij ons daarin ook eenige aanteekeningen to lezen nit de oudenotulen van den kerkeraad, met het doe( om het maatschappelijkleven der voorgeslachten" to laten , gadeslaan nit de vensters vande consistoriekamer". Toen wij dit boekje, vroeger door ons terzijde gelegd, onlangs weder in handen namen , kregen wij den in-val, om dat doel van den heer Nagtglas bij de lezers van ,DeKatholiek" to bevorderen, en namen daarom zijne woorden tot onzen titel .Op den 18 Februarij 1574 werd Middelburg aan den Prins van

Oranje overgegeven : het was tevens eene overwinning voor de,gezegende" kerkhervorming, die dadelijk een einde maakte aande priesterbeerschappij en in hare plaats de ware , vrijheid" deedheerschen. Ziehier eenige ataaltjes :17 Maart 1574 wordt de magistraat verzocht den papist nit de

school to doen gaan .21 Junij 1603 . Voorstel om bet verkoopen van alle afgodische

beelden die de afgodendienaars plegen to gebruikeu, zoo als hetbeeld van de H . drievuldigheid, het beeld crucifix e nz . to ver-bieden . In 1608 kwam men op deze zaak nog eens terug, daareen zekere Martinist in den langendeift bij het gasthuis, cruci-fixen verkocht .

3 October 1607. Verzocht de kerkeraad den magistraat om hetSt. Maartensvuur to beletten om der superstitie en oonfusie wil .

29 Julij 1636 . Het consistorie zal burgemeesteren communicerendat er groot vermoeden is, dat de papisten hunne kinderen hierdoor papen laten doopen.

24 September 1638. Alzoo gerapporteerd werd dat zeker lid.

412

meat onzer gemeente, onder andere propoosten die tot voordeelder papisten zijn, made son gezegd hebben dat hij oordeelde, datmen in der papisten religie zoowel kon zalig worden als in degereformeerde, zal daarnaar worden vernomen .

20 Junij 1648 . Alzoo vale inwoners naar Antwerpen loopenom den omgang to zien, zullen de PP. de gemeente in bunnepredikatien waarschuwen tegen de gemeenschap met de afgoden-dienst en sullen de personen die aldaar in de paapsche kerkengeweest zijn ernstig worden vermaand en bestraft .15 Augustus 1648 . 1)e acte van censure over hen die de paapsche

afgoderij participeren geresumeerd en bij de classis aangehoudenom to beletten hat begapen der paapsche kerken.

20 November 1660 Alzoo de knecht van bet gevangenbuis ge-zegd wordt to zijn van de paapsche religie en dat hij de ge-vangenen door zijne aanspraken veel kwaad doet, zal daarnaargeinformeerd worden .

26 Junij 1670. Men zal naarstig vernemen near de personendie onder ons near Brussel zijn vertrokken, om to begapen dengrooten omgang aldaar en near bevind van zaken dezelve censu-reren.

20 Februarij 1672. Ward eene commissie benoemd om zekeradvokaat to onderhouden, die velen groote ergernis had gegevendoor atheistisch to spreken van ooze religie en van bet naderentot bet avondmaal, maar voorel ook door zijne afgodische knie-buiging voor bet paapsche altear,, om den koning van Frankrijkto beter to mogen aanschouwen , hebbende bovendien later ge-zegd : , zoo bet nog to doen ware, ik zou bet alsnog doen".Do advokaat verklaarde aan de commiasie diep berouw to gevoelen .

Even gunstig ale over de Roomschen dacht men over alle niet-Roomschen, die niet tot de zuivere gereformeerde religie behoorden :

19 November 1594. Alzoo men ziet dat de wederdoopers, Mar-tinisten, zich dagelijka , verbruijden" om de onwetenden to ver-leiden, zoo is bij den kerkeraad goedgevonden mijne heeren vande stad to bidden order daarop to stellen. [Men begrijpt wat datorder stellen" beteekent.]13 Junij 1637. Zal door gecommitteerden bij de classis worden

gesproken over de stoutigheid der joden en zal men door brievenaan de professoren van Leyden en de synode van Noord-Hollandverzoeken, daartegen to vigileren .

413

14 November 1654 . Wordt voor bet eerst vermeld dat bet con-sistorie had opgemerkt dat verseheidene jodenfamilien nit diversestreken, zich in Middelbarg hadden ne6rgezet en hare vergade-ringen hielden. Men vond goad de regering aan to schrijven, toneinde zij daarin Believe to vigileren, tot acre van hare stad enbewaring der zuivere gereformeerde religie . Den 7 November 1655besloot de kerkeraad over de eaorbitantien, die de joden gezegdworden to plegen, ann den magistraat to klagen. [De regering ende kerkeraad, schrijft de beer Nagtglae, hielden de joden in hatoog en wurmden zoo lang, tot dat daze rijke en nijvere menschende stad verlieten.]3 November 1656 . Besloot bet consistorie to vernemen naar

zekere eonventie van Engelsche kwakers in de gravestraat. Naar-dien bij bet avondmaal door Do. Appolonins eenige dagen latergehouden, een kwaker hardop begon to spreken en niet dan metmoeite kon worden weggebragt, ward de magistraat verzocht dielieden to bestraffen en de stad to ontzeggen . De regering voldeedaan dit verzoek. De rustveratoorders warden met een oorlogachipnaar Engeland gevoerd .

13 October 1663. Verzocht bet consistorie den magistraat, uitto roeijen alle schadelijke scbriften, paskwillen en lasterlijke Wakentegen politie en kerken, en vooral to letten op taker kwaker dieboekjes uitstrooit, welke ergerlijk worden geoordeeld to wezen .

14 Januarij 1719 . De kerkeraad vervoegde zich aan bet atedelijkbestuur, onder toezending van eenige uittrekaels uit bet gruwel-boek : De oat sax 'awerelds afgod, door Jecon RoGGEvEEL. Menverzocht de burgemeesteren om, wanneer zulk een , schadelijkmensch en besmettende zielepest zich verstouten mogt om wederin de stad to komen, hem zoodanig to ataffen als de Goddelijkeen menschelijke wetten omtrent openbare godslasteraars an beder-vers van land en kerk atatneerden" .30 Maart 1721 Bij gelegenheid dat zekere persoon door open-

bare excommunicatie nit de gemeente en door verbanning nit destad was gezet, vroeg de kerkeraad to Zierikzee hierover eenigeinlichtingen, want bet zoude haar tot hartelijke blijdschap zijn,wilt zij middelen hoe dit schrikdier van libertinisterij en atheisterijonder ons veld winnende nit den volke en atad to drijven, dit fenijnto stuiten en dezen Dagon voor den bondsark boofd- en handeloosto doen nederstorten."

414

Men ziet wel, dat met de invoering der hervorming de guldentijd van vrijheid voor Middelburg was aangebroken ; de leden vanden kerkeraad zorgden echter, dat die vrijheid niet in losbandigheidontaardde :

31 October 1574, Openbare schuldbekentenis wegens bet dansenop een bruiloft ; de beschuldigde betuigt de speellieden gehuurd tohebben om psalmen to spelen en God alzoo to loven, doch datbuiten zijn weten de jongelieden tot dansen zijn vervallen .3 Maart 1590. Dewijl men verstaat dat op de bruiloft van

PR DE LA PALMA gedanst is, zoo zullen vader en moeder vanden braidegom daarover vermaand worden, desgelijks ook de dochtervan VosBEaGEN en MANMAEHER omdat zij gedanst hebben .

1 October 1605 . Op bet aanhouden van den kerkeraad om orderto stellen dat bet dansen op bruiloften, feesten en andere maal-tijden moge ten eenenmale geweerd worden, antwoordt de magistraatdat de speellieden op groote boete zullen verboden worden eenigedansen to spelen, en voor zoover zij in dienst der stad zijn metafzetting bedreigd . [Op dienzelfden dag] verbood de stedelijke rege.ring de dansscholen, benevens de weelderige maaltijden en betlange aanzitten

2 December 1617. Alzoo een ergernis ontstaan is door bet dan-sen op de bruiloft van den beer JOHAx Luvcx, zal hij en zijnhuisvrouw vermaand worden over die ongeregeldheid en men zalvernemen wie de dansers geweest zijn .20 Maart 1621 . Men verstaat dat op de bruiloftsfeesten van den

noon van VOSBERGEN (ROUBERGEN) gedanst is en besluit dat eenpredikant en ouderling de ouders zullen aanspreken, mitsgadersden bruidegom en de braid om hen daarover ernstig to berispen .16 November 1641. Vernomen zijnde dat eenige weken geleden

op eene bruiloft gedanst is, zullen die lieden aangesproken worden .7 April 1643 . Herhaalde klagten over bet dansen op bruiloften

ingebragt zijnde, wordt door bet consistorie besloten met ernsttegen zulke dartelheden to waken .

9 September 1645 . Ds H. maakt bekend dat op de bruilofts-maaltijd van de dochter van den Beer vAN CaoocQ zeer is ge-danst, waarnaar onderzoek zal worden gedaan .21 October 1646 . Dansers die daarvan geen afstand beloven, van

bet avondmaal of to houden .14 Februarij 1660. Werden de personen aangesproken die ge-

415

danst hadden op den bruiloft van Dr EvEas, zij beleden hunnezonden en beloofden in bet vervolg niet meer to dansen , ook diewelke zich wegens hunne jonkheid eerst badden verontschuldigd .

Doch niet alleen bet dansen, ook andere losbandigheid werdzooveel mogelijk tegengegaan:

21 Junij 1629. Klagten over bet kaatsspel in do singelstraat.29 Julij 1651 . Kwamen ter sprake de voorwaarden waarop de

magistraat de nieuwe kaatsbaan heeft toegelaten . Men had lievergewenscht dat bet tot die oprigting nooit was gekomen en zalden magistraat verzoeken om, zoo bet bekwamelijk gestuit kanworden, dit alsnog geschieden zal .

20 September 1653 . Daar bet strooijen van suiker en andereinsolentien bij bet inhalen van bruid en bruidegom, voornamelijkbij groote lieden plaats heeft en dit in deze o drukkende tijdens"zeer onbetamelijk is, wordt goedgevonden zulks in de predikatieto pas to brengen .

22 Februarij 1659. Verzocht bet consistorie de regering to wa-ken tegen de debauches op vastenavond .

18 Februarij 1662 . Besloot hot eonsistorie to letten op de,roe •pende zonden" en magtigde de predikanten eenige notabele zondenop to geven, waarop deze de aandacht der regering wenschen ge-vestigd to zien, op bet ongeregeld rijden der karossen omtrentdo kerken en op de singels op den Sabbath ; op al de bacchus-feesten, vastavonden, bet zingen op driekoningen-avond enz.7 Junij 1687. Besloot bet conaistorie in de classis to klagen

over bet ringsteken, op verscheidene dorpen met de pinksterdagenin gebruik, daar vele danserijen en drinkerijen merle gepaard gaan .[De beer Nagtglas zegt ter deter plaatse . , Men ziet bet hoe,de regtzinnigen der 17° eeuw zich tegen alles verzetteden, wat, leven en kracht toonde bij bet yolk . Hun arbeid heeft vruchten, gedragen in de flaauwe 18° eeuw, toen zij eindelijk, bet had moeite, gekost, do flinke, vrolijke Nederlanders van vorigen tijd voor,good hadden weggedrongen en door Jan Salies vervangen ."]

12 April 1692 . Het consistorie heeft noodig geacht to letten ophetgene in de stads-schermschool in de balans, van den Italiaan,dagelijks geschiedt met voltigeren en verscheidene sprongen makenop de koorde", ten einde de vergaderiug nader geinformeerdzijude zorg drage, dat niet ingevoerd en dagelijks gepleegd wor-

416

den zulke lichtvaardigheden en ongeregeldheden, die de edel acht-bare magistaat de godvruchtigheid heeft, zelfs op de jaarmarkt inonce stad niet toe to laten.6 Julij 1726. Werd voor den kerkeraad gebragt dat om den

hoek van de oude beestenmark roomsche en andere havelooze men-schen woonden die een bordje nithingen waarop geschreven stond :,Bier gaai men nil zpelex op bruiloftex ex vrolUkbeden", terwijl erook een atrijkstok en viool op uitgebeeld stond. BY werd beslotento verzoeken dat dergelijke aanstootelijkheden en ergernissen doorden ofcier en zijue dienaren mogten worden weggenomen.

Herhaaldelijk verzette bet consistorie zich tegen bet toelaten vankomedianten, koorddunsers, enz. : 23 April en 18 Junij 1644,30 Junij 1657, 26 Julij 1664, 23 Julij 1701, 25 Julij 1705 . Menbragt bet zoover, dat den 21 Julij 1668 berigt werd, , dat bnr-gemeesters beloofd hadden geen komedianten of koorddansers toeto laten dan die alvorens door hare gedeputeerden zouden zijn be-zigtigd en bevonden geene ontstichting of ongeregeldheden to kun-nen verwekken" . De regering schijnt daarvan dapper gebruik tohebben gemaakt, want , acht dagen later verzocht men dat diecommissarissen niet in zoo groolen getale mogten worden gedepu-teerd en ook niet met hun gezelschap en familien" 1 Een anderverzoek werd in bet geheel niet toegestaan : 25 Julij 1713 . De ker-keraad vernomen hebbende dat op de vischmarkt een man zijneongewone sterkte cal vertoonen , niet zonder groote verzoeking vanGod, vindt goed heeren BB. to verzoeken, dat die vertooning mogtworden verboden .

Eene verzoeking van God meende men zeker ook to zien in deloterij : althana 26 Junij 1649 zal de praeses en scriba burgemeeste .Yen waarschuwen omtrent zeker verzoek dat gedaan zal worden, totoprigting eener loterij en aanhouden dat zulks mag afgeslagen wor-den; en 31 Mei 1670 : Alzoo er gezegd wordt dat er eene loterijzal worden aangesteld tot verkooping van een schorsmolen, zaldaarna vernomen worden en, ala bet zoo is, sal de magistraat wor-den verzocht dergelijke misbruiken van bet lot to willen tegengaan.

Het is verwonderlijk om to zien, hoe men zich met alles be-moeide en niets onbestraft of ongemoeid liet :

28 December 1574 wordt MAncvs D. L. P. opgewekt om in bet

417

eonsistorie to komen en wegens bet gerucht [NB . gerucht] van drop-kenschap van bet avondwaal to blijven .

4 April 1576. GELEIN Jour aanspreken, omdat hij in bet achut.tershof vier gulden verschoten en helpen verdrinken heeft. [DezeGelein Jolyt, als beeldstormer gebannen door den hertog van Alba,was een der voornaamste invoerdera van de hervorming to Middel-burg .]

17 Julij 1577. NIOOLAAS, de conchierge van den prim vanOranje, moet van zijne tweeds vrouw scheiden, omdat zijne eerstevrouw nog leeft. [Had Philips van Hessen eens to Middelburg go .woond !]

2 October 1577. Mr. JAarna SEU en mr. JAN VAN DE PEREZ zijngecommitteerd om to gaan tot den burgemeester JAN AEENDS enhem to vermanen van to veel gedronken to hebben op den maaltijdvan den graaf JAN VAN NASSAU .

9 Julij 1633. ABRAHAM MAcAnus gevochten hebbende, zal voorbet kleine consistorie ontboden worden.

13 Junij 1665. Daar AREND VAN DEN HEUVEL, den procureurA . DE SMITH door bet werpen van een steen zou hebben gekwetst,is hem aangezegd zich van bet avondwaal to onthouden .

28 Julij 1607 . Een zeker schoenmaker, in de spanjaardstraat,eene vrouw zonder grond beschuldigd hebbende van vela brand-merken op haar rug to hebben, zal daarover worden vermaand .18 Maart 1645 . De advocaat Ronrs zal worden aangesproken

omdat hij voor de vierschaar in de zaak van den brilleman, diegeapprehendeerd was wegens godslastering, eenige uitdrukkingentot nadeel der predikanten heeft gebezigd . De advocaat gaf echtergeen contentement.

4 Mei 1641. Zal nader gelet worden op die vrouwelijke perso-nen die met ontblooten boezem bestaan ten avondmaal to gaan .

8 Februarij 1670. De praeses zal den grooten kerkeraad verma-nen tot behoorlijke modestie in kleeding, haarlokken als anderzins .22 Augustus 1670. Besloten to letten op personen die extrava-

geren in bet lange haar en zoo zij vermaand zijnde zich niet be-teren, zal men ze niet tot bet Avondmaal noodigen.

14 Februarij 1671. Zeker bruidegom en bruid sullen door denwijkpredikant ernstig vermaand worden als zich boven hunnenstand to hebben versierd wat , sonderling bestond in de achter-aanslepende ataart van haar kleed," zijnde zulk vertoon van ho .

418

vaardig en onmatig en verkwistend misbruik van Gods gaven, zooin de vrouwenkleederen als in de mans slepende rouwmantels vooronbetamelijk en ongeoorloofd gehouden.

9 Junij 1672. Bepaalde de kerkeraad dat ieder wijkpredikant depersonen, die lange Karen dragen, in zijne wijk zal aanspreken,alsmede die vrouwspersonen, die met ontblooting van haren boe-zem velen tot ergernis ziju. [De Heer Nagtglas teekent bier aan :,Omstreeks denzelfden tijd hot MoLIEaE zijn Tartuffe zeggen: Cou-vrez ce sein etc."

Maar er is bijna niets, waarop zooveel wordt aangedrongen alsop bet vieren van den Zondag, opdat toch ieder hot zuivereEvangelic zon hooren verkondigen.7 April 1574. Besloot men den magistraat to verzoeken om bet

openbaar koopen en verkoopen op den sabbathdag, immers onderde predikatien, to verbieden .

25 September 1610. Alzoo men bevindt dat de maaltijden vande schutterien dikwijls op zondag worden gehouden, zullen deboekbouders en beleders verzocht en vermaand worden om zulkebijeenkomsten niet to houden op den dag des Heeren, opdat degodsdienst niet worde verhinderd .

13 April 1619. Op hot vertoog van profanatie van den rustdagen de godsdienst in dezelve door bet duinrijden e nz . i s bij denmagistraat geresolveerd, dat de poorten zullen gesloten wordendes zondags, van 8 uren 's morgens tot vier of vijf uren na denmiddag.

27 Maart 1621 . Wordt berigt dat de burgemeester verzocht isom bet rijdea der duinwagens op den dag des Heeren door betsluiten van de poorten to beletten en dat hij beloofd heeft daarinto voorzien.

5 Junij 1649. De stedelijke regering geeft last, op verzoek vanden kerkeraad, om de poorten der stad met kettingen of tospannen .27 Januarij 1652 . Men zal nader letten op de herberg op de

dwarskade bij de dampoort, die bevonden wordt zondags onderde predikatien gelagen to zetten .

1 April 1656 . Kwam bet consistorie tusschen beide in een he-vigen twist tusschen de gilden der koks en pastijbakkers en beslootmen de regering to verzoeken, een nieuw reglement hierover to

419

stellen, ten einde de dag des Heeren door die ambachtsbetrach-tingen niet werde geprofaneerd .19 Mei 1657. Besloten de regering to verzoeken order to stel-

len tegen bet ophangen van kroonen op verscheidene plaatsen derstad op den sabbathdag .1 Mei 1660. Werd verzoeht dat beter zorg mogt gedragen

worden voor bet sluiten der stadapoort ten einde het rijden metkarrossen moge geweerd worden . Bij besluit van 11 Maart 1662en 24 April 1666, verboden burgemeesteren op zondag langs destraten to rijden ale ook voor geene kerkdeuren to staan .

18 Junij 1660. Alzoo de order voor deze beraamd, om niet tomogen bakken of koken voor de gastmalen tusschen beide predi-katien op den zondag, wordt tegengegaan, is goedgevonden heerenburgemeesteren daarvan kennis to geven .23 Februarij 1669 . Besloot men BB. aan to spreken over bet

rijden van karossen op 'a Heeren dag v66r en na de godsdienst-oefening, waardoor de koetsiers in hunne godsdienst werden ver-hinderd en in bade onwetendheid gehouden. BB . beloofdendat niemand son toegelaten worden zijn karos op zondag to ge-bruiken, als die ziek of impotent zijn.

31 Mei 1670 . Besloot men to klagen over het rijden van vracht-wagens over den Vlissingschen weg op 's Heeren dag .

9 Mei 1682 . De waard nit ,. De slapende leeuw" bij de seispoortmitsgaders de waard en waardin buiten de langeville, op bet zand,zullen, vermits profanie van den dag des Heeren, door tappen,tuisechen en spelen in hunne huizen toe to laten, van bet avond-meal gehouden worden.

Welke vrijheid van geweten had de gezegende hervorming toMiddelburg aangebragt! Zonder twijfel zullen wij bet in de heerenvan den kerkersad niet misprijzen, dat zij zorg droegen omgodsdienstigen geest to bevorderen, of misbruiken en zedeloosheidto weren . Maar daarin zoover to gaan, en daarvoor telkens detijdelijke magt in to roepen en bet stedelijk bestuur ale to dwin .gen, om to bevelen wat de predikanten goed- of to verbiedenwet zij niet goedkeurden , waarlijk dat is niet meer zorgvuldigheidalleen, maar moet heerschzucht en dwingelandij genoemd worden.Hot verwondert one dan ook niet, dat de leden van bet cousistorieen vooral de predikanten zoo dikwerf in geschil kwamen met de

420

stedelijke regering, en dat deze zich aan hunnen invloed zocht toonttrekken, ten einde zelve niet overheerecht to worden. Ook ditblijkt daidelijk uit hetzelfde boekje . Zoo lezen wij daar, dat den 26December 1643 de regering een besluit gaf over het houden eenercollecte ; den volgenden dag kwamen eenige predikanten daartegenprotesteren, , opdat aan het kerkelijk regt geen inbreuk geschiedde ."De regering besloot echter zich aan de resolutie to houden en degedeputeerden , fraai to censureren over hunne seditieuse predika-tien en handelingen ." Zoo lezen wij op 5 September 1667 : , Hetverzoek der predikanten [gedaan bij gelegenheid van het overlijdenvan Da. P . VAN Tnoon] dat de regering collegialiter uit den rouw,bij de predikanten to lijk zou gaan, wordt afgeslagen .". 12 Julij1670 : De stedelijke regering verbiedt het exorbitant prediken vanDs . THILENus en later bet licentious catechiseren ; hij wordt, 28Maart 1672 , voor wethouders en raad ontboden en scherpelijkbedreigd ; en eindelijk, 23 November 1676, door de regering op nieuwonderhouden over zijn seditieus discours met den majoor VAN

GozTnzmr. In 1677 besloot de regering den kerkeraad to doenvermaken ; zij schorste in 1678 de jaarlijksche tegemoetkoming vanconsistoriale en klassikale uitgaven, totdat de nieuwe kerkeraad tothaar contentement zal zijn vermaakt ; en bepaalt in 1679 dat dekerkeraad aan haar niet langer zou schrijven UEd . toe enegenvrienden, maar UEd. diensiwillige; in 1680 stelde zij, op aanschrij-ven der staten , order op bet licentious prediken en bidden ." Ein-delijk werden, 16 December 1703, de predikanten gelaat zich opden stool niet met politiek to bemoeijen, of oneerbiedig van deregenten to spreken .

Wij willen bij deze aanhalingen geene aanmerkingen voegenen veroorloven ons alechts deze vraag: mogen Protestanten envooral Predikanten luide klagten aanbeffen over Roomsche heersch-zucbt en dwingelandij, en met ophef gewagen van de kerkher-vorming, als had deze

, elken dwang ten spijt,Conscientien geschokt, conscientien bevrijd!"?